Yeni Ümit Say 92 deneme.indd

אא
א den‘ אא
א
’a kadar farklı seviyelerde hep bu îcâz hakikatinin
nümâyân olduğu görülür. Ne var ki, biz şimdilik
konunun hususiyeti açısından belâgat erbabınca da
üzerinde durulmuş bir-iki örnekle iktifa etmeyi düşünüyoruz.
Meselâ; A’râf sûre-i celîlesindeki
אא
א
א
“Sen her zaman bağışlama (afv u safh) yolunu tut, iyiliği
emret ve cahillerle uğraşmaktan uzak dur.” (A’râf sûresi,
7/199) ferman-ı sübhânîsi üç cümleden ibaret olduğu
hâlde mehâsin-i ahlâkın bütün disiplinlerini câmi bir
beyan harikasıdır. Evet, bu engin beyan içinde bağışlama
ahlâkı, iyilik ve güzellik düşüncesini yaşayıp
yaşatma kararlılığı, bilgisiz ve densiz insanlarla tartışmalara
girmeme ciddiyeti, demagoji ve diyalektiklerle
faydasız dalaşmalarda bulunmama vakarı… türünden
pek çok hususun hemen hepsini bir solukta ifade
etme gibi bir câmiiyyet söz konusudur.
Üzerinde durulan âyetlerden biri de Bakara sûre-i
celîlesindeki א
אא
כ “Kısasta sizin için hayat
vardır.” (Bakara sûresi, 2/179) âyet-i câmiasıdır. Arap
beliğlerinin, bu mazmunu ifade adına ortaya attıkları
en parlak örnek א “Öldürmek öldürmeyi ortadan
kaldırır.” sözcüğü olmuştur. Beyan üstadlarının
bu konudaki mütalaaları bir yana, bizim gibi sıradan
insanların nazarında bile Kur’ân’ın beyanı karşısında
bu ifadenin ne kadar sönük kaldığı açıktır.
Her şeyden evvel bu sözde א kelimesi tekerrür
etmektedir ki, buna kelimenin iç mûsıkîsi de inzimam
edince hiss-i selim ve zevk-i selime aykırı olduğu
hemen hissedilir. Âyette ise mevzuun ve mazmunun
özünü aksettiren o engin iç mûsıkî ile beraber
böyle bir tekrar söz konusu değildir.
Sâniyen, “katl, katli ortadan kaldırır” yaklaşımı
yanlıştır; zira her öldürme öldürmeyi önlemez/önleyemez;
hatta bazen öldürme, peşi peşine öldürmeler
fasit dairesi bile oluşturabilir.
Sâlisen, âyetteki א ve אא kelimeleri, Kur’ân’ın
iç mûsıkîsi açısından gayet latîf düşmesine mukabil,
א ifadesinde kulağı ve hiss-i selimi tırmalayan
bir ses söz konusudur.
Râbian, âyette herhangi bir hazif mevcut olmadığı
hâlde burada
כ‏])‏
א] אא‏]‏
‏(א ]
hazfedilmiş ibarelerin mevcudiyeti bahis mevzuudur.
Hâmisen, âyette kısas sonucuyla hayat arasında bir
tıbâk mevcut olmasına karşılık, nazire olarak ortaya
konan ifadede böyle bir husus mevcut değildir.
Sâdisen, âyetteki kısas kelimesi öldürmenin berisinde
daha küçük cinayetleri de kapsamasına mukabil,
nazirede ise bunlara, delâletin hiçbir şekliyle işaret
söz konusu değildir.
Bu konuda üçüncü bir örnek olarak İhlâs sûre-i
celîlesi üzerinde de durulabilir. Kur’ân-ı Mu’cizü’l-
Beyan’ın pek çok yerinde îcâz vurgusunda bulunan
Bediüzzaman Hazretleri bu sûre ile alâkalı da şunları
söyler: Çok kısa olan İhlâs sûre-i celîlesinde üç
müspet, üç de menfî cümle mevcuttur. Sûre, bu altı
cümle ile altı mertebe tevhidi ifade ve ilanın yanında
o kadar da şirk envaını reddetmektedir.
Bu konuyla alâkalı Yirmi Beşinci Söz’deki o bahse
bakılabilir. Aslında o Hazret’in “İşârâtü’l-İ’câz” kitabı,
Kur’ân’daki bu tür cezâlet-i beyan örnekleri adına
mutlaka mütalaa edilmesi gerekli bir şaheser mahiyetindedir.
Diğer bir misal olarak, bütün şerlerin ve hayırların
özetini ihtiva eden
א
א
א
א
א
א
א
כ א
אא
“Şüphesiz Allah adalet ve istikameti, en engin mânâsıyla
ihsanı ve yakınlarına iyilikte bulunmayı emreder; hayâsızlığı,
çirkin ve nâhoş işleri, zulüm ve tecavüzü de yasaklar.” (Nahl
sûresi, 16/90) âyet-i kerimesi de îcâz açısından üzerinde
durulan veciz beyanlardandır.
Kur’ân-ı Mübin’de benzer îcâz türünün onlarcasını
göstermek mümkündür; ancak konunun hususiyeti
bu enginlikteki bir tahlile müsait olmadığından
biz de mecburen çerçeveyi dar tutmak zorundayız.
Burada meseleyi noktalayarak bir-iki örnekle îcâz-ı
hazf’e geçmek, birkaç âyet-i kerime ile ona da temas
ettikten sonra ayrı bir beyan sultanlığını işaretlemek
istiyoruz.
Belâgat âlimlerinin ifadelerine göre “îcâz-ı hazf”;
kelâmın bazı kısımlarının, onlara delâlet edecek lâfzî
veya mânevî bir karîne bırakılarak hazfedilmesi yani
zikredilmemesidir. Hazfedilen bir harf olabildiği gibi,
bazen bir kelime ve bir cümle de olabilir. Kur’ân-ı
Mu’cizü’l-Beyan’da bu tür hazfin de onlarca örneğini
göstermek mümkündür.
Meselâ, א
כ
“Ben iffetsiz biri değilim.” (Meryem
sûresi, 19/20) Burada כ olacakken harfi hazfedilmiştir.
İfadenin bu şekilde vârid olması, o esnadaki
konjonktüre ve heyecan hâline fevkalâde uygun düşmektedir.
Bir başka misal olarak:
אכ
כ
“Size
analarınızla evlenmek haram kılınmıştır.” (Nisâ sûresi,
4/23) âyetinde, evlenmek mânâsına gelen אכ keli-
YENİ ÜMİT DERGİSİ | 3