Mektup-Ankara-Kasim-2014

Paratifoid Salmonella Serotiplerinin Kanatlı 

Bağırsaklarına Kolonizasyonu 

Sepiyolitin Kanatlı 

Beslemede Kullanımı 

Yumurtacı ve Broilerlerde 

Karaciğer Yağlanması 

Türk Kanatlı Eti Sektör’ü 

İhracatta Dünyada 

İlk 3’e Oynuyor 

Koli Enfeksiyonlarında 

Patogenez 

facebook.com/tavder • twitter.com/tavder

Tylan Premix ile 

Rahat Solunum, 

Yüksek Performans 

Optimum Mikoplazma Kontrolü 

ile Daha Sağlıklı Tavuklar 

Yüksek Kazanım 

Yapılan Yatırımın 

Geri Dönüşü 

Tylan ® is a trademark for Elanco’s brand of tylosin. Elanco ® and the diagonal color bars are trademarks of Eli Lilly and Company. 

© May 2002/February 2009 Elanco Animal Health. © Image chicken: Fotolia/Marty Kropp. (PO0903) 

Granül 

Şimdi Arınma 

Süresi 0 gün! 

Elanco Hayvan Sağlığı 

Lilly İlaç Ticaret Ltd. Şirketi 

Kuşbakışı Caddesi No.4 

Rainbow Plaza Kat.3 

Altunizade 34662 Istanbul 

0216 554 00 00 

www.elanco.com 

Daha fazla bilgi için lütfen Elanco 

temsilcinizle görüşünüz. 

BİLEŞİMİ: Tylan G 250 Veteriner İlaçlı Premiks açık kahverenkli, akışkan, granüler bir üründür. Her kg’da 250 g tilosin aktivitesine eşdeğer tilosin fosfat bulunur. Taşıyıcı olarak soya unu içerir. FARMAKOLOJİK ÖZELLİKLERİ: Tilosin, 

fermentasyon yoluyla Streptomyces fradiae kültüründen elde edilen makrolit grubu bir antibiyotiktir. Bakterilerde 50-S ribosomal alt birime bağlanarak bakteri gelişimini durdurur. Antibakteriyel spektrumunda Mikoplazma spp., gram pozitif 

ve bazı gram negatif mikroorganizmalar bulunur. Ağız yoluyla verildikten sonra emilen tilosin BOS hariç, tüm vücut kesimlerine etkili yoğunlukta geçer. Vücutta pek değişime uğramadan başlıca safra ve kısmen de idrarla atılır. KULLANIM 

SAHASI / ENDİKASYONLARI: Tylan G 250 Veteriner İlaçlı Premiks, tavuklarda duyarlı bakteriler tarafından meydana getirilen solunum yolu enfeksiyonları ile nekrotik enteritten korunma ve tedavi amacıyla kullanılır. UYGULAMA ŞEKLİ VE 

DOZU: Veteriner hekim tarafından başka şekilde tavsiye edilmediği takdirde, şu şekilde kullanılır: Kronik Solunum Yolu Hastalığı: Tylan G 250 Veteriner İlaçlı Premiks, tavuklarda 800 ppm (3.2 kg Tylan G 250/ton yem) dozunda ve 5 gün süreyle 

yem içerisinde kullanılır. Uygulama, 4 hafta sonra 2 gün süreyle tekrarlanır. Nekrotik Enterit: Nekrotik enterit’e karşı, 50-150 ppm (0.2-0.6 kg Tylan G 250/ton yem) dozunda 7 gün süreyle uygulanır. Yemin tamamına katılmadan önce, Tylan 

G 250 Veteriner İlaçlı Premiks’in 20-50 kg yemle ön karışıma tabi tutulması önerilir. İSTENMEYEN ETKİLER: Tilosin güvenli bir madde olup, belirtilen dozlarda kullanılması durumunda herhangi bir yan etki görülmez. İLAÇ ETKİLEŞİMLERİ: 

Tylan G 250 Veteriner İlaçlı Premiks fenikoller, linkozamidler ve diğer makrolit grubu antibakteriyellerle eş zamanlı olarak uygulanmamalıdır. GIDALARDA İLAÇ KALINTI UYARILARI: İlaç kalıntı arınma süresi (i.k.a.s.): Kalıntı arınma süresi et ve 

yumurta için “0” (sıfır) gündür. KONTRAENDİKASYONLARI: Tylan G 250 Veteriner İlaçlı Premiks, tek tırnaklı hayvanların yemlerine karıştırılmamalı ya da bu hayvanlara direkt olarak verilmemelidir. GENEL UYARILAR: Kullanmadan önce ve 

beklenmeyen bir etki görüldüğünde veteriner hekime danışınız. Çocukların ulaşamayacağı yerlerde bulundurunuz. Gıda maddelerinden uzakta bulundurunuz. Ambalajı hasarlı olan ürünleri satın almayınız ve kullanmayınız. UYGULAYICININ 

ALMASI GEREKEN ÖNLEMLER VE HEKİMLER İÇİN UYARILAR: Tylan G 250 Veteriner İlaçlı Premiks’in deri ile teması irritasyona yol açabilir. Ürünün kullanımı sırasında maske, koruyucu eldiven ve elbise giyilmelidir. Uygulama sonrasında 

eller yıkanmalıdır. Deri ile temas durumunda, ilgili yerler yıkanmalıdır. Tylan G 250 Veteriner İlaçlı Premiks yeme karıştırılmak üzere formüle edildiğinden, direkt olarak hayvanlara verilmemelidir. MUHAFAZA ŞARTLARI VE RAF ÖMRÜ: Raf 

ömrü, imal tarihinden itibaren 24 aydır. Açılmış ambalajdaki ve yem içindeki raf ömrü 3 aydır. Işıktan koruyunuz. +25 ˚C altında muhafaza edilmelidir. TİCARİ TAKDİM ŞEKLİ: 25 kg’lık kraft kağıt torbalarda. PERAKENDE SATIŞ YERİ: Veteriner 

hekim reçetesiyle eczanelerde ve veteriner muayenehanelerinde satılır (VHR). PROSPEKTÜSÜN ONAY TARİHİ: 04.11.2008 TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI RUHSAT TARİH-NO: 08.04.2004 – 9/843 RUHSAT SAHİBİNİN ADI VE 

ADRESİ: Lilly İlaç Ticaret Ltd. Şti. Kuşbakışı Cad. No:4, 34662 Altunizade / İstanbul İMAL YERİNİN ADI VE ADRESİ: Eli Lilly & Company Ltd., Speke Operations Fleming Road Liverpool L24 9LN, İngiltere. Seri No.(Batch No), Üretim Tarihi 

(Date of Manufacturing) ve Son Kullanma Tarihi (Expiry Date) için torbanın ön yüzünün alt kısmına bakınız. ® Tylan G 250, Eli Lilly and Company’nin tescilli ticari markasıdır.

Başyazı 

Başyazı 

Sevgili Dostlar 

Dünyada ve Türkiye de yaşanan zorluklar doğal olarak 

tavukçuluk sektörünü de etkilemiştir. Bununla 

birlikte krizleri aşma konusunda çok yetenekli ve 

tecrübeli olan tavukçuluk sektörü bunların üstünden 

felerek 2014 yılını büyüme ile tamamlayacak bir gelişme 

içerisindedir. Irak pazarında düşüşler olmasına 

rağmen Rusya pazarı giderek büyümektedir. Rusya ya 

ihracatın bütün piliç yanında parça ve özellikle de 

MDM olması konuyu daha cazip bir konuma getirmektedir. 

Konu MDM olduğunda bunun Türkiye sınırları 

içerisinde tüketiminin yasak olması son derece ilginç 

olmaktadır. Dünyada sosis üretiminde bu ürünü kullanılmaktadır 

ve doğrusu da budur. Beyaz sektöründe 

üretimin % 85 sektörün büyük ortakları tarafından 

ve son derece modern makineler kullanılarak gerçekleştirilmektedir. 

Bu entegreler ürünlerinde kemik 

olmadığını da taahhüt etmektedirler. Hal böyleyken 

doğrudan tüketilen etlerin çok ince MDM düzeyinde 

kıyılıp sosis yapımında kullanılması son derece gereksiz 

ve lüks bir uygulama olmaktadır. 

Hızla büyüyen tavukçuluk sektörünün önündeki bir 

diğer problem de kanatlı mezbaha yan ürünlerinin 

kanatlı karma yemlerinde kullanımına getirilecek 

yasaktır. AB ülkelerinde aynı türden olmayan mezbaha 

yan ürünleri unlarının tekrar karma yemlere 

katılması ve bu değerli ürünlerin heder edilmemesi 

konusunu sıklıkla tekrar gündeme getirilmektedir. 

Böyle dönemde Türkiye de kanatlı rendering ürünlerine 

getirilmeye çalışılan bu yasaklamanın tekrar 

gözden geçirilerek ötelenmesinde yarar vardır. 

Kanatlı sektörünün en önemli sorunlarından biri de 

salmonella konusudur. Salmonella yalnız Türkiye nin 

değil tüm dünyanın üzerinde hassasiyetle durduğu bir 

gıda kirliliği bir halk sağlığı açmazıdır. Bu konuda ilk 

aşamanın kanatlı eti ürünlerinde salmonellanın sıfır 

seviyelerine çekmek olamayacağı çok açıktır. Önceliğin 

mevcut durumun belirlenmesi ve daha sonra salmonella 

azaltma programlarının devreye sokulması 

şeklinde bir sıralamayla sürdürülmesi daha akıllıca 

olacaktır. Şimdilerde uygulanmakta olan örnek alma 

ve salmonella saptanmasında sonuç bellidir ve üreticiler 

sürekli ceza ödemektedirler. Cezanın çözüm 

getirmediği de çok açıktır. Anlamlı bir çözüm olması 

için AB ülkelerinde uygulanan salmonella önleme ve 

azaltılma programların ülkemizde de Gıda Tarım ve 

Hayvancılık Bakanlığı, üniversiteler ve özel sektör 

işbirliğinin sağlanmasıyla yürütülmelidir. 

Beyaz et tüketimine ilişkin eksik ve yanlış bilgiler 

medyada yerbulmayı sürdürmektedir. Kendi konularında 

maalesef başarılı olamayan kimi “uzmanlar”lar, 

bilimsel verilere dayanmayan açıklamalarla kamu 

oyunu meşgul etmekte, yanlış yönlendirmektedirler. 

Bu açıklamaların daha çok “tahsilli kesim” de 

tereddüt yaratması da son derece ilginçtir. Konunun 

resmi otorite tarafından elealınarak kamu spotları 

hazırlanması ve bu spotların tv kanallarının prime 

time süreçlerinde yayınlanması sektöre moral vermektedir. 

Yine bu çerçevede Gıda Tarım ve Hayncılık 

Bakanlığının üst düzey yöneticilerinin başta Sayın 

Bakan Dr. M. Mehdi Eker olmak üzere yaptıkları açıklamalar 

tüketiciye güven vermektedir. 

Veteriner hekimlere ihtisas yolunun önündeki engellerin 

kaldırılması da son derece olumlu bir gelişmedir. 

Resmi ve özel sektörünü ihtiyaç duyduğu uzman 

veteriner hekimleri sahada önemli görevler beklemektedir. 

Bu çerçevede veteriner fakültelerinin de 

gelişen dünya konjonktürüne uygun olarak lisansüstü 

müfredat programının yeniden gözden geçirmelerinde 

yarar olduğunu önemle vurgulamamız gerekir. 

Değerli dostlar unutulmamalıdır ki hızla büyüyen gerek 

dünya ve gerekse Türkiye nüfusunun hayvansal 

protein ihtiyacını karşılayacak tek bir evcil hayvanımız 

vardır, o da broiler piliçlerdir. Kısa sürede, 

en az yemi tüketerek, en hızlı büyümeyi sürdürecek, 

bunu yaparken de çevreye, hayvan haklarına ve halk 

sağlığına en uygun üretimin yapılabileceği tek hayvan 

soyu vardır o da broiler piliçlerdir. Bu nedenle 

broiler piliçlerle kavga etmek, üretimi baltalamak 

yerine, gerçek bilgileri doğru kaynaklardan öğrenmenin, 

daha fazla piliç üretmenin ve daha fazla beyaz 

et tüketmenin önünü açmalı, engelleri kaldırmalıyız. 

Prof. Dr. Ahmet ERGÜN 

Başkan 

Yıl: 2014 Cilt: 12 Sayı: 4 MEKTUP ANKARA 1

Yerel Süreli Yayın 

Veteriner Tavukçuluk Derneği’nin yayın organıdır. 

Yılda 4 kez 3 ayda bir yayımlanır. 

Veteriner Tavukçuluk Derneği 

Adına Sahibi 

Prof. Dr. Ahmet ERGÜN 

Sorumlu Yazı İşleri Müdürü 

Prof. Dr. U. Tansel ŞİRELİ 

Yayın Kurulu 

Prof. Dr. Mehmet AKAN 

Prof. Dr. Erol ŞENGÖR 

Dr. Serdar ERTAŞ 

Uzman Vet. Hek. Mücteba BİNİCİ 

Vet. Hek. Ekrem T. YÜCESAN 

İdare Yazışma Adresi 

İrfan Baştuğ Caddesi No: 26/3 Dışkapı / ANKARA 

Tel: 0312 517 25 65 • Faks: 0312 517 25 65 

Banka Hesapları 

REKLAM GELİRLERİ 

Türkiye İş Bankası 

Dışkapı Şubesi 4206 932790 

IBAN No: TR 1500064 00000 142060932790 

ÜYE AİDATLARI 

Türkiye İş Bankası 

Dışkapı Şubesi 4206 917468 

IBAN No: TR 0400064 00000 142060917468 

Dergide yayımlanan yazıların sorumluluğu yazarlarına aittir. 

Alıntı Yapılamaz. 

Grafik Tasarım ve Baskı 

Elma Teknik Basım Matbaacılık Ltd. Şti. 

Çatal Sok. 11/A Maltepe/ Ankara 

Tel: 229 92 65 • Fax: 229 92 65 

www.elmateknikbasim.com 

elma@elmateknikbasim.com.tr 

Basım Tarihi: 30.11.2014 

2 MEKTUP ANKARA Yıl: 2014 Cilt: 12 Sayı: 4

Paratifoid Salmonella Serotiplerinin Kanatlı Bağırsaklarına Kolonizasyonu 

PARATİFOİD SALMONELLA SEROTİPLERİNİN 

KANATLI BAĞIRSAKLARINA KOLONİZASYONU 

Arş. Gör. Nurdan KARACAN* 

*Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi, Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, Ankara 

E-Mail: nurdankaracan@hotmail.com 

1. GİRİŞ 

2.1. Konağa Giriş 

Salmonella cinsinin S. enterica ve bongori olmak 

üzere iki türü vardır. S. enterica yaklaşık 2600 farklı 

serotipe sahiptir. S. enterica subsp. enterica’ya ait 

serotipler; insan ve sıcak kanlı hayvanlarda, gıda 

kaynaklı infeksiyonlara (sistemik infeksiyonlar ve enterite) 

sebep olan Salmonella infeksiyonlarının yaklaşık 

% 99’unu oluşturmaktadır (29). S. Typhimurium 

ve S. Enteritidis ile kontamine yumurta ve kanatlı 

etlerinin tüketilmesi, insanlarda infeksiyona neden 

olmakta ve bu yönüyle zoonotik önemi de bulunmaktadır 

(4). 

Salmonella serotipleri, kanatlılarda; sistemik ve 

gastrointestinal infeksiyon olmak üzere iki tip infeksiyona 

sebep olmaktadır. S. Gallinarum ve S. 

Pullorum gibi konak spesifik serotipler, kanatlılarda 

önemli mortaliteyle seyreden sistemik infeksiyonlar 

oluşturmaktadırlar (26). S. Typhimurium ve S. Enteritidis 

başta olmak üzere diğer parataifoid serotipler, 

geniş konak spektrumuna sahiptir ve kanatlılarda 

çoğunlukla enterite sebep olmaktadırlar (4). 

2. PATOGENEZ 

İnsan ve hayvanlarda genellikle kontamine yiyecekler 

vasıtasıyla ağız yoluyla alınan Salmonella serotipleri; 

kanatlı sindirim sisteminden geçmek ve 

midenin asit ortamında canlı kalmak zorundadır. 

Salmonella serotipleri; asit toleransı olarak adlandırılan, 

asit ortama karşı yanıt oluşturan kompleks 

bir adaptif sisteme sahiptir. Düşük pH ortamında hayatta 

kalan Salmonella serotipleri ince bağırsak ve 

sekuma ulaştıktan sonra bağırsağın epitel ve immun 

sistem hücre hattını geçer, enterosit ya da M hücreleriyle 

kontakt kurarak kolonizasyon için bağırsak 

mikroflorasıyla yarışır (7). 

2.2. Konak Hücreye Adezyon ve İnvazyon 

Salmonella serotiplerinin gastrointestinal sisteme 

kolonize olması için, enterosit ya da M hücrelerine 

Cobb 500 Infovet ad 21/01/2013 09:06 Page 2 

Tavukların sindirim sistemi, memeli hayvanlardan 

oldukça farklıdır. Bu farklılık bazı Salmonella serotiplerinin, 

kanatlı sindirim sistemine kolonize olması 

ve uzun süre sindirim sisteminde kalmasına neden 

olur. Ağız yoluyla alınan besin maddeleri ve su, yemek 

borusundan geçerek kursağa gelir ve burada geçici 

olarak depolanır. Kursağın devamında, ön mide 

(bezsel mide) ve kaslı mide (taşlık) olmak üzere iki 

bölümden oluşan mide bulunmaktadır. Mideden sonra; 

duodenum, jejenum ve ileumdan oluşan ince bağırsak 

ve devamında sekum (kör bağırsak, iki adet) 

ve kolondan oluşan kalın bağırsak gelir ve kloaka 

ile sonlanır (12). Kanatlı bağırsağının anatomik yapısı 

histolojik/fizyolojik özellikleri, bazı Salmonella 

serotiplerinin kolonizasyonunu veya adaptasyonunu 

kolaylaştırmaktadır. 

cobb-vantress.com 



adeze olması gerekir (7). Fimbrial adezinlerin; invazyonun 

başlangıç basamağı olan, konak hücreye 

tutunma aşamasına katkı sağladıkları bilinmektedir 

(9). Adezinlerin yanı sıra T3SS-1 (Tip 3 Sekresyon 

Sistemi-1) de konak hücreye tutunmada aracılık etmektedir 

(16). Bağırsak epiteline tutunan Salmonella 

serotipleri, T3SS-1’i eksprese eder. Salmonella 

serotiplerinin konak hücreyle kontak kurmasıyla aktive 

olan T3SS-1, bakteri stoplazması ile konak hücre 

membranı arasında moleküler bir kanal gibi işlev 

görür. Bu kanal ile bakteri toksinleri, SipA/B/C/D, 

SopA/B/D/E/E2 gibi efektör proteinler ve 20’den 

fazla yapısal ve regülatör protein transfer edilir. Bu 

proteinler, konak hücre sinyallerini değiştirip hücre 

yapısında değişikliklere sebep olarak bakterinin hücre 

içine alınmasına ve konak hücrede gen ekspresyonunun 

değişmesine sebep olurlar (7). 

İnvazyon, ayrıca epidermal üreme faktör reseptörü 

aracılığıyla araşidonik asit metabolizmasını aktive 

eder. 5-lipoxygenase enzimi lökotrienlerde araşidonik 

aside dönüşür. Bu da membran permeabilitesini 

arttırarak diyareyle sonuçlanan sıvı birikimine sebep 

olur. Lökotrienler, Ca 2+ kanallarını da kontrol ederler 

ve hücre içi Ca 2+ birikimine sebep olurlar. Bu da 

aktin polimerizasyonunu uyararak, bakterinin internalizasyonuna 

ve Salmonella içeren vakuollerin 

(SCV) oluşmasına sebep olur (3). Olgunlaşan SCV’ler 

bağırsak lümen hattından bazal membrana göç ederek 

fagolizozomal yıkımdan kaçarlar. Böylece sistemik 

infeksiyon ve intraselüler patogenezden sorumlu 

olurlar (7). 

2.3. İmmun Yanıt 

Salmonella serotiplerinin hücre duvarında bulunan 

lipit A; toll benzeri reseptör (TLR)-4’ü, flagellin ise 

TLR-5’i stimüle ederek sitokinler aracılığıyla konak 

immun sisteminin uyarılmasını sağlarlar (1). SPA- 

1’den kodlanan SipA ve SopA bağırsaklarda transepiteliyal 

nötrofil göçünün başlamasında rol oynamaktadır. 

Bu proteinler sayesinde kemotaktik maddelerin 

ekspresyonu artar ve lamina propriaya göç eden nötrofil 

ve makrofajlar Salmonella serotiplerini fagosite 

ederler. Salmonella serotipleri, SipB efektör protein 

ve caspase-1 aktivasyonu ile makrofaj hücre ölümünü 

başlatır. Sonrasında IL-1b salgılanmasıyla yangısal 

reaksiyon artar, böylece nötrofiller yangısal hücre 

kümeleriyle beraber epitel yüzeye göç ederler ve 

intestinal lümene çıkarlar. Bu da bazal membrandan 

epitelin ayrılması, intestinal lümene sıvı sekresyonu 

ve diyareyle sonuçlanır (21). 

2.4. Dendiritik Hücre ve Makrofajlarda Yaşama 

Az sayıda olguda Salmonella serotipleri konak hücrede 

çoğalır, immun yanıttan kaçar, invaziv ve sistemik 

bir infeksiyon yapabilir. Bu durum; Salmonella serotipleri, 

makrofaj ya da dendiritik hücrelere (gezici 

fagosit) invaze olursa gerçekleşir (7). Bakteri makrofajlar 

tarafından fagosite edilmelerine karşın öldürülemezler, 

hatta hücre içinde ürer ve vücuda bu 

hücreler vasıtasıyla yayılırlar. Hücre içindeki sayıları 

artınca makrofaj parçalanır, serbest kalan bakteri 

başka bir hücreyi infekte eder (5). Dendiritik hücreler 

lenfoid ve lenfoid olmayan dokularda yaygın 

şekilde bulunduğundan, Salmonella serotiplerinin 

konak vücuduna hızlı şekilde yayılmasına olanak sağlar 

(7). 

3. VİRÜLENS FAKTÖRLERİ 

Genel olarak Salmonella serotiplerinin hayvan ve insanlarda 

infeksiyon yapabilmesi; konak savunmasını 

nötralize eden ve konak savunmasından kaçabilmeyi 

sağlayan virulens genlerinin kodlama ve eksprese 

edilmesine bağlıdır. Bunlar da patojenite adaları, 

virulens plazmidleri, toksinler, flagella, adezin gibi 

virülens faktörleri ile ilişkilidir (7). 

3.1. Salmonella Patojenite Adaları 

Bakteriyel patojenlerin genetik yapılarının analizi; 

patojenite adaları olarak tanımlanan, çoğunlukla 

kromozomlar üzerinde yer alan virülens gen kümelerini 

ortaya çıkarmıştır (19). Salmonella serotiplerinin 

konağa adaptasyonu, hücre içinde çoğalması, 

hücrede yaşaması ve ekstraintestinal yayılımında rol 

oynayan genler aynı zamanda bakterinin virülens düzeyini 

de belirlemektedir ve Salmonella serotipleri 

genomu üzerinde bulunan patojenite adacıklarına 

‘Salmonella Patojenite Adaları’ denmektedir (25). 

3.1.1. Salmonella Patojenite Adası - 1: Yapısal, 

efektör ve regülatör proteinleri transloke eden 

T3SS-1’i kodlayan 40-kb’lık bir DNA bölgesinden oluşur. 

S. Enterica ve S. Bongori’nin tüm serotiplerinde 

bulunmaktadır. İntestinal salmonelloziste kademeli 

inflamatuvar yanıtın ve epitel hücrelere invazyonun 

başlangıç basamağında önemli role sahip olduğu ortaya 

konmuştur (27). 

3.1.1.1. Tip III Sekresyon Sistemi - 1 (T3SS-1): Konak 

hücre sitoplazmasına bakteriyel virülens proteinlerinin 

direk aktarılmasını sağlayan, konak hücre 

fonksiyonunu modifiye etmek için geliştirilmiş, özelleşmiş 

bir virülens aracıdır (19). 

T3SS-1; konak hücreye invazyona ek olarak, inflamatuvar 

yanıt ve intestinal salgının başlatılmasında büyük 

rol oynar (31). SopB ve SopE1/E2; Rho GTPase, 

CDC42 (cell division control protein) ve Rac1’i aktive 



ederek, hücre aktininin düzenlenmesi, makropinositozis 

ve bakteriyel internalizasyonu sağlar. SipA, polimerizasyon 

için gerekli olan aktin monomerlerinin 

konsantrasyonunu düşürerek, konak hücreye invazyonu 

kolaylaştırır. Diğer iki efektör protein olan SopA 

ve SopD’nin polarize epitel hücrelere invazyon için 

yaptığı katkının mekanizması anlaşılamamıştır. SipB, 

bu efektör proteinler için bir aktarıcı olarak işlev 

görmenin yanı sıra; makrofaj hücre ölümüne sebep 

olan efektör olarak da görev yapar (17). 

3.1.2. Salmonella Patojenite Adası - 2: spiC gen 

ürünleri, Salmonella serotipleri içeren fagozomların 

fagolizozomal yapıya dönüşmesini önlemektedir. Bu 

genin eksprese edilmesi sistemik infeksiyonun oluşması 

ve bakterinin makrofaj içerisinde çoğalmasında 

önemlidir (25). 

3.1.2.1. Tip III Sekresyon Sistemi – 2 (T3SS-2): 

Makrofajlardaki Salmonella serotiplerinin hücre 

içinde yaşamasını sağlayarak sistemik infeksiyonun 

oluşmasından sorumludur. T3SS-2 ile aktarılan efektör 

proteinler; SCV’lerle endositik yolun birleşmesini, 

NADPH oksidaz yerleşimini ve fagozomal membranda 

oksiradikal formasyonu engeller (32). 

3.1.3. Salmonella Patojenite Adası - 3: Bu adadan 

kodlanan temel virülens faktörü, Salmonella serotiplerinin 

hem hücre içinde hem de makrofajlarda 

canlı kalabilmesini sağlayan yüksek affiniteli Mg 2+ 

alım sistemidir (MgtCB) (25). 

3.1.4. Salmonella Patojenite Adası - 4: SPA-4’ün 

taşıdığı 6 adet gen, siiA/B/C/D/E/F proteinlerini 

kodlar (15). SPA-4 sitokin sekresyonunda rol oynar, 

hücrede apoptozise neden olur ve etkenin makrofajlarda 

canlı kalmasını sağlayan proteinleri kodlayan 

genleri içerir (25). 

3.1.5. Salmonella Patojenite Adası - 5: SPA-1 ve 

SPA-2 tarafından kodlanan T3SS için gerekli efektör 

proteinlerin üretiminden sorumlu olduğu düşünülmektedir 

(23). 

3.1.6. Salmonella Patojenite Adası - 6: Bu adaya 

Salmonella kromozomal adacığı (SCI) da denmektedir. 

S. Typhimurium suşlarında SCI lokusu yok edildiğinde, 

etkenin yaptığı sistemik infeksiyonda bir 

değişiklik olmazken, hücre kültüründe invazyonun 

gerçekleşmediği görülmüştür (10). 

3.1.7. Salmonella Patojenite Adası - 7: En büyük 

patojenite adası olarak da bilinmektedir. SPA-7, sadece 

S. Typhi, S. Dublin ve S. Paratyphi C’de bulunur. 

Bu adacık tarafından kodlanan Vi antijeni; tifo sırasında 

ateşin yükselmesine neden olmaktadır (24). 

3.1.8. Salmonella Patojenite Adası - 8: Bu adacığın 

S. Typhi, S. Cholerasuis ve S. Paratyphi A’da bulunduğu 

bildirilmiştir (25). SPA-8’de yer alan virülens 

faktörleri, bakteriyosin genlerinin sentezlediği bakteriyosinlerdir 

(10). 

3.1.9. Salmonella Patojenite Adası – 9: T1SS ve RTX 

(repeats-in-toxin) benzeri toksini kodlayan genleri 

içermektedir (25). 

3.1.10. Salmonella Patojenite Adası - 10: Virülens 

faktörü olarak Sef fimbriya proteinlerini kodlar, ayrıca 

kriptik bakteriyofajı da barındırmaktadır (10). 

3.1.11. Salmonella Genomik Adası - 1: Çoklu antibiyotik 

direncinin yayılması, integronları içeren 

mobil elementler yoluyla olur. 4 integron sınıfından; 

Salmonella serotipleri arasında en yaygın olarak görülen 

tip, sınıf 1 integronlardır. Sınıf 1 integronlar, 

Salmonella genomik adası-1 üzerinde bulunmaktadır 

(14). 

3.1.12. Yüksek Patojenite Adası: Yüksek patojenite 

adası, demir alımı için gerekli olan siderofor biyosentezi 

için 12 adet geni içerir ve S.enterica’da 

bulunmaktadır (18). 

3.2. Alternatif Sigma Faktör Σ s (Rpos) Regülatörü 

Salmonella serotiplerinin infeksiyon yapabilmeleri 

için; safra tuzu, oksijen azlığı, antimikrobiyal peptidlerin 

varlığı, bağırsak mikroflorası, lizozomal enzimler, 

hidrojen peroksit, reaktif oksijen radikalleri 

ve immun sisteminin diğer elemanları gibi birçok 

olumsuz durumla başa çıkmaları gerekmektedir (25). 

Durma fazının başlangıcında; RpoS regülatörünün indüklenmesiyle, 

çok sayıdaki RpoS’ya bağlı düzenleyiciler 

aktive olarak olumsuz koşullarda bakterinin 

hayatta kalmasında önemli rol oynamaktadır (11). 

3.3. Adaptif Aside Tolerans 

Normalde bakteri, orta düzeyde asidik ortama (pH:5) 

maruz kaldığında yanıt olarak 50’den fazla gen eksprese 

eder. Bu genlerin ürünleri sayesinde bakteri 

daha asidik ortama (pH:3) adapte olur ve canlılığını 

sürdürür (2). RpoS, PhoP/Q, ve Fur gibi genel regülatör 

proteinler bu olaylar sırasında önemli rol 

oynarlar. Aside toleranslı türlerin daha yüksek patojeniteye 

sahip olması nedeniyle aside tolerans yanıtı 

önemli virülens faktörlerinden biri olarak kabul edilmektedir 

(22,23). 

3.4. Plazmidler 

Plazmidler, ekstrakromozomal DNA molekülleridir ve 

adaptasyon, antibiyotik direnci ve virülens faktörleri 

gibi çok sayıda fonksiyon için gerekli genleri kodlarlar 

(8). Virülens plazmidleri; sistemik infeksiyonun 



başlatılması için gereklidir, infeksiyonun bağırsak fazında 

rolü net olarak bilinmemektedir. Spv (Salmonella 

virülens plazmidi), retiküloendoteliyal sistemde 

bakteriyel üreme için gerekmektedir. Fimbrial 

operon (pef), konjugal transfer geni (traT) ve rck ile 

rsk gibi diğer plazmid lokusları; fimbria biyosentezi 

ve serum direnci gibi, infeksiyon sürecinin diğer aşamalarında 

rol oynayabilir (20). 

3.5. Toksinler 

Salmonella serotiplerinin patojenitesine endotoksin 

ve ekzotoksinler de katkıda bulunur (7). Ekzotoksinler, 

sitotoksin ve enterotoksin olmak üzere iki 

alt gruba ayrılırlar. Sitotoksinler (verotoksin) memeli 

hücrelerini öldürme yeteneğine sahiptirler. Salmonella 

serotiplerinin dış membranı olan LPS’in lipit 

A parçası; endotoksin özelliğindedir ve hem in vivo 

hem vitro ortamlarda çeşitli yanıtlar oluşturur (28). 

Ayrıca LPS’in intestinal adezyon ve kolonizasyondaki 

rolü; hücre membran stabilitesine karışması, safra 

tuzlarına direnç ve hücre yüzey hidrofobluğu ile de 

ilişkilendirilmektedir (1). 

S. Cholerasuis, Enteritidis ve Typhi’ nin ısı labil tripsin-duyarlı 

bir toksin; S. Enteritidis, S. Kapemba ve 

S. Thompson’ ın da Shigella dysenteriae-1 benzeri 

bir sitotoksin sentezlediği bildirilmiştir (28). Bir diğer 

ekzotoksin olan ve slyA geni tarafından kodlanan 

salmolizin ile stn geninin kodladığı enterotoksin de; 

S. Typhi, Typhimurium ve Enteritidis’te identifiye 

edilmiştir (7). 

3.6. Flagella 

Salmonella serotiplerinin çoğunda onlara hareket 

yeteneği kazandıran flagella organeli bulunmaktadır. 

Flagellaya sahip olmayan, hareketsiz serotipler 

S. Gallinarum ve S. Pullorum’ dur. Her iki biyotipin 

genomları üzerinde, faz 1 flagellin proteinini kodlayan 

fliC geni gösterilmiş olmasına rağmen; faz 2 

flagellin proteinini eksprese eden fliB geni saptanamamıştır 

(28). 

Flagellin (flagellar flamentleri oluşturan temel yapısal 

protein) kuvvetli bir antijenik yapıdır ve konak 

immun yanıtını uyarır (6). Flagellalı Salmonella serotiplerinin 

çoğunda görülen flagellin varyasyonu, konak 

savunma sisteminden kaçmayla ilgilidir (28). S. 

Typhimurium’un faz 2 flagellini, faz 1 flagellin kadar 

kuvvetli değildir. Bu da flagellar faz variyasyonunun, 

konak inflamasyonunu baskılayabilecek bir mekanizma 

olabileceğini düşündürmektedir (6). 

3.7. Adezinler 

Adezin; bakterinin hücreye tutunmasını sağlayan, 

bakteri yüzeyinde bulunan yapılardır. Adeziv yapılar, 

fimbrial ve non-fimbrial adezinler olmak üzere 

iki ana gruba ayrılır. Salmonella adezinlerinin büyük 

kısmını fimbrial adezinler grubu oluşturmaktadır. 

Fimbrial adezinlerin fonksiyonu öncelikle, konak 

hücredeki spesifik reseptörlere bağlanarak tutunmayı 

sağlamaktır. Non-fimbrial adezinler ise; T1SS’den 

sekrete edilen adezinler ve T5SS olarak da adlandırılan 

adezinlerdir (30). 

Her bir Salmonella serotipi tek bir fimbrial operon 

kombinasyonunu barındırır (13). Her bir fimbrial 

operon çoklu genler içerir (8-11) ve bu genler fimbrin 

(fimbria proteini) kodlarlar (7). 

4. SONUÇ 

Salmonella serotiplerinin patogenezini ve konak 

spektrumunu etkileyen faktörler oldukça karmaşıktır. 

Bu durum; konağın bağışıklık durumu, spesifik 

patojen yanıtı ve intestinal mikroflora ile etkileşim, 

bakteri genetiği ve gen ekspresyonu gibi değişkenlerle 

ilişkilidir. S. Enteritidis, güçlü bir inflamatuvar 

yanıt oluşturarak sistemik yayılım gösteremezken; 

daha zayıf bir başlangıç immun yanıtı oluşturan S. 

Gallinarum ise, sistemik tavuk tifosuna sebep olmaktadır 

(7). Salmonella serotiplerinin patogenezinin 

daha iyi anlaşılması; insan ve hayvanlarda salmonellozisin 

önlenmesi, sağaltımı, yeni ilaç ve aşı geliştirilmesi 

açısından önemlidir. 

KAYNAKLAR: Yazarından temin edilebilir. 


Daha fazlasını alın. 

Kârlı bir hayvansal üretim için iyi öğelerden fazla 

sayıda olması gibisi yoktur. Biolys®, AMINOProx® 

ve AMINOFootprint® büyüyerek sınırları aşan ürün 

ve servis portföyüne katılıyor. 

Siz neyi seçeceğinizi bilirsiniz. 

Daha fazla bilgi 

için yandaki kodu 

telefonunuzun 

QR okuyucusu ile 

taratınız. 

www.evonik.com/feed-additives 

feed-additives@evonik.com

Sepiyolitin Kanatlı Beslemede Kullanımı 

SEPİYOLİTİN KANATLI BESLEMEDE KULLANIMI 

Kübra UZUNOĞLU 1 Sakine YALÇIN 2 

1: Hava Kuvvetleri Komutanlığı, Ankara 

2: Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları Anabilim Dalı, Ankara. 

E-Mail: kubrazngl@gmail.com, syalcin@ankara.edu.tr 

Kil minerallerden olan sepiyolit, lifli yapısı ve iç kristal 

kanalları ile karakterize edilmiş sulu bir magnezyum 

silikattır (Si 12 

Mg 8 

O 30 

(OH 2 

) 4 

(OH) 4 

.8H2O). Ülkemizde 

sepiyolit başlığı altındaki ticari killer lületaşı ve 

sepiyolitik kil olmak üzere iki ayrı grupta değerlendirilmektedir 

(Can, 1992). 

Dış görünüşü deniz köpüğünü andırdığı için Meerschaum 

olarak bilinen lületaşı α-sepiyolit olarak da 

adlandırılmıştır (Fersman, 1913). Lületaşı ülkemizde 

özellikle Eskişehir yöresinde ve Konya-Yunak civarında 

bulunmakta olup, genellikle süs eşyası, biblo veya 

pipo yapımında kullanılmaktadır. 

Sepiyolitik kil ise küçük, yassı ve yuvarlak partiküller 

veya amorf agregalar halinde oluşan tabakalı sepiyolit 

tipi olup ß-sepiyolit olarak da bilinir (Sarıiz ve 

ark., 1992). ß -sepiyolit, oluşumu, bileşimi, özellikleri 

ve kullanım alanı ile α-sepiyolitten farklıdır. Bu 

tip sepiyolit ‘sanayi sepiyoliti’ veya ‘tabakalı sepiyolit’ 

ya da ‘sedimanter sepiyolit’ olarak da tanınmaktadır 

(Sabah ve ark., 1998). Daha çok Eskişehir-Sivrihisar 

ve Mihalıççık-Yunus Emre yörelerinde 

rastlanmaktadır, ayrıca Çanakkale, Bursa, Kütahya 

ve Isparta’da bulunmaktadır (Can, 1992; DPT, 2001). 

Türkiye’de farklı maden kaynaklarından çıkarılan 

çeşitli sepiyolit numunelerinin kimyasal bileşimi 

Tablo 1’de gösterilmektedir (Ece ve Çoban, 1994, Çınar 

ve ark., 2009, Galan ve Singer, 2011). Sepiyolitte 

başlıca esansiyel oksitler SiO 2 

ve MgO’dir. Dünyadaki 

sepiyolitler içerisinde Eskişehir madenlerinden elde 

edilen sepiyolitin saflık düzeyinin yüksek olduğu, kalitesinin 

yüksek olduğu bildirilmiştir (Galan ve Singer, 

2011). Düşük düzeyde MgO içeren sepiyolitler 

ise Al 2 

O 3 

ve Fe 2 

O 3 

bakımından zengindir. 

Sepiyolitin Kullanım Alanları 

Sepiyolit minerali özelliklerine göre Tablo 2’de gösterildiği 

şekilde farklı endüstriyel alanlarda kullanılmaktadır 

(Galan, 1996). 

Tablo 2. Sepiyolitin mineral özelliklerine kullanımı 

A. Sorptif özelliğine dayalı sorptif amaçlı kullanım: 

Hayvan altlığı: düşük ağırlıkta olması, yüksek düzeyde sıvı ve 

koku emiciliği 

Tarım ve böcek ilaçları taşıyıcısı 

İlaç sanayinde 

Atık su arıtma sistemlerinde, 

Karbonsuz kopya kağıtları ve sigara filtrelerinde, 

Deterjan ve temizlik maddelerinde 

B. Katalitik özelliğine dayalı katalitik amaçlı kullanım: 

Katalizör taşıyıcı 

C. Reolojik özelliğine dayalı reolojik amaçlı kullanım: 

Toprak düzenleyici 

Tohum kaplama maddesi 

Gübre süspansiyonlarında 

Hayvan beslemede 

İlave katkı taşıyıcı 

Gres kalınlaştırıcı 

Kozmetiklerde 

Asfalt kaplamalarında 

Sondaj çamuru 

Kauçuk sanayi 

D. Diğer Uygulamalar: 

Seramik üretiminde 

Lif takviyeli çimento üretiminde 

Otomotiv sanayinde (boyalarda) 

Tablo 1. Türkiye’de çeşitli maden kaynaklarına ait sepiyolit numunelerinin ortalama kimyasal bileşimi, % 

Sepiyolit numuneleri SiO 2 

Al 2 

O 3 

Fe 2 

O 3 

MgO CaO Na 2 

O K 2 

O TiO 2 

1 60.23 0.72 2.05 24.16 0.15 0.04 0.06 0.05 

2 57.03 0.31 0.15 24.75 0.54 0.14 0.15 0.06 

3 55.32 2.15 1.33 21.81 0.59 0.41 0.29 0.12 

4 59.01 0.88 0.50 24.24 0.13 0.13 0.04 0.01 

5 51.29 1.37 0.58 22.57 0.26 0.09 0.21 0.08 

6 56.95 1.05 0.93 23.35 2.45 0.11 0.41 0.15 


ÇAGDAS YÖNTEMLER 

PİLİÇ ÜRÜNLERİ 

İLERİ İŞLENMİŞ ÜRÜNLER 

ŞARKÜTERİ ÜRÜNLERİ 

YUMURTA


Sepiyolitin Yem Katkı Maddesi Olarak Kullanımı 

Sepiyolit (E562) Avrupa Birliğinde tüm hayvan türleri 

için bağlayıcı, topaklanmayı önleyici ajan ve pıhtılaşma 

sağlayıcı olarak onaylandırılmıştır (EFSA, 2013). 

Katkı maddesi olarak sepiyolit hayvan besleme alanında 

teknolojik ve besleyici olarak kullanıldığı gibi 

çevreyi ve hayvan refahını olumlu yönde etkilemesi 

amacıyla da kullanılabilmektedir. Sepiyolit peletlemede 

enerji maliyetini azalttığı, pelet dayanıklılığını 

artırdığı, karma yem üretim ve taşınması süresince 

tozluluğu azalttığı için ve ayrıca iyi bir premiks 

taşıyıcısı, kekleşmeyi önleyici ve preservatif olması 

nedeniyle iyi bir teknolojik katkı maddesidir. Ayrıca 

absorpsiyon/adsorpsiyon özelliklerine sahiptir, diare 

enfeksiyonlarını önlerler ve toksik değillerdir, besin 

madde sindirim ve emilimini artırarak performansı 

olumlu yönde etkilerler (Galan, 1996; Onorato ve 

ark., 2013). 

Sepiyolitin Pelet Yem Üretiminde Kullanımı 

Sepiyolit yem içerisindeki diğer maddeleri bağladığından 

yüksek dayanıklılık ve sertlikte pelet oluşturmakta, 

pelet soğudukça ve nem kaybettikçe de 

dayanıklılık ve sertlikde artış daha fazla olmaktadır. 

Sepiyolitin yüksek yağlı karma yemlerde kullanılmasının 

bir yararı da pelet kalitesinin bozulmadan 

karma yemlere yüksek düzeyde yağ ilavesine olanak 

sağlamasıdır. Bu durum yem üretimi, taşınması ve 

yemliklere dağıtılması süresince tozumanın azalmasına 

yol açtığından hayvan performansında da artış 

sağlanmaktadır. Ayrıca pelet diskinde üretimi artırmakta, 

peletleme için enerji maliyetini azaltmaktadır 

(Angulo ve ark., 1995; Castaing, 1989; Castaing, 

1994; Onorato ve ark., 2013). Sepiyolit besin maddelerinin 

taşınmasını kolaylaştırır, yağ bakımından zengin 

pelet yemlerin kalitesini artırmaktadır (Angulo 

ve ark., 1995). 

Bir yem fabrikasında etlik piliç yemine miksere % 1 

sepiyoliti (Exal T, Tolsa Turkey, Türkiye) ilave ederek 

yaptığımız bir denemede pelet üretiminde saatte 

%13 düzeyinde artış, pelet dayanıklılığında (PDI değerinde) 

%3.4 artış sağlanmıştır, pelet yemde tutulan 

nem miktarında ise %1 artış görülmüştür (Tablo 2). 

Tablo 2. Pelet etlik piliç yemi üretiminde karıştırıcıya 

sepiyolit ilavesinin pelet dayanıklılığı, pelet yemde 

nem tutulumu ve pelet üretim kapasitesi üzerine etkisi 

PDI 

(%) 

Pelet yemde nem 

tutulumu (%) 

Kontrol 89.41 - 17.5 

Sepiyolit katkılı 92.41 1.01 19.8 

Üretim 

(ton/saat) 



Sepiyolitin Kekleşmeyi Önleyici Etkisi 

Karma yemlere ilave edilen vitaminler, mineraller 

ve antibiyotikler gibi katkı maddeleri için sepiyolit 

ideal bir taşıyıcıdır. Yem unsurlarının ayrılmasını 

önlediğinden homojenizasyonu sağlayıcı bir özelliğe 

sahiptir. Sepiyolitin katyon değişim kapasitesinin 

düşük olmasından dolayı iyi bir premiks taşıyıcısıdır. 

Kimyasal olarak inert bir madde olması yüksek 

kimyasal stabiliteye sahip olduğundan yemdeki aktif 

maddelerle interaksiyonunu önlemektedir (Onorato 

ve ark., 2013). 

Sepiyolitin Preservatif Etkisi 

Sepiyolit, yem hammaddelerinin depolanması süresince 

istenmeyen mikrobiyolojik olayların gelişimini 

önlemektedir (Pontes Pontes ve ark., 1995: Bocuzzi 

ve ark., 2011). 

Broyler Rasyonlarında Sepiyolit Kullanımının Performans 

Üzerine Etkisi 

Broyler karma yemlerinde sepiyolit kullanımının performans 

üzerine etkisi Tablo 3’de görülmektedir. 

Karma yemlerde %1.5 düzeyinde sepiyolit kullanımının 

broylerlerde içeriğin sindirim kanalından geçiş 

süresini uzattığı bildirilmiştir (Tortuero ve ark., 

1992). Bununla birlikte sepiyolit kullanımının mide, 

karaciğer, dalak, kalp ve pankreas ağırlığı veya bağırsak 

uzunluğu üzerine bir etkisinin olmadığı gözlenmiştir 

(Tortuero ve ark., 1992). Kanatlı rasyonlarına 

sepiyolit ilavesinin, büyüme performansı ve karkas 

kalitesini artırdığı da kaydedilmiştir (Parisini, 1993). 

Ouhida ve ark. (2000c) mısır-arpa-buğdaya dayalı 

karma yemlerle beslenen broylerlerde enzim 

(β-glukanaz ve arabinoksilanaz) ilavesinin jejunum 

ve ileum viskositesini azalttığı, sepiyolit (%2 Exal, 

Tolsa-İspanya) ilavesinin ise jejunum viskositesini 

azalttığı bildirilmiştir. Her iki katkı maddesinin de 

besin madde sindirilebilirliğinde özellikle yağ sindirilebilirliği 

ve azot dengesinde artış sağladığı gözlenmiştir. 

Sepiyolit ilavesinin, içeriğin ince barsakta 

kalış süresini 8 dakika artırırken, sepiyolitin enzim 

ile birlikte ilavesinin 20 dakika artırdığı kaydedilmiştir 

(Ouhida ve ark., 2000b). Ayrıca sepiyolit (%2 

Exal) ilavesinin yem tüketimi ve yemden yararlanma 

oranını etkilemediğini, dışkıda pürin baz (adenin ve 

guanin) indeksi kullanılarak belirlenen mikrobiyel 

konsantrasyonun daha düşük olduğu bildirilmiştir 

(Ouhida ve ark., 2000a). 

Eser ve ark. (2011) rasyonlara %0, 0.5 ve 1 düzeylerinde 

sepiyolit ilavesinin karkas özellikleri, performans 

ve bazı kan parametreleri üzerine etkilerini 

araştırdıkları bir çalışmada 204 adet günlük civciv ile 

üç grup oluşturmuşlardır. Sepiyolit katkısının kontrol 

grubuna göre daha yüksek canlı ağırlığı sağladığı, 

yem tüketimi, yemden yararlanma, karkas randımanı 

ile taşlık, karaciğer, kalp, dalak ve bursa Fabricus 

relatif ağırlıklarında herhangi bir farklılık oluşturmadığını 

kaydetmişlerdir. Sepiyoliti %1 düzeyinde 

içeren karma yemle beslenen grupta abdominal yağ 

miktarının, serum kolesterol ve trigliserit düzeylerinin 

diğer gruptakilere göre daha düşük olduğu belirtilmiştir. 

Yalçın ve ark (2013a) karma yemlere % 0, 1 ve 2 

düzeyinde sepiyolit (Exal T, Tolsa Turkey-Türkiye) 

ilavesinin broylerlerde büyüme performansı ve bağırsak 

histomorfolojisi üzerine etkilerini belirlemek 

için 6 haftalık bir deneme yapmışlardır. Sepiyoliti %1 

düzeyinde kapsayan karma yemi tüketen grupta deneme 

sonu canlı ağırlık ve altı haftalık canlı ağırlık 

Krallara layık! 

Bluefarm ® , içme suyu ve sprey yolu ile yapılan aşı uygulamalarındaki aşı 

solüsyonu için ölümcül etkisi olan ağır metalleri bağlar, her seviyedeki 

kloru nötralize eder. Bluefarm ® orijinal formülü sayesinde kanatlı aşı 

uygulamalarında dünya profesyonellerinin krallara layık tercihidir.* 

* Bluefarm 85 farklı ülkede güvenle kullanılmaktadır. 

ISO 9001:2000 

bluefarm.com.tr 



artışı kontrol grubuna kıyasla daha yüksek bulunmuştur. 

Yem dönüşüm oranı %1 sepiyolit katkısıyla olumlu 

yönde etkilenmiştir. Bir kg canlı ağırlık artışı için 

tüketilen yem miktarı %1 ve %2 sepiyolitli gruplarda 

kontrol grubuna kıyasla %4.7 ve %1.8 daha az bulunmuştur. 

Karma yemlere sepiyolit katkısı duodenum 

villus yüksekliğini artırmıştır. Yalçın ve ark (2013b) 

ise aynı denemede karma yemlere %2’ye kadar sepiyolit 

ilavesinin karkas randımanı, karkas özellikleri 

ve göğüs eti kalitesini olumsuz etkilemeden abdominal 

yağı önemli ölçüde azalttığını kaydetmişlerdir 

Ayed ve ark. (2011) broyler karma yemlerine %0, 0.5, 

1 ve 2 düzeylerinde sepiyolit ilavesi yapıldığında sepiyolit 

düzeyi arttıkça performansta artış olduğunu 

gözlemişlerdir. Denemede karma yemlere %2 sepiyolit 

ilavesi ile canlı ağırlık ve canlı ağırlık kazancında 

%11’lik artış sağlanırken toplam yem tüketimi %6 ve 

bir kg canlı ağırlık artışı için tüketilen yem miktarı 

ise %15 düzeyinde azalmıştır. Karma yeme sepiyolit 

ilavesinin mortalite oranı ve karkas randımanı üzerine 

etkisi görülmemiştir. 

Sepiyolitin Yumurta Verimi ve Yumurta Kalitesi 

Üzerine Etkileri 

Yumurta tavuğu karma yemlerinde sepiyolit kullanımının 

performans üzerine etkisi Tablo 3’de görülmektedir. 

nin 22 hafta süreyle yem tüketimi, yumurta verimi, 

yumurta ağırlığı ve yemden yararlanmayı etkilemediğini 

gözlemişlerdir. Rasyonlarda %1 düzeyinde sepiyolit 

kullanılmasıyla yumurta kırılma mukavemeti 

(P

DÜN 

PFIZER 

HAYVAN 

SAĞLIĞI 

BUGÜN 

ZOETİS 

HAYVANLAR İÇİN 

SAĞLIK İÇİN 

SİZİN İÇİN


lışmada Mızrak ve ark.(2014) aflatoksin kapsayan 

yemlere %1.5 ve %3 düzeylerinde sepiyolit ilavesinin 

yumurta tavuklarında performans üzerinde yararlı 

etkileri olabileceğini kaydetmişlerdir. 

Sepiyolitin Besin Maddelerinin Sindirimine Etkileri 

Sepiyolit yem maddelerinin sindirim kanalında kalma 

süresini artırıp, endojen enzimlerin yağların, 

karbonhidratların ve proteinlerin sindiriminde daha 

etkili olmasını sağlayarak, bu besin maddelerinin 

emilimini artırmaktadır (Tortuero ve ark., 1992; Ouhida 

ve ark., 2000a; Ayed ve ark., 2011). 

Sepiyolitin Kanatlı Refahı Üzerine Etkileri 

Dışkı yüksek düzeyde amonyak emisyonuna bağlı 

ayak dermatitisine ve solunum patolojisine yol açtığından 

hayvan sağlığını ve refahını tehlikeye sokmaktadır. 

Ayrıca atmosferi, yüzey suyunu ve yer altı 

suyunu kontamine ettiğinden ekosisteme zarar vermektedir. 

Sepiyolitin azot atılımını azaltmasından dolayı dışkıdaki 

amonyak miktarını azalttığı altlık kalitesini iyileştirdiği, 

kümesteki kokuyu azalttığı kaydedilmiştir 

(Onorato ve ark., 2013). 

Sonuç 

Yüksek poroziteye ve yüzey alanına, kuvvetli absorpsiyon 

kapasitesine sahip, yapısı oldukça stabil olup 

kimyasal olarak inert bir madde olan sepiyolitin kanatlı 

rasyonlarına ilavesi karma yemlerde toz kaybını 

azaltmakta, pelet dayanıklılığını ve kalitesini, besin 

madde sindirimini ve dışkı kıvamını artırmaktadır. 

Bu nedenlerden dolayı sepiyolit kanatlı performansı 

ve refahını olumlu yönde etkileyebilmektedir. Ayrıca 

Türkiye’nin sepiyolit rezervleri bakımından zengin 

olması, sepiyolit kalitesinin yüksek olması ve çok 

farklı kullanım alanlarına da sahip olması önem taşımaktadır. 

Gastrointestinal sistem hastalıklarına bağlı 

kayıpların önlenmesi veya en az seviyeye indirilmesi, 

bu hastalıklara bağlı performans kaybının önlenmesi 

ve yüksek karkas randımanı elde edilmesi kanatlı 

yetiştiriciliğinin temel amaçlarındadır. Sepiyolitin 

kanatlılarda etkilerini ve etki mekanizmalarını tam 

olarak belirleyebilmek için kanatlı yetiştiriciliğinde 

kullanımına yönelik olarak daha fazla araştırma yapılmasına 

ihtiyaç duyulmaktadır. 

Kaynaklar yazarlarından temin edilebilir. 


Yumurtacı ve Broilerlerde Karaciğer Yağlanması 

YUMURTACI VE BROİLERLERDE 

KARACİĞER YAĞLANMASI 

*Arş. Gör. Oğuz Berk GÜNTÜRKÜN 

*Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları AD 

E-Mail: o.b.gunturkun@gmail.com 

Kanatlılarda Lipit Metabolizması 

Lipitler, kanatlılarda ince bağırsaklara kadar yapılarında 

fazla bir değişiklik olmadan taşınmaktadırlar. 

Tüketilen yem maddelerinin doudenuma ulaşması 

ile kolesistokinin hormonu salınımı olmaktadır. Bu 

hormon safra kesesinin kasılarak pankreatik salgının 

bağırsaklara ulaşmasını sağlar. Trigliseritler pankreatik 

lipazın etkisi ile hidrolize uğrayarak monogliserit, 

digliserit ve serbest yağ asitilerini şekillendirmektedirler. 

Monogliseritler ve uzun zincirli doymamış yağ 

asitleri konjuge safra tuzları ile birleşmeleri sonucu 

miselleri oluşturmaktadırlar. Miseller düşük polariteye 

sahip yağ asitlerinin ve yağda çözünebilen 

vitaminlerin sindirim için çözünmesini mümkün kılmaktadırlar. 

Doymuş yağ asitleri ise düşük polariteye 

sahip olmalarından dolayı daha az misel oluşturma 

kapasitesine sahiptirler. Uzun zincirli doymamış yağ 

asitlerinin misel oluşturma kapasitesi daha yüksek 

olduğu için doymuş yağ asitleri ile karıştırıldıklarında 

bu yağ asitlerinin emilmesinde sinerjistik bir etki 

ortaya çıkmaktadır (Ferreira, 1999). Bazı bitkisel 

yağların farklı yaştaki kanatlılarda sindirilebilirlikleri 

Tablo 1’de verilmiştir. 

Monogliseritler ve serbest yağ asitleri enterositlere 

alınmalarından sonra tekrar esterefiye edilmekte 

ve serbest veya esterefiye kolestrol, lipoprotein ve 

fosfolipidler ile kombine edilmektedirler. Bu işlem 

sonunda lipoproteinler, şilomikronlar veya portomikronlar 

oluşmaktadır. Kanatlılarda bağırsak lenfatik 

sistemi çok gelişmemiş olduğundan lipoproteinler direkt 

olarak portal dolaşıma dahil olmaktadır. Kanatlılarda 

çok düşük yoğunluktaki lipoproteinler (VLDL) 

memelilere göre daha fazla önem ihtiva etmektedir. 

VLDL’lerin önemi özellikle yumurtlama döneminde 

ön plana çıkmaktadır. Bu yapılar yumurtaya lipitlerin 

taşınmasında önemli göreve sahiptirler. Yumurta sarısına 

dahil olmayan ya da karaciğerde değerlendirilmeyen 

trigliseritler ise kalp, kas gibi diğer dokularda 

kullanılmakta veya adipoz dokuda depolanmaktadır 

(Escribano, 1991). 

Tüketilen yemde bulunan lipitlerin absorpsiyonu ya 

da taşınması esnasında yağ asiti kompozisyonu açısından 

bir değişiklik oluşmamaktadır. Bu nedenle 

kanatlılara rasyon ile sağlanan yağ asitlerinin kompozisyonu 

ile vücutta depolanan yağ asitlerinin kompozisyonu 

benzerlik göstermektedir. Trigliseritler, 

karbonhidratların sindirimi sonucu elde edilen glikozdan 

da sentezlenebilmektedir. Bu yol ile sentezlenen 

yağlar ise genellikle yüksek oranda palmitik 

asit, stearik asit ve oleik asit içermektedirler. Rasyonda 

yağ bulunması karaciğerde karbonhidratlardan 

yağ sentezlenmesi olayını sınırlandırmaya yardımcı 

olmaktadır. 

Karaciğerde Lipoprotein Sentezi ve 

Sekresyonu 

Memelilerde olduğu gibi kanatlılarda da yağ asitlerinin 

de novo sentezi rasyonda bulunan karbonhidratlardan 

asetil-CoA’nın tedarik edilmesine bağımlı bir 

olaydır. Memelilerde lipogenezisin şekillendiği ana 

nokta adipoz dokular iken kanatlılarda yağ sentezi 

ana olarak karaciğerde şekillenmektedir (Pearce, 

Tablo 1. Kanatlılarda Yaşa Göre Bazı Bitkisel Yağların Sindirilebilirlikleri 

Yağ 3. - 4. Hafta Yaş 8 Haftadan Büyük 

Asit Yağ (Soya) 88 93 

Asit Yağ (Mısır) 90 92 

Mısır Yağı 84 95 

Soya Yağı 96 96 

Kaynak: Leeson ve Summers, 2001. 



1997). Lipogenezis olayında insülin hormonu yağ asiti 

sentezinden sorumlu olan malat dehidrogenaz (MD) 

ve fatty acid synthase (FAS) enzimlerinin aktivitesini 

uyarmaktadır. Yumurtacı tavuklarda yumurta oluşumu 

için gerekli olan lipit üretiminin sağlanabilmesi 

adına östrojen tarafından karaciğer önemli ölçüde 

uyarılmaktadır. Karaciğerde gerçekleşen de novo yağ 

sentezinin ana ürünü trigliseritlerdir. Trigliseritlerin 

yanı sıra kolestrol ve fosfolipitler de karaciğerde 

sentezlenmektedir. 

Çok düşük yoğunluktaki lipoprotein (VLDL) ve yüksek 

yoğunluktaki lipoprotein (HDL) karaciğerde sentezlenip 

buradan çevre dokulara salgılanmaktadır. Bu 

lipoproteinlerin ihtiva ettiği özel proteinler (apolipoproteinler) 

de yine karaciğer tarafından sentezlenmektedir. 

Yapılan çalışmalar insülinin hem de 

novo lipogenezisi hem de VLDL sentezini arttırdığını 

bildirmiştir. Tiroksin ve glukagon ise ters yönde etki 

göstermektedir. 

Karaciğerde Steatozis 

Kanatlılarda lipogenezisin, lipoproteinlerin sentez 

ve sekresyon kapasitesini aşması halinde gözlenen 

durumdur. Bu durum özellikle yumurtacı tavuklarda 

östrojen tarafından lipogenezisin artması ve VLDL 

sekresyonundaki yetersizlik ile şekillenmektedir. 

Yapılan çalışmalarda rasyonun biyotin ile desteklenmesinin 

hastalık bulgularını kısmi olarak hafifletilebileceği 

bildirilmiştir. Hastalığın oluşumunu önlemek 

amacı ile rasyonda bulunması gereken biyotin seviyesinin 

rasyonun protein ve yağ içeriği gibi farklı 

değişkenlere bağlı olduğu öne sürülmektedir. Rasyonlarda 

uygun protein ve yağ oranının sağlanması 

durumunda hastalığın önlenmesi için gerekli biyotin 

seviyesi hayvanın gelişimi için ihtiyaç duyulan seviye 

ile karşılanabilmektedir. Ancak rasyonda bulunan 

protein ve yağ seviyesinde gözlenebilecek düşüşlerin 

sendromun engellenebilmesi için ihtiyaç duyulan biyotin 

miktarında artışa neden olabileceği ileri sürülmüştür. 

Biyotin, glikoneogeziste önemli rol oynayan 

pirüvat karboksilaz enziminin görevini yerine getirmesi 

için gereklidir. Bununla birlikte lipogenezisten 

sorumlu olan acetyl-CoA karboksilaz enziminin etkinliği 

için de biyotine ihtiyaç duyulmaktadır. Rasyonda 

yağ seviyesinin azalmasına bağlı olarak daha fazla 

lipogenezise ihtiyaç duyulmakta ve acetyl-CoA karboksilaz 

enzim aktivitesi artmaktadır. Bu durumda 

aktiviteleri için biyotine ihtiyaç duyan bu enzimler 

arasında biyotin için yarış oluşabileceği bildirilmiştir. 

Rasyonda bulunan yağ ve protein seviyesinin dengesizliğine 

bağlı olarak sendromun şekillenmesini engelleyebilecek 

biyotin seviyesi bu şekilde farklılık 

göstermektedir. Sendromdan etkilenmiş hayvanlardan 

elde edilen böbrek ve karaciğer ile sağlıklı bir 

hayvandan elde edilen böbrek ve karaciğer yapıları 

Resim 1’de gösterilmektedir. 

Kanatlılarda karaciğerde yağ depolanmasındaki artışa 

bağlı olarak gözlenen ve ticari olarak da önem 

ihtiva eden iki farklı sendrom bulunmaktadır. Bunlar 

yağlı karaciğer ve böbrek sendromu ile yağlı karaciğer 

hemorajik sendromudur. 

Yağlı Karaciğer ve Böbrek Sendromu 

Sendrom genel olarak broilerlerde gözlenmektedir. 

Gözlenme sıklığı 3-5 hafta yaşta artmaktadır. Sendromun 

şekillendiği hayvanlarda nekropside büyümüş 

ve solgun karaciğer gözlenmektedir. Histopatolojik 

incelemede karaciğer, böbrek ve kalpte yüksek düzeyde 

yağ infiltrasyonuna rastlanmaktadır. Herhangi 

bir dokuda yangısal ya da dejenaratif bir değişiklik 

tespit edilememiştir. Hastalığın oluşumunda beslemenin 

yanı sıra yemleme yönetiminde oluşan aksaklıklar, 

kümes sıcaklığı gibi birden çok yönetimsel 

faktörün de etkisinden bahsedilmiştir. Bu yazıda beslenme 

ile ilgili kısımlar ele alınacaktır. 

Resim 1: Yağlı karaciğer ve böbrek sendromundan etkilenmiş 

bir hayvanda sendromdan etkilenmiş böbrek ve 

karaciğer sol tarafta gözükmektedir. 

Kaynak: Photographic Encylopedia of Australian Poultry Diseases 

Yağlı Karaciğer Hemorajik Sendromu 

Daha çok yumurtacı tavuklarda gözlenen hastalık ilk 

olarak Couch tarafından 1956 yılında tanımlanmıştır. 

Bundan itibaren ABD (Ringer ve Sheppard, 1963; 

Nesheim ve ark., 1969; Wolford ve ark., 1971; Harms 

ve ark., 1972), Birleşik Krallık (Anon, 1965), Almanya 

(Greuel ve Hartfiel, 1968), Kanada (Bragg ve ark., 



1973), Fransa (Brugere-Picoux ve Brugere, 1974) gibi 

ülkelerde hastalık ‘yağ distrofisi’, ‘yağlı dejenerasyon’ 

ve ‘karaciğer hemorajik sendromu’ gibi farklı 

isimlerle tespit edilmiştir. 

Sendrom genel olarak verimin yüksek olduğu dönemlerde, 

yüksek verimli hayvanlarda gözlenmekte ve 

verimde hızlı düşüş ve bunu takiben ani ölümlerle 

seyretmektedir. Nekropside karaciğer genişlemiş 

ve solgun-sararmış bir görünüme sahiptir. Ölümler 

karaciğer kapsülünün yırtılması ile oluşan kanamanın 

vücut boşluğuna akması ile şekillenir. Genellikle 

hastalık ilerlemeden önce de karaciğerde küçük 

hemorajik odaklar belirlenmektedir. Sendromdan 

etkilenmiş bir hayvadan elde edilmiş ve çok odaklı 

hemorajilerin gözlendiği karaciğer Resim 2 de görülmektedir. 

Hastalığın oluşum mekanizmasında beslenme, 

çevresel faktörler ve genetiğin rol oynadığı 

bildirilmektedir. Bu yazıda beslenmeye bağlı faktörlerden 

bahsedilecektir. 

Resim 2: Kanatlı karaciğerinde yağ birikimi ve multifokal 

hemorajiler 

Kaynak: Richard M. Jakowski, Tufts University 

Yağlı Karaciğer Sendromunun Oluşum Mekanizması 

Yumurta oluşumu için yüksek düzeyde lipide ihtiyaç 

duyulmaktadır ve bu lipitler genellikle ovülasyondan 

birkaç gün önce sentezlenmektedir (Klasing, 1998). 

Yumurtlayan bir tavuk günde yem tüketimi ile yaklaşık 

olarak 3 g yağ tüketmesine rağmen ortalama bir 

yumurta sarısı yaklaşık olarak 6 g yağ içermektedir 

(Griminger, 1986). Lipit ihtiyacının karşılanması için 

yumurtacı tavukların karaciğerlerinde yağ sentezinin 

gerçekleşmesi oldukça önemlidir. 

Kanatlılarda ihtiyaç halinde lipitler 3 farklı kaynaktan 

tedarik edilmektedir. Bu kaynaklar rasyonda 

bulunan karbonhidratlardan yağ asiti sentezlenmesi 

ile elde edilenler, yağ dokularda bulunan yağlar ve 

rasyon ile alınan yağlardır. Ovulasyonun başlangıcında 

östrojen etkisi altında karaciğerde yumurta sarısı 

lipitleri sentezlenmektedir ve oluşan bu lipitler dolaşım 

yoluyla ovidukta gönderilmektedirler (Speake 

ve ark., 1998). Çok düşük yoğunluktaki lipoproteinler 

(VLDL) lipitleri tavuğun karaciğerinden oosite 

taşıyan ana lipoproteinlerdir ve kurutulmuş yumurta 

sarısının %60’nı oluşturmaktadırlar (Speake ve ark., 

1998). Vitallogenin de karaciğerde sentezlenen lipitleri 

karaciğerden oositlere taşıyan bir diğer lipoproteindir. 

Vitallogenin ise kurutulmuş yumurta sarısının 

yaklaşık olarak %24’nü oluşturmaktadır. VLDL 

formundaki triaçilgliserol sekresyonu stearoyl-CoA 

desaturaz olarak isimlendirilen, doymuş yağ asitlerini 

tekli doymamış yağ asitlerine çeviren enzim aktivitesine 

bağımlıdır. Bu enzim aktivitesi ile plazma 

VLDL seviyesi arasında korelasyon tespit edilmiştir 

(Legrand ve Harmier, 1992). Yağ asitleri içerisinde 

oleik asitin C18:1 (n-9), lipoprotein formunda triaçilgliserollerin 

salgılanmasını sağlayan en etkin yağ 

asiti olduğu da bildirilmektedir (Davis ve Boogaerts, 

1982). İn-vitro ortamdaki karaciğer hücrelerinde 

oleik asit VLDL sentezini stimüle etmiştir (Moberly 

ve ark., 1990). 

Lipoproteinler yağ dokuya ulaştıklarında lipitlerin 

adipositlere transferi lipoprotein lipaz enzimi etkisinde 

gerçekleşmektedir. Eğer bu enzimin fonksiyonu 

inhibe edilirse hiperlipidemi gözlenmektedir ve 

sonuç olarak yağlı karaciğer şekillenir. Sterese bağlı 

olarak şekillenen ACTH ve glukagon salınımı lipoprotein 

lipaz aktivitesini düşürmektedir. Yağlı karaciğer 

hemorajik sendromunun gelişiminde beslenmenin 

yanı sıra farklı yönetimsel sorunların da rolü olduğu 

bildirilmiştir. Bu yazıda sendrom besleme yönü ile 

ele alınacaktır. 

Besleme ve Yağlı Karaciğer Hemorajik Sendromu 

Yağlı hemorajik karaciğer sendromunun besleme 

açısından tek yönlü bir nedeni tespit edilememiştir. 

Yapılan çalışmalar sendromun beslemeye bağlı olarak 

çok faktörlü değişkenler ile şekillenebileceğini 

bildirmiştir. Günümüzde sendromun ortaya çıkışında 

besleme ile ilişkili olarak ön plana çıkan çeşitli 

faktörlerin başında rasyonun enerji seviyesi ve bu 

yemi tüketen hayvanlardaki enerji dengesi ön plana 

çıkmaktadır. Ayrıca kullanılan rasyonun enerjisinin 

hangi besin maddeleri tarafından oluşturulduğunun 

da önemli olduğunu belirten çalışmalar vardır. Beslemede 

kullanılan yemlerin mikotoksinler ile bu- 



laşık olması da beslemeye bağlı olarak sendromun 

gözlenmesine neden olabilecek önemli etkenlerden 

biri olarak belirtilmektedir. Rasyonda bulunan besin 

maddelerinin bazılarının eksik olmasının da sendromun 

ortaya çıkmasına neden olabileceği tespit edilmiştir. 

Rasyon Enerji Seviyesi ve Yağlı Karaciğer Hemorajik 

Sendromu 

Yapılan çalışmalarda yüksek karbonhidrat ve enerji 

içeriğine sahip rasyonları tüketen hayvanlarda karaciğer 

yağ miktarının arttığı bildirilmiştir (Barton, 

1967; Wolford ve Polin, 1974). Ayrıca hepatik lipogenezisin 

yağ tüketimi ile azaldığı ve rasyonlara yağ ilavesi 

ile yağ asidi sentezinin baskılandığı bildirilmiştir 

(Weiss ve ark., 1967; Pearce, 1968; Leveille ve ark., 

1975). Hepatik lipogenezisin rasyonun esansiyel yağ 

asitlerince (linoleic ve araşidonik) fakir olması sebebi 

ile de artabileceği bildirilmiştir (Edwards, 1967; 

Hopkins ve Nesheim, 1967). Enerji seviyesi ve farklı 

enerji kaynaklarının karaciğer yağlanmasına olan etkisinin 

araştırıldığı bir çalışma (Zhang ve ark., 2008) 

rasyonun enerji seviyesindeki artışın karaciğer yağ 

oranını arttırdığı bildirilmiştir. Aynı çalışmada rasyon 

içerisindeki enerjinin farklı kaynaklardan sağlanmasının 

karaciğer yağlanması üzerine nasıl bir etki yarattığı 

gözlenmiştir. Buna göre aynı enerji seviyesine 

sahip iki farklı rasyondan biri ana enerji kaynağı olarak 

mısır nişastasını kullanmaktadır, diğer rasyonda 

ise enerjinin bir kısmı yağ katkısı ile tedarik edilmiştir. 

Yağ oranı arttırılmış olan rasyon ile beslenen 

gruptaki hayvanlarda yüksek oranda nişasta ile beslenen 

grupta bulunan hayvanlara göre karaciğer yağ 

oranı daha düşük seviyede belirlenmiştir. 

Rasyonda kullanılan yağın kökeninin de karaciğer 

yağlanması ile ilişkisi bulunmaktadır. Yüksek oranlarda 

(%8) kullanılan don yağı ve kolza yağının karaciğer 

yağlanmasına önemli ölçüde neden olabileceği bildirilmektedir 

(Bragg ve ark., 1972). Aynı çalışmada 

rasyona eklenen soya yağı ve ayçiçeği yağının yüksek 

dozlarda bile karaciğerde yağ birikimini önlediği bildirilmektedir. 

Mikotoksinler ve Yağlı Karaciğer Hemorajik 

Sendromu 

Lipitler fizyolojik bozukluklar ya da toksik etkenler 

sebebi ile karaciğerde birikebilmektedir. Yapılan çalışmalarda 

aflatoksin ile bulaşık yem tüketen kanatlılarda 

karaciğerde yağ tutulumunun arttığı ve karaciğerin 

renginde sararmalar gözlendiği bildirilmiştir 

(Garlich, 1971; Merkley ve ark., 1987, Siloto ve ark., 

2013). Araştırmacılar yemlerin aflatoksin ile bulaşık 

olmasının karaciğer lipit sentezi ve bu lipidlerin çevre 

dokulara taşınmasını inhibe ettiğini bildirmiştir 

(Smith, 1963; Huff ve ark., 1975; Aravind ve ark., 

2003). 

Besin Maddesi Eksiklikleri 

Genel olarak yağlı karaciğer hemorajik sendromu 

oluşumunda ilk olarak anılan besin maddeleri lipotrofik 

özelliğe sahip olanlardır. Kolinin haricinde yine 

kolin sentezinde etkinliği bilinen metiyonin, folik 

asit ve vitamin B 12 

gibi besin maddelerinin de sendromun 

oluşumunda rol oynayabileceği düşünülmektedir. 

Rasyonda bulunan aminoasitler apolipoprotein 

sentezi için gerekli olan seviyenin altında ise karaciğerde 

yağ depolanması şekillenebilmektedir (Marion 

ve Edwards, 1962; Flores ve ark., 1970). Bahsedilen 

bu besin maddelerinin yağlı karaciğer sendromunun 

önlenmesi ya da tedavisi amacı ile kullanımı üzerine 

yapılan çalışmalarda farklı sonuçlar alınmıştır (Griffith 

ve ark., 1969; Jensen ve ark., 1974; Wolford ve 

Polin, 1975). 

Kanatlıları sürü bazında etkileyebilen ve nedeni birden 

fazla faktöre bağlı olan yağlı karaciğer sendromu 

ticari olarak üreticileri büyük zarara uğratmaktadır. 

Özellikle yüksek verimli hayvanlarda ani verim 

düşüşlerine ve ölümlere neden olması sendromun 

önemini daha da arttırmaktadır. Sendromun oluşumunda 

besleme göz önünde bulundurulduğunda kanatlılarda 

enerji dengesinin iyi kurulmasının önemi 

fark edilmektedir. Gereğinden daha yüksek enerji 

içeren yemlerle beslenen hayvanlarda hastalık oluşumu 

daha sık görülmektedir. Eşit enerjiye sahip rasyonlar 

ile yapılan çalışmalarda ise enerji içeriğinin 

bir kısmının yağlardan sağlandığı yemler ile yapılan 

besleme uygulamalarında karaciğerde yağ birikimi 

daha az şekillenmektedir. Bu bağlamda yemlerde 

bulunan enerjinin bir kısmının yağ ilavesi ile sağlanması 

karaciğerde yağ birikimini önleme açısından 

olumlu etki yaratmaktadır. Yemlerin mikotoksinler 

ile bulaşık olması veya spesifik bazı besin maddelerinin 

eksik olması da sendromun beslemeye bağlı 

olarak oluşmasına neden olan faktörler arasında sıralanmaktadır. 

Besleme açısından sendromun oluşmasını 

engellemek için besleme stratejisinin uzun 

vadeli olarak dikkatli bir şekilde yürütülmesi gerektiği 

sonucu ortaya çıkmaktadır. 


Basın Bülteni 

Kanatlı Eti Sektörü’nün 2025 ihracat hedefi 2,6 milyar dolar 

TÜRK KANATLI ETİ SEKTÖR’Ü İHRACATTA 

DÜNYADA İLK 3’E OYNUYOR 

Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçıları Birliği Derneği 

(BESD-BİR), TÜİK verilerine göre 2014 yılının 

8 aylık döneminde kanatlı sektörü üretiminin geçen 

yılın aynı dönemine göre yüzde 5,8 oranında 

artarak 1.275.000 tona ulaştığını açıkladı. Temmuz 

ayında Rusya’ya başlayan piliç eti satışının 

katkısıyla yükselen ihracat 2014 yılının ilk 10 ayında 

357.545 ton olarak gerçekleşti. Türk ekonomisi 

için önemli sektörlerden biri olan Kanatlı Eti 

Sektörü’nün hedefi piliç eti üretimini 2025 yılında 

3,35 milyon tona çıkarmak. Küresel oyuncu olma 

potansiyeline sahip olan sektörün 2025 yılı 

ihracat hedefi ise 2,6 milyar dolar. 

Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçıları Birliği Derneği 

(BESD-BİR) geçtiğimiz günlerde yayınladığı Piliç 

Eti Sektör Raporu 2014’ün sonuçlarını kamuoyu ile 

paylaşmak üzere 06 Kasım Perşembe günü Wyndham 

Grand Otel’de bir toplantı düzenledi. Toplantıda 

konuşan BESD-BİR Yönetim Kurulu Başkanı Dr. Sait 

KOCA ve BESD-BİR Yönetim Kurulu Üyesi Nezih GEN- 

CER; Türkiye piliç eti sektörünün değerlendirmesini 

yaparak sektörün dünyadaki ve Türkiye’deki mevcut 

durumunu paylaştı, gelecek dönem hedeflerini açıkladı. 

2013 yılında piliç eti üretimi 1990 yılına göre 

11 kat, 2000 yılına göre 2,7 kat arttı 

1970’li yıllarda aile işletmeciliği şeklinde 

gerçekleştirilen tavuk eti üretiminin 1990’lı yıllarda 

yapılan yatırımlarla gelişmeye başladığını belirten 

Dr. Sait KOCA; “Bu gelişmeye paralel olarak üretim 

de artış gösterdi ve 1990 yılında 162.569 ton olan 

piliç eti üretim miktarı 2000 yılında 662.096 tonla 

4,1 katına, 2013 yılında 1.791.000 ton ile 11 katına 

ulaştı. 2013 yılının piliç eti üretimi 2000 yılına göre 

2,7 katına ulaşmış oldu. 2014 yılında da büyümesini 

sürdüren kanatlı eti üretimi, TÜİK verilerine 

göre 2014 yılının ilk 8 ayında geçen senenin aynı 

dönemine göre yüzde 5,8 oranında artış göstererek 

1.275.000 ton olarak gerçekleşti. Ülkemizdeki piliç 

eti üretiminin yüzde 95’i entegrasyona sahip firmalar 

tarafından gerçekleştiriliyor. Ülkemiz nüfusunun 

sağlıklı beslenebilmesi için büyük önem taşıyan piliç 

eti üretiminin 2025 yılında 3,35 milyon tona ulaşmasını 

ve daha çok kişinin güvenilir bir protein kaynağı 

olan tavuğa ulaşmasını hedefliyoruz.” dedi. 

Türkiye’de kişi başı piliç eti tüketimini 2 katına 

çıkarmak mümkün; bunun için devlet desteği 

önemli 

Türkiye’de üretime paralel olarak tüketimin de arttığını 

belirten Dr. KOCA sözlerine şöyle devam etti: 

“Toplam piliç eti tüketiminde Türkiye’nin çok gerilerde 

olduğunu görüyoruz. 2012 yılında Amerika Birleşik 

Devletleri’nde 43,2 kg, Brezilya’da 42,7 kg olan 

kişi başına piliç eti tüketimi Türkiye’de sadece 19,4 

kg. Alışkanlıklardan dolayı ülkemizde hindi eti tüketimi 

belirli bir düzeyin üzerine çıkamıyor. Domuz 

eti tüketimimiz yok. Sektör olarak, toplumumuzun 

beyaz et tüketimini artırmayı ve önemli bir protein 

kaynağı olan tavuk etinin daha çok kişi tarafından 

daha çok miktarda tüketilmesini hedefliyoruz. Sektörümüzün 

hedefi Türkiye piliç eti tüketimini 2025 

yılında 25,6 kg’a çıkarmak. Devletten alacağımız 

teşvik ve desteklerle bu miktarın 40 kg’ları bulması 

mümkün. Sektör olarak bu kapasiteye sahibiz, ülkemiz 

de bu potansiyeli taşıyor. Bu doğrultuda, Gıda, 

Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın “Kırsal Kalkınma 

Yatırımları Hibe Programı’’ kapsamında kümes yapımına 

destek vermesini olumlu bir gelişme olarak 

karşılıyoruz. Ancak tüketimin artırılması konusunda 

da Devletimize bir dizi görevler düştüğüne inanıyoruz.’’ 

2014 yılında ihracatta parlayan yıldız Rusya 

Türkiye’nin kanatlı eti ihracatı 2008 yılında kazandığı 

ivme ile son 6 yıldır düzenli olarak artış gösteriyor. 

Irak, Türk Cumhuriyetleri, Suriye, Libya, Suudi Arabistan, 

İran, Çin ve son aylarda satış yapılmaya başlanan 

Rusya’nın ihracat açısından önem taşıyan ülkeler 

olduğunu belirten Dr. Sait KOCA: “2014 yılının 10 

aylık döneminde toplam 357.545 tonluk ihracat gerçekleştirdik. 

2014 yılı sonunda 450 bin ton ihracat ve 


Basın Bülteni 

725 milyon Amerikan Doları döviz girdisi bekliyoruz. 

Burada en büyük payı Irak alıyor. Kısa bir süre önce 

satış yapmaya başladığımız Rusya ise hem potansiyeli 

hem de lojistik açıdan oldukça önemli bir pazar. 

Rusya’nın batılı ülkelerin ekonomik ve ticari yaptırımlarına 

cevap olarak AB, ABD, Kanada, Avustralya 

ve Norveç’ten gıda ithalatını 1 yıllığına durdurması 

lojistik bakımdan büyük avantajı olan Türkiye’nin 

lehine oldu ve Rusya piliç eti dahil olmak üzere diğer 

gıda ürünlerinin ithalatı için yönünü Türkiye’ye 

çevirdi. Rusya’ya beyaz et satışı için gerekli izinler 

bulunmasına rağmen ambargo kararından önce senenin 

ilk 6 ayında 52 ila 185 ton arasında değişen 

miktarlarda gerçekleşen ihracatımız, Temmuz ayında 

550 tona, Ağustos ayında 2.300 tona, Eylül ayında 

5.900 tona ulaştı. Ekim ayında ise 5.700 tonluk ihracat 

gerçekleştirildi. Sektör olarak Rusya’dan 2015 

yılı için 150 bin tonluk kota talep ettik. Sektörümüz 

kapasite, altyapı ve teknik birikim ile bu üretimi 

rahatlıkla karşılayabilecek seviyede. Hedefimiz ambargo 

kalksa dahi Rusya pazarında kalıcı olmak. Bunun 

için önümüzde iyi bir fırsat var ve bunu kısa 

zamanda doğru bir strateji ile değerlendirmek için 

çalışmalar yapıyoruz.” dedi 

Türk Kanatlı Eti Sektörü’nün 2025 ihracat hedefi 

2,6 milyar dolar 

Sektörde AB mevzuatlarına eşdeğer, hatta AB ülkeleri 

standartlarının üstünde üretim yapıldığını belirten 

Dr. KOCA, potansiyel ihracat pazarlarının önemli bir 

kısmına yakın olmanın sektöre büyük avantaj sağladığını, 

ürünlerin lezzet ve kalitesi ile de ihracatta 

fark yaratıldığını belirtti. Dünya pazar durumunu da 

dikkate alarak koydukları hedef doğrultusunda, 2025 

yılında sektörün ihracatının yaklaşık 1,37 milyon ton 

karşılığında 2,6 milyar dolar olarak gerçekleşmesini 

beklediklerini ve Türk Kanatlı Eti Sektörü’nün ihracatta 

dünyada ilk 3’te yer alabilecek potansiyeli 

olduğunu belirten Dr. KOCA en büyük ihracat hedeflerinin 

Avrupa Birliği ve Japonya olduğunu vurguladı. 

Önemli pazarlardan biri konumunda olan Çin’e yapılan 

ihracatla ilgili de bilgi veren Dr. KOCA: “İhracatta 

diğer önemli bir gündemimiz de Çin. Çin’e yasal 

onay süreci gerçekleşmediğinden, dolaylı yoldan 

yani aracılarla ihracat yapıyoruz. Bu da sektörün, 

dolayısıyla ülkenin yıllık 22 milyon USD kaybetmesi 

anlamına geliyor.” dedi. 

Piliç Eti Sektörü’nün büyümesi sektörün etrafındaki 

ekosistemin de büyümesi demek 

Toplantıda konuşan BESD-BİR Yönetim Kurulu Üyesi 

Nezih GENCER de Piliç Eti Sektörü’ndeki büyümenin 

Türk ekonomisi için büyük önem taşıdığını belirtti. 

Gencer: “Türkiye Piliç Eti Sektörü sürekli büyüyen, 

ihracatını hızlı bir şekilde artıran, yoğun istihdam 

sağlayan ve tarımı destekleyen yapısıyla Türk ekonomisine 

önemli ölçüde katma değer sağlayan sektörlerden 

biri. Kanatlı sektöründe, hammadde üreticisi 

çiftçi, sektörle ilgili esnaf, yem, ilaç-aşı, yan sanayi, 

nakliye, pazarlama dalları dahil yaklaşık 600 bin kişi 

çalışıyor. Bu kişilerin ortalama 4 kişilik bir aileye 

sahip oldukları varsayılırsa sektörden geçimini sağlayan 

kişi sayısının yaklaşık 2,4 milyona ulaştığını 

söyleyebiliriz. 76 milyon nüfusa sahip ülkemizde 

2,4 milyon kişinin bir sektörden geçimini sağlaması 

çok önemli bir gösterge. Sektörümüzün büyümesiyle 

birlikte sektöre destek veren diğer sektörler yani 

ekosistem de büyüyor. Emek yoğun bir sektör olması 

nedeniyle üretimin artması, istihdamın artması 

ve köyden kente göçün azalması anlamına geliyor. 

Sektörümüz, aile çiftçiliği gibi yaratılacak yeni iş 

imkânları ile kırsal kalkınmaya da önemli bir katkı 

sağlayacaktır. Bugün sektörde üretim yapan 14.000 

adetin üzerinde kayıtlı etlik piliç kümesi bulunuyor. 

Bu kümes sahipleri, sektörde uygulanan başarılı 

“sözleşmeli yetiştiricilik” modeli ile sürekli üretim 

yapabiliyor, sürekli gelir elde edebiliyor.“ şeklinde 

konuştu. 

Dünya kanatlı eti sektöründe küresel oyuncu 

olacak kapasitemiz var 

2025 yılında toplam kanatlı eti üretiminin yaklaşık 

3,6 milyon tona ulaşmasını ve bunun 2,3 milyon tonunun 

iç pazarda tüketileceğini öngördüklerini belirten 

Dr. Sait Koca sektörün gelecek hedeflerini de 

paylaştı. Dr. Sait KOCA: “Sektörümüz her geçen gün 

büyüyor. Dünya pazar durumunu da dikkate alarak 

hem ihracatta hem de iç tüketimde hedefler koyduk. 

AB, Japonya, Mısır, Pakistan gibi girilmedik pazarlara 

girmek konusunda çalışmalarımızı yoğun bir 

şekilde sürdüreceğiz. Çoğunluğu Müslümanlardan 

oluşan bir ülke olmamız diğer Müslüman ülkelere 

satış konusunda büyük avantaj sağlıyor, bu avantajı 

fırsata çevireceğiz. Özellikle Suudi Arabistan ve Birleşik 

Arap Emirlikleri’ne yaptığımız ihracatı belirgin 

bir biçimde artıracağız. Devletimizin sağlayacağı 

teşvik ve desteklerle sektörümüzün hedefimizin 

üzerinde büyümesi ve dünya kanatlı eti sektöründe 

küresel oyuncu olması mümkün. O zaman sektörle 

birlikte tüm ekosistemin büyüyeceği bir ortam sağlanmış 

olacak. Sektör bu potansiyeli taşıyor.” dedi. 


Koli Enfeksiyonlarında Patogenez 

KOLİ ENFEKSİYONLARINDA 

PATOGENEZ 

E.coli, başta sindirim sisteminin alt kısmı ve sekumlar 

olmak üzere, kanatlının sindirim sisteminde devamlı 

olarak bulunan bir bakteridir. Bununla birlikte, 

koliseptisemiyle en yaygın biçimde ilişkili olan E.coli 

suşları gırtlağın arka kısmındaki farinkste ve trakeanın 

üst kısmında kontamine tozun solunmasıyla bulunur. 

E.coli hayvanın vücudunu üst solunum yolundan başlayarak 

istila eder ve bu durum bölgedeki savunma 

mekanizmalarını bozan etkenlerle kolay hale getirilir. 

Bu faktörlere trakeayı içten saran mikroskopik 

tüy ya da siliumların görev yapmasını engelleyen siliostatik 

viruslar (örneğin enfeksiyöz bronşitis ve kanatlı 

pneumovirusu) örnek verilebilir. Benzer bir etki 

amonyak gazının makrofajları - hayvanın savunma 

sisteminin bir parçası olan büyük hücreler- baskılayıcı 

etkisi kadar siliumlara etkisiyle de oluşur. Bu makrofajlar, 

istila eden mikroorganizmalar gibi yabancı 

maddeleri içine çekip yok eder. E.coli invazyonu aynı 

zamanda yüksek düzeyde toz, yüksek sıcaklıklar ve 

hipovitaminoz A gibi diğer stres faktörleri karşısında 

hayvanın direnci azaldığında görülür. 

Koenfeksiyon ajanları klinik tabloyu etkiler. Örneğin 

enfeksiyöz bronşitis virusu ya da Mycoplasma gallisepticum 

dahil olduğunda solunum belirtileri daha 

belirgin olabilir ve ikinci durumda, ve hindilerin ka- 

E.coli solunum yolu mukozasını geçtikten sonra 

hayvanın vücudunda kan akımı vasıtasıyla yayılır ve 

farklı iç organlarda lezyonlara yol açar. Akut vakalar 

haricinde bu lezyonlar benzer şekilde fibrin oluşumuyla 

ilişkilidir, bu yüzden fibrinli perikarditis, fibrinli 

perihepatitis gibi durumlarla karşılaşırız. 

KLİNİK TABLO 

Koliseptisemi broiler ve hindilerde her yaşta görülebilir, 

ancak damızlık hayvanlarda yumurtlama öncesi 

daha yaygındır. 

Etkilenen broiler sürüsü tipik şekilde durgunlaşır ve 

iştah kaybından sonra hayvanlar durgun, ilgisiz ve 

karışık tüylü bir hal alır. Solunum stresi yaygın olarak 

görülür. Morbidite değişken olup mortalite genelde 

%5’ten daha azdır fakat bazı durumlarda kayda değer 

ölçüde yüksek olabilir. 


Koli Enfeksiyonlarında Patogenez 

natlı pneumovirus’unda (hindi rhinotracheitis virusu), 

şişmiş infraorbital sinuslar görülür. 

Bir sürüde koliseptisemiyi takiben, vücut büyüklüğünün 

birörnekliği kaybolmuştur, çünkü hayvanlar 

ölmez ancak kardiyak fonksiyonu ve bu yüzden de 

büyümeyi etkileyen kronik restriktif fibrinöz perikarditis 

gibi hastalık sonuçları (sekel) kalır. Böyle 

hayvanlar işleme tesisinde dışarıda bırakılır ya da 

reddedilir. 

Bazı durumlarda eklem enfeksiyonunun (artritis) sonucu 

olarak kronik topallık ortaya çıkar. 

POST MORTEM BULGULAR 

Karkaslarda tipik olarak yüksek vücut ısısı vardır, 

öyle ki septisemiye bağlı olarak dehidre ve renksizdirler. 

İç kısımda vücudun ana organları büyümüş ve 

tıkanmıştır, bu yüzden hepatomegali (büyümüş karaciğer), 

splenomegali (büyümüş dalak) ve tıkalı akciğer 

ve böbreklere rastlarız. 

Tipik olarak bazı organlarda beyaz fibrinli bir tabaka 

görürüz ve bu fibrinli perikarditis, fibrinli peritonitis 

ve fibrinli hava kesesi yangısı olarak görülür, ki buna 

akciğerlerin yüzeyindeki fibrinli plörezi eşlik eder. 

E.coli karaciğer, dalak, akciğerler, kalpteki kan ve 

kemik iliğinden izole edilebilir. Kalpteki kandan 

alındığında üreme o kadar saf ve diffuzdur ki agar 

üzerine yayıldığında primer kültürde antibiyogram 

gerçekleştirilebilir, bu sayede E.coli etkeninin hangi 

antibiyotiğe duyarlı olduğu gibi önemli bilgileri elde 

etmede zaman kazanılmış olur. 

TEDAVİ VE KONTROL 

Birçok durumda bu vaka antibiyotik tedavisine yanıt 

verecektir fakat birçok ülkede broilerleri giderek 

azalan yaşta kesime göndermek ve kanatlı üretiminde 

antibiyotik kullanımını en aza indirme isteği 

bunun eskiden olduğundan daha az cazip bir teklif 

olduğu anlamına gelmektedir. Buna ek olarak, furazolidon, 

furaltadon ve enrofloksasin birçok ülkede 

mevcut değildir ya da kullanımları sıkı bir şekilde 

denetlenmektedir. 

Koliseptisemiyi tedavi ederken zaman önem taşımaktadır 

bu yüzden antibiyotik seçimi genelde çiftliğin 

geçmişine bağlıdır ve yapılan seçimi onaylamak 

için antibiyogram birkaç gün sonra tekrar edilir. Tedavi 

ertelendikçe işleme tesisinde reddedilme ve/ 

veya dışarıda bırakılmanın görülme olasılığı artar. Bu 

bağlamda hastalığı çiftlikte erken teşhis edip tedaviyi 

mümkün olduğunca erken başlatmak konusunda 

çiftlik çalışanlarını eğitmek gerekir. 

Bu da kontrol stratejisinin belkemiğinin, önleme olduğu 

anlamında gelir. Bu, hastalıksız hayvanları iyi 

kaynaklardan almak ve temiz barınaklara yerleştirmek 

ve daha sonra oluşan sürünün strese maruz 

kalmadığından emin olmakla gerçekleşir. Bu da havalandırma 

gibi iyi çevre idaresiyle mümkün olur. 

E.coli nedenli enfeksiyonlarının oluşturduğu kayıpları 

azaltmak için solunum sistemi enfeksiyonlarının 

çıktığı günlerden önce havalandırmanın arttırılması, 

tedavide yararlı sonuçlar verebilir. 

Koliseptisemi enfeksiyonunu tetikleyebilecek viral 

solunum yolu enfeksiyonlarını aşıyla kontrol altına 

almanın önleme stratejisinin önemli bir parçası olduğu 

ortadadır. Dünyanın bazı yerlerinde E.coli aşıları 

sorun tekrarladığında başarıyla kullanılmaktadır.

Mektup-Ankara-Kasim-2014

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?