www.somuncubaba.net-2014-09-0167

www.somuncubaba.net 

Dergisi Hediyesi... 

AYLIK İLİM KÜLTÜR VE EDEBİYAT DERGİSİ 

YIL: 21 • SAYI: 167 • EYLÜL 2014 • Fiyatı: 8 TL 

Zamanın Hudutlarını Aşan 

Kadim Bir Zaman Yolcusu: Bartın 

Masmavi Karadeniz sularıyla söyleşen şirin 

Amasra ve Küre Dağları Bartın’ın tabii güzellikleri... 

Ailede Ahlâk Eğitimi 

Ahlâk, insanın bir amaca yönelik olarak 

kendi arzusu ile iyi davranışlarda bulunup 

kötülükten uzak olmasıdır. 

00167

aşyazı 

Kemal DEMİR 

Maviden Yeşile Bartın ve Amasra 

Bartın ve çevresi 1460 yılında Osmanlı İmparatorluğu sınırları içine katılır. Anadolu’da Türk birliğini sağlamak 

ve o zaman Cenevizlilerin elinde bulunan Karadeniz ticareti ile denizyolunu imparatorluğun topraklarına 

kazandırmak amacıyla Kuzey Anadolu seferine hazırlanan Fatih Sultan Mehmet Han, 1460 yılında Üsküdar’dan 

avlanmak bahanesiyle yola çıkarken, Mehmet Paşa komutasındaki Osmanlı Donanması da denizden hareket 

eder. Fatih, Bolu’ya geldiğinde Kastamonu ve Sinop yörelerine hâkim olan ve Candaroğulları Beyliği’nin devamı 

sayılan İsfendiyaroğulları’nın Beyi İsmail Bey, padişaha kıymetli eşyalar göndererek bağlılığını bildirir. Yoluna 

devam eden Fatih, Ekim ayında Bartın’a gelip ordugâhını bugünkü Orduyeri’ne kurar. Donanmanın da Amasra 

açıklarına gelmesiyle, Amasra üzerine yürüyen Fatih Sultan Mehmet, Ceneviz Senyöründen kan dökülmeden 

Amasra’yı teslim alır. 

Bartın, Osmanlı döneminin 1460-1692 yılları arasında Anadolu Beylerbeyliği’ne bağlı Bolu Sancağı sınırları 

içinde yer alır. Bolu Sancağı’nın kaldırılmasıyla 1692-1811 yılları arasında Voyvodalıkla yönetilen Bartın, 1811 

yılında da Kastamonu Vilayetine bağlı olarak yeniden kurulan Bolu Sancağı’na bağlanır. Bu dönemde ticarî potansiyeliyle 

bölgenin pazar yeri olan ve Oniki Divan adını alan Bartın, 1867 yılında ilçe oldu. 1876 yılında da 

Belediye Teşkilatı kurulur. 

1920 yılında Zonguldak Mutasarrıflığına bağlanan Bartın’ın 1924 yılında Zonguldak’ın il olmasıyla birlikte 

bu ilin ilçesi haline gelmiştir. 07 Eylül 1991 tarihinde de 28.08.1991 tarih ve 3760 sayılı yasayla il statüsüne 

kavuşmuştur. Bartın İline bağlı ilçelerden Osmanlı döneminde ilçe iken Cumhuriyetle birlikte bucak statüsüne 

düşürülen Amasra; 1987 yılında yeniden, Ulus; 1944 yılında, Kurucaşile; 1957 yılında ilçe olmuştur. 

Bartın, 3000 yıllık geçmişinden günümüze taşıdığı seçkin tarihi, kültürel ve folklorik değerleri ile olağanüstü 

güzellikler sergileyen doğal turizm kaynaklarıyla önemli bir cazibeye sahiptir. Özellikle Amasra ilçesi, deniz 

turizmi açısından son derece önemli bir cazibe merkezidir. Küre Dağları Milli Parkı, yaylaları (Uluyayla, Gezen 

ve Ardıç yaylaları), gezi alanları olarak şelaleler ve trekking alanları, Gürcüoluk Mağarası, Güzelcehisar Lav Sütunları, 

Sportif Turizm Alanları tabii ve turistik güzelliklerinden bazılarıdır. 

Dergimizin bu sayısında Bartın ilimizin tanıtımından başka çok önemli yazılarımız da vardır. Yaklaşan Kurban 

Bayramı münasebetiyle, kurban ibadetinin hikmet boyutunu öğrenmek için Prof. Dr. Ali Akpınar’ın yazısı 

mutlaka okunmalıdır. Özellikle günümüzde birçok adaletsizliğin ve zulmün kol gezdiği dünyamızda gerçek adaletin 

nasıl olduğunu merak edenler ise, Prof. Dr. Kadir Özköse’nin Hz. Peygamber ve Adalet Anlayışı başlıklı yazıyı 

baştan sona incelemesinin faydalı olacağı kanaatindeyiz. Edebi makaleler, kültürel araştırmalar ve değişik 

yazı türleriyle karşınıza çıkan Somuncu Baba Dergisi’nde, okulların açıldığı Eylül ayındaki eğitim dosyamızda 

da okuyucularımızın aile eğitimine katkı sağlayacağını umduğumuz farklı yazıların bulunduğunu da belirtelim. 

Selam ile… 

From Blue To Green: Bartın and Amasra 

When Fatih (Mehmet II) came to Bolu, İsmail Bey, the ruler of Isfendiyarid Dynasty-whose former name was Principality 

of Jandar that ruled principally in the regions corresponding to present-day Kastamonu and Sinop Provinces of 

Turkey, sent valuable presents to the Sultan declaring his loyalty. Fatih also took Amasra from Genoese Seigneur without 

war. Between the years 1460-1692, Bartın was in the borders of Bolu Sanjak, which was under the Anatolian Governor. 

In 1920, Bartın was a county of Zonguldak and then in 1924 it became a district when Zonguldak became a province. 

In 7 September, 1991 Bartın became a province, too. 

With its 3000 -year- historical background, culture and folcloric values, Bartin has dazzling natural touristic attractions. 

Amasra, especially, is an important center of attraction with its sea.Kure Mountains National Park, Plateaus (Uluyayla, 

Gezen and Ardic Plateaus), Natural beauties (suitable for trekking and the waterfalls), Gürcüoluk Cave, Güzelcehisar 

Lava Pillars, and Sportive Touristic Areas are among the a few examples of natural beauties of Bartın. 

Best regards. 

somuncubaba 1

künye 

içindekiler 

Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi Vakfı’nın Yayın Organıdır. 

PEYGAMBER 

EFENDİMİZ (S.A.V.)’İN 

ADALET ANLAYIŞI 

Kadir ÖZKÖSE 

Kurucusu 

A. Şemsettin ATEŞ 

Yapım 

24 

Kur’ân-ı Kerim’de Hz. 

Peygamber (s.a.v.)’in 

uyması gereken esaslardan 

bahsedilirken... 

Yaygın Süreli - ISSN: 1302-0803 

Yıl: 21 Sayı: 167 Eylül 2014 

Basım Tarihi: 01 Eylül 2014 

Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi Vakfı Adına 

İmtiyaz Sahibi ve Genel Yayın Yönetmeni 

Kemal DEMİR 

Sorumlu Yazı İşleri Müdürü 

M. Hulusi ERDEMİR 

Yayın Editörleri 

M. Nazmi DEĞİRMENCİ 

Musa TEKTAŞ 

Yönetim Yeri-Basım-Yayım-Pazarlama 

VİSAN İktisadi İşletmesi 

Zaviye Mahallesi Hacı Hulûsi Efendi Caddesi No: 71 

44700, Darende / MALATYA 

Tel: (0422) 615 15 54 • Faks: (0422) 615 28 79 

www.somuncubaba.net • bilgi@somuncubaba.net 

/SomuncuBabaDergisi 

Yayın Kurulu 

Prof. Dr. Nihat ÖZTOPRAK 

Prof. Dr. Ali YILMAZ 

Prof. Dr. Sebahat DENİZ 

Prof. Dr. Bilal KEMİKLİ 

Prof. Dr. Abdullah KAHRAMAN 

Prof. Dr. Ali AKPINAR 

www.grafiturk.com.tr 

Genel Sanat Yönetmeni 

Serkan ÖZTÜRK 

Sanat Yönetmeni 

Cihat ÖZÖNAL 

Baskı ve Üretim 

Salmat Basım Yayıncılık Ambalaj San. Ltd. Şti. 

Sebze Bahçeleri Caddesi Arpacıoğlu İşhanı 

No: 95/1 İskitler/ANKARA 

Tel: (0312) 341 10 24 • Faks: (0312) 341 30 50 

Somuncu Baba Dergisi’nin içeriğinde bulunan yazılar 

ile ilgili çıkabilecek olan hatalı bilgilerden dolayı dergi 

herhangi bir sorumluluk kabul etmemektedir. Yazıların 

sorumluluğu yazarlarına ilanların sorumluluğu ise reklam 

verenlere aittir. Dergimizde bulunan fotoğrafların 

ve görsellerin kullanılması ve kopyalanması yasaktır. 

Yazılar kaynak gösterilerek iktibas edilebilir. Somuncu 

Baba Dergisi’nin bütün telif hakları VİSAN İktisadi 

İşletmesi’ne aittir. 

Danışma Kurulu 

Prof. Dr. Mehmet AKKUŞ 

Prof. Dr. Sinan YALÇIN 

Prof. Dr. Mehmet SOYSALDI 

Prof. Dr. Ahmet ŞİMŞİRGİL 

Prof. Dr. Kadir ÖZKÖSE 

Prof. Dr. Mahmut YEŞİL 

HİKMET BOYUTUYLA 

KURBAN 

6 

BEŞERİN DALÂLETİ 

Ali AKPINAR 

Kurban, kâinattaki her 

şeyin insanın hizmetine 

sunulduğunun hayvanlar 

üzerindeki ispatıdır. Evet, 

Yüce Rabbimiz gökleri ve 

yeri, bütün içindekileri 

insanın hizmetine... 

Vedat ALİ TOK 

Beşerin böyle dalâletleri 

var 

Putunu kendi yapar, 

kendi tapar... 

68 

OSMANLI’DA DÂHİ BİR 

KOMUTAN: HACI İLBEY 

48 

Resul KESENCELİ 

Hacı İlbey kuvvetleri 

plan gereği hep birlikte 

ordugâh yakınlarından, 

büyük ateş yığınlarının 

korkunç aydınlığı... 

36 

Enbiya YILDIRIM 

DÜNYANIN EN 

UCUNDAKİ BİR 

MÜSLÜMANLA 

NİÇİN İLGİLENİRİZ 

İslâm, Arabistan Yarımadası’nda 

indi diye, bugünkü Suudi Arabistan 

sınırları içine hapsedilecek bir din 

değildir... 

ÇOCUKLARA GELİŞİM 

DÖNEMLERİNE GÖRE 

“ALLAH”I ANLATMAK 

M. Emin KARABACAK 

İnsanın doğasında var olan 

fakat nasıl olduğu tam 

bilinmeyen, sevgi, korku, 

kin, öfke, hırs gibi duygular 

soyut olarak bulunmaktadır. 

80 

Kurum Abone : 140 

Yurtdışı 1 Yıllık Abone : 72 EURO 

Posta Çeki (Darende Postanesi) : 1361068 

Ziraat Bankası : TR 56 0001 0003 2026 7984 8050 01 - Vakıf Bank: TR 04 0001 5001 5800 7299 7740 58 

Gönderilerin abone adına yatırılmasından sonra lütfen arayınız. 

ABONE İLETİŞİM HATTI 

444 36 61 

(0422) 615 15 54 

Kendime 11 • Gizli ve Açık Her Şeyi İşiten; Semî’ 12 • Cebbâr b. Sahr (r.a.) 15 • Zamanın Hudutlarını Aşan Kadim Bir Zaman 

Yolcusu: Bartın 16 • Daldım Ey Gönül! 29 • Hikmetli Menkıbeler 30 • Bülbül’e Gül Yakışır 35 • Ailede Ahlâk Eğitimi 40 • 

İslâm’ın Tedâvîye Verdiği Önem ve Haram Yolla Tedâvî Mümkün mü 44 • Tasavvuf Dünyasında Sosyal Hizmetlerin Önemi 

52 • Yedi Dağın Çiçeği 55 • II. Abdülhamid ve Sansür Gerçeği 56 • Evvel Zaman İçinde Bir Masal Saray; “Kubadabad” 60 • 

Mustafa Takî Efendi (k.s.)’de Çevre Bilinci 64 • Olur mu 67 • Geldim Sultanım 71 • Bâbıâli’de Hayat 72 • Eğitim, Zihin ve 

Gençlik 74 • Bartın Velîleri 78 • Ailede Ekonomik Problemler 84

Ey Sevgili Dostum 

29.08.1939 tarihli göndermiş olduğunuz muhabbet dolu mektubunuzu aldım. 

Ey nâme sen ol mâh-likâdan mı gelirsin 

Ey hüdhüd-i ümid Seb’e’den mi gelirsin 

“Ey mektup, sen o ay yüzlü güzel yardan mı gelirsin Ey İbibik kuşu- Süleyman Peygamber 

ile Seba şehri melikesi Belkıs arasında haber getirip götüren kuş- Ey ümit 

kuşu sen o ay yüzlüden mi gelirsin” diyerek memnun olup, şükrederek okuyup, 

Öyle şâd oldum ki ey cismimdeki cân neş’eden 

Gözlerim yaş doldu ruhum oldu handân neş’eden 

Mektubunuzun muhabbet davası delili -senedi- olduğuna fikrimce bir yakınlık 

ve yaratılışınızın-mizacınızın- bizi unutmayacak kadar yüce olduğuna da noksansız, 

tam kanaat hâsıl olduğu şüphesizdir. Sizi sizden önce yâd etmek (hatırlamak, anmak) 

şerefine eremediğime üzgünüm. Mektubunuzu aldığımda bu şerefin sizden 

doğduğuna (olduğuna) gönlümün de ne derece sevinmiş ve memnun olduğunu tarif 

edemem. İşte esasen muhabbetin şartı mektup yazmak değil belki sevdiğini bir an 

bile gönülden (hatırından) çıkarmamak ve hayalini bir an olsun gözden götürmeyip 

ruh, ruh ile beraber bir Allah’a ulaşmada; cisim ise hayalen gözde belirmiş bir halde 

bulunmaktadır. 

Mektûbât-ı Hulûsî-i Dârendevî 

Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi (k.s) 

Altmışıncı Mektup 

Hakk’a muhabbetiniz cana öyle bir sağlam ip ile (İslam ile) bağlanmış ki ne canın 

cisimden irtibat kesmesiyle (canın bedenden ayrılmasıyla) kaybolur ve ne de dünya 

endişesi bu manevi bağa engel olabilir. 

Mektubumun başlığına canım gibi aziz olan sizi iki gözlerime benzetsem, ruh 

söner; göz de kapanır; ruhumda sandığım muhabbet yine bir geçen gölge hükmünde 

kalır, diye Hakk’a yürüyen ruhuma temsil ile, “Ey Sevgili Yarim” dedim. Ruh ne 

demek ve can ne demek olduğunu kara bahtım gibi kara yazar kalemin şu et parçasından 

ibaret olan lisanında beyan etmekte âciz oldukları ve bu mananın (şimdiki 

durumu), bir iş olup, bu nüktede diller âcizliklerinden susmuş (suskun); akıllar; anlayışsızlıklarından 

sustuğu da yüce bilgileri dahilindedir. Umuyorum ki gafilcesine 

hareketimden bile beni mazur tutup (özürlü görüp) kayıtsız kardaşınızı an be an 

yabancı ve kederli olan gönlünü şenlendirmenizi rica eder muhabbetle kucaklar 

hepinizi öper Yüce Allah’a, O’nun korumasına ve himayesine emanet ederim. 

Güncelleme: Yrd. Doç. Dr. Cemil GÜLSEREN

İLİM VE HAYAT / Ali AKPINAR* 

Hikmet Boyutuyla 

Kurban 

“Kurban, kâinattaki her şeyin insanın hizmetine sunulduğunun 

hayvanlar üzerindeki ispatıdır. Evet, Yüce Rabbimiz gökleri ve 

yeri, bütün içindekileri insanın hizmetine sunmuş, ona emânet 

ederek onun emrine vermiştir. Kâinattaki her şey insan için, 

insan da Rabbi için yaratılmıştır.” 

Kurban, kulu Yüce Allah’a yaklaştıran ibadettir. 

Kurban, nimeti ve o nimetin gerçek 

sahibini fark etmektir. Kurban, nimeti gerçek 

sahibinin uğruna fedâ etmenin adıdır. 

Kurban, dinin şiârıdır, tevhîd göstergesidir. 

“Kurbanlıkları Biz, sizler için Allah’ın şiârları kıldık. 

Onlarda sizin için pek çok hayır vardır.” 1 

Kurban, sırf Allah için kesilirse kurbandır. 

Kurban edeni Allah’a yaklaştırırsa, O’nun eylerse 

kurbandır. Kurbanın kasaplıktan farkı budur. 

Câhiliye döneminde putperestler de kurban 

kesiyorlardı, ama onlar putları için kesiyorlardı. 

Müslüman ise, sadece Allah için keser kurbanını. 

Onun için Kur’ân, “Rabbin için namaz kıl ve 

kurban kes.” 2 emrini verir bizlere. 

Kurban, malı ve canı Yüce Allah uğruna fedâ 

etmeye hazırlayan ibadettir. Zira azı veremeyen, 

çoğu hiç veremez. Malını fedâ edemeyen, 

canını fedâ edemez. Sembolik olarak kurban 

kesemeyen, gerçek anlamda fedâkârlıklarda 

bulunamaz. 

Aslında bütün nimetlerin sahibi Yüce 

Allah’tır. Onları bize bahşeden ve onları bizim 

emrimize veren O’dur. Bizler, O’nun nimetlerini 

her zaman kullanmaya devam ederiz. Emrimize 

âmâde kılınan hayvanları da O’nun ölçüleri 

doğrultusunda kullanır, onlardan yararlanır, 

yünlerinden, sütlerinden istifâde ederiz, onları 

keser etlerini yeriz. Zaten bu yararlanma her zaman 

devam eder. Ne var ki Yüce Rabbimiz, kurban 

emri ile bu yararlanmayı, ibadete dönüştürmektedir. 

Nitekim kurbanlık hayvanları kesen 

bizleriz, onları yine biz yiyip tüketiriz. Yoksa 

kesilen kurbanların ne etleri ve ne de kanları 

Allah’a ulaşır. Bizden O’na ulaşacak olan, O’na 

olan bağlılığımız, O’nun ölçüleri doğrultusunda 

yaşayacağımız kulluğumuzdur. “O kestiğiniz 

hayvanların ne etleri, ne de kanları Allah’a ulaşır. 

Ama O’na sizin takvânız ulaşır.” 3 

İlk İnsandan Günümüze Kurban 

Kurban, ilk insan Hz. Âdem’den günümüze 

devam eden bir ibadettir. Kur’ân, bize Âdem’in 

iki oğlunun takdimelerinden/kurbanlarından 

bahseder. Onlardan biri, ihlaslı bir şekilde, malının 

en iyisinden kurban edendir ve kurbanı 

kabul edilmiştir. Öteki ise istemeyerek, mürâîce 

ve malının kötüsünden sunumda bulunan ve 

kurbanı kabul edilmeyendir. Bu yönüyle kurban, 

ilk insandan günümüze devam eden tarihî 

bir ibadettir; tıpkı namaz gibi, oruç gibi, zekât 

gibi, hac gibi. Kurban kesmekle mü’minler, 

tevhîd tarihinin bu güçlü bağını ihya ederler ve 

bu şekilde Yüce Allah’ın yegâne dini İslâm dininin 

müntesipleri olduğunu ispat ederler. Kurbanın 

bu köklü tarihi âyetlerde şöyle hatırlatılır: 

“Onlara Âdem’in iki oğlunun haberini gerçek 

olarak oku: 

Hani her biri birer kurban sunmuşlardı, kurban 

birinden kabul edilmiş, ötekinden kabul edilmemişti. 

Kurbanı kabul edilmeyen, kabul edilene: ‘Seni 

öldüreceğim.’ demişti. 

O da, ‘Allah, sadece takvâ sahiplerinden kabul 

eder.’ demişti. 

Andolsun, eğer sen beni öldürmek için bana 

elini uzatırsan, ben seni öldürmek için sana elimi 

uzatmam. Çünkü ben âlemlerin Rabbinden korkarım! 

Ben isterim ki sen, benim günahımı da, senin 

günahını da yüklenip ateş halkından olasın! 

Zâlimlerin cezâsı budur. 

Nefsi, onu kardeşini öldürmeye çağırdı, onu 

öldürdü, ziyana uğrayanlardan oldu. 

Derken Allah, ona kardeşinin cesedini nasıl 

gömeceğini göstermek için yeri eşeleyen bir karga 

gönderdi. 

Karganın yaptığını görünce; ‘Yazık bana, şu karga 

kadar olup da kardeşimin cesedini gömmekten 

âciz miyim ben’ dedi ve pişman olanlardan oldu!” 4 

6 EYLÜL 2014 somuncubaba 7

Baba-Oğulun Teslimiyet Göstergesi 

Olarak Kurban 

Hz. İbrâhim Peygamber’in hayatında kurban, 

çok sevdiği oğlunu kurban etme emriyle başka 

bir boyut kazanır. Hz. İbrâhim (a.s.), rüyada aldığı 

ilahî emir gereğince oğlunu kurban etmeye 

yatırır ve sonuçta sınavı kazanır. Yüce Yaratıcı, 

onun bu iyi niyet ve teslîmiyetine karşılık, koç 

kurban etmesini emreder. Aslında Rabbimizin 

isteği, ne insanların kendisine kurban edilmesi, 

ne de hayvanların kurban edilmesidir. 

O’nun asıl murâdı, kullarının kendi emrine tam 

bir teslîmiyetle boyun eğmeleridir. Hz. İbrâhim 

(a.s.) ve oğlu Hz. İsmâil (a.s.)’in şahsında bu gerçekleşmiş, 

baba oğul Yüce Yaratıcıya teslim olmanın 

en güzel örnekliğini sunmuşlardır. Biri 

Rabbi için canından geçen oğul, diğeri Rabbi 

için en sevdiği oğlundan geçen baba. İşte kurban, 

yeri gelince her şeyden geçebilme bilinci 

kazandırır sahiplerine. 

“Çocuk onun yanında koşma çağına erişince 

(İbrâhim ona): ‘Yavrum, dedi, ben uykuda görüyorum 

ki ben seni kesiyorum; (düşün) bak, ne dersin 

İkisi de böylece teslim olup çocuğu alnı üzerine 

yatırınca, 

Biz ona: ‘İbrâhim!’ diye seslendik. 

Sen rüyayı doğruladın, işte biz, güzel davrananları 

böyle mükâfatlandırırız! 

Gerçekten bu, apaçık bir sınav idi. 

Ve fidye olarak ona büyük bir kurbanlık verdik. 

Sonra gelenler arasında ona (iyi bir ün) bıraktık.” 5 

Her Şeyimizle O’nun Olduğumuzun 

Göstergesi: Kurban 

Kurban, kâinattaki her şeyin insanın hizmetine 

sunulduğunun hayvanlar üzerindeki ispatıdır. 

Evet, Yüce Rabbimiz gökleri ve yeri, bütün içindekileri 

insanın hizmetine sunmuş, ona emânet 

ederek onun emrine vermiştir. Kâinattaki her 

şey insan için, insan da Rabbi için yaratılmıştır. 

Deve, davar ve sığır cinsinden (Enâm) hayvanları 

Allah için kesip kurban eden mü’minler, bu hayvanların 

kendi emirlerine verildiğine bizzat şahit 

olurlar, insanlık için bu canlıların nasıl canlarını 

verdiklerine tanık olurlar. Kurban, yoksulluğu 

ve yoksulları hatırlatır bize, paylaşmayı öğretir. 

Bencillikten kurtarır, diğerkâm olmayı öğretir. 

Kurban günlerinde tüketilen etlerden alınan 

proteinler onları günlerce idare edebilir. Öte 

yandan varlık sahibi oldukları halde mallarına 

kıyıp yiyemeyenler, kurban vesilesiyle hem kendileri 

hem aile fertleri bol bol et yemiş olurlar. 

Kurban, insan sağlığı için çok önemli bir besin 

maddesi olan etin bize ulaşması için, kimlerin 

can verdiğini öğretir. Bizim için can veren 

hayvanlar, Yüce Allah’ın nimetlerinin kolay elde 

edilmediğini de gösterirler bizlere. 

Büyük küçük herkes, her zaman sofralarını 

süsleyen et ve benzeri hayvânî ürünlerin öyle 

kolay elde edilmediğini müşâhede etmiş olurlar. 

Et mamullerini kasap vitrini yahut market 

reyonlarında görmeye alışık olanlar, bu ürünlerin 

oralara kolay gelmediğini hatırlamış olurlar. 

Kurbanlıklar vâsıtasıyla kâinatın bir parçası 

olan hayvanlara daha yakından bakma fırsatı 

bulunur, kâinattan kopmamış olunur, hayvan 

organizmaları özellikle de onların iç organlarını 

daha yakından inceleme imkânı bulunur. Sonuçta 

erişilmez kudretin sahibinin azameti bir 

kez daha temâşâ edilmiş olur. 

bazıları, çocuklara hayvan kesim tablolarını 

göstermemenin gereğini savunsalar da, ölçülü 

olarak bu manzaraları onlara göstermek onları 

hayata hazırlar. 

Kurban kesme olayına tanıklık eden çoluk 

çocuk herkes, can vermenin kolay olmadığını 

görürler. Sonuçta can vermenin ve cana kıymanın 

zorluğu düşünülerek ölüme hazırlık yapılır. 

Haksız yere kimsenin canına kast etmemenin 

gereğini bilirler. Haksız yere bir cana kıymanın, 

bütün insanlığın canına kast etmek olduğu gerçeğini 

bir kez daha hatırlarlar. 

Kimi insanlar, kurban kesmekle, kurban kesimine 

şahit olmakla içlerindeki saldırganlık duygularını 

bastırmış olurlar. Can almanın kolay 

olmadığına şahitlik ederek saldırganlıklarından 

vaz geçebilirler. Hz. Âdem’in oğlu Kâbil de ilk 

kan döktükten hemen sonra yaptığına pişman 

olmuştu, ama iş işten geçmişti. Önemli olan 

cinâyete bulaşmadan ondan uzaklaşmaktır. 

Tarih boyunca insanlar, olmadık şeyleri kurban 

etmeye kalkmışlar, tanrılar (!) için çocukları, 

kızları, oğlanları kurban etmeyi ibadet olarak 

telakkî etmişlerdir. Din, yalnızca üç cins hayva- 

(Çocuk): ‘Babacığım, sana emredileni yap, in- 

Kesilen kurbanlar vasıtasıyla, fakir fukara diğer 

Kurban olayına tanıklık edenler, hayatın zor- 

nın kurban edilebileceğini belirleyerek, bu sap- 

şallah beni sabredenlerden bulacaksın.’ dedi. 

zamanlardan çok daha fazla et yemiş olurlar. 

lu sınavlarına hazırlanmış olurlar. Bunun için 

malara son vermiştir. 


Kendime 

Belli ki bu hayâtın, çoğu gitti, bilesin 

Uzun emellerini defterinden silesin 

İşleri öteledin, borçları erteledin 

Aklını başına al, hakikate gelesin 

Çocukluğun dün gibi, geciktiğin gün gibi 

Yine de çok geç değil, mâsivâyı delesin 

Kurban bayramı vesilesiyle hayvan piyasasında 

oluşan canlanma ile hayvancılık teşvîk 

edilmiş olur. 

Mavlânâmız ne güzel söyler: 

“Ey insan! Sende yürek olmadıktan sonra 

elindeki hançerin ne faydası var! 

Ali gibi bilek olmadıktan sonra Zülfikarın ne 

yararı olur ki! 

Nuh gibi kaptan olmadıktan sonra sana 

Gemi ne yapsın! 

İbrâhim gibi, içindeki putları kıramadıktan 

sonra putperest olmadığının ne anlamı vardır! 

İsmâil gibi, her şeyinden geçip nefsini O’nun 

yoluna koyamadıktan, O’nun olamadıktan sonra 

kurban kesmenin ne anlamı olur ki! 

Özellikle kurban günlerinde getirdiğin teşrik 

tekbirleriyle, nefsinin kibrini kırıp müstekbirlerin 

istikbârını yok edemedikten sonra tekbir 

getirmenin ne anlamı vardır!” 6 

Peygamberimiz kurbanlık hayvanını kesmek 

için yere yatırdığında Hz İbrâhim Peygamberin 

duası olan şu âyetleri okurdu: 

“Ben yüzümü tamamen, gökleri ve yeri yoktan 

var edene çevirdim ve artık ben ortak koşanlardan 

değilim! 7 

Benim namazım, kurbanım, hayatım ve ölümüm 

hep âlemlerin Rabbi Allah içindir. O’nun ortağı 

yoktur. Bana böyle emrolundu ve ben Müslümanların 

ilkiyim.” 8 

Peygamberimiz âyetlerden seçtiği bu 

duâsını şöyle sürdürürdü: 

“Allah’ım bu kurban Sendendir, Senin lütuf ve 

nimetin sâyesindedir ve Senin için, Senin rızânı 

kazanmak içindir. Muhammed ve Ümmeti adına… 

Bismillâhi Allâhü ekber/ Allah adına, Allah 

en büyüktür!” 

Kurbanın gâye ve hedefini, kısaca tevhîdi en 

vecîz bir şekilde özetleyen cümlelerdir bunlar. 

Her ibadette olduğu gibi, kurban ibadetinde de 

daha nice hikmet vardır. Bu hikmetleri görebilenlere 

ne mutlu! Kurban, O’na yaklaşmamıza 

vesîle olsun! 

Dipnot 

* Prof. Dr. Ali AKPINAR 

1. 22/Hac, 36. 

2. 108/Kevser, 2. 

3. 22/Hac, 37. 

4. 5/Mâide, 27-31. 

5. 37/Saffât, 102-108. 

6. Mesnevî, V, 2501-2506. 

7. 6/En’âm, 79. 

8. 6/En’âm, 162-163. 

Bırak teferruatı, sadede gel sadede 

Burada çok ağla ki, orada hep gülesin 

Ne kaldı ki ecele, Allah azze ve celle 

Nefsin af ve mağfiret, fırsat varken dilesin… 

Bekir OĞUZBAŞARAN 


GÜZEL İSİMLER / Ramazan ALTINTAŞ* 

Gizli ve Açık Her Şeyi İşiten; 

Semî’ 

İşitmek, “duymak, duyurmak, anlamak, arzu 

ve dileği kabul etmek” mânâlarındaki sem’ 

kökünden türemiş bir sıfat olup, “işiten” demektir. 

Allahu Teâlâ’nın en güzel isimleri arasında 

yer alan Semî’, “her şeyi işiten” mânâsına 

gelir. Nitekim Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyrulur: 

“O’nun benzeri hiçbir şey yoktur, O, hakkıyla 

işitendir, hakkıyla görendir.” 1 

Yüce Allah’ın işitmesi her şeyi kuşatmıştır. 

O’nun için gizli açık, uzak yakın diye bir şey 

söz konusu değildir. O zaman ve mekândan 

münezzehtir. Her türlü sesi işitir. O’nun işitmesi, 

hiçbir zaman mahlûkatın işitmesi gibi değildir. 

O, kulak, sinir, beyin gibi organ ve parçalara 

ihtiyaç duymaz. Bunlar yaratılmış varlıklar 

için geçerlidir. 

Cenâb-ı Hakk’ın işitmesi iki çeşittir: 

Birincisi, O, zâhir ve bâtın, gizli ve açık bütün 

sesleri tam bir ihâta ile işitir. O’nun nezdinde 

sesler çeşitlenmez, aksine tek bir ses 

gibidir. Çünkü her şeyin yaratıcısı O’dur. 

İkincisi, Yüce Allah, duâ eden ve kendisinden 

bir şeyler isteyenlerin isteklerini işitir ve 

onlara cevap verir. “Şüphesiz Rabbim duâyı işitendir.” 

2 

Müslümanın itikâdında Cenâb-ı Hak, kullarına, 

şahdamarlarından daha yakındır. “Şüphe- 

siz O hakkıyla işitendir, kuluna çok yakındır.” 3 

O’nun işitmesi, kulun kendisinden kendisine 

daha yakındır. Allah’ın işitmesi, kulunun 

ızdırap ve sıkıntı anında, duâsına icâbet etmesi 

şeklinde gerçekleşir. Sıkıntılı anlarda, 

günahlardan dolayı af dilemek suretiyle 

Yüce Allah kullarının feryadına icâbet eder. 

Bu da ancak işitmek suretiyle olur. 

Önce Dinlemek Gerekir 

Yüce Allah’ın “işiten” anlamına gelen 

bu güzel isminden bizlerin çıkaracağı birçok 

ders vardır. Bilindiği gibi Hz. Mevlânâ, 

Mesnevî’ye “Bişnev/Dinle” diye başlar. Tasavvuf 

terbiyesinde temel ilke, söylemek 

değil, dinlemektir. Sahâbe, yüz yüze eğitime 

dayalı sohbet yöntemiyle yetiştirilmiştir. 

Cibrîl hadisinden öğrendiğimiz kadarıyla, 

vahiy meleği Cebrâil’in insan sûretinde 

Allah elçisinin yanına gelip diz çökerek oturup 

dizlerini onun dizine dayaması, ellerini 

de dizlerinin üzerine koyması, sonra da Hz. 

Peygamber (s.a.v.) ile dinin temel ilkeleri 

konusunda soru-cevap metoduna dayalı 

müzâkerede bulunması, hoca-talebe, mürşid-mürid 

ilişkisi sergilenmiş olması yüz 

yüze eğitimin nebevî bir yöntem oluşunun 

en açık örneğidir. 

İslâm’da önce edep, sonra ilim tahsili 

gelir. Eğitimde yüz yüze hoca-talebe ilişkisi, 

çağdaş eğitim anlayışlarının bile en 

ideal eğitim yöntemi olarak işaretledikleri 

husustur. Çünkü görmek gibi işitmek de bir 

bilgi vâsıtasıdır. Eğitim-öğretim işi aceleye 

gelmez. Belli bir süreç dâhilinde olgunluk 

dönemi geçirmesi gerekir. Nitekim bir şiirde 

şöyle denmiştir: 

Gör zâhidi kim sâhib-i irşâd olayım der, 

Dün mektebe vardı, bugün üstâd olayım 

der. 

Bu şiirin muhtevâsından anladığımız 

kadarıyla, henüz “olmak”lık olgunluğuna 

erişmemiş kimseler, “dinleyemedikleri” için 

gerçek anlamda “öğrenme” aşamasına varamazlar. 

Dinlemek, bir Kur’an yöntemidir. 

Nitekim Kur’an’da ‘dinleme’nin bir öğrenme 

tarzı olduğuna dair birçok âyet vardır. 

Onlardan bazıları şunlardır: 

“Onlar, sözü (önce) dinlerler (sonra da) en 

güzeline uyarlar.” 4 

“Cinlerden bir grup, Kur’an’ı dinlerler.” 5 

“Vahyolunanları dinle.” 6 

“Dinle! O münâdinin bağıracağı günü yakın 

bir yerden.” 7 

“Kur’an okunduğu zaman onu dinleyiniz…” 

8 

“Ey insanlar! Bir misal verilmektedir, onu 

dinleyin: Sizlerin Allah’ı bırakıp taptıklarınız 

bir araya gelseler, bir sinek bile yaratamayacaklardır. 

Sinek onlardan bir şey kapsa, onu 

kurtaramazlar; isteyen de istenen de âciz.” 9 

Başta Allah ve Rasûlü’nün, enbiyâ ve 

Allah’ın velî kullarının kutlu sözlerinin her 

biri nasîhat kaynağıdır, bilgi membaıdır, feyiz 

ve bereket ravzasıdır. Bu sebeple şeyhmürîd, 

talebe-hoca ilişkilerinden doğacak 

feyzin elde edilmesi, insanda dinleme iradesi 

ve engin gönül açıklığına dayanır. 


Sahabe Albümü 

Prof. Dr. Bünyamin ERUL 

Vefat Anında En Son İşlevini 

Kaybedecek Olan Dinleme 

Organı Kulaktır 

Kur’an’dan öğrendiğimiz kadarıyla helâk 

olan kavimlerin ekseriyeti peygamberlerin 

getirdiği mesajlara kulaklarını kapamalarından 

kaynaklanmıştır. Çünkü ilim ve bilgi elde 

etmede dinleme organı olan kulak, görme 

organı olan göz; kulak ve gözün elde ettiği 

bilgileri analiz ve senteze tabi tutan fuad/ 

akıl çok önemli bilgi vâsıtalarıdır. 10 Çünkü 

ham bilgi, filozofların bilgi kovası dedikleri 

akıl kovasına göz ve kulak yoluyla akar. 

Meselâ insanlık tarihine baktığımız zaman 

Hz. Nuh (a.s.)’ın kavmi, onun getirdiği ilâhî 

mesajı dinlememek için kulaklarına parmaklarını 

tıkamışlar, elbiseleriyle yüzlerini 

örtmüşler, küfre dayalı hayat tarzlarını sürdürmek 

uğruna büyüklük taslamışlardır. 11 

Bu sebeple, mü’minler her türlü önyargıdan 

uzak olarak ilim ve hakikat uğruna din ve 

dünyalarını mamur etmek adına önce sözü 

dinlerler ve sonra da en güzeline uyarlar. 

Konuşmak, dinleme ve öğrenmenin sonucudur. 

Kuş yavruları bile belirli bir müddet 

analarını-babalarını dinliyorlar, öğrendikten 

sonra da ötmeye başlıyorlar. Bizde 

de “Erken öten horozun başını keserler.” 

deyimi meşhurdur. 

Hz. Mevlânâ’da “ney metaforu” insân-ı 

kâmili anlatmaktadır. İnsân-ı kâmil oluş derecesi 

bir üst bilgi ve mâneviyat düzeyidir. 

Çünkü o düzeye erişenler alıcı olmaktan 

ziyâde verici olma makâmına gelmişlerdir. 

Bu sebeple mü’min insan, dinini kimden öğrendiğine 

dikkat etmelidir. Nâkıs düzeyde 

kalanlardan bilgi aktarımı da nâkıs ve sorunlu 

olacaktır. Bir de unutmayalım ki, insanoğlu 

vefat ederken en son işlevini kaybedecek 

olan işitme organı kulaktır. Sebebi, son 

nefesine kadar kelime-i şahâdet telkînine 

açık kalacaktır. Efendimizin, “Kim ‘Lâ ilahe 

illallah’ diyerek vefat ederse, cennete girer.” 12 

buyruğu bunun içindir. Bundan dolayı vefat 

anında aralıklarla bu kelime-i tayyibeyi 

telkîn emri verilmiştir. 

O halde kullarını gizli ve açık işiten ve 

onların dilek ve arzularına cevap veren Yüce 

Allah’ın Semî’ isminden bizlerin çıkaracağı 

daha birçok hisse vardır. Bunların başında 

yalnız olmadığımızı bilmemiz gelir. Çok 

yakınlarımıza bile işittiremediğimiz birçok 

meseleyi, Yüce Allah işitir. Bunun önünde 

hiçbir engel yoktur. O’nun işitici olduğuna 

inanmak kadar bizi mutlu eden bir başka 

olay ve bilgi kaynağı var mıdır 

Dipnot 

* Prof. Dr. Ramazan ALTINTAŞ 

1. 42/Şûrâ, 11. 

2. 14/İbrâhim, 39. 

3. 34/Sebe’, 50. 

4. 39/Zümer, 18. 

5. 46/Ahkâf, 29. 

6. 20/Tâhâ, 13. 

7. 50/Kâf, 41. 

8. 7/A’râf, 204. 

9. 22/Hac, 73. 

10. Bkz.17/İsrâ, 36 

11. Bkz.71/Nûh, 7 

12. Buhârî, “İman” 33. 

Adı 

Ensârî 

Künyesi 

: Cebbâr b. Sahr b. Ümeyye el- 

: Ebû Abdillâh 

Doğum yılı : M. 590 

Doğum yeri 

Baba adı 

Anne adı 

Eş(ler)i 

Akrabaları 

Oğulları 

Kızları 

: Hazrec’in Benî Selime kolundan- 

Kabilesi 

dır. 

İslam’a girişi 

: Yesrib/Medine 

: Sahr b. Ümeyye el-Ensârî 

: Suâd bint Seleme 

: Ümmü’l-Hârisbint Mâlik 

: Mikdâd b. Esved ile kardeşleşti. 

: Sa’d 

: Sümeyke, Usayme 

: Hicretten önce 

Sohbet süresi : 11-12 yıl 

Rivayeti : 2 

Yaşadığı yer 

Mesleği 

Hicreti 

: Medine, Hayber 

: Vergi memurluğu, zabıtalık 

: Yok 

Savaşları :Hz. Peygamber (s.a.v.) ile birlikte 

tüm savaşlara katıldı. 

Cebbâr b. Sahr (R.A.) 

Görevleri : Vergi memurluğu, su kuyularının 

tanzimi, zabıtalık 

Fizikî Yapı : Tespit edilemedi 

: Cesur, görev bilinci olan bir saha- 

Mizacı 

bi 

: Birinci ve İkinci Akabe biatlerin- 

Ayrıcalığı 

de bulundu 

Ömrü : 62 

Ölüm yılı : H. 30 

Ölüm yeri 

Ölüm sebebi 

: Medine 

: Hastalık 

Hakkında : Hz. Peygamber (s.a.v.), Mekke yolunda 

“Kim bizden önce Üsaye’ye gidip bizim için 

bir su havuzu hazırlayacak” demiş, bu işi üstlenip 

yerine getiren Cebbâr sonrasında uyuyakalmıştı. 

Hz. Peygamber (s.a.v.) onun yanına gelince 

“Ey havuz sahibi!” diyerek seslenmiş, abdestten 

sonra onu sağ tarafına alıp birlikte namaz kılmışlardır. 

Hadisleri : Hz. Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: 

“Biz, avret yerlerimizin görülmesinden 

nehyolunduk.” 

Kaynaklar : İsâbe, I. 449, VII. 712; Üsd, I. 167; 

İstîâb, I. 68; İbnSa’d, III. 576, 407; DİA, VII. 182, 

Ahmed, Müsned, III. 421, Hâkim, Müstedrek, III. 246. 


ŞEHİR GÜZELLEMESİ / M. Nihat MALKOÇ 

Zamanın Hudutlarını Aşan 

Kadim Bir Zaman Yolcusu: 

Bartın 

“Eşsiz doğasına hayran olduğum 

Cilvesi gönlümü yakar Bartın’ın 

Gezip dolaştıkça huzur bulduğum 

Suları coşarak akar Bartın’ın...” (MNM) 


Batı Karadeniz’in gözbebeğidir Bartın. 

Başta Amasra olmak üzere, Kurucaşile 

ve Ulus adlarıyla tanıdığımız sadece üç 

ilçesi vardır bu yeşil gözlü şehrin. Merkez ve 

Uçsuz bucaksız kumsallarıyla insanların içini 

serinleten Bartın, yeşille mavinin başkentidir. 

Amasra-Bartın karayolu üzerindeki Kuşkayası 

Yol Anıtı, Ceneviz Vadisindeki Kemerdere 

Küre Dağları Milli Parkı, Karadeniz Bölgesinin 

Batı Karadeniz Bölümünde yer alan gözde bir 

mekândır. İnsanlara huzur ve sükûn bahşeden 

bu milli parkın yarıya yakını Bartın’da, yarıdan 

il yine Bartın’dır. Bu arada Bartın’ın çileği ve 

yoğurdu da çok meşhurdur. Ziyaretçisi eksik 

olmayan Ebu Derda Türbesi, Bartın’ın manevî 

dinamiklerinin başında gelir. 

ilçelere bağlı 260 köyü mevcuttur. Eskiden 

Zonguldak’ın bir ilçesi olan Bartın, küçük ama 

şirin bir şehirdir. Doğusunda Kastamonu, güneyinde 

Karabük, batısında Zonguldak, kuzeyinde 

ise (mas) mavi Karadeniz bulunur. Dillere destan 

bir orman zenginliği vardır bu şehrin. Küre 

Dağları Milli Parkı’nın önemli bir bölümü bu güzel 

şehrin sınırları içerisinde bulunmaktadır. 

Ülkemizde üzerinde taşımacılık yapılan tek 

akarsu olma özelliği taşıyan Bartın Çayı, bu şehrin 

sembollerinden biridir. Bu yüzden Bartın 

demek, biraz da Bartın Çayı demektir. Zira Bartın 

Çayı antik çağda “Parthenios” adıyla anılan 

ve kente de adını veren çaydır. Bartın turizmine 

önemli hizmetlerde bulunan Bartın Çayı’nın 

üzerinde kano ve kürek yarışları da yapılabilmektedir. 

Kocaçay ve Kocanazçayı olmak üzere 

başlıca iki kolu bulunmaktadır. 

Köprüsü,Tomaşkuyusu mevkiindeki Toprakaltı 

Galerileri görülmeye değerdir. 

Bartın’da tel kırma ve yazmacılık sanatı gelişmiştir. 

“Tel Kırma Şal” ve “Baskılı Yazma” 

Türkiye’de yalnızca Bartın’a özgüdür. Bu geleneksel 

sanatlar hâlâ yaşatılmaktadır. 

Safranbolu’nun yanı başında bulunan 

Bartın’ın ahşap evleri görülmeye değerdir. Ormanlık 

bir arazide kurulan şehirde, evlerin yapımında 

genellikle çam, abanoz, meşe, gürgen 

gibi ağaçlardan elde edilen ahşap malzeme 

kullanılmıştır. Genelde iki katlı olan Bartın’ın 

ahşap evlerinde barok sanatının izleri hâkimdir. 

Evlerde sofa, oda(lar), kiler ve mutfak vardır. 

Gün ışığından azamî derecede istifade etmek 

için, evlerin çok pencereli olduğu hemen dikkat 

çeker. Birbirinden değerli bu geleneksel Bartın 

evleri bakanlıkça koruma altına alınmıştır. 

çoğu da Kastamonu sınırlarında yer almaktadır. 

Bu milli parkın çevresinde; Azdavay, Pınarbaşı, 

Ulus, Kurucaşile, Amasra ve Cide ilçeleri ile Arıt 

beldesi bulunmaktadır. Buradaki yaşlı ormanlar, 

dev kanyonlar, gizemli mağaralar, berrak 

akarsular, yemyeşil çayırlıklar, endemik bitkiler, 

boğazlar, şelaleler, düdenler, dolin ve çukurlar 

ziyaretçilerini dinlendirmekte ve ilginç karstik 

oluşumlarıyla insanları hayrete düşürmektedir. 

Yüzlerce kuş ve onlarca memeli hayvan bu sıra 

dışı ortama fauna zenginliği katmaktadır. 

Türkiye’nin 74. vilayeti olarak resmî kayıtlara 

geçen Bartın’ın demiryolu ağı ve havaalanı 

henüz yoktur. Bartın Limanı yük taşımacılığında 

önemlidir. Zonguldak dışında kömür çıkarımı 

yapılan diğer il Bartın’dır. Şehirde eğitimin lokomotifi 

olarak görülen Bartın Üniversitesi her 

geçen gün daha da büyümektedir. Batı Karadeniz 

Bölgesinde en fazla tarım alanına sahip 

Bartın’ı Ayağa Kaldıracak Sektör: 

Deniz Turizmi 

59 kilometrelik bir sahil şeridine sahip olan 

Bartın’da deniz turizmi ön plandadır. Amasra, 

İnkumu ve Çakraz bu konuda başı çekmektedir. 

İnce kumlu çok güzel bir koya sahip olan 

Çakraz’ın tarihteki ismi, kızıl manasına gelen 

Erythinoi’dir. 

Karadeniz ikliminin karakteristik bir özelliği 

olarak her mevsim yağış alması ve güneşlenme 

süresinin kısalığı kıyı turizmini menfi yönde 

etkilemektedir. Bartın’ın kuzeybatısındaki 

Kızılkum, uzun ve bakir bir plajdır. Temiz, derin 

ve bol kumludur. Öte yandan şehrin batı 

yönünde uzanan Mogada (Mugado) Plajı korunaklı 

bir yerdir. Tarih ve doğanın bütünleştiği 

Güzelcehisar Plajında tabiî kaya şekilleri otantik 

bir atmosfer oluşturmaktadır. Doğallığın- 


dan hâlâ hiçbir şey kaybetmeyen Bozköy, uzun 

ve ince bir kumsal olarak dikkatleri üzerinde 

toplamaktadır. Çakraz’ın doğusundaki Akkonak, 

falezli yüksek kıyıların önünde oluşan 

kum ve çakıl karışımı bir plajdır. Bir diğer plaj 

olan Göçgün, Kızılkum’dan sonra Bartın ilinde 

bakir ve doğal yapısını koruyan müstesna bir 

plajdır. 

Kurucaşile’nin batısındaki Çambu, doğal 

karakterini muhafaza etmektedir. Tarihî Kromna 

şehrinin merkezi olan Tekkeönü, ahşap yat 

ve balıkçı teknelerinin yapım yeri olarak haklı 

ününü bugün de korumaktadır. Bu plajların çoğunda 

yelken ve su kayağı gibi deniz sporları 

yapılabilmektedir. Özellikle Amasra, yelkencilik 

için yeterli rüzgâra sahiptir. Buralardaki deniz 

turizminin en büyük engeli; deniz mevsiminin 

kısa olması, yazın güneşli gün sayısının azlığı 

Yeşille Mavinin Sarmaş Dolaş 

Olduğu Mekân: Kurucaşile 

‘Dağların suya değdiği, yeşille mavinin sarmaş 

dolaş olduğu mekân’ olarak bilinir Kurucaşile. 

Antik dönemde Paflagonya’nın kıyılarında 

kurulmuş bir sitedir Kurucaşile. Cromna namıyla 

hüküm sürdüğü zamanlarda burada para bile 

basılmıştır. 

Kurucaşile, ahşap tekne yapımında mühim 

bir markadır. Bu, bugünün değil; geçmişe dayanan 

bir birikimin ürünüdür. Bu ahşap gulet 

tekneler usta-çırak ilişkisi ve dayanışması içerisinde 

vücut bulmaktadır. Bu tekneleri sadece 

Karadeniz’de değil; Akdeniz, Marmara ve Ege 

sularında da görebilirsiniz. Bu ahşap tekneler 

ülke sınırlarının çok ötesinde, dünya denizlerinde 

de başarıyla yüzdürülmektedir. Osmanlı 

döneminde muzaffer donanmanın ihtiyacını 

Büyük Türk gezgini Evliya Çelebi meşhur Seyahatname’sinde 

Bartın ve Amasra’da kalyonların 

yapıldığını yazar. Osmanlı Donanması’nın kalyon 

ve kadırga ihtiyaçlarını karşılayan Bartın, Amasra 

ve Kurucaşile tersanelerinde yapılan gemilerin 

“mavna, yelkenli, gulet, çektirme” gibi çeşitleri 

bulunmaktaydı. Günümüzde gemi yapımcılığı Kurucaşile 

ilçesinin Kapısuyu ve Tekkeönü köylerindeki 

tersanelerde sürdürülmektedir. 

Kurucaşile’nin yemyeşil ormanları gözlerimizi 

ve gönüllerimizi maddî ve manevî kirlerden 

arındırır. Gölderesi ve Gökyar şelaleleri, 

Kurucaşile’de görülmeye değer yerlerdir. 

Ormanların Koynunda Bir Şirin 

Diyar: Ulus 

Safranbolu’nun bir nahiyesi iken 1944’te 

ilçe olarak Zonguldak’a bağlanan Ulus, 1991’de 

nellikle ormandır. “Aşk acısını dindiren şelale” 

olarak nitelendirilen Ulukaya Şelalesi buradadır. 

Bu şelale, görenleri büyüleyen müstesna bir güzelliğe 

sahiptir. Ulus Çayı üzerindeki bu şelale, 

yirmi metre yüksekten akarak ziyaretçilerine büyüleyici 

bir görünüm sunmaktadır. Bahsi geçen 

şelalenin de içinde yer aldığı kanyon, panoramik 

güzelliğiyle gözleri ve gönülleri okşamaktadır. 

Öte yandan Aksu Çayı üzerindeki Aksu Şelalesi, 

Kızıllar Köyü’nün Umar Tepesi mevkiindedir. 

Ulus, aynı zamanda mağara turizmi açısından da 

oldukça zengindir. Amasra ve Ulus ilçelerinde 

tespiti yapılmış 107 mağara vardır. 

Huzuru Burada Ara: 

Deniz Gözlü Amasra 

Bir sonbaharda gittim masmavi Karadeniz 

sularıyla söyleşen şirin Amasra’ya… Bilenler 

bilir, Amasra ile Bartın’ın arasına dağlar girer. 

ve insanların sorumsuzluğunun bir işareti olan 

karşılayan savaş ve yük gemilerinin büyük ço- 

Bartın il olunca buraya bağlanmıştır. Engebeli 

O dağları aşmadıkça Bartın’dan Amasra’ya, 

çevre kirliliğidir. 

ğunluğu yine burada yapılmıştır. 

bir araziye sahip olan Ulus’un bitki örtüsü ge- 

Amasra’dan Bartın’a varamazsınız. Ben de sa- 


ahın erken saatlerinde Bartın’dan çıktım yola. 

Dağın tepesine vardığımda kesif bir duman 

‘Hoş geldin’ dercesine karşıladı beni. Fakat bu 

teşrifatçı duman, Amasra’yı yukarıdan doyasıya 

seyretme arzumu da suya düşürdü. Adeta güzelliğini 

gizledi benden. Bu dağı aşınca Amasra 

yine de tebessüm etti yüzüme. 

Dağdan aşağı inerken Amasra’nın güzelliklerine 

bir an evvel kavuşmanın sabırsızlığı kapladı 

yüreğimi. Zira bu sisli havada bile denizin 

koynunda nazlı bir yavuklu misali bekleşen şirin 

Amasra, uzaktan bakan gözlere adeta ziyafet 

çekecek kadar güzel ve alımlıydı. 

Amasra’ya herhangi bir turla gitmediğim 

için, birilerine bağlı hareket etmek zorunda 

değildim; dilediğim gibi, doyasıya gezebilirdim 

her yeri… Özgürce dolaşabilirdim izbe sokakları. 

Öyle de yaptım. Hem rehber, hem gezgin 

oldum Amasra’nın gizemli ortamında. 

Amasra’ya gittiğimde günlerden Cuma idi. 

Cuma namazını kılmak üzere Fatih Camii’ne 

vardım. Bugün cami olarak kullanılan bu mekân 

9. yüzyıl sonunda inşa edilmiş eski bir Bizans 

Kilisesiydi. Fatih Sultan Mehmet, 1460 yılında 

şehri fethettiği zaman fethin nişanesi olarak 

burayı camiye çevrilmiş ve günümüze kadar 

cami olarak kullanılmıştır. 

Cuma olmasına rağmen camide bir saf bile 

tam dolmamıştı. Cennetmekân Fatih Sultan 

Mehmet’in fethettiği bu topraklardaki bu mübarek 

tarihî camii böyle mi (d)olmalıydı 

İmam hutbe okumak için eline kılıç alarak 

minbere çıktı. Önce bu duruma bir anlam veremesem 

de sonradan tarihî malumatlarım imdadıma 

yetişti. Zira Osmanlı döneminde bazı 

camilerde kılıçla hutbe okunurdu. Padişahlar 

sefer öncesi minbere çıkarak sefer emrini buradan 

verirdi. Demek ki bu gelenek Amasra’daki 

bu tarihî camide hâlâ devam etmektedir. 

Bir Ceneviz Kolonisi olan Amasra, Fatih Sultan 

Mehmet tarafından fethedilmiştir. Fatih, 

İstanbul’u fethettikten sonra gözünü Anadolu’daki 

belli başlı yerlere dikmiştir. Bunların 

başında Trabzon Pontus Rum İmparatorluğu 

gelmektedir. Fakat bundan evvel yol üzerindeki 

Amasra’yı almak ister. Burası doğal birliman 

olduğu için ticaretin can damarıdır. Üstelik 

Cenevizlilerin yarın problem çıkarmayacağını 

hiç kimse garanti edemez. Onun için bu yaranın 

derinleşmeden bir an evvel iyileştirilmesi 

gerekir(di). Bu düşünceyle Fatih, karargâhını 

Bartın’a kurar, Amasra’yı denizden kuşatır. Bunu 

gören Ceneviz senyörü Osmanlı Ordusu’yla baş 

edemeyeceğini anlayarak hiç kan dökülmeden 

şehrin anahtarını Fatih Sultan Mehmet’e verir. 

Böylece Fatih, çok kârlı bir iş yapıp Amasra’yı 

Osmanlı topraklarına katarak muhtemel bir 

tehlikenin de önüne geçmiş olur. Daha sonra 

Trabzon yolculuğuna devam eder. 

Cihan İmparatoru Büyük Fatih, Bartın’dan 

yola çıkarak Amasra’yı tepeden gören bugünkü 

“Bakacak” mevkiine gelerek Amasra’yı seyre 

dalıp şöyle der: “Lala, lala, çeşm-i cihan bu mu 

ola” diyerek Amasra’nın doyumsuz güzelliklerine 

olan hayranlığını dile getirir. Amasra Kalesi, 

geçmişle gelecek arasında sağlam köprüler 

kuran, temelleri Bizans döneminde atılmış 

tarihî bir yapıdır. Bu kadim kalenin taşları, nice 

zamanların şahididir. 

Antik bir yerleşim yeri olan Amasra’ya gidip 

de Amasra Müzesi’ni gezmeden dönmek 

olmaz. Bu müze Osmanlı’dan Roma’ya uzanan 

uzun bir döneme ait tarihî eserlerin bir arada 

görülebileceği farklı bir mekândır. Bu müzede 

Helenistik, Roma, Bizans ve Osmanlı dönemi 

eserleri meraklılarıyla buluşturulmaktadır. Zengin 

bir müze olan Amasra Müzesi’nde el yazması 

Kur’an-ı Kerimler, padişah mührü, heykeller, 

kilimler ve kolyeler de bulunmaktadır. 

Amasra, tarihle doğanın iç içe olduğu bir şehirdir. 

Gürcüoluk ve İncivez mağaraları, Amasra 

ilçesi sınırları içerisinde bulunan enteresan 

tabiî oluşumlardır. Ada ve yarımadalardan oluşan 

Amasra’da, tarih ve doğa iç içedir; bu yönüyle 

birbirlerini tamamlarlar. Boztepe ve Tavşan 

Adaları bu bağlamda öncelikli olarak zikretmemiz 

gereken müstesna yerlerdir. 

Üç bin yıllık bir mâziye sahip olan Amasra, 

Unesco Kültür Mirası Geçici Listesi’ne alınmış, 

yaşanılacak bir yerdir. Tarihî süreç içerisinde 

farklı uygarlıklara beşiklik eden Amasra’nın büyüleyici 

güzelliklerini ve birbirinden muhteşem 

koylarını görmek gerekir. Tarihî dokusu ve doğal 

güzellikleriyle ziyaretçilerini kendine hayran bırakan 

Amasra’yı bir de günbatımında görmeli… 

Bu zamanlarda Amasra bir hasret şiiri kadar yüreğe 

dokunur. Anadolu’nun Karadeniz’e açılan 

muhkem bir kapısı olan Amasra, gerçekten bir 

doğa harikasıdır. Bunu bizzat gezerek, görerek 

tescil ettim. Herkesin de görmesini öneririm. 

Bir liman kenti olan Amasra, balıkçılığıyla da 

ön plandadır. Balık lokantalarıyla meşhur olan 

Amasra’dan, tereyağında kızartılmış taze balık 

ve onun yanında 25-30 farklı sebze ve yöresel 

ot kullanılarak hazırlanan yöresel salatayemeden 

dönmek hiç de şık olmaz. 

Bartın Kaskalar’dan Hititler’e, Roma’dan 

Selçuklular’a, Osmanlılar’dan Cumhuriyete uzanan 

zaman diliminde zengin tarihî ve tabiî dokusuyla 

farkı fark ettiren bir medeniyet şehri; 

bir turizm cennetidir. Bartın, zamanın hudutlarını 

aşan yorgun bir zaman yolcusudur. 


SÛFİ PERSPEKTİF / Kadir ÖZKÖSE* 

Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in 

Adalet Anlayışı 

Kur’ân-ı Kerim’de Hz. Peygamber (s.a.v.)’in 

uyması gereken esaslardan bahsedilirken; 

“(Ey Muhammed!) Bundan dolayı sen 

çağrıya devam et ve emrolunduğun gibi dosdoğru 

ol. Onların hevâ ve heveslerine uyma ve şöyle 

de: ‘Ben Allah’ın indirdiği her kitaba inandım ve 

aranızda adaleti gerçekleştirmekle emrolundum. 

Allah bizim de Rabbimiz, sizin de Rabbinizdir. Bizim 

işlediklerimiz bize, sizin işledikleriniz sizedir. 

Bizimle sizin aranızda tartışılacak bir şey yoktur. 

Allah hepimizi bir araya toplayacaktır. Dönüş 

de ancak O’nadır.’” 1 buyrularak Hz. Peygamber 

(s.a.v.)’in adaleti tesis etmekle görevli olduğu 

bildirilmektedir. 

O bir taraftan Mekkeli ve Medineli Müslümanlar 

arasında kardeşlik ilan ederken, diğer 

taraftan da Medine Sözleşmesi ile Müslüman, 

Yahudi ve müşrikler arasında adaleti sağlamaya 

çalışıyordu. Kur’ân-ı Kerim’de Hz. Peygamber 

(s.a.v.)’in bu yönüne dikkat çekilerek “Onlar, 

yalanı çok dinleyen, haramı çok yiyenlerdir. 

Eğer sana gelirlerse ister aralarında hüküm ver, 

ister onlardan yüz çevir. Onlardan yüz çevirecek 

olursan sana aslâ hiçbir zarar veremezler. Eğer 

hükmedecek olursan aralarında adaletle hükmet. 

Çünkü Allah, âdil davrananları sever.” 2 buyrulmuştur. 

Peygamber Efendimiz (s.a.v.) adaletli bir insandı. 

Kimsenin haksızlığa uğratılmasına göz 

yummazdı. Esâsen doğrulukla adalet birbirini 

tamamlayan iki güzel haslet olup bunların her 

ikisi de Peygamberimiz (s.a.v.)’de kemâl derecesinde 

idi. Gençliğinden beri herkes onu “emin, 

güvenilir” olarak biliyordu. Ticaret arkadaşları 

onun hakkında “Ne kimsenin hakkını yerdi, ne 

de kimseye hakkını yedirirdi. Hak konusunda 

hatır gönül dinlemezdi.” derler. 

Rasûl-i Ekrem Efendimiz Cenâb-ı Hakk’ın 

terbiyesinde yetiştiği için peygamber olmadan 

önce de özü ve sözü doğru bir insandı. 

İslâmiyet’in ilk günlerinde yakın akrabalarını 

Safâ Tepesi’nde toplamış, Allah tarafından peygamber 

seçildiğini bildirmeden önce onlara 

bir soru yöneltmiş: “Şu dağın eteğinde düşman 

askerlerinin bulunduğunu ve size saldırmaya hazırlandığını 

söylesem bana inanır mısınız” demişti. 

O günlerde hemen hepsi puta tapan ve 

Rasûlullah’ı çok iyi tanıyan bu insanlar: “Evet, 

inanırız. Bugüne kadar senin yalan söylediğini 

görmedik.” cevabını vermişlerdi. 3 Peygamberlerin 

Sultanı peygamber olmadan önce de doğruluğu 

ve dürüstlüğü ile bilinirdi. 

İnkârcılar Mekke dönemi boyunca Peygamberimize; 

“Şair, mecnun, sihirbaz, büyücü” diyerek 

iftiralarla lekelemek istemişler yabancılara 

onu böyle tanıtarak İslâm’ın yayılma hızını 

kesmek istemişler, fakat ona asla “yalancı, hain” 

diyememişlerdi. 

Bizans İmparatoru Herakliyus Kudüs’te bulunduğu 

günlerde Peygamber Efendimiz’den 

bir mektup almıştı. Rasûlullah bu mektupta onu 

İslâm’a davet ediyordu. Herakliyus, Peygamber 

olduğunu söyleyen bu zât hakkında bilgi toplamak 

istedi. Adamlarına, “Onu tanıyanlardan 

kimi bulursanız getirin.” diye emretti. İşte o 

günlerde Mekke’nin tanınmış tâcirlerinden Ebû 

Süfyân bir ticaret kafilesiyle Suriye’ye gitmekteydi. 

İmparatorun adamları onu ve yanındaki 

tüccarları alıp Bizans Kralı’nın huzuruna çıkardılar. 

Kral, “Kendini peygamber zanneden bu zata 

soyca en yakın olan hanginizdir” diye sordu. 

Ona Ebû Süfyan’ı gösterdiler. Kral onunla konuşmaya 

başladı. O günlerde Ebû Süfyân daha 

Müslüman olmamıştı. Herakliyus’un Hz. Peygamber 

(s.a.v.) hakkında kendisine sorduğu sorulara 

istemeye istemeye doğru cevap vermek 

zorunda kaldı. Rasûl-i Ekrem’in sözünden aslâ 

dönmediğini, kimseye haksızlık etmediğini belirtti. 

Müslümanlara doğruluğu tavsiye ettiğini, 

iffetli yaşamayı, verilen sözün mutlaka yerine 

getirmeyi, emânete riâyet etmeyi emrettiğini 

söyledi. 4 Rasûlullah’ın düşmanları bile onun 

doğru, dürüst bir şahsiyete sahip olduğunu, yalanı, 

dolanı bilmediğini kabul ve itiraf ederlerdi. 

Mekke’de en güvenilir şahsiyet olması sebebiyle 

ona “Muhammedü’l-Emîn” derlerdi. 

Hz. Peygamber (s.a.v.), hiçbir gölgenin bulunmadığı 

kıyâmetin yakıcı sıcağında, arşın fe- 


Bedir Savaşı’nda alınan esirler arasında Pey- 

den bir zırh çalmıştı. Zırh, içinde un bulunan bir 

gamberimizin amcası Hz. Abbas da vardı. Hz. 

çuvalda idi. Çuval da yırtık olduğundan evine 

Abbas’ın elleri bağlanmıştı. Esirler, fidye karşı- 

kadar un dökülerek gitmişti. Sonra çaldığı zırhı 

lığı serbest bırakılmaya başlanmıştı. Ensâr’dan 

Yahudilerden Zeyd bin Semîn adında bir ada- 

bazı kişiler Hz. Abbas’ın Allah Rasûlü’nün am- 

mın yanına sakladı. Çalınan zırh Tu’me’nin ya- 

cası olduğunu öğrenince onun fidyeden affe- 

nında aranıp bulunamayınca o: 

dilmesini istediler. Allah Rasûlü, “Hayır, asla 

böyle bir şey olamaz Onun ödemek zorunda 

olduğu fidyenin tek bir dirhemi dahi bağışlana- 

– Vallahi ben almadım ve onun hakkında bir 

bilgim de yok, diye yemin etti. Zırhın sâhipleri; 

maz.” 12 buyurdular. 

– Hayır, vallahi zırhı o çaldı. Gece karanlıkta 

rerek, hâin ile temizi doğrudan doğruya bildirrahlatıcı 

gölgesinden istifâde edecek yedi sınıf 

insandan bahsederken en başta adaletli davranan 

idarecileri saymış, 5 âdil devlet başkanlarından 

ve yöneticilerinden övgüyle bahsetmiş, 6 

âilesine ve emri altındakilere adaletle muâmele 

edenlere Allah tarafından kıyamet gününde büyük 

mükâfatlar verileceğini bildirmiştir. 7 

Rebeze’den Medine’ye gelmekte olan 

Sa’lebe oğullarından bir gurup insan şehrin yakınında 

bir yerde konaklamışlardı. Peygamberimiz 

onlarla karşılaştı ve satın almak istediği bir 

devenin fiyatını sordu. Pazarlık yapıldı. Peygamberimiz 

deveyi alarak Medine’ye döndü. Fakat 

oradakiler deveyi satın alanın Peygamberimiz 

olduğunu bilmiyorlardı. Parasını almadan deveyi 

verdikleri için tartışmaya giriştiler. İçlerinden 

bir kadın şöyle diyordu: “Niçin tartışıyorsunuz 

Bu kadar parlak alınlı adam hiç görmedik. Dikkat 

etmediniz mi Onun yüzü ayın on dördü 

gibi parlamaktaydı.” Kadın bu sözleriyle deveyi 

satın alanın kendilerini aldatacak yaratılışta 

olmadığını anlatmak istemişti. Aradan çok geçmedi. 

Hava kararmak üzere idi. Bu sırada bir zat 

geldi. Bir miktar yiyecekle devenin bedeli olan 

parayı getirdi ve bunları Rasûlullah’ın gönderdiğini 

söyledi. Topluluk ertesi gün şehre girdiğinde 

Peygamberimiz mescitte ashâbına nasîhat 

etmekle meşguldü. Bu esnâda Ensâr’dan bir 

zat Sa’lebeoğullarının geçmişte akrabâsından 

birini öldürdüklerini, şimdi onlardan birini öldürmesi 

gerektiğini söyleyince Peygamberimiz; 

“Hayır bunu yapamazsınız. Bir evlâd babasının 

suçu yüzünden öldürülmez!” buyurdu. 

Allah Rasûlü, hayatın her alanında daima 

adaleti, âdil hüküm vermeyi esas almış, bizzat 

adaletin en güzel örneklerini sergilemiş; âile 

hayatında, 8 insanlar arası münâsebetlerde, 9 

hâkim huzurunda, şâhitlik esnâsında 10 adalet 

esasını zihinlere yerleştirmiştir. Nitekim şu 

olay, buna çok iyi bir misâl teşkil eder: 

“Bir gün Kureyş kabilesinden asil bir kadın 

hırsızlık yapmıştı. 0 kadını cezâlandırmaması 

için Ashâbdan Üsâme’yi Peygamberimize gönderdiler. 

Bu duruma kızan ve üzülen Hz. Peygamber 

(s.a.v.) şöyle buyurdular: ‘Nasıl oluyor da 

bazı kimseler, Allah’ın kanunu karşısında aracı 

olmaya kalkışıyorlar. Sizden öncekilerin mahvolmasının 

sebebi şudur: İçlerinden asîl, ileri 

gelen birisi hırsızlık yapınca, onu serbest bırakıyor, 

zayıf ve fakir bir kimse hırsızlık yapınca, 

onu cezâlandırıyorlardı. Allah’a yemin ederim 

ki Muhammed’in kızı Fâtıma hırsızlık yapsaydı, 

onun da cezâsını verirdim.” 11 

Huneyn Savaşı’na katılan bir sahâbe anlatıyor: 

“Ben devemin üzerinde, Hz. Peygamber’in 

yanında ilerliyordum. Ayağımda sert pabuç 

vardı. Devem Peygamber’in devesini 

sıkıştırdığında pabucumun 

kenarı Rasûlullah’ın baldırına 

dokunarak O’nu 

rahatsız ediyordu. 

Bunun üzerine 

Rasûlullah ayağıma 

kamçı ile 

vurarak, ‘Canımı 

yakıyorsun, arkamdan 

yürü!’ 

dedi. Ben de 

O’nun yanından 

savuştum. Ertesi 

gün Rasûlullah beni 

yanına çağırttı. Kendi 

kendime ‘Beni dün ayağını 

incittiğim için aramıştır.’ 

dedim. Yanına gittim. Peygamberimiz 

bana ‘Sen dün benim ayağımı incitmiş, canımı 

yakmıştın, ben de senin ayağına kamçı ile vurmuştum. 

Bunun karşılığını ödemek için seni çağırdım.’ 

dedi ve bana çeşitli hediyeler verdi.” 13 

Bu örnekte de görüldüğü gibi Rasûlullah, 

adaletin sağlanmasına ve kul hakkının ödenmesine 

çok büyük önem verir; kendi üzerine geçen 

kul hakkını, her zaman ve her yerde, en sıkıntılı 

savaş zamanında bile ödemekten geri durmazdı. 

Zaferoğullarından ve Ensâr’dan Tu’me bin 

Übeyrık, komşusu Katâde bin Nu’mân’ın evin- 

bize geldiğini gördük, zırhı aldı, evine girinceye 

kadar da izini sürdük, zaten un izini de görmüştük, 

dediler. Ancak Efendimiz hırsızlık suçlamasını 

reddeden Tu’me’ye yemin teklif 

edip o da çalmadığına dair yemin 

edince zırhın sâhipleri mecburen 

Tu’me’yi serbest 

bıraktılar. Ama un izini 

takip ederek nihayet 

Yahudi’nin 

evine geldiler ve 

onu tutup Allah 

Rasûlü’ne getirdiler. 

Yahudi; 

– Zırhı bana 

Tu’me bin Übeyrık 

verdi, dedi ve 

Yahudilerden bir cemaat 

da buna şâhitlik 

ettiler. Tu’me’nin kabilesi 

olan Zaferoğulları ise: 

– Gelin, Rasûlullah’a gidelim, dediler ve 

Efendimize gelip Tu’me’nin durumunu anlattılar. 

Arkadaşlarını müdafaa sadedinde; 

– Eğer hırsızlığı Yahudi’nin yaptığını ilân 

ederek onu cezâlandırmazsan arkadaşımız 

helâk olacak, rezil rüsvâ olacak, Yahudi de suçsuz 

çıkacak, dediler. Bunun üzerine Allah Teâlâ; 

“(Ey Rasûlüm!) Kendilerine hıyânet edenleri 

savunma; çünkü Allah hâinliği meslek edinmiş 

günahkârları sevmez.” 14 âyet-i kerîmesini indi- 


di ve Rasûlullah (s.a.v.)’e de doğruyu gösterdi. 

sosyal ve ahlâkî adaleti kapsamaktadır. Adaletin 

Buna karşı Tu’me, Hakk’a teslim olup tevbekâr 

İslâm toplumunda, yönetimde, muhâkemelerde 

olacak yerde Mekke’ye kaçarak dinden döndü. 15 

ve insanlar arası ilişkilerde tam anlamıyla uygu- 

Bu gibi durumlarla alakalı olarak Resûlullâh 

(s.a.v.): 

“İster dünyevî işlerde olsun, ister dînî konularda 

olsun ümmetime hile yapan kimseye 

Cenâb-ı Hak lânet etsin.” buyurmuştur. 16 

lanması önemli bir hedeftir. İslâm toplumunda 

uygulanması öngörülen ekonomik prensiplere 

göre mülk Allah’ındır. Bu ölçü içinde sosyal 

adaletin sağlanması önemli bir denge unsurunun 

kurulması demektir. Mü’minlerin kardeş 

ilân edildiği, yığılan kişisel servetlerde fakir ve 

“Ben sâdece bir beşerim. Sizler bana yargı- 

muhtaçların hak sahibi oldukları, İslâm’da ada- 

lanmak üzere geliyorsunuz. Belki biriniz, delilini 

getirmekte diğerinden daha becerikli olabilir ve 

merâmını daha iyi anlatabilir. Ben de dinlediğime 

göre o kimsenin lehinde hüküm veririm. Kimin 

lehine kardeşinin hakkını alıp hüküm vermişsem, 

ona cehennemden bir parça ayırmış olurum.” 17 

let anlayışının tezâhürleridir. Ayrıca kazâ işlerinde, 

muhâkemelerde ve yönetimde Allah’ın 

indirdikleri ile hüküm vermek adaletin ta kendisidir. 

Bundan uzaklaşıldığı takdirde adaletin 

gerçekleşmeyeceği ifade edilmiş ve bunu uygulamayanların 

kâfir, zâlim ve fâsık oldukları 

Meşhur bir darb-ı mesel şöyledir: 

ilân edilmiştir. 19 

“Biz zâhire göre hükmederiz, işin iç yüzünü 

ancak Hz. Allah bilir.” 

Dipnot 

* Prof. Dr. Kadir ÖZKÖSE 

Hayatının her safhasında adâleti şiâr edinen 

Rasûl-i Ekrem Efendimiz, vefatına yakın zamanlarda 

da ashâbına son tavsiyelerini yaparken 

önemine binâen yine bu noktaya temas etmiştir: 

Numan b. Beşir isimli genç bir sahâbeye babası, 

malının bir kısmını hibe olarak vermiş, diğer 

çocuklarını bu mallardan mahrum etmişti. 

Çocukların annesi bu duruma rıza göstermemiş 

ve meseleyi sormaları için onları Peygamber 

Efendimize göndermişti. Peygamber Efendimiz, 

malından diğer çocuklarına da hibe edip etmediğini 

sormuş, onlara vermediğini öğrenince 

de, “Allah’tan korkun ve çocuklarınızın arasında 

adaletli olun.” 18 buyurmuştur. 

Sonuç olarak söylemek gerekir ise, Allah 

Rasûlü, hayatın her alanında daima adaleti, âdil 

hüküm vermeyi esas almış, en yakınları bile 

olsa hükümleri/kanunları herkese eşit olarak 

uygulamıştır 

Özetle Peygamber Efendimizin hadislerinde 

adalet kavramı geniş anlamıyla ele alınıp hukukî, 

1. 42/Şûrâ, 15. 

2. 5/Mâide, 42. 

3. Buhârî, Tefsîr, 26/2; Müslim, Îmân, 355. 

4. Buhârî, Bed’ü’l-vahy, 7; Şehâdât, 28. 

5. Buharî, Ezân, 36; Zekât, 16; Rikak, 24; Hudûd, 19; Müslim, 

Zekât, 91; Tirmizî, Zühd 53; Nesâî, Kudât, 2 

6. Buharî, Edep, 36; Müslim, İmâre, 5, 18; Cennet, 63. 

7. Müslim, İmâre, 5, 18; Nesâî, Kudât, 1. 

8. 4/Nisâ, 3. 

9. 6/En’âm, 152. 

10. 4/Nisâ, 135. 

11. Buharî, Enbiyâ, 54; Meâzî, 53; Hudûd, 11-12; Müslim, 

Hudûd, 8-9; Ebû Dâvûd, Hudûd, 4; Tirmizî, Hudûd, 6; 

Nesâî, Sârik, 6; İbni Mâce, Hudûd, 6. 

12. Buharî, Megâzî, 53. 

13. Taberî, Tarih-i Taberî, c.3, çev. M. Faruk Gürtuna, Sağlam 

Yay., İstanbul 2007, s.106. 

14. 4/Nisâ, 107. 

15. Taberî, Ebû Câfer Muhammed bin Cerîr, Câmiu’l-Beyân 

an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân, Beyrut 1995, IV, 364-365;Vâhidî, 

183. 

16. Müslim, Ebû’l-Hüseyin bin Haccâc el-Kuşeyrî, el- 

Câmiu’s-Sahîh, tah. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, İstanbul 

1992, Îmân, 164. 

17. Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed bin İsmâil, el- 

Câmiu’s-Sahîh, İstanbul 1992, Şehâdât, 27; Müslim, 

Ebû’l-Hüseyin bin Haccâc el-Kuşeyrî, el-Câmiu’s-Sahîh, 

tah. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, İstanbul 1992, Akdiye, 

4. 

18. Müslim, Vesaya 13. 

19. 5/Mâide, 44, 45, 47. 

Daldım Ey Gönül! 

Yine aşk deryâsı kaynadı, taştı; 

Ağdım bulut bulut doldum ey gönül! 

Kanlı gözyaşlarım bendini aştı; 

Bir aşkın ufkuna daldım ey gönül! 

Bağlandım bir güle al oldu yazım; 

Hasretin bağında kızardı közüm! 

Mâ’rifet çarkında döndükçe özüm; 

Hikmete gark oldum, kaldım ey gönül! 

Kim yanar bu oda yandığım kadar 

Kim anar bir adı andığım kadar 

Dağılsın başımdan onca sis, efkâr; 

Sarardım bu gamla, soldum ey gönül! 

Bende, seni söyler bu içli sesim; 

Edep dergâhında yundu nefesim! 

İhlâsla yeşeren her bir hevesim; 

Yol açtı öteye, buldum ey gönül! 

Her umut şafağı aşkla yanmaz mı 

Âlemin seyrine can dayanmaz mı 

Bu ihrâm içinde kul sınanmaz mı 

Devrimi, devrâna saldım ey gönül! 

Rabb’in bin bir adı, sanı özümde; 

Bir sevdâ damıttım, süzdüm sözümde! 

Meğer aşk hünermiş alınyazımda; 

Girdim mânâsına, oldum ey gönül! 

Rıfat ARAZ 


EDEBİYAT / Musa TEKTAŞ 

Hikmetli Menkıbeler 

Allah dostlarının hikmetli sözleri, hatıraları, 

özlü kelamları bir hikmete mebni ve 

dilden dile anlatılarak insanların gönüllerine 

irşad güzelliği sunan özelliklere haizdir. 

Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi Hazretleri manevi 

kemâli, içinde yetiştiği tasavvufi muhit, 

tasavvufi eserlerle, sohbetlerle hemhâl olması 

bakımından birçok Allah dostunun menkıbesini 

not etmiş, sohbetlerinde de nakletmişlerdir. Bu 

yazımızda buna bir kaç örnek vereceğiz. Hulûsi 

Efendi Hazretlerinin notları arasında rastladığımız 

Cüneyd-i Bağdadî Hazretleriyle ilgili bir 

menkıbe şöyledir: 

“Nihâyet kendisini bir subaşında buldum. 

Oturmuş, suya düşen yaprakları topluyordu. Selam 

verdim, “Merhaba Cüneyd!” dedi. Sonra sordu: 

“Tekrarlayacak mısın” “Hayır!” dedim. “Öyle 

ise Allah hepimizi bağışlasın.”cümleleriyle tamamlanan 

menkıbeyi nakledelim: 

Cüneyd-i Bağdadî Hazretleri Anlatıyor 

Caminin avlusunda oturmuş, bir cenazenin 

namazını kılmak için bekliyordum. Halk da 

bekliyordu. O ara zahid olduğu bilinen bir fakiri 

gördüm. Ne yazık ki dileniyordu. Kendi kendime: 

“Şu adam bir iş yapsa da kendini korusa. 

Dilenmekten vazgeçse daha iyi olurdu!” dedim. 

Cenaze namazını kılıp işlerimi bitirdikten 

sonra evime gittim. Her zaman yaptığım gibi 

Kur’an okuyup, namaz kılacaktım. Fakat bunlar 

bu akşam bana ağır geliyor ve birini yapmaya 

güç yetiremiyordum. Üzerimde büyük bir ağırlık, 

uyuşukluk ve halsizlik vardı. Uyumaya çalıştım. 

Olmadı. Miskin miskin otururken kendimden 

geçmişim. Bir de ne göreyim, bana bir sofra 

hazırlanmış. 

- Buyurun, denildi. Etinizi yiyin. Çünkü bugün 

bir kardeşinizin aleyhinde bulundunuz. 

Bu et insan etiydi. 

Vaziyeti anladım ve cevap verdim. 

- İyi ama ben onun aleyhinde düşündüm. Fakat 

bu düşüncemi kimseye söylemedim. 

Şu karşılığı aldım: 

- Dediğin doğru. Fakat senin durumundakiler 

için durum farklı. 

Sordum: 

- Ne yapayım 

Şöyle karşılık verdiler: 

- Koş, o kimseyle helâlleş! 

Korkuyla uyandım. Abdest alıp namaz kıldım 

ve Kur’an okudum. Sonra yattım. 

Sabahleyin namazdan sora ilk işim sokağa 

çıkıp aleyhinde olumsuz düşündüğüm kişiyi 

arayıp bulmaktı. Epeyce bir aramadan sonra 

onu bir su başında buldum. Oturmuş suya düşen 

yaprakları seyrediyordu. Selam verip yanına 

oturdum. 

- Merhaba Cüneyd, dedi. Sonra da sordu: 

- Hatanı tekrarlayacak mısın 

- Hayır, dedim. 


Velî Bir Zat: Behlül Dânâ 

Hâlin ne olur diye düşündüm.” 

Behlül Dânâ; Halife Hârûn Reşîd zamanında 

yaşayan ilahî aşk cezbesiyle meczub ve velî bir 

zâttır. Asıl ismi Ebû Vüheyb bin Ömer Sayrafî’dir. 

Doğum târihi kesin olarak bilinmemektedir. 

Kûfeli olduğu halde Bağdâd’da yaşamış ve 190 

(m. 805)’de vefât etmiştir. Hârûn Reşîd’in kardeşi 

olduğuna dair rivâyetler varsa da bunun 

aslı yoktur. Herkese ders olacak hikmetli sözleri 

çok meşhûrdur. Hârûn Reşîd’e nasîhat verirdi. 

Hârûn Reşîd; 

“Peki ne yapmam lâzım” dedi. 

Behlül; 

“Mademki bu yükün altına girdin. Zulme 

meyletme. Adalet üzere ol. Böylece tahtında 

otur.” buyurdu. 

“Yine bir gün Hârûn Reşîd sevgili câriyesi 

Behlûl’den Hikemî Bir Fıkra 

Zübeyde Hanım’la sarayını bahçesini gezme- 

- Öyle ise Allah hepimizi bağışlasın! 

Bu menkıbenin özetini not eden Hulûsi Efendi 

Hazretleri devamında şu notlara da yer verir: 

Süfyân b. Hüseyin Anlatıyor 

“Bir gün Hârûn Reşîd’in sarayına varır. Kendisi 

hareme gitmiş olduğundan tahtını boş 

bulur ve o anda hâlî (boş) bulunup Hârûn’un 

makâmına çıkar, tahtına oturur. Hâdimler 

halîfenin yerinde Behlûl’ü görünce şaşkınlıkla 

hemen yakalayıp şiddetle döğmeye koyulurlar. 

Behlûl feryâd ederek ağlamaya başlar. Bunun 

feryâdını içeriden işiden Hârûn koşarak gelir, 

ellerinden alır. “Yoksa çok mu döğdüler Fazla 

ağlıyorsun.” demesine cevâben, “Yok, senin 

için ağlıyorum. Bir dakîka bir kere oturdum bu 

kadar dayak yedim, Allah muînin olsun.” cevabını 

verir.” 

ye çıkarlar. Bahçenin bir tarafında çocuklar 

gibi bir şeyler yaptığını görünce yanına varırlar. 

“Behlül bu hâl niye Ne yapıyorsun” 

der. “Cennet evi yapıyorum.” deyince, “Zübeyde 

Hanım’a satar mısın” “Evet, satarım.” 

der. “Fiyatı nedir” Behlül: “Bir dînâr.” Zübeyde 

Hanım’a bir altın verir. Hârûn ise istihzâ 

ederek geçer. O akşam Hârûn bir rü’yâ görür; 

kıyâmet kâim olmuş, feriştehler halkı ce(he) 

nneme tutup sürüklemekdedir. Nihâyet sıra 

Zübeyde ile Hârûn’a gelir. Zübeyde’nin…” diye 

devam eden cümleleri güncelleyerek sizlere 

aktaralım: 

Akşam Harun Reşid rüyasında Cennette bir 

köşk gördü, güzel mi güzel, çok beğendi, dedi 

ki bu köşk kimin (Hanımınızın) dediler. Ertesi 

gün gördüğü rüyanın tesiriyle Behlül Dânâ Hazretlerini 

aradı. Baktı ki aynı yerinde yine kumlardan, 

çer çöpten evler-köşkler yapıyor. Harun 

“Muâviye b. İyâs’ın yanında oturuyordum ve 

konuşuyorduk. Konuşma arasında birisi bahis 

mevzûu olmuş. Ben de onun aleyhinde bir şeyler 

söylemiştim; İyâs sordu: “Bu yıl düşmanlarla 

Hulûsi Efendi Hazretlerinin notlarından 

yukarıda bir kısmını arzettiğimiz Behlül Danâ 

menkıbesini, günümüz okuyucusunun anlayacağı 

şekilde özetleyerek birlikte okuyalım: 

Behlül Dânâ Hazretleri bir gün kumlarla, çer 

çöple ev-köşk yapıyordu, gören oyun oynuyor 

zannederdi. Harun Reşid yanından geçerken 

sordu: 

Reşid sordu: 

- Ne yapıyorsun 

- Cennette ev-köşk yapıyorum. 

gazâya çıktın mı” “Hayır!” dedim. “Demek ki, 

dedi, düşmanlar elinden kurtulduğu halde Müslüman 

kardeşin dilinden kurtulamadı. 

El-hâsıl, Müslüman kardeşim, bu beyân edilen 

cümleden anlaşılıyor ki, gıybet şân-ı insâniyyete 

lâyık olmayan en kötü, en iğrenç bir harekettir. 

İnsanların bilerek veya bilmeyerek işlediği bu 

çirkin hareket, hâşâ câmi-i şerîften, hayvanlarda 

bile yoktur. Cenâb-ı Vâcibü’l-vücûd hepimizi 

tevfîkât-ı sübhâniyyesine mazhar buyursun. 

Âmîn.” 

Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi Hazretlerinin 

notları arasına rastladığımız bir menkıbe 

kahramanı da Behlül Dânâ Hazretleridir. 

Hz. Behlül bir gün Hârûn Reşîd’in taht odasını 

boş buldu ve çıkıp tahta oturuverdi. Bunu 

gören askerler onu kamçı ile dövmeye başladılar. 

Askerler vurdukça o; 

“Vah Hârûn Reşîd. Vah Hârûn Reşîd!” diyordu. 

O esnâda halîfe geldi ve manzara karşısında 

donup kaldı. Askerleri uzaklaştırdıktan sonra; 

“Ey Behlül! Bu ne hâl” diye sordu. 

Behlül; 

“Senin için ağlıyorum. Burada tahtı boş bulup 

bir an oturdum. Bu kadar kırbaç yedim. Sen 

ise senelerdir bu tahtın üzerinde oturuyorsun. 

- Ya Behlül ne yapıyorsun 

- Cennette evler-köşkler yapıyor satıyorum. 

- Peki kaça satıyorsun 

- Bir altına. 

Harun Reşid, bizim kardeşe yine bir şeyler 

oluyor, diyerek gitti. Ertesi günü Harun Reşid’in 

hanımı da gördü, o da sordu: 

- Behlül ne yapıyorsun 

- Cennet için ev yapıp satıyorum. 

- Peki kaça satıyorsun 

- Bir altına. 

- Peki al bir altını. 

- Peki kaç para 

- Bin altın. 

- Dün bir altın diyordun bugün bin altına çıkarmışsın. 

Bunun sebebi ne 

- Hanımınız dün görmeden bir altına aldı. 

Ama sen gördükten sonra istiyorsun. Onun için 

bin altın bile az diye cevap verdi. 

Behlül ve Hikmetli Öğütler 

Bir gün Hârûn Reşîd, Behlül Dânâ Hazretleri 

ile görüşmek, hikmetli sözlerini duymak istedi. 

Bu şekilde adamlarını gönderip Behlül’ü getirmelerini 

söyledi. Gidenler Behlül’ü boş bir mezar 

içinde uyur buldular. Uyandırdıklarında; 


“Siz ne yaptınız. Beni padişahlık makamından 

indirdiniz. Şimdi ben ne yapacağım.” dedi. 

Görevliler gidip bu sözleri halifeye bildirdiler. 

Hârûn Reşîd onun bu hâline bir mânâ veremedi, 

huzuruna geldiğinde: 

“Ey Behlül! Bu ne iş Sen hangi padişahlıktan 

indirildin” dedi. 

O, bu soru üzerine: 

“Ey Halife! Rüyamda kendimi hükümdar olmuş 

gördüm. Tahtımda oturuyordum. Hizmetçilerim 

vardı. Saltanat ve ihtişam içinde idim. 

Lâkin senin adamların beni uyandırdı ve tahtımdan 

oldum.” 

Bu sözlere Hârûn Reşîd güldü ve: 

“Ey Behlül! Rüyadaki padişahlığa itibar olur 

mu” dedi. 

Bunun üzerine Behlül Hazretleri; 

“Ey mü’minlerin emîri! Benim hükümdarlığım 

ile seninki arasında ne fark var. Ben gözlerimi 

açınca hayat buldum. Sen gözlerini kapayacak 

olsan ebediyen emirlikten düşecek 

saltanatından olacaksın ve nedamet, pişmanlık 

günün başlayacak. O halde hangimizin hükümdarlığına 

itibar yoktur sen söyle” dedi. 

Bunun üzerine Hârûn Reşîd söyleyecek söz 

bulamadı. 

Bir gün Behlül Dânâ Hazretlerini kabristanda 

gördüler. Ayaklarını kabir taşları arasına sokmuş 

toprakla oynuyordu. 

Kendisine; 

“Ey Behlül ne yapıyorsun” diye sordular. 

Onlara gâyet sâkin olarak: 

“Bana eziyet etmeyen, gıybetimi yapmayan 

insanlarla oturup sohbet ediyorum. Bunlar sağ 

olanlardan daha emin.” diye cevap verdi. 

Kabristanlığın Kapısında Beklemek 

Bir gün Behlül Dânâ’nın evine hırsız girmiş, 

evde ne bulduysa alıp götürmüştü. Doğruca 

kalkıp kabristanlığa gitti ve kapısına oturdu. 

Bunun farkına varanlar başına toplanıp; 

“Niçin hırsızın peşinden gitmedin de buraya 

geldin” dediler. 

Onlara: 

“Yolunu şaşırmış o adamcağızı burada bekliyorum.” 

diye cevap verdi. 

Bu söze oradakiler kahkaha ile güldüler ve: 

“Hay Allah iyiliğini versin, o adamın burada 

işi ne” dediler. 

Bunun üzerine Behlül Hazretleri: 

“Siz hiç merak etmeyin o mutlaka bu kapıya 

gelecek. Ecel onu buraya getirecektir.” buyurdu. 

Bu sözler üzerine herkes derin düşüncelere 

daldı. 

Bülbül’e Gül Yakışır 

Kuru kuruya olmaz sevgiye külfet gerek 

Hakk’ı seven bir kişi Hakk’ın emrin tutmaz mı 

Bindiğin azgın atın dizginini bırakma 

Kendin bilen her insan her an nefsin gütmez mi 

Karga seçici değil barındığı yer islik 

“Vak/vak” diye bağırır sesleri kalın ıslık! 

Onlar için fark etmez ha çöplük ha da pislik 

Bülbül ise dâimâ gül dalında ötmez mi 

Âşık yârini görse; görür görmez vurulur 

Hafif bir meltem esse yaprak gibi savrulur 

Rüzgârda koku arar hasretiyle kavrulur 

Yârdan ayrı kalmışsa yâr gözünde tütmez mi 

Önce düşün karar ver sözü söyleme direk 

Ondan mahrum kalmışsa neye yarar ki yürek 

O kendini adamış elbet ona; O gerek 

Hakk’a inanan kişi Hak’tan gayrın itmez mi 

Kılmasan bile imren beş vaktini kılana 

N’olur tenezzül etme ne yalana, talana 

Ölüm en büyük nâsih elbet ibret alana 

Kim ki delil isterse kitap/sünnet yetmez mi... 

Hanifi KARA 


KÜLTÜR /Enbiya YILDIRIM* 

Dünyanın En Ucundaki 

Bir Müslümanla 

Niçin İlgileniriz 

İslâm, Arabistan Yarımadası’nda indi diye, bugünkü 

Suudi Arabistan sınırları içine hapsedilecek 

bir din değildir. Yeryüzünde kendisini 

Müslüman olarak tanımlayan herkesi kuşatmakta 

ve birbirlerini tanımasalar bile, inananları 

manevî bir bağ ile Kur’an etrafında toplamaktadır. 

Bu nedenle Amerika’daki bir Müslümanın 

yüreği, yeryüzünün başka coğrafyasındaki bir 

mü’mine zarar geldiğinde yanar, hüzün duyar. 

İslâm’ın oluşturduğu bu kardeşlik duygusunu 

anlayamayanlar ise, Türkiye’deki bir Müslümanın, 

ülkemizle coğrafi bağı olmayan bir ülkedeki 

Müslümanların çektikleri sıkıntılar karşısında 

feryat etmesini asla anlayamaz. Manzaraya 

bakarak, “Türkiye nere, Myanmar nere” 

der. “Ne zoru var Türkiye’dekilerin, el âlemin 

yabancısının çektikleriyle” der ve olan biteni 

garipser. Bu bakış açısına sahip olanlar için, ilgilenilmesi 

gereken yegâne yer ülke sınırlarının 

kapsadığı alandır, bir de soydaşlarımızın yaşadıkları 

bölgeler. 

Bu bakış açısının arka planında kısmen İslâm 

kardeşliğini anlayamamak yatmaktadır. Ancak 

bu söylemi dile getirenlerin büyük çoğunluğunun 

esas derdi, İslâm kardeşliğidir. Ülkemizde 

dinî duyguların, İslâmî bilincin güçlenmesinden 

rahatsızlık duyanlar, doğrudan dine saldırmak 

yerine siyasî ve ekonomik lafların ardına 

saklanarak yurdumuzdakiler dururken dışarıdakilerden 

bize ne demeye getirmektedirler. 

Bu vahim ve değerlerden uzak düşünceye 

sahip olanların, hoşlarına gitmese de, görmeleri 

gereken beş temel gerçek bulunmaktadır. 

Birincisi: Ülkelerin hangi dönemlerde ne 

tür badirelerden ve zorluklardan geçeceklerini 

Allah’tan başka kimse bilemez. Bu nedenle 

ülkemiz bugün oldukça iyi şartlarda olabilir 

ancak, bir zaman geldiğinde Van, Sakarya ve 

benzeri veya daha büyük bir depremle karşılaşmayacağımızı 

kim bilebilir Muhtemel felaket 

türlerini çoğaltabilirsiniz. 

Bizim böylesi bir sıkıntıyla karşılaşmayacağımızın 

bir garantisi olmadığına göre, zor 

günler için dostlarımızı olabildiğince çoğaltmak 

durumundayız. Yurdumuzda bulunan bir 

milyondan fazla Suriyeli, Afganlı ve diğer misafirlerimize 

veya komşumuz olmayan ülkeler 

yaptığımız yardımlara baktığımızda, ilgili ülkelerin 

insanlarının gönüllerinde derinlemesine 

yer edindiğimizi görürüz. Nitekim her hangi bir 

İslâm ülkesine gittiğinizde, Türkiye’den geldiğinizi 

öğrendiklerinde, sizlere muhabbetle sarılmaları, 

yardım kuruluşlarının isimlerini veya 

ülkenin öne çıkan şahsiyetlerinin adlarını zikrederek 

hayır dualar edişleri bu yüzdendir. Ayrıca 

bu ülkelerin tarihleri, ileride bizlere ayrı bir yer 

açacaktır, hiç şüphesiz. Dolayısıyla felaketler 

geçtikten sonra gelecek iyi günlerde bizlere 

karşı her zaman iyi duygular besleyeceklerdir. 

Bizleri minnetle anacaklardır. Takdiri ilahi, muhtaç 

duruma düştüğümüzde, bu sefer biz onları 

yanımızda göreceğiz. 

İkinci olarak: Müslüman olmanın zaruri 

sonucu, diğer Müslümanların yardımına koşmaktır. 

Öncelikle Allah bu dinin mensuplarını 

kardeş ilan etmiştir. Hz. Peygamber (s.a.v.) de 

mü’minleri bir yapının taşlarına keza bir bedenin 

uzuvlarına benzetmiştir. Bu nedenle bir kişi 

anne-baba bir kardeşlerinin yardımına nasıl 

koşuyorsa, daha güçlü bir bağla bağlı olduğu 

din kardeşlerinin yardımına da koşmak durumundadır. 

Din kardeşi felaketler içinde gözyaşı 

dökerken kendisi evinde tv karşısında çayını 

yudumlayamaz. Çünkü Allah’ın emrine karşı 

gelmiş olur. Kaldı ki, namazı emreden, zekâtı 

verin buyuran Allah’ın emri ile mü’minlerin birbirlerine 

yardımcı olmalarını, birbirlerini desteklemelerini 

emreden ayetler arasında hiç bir 

fark yoktur. Mü’min her bir emri yerine getirmek 

zorundadır. Örneğin şu ayet bunu amirdir: 

“İnanıp hicret eden, Allah yolunda savaşanlar ve 

muhacirleri barındırıp onlara yardım edenler, işte 

onlar gerçekten inanmış olanlardır. Onlara mağfiret 

ve cömertçe verilmiş rızıklar vardır.” 1 

Üçüncü olarak: İşin duygusal boyutu vardır. 

Yeryüzünde şu anda bütün çileleri çekenler 

Müslümanlardır. Bu nedenle her bir mü’minin 


yüreği her gün dağlanmaktadır, elemi katmerleşmektedir. 

Bu da İslâm ümmetini daha fazla 

duygusallaştırmakta, hassas insanlar haline 

getirmektedir. Bunun tabii sonucu olarak, olan 

bitenler mü’minlerin gündelik konuşmalarının 

önemli bir bölümünü işgal etmektedir. Bu 

da sonuç olarak ülkemiz Müslümanlarını, gözyaşları 

her zaman dökülmeye hazır hale getirmektedir. 

Akıtılan kanların bir kısmının Müslümanların 

birbirlerini kırması yüzünden gerçekleşiyor 

olması bu hakikati değiştirmez. Çünkü 

sonuçta akan mü’minlerin kanıdır. Bu manzarayı 

seyreden ve bütün geçmişi mü’minlerin 

kardeşliği üzerine ilmek ilmek örülmüş olan bir 

insanın, olan biten karşısında reaksiyon göstermesinden 

ve diğer mü’minlerin yardımına 

koşmak istemesinden daha tabii ne olabilir ki 

Ülkemizde olan biten de işte budur. 

Dördüncü olarak: Mü’minlerin ahiret diye bir 

dertleri vardır. Onlar için dünya geçici bir yurttur. 

Esas ve ebedi birlikteliklerini mü’min kardeşleriyle 

birlikte cennette geçireceklerdir. Bu 

nedenle onlara karşı mahcup olmamaları, üzerlerine 

düşen sorumlulukları yerine getirmeleri 

gerekir. Allah’ın yarın onları, “Müslümanlar bu 

sıkıntıları çekerken siz neden duyarsız kaldınız” 

diyerek hesaba çekmesinden korkarlar. 

Zira onların peygamberleri (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: 

“Müslüman Müslümanın kardeşidir. Ona 

zulmetmez, onu yardımsız bırakmaz, onu tahkir 

etmez.” 2 

Beşinci olarak: Esasında ülkemiz Müslümanlarının 

duyarlılığından rahatsız olanların buna 

üzülmek yerine sevinmeleri gerekir. Sevinmeleri 

gerekir çünkü İslâm ülkemiz insanlarını 

aynı potada bir arada tutmakta ve kardeşlik 

bağlarını muhafaza eden en önemli güç olmayı 

sürdürmektedir. İslâm kardeşliği bağı olmamış 

olsaydı, çeşitli badirelerden geçen ülkemizin 

şu anki halinin hiç de böyle olmayacağını aklı 

başında her insan bilir. Çünkü ülkemiz insanlarını 

bir arada tutan ve onları birbirlerine kardeş 

yapan en önemli değer dindir. Bu bağ toplum 

arasından kaldırılacak olursa, toplum hızlıca 

çözülecek ve hiç birimizin istemeyeceği olumsuz 

sonuçlarla karşılaşacağız. Bu gerçek iki kere 

ikinin dört etmesi kadar hakikattir. Görünen 

köy nasıl ki kılavuza ihtiyaç hissettirmiyorsa, 

din kardeşliğinin ülkemiz insanının ana mayası 

olduğu da önemini belirtmeye ihtiyaç hissettirmeyen 

bir olgudur. Sonuç olarak, bizleri bir 

arada tutan ve bu topraklara bağlayan değerleri 

görmezden gelmemek gerekir ve “bunlar iyi ki 

var” denmelidir. 

Ayrıca unutmamak gerekir ki, Müslümanları 

samimi ve bilinçli Müslüman yapan yegâne 

husus değerlerine sahip çıkmalarıdır. Değerlerinden 

ne kadar uzaklaşırlarsa, o kadar yozlaşırlar. 

Onları zinde ve ayakta tutan, birbirlerine 

kenetleyen şey değerlerdir. Bu değerlerden 

uzaklaştıkça İslâm’dan da uzaklaşırlar. Ve iş 

öyle bir hale gelir ki, Batı’da olduğu gibi, din 

sadece belli zamanlarda hatırlanan bir araç 

haline gelir. Mü’minlerin dayanışması kalmaz. 

Öyle olur ki, İslâm’ın ruhu hayattan çekildiğinden, 

oruç tutmayı, hacca gitmeyi yeterli gören 

ve düşünce dünyasında mü’minlerin dertleriyle 

dertlenmeye yer vermeyen bir anlayış, çile çeken 

mü’minler için rahatça “bana ne” diyebilir. 

Ve bu haliyle kendisini iyi bir Müslüman olarak 

görebilir. Çünkü o dindarlığı belli zamanlarda 

yapılan ibadetlere indirgemiştir. 

Oysa Müslümanlık bundan çok daha geniş 

bir şeydir. Bunun ne olduğunun ölçüsü Kur’an 

ile Hz. Peygamber (s.a.v.)’in hayatındadır. Bu 

iki temel kaynak dindarlığın ne olduğunu 

bizlere öğretir. Onlara nazar ettiğimizde ise 

mü’minlerin dertleriyle dertlenmenin, himaye 

etmenin, yardımlarına koşmanın imanı tamamlayan 

aslî unsurlar olduğunu görürüz. Örneğin, 

zekât verilmesi emredilirken, sadaka teşvik 

edilirken, hasta ziyareti istenirken, cenaze 

namazına katılmak talep edilirken ırk ayırımı 

yapılmaz. Tam tersine ırkların İslâm kardeşliği 

önünde engel oluşturmaması gerektiğinden 

bahsedilir. Çünkü araya iman dışında başka 

arızi değerler girdiğinde, bir Türkiyeli Müslüman 

ile Endonezyalı başka bir Müslümanı kardeş 

yapmak zorlaşır. Oysa onlar aynı safta bir 

araya gelmektedirler. 

Ellerimizi semaya açtığımızda sürekli din 

kardeşlerine dua eden, onların çektikleri acılar 

nedeniyle yürekleri her daim yanan, yastığa 

başını koyduğunda dünyadaki Müslümanların 

çileleri nedeniyle gözlerine uyku girmeyen, onların 

en küçük mutlulukları nedeniyle neredeyse 

bayram eden bizler, Müslüman olduğumuzu 

ancak bu şekilde hissedebiliyoruz. Bu özelliklerimizi 

kaybettiğimizde her şeyimizi kaybedeceğimizi 

çok iyi biliyoruz. Bu yüzden de mü’min 

kardeşlerimizin acısını paylaşma hassasiyetini 

yüreklerimize yerleştiren Rabbimize hamd ediyor, 

bizleri bu şekilde yetiştiren büyüklerimizden 

Rabbimiz razı olsun diyoruz. 

Yaşasın İslâm kardeşliği. 

Dipnot 

* Prof. Dr. Enbiya YILDIRIM 

1. 15/Hicr, 9 

2. 5/Mâide, 32 

3. Nesaî, 3988 

4. Muslim, 40 


EĞİTİM /Mehmet Zeki AYDIN* 

Ailede Ahlâk Eğitimi 

“Ahlâk, insanın bir amaca yönelik olarak kendi arzusu 

ile iyi davranışlarda bulunup kötülükten uzak olmasıdır. 

Yine ahlâk, bir toplumda insanların uymak zorunda 

oldukları davranış kurallarıdır.” 

Ahlâk, farklı düşüncelere göre farklı şekilde 

değerlendirilmekte ve bu nedenle 

de farklı tanımlanmaktadır. Kısaca belirtmek 

gerekirse ahlâk, insanın bir amaca yönelik 

olarak kendi arzusu ile iyi davranışlarda bulunup 

kötülükten uzak olmasıdır. Yine ahlâk, bir 

toplumda insanların uymak zorunda oldukları 

davranış kurallarıdır. 

Ahlâk Olmazsa Toplum Olmaz 

Ahlâkın gerekliliği ve önemi konusunda çok 

şey söylenebilir. Bu konudaki bir soruya verilecek 

en basit cevap, ahlâk olmazsa toplum da 

olmaz, yani insanlar ahlâksız bir arada yaşayamazlar 

şeklindedir. İnsanlar hangi durumlarda 

nasıl davranmaları gerektiğini bildikleri takdirde, 

başkalarının nasıl davranacağı hakkında 

da güçlü tahminlerde bulunabilir ve böylece 

güvenlik duygusu içinde yaşarlar. Neyin iyi, neyin 

kötü olduğu hakkında ortak bir anlayış bulunmasaydı, 

insanlar arasında düzen ve huzur 

yerine tam bir kargaşa hüküm sürerdi. 

Ahlâk bir inanç ve düşünce sistemidir, üzerimizdeki 

elbise ve başımızdaki şapka gibi maddî 

bir varlığı yoktur. Fakat unutmamalıyız ki, insanları 

bir arada tutan şeyler maddî bağlardan 

daha çok manevî bağlardır. Örneğin, anlaşma 

aracı olarak kullandığımız dil, tamamen manevî 

bir sistemdir. İşte ahlâkî değerler de manevî 

değerlerin en önemlileri olduğu için daima ön 

planda tutulmuştur. Manevî sistemlerin en ilerisi 

olan dinler de büyük ölçüde birer ahlâk sistemidirler. 

Kaynağı, ister dine, ister başka bir otoriteye 

dayansın, insanlar arası davranışların bir kısmı, 

her zaman “iyi” ve “kötü” gibi değer yargılarına 

göre değerlendirilecektir. Bu yargıların bulunduğu 

her yerde ahlâkî davranış söz konusudur. 

Ahlâkın varlığı bir çeşit doğa yasasıdır. Suyun 

bulunduğu yerde, nasıl hayat varsa, insanların 

bulunduğu yerde de ahlâk vardır. İnsanlara düşen, 

ahlâklarını en iyi şekle sokmaktır. Böylece 

hepimizin davranışlarına sevgi, iyi niyet ve sorumluluk 

duygusu hâkim olsun, cezayı gerektirecek 

hiçbir hareket görülmesin. Yeni yetişen 

nesillere ahlâkî değerlerin öğretilmesi bu bakımdan 

önem taşır. 

Şunu iyi bilmek gerekir ki, insan ne tamamen 

iyilik, ne de tamamen kötülük üzerine yaratılmıştır. 

Aksine insan, iki tarafa da eğilimli olarak 

var edilmiştir. Her çocuk annesinden, doğruyu 

yanlıştan ayırt etmeye müsait olarak doğar. 

Kötü bir eğitim ile bozulmaz ve dış etkenlerden 

kurtulursa iyi ahlâkı gelişmiş bir insan olur. 

Bundan şu anlaşılır: İnsan, çocukken aldığı eğitime 

ve büyüdüğünde seçeceği davranışlara, 

alışkanlıklara göre huy sahibi olur. Hangi davranışı 

yerleşmiş ve alışkanlık haline gelmişse, 

buna göre güzel veya çirkin huy sahibi olur. 

Arzu edilen şey, insanda bulunan eğilimleri söküp 

atmak değil; onları dengeli bir şekilde kullanarak 

davranışları erdemlerle süslemek, kötü 

duygu ve davranışlardan uzaklaşmaktır. 

Ahlâk Eğitimi 

İnsan ahlâkî davranışları bilmiş olarak doğmamaktadır. 

Bu davranışların değişik toplumlarda 

değişik şekiller alması ve farklı olarak değerlendirilmesi 

de onların sonradan öğrenilmiş 

değerler olduğunu gösteriyor. Biz hangi durumda 

nasıl davranmamız gerektiğini, içinde yaşadığımız 

toplumun yetişkin bireylerinden veya 

yaşıtlarımızdan öğreniyoruz. Şu halde ahlâk her 

şeyden önce bir eğitim konusudur. Bu eğitim, 

sadece okullarda verilen derslerden ibaret değildir. 

Bir bakıma, bütün toplumu bir okul ve 

her insanı da bu okulun hem öğretmeni hem 

de öğrencisi sayabiliriz. 

Eğitimle ahlâk iç içedir. Eğitim ahlâka göre 

daha geniş bir alanı içine alır. Ahlâkla eğitimin 

ortak noktası, insanın düşünce, duygu ve davranışlarıdır. 

İyi ve kötü konusunda ahlâkla eğitim 

bir araya gelir. Ahlâk, iyiyi ve yapılması gerekeni 

gösterir. Hangi davranışın iyi, hangisinin 

kötü olduğu da eğitimle öğrenilir. Ahlâk, doğru 

eylemler için temel olarak doğru değerleri sağlamakla 

ilgilenir. Eğitim bir bina ise, değerler 

onun tuğlalarıdır. 


Eğitimle ilişkisi bakımından ele alındığında 

gelinceye kadar, istikrarlı bir şekilde tekrarlan- 

yetiştirerek hayata ve üst öğrenime hazırlamak, 

yüksek bir karakterden mahrum insanlardan, 

ahlâk, hayatla doğrudan ilgili olması ve insanın 

malıdır, böylece davranış karakter haline gelir. 

hem de “iyi insan”, “iyi vatandaş” olmalarını 

paralarının, bedenlerinin, zevklerinin gücünü 

insanca yaşama çabasına yardımcı olması ba- 

İnsanın fiillerini devamlı olarak doğruluk şartla- 

sağlamak için gerekli bilgi, beceri, tutum, dav- 

diğer insanların lehine kullanmalarını bekle- 

kımından her çağda eğitimin hem amacı hem 

rına uydurmak, bu doğru ve düzenli hareketleri 

ranış ve alışkanlıklar kazandırıp, onları kendi 

mek çoğu zaman zordur. 

de konusu olmuştur. Eğitim, bireyi ister toplumun 

etkin bir üyesi yapma süreci, ister sorumlu 

bir yetişkin olarak hayata kazandırma ya da bir 

mesleğe hazırlama çabası olarak düşünülsün, 

ahlâkın bu süreç içinde herhangi bir şekilde yer 

aldığı ve alacağı bir gerçektir. 

Ahlâk Eğitiminin Amacı ve Önemi 

Ahlâk eğitimi sağlıklı düşünen, hisseden ve 

davranan bireylerin yetiştirilmesi için gerekli 

ve vazgeçilmez bir eğitimdir. Sağlıklı bir toplumun 

oluşumu, bireylerin sağlıklı olmasına bağlıdır. 

Geleceğini garanti altına almak isteyen 

toplumlar, ahlâklı bir nesil yetiştirmek için gayret 

göstermişler, ahlâkî eğitime önem vermişlerdir. 

Ahlâkî eğitimin amacı, olgun davranışlar 

konusunda alışkanlık sağlayıp, üstün ahlâkı 

güzel ahlâkî alışkanlıklar, yüksek karakterler halinde 

elde etmek ahlâkî eğitimdir. 

Ahlâk eğitiminin amacı, bireyi ve toplumu 

kötü ahlâktan korumak ve kurtarmak, bunun 

yanında iyi ahlâkla donatmak ve devamını sağlamaktır. 

Bu nedenle, çocuklara ahlâkî ve ahlâkî 

olmayan özellikler hakkında doğru bilgiler verilmeli, 

sağlam kanaatler oluşturulmalıdır. Bu 

şekilde, onlar iyi eğilimlerini geliştirmeyi, kötü 

eğilimlerine teslim olmamayı denerler ve böylece 

karakterleri olumlu yönde gelişir. Çocuklara 

yüksek fikirler verilmeli ki yüksek duygular 

meydana gelsin. Doğrunun öğretilmesi ile yüksek 

fikirler oluşur. 

Ahlâk eğitiminin amaçlarından biri, bireylerde 

sağlıklı, tutarlı ve dengeli bir kişilik oluş- 

ahlâk anlayışına uygun olarak yetiştirmektir. Bu 

birinci amaç, yani, “bireylerde sağlıklı, tutarlı ve 

dengeli bir kişilik oluşturmak”, esasen eğitimin 

en temel amacıdır. Zira o olmadan, belirlenmiş 

diğer amaçlara ulaşılsa bile bu çok fazla bir anlam 

ifade etmez. 

Ahlâk eğitiminin esasını ahlâk kurallarını 

öğretmek oluşturmaktadır. Ahlâk eğitimi kalbe, 

zekâya ve iradeye hitap etmeli ve amacı iyiliği 

sevdirmek, tanıtmak, istetmek olmalıdır. Ahlâk 

eğitimi önce çocuğun duyarlılığına hitap etmelidir. 

Çünkü çocukta kalp, akıldan önce gelir. 

Çocuk heyecanlı olduğu zaman aklını aydınlatmak 

da kolaylaşır. Ahlâk eğitimi, irade üzerinde 

de etki yapmalıdır. Çocuklarımızın bilgi ve 

becerilerine tertemiz bir vicdan eşlik etmeli; 

onun gelişmiş bir beyni olduğu gibi büyük bir 

Ahlâk eğitiminin amacı, bireyin ahlâkî bir 

kişilik geliştirmesini sağlamaktır. Bireyin ahlâkî 

özelliklerle donanmış olması, bireysel ahlâkın 

hedefi olup, ahlâk eğitimi ile kazandırılır. Bireyin 

eğitilmesi bireyin içinde yer aldığı diğer 

ortamlarda yani aile, toplum, devlet, iş vb. alanlarda 

ahlâkın hâkim olmasını sağlayacaktır. Ayrıca 

bu ahlâk alanlarının da kendine özgü ahlâk 

hedefleri bulunmakta olup bu hedefler de bireyin 

ahlâk eğitiminin sağlanmasına yöneliktir. 

Bireysel ve sosyal yönü olan birey, tüm bu 

alanlarda ahlâklı olmayı, yine bu alanların verdiği 

ahlâk eğitimi sayesinde gerçekleştirecek, 

aynı zamanda kendisi de onları etkileyecek ve 

şekillendirecektir. Burada en büyük sorumluluk 

çocuğun ilk ve en önemli çevresi olan aileye 

düşmektedir. 

gerçekleştirmektir. Bir ahlâkî davranış, kalıcı bir 

âdet oluncaya ve köklü bir ahlâk kuralı haline 

turmaktır. Diğer bir amacı ise, her bireyi hem 

ilgi ve yetenekleri (gizil güçleri) doğrultusunda 

kalbi de olmalıdır. Maddî gücü büyüyen insanın 

merhameti de büyümelidir. Sağlam bir ahlâk ve 

Dipnot 

* Prof. Dr. Mehmet Zeki AYDIN 


FIKIH / Abdullah KAHRAMAN* 

İslâm’ın Tedâvîye Verdiği Önem ve 

Haram Yolla Tedâvî 

Mümkün mü 

Tedâvî, iyileşmek veya hastalıktan korunmak 

için ilaç almak, vermek ve tıbbî 

bakımdan gerekeni yapmak demektir. 

Tedâvî, hastalığı iyileştireceğine kanâat getirilen 

ilaç, okuma ve tabii yöntemleri kullanmak 

şeklinde de tanımlanır. Tedâvî kelimesi hem 

fizikî (maddî/bedenî) hem de psikolojik (ruhî) 

hastalıkları ve bunlar için öngörülen çareleri 

kapsamaktadır. 

Kâinat düzeni içerisinde insanın müstesnâ 

bir yeri vardır. İlâhî irade onu mahlûkâtın en şereflisi 

olarak kabul etmiştir. 1 Akıl ve iman nuru 

ile donatılıp Allah’ın muhâtabı kılınan insan 

kendine verilen nimetler oranında da sorumluluk 

sahibidir. İnsanın varlığını devam ettirebilmesi 

ve misyonunu icrâ etmesi her şeyden 

önce maddî ve mânevî bakımdan sağlıklı olmasına 

bağlıdır. İnsanın akıl sağlığının yerinde 

olması hükümlere muhâtap kılınmasının temel 

şartlarından biridir. Belli yükümlülükleri yerine 

getirebilmesi için beden sağlığı da gerekmektedir. 

Kâinattaki mümtâz yerine rağmen insan, 

bedenî ve fizikî varlığı itibariyle Allah’ın yeryüzünde 

kurduğu tabiî ve fıtrî düzene tâbidir. Bu 

bakımdan, bazen çok dayanıksız, zayıf ve kısa 

ömürlü olabilmektedir. Hastalık, sakatlık ve 

ölüm, diğer canlılarda olduğu gibi insanda da 

belli dünyevî ve tabiî sebeplere bağlanmıştır. 

İnsan, başına gelen hastalık, sakatlık gibi olumsuzluklarla 

mücâdele etmekle yükümlüdür. Bunun 

için gerekli tedâvî yollarına başvurma, hem 

insanın tabiî yapısının gereği, hem de dinin 

emir ve tavsiyesidir. Bir dert ve hastalıktan kurtulmaya 

çalışmak, tevekküle zarar vermeyeceği 

gibi, şifâ verenin gerçekte Allah olduğu hakikatine 

de aykırı değildir. Tedâvî konusunda Müslümanlar 

için doğru ve dengeli yol, tevekkülle 

beraber sebeplere başvurup tedâvîyi ihmâl etmemektir. 

İnsanın mübtelâ olabileceği hastalıklar, 

fizikî ve psikolojik (rûhî) olabilir. Bunlar yanında 

bir de insanların iman ve amel bakımından 

mübtelâ olduğu hastalıklar vardır ki, bunlar da 

İslâmî terminolojide hastalık kategorisinde sayılır 

ve bunlara mânevî hastalık veya kalp hastalığı 

denir. 2 Kur’ân’ın esas hedefi, inkâr, şirk, 

cehâlet gibi kalbî ve mânevî hastalıkları tedâvî 

etmektir. Kur’ân, insanların bedenî hastalıklarına 

veya özürlerine işaret edip kendisinin 

şifâ kaynağı olduğunu ifade etmiştir. 3 Ancak 

maddî hastalıkların tedâvîlerine yer vermemiştir. 

Kur’ân’ın esas hastalık kabul edip çaresine 

işaret ettiği; küfür, şirk, nifâk gibi inançla ilgili 

olanlar ve riyâ, sefihlik, fuhuş gibi amel ve 

ahlâkla ilgili olanlardır. 4 Bunun için fizikî hastalıkların 

iyileştirilmesine yönelik tedâvî ve türevleri 

Kur’ân’da yer almamaktadır. 

Tedâvî olmak, insanlar tarafından zorunlu 

ve tabii olarak başvurulan, bilinen bir şey olduğu 

için Kur’ân ayrıca bunu emretmemiştir. 

İnsanı muhâtap alan ve hükümlerinin icrâ edilmesi 

için sağlıklı insana ihtiyaç duyan bir dinin 

tedâvîyi meşru göreceği, teşvik edeceği, hatta 

zorunlu kılacağı gâyet açıktır. Bu durum dinin 

genel hedef ve prensiplerinden anlaşılabilir. 

Hadislerde ise, daha çok “tıp” bölümlerinde 

bir çare olarak tedâvî teşvik edilmekte ve bazı 

yöntemler önerilmektedir. 5 

İslâm âlimleri Hz. Peygamber (s.a.v.)’in bu 

konudaki tavsiye ve uygulamalarını, “Tıbbu’n- 

Nebevî” başlığı altında toplamış ve bu konuda 

müstakil kitaplar da yazmışlardır. 6 

Hz. Peygamber (s.a.v.) bir yandan tedâvîyi 

tavsiye ve teşvik etmiş, bal şerbeti, dağlama 

gibi bazı usulleri önermiş, bir taraftan bazı 

tedâvî usullerini de yasaklamıştır. Aynı zamanda 

Allah Rasûlü (s.a.v.), tedâvî için daha uzman 

olan doktorun tercih edilmesini ve bulaşıcı 

hastalığa yakalananlardan uzak durulmasını 

tavsiye etmiştir. Uzman olmadığı halde hasta 

tedâvî etmeye teşebbüs eden ve hastayı zarara 

uğratanların, yani yarım doktorların ise zararı 

tazmin etmeleri gerektiğine de hükmetmiştir. 

Hz. Peygamber (s.a.v.)’in bu konudaki tavsiye ve 

yasaklamalarından anlaşıldığına göre, hastalıkların 

tedâvîsinde o, tabîi usullerden, vahye da- 


imkânsız olması ve haram olan maddelere başvurmanın 

tek çare olarak kalması durumunda 

ise farklı görüşler vardır. Bazı fakihler helâl yolla 

tedâvî olma imkânı olmayanların durumunu, 

açlık yüzünden darda kalıp murdar hayvan yiyen 

veya susuz kalıp şarap içenin durumunda 

kabul edip zarûret hali prensibi çerçevesinde 

değerlendirmişlerdir. Bazıları ise, tıbbî gelişmeleri 

de dikkate alarak, haram yolla tedâvînin tek 

çare olmadığını gerekçe göstererek bu durumun 

zarûret hali kapsamında değerlendirilemeyeceği 

yönünde görüş belirtmişlerdir. 

yalı yollardan ve bazen de her ikisinden birden 

istifâde etmiştir. 

İslâm hukukçuları Hz. Peygamber (s.a.v.)’in 

bu konudaki tasarruflarını da dikkate alarak 

tedâvî yollarını iki kısma ayırmışlardır. Bunları 

aşağıdaki şekilde özetlemek mümkündür: 

Tıbbî İlaçlarla, Yöntemlerle ve 

Tabîî Usullerle Tedâvî 

Devirlere göre ve tıbbın gelişmesine paralel 

olarak tedâvî yöntemleri farklılık arz etmiştir. 

Ancak masaj, bitki, dağlama gibi tabii usullerle, 

bitkilerden ilaç yapma gibi kimyasal yollarla ve 

okuma ve duâ şeklindeki mânevî ve dinî yöntemlerle 

tedâvî çok eski çağlardan beri uygulanagelmiştir. 

Modern tıbbın gelişmesiyle birlikte, 

kemoterapi, psikoterapi, fizik tedâvî ve cerrahî 

müdahaleler daha çok başvurulan tedâvî yöntemleri 

olmaktadır. Bugün organ nakli de tedâvî 

yöntemleri arasında yer almaktadır. 

İslâm âlimleri, hayâtî tehlike bulunması 

veya buna yol açan durumlarda uzman tabibin 

hastalığın tedâvîsi için faydalı olacağına kanaat 

getirdiği ve önerdiği her yolla tedâvîyi caiz 

görmüşlerdir. Ancak kullanılan maddenin helâl 

veya haram oluşuna göre farklı görüşler vardır. 

a. Helal yollarla tedâvî: Helal yollarla 

tedâvîden maksat, başvurulmasında ve kullanılmasında 

dinin herhangi bir yasak ve sınırlayıcı 

hüküm koymadığı yöntem ve maddelerle 

tedâvî olmaktır. Helal gıdâlarla, bitkilerle, bileşiminde 

dinen kullanılması yasak madde içermeyen 

ilaçlarla ve genel olarak masaj, kan aldırma 

(hacâmat), perhiz vb. tabiî yollarla tedâvî 

bu gruba dâhildir. Günümüzde şartlarına uygun 

yapılan organ ve doku nakli de bu kısma 

dâhildir. 

b. Haram yollarla tedâvî: Haramla tedâvî, 

şarapla, alkolle, uyuşturucu maddelerle, kan 

vermekle, domuz ve domuzun karışımıyla elde 

edilen ilaçlarla, necîs şeylerle, bir organın altından 

yapılması veya kaplanmasıyla ve kaşıntı 

vb. alerjik durumlarda ipek giymekle tedâvî gibi 

hususları kapsamaktadır. Prensipte câiz görmeyenlerin 

görüşünü dikkate alarak organ nakli 

ve musikî ile tedâvîyi de bu kısma dâhil etmek 

mümkündür. Bu maddelerin normal hallerde 

kullanılması dinen yasak olduğu için hastalık 

gibi zarûret durumlarında kullanılmalarının câiz 

olup olmadığı tartışılmıştır. 

Bunlarla tedâvî olmanın câiz olup olmadığı 

noktasında iki farklı görüş bulunmaktadır. 

Ancak, hastalık durumu genel olarak zarûret 

(ıztırâr) hali kapsamında değerlendirilmiştir. 

Hayâtî tehlike varsa, Müslüman uzman bir 

doktor tarafından alternatif helâl madde ile 

tedâvî imkânı bulunmazsa, haram maddelerle 

tedâvînin iyileştirme sağlayacağı bildirilmişse 

ve dozaj da sarhoşluk vermeyecek oranda 

ayarlanmışsa bunlarla tedâvî genelde câiz görülmüştür. 

Normal durumlarda yani haramın yerini tutacak 

başka helâl ve temiz maddeler varsa ve hayâtî 

tehlike yoksa haram ve necîs olan bir madde ile 

tedâvî câiz değildir. Bu konuda İslâm âlimleri 

görüş birliği etmişlerdir. Helâl yollarla tedâvînin 

İmameyn başta olmak üzere, Hanefî fakihlerin 

çoğunluğu, ilgili hadisler ve zarûret prensibine 

dayanarak, helâl madde bulunamaması 

ve iyileştireceği kesin veya gâlip zanla sâbit ise, 

necîs ve haram maddelerle tedâvînin câiz olduğuna 

kanâat getirmişlerdir. Hatta Hanefi mezhebinde, 

helâl bir madde bulunmaz ve haram maddenin 

iyileştireceği uzman doktor tarafından 

kesin olarak bildirilirse, necîs ve haram maddeyi 

tedâvî için kullanmanın câiz olduğu yönünde bir 

görüş birliği olduğu da söylenebilir. 7 

Sonuçta tedâvîyi câiz görmeyenlerin, ileri 

sürdükleri şartların gerçekleşmesi durumunda, 

câiz görenlerle aynı görüşte birleştiği söylenebilir. 

Çünkü her iki grup da, haram madde ile 

tedâvîye helâl madde bulunmaması ve haramla 

tedâvînin uzman doktorun önerisiyle kesin 

veya gâlip zan düzeyinde olması durumunda 

başvurulabileceği kanâatindedir. 

Dipnot 

* Prof. Dr. Abdullah KAHRAMAN 

1. 95/Tîn, 4. 

2. Bkz. Gazâlî, İhyâ, I, 11, 12, III, 3vd., IV, 3vd.; İbn Kayyım, 

Zâdü’l-me’âd, IV, 5, 202vd. 

3. 2/Bakara, 184, 185, 196, 4/Nisâ, 43, 102, 5/Mâide, 6, 

9/Tevbe, 91, 10/Yûnus, 57; 17/İsrâ, 82; 24/Nûr, 61, 48/ 

Fetih, 17, 73/Müzzemmil, 20 

4. 2/Bakara, 10, 5/Mâide, 52, 8/Enfâl, 49, 9/Tevbe, 125. 

5. Buhârî, “Tıb”, 3-13, 18, 32-33; Ebû Davud, “Tıb”, 2-3, 

6-7, 11-14, 18; İbnü’l-Kayyim el-Cevziyye, Zâdü’lme’âd, 

IV, 5-282 

6. bk. İbnü’l-Kayyim el-Cevziyye, Tıbbu’n-Nebevî, Kâhire 

1982. 

7. Kâsânî, I, 61-62; İbn Abidîn, I, 210. 


TARİH / Resul KESENCELİ 

Osmanlı’da Dâhi Bir Komutan: 

Hacı İlbey 

“Hâlbuki Padişah Murat Hüdavendigar uğranılan bu baskından 

habersiz, Anadolu’da orduyu toplamış, Rumeli yolunu emin bir 

hale getirmek için Venediklilerin elinde bulunan Biga Kale’sini 

kuşatmıştı. Biga Kalesi’ni kuşatmada devam etmesinin daha uygun 

olacağını düşünüyordu. Bu durum karşısında Lala Şahin Paşa ne 

pahasına olursa olsun Edirne’yi savunacaktı. Lakin başka çareler 

de lazımdı; bu çareyi o sıralarda Rumeli’de sancak beyi olan ünlü 

komutan Hacı İlbey’de görüyordu.” 

“Hacı İlbey kuvvetleri 

plan gereği hep 

birlikte ordugâh 

yakınlarından, büyük 

ateş yığınlarının 

korkunç aydınlığı 

içinde dört yönden 

ve birden bire, 

mehterlerin kopardığı 

vaveyla arasında 

‘Allah Allah’ sesleri ile 

düşman içine daldılar.” 

Osmanlıların Rumeli’ye ayak basmaları, 

Avrupa devletlerini, Osmanlılara karşı 

birleştirmiş ve büyük devletlerden kurulu 

bir Haçlı Ordusu’nun hazırlanmasına yol 

açmıştır. Papa V. Urban’ın tertip ve teşvikiyle o 

zaman Avrupa’nın en büyük devletlerinden biri 

olan Macaristan Krallığı’nın etrafında, Sırbistan 

Krallığı, Bosna Krallığı, Eflak, Boğdan, Balkan 

devletleri toplandı. Bu Haçlı Ordusu’nun başkomutanı 

da Macaristan Kralı V. Layoş oldu. Bu 

Haçlı Ordusu’nun sayı olarak kuvveti; 60.000 

civarındaydı. Haçlılar, Osmanlıların ellerinde 

bulunan Filibe’yi almışlar, Meriç Nehri’nin güneyindeki 

bütün kuvvetleriyle Osmanlı topraklarına 

girmişler, Edirne yakınlarına kadar sokularak 

daha sonraları Sırp Sındığı adı verilen 

Çirmen’de ordugâh kurmuşlardı. Düşman ordularının 

beklenmeyen bu hareketi Osmanlıları 

gafil avlamıştı. Çünkü Osmanlılar bu ittifaktan 

habersiz kendi iç işleriyle uğraşıyorlardı. Ordu 

hazır değildi. Rumeli’de bulunan komutanlar, 

Edirne’nin elden çıkmasını, Bolayır’a kadar geri 

atılma felaketine uğrayacaklarını gözlerinin 

önüne getirerek üzülüyorlardı. Haçlı İttifakının 

amacı; Osmanlıları Rumeli’den atmak, Çanakkale 

Boğazı’nı tekrar ele geçirmek, İstanbul’u 

kuşatılma tehlikesinden kurtarmak, elden çıkan 

bütün toprakları geri almaktı. Haçlılar yığınaklarını 

Sofya’da yapmışlar, sonra Meriç vadisine 

inmişler, 1364 yılının yaz ayında Edirne yakınlarına 

kadar sokulabilmişlerdi. Başarılarından o 

kadar ümitli idiler ki, hiç bir emniyet tedbirine 

lüzum görmeden Çirmen’de ordugâha geçmişler, 

eğlenerek vakit geçiriyorlardı. 

Haçlıların Edirne’ye doğru yürüdüklerini çok 

geç haber alan Beylerbeyi Lala Şahin Paşa; şimdiye 

kadar Rumeli’de ele geçen yerlerin mevcut 

kuvvetlerle savunmasının mümkün olamayacağına 

karar verdi. Şimdiye kadar kazandığı zaferlere 

gölge düşürmemek için de, Anadolu’dan 

kuvvet istemek zorunda kaldı. Hâlbuki Padişah 

Murat Hüdavendigar uğranılan bu baskından 

habersiz, Anadolu’da orduyu toplamış, Rumeli 

yolunu emin bir hale getirmek için Venediklilerin 

elinde bulunan Biga Kale’sini kuşatmıştı. 

Haçlıların bu kadar çabuk Edirne yakınlarına 

geleceğine inanamamıştı. Biga Kalesi’ni kuşatmada 

devam etmesinin daha uygun olacağını 

düşünüyordu. Bu durum karşısında Lala Şahin 

Paşa ne pahasına olursa olsun Edirne’yi savunacaktı. 

Lakin başka çareler de lazımdı; bu çareyi 

o sıralarda Rumeli’de sancak beyi olan ünlü 

komutan Hacı İlbey’de görüyordu. 

Dâhi Komutana Önemli Görev 

Hacı İlbey’e düşmanın son durumunu keşfetme 

görevi verdi. Bulduğu bu çare ile düşmanın 

son durumunu, kuvvetini ve neler yapabileceğini 

öğrenecekti. Düşman kuvvetleri 

farkına varır ve karşı koyarsa, oyalayıcı savaşlar 

vererek, onları geciktirecek ve aynı zamanda 

büyük kuvvetlerini öğrenecekti. Hacı İlbey’in 

kuvvetleri Osmanlıların kurdukları daimi ordu 

yerine tam oturmadığı sıralardaydı. Gazi-der- 


viş adı verilen gönüllü birliklerden oluşuyordu. 

Bu kuvvetler atlı idiler. Bu güne kadar yapılan 

bütün savaşlarda görev almışlar, yetişmiş, başarılı, 

kudretli savaşçılardı. Lala Şahin Paşa ise 

her haberi günü gününe I. Murat’a iletiyordu. 

Tehlikenin büyüklüğünü anlatıyor ve yardım 

istiyordu. I. Murat ise; düşmanın bu kadar çabuk 

ve kesin hareketine ihtimal vermiyor, Lala 

Şahin Paşa’nın durumu abarttığını sanıyordu. 

Rumeli’nin ve bilhassa Çanakkale Boğazı’nın 

emniyeti için Biga Kalesi’nin de ele geçirilmesini 

tercih ediyordu. İşte böyle bir durumda 

iken, Hacı İlbey’in düşmanı yakından keşif etme 

teklifini uygun ve yegâne çare olarak gördü. 

10.000 kadar kuvvetiyle Hacı İlbey’i keşif görevine 

memur etti. 

Sırp Sındığı Harekâtı (1364) 

Hacı İlbey’in Akıncıları, Edirne’de, Meriç’in batısından 

Meriç vadisi boyunca kuzey batıya doğru 

yürüyüşe geçirildi. Yürüyüş sessizlik içinde 

akşama kadar devam etti. Gruba yakın Çirmen’e 

yaklaşıldı. Bu sırada Çirmen bölgesine sürülen 

keşif kollarından haberler gelmeğe başladı. İnanılmaz 

haberlerdi. Düşman kuvvetleri hiç bir 

emniyet tedbiri almadan ordugâha yerleşmişlerdi. 

Müttefik devletlere mensup ordu birlikleri, 

Sırbistan, Bulgaristan, Macaristan, Ulahlar, Bosnalılar, 

Eflak ve Romenler birbirlerini tanımakla 

meşgul. Birbirlerine gösteriş yarışmasında idiler. 

Düşmanlarını unutmuşlardı. Edirne’yi alacaklarından, 

Osmanlıları Rumeli’den atacaklarına o 

kadar inanmışlardı ki, adeta Osmanlı varlığını 

unutmuşlar, savaşa değil pikniğe çıkmışçasına 

mutlu ve gevşektiler. 

Düşmanın bu durumunu gören keşif kolları, 

vakit kaybetmeden öğrendiklerini komutanları 

Hacı İlbey’e ulaştırdılar. Hacı İlbey; komutanlarıyla 

durumu gözden geçirdi. Haberleri değerlendirdi. 

Bu, ele geçirilmesi nadir bir fırsattı. Bu 

güne kadar yaptıkları savaşlarda bu gibi fırsatlardan 

nasıl faydalanacaklarını gayet güzel öğrenmişlerdi. 

Birçok düşman kalesi ya içten ya 

dıştan kurnazlıkla kurulan tuzaklarla fethedilmişti. 

Bu seferki düşmanın vurdumduymazlığı 

affedilmeyecekti. Hacı İlbey durum muhakemesi 

yaptı: Kendi kuvvetlerinin azlığını düşmanın 

uykusundan faydalanarak ortadan kaldıracak, 

düşmana bir gece baskını yapacaktı. Zaten 

bugüne kadar böyle baskınlar yaparak birçok 

savaşlar kazanmışlardı. Gece karanlığından faydalanarak 

ve düşmanı uykuda yakalayarak bir 

baskınla düşmanı yok etme kararı alındı. 

Harekât Planı 

Hacı İlbey, akıncı kuvvetlerini, dört gruba 

ayıracaktı. Her grubun başına güvenilir bir komutan 

verecek, dördüncü gruba kendisi komuta 

edecekti. Gruplar; gün iyice kararıncaya 

kadar, ağaçlık bir bölgede gizlenecekler, saldırı 

zamanına kadar gizliliğe devam edeceklerdi. 

Her ne bahasına olursa olsun, varlıklarını düşmana 

sezdirmeyeceklerdi. Düşman ordugâhına 

hiç bir insanın dışarıdan girmesine izin verilmeyecek, 

düşman ordugâhından çıkan olursa, 

derhal yakalanacak, geriye ordugâhlarına dönmelerine 

imkân verilmeyecekti. Gruplar birbirleriyle 

aralıksız bağlantı kuracaklar, hep birlikte 

saldırıya geçeceklerdi. Gururlarından hiç bir 

emniyete dahi lüzum görmeyen, içki içen, raks 

eden, eğlenceden başka bir şey düşünmeyen 

bu sarhoş kitlesine, amansız saldırılacak, kısa 

sürede zafer kazanılacaktı. Hacı İlbey üç numaralı 

grupla beraber bulunacak, saldırı işareti bu 

grupta yakılacak büyük bir ateş yığınıyla bildirilecek, 

bunu gören gruplar aynı zamanda yer 

yer hazırladıkları odun yığınlarını tutuşturarak 

saldırıya geçeceklerdi. Saldırı başlar başlamaz, 

her taraftan kösler, davullar, nakkareler ve mehteran 

vaveylaya başlayacak, müthiş bir gürültü 

çıkarılacak aynı zamanda ‘Allah Allah’ sesleri 

arasında saldırı başlayacaktı. Hedef ordugâhın 

merkezi olacaktı. Kuzeyden, kuzey batıdan, 

güney batıdan ve batıdan olmak üzere dört 

yönden saldırılacaktı. Saldırıya sabaha karşı 

fecre bir kaç saat kala başlanacaktı. Düşmanın 

silahlanmasına zaman ve meydan verilmeden 

kılıçtan geçirilecek, imha edileceklerdi. İşaret 

ve parola ‘Allah Allah’ sedaları olacak. Düşman 

ordugâhında karışıklık ve panik çıktığı görülünce, 

her grup kendi geldiği yönde biraz gerileyecek, 

başıboş düşman yığınlarına durmadan ok 

yağdırılacaktı. Düşmanın bulunduğu ordugâhın 

yalnız Meriç Nehri yönü açık bırakılacak, diğer 

yönler tamamen kapatılmış olacak, bu yönlere 

doğru gelenler olursa işleri bitirilecekti. Hacı 

İlbey bu harekât planını çok mükemmel bir şekilde 

hazırlamıştı. 

Seher Vaktinde Baskın 

Her şeyden habersiz, kendi âlemindeki düşmanın 

sarhoş askerleri, çoktan sızmış, derin 

uykularında belki de zafer rüyaları görüyorlardı. 

O günün açılmasına iki saat kala, Hacı İlbey 

kuvvetleri plan gereği hep birlikte ordugâh 

yakınlarından, büyük ateş yığınlarının korkunç 

aydınlığı içinde dört yönden ve birden bire, 

mehterlerin kopardığı vaveyla arasında ‘Allah 

Allah’ sesleri ile düşman içine daldılar. Haçlılar, 

şarabın ve sarhoşluğun tesiriyle, bitkin ve sızmış 

derin uyku halinde iken ne olduğunu anlayamadan 

bu baskın başladı. 

Silahlarına sarılmayı atlarına binmeyi bırak, 

ayağa bile kalkamayan, yerlerde sürünen 

ve ansızın baskına uğrayanların feryatları arasında 

ne yapacaklarını bilemeyen bu mağrur 

sarhoş sürüsü yenilgiyi kısa sürede hak etmişti. 

Ordugâhlarında daha birbirlerini iyi tanımadan 

bu hale düşmeleri onlar için çok elimdi. 

Birbirlerinin dillerini bilmeyen ayrı ırktan olan 

bu insan seli, Osmanlı Ordusu’nun saldırısına 

uğradıklarını sanarak birbirlerine girmişlerdi. 

Osmanlı zannıyla birbirlerini öldürüyorlardı. 

Çaresizlik içinde Meriç Nehri yönüne 

doğru kaçanlar da ırmağa düşmüşler, 

çoğu boğulmuştu. Osmanlı kuvvetlerinin 

baskın saldırıları sabaha kadar 

sürdü. Ortalık aydınlanmaya başladığı 

zaman şurada burada şaşkın, ne yapacağını 

bilmez düşman kuvvetleri de yok 

edildiler. Düşman ordugâhı her şeyi ile 

Hacı İlbey kuvvetlerinin eline geçti. Bu 

baskında Hacı İlbey’in kuvvetlerinin 

kayıpları, düşmana göre hiç denecek 

kadar azdı. Düşman kuvvetlerinin çoğu 

kılıçtan geçirilmiş imha edilmişti. Bu badireden 

yalnızca başkomutanları Macar kralı V. Layoş 

ile Ulah Mirçe büyük bir şans eseri sağ olarak 

kurtulabilmişti. Bosna, Sırp ve Bulgar kralları, 

birçok prens ölüler arasında kalmışlardı. Bu 

savaşa Osmanlı tarihlerinde “Sırplar’ın mağlûp 

edildiği yer” anlamına gelen Sırp Sındığı denilmektedir. 

Hacı İlbey baskını; bütün Avrupa’nın 

kolunu kanadını kırmış, onlarda moral bırakmamış, 

Osmanlılar ise 25 yıl rahat ve huzur içinde 

yaşamalarını ve bir manada gelişmelerini sağlamıştır. 

Hacı İlbey’in, bu savaş tipi, karakteristik 

bir süvari baskını idi. Böyle çok iyi planlanmış 

bir baskın ile kendisinden kat kat üstün bir 

düşman ordusunun yok edilmesi ve böyle kati 

bir sonuç alınması, dünya harp tarihinde ender 

rastlanacak bir olaydır. Böyle bir baskını hazırlama 

ve uygulama cüreti ancak; akıllı, tecrübeli, 

vuruşmada ustalaşmış, savaş alanında doğmuş 

ve zaferlerle büyümüş bir Türk komutanına; 

Hacı İlbey’e nasip olmuştur. 

Dipnot 

1. Âşıkpaşazade, Tevarih-i Ali Osman, s. 50-55. 

2. Halil İnalcık, “Hacı İlbeyi”, TA, XVIII, 279. 

3. Hoca Sâdeddin Efendi, Tâcü’t-Tevârîh, C. I, 57-80. 

4. İbn Kemal, Tevârih-i Âli Osman, C.II, 110-198. 

5. İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, C. I, 124-168, 

568-570. 

6. İsmail Hami Danişmend, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, 

C. I, 27-43. 

7. Joseph Von Hammer, Osmanlı Devleti Tarihi, C. I, 191- 

195, 212-214. 

8. Mehmet Neşri, Cihannümâ, C.I, 165-199. 

9. Solakzâde Mehmet Efendi, Solakzade Târihi, s. 22-32. 


SÛFİ YAKLAŞIM / Ali SEYYAR* 

Tasavvuf Dünyasında 

Sosyal Hizmetlerin Önemi 

İslâm âlimleri ve mutasavvıflar, Kur’an-ı Kerim 

ve sünnetten esinlenerek, sosyal hizmetlerin 

hangi temel esaslar doğrultusunda nasıl icra 

edileceğini hem teorik, hem de pratik alanda 

ortaya koymuşlardır. Sûfîlerin manevî ve sosyal 

rehberi konumunda olan son Peygamber 

Hz. Muhammed (s.a.v.), İslâmî sosyal hizmetlerin 

de efendisidir. Bu bağlamda Hz. Peygamber 

(s.a.v.), halkın bütün üyelerini bir aile ferdi gibi 

görülmesini istemiştir. Sosyal hizmette hedef 

olarak toplumun bütün fertlerinin esas alınması 

gerektiğini Hz. Muhammed (s.a.v.) şu hadis-i 

şeriflerinde beyân etmiştir: “Bütün halk, Allah’ın 

ailesi durumundadır. Onların Allah’a en sevimlisi, 

O’nun ailesine (fertlerine) en faydalı olandır.” 1 

Hz. Muhammed (s.a.v.), bir başka hadis-i 

şerifinde sosyal hizmette bulunanları şu şekilde 

övmüştür: “İnsanların en hayırlısı, diğer 

insanlara en faydalı olandır.” 2 Allah rızası için 

bir insanın ihtiyacını karşılamak kadar manevî 

yönden kazançlı bir iş olmadığını bizzat Hz. 

Muhammed (s.a.v.), şu hadis-i şeriflerinde ortaya 

koymuştur: “Bir mü’min kardeşimin ihtiyacını 

görmek için yürümem, bana şu mescidde oturup 

bir ay itikâfa girmekten daha sevimlidir.” 3 

Bu bağlamda sûfîler, tasavvufu tanımlarken 

mutlaka bir sosyal boyutuna da işaret etme gereğini 

duymuştur. Buna göre bazı sûfîler, sosyal boyutlu 

tasavvufa kısa ve öz olarak “Herkesin yükünü 

çekmek, kimseye yük olmamak.” ve(ya) “Kimseden 

incinmemek, kimseyi incitmemektir.” demiştir. 4 Bu 

anlayış ekseninde sosyal hizmet sûfîleri, yaşlıları 

baba, gençleri kardeş, çocukları evlat ve kadınları 

da anne ve(ya) bacı olarak görmüşlerdir. 5 

Sosyal tasavvufta başkaları için var olmak 

ve herkesin yükünü çekmek, nafile ibadetlerden 

üstün bir sosyal ibadet olarak görülmüştür. 

Sûfîler, insanlara hizmet etmeyi, genel anlamda 

ibadet kategorisinde değerlendirdikleri gibi, 

sosyal amaçlı bu gibi hizmetleri de genelde 

bireysel-şahsî ibadetlerden daha üstün görmüşlerdir. 

İbn Atâ’nın şu sözleri bu bağlamda önem 

arz etmektedir: “Bir kimsenin yirmi yıl münafıklık 

yolundan ayrılmayıp, bu süre içinde bir kardeşinin 

çıkarı için bir kerecik bir adım geri atması, 

altmış yıl ihlâslı bir şekilde kendi kurtuluşu için 

ibadet etmesinden daha erdemlidir.” 6 

Âlim sûfîler, uygulamalı sosyal tasavvufu, 

ilmî (teorik) olarak (sosyal) İslâm’ın bir parçası 

olarak görmüşlerdir. Şeyhlerin imamı olarak kabul 

edilen İbn Atâ, (tasavvuf) ilmini dört kısma 

ayırmıştır: 7 

1. Marifetullaha dair ilim, yani Allah’ı anlamaya 

odaklanan bilim. 

2. İbadete dair ilim. 

3. Kulluğa dair ilim. 

4. Hizmete dair ilim. 

İnsan İlişkilerinde Ahlâkî Zemin 

Şüphesiz İslâm’da hizmete dair ilim, 

tasavvufî sosyal hizmet bilimi ile yakından ilgilidir. 

İslâm’ın dünya görüşünden etkilenip, insan 

ilişkilerini ahlâkî bir zemine oturtan tasavvuf 

hareketi, kulluk şuurunu ve(ya) ibadet anlayışını 

halka hizmet bağlamında değerlendirmiş 

ve insanlığa hizmet etmeyi bireysel ve toplumsal 

gelişimin bir parçası olarak görmüştür. 

Bu doğrultuda Horasan erenlerinden Şeyh Ebu 

Said’e Allah’a ulaşmanın yolları sorulduğunda 

o, şöyle cevap vermiştir: “Allah’a ulaşmanın yolları 

çoktur. Fakat bunlardan en kısa ve en kolay 

olanı başkalarına yardım etmektir. Yani diğerlerini 

zor durumda bırakmak yerine onlara yardım 

etmek için uğraşılmalıdır.” 8 

Gerçek kerametin ve marifetin, insanların 

arasına karışıp, onlarla birlikte olabildiği halde 

Allah’ı bir saniye bile aklından çıkarmamak olduğunu 

söyleyen Şeyh Ebu Said, muhtaç insanlara 

dönük sosyal hizmet faaliyetlerinin manevî 

faydalarını gösterebilmek için, vaazlarında gerektiğinde 

ilginç çıkışlar da yapmıştır. Nitekim 

bir gün sohbetinin tam ortasında kendisini 

dinleyenlere birden bire “Hankâhın her tarafına 

mücevherler yayılmış, neden toplamıyorsunuz” 

diyerek insanlara bu değerli taşları elde 

etmelerini tavsiye etmiştir. Dinleyiciler hemen 

dışarıya fırlayıp, etraflarına bakmışlar, ne var ki 


kıymet teşkil edebilecek herhangi bir şey görememişler 

ve nihayetinde şikâyet etmeye başlamışlar. 

Şeyh Efendi onları şu sosyal içerikli 

sözlerle sakinleştirmiştir: “Muhtaçlara hizmet 

edin, birbirinizle yardımlaşın, ahirette manevî 

mücevherlere nasıl erişilebileceği hususunu 

bu şekilde anlatmak istedim ve söylemek istediğim 

aslında bu.” 9 

Sûfîler, belirli bir süre inzivaya çekilmeyi ve 

yalnız başına ibadet ederek yaşamayı, her ne 

kadar manevî gelişim için önemli bir araç olarak 

görseler de toplumdan kendilerini hiçbir zaman 

soyutlamamışlardır. Mürşitler de müritlerine 

halktan uzaklaşmamaları yönünde hep uyarıda 

bulunmuşlardır. Nitekim “İnzivaya çekilmek istiyorum.” 

diyen birine şeyh İbn Atâ: “Halktan ayrılıp 

da kiminle birlikte olacaksın” diye cevap verince 

o kişi “Peki, o halde ne yapayım” der. Şeyh 

İbn Atâ, gerçek inzivanın nasıl olması gerektiğini 

kısa olduğu kadar doyurucu şu cevabıyla açıklar: 

“Zahirde halkla, bâtında Hak’la ol.” 10 

Sadık Olan Sûfinin Alâmeti 

Velîler serdarı Ebu’l Hasan Harkânî de bireysel 

ve sosyal ibadetlerin bir bütünlük içinde ve 

yerli yerinde yapılması gerektiğini müritlerine 

şu şekilde izah etmiştir: “Her gün akşama kadar 

maz, hastaları ziyarete gitmez, öksüzleri soruşturmaz 

ve buna rağmen tasavvuftan dem vurursa 

onun bir sahtekâr olduğunu biliniz.” 14 

Görüldüğü üzere sosyal hizmetlere odaklanmış 

bir tasavvuf anlayışında bir sûfî, elini eteğini 

dünyadan çekmediği gibi dini, dünya işlerinden 

ayırmaksızın, hem manevî ilimlerle, hem 

de insanların sorunlarıyla meşgul olmuştur. 

Bu yönüyle bir sûfî aynı zamanda hem sürekli 

olarak ilim tahsil eden bir öğrenci (mürit), hem 

bir bilim adamı (âlim), hem bir manevî rehber 

(mürşit), hem de halkına faydalı olmak isteyen 

bir sosyal hizmet elemanıdır (hadimdir). 

İnsan ve cemiyeti ele alan, sosyal bilimleri 

manevî bilimlerle zenginleştiren sosyal hizmet 

sûfîleri, bağlı oldukları tasavvuf mektebinin (tarikatın) 

özel ilkelerine göre muhtaç insanların 

sorunlarının çözümüne yönelik değişik yöntemler 

geliştirmişler ve uygulamışlardır. Bu açıdan 

bakıldığından tasavvuf, tarihte geliştiği şekliyle 

teorik anlamda sadece manevî bilimlere değil 

aynı zamanda fiilî olarak sosyal hizmetlere 

de katkısı olmuş bir disiplindir. Bu bakımdan 

tasavvufî sosyal hizmet ilkeleri ve uygulama biçimleri, 

günümüzün sosyal hizmet bilimine de 

önemli yenilikler kazandıracak boyuttadır. 

Yedi Dağın Çiçeği 

Bütün yolları tuttum, kendimi arıyorum. 

Mekanı adımladım, zamanı tarıyorum... 

İçimdeki canavar vesvese pazarlıyor, 

Ben yine dolu dizgin o dosta varıyorum. 

Yedi dağın çiçeği derman olmadı bana, 

Annemin duasını yarama sarıyorum… 

Omuzlarımda sözün çekilmez ağırlığı, 

Bir şafak vakti aşkın şehrine giriyorum… 

Solup giden hayatın hep hüznünü soludum, 

Bir derviş edasıyla sabır eğiriyorum... 

Renkler çekmecelerde, tozlu raflarda sırlar... 

Unutulmuş sevdalar, duygular deriyorum... 

Sadağıma gül kokan, iyi niyetler koydum, 

Gözlerim ötelerde yayımı geriyorum... 

Belki de menzilimde hicranlı bir sabah var, 

Viran olmuş yurtları görüp ürperiyorum... 

Servet YÜKSEL 

halkın beğendiği ve memnun kaldığı işler yapasın. 

Her gece de sabaha kadar Hakk’ın beğendiği 

amel ile olasın!” 11 

Dipnot 

* Prof. Dr. Ali SEYYAR 

1. Taberani; El-Kebir; Nr. 10033. 

Ebu Said b. Ebil Hayr de konuya şöyle bir 

açıklık kazandırmıştır: “Allah dostları halk içinde 

oturur, halka karışır, alışveriş eder, evlenir ve 

bir nefes dahi Hakk’tan gâfil olmaz.” 12 Çağındaki 

dervişlerin en kâmili olan Şeyh Ebu Bekir 

Vâsitî’nin sözleri de bu çerçevede zikre değerdir: 

“Davasında sadık olan sûfînin alâmeti, aralıksız 

olarak cismen kardeşlerle, kalben yalnızca 

Allah’la bulunmaktır.” 13 Sosyal hizmetin, 

İslâm’ın manevî ve ahlâkî dünyasını yansıtan 

tasavvuf ile iç içe olduğunu âbid ve zâhit bir 

sûfî olan Bayezid-i Bistami’nin şu sözlerinden 

de kolayca öğrenebiliriz: “Her kim Kur’an okur 

da Müslümanların cenazelerinde hazır bulun- 

2. Taberani; el-Evsat; Nr. 7583. 

3. Taberani; El-Kebir; Nr. 13646. 

4. Karagöz, İsmail; Dinî Kavramlar Sözlüğü; Diyanet İşleri 

Başkanlığı Yayınları; Ankara; 2005; s. 634. 

5. Attâr, Feridüddîn; Evliya Tezkireleri; (Terc.: Süleyman 

Uludağ); Kabalcı Yayınevi; İstanbul; 2007; s. 115. 

6. Attar; 2007: 449. 

7. Attar; 2007: 451. 

8. Bayat, Mojdeh ve Jamnia, Muhammed Ali; Sufi Diyarından 

Hikâyeler; İnsan Yayınları; İstanbul; 2003; s. 53. 

9. Bayat-Jamnia; 2003: 16. 

10. Bursalı, Mustafa Necati; Kâdiriyye Yolunun Başbuğ 

Velileri-İstanbul ve Anadolu Erenleri; Çelik Yayınevi; 

İstanbul; t.y.; s. 452. 

11. Bursalı; t.y.: 50. 

12. Bursalı; t.y.: 46. 

13. Attar; 2007: 666. 

14. Attar; 2007: 187. 


TARİH / İsmail ÇOLAK 

II. Abdülhamid ve 

Sansür Gerçeği 

“Abdülhamid’in, dış tehlike ve 

saldırılara karşı devleti korumak 

için hafiye teşkilatını nasıl ustaca 

bir biçimde kullandığı ve güçlü 

haber kaynaklarına ulaşmak için 

ne kadar yoğun bir çaba gösterdiği 

çarpıcı bir şekilde anlatmaktadır.” 

Geçmişten bugüne yakın tarihimizin en 

çok tartışılan şahsiyetlerinden biri de 

hiç kuşkusuz Sultan II. Abdülhamid’dir. 

Onunla ilgili yapılan münakaşa konuları içerisinde 

“sansür meselesi” de yer almıştır. Çoğu 

kez tarihî gerçeklerle örtüşmeyen ve ilmî metotlarla 

bağdaşmayan birtakım iddialara dayanan 

bazı çevreler, Abdülhamid’i sansürcü bir 

padişah olarak göstererek, hakkındaki “müstebit, 

gerici, yobaz” yaftasını pekiştirmeye ve 

meşru göstermeye çalışmaktadırlar. Bu makalede, 

Abdülhamid Han’ın sansürcü olup olmadığını, 

dönemindeki sansür uygulamasının 

içyüzünü, içerdeki ve dışarıdaki istihbarat çalışmalarını 

aydınlatmaya gayret edeceğiz. 

Sansürcü mü, İstihbaratçı mı 

Sultan Abdülhamid, başta Jön Türkler ve İttihatçılar 

olmak üzere, içerde kendisine muhalefet 

eden Müslim ve Gayri Müslim çevrelerin 

-padişaha suikast düzenlemeye ve onu tahttan 

indirmeye varana dek- entrikalarına ve oynanan 

oyunların perde arkasına vakıf olabilmek 

ve sıkı tedbirler alabilmek için, dinî ve içtimaî 

bir kısım mahzurlarına rağmen sağlam bir haber 

alma (Hafiye) teşkilatı kurmak mecburiyetinde 

kalmıştı. Ayrıca, başta İngiltere olmak üzere Avrupalı 

devletlerin, kendisini ve Osmanlı’yı parçalamaya 

ve yıkmaya yönelik (ona, “Yabancı elleri 

ciğerlerimin içinde duyuyordum.” dedirtecek 

kadar) karanlık emellerini engellemek ve içerde 

çıkarlarına âlet ettikleri kimi devlet adamlarını 

ve muhalif kesimleri etkisiz hale getirebilmek 

için de büyük bir istihbarat birimine ve güvenilir 

haber kaynaklarına şiddetle ihtiyaç duymuştu. 

Çok eleştirilen “hafiyecilik ve jurnalcilik”in 

ortaya çıkması ve kök salmasında Abdülhamid’e 

göre yukarıdaki sebeplerden hâsıl olan bir zaruret 

vardı. Bunun gerekçelerini, faydalı ve zararlı 

yanlarını ve kendisine yöneltilen acımasız 

tenkitleri hatıralarında çok tafsilatlı bir şekilde 

şöyle açıklamıştır: 

“Birçok insanın sinirli halimden faydalanmaya 

çalıştıklarını, hafiyelerin, jurnalcilerin 

alçak namussuz insanlar olduklarını, dinimizin 

de müzevirleri (laf taşımayı) telin ettiğini (lanetlediğini) 

gayet iyi biliyorum. Fakat geniş bir 

haber alma teşkilatı kurmamış olsaydım, etrafımı 

saran tehlikelere karşı kendimi korumam 

kabil (mümkün) olamazdı. Diğer hükümdarlar 

da, mesela çarlar da aynı şekilde hareket etmiyorlar 

mı Her şeyden önce, istihbarat teşkilatının 

bizim için çok ehemmiyetli olduğunu kabul 

etmek lazımdır. Ancak bunda da mübalağaya 

(abartıya) kaçmamak icap eder. Bu sahada biraz 

fazla gayretkeşlik gösteriliyorsa bu, Tahsin’in 

(Başkâtibi) kabahatidir... Her ne kadar perde 

arkasında oynananları öğrenmem, döndürülen 

entrikalara vâkıf olabilmem için, icap edenin 

yapılmasını istiyor isem de, gene bizdeki hafiyelik 

teşkilatının pek feci olduğu söylenemez.” 

“Jurnalciliğin ayıp bir şey olduğunu, gazetelerdeki 

‘jurnal raporlarının da kötü şeyler 

olduğunu biliyorum. Fakat bundan vazgeçmeye 

de imkân yoktur. Dünyanın hiçbir yerinde 

entrikanın, bizde olduğu kadar feci olabileceğini 

zannetmiyorum. Fakat kendine ehemmiyet 

payı çıkarmak isteyen gayretkeşlerin yazdığı 

mübalağalı raporları, diğerlerinden ayırmasını 

biliyorum. Benden kurtulmak için şimdiye kadar 

iki defa suikast tertiplendi. Her ikisinde de 

bazı sadık bendelerimin (adamlarımın) uyanıklığı 

sayesinde son dakikada kurtulabildim.” 

Abdülhamid’in, uzun yıllar başkâtipliğini 

yapmış olan Tahsin Paşa da, jurnallerin çok 

abartıldığını ve Abdülhamid’le ilgili bu noktada 

ortaya atılanların büyük bir kısmının dedikodu 

kabilinden uydurma şeyler olduğunu şu 

şekilde vurgulamıştır: “Jurnallerin, Hünkâr tarafından 

açılıp okunduğu ve Sultan Hamid’in 

her gün binlerce jurnal alıp irade verdiği hakkındaki 

haberler uydurmadır. Sultan Hamid’in, 

bilhassa jurnallere el sürmediği hall’inden 

(tahttan inmesinden) sonra kendi dairesinde 


teslim eden İngiliz gemisinde, Türk başına kaç 

devletlerde de görüldüğünü” belirmiştir. 

silah bulunuyorsa tam o kadar Ermeni öldüreceğiz.” 

Diğer yandan Abdülhamid, İngilizlerin Osmanlı 

sınırı içindeki Ortadoğu topraklarında 

petrol aramak maksadıyla yaptıkları kazı çalışmalarını 

da kullandıkları yerli ameleler kanalıyla 

sıkı sıkıya takip etmiştir. Yoğun takipten sonra, 

ilmî ve arkeolojik çalışmalar kılıfıyla yapılan 

kazıların altından keskin bir petrol kokusu aldığını 

hatıratında etraflıca söz etmiştir. 

Sansür Gerekli miydi 

Abdülhamid, sansürün gerekliliğini, neden 

yapıldığını veya bu konuda zatına yöneltilen 

tenkitlere karşı savunmasını hatıralarında şöyle 

ortaya koymuştur: 

“Bizde sansür elzemdir (lüzumludur), mevcudiyetini 

tenkit edenler yanılmaktadırlar. 

Bizdeki müesseseleri garptakiler gibi mütalaa 

etmeye (değerlendirmeye) imkân yoktur. Belki 

orada kültürün daha yaygın olması sebebiyle, 

matbuatın tenkitleri tabiî karşılanabilir. 

Fakat bizde henüz halk çok bilgisiz, çok saftır. 

sandıklarla kapalı jurnal bulunmasıyla sabittir. 

Hünkâr’ın ehemmiyet verdiği jurnaller, bunları 

takdim eden adamların şahıslarına ve mevkilerine 

bağlıdır... Hünkâr, bunları ekseriya bizzat 

açar, bazılarının altındaki imzayı makasla keserek 

muamele mevkiine koyar, yani iradesini 

vererek Kâtipler Dairesine gönderir.” 

Tarihçi Osman Turan ise, kurduğu hafiye teşkilatından 

dolayı Abdülhamid Han’ın son derece 

haklı ve makul gerekçelere sahip olduğunu 

şöyle savunmuştur: “Sultan Hamid ve imparatorluk 

aleyhinde girişilen açık-gizli faaliyetler, 

suikast teşebbüsleri o kadar çok ve çeşitli idi 

ki, sağlam bir emniyet teşkilatı olmasa idi devletin 

ve kendisinin yaşaması mümkün değildi. 

İşte o, bu maksatla kurduğu istihbarat (hafiye) 

teşkilatı sayesinde her türlü düşman faaliyetini, 

günü gününe takip ediyor ve gereken tedbirleri 

alarak koca imparatorluğu ayakta tutuyordu. Bu 

siyasî zarurete ve hiçbir devletin bundan geri 

kalamamasına rağmen, düşmanları bu hafiye 

teşkilatını da aptalca onun aleyhinde bir delil 

olarak göstermekten sıkılmamışlardır. Sultan 

Aziz’in basit bir komploya kurban gitmesi de 

böyle bir teşkilata sahip olmaması ile alakalı 

idi. Sultan Hamid, amcasının başına gelenlerden 

çok ders alıyor ve aklî dengesini kaybeden 

ağabeyi Sultan Murad’ı tekrar tahta çıkarma 

gayretlerinin kendisinden ziyade Türkiye’yi yıkmaya 

yönelik olduğunu biliyordu.” 

Milletlerarası Alandaki 

İstihbarat Başarıları 

Abdülhamid’in, dış tehlike ve saldırılara karşı 

devleti korumak için hafiye teşkilatını nasıl 

ustaca bir biçimde kullandığını ve güçlü haber 

kaynaklarına ulaşmak için ne kadar yoğun bir 

çaba gösterdiğini şu iki hadise çok çarpıcı bir 

şekilde anlatmaktadır: 

Sultan Abdülhamid’in, hükümdarlığı müddetince 

içeride ve dışarıda en fazla mücadele 

ettiği meselelerden biri de Ermeni Meselesi ve 

Ermeni propagandası idi. Ermeni militanlarını 

ve eylemlerini takipte ne kadar ileri gittiğini 

göstermede şu olay mükemmel bir misaldir: 

Batılı emperyalistlerin, Ermenileri kışkırtarak 

Anadolu’da karışıklıklar çıkardığı günlerde, İngiliz 

Büyükelçisi Sultan Abdülhamid’e gelip, 

“Daha ne kadar Ermeni öldüreceksiniz” küstahlığını 

gösterince, Ulu Hakan elçiye şu müthiş 

karşılığı vermişti: “Filan gün, filan saatte 

Karadeniz’in filan noktasına yaklaşıp, karaya 

Ermenileri Türklere karşı silahlandırmak için şu 

kadar sandık malzeme çıkaran ve komitacılara 

Sultan Abdülhamid’in, bilhassa 93 Harbinden 

sonra dozu giderek artan bir şekilde, basın-yayın 

ve haberleşme araçlarını sıkı bir denetime, 

hatta “sansüre” tâbi tuttuğu doğrudur. 

Sansür müessesesi, daha çok siyasî yazılara, 

ihtilâl haberlerine ve gizli siyasî faaliyetlere yönelik 

olarak işletiliyordu. Bunun dışında kalan 

son derece geniş bir alanda hiçbir baskı ve sansüre 

maruz kalan yazı yazmak ve yayın yapmak 

tamamen serbestti. Hatta sansürün en yoğun 

olduğu günlerde dahi, İstanbul postanesinden, 

20 bin Bulgar’ın sözde katledildiği yolundaki 

haberlerin Londra gazetelerine gönderilmesine 

mani olunamamıştı. Zira kapitülasyonlar yüzünden 

yabancı postaneler denetim altına alınamıyor 

ve ecnebi yayınların ülkeye girişine yasak 

konulamıyordu. 

Esasen sansür durumu tamamen yukarıda 

açıkladığımız, devletin dış baskılar karşısında 

iyiden iyiye bunaldığı ve yıkılma tehlikesi geçirdiği 

olağanüstü kritik bir dönemin, olağanüstü 

şartlarından kaynaklanmıştır. Elbette ki, 

o dönemde sansüre başvuran sadece Osmanlı 

ve Abdülhamid değildi. Rusya, Fransa, İngiltere 

başta olmak üzere hemen hemen tüm Avrupa 

devletleri sansüre müracaat ediyor, hatta daha 

sert ve yoğun bir biçimde uyguluyorlardı. Bu 

manada mesela, İngiltere Dışişleri Bakanlığı 

Müsteşarı Sandison, 8 Ekim 1881’de yazdığı raporda 

“Sultan Abdülhamid’i sansür konusunda 

suçlamanın anlamsız olduğunu ve bunun diğer 

Tebaamıza çocuk muamelesi etmeye mecburuz... 

Ebeveyn (anne-baba) ve mürebbi (terbiyeci) 

nasıl gençliğin eline zararlı neşriyatın 

geçmemesine dikkat ederse; bizim hükümet 

de halkın fikrini zehirleyecek her şeyi halktan 

uzak tutmaya çalışmalıdır. Fransızcadan tercüme 

edilen birçok romanın hareme girmesi; 

kalpleri, fikirleri ifsat etmesi çok acı olmuştur. 

Bu kötü neşriyatı ithal edenlerin Türkler değil 

de, Fransızlar, Rumlar ve Ermeniler olması ancak 

teselliden ibarettir. Şu Ermeniler ve Rumlar 

ne müfsit (fitneci) insanlardır! Piyasaya 

sürdükleri bu hakikate aykırı romanlar, eğer 

sansürden geçmeden gazetelerde neşredilseydi; 

halkta fena tesirler uyandırır, bu da 

ecnebilerin hakkımızdaki fikirlerini büsbütün 

yanıltırdı. Zaten memleketimiz kâfi derecede 

her türlü iftiraya maruzdur. Bütün bu söylediğimiz 

sebepler, sansürün devam etmesini 

icap ettirici sebeplerdir.” 

Dipnot 

1. Sultan Abdülhamid, Siyasi Hatıratım, İstanbul, 1984. 

2. Tahsin Paşa, Sultan Abdülhamid, İstanbul, 1990. 

3. Y. Kenan Necefzade, II. Abdülhamid ve İttihat ve Terakki, 

İstanbul, 1967. 

4. Necip Fazıl Kısakürek, Ulu Hakan, İstanbul, 1988. 

5. Orhan Koloğlu, Avrupa’nın Kıskacında Abdülhamit, İstanbul, 

2005. 

6. Mustafa Armağan, Abdülhamid’in Kurtlarla Dansı, İstanbul, 

2006. 

7. İsmail Çolak, Son İmparator: Abdülhamid Han’ın Gizemli 

Dünyası, 6. Baskı, İstanbul, 2010, Nesil Yayınları. 


KÜLTÜR / H. Neşe KOÇAK 

Evvel Zaman İçinde Bir Masal Saray; 

“Kubadabad” 

“Bir masal saray… Selçuklu Kubadabad Sarayı. 

Alaeddin Keykubad’ın, bugün Gölkaya denilen yerde, 

Beyşehir Gölü kenarına yaptırılmasını buyurduğu 

büyük saray. Selçukludan günümüze izleri kalan tek 

saray. Bu muhteşem sarayın çini kalıntılarını görmek 

için Karatay Medresesi Müzesi’nde idim.” 

Bir masal saray… Selçuklu Kubadabad Sarayı. 

Alaeddin Keykubad’ın, bugün Gölkaya 

denilen yerde, Beyşehir Gölü kenarına 

yaptırılmasını buyurduğu büyük saray. Selçukludan 

günümüze izleri kalan tek saray. 

Bu muhteşem sarayın çini kalıntılarını görmek 

için Karatay Medresesi Müzesi’nde idim. 

Fakat seyrettiğim çinilerin sıra dışılığı, güzelliği 

karşısında kendimi bir hayal âleminin sihirli 

kapısından içeri girerken buldum. “Geçmiş zaman 

olur ki hayali cihan değer.” denen ‘geçmiş 

zaman’ bu olsa gerek… 

Selçuklunun başkenti Konya’dayım. Yıl 

1237. Hava ılık ve tatlı. Mevsim 

ilkbahar. Konya ilimde ve 

sanatta ihya olmuş. Şehir, 

bilginleri, filozofları, 

şairleri, mutasavvıfları, 

hoca, 

musikişinas ve 

diğer sanatkârlarla 

altın çağını yaşıyor. 

Bahaeddin Veled, 

Mevlâna Celaleddin 

başta olmak üzere 

Kadı Burhaneddin, Kadı 

Sıraceddin, SadreddinKonevî, 

Şahabeddin Sühreverdî gibi bilginler, 

Muhyiddin Arabî gibi mutasavvıflar Konya’da 

yerleşmişler, verdikleri eserler şehri bir kültür 

merkezi hâline getirmiş. 

Birçok kütüphane, han, hamam, medrese, 

çeşme, cami gözüme çarpıyor. Özellikle ipek 

kumaşların satıldığı kumaş hanları, hastaların 

tedavi edildiği bimaristanlar görüyorum. Avrupa 

Ortaçağ’ın karanlıklarında boğulurken tarih, 

edebiyat, felsefe, sanat, tıp, kozmografya, 

hukuk ve din alanında büyük tarihî ve kültürel 

atılımlar yapılmış. 

Sokaklarda tebdili kıyafet geziyorum. Her 

yanda atlı süvariler var. Rastladığım insanlar genellikle 

ay (gibi yuvarlak) yüzlü, yay kaşlı, badem 

gözlü, ince-uzun burunlu, küçük ağızlı. Kadınların 

kimisi peçeli ve yaşmaklı, kiminin başı açık, 

hotozlu. Üzerlerinde harmaniyeler var. Erkekler 

birçoğu uzun, örgülü saçlı, temiz yüzlü. Bıyıklı, 

sakallı olanları var. Keçeden ya da deriden kemerler, 

çizmeler, uzun, renkli kaftanlar, börkler 

giymişler. Çarşılar, bedestenler kalabalık. 

Büyük Selçuklu Sultanı 1. Alaeddin Keykubad, 

Kayseri’de zehirlenerek öldürülmüş. Ne 

büyük bir kayıp! Çünkü yalnız Konya değil, Anadolu 

da onun sultanlığı zamanında en müreffeh 

dönemini yaşamış. Sultanın sağlığındayken yapılmasını 

istediği yazlık saray yeni bitmiş. Oğlu 

2. Gıyaseddin Keyhüsrev ikamet ediyor. 

1219’da başlayıp 1236’da biten 

muhteşem sarayı görebilmek 

için şehirden 

uzaklaşıyorum. Saray, 

Torosların kolu olan 

Anamas Dağları 

eteklerinde, sedir 

ağaçları ve daha 

önce görmediğim 

güzellikte kır çiçekleri 

arasında, saray 

çinilerinin ödünç alındığı 

firuze renkli Beyşehir 

Gölü’nün batı sahiline kurulmuş. 

Gölün etrafında bin bir türlü 

renge bürünmüş bin bir çeşit su kuşu yaşıyor. 

Burası cennetten bir yer sanki. Büyük saray, küçük 

saray, külliye, suyolları, yürüyüş rampaları, 

liman, kayıkhane, av parkı gibi 20 dolayında çeşitli 

yapının olduğu büyük bir yerleşim merkezi. 

Akşam, Beyşehir Gölü’nün mavi sularına açıyor 

çift başlı kartal gibi, simsiyah kollarını. Sular 

kararıyor. Heyecandan oluşan hafif bir ürpertiyle 

yavaşa yavaş büyük saraya yaklaşıyorum. 

Surlarla kaplı göle bakan bir avludayım. Avlunun 

tam ortasındaki taç kapıdan içeri süzülüyorum. 

Simetrik, üç odalı giriş bölümünden büyük 

bir salona, oradan da taht makamına giriyorum. 

Def ve çeng sesi geliyor kulağıma derinden derine. 

Nedim’in; “Nağmeyi çenge bedel, dinler 

iken nale vü ah” dizesi geliyor aklıma. 


Çinileri görebilmek için taht salonuna giri- 

hayvanları var. Öbür âleme ulaştırıcı araçlar ola- 

kuşu. Yüzleri sultana benzeyen, başlarında taç 

kalan camiler, medreseler ve türbeler sapasağlam 

yorum. İşte karşımdalar! Muazzam bir görüntü. 

rak kabul gören ve mitolojiye göre kökleri deni- 

taşıyan, sultanın elbisesinin renkleriyle bezeli 

ayakta dururken içinde koca bir masal dünyası, 

Şaşkınlıktan hangisine bakacağımı bilemiyo- 

zin dibinde olup sürekli kendini yenileyen hayat 

bu masal kahramanları Kaf Dağı’nın eteklerinde 

eşine rastlanmamış müthiş bir sanat barındıran 

rum. Hayal içinde hayal mi yoksa her şey Hep- 

ağacı ve kuşları seyrediyorum kimi sahnelerde. 

bilinmeyi, tanınmayı beklemişler asırlarca. 

figürlü sarayların yerle bir olmuş olması. 

si pırıl pırıl, yepyeni, sapasağlam. 23 cm çapında, 

sekiz köşeli, firuze, mor, yeşil, kahverengi, 

kobalt mavisi yıldızlar, türkuaz renkli, haç formlu 

çinilerle çevrilmiş. Taht salonu ve birbirine 

bağlı birçok odanın duvarları devrin en güzel 

çinileriyle süslü. Desen ve renk uyumu arasında, 

tılsımlı bir masal gibi değişen, güzelleşen 

çinilerin her biri farklı birer hikâye anlatıyorlar. 

Su kuşları, karşılıklı duran çift tavus kuşları, Şaman 

geleneklerinden gelen ilhamla, stilize edilmiş 

hayat ağacının dallarındalar. Şahin, doğan 

gibi avcı kuşlar, ya bir tavşanı yakalamış götürüyor 

ya da bir ceylanı parçalamak üzere. Bütün 

bu çinilerin arasında bitkisel dekorlu, hat yazılı, 

bazen de hat yazısının taklidi motifler, hayvan ve 

insan figürlerinin arasına serpiştirilmiş. 

Bu güzellikleri görüp de etkilenmemek, ilham 

almamak, hayal dünyasına dalmamak ne 

mümkün! Fakat her şeyin bir sonu var. Zaman 

gezgini olsam da gitme vakti geldi. Seyahat bavulumu 

Selçuklu yaşam tarzına ve sanatına dair 

güzelliklerle doldurdum. Biraz mahzun, biraz 

düşünceli dönüyorum çıktığım zaman yolculuğundan. 

Keşke Kubadabad şimdi de var olsa, 

Selçuklu çinilerindeki bezemeler, kökeni Uygurlara 

dayanan bir resim sanatından, eski İran, 

Suriye, Bizans ve Şamanizm’den ilham almıştır. 

Geçmişten gelen zengin ve ince kültür birikiminin 

İslâm senteziyle yoğrulması sonucu ortaya 

çıkan bu muhteşem saray çinileri kesinlikle görülmeye 

değer. Prof. Dr. Rüçhan Arık tarafından 

sonuçlandırılan ve başlangıcından itibaren 30 

Kozmik ve mistik simgelerle yüklü insan 

Selçuklunun simgesi, sultanı temsil eden 

keşke aslına uygun olarak yeniden yapılandırıl- 

yıl süren kazı çalışmalarıyla saklandıkları yer- 

figürleri; sultan ve saray erkânı. Kimisi Türk 

çift başlı kartallar, bir başı doğuya, bir başı ba- 

sa, keşke masal olmasa... 

den gün yüzüne çıkartılan ve masal dünyasının 

oturuşu denilen biçimde oturmuş, üzerlerinde 

benekli, ya da çizgili mor, lacivert, firuze kaftanlarıyla 

görülüyor. Hizmetkârlar, ellerinde sürahileri, 

meyveler, av hayvanları taşıyor. Sonsuz 

hayatı, cenneti, bereketi simgeleyen haşhaş 

ve nar tutan ya da ok atan uzun saçlı erkekler 

bazen de iki elinde balık tutan ve burçları simgeleyen 

bir şekle bürünüyorlar. Başları örtülü 

fakat yine de uzun saçları örtülerinin altından 

görünen, uzun harmaniyelerinin yenleri ellerini 

saklayan ya da çiçek tutan kadınlar da bu masal 

sahnesinde arz-ı endam ediyorlar. 

tıya bakarken “Dünyanın tek hâkimi biziz.” der 

gibiler. Kartalla puhu kuşu karması bu figürlerin 

göğsünde “El Muazzam”, “Es Sultan”, “Es- 

Saadet” gibi sultanı anlatan isimler yazıyor. Selçuklulara 

Artuklular aracılığıyla geçen ve Alaeddin 

Keykubad döneminde yaygınlaşan kartal 

figürü, sultanın kişisel arması niteliğini taşıyor. 

İbni Bibi’ye göre koruyucu kanatlarını sarayın 

üstüne geren, ona kuvvet ve kudret ihsan eden 

bir sembol. Saray çinileri içinde en ihtişamlısı. 

Ya mitolojik figürler; Kaf Dağı’nda oturan, olağanüstü 

güçleriyle sarayı düşmanlardan koruyan 

Fakat evvel zaman içinde bir masal saray Kubadabad. 

Bu sarayda ve çevresinde “Divanhane” 

denilen görkemli kabul mekânlarını süsleyen çinilerden 

ve kazılarda çıkartılan diğer seramiklerden, 

av partilerini, göz alıcı, zevkli, zarif bir saray 

hayatının olduğunu ve gündelik yaşamın nasıl 

sanata dönüştüğünü anlamak mümkün. Selçuklu 

sultanlarının ve Türkmen emirlerin hoşgörüsüne 

dayanarak figüratif bir sanat geliştiren o zamanın 

Anadolulu ustalarına şaşırmamak, hayran kalmamak 

elde değil. Burada asıl şaşırtıcı olan, Sünni 

İslâm’ı hızla yaymaya çalışan sultan ve emirlerin 

kapılarını aralayan belge niteliğinde bu çiniler, 

Anadolu Selçuklu Türklerinin yaşam tarzından, 

aydın bakış açısından, hoşgörüsünden, enfes 

tatlar sunarlar altın taslarda. 

Ne yapıp edin, çağının çok ötesinde bir devlet 

olarak tarih sahnesinde yerini almış olan Selçukluları 

daha yakından tanıyıp hissedebilmek 

için yolunuzu mutlaka Konya Karatay Medresesi 

Müzesi’ne düşürün. Bugünkü Türkiye’nin temellerini 

atan Selçuklu atalarımızın, din, dil, ırk ayrımı 

gözetmeden özgüvenden kaynaklanan engin 

bir hoşgörüyle, ince bir sanat zevkiyle oluştur- 

Birçok sekizgende hoplayıp zıplayan, kaçan 

insan başlı, kuş gövdeli sirenler, insan başlı aslan 

böyle bir sanata destek vermeleri, benimsemeleri 

dukları ve bizlere miras bıraktıkları güzellikleri 

kovalayan, aslan, ayı, tilki, dağ keçisi, tavşan, 

gövdeli sfenksler, Farsça “30 kuş” anlamına ge- 

ve bu figürlerle süslü saraylarda yaşamış olmaları. 

seyredin ve hayal edin. Kim bilir belki siz de be- 

kurt, antilop, yaban eşeği, at gibi orman ile av 

len simurglar ya da nam-ı diğer zümrüdü anka 

Düşündürücü olan ise Selçuklulardan günümüze 

nim gibi bir masal figüranı olursunuz. 


KÜLTÜR / Fatih ÇINAR 

Mustafa Takî Efendi (k.s.)’de 

Çevre Bilinci 

Sûfîler manevî hayatlarını hiçbir zaman 

maddî hayatlarındaki gelişim ve değişimden 

ayrı düşünmemişlerdir. Bir başka ifadeyle 

onlar, ‘manevî gelişim için maddî şartların 

gözetilmesi gerektiği’ hususunu her zaman 

ve zeminde vurgulamışlardır. Onlar, bu düşünceleri 

ile ‘başka canlıları ilgilendiren hususları 

göz ardı etmediklerini’ ve ‘yaratılana hizmeti 

Yaratana hizmet’ olarak gördüklerini göstermişlerdir. 

Sûfîlerin maddî âlem ile ilgili birçok kural 

koydukları ve bütün canlıları ilgilendirmesi 

yönü ile üzerinde ısrarla durdukları konulardan 

bir tanesi ise ‘Çevre Bilinci’ konusudur. Onlara 

göre tabiatın, güzellikleri ile varlığını sürdürebilmesi 

dünyada örnek ve lider insanlar olabilme 

açısından önemli olduğu kadar manevî 

ilerleme ve gelişme açısından da son derece 

önemli bir husustur. Bu konuyu enine boyuna 

tartışan ve bu konuda söz söyleyen isimlerden 

bir tanesi de sûfî kimliği ve maddî şartlara bağlılığı 

ile yakın tarihimizde müstesna bir konuma 

sahip olan Mustafa Takî Efendi’dir. Bu çalışmamızda 

Takî Efendi özelinde sûfîlerin çevreye 

olan duyarlılıklarını dile getirmek istiyoruz. 

Mustafa Takî Efendi (k.s.)’de 

Çevre Bilinci 

Öncelikle Takî Efendi’nin içerisinde bulunduğu 

maddî çevreyi hatırlamanın isabetli olacağı 

kanaatindeyiz. Takî Efendi, Osmanlı’nın çöküş 

dönemi, I. Dünya Savaşı ve Cumhuriyetin kurulduğu 

ilk yıllara şahitlik eden birisidir. Onun hayatını 

devam ettirdiği dönemde savaşlar nedeniyle 

açlık ve fakirlik memleketin dört bir tarafını 

sarmış durumdaydı. Toplum, kişiliğini olduğu kadar 

çevre düzeni ile vatanını da tekrar inşa etme 

sürecini yaşıyordu. Bu kritik süreçte Takî Efendi, 

ilmî, siyasî ve manevî kişiliğinin kendisine yüklediği 

sorumlulukla kişilik ve kimliklerin inşası 

kadar çevre bilincine sahip olarak yeniden bu 

vatanın inşası noktasında da dikkatli davranılması 

gerektiğinin altını çizmiştir. 

Takî Efendi, çevreye yani insan, hayvan, bitki 

ve cansız eşyaya karşı takınılması gereken tavrı 

Hz. Peygamber (s.a.v.)’in “Halkın hepsi Allah’ın 

iyali, fukarasıdır. Halkın Allah’a en ziyade sevgilisi 

Allah’ın iyaline yani yarattığı kullarına menfaati, 

iyiliği çok olandır.” 1 hadisinde zikredilen ‘iyâl’ kavramı 

ile izah etmeye başlamıştır. Ona göre, Müslüman 

olsun olmasın bütün insanlar, hayvanlar 

hatta bitkiler ve cansız eşyalar bu kavramın içerisine 

girmektedir. Dolayısıyla ‘yaratılmışa hizmet’ 

dinin bir emridir. Bu emir ise çevreye karşı duyarlı 

olmayı zorunlu kılmaktadır. Takî Efendi, hadisin 

şerhindeki şu ifadeleri ile çevremizdeki insanlara, 

hayvanlara ve bütün eşyaya nasıl davranılması 

gerektiğini şöyle izah etmiştir: ‘Öyle ise kardeşler! 

Hiçbir mezhep, hiçbir cins aramayıp insanlara 

iyiliğe çalışmalı hakkı elimizde bulunan biçare 

hayvanlara da iyilik etmeliyiz. Onların yemelerine, 

yerlerine, tımarlarına, üremelerine iyi bakmalıyız. 

İşimizde kullanırsak iyi işlerde eza ve cefa etmeksizin 

kullanmalıyız. Allah’ın cansız mahlûklarına 

da iyilik etmeliyiz. Ormanlarda genç fidanları kesmemeli, 

onların büyümelerine mani olmamalı, 

köklerinden kesmemeli, devrilmelerine engel olmalı, 

otları ekinleri ezip büzmemeli, onlardan insanca 

istifade etmeliyiz. Bunun içindir ki, fıkıh kitaplarımızda 

tarlası olup da sürmeyip boş bırakan 

ve ekmiş olduğu şeylerini ve ağaçlarını sulamayıp 

kurumasına sebep olan ve dükkân ve değirmen gibi 

yerlere bakmayıp harap eden kimselerin günahkâr 

olacağı açıklanmıştır.’ 2 

Takî Efendi’nin bu ifadelerinde İslâm’ın insan, 

hayvan ve bütün yaratılmışa kısacası çevreye 

bakışını özlü bir şekilde dile getirdiğini görmekteyiz. 

Takî Efendi, meselenin zahir kısmına 

dair bu ifadelerinden sonra şu anlattığı hikâye 

ile çevre bilincinin manevî boyutuna da dikkat 

çekmiştir: “Şeyhin biri müritlerinden birine, ‘Bana 

şöyle bir ot parçası getir.’ demiş. Mürit sahralara 

çıkmış, bir ot koparamamış. Şeyhin yanına eli 

boş gelmiş. Şeyhin sorusuna karşı, ‘Elimi hangi 

ot parçasına uzattımsa o ot parçasının Yaratanı 

zikrettiğini gördüm. Hiç birini koparmaya cesaret 

edemedim.’ demiş. Bu, bir hikâye ise de hisse almalı, 

Yaratanın her yarattığına riayet etmeliyiz.” 3 

Takî Efendi’ye göre çevre kirliliğine sebep 

olan bataklıkları kurutmak, gerekli yerlere köprü, 

yol, misafirhane ve çeşmeler yapmak, ağaç 

yetiştirmek suretiyle ormanlar meydana getirmek 

ve bu işleri kolaylıkla yapabilmek için ziraat 

ve sanat aletleri geliştirmek hayra vesile 

olma anlamına geldiğinden inanan insana büyük 

mükâfatlar kazandıracak davranışlardır. O, 


“Hayra delalet eden, ön ayak olan o hayrı kendisi 

yapan gibidir. Şerre delalet eden, ön ayak olan da 

o şerri yapan gibidir.” 4 hadisinden hareketle bu 

güzel işleri yapmaya gücü yetenlerin yapmalarını, 

yapmaya gücü olmayanların hayra teşvik 

suretiyle o hayrı yapanlar gibi sevap kazanmalarının 

mümkün olduğunu dile getirmiştir. 5 

Takî Efendi’ye göre, aynı vatan üzerinde 

yaşayanlar ‘ortak unsurları’ korumakla yükümlüdürler. 

Buna göre vatan topraklarını koruma 

altına almak, ulaşım amacıyla yollar yapmak, 

deniz, liman, ırmak, dağ, ova ve diğer unsurları 

faydalanabilecek derecede genel hizmete hazır 

hale getirmek ve düşman saldırılarından vatanı 

koruyacak tedbirleri almak vatandaşların sahip 

olduğu ‘ortak unsurları’ korumak anlamıma 

gelir ki Hz. Peygamber (s.a.v.)’in; “(Allahu Teâlâ 

buyurdu ki), ‘İki ortaktan birisi diğerine hıyanet 

etmediği müddetçe Ben o iki ortağın üçüncüsüyüm.” 

6 hadisinde dile getirdiği rahmet ve huzur 

ortamı ancak bu hizmetlerin hayata geçirilmesine 

bağlıdır. Takî Efendi’ye göre kasaba, mahalle, 

köylerde meralar, sular, ormanlar, yollar 

ve sokaklar da ‘ortak unsurlar’ içerisinde değerlendirilmeli 

ve bu mekânların temiz ve düzenli 

bir hale getirilmesine dikkat edilmelidir. 7 

Takî Efendi, çevre bilincini İslâm’ın temizliğe 

verdiği önem açısından da değerlendirmiştir. 

Takî Efendi’ye göre, Hz. Peygamber (s.a.v.): 

“İslâmiyet temiz ve paktır. Öyle ise temiz ve pak 

olunuz. Zira Cennet’e ancak temiz ve pak olanlar 

girer.” 8 hadisi ile temiz olma konusunda uyarıda 

bulunmuştur. Bu emri layığı ile yerine getirmek 

için ev, sokak, mahalle ve köyler her türlü pislikten 

arındırılmalıdır. Bu konuda hizmeti belediye, 

hükümet veya başka kurum/kimselerden 

beklememelidir. Kişi ancak bu şekilde yani her 

yeri temiz tutmaya gayret ettiği sürece temiz bir 

insan olarak Cennet’e girmeye hak kazanabilir. 

Takî Efendi’ye göre, bu hadis sadece dış temizliğe 

değil iç temizliğe de işaret etmektedir. Dolayısıyla 

yürekler/kalpler de temizlenmelidir ki 

insan Cennet’e layık hale gelsin. 9 Takî Efendi’nin 

bu ifadelerinden onun huzurlu bir hayat sürülebilmesi 

için fizikî çabaların yanı sıra manevî unsurların 

da göz ardı edilmemesi gerektiği fikrine 

sahip olduğu sonucunu çıkarabiliriz. 10 

Sonuç 

İslâm’ın ana kaynakları ile sistemlerini şekillendiren 

sûfîlerin üzerinde durdukları önemli 

konulardan bir tanesi de ‘çevre bilinci ile hayatı 

idame ettirme’ hususudur. Takî Efendi özelinde 

çevre bilincini dile getirmeye çalıştığımız 

sûfîlerin bu konudaki yaklaşımlarından şu sonuçları 

çıkarmamız mümkündür: 

Sûfîler, çevreye olan duyarlılıklarını daima 

manevî gelişimleri ile bağlantılı olarak değerlendirmişlerdir. 

Onlar, maddî unsurları göz ardı 

etmeyen kimseler olduklarını çevre konusundaki 

açık ve net tavırları ile gözler önüne sermişlerdir. 

“Dünya ahiretin tarlasıdır.” 11 ilkesi ile 

hayatlarına yön veren sûfîlerin önemli halkalarından 

birisi olan Takî Efendi ve onun gibi ilmî 

ve manevî kişiliği ile örnek olan şahsiyetlerin 

fikirleri derinlemesine incelenmeli ve günümüz 

insanına yön veren mesajları daha dikkatli 

bir şekilde ortaya çıkarılmalıdır. Çevreye olan 

duyarlılığımızın azaldığı şu teknoloji çağında 

sûfîlerin konuya bakışlarındaki hassasiyeti yakalayıp 

bu kriterler ile hayatımıza anlam katmanın 

İslâm dünyasını eski günlerindeki ihtişamlı 

günlerine kavuşturacak önemli hususlardan birisi 

olduğu hatırdan çıkarılmamalıdır. 

Dipnot 

1. Beyhaki, Şuabu’l-iman, c.VI, s.42, no: 7444. (Hadislerin 

tercümeleri Takî Efendi’nin ‘Kırk Hadis’ isimli eserinden 

aynen alınmıştır.) 

2. Mustafa Takî, Kırk Hadis, Mithat Paşa Sanayi Mektebi Matbaası, 

Sivas 1327, s.16 (11 Numaralı hadisin şerhi) 

3. Takî, Kırk Hadis, s.17. 

4. Tirmizi, İlim, 14; Suyûtî, Câmiu’s-Sağîr, c.I, s.300, no:1966. 

5. Takî, Kırk Hadis, s.27–28. 

6. Ebû Davud, Sünen, Büyû’, 26; Hâkim, el-Müstedrek ale’ssahihayn, 

Beyrut 1990, c.II, s.60, no:2322/191. 

7. Takî, Kırk Hadis, s.38–40. (25 numaralı hadis ve şerhi) 

8. Aclûnî, Keşfu’l-Hafâ, c.I, s.341, no:922. 

9. Takî, Kırk Hadis, s.44–45 (30 numaralı hadis ve şerhi) 

10. Takî Efendi’ye göre, “Bir kimse bir şey diker veya eker, ondan 

bir adam ve Allah’ın yarattığı mahlûkattan birisi ondan 

yerse yedikleri onu diken, eken kimseye sadaka olur” 

(Buhari, Edeb, 27; Tirmizi, Ahkâm, 40) hadisinde İslam’ın 

çevreye ne denli büyük bir önem verdiği açık bir şekilde 

belirtmiştir. Ona göre, bu hadis, bağ, bahçe, orman oluşturma, 

sebze ve meyve yetiştirme kısacası çevreyi ihya 

etme konusundaki önemli teşviklerden bir tanesidir. Takî, 

Kırk Hadis, s.64. (48 numaralı hadis ve şerhi) 

11. Aclunî. Keşfü’l-Hafâ, c.I, s.490 (Hadis No:1320); Hâkim, 

Müstedrek, c.IV, s. 312. 

Olur mu 

Akl-ı Selim olanın hali çirkin olur mu 

Kalb-i Selim olanın sonu hazin olur mu 

Cehalet batağında boğulurken insanlık! 

Dosta sırtını dönen kişi, insan olur mu 

Menfaat kokuyorken zamanın sevgileri, 

Hakiki bir dost bulmak acep mümkün olur mu 

Bir gönüle girerse kibir denilen illet, 

Şaki olur o gönül hiç mutmain olur mu 

Nefsini ölü tut ki özgür olasın İrfan! .. 

Haris ruhlu şahıstan söyle muhsin olur mu .. 

Hızır İrfan ÖNDER 


EDEBİYAT / Vedat ALİ TOK 

Beşerin Dalâleti 

“Beşerin böyle dalâletleri var 

Putunu kendi yapar, kendi tapar” 

Tevfik Fikret 

“İnsanlığın, kendi yaptığı puta tapmak gibi sapkınlıkları vardır.” 

İnsan, yaratılışı gereği inanma ihtiyacını duyar 

her zaman. Buna iman denir. Bu imanın ibresi 

kimi zaman doğru olana ve hakka, kimi zaman 

da yanlışa ve bâtıla döner. 

Allahü Teâlâ isteseydi bütün yarattıklarını 

doğru yola getirir, o istikamette yürütürdü. O 

zaman hiçbir kimse yanlış yapmaz, dünyada 

yanlışlık namına hiçbir şeyden söz edilemezdi. 

Hâlbuki bizi Yaratan, dünyaya iman ve amel bakımından, 

yani inanç ve uygulama bakımından, 

serbest bırakarak göndermiştir. Akıl vermiş, 

doğruyu bulmamıza yardım için. Mantık vermiş 

doğruyu yanlıştan ayırt edebilmemiz için… Ve 

cüz’î irade vermiş ki aklımızı ve mantığımızı kullanarak 

hareket edelim. 

Peygamberler tarihine baktığımız zaman 

bazı peygamberlerin Allah’ı, tahkik yolu ile bulma 

mücadelesini görürüz. 

En’am Sûresinin 74 ilâ 82. ayetlerinde şöyle 

deniyor: 

“İbrahim, babası Âzer’e demişti ki: ‘Sen putları 

tanrı mı ediniyorsun Doğrusu ben seni ve kavmini 

açık bir sapıklık içinde görüyorum.’. 

Böylece biz İbrahim’e göklerin ve yerin 

melekûtunu (muhteşem varlıklarını) gösteriyorduk 

ki kesin inananlardan olsun. 

Üzerine gece bastırınca, bir yıldız gördü: 

‘Rabb’im budur.’ dedi. Yıldız batınca da: ‘Ben 

batanları sevmem.’ dedi. 

Ay’ı doğarken gördü: ‘Rabb’im budur.” 

dedi. O da batınca: ‘Yemin ederim ki, Rabbim 

bana doğru yolu göstermeseydi, elbette sapıklığa 

düşen topluluktan olurdum.’ dedi. 

Güneş’i doğarken görünce: ‘Rabb’im budur, 

bu hepsinden büyük.’ dedi. O da batınca dedi 

ki: ‘Ey kavmim! Ben sizin (Allah’a) ortak koştuğunuz 

şeylerden uzağım. 

Ben yüzümü tamamen, gökleri ve yeri yoktan 

var edene çevirdim ve artık ben asla Allah’a ortak 

koşanlardan değilim.’ 

Kavmi onunla tartışmaya başladı. O da onlara 

dedi ki: ‘Beni doğru yola eriştirdiği halde Allah 

hakkında benimle mücadele mi ediyorsunuz 

O’na ortak koştuklarınızdan hiç korkmuyorum, 

ancak Rabbimin dilediği şey hariç. Rabbim ilmiyle 

her şeyi kuşatmıştır. Hiç düşünmez misiniz 

Hakkında hiçbir delil indirmediği halde, siz 

Allah’a ortak koşmaktan korkmuyorsunuz da ben 

sizin ortak koştuklarınızdan nasıl korkarım’ Eğer 

bilirseniz söyleyin, bu iki topluluktan hangisi güven 

içinde olmaya daha layıktır 

İman edenler ve imanlarını zulüm ile karıştırmayanlar... 

İşte güven onlarındır ve doğru yolu 

bulanlar da onlardır.” 

Yıldızlara, Ay’a, Güneş’e baktıktan sonra 

onların zevale erişini gören ve bunların da üstünde, 

bunları da yöneten, yönlendiren bir ilâh 

vardır, diye düşünen ve Allah’ı bulan Hz. İbrahim 

sadece bir örnektir. 

Hz. İbrahim kavmini putlara tapmaktan alıkoymak 

için mantıklı bir iş yapmıştı. 


Bu, basit bir hadise değildir. Hz. İbrahim bu 

yaptıklarıyla insanların kendi ürettiği boş ve 

faydasız inançları yıkabileceği ve doğruyu bulabileceğini 

göstermek istemiştir. Yaşadığımız 

şu çağda hangi birimizin baş etmeye çalıştığı 

put yok ki… 

Cahiliye dönemi çok ilginçtir. Kendini ve yaratılış 

gayesini sorgulamaktan yoksun, sadece 

geleneğin yanlış kasırgasıyla savrulan; durup 

düşünmeyen insanların putları tanrı edinmeleri, 

kendi ellerinden çıkan putlara tapınmaları 

çok ilginçtir. Burada Hz. Ömer’in hatırladıkça 

güldüğü bir hadiseyi nakledeceğiz yalnız şairimizin, 

şiirine dönelim biraz: 

Tevfik Fikret bir bakıma Hz. Ömer’in anlattığı 

hatıradan mülhem bir durumu anlatıyor şiirinde; 

fakat onun put kavramına yüklediği anlam 

sadece maddî anlamda düşünülmemeli. İnsanın 

kendi eliyle yaptığı ve sonra da ona taptığı 

putlar o kadar çok ki… Bugün psikolojik rahatsızlıkların 

birçoğunun temelinde 

insanın bu kendi eliyle 

yaptığı putlar yatmaktadır diyebiliriz. 

Büyük halifelerimizden Hz. 

Ömer (r.a.) şöyle bir hatıra anlatıyor: 

Cahiliye devrinde evlerimizde 

putlar vardı. Bir yolculuğa 

çıktığımız zaman, o putların 

bir suretini undan veya helvadan 

yapar, yolculuk esnasında 

onlara tapar ve hürmet 

gösterirdik. Yol uzayıp acıktığımızda 

ise, az evvel hürmet 

ettiğimiz, taptığımız helvadan 

putumuzu alır yerdik. Bundan 

daha gülünç bir hadise var mı 

Bunu hatırladıkça da Cahiliye 

zamanında ne kadar akıl dışı 

işler yaptığımızı anlar ve gülerim. 

Şüphesiz ki Tevfik Fikret, şiirinde sadece 

maddî anlamdaki putlardan bahsetmiyor. Beyitte 

put sözüyle insanın kendi oluşturduğu, 

ilâhî olmayan, beşerî düşünceler, inançlar, sıkıntı 

kaynağı olabilecek her türlü düşünceler 

kastedilmiştir. Bunlara vehim demek daha doğrudur. 

Sözgelişi aklın ve mantığın zerresi bulunmayan 

bazı törelere sadakatle bağlanmak, 

hiçbir sorgulamaya tâbi tutmadan inanmak ve 

bunları uygulamak. Yahut kendi ürettiği vehimlerle, 

birtakım beklentilere girmek. Ya da temelsiz 

korkulara kapılmak. Fallarla, burçlarla, yıldızlarla 

hayatına yön verme çalışmaları… Bunların 

hepsi insanın kendi ürettiği putlardır. 

İnsan, Hz. İbrahim’in putlarla mücadelesini 

kendine örnek almalı ve içindeki, dışındaki bütün 

putlarını kırmalı ki huzuru bulsun. 

Geldim Sultanım 

Elimi açmaya yüzüm kalmadı, 

Rahmeti Rahmana geldim sultanım. 

İki büklüm oldum sözüm kalmadı, 

Gedayım kapına geldim sultanım. 

Geçici dünyanın zevkine daldım, 

Bir günah yanında bir daha aldım, 

Gördüm ki sonunda sınıfta kaldım, 


Gözümü boyadı güzel gördüğüm, 

Nefsimle baş başa sanki kördüğüm, 

Gönül bahçesinde hazan ördüğüm, 


Güzü andırıyor yaprak sarısı, 

Yaş otuz beş derler yolun yarısı, 

Bir adım ötesi kabir kapısı, 


Kimi uzun yaşar ödün vermeden, 

Kimi solar gider gülün dermeden, 

Ben beni bilemem beni bilmeden, 


Rabia BARIŞ 


KİTAP / Hüsnâ KARANFİL 

KİTAPLIK 

Bâbıâli’de Hayat 

Edebiyatımızın üretken ismi Mehmet Nuri 

Yardım’ın yeni kitabı Çağrı Yayınları aracılığı 

ile okurlarla buluştu. Bâbıâli’de Hayat 

adını taşıyan kitap, isminin kaynağı olan 

Bâbıâli’yi yalnızca bir semt olarak anlatmıyor, 

o semte anlam kazandıran bir devri, yaşayanların 

tanıklıkları ile yâd ediyor. 

Kitapta Mehmet 

Nuri Yardım’ın 1985- 

2013 yılları arasında 

yapmış olduğu röportajlar 

yer alıyor. 

Yazar, Bâbıâli’nin basın-yayın 

hayatının 

kalbi olduğu zamanları 

yaşamış ve o dokuda 

izler bırakmış 

olan 26 önemli ismin 

izinden giderek onlara 

sorular yöneltmiş; 

semtin, en azından 

basın-yayın dünyasının 

eski rûhuna 

tekrar kavuşabilmesi 

için neler yapılması 

gerektiğini onların hâtıra, gözlem ve tecrübelerini 

konuşturarak ele almış. 

Bâbıâli’de Hayat’ın sayfalarında gezinmek, 

birbirinden değerli pek çok ismin kültür 

sohbetlerine kulak vermek gibi. Örneğin bir 

sayfada Dursun Gürlek tashihin mâhiyetiyle 

ilgili düşüncelerini beyan ediyor; İbnülemin 

Mahmud Kemâl İnal’e dâir yapmakta 

olduğu araştırmalardan detaylar paylaşıyor. 

Başka bir sayfada ise Gürbüz Azak, merhum 

yazarımız Peyami Safa ile ilgili hüzünlü bir 

hâtırasını anlatıyor; insanlarımızın, özellikle 

de gençlerimizin millî ve mânevî kültürümüzü 

çok iyi tanıması gerektiğinin altını çiziyor. 

Hüseyin Movit medya ve eğitim dünyasında 

sıklıkla yapılan dil yanlışlarını sıralarken (ki 

kitabın en ilginç yerlerinden 

biri o kısım) okuyucu 

kendi yanlışlarını gözden 

geçirme ihtiyacı hissediyor. 

Yazıkatüristimiz Lütfü 

Oflaz mizahın Türkiye’deki 

mâcerâsını edeb çerçevesinde 

değerlendiriyor. 

Söyleşilerin içinde en 

dikkat çekici olanların başında 

ise Olcay Yazıcı’nın 

cümlelerinin ağırlandığı 

bölüm geliyor. Yazıcı’nın 

tesbitleri özümüzden nasıl 

uzaklaştığımızı ortaya 

seriyor; okurken, “merhum 

haklı, kültürel çölleşme 

geleceğimizi tehdit ediyor, 

fakat şükür ki ırmaklar da 

onlar gibi emektarların sayesinde sonsuza 

akmaya devam ediyor.” diyorsunuz. 

Röportajların satır aralarında Beşir 

Ayvazoğlu’nun çocukluğunda iflah olmaz bir 

Jules Verne ve çizgi roman okuyucusu olduğu; 

Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın okuma yazması 

olmamasına rağmen tashihe fazlasıyla 

önem verdiği gibi pek çok enteresan gelen, 

gülümseten detaya da rastlamak mümkün. 

Lâkin kitap sadece bir anılar söyleşisi 

olarak düşünülmemiş. Yazarın sorduğu ustaca 

sorular konuklarını mâzinin sayfalarında 

yolculuğa çıkarırken tecrübelerini süzerek 

okuyucuyla paylaşmalarına da vesile olmuş. 

Dolayısıyla kitap, basın-yayın dünyasına ilgi 

duyan ya da dâhil olmak isteyenler için yol 

gösterici olma, üslup kazanmaları için duayenlerden 

öneriler barındırma mâhiyetini de 

taşıyor. 

Gerek konuşmacıların bahsettiği eserler, 

gerekse söyleşilerin sonunda yer alan kaynak 

niteliğindeki kitaplar listesi ise bu tür kitapları 

başka değerli kişileri ve eserleri keşfetme 

vesilesi olarak görenler için hazine niteliğinde. 

Her şeyden önemlisi, kitapta yer alan feyizli 

röportajlar ve anlatılan irfanla örülü 

zamanlar gösteriyor ki, artık sadece turistik 

bir bölge olarak görülen ve özellikle de yeme-içme 

mekânlarıyla işgâl edilen Bâbıâli ve 

çevresinin târihimizi şekillendiren o eski dokusunun 

daha fazla bozulmadan korunması 

ve gelecek kuşaklara aktarılması lâzım! Zîrâ 

değerlerimizin göz göre göre yok olmasından 

anlaşılıyor ki, toplumun sadece midesi için 

değil, asıl beyni için verimli beslenmeye ihtiyacı 

var! 

Bâbıâli’de Hayat 

Mehmet Nuri Yardım 

Çağrı Yayınları 

Tel: 0212 516 20 80 

Doğruluk Kitabı 

Ebû Saîd Harrâz 

Çeviri: Hacı Bayram Başer 

Hayykitap 

Tel: 0212 352 00 50 

Risâle-i Haseneyn 

Niyâzî-i Mısrî 

Revak Kitabevi 

Tel: 0216 342 47 97 

Tarih Tıbbı Konuşturdu 

Talha Uğurluel, 

B. Muammer Kayatekin 

Timaş Yayınları 

Tel: 0212 511 24 24 

Sus Ey Nefsim 

Fatih Duman 

Nesil Yayınları 

Tel: 0212 212 551 32 25 

Aile İçi İletişim 

Şaban Karaköse 

Rağbet Yayınları 

Tel: 0212 528 85 19 


PSİKOLOJİ / İbrahim BALCIOĞLU 

Eğitim, Zihin ve 

Gençlik 

“Eğitim; bir ailenin, bir toplumun, bir ulusun geleceğini 

şekillendirir. Başka milletlerin kölesi olmamak için 

eğitime ihtiyaç vardır. Eğitim sayesinde çağı yakalarız, 

refah düzeyimiz artar, mutlu oluruz.” 

Eğitim; bir ailenin, bir toplumun, bir ulusun 

geleceğini şekillendirir. Başka milletlerin 

kölesi olmamak için eğitime ihtiyaç vardır. 

Eğitim sayesinde çağı yakalarız, refah düzeyimiz 

artar, mutlu oluruz. 

Türk milleti için de eğitim birinci planda gelir. 

Atalarımız çok eskiden beri eğitime gerekli 

önemi ve değeri vermişlerdir. Esasen yüce dinimiz 

İslâm da bunu emretmektedir. 

Cumhuriyet Türkiye’sinde eğitim çok önemli 

düzeyde ele alınıp değerlendirilmiştir. Türk Milli 

Eğitimi’nin esas gayesi, milletimizin evlatlarını 

belirli ülküler ve fikirler çevresinde şuurlu 

kılmak ve eyleme hazırlamaktır. 

Aziz milletimizin çocukları eğitim sayesinde 

millî, ahlakî, insanî, manevî ve kültürel değerlerini 

öğrenir, özümser, korur ve uygulamaya 

koyar. Gençler ailesini, vatanını, milletini sever 

ve onları yüceltmeyi amaç edinmeyi öğrenirler. 

Millî şuurla yetişen evlatlarımız evrensel anlamda 

insan haklarına bağlı ve duyarlı, ezilenin 

ve sömürülen zümrelerin duyarlılıklarına hassas 

bir yapıya sahiptirler, vicdanî kanaati bünyelerinde 

barındırırlar. 

Milletimizin aziz evlatları bedenen ve ruhen 

dengeli ve sağlıklı bir yapıya sahip olmalıdırlar. 

Eğitimle gençlerin yetenekleri tespit edilir 

ve geliştirilir. Gençlere bilgi ve beceri kazandırılır, 

birlikte iş görme alışkanlığı verilir. 

Gençlere verilecek bilgi ve donanımla toplumun 

mutluluğu artırılır. Ayrıca aziz milletimizin 

her açıdan bütünlüğü ve dayanışması arzu 

edilir. Bunu anlayacak ve sağlayacak kapasitede 

gençlerin yetiştirilmesi hedeflenir. 

Gençlerimizin meslek sahibi olmalarını sağlamak 

çok önemlidir. Meslek kişilerin davranışlarına 

yön verir. Meslek sahibi insanların kendilerine 

olan güvenleri tamdır, diğer kişilerle 

ilişkilerinde problem yaşamazlar. Çevrelerine 

pozitif ışık verirler, mutluluk görüntüsü sergilerler. 

Eğitime büyük önem verilen ülkemizde eğitim 

kurumları herkese açıktır, eşit mesafededir. 

Okullarda dil, ırk, cinsiyet ve din ayrımı yapılmaz. 

Esasen öteden beri Türk milleti tarihinde 

hiçbir ayrım yapmamıştır. 

Ülkemizde eğitim kadın, erkek herkese fırsat 

ve imkân eşitliği vardır. Yoksunluk, yoksulluk 

sebebiyle öğrencilerin en yüksek eğitim 

kademelerine kadar ulaşmaları devletçe sağlanır. 

Parasız yatılı okullar, burs, kredi gibi yardımlar 

devletin görevleri arasındadır. Eğitimin 

yanında gençlerin hayata atılmaları ve uyum 

sağlamaları konusunda bilinçlendirmeleri gerekir. 

Bu amaçla kurslar düzenlenir, ek dersler 

verilebilir. 

Eğitimin gerçekleştirilmesinde Türkçe büyük 

önem taşır. Türk dilinin, eğitimin her kademesinde, 

özellikleri bozulmadan ve aşırılığa 

kaçılmadan öğretilmesine önem verilir, çağdaş 

eğitim ve bilim dili haline gelmesine, dilin zenginleşmesine 

çalışılır. 

Eğitimde bilimsel ve teknolojik esaslara ve 

yeniliklere öncelik verilmelidir. Gençler yabancı 

dil, bilgisayar ve beceriler konusunda bilgilendirilir. 

Çocuklar ve gençler donanımlı hale 

getirilmelidir. Çevresel ve psikolojik şartlar göz 

önünde bulundurulmalıdır. 

Eğitimde verimliliğin artırılması ve sürekli 

olarak gelişmenin ve yenileşmenin sağlanması 

bilimsel araştırma ve değerlendirmelere dayalı 

olarak yapılır. Bilgi ve teknoloji üretmek ve kültürümüzü 

geliştirmekle görevli eğitim kurumları 

gereğince donatılıp güçlendirilir. 


Bu yöndeki çalışmalar maddî ve manevî bakımdan 

teşvik edilir ve desteklenir. 

Eğitimin amacı gençlere riskler konusunda 

farkındalık vermeye, duyarlılık geliştirmeye 

yönelik olmalıdır. Duyarlılık geliştirme gayretleri, 

bireyin değer yargılarını güçlendirmek ve 

davranışına olumlu yönde yansıtmak olmalıdır. 

Farkındalık sonucu gençler işbirliği ve yardımlaşmaya 

uygun hale geliyor. 

Bilgi, beceri ve değerlerin gelişmesini temin 

etmek gerekir. Böylece öğrenmeyi ve bunun 

gerçekleşmesini sağlamak kurumların, kişilerin 

hedefi, görevi olmalıdır. Öğrenme teorik düzeyde 

olmamalıdır. Öğrenmede gözlem, araştırma, 

deneme, inceleme esastır. Öğrenci bildiklerini 

test etmeli, uygulamaya koymalıdır. Öğrendiklerinin 

yararını görüp görmediği tartışmaya 

açılmalıdır. Öğrenme, dersler, programlar Millî 

Kimliği merkeze almalıdır. Millî Kimliği beslemek, 

geliştirmek devletin görevleri arasındadır. 

Çocuklara ve ergenlere millî ve manevî değerlerimizi 

öğretmeliyiz. Bu uygulamaları yaparken 

evrensel değerlerin de göz ardı edilmemesi 

lazımdır. Hayat boyu öğrenen, edindiği bilgi ve 

beceriyi hayata geçiren bireylerin yetiştirilmesinde 

öğrenme, öğretim stratejisi, yöntem ve 

teknikleri büyük önem taşımaktadır. 

Öğrenme etkinlikleri/yaşantıları, öğrencilerin 

gelişim düzeylerine uygun ve anlamlı olmalıdır. 

Etkinlikler gerçekleştirilirken öğrencilere 

yeterli ve uygun materyal sağlanmalıdır. 

Öğrenme ve öğretme etkinlikleri ürünle 

birlikte sürece de yönelik olmalı ve öğrenci 

başarılarının değerlendirilmesinde bireysel 

farklılıklar ilkesine dikkat edilmelidir. Öğrenme 

ve öğretme etkinliklerinde yalnızca bilgiyi 

aktarmak değil, bilgiyi yeniden yapılandırmak, 

yeni durumlara transfer etmek ve sentez yapmak 

temel amaç olarak alınmalıdır. Öğrenme 

ve öğretme etkinliklerinde öğrencilerin hazır 

bulunuşluk düzeyleri, algı ve güdüleri, bireysel 

özellikleri ve derse katılımları desteklenmelidir. 

Öğrenme; belli bir amaca yönelik olarak 

düzenlenmiş hayatlar yoluyla edinilen kognitif 

yeterlilikleri, duyuşsal özellikleri ve psikomotor 

becerileri kapsar. Öğrenme, yaşam boyu süren 

örüntüler bütünüdür. Öğrencide olumlu bir 

benlik algısı ve şuuru geliştirilmelidir. 

Her insan, hayata etkin ve üretken bir biçimde 

katılarak kendini gerçekleştirme ihtiyacındadır. 

Bu bağlamda insan doğası, olumlu ve geliştirilebilir 

bir potansiyele sahiptir. Öğrenme 

ve öğretme süreci, öğrenciler arasında yarışma 

ve rekabet gibi yıkıcı duyguları körükleyen bir 

anlayışla değil; paylaşma, işbirliği ve dayanışma 

gibi insani bir ortamda yönetilmelidir. Öğrenme 

ve öğretme sürecinde öğrencinin fiziksel, 

toplumsal ve psikolojik sağlığını korumak 

ve göz önünde bulundurmak esas olmalıdır. 

Ayrıca aynı öğrencinin bireysel nitelikleri ve 

sosyokültürel düzeyi de göz ardı edilmemelidir. 

Öğrenmede, öğretmenin ne yaptığı elbette 

önemlidir. Fakat öğrencinin zihinsel ve bedensel 

kapasitesi, öğrenmede daha çok önem arz 

eder. 

Öğretici, öğrencileri motive eden, yeni ve 

özgün ortamlar hazırlayabilen, gerektiğinde 

rehberlik eden, teşhis koyabilen, öğrenmekten 

bıkmayan ve sürekli araştıran özelliklere sahip 

olmalıdır. Eğitim sayesinde çocuklara ve gençlere 

ulaşabiliriz. 

Eğitim sayesinde çocuklara istenilen fakat 

amacı gizli ideolojileri vermek mümkündür. 

Güney Kore’yi unutmamak gerekir. Güney 

Kore’yi kontrol etmek ve sömürmek için dinine, 

kültürüne el atmışlardır. Sonunda Güney Kore 

halkı büyük ölçüde Hristiyan yapılmıştır. 

Sömürgeciler, terör örgütleri ve uyuşturucu 

çeteleri, çocuklara ve gençlere el atarlar. Onlarına 

zihinlerine nüfuz ederler. 

Sonuç: “Eğitimsiz ve fakir topluluklar münevver 

cemiyetlerin kölesi olurlar.” 


ÖRNEK HAYAT / Yusuf HALICI 

Her bölgesi ayrı bir güzellikte olan 

cennet vatan Anadolu’muzun her karışında 

büyük evliya, Allah dostu insanların 

olduğunu bilmeyenimiz yoktur. Bazı bölge 

ve illerinde ise sahabe hatta peygamberlerin 

varlığından bile bahsedilmektedir. Bunlardan 

birçoğunun makam olduğunun bilinmesine 

rağmen Anadolu insanımızın Peygamberimize 

ve onun sahabesine olan sevgi ve muhabbetinden 

dolayı sahabenin o yere uğramasını, konaklamasını 

bile Allah’ın bir ihsan olarak kabul 

etmiş, o yerleri manevî makam olarak belirlemiş, 

o mübarek insanları bölgenin manevi bekçileri 

ve huzur kaynakları olarak görmüşlerdir. 

Batı Karadeniz’in gözbebeği olan Bartın 

ilimizde de bir sahabenin bulunduğu rivayet 

edilmektedir. Türbe Hz. Peygamberimiz 

(s.a.v.)’in sancaktarı Ebu’d-Derda Hazretleri 

adına manevî makam olarak hazırlanmıştır. 

Ebu’d-Derda Hazretlerinin Şam’da vefat ettiği 

ve kabrinin de Şam’da bulunduğu bilgileri 

kaynaklarda belirtilmektedir. Ancak yine tarihî 

kaynaklarda geçtiğine göre İstanbul’un kuşatılması 

sırasında bu bölgeden geçerken Bartın’da 

bir süre kalan Ebu’d-Derda Hazretlerinin hatırasına 

manevi bir makam olarak kabul edilen 

konakladığı yere sonradan bir türbe yapıldığıdır. 

Bugün, yanında küçük bir cami ile çeşme 

bulunan türbe birçok yerli ve yabancı turist 

tarafından ziyaret edilmektedir. 

Ebu’d-Derda (r.a.)’ın asıl ismi Uveymir b. 

Zeyd b. Kays’dır. Ebu’d-Derda ismi ile tanınmıştır. 

Medine’de Hazrec Kabilesine mensup 

olup Ensar’dandır. Bedir Savaşı sırasında Müslüman 

olmuştur. Ensar’dan İslâm’ı en son kabul 

eden kişi olarak da bilinir. 

Bartın Velîleri 

Müslüman oluşunu hanımı 

Ümmü’d-Derda şöyle anlatır: 

“Ebu’d-Derda kendisine ait bir putu vardı 

ve ona çok bağlıydı. Aile efradının hepsi Müslüman 

olmuştu. Peygamberimizin şairlerinden 

Abdullah İbn Revaha Ebu’d-Derda’nın cahiliye 

döneminden beri çok sıkı dostlukları vardı. Abdullah 

İbn Revaha sık sık, “Ebu’d-Derda! Son 

yurdunun İslâm olmasını arzu eder misin” diyerek 

onu İslâm’a davet ediyordu Ebu’d-Derda 

ise buna yanaşmıyordu. 

Ebu’d-Derda yine bir gün putuna tapınıp 

ona gerekli ihtimamı gösterdikten sonra dışarı 

çıktı. Arkasından Abdullah İbn Revaha geldi 

ve evime girdi. Ebu’d-Derda’yı sordu. Az önce 

dışarı çıktığını söyledim. İbn Ravaha içeri girdi, 

yanında bir keser vardı. Putu indirdi ve onu 

parçalamaya başladı. Bir yandan da “Duyunuz! 

Allah’la birlikte anılan her şey bâtıldır.” şeklinde 

şiirler söylüyordu. 

O puta vurup duruyorken keser sesini işittim 

ve odaya girdiğimde şok olmuştum ve şöyle 

dedim: “İbn Revaha beni mahvettin...” 

İbn Revaha çıktı gitti, hemen arkasından da 

Ebu’d-Derda eve döndü. Beni korkudan ağlıyor 

görünce, “Neyin var” diye sordu. Ben, “Arkadaşın 

Abdullah İbn Revaha eve girdi ve şu gördüğünü 

yaptı.” dedim. 

Ebu’d-Derda parçalanmış puta baktı ve çok 

kızdı. Sonra düşündü ve şöyle dedi: “Eğer bu 

putta bir hayır olsaydı kendisini savunurdu.” 

Sonra Abdullah İbn Revaha’nın yanına gitti. 

Ona, “Beni Muhammed’in yanına götür.” dedi. 

İkisi birlikte Rasûlullah (s.a.v.)’in yanına gittiler 

ve Ebu’d-Derda 

orada Müslüman oldu.” 

Ebu’d-Derda (r.a.)’nın Müslüman 

olmasından son derece memnun 

olan Hz. Peygamber (s.a.v.) onu, 

Selman-ı Farisî ile din kardeşi yaptı. 

Geç bir dönemde İslâm’a girmesine rağmen 

Ebu’d-Derda (r.a.) bundan sonraki hayatını 

dinine adadı. Başta Uhud Savaşı olmakla 

üzere bütün gazvelerinde Hz. Peygamber 

(s.a.v.) ile birlikte bulundu. Onun bilhassa 

Uhud’da büyük fedakârlık ve şecâat örnekleri 

gösterdiği ve Efendimiz (s.a.v.)’in “Uveymir 

ne müthiş bir savaşçıdır.” iltifatına mazhar olduğu 

rivayet edilir. Askerî faaliyetlerin yanı 

sıra ilimle de meşguliyetini devam ettiren 

Ebu’d-Derda (r.a.), Allah Rasulü (s.a.v.) hayatta 

iken Kur’an-ı Kerim’i baştan sona ezberleyen 

sahabeler arasına girdi. Ebu’d-Derda 

(r.a.) Hz. Ebu Bekir (r.a.)’in hilâfeti sırasında 

başlatılan ve Bizans kontrolündeki bölgeleri 

hedef alan Şam fetihlerine iştirak etti. 

Kaynakların bildirdiğine göre o orduda kadı 

olarak görev yapmıştır. Bu şekilde İslâm tarihindeki 

ilk (kadı askerinin) Ebu’d-Derda (r.a.) 

olduğu rivayet olunur. 

“Daima ahiret hesabını ve Allah rızasını 

gözeten Ebu’d-Derda çevresinde olup bitenlere 

ibret gözüyle bakardı. Müslüman olduğu 

sıralarda karısını ihmal edecek kadar ibadete 

düşkündü. Selman-ı Farisî, İslâmiyet’in bu 

kadarına izin vermediğini söyleyerek onun 

bu konudaki aşırılığına engel oldu. Ebu’d- 

Derda’nın ibadeti daha çok tefekkür ve ibret 

alma tarzındaydı. Hz. Peygamber (s.a.v.)’in 

onun hakkında “ümmetimin en âbidi ve 

en müttakisi”, “bu ümmetin hâkimi” gibi 

takdirkâr ifadeler kullandığı rivayet edilmektedir. 

Dünya malına değer vermeyen Ebu’d- 

Derda, kızı Derda’yı onunla evlenmek isteyen 

Yezid b. Muaviye’ye 

vermemiş, fakir bir Müslümanla 

evlendirmişti. Bildiklerini 

söylemekten çekinmezdi. Halkı iyilik 

etmeye, ahireti düşünmeye, yetimleri gözetmeye, 

köle azat etmeye, Allah’ı zikretmeye, 

mütevazı ve dünyaya karşı tok gözlü olmaya, 

zulümden kaçınmaya teşvik ederdi. İnsanın 

bildiklerini uygulaması gerektiğini söyler, 

ilme ve dini yaşamaya çok önem verirdi. 

Ebu’d-Derda tefsir, fıkıh, hadis ve kıraat 

sahalarında ashabın ileri gelenlerindendi. 

Yıllarca titizlikle yürüttüğü kadılık görevi sırasında 

bir hüküm verdikten sonra davalıları 

geri çağırtıp onları tekrar dinlediği olurdu. 

Onun bu titizliği hadis rivayetinde de görülür. 

Ebu’d-Derda’dan hadis öğrenmek üzere 

çeşitli ülkelerden gelen hadis talebelerine 

rivayette bulunduktan sonra herhangi bir 

yanlışlık yapmış olabileceğini düşünerek, 

“Hadis bunun gibidir veya buna benzer şekildedir.” 

der, böylece meydana gelebilecek 

muhtemel hataların sorumluluğundan kaçınmak 

isterdi. Önemli bir yönü de Kur’an 

muallimliği olan Ebu’d-Derda “Dımaşk mukrii” 

diye anılırdı.” (İslâm Ansiklopedisi) 

Ebu’d-Derda (r.a.)’ın güzel sözlerinden 

bazıları şunlardır: 

“Kul, Allah’a ibadetle meşgul olunca Allah 

onu sever, mahlûkatına da sevdirir.” 

“İmanın zirvesi başa gelene sabır, kadere 

rıza, samimi bir tevekkül ve Allah’a boyun 

eğmektir.” 

“Bir saat tefekkür, bütün bir gece nafile 

ibadet etmekten hayırlıdır.” 

“Bilmeyene bir kere, bilip de yapmayana 

yedi kere yazıklar olsun.” 

“İlim ancak arayıp öğrenmekle olur. İlim 

için sabah çıkıp akşam dönmenin cihad olmadığını 

sanan kimsenin aklı eksiktir.” 


EĞİTİM / M. Emin KARABACAK 

Çocuklara Gelişim Dönemlerine Göre 

“Allah”ı Anlatmak 

İnsanın doğasında var olan fakat nasıl olduğu 

tam bilinmeyen, sevgi, korku, kin, öfke, hırs 

gibi duygular soyut olarak bulunmaktadır. 

Soyut kavramları, somutlaştırarak ya da benzetme 

yaparak açıklanabilmektedir. Ancak anlatılacakların 

içinde somutlaştırma ve benzetme 

yapılması mümkün olmayan “Allah” kavramı 

olunca bunun bu kadarda kolay olamayacağını 

göstermektedir. 

0-2 Yaş: Allah için Sevgi ve Güven Verin 

Bu dönemde çocuklara Allah’ı anlatmaktan 

daha çok, Allah’ı anlatacak kişi ya da kişilerin, 

çocuğun temel güven duygusunu geliştirmesi 

gerekir. Temel güven duygusunu kazanan çocuklar, 

ilerde kendisine anlatana ve anlatılana 

güvenecektir. Eğer bu dönemde çocuklar, güven 

duygusu yerine güvensizlik duygusu kazanırsa 

ileride insanlara ve onların anlatacaklarına 

da güvenmemeyi öğreneceklerdir. 

Bebeklik dönemi dediğimiz 0-2 yaşları arasında 

çocuklar, temel güven ya da güvensizlik 

duygusunu kazanırlar. Çocuğun temel ihtiyaçları 

dediğimiz; beslenme, uyku, ağrısının giderilmesi, 

altını ıslatma gibi ihtiyaçlarının zamanında 

karşılanıp karşılanmamasına bağlı olarak 

çocukta güven ya da güvensizlik duygusu gelişecektir. 

Çocukla bu dönemde temas halinde olan 

anne ya da anne yerine geçen bakıcı; çocuğun 

temel ihtiyaçları zamanında karşılanıp karşılanmamasında 

büyük etkendir. Çocukların karnı zamanında 

doyurulup, uyku düzenine dikkat edilir, 

ağrıları zamanında giderilir ve altı da zamanında 

değiştirilirse çocukta temel güven duygusu gelişir. 

Bunun sonucunda da çocuklar ilerde güven 

duygusunun gelişmesine bağlı olarak kendine 

ve çevresindekilere güvenecektir. 

Çocukların temel gereksinimleri olan karınlarının 

doyurulması, altlarının değiştirilmesi, 

uyku düzenleri ve ağrılarının giderilmesi konusunda 

gereken hassasiyet gösterilmezse; 

çocuklar güven duygusunu kazanamayacaklardır. 

Bunun sonucunda da çocuklar başta kendisi 

olmak üzere dış dünyaya karşı güvensiz biri 

olacaklardır. 

Bu dönemi olumsuz geçiren çocuklar, ilerde 

kendilerine güvenemeyen, içine kapanık, 

sosyal ilişkileri zayıf birer kişiler olacaklardır. 

Bu kişiler ileriki dönemlerde sorumluluk almak 

istemeyen, güvensiz, kendisiyle ve çevresiyle 

barışık olmayan birer insan olacaklardır. 

Bu dönemde anne babalar, çocukların temel 

güven duygularını geliştirirken onlara en güzel 

şekilde sevgilerini de göstermelidirler. Yeterli 

sevgi görmeden büyüyen çocukların, başkalarını 

sevmekte zorluk çektikleri bir gerçektir. Bu 

itibarla başta Allah ve Peygamber olmak üzere, 

dinî değerleri çocuğa sevdirebilmek için 

çocuğu yeterli ve ölçülü bir şekilde sevmeleri 

gerekir. Ve en önemlisi bu sevgiyi de ona hissettirebilmeleri 

gerekir. Çünkü insanoğlu ancak 

sevildikten sonra sevebilmektedir. 

2-7 Yaş: Mesajlar Oyunla Verilmeli 

Bu dönemde çocukların yürümeye başlamalarıyla 

birlikte, tanımak için her şeyi ellerine almaya 

çalışırlar. Çocukların tanıma amaçlı olarak 

her şeyi eline almaları, anne babaları tarafından 

desteklenirse çocuğun özerklik duygusu gelişecektir. 

Çocukların tanıma amaçlı olarak ellerine 

almaya çalıştıkları şeylerin anne babaları tarafından 

evi karıştırma olarak algılanıp “Onu elleme, 

yapma, etme…” denerek çocukların özerklik 

duyguları engellenirse, çocukların utangaçlık ve 

şüphe duyma duyguları gelişecektir. 

Yine çocukların hayal dünyalarının geniş olmasından 

dolayı olmadık hayaller kurar ve bu 

hayalleri gerçekleştirmek için büyük çaba sarf 

ederler. Bu dönemde çocuklar hayallerle gerçekleri 

karşılaştırdıkları için çocukların hayalleri 

anne baba yalancılıkla suçlanır. 


evresini dikkate alarak yeteneklerine uygun 

yönlendirmeler yapılmalıdır. Bu dönemde çocukların 

zekâları somut evrede de olsa olaylar 

arasında akıl yürütme ve bağlantı kurabilirler. 

Çocuklara verilecek eğitim sevgiye dayalı ve 

somutlaştırılarak verilmelidir. 

Çocuklar, bu dönemde de anne babalarının 

nasihatlerinden daha çok davranışlarını model 

alırlar. Söz dinlemeleri, yalan ve kötü söz söylememeleri 

için nasihat etmek yerine, çocuğa en 

güzel şekilde model olmak gerekir. Çocukların 

olumsuz davranışlarına müdahale edilecekse, 

doğru davranışları örnek göstererek kısa ve öz 

Çocukların girişimcilik duyguları anne babaları 

tarafından desteklenip, gerekli yönlendirmeler 

sağlıklı bir şekilde yapılırsa, çocukların 

girişimcilik duyguları gelişecektir. Çocukların 

çabaları anne baba ve çevresi tarafından engellenip, 

çocuk yalancılıkla suçlandığı zaman 

suçluluk duyguları gelişecektir. 

Bu dönemi sağlıklı geçiren çocuklar, ileride 

kendi ayakları üzerinde duran, kendi kararlarını 

verebilen, bağımsız bir kişilik geliştirmiş 

olacaklardır. Bu dönem sağlıklı bir şekilde geçirilmezse 

yani özerkliği desteklenmeyip davranışlarından 

dolayı eleştirilip, her şeylerine 

karışılan bu çocuklar, utangaç ve şüpheci birer 

kişi olacaktır. Bunun sonucunda da çocuk ileride 

toplum içine karışmayıp kendi kabuğuna 

çekilen, yalnız kimseler olacaktır. 

Bu dönemde anne babaların en büyük hataları, 

çocukları katı disiplin içinde bağırıp çağırarak 

ve eleştirerek yetiştirmeye çalışmalarıdır. Bunun 

yerine anne babalar çocuklara karşı yaklaşımları 

da sevgi, şefkat, hoşgörü şeklinde olmalıdır. 

Çocuklar bu dönemde somut zekâ devresinde 

oldukları için akıl yürütme becerileri gelişmediği 

için çocuklar söylenenleri dinleyebilir 

ve anlayabilirler. Fakat muhakeme yapamazlar 

çok, çocuğun gönlüne hitap edebilecek oyun ve 

el becerilerinden yararlanarak anlatmak gerekir. 

Çocuklarla oyun oynarken dinî içerikli kelimeler 

telaffuz edilerek, dinî değerleri sevebilecek mesajlar 

verilmelidir. Resimlerde ise Kâbe resmi, 

cami, minare resmi, namaz kılan, Kur’an okuyan 

çocuk gibi dini sembolize edebilecek unsurlardan 

yararlanılabilir. Yine çocuklara alınacak hediye 

(takke, başörtü, oyuncak) ve kitaplarda (boyama 

ve okuma kitapları) dini sembolize edecek 

unsurların bulunmasına dikkat edilmelidir. 

7-10 Yaş: Nasihat Yerine Model Olmalı 

Bu dönem çocukların duygularının durulduğu, 

çatışmalardan uzak, eğitim ve öğretimin 

verilebileceği en uygun dönemdir. Önceki dönemlerde 

çocuklar için temel bir bölge veya 

temel bir etken varken, bu dönemde böyle bir 

durum söz konusu değildir. Bu dönem çocukların 

zihinsel gelişimleri öğrenmeye hazır olarak 

bilgi ve becerileri alabilecekleri olgunluğa 

eriştikleri bir dönemdir. Önceki dönemlerde 

çocuklar, kendilerini anne babalarının bir uzantısı 

olarak görürken, bu dönemde ayrı bir kişi 

olduklarının farkına varırlar. Çocuklar önceki 

dönemde toplum ve çevreyi ailenin değerlerine 

göre tanımlarken, bu dönemde ise kendilerine 

göre algılar ve o şekilde tanımlarlar. 

bir şekilde yapılmalıdır. Soyut zekâya doğru 

geçiş süreci olan bu dönem, ailenin anlattıkları 

dini değerlere arkadaş çevresinde anlatılanlarda 

eklenecektir. Çocuklar arkadaş çevresinde 

öğrendiklerini, evde pekiştirme adına uygulamaya 

çalışacaktır. Çocukların anlattıklarına verilecek 

geri bildirimler, çocukların Allah tasavvuru 

konusunda düşüncelerini etkileyecektir. 

Bir gün bir kız çocuğu kurs hocasına: 

- Hocam arkadaşlarım başını açanları, Allah 

saçlarından tavana asarak cehennemde cayır 

cayır yakacağını söylüyorlar, der. Toplumumuzun 

çocuklara dinî değerlerin nasıl anlatıldığını 

gösteren ibretlik bir ifadedir. 

Hoca da çocuğun psikolojisini çok iyi anlamış 

olacak ki, çocuğun cezadan çok Allah’tan 

kaygılandığını anlar ve hem çocuğun sorusunu 

cevaplamak hem de Allah’ın kötü biri olmadığını 

anlatmak için; 

- Hayır, evladım! Allah hiç kimseyi başı açık 

diye cehennemde cayır cayır yakmaz. Allah çocukları 

da saçlarını kapatanları da çok sever. 

Allah sevdiklerini de cennetine koyar, diye cevaplandırır. 

Çocuk büyük ihtimalle Allah’ın kötü 

biri olmadığını, insanları cezalandırmak istemediğini 

hatta çocukları çok sevdiğini anlamış ve 

rahatlamış olacaktır. Burada yapılmak istenen 

Akıl yürütme ve olaylar arasında bağlantının 

kurulabildiği bu dönmede, Allah kavramı korkuya 

dayalı verildiği takdirde çocuklar, anne babalarının 

anlattıklarını önemseyecektir. Bu durumda 

çocuklar, Allah’ı kötü biri olarak algılayacağından 

sorgulamayı ve araştırmayı olumsuz 

yönde yapacaktır. Sorgulama da anne babayı 

model alış şekliyle olacağından Allah kavramı 

güzellikle ve sevgiyle anlatılmalıdır. 

10 Yaş ve Ergenlik: Dinî 

Sorumluluklar Yüklenmeli 

Çocukların ergenliğe giriş süreci ve dinî sorumluluklarının 

yükümlü olduğu bu dönemde 

soyut zekânın gelişmesine bağlı olarak da anlatılanları 

kavrayabileceği bir dönemdir. 

Çocuklara Allah sevgisi ve Allah korkusu telkini 

ancak bu yaşlardan sonra vicdan gelişimine 

mümkün olabilmektedir. Yine bu dönemde 

de çocuklara Allah’ı anlatırken model olunarak 

ve sevdirerek anlatılmalıdır. Çocuklar, anlatılanları 

doğru anlayabilecekleri için bilgileri doğru 

kaynaktan ve doğru bir şekilde verilmelidir. 

Okul öncesi dediğimiz bu çağlardaki çocuk- 

Bu dönemde çocuklar kendi yeteneklerinin 

ne olursa olsun çocuklara Allah’ın cezalandırıcı 

Çocuklara bu değerler verilirken de korkutarak 

lara Allah’ı soyut olarak anlatmak yerine daha 

farkına vardıklarından çocukların somut zekâ 

değil, affedici olduğu mesajının verilmesidir. 

değil sevdirerek verilmelidir. 


AİLE / Sefa SAYGILI* 

Ailede Ekonomik 

Günümüzde evlilikteki geçimsizliklerin 

önemli bir kısmının ekonomik konulara 

dayandırıldığını görüyoruz. Ama hakiki 

sebebin para ile ilgili olmadığını düşünüyorum. 

Gerçekten para sıkıntısı çeken birçok çift 

biliyorum. Bunlar, karşılıklı dayanışma ve 

fedakârlıkla hayatlarını zenginleştirip mutlu, başarılı 

bir evlilik sürdürmekteler. Para konusundaki 

gayretlerini paylaşmak onları daha yakınlaştırır, 

yuvalarının temelini daha sağlamlaştırır 

sanki. Bazı durumlarda kadın da evinde veya 

dışarda iş yapar, ama onlar bunu bir geçimsizlik 

konusu haline getirmezler. Bu gibi yuvaların 

varlıklı ailelerden bile, yerine göre daha mutlu 

Problemler 

olabildiğini sık sık görüyorum. Bu çiftler ekonomik 

sıkıntıdan hiç bunalmaz, hiç kavga etmezler 

mi Ederler, tabii olarak. Ne var ki eşler arasında 

mevcut olan birbirine anlayışlı davranma, bütün 

kriz ve çatışmaları atlatabilecek ölçüde sağlamdır. 

Aliye hanım aynen şunları anlatıyordu: “Doktor 

bey, evimiz yok. Kiradayız. Beyimin kazancı 

düşük. Etrafdaki kadınlar hep bana laf atıyorlar. 

Ama beyimin elinden geleni yaptığını biliyorum. 

Sonra kazancını hep bizim için harcar. Çocuklarına 

düşkün, iyi bir insandır o. Bu yüzden sabrediyorum 

ve Allah’a dua ediyorum.” 

Bir başka hanım ise: “Karşılıklı güven ve sevgi 

içinde pilava kaşık sallamak, bana etli yemeklerden 

daha lezzetli geliyor” diye bu durumu 

özetliyordu. Halbuki her kadın böyle değildir. 

Bazı hanımlar kocalarının daha iyi hayat şartları 

sağlayamamış olmasından şikâyetçidirler. Böyle 

biri muayenehanede kocasına sert ifadelerle çıkışmış; 

“İfrit oluyorum sana! Neden bu kadar az 

para kazanıyorsun O kadar okumuşsun, iktisat 

diploman var, hiçbir eksiğin yok. Niçin paralı bir 

işe girmiyorsun sanki” demişti. 

Görüşmeden sonra kadına şu mesajı vermiştim: 

“Neden beyinizi olduğu gibi kabul etmiyorsunuz 

Onun hırslı, yırtıcı, gözü yüksekte olan 

biri olmadığını biliyorsunuz. Öyle olsaydı, zaten 

onu sevemez, onunla evlenmeyi istemezdiniz. 

Çünkü o tip erkeklerden hoşlanmadığınızı söylediniz. 

Ne gecesi ne gündüzü, ne yazı ne kışı belli, 

durmadan makine gibi çalışan adamların size 

göre olmadığı anlaşılıyor. Halbuki sizin kocanız 

uysal, iyi yürekli, kimseye zararı olmayan, haramı 

helali bilen, ailesine ve evine düşkün bir insan. 

Eğlenceyi evinde arıyor, çocuklarınızla çok iyi 

anlaşıyor ve onlarla vaktini geçiriyor. Sonra size 

değer veriyor. Lütfen dışardaki olumsuz örnekleri 

düşünüp beyinizi öyle değerlendirin.” 

Bilemiyorum, eve gidince hatasını anladı mı 

İlk fırsatta gidip kocasının boynuna sarılarak: 

“Ben geçimsiz, patavatsız biriyim! Beni affet. 

Arada gerçi para diye mırıldanıyorum, ama aslında 

senin sevgin, şu mutlu yuvamızın, imanlı 

olarak helal gelirle yetiştirmeye çalıştığımız 

çocuklarımızın hatırı, bence zenginlikten daha 

değerli!”demesini beklerdim. 

Hanıma Sevgi Yerine Para 

Günümüzde herşey ekonomi ile ölçülür oldu. 

Bütün ilişkilerde olduğu gibi evlilikte de parayı, 

çok zaman, paradan bin kat değerli şeylerin yerine 

koyuyoruz. Meselâ işinden başka birşeye ilgi 

göstermek istemeyen, duygularını gizli tutan bir 

erkek, karısına sevgi yerine bol para verebilir. 

Ersin de böyle bir erkekti. Çok baskıcı, sert bir 

anne tarafından yetiştirilmişti. Karısının da annesi 

gibi olmasından korktuğu için, sert bir zır- 


hın ardına sinmiş, onu duygusal yönden kendine 

yaklaştırmıyordu. Yaklaşmanın, sevgi göstermenin 

bir zayıflık belirtisi olduğunu sanıyordu sanki. 

Hanımı yüzüne karşı yakınmıştı: “Hiç sevmiyor 

beni! Hiç anlamıyor! Hissî ilişkimiz yok gibi!” 

İşte böyle dediğinde Ersin atıldı: “Ama ben 

sana dünyayı veriyorum. Biraz değerimi bil. Çevrendeki 

kaç kadının kocası, sana verdiklerimi 

sunuyor hanımına. Her türlü aletin var, harçlığın 

bol. Altına araba bile çektim. Kolun altın dolu. 

Daha ne istersin” 

Kadın kocasının sevgisini istiyordu ve onun 

sayıp döktüğü bütün o güzel değerli şeylerin 

hiçbiri onun hayatındaki boşluğu dolduramıyordu. 

Çünkü “sevginin yerini tutsun diye verilen 

hediyeler, vereni de alanı da aslında yoksullaştırır, 

çoraklaştırır.” Veren de alan da bunun sevgi 

değil, sevgisizliğin dışavurumu olduğunu bilmiyorlardı. 

Öte yandan erkeğin para kazanmakla 

birlikte bunu sarfedemediği evlilikler de vardır. 

Erkek karısından nasıl kendini geri tutuyorsa, 

parasını da sakınır, kendinde tutar. Burada para, 

verilmemek paylaşılmamak yoluyla ceza olarak 

kullanılır. Kadınların ve erkeklerin çoğu için para 

çok derin bir psikolojik anlam taşır. Böyle kimselere 

göre para, hem bir güven duygusu sağlar, 

hem de kişiye güç ve üstünlük kazandırır. Böyle 

kimseler, para harcayınca kendilerini harcayıp 

tüketiyormuş gibi oldukları için paralarını biriktirip 

saklarlar. Hem kendilerine, hem ailelerine 

gerçekçi olmayan gereksiz sıkıntılar çektirirler. 

Diğer Ekonomik Problemler 

Karı koca arasında başka tür maddi problemler 

de vardır. Mesela kadının, eşinden erkeklerin 

kadınlara aldığı türden hediyeler beklemesi (babasının 

bir zamanlar annesine aldığı gibi), ama 

dile getirmemesi: 

“Çocuklar için olduğu zaman para istemekten 

hiç çekinmiyorum da kendim için olunca utanıyorum.” 

Burada kadın parayı bir sembol olarak kullanmaktadır: 

Kendi boynu büküklüğünün sembolü. 

Ne var ki içten içe kocasına kızmaktan kendini 

alamıyor. 

“Kocam cimri. O, kadına hediye vermesini bilmiyor!” 

Kocası ise karısının “almayı bilmediğinden” 

yakınıyordu. “Birşey alıp getirsem, ah çok pahalı, 

yapmamalıydın, gibilerden konuşuyor. Alıp getirdiğine 

pişman ediyor insanı!” 

Kadın burada kendini hep boynu bükük, hakkı 

yenen biri olarak görmek eğilimindedir. Kocasının 

veren elini adeta itiyordur. Bir başka ekonomik 

problem, kocasının verdiği mutfak parasından 

kendine pay ayıran kadının durumudur: 

“Masrafı biraz fazla gösterip aradaki farkı cebime 

atıyorum. Ne yapayım, istediğim kimi şeyleri 

kocamın dünyada alamayacağını biliyorum!” 

Çok zaman bu, isteklerini açığa vurmaktan 

kaçınmanın bir yoludur. Böyle durumlarda da 

ya kadının istemesini, almasını bilmediğini veya 

isteklerinin gerçekçi ve ölçülü olmadığını görüyoruz. 

Birçok evlilikte para sorunları hınç ve 

düşmanlık duygularını dışa vurmak için birer 

araç olarak kullanılır. Eşler öfke ve garezlerini 

doğrudan belirtecekleri yerde birbirlerini para 

sorunlarıyla hırpalar, incitir. Parasını eşinden gizli 

biriktiren, kazancını az gösteren, ailesine para 

sıkıntısı çektiren bir erkek, gerçekte karısına olan 

düşmanca duygularını bu yolla açıklamaktadır. 

Kocasının parasını har vurup harman savuran 

kadın, dolaylı yoldan onu üzmek, hattâ zarara 

uğratmak isteğini duymaktadır. 

Parayı bazı erkekler hakimiyet aracı olarak 

da kullanabilmektedir. Parası varken bunu esirgeyerek 

karşısındakini ezer, “koklatarak” ödüllendirir. 

Böylece kendisinin egemen konumunu 

sergilemiş olur.Böyle bir hakimiyet aslında ezilenden 

çok ezen için alçaltıcıdır. Toplumumuzda 

geleneksel olarak para kazanmak, para harcamak, 

para sahibi olmak erkeğe has bir ayrıcalık 

sayılagelmiştir. Böyle bir evlilikte kadına, meselâ 

kocasının gelirini aşan bir miras kalırsa, duygusal 

dengelerin sarsıldığını görürüz. Bu yüzden yıkılan 

birçok yuva vardır. 

Günümüzde kadının çalıştığı evlilikler bu 

yüzden hassas denge üzerindedir. Toplumda 

“aile gelirini erkek getirir” şeklindeki yaygın 

inanç sebebiyle erkeğin gurur ve onurunu kollamak, 

onun maddi konularda hassas olabileceğini 

hesaplamak yine kadına düşmektedir. Sık 

sık kendisinin de çalıştığını, kocasının maaşının 

kendilerine yetmediğini söylemesi evliliği sarsabilmektedir. 

Zengin aile kızının maddi geliri kısıtlı biri 

ile evlenmesi durumunda da problemler ortaya 

çıkar. Geçmişte yapmadığı şeyleri yapmakta 

zorlanır ve kendini çaresiz hisseder. Kendinin 

“normal” gördüğü şeyleri kocası “israf” olarak 

değerlendirir. “Benim ailemdeki kadınlar ev işlerini 

kendileri yapardı. Sen ise süpürge tutmasını 

bile bilmiyorsun!” 

“Neden temizlikçi bir kadın tutmuyoruz sanki. 

Kendi sigaran için dünya kadar para sarfediyorsun. 

Sigaraya harcadığın paranın birazını ayırsak 

haftada birgün temizliğe kadın getirebiliriz.” 

Bütün bu problemlerin tek çözüm yolu, eşlerin 

karşılıklı oturup konuşarak duygularını birbirleriyle 

paylaşmalarıdır. 

Evliliğimizde parayı olumlu duygularımızın 

yani sevgimizin sağlıklı bir dışa vurumu olarak 

kullanmak da elimizdedir. Parayı ailemizin mutluluğu 

için şuurla harcamak, ortaklaşa yaşantımızı 

daha güzelleştirmek ve rahatlatmak için kullanmak 

gerekir. Çiftlerin mutlu ve uyumlu olmaları, 

paraya değil; karşılıklı sevgi ve saygıya dayanır. 

Dipnot 

* Prof. Dr. Sefa SAYGILI 


2014 yılında aboneliğinizi yenilerken, yakınlarınızı da 

Somuncu Baba’nın ilim ve kültür dünyasına katın. 

Onların da abone olmasını sağlayın. 

2014 Yılı 

Çocuk ekiyle birlikte 

yıllık abone bedeli 

85 

Türkiye : 85 Avrupa : 72 Euro ABD: 102 USD 

Banka / Posta çeki hesabınıza yatırdım. Dekont İlişiktedir. 

Adı / Soyadı: 

Kurum Adı: 

Ünvan: 

Dergi Teslim Adresi: 

Posta Kodu: 

Telefon: 

Faks: 

E-posta: 

Vergi Dairesi: 

Abone Başlangıç Tarihi: 

Faturayı adıma kesiniz 

Faturayı şirket adına kesiniz 

Şehir 

Vergi No: 

İmza: 

ABONE İLETİŞİM HATTI 

444 36 61 

(0422) 615 15 54 

Visan İktisadi İşletmesi 

Zaviye Mah. Hacı Hulûsi Efendi Cad. 

No: 71 44700 Darende Malatya 

Tel: (422) 615 15 00 

Faks: (422) 615 28 79 

bilgi@somuncubaba.net 

www.somuncubaba.net 

Posta Çeki (Darende Postanesi) : 1361068 

Ziraat Bankası TR 56 0001 0003 2026 7984 8050 01 

Vakıf Bank TR 04 0001 5001 5800 7299 7740 58 

Gönderilerin abone adına yatırılmasından sonra lütfen arayınız. 

Derginizin elinize sağlıklı bir şekilde ulaşabilmesi için yukarıdaki alanları eksiksiz bir şekilde doldurunuz.

NASİHAT YAYINLARI 

KAPIDA NAKİT ÖDEME SİSTEMİ 

HİZMETE GİRMİŞTİR... 

ONLİNE SİPARİŞ VE SATIŞ 

www.nasihatyayinlari.com

www.somuncubaba.net-2014-09-0167

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?