Travma ve Bağımlılık Sendromları - Yeni Tıp Dergisi

Yeni Tıp Dergisi 2011;28(4):198-202
Derleme
Travma ve Bağımlılık Sendromları
Seçil ALDEMİR 1 , Seda TAN 2
Fatih Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı, ANKARA
Fatih Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı Psikoloji Bölümü, ANKARA
ÖZET
Alkol kullanım bozukluklarının tarihi, insanlık tarihi kadar
eskidir. Alkol kullanımı belirgin zararlara yol açabilmesine
karşın, birçok insanın bu kadar olumsuz tıbbi,
psikolojik ve sosyal sonuçları olan bu maddeyi neden
yüksek miktarda kullandıkları sorulması gereken temel
sorudur. Tarihte var olduğundan bu yana alkol ve alkol
dışı madde kullanımına bağlı problemler devamlı gündemde
olmuştur. Bu problemler içinde en önemlilerinden
birisi de travmadır. Alkol veya madde kullanım
bozukluğu olanların, olmayanlara göre travmaya maruz
kalma olasılıkları daha yüksektir. Kişi, bağımlı olduğu
maddeye ulaşabilmek için sürekli tehlikeli durumlara
girer, risk alır ve sonuç olarak pek çok fiziksel ve psikolojik
travmaya maruz kalır. Alkol/madde kullanımı ve
yüksek riskler taşıyan yaşam tarzları, bu kişilerin gelecekte
tekrar tekrar travmaya uğramaları için zemin
oluşturmaktadır. Yeni travmalar ve gelişen travma sonrası
stres bozukluğu (TSSB) ise alkol ve madde kullanımının
daha da artmasına neden olmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Travma; alkol; madde; bağımlılık
GİRİŞ
Alkolizm ya da alkol bağımlılığı, “içenin beden ve
ruh sağlığını, aile, sosyal ve iş uyumunu bozacak
derecede fazla ve tekrarlayıcı biçimde alkollü içki
içme, alkol alma isteği ve olayını kontrol edememe
ve durduramama ile belirli bir bozukluk” olarak
tanımlanmaktadır 1 .
Alkol kullanım bozukluklarının tarihi, insanlık
tarihi kadar eskidir. Eski Yunan içki tanrısı Dionysos
adına düzenlenen şenliklerde şarap içildiği bilinmektedir.
MÖ 2000 yıllarında Hammurabi yasalarında
alkol alımı ve satımı için kurallar yazılmıştır.
Hıristiyanlıkta şarap, İsa’nın kanını temsil eden
kutsal bir içkidir. İslamiyet’te ise zararlı olduğu için
yasaklanmıştır.
Alkol zaman zaman sembolik olarak edebiyatta
yer almıştır. Nedim’in gazellerinde Kağıthane ve
saray sefalarının “mey ve bade”leri anlatılmıştır.
Diğer taraftan Alfrede de Musset, Edgar Allen Poe
ve bizde de “ rakı şisesinde balık olmak istiyorum”
diyen Orhan Veli gibi şairler genç yaşlarında alkol
bağımlılığının kurbanı olarak ölmüşlerdir.
Yazışma adresi:
Dr. Seçil ALDEMİR
Fatih Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı, Ankara
e-mail: secildeniz2003@hotmail.com
Yazının geldiği tarih : 23.10.2010
Yayına kabul tarihi : 10.02.2011
ABSTRACT
Trauma and dependency syndromes
The history of alcohol dependence is as old as the
human history. The main question to ask is why people
use alcohol so much while its medical, psychological and
social damages are well known. The problems related to
alcohol and substance usage are always taken into
consideration in the history. One of the most important
problems among these is trauma. The probability of
being exposed to trauma is bigger for the people who
have alcohol or substance dependence. People in order
to get the substance which they depend always enter
into dangerous positions, take risks, and consequently
are exposed to different physical and psychological
trauma. The alcohol dependence and high risk lifestyles
provide basis to be exposed to trauma again and again.
Consequently, new traumas and related posttraumatic
stress disorders (PTSD) cause increase in alcohol and
substance usage.
Key Words: Trauma; alcohol; substance; dependency
Shakespeare’in “ey güzel ruh; şarap, eğer adın
yoksa iblis namını verelim” sözü çok anlamlıdır 2 .
Alkol kullanımı belirgin zararlara yol açabilmesine
karşın, birçok insanın bu kadar olumsuz tıbbi,
psikolojik ve sosyal sonuçları olan bu maddeyi
neden yüksek miktarda kullandıkları sorulması
gereken temel sorudur 3 .
Tarihte var olduğundan bu yana alkol ve alkol
dışı madde kullanımına bağlı problemler devamlı
gündemde olmuştur. Bu problemler içinde en
önemlilerinden birisi de travmadır. Burada insan
yaşantısını çok boyutlu bir şekilde olumsuz yönde
etkileyen alkol ve alkol dışı madde kullanımıyla
ilgili şu sorular akla gelebilmektedir:
-Alkol ve alkol dışı madde kullanımı travmanın
(fiziksel) oluşumunu ve şiddetini nasıl etkilemektedir
-Travma (ruhsal), alkol ve alkol dışı madde
kullanımını artırmakta mıdır
Alkol ve Madde Kullanımının Sonucu Olarak
Travma
Alkol veya madde kullanım bozukluğu olanların,
olmayanlara göre travmaya maruz kalma olasılıkları
daha yüksektir. Kişi, bağımlı olduğu maddeye
ulaşabilmek için sürekli tehlikeli durumlara girer,
risk alır ve sonuç olarak pek çok fiziksel ve
psikolojik travmaya maruz kalır.
198

Yeni Tıp Dergisi 2011;28(4):198-202
Alkol kullanım bozuklukları trafik kazalarına,
alkolle ilişkili kaza ve ölümlere, doğum anomalilerine
ilaveten şiddete, suç işlemeye, aile parçalanmasına
ve iş kayıplarına yol açabilmektedir 3 .
Alkollü iken araç kullanımı, klasik bir risk alıcı
davranıştır. Heyecan arama, kognitif motivasyon,
hostilite, depresyona yatkınlık, alkolik ebeveyn
çocukları olma alkol kullanımına yol açmakta, alkol
kullanımının problemleri olarak alkollüyken araç
kullanımı ve tutuklanma ortaya çıkabilmektedir 4 .
Travma merkezine ciddi yaralanma ile başvuran
geniş bir hasta grubunda standardize kriterler
ve standardize tanı görüşmesi ile alkol dışı madde
kullanımı bozukluğunu prevalansını belirlemek
üzere yapılan bir çalışmada travma merkezi hastalarının
%54,2’sinin yaşam boyu alkol dışı madde
kullanım bozukluğu gösterdiği, bunlar içinde de
%87,5’inin bağımlı olduğu saptanmıştır. Ciddi
yaralanma yaşayan hastaların alkol dışı madde
kullanım bozukluğu gösteren genel populasyon
bireylerinden daha ciddi bağımlılık biçimleri gösterdiği
tespit edilmiştir. Ayrıca kasıtlı olarak yaralanmış
olan bireylerde bağımlılığın %36 oranında
görülmesi madde kullanımı ile şiddet arasındaki
bağıntıya ışık tutmuştur 5 .
Aşırı dozda alkol ya da madde kullanımı ile
birlikte yargı bozukluğu ve kontrol kaybı sonucu
risk alıcı davranışlar artmakta, kazaya bağlı ölümcül
intiharlar oluşabilmektedir 6-7 .
Kadın alkol bağımlıları genel nüfus içindeki
kadınlarla kıyaslandığında kaza ve yaralanma açısından
daha riskli bulunmuş, ölümlerin %26’sını
teşkil ettiği saptanmıştır 8 . Başka bir araştırmada;
alkol kullanımı olan ve olmayan 132 adolesan 6
gruba ayrılmıştır:
1. İntoksike halde araç kullanan ve kaza yapıp
duran,
2. İntoksike halde araç kullanan ve engelle
karşılaşınca duran,
3. İntoksike halde araç kullanan ve asla durmayan,
4. Alkollü olarak araç kullanan,
5. Alkol alan ama asla alkollü araç kullanmayan,
6. Asla alkol kullanmayan şeklinde gruplar
belirlenerek karşılaştırmalar yapılmıştır.
Karşılaştırmalı olarak yapılan çalışmada; 2 ile
3, 4 ile 5, 4 ile 6. gruplar arasında anlamlı bir fark
saptanamamıştır. 1 ile 2. Gruplar arasında; risk
alma, maceracılık, toplumsal sorumluluk, hostilite,
1 ile 3. Grup arasında; kural ihlali, kaza sayısı, risk
alma, toplumsal sorumluluk, hostilite, 2 ile 4. grup
arasında; kural ihlali, 2 ile 5. Grup arasında; kural
ihlali, heyecan arama ve kaza sayısı, 3 ile 4, 5 ile
6. Gruplar arasında; toplumsal sorumluluk konularında
anlamlı farklılıklar saptanmıştır 9 .
Türkiye’de yapılmış bir çalışmada alkollüyken
araç kullanmaktan çekinmeyen ve her zaman
alkollü araç kullananların tümünün yüksekokul
mezunları olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca alkollüyken
araç kullananların %70'ini de aynı eğitim
grubu oluşturmaktadır. Alkol kullanımı açısından
kadınlar erkeklerden daha büyük bir orana ulaşmaktadırlar
ve alkol kullanımı arttıkça kaza sayısı
da artmaktadır. Alkollü iken araç kullananlarda;
kaza sayısı ile soygeçmişinde özellik olma, kendilerinin
araç kullanma stilleri hakkında yapılan
eleştirilere olumsuz yaklaşımları arasında ilişki
bulunmuştur 10 .
Yapılan çalışmalarda da görüldüğü gibi alkol
kullanımı şiddetli travmalar için bir risk faktörüdür.
Alkol pek çok travmanın primer sebeplerinden
birisidir. Alkol kullanımı sonucunda yaralanarak
travma merkezine başvuran kişilerde alkol kulanımını
değiştirmek için motivasyonel görüşmeler
yapılmış, sonucunda pek çok hasta alkol kulanımını
değiştirme yönünde olumlu değişiklikler göstermişlerdir
11 .
Travma Sonucu Alkol ve Madde Kullanımı
Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) ile
alkol/madde kullanım bozukluğu ek tanısı konusuna
ilgi, zaman içinde giderek artmıştır 12-13 .
TSSB; doğal afetler, savaş, saldırı, işkence,
kazalar ve tecavüz gibi önemli bir travmatik stresten
sonra, o olayı bizzat yaşayan veya olaya tanık
olan kişilerde ortaya çıkan bir bozukluktur. Kişinin
başa çıkma yeteneğini aşan olaylar ruhsal açıdan
travmatik olaylardır. Kendisi veya başkalarının
fiziksel bütünlüğünü tehdit altında hisseden kişi,
olaya korku ve çaresizlik duyguları ile tepki gösterir
ama akut dönem geçtikten sonra bile ısrarla
olayı yeniden yaşıyormuş gibi hissetme ve olayı
aklına getirmeme çabaları devam eder 14 . Belirtiler
3 aydan kısa sürerse akut, uzun sürerse kronik,
stres etkeninden en az 6 ay sonra başlamışsa
gecikmiş olarak tanımlanır 15 . Travma sonrası oluşan
belirtiler zamanla azalıp çoğalabilir, aynı şekilde
sürebilir ya da değişebilir 16 .
TSSB’de en sık görülen komorbid psikiyatrik
bozukluklarından biri de alkol ve madde kullanım
bozukluklarıdır. Bu iki durumun birlikteliği konusu
giderek daha fazla ilgi çeken bir alan olmakta, bu
konuda yapılan araştırmaların sayısı giderek artmaktadır.
Tahmin edilebileceği gibi, birlikte olduklarında
bu iki durum birbirlerinin prognozlarını ve
tedaviye yanıtlarını olumsuz yönde etkilerler,
dolayısıyla tedavide her iki durumu birlikte ele
almak gerekir. TSSB’li bireylerde alkol veya madde
kullanım bozukluğu yaygınlığının, toplumda
TSSB olmayan bireylere göre 2–3 kat daha fazla
olduğu bildirilmiştir 17 .
199

Yeni Tıp Dergisi 2011;28(4):198-202
TSSB ve Alkol/Madde Bağımlılığı Arasındaki
İlişki
Travma sonrası stres bozukluğu ve alkol/
madde kullanımı bozuklukları arasındaki ilişkiyi
açıklamaya yönelik pek çok hipotez öne sürülmüştür.
Özellikle klinik gözlemlerden yola çıkarak hastaların
TSSB’nin yol açtığı semptomları ve travmatik
anıları ortadan kaldırabilmek için alkol,
opioidler ve benzodiazepinler gibi bağımlılık yapan
maddeleri bir tür tedavi aracı olarak kullandıklarını
öne sürenler vardır. Çoğu yazar alkolün
başlangıçta TSSB belirtilerini gidermek için kullanıldığını
belirtmiş ve nedensel ilişki hipotezini öne
sürmüşlerdir 18-19 .
Bir teoriye göre de alkol veya madde kullanım
bozukluğu olan kişilerde travma yaşantısını müteakip
TSSB geliştirmeye yatkınlık artmıştır.
TSSB ve alkol veya madde kullanım bozuklukları
için ortak kalıtsal ve psikososyal bir yatkınlığın
olduğu da iddia edilmiştir 20 . TSSB’lilerde en
sık görülen madde kullanım bozukluğu alkol kötüye
kullanımı/bağımlılığı (%24,1) iken, TSSB’ye en sık
opioid kötüye kullanımı/bağımlılığı olan kişilerde
(%33,2) rastlanmıştır. TSSB ve alkol veya madde
kullanım bozukluğunun komorbid olarak bulunduğu
hastalarda fiziksel sağlık ve akıl sağlığı sorunlarının
ve dolayısıyla da yeti kayıplarının, sadece
alkol veya madde kullanım bozukluğu olan bireylerden
daha yüksek oranda olduğu bildirilmiştir 21 .
Ülkemizde yapılan bir çalışmada, opioid bağımlılarında
hayat boyu TSSB oranı %17 olarak belirlenmiştir
22 . Alkol ve madde kullanımında artışla
TSSB’nin semptomlarının artışı paralel bulunmuştur
23 .
Alkol/madde kullanımı ve yüksek riskler taşıyan
yaşam tarzları, bu kişilerin gelecekte tekrar tekrar
travmaya uğramaları için zemin oluşturmaktadır.
Yeni travmalar ve gelişen TSSB ise alkol/madde
kullanımının daha da artmasına neden olmaktadır
24 .
Özellikle savaş sonrasında TSSB’ye komorbid
olarak alkol/madde bozukluğunu araştıran çalışmalar
dikkati çekmektedir. TSSB ve alkol/madde
kullanım bozuklukları arasındaki ilişki Vietnam
gazileri ve sivil örneklemlerdeki çalışmalarda bildirilmiştir
25-26 .
Karabağ savaşına katılan bir grup Azeri asker
arasında çatışma sonrası gelişen travma sonrası
stres bozukluğu ile alkol kullanımı bozuklukları
arasındaki ilişkinin araştırılması amaçlanmıştır.
Karabağ savaşına katılan askerler arasında
TSSB varlığının alkol kullanım bozuklukları oranını
artırdığı gösterilmiştir. TSSB varlığı alkol kullanım
bozukluğu için bir tetikleyici olabileceği belirtilerek,
TSSB bulunan hastaların alkol kullanım
bozuklukları açısından daha ayrıntılı değerlendirilmesinin
yararlı olacağı öngörülmüştür 27 .
Alkol/Madde Bağımlılığı ve TSSB Birlikteliğini
Açıklayan Modeller
Alkol/madde bağımlılığı ve TSSB arasındaki
yüksek ek tanıyı açıklamak üzere 4 temel model
ortaya atılmıştır.
1. Alkol/madde kullanımı TSSB’den önce gelişmektedir.
Alışkanlıklarını devam ettirebilmek için
bazı alkol/madde kullanıcıları, kendilerini tekrar
tekrar tehlikeli durumlara sokar ve neticede çok
sayıda fiziksel ve psikolojik travmaya maruz kalırlar
28 .
2. TSSB, alkol/madde kullanım bozukluğundan
önce gelişir ve alkol/madde kullanımı bir çeşit
kendi kendini tedavi etme yöntemidir. Hastaların
verdikleri bilgilere göre alkol, kannabis, opioid ve
benzodiazepin gibi merkezi sinir sistemi (MSS)
depresanları, TSSB belirtilerinde keskin bir iyileşme
sağlamaktadır 19-29 .
3. Alkol/madde kullanan kişiler, travma yaşadıktan
sonra TSSB geliştirmeye daha yatkın olurlar.
Bu yatkınlıkları, başa çıkma mekanizmalarındaki
yetersizlik ve/veya beyin nörokimyasında
ortaya çıkan değişikliklerden kaynaklanmaktadır.
Nörokimyasal değişiklikler, yatkınlığı artırıp
TSSB’nin gidişini kötüleştirmektedir 19-30 .
4. TSSB ve alkol/madde kullanım bozuklukları
ortak kalıtsal ve psikososyal yatkınlığa sahiptirler.
TSSB ile alkol kullanım bozuklukları birlikteliğinde
özellikle yatkınlığı artıran ortak biyolojik, genetik
etkenler üzerinde durulmaktadır. Ancak bu alanda
yapılan çalışmalar çok sınırlı ve kısıtlıdır 19-31-33 .
TSSB ve alkol veya madde kullanım bozuklukları
için ortak kalıtsal ve psikososyal bir yatkınlığın
olduğu da iddia edilmiştir. Bağımlılarda yaşam
boyu TSSB’nin, çocukluk çağı kötüye kullanımı
öyküsü, kişilik bozukluğu ve eşik altı kişilik özellikleri
ile ilişkili olduğu belirtilmektedir 20 .
Araştırmalara göre bağımlılarda çocukluk çağı
travmasına da genel popülasyona göre daha sık
rastlanmakta ve yaygınlık oranı %30-%59 arasında
bildirilmektedir 34 . Diğer yandan çocukluk çağı
travması, kişilik bozuklukları, TSSB ve alkol/ madde
kullanımı için yatkınlığı artıran bir faktör olarak
kabul edilmektedir 35-36 . Kişilik bozukluklarına eşlik
eden alkol/madde kullanım bozukluğu varsa, TSSB
geliştirme olasılığı 2 kat artmaktadır 37 . Cinsel kötüye
kullanım öyküsüne, alkol/madde bağımlısı popülasyonda
yüksek oranda rastlanmaktadır 38-40 .
Afrika kökenli Amerikalı madde kullanıcılarında
travma yaşantısı, TSSB ve madde kullanımı arasındaki
ilişki araştırılmış, travma yaşantısının
erkeklerde erken dönemde esrar ve eroin kulanımı,
alkol bağımlılığı ve opioid bağımlılığı ile, kadın-
200

Yeni Tıp Dergisi 2011;28(4):198-202
larda ise erken dönem alkol kötüye kullanımı/
bağımlılığı ile ilişkili olduğu bildirilmiştir 41 .
TSSB ve alkol veya madde kullanım bozukluğunun
komorbid olarak bulunduğu hastalarda
fiziksel sağlık ve akıl sağlığı sorunlarının ve dolayısıyla
da yeti kayıplarının, sadece alkol veya madde
kullanım bozukluğu olan bireylerden daha yüksek
oranda olduğu bildirilmiştir 21 . Windle ve ark., travmaya
uğrayan alkol bağımlılarında, TSSB tanısı
alıp almadıklarını gözetmeksizin %24,4 ile %32
arasında özkıyım girişimi oranı saptamışlardır 24 .
Alkoliklerde, ilaç ve madde bağımlılarında gizil
özkıyım eğilimleri oldukça yaygındır. Alkol ve madde
bağımlılarının yavaş yavaş yaşamdan kopuşları,
ilişkilerinde artan sorunlar, çalışma yetilerindeki
azalma, verimliliklerinin düşmesi, özetle bedensel
sağlığı da kapsayan, gözle görülür türden bir kötüye
gidiş gizil özkıyım eğilimlerinin izlerini taşır 42 .
Alkol ve madde bağımlılarında yaşam boyu
TSSB eştanısı, yaşam boyu major depresyon eştanısı
ve özkıyım girişimi riskini de arttırıyor görünmektedir
20 .
TSSB ve Alkol/Madde Bağımlılığında Tedavi
Yaklaşımları
Tahmin edilebileceği gibi, birlikte olduklarında
bu iki durum birbirlerinin prognozlarını ve tedaviye
yanıtlarını olumsuz yönde etkilerler, dolayısıyla
tedavide her iki durumu birlikte ele almak gerekir.
Alkol/madde bağımlılarında TSSB’nin birlikte bulunma
oranının yüksek olarak saptanması, bu
olguların tedavisi planlanırken TSSB’nin göz önünde
bulundurulmasının önemini göstermektedir.
TSSB’den önce alkol ve madde bağımlılığı gösterenlerde,
temel hedef alkol ve madde kulanımının
tedavisi olmalıdır. Bunun aksine TSSB’ye
sekonder alkol ve madde kullanımı gelişmiş hastalarda
temel hedef TSSB’yi tedavi etmek olmalıdır
43 .
Çalışmalarla uyumlu olarak alkol/madde bağımlılarında
TSSB’nin birlikte bulunma oranının
yüksek olarak saptanması, bu olguların tedavisi
planlanırken; TSSB’nin göz önünde bulundurulmasının
gerektiğini göstermektedir. Daha sonra yapılacak
çalışmalar, birçok diğer psikiyatrik eş tanı
riskini birlikte taşıyan TSSB’nin alkol/madde bağımlılığının
seyrine etkisini araştırmaya yönelik
olmalıdır 20 .
Sonuç olarak; travma ve bağımlılık sendromları
problemli tanımlardır. Bu durumlardan korunma,
bunlara erken müdahale etme ve relapsların engellenmesi
konusunda etkin stratejiler geliştirilebilmek
ve travma ve alkol/madde kullanımı arasındaki
ilişkiyi netleştirebilmek için kontrollü prospektif
çalışmalara ihtiyaç olduğu görülmektedir.
REFERANSLAR
1. Keller M, McCormick M, Efron V. A Dictionary of Words About
Alcohol. 2nd ed. N.J. Rutgers Univ. Center of Alcohol Studies. New
Brunswick; 1982.
2. Adasal R. Ruh Hastalıkları ve Cinsel Sorunlar. Örnek Matbaası,
Ankara; 1954. s.1-10.
3. Kaplan HI, Benjamin JS, Grebb JA. Kaplan and Saddock’s synopsis
of Psychiatry. 7th edition. Alcohol-Related Disorders. New York; 1994.
p.396-411.
4. Stacy AW, Newcomb MD, Bentler PM. Personality, problem
drinking, and drunk driving: mediating, moderating, and direct-effect
models. Journal of Perceptual Social Psychology 1991;60(5):795-811,
5. Soderstrom CA, Smith GS, Dischinger PC. Psychoactive substance
use disorders among seriously injured travma center patients. JAMA
1997;277(22):1769-74.
6. Carroll-Ghosh T, Victor BS, Bourgeois JA. Suicide, in Textbook of
Clinical Psychiatry, 4th edition. Ed by hales RE,Yudofsky SC. The American
Psychiatric Publishing,Washington DC 2003;1457-83.
7. Beautrais AL, Joyce PR, Mulder RT, Fergusson DMM, Deavoll BJ,
Nightingale SK. Prevalence and comorbidity of mental disorders in persons
making serious suicide attempts: A case-control study. Am J Psychiatry
1996;153(8):1009-1014.
8. Gomberg ESL. Suicide risk among women with alcohol problems.
Am J Public Health 1989;79(10):1363-5.
9. McMillen DL, Pang MGy, Wells-Parker E, Anderson B. Alcohol,
personality traits, and hig risk driving: a comporison of young, drinking
driver groups. Addict Behav 1992;17(6):525-32.
10. Girgin V, Kocabıyık A. Alkollüyken Araç Kullanma Davranışı.
Düşünen Adam 2002;15(3):185-6.
11. Apodaca TR, Schemer CR. Readiness to change alcohol use after
trauma. Journal of Trauma-Injury Infection & Critical Care 2003;54(5):
990-4.
12. Brown PJ, Wolfe J. Substance abuse and post-traumatic stres
disorder comorbidity. Drug Alcohol Depend 1994;35(1): 51-9.
13. Najavits LM, Weiss RD, Shaw SR. The link between substance
abuse and posttraumatic stress disorder in women. A research review. Am J
Addict 1997;6(4):273-83.
14. Sadock BJ, Sadock VA, editors. Kaplan & Sadock’s Concise
Textbook of Clinical Psychiatry. New York; 2005.
15. Amerikan Psikiyatri Birliği, Mental Bozuklukların Tanısal ve
Sayımsal El kitabı. DSM IV. Dördüncü baskı; 1994.
16. Green BL, Grace MC, Vary MG, Kramer TL, Gleser GC, Leonard AC.
Children of disaster in the second decade: a 17-year follow-up of Buffalo
Creek surviors. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 1994;33(1):71-9.
17. Kessler RC, Sonnega A, Bromet E, Hughes M, Nelson CB.
Posttraumatic stress disorder in the National Comorbidity Survey. Arch Gen
Psychiatry 1995;52(12):1048-60.
18. Franklin JE, Frances RJ. Psychiatric disorders in general hospital
patients: substance related disorders. Rundell JR, Wise MG, editors.
Textbook of Consultation Liasion Psychiatry. American Psychiatric Press,
Washington DC 1996; 426-466.
19. Stewart SH. Alcohol abuse in individuals exposed to trauma: a
critical review. Psychol Bull 1996; 120(1):83-112.
20. Kural S, Evren EC, Can S, Çakmak D. Alkol ve Madde
Bağımlılarında Travma Sonrası Stres Bozukluğunun Sosyodemografik ve
Klinik Özellikler ile ilişkisi. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni 2004;14(1):1–8.
21. Mills KL, Teesson M, Ross J, Peters L. Trauma, PTSD, and
substance use disorders: findings from the Australian National Survey of
Mental Health and Well-Being. Am J Psychiatry 2006;163(4):652–58.
22. Evren EC, Er FO, Erkıran M, Çakmak D. Tedavi arayışında olan
eroin bağımlılarında 1. eksen psikiyatrik komorbidite: sosyodemografik ve
madde kullanım özellikleri ile ilişkisi. Klinik Psikiyatri Dergisi 2002;5(2):92–
104.
23. Bremner JD, Southwick SM, Darnell A. Chronic PTSD in Vietnam
combat veterans course of illnes and substance abuse. Am J Psychiatry
1996;153(3):369-75.
24. Windle M, Windle RC, Scheidt DM, Miller GB. Physical and sexual
abuse and associated mental disorders among alcoholic inpatients. Am J
Psychiatry 1995;152(9):1322-8.
25. Kudler H. Trauma and the Vietnam war generation: Report of
findings from the National Vietnam Veterans Readjustment Study. J Nerv
Ment Dis 1991;179(10):644-5.
26. Acierno R, Kilpatrick DG, Resnick H, Saunders B, De Arellano M,
Best C. Assault, PTSD, family substance use, and depression as risk factors
for cigarette use in youth: findings from the National Survey of Adolescents.
J Trauma Stress 2000;13(3):381-96.
27. Elshad SM, Çelik C, Özdemir B. Karabağ savaşı örnekleminde
travma sonrası stres bozukluğu ve alkol kullanım bozuklukları birlikteliği.
Gülhane Tıp Dergisi 2009;51(4):212-5.
28. Brady KT, Dansky BS, Sonne SC, Saladin ME. Posttraumatic stres
disorder and cocaine dependence. Order of onset. Am J Addict 1998;7(2):
128-35.
201

Yeni Tıp Dergisi 2011;28(4):198-202
29. Jacobsen LK, Southwick SM, Kosten TR. Substance use disorders
in patients with posttraumatic stress disorder: A review of the literature.
Am J Psychiatry 2001;158(8):1184-90.
30. Brady KT, Killeen TK, Brewerton T, Lucerini S. Comorbidity of
psychiatric disorders and posttraumatic stress disorder. J Clin Psychiatry
2000; 61(suppl 7):22-32
31. Xian H, Chantarujikapong SI, Scherrer JF, Eisen SA, Lyons MJ,
Goldberg J, et al. Genetic and environmental influences on posttraumatic
stres disorder, alcohol and drug dependence in twin pairs. Drug Alcohol
Depend 2000;61(1):95-102.
32. Breslau N. Outcomes of posttraumatic stress disorder. J Clin
Psychiatry 2001; 62(suppl 17):55-9.
33. McLeod DS, Koenen KC, Meyer JM, Lyons MJ, Eisen S, True W, et
al. Genetic and environmental influences on the relationship among combat
exposure, posttraumatic stress disorder symptoms and alcohol use. J
Trauma Stress 2001;14(2):259-75.
34. McCauley K, Kern DE, Kolodner K, Dill L, Schroeder A, DeChant
HK, et al. Clinical characteristics of women with history of childhood abuse:
unhealed wounds. JAMA 1997;277(17):1362-8.
35. Breslau N, Davis GC, Andreski P, Peterson E. Traumatic events
and posttraumatic stress disorder in an urban population of young adults.
Arch Gen Psychiatry 1991;48(3):216-22.
36. Widom CS. Posttraumatic stress disorder in abused and neglected
children grown up. Am J Psychiatry 1999;156(8):1223-9.
37. Cottler LB, Compton WM, Mager D, Spitznagel EL, Janca A.
Posttraumatic stress disorder among substance users from the general
population. Am J Psychiatry 1992;149(5):664-70.
38. Dunn GE, Ryan JJ, Dunn CE. Trauma symptoms in substance
abusers with and without histories of childhood abuse. J Psychoactive Drugs
1994;26(4):357-60.
39. Westermeyer J, Wahmanholm K, Thuras P. Effects of childhood
physical abuse on course and severity of substance abuse. Am J Addict
2001;10(2):101-10.
40. Simpson TL, Miller WR. Concomitance between childhood sexual
and physical abuse and substance use problems. A review. Clin Psychol Rev
2002;22(1):27-77.
41. Johnson SD, Striley C, Cottler LB. The association of substance
use disorders with trauma exposure and PTSD among African American
drug users. Addict Behav 2006;31(11):2063-73.
42. Odağ C. Özkıyım. Bir tanımlama denemesi. Türk Psikiyatri Dergisi
1994;5(4):265-71.
43. Deykin EY, Buka SL. Prevalence and risk factors for posttravmatic
stres disorder among chemically dependent adolescents. Am J Psychiatry
1997;154(6):752-7.
202