ÇAY Alkan DEMİR, TEAE - Tarımsal Ekonomik Araştırma Enstitüsü
ÇAY Alkan DEMİR, TEAE - Tarımsal Ekonomik Araştırma Enstitüsü
ÇAY Alkan DEMİR, TEAE - Tarımsal Ekonomik Araştırma Enstitüsü
PDF'lerinizi Online dergiye dönüştürün ve gelirlerinizi artırın!
SEO uyumlu Online dergiler, güçlü geri bağlantılar ve multimedya içerikleri ile görünürlüğünüzü ve gelirlerinizi artırın.
TARIMSAL EKONOMİ ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ<br />
T.E.A.E - BAKIŞ<br />
Sayı: 11<br />
Nüsha: 1<br />
Aralık 2010<br />
1.Giriş<br />
BİYOETANOL<br />
Fatoş ÇETİN/<strong>TEAE</strong><br />
Hızla artan nüfus ve sanayileşme karşısında azalan petrol rezervleri ile birlikte son<br />
yıllarda dünyada enerji açığı oldukça yoğun bir şekilde hissedilmeye başlanmıştır.<br />
Bu açığı kapatmak için ortaya çıkan alternatif enerji kaynakları ise yeni bir döneme<br />
girilmesine neden olmuştur. <strong>Tarımsal</strong> ürünlerin gıda olarak tüketilmesinin yanında<br />
enerji üretiminde de kullanılması bu yeni dönemin temel sorunlarından bir tanesini<br />
gündeme taşımıştır. Bu sorun tarımsal ürünlerin enerji amaçlı kullanımındaki artışın<br />
gıda amaçlı üretimi baskı altına alması ihtimalidir. Bu da gelecekte enerji amaçlı<br />
kullanımın artmasıyla birlikte gıda güvenliği ve gıda güvencesi açısından birtakım<br />
sorunlara oluşabileceğini ortaya koymaktadır.<br />
Şekil 1. Dünya Toplam Enerji Tüketiminde Yenilenebilir Enerjinin Payı<br />
Kaynak: Renewables 2010, Global Status Report.<br />
2008 yılı itibarıyla<br />
8.428,4 metrik ton<br />
petrol eşdeğeri olan<br />
dünya toplam enerji<br />
ihtiyacının % 78’ini<br />
fosil yakıtlar, % 19’unu<br />
yenilenebilir kaynaklar<br />
karşılamaktadır 1 .<br />
Yenilenebilir kaynaklar arasında güç üretimi, biyoyakıtlar, jeotermal,<br />
hidrolik ve geleneksel biyokütle enerjisi yer almaktadır. Biyoyakıtların bu enerji<br />
kaynakları içerisindeki payı % 0,6 olmakla birlikte her geçen yıl artmaktadır.<br />
Biyoyakıtlar iki türde toplanabilir. Bunlar biyoetanol ve biyodizeldir. Biyodizel<br />
yağlı tohumlardan elde edilip direkt yakıt olarak kullanılabilmektedir. Biyoetanol<br />
ise nişastalı bitkilerden elde edilmekte ve benzin ile harmanlanarak<br />
kullanılmaktadır. Biyoyakıtlar arasında etanolün kullanım oranı % 80’dir 2 .<br />
Biyoetanole çeşitli kaynaklarda yakıt etanolü gibi farklı tanımlamalar da<br />
yapılmaktadır.<br />
ISSN 1303-8346<br />
2. Dünyada Durum<br />
Özellikle fosil yakıtların çevreye verdikleri zararın azaltılmaya çalışıldığı, petrol<br />
rezervlerinin azaldığı ve petrol fiyatlarının dalgalı bir seyir izlediği günümüzde<br />
biyoyakıt kullanımı ön plana çıkmıştır. Biyoyakıtlar arasında en çok tercih edilen<br />
sıvı yakıt türü biyoetanolün 1970’lerde başlayan kullanımı deneme amaçlı iken<br />
günümüzde ekonomik anlamda kullanılmaktadır.
<strong>TEAE</strong>-BAKIŞ<br />
Biyoetanol<br />
2.1. Üretim<br />
1997’de 20 milyar lt olan biyoetanol üretimi 2010 yılına gelindiğinde son 13 yılda % 470 oranında artış<br />
göstererek 100 milyar lt’ye yaklaşmıştır.<br />
Çizelge 1. Dünya Biyoetanol Üretimi Ülkelere Göre Dağılımı<br />
2005 2006 2007 2008 2009 2010*<br />
Ülkeler milyon lt % milyon lt % milyon lt % milyon lt % milyon lt % milyon lt %<br />
ABD 15332 38,0 20171 41,0 28929 45,3 35191 45,6 40544 49,4 46024 49,7<br />
Brezilya 15807 39,2 17932 36,4 22446 35,2 27675 35,9 25804 31,4 28960 31,3<br />
AB 2940 7,3 3701 7,5 3887 6,1 6021 7,8 5762 7,0 6465 7,0<br />
Çin 3438 8,5 3509 7,1 3679 5,8 3964 5,1 4109 5,0 4368 4,7<br />
Hindistan 1121 2,8 1696 3,4 2082 3,3 2084 2,7 1680 2,0 1704 1,8<br />
Kanada 406 1,0 545 1,1 839 1,3 1083 1,4 1131 1,4 1573 1,7<br />
Diğerleri 1281 3,2 1650 3,4 1945 3,0 1164 1,5 3106 3,8 3486 3,8<br />
DÜNYA 40325 100 49204 100 63807 100 77182 100 82136 100 92580 100<br />
*Tahmin<br />
Kaynak: 2010-2019 OECD-FAO Agricultural Outlook Database.<br />
Biyoetanol üretiminin % 50’sini ABD, % 31’ini Brezilya, % 7’sini de AB sağlamaktadır. Bu üç ülke<br />
toplam üretimin yaklaşık % 90’ına sahiptir. Bu ülkelerde üretimdeki temel farklılık biyoetanolü ürettikleri<br />
hammaddelerden kaynaklanmaktadır. ABD biyoetanolü ağırlıklı olarak mısırdan elde ederken Brezilya<br />
şeker kamışından, AB ise buğday ve şeker pancarından üretmektedir.<br />
ABD biyoetanol pazarındaki en güçlü üretici konumundadır. ABD’deki yüksek üretimdeki temel faktörler,<br />
1974 yılındaki enerji krizi sonrasında alternatif enerji kaynaklarına yapılan artış, vergi muafiyetleri ve diğer<br />
özendirici politikalar, iklim değişikliği ve çevresel faktörlerdir. Benzer faktörler diğer ülkelerdeki<br />
gelişimlerde de etkili olmaktadır.<br />
Brezilya’da yakıt amaçlı etanolün 1930’lu yıllardan bu yana üretimi yapılmaktadır. Brezilya halen<br />
üretiminin % 84’ünü yurt içinde ve yakıt amaçlı kullanmaktadır. Bu oranın yüksekliğinde Brezilya’daki<br />
fleksi (etanolle çalışabilen) otomobillerin kullanımının artmasının payı büyüktür. Brezilya’da ki araçların %<br />
91’i, ABD’de ki araçların % 3’ü fleksi otomobildir.<br />
Etanol üretiminde bir diğer önemli aktör Avrupa Birliği’dir. Dünya ülkelerinde olduğu gibi AB’de de<br />
biyoyakıt kullanımı vergi indirimi ile özendirilmektedir. 2003 yılında yayımlanan Biyoyakıt Direktifi ile<br />
biyoyakıtlara uygulanan vergi teşviki ile etanol kullanımı artmaya başlamıştır. Yenilenebilir Enerji<br />
Yönetmeliği’nde 2020 yılına kadar ulaşımda kullanılan yakıt karışım payının % 10 olması hedefi ile AB<br />
ülkelerinde biyoetanolün kullanımını oldukça arttırmıştır. AB’deki biyoetanol üretim oranı kullanım<br />
oranını karşılamakla birlikte az bir miktarı Brezilya kaynaklı ithal edilmektedir.<br />
Ülkeler arasındaki önemli bir farklılıkta harmanlama oranlarıdır. Etanolün benzinle harmanlanma oranı<br />
Brezilya’da en az % 25 (E25) iken bu oran % 100’e (E100) çıkabilmektedir. ABD’de herhangi bir<br />
sınırlandırma bulunmamaktadır 3 .<br />
2.2. Ticaret<br />
Dünyadaki toplam biyoetanol ihracatı 6 milyar lt’ye yaklaşmıştır. Son 5 yıldaki ihracat miktarı ise %112<br />
artış göstermiştir. Bu artıştaki temel faktörler ABD’deki talep artışı olmakla birlikte Çin ve Brezilya gibi<br />
ülkelerin üretimdeki fazlalıklarını ihraç etmeleridir. Dünya ihracatındaki en büyük paya sahip ülke %82 ile<br />
Brezilya’dır. Brezilya’yı %46 ile ABD izlemektedir.<br />
2
<strong>TEAE</strong>-BAKIŞ<br />
Biyoetanol<br />
Son yıllarda üretimini arttıran ve ihracatçı durumuna gelen Çin istikrarlı bir şekilde devam etmektedir.<br />
Çin’de biyoetanol hammaddesi olarak mısır kullanılırken, hayvansal üretime bağlı olarak yem ihtiyacının<br />
artması ile birlikte etanol üretiminde tahıl içermeyen, tatlı patates ve manyok gibi tarımsal ürünler<br />
kullanılmaya başlanmıştır.<br />
Çizelge 2. Dünya Etanol İhracat ve İthalatı (milyon lt)<br />
Ülkeler 2005 2006 2007 2008 2009 2010*<br />
İhracat<br />
Brezilya 2.725 3.282 3.520 3.935 3.579 4.257<br />
Çin 143 1.010 129 108 132 140<br />
Toplam 2.870 4.292 3.650 4.042 3.711 4.397<br />
İthalat<br />
Avrupa Birliği-27 0 192 956 1.054 1.058 1.192<br />
ABD 567 2.596 1.356 1.592 681 856<br />
Kanada 117 43 495 540 648 736<br />
Japonya 486 502 468 453 517 563<br />
Güney Kore 229 240 294 309 323 380<br />
Hindistan 75 10 30 54 200 346<br />
Diğerleri 0 709 50 41 284 323<br />
Toplam 1.475 4.292 3.650 4.042 3.711 4.397<br />
*Tahmin<br />
Kaynak: 2010-2019 OECD-FAO Agricultural Outlook Database.<br />
AB giderek artan biyoetanol<br />
talebini üretimi ile<br />
karşılayamamaktadır. Bu durum<br />
AB’yi 2010 yılı itibari ile 1.192<br />
milyon lt’lik ithalatı ile en<br />
önemli biyoetanol ithalatçısı<br />
konumuna getirmiştir.<br />
ABD 2008 yılına kadar en<br />
büyük ithalatçı konumundayken<br />
üretimindeki artış ile birlikte<br />
ithalatını azaltmıştır.<br />
2.3. Geleceğe Dönük Beklenti<br />
Ülkelerin sera gazı salımındaki oranların düşürülmesi başta olmak üzere çevresel faktörler ve petrol<br />
fiyatlarındaki artışın biyoetanol talebinin artacağı ve 2018 yılındaki etanol pazarının % 6,3’lük büyüme<br />
oranı ile 159 milyon lt olacağı tahmin edilmektedir (Şekil 2).<br />
Şekil 2. Dünya Biyoyakıt Projeksiyonu: Etanol Üretimi ve Ticareti<br />
Ülkelerin enerji bağımsızlığını<br />
destekleyen, vergi indirimine<br />
giden ve üretimi teşvik eden<br />
destekleme politikaları pazarın<br />
hızlı bir şekilde büyümesini<br />
sağlamaktadır.<br />
Etanol üretim ve talebine<br />
ilişkin geleceğe dönük<br />
beklentiler, bu ürünün<br />
hammaddesi niteliğinde olan<br />
mısır ve bu amaçla kullanılan<br />
diğer tarımsal ürünlerin<br />
Kaynak: 2010-2019 OECD-FAO Agricultural Outlook Database.<br />
piyasalarını<br />
yönlendirebilecektir.<br />
da<br />
Örneğin etanol talebinin artması, hammadde ihtiyacını da arttıracaktır. Bu talebin üretimle karşılanamaması<br />
durumunda ise hammadde fiyatlarında yükselmelere neden olabilecektir.<br />
3. Türkiye’de Durum<br />
Türkiye’ de biyoyakıt kullanımı 1930’lu yıllarda gündeme gelse de 1974 yılındaki petrol krizi ile Ar-Ge<br />
çalışmalarına başlanmış, 2000’li yıllarda hızlanmıştır.<br />
3
<strong>TEAE</strong>-BAKIŞ<br />
Çizelge 3. Türkiye’de Biyoetanol Üreticileri<br />
Fabrika Adı<br />
Eskişehir Şeker<br />
Fabrikası<br />
<strong>Tarımsal</strong> Kimya<br />
Teknolojileri<br />
San. ve Tic. A.Ş.<br />
Tezkim <strong>Tarımsal</strong><br />
Kimya İnş. San.<br />
Ve Tic. A.Ş.<br />
Çumra Şeker<br />
Fabrikası<br />
Kuruluş Hammadde<br />
Yılı<br />
2003 Şeker<br />
Pancarı<br />
2005 Buğday,<br />
Mısır<br />
2008 Buğday,<br />
Mısır<br />
2008 Şeker<br />
Pancarı<br />
Kapasite Kuruluş<br />
(bin m 3 ) Yeri<br />
20 Eskişehir<br />
40 Bursa<br />
35 Adana<br />
85 Konya<br />
Kaynak: TAPDK verileri, USDA Biofuels Annual, 2010.<br />
Biyoetanol<br />
Türkiye’de etanol üretimine yönelik net<br />
istatistiki veriler bulunmamaktadır.<br />
Bununla birlikte TAPDK kayıtlarına 4<br />
göre 19,5 bin m 3 , USDA raporlarına 5<br />
göre ise 50 bin m 3 üretim bulunmaktadır.<br />
Toplam kurulu kapasitenin 180 bin<br />
m 3 olduğu dikkate alınırsa bu miktardaki<br />
üretim ile kapasite kullanım oranının<br />
ancak %11-28 kadar olduğu<br />
görülmektedir. Bu da sektörde çok<br />
önemli düzeyde atıl kapasite olduğu<br />
anlamına gelmektedir. Örneğin Konya<br />
Şeker’e ait Çumra Tesisleri 85 bin m 3 ’lük<br />
kapasitesine rağmen ticari üretim yapmamaktadır. Biyoetanol üretimi 2004 yılında 2 bin m 3 civarında iken<br />
2007 yılında bin m 3 ’e kadar yükselmiştir 4 . Üretimdeki bu yüksek oranlı artış talebin kaynağına göre gelişim<br />
göstermektedir. Örneğin 2004’ta üretim iç talebe yönelik iken 2007’de üretim ihracata bağlı olarak<br />
artmıştır.<br />
4.Genel Değerlendirme<br />
Dünya tarımı enerji ihtiyacı ve güvenliği, iklim değişikliği ve çevre sorunları ile tarımsal arz ve talebin<br />
yeniden tanımlandığı bir dönüm noktasındadır. Biyoyakıtların hem üretim hem de kullanım aşamasındaki<br />
gelişmeler enerji açığını kapatmada gelecek için umut vaat edicidir. Ancak biyoyakıtların üretimdeki artışı<br />
gıda arzı üzerindeki baskısı ciddi endişeler doğurmaktadır.<br />
Biyoetanolün üretimi Türkiye’de ve Dünya’da istikrarlı bir biçimde ilerleme göstermeye devam etmektedir.<br />
Türkiye toplam enerji net ithalatçısı konumundadır. Kullandığı enerjinin % 81‘ini ithal etmektedir 6 . Bu<br />
açıdan bakıldığında yüksek tarımsal üretim potansiyeline sahip olan ülkemiz için biyoyakıtlar önemli<br />
fırsatlar sunmaktadır. Dolayısıyla bu alanda yeterli üretim kapasitesine sahip olan ülkemiz yapılacak<br />
yatırımlar ve verilecek teşvikler ile ithalat talebinin azalmasında oldukça etkili olabilecektir. Ancak üretimi<br />
arttırmaya yönelik olarak yapılanlar çalışmalar da gıda güvencesi ve güvenliği göz ardı edilmemelidir.<br />
Kaynaklar<br />
1. REN21 (2010). Renewable Energy Policy Network for the 21st Century, Renewables 2010 Global Status Report,<br />
http://www.ren21.net/globalstatusreport/g2010.asp (Erişim Tarihi:20.08.2010).<br />
2. OECD (2010). 2010-2019 OECD-FAO Agricultural Outlook Database<br />
3. UNICA (2010). Sugarcane Industry Association Statistics, http://english.unica.com.br/dadosCotacao/estatistica/<br />
(Erişim Tarihi:21.08.2010).<br />
4. TAPDK (2010). Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu Verileri, http://www.tapdk.gov.tr/eakamuoyu.asp<br />
(Erişim Tarihi:20.08.2010).<br />
5. USDA (2010). 2010 Turkey Biofuels Annual, Global Agricultural Information Network, Biofuels Annual,<br />
http://gain.fas.usda.gov/Recent%20GAIN%20Publications/Biofuels%20Annual_Ankara_Turkey_8-13-2010.pdf<br />
(Erişim Tarihi: 13.08.2010).<br />
6. IEA (2010). http://www.iea.org/stats/balancetable.aspCOUNTRY_CODE=TR (Erişim Tarihi: 09.11.2010).<br />
TARIMSAL EKONOMİ ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ<br />
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Kampüsü 1. Kapı<br />
Eskişehir Yolu 9. Km 06530 Lodumlu/Ankara<br />
Tel:0.312.287 58 33<br />
Faks:0.312.287 54 58<br />
Web: http://www.aeri.org.tr , e-mail: aeri@aeri.org.tr<br />
4
Dili değiştir