IV Ktz

I V 

i~K 

r 

Ktz AYLİK FİKİR ve SANAT DERGİSİ 

YAHYA KEMÂL BEYATLI, ARİF NİHAT ASYA, 

MEHMET AKİF ERSOY, MİTHAD CEMÂL 

Töre, T. C. Millî Eğitim Bakanlığınca 

Tebliğler Dergisi 1 

nin 8 Kasım 1976 târih ve 1906 

numaralı sayısının 408. sayfasında 

tavsiye edilmiştir. 

KUNTAY, HALİDE NUSRET ZORLUTUNA 

Muhtelif Şiirlerinden 

TÖRE'DEN 2 

TÖRE İNCELEME MASASI 

Bir Değerlendirme 3 

HÜSEYİN MÜMTAZ 

Kaşkaylarla Hissetmek 9 

Doç. Dr. A. BİCAN ERCİLÂSUN 

İran'da Sekiz Gün 14 

MURAT DEMİRTEPE 

N. Fazıl Kısakürek'le Bir Konuşma 24 

MEHMET ATAY 

Sahil Geceleri 26 

NECMEDDİN TURİNAY 

Tanzimat ve Bozulan «Şirâze-i Nizam» 27 

Dr. BİLGE ERCİLÂSUN 

Yahya Kemâl ve Şiiri *Ç4 

GENÇ KALEMLER 

MUSTAFA DOĞAN 

«Gidenler» 44 

TÖRE HİKÂYE YARIŞMASI 45 

YIL: 10 SAYI: 111 

Her türlü haberleşme adresi : 

PK. 211, Kızılay - ANKARA 

Abone şartları : 

Yurt içi altı aylık : 150 TL. 

Yurt içi yıllık : 300 TL. 

Yurt dışı yıllık : 750 TL. 

Askerî personele, öğretmen 

ve öğrencilere yıllık: 250 Tl 

Taahhütlü yıllık : 400 TL. 

• 

Yurt içi havaleler 71978 numaralı 

posta çekine; yurt dışı havaleler 

Türkiye İş Bankası, Ankara 

Gaziosmanpaşa Şubesi 

72 numaralı hesaba yapılmalıdır. 

• 

Kurucusu : 

HALİDE NUSRET 

ZORLUTUNA 

• 

Sahibi ve Sorumlu 

Yazı İşleri Müdürü : 

EMİNE IŞINSU ÖKSÜZ 

• 

Basıldığı yer: 

Emel Matbaacılık Sanayii 

Tel: 17 93 05 - 17 34 96 

İlân Şartlan : 

Tam sayfa 

Yarım sayfa 

1/4 sayfa 

10.000 TL. 

5.000 TL. 

2.500 TL. 

Her hakkı mahfuzdur. TÖRE'de 

yayımlanan yazılar, TÖRE Dergisi'nden 

yazılı izni alınmadıkça 

hiçbir surette iktibas edilemez. 

AĞUSTOS : 1980

OKUYUCULARIMIZIN, TÜRK VE İSLÂM ÂLEMİNİN, MÜBAREK RA 

MAZAN BAYRAMLARINI TEBRİK EDERİZ 

CENÂB-I HAKTAN NİYAZIMIZ, BAYRAMLARIMIZIN BAYRAM OLMA 

SIDIR. 

TÖRE 

«Mardin bağımsız milletvekili Nurettin Yılmaz geçtiğimiz hafta Helsinki'de 

toplanan «Dünya Barış Komitesi» Konferansında, «Kürt halkının 

ulusal kurtuluş savaşı için destek istediğini» açıkladı.» 

Hürriyet, 7 Haziran 1980 

«Her çağda, her ülkede, her zaman ortaya çıkabildiği gibi, bizde de sinirleri 

zayıf, anlayışı kıt insanlarla birlikte kişisel geçimini ve mutluluğunu yurdun ve 

ulusun zararında arayan vatansız alçaklar vardır.» 

Atatürk'ün Söylevleri, Ank. 1968, sayfa 4.

YURDA BAŞ DEDİKLERİ BİR 

AĞIR ADAKLA GELDİLER 

VE ŞU BAYRAKSIZ DÜNYAYA 

BAYRAKLA GELDİLER 

Arif Nihat Asya 

1

TOR E'den 

Ağustos; kutlu bir aydır, zaferler ayıdır. Bir kaç devletin, yüzlerce senelik hayatlarında 

göremedikleri zaferlerin Türk Ordusu tarafından sığdırıldığı bir tek aym) 

adıdır. 

Ağustos; Türk bayrağının şanına, Alay sancaklarının pırıltısına göz kırpmadan 

bismillah denilip, baş koyup can verilen aydır. 

Ağustos; Türk analarının aslan gibi evlâtlarım, kınalı gelinlerin kurt gibi efendilerini 

vatan için, ağlamadan, mağrur, kara toprağa verdikleri aydır. 

Ağustos; Asena i^e Ergenekon'dan başlayan tarih yazan Büyük Akınla yola çıkan, 

Tanrı dağlarındaki, Ay-yıldızlı gök bayrağın Anadolu'nun bağrına çakıldağı 

aydır. 

Ağustos; Lozan'dan sonra, Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk defa kendi millî benliğinin 

şuuruna vararak, çevre ülkelerdeki soydaşlarının hakkına sahip çıkmak için dış 

bir ülkede TMT yi, (Türk Mukavemet Teşkilâtı - Kıbrıs 1958) kurduğu aydır. 

Her Ağustos'da olduğu gibi bu Ağustos'ta da Allah'a şükür, vatanımızın dört 

bir köşesinden fark gözetmeden aynı mukaddes gaye uğruna kışlalarımızda toplanan 

binlerce vatan evlâdının dudaklarından günde üç öğün yemeklerden önce «Tanrınnza 

hamd olsun, Milletimiz varolsun» sadâları eksik olmadı. 

Ve nihayet Ağustos, «tarihin şerefini omuzlarındaki apoletlerde taşıyan subaylarımız»(*)Mi 

omuzlarındaki apoletlere gökten yıldızların yağdığı aydır. 

Biz TÖRE mücahitleri bu hislerle dolu olarak bu sayımızı zaferlerimize ithaf 

ediyor, kahraman ordumuza ve onun yiğit mensuplarına, şanlı Türk bayrağını bîr 

önceki Ağustos'dan daha yükseklere daha sağlam dikmek için güç, kuvvet, şuur 

diliyoruz. 

Tanrı Türk'ü Korusun 

(*) Töre, Ağustos ayı münâsebetiyle, silâhlı kuvveti erimiz mensuplarına indirimi 

uygulama kararı almıştır. Silâhlı Kuvvetlerimiz mensupları da, öğretmen ve 

öğrenciler için olduğu gibi, bir senelik abone bedeli olarak, 250 TL. göndermek 

suretiyle dergimize abone olabilecekler. 

1

BİR 

DEĞERLENDİRME 

TÖRE İNCELEME 

MASASI 

Tarihüı garip tecellisi, Otuz Bir Mart 

hareketinde gericiler tarafından horlanan 

Mekteb-i Harbiye.! Şahane mensubu subay, 

1980 Türkiyesinde bu sefer ilerici(!) 

ler tarafından kurşunlanıyor. 

Bir zamanlar imparatorluğun son se^ 

nelerindeki nesle, Kafkaslarda, Hindistan' 

da, İran'da, Arabistan'da, Libya'da, GaJiçya'da 

imparatorluğu yıkılmaktan kurtarmak 

için ter, ama çok kere kan döken 

nesle, ülkülerinin büyüklüğünden ötürü 

gıbta ederdik. 

Şimdi galiba biz de tarih yaşıyoruz. 

Mesuliyetimiz, o nesilden hiç de az değil. 

Güzel İzmir'de duvarlara «Türk askerini 

arkadan vur, Rus askerine sel j âm dur» diye 

yazılıyoraıuş. Bunu yazanların arasında 

yıllar önceki kurtuluşun 9 Eylül'ünü yaşayanların 

torunları olduğunu hiç zannetmiyoruz. 

Yazanların nesebinin gayri 

sahih olduğuna da eminiz. Ama bir gerçek 

vardır ki, artık 1980'ler Türkiyesi'nde 

Diyarbakır'da, Mardin'de, Kars'ta, İstanbul'da 

kızıl komünist anarşistler öldürmek 

için ordu mensubu arar hâle gelmişlerdir. 

Ve gözlerini kırpmadan şehit etmektedirler. 

Türk subayına Cumhuriyet Türkiyesi' 

nde sokakta mecbur kalmadıkça üniformayla 

gezmemesi, silâhını yanında taşıması 

telkin edilmektedir, (ki o silâh ona, 

vatan ve milletine düşman olanlara karşı 

kullanılmak üzere verilmiştir.) Yüksek 

rütbeli komutanlarımız silâhlı muhafızla 

gezmektedirler. O halde düşman artık sadece 

hudutlarda değildir. 

Geçen Ağustos sayımızı ordumuza ithaf 

etmiştik. Bir sene geçti. Bu sayımızı 

da yine zaferler ayı'mızm —Allah'ın'izniyle— 

yaratıcısı kahraman ordumuza ithaf 

ediyor ve bir senenin muhasebesine geçiyoruz. 

79 Ağustos'undaki Töre'nin ön iç kapağında 

Bay Şerafettin Elçi ve Bay Bülent 

Ecevit'in bir takım sözleri vardı. Bu 

sefer yine aynı yerde Bay N. Yılmaz'm bir 

sözü vardır. Ve maalesef bu sözlerin sahipleri 

alelade vatandaşlar değillerdir. 

Bakan, başbakan ve nihayet sonuncusu da 

BİR DEĞERLENDİRME

ir milletvekilidir. (Ki Cumhurbaşkanı 

adayı olarak aldığı 80 kadar oyla bir şeyler 

isbat etmek istemiştir). Geçen sene 

gibi bu sene de , kendilerine Atatürk'ün 

verdiği cevabı aynı yere koyduk. 

İmparatorluk Türkiyesi'lnde Mealis-i 

Mebusân'da Rum, Bulgar, Arap, Ermeni 

ilh. gibi mebuslar vardı. Ama o zaman 

imparatorluk olmanın tabiî bir sonucu 

olan bu hâl, şimdi neyle izah edilebilir ve 

kanunî merciler bu beyefendi için ne gibi 

usûller düşünebiliri er bilmiyoruz. 

Ordu; «gaflet, dalâlet ve hattâ hıyanet 

içindeki» politikacılar elinde bu duruma 

getirilmiş memleketin bir bölümüdür. 

Durumdan rahatsızdır. Ağustos 79 da 

Org. N. Üruğ'un «ordunun aslî görevine 

dönme isteği» yolundaki bazı sözlerini iktibas 

etmiştik. Akıl için yol birdir, herkes 

bu konuda hemfikirdir; ama olağanüstü 

hallerde, orduyu işlere karıştırmadan 

da ülkeyi idareye bir takım kolaylıklar 

getirecek «olağan üstü hâl» kamımı 

bir türlü çıkarılmamaktadır. 

16 Haziran 1980 de yapılan son sıkıyönetim 

koordinasyon toplantısında da 

komutanlar, anarşinin tırmandığını bazı 

bölgelerdeki bölücülük hareketlerinin ve 

vatandaşı devlete karşı gelmeye kışkırtma 

çalışmalarının sürdürüldüğünü bu çalışmaların 

Ankara'da ve bazı siyasî partilerden 

de destek gördüğünü sıkı yönetimin 

devlet bütünlüğü yönünden bütün 

bu zararlı unsurları kontrol altına almaya 

çalıştığı ve rejimin çökmemesi için elden 

gelen gayreti gösterdiği, ancak yetkilerin 

yetersizliğinden mücadelenin yavaş 

sürdüğünü bildirmişlerdir *. 

Ecevit'in demokratik sıkıyönetiminden 

bu yana ne değişmiştir Komutanlar 

çoğu yerde aynıdır. Yalnız sıkıyönetim 

komutanlarının üstündeki «eşgüdüm» kaldırılmıştır. 

Dolayısı ile bölgenin mahallî 

özelliklerine göre daha serbest, insiyatifle 

hareket edebilmeleri sağlanmıştır. 

Bunun sonucu olarak keyfiyet yönünden 

anarşik olayların köküne inilmeye 

başlanmış, ters orantılı olarak da kuyruğu 

sıkıştıralan anarşistlerin yarattıkları olaylar 

kemiyet yönünden artmış, fakat bu 

defa da yukarıda işaret ettiğimiz gibi ar 

tık kahraman ordumuzun mensupları katibece 

şehit edilmeye başlanmıştır. Güvenlik 

kuvvetlerinin silâh kullanması bir takim 

kaidelere bağlıdır. Fakat anarşist, 

Mehmetçiğe gözünü kırpmadan, kayda tabi 

olmadan basmaktadır kurşunu. Bankanın 

kapısında bekleyen er; evet, silâhı 

elindedir, eğitimlidir; ama, önünden ge 

çen yüzlerce kişiden hangisinin filede veya 

torbadaki silâhı çekip, kendine saldıracağını 

bilmemektedir, bilemez. Anarşist, 

öncelik ve insiyatif sahibidir. Saldıracağı 

yeri ve zamanı o seçmektedir, kuvveti 

buradan gelmektedir. O halde ona 

anlayacağı dilden hitâbetmek gerekir. / 

Ne yapılabilir 

Önce düşman kimdir ve nasıl mücacele 

edilebilir 

1. Düşman anarşisttir. Anarşist, kendi 

dâhil otorite tanımayan, mevcut her türlü 

otoriteyi yıkmayı amaçlayan kimsedir. 

Beynelmilel Komünizm de bilindiği gibi, 

gayesine ulaşma yolunda anarşiyi en iyi 

araç olarak görür. Zaten, bütün olayların 

akabinde belli yerlere telefon eden komünist 

anarşistler, olayların failleri olduklarını 

ifade ederek sahiplenmektedirler. O 

halde; bazı çevrelerin şuursuzca «silâhlı 

sağ eylemci» dedikleri milliyetçi, anarşist 

olamaz. Çünkü bir otoritenin, en yüksek 

otoritenin, devlet otoritesinin sağlanması 

yolunda fikrî mücadele vermektedir. 

2. Düşman, komünist anarşist olduğuna 

göre, Bay Ecevit ve bütün yeni, eski 

tüfekler ne kadar bağırırsa bağırsın, 

devletin birliğini, bütünlüğünü korumak 

ve kollamakla görevli bütün güçler (bu 

arada sıkıyönetim gereği, karşı-karşıya 

kalabileceği için ordu da) komünist anarşistin 

çalışma usulleri ile ona karşı koyma 

şekilleri konusunda eğitilmelidir. 

3. Yakalanan yüzlerce anarşist'inr 

a. İlerde şu veya bu sebeplerle affolma 

ümitlerinin kökünden kazınması. 

b. Kaçamıyacak şekilde hapsedilmesi.. 

c. Süratle yargılanarak, cezaların infazı 

(Şeyh Sait îsyanı'ndaki ve Menemen 

4 TÖRE İNCELEME MASASI

olayındaki muhakeme sür'ati örnek verilebilir.) 

gerekmektedir. 

Bu şekilde komutanlarının da ifade 

ettiği gibi aslî görevinden uzaklaştığı için 

istemediği bir savaşta istemediği usullerle 

mücadele etmek durumunda kalan ordumuz 

ne haldedir. 

(Son günlerde, sağda Nazlı Ilıcak, 

solda da Yankı Dergisi, terör olayları karşısında 

çaresiz kalındığım ileri sürerek 

suçu orduya yüklemektedirler. Kanaatimizce 

haksızlık ediyorlar. Ordu da Tür. 

kiyenin bir parçasıdır. Türkiye şartları 

içinde mücadele etmektedir. Politik af 

oyunları, hapishanelerden adam kaçırmalar, 

mahkemelerin ağır işleyişi, verilen 

idam cezalarmm infaz edilemeyişinden 

ordu ne dereceye kadar sorumlu tutulabilir 

Ordu en fazla komünist anarşiste 

karşı mücadele usullerinin iyi tatbik edilip 

edilmediğinden sorumlu olabilir.) 

«Türkiyenin disiplini ve özverisi ile 

dikkati çeken büyük silâhlı kuvvetler topluluğu, 

olanaksızlıkların en büyüğünün 

içinde bulunuyor. Elindeki silâhlar ikinci 

dünya savaşının silâhlan. Araçları, 

uçakları, gereçleri artık neredeyse isimleri 

bile unutulmuş batı envanteri içinde 

sayılıyor. Bu durumu NATO'hun kilit noktalarındaki 

her görevli biliyor. 

Böylece olan Türk Silâhlı Kuvvetlerine 

oluyor. Türk askeri, NATO'nun diğer 

askerlerinin içinde bulundukları koşullardan, 

onlarca yıl geride kalmış olaylar 

içinde görev yapmaya çabaliyor.» 2 

«Türkiye, Ankara'daki NATO Dışişleri 

Bakanları Konseyi öncesinde Nato'ya 

Özel ve çok ivedi bir çağrıda bulunmuş, 

Türk ordusunun kritik durumdan kurtarılabilmesi 

için derhal 150 milyon dolarlık 

bir özel fon kurularak bundan en düşük 

düzeye inen savaş stoklarının, öncelikle 

yedek parça gereksinmelerinin karşılanmasını, 

ek olarak da 700 bin ton ham 

petrol, 20 bin ton yüksek oktanlı jet yakıtı 

ve yağ sağlanmasını istemiştir. Bir 

NATO yetkilisine göre Türk Ordusunun 

yakıt sorunu çok kritik bir duruma girmiş 

ve altı aylık stoku dahi kalmamıştır. 

Ordunun altı aylık yakıt harcaması 200 

milyon dolar, benzin ise 20 milyon dolan 

bulmaktadır. Nato yetkililerine göre Türk 

ordusunun bu derece ciddî ve kritik durumdan 

kurtarılabilmesi için en kısa sürede 

400 milyon dolara ihtiyaç vardır.» 3 

Ve yine Brüksel'de Nato merkezindeki 

askeri çevreler, Rusya'nın Türk silâhlı 

kuvvetlerinin içinde bulunduğu durumu 

bildiğini, Türkiye'nin askerî bakımdan 

takviye edilmesi gerektiği bilinci için 

de de olduklarını söylemektedirler 4 . 

Zayıflığı, güçsüzlüğü böylece Nato ilgililerince 

de malûm olan Türk Ordusu' 

nun moral gücü bu şekilde iken, personelin 

maddî gücü yahut güçsüzlüğü nasıldır 

«Türkiye'nin bir avuç organize, sosyal 

haklara sahip işçisi mutlu azınlıktır. 

Bunların ülkeyi karışıklık içine sokmasına 

izin verilemez. (Demirel'e atfen)... Çünkü 

Demirel, silâhlı kuvvetlerin üst kademelerinin 

de bu haksız durumdan rahatsız 

olduklannı bilmektedir... İşçilerin, 

toplu sözleşmeler yoluyla aldıklan ücret 

artışlan ve haklar, bir çok devlet memuru, 

asker ve teknik eleman için ulaşılabilir 

hak ve ücretler değildir.» 5 

Öte yandan aynı dergi, şu enteresan 

fikirleri de ileri sürmektedir: 

«Burjuvazinin yeni liderliği, 27 Mayıstan 

aldığı dersle, orduya daha bir özenle 

BİR DEĞERLENDİRME 5

Deryaları kan, taşları bitmez kemik olsa, 

Bir son nefesin aynı olup bitse nesîmi 

Ölmez bu vatan, farz-ı muhal ölse de hattâ, 

Çekmez kürenin sırtı o tâbût-i cesîmi. 

MİTHAD CEMÂL 

ve anlayışla yaklaşıyor. Bir cazibe politikası 

izliyor. Geçen yirmi yılda bu yaklaşım 

sonucu ordu mensupları avantajlarla 

sanki kuşatılmak istenmiştir. Aslında bîr 

memur olan subay, DP döneminde küçümsenirken, 

şimdi eşitler arasında birinci 

mevkiine getirilmektedir. Böylece ordu, 

çeşitli, yasal ve fiilî ayrıcalıklarla liberal 

ekonomi düzenine bütünleşmeye yönlendirilmiş 

olacaktır, işte bu süreçtir ki, 

başka süreçler yanısıra, Ordu'nun ilericilikten 

nötralizme, devrimcilikten konformizme 

yönelmesine neden olmuştur... 

Bugün Türkiyede ordu'dan beklenecek 

ve istenecek en önemli katkı, demokrasiye 

saygı olmalıdır. Zaten artık ordunun 

siyasal düzende topluma vereceği 

pek bir şey kalmamıştır. Bundan sonra 

topluma yenilikler getirmek yerine demokratik 

kazanımlarm kıskançlıkla korunması, 

herhalde ordunun aslî görevi dışındaki 

başlıca işlevi olacaktır.»( 6 ) 

Diğer bütün okumuşlara olduğu gibi 

işçiye de daha fazla sosyal hak(!) tanıyacaksın, 

buna demokratik kazanma diyeceksin, 

ve ordudan, bu durumu yani bir 

sosyal sınıfın diğer sosyal sınıf üzerindeki 

üstünlüğünü korumasını bekliyeceksin. 

Arkadan silâhlı kuvvetler mensubunun 

sosyal hakları(!) biraz iyileşince de 

nötralizme ve konformizme kaydığını söyleyeceksin. 

Allah Allah.. Yani işçiden daha 

az bir hakla ilerici olmasını istiyorsunuz, 

işçi sınıfının kazanılmış haklarının 

savunuculuğunu yapmasını istiyorsunuz. 

Ama beyler ordu, Türk ordusu, bir sınıf m 

ordusu değildir ki.. Milletin, Türk milletinin 

ordusudur. 

i 

Gerçi silâhlı kuvvetler mensupları kilitlenen 

Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde 

şimdiye kadar en yüksek oy alan iki ciddî 

adayın da (karşı dünya görüşüne sahip 

olmalarına rağmen) eski asker olmalarından 

ve Nato toplantısında batılı ülke 

temsilcilerinin «neden cumhurbaşkanı se 

çemiyorsunuz» diye sual tevcih edilen 

kimsenin Genel Kurmay Başkam olmasından 

ve onun aynı mealde bir suali Turan 

Güneş'e tevcih ettiğinde verilen cevabın 

«Paşam galiba ilk defa bize bıraktınız, 

öğrenene kadar epey vakit geçecek» 

şeklinde olmasından açığa vurulmayan 

manevî memnunluk duymaktadırlar; ama, 

hâlâ bir takım maddî zorluklar içindedirler. 

OYAK sömürüsünden Atğm. den 

Albay'a kadar kimse memnun değildir. 

En ufak bir tayinde ev eşyasını yeni garnizona 

nakletmek 50.000 liraya malolmaktadır. 

Verilen harcırah ise 20.000 lirayı 

ancak bulmaktadır. Askerî hastahanelerde 

hocaların kliniklerde parayla sivil hastalan 

öncelikle muayene ve ameliyat ettikleri 

söylenmemektedir; ama, sağlık hizmetleri 

gene de kifayetli değildir. Doğu' 

da bazı lise öğretmenlerinin ard niyetle 

Harbokulu'na öğrenci sokmak için imtihana 

hazırlık kursları açarak kitle halindo 

doğulu öğrencinin Harbokulu'na giri- 

6 TÖRE İNCELEME MASASI

sini kolaylaştırdığı dedikoduları ise can 

sıkmaktadır. 

Son günlerde de AP ve CHP parti liderleri 

ordunun politikaya çekilip çekilmemesi 

meselesini kamuoyu önünde münakaşa 

etmeye başladılar: Çekersin, çekemezsin.. 

— Ordumun esas görevi nedir 

— Hudutları beklemek. 

— Şimdi ne yapıyor 

— îç güvenlik görevi ile uğraştığı için 

Hudut görevinde zaafiyetle karşı karşıyadır, 

îç güvenlik görevini ifa ederken, diğer 

güvenlik kuvvetleriyle beraber iç düşmana(*) 

karşı olan mücadelesinde anarşist 

kurşunlarına hedef olmaya başlamıştır. 

Bu kurşunlar er, assubay, asteğmen' 

den Tümgeneral rütbesine kadar ulaşmıştır. 

— Bu durumdan fayda uman kimdir 

— Dış düşmanlar ve onların yurt içindeki 

işbirlikçileri 

— Kimdir bunlar 

— Devletin ordusu ve milletiyle bir 

ve bütün ve kuvvetli olmasını isteyen 

milliyetçiler mi Yoksa Devletin, zayit 

düşerek parçalanıp dış tesirlere açık olmasını 

isteyen komünistler mi 

Durum ve şartlar bu merkezde iken 

politikacıların ordu ile hiç ilgilenmemeleri, 

ordu ile ilgili îâf söylememeleri, söylemeye 

mecbur kalınca da bir değil bin 

kere düşünmeleri gerekir kanaatindeyiz. 

Politikacılar gelip geçicidir. Fakat Türk 

ordusu 2000 küsur yıldır vatan, millet ve 

bayrağın koruyucu sudur ve bu görevi elhâk 

başarıyla yapmıştır. 

(*) Org. Evren «Düşmanı İçimizde) Yankı 

Sayı 465 Mart 1980 sayfa 20. 

(1) Hürriyet 17-6 1980. 

(2) Yankı Sayı 478 Sayfa 34. 

(3) Milliyet 21-6-1980. 



(6) Yankı Sayı 478 sayfa 6. 

«Ben, ordumuzun mevcudiyetini ve kuvvetini paramızla mütenâsip bulundurmak 

nazariyesini kabul edenlerden değilim. «Para vardır, ordu yaparız; para bitti, 

ordu inhilâl etsin.», benim için böyle bir mesele yoktur. Efendiler! Para vardır veya 

yoktur; ister olsun, ister olmasın, ordu vardır ve olacaktır.» 

ATATÜRK 

BÎR DEĞERLENDİRME 7

(Gürbüz Azak) 

Fethin daha bir ülkeyi parlattığı gündü; 

Biz uğruna can verdiğimiz anda göründü. 

Gül yüzlü bir âfetti ki her busesi lâle; 

Girdik zaferin koynuna, kandık o visale! 

Bir bahçedeyiz şimdi şehitlerle beraber: 

Bizler gibi ölmüş o yiğitlerle beraber. 

Lâkin kalacak doğduğumuz toprağa bizden! 

Şimşek gibi bir hâtıra nal seslerimizden 

YAHYA KEMÂL BEYATLI 

(Mohaç Türküsü'nden)

KAŞKAYLARLA HİSSETMEK 


Fazla detaylara inmeden, yandaki tablolara şöyle bir göz atıldığında 

İran'ın aslında bir Türk devleti olduğu kolayca görülecektir. 1925 senesine 

kadar 9 asır boyunca İran'a hâkim olan Safevî, Afşar, Kaçar., hanedanlarının 

hepsi de Türk idiC 1 ). 

Yılmaz öztuna'ya göre 16'ncı asır sonlarında dünyada mevcut dört 

büyük Türk İmparatorluğundan biri de Iran Türk İmparatorluğu idi( 2 ). 

(Diğerleri Osmanlı Türk İmparatorluğu, Hindistan Türk İmparatorluğu, 

Türkistan Türk İmparatorluğu.) 

Hal böyleyken 1925 senesinde Rıza Şah'm Türk Kaçar hanedanını yıkarak 

azınlık olan Farslarm 2000 yıllık(!) Pers hâkimiyetini tesisi kanaat 

ımızca 1977 senesinden bu yana İran'ın içinde bulunduğu karışıklıkların 

baş sebebidir. 

Görüldüğü gibi İran, çok farklı etnik grupların meydana getirdiği bir 

moyazık manzarası arzetmektedir. Tabiî hal, nüfusun % 42.8 ini teşkil 

eden Türklerin hakimiyetindeki bir İran'dır. Gayri tabiî olan ise, diğer 

herhangi bir azınlığın hâkim olmasıdır. Bu açıdan bakıldığında Fars et~ 

nik azınlığının zorla üstünlüğünü ve bir takım cebrî tedbirlerle devamını 

sağlayan, ancak bu hal eşyanın tabiatına aykırı olduğu için yıkılmaktan 

kurtulamıyan şah idaresinin yerine Humeyni'nin nüfusun çoğunluğunu 

(% 96.7) ihtiva eden din motifiyle bir senteze gitmesi daha birleştirici ve 

akılcıdır. Gerçekten İran Fars Devleti derseniz, nüfusun % 60 küsurunu 

(1) Büyük Türkiye Tarihi, Yılmaz Öztuna Cilt 7, Cilt 11 sayfa 480, Sözlük 

(2) Aynı eser 

9

karşınıza alırsınız ama İran İslâm Cumhuriyeti derseniz, nüfusun % 96.7 

sine hitab etmiş ve yanınıza almış olursunuz. 

Ancak bu sefer de başka problemler ortaya çıkmaktadır. 

İran 

1. Türkler 

2. Farslar 

3. Kürtler 

4. Azınlıklar 

5. Araplar 

6. Belûciler 

TOPLAM 

TABLO - 1 

- ETNİK 

15.000.000 

13.400.000 

3.000.000 

1.515.000 

1.000.000 

1.000.000 

34.915.000 

% 42.8 

% 382 

% 8.5 

% 4.2 

% 2.8 

% 2.8 

TABLO . 3 

İran - TÜRKLER 

1. Azeriler 

10.000.000 

2. Kaşkaylar 

1.000.000 

3. Af şarlar 

; 1.000.000 

4. Şahsevenler 

400.000 

5. Kaçarlar 

50.000 

6. Karapapaklar 

50.000 

7. Hamseler 

200.000 

8. Kengerlü 

150.000 

9. Karadağlı 

220.000 

10. Neferler 

150.000 

11. Horasanî ve Boçağgı 150.000 

12. Kareyîler 

300.000 

13. Türkmenler 

1.000.000 

TABLO - 2 

İran - DİN 

1. Müslüman % 96.7 (Şü x % 90) 

Sünni % 10 

Bahai %0 3) 

2. Hristiyan % 3.3 

* 

TABLO - 4 

İran - 

°/o 

% 

% 

% 

% 

% 

% 

% 

°/o 

DİN, ETNİK 

1. Türkler 

2. Farslar 

3. Kürtler 

4. Azmlıklır 

5. Araplar 

6. Belûciler 

80 Şii-Azeri ve diğerleri 

20 Sünni, Kaşkay, Afşar, 

Türkmen 

100 Şii 

80 Sünni 

20 Şii 

100 Hristiyan 

80 Sünni 

20 Şii 

100 Sünni 

Müslüman nüfusun % 90'ı şiî, % 10'u sünnîdir. Ve bu karakteriyle 

İran, hakikî bir şiî devletidir. Ve yine bu hususiyeti maalesef İran Türk 

İmparatorlukları, bilhassa İmparatorluk ve Cumhuriyet Türkiyesi ile devamlı 

çatışma içinde bulundurmaktadır( 3 ). 

İran Türklerinin % 80'i Şiî (Azeriler ve diğer Türk boylan), °/o 20' 

si Sünni (Kaşkaylar, Af şarlar, Türklerler(dir. Enteresan olan odur ki. 

iki grup da ayrı sebeplerle Cumhuriyet Türkiye'sine sempati beslemektedirler. 

Din motifinin ağır bastığı Şiî Azeriler, Atatürk Sünni halifeliği 

yeryüzünden kaldırdığı için; ırk motifinin ağır bastığı Sünni Kaşkay, Afşar 

ve Türkmenler ise din motifinden daha kuvvetli başka bir takım hissî 

sebeplerle Cumhuriyet Türkiye'sine bağlıdırlar. Zaten asırlardır İran'da 

oynanan oyun, Türklere Türklüklerini unutturarak, ırkî (millet) değil 

ama dinî (cemaat) bir toplum oldukları inancını vermek üzere yürütülmektedir. 

(3) Aynı eser 

10 HÜSEYİN MÜMTAZ

Hattâ en son bu maksatla (Türkiye ile Azerbaycan'ın ilgisini kesmek 

için) ve şuurlu bir şekilde İran kürtleri Türk-îran sınırına bir dil gibi sarkarak, 

bütün hudut karakollarını kontrolları altına almışlardır. Türkiyeyi 

İran'a bağlıyan demiryolu bunların hâkimiyeti altında olup kapalıdır. 

Bu kısa genel değerlendirmeden sonra asıl üzerinde durmak istediğimiz 

konuya geliyoruz. Kaşkailer veya Kaşkaylar. 

15 milyonluk İran Türklüğünün 1 milyonluk ve sunni bölümünü teşkil 

eden şanlı, muhteşem bir uruktur Kaşkaylar. O kadar mücadeleci, şeref 

ve haysiyetlerine düşkündürler, o kadar Türk ve Türkiye'ye bağlıdırlar 

ki, önceleri Erdebil yöresinde sakin bulundukları halde, Türkiye ile 

ilgileri kesilsin, fazla alış verişleri olmasın ve etkilenmesinler diye 16 ncı 

yüzyılda Şah İsmail Safevî tarafından halen bulundukları Fars bölgesine 

(Hazer'in güneyi) nakledilmişlerdir. 

Aslen Oğuz boyundan kopma bir uruk olup Kaşkaylarm, Cengiz Han 

zamanında onunla beraber İran'a geldikleri, Hülâgû Han zamanında ise 

Kafkasya eteklerine kadar indikleri/bir kısmının ise Akkoyunlu olduğu 

nakledilmektedir( 4 ). 

Hâlâ yarı göçebe bir hayat yaşarlar. Göçleri bütün İran için mühim 

bir hadisedir. Oldukça büyük bir sahada hareket halinde olduklarından, 

tesirleri çok fazladır. Oldukça düzenli, örfe dayanan göç gelenekleri ile 

idare sistemleri vardır. Bu gün bile İl-Hanlıkla idare edilirler. Ayrıca 

mümtaz sınıftan sayılan İlhan ailesi dışında Kalantar, Kethüda, Ra'ye, 

Taheke-i Post, gibi tabakalarda mevcut olup, bütün idare bozulmamış 

Türk töresine göre yürütülür( 5 ). 

Oymak teşkilâtlarını şöyle özetleyebiliriz. El, boylara (taife), boylar 

obalara (tîre), obalar da ailelere (ocak) ayrılır. Elin başında İl-han 

boyların basında Gelânter, (boy beği), obaların başında da Kethüda unvanlı 

reisler bulunmaktadır. İl-Beği ise İl-Han'm vekili olup elin idaresi 

fiilen onun elindedir. 

Ancak İl-Beği, İl-Han'm mutlaka oğlu veya kardeşi gibi en yakın akrabaları 

arasmdandır. İl-Han ise mutlak surette Hân ailesinden ve şah 

lar tarafından seçilir( 6 ) 

En dikkati çeken boy ve obaları ise, Bayat (Oğuz), İğdü (Oğuz), Beğ 

dili (Oğuz), Çarıhlu (Oğuz), Kaçarlu, Şamlu, Ağaçerî, (Karakoyunlu), 

Haîac, Musullu (Akkoyunlu), Oryad (Moğol ) dur( 7 ). 

El'in en önemli özelliği, kuvvetli bir töreye sahip olmasıdır. Her ko- 

(4) Dilde, Fikirde, İşde Birlik Sayı 3 Sayfa 227 Prof. Dr. Muharrem Ergin. 

(5) Türk Dünyası El Kitabı-Sayfa 1115. 

(6) Türk Kültürü Sayı 120 sayfa 15, Prof. Dr. Faruk Sümer. 

(7) Aynı kaynak. 

KAŞGAYLARLA HİSSETMEK 11

nu ile ilgili meseleler kaideye bağlanmış olup, Han'dan en basit Kaşkaya 

kadar bütün El halkı bunlara titizce riayet etmekle mükelleftir. 

Kaşkayların İran siyasî sahnesindeki belli başlı rollerini ise şöyle 

özetleyebiliriz: ( 8 ) 

1. 1917 Kaşkay İl-Han'ı Savlet-üd Devle'nin İran hükümeti ile baskınlar 

yapmayacağı hakkında anlaşma imzalaması. 

2. 1918 Savlet'üd Devle'nin hâkim İngilizler ve İran hükümetine 

karşı bir konfederasyon kurmak için giriştiği muvaffakiyetsiz isyan teşebbüsü. 

3. 1930 Rıza Şah'm, diğer aşiretler gibi Kaşgayları da silâhtan tecrit 

ve zorla iskânı İl-Han Savlet'üd Devle'nin hapsedilmesi, vefatı. 

4. 1941 Eski duruma dönüş. 

5. 1941 kendilerine sığınan iki Alman casusunu, töreye aykırıdır 

diye teslim etmeyince, Ingiliz-İran ortak saldırısına uğradılar. Zamanın 

Türkiye elçisi Cemal Hüsnü Taray'm çabalarıyla imhadan kurtuldular ( 9 ). 

6. 1943 Ellerinden alman toprakları geri almak için isyanları, Samiran 

kalesini zaptedip, 3 Albay ile 200 askeri öldürmeleri, Ağustos'da 

hükümet ile anlaşmaları. 

7. 1944 Anti-Komünist tutumları dolayısı ile İran Tudeh ve Rus 

Komünist partileri tarafından İran'ı parçalamak istedikleri gerekçesiyle 

protesto edildiler. Onlar da kabinedeki komünist bakanların alınması 

için Bahtiyarî aşireti ile birlikte isyan ettiler. Şiraz'a kadar geldiler. 17 

Ekimde hükümet isteklerini kabul etmek zorunda kaldı. 

8. 1953 Musaddık'm serbest bırakılması için ayaklandılar. 

9. 1959-62-63 Toprak meselesi ile ilgili olarak İran hükümetiyle muharebeye 

giriştiler. 

Ve nihayet İ980 senesinde gazetelerden öğrendiğimize göre( 10 ) İl Han 

Hüsrev Han, Amerikalılar hesabına çalıştığı bahanesiyle mollalar tarafından 

hapse götürülünce, Kaşkaylar bir kere daha isyan ederek Firuzâbad-Şiraz 

yolunu kapattılar. Çıkan çatışmada 2 İranlı subay ile 8 Devrim 

muhafızı öldü. 20 Kaşkaylı şehit oldu. Kaşkaylar İl-Hanlan gelmeden hareketi 

durdurmayacaklarını bildirdiler. 

En son durumu bilemiyoruz.. 

Görüldüğü gibi İran aslında bir Türk devletidir. Bünyesindeki Türklerle 

iyi geçinmek, hele onlarla gönül birliği içinde olacak bir Cumhuriyet 

Türkiyesi ile hiç kötü olmamak mecburiyetindedir. Türkiye Cumhuriyeti 

de İrandaki soydaşlarına karşı olan tutumunu bir daha gözden geçirmelidir. 

(8) Türk Kültürü, Sayı 56, Sayfa 57. C. Orhonlu. 

(9) Dilde, Fikirde, İşde, Birlik Sayı 3, Sayfa 217. 

(10) Tercüman 10-6-1980.. 

12 HÜSEYİN MÜMTAZ

Gürbüz Azak 

MEHMET ÂKÎİ< 

His yok, hareket yok, acı yok... Taş mı kesildin 

Hayret veriyorsun bana, sen böyle değildin! 

Kurtulmaya azmin, ne için öyle süreksiz 

Kendin mi, yoksa ümidin mi yüreksiz 

Âlemde ziya kalmasa, halk etmelisin, halk, 

Ye's öyle bataktır ki düşersin boğulursun 

Ümmîde sarıl sımsıkı, seyret ne olursun! 

Ey elleri böğründe kalan şaşkm adam, kalk! 

Sahipsiz olan memleketin batması haktır; 

Sen sahip olursan bu vatan batmayacaktır! 

Feryadı bırak kendine gel, çünkü zaman dar, 

Uğraş ki telâfi edecek bunca zarar var. 

M. ÂKÎF 

(Hakkın Sesleri'nden)

İRAN'DA SEKİZ GÜN (2) 

Doç. Dr. Ahmet BICAN ERCİLASUN 

Savalan'a ikinci gün öğleden 

sonra Ali Tebrizî'yi görmek istediğimizi 

söylemiştik. Kendisinin meşgul 

olacağını bildiğimiz için bizi Tebrizî'ye 

bırakmasını rica etmiştik. Savalan, 

kat'iyen razı olmadı. Tebrizî 

çok iyi tanıyor ve onunla sık sık 

görüşüyordu. Daha çocuk denecek 

yaşta iken Ali Tebrizî'nin yanma gitmiş, 

onun telkinleriyle olgunlaşmıştı. 

Beni bu mübarek adamın sohbetinden 

mahrum etmeyin, dedi. So 

nunda Tebrizî'ye ertesi gün hep beraber 

gitmeğe karar verdik. Sabah, 

Savaları bizi otelimizden aldı. Ali 

Teibrizî'nin Şehir Parkı karşısında 

bir dükkânı vardı. İran'a hareketimden 

bir gün önce Kızılay'da, tarih 

doçenti olan arkadaşım İsmail 

Aka'ya rastlamıştım. Aka, birkaç yıl 

önce İran'da iki sene kadar kalmıştı. 

Tebrizî ile tanışıyordu. Ayaküstü 

Tebrizî'nin adresini bana yazdırdı : 

Kitâbfurûşî'yi Atropat, Rûberû-yı 

Park-ı Şehr 1 . Aka'dan ayrıldıktan yir 

mi dakika sonra Kocabeyoğlu geçidi 

ndeki Turhan Kitabevi'ne girmiş, 

kitaplara bakıyordum. O sırada telefonla 

konuşan dükkân sahibi İlhan 

Bey'in karşısındakinin sorusuna cevaben 

«rûberû» kelimesini izah ettiğini 

duydum. Ankara'nın ortasında, 

Kızılay'da yirmi dakika ara ile «rûberû» 

kelimesiyle karşılaşmak doğrusu 

çok tuhafıma git imiş ti. Bunu 

düşündükçe hayretim artmış; Tahran'daki 

Şehir Parkı'nm «rûberû» 

yunda (karşısında) göreceğim Ali 

Tebrizî'yi daha çok merak eder olmuştum. 

Kitaplarla dolu bir dükkâna 

girdik. Sakalları hafif uzamış 

ve kırlaşmış, elinde pipo, tıknaz, orta 

boyîu adam bizi karşıladı. Yorulmuş 

ve çile çekmiş bir yüz ifadesi 

vardı. Kısık gözleri yorgundu; fakat 

parlıyordu. Uzun uzun tanışmağa lüzum 

yoktu. Bin yıl önce Sır Derya 

boylarından Horasan'a, Horasan'dan 

Azerbaycan'a akan Oğuz ordularında 

beraber bulunmuştuk. İki bin yıl 

önce Orhun'dan kalkıp Çin içlerine 

akın yapan Hun ordusunda birlikte 

çarpışmıştık. Binlerce yıldan beri 

tainışıyorduk ve dostluğumuz daha 

binlerce yıl devam edecekti. Gözleri 

kısık, yorgun adam iki bin yaşında 

bir tümen başı gibiydi. Asırların ötesinden 

ağır ağır konuştu. Orhun'dan, 

14

Altaydan, Herat'tan, Kerkük'ten haberler 

verdi. Balkanlardan, Kıbrıs' 

tan, İstanbul'dan haberler sordu. 

«Haydar Biriöz'ü tanıyor musunuz>> 

dedi. Çok iyi tanıdığımızı ifade ettik. 

Diriöz, yıllarca önce İran'da kültür 

ateşeîiğimizi yapmış; oradaki 

tâlii zebun Türklerin hemderdi olmuştu. 

Konuştuğumuz Türklerin bir 

kısmı kendisini tanıyorlar, hakkında 

takdirkâr sözler söylüyorlardı. 

Tebrizî de «o ne mükemmel Türktü» 

diye takdirlerini ifade etti. Sonra 

İsmail Aka'yı ve selâmlarını söyledim. 

Gözleri kısık, yorgun adam hâlini 

sordu, «çok iyi» dedim, «şimdi 

tarih doçenti., iyi bir âlim» dedim, 

adam güldü, neş'elendi, zindeleşti. 

Bir ara Ötüken dergisini ve Atsrz'ı 

sordu. Birkaç yıldır Ötüken eline 

geçmiyormuş. «Ötüken artık çıkmıyor» 

dedim, «çünkü artık Atsız yok». 

Dondu kaldı, gözleri buğulandı. «Büyük, 

çok büyük bir Türktü» dedi, 

gözyaşlarını yüreğine akıttı. Sonra 

Ermenilerden açıldı söz. Türk devleti 

niçin bunlara hadlerini bildirmiyordu. 

Niçin Türkiye'deki Ermenileri 

toplayıp misilleme yapmıyordu. 

Bu konuda İran'daki Türkler ne kadar 

hassas idiler. Devletimizin hareketsizliği 

onları son derece üzüyor, 

mahcup ediyordu. Onların sitemleri 

yanında biz daha da mahcup olduk. 

Tahran'da bulunan Ermenilerin 

de zaman zaman Türkiye aleyhinde 

nümayişler yaptıklarını öğrendik. 

Bir defasında Türk elçiliğinin etrafında 

bağırıp çağırmışlar. Yollarda 

gezerken, duvarlardaki irili ufaklı 

yazılar arasında Ermenilerinkine de 

Erciîasun, Savalan, Karaca 

rastlamıştık. Anlaşılan İran'daki 

azatlık onlara da yaramış, duvarlara 

«merg ber-Türkiye (Türkiye'ye ö^ 

lüm)» diye yazmışlardı. Tebrizli Ali, 

bunlardan nefretle bahsetti. Ermeni 

suikastlerine mukabil Kıbrıs harekâtımız 

onları ne kadar çok sevindirmişti. 

«O gün» diyordu Savalan, 

«işe gitmedim». «Hanıma ve çocuk 

lara, kalkm bugün bayram, dedim 

ve hep beraber dışarı çıktık. Çocuklara 

yeni elbiseler, oyuncaklar aldık; 

neş'e içinde bir bayram günü yaşadık.» 

Altı sene evvel... Ordularımızın 

Girne'den Kıbrıs'a çıktığı gün... 

Tahran'da bir Türk, Tahran'da Türkler 

bayram yapıyorlardı. Gözlerim 

buğulandı... Altı yıl geriye çekildim 

Altı yıl geriye ve batıya çekildim. Salihli'de 

bir büyük Kazak Türk'ünün,. 

Ali Bek Hakim'in evinin balkonunda 

eşimle birlikte sabahın ışıklarını seyrediyordum. 

Radyolardan «orduları- 

İRAN'DA SEKİZ GÜN 15

mız Kıbrıs'a çıktı» sesleri yankılanıyor... 

Sevinç gözlerimden boşanıyor... 

Altı yıl önce bir yaz sabahı, 

Türk orduları Kıbrıs'a çıkıyor... Altı 

yıl önce bir yaz sabahı, Kıbrıslı bir 

Oğuz Türk'ü ve İstanbullu eşi, Salihli'de 

bir Kazak evinde gözlerinden 

sevinç akıtıyorlar... Altı yıl önce bir 

yaz sabahı, Tahran'da bir Azerî Türk' 

ü, bir Azeri ailesi bayramlıklarını gi 

yiyor... Altı yıl önce bir yaz sabahı, 

Taşkent'te bir Özbek Türk'ü... Ne 

büyüksün Türklük!.. Akdeniz'in mavi 

dalgalarını yararak giden bir hücumbotunun 

motor sesi Almaata'dan Üsküb'e 

kadar yankılanıyor... 

Ali Tebrizî bizi yemeğe götürdü. 

Sonra evine gittik. Üst katta bir oda 

kendisine ayrılmıştı. Odada büyük 

bir radyo, mükemmel bir ses alma 

makinası ve büyük bir daktilo vardı. 

Yerde de halılar. Başka şey yoktu. 

Yere bağdaş kurduk. Tebrizî bu 

odada radyosunun düğmesini çevirir, 

Türk dünyasının her tarafından 

haber almağa çalışırdı. Baku'yu dinlerdi. 

Ankara'yı, istanbul'u dinlemek 

isterdi. Fakat heyhat... Ankara' 

nın sesi Tebrizî'ye ulaşamazdı. Bizim 

radyolarımız ve televizyonları 

mız adetâ özel olarak ayarlanmış; 

sesimiz ve resmimiz, sınırlarımızın 

bir adım ötesine ulaşmasın diye âdeta 

özel olarak gayret gösterilmişti. 

Ali Tebrizî bundan uzun uzun şikâyet 

etti. Daktiloda şiirlerini yazıyordu. 

Bazan kendisini zindana götüren 

yazılar ve şiirler bu tuşlarda şekillenmiştiler. 

Teypten müzik dinledik. 

Tebrizî'nin sesinden şiirlerini dinledik. 

Kerkük'ten birkaç yıl önce Teb- 

16 

rizî'yi ziyarete gelmiş bulunan Türlerin 

seslerini, seyahat intibalarıni 

dinledik. «Ben Kerküklü Kerîm oğlu 

Suphi...» diye başlayan Kerküklü 

konuşmalar bazan «yaşasın dünya 

Türklüğü!», bazan «Tanrı Türk'ü korusun!» 

dualarıyla sona eriyordu. 

Kerkük'ten kaynaklanıp Tahran'da 

hergün yankılanan ve Ankara'dan 

duyulan bu duaları Allah'ın kabul 

edeceğine o gün iman ettim. Ruhu 

muzu bu imanla yıkayarak otelimize 

döndük. Otel sahibiyle Azeri Türk 

çesîynen danışdık. Sımsıcak yatağımızda 

Karaca ile karşılıklı sımsıcak 

Azeri Türkçesiynen danışdık ve sımsıcak 

Azeri rüyalar gördük. 

Ertesi sabah erkenden Erdebil'e 

gidecek olan otobüse binmiştik. Otobüste 

Türkçeden başka dil konuşulmuyordu. 

Tahran'dan Kazvin'e kadar, 

çift taraflı, dümdüz ve geniş bir 

yol uzanıvordu. Kavzin'in çini kubbeli 

türbelerini ve kenar mahallelerini 

seyrederek geçtik. Yol kıvrım 

kıvrım daralıyordu. Reşt'ten sonra 

uzaktan Hazar denizi göründü. Üzerinde 

gözlerimizin buğusu vardı. Yazık 

ki sana yaklaşamadık Hazar... 

Suyunda serinleyemedik... Sahilinde 

durup Baku'yu, Astrahan'ı, Mangışlak'ı 

gözlerimizle hayal edemedik... 

Uzaktan buğulu gözleriyle bize 

bakan Hazar'ı seyrederek Astara'ya 

vardık. Astara, Sovyet-îran sınırının 

Hazar denizine ulaştığı noktada kurulmuş, 

yarısı öte tarafta kalmış, 

küçük, şirin bir Türk kasabasıdır. 

Kuzey'e doğru devam etme imkânı 

bulursanız, beş altı saat içinde Lenkeran 

ve Salyan üzerinden Baku'ya 

AHMET BİCAN ERCÎLÂSUN

Ali Tebrîzî, Savalan 

ulaşırsınız. Otobüs meydanda durdu. 

İnerek bir bakkala girdik. Türkiye 

Türkçesiyle meyva suyu istedik. Çuvalların 

üstüne oturmuş üç Astarah 

Türk hemen hürmetle kalktılar, bizi 

buyur ettiler. «Siz hâlis Türkü (Türk 

çe) damşırsız» dediler. Ben «bâzaıı 

siz, bâzan biz hâlis Türkü danışırık. 

Meselâ siz beli deyirsîz, bu Farsıdır, 

biz evet deyirlk. Siz gonag deyirsiz, 

bu hâlis Türküdür, biz misafir deyirik» 

dedim. Bu sevimli Astaralılarm 

konuşması Türkiye Türkçesine daha 

yakındı, tstemiyerek ayrıldık ve otobüse 

bindik. Yolun bundan sonrası 

çetindi. Hava kararmağa başlamıştı. 

Sel erin yuvarladığı çamurlu kayalar 

ve iri ağaç kütükleri arasında 

otobüsümüz zorlukla yol alıyordu. 

Çamurlu, inişli çıkışlı ve ancak tek 

bir arabanın yol alabileceği bu çetin 

yolun altından gürül gürül bir ırmak 

akıyordu. Irmağın ötesi Sovyet top 

rağı imiş. Solumuzda ıslak toprak 

İRAN'DA SEKİZ GÜN 

tümsekleşiyor; eğilerek yükselmeğe 

çalışan ağaçlar düşmemek için toprağa 

sıkı sıkı tutunuyorlardı. Hava 

iyice kararmağa başlamıştı. Gürül 

gürül akan ırmağın kıyısmca binlerce 

arı kovanını zorlukla seçebildik. 

Astara deniz seviyesindeydi. Şimdi 

gittikçe yükseliyorduk. Döne döne 

yükseliyorduk. Artık çamur, yerini 

kara bırakmıştı. Yükseldikçe karm 

kesafeti artıyor, yolun dönemeçlerinde, 

yan taraftaki karm yüksekliği 

bazan otobüsümüzü aşıyordu. Farlardan 

fışkıran ışık birdenbire bu 

yüksek ve yoğun kar yığınlarını aydınlatıyor, 

o anda bembeyaz bir kesafetin 

üzerimize yıkılacağını sanıyorduk. 

Yol, dönemeçler ve kar bitmiyordu. 

Acaba ne kadar yükselecektik 

Göğe yaklaştığımızı hissediyorduk. 

Bu hayret verici beyaz dağın 

adı Hayran Dağı imiş. Hazar'ın 

kıyısından, sınırın ötesini daha iyi 

görmek için yükseliveren Hayran Dağı; 

bizleri hayret, haşyet ve korku 

içinde bırakarak birdenbire bin beş 

yüz metreye kadar başını kaldırıyordu. 

İliklerimize kadar işleyen beyaz 

yükseklik sonunda bitti. Şimdi uçsuz 

bucaksız bir kar denizi sağımızda 

ve solumuzda uzanıyor, bembeyaz 

bir karanlık ufka doğru yayılıyordu. 

Hayran Dağı kuzeydoğudan 

birdenbire yükseliyor; güney-batıya 

doğru yavaş yavaş alçalıyordu. Bembeyaz 

karanlığın ortasında hafif bir 

meyille alçalmağa başladık. Henüz 

zirveden aşağıya doğru yönelmiştik 

ki beyaz karanlığın ortasında ışıklı 

gözler gördük. Tek katlı evler, pencerelerinden 

gülüyorlardı. Uçsuz bu- 

17

caksız kar ıssızlığının bu irtifamda; 

yüreklerimiz Hayran Dağının hayret 

ve haşyeti ile daralırken pencerelerinden 

gülen dost köy evleri, içimizi 

ferahlatmıştı. Beyaz yol, ışıklı küçük 

bir kasabadan geçti. Alçalmağa devam 

ediyorduk. Altı yüz metreye kadar 

inmişiz. Erdebil'in ışıkları uzaktan 

göz kırpıyordu. Yol boyunca, 

Farsça devrim nutukları neşreden 

otobüsün radyosu şimdi susmuş, kulaklar 

Erdebil radyosunun Türkçe 

sesine uzanmıştı. Farsça yayma kayıtsız 

otobüs yolcuları, şimdi iki büklüm 

olmuşlar, Erdebil'e ancak on 

kilometre kala duyulabilen kısık sesi 

anlamağa çalışıyorlardı. Az sonra 

pasdarlar (devrim muhafızları) otobüsü 

durdurdular. Şoför ve muavin 

indi, birşeyler konuştular. Pasdarlar 

yolcuları aramaktan vazgeçtiler. Şoför 

öfkeli, galiba biraz da küfürle 

karışık homurtular arasında yola devam 

etti. Erdebil'in kenarında indik. 

Şehir de karlar içindeydi. Titreştik. 

Beş dakika sonra Hüseyin ve Celâl 

Sûdmend arabalarıyla geldiler. Tahran'dan 

telefonla geleceğimizi bildirmiştik. 

Hüseyin Hacettepe Üniversitesinde 

kimya talebesi idi. Kendisini 

tanıyorduk. Soğuktan titreştik. Sarıldık, 

kucaklaştık. Erdebil dergâhı 

bize kapılarını açtı. Sûdmendlerin 

iki katlı, güzel bir evleri vardı. Üst 

kattaki misafir odasına çıktık. Büyük, 

geniş gaz sobası yakılmış, oda 

ısıtılmıştı. Baba Sûdmend bizi güler 

yüzle karşıladı. Şakacı, hoşsohbet 

bir adamdı. Sohbet ve soba içimizi 

iyice ısıttıktan sonra yemek odasına 

geçtik. Mükellef bir masa bizi bekliyordu. 

Azeri yemeklerinin arasında 

tabaklara serpiştirilmiş bulunan, her 

çeşit sebzeden yapılma Azeri turşuları 

nefisti. Sûdmendler, bir buçuk 

gün bizi bu nefis yemek ve turşularla 

ağırladılar. Baba Sûdmend, hem 

devlet memuru idi, hem de arıcılık 

yapıyordu. Astara'dan sonra rastladığımız 

arı kovanları ona atti. Erdebillilerin 

pek çoğu gibi o da Şahseven 

Türklerindendi. Şahsevenler, 

otuz iki tayfa halinde yazm yaylakta, 

kışın kışlakta yaşayan bir Azeri 

Türk boyudur. Sûdmendler Arpaçaylu 

tayfasından idiler. Ertesi akşam 

Şahsevenler üzerinde bizimle sohbet 

etmek üzere gelen Ali Esbağiyan Han 

Züvend tayfasındandı. Sayıları tahminen 

altı vedi yüz bin civarında o- 

lan Şahsevenler, Peşâverî hareketinin 

bastırılmasında canlarını feda 

ederek Şaha yardımcı oldukları halde, 

1963'teki reform hareketinde topraklarını 

kaybetmek zorunda kaldılar. 

Şâhm ak devrim diye adlandırdığı 

toprak reformunda Şahsevenlerin 

toprakları ellerinden alındı. Bunun 

üzerine boyun ileri gelenleri toplandı 

ve adlarını «Elseven» (Halkı, 

milleti seven) olarak değiştirdiler. 

Erdebil'de ilk gece, Elseven Sûdmend'in 

evinde yumuşacık yer yataklarında 

uyuduk. Elsevenli, Erdebilli 

rüyalar gördük. Sabah, hareketli 

Azeri türkülerini teypten dinlerken, 

Elsevenli sohbeti içinde, ballı kaymaklı 

nefis bir kahvaltı yaptık. Sanki 

gece gördüğümüz rüya devam ediyordu. 

Geniş salona ve odalara döşenmiş, 

herbiri milyon değerindeki 

Tebriz halılarının üzerine basıyor- 

18 AHMET BtCAN ERCİLÂSUN T

duk. Halıların üzerindeki renk ve şekiller; 

mücerret üslûplarından sıyrılarak 

gittikçe şekil kazamıyor; kıvrılıyor, 

bükülüyor ve canlanıyordu. 

Kavisler birer kemer ve kubbe halinde 

yükseliyor, düz çizgiler sütunlar 

halinde kubbelerin altına yerleşiyor; 

dört köşeli şekiller duvar duvar 

örülüyor; camları rengârenk, 

çerçeveleri oyma oyma pencereler ve 

kapılar duvarlarda yerlerini alıyordu. 

Kubbelerin altı, yavaş yavaş, sumak 

elbiseleri, kaftanları ile dolaşan 

heybetli insanlarla doldu, ince 

belli kızlar, gök mavisi ipekliler içinde 

kendileri kadar narin sürahilerden 

kadehlere bal şarabı doîduruyorlardı. 

Birden şekiller değişiyor; kubbeler 

kara, ak, kızıl çadırları dönüyordu. 

Yemyeşil yaylakta on binlerce 

kubbeli çadır kurulmuş, yaz güneşinin 

ılık sabah ışıkları ile uyanmağa 

çalışıyordu. İşte Arpaçaylu oymağının 

reisi Sûdmend çadırından 

çıkıyor, tavla tavla şahbaz atların* 

görmeğe gidiyordu. Sonra bütün 

Şahsevenler atlarına bindiler. Arallular, 

Polatlular, Serhanbeylüler, Dilbilmezlüler, 

îskânlular, Terekemeler, 

Garahanbeylüler, Hanımcanlular, 

GocabeyKiler... bütün oymaklar 

toplanmıştı. Başlarında Züvend oymağının 

reisi Esbağiyan Han vardı. 

Hoy'dan gelen Dünbüllüler de uzaktan 

görünmüştü. Han atmı mahmuzladı. 

Yayladan dereye doğru at koşturmağa 

başladılar. Binlerce atlı 

uzaklaşırken tolgalarına çarpan gün 

ışığı pırıltılar halinde gözlerimize 

doluyordu. Sonra atlılar bir ışık seli 

oldular; ışıklı, renkli şekillere, çizgi 


lere döndüler; iplik iplik dokunan 

halıya kondular. Rüyadan bir türlü 

kurtulamıyordum. Dışarıdan gelen 

güneş ışığı gözümü aldı, beni pencereye 

doğru çekti. Dışarıda bembeyaz 

toprak damlar uzanıyordu. Arpaçaylu 

oymağının cevval çocuğu Celâl, 

damdaki karları kuruyordu. İşte Erdebil 

dışarıdaydı, bizi çağırıyordu. 

Çıktık, karlı yollarında uzun uzun 

yürüdük. Bir Erzurum kışında gibiydik. 

Bahçe duvarlarının arkasında 

toprak damlı evler vardı. Dar, 

karlı, toprak yollarda iki sıralı uzanan 

bahçe duvarlı toprak evler, Erzurum'un 

karlı dar yollarına ne kadar 

çok benziyordu. Geniş caddelerdeki 

üç katlı evler de bahçe duvarlarının 

arkasında yükseliyor; modern 

binalar, ön bahçeli eski Türk evlerinin 

havasını kaybetmiyordu. Birdenbire 

gözümün önünde bir çini maviliği 

yükseldi. Sanki göğün maviliğine 

karışmak isti} r ordu. Burası Şeyh Safiyüddin'in 

makamı idi. Şah İsmail' 

in büyük dedesi Şeyh Safiyüddin, 

Erdebil'de bir tekke kurmuş; dergâhına 

gelenlere ışık ışık inanç ve 

güven dağıtmış. Temür Beğ de Karabağ 

seferlerinin birinde Erdebil'deki 

bu dergâha uğramış, Şeyh Safiyüddin'e 

pek çok izzet ve ikramda bulunmuş, 

onun hayır duasını almıştı. 

O cihan imparatoru koca Temür, bu 

bilgin şeyhin önünde mahviyetkâr 

bir tevazu içindeydi. Temür'ün âdeti 

gereğince belki de ilmî ve dinî mübâhaselerde 

bulunmuşlardı. O zaman 

tekke, böyle ihtişamlı ve berrak gökyüzü 

maviliğinde çinilerle kaplı değildi. 

Daha sonra Şah İsmail de aynı 

19

yere gömüldü. Safevî hükümdarı Şah 

Abbas dedelerinin gömülü bulunduğu 

bu mahalli, muhteşem bir türbe 

haline getirdi. Uzun bir bahçeden 

sonra iç bahçeye geçiliyordu. İç bah- f 

çeye bakan yüksek duvarlar boydan 

boya çini kaplıydı. Yazık ki türbenin 

içine giremedik. O gün müze kapalıydı 

ve henüz hiç kimse iç bahçeye 

kadar yürümemişti. Otuz kırk santimetreyi 

bulan kar üzerinde tekrar 

delikler açarak geri döndük. Erdebil 

caddelerinde bazı gruplar inkılâbın 

birinci sene-i devriyesini kutluyorlardı. 

Bazı köylüler de kutlamaya iştirak 

için traktörleriyle gelmişlerdi. 

Ruhsuz ve düzensiz, bağırgan bir 

topluluktu. Bir kitapçı dükkânına 

girdik. Bazı Türkçe kitapları ayır 

dik. On sekiz yaşlarında bir genç, 

Ali Tebrizî'nin neşrettiği Şah İsmail 

kitabını okuyordu. Üst tarafa gerilmiş 

bir ip üzerinde bazı resimler 

asılı idi. Şehriyar'm resmini hemen 

seçtik. îtina ile sardırdık. Sehend' 

in resmini de sorduk. Kısa boylu, 

orta yaşlı, yüz hatlarına mâna ve 

tecrübe karışmış kitapçı hislendi: 

«Siz Türkiye'den gelibsiiz, Sehend'in 

sekilini soruşursunuz» diyerek hayretini 

ifade etti. Bu hayretin içinde 

tâ Türkiye'den Sehend'in tanınmış 

olmasından ileri gelen bir sevinç de 

vardı. O gün Erdebil sokaklarını dolaşmağa 

devam ettik, içimizde, iki 

yüz yıl önce, eski bir Türk şehrinde 

dolaşıyormuşuz hissi vardı. Camilerden 

devamlı olarak Kur'an sesleri 

geliyordu. Ertesi gün Âyetullah Muhakkik 

Erdebilî'yi ziyaret ettik. Kendisi 

Erdebil'in en büyük dinî şahsı 

Şehriyâr 

idi. Altmış kişilik inkılâp şûrasının 

da üyesi bulunuyordu. Sade döşenmiş 

odada karşılıklı bağdaş kurarak 

oturduk. Türkçe olarak bir saat kadar 

sohbet ettik. Karaca ve ben Âyetulîah'a 

Türk dilinin ve kültürünün 

ehemmiyetini, İranda, da Türkçenin 

öğretim dili olarak kullanılması gerektiğini 

anlatmağa çalıştık. O da 

bunun gerekli olduğuna inanıyordu. 

Daha sonra mevzu, sosyalizm ve kapitalizme 

intikal etti. Muhakkik Erdebilî, 

her iki sistemi de gayet şuurlu 

ve bilgili bir şekilde tenkid etti. 

Ona göre iki sistem de gayrı insanî 

idi. Sosyalizm hürriyetleri kıstığı, 

insan kabiliyetlerine imkân tanımadığı 

için insan tabiatına aykırıdır, 

diyordu. Kapitalizmde de insanın 

insanı sömürdüğü görüşündeydi. 

20 AHMET BİCAN ERCÎLÂSUN

O halde bu da insanî bir sistem sayılamazdı. 

Onca müslümanlık, bu iki 

sistemin eksik taraflarını gideren, 

insan tabiatına en uygun yolu gösteren 

dindi. Türk olduğunun farkında 

bulunan, sosyalizmle kapitalizmi 

bir Türk milliyetçisi gibi tenkid edebilen 

Âyetullah Muhakkik Erdebilî' 

nin sık sakallı, geniş ve güleç çehresi 

içimizi aydınlatmıştı. Erdebil'in 

tarihinden ve bugününden aldığımız 

aydınlık ışıkla o gün öğleden sonra 

Tebriz'e hareket ettik. Celâl ve Hüseyin 

Sûdmend bizi otobüsümüze kadar 

uğurlamışlardı. Erdebil - Tebriz 

arası düzdü ve dört saat sürüyordu. 

Savalan dağı eteklerinden ve Nir nahiyesinden 

geçerken Tahran'da bıraktığımız 

aziz dost Hasan Mecidzâde'yi 

hatırladık. Nir'de doğduğunu 

ve Savalan dağının serin rüzgârı ile 

büyüdüğünü biliyorduk. Hava kararırken 

Tebriz'e vardık. İndiğimiz 

otel yine sıcak ve şirindi, Odamız 

güzel bir meydana ve parka bakıyordu. 

Gece rahat bir uyku uyuduk. Ertesi 

sabah telefonlaştık ve Hüseyin 

Müştak'ı çalıştığı süt fabrikasında 

bulduk. Otuz beş-kırk yaşlarındaki 

bu güleç yüzlü, yiğit görünüşlü genç 

adam bizi sevinerek karşıladı. Biraz 

sohbet ettikten sonra Ali Cengicû 

Hâlidâbâdî'nin çalıştığı Şarkî Azerbaycan 

ve Hüner tdâresi'ne gittik. 

Ali Cengicû, gözlüklü, orta boylu, 

sevimli bir gençti. Bizi hasretle kucakladı. 

Beraberce Tebriz Müzesine 

gittik. Müze müdürünün nâzik refakatiyle 

Perslerden ve Sâsânîlerden 

kalma arkeolojik eserleri seyrettik. 

İlhanlı, Selçuklu ve Safevî sikkeleri 


iki camekâna sıkça yerleştirilmişti. 

Üst katta İran meşrûtiyet inkılâbına 

ait resimler ve eşyalar vardı. Resimler 

arasında Settar Han ve Bağır 

Han heybetle bize bakıyorlardı. Settar 

Han'ın tabancası hemen ateşleniverecekmiş 

gibi duruyordu. Müzeden 

çıktıktan sonra Tebriz caddelerini 

ve kapalı çarşısını dolaştık. Kulaklarımız 

Türkçe ile doluyordu. Tebriz'in 

ruhu, sanki Kapalıçarşıda idi. 

Kuyumcu dükkânlarmdaki altın süs 

eşyaları, camekânlardan ve tezgâhlardan 

yere dökülüverecekmiş gibi 

gelişi-güzel duruyordu. Çarşı son derece 

kalabalıktı. Elinizle bir avuç al 

Liri bilezik alsanız sanki farkına varılmayacaktı. 

Tezgâhlar ve insanlar 

o kadar iç içeydı. Az sonra halı dükkânlarının 

önünden geçtik. Herbiri 

asgarî yarım milyon değerindeki 

Tebriz halıları üst üste yığılmıştı. Bu 

toprak dükkânlarda milyonlar yatıyordu. 

Hem alıcılar, hem de esnaf 

Türktü. Süt fabrikasında işçi olarak 

çalışan Hüseyin Müştak'm mersedesiyle 

Tebriz'in geniş ve modern caddelerini 

de dolaştık. Sonra bu eski 

Türk şehrinin dar sokaklarına girdik. 

Tahran, Erdebil ve Tebriz'de bu 

dar ara sokaklar hep birbirlerine 

benziyordu. Dar bir çıkmazda ara^ 

badan indik, Bahçe kapısından geçerek 

geniş salonlu, modern döşenmiş 

bir eve girdik. Burası Hüseyin 

Müştak'm evi idi. Çaylı kısa bir sohbetten 

sonra Şehriyar'ı görmek üzere 

çıktık. Ali Cengicû, daha önce şaire 

telefon etmiş ve bizim için akşam 

saat altıda bir randevu almıştı. Tam 

saatinde Şehriyar'm evine vardık. 

2Î

Ara sokaklardan birinde, yeşil bir 

kapı önünde durduk. On üç on dört 

yaşlarında bir kız çocuğunun açtığı 

kapıdan bahçeye süzüldük, iyi düzenlenmiş 

küçük bir bahçeden sonra 

birkaç basamak çıkarak eve girdik. 

Sağ taraftaki salona geçtiğimiz zaman 

çay hazırdı. Koltuklara buyur 

edildik. Az sonra Şehriyar içeri girdi. 

Hepimize ayrı ayrı «hoş geldiniz» 

dedikten sonra yerine oturdu. Sırtı 

hafif kamburlaşmıştı ve eğikçe duruyordu. 

Başında yündön örülmüş 

bir papak, sırtında boyunlu bir kazak 

ve üzerinde çizgili bir ropdöşambr 

vardı. Gözleri, kulakları, burnu 

ve ağzı irice, fakat çok mütenâ 

sipti. Kaşları, şakaklarına doğrujbiçimli 

bir şekilde kavisleniyor, yüz 

hatları yetmiş yaşın bütün tecrübesini 

saklıyordu. Küçük göz bebeklerinde 

canlılık ve hayat vardı. Karşımda 

artık iyice tanıdığım tipik bir 

Azeri yüzü bulunuyordu. Fakat bu 

yüz herhangibir Azeri yüzü değildi. 

Prof. Br. Ali Nihat Tarlan'ınki gibi, 

şair Bahtiyar Vahabzâde'ninki gibi 

mutasavvıfâne ve şâirâneydi. On dört 

onbeş yıl kadar önce Şehriyar'm 

Haydar Baha'sını Azeri Türkçesi 

derslerinde metin olarak takip etmiştik 

: 

Heyder Baba ıldınmlar 

Seller sular şakkıldıyub ahanda 

Kızlar ona saf bağlıyub bahanda 

Selâm olsun şevketüze, elüze 

Menim de bir adım gelsin dilüze. 

Bu lirik mısraları on beş yıldır unutamıyorum. 

Daha sonra derslerimde 

sık sık talebelerime sorduğumu hatırlıyorum. 

«Yaşayan en büyük Türk 

şairi kim» diye. Bu sualin ardından 

onlara Şehriyar'ı anlatıyor, şiirlerini 

okuyordum. Birkaç yıl önce 

hazırladığım «Bugünkü Türk Alfabeleri» 

adlı kitabıma Güney Azerbaycan 

Türkçesine örnek olarak «Haydar 

Baha'ya Selâm» şiirini almıştım. 

Kitabımdan kendisine takdim ettim; 

memnuniyetle aldı. Erdebil'de 

satın aldığım resmini ve birer kitabını 

imzalayarak bize verdi. Sonra 

sohbete koyulduk. Daha doğrusu 

Şehriyar sohbeti açtı ve tasavvufla 

işe başladı. «Varlık mı önceydi, yokluk 

mu diye sordu. Hem soruyor, 

hem cevaplandırıyordu. Yokluğun 

önce olması mümkün değil, diyordu. 

Çünkü yokluktan varlık vücuda gelemez. 

O halde varlık ezelîdir. Daha 

sonra mevzuu derinleştiriyor, tasavvufla 

mantığı ve hattâ ilmin son gelişmelerini 

meczederek bazı neticelere 

ulaşıyordu. Bir ara eski harfleri 

neden bıraktığımızı sordu. Ona 

göre eski yazı aramızda irtibat vasıtası 

idi. «Ben» diyordu, «Lamartin'i 

İstanbul'da eski harflerle basılmış 

olan tercümesinden öğrendim. 1928'e 

kadar sizin neşriyatınızı rahatça takip 

ediyordum.» Bu mütalâaya fazîa 

birşey eklemedik. Yalnız kendisine, 

bu irtibatı tekrar kurmak için «Bukünkü 

Türk Alfabeleri»ni yazdığımı, 

ve üç alfabeyi karşılıklı olarak öğrenmemiz 

gerektiğini ifade ettim. 

Çalışmamı takdir ettiğini, fakat bir 

alfabe öğrenmek ve onunla anlaşmak 

varken üç alfabeyi ayrı / ayrı öğren 

menin daha zor olduğunu söyledi. 

Haklıydı ama, olan olmuştu. Oğuz 

Türkleri bugün üç ayrı alfabe kul- 

22 AHMET BİCAN ERCİLÂSUN

lanmak zorunda bırakılmışlardı. Biz. 

zamanın bizi getirdiği noktadan işe 

başlamak mecburiyetinde idik. Söz 

şiire gelip çattı. Türkçe şiir yazmağa 

devam ediyordu. Tahran'da çıkan 

Varlık dergisine de «Varlığımız» adlı 

yeni bir şiirini göndermişti. Bir ara 

Farsça bilip bilmediğimizi sordu. 

«Bilmiyoruz» diye cevap verdik. «Bi^ 

lirsiz, neden mahrumsunuz Hafız* 

dan, Sadî'den mahrumsuz» dedi. 

Kendisi, klâsik Türk, Arap ve Fars 

edebiyatlarına vâkıftı. Bizim Türkçe 

şiirleriyle tanıdığunız Şehriyar, bu 

günkü Fars edebiyatının da en büyük 

şâiri sayılıyor ve İran'da Sâdî-i 

zaman olarak tanınıyordu. Tasavvuftan 

ve şiirden bahsederken vakit 

bir hayli ilerlemişti. Bir celselik sohbette 

Şehriyar'ı tanımak mümkün 

değildi. Çaresiz müsaade isteyip ayrıldık. 

Gece Tebriz ışıl ısıldı. Işıklı 

caddelerde, içimizde biraz önceki 

sohbetin pırıltısı ile yol aldık. Müştak'm 

arabası bizi otelimize bıraktı. 

Dostumuz Cengicû ile biraz daha konuştuk. 

Ayrılışımız çok firaklıydı. 

Âdeta iki Türk eli birbirinden kopuyordu. 

Cengicû'nun gözyaşları göz 

pınarlarında birikmişti. Ertesi gün 

çok erken kalktık. Otobüsümüz sabah'm 

5.30 unda hareket etti. Şafakla 

birlikte Tebrizden ayrıldık. Gecenin 

ışıkları henüz bize bakıyordu. 

Gün ağarırken Batı Azerbaycan topraklarından 

Türkiye'ye doğru yol 

alıyorduk. Saat 10'da Azerbaycan' 

daki son durağımız olan Makû'ya 

geldik. Yalçın kayalıkların eteklerinde 

kurulmuş olan bu küçük Azeri, 

kasabası bir kartal yuvasını andırıyordu. 

Sabah kahvaltısını orada yaptık. 

Kulaklarımız son defa Azeri 

Türkçesiyle doldu. Az sonra Gürbulak 

gümrük kapısmdaydık. Önce padarların, 

sonra gümrükçülerin muayenesinden 

geçtik. İki saat kadar 

gümrükte oyalandıktan sonra Doğu 

Beyazıt'm bir lokantasında öğle yemeği 

yedik. Sınırın hemen ötesinde, 

Makû'da Azeri Türkçesiyle dolan kulaklarımız, 

şimdi duyduğu kelimeleri 

anlamıyordu. Ağrı dağının karlı etek 

leri Doğu Beyazıt'tan Makû'ya doğru 

uzanıyordu... Otobüsümüz Iğdır-Tuz 

luca üzerinden Erzurum'a giderken, 

sağımızda Araş Makû'ya doğru akıyordu... 

Akşamın ilk karanlığı Karakurt 

üzerine çökerken zihinlerimiz 

Makû'da takılıp kalıyordu... 

(1) Atropat Kitabevi, Şehir Parkı Karşısı. 

Ey kanıyla toprağı vataniaştıran erler, 

Ey gözlerin ışığı, gönüllerin bahân, 

Tende can, târihte şan, ezelden er oğlu er, 

Ölümsüz milletimin, ölümsüz çocukları!.. 

H. NUSRET ZORLUTUNA 

İRAN'DA SEKİZ GÜN 23

Sultân-üş-Şuarâ 

NECİP FAZIL 

KISAKÜREK'LE 

BİR KONUŞMA 

MURAT DEMİRTEPE 

Sultânüş Şuara töreninde 

Necip Fâzıl ve davetliler 

(25.5.1980 Kültür Sarayı) 

Bilindiği gibi Necip Fâzıl Kısakürek, şiir ve fikir dünyâmızın zirvesine 

taht kurmuştur. Bu hüküm 1 , herkesin gönülden iştirak ettiği, münakaşasız 

ve şaşmaz bir hakikat olmakla beraber, bu zamana kadar 

—maalesef— lâyık bir organizasyonla koro hâlinde kütlelerce terennümü, 

mümkün olamamıştır. 

Geç kalınmış bir organizasyon olmasına rağmen; Türk Edebiyatı 

Vakfı ve Kültür Bakanlığı'nm İstanbul Atatürk Kültür Merkezi'nde Üstâd 

için tertip ettiği Sultân-üş-Suarâ ünvânı tevdi merasimi, herhalde 

hepimizin yüreğindeki burukluğu, sıcak bir sevince dönüştürmüştür. 

Bunun içm, başta Türk Edebiyatı Vakfı Mütevelli Heyeti Başkanı Ahmet 

Kabaklı Beyefendice, Kültür Bakanlığı Müsteşarı Prof. Emin Bilgiç 

Beyefendiye ve Millî Eğitim Bakanı Orhan Cemâl Fersoy Beyefendiye 

ve merasimde vazife alan herkese, TÖRE yazı ailesi ve okuyucuları 

adma şükranlarımızı arzediyoruz. 

Hususiyetle de, Üstâd Necip Fâzıl Kısakürek'in burçlarda dalga 

lanan sanatı ve şahsiyetinin, gururla kabaran göğsümüzde, kalıcı heyecanların 

sebebi olduğunu ifâdeden ayrı bir zevk duyuyoruz. 

Bu münasebetle, arkadaşımız Murat Demirtepe'nin, Töre adma Üstad'ı 

ziyaret ederek tevcih ettiği üç kısa sual ve cevaplan sunuyoruz 

24 MURAT DEMİRTEPE

— Üstadım! Türk Edebiyatı Vakfı tarafından sizin adınıza tertip edilen, tören 

hakkında konuşabilir miyiz 

- Yetmişbeşinci yaş günüm münasebetiyle Kültür Sarayında tertip edilen tören, 

bazı noktalardan başarılı gaçmesine rağmen —beni— tatmin edici olmamıştır. 

Zaten ömrümün yetmişbeş ince yılında, parmağımı basabileceğim gerçek şudur ki, 

bu dünyada ve bu diyarda beni tatmin etmek ve gözlerime cazibeli görünmek kıymetinde 

hiç bir şey kalmamıştır. Vatan isimli gurbette herşeye hasret çekerek yaşamaktayız. 

Bu törenin biricik güzel tarafı; Kültür Bakanlığı ile Türk Edebiyatı Vakfı'nın, 

elbirliği edebilmiş olması ve Kültür Sarayı ismi verilen süslü kafese, kargalar yerine 

bir ân için olsa bile, BÜYÜK DOĞU Dâvasının nağmelerini terennüm eden 

gençlik kuşlarına yer verilmesidir. Bu hareket büyük bir cesaret ifade etmiş 

ve saatlerce Kültür Sarayı, dâvamızın sesiyle çınlamış, adetâ baskına uğramıştır. 

Esasen böyle bir stratejiden ötürü, Türk Edebiyatı Vakfı'nca bana edilen teklife 

kucağımı açmış ve galiba devletle gerçek sanat arası kalın duvarda, bir menfez vücuda 

getirebilmiş bulunuyoruz. Bakalım, devletle beraber sanatın da encamı neye 

varır 

— Necip Fazıî'ı, bütün cepheleri ile Necip Fazıl'm ağzından dinlemek isteriz. 

. — Çok zekice bir soru. 

Topyekûn şiir ve edebiyat üzerindeki görüşüm, o törende verdiğim hitabede 

çerçevelenmiştir. Demiştim ki: 

«Edebiyatı olmayan millet, zatîyle de mevcut değildir. Biz mevcut muyuz, değil 

miyiz Artık siz hesap edin! Ama biliniz ki, sanat ve edebiyat diye bir şeyimiz kalmıyor!» 

Batan bir cemiyette, sulara gömülen bir transatlantikte olduğu gibj, nasıl istersiniz 

ki, kaptan kulesi mahfuz kalsın 

— Üstadım sizden son olarak, dil konusunda mütalâa istesek 

— Dilimiz bir kozmos'dan, kaos r a geçmenin, buhranını yaşıyor. Bir çoklarının 

«uydurukça» ismini verdiği yeni dil, manevî vatan şöyle dursun, kâinatımızı tahribe 

kadar gitmektedir ve kimsenin bu korkunç katliâma karşı kulağının ardı terlememektedir! 

Büyük felâket! Evet, dil kâinatın plânıdır ve aynıdır! Dile baskı yapmak, 

güneşi, ayı ve yıldızları ile, yeni bir kâinat icad etmeye kadar giden bir abes olur. 

GÖTE ve BUALO gibi mütefekkir sanatkârlar, dile zorla müdahalenin bir millete 

edilebilecek en büyük suikast olduğunu söylemişlerdir. 

— Üstadım, değerli vakitlerinizi bahşettiğiniz için, çok teşekkür ederim. 

— Ben de Emine Işmsu'ya, telefonla aramak nezâketini gösterdiği için, teşekkür 

ederim. 

NECİP FAZIL K1SAKÜREK 25

SAHİL 

GECELERİ 

Issız sahil bir ağıt tutturmuş, 

Rüzgârla yanarak kucak kucağa. 

Deniz sakin, mehtap sokulmuş, 

Keder sağar o dağdan bu dağa. 

Ne kadar beklesem boş artık: 

Işığa hasret kalacak bu karanlık. 

Seninle ey sahil, başfbaşa kaldık, 

Zamanı sararken amansız veda! 

Engin yuvasına çekilmiş dalgalar. 

Ses vermez oldu ne çâre hâtıralar. 

İnce bir türkü tutturmuş balıkçılar, 

Dolar aksi, kıyıdaki çardağa. 

Ne kadar beklesem boş artık: 

Işığa hasret kalacak bu karanlık. 

Seninle ey sahil, başbaşa kaldık, 

Zamanı sararken amansız veda! 

Mehmet ATAY

TÖRE'nin Anketi 

SORULAR : 

1. Dün neydik, bugün nereye geldik, niçin 

a. Tanzimat bir dönüm noktası mıdır 

Bir dönüm noktası ise, Tanzimat'ı hazırlayan sebepler nelerdir ve içtimaî, 

siyasî, iktisadî sahada başarısı ve başarısızlığı ne olmuştur 

b. Tanzimat'ı takip eden Meşrutiyet devıi ve sonrası hâdiseler göz önünde 

tutulduğunda, 1923 den itibaren başlayan Cumhuriyet dönemini nasıl de 

ğerlendiriyorsunuz 

c. Her yenileşme hareketi temelde insan unsuruna dayanır. 

Temel insan unsuru olduğuna göre, tarihte bizim insanımızın vasıfları nelerdi; 

psikolojik yapısı, mahiyeti nasıldı 

d. Ne olacağız, ne yapmalıyız 

TANZİMAT 

ve 

BOZULAN «ŞÎRÂZE-İ NİZAM» 

NECMEDDÎN TURİNTAY 

Koca Sekbanbaşı Risalesi, Nizam-ı 

Cedîd'in zuhurundan önce 

Anadolu ve Rumeli'de vuku bulan 

isyan ve karışıklıkları uzun uzadıya 

anlatır. Rumeli'de cereyan eden Moskof 

muharebelerinde uğranılan sürekli 

bozgunlar, askerin ve devletin 

moralini, savaş gücünü, zafere ulaşma 

azmini tamamen tüketmiş gibidir. 

Yönetimle birlikte onun dayandığı 

esas kaynaklardan ordu da meçhul 

bir akıbete sürüklenir durumdadır. 

Kendine sonsuz bir güven duyan 

Osmanlı, uğradığı bu acı akıbetin 

sebeplerini pek de kolay keşfedemiyecektir. 

Koca Sekbanbaşı'nın 

satırlarından okuyalım bu sıkıntılı 

durumu : 

«1150 esnasında 1182 tarihine 

gelince seferler münkatı olduğundan, 

sefer görenleri ekseri serhadd-i 

ademe gitmiş ve sefer görmeyip ahvâl-i 

düşmandan gafil olanların ekseri 

acı ve tatlı tatmamış olmalarıyla, 

1182 tarihinde açılmış olan Moskof 

seferinde askerimizin nizamı 

muhtel ve müşevveş bulunduğundan, 

ol vakitten beri âlemin şirâzei nizamı 

bozulmuştur.» 

Kaybolan memleketler, kırılan 

müslüman ahali, büyük muhacir kafileleri 

ve içe sindîrilemeyen acı neticeler 

Sekbanbaşı'nın kaleminde «ol 

TÖRE'nin ANKETİ 21

vakitten beri âlemin şirâze-i nizamı 

bozulmuştur» hükmüne müncer oluyor. 

İşte bir buçuk asırdır harcanan 

bütün gayretler, atılan bütün adımlar 

hep bu bozulan nizamı yeniden 

tesise matuftur. 

^r 

Gerçekte memleketin nizamı yanında, 

rical-i devletin de zihinleri 

de altüst olmuştu. 

Ne garip tecellîdir ki, yeniden 

nizam-ı âlemi tesise kalkanlar, işe, 

kadîm ordu geleneğini tahriple başladılar. 

Yeniçeri Ocağı da Tımarlı 

Sipahi de bu gaye ile tahrip edildi, 

topa tutuldu. Kendi ellerinde fesada 

uğramış sisteme, uğranılan mağlûbiyetlere; 

kendilerinin dışında suç 

îular arama ve mesuliyeti başka kuvvetlerin 

üzerine yıkma gayretidir ki, 

bir buçuk asırdır suçla suçluyu, sebeple 

neticeyi, faille mefûlü biribirinden 

ayırdedilmez bir hale soktu. 

Osmanlı sistemini ayakta tutan, 

ona güç, kuvvet veren iki esaslı kaynak 

vardı * Biri ordu, diğeri de medrese... 

Saray bu iki ocağın zarurî sonucu 

sayılabilir, } r a da bu iki müessese 

sarayın tutar eli, görür gözü 

demek mümkün. Memâlik-i Osmaniye 

bir yönüyle uçsuz bucaksız bir 

kışla, bir yönüyle de medresesi, camisi, 

tekkesi ve adlî teşkilâtı ile yekpare 

bir manzume idi. Ve bu iki müessesenin 

üzerinde denetimi sağlayan 

saray vardı. Saraydaki müsbet ve 

menfî her türlü gelişmenin bu iki 

ocağa sirayet etmemesi, veya karşı 

bir reaksiyonla burun buruna gelmemeleri 

mümkün olamazdı. 

III. Selimin ve Sultan Mahmud' 

un açtığı çığır, bu iki tarihî ocağın 

mukavemetini sindirme ameliyesinden 

başka birşey değildi. Ulema ve 

orduyu müştereken te'dîbi göze alamayan 

bu iki yenilikçi Sultan, karşılarındaki 

kuvveti teke indirmeyi ve 

önce ordunun işini bitirmeyi akıl 

ettiler. Ve bu talihsiz zafer, Sultan 

Mahmud'a nasib oldu. Sultan Orhan 

yadigârı Yeniçeri Ocağı, Moskof 

muharebelerinde uğranılan mağlûbiyetlerin 

mesulü görülerek, bir gün 

geldi ki topa tutuldu. İstanbul, kor 

kunç bir yeniçeri katliâmına sahne 

oldu. Önüne gelen boğazlandı. Koşa 

Osmanlı aslında tek tek yeniçeri 

katletmiyor; kendi temellerini dinamitliyor, 

tarihî bir müesseseyi lağvediyordu. 

Evet, Devlet-i Aliyye kendi ordusunu 

tahrip etti. Aynen İran'da vuku 

bulan son inkılâbda olduğu gibi, 

ülke askersiz ve ordusuz kalmıştı. 

Moskof muharebelerinin verdiği 

mağlûbiyetlerden yılgmlaşan devlet, 

elinde avucunda olan bir kuvveti de 

reddederek, adeta güçten kuvvetten 

soyunuyordu. Bizde batılılaşma as 

hnda Tanzimat'la değil, işte bu fiilî 

durumla başlamış sayılmalıdır. Sek* 

banbaşı'nm belirttiği «âlemin şirâze-i 

nizamının bozulması» da, esas 

olarak bu tarihten itibarendir, desek 

yeridir herhalde. 

i 

Ondokuzuncu yüzyılın ilk yarısı, 

Devlet-i Aliyye'nin ikinci fetreti 

sayılmalıdır. Timur zamanındaki dağılmayı 

yeni baştan yaşamamız 

için hiç bir sebep yoktu. Ordusu yok 

28 NECMETTİN TURİNAY

olmuş bir devletin ayakta durması 

nasıl mümkün olabilirdi Tımarlı 

Sipahiyi ve, Osmanlı ordusu içinde 

küçük bir zümreyi teşkil eden Yeniçeri 

Ocağını lağveden devlet, nasıl 

ayakta durabilirdi Hazırlanan veya 

henüz kurulmaya çalışılan yeni ordu, 

kemiyetçe birşey ifade etmediği 

gibi, herhangi bir harp tecrübesine 

*de sahip değildi. 

Eğer beklenen dağılma olmamışsa, 

bu doğrudan doğruya düşmanın 

insafından veva vaad edilen yeniliklere 

ümit bağlamalarından ileri 

geldi. Zira Mısır Valisi Mehmet Ali 

Paşanın karşısında bile dayanamayan 

II. Mahmud'un avrupaî kıyafetler 

giydirilmiş disiplinli ordusu(!), 

son derece güçlü silahlarla donatılmış 

Fransız, İngiliz ve Rus orduları 

karşısında nasıl durabilirdi Bu yeni 

ordu kışlalarda parıltılı talimler 

yaparken, Mehmed Ali Paşanın kuvvetleri 

ta Mısır'dan Kütahya'ya kadar 

uzanıyor ve saltanatın beşiği istanbul'u 

tehdit eder hale geliyordu. 

Ve Mehmed Ali Paşanın İstanbul'a 

yürümesi, sürekli bozguna uğrayan 

Nizam'ı cedîd askerince değil, Avrupa 

ülkelerinin Mehmet Ali'yi tehditleri 

sayesinde durdurulabildi. 

«Avrupa'yı örnek almakta gecikirsek 

toptan Asya'ya göç etmemiz 

mukadderdir.» sözünün tesiri altında 

fazlaca kalan II. Mahmut, zihninde 

tasarladığı batı usulü idare için 

yeni bir yönetici sınıfı hazırlamak 

mecburiyetinde kaldı. Bu yeni sınıfın 

ilk nüvesi ordu oldu. «Mühem 

dishaneler» bu gaye ile kuruldu. II. 

Mahmut, ikinci iş olarak eyalet yö* 

neticilerini değiştirdi. Yeni tayin edilen 

valiler eyaletleri, vekâlet usulüyle 

yöneteceklerdi. Vekâlet onları, 

merkezin her emrini harfi harfine 

uygulamaya mecbur bırakacaktı. II. 

Mahmud'un en büyük icraatlerinden 

birisi de memleket gelirlerini eyaletler 

yerine, merkez hazinede toplama 

ve bütün harcamaları merkezden 

yapma kararıdır. Bu devirde üç 

büyük değişmeye şahit oluyoruz : 

Orduda, eyalet idarelerinde ve maliyede... 

Sultan Mahmud'un batılı yönetim 

biçimlerinden yaptığı ilk iktibaslar 

bunlardır. Fakat kılık kıyafet 

ve sakalla ilgili olanlarını da bu 

listeye ilâve etmek gerekir. 

Bu ilk üç icraatın zarurî sonucu, 

merkeze bağlı ve hazineden maaş 

alan yeni bir sınıfın doğmaya başlaması 

olmuştur : Eğitimde ve orduda 

(mühendishaneler), {maliyede (tahsildarlar), 

idarede (vali ve mutasarrıflar) 

. Bu sınıfa mensup kişiler her 

yeni yönetimle daha da artacaktır. 

Hazineden maaşlı bu yeni sınıfın 

vasfı, emredilen her işi merkezin arzusu 

doğrultusunda gerçekleştirmektir. 

Bu yeni kadro, Devlet-i Aliyyenin 

en imtiyazlı sınıfı oluvermiştir. 

Devlet artık meriyetten kaldırılmış 

«kanun-namelerin» değil, bu yeni 

kadronun peşin hükümlerinin disiplini 

altındadır. Lisan bilmek ve merkezin 

emirlerine mutlak riayet; yükselmenin, 

liyakatin ve her türlü başarının 

ön şartıdır. Şinasî'nin ve o 

nun da içinde bulunduğu oldukça 

kalabalık bir grubun maliye tahsili 


için Fransa'ya gönderildiğini hatırdan 

çıkarmayalım. 

Osmanlı, gerçek anlamda kendi 

bürokrasisini kurmaya çalışıyordu. 

Yenilikçi tarihimiz başından itibaren 

bu sınıfın (memur sınıfı), bu içtimaî 

dayanakları bulunmayan bürokrasinin 

tarihidir. Bir buçuk asırlık 

mesuliyetimizi bunlar üstlenmişlerdir. 

Atılmış her adım, kazanılmış 

her zafer('), velhasıl bitmek tükenmek 

bilmez «teceddüt maceramız» 

hep bu nevzuhur sınıfın eseridir. 

Memurlar, «Sultan»m şahsında 

toplanan yenilikçi kuvvetin itaatli 

birer aleti idiler. Memurun liyakati, 

bu itaatiyle kaimdir. İtaate tabi oldukça 

Sultanın nüfuzunu, mahallinde 

en şedid şekliyle icraya mecburdu. 

Memur, Sultan Mahmud'un sert yönetiminden 

ve mizacından ulaşar: 

bir tesirle kendini son derece güçlü 

hissediyordu. Bol maaş alması da, 

arkasını Sultana dayaması kadar, 

ona bir emniyet bahşediyordu. «Devlete 

kapılama» her insan için en hayatî 

garanti olmaya başlamıştır. Ve 

bu «yeni yönetim», elinden tuttuğu 

her kişiyi ihya ediyordu. Çekip çeviriyor, 

içinden geldiği muhite göre 

insanı birden farklılaştırıyordu. Elbise, 

saç-sakal birden değişiveriyordu. 

Ve bu değişiklik insanın hoşuna 

gittiği gibi, ona kendinde değişik 

güçler vehmettirmekten de geri kalmıyordu. 

Tarihimizde memuriyete 

temayül, bu devirde başladı. Zira 

memur ekonomik krizlerden, siyasî 

bunalımlardan, iktidar değişikliklerinden 

pek fazla etkilenmiyordu. 

«Devlet Kalemleri» insan için en 

emin barınak olmuştur. 

Bu sınıf II. Mahmut devrinde 

güçlü olduğu gibi, Tanzimat devrinde 

de güçlü idi. Cumhuriyet döneminde 

daha da güçlü oldu. Artık tarihimizde 

bu sınıf ihmal edildi mi, 

ikinci plana itildi mi bilin ki büyük 

siyasî karışıklıklar, büyük iktidar 

değişiklikleri ve bazan da ihtilâller 

bekleyebilirsiniz. 

Bu sınıf avrupaîiliğin temsilcisidir 

bizde. Zihnî bir uyanıklığı, ileri 

görüşlülüğü şahsında tecessüm ettir 

mistir. O, şahsında devleti temsil ediyordu. 

Başlangıçta Sultan'dan kaynaklanan 

şöhreti, iktidarı, servet ve 

zenginliği kendi alnının teri sanmıştır. 

Boğaziçi medeniyetimiz bu bol 

maaşlı, maaş yetmediği zaman dış 

istikrazları hep maaş diye tüketen 

bu zümrenin eseridir. O koca konaklar, 

o koca yalılar, o yazlık ve kışlıklar, 

o bahçeler, o kayık safaları 

hep tek bir maaşla idare edilirdi. 

Bu memur sınıfının bir bilgisi 

vardı, memleket realitesiyle bağdaşmıyordu. 

Bir tefekkürü vardı, fakat 

islâmî ve millî bir karakter taşımıyordu. 

Serâpâ bir teceddüt peşinde 

koşuyordu. Bu vasıfları onu, tabiî ki 

içinde yaşadığı toplumla farklı kılıyordu. 

Bu fark hazmedilmiş de sayılamazdı. 

Evinde, günlük yaşayışında 

ve hattâ zevklerinde yerli ve mümkün 

olduğu kadar islâmî; fakat zihin 

ve mantığı, vazifesi icabı avrupaî 

idi. Resmî vazifesindeki kişiliği 

ile hayatının arta kalan kısımlarındaki 

tezat, bu yeni insanın ve 150 

yıllık tarihimizin trajedişidir. 


Tanzimat, bu yeni sınıfın görüşleri 

ve zorlaması ile atılmış bir büyük 

adımdır. 1826 dan itibaren yerleşmeye 

başlayan yeni zihniyet ve 

onun icracısı bürokrasi, Tanzimatla 

birlikte kendisine hukukî bir statü 

temin etmek istedi. Yeni sınıf, Tanzimatla 

devleti, kendi istikametinde 

yeni icraatlara zorladı ve dışarıdan 

temin ettiği ortaklarının da dahli ile 

hukukî kayıtlara bağladı. 

Haliyle Tanzimat, 1826 dan 

beri yürürlükte olan batılılışma 

akımının başka bir merhalesidir. 

Başlangıcı değil. Devlet-i Aliyye'nitı 

iki büyük dayanağından birisi olan 

ulemâya, onun disiplinindeki medreseye 

henüz el atılamamıstı. Daha 

doğrusu buna cüret edemediler. 

Tanzimat, yarım kalan bu işi tamamlamaya 

kendini vazifeli bildi. Medreseyi 

kapatmak her babayiğidin harcı 

değildir. Öyleyse başka bir yol denenmeliydi. 

Meselâ eğitim ve adliye 

ulemanın elinden çekilip alınabilirdi. 

Yeni kurulan Maarif Nezaretinin ve 

sıksık değişen nazırların görevi bu 

idi. Yeni açıkn idadiler, Rüştiyeler 

Akyol'un kitabı, Türkiye'de belki 

de ilk defa, şiddet hareketlerini 

günlük siyasi polemiklerin üstünde, 

vakıa nın özünü aydınlatacak 

bir tarzda ele almaktadır. İncelemenin 

ortaya koyruğu tarif ve 

teşhis o derece sağlamdır ki, bu 

incelemeden sonra «Çözüm için 

ne yapmalı» sorusu neredeyse 

kendiliğinden cevaplandırılmış 

olmaktadır. 

ALPARSLAN TÜRKEŞ 

DAĞITIM: ANDA 

Ankara Cad. Nu: 46 

Cağaloğlu, İstanbul 

TÖRE. DEVLET YAYINEVİ 

P.K. 203 Kızılay, Ankara 

TÖRE'nin ANKETİ 

31

Maarif Nezaretine bağlanıyorlardı. 

Bu iş, eğitimin lâikleştirilmesinin ilk 

başlangıcını teşkil eder. Gene ulemanın 

temsil ettiği adlî sistem yavaş 

yavaş mahiyet değiştirmeye başladı. 

Arkasından ekonominin liberalleşmesi 

geldi 

Bütün bunların arkasından «yasama» 

kuvvetinin el değiştirmesi gerekmez 

mi idi Bu da gerçekleştirilirse 

batılı sistem kendini tamamlamış 

sayılabilirdi. Merdiven basamak 

basamak, onu da meşrutiyetler üstlenecekti. 

| 

Neydi yapılanlar, veya yapılmak 

istenenler 

1. Başlangıçta niyet (II. Mahmud'un 

şahsında) muhakkak ki samimi 

idi. Devleti yeni bir güçle teçhiz 

etmek, devlete yeni bir hayat vermek, 

Balkanlarda ve Kafkaslarda 

Ruslara, Yunanistan'da rumlara, Navarin'de 

bilmem kime, umumî bir 

ifade ile dışa karşı devleti güçlü kılmak!.. 

Bu niyet samimi idi. 

2. Fakat niyet samimi olmakla 

birlikte, seçilen yol yanlıştı. Devleti 

ayakta tutan prensiplerden vazgeçilerek 

nereye varılabilirdi Batılılaşmak 

demek Haçlı zihniyetine, Hıristiyan 

kültür ve medeniyetine teslim 

olmak demekti. Başlangıçtaki iyi niyet, 

seçilen metottan dolayı müsbet 

bir neticeye ulaştıramazdı bizi. Hani 

aslında, bu metot bizim «Asya topraklarına 

sürüklenmemizi önleyememiştir. 

onuSç bu mantığın, batılılaşma 

mantığının yanlışlığını ortaya 

kovdu. 

3. Aslında büyük hataya, mağlûbiyetlerin 

tesbitinde düşüldü. Hata, 

bütün laçkalığına, kazan kaldırmalarına 

rağmen Yeniçeri Ocağında değildi. 

Her seferinde yüzbinlerce askerî 

kuvveti sefere çıkaran Osmanlı 

ordusu içinde Yeniçeri'nin oranı yüzde 

kaçtı ki, mağlûbiyetler onun sırlına 

yüklenebilsin!.. Bu ordunun cesaretinden 

de kimse şüphe edemezdi. 

Bütün bozgunlar, askerden kaçışlar 

cesaret yokluğundan ileri gelmiyordu. 

Esas sebep, karşı kuvvetlerin 

elinde daha mütekâmil silâhların 

bulunması idi. Uzun menzilli düş 

man topları Osmanlı tabyalarını 

yerle bir ederken, yeniçeri ve tımarlı 

sipahi ne yapabilirdi Zira daha sonra 

kurulan Nizam-ı Cedîd ne yapmıştı 

Sultan Mahmut ve onu takip 

eden yenilikçiler, eksikliği bu yönüyle 

göremediler. Gördülerse de eksikliğin 

giderilmesi yönünde kayda değer 

bir icraate girişmediler. 

Hata doğru teşhis edilmeyince, 

uygulamanın müsbet sonuç hasıl etmesi 

beklenemezdi. Devlet-i Aliyye' 

nin tarih sahnesinden çekilip gitmesi, 

muhakkak ki batılı metodların 

yanlışlığının en açık delili sayılmalı. 

Yenilikçi zihniyetin bize en büyük 

armağanının, tufeyli bir memur 

sınıfı olduğunu yukarıda işaret etmiştik. 

Bu sınıfın mantığı el'an, kendi 

dinamiklerimize değil, batıda ne 

varsa onu iktibas esasından kaynaklanıyor. 

Bürokrasinin mantığı budur 

ve bundan kurtulması da mümkün 

görülmüyor. En solundan en sağma, 

Atatürkçüsünden milliyetçisine ka- 


dar bu çizgisinden en ufak bir sapma 

göstermiyor. Onun meşgul olduğu 

bütün problemler de batıdan iktibastır. 

O gün meşrutiyet ve asrîlik 

ise, bugün şehirleşmedir, ekonomik 

büyümedir, sanayi hamlesidir, farketmez. 

Onun mesleği, bir sürekli devrimdir 

sanki. 

Zira aydm (ekseriyetle memur) 

büyük meseleleri olan insandır(!) 

Hürriyet, eşitlik, teceddüt, toprak 

reformu v.s. Zihni bu tip meselelerle 

yüklüdür. Onun vasfıdır: Birşeyler 

biliyor olmak ve birşeylerle uğraşıyor 

olmak veya görünmek. Bu tip' 

in meseleleri ne zaman biter, bir bilen 

de bulunmaz. Aslında Avrupa yerinde 

saymaya başlamadıkça onun 

bu büyük meselelerinin(!) biteceği 

de yok. Herşey bitse hava kirliliği 

ona yeter de artar bile. 

Önceleri kılık kıyafetler - 

de başlayan farklılık, «büyük meselelerle» 

birlikte elle tutulur, gözle 

görülür bir ağırlık kazandı. «İlerilik» 

vasfı, toplumda memur arasındaki 

tezadın daha geçerli, fakat aynı 

zamanda imtiyazlı ifadesidir. Her 

yeni nesil —tabiî aydm ve memur— 

bir önceki nesli batıdan iktibasları 

tam yapmamakla suçlar. Namık Kemal 

ve Ziya Paşa bu yönleriyle Tanzimatçıları 

yetersiz bulurlar; onlara 

göre yasama görevi meclislere devredilmelidir. 

Ziya Gökalp ile birlikte 

II. Meşrutiyetçiler de istibdadı ile 

Abdülhamid'i, yetersiz iktibasları 

yüzünden Tanzimatçıları suçlarlar. 

Cumhuriyet, «Bu iş yapılacaksa böy- 

Anketimîzi cevaplandırmak lütfunda 1 

kür ederiz... TÖRE 

le olur» demiş sayılır. Ama yenilik 

ve iktibas hastalığı bir türlü şifa 

bulmaz bir yaraya dönmüştür : Demokrat 

Parti, 27 Mayıs, 12 Mart ve 

nihayet «Ortanın Solu» hareketi hep 

aynı mantıktan, eksiği tamamlama 

histerisinden yola çıkarlar. 

Bürokrasi bizde iki defa hizaya 

çekildi. Hizaya çekilmeye çalışıldı 

dersek, daha doğru olur. İlkini Abdülhamid 

denedi. Başarılı da oldu. 

Fakat bürokrasi horlanmaya, ihmal 

edilmeye, gözden çıkarılmaya gelemeyeceği 

için her türlü yolu denemekten 

geri kalmaz. Karşı çıkar, 

yaltaklanır, ama muhakkak ki pınarın 

başında yer almak ister. Abdülhamid'in 

bürokrasiyi kısmen devreden 

çıkarmasının sonucu II. Meşrutiyettir. 

Aynı işi şuursuzca yapan ve bürokrasiyi 

ihmal eden Menderes iktidarı 

da cezasmı(!) 27 Mayıs'ta ödedi. 

^ 

Fakat biz bu teceddüt sarasını 

muhakkak ki yaşayacak olduktan 

sonra, keşke Tanzimat'ı II. Mahmudun 

güçlü kişiliği altında, Meşrutiyeti 

Abdülhamid'in kuvvetli disiplininde, 

Demokrasiyi de İsmet Paşa' 

mn yönetiminde idrâk etseydik daha 

az tahribatla kurtulabilir miydik 

acaba ' 

Zira her büyük icraate, siyasî 

otoritelerin en zayıf anlarında şahit 

olduk. Bu da bizi daha büyük toprak 

kayıplarına, zamansız kanlı veya kansız 

ihtilâllere sürükledi. Dolayısıyle 

tahribat çok daha büyük oldu. 

lunduğu için Sayın N. Turinay'a teşek- 


YAHYA KEMÂL VE ŞİİRİ 

Dr. BİLGE ERCİLASUNT 

Edebiyatımızın en velûd yılları, İkinci Meşrutiyet devresidir. Edebiyat 

tarihimizin hiç bir devresinde bu kadar çok-yönlü, şahsî olduğu kadar 

da millî olan ve sosyal meseleleri içine alan, teknik ve estetik bakımdan 

mükemmel eserler verilmemiştir. 1908 den sonra yetişen edebiyatçılar 

şahsî bir üslûba, şahsî tavır ve dünya görüşüne sahip olmuşlar, 

kusursuz eserler yaratmışlardır. Bu eserler tek ve mutlak olmamakla 

beraber devrin bütünlüğünü de bozmamışlar, millî edebiyatın temel prensiplerinin 

dışına çıkmamışlardır. Şiirde Mehmet Akif'le Ziya Gökalp'm 

didaktizmleri, Yahya Kemal'le Ahmet Haşim'in ferdiyetçilikleri, hikâye ve 

romanda Ahmet Hikmet, Refik Halit, Yakup Kadri ve Halide Edib'in 

insanlara ve sosyal vakalara bakış tarzları, üslûpları birbirinden farklıdır. 

Serveti fünımcularm daha önce edebiyatımıza dağınık ve sistemsiz 

bir şekilde getirdikleri teknik ve estetik, bu devirde millî ve sosyal meselelere 

tatbik edilmiş, mükemmel sentezler meydana getirilerek millî 

bir edebiyatın doğmasını sağlamıştır. Şâir ve yazarlar, kendi zamanlarındaki 

olayları kendi mizaçlarına göre şahsî bir surette «algılamışlar», 

kendi devirlerindeki şartları birbirinden çok farklı olarak değerlendirmişler, 

neticede edebiyatımıza kalıcı eserler kazandırmışlardır. Millî edebiyat 

devresindeki edebî sanat ve edebiyatçılar o kadar kuvvetlidir ki, 

hanedandan cumhuriyete geçiş gibi siyâsî bünyedeki önemli değişiklik 

34 BİLGE ERCİLASUN

ile devrin eserlere vurduğu damgayı silememiş, sanatkârlar 1940'lara, 

hattâ 1945'lere kadar millî edebiyatın prensiplerine uygun eserler vermeye 

devam etmişlerdir. Bu neticede, hem onların vardıkları prensiplerin 

sağlamlık ve değişmezliğinden, hem de kendi edebî dehâ ve titiz 

çalışmalarından ileri gelir. Bu devir sanatkârlarından biri olan Yahya 

Kemal de genç yaşta vardığı görüşlerden hayatı boyunca ayrılmamış, şiirlerinde 

elde ettiği estetik bütünlüğü muhafaza etmiştir. 

Yahya Kemal'in şiirlerinde kullandığı başlıca temler, tarih, mazi, 

akıncılık, İstanbul, musiki, ölüm, aşktır. Genel olarak bu teinler onun 

şiirlerinde birbirine karışmış bir halde bulunur. O, bütün duygu ve düşüncelerini 

rüya, hülya ve hâtıra içinde yoğurarak sunar. 

Yahya Kemal 1903-1912 yılları arasında Paris'te bulunmuş, hu suretle 

Fransız şiirini yakından takip etmiştir. Bu durum onun estetik, hayâl 

ve dil bakımından sağlam prensiplere bağlanmasını sağlamıştır. Yahya 

Kemal Paris'te eski Yunan ve Lâtin şiirinin bütün inceliklerini ve sanatını 

öğrenir. Edindiği bu geniş kültürün arkasından, Türk şiirinin bütün 

devrelerine bakar ve onları değerlendirir. Bu suretle şiirde ne yapması 

gerektiğini keşfeder. Paris'ten döndükten sonra kısa bir müddet 

nev-yunanî (neohelenist) şiirler yazar. Bunlar Sicilya Kızları ve Biblos 

Kadınları'dır. Bu iki şiirden sonra neohelenizmi bırakır, millî ve estetik 

değerleri içine alan bir Türk Şiiri yaratmaya çalışır. Yine de zaman zaman, 

gençliğinde öğrendiği eski Yunan ve Lâtin kültürünü şiirlerinde 

kullanır (Bergama Heykeltraşları'nda, Yol Düşüncesi'nde olduğu gibi). 

Bunlar arasında Sicilya Kızları, daha sonra yazılan şiirlerden farklı 

bir özelliktedir. Burada şâir, içinde güzel kızların bulunduğu bir tablo 

çiziyor : Sicilya kızları çıplaktırlar. Omuzlarında testi taşımaktadırlar. 

Alınları gülden taçlarla çevrilidir. Bu güllerin âsâbı gevşetici kokusu etrafa 

yayılmaktadır. Sicilya kızları derin derin bakarak gözleriyle gülümserler. 

Bahçelerdeki şadırvanların somaki kurnalarından gümüş sulaı 

dökülür. Etrafa serilmiş kadife divanların içinde «buseden ölmüş» vücutlar 

bükülür. Beyaz kuğular nâzenîn boyunlarını gererler. Ateşli havuz, 

uykunun büyüsü ile içinde dalgalanan renk ve koku oyunlarını görmez. 

Yine beyaz kuğular, rehavet hazzı ile havuzdan havuza dalarlar ve nazenin 

boyunlarını gererler. 

Şiir üç bölümden meydana gelmiştir. Birinci bölümde Sicilya kızları, 

ikinci bölümde bahçe, üçüncü bölümde havuz tasvir ediliyor. Bu tasvirlerde 

mükemmel bir tablo çiziliyor. Bu mükemmellik, kusursuz bir hayal, 

dil ve ahenk kompozisyonundan doğar. Şâir bu tabloyu çizerken mısra 

tekrarlarından, alliterasyon ve assonanslardan faydalanmış, diğer şiirlerinde 

olduğu gibi vezin ve kafiye kusursuzluğu da bu bütünlüğü tamam- 

YAHYA KEMÂL 35

lamıştır. Birinci kıtada «Sicilya kızları, uryân omuzlarında sebû», ikinci 

kıtada «Hadîkalarda nevâgîr iken şadırvanlar», üçüncü kıtada «Gerer 

beyaz kuğular nâzeııîn boyunlarım» mısralarınm tekrarlanması, hem şâirin 

her kıtada çizdiği tablonun asıl unsurunu daha kuvvetli bir hale getirmekte, 

hem de şiirin daha ahenkli olmasını sağlamaktadır. Yine ilk 

kıtada uryân, sebû, bû kelimelerindeki ses yakınlığı bu kıtaya u sesini 

hâkim kılmıştır. İkinci kıtada i, v,s, ş seslerinin tekrarlanmasından faydalanılmıştır. 

Üçüncü kıtaya hâkim olan ise z sesidir. 

Bu manzumede, tablo, ahenk ve tasvir mükemmelliğinin yanında lirizmin 

yokluğu dikkati çeker. Yahya Kemal'in daha sonraki şiirlerinde 

görülen halden maziye gidiş, tabiat-duygu-hülya-hâtıra-tarih kompozisyonu 

bu şiirde yoktur. Sicilya Kızları, bu bakımdan Eîhân-ı Şitâ'yı andırır. 

Yalnız Elhân-ıŞitâ'daki teferruat, Yahya Kemal'in bu şiirinde görülmez. 

Yahya Kemal hayatının muhtelif devirlerinde, elçiliklerde bulunduğu 

sırada yabancı motiflerle süslediği şiirler yazar. Sicilya Kızları'nda gö 

lülen lirizm yokluğu, şâirin olgunluk yıllarında gitgide yerini vatan hasretine 

bırakır. Kar Musikileri, Karnaval ve Dönüş buna misâldir. 1927 

de Varşova'da yazdığı Kar Musikileri'nde, karlı bir gecede, oturduğu yerin 

yakınındaki bir manastırda çalman kilise müziğini anlatmakta, İslâv 

kederinden zevk almadığını söylemektedir. Bu müzik ona Tanburî Cemil 

Bey'in plâğını hatırlatır, o kadar mesut olur ki kendisini İstanbul'da 

farzeder. Bu şiirde onun asıl temlerini görüyoruz. Şâir, aslında geçmişte, 

hâtıralarında veya rüya ve hülyalarında yaşamaktadır. Seyrettiği bir 

manzara, dinlediği bir müzik, ona bazı şeyleri hatırlattığı için önemli 

dir. Karnaval ve Dönüş'te, Nis'teki karnavalı anlatır. Bu karnaval, batı 

âleminin (Yunan, Lâtin ve Cermenin) ortak eğlencesidir. Yahya Kemal 

bunu da geçmişe bağlar ve karnavalın, eski bağbozumlarmın devamı olduğunu 

söyler. Nice tarihî kıyafetler bu eğlencede görülür. İnsanların 

bazısı maskeli, bazısı maskesizdir. Fakat şâir yolcudur ve İstanbul'a 

dönmektedir. Zihninde Çamlıca, Adalar ve Erenköyü vardır ve bu semtlere 

kavuşmak için sabırsızlanmaktadır. 

Yahya Kemal maziye, kopmaz bağlarla bağlıdır. Bir yazısında bu 

duygusunu şöyle anlatır : 

«Birçok günlerimi Ziya Gökalple konuşarak geçirdim. Diyarbakır'ın 

bir hârika olan bu oğlu konuştuğu zaman istikbâlin muhayyel bünyânını 

kuran dev gibi bir mimara benzerdi; ilk müslümanlar gibi mütedeyyin, 

ilk Türkler gibi bani idi,* maziye arkasını çevirmiş sabit bir bakışla yalnız 

istikbâle bakardı. Maziye karşı daüssılamı hararetle söylediğim bir 

gün dedi ki: 

36 BİLGE ERCİLÂSUN

Harabısın hârâbatı değilsin 

Gözün mazidedir âti değilsin 

Ben de mazinin kulağıma fısıldadığı bir sesle cevap verdim : 

Ne harâbî ne harabatiyim, 

Kökü mâzîde olan âtiyim. 

dedim. Bir cevaptan başka ciddî mânâsı olmayan bu sözde sonraları hissettim 

ki, küçük bir hakikat varmış. Mütârekeden sonra maziye karşı 

daüssılam arttı. Kendimi avutmak için tek başıma İstanbul'da geziniyordum. 

Bu şehirde geçen beş asırlık hayatımızın safhalarını birer birer hissettikten 

sonra gönlüm bir merhalede tevakkuf etti... «Yahya Kemal'in 

gönlünün tevakkuf ettiği merhale, Fatih devri ve İstanbul'un fethidir. 

O, yazısının bundan sonraki kısmında İstanbul'un alındığı günlere döner, 

o günlerin heyecanını yaşar. Şâir hayatı boyunca maziye «daüssıla» 

duymuş, hayalinde canlandırdığı mazinin muhteşem günlerinde yaşamıştır. 

Bunda onun hem hayal ve hülyanın ağır bastığı mizacının, hem de 

devrinin sosyal şartlarının payı vardır. 1908 den sonra gittikçe artan toprak 

kayıpları, sonu gelmeyen savaşlar ve mağlubiyetler, neticede Türklerin 

eskisine nisbetle çok küçük bir toprak parçasına hapsedilmesi, Yahya 

Kemal'de yaşadığı müddetçe artarak devam edecek bir mazi daüssılası 

yaratmıştır. Bu arada onun doğduğu ve sevdiği Balkan topraklarının elimizden 

çıkması, onun en büyük azap kaynaklarından biri olmuştur. Kaybolan 

Şehir'de bu duyguyu işler, Üsküb'e olan ve dinmeyen hasretini dile 

getirir. Bu şiirde büyük Türk Padişahîarmı, annesinin ve ailesinin hâtıralarını 

toplar : 

Üsküp ki Yıldırım Beyazıd Han diyarıdır, 

Evlâd-ı Fâtihân'a onun yadigârıdır. 

Gök rengi, türk rengidir. Yahya Kemal bunu «firuze» kelimesiyle ifade 

eder ve sık sık kullanır. Kubbeler ise camileri temsil ederler: 

Fîrûze kubbelerle bizim şehrimizdi o; 

Yalnız bizimdî, çehre ve ruhiyle bizdi o. 

Ben girmeden hayâtı şafaklandıran çağa, 

Bir sonbaharda annemi gömdük o toprağa. 

Yahya Kemal, Üsküb'ün artık bizim olmayışına esef eder : 

Vaktiyle öz vatanda bizimken, bugün niçin 

Üsküp bizim değil Bunu duydum için için. 

Şâir, neticede yine diğer şiirlerinde olduğu gibi hayâle sığınmakla teselli 

bulur : 

Çok sürse ayrılık, aradan geççe çok sene, 

Biz sende olmasak bile, sen bizdesin gene. 

YAHYA KEMÂL 37

İçinde bulunduğu dünyadan kaçma, hayâle, hâtıraya veya geçmişin parlak 

zaferlerine sığınma, Yahya Kemal'de köklü bir duygudur. 

Yahya Kemal için, mazi, çoğu zaman tarih demektir. Onun şiirlerinde 

mazi, muhteşem bir Osmanlı tarihi olarak görülür. Bu tarihte akınlar, 

fetihler, her şeyden önce de Osmanlı Devletinin, Osmanlı kültür hayatının 

ve yaşayış biçiminin ihtişamı vardır. Bu bakımdan en dikkate 

değer şiiri Süleymaniye'de Bayram Sabahı'dır. Din ve tarih temlerinin 

birleştirildiği bu şiir, âdeta Yahya Kemal'in diğer şiirlerindeki ana fikir 

ve duyguların bir özetidir. Şâir bir bayram sabahı, Süleymaniye Camisinde 

ibâdet için toplanmış halkı tasvir ediyor. Caminin bu görünüşü ona 

eski devirleri hatırlatıyor. Bu andan itibaren Yahya Kemâl bir vecid hali 

içinde, mazi ile hâl'i birbirine karıştırarak anlatıyor. Süleymaniye, ululuğu 

ve ihtişamı dolayısıyla, Osmanlı tarihinin timsali olur. Bayram da 

geleneği sembolize eder. Vakit sabahtır, günle birlikte şâirin gönlü de 

ağarmaktadır. Artık «tozlu zaman perdesi» aradan kalkmıştır. Gökte 

kanat, yerde ayak sesleri duyulmaktadır. Dokuz asrın-ruhları, hayâlleri, 

memleketin yaşayan halkı buraya doğru gelmekte, toplanmaktadırlar. 

Ufuklardan camiye doğru bu geliş, eski seferlerdendir ve artık Süleyma 

niye tarih olmuştur. 

Şâir, ikinci bölümde Süleymaniye'nin mimarîsi üzerinde durur. «Or 

du-milletlerin» en sarpı olan Türkler, sevdikleri Allaha böyle bir yapı 

adamışlardır. Bu yapı, en son dinin en güzel mabedi olsun diye, mimarînin 

hayal edebildiği nisbette öz şeklidir. «Sonsuzluğu» görebilmek için 

İstanbul'daki bu kudsî tepe üzerine kurulmuştur. Harcını gaziler, serdarlar, 

işçiler ve mimarlar taşımışlardır. Burada «hür ve engin vatandan» 

gökyüzüne, ezelî rahmete «ruh orduları» geçsin diye «uhrevî bir 

kapı» açılmıştır. Şâire göre Süleymaniye, artık maddî ve manevî âlemi 

birleştiren bir unsur olmuştur. 

Yahya Kemal üçüncü bölümde «zafer mabedi» olarak gördüğü Sü 

leymaniye'nin mimarının da bir nefer olduğunu söyler ve böyle bir binanın 

vârisi olduğu için gurur duyar. Bir zamanlar «hendeseden âbide» 

zannettiği Süleymaniye'nin kubbesi altındaki topluluğa bakarken yıllardan 

beri rüyalarında görüp özlediği cedlerin mağfiret iklimine girmiş gibi olur. 

Dili bir, gönlü bir, imânı bir olan bu insan yığını tekbir getirmekte ve 

bu tekbir, onların manevî varlıklarını da birleştirmektedir. Bu manzara 

şâire, eski savaşlardaki tekbirleri hatırlatır. 

Dördüncü bölümde Yahya Kemal, ön safta nefer elbiseli birinin oturmakta 

olduğunu söyler. SimâsT saf olan bu nefer, vecid içinde alman 

tekbiri dinler. Yahya Kemal onun şahsında Malazgird'den beri olan bütün 

seferlerdeki askerleri toplar. Sanki bu nefer Malazgird ovasından 

beri yürümektedir. Yüzü, dünyadaki yiğit yüzlerinin en güzelidir. O, bu 

38 BtLGE ERCÎLÂSUN

üyük yurdu kuran ve koruyan kudretimiz, varlığımız, kanımız ve etimizdir. 

Vatanın vârisi ve sahibidir. Bu haliyle halkın tesellisi gibi görünmektedir. 

O, her yerde mevcuttur, hem bu toprakta, hem de çoktanberi 

kaybettiğimiz yerlerdedir. 

Beşinci bölümde Yahya Kemal, Süleymaniye'nin etrafını anlatır. Artık 

sabah olmakta, güneşin kızıllığı farkedilmektedir. Şâirin karşı dağlardaki 

«tutuşmuş gibi gül bahçeleri»nden bahsetmesi ve koyu bir kırmızılığın 

gökle yeri birbirinden ayırdığını söylemesi, Hâşim'in ifadesini 

hatırlatıyor. Bu arada gökten top sesleri gelmektedir. Bunlar, şüphe yokki 

bayram sabahını müjdeleyen toplardır. Bu top sesleri gittikçe büyür 

ve memleketin her yerinden, hâtıralardan, geçmişten gelmeye başlar. 

Şiirin bundan sonraki bölümlerinde top seslerinin akla getirdiği eski seferler 

sayılır. Şiir şu mısralarla biter : 

Ulu mabette karıştım vatanın birliğine. 

Çok şükür Tanrıca, gördüm bu saatlerde yine, 

Yaşayanlarla beraber bulunan ervahı, 

Doludur gönlüm ışıklarla bu bayram sabahı. 

Bu son kısım, bütün şiirin özetidir. Süleymaniye, maziyi ve hâl'i, bir 

bayram günü birleştirmiş, dolayısıyla Yahya Kemal'e vatanin birliğini 

hissettirmiştir. Şâirin bu duygudan ötürü büyük bir saadet içinde olduğu, 

mısralardan anlaşılmaktadır. 

Yahya Kemal bu şiirde din ve tarih temlerinin yanında coğrafyayı 

da ihmal etmez. Onun vatan anlayışı içinde coğrafya mühim bir yer tutar. 

Vatan; milletin üzerinde yaşadığı, mesut olduğu, canını verdiği topraktır; 

Mohaçtır, Kosovadır, Niğboludur, İstanbul'dur, askerlerin şehit 

olduğu her yerdir. O, birçok şiirinde bu müşahhas vatan topraklarım 

isim isim sayar. Kaybettiklerimiz için teselli kabul etmez bir elem duyar. 

Elimizde olan verleri «îstanbul»da sembolleştirir. Bu şehri seyretmeye, 

burada gezmeye ve yaşamaya doyamaz. Bu yüzden İstanbul, onun şiirlerinde 

müstakil bir tem haline gelmiştir. Süleymaniye'de Bayram Sabahı 

şiirinde de bu yerler sayılır. Ayrıca Yahya Kemal'in diğer bir çok şiirinde 

olduğu gibi burada da hareketli bir tablo vardır. O f şiirlerini, teferruat 

üzerine derinleşen bir tasvirden çok, böyle sinema şeridi gibi gözlerimizin 

önünden geçen bir tablo üzerine kurar. Bu tabloların en güzel örnekleri 

Ses, Sicilya Kızları, Açık Deniz ve Mehlika Sultan şiirlerinde görülür. 

Yahya Kemal'in maziden en çok hatırladığı ve hasretini çektiği şeylerin 

Osmanlı akıncıları ile istanbul'un fetih günleri olduğunu söylemiştik. 

Akıncı şiirinde tasvir ettiği akınların hâtırası, şâirin «çocuklar gibi 

şen» olmasını sağlar : 

YAHYA KEMÂL 39

Bir gün dolu dizgin boşanan atlarımızla. 

Yerden yedi kat arşa kanatlandık o hızla... 

Cennette bugün gülleri açmış görürüz de, 

Hâlâ o kızıl hâtıra titrer gözümüzde. 

Bin atlı akınlarda çocuklar gibi şendik; 

Bin atlı o gün dev gibi bir orduyu yendik! 

Şiirin asıl temi, akıncıların «dev gibi bir orduyu» yenmelerinden dolayı 

şâirin duyduğu sevinçtir. Bu da, şiirin ilk ve son beyitlerinin aynı 

olmasıyla daha kuvvetli bir hale konulmuştur. Yahya Kemal kendisini 

de bu akıncıların arasında tahayyül eder. Yedi, şâir için uğurlu bîr sayıdır 

: Akıncılar yedi koldan saldırmışlar ve atlarıyla birlikte yerden yedi 

kat arşa kanatlanmışlardır. Artık bütün akıncılar cennettedirler. Fakat 

o günlerin hâtırası da akıllarından çıkmamaktadır. 

Bu şiirdeki hareket, akıncıların hareketidir, yani şimşek hızıdır. 

Yahya Kemal akıncıların hareketini daha iyi belirtecek isim, sıfat ve fiilleri 

bir araya toplar: ilerle, şimşek, dolu dizgin, boşanan, kanatlandık» 

hızla... 

Mohaç Türküsü'nde, Mohaç ovasmdaki akıncılar anlatılır. Yahya Kemal 

kendisini yine akıncıların arasında farzeder. Akıncılar şehit olurken 

bir savaş daha kazanırlar. Zafer bir sevgilidir sanki. Askerler onun koynuna 

girerek visalin sarhoşluğunu tadarlar: 

Gül yüzlü bir âfetti ki her busesi lâle: 

Girdik zaferin koynuna, kandık p visale! 

Şehit olan akıncılar bir bir göğe çıkarlar ve cennet bahçesine varırlar. 

Artık kendileri gibi ölmüş olan yiğitlerle beraberdirler. Sadece doğdukları 

toprağa., nal seslerinin şimşek gibi bir hâtırası kalacaktır. Bu 

şiirde Yahya Kemal cenneti bir bahçe olarak tasavvur etmekle, zaferi güi 

yüzlü, lâle bûseli bir sevgiliye benzetmekle, klâsik şiirin imajlarını kullanmış 

olmaktadır. Ayrıca Mohaç Türküsü'nde de Akıncı'daki gibi savaşçıların 

hızını belirtecek kelimelere yer verir: kanatlı, atılan, uçtuk, atıldık, 

dolu dizgin, koşumuzdur, yarıştık, dört nala... 

Yahya Kemal, Hayal Beste'de Türk Oğlunun kurduğu muhteşem devleti 

anlatır. Türkler Romanın doğusunu fethettikleri günden beri «yüce 

dağlar gibi» işler görmüşlerdir. Gittikleri yerlerde «asırlarca» kalmışlar, 

kurdukları devlet «asırlarca» muzaffer yürümüştür. İçinde «iri firuzeye 

benzer nice gök kubbe» şeklinde tasvir ettiği camiler bulunan yüzlerce 

40 BİLGE ERCÎLÂSUN

şehir kurmuşlardır. Fakat Yahya Kemal'e göre bu büyük mimarî Osman'ı 

Devletini her ne kadar dünyaya aksettiriyorsa da tam manâsıyla 

onun büyüklüğünü göstermeye yetmez. Bundan sonraki mısralarda şâir, 

Osmanlı Devleti'nin büyüklüğüne lâyık bir sanat eseri (bir destan, bir 

resim...) meydana getirilmediğine hayıflanır : 

Şi're aks ettirebilseydîn eğer, dînlerdin. 

Yüz fetih şi'ri, okundukça, çelik tellerden. 

Resme aks ettirebilseydîn eğer, ömrünce, 

Ebedî cedleri karşında görürdün canlı. 

Gönlüm isterdi ki mazini dirilten sanat, 

Sana târihini her lâhza hayâl ettirsin. 

O Rüzgâr şiirinde akınlar, fetihler ve rüzgâr arasında münasebet kurar. 

Fethin kutsallığını bilen fâtih nesle ve onun ruhuna vatan dar gelir: 

Böyle bir dersi alan ruha vatan dar görünür; 

Dâima başka sefer, başka ufuklar görünür. 

O nesil duymuş akın zevkini rüzgârda bile; 

Bu duyuş varmış alanlardaki atlarda bile... 

Yahya Kemal'in en karakteristik tarafı, İstanbul'a dâir yazdığı şiirlerdir. 

Onun İstanbul'a bakış tarzını en iyi ifade eden ve onu diğer şâirlerden, 

bilhassa Tevfik Fikret'ten en fazla ayıran şiiri bence Siste Söyle* 

niş'tir. Siste Söyleniş ile Sis, konu ve hayal bakımından aynı, fakat bakış 

tarzı bakımından çok farklıdır. Sis'teki nefret ve bedbinlik, Yahya Kemal'in 

şiirinde yerini hayranlık ve sevgiye bırakır: 

Birden kapandı birbiri ardınca perdeler.. 

Kandilli, Göksu, Kanlıca, İstinye nerdeler 

Som zümrüt ortasında, muzaffer, akıp giden 

Fîrûze nehri nerde Bugün saklıdır, neden 

Yahya Kemal, İstanbul'un semtlerini, Boğazın mavi suyunu hasretle, 

sevgiyle, adetâ çocuğuna gösterdiği bir ilgiyle aramaktadır. İstanbul'u 

o kadar sever ki onu hiç bir yere benzetmek istemez. Yine de İsviçre 

göllerini hatırlar: 

Benzetmek olmasm sana dünyâda bir yeri; 

Eylül sonunda böyledir İsviçre gölîeri. 

Şâir, ister istemez Fikret'in Si&'ini ve lanetini de hatırlar : 

Bir devri lânetiyle boğan şâirin Sisi, 

Vicdan ve ruh elemlerinin en zehirlisi. 

Hülyama bir ezâ gibi aksetti bir daha; 

— Örtün! Müebbeden uyu. Ey şehr!— O beddua... 

Halbuki Yahya Kemal İstanbul'un değil ebediyen kaybolması, sis altında 

geçici gizlenişine bile tahammül edemez. Şiirde aynı sevgi ve şefkat 

dolu ifade devam eder: 

Hayır bu hâl uzun süremez, sen yakındasın; 

Hâlâ dağılmayan bu sisin arkasındasın. 

YAHYA KEMAL 41

Sıyrıl, beyaz karanlık içinden, parıl parıl 

Berraklığında bilme nedir hafta, ay ve yıl 

Hüznün, ferahlığın bizim olsun kışın, yazın, 

Hiç bir zaman kader bizi senden ayırmasın. 

Bu mısralarda sevginin yarattığı bir benimseyiş görülüyor. Yahya Kemal, 

İstanbul'un hüznünü de çekmeye razıdır. Bütün bu duygular, Sis'teki 

şiddetli nefret ve kinle tezad teşkil eder. 

Yahya Kemal, Bir Tepeden, Bir Başka Tepeden adlı şiirlerinde İstanbul'un 

tepelerden görünüşünü anlatır. Bu anlatış, tasvirden değil tablo ve 

duygu kompozisyonundan meydana gelir. Bir Tepeden şiirinde şâir, b^r 

akşam vakti güzel yüzlü ve güzel sesli bir kadının İstanbul'u seyrettiğini 

tahayyül eder. Şâirin gözünde bu güzel kadın İstanbul'u sembolize et 

mektedir. Şiirin ikinci kıtasında Yahya Kemal, coğrafyaya ve iklime verdiği 

ehemmiyeti açıkça belirtir. Şâire göre vatan, sadece manevî unsurları 

değil maddî unsurları da kendisinde toplar. Vatanın meydana gelişinde 

şehitlerin canları pahasına aldıkları toprakların da büyük ehemmiyeti 

vardır : 

Irkın seni iklimine benzer yaratırken, 

Kaç fethe koşan tuğlar ufuklarla yarışmış. 

Târihîni akse 11 irebilsin diye cehren, 

Kaç fâtihin altın kanı mermerle karışmış. 

Yahya Kemal'e göre iklim, insanlara tesir eden faktörlerden biridir. 

Biı milletin iklim değiştirmesi zamanla insanlarının yaradılışlarının ve 

yaşayışlarının farklılaşmasına yol açar. Bu görüş ona Fransız edebiyatından 

gelmektedir. 19. yüzyıl sonunda Fransız edebiyatında sosyal faktörlerin 

edebiyata tesiri üzerinde çok duruluyordu. Yahya Kemal'den önce 

Servet-i fünuncular da Fransızların edebiyat dışı unsurlara bakış tarzlarının 

etkisinde kalmışlar, Servet-i Fünun dergisinde bu konuya dâir tercümeler 

yapmışlardır (Hukuk, iktisat, iklim, vs., in edebiyatla olan münasebeti 

gibi). 

Bir Başka Tepeden, bu şiirin devamı gibidir. Şâir yine İstanbul'u 

seyretmeye ve sevmeye doyamadığmı ifade eder : 

Sana dün bir tepeden baktım azîz İstanbul! 

Görmedim gezmediğim, sevmediğim hiç bir yer. 

Ömrüm oldukça, gönül tahtıma keyfince kurul! 

Sâde bir semtini sevmek bile bîr ömre değer. 

İstanbul'dan bahseden bu şiirde de aynı hayranlık ve sevgi tonu hâkimdir. 

Yahya Kemal, İstanbul'un semtleri içinde Üsküdar'a başka bir değer 

verir. Üsküdar'ın en mühim vasfı, İstanbul'un fethini görmüş olmasıdır. 

Şâir, İstanbul'un Fethini Gören Üsküdar adlı şiirinde 

Üsküdar, bir ulu rûyâyı görenler şehri! 

42 BİLGE ERCİLÂSÜN

diyerek hayalinde canlandırdığı bu fetih günlerini anlatır ve o günleri 

bir daha yaşar. Hayal Şehir'de Üsküdar'ın uzaktan görünüşünün tablosunu 

çizer. Üsküdar'ın Dost Işıkları'nda, bir sabah vaktini anlatır. Bu 

ışıklar, zamanı «Türk eden» ışıklardır. Şâir, gönlü, dili, kanı ve mizacıyla 

Türk olduğunu bir kere daha hisseder : 

Sizlersiniz bu ânl ışıklarla Türk eden! 

Eksilmesin şu mutlu şafaklar bu ülkeden! 

Gönlüm, dilim, kanun ve mizacımla sizdenim, 

Dünyâ ve âhirette vatandaşlarım benim. 

Ok'ta İstanbul'un fethindeki yaradan kalma bir okun kutsallığından 

bahseder : 

Hünkâr dedi: «Koca pek yaman saldın! 

Eğerçi bellisin benim katımda, 

Bir sır olsa gerek bu ilk atımda, 

Bu sihirli oku nereden aldın» 

İhtiyar, elini bağrına soktu; 

Dedi ki: «İstanbul muhasarası 

Başlarken aldığım gaza yarası 

İçinden çektiğim, bu altın oktu!» 

İstanbul'un fethi kutsal bir olaydır. Yahya Kemal sık sık şiirlerinde bunu 

tekrarlar : 

İstanbul'un fethi, Tamının kutlu işi. 

(Devamı gelecek sayıda) 

MÜHİM BİR AÇIKLAMA 

Temmuz sayımızda Nâdir Devletin, «Dış Türklerde Nüfus Artışı» isimli 

bir makalesini neşretmiştik. 

Pek çok okuyucumuz, bu yazının, istatistik! bilgilere dayandığına ve Sovyet 

kaynaklarından hareketle kaleme alındığına dikkat etmemiş olmalı ki 

bize yazarak tenkit ve üzüntülerini beyan edenler yanında, büromuza gelenlerin 

ve karşılaştığımız dostlarımızın da sitemlerine muhatap olduk. 

Bahsi geçen yazıda, çeşitli boylara mensup Türkler tablolarda ayrı ayrı 

gösteriliyor ve buna ilâveten, sanki, bütün bu boyların ortak adı değilmiş gibi, 

bir de ayrıca Türk ismi zikrediliyordu. Tabiî, Sovyet kaynaklarının meseleye 

daha değişik bakmasını düşünmek mümkün değildir. Niçin bu kaynağın kullanıldığı 

meselesi ise, apayrı bir konudur. Herhalde Yazar, kendisini resmî 

mâhiyet taşıyan bir istatüstiğc dayanmaya mecbur hissetmiş olmalıdır. 

Okuyucularımızın, zikrettiğimiz bu yazı üzerindeki mütalâalarını öğrenmekten, 

büyük bir zevk duyacağız. Aslında her zaman ifade ettiğimiz gibi, 

Töre münakaşaya açık bir dergidir. İnancımız, hakikatlerin, dogmatik bir 

kabulden ziyâde, münakaşa ile sindirilmesi ve dosdoğru kabul edilmesi istikametindedir. 

Bu meyanda, Nadir Devletin yazısı üzerinde, kaynağı göz önünde bulundurarak 

bize yazmanızı bekliyoruz. 

TÖRE 

YAHYA KEMÂL 43

GENÇ KALEMLER 

GİDENLER 

MUSTAFA DOĞAN 

«Gittin amma ki kodun hasret ile cam bile 

İstemem sensiz olan sohbeti yârânı bile.» 

Asfaltlar, omuzlar üzerinde yükselen tabutlarınızın eleminde titriyor, kemiklerimize 

kadar dayandı, aramızdan ayrılışın hançeri. 

Tuksak bir devrin çilekeş neslini öksüz bırakıp da gittiniz. Şu süksesinden ge 

çilmeyen çirkeflikle dolu bir zamanda, acımasızca çullanan bir ölüm söküp aldı 

sizi aramızdan. 

Gözlerimiz yaşlı artık; her sabah o sessiz sokaklar hıçkırık seslerinden çıldır, 

mak üzereler. Hergün bir yenisi, yenileri... Bıktılar, usandılar kaldırımlar, öfkeyle 

basan ayaklardan. 

Üzerinize engerek zehiri kusanlar, çoban köpeklerini saldırtanlar, şimdi mutlular 

mı acaba Çağdaş insanlık teorileri ile parsellenmiş kafaların, bir tufan misali 

estirdikleri acı kasırganın yıkıntıları arasında siz kaldınız. Millet varlığının arklarını 

öz sudan mahrum çamurla dolu gördüğünüz bir anda, akşamları cesetlerinizin 

üstüne acıyla ektiler. 

Ur bağlamış idraki ile, dilenen dimağlarla tüyleri koparılmış bir kuş gibi çırpınanlara 

sıcasık bir avuç içi olduğunuz için mezar toprakları vücudunuzu sıkıca 

sarar. — 

Durmadan pürüzler meydana getiren, delinmeyen çıbana neşterinizi, vurduğunuz, 

köklü bir ilim sarayının kilidini tozlu raflara kaldıranlara karşı çıktığınız için 

gittiniz. 

Yere yıkıldığınız zaman, dilinizin altında düğümlenen kara bir zeytin çekirdeği, 

ütüsüz pantolonunuzun cebinde bir ekmek parası vardı. 

Mukaddes meşaleleri ateşlediğiniz, tehlike nüanslarını görerek zillet çığırtkanlarına 

karşı çıktığınız için gittiniz. 

«Yakmaz ateş korlar bizi, 

Türk'e gönül verdik diye, 

Zindanlara koflar bizi.» 

diyen dudaklarınızdan ürperdikleri için, bodrum katlarda yatmaya razı oldunuz. 

Zindanlarda çürümeye mahkûm edildiniz; kaos içinde yürüyen bir cemiyete tutsaklığın 

zincirini kopartmayı öğrettiniz ve gittiniz. 

Genç kızlarımızın ellerindeki kınanın kana, başlarındaki beyaz duvağın «siyah 

duvağa» dönüştüğünü gördüğünüz, kimsenin duymadığı acıyı duyduğunuz için gittiniz. 

Heba olmuş bir vatan ve ağlayan insanlarını görmek istemediğiniz, ne bayrağımızın 

büzülmesine ve ne de insanımızın başının öne eğilmesine razı olmadığınız 

için gittiniz. 

«Anne! Senden daha muazzez valide olan vatanımı düşünüyordum anne...» de 

diğiniz için gittiniz. 

44 MUSTAFA DOĞAN

TÖRE HİKÂYE YARIŞMASI 

TÖRE, edebiyatçılarımızı teşvik, tanıtma ve hareketimize yazar kazandırma 

amacıyla bir hikâye yarışması açmıştır. Şartlar şöyledir: 

1) Hikâyeler en geç 31 Ağustos 1980 tarihinde postaya verilmiş olmalıdır. 

2) Hikâyeler daktilo veya —daktilo temin edemeyen arkadaşlarımız 

için— çok düzgün el yazısıyla, sayfanın bir yüzüne yazılacak ve üç kopya 

halinde TÖRE'ye postalanacaktır. 

3) Konu ve uzunluk serbesttir. 

4) İsteyen yarışmacılar müstear isim veya rumuz kullanabilirler. Ancak 

hakikî isim kullanmayanlar, hakikî isim ve adreslerini ve kullandıkları 

rumuz veya müstear ismi ayrı bir mektupla TÖRE'ye postalamahdırlar. Bu 

zarflar, yarışma sonuçlanıncaya kadar açılmayacaktır. Derece alamayanların 

zarfları hiç açılmayacaktır. 

5) Bir yazar yarışmaya en çok üç hikâye ile katılabilir. 

6) Derece almayan hikâyeler yazarlarına iade edilmeyecektir. 

7) Mükâfatlar : 

Birinciye 

İkinciye 

Üçüncüye 

: 5000 TL 

: 3000 TL 

: 1000 TL 

Seçici Kurul : > 

EMİNE IŞINSU 

SEVİNÇ ÇOKUM 

Dr. BİLGE ERCİLASUN 


YAĞMUR TUNAL1 

Dereceye giren hikâyeler TÖRE'de yayımlanacak ve aksini istemedikleri 

takdirde yazarları okuyucularımıza tanıtılacaktır. 

8) Hikâyeler: «TÖRE Hikâye Yarışması, P.K. 211, Kızılay, Ankara» adresine 

postalanmalıdır. • 

45

BİR İKTİSADİ DEVLET TEŞEKKÜLÜ 

«T.C. ZİRAAT BANKASI» 

130. Milyara yaklaşan mevduatı ile 6) Hayvancılığın tüm dallarında uy- 

T.C. Ziraat Bankası, en büyük devlet ban. gulanmakta olan kredi ikraz birimleri 

kasıdır. 

% 60 oranında arttırılmış, kuzu besiciliğ* 

j T.C. Ziraat Bankası Genel Mü-için verilmekte olan 375 lira ise % 167 

dürlüğünün yurt sathındaki 1.010 şubesi oranında arttırılarak 1.000 liraya çıkarile, 

1 Ocak 1980'den itibaren Ziraî Kredi- tılmıştır. 

jler sahasmda uygulamaya koyduğu yeni- 7) Antep Fıstığı yetiştirmekte olan 

likleri gözden geçirirsek, bu iktisadî dev- üreticilere bir dekar için verilen 100. .ilet 

teşekkülünün, Türkiye ekonomisinde- rahk kredi 1.000 liraya ve fındık üretici - 

ki yerini, daha iyi anlarız. 

si ne verilmekte olan dekara 100 liralık 

1) Çalışır vaziyette traktör, biçer-dö- kredi de 400 liraya yükseltilmiştir. 

ger, su motoru gibi araçlara sahip olan 8) Mahsul Barem Cetvellerinin belli 

üreticilere verilmekten odan dekara 50. devrelerde düzenlenmesi usûlü kaıdınlaliralık 

akaryakıt kredisi 90 liraya yüksel- rak, devamlılık arzeden yeni cetveller uytilmiştir. 

gulanmaya koyulmuştur. Toprak değer 

2) Artan gübre fiatlan gözönüne alı baremi de islâh edilmektedir. 

narak gübre kredi dilimleri ve peşinat 9) Arazi Edinme ve Teçhiz Kredileri 

oranları yeniden çiftçi lehine düzenlen- j ç i n tanınan şube yetkileri dışında kalan, 

miş ve % 400 oranında artış sağlanmış, bütün özel konularda şube yetküerine setır 

* 

lâhiyet kazandırılarak, şubeıere yetkileri-. 

3) PamıJc üreticilerine verilmekte o- ni kullanma konusunda 300.000 liralık sı- \ 

lan dekara 15 liralık, tohum kredisi 60 li- nır dahilinde serbestlik tanmmıştır. (An- [ 

raya çıkarılmıştır. 

cak hububata bu miktarın % 15 i, diğer I 

4) Gıda-Tarmı ve Hayvancıhk Bakan- bitkilerde ise % 50'si nakit olarak kredi j 

lığı ile Köy İşleri ve Kooperatifler Bakan- verilebilecektir.) Tarım Kredi Kooperatif-1 

Iığı'nca hazırlanmış olan; arpa, ay çiçeği, leri şahıs haddi de 100.000 liradan, 200.000 

fasulye, mercimek, mısır, çeltik, yonca, liraya yükseltilmiştir. 

patates, soya, antep fıstığı, meyvacılık ve 10) Kredi taleplerinde fizibilite rapo-! 

hayvancılık konusundaki üretimi geliştir- ru düzenleme sınırı, 500.000 liradan 

me projesi'ne özel ikraz birimleri uygu- 5.000.000 liraya çıkartılmıştır. Tesis ve | 

lanmasıyla ilgili olarak, yeni ikraz birim- yapı kredisi tekliflerini ihtiva etmeyen 

leri tesbit edilerek yürürlüğe konulmuş- kredilerde ise fizibilite raporu düzenlenir, 

me zorunluluğu kaldırılmıştır. 

5) Traktör alacak tek kişiye verilen 11) Büyük ve Küçük Baş Hayvancılık 

250.000 liralık kredi 450.000 liraya, çiftçi Donatma Kredilerinde vade altı ay olarak 

gruplara veya kooperatiflere verilen 350. uygulanmakta iken, yapılan değişikliöle 

bin liralık kredi 550.000 liraya yükseltil- bu vade iki yıla çıkartılmıştır. Ayrıca ta» 

mistir. Biçer-Döğer için tek kişiye veril- vukçuluk donatma kredilerinde de vade. 

mekte olan 500.000 liralık kredi 1.000.000 bir yıldan, iki yıla çıkartılmış ve her iki 

liraya ve çiftçi gruplara ve kooperatifle- konuya ait çevirme kredilerinin, bir yü 

re verilmekte olan 650.000 liralık kredi ise vadeli olarak, iki devre halinde kullanıl- 

1.150.000 liraya çıkartılmıştır. ma imkânı sağlanmıştır. 

46

12) Topraksu Kredileriyle ilgili formaliteler, 

basitleştirilerek bir işletmeye 

açılabilecek kredi miktarı 750.000 liradan, 

1.500.000 liraya yükseltilmiştir. Bu arada 

şubelerin re'sen açabilecekleri kredi miktarı 

da 300.000 liraya yükseltilmiştir. 

13) Su Ürünleri Kredilerinin güçlendirilmesi 

ve arttırılması konusundaki çalışmalarımız 

neticesinde, önemli miktarlarda 

artış sağlanmıştır. Sünger ve sünger 

avcılığının, yurdumuz su ürünlerindeki 

önemli yerini de dikkate alarak ve 

ihracat imkânlarının da mevcut olduğu 

düşünülerek, bu konudaki çalışmalarımızla 

önemli ölçüde kredi artışları imkân dahiline 

girmiştir. Özellikle süngercilik işletme 

kredilerindeki ümitler % 100 ilâ 

% 600 oranında arttırılmıştır. 

14) Çeşitli Balıkçılık üretim ekiplerinin 

işletme kredileri limitleri de % 50 ilâ 

% 100 oranında arttırılmıştır. Öte yandan 

şube şahıs hadleri kooperatif ortakları 

için 400.000 liradan 600.000 liraya, kooperatif 

ortağı olmayan balıkçılar için de 

400.000 liradan 530.000 liraya yükseltilmiştir. 

Süngerciler için ise bu limit, 630.000 

leira olarak tesbit edilmiştir. 

Bilcümle T.C. Ziraat Bankası*nın saymakla 

bitirilemeyecek hizmetleri vardır 

Türkiye ekonomisinde. 

(BASIN: 1980) 

nevDUftrıntz 

130 MİLYARI 

ASTI 

• 9 ©• 

ÖVÜNMEKTE HAKLIYIZ. 

3 £ ^ ZİRAAT BANKASİ 

ZİRAAT BANKASI 47

Türkiye Tarihine Giriş 

HORASAN'DAN 

ANADOLU'YA 

Oğuz Ünal 

JU 

TÖRE-DEVLET YAYINEVİ 

P.K. 203 Kızılay, Ankara 

Biz Türkler, bu vatanı lâfla kurmadık. 

Buradaki büyük ve ebedî Türk şahsiyetini 

lafla almadık. Bu toprakları birbirinden 

ağır tarih hadiseleri yaratarak 

(Vatan) yaptık. Yendiğimiz düşman kitlelerinin 

meydana getirdikleri eserleri, 

Bizansa yakışır, Haçlılara yaraşır bir vahşetle 

yıkmadığımıza, koruduğumuza, bugünün 

Türk-îslâm mefkuresini lâyıkıyla 

anlayamayan, nesilleri üzüyor, kızdırıyor. 

Biz o düşman milletlerin yapıp bıraktıklarını 

o kadar geçtik ki, bu memlekete 

damgamızı öyle eşsiz iki hayat özüyle 

(Türklük ve Müslümanlık); imân ile kan' 

la bastık ki, bu vatamn artık başkalarına 

ait olması ihtimali kalmamıştır. 

• KİTAPÇINIZDAN İSTEYİNİZ 

DAĞITIM: ANDA, Ankara Cad. Nu: 46 

Basın îşhanı, 

Çağaloğlu - İstanbul

Ey 

Türk! 

Üstte 

Gök 

îökmedîkçe 

Altta 

Yer 

Delinmedikçe 

Senin 

İlini 

ve 

Töreni 

Kim 

Bozabilir 

AĞUSTOS : 1980 

SAYI: 111 

FİYATI 25 LİRA 

EMEL MATBAACILIK 

SANAYİİ 

®: 17 34 96-17 93 05 

ANKARA — 1980

IV Ktz

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?