edebiyat

Sayı: 13» Nisan -1983 

100 TL. 

edebiyat 

% 

1 

4i

OKUYUCULARIMIZA 

İNDİRİMLİ KİTAP 

DAĞITIM ŞARTLARI : 

îj: Her kitaptan birer adetlik siparişlere % 10, iki adetten 

beş adete kadar % 15, beş adetten dokuz adete 

kadar % 20, 10 adet ve daha yukarı siparişlerde % 25 

indirim. 

:£ Kitapçılara ve DOĞUŞ abonelerine sipariş miktarlarına 

bakılmaksızın % 25 indirim. 

^L,. 

TÜRK-İSLAM 

ÜLKÜSÜ 

S.AHMET ARVASİ 

jj 

Ziya Göfcalp 

Sosyolojisinde 

Bazı kavramların 

Değerlendirilmesi 

.imsin 

NASIL TEMİN EDECEKSİNİZ: 

tf Size en yakın bir PTT merkezinden temin edeceğiniz , 

posta çekiyle kitap bedellerini «DOĞUŞ Edebiyat Dergisi 

128589» nolu posta çeki hesabımıza yatırınız. 

% Posta çekinin arka yüzündeki «Alıcıya Notlar» kısmına 

yazarak veya PK 329 Kızılay ANKARA adresimize 

mektupla hangi kitapları istediğinizi bildiriniz. 

1000 TL.'NI AŞAN SİPARİŞLER ÖDEMELİ GÖNDERİLEBİLİR. 

DİYALEKTİĞİMİZ 

VG 

ESTETİĞİMİZ 

S.Ahmet Arvasi 

mmmm 

ımtfiMaHnRMMM 

İki cilt, her cildi 400'er sh. 400'er TL. (150 TL.) 200 sh 250 TL. {250 TL. 

I -jflcl >»> a i«n M * i ıı 

Kımlıi»! 

1 Muin 

l Feyzioğlu 

\ 

FELSEFENİN 

İLKELERİ 

Felsefeye jGiri$ 

Prdt Dr. Nihal Keklik 

t. - n . _ 

isle t 

9HH 

FİLOZOFLARIN 

ÖZELLİKLERİ 

Felsefeye Giriş 

n 

PnsT.Dr Nihat Keklik 

(200 TL) 

ALI AKBAŞ 

380 Sh 350 TL. 

YAVUZ BÜLENT BAKÎLER 

"2 sh. 350 TL 

SAATLER 

VE 

ÇEHRELER 

Yahya Akengîn 

(350 TL.) 

AY ŞAFAĞI 

ÇOK 

ÇİÇEK 

Bahatttn Kara koç 

j ] v«• VPVâtw İ r 

CtUVUli

DOĞUŞ 

EDEBİYAT ^* 

AYLIK FİKİR ve SANAT DERGİSİ 

YIL : 4, SAYI: 37 

YENİ DİZİ: 13 NİSAN -1983 

Sahibi ve Sorumlu 

Yazı İşleri Müdürü: 

Tayyar AKSOY 

Genel Yayın Müdürü : 

Adnan Adıvar ÜNAL 

İdari İşler Müdürü : 

Cemal SAYAN 

Haberleşme Adresi : 

P.K. 329 Kızılay - ANKARA 

ABONE ŞARTLARI : 

6 Aylık : 600 TL. 

Yıllık 

: 1200 TL. 

YURTDİŞİ YILLIK : 50 D.M. 

(Veya buna eşit miktar döviz) 

Abone bedellerini yalnız «DO 

ĞUŞ Edebiyat Dergisi 12 85 89» 

No.'lu Posta Çeki Hesabımıza 

yatırınız. 

İLÂN TARİFESİ : 

Arka kapak, 4 renk 

Kapak içleri 

Tam sayfa 

Yarım sayfa 

: 50.000 TL 

: 30.000 TL. 

: 20.000 TL. 

# 

İdare Yeri: 

Helvacı Dede Sk. Büyükkışla İşhanı 

K. 1 — KAYSERİ 

Ankara İdare Yeri: 

Talâtpaşa Bulvarı 148/15 

Cebeci - Dörtyol 

Basıldığı Yer: 

Aslımlar Matbaası - ANKARA 

Kapak deseni: 

GARİPKAFKASLI 

YENİ YAYIN YILIMIZDA MERHABA !.. 

Yayın hayatımıza «Fikir ve Sanatta Millî Uyanış» şiarıyla 

girmiştik... Elde ettiğimiz netice hususunda takdiri sizlere bırakıyoruz. 

Siz vefakâr okuyucularımızın DOGUŞ'u daha ilk sayısı 

ile bağrına basıp, daha 3. sayısında 7000 İlk bir tiraja kavuşturması 

yakın dönem edebiyat tarihinde rastlanmıyan bir (rotayadır... 

Doğrusunu söylemek gerekirse böyle bir neticeyi bize bahşetmeniz 

dolayısıyla hayli heyecanlanmış ve millî sanata susamışlığmız 

bizleri daha yoğun, daha yorucu çalışmalara sevketmîşti... 

Çünkü sizlere ayak uydurmak, sizlerin çalışmalarına pa. 

relel olarak muhtevayı da her sayısında güzelleştirmeye mecbur 

kılıyordunuz bizleri. 

Ve şimdi DOĞUŞ Edebiyat sayısı yüzün üstünde şairler, 

hikayeciler, deneme yazarları kadrosu ile geniş bir tabana oturmuştur... 

Mevcut kadromuzun çoğunluğunu 20-30 yaş gurubunun 

teşkil etmesi meselenin bir diğer sevindirici yönüdür. 

DOĞUŞ bir gönül kervanıdır. Gönüldaşlarmın yüksek bir 

şahsiyet olduğuna inanır, sağduyusuna güvenir. O bakımdan güdücü 

değil davet edici bir yayın politikasını esas alır. Davetimiz 

milli sanat tefekkür çilesinedir... Böyle bir çileye talib olunmadan 

yarınlara uzanmamız söz konusu değildir. Çok şükür 

Doğuş derginiz Türkiyemizin dörtbir tarafından böyle bir çileye 

talip binlerce gönüldaşının ilgisine mazhar olmaktadır. 

Böyle bir çileye talip olmayıp «gel - geç edebiyat yapın», 

«bağırın, çağırın, slogan atın» diyenlerimiz de bulunabilir. «Çıkarken» 

yazımızda ifade etmiştik, bir kere daha belirtiyoruz; «Düşüneceğiz, 

düşünce talimi yapacağız. Koşmayacağız, yürüyeceğiz. 

Bağınmıyacağız, konuşacağız. Zira şiddet ve sürat, idraki 

azaltır.» DOĞUŞ bu prensiblerine yeni yayın yılında da sâdık 

kalacaktır. 

Söz buraya gelmişken «Edebiyat Dergilerimiz» yorumuyla 

Türk Milliyetçilerinin fanatik sol dergilere özenip halis sanat gayesinden 

uzaklaşmaması gerektiğine işaret ederek «sığ ve yanlış» 

görüşlere prim vermediğini açıkça ortaya koyan HAMLE 

dergisine teşekkür etmek istiyoruz. HAMLE dergimizin ifade ettiği 

sanatta güzellik endişesi taşımıyanların «savunduğu doğruları 

bile çirkinleştirmesi» tesbitine katılmamak mümkün mü.. 

Geride bıraktığımız 12 sayının tecrübelerinin ışığında yeni 

yayın yılımızda daha muhtevelı bir DOĞUŞ sunmaya çalışacağız... 

«İyinin ve güzelin hududu yoktur» demiştik sık ışık, ve 

yine tekrar ediyoruz... DOGUŞ'un seviye yükselişi kesintisiz 

devam edecektir!.. 

Bugüne kadar abone kaydı yaptırmamış arkadaşlarımıza 

çıkan 12 sayının cilt halinde satışa arzedildiğini duyurmanızı 

ve okuyucu ailemizi genişletme çalışmalarınızı istirham ediyoruz... 

Bizler bu hizmetin muhteva yönünü üstlendik. Onu vatan 

sathında müessir kılma mesuliyetini de sizlere havale ediyoruz. 

Bunun için: a) Adresine örnek sayı göndererek abone daveti 

yapabileceğiniz arkadaşlarınızın isim ve adreslerini bize 

yazınız, b) Abone müddetinizi zamanında yeniliyerek dergi çalışmalarımızı 

kolaylaşırınız, c) Yakın çevrenizde derginizi tanıtıp 

tavsiye ederek yeni abone kayıtlarına vesile olunuz. 

Selâm, sevgi ve saygılarımızla... 

ALPER AKSOY

S. AHMET 

ARVASİ 

TEFEKKÜR 

DÜNYASI veBBZ 

YOKLUK KAVRAMI VE İS 

Alfred Weber'in de Felsefe Tarihi'nde 

belirttiği üzere: «Boşluk kavramı, hareket 

halinde bulunan maddenin zarurî şartı 

haline gelen ve dolu kavramının hemen 

yambaşında tecelli eden, maddeciliği çelişkiye 

düşüren ve ona düalist bir renk veren 

ikinci bir prensiptir». (Bkz. a.g.e. Cf: 

31). 

İslâm mütefekkirleri de üç boyutlu 

varlık fikrinin böyle çelişkin bir durumda 

olduklarım farketmişlerdir. Yani, müslüman 

mütefekkirler de «cisimlerin» ve 

«maddî varlıkların» bir taraftan «varlık», 

diğer taraftan «yokluk» prensibi içinde 

kaynaşıp durduklarını idrak etmişler; bütün 

«mahlûkatı», çeşitli tezahüratına rağmen, 

«sıfır ile sonsuz», «yok ile var», «hiç 

ile hep» arasında müşahede etmişlerdir. 

Bu konuda, İmam-ı Rabbani Ahmed 

Farukî Hazretleri, «Mektûbat» adlı çok değerli 

kitabında şöyle buyururlar: «Yoklar, 

kendileri ile birleşmiş olan kemaller ile 

birlikte, mümkünatm, yani, yaratıkların 

mahiyetleri ve asılları olmuşlardır.» (Bkz. 

234. Mektup). Nitekim, bütün İslâm mutasavvıfları, 

bu madde ve enerji âlemini, 

«yokluk aynasına akseden varlık tezahürleri» 

olarak değerlendirmişlerdir. Onlara 

göre, bu âlemdeki varlıklar, fani, izafî ve 

itibarîdir; yani, «var» ile «yok» arasında 

yalpalayan şeyler... 

Gerçekten de bu objektif âlemde müşahede 

ettiğimiz herşey, ne «hiçi», ne de 

«hepi» temsil etmektedir. Yaratıklar, «hiç» 

ile «hep» arasında yalpalayıp durmaktadırlar. 

Âlemin bütün sırlarını çözmüşcesine 

ahkâm kesen bir üniversiteli gence, bir 

İslâm büyüğünün sorduğu şu soru ne kadar 

manâlıdır: «Söyle bakalım delikanlı! 

Sen 'hiç* misin, yoksa 'hep' mi». 

Hiç şüphesiz, organizmamız, dünyamız 

ve kâinatımız «madde» ile inşa edilmiştir. 

Yüce ve mukaddes kitabımız Kur'- 

an-ı Kerim'de «madde» ile örülmüş bu 

muhteşem âleme «âlem-i halk» (yaratılmışlar 

âlemi) denir. «Halk», aynı zamanda 

«ölçülebilir» demektir. «Ölçülebüir 

âlem» ise madde ve enerji âlemidir. İslâm' 

ın ortaya koyduğu ölçülere göre de «ölçülebilir 

âlem», üç boyutlu varlık tezahürlerinden 

ibarettir. Böyle olunca, madde 

ve enerji âlemi, ne «hiç», ne «hep» tir. O 

halde, madde nedir ve eşya dünyası nasıl 

yaratıldı Bu konuda İmam-ı A'zam Ebû 

Hanife (699-767), şöyle buyururlar .• «Yüce 

Allah, eşyayı (objet'leri), birşeyden yaratmadı. 

O, eşyanın mahiyetini, eşya yaratılmadan 

önce biliyordu. O, eşyayı, takdir 

edip yaratandır». (Bkz. İmam-ı A'zam, 

Fıkh-ı Ekber). 

Yüce ve mukaddes İslâmî emir ve ölçülere 

göre, biz de, bütün yaratıklar da 

gerçekte «Allah'a aidiz», ergeç yine «O'na 

döneceğiz. Nitekim, yüce ve mukaddes ki- 

2

tabımız Kur'an-ı Kerim'de şöyle buyurulur: 

«Biz Allah'a aidiz, yine O'na döneceğiz». 

(Bkz. El-Bakare Sûresi, âyet: 156). 

Yine, yüce ve mukaddes kitabımız Kur'- 

an-ı Kerim'de, bütün «mahlûkatm» ve 

«mümkünatm», belli bir müddet sonra 

topyekûn «helak olacağım» ve «Allah'ın 

vechinden başka birşeyin» kalmıyacağmı, 

«herşeyin döndürülüp Allah'a götürüleceğini» 

ve Allah'tan başka ilâh ve gerçek 

varlık bulunmadığını, onun için O'ııdan 

başkasının ilâhlaştırılamıyacağmı şöylece 

belirtir: «Allah ile birlikte, diğer bir ilâh 

edinip ona tapınma. O'ndan başka hiçbir 

ilâh yok. O'nun zâtından başka, herşey 

helak olucudur. Hüküm O'nundur ve siz 

ancak O'na döndürülüp götürüleceksiniz.» 

(Bkz. El-Kasas Sûresi, âyet: 88). 

Görüldüğü gibi, İslâm, madde ve enerji 

âlemini inkâr etmemekte, onu, gerçek 

statüsü içinde ve «âlem-i halk» olarak değerlendirmektedir. 

«Yokluk aynası» : 

İmam-ı Gazalî'den (1054-1111) bu yana, 

İslâm âleminde mutasavvıflar, «yokluk 

aynası» tâbirini kullandılar. 

Bunun yanında, inkâr edilemez bir 

vakıa halinde, insan zekâsı, «sıfır» veya 

«hiçlik» diye bir kavram bulmuş ve bundan 

ürkmüştür. Yani, insan zihninin bir 

köşesinde «yokluk fikri», korkunç bir vehim 

halinde kıvranmakta, eşya dünyası, 

bu vehmi, «boşluk duygusunu» kışkırtarak 

beslemektedir. Böylece, insanoğlu, her 

fırsatta ve zeminde, «hiçliği» hissetmekte 

ve ondan ürkmektedir. Çünkü, insan ruhu, 

«yokluğu» ve «yok olmayı», fena ve 

çirkin bulmakta, onu, her fenalığın ve çirkinliğin 

kaynağı bilmektedir. Bunun aksine, 

İmam-ı Rabbani Hazretlerinin de buyurdukları 

gibi.- «Varolmak, bir güzelliktir. 

Hatta, bütün güzelliklerin başlangıcıdır». 

(Bkz. Mektübat, 3. Cilt - 62. Mektup). 

Zaten, bütün mümkünat, «yokluğu» 

reddetmekte, «ademiyetten ebediyyete» 

(yokluktan sonsuzluğa) sığınmaktadır. 

Bütün bu kıpırdanışları, bu koşuşmaları, 

bu çırpınışları, bu ayak ve kanad seslerini, 

bu şekilde mânâlandırmak mümkündür. 

Nitekim, çağdaş İslâm Şairi Necip Fazıl 

Kısakürek, bütün bu kıpırdanışları 

şöyle özetler: «Gaye tek, ölmemek». 

Öyle anlaşılıyor ki, Yaradanımız, bütün 

«damlacıkları», ezelî ve ebedî «varlık 

okyanusuna» cezbederken, yarattığı herşeyi, 

aynı zamanda, bir «yokluk vehmine» 

düşürerek, «boşluk kavramını», eşyanın 

«ikinci bir prensibi» haline sokarak onları, 

arkalarından da itmektedir. Böylece, 

bütün mümkünat, hiçliği, yokluğu ve boşluğu, 

«varlığın arkasmda duran bir tehlike» 

olarak vehmetmekte ve ondan ürkmektedir. 

«Yokluk aynasında» gözükmekten 

korkan ve ürken «kesret âlemi», büyük 

bir iştiyakla «Mutlak Varlığa» ve «tevhide» 

doğru, Mevlâna Celâleddin-i Rûmî'nin 

tâbiri ile «elsiz ve ayaksız koşmaktadır». 

Bütün bu haller, bütün yaratıkların, 

«yokluk aynasında» gözüken varlıklar olduğunu, 

ne güzel ifade etmektedir. Nitekim, 

bütün mümkünat, «ölüm» ile «ölümsüzlük» 

arasına konmuş birer varlık kıvılcımı 

gibi, hızla kayıp gitmekte, biçimden 

biçime, kılıktan kılığa girerek «ölümsüzlük» 

aramaktadır. Evet, «fani formların» 

ötesinde bir «ölümsüzlük...». 

Gerçekten de İslâm'ı anlamak için, 

bütün yaratıkların «sıfır» ile «sonsuzluk» 

arasında, arkaları «hiçliğe», yüzleri «sonsuzluğa» 

dönük olarak akıp gitmekte olduklarını 

müşahede edebilmek gerekir. 

İnsanoğlu, kendi şuur ve idrakini tahlil 

edebilirse, orada, hem «yokluk, hiçlik ve 

boşluk» vehminden kaynaklanan duygulara, 

hem de «Gerçek ve Mutlak Varlığın» 

tecelhlerine birlikte rastlayacaktır. Zaten, 

bir bakıma, «mekân» kavramı, üç boyutlu, 

mücerred boşluk fikrini, «zaman» 

kavramı ise, bu mekân içinde bulunan 

itibarî ve fani tezahürlerin varlıkta durma 

ve sonsuzluğu arama iradelerini temsil 

eder. Peki «ben neyim». «Ben», evet «ben» 

de ne «hiçim», ne de «hep»... «Ben», bu ikisi 

arasına konmuş, «fani formlar» içinde 

«ebediyyet» arayan ve ölümü tada tada», 

ölümsüzlük ülkesine doğru yol alan bir 

varlık kıvılcımıyım. Yani, «yokluk aynasındaki 

varlık»... 

3

(Ayvaz Gökdemir 

EMPERYALİZM GERÇEĞİ II. 

Geçen yazıda, bâzı târihî 

hatırlatmalar ve siyâsî dokunuşlarla, 

emperyalizmin en büyük 

mağduru olduğumuzu; emperyalizmle 

kendi târihî ve stratejik 

şartlarımızda aç^k gizli devam 

edip gelen bir hesabımız 

ve hesaplaşmamız bulunıduğurru 

işaret etmiş ve mes'elenin 

kabaca da olsa dış çerçevesini, 

târihî 'kadrosunu belirlemeye 

çalışmıştım. Bu defa da mümkün 

olduğu kadar, mes'elenin 

kültür ve zihniyet tarafına, iç 

cep'hesine temas etmek istiyorum. 

Şunu peşînen ifâde ve itiraf 

etmök lâzımdır 'ki, mes'ele kitap, 

hattâ kitaplar çapında işlenecek 

ölçüde ehemmiyetli, geniş 

ve büyüktür. Teksîfî bir çalışma 

yapacak zamanı bulabilsem, 

mes'elenin ehemmiyeti ile mütenasip 

hacimde, gücümün yettiği 

kadar bir şeyler yazmak, benim 

İçin zerkti bir meşguliyet ve 

faydasına son derece inandığım 

bir hizmet olurdu. Fakat şu gün 

için böyle bir çalışmaya ne zamanım, 

ne de şartlarım 'müsait. 

Hatırda kalanlardan, akla gelenlerden 

yapmaya çalıştığımız şu 

»kompozisyonları, sâdece bir 

sohbet olarak düşünmeik ve değerlendirmek 

uygun olur. 

Emperyalizm, sâdece siyâsî 

4 

ve askerî sahada dünyâmızı başımıza 

yıkmakla yetinmedi, iktisaden 

sömürmekle doymadı; 

«bütün bunlardan daha elîm ve 

daha vahim olmak üzere» duygu, 

düşünce ve değerler dünyâmıza 

el attı. Üzerimizde devamlı 

bir kontrol ve güdüm tesis e- 

debilme'k için, siyâsî vesayetini 

ihlâl, iktisadî ve askerî menfaatlerini 

haleldar etmeyecek bir çiz 

gide bulunmamızı temin için, 

gelişme ve 'kalkınmamızın kendilerince 

münâsip görülen haddi 

aşmaması için bizi içten fethetmeğe 

giriştiler. Evet, askerleri 

«geldikleri gibi» def olup gittiler, 

oma kolejleri, hastahâneleri, 

misyonerleri, kitapları, kültür 

•merkezleri, ajanları kaldı. Yenileri 

açıldı, daha çoğu geldi. Ektikleri 

fesat tohumları yeşerdi. 

Kültür taarruzu devam etti ve 

hâlen de devam ediyor. Geriliğimiz, 

devamlı harbler neticesinde 

fakir, yorgun, perişan ve en 

mühimi insansız kalışımız, gafletlerimiz 

ve uğradığımız ihanetler, 

böyle bir taarruz karşısında 

şuurlu bir mukavemete 

imikân bırakmadı. «İman dolu 

göğüsler», bitmez tükenmez 

harblerde telef ve heba olduğu, 

vatanın maddesini kurtarmak 

için serhadlerde siper edildiği 

için, kültür taarruzu, önünü â- 

detâ bol buldu. Gönüllü yardımcıları 

da çoktur. 

Son askerî hesaplaşmamız, 

Sakarya kıyılarında, Afyonkara 

hisar'da oldu; biz yendik. A- 

ma kendi bayrağımız altında, 

kendi mekteplerimizde, kendi 

müesseselerimizde onlar bizi 

yendiler. Siyâs' istiklâlini ve son 

vatan parçasını, kanını sebil e- 

derek istilâdan kurtaran Türk, 

îman ve idrâk sahasında, kültürde 

istilâya uğradı. Başlangıçta 

zorla ve fıîle ile yuttuğu zehiri, 

şimdi samîmî olarak gıda ve 

derman zannediyor. 

Standart Türk aydını, bugün 

kendi kendisi olarak düşünemiyor. 

Düşündürülmek istendiği 

gibi düşünebiliyor. İdrâk doneleri 

dışardan veriliyor. İyinin, 

güzelin, doğrunun, makbulün 

Ölçüleri ithal malı. Bu 

ithalâtın kalitesi, standardı, ihracatçı 

tarafından tâyin edilmiş. 

Bu aydınla, Türkiye sınırlarının 

dışında Türk var mı, yok 

mu; bunu tartışmalısınız. Türk 

müslüman mı, değil mi; bunu 

tartışmalısınız. Türk vahşî ve 

barbar mı, medenî mi; bunu tartışmalısınız. 

Türk mûsikîsi, Türk 

edebiyatı, Türk mîmârîsî, Türk 

hukuku, Türk'te ilmî, fennî, bediî 

bir istidat ve kaabNiyet,- 

Türk'e 'mahsus orijinal bir kül-

tür ve medeniyet var mı, yok 

mu; bunu tartışmalısınız. Hattâ 

bu millete Türk demeli mi, dememeli 

mi; Türk adına bağlı bir 

milliyet şuuru ve gayreti olmalı 

mı, olmamalı mı; bunu tartışmalısınız. 

Milli tarihini bilmenin 

ve sevmenin târihî kahramanları 

ve büyükleri ile iftihar etmenin, 

onların resimlerini mektep duvarlarına 

asmanın büyük bir hatâ, 

affedilmez bir gerilik, neredeyse 

medeniyete ve gelişmeye 

karşı işlenmiş bir cinayet sayıldığı 

bir Türkiye var bugün! Nelson'un 

heykelinden, Napolyon'un 

resminden gocunan bir 

İngiliz, Fransız düşünebilir misiniz 

Petro'sunu Katerina'sını 

sevmeyen komünist bir Rus tasavvur 

edebilir misiniz Dünyâda 

hangi mliletin aydınları, millî 

kültürlerinin - bırakınız şaheserlerini, 

dahîlerini - kırıntılarından, 

döküntülerinden vaz 

gedmiş Hâsılı Türk aydınının 

şahsında, kendi kimlik ve kişiliğinden 

kaçan, hangi kimlikte, 

nasıl bir kişilikte istikrar bulacağım 

bilemeyen; soyundan 

sopundan, kökünden kömecinden 

utanan; kendisine mahsus 

hiçbir sabit ölçü ve kıymet tanımadığı 

için o kalıptan bu kalıba, 

su taklidden bu taklide 

savrulan hasta bir şahsiyetle 

karşı karşıya sın iz. Yer yer cinnete 

varan bu şahsiyet buhranından 

bepimizde birer parça 

var. İçinde yaşadığımız manzara 

ve şartlar, şahidi ve muhatabı 

olduğumuz olaylar, akıllıyı deli 

etmeğe yeter!.. 

Oünkü içimizden «müstemleke 

münevveri» tipinde adamlar 

yetiştirdiler. Onları gaalîp ve 

hâkim kılmanın çâresine baktılar. 

Çinli'ye, harb ederek zorla 

afyon yutturanlar, bize de 

kültür afyonu yutturdular. Türkiye, 

uzun zamandan beri, kafası 

ve ruhu müstemlökeîeşmiş bu 

«içimizdeki yabancı»nm kahır 

pençesındedir. Şimdi biz, Türklük 

- Müslümanlık diyerek kökünden 

güç almaya çalışanlar, 

mahkûm bîr kültürün ve îmânın 

temsilcileriyiz... Bütün gayretlere 

rağmen yok olmadık, amma 

mahkûm olduğumuz, acı 

da olsa, bir gerçek. Türklük 

şuuru ve İslâm îmânı inkişâf et 

meşin, feyiz bulmasın diye müstemleke 

ruhlu gönüllüler içerden, 

emperyalist mihraklar dışardan 

daimî bir teyakkuz ve 

taarruz halindedirler. Türklük 

ve Müslümanlık temelleri üzerinde, 

Türk ve Müslüman damgalı 

yeni bir medeniyet ve 'kültür 

hamlesi, onlar Pçin korkunç 

bir şeydir; her türlü vâsıta ve 

imkân kullanılarak böyle bir 

gelişme önlenmelidir. Müslüman 

Türk, yeniden kuvvet ve 

kudret kazanıp «babasının oğlu» 

olmamalıdır. 

Şu I. Dünyâ Harbi nedir 

550.000 şehid 891. 364 sakat, 

300.731 kayıp, 2.167.841 yaralı, 

129.644 esir; açlık, göç ve sari 

hastalıktan ölen l'.OOO.OOO sivil, 

dünyânın üçüncü donanması o- 

lan 143.459 tonluk savaş gemisi 

ile 101.668 tonluk ticâret gemisi 

binlerce km2 toprak kaybı 

ne demektir, hiç düşündük mü 

Biz İstiklâl Savaşı'm niçin 

ve kime karşı yaptık M. Kemâl 

Paşa ne yaptı da ona «Gazi» 

dedik Altı asırlık koca Osmanoğulları 

hanedanını devirecek 

güç ve prestiji nasıl kazandı 

Batı emperyalizmi yoksa, bu 

emperyalizmin âleti olan 400 yıllık 

dünkü teb'amız bir genç devletin 

orduları «Anadolu Seferi» 

nâmında bedbaht bir teşebbüste 

bulunmadılarsa, bu soular 

cevapsız kalır. Türkiye Cumtıuriyeti'nin 

temeli vak'a ve gerçek 

olarak Millî Mücâdele'dîr. 

Millî Mücâdele'siz ne Türkiye 

Cumhuriyeti, ne Atatürk, ne de 

Atatürkçülük olur. 

Milli mücâıdele'yi yaptık, a- 

ma bir Millî Mücâdele tefekkürü 

geliştiremedik, bir «Kuva-yı 

Mîllîye Rûhu»nu yaşatamadık. 

İstiklâl Harbi'ni başlatan ve başaran 

ruh ve îmandan ürktük, 

kaçtık. Böylesine millî bir tefekkür, 

duyuş ve heyecana imkân 

verilmedi de diyebiliriz. Nesiller, 

yalınkat Batı taklidçiliğinden i- 

bâret bir devrim heyecanı içinde 

her şeyi kolayca unuttular, 

bir kısmı da hiç bilmedi, bilemedi. 

İnönü, 'Sakarya, Dumlupınar, 

birbirinin tekrarı ve kopyası 

nutuk ve merasim malzemesi 

yapıldığı için «Vatan, millet, Sakarya» 

diye alay konusu oldu; 

sahnelerde, sohbetlerde komik 

unsuru olarak kullanıldı. Fransız, 

İngiliz, Yunan... dedirtilmedi; 

zaruret olan yerde sâdece 

«düşman» denilmekle yetinildi. 

Düşmanın adı söylenmedi. Gerçek 

ve müşahhas düşman hafızalardan 

silindi, «öcü» veya 

«umacı» gibi silik, kaypak bir 

masal mefhumu kaldı. 

Sonradan komünistler, kendi 

stratejilerinin bir İcâbı propagandalarının 

kuvvetli bir kozu 

olarak -yeni bir şey söylüyormuş 

gibi - bu meseleyi nesillere 

hatırlattılar. Batı bizi boğmak 

isterken, Lenin idâresinin 

nasıl yardım ettiğini, mübalağalar, 

çarpıtmalarla ballandıra ballandıra 

anlattılar. Bir gerçeği, 

kendi millî şartlan ve mantığı 

içersinde öğren em iyen genç beyinler 

için, yabancı bir doktrin 

ve ideolojinin, düşman bir propaganda 

merkezinin sunduğu 

teşhis, tablil ve tesbitier şaşırtıcı 

oldu. Başka yanlışlara sürüklenmenin 

ortaya takılmış yemi 

olarak kullanıldı. Kendi realitesini 

tefekkür konusu yapamıyan, 

mîllî fikir ve ideallerle 

kafası ve gönlü doyum la mı yan 

insanların yabancı bir tefekkürün 

ağına düşmelerini önlemek 

imkânsızdı. İnsanları, son derece 

sathî ve temelsiz nutuklarla, 

sloganlarla, ilk mektep 

seviyesini aşmryan manzume tefekkürü 

ile tatmin etmek mümkün 

değildi. İşte Türk çocukları 

bu fikir boşluğu içinde komünizmin 

ağına düştüler. Ciddî 

ve millî tefekkür ve Türk'ün 

( hak îmânı, Batı'nın Batıcı'nın 

işine gelmedi, imansız ve tefekkürsüz 

ilân'ihâye yaşamak 

mümkün değildi, işte bu açmazda 

Türk çocuklarını, yabancı bir 

tefekkür ve bâtıl bir îmanla komünizm, 

daha doğrusu Rus emperyalizmi 

yakaladı. Emperyalizmi, 

harp meydanlarında ilk 

defa ummadığı bir mağlûbiyete 

uğratmış bir milletin çocukları, 

5

teorisi ve pratiği ile kendileri 

başkalarına öğretecek yerde, 

Rus tezgâhından yanlış ve zararlı 

bir kompozisyon içinde emperyalizm 

öğrenmeye kalkışınca, 

felâket üstü felâket oldu. 

Millî varlığımızın üstüne 

bir sırtlan 'kadar iğrenç saldıran 

zorba bir güce karşı, millî ıztırap 

ve mukavemetin, millî isyan 

ve ümidin bihakkın sesi o- 

larak «Tek dişi kalmış canavar!» 

diye haykıran bir millî şâirin, 

«medeniyet düşmanı bir yobaz» 

olup olmadığını tartışmakla 

vakit öldürecek yerde, bu şâir 

kimdir, nereden gelip nereye gidiyor, 

hangi olayların kahramanıdır; 

feryadı, isyanı, öfkesi hangi 

târîhî devir ve şartların içinden 

yükseliyor, ikime diyor, niçin 

diyor'a kafa yorsa idik; son 

noktada genç nesillerimiz, «anti 

emperyalizm» temasını propagandasının 

başına oturtmuş 

komünist avcıların gaafii ve 

şaşkın şikârı olmazdı. 

Yıkılan bir imparatorluktan 

önümüzde kalan son hak kırıntısı 

Musul'un, ingiliz menfaatinin 

oyuncağı Cemiyet-i Akvam 

(Milletler Cemiyeti) kararı ile 

(1926) nasıl çatır çatır elimizden 

alındığı, Türk nesillerine iyi öğretil 

şeydi, emperyalizmin petrol 

istinasını marksist propaganda 

broşürlerinden öğrenmek durumunda 

kalmazdık. Adetâ çağdaş 

mukaddesler olarak propagandası 

yapılan Birleşmiş 

Milletler ideallerinin «vetocu büyükler» 

tarafından bugün nasıl 

perîşan edildiğini de yerli yerine 

oturtabilirdik, Ama «Aman Lozan'a 

gölge düşmesin, aman 

Batı küsmesin, Rusya öfkelenmesin» 

diyerek, yaşadığı kümesi 

kâinat zanneden tavuk gibi 

yetiştirildik. Tâyin edildiği şartların, 

o ân için «mümkün olan» 

ifâdesinden başka bir şey olmadığı 

halde, sınırlarımızı Allah 

emri gibi bekledik. Neredeyse 

kaybettiklerimize bayram edecek 

bir haleti ruhiye telkin e- 

dtfdij Halbuki kazanılanların, 

kurtarılanların sevinci kadar, 

kaybedilenlerin, kurtarılamıyanların 

acısına da insanların ihti 

6 

yâcı vardır. Gaflet sayılmakla 

Ditecek gibi değil... Bilmememizi 

istediklerini bildirmediler, biz 

de bilmedik. Bulduğunuza, lütfen 

elinizde bıraktıklarımıza 

şükredin dediler; biz de şükredip 

talepsiz, şikayetsiz oturduk... 

Bize unutturduğu târîhî, Avrupalı 

kat'iyyen unutmuyor. En 

câhil ve târihe en bigâne olanının 

bile şuur altında Türk düşmanlığı 

ve nefreti var. Almanya'- 

daki «yabancı düşmanlığı» uydurma 

bir şaşırtma tâbiri; işin 

gerçeği ve aslı, düpedüz Türk 

düşmanlığından ibarettir. Sözde 

dostluk gösterileri de, Türk'ü 

ürkütüp, kızdırıp reaksiyona 

sevk ederek kontrolden kaçırmamanın, 

Sovyetlere karşı u- 

cuz bir muhafızdan mahrum 

kalmamanın daha şuurlu ve a- 

kıllı, özünde daha koyu bir düşmanlık 

bulunan gayretinden 

başka bir şey değildir. Eskiden 

Türkiye'de bir derlenme toparlanma 

oldu mu, işlerin hakkından 

gelecek bir insan potansiyeli 

teşekkül etti mî harb ilân e- 

der, tüketirlerdi. Şimdi de ne 

zaman heyecanlı bir kalkınma 

hamlesi başlasa, bir parça imâr, 

inşâ, iktisaden güçlenme, kültürce 

uyanma ve kendine dönme 

eseri görülse, içten bir karışıklık 

çıkartıp her şeyi allak 

bullak ediyorlar. Asılan bir Başvekrl'in 

kaderinde, Türk'ü güçlendirmek 

ve yüceltmekte samimî 

heyecanları ve gayretleri 

olan bir devlet adamının emperyalist 

güç mihraklarınca cezâlandırılışını 

düşünmek acaba 

fazla bir vehimlilik mi olur 

Demokrasiye geçtiğimizden beri, 

ancak ordu müdahalesi ile 

durdurabildiğimîz iç karışıklıklar; 

tıkanıklıklar ve buhranlar, acaba 

sâdece kendi şartlan içinde olup 

biten basit hâdiseler midir Târîhî 

vak'alar bîr yana, CIA filmlerinde, 

KGB hikâyelerinde İn 

telijans Servis numaralarında 

bize ibret olacak, düşüncelerimize 

kıyas materyali teşkil e- 

decek hiç bir şey yok mu Ben 

kaniim ki, bilgimle değil sezgimle 

kaniim ki, Türk'ü güdük 

ve güçsüz bırakmakta, Türkiye' 

yi hiçbir zaman birinci sırada bir 

devlet yapmakta Rus'tan İngiliz, 

Fransız, Alman ve Amerikalı'ya 

kadar hepsinin hissi ve kanaati 

birdir. Hattâ bu, kanaate, 

onların tesir ve güdümüyle, din 

kardeşimiz Araplar da katılır. 

Hepsinin birbirinden farkı, derece 

farkıdır, mâhiyet farkı değil. 

Türkiye'de Türk varlığı ve 

kültürü, İslâm imânı nâmına girişilecek 

her müsbet teşebbüs, 

atılacak her adım, emperyalizmle, 

onun yerli işbirlikçileri 

ile bir hesaplaşma olacaktır. 

Bu yolda, mâruz kalınmış 

ve kalınacak her darbe, doğrudan 

veya dolaylı olarak emperyalizmin 

darbesi;dir. Âlet kim 

veya ne olursa olsun, balyozun 

sapı, emperyalist mihrakların e- 

lindedir... 

Biz emperyalizmin doğulusunu, 

batılısını ayırmayız. Komünisti, 

kapitalisti fark etmez. 

Son yıllarda çok tekrarlandı, Lenîn, 

bir de kitap yazmış, «emperyalizm, 

kapitalizmin son aşamasıdır» 

diyor. Tasdîk ederim; 

'hem «son aşaması,» hem de «ilk 

aşamasıs'dır. Önce dünyâyı soyup 

kapital biriktirdiler, sonra 

bu kapitalle kurulan sisteme kapitalizm 

denildi. Şimdi de iddia 

ve isbât olunabilir ki, kapitalizm 

devam edip yaşıya bilmek i- 

için emperyalizme mahkûmdur. 

Peki, Lenin'in «fertlere ekmek 

ve hürriyet, milletlere istiklâl» 

vaad ederek kurduğu komünizm 

nedir Komünist şeflerin, 

sâdece «kızıl çarlar» olduğunu 

anlamak İçin dünyânın uzun 

süre beklemesi gerekmedi. Bugün 

Orta Avrupa'dan Bering 

Boğazına, Kamçatka'ya, Kuzey 

Moğolistan ve Kore'ye kadar u- 

zanan muhteşem Sovyet imparatorluğu 

haritasına bakan bir 

göz, emperyalizm komünizmin 

neresindedir, çok iyi görür. Yetmezse, 

Ortadoğu'ya, Afrika'ya, 

Orta ve Güney Amerika'ya bakmalı. 

Macaristan, Çekoslovakya, 

Afganistan, Polonya hâdiseleri 

üzerinde birer dakikacık 

olsun düşünmeli. Türkîye'-

nin II. Dünya Harbi sonrası krizini, 

hatırlamalı. Türkiye'de ortaya 

çıkan terör örgütlerini, silâhlarını, 

sloganlarını unutmamalı. 

iBütün bunlara rağmen, 

komünist emperyalizmini göremiyen 

adamın idraksizliğini Kırım, 

Kazan, İdil - Ura!, Kafkas, 

Azerbaycan, Türkmenistan, Özbekistan, 

Tacikistan, Kırgızistan, 

Kazakistan, Sibirya ve Altay 

Türkleri, ölüleri ve şehidleriyle 

birlikte lânetliyecektir! 

Türkiye Türkleri olarak - 

emperyalizm ajanı solun «Truva 

atı» ve değişmez Nobel adayı 

Y. Kemal, şâ ! heser(!)lerinde 

ne kadar alay etmiş olursa olsun, 

tâbiri kullanacağım = «son 

müstakil Türk devletini» korumak 

ve yüceltmek için, târihî 

Rus - Slav emperyalizminin kızıl 

maskelisi olan komünist yayılmacılığına 

karşı, her türlü siyâsî 

ve askerî ittifaka girmemiz 

tabiîdir. Buna mukabil askeri 

ve siyâsî müttefiklerimizin kültür 

taarruzuna ikarşı, iktisadî 

baskı ve tıkama gayretlerine 

karşı, silah ambargosundan, insan 

olanın idrâkini şimşek gibi 

aydınlatacak şu tişört ambargosuna 

kadar hasımâne hareketlerine 

karşı direneceğiz, mücâdele 

vereceğiz. Târihimize, dînimize, 

kültürümüze, geleneklerimize, 

millî güç ve imkânlarımıza 

dayanarak haklarımızın, varlık 

ve şerefimizin davacısı olacağız. 

Rakip, hasım ve düşmanlarımızı 

güçlü ve kaa'hir kılan, 

ilmi, tekniği, organizasyon şekillerini 

öğrenmek için bize, yarayışlı 

âlet, usûl ve müesseselerini 

bünyemize adapte ederek iktibas 

için düşman önüne öğrenci 

ola rak otu rmakta kom p lekse 

kapılmıyacağız. Sâdece dikkatli 

ve uyanık olacağız. Fâtih bir 

milletin çocuklarıyız; çağdaş 

fetih hedeflerimiz de bunlardır. 

Şuurlu bir seçme yapmaya imkân 

verecek ruhî ve manevî istiklâlimizi 

kaybetmeden medeniyet 

fethine çıkacağız. Türk târihî, 

Türk kültürü, İslâm îmânı, 

kuşanmasını bilene târihin imtihanından 

geçmiş çok sağlam 

bir zırhtır. Hem içte, hem dışta 

emperyalizmin tahakkküm çemberini 

kırmanın da en büyük imkânı 

bunlardır. Zihnî ve manevî 

istiklâlini her şeye rağmen kaybetmemiş 

aydın, ana kaynağa, 

Türk milletine giderek, târihinin, 

dîninin, kültürünün kısaca 

milliyetinin zırhına bürünerek bu 

çemberi içte de, dışta da parçalıyabilir. 

Bu büyük millî zuhurun 

formülü, Millî Mücâdele'de 

olduğu gibi, «kuvâ-yı miliîyeyi 

âmil ve irâde-i millîyeyi 

hâkim kılmak» tan ibarettir. 

Böyle bir zuhura imkân verecek 

sistem ise, şüphe yok ki yalnız 

demokrasidir. 

İngiliz'in İngiliz, Rus'un 

GÖKYÜZÜ 

Rus, Alman'ın Alman olduğu kadar 

Türk olmaktır dâvamız. 

Kendi kültür ve değerlerimize 

bağlılıkta, Amerikalı'nın çok müsamahalı 

görünen kendi nizâmını 

üzerine oturttuğu Anglo - 

Sakson beyaz kültürü üzerindeki 

dikkat ve hassasiyetinden 

fazlasını istiyor değiliz. Büyük ve 

güçlü Türkiye, kimseyi soyup 

sömürecek değildir, kimseye saldıracak 

değildir. Sâdece dünyada 

daha âdil ve insanî bir nizam 

ve bu nizam içinde kendisine 

şerefli bir yer talebi olur. Bu 

da hem vazgeçilmez hakkımız, 

hem de asla bîgâne kaiınamıyacak 

vazîfemizdir. 

Gökyüzü de insanlar gibidir 

Kâh güler kâh somurtur 

Güzün soluk tezgâhında 

Hüznün külrengi kumaşlarını dokur 

Gökyüzü tedirgindir mevsimlerin hışmından 

Sanki yırtılacaktır o uçuk mavi tülü 

Çekip gidecektir en sevimli kuşları 

Solacaktır bahçelerde ümidin pembe gülü 

Sonunda soyunur gökler şiirini 

Sevimsiz bir telâşla ürperir durur 

Kirli kara bir örtüdür üstümüzdeki sanki 

Hüznün sarı parmakları camlarımıza vurur 

Kat kat gökyüzünün de bir yalnızlığı vardır 

Muhteşem ve buriik 

Aldanmayın gülümseyen yıldızlarına 

Bulutlarla kederlidir fırtınalarla kopuk 

Gökler ümit şarkısı akortsuz kemanların 

Gönül kubbelerinde çınlayıp yankılanan 

Som ipekten sayfası en büyük destanların 

Bin özlemle okunan bin özlemle aranan 

İlhan GEÇEK 

7

Charles Rappoport çok geniş 

kültürü olan bir düşünce adamıdır. 

Anatole France'in yakın 

dostudur. Dünya dillerinde yayımlanan 

oniki ciltlik tek sosyalist 

ansiklopedinin mimarları a- 

rasındadtr. Ayrıca «Bir gelişme 

ilmi olarak Tarih Felsefesi» (iikinci 

baskı 1925) isimli nefis bir 

eserin de yazarıdır. İbn Haldun'- 

u Batı dünyasına tarih felsefesinin 

kurucusu olarak tanıtan 

'kitap, tarihin belli başlı meselelerini' 

de ele almaktadır. Rappoport 

iktisatçıdır ve Rus intelijansiyasının 

Fransa'ya yerleşmiş 

temsilcilerindendir. Okuyacağınız 

parçayı «Tarih Felsefesi» 

adlı kitabından derliyoruz. 

Ferdin tarih d ek i rolünü a- 

raştıranlar üç çözüm yolu getirmişlerdir 

: 

1 — Fert, tarihin gerçek â- 

milidir. Faaliyetiyle tarihî hareketi 

yapan o'dur. 

2 — Ferdin kendisi tarihî 

gelişmenin mahsulüdür. 

3 — Fert bazen tarihin â- 

milidir, bazen eseri. 

1)' Fert tarihin en önemli 

ve nispeten en bağımsız faktörüdür. 

Gelişmenin hem başlangıç 

noktası ve hem de hedefidir. 

Her şeye fertle ve fert için. 

Tarihten o sorumludur. Geçmişi 

de, günü

urlu fert tarafından verimleştjriimedikçe 

asırlardan beri toprağın 

derinlerinde yatan maden damarlarına 

benzer. Onlardan faydalanmak 

için madencinin kazmasına 

ihtiyaç var. Fert, faaliyetiyle 

çevreyi harekete geçirmelidir. 

Tarih o zaman başlar. 

Kaldı ki çevre daima bir i- 

lerleme faktörü de değildir. Çok 

defa tarihin akışına bir engeldir. 

Terakki demek mücadele demektir. 

Tabiî engellerle mücadele. 

Tecrübe ile ilim binbir 

güçlükle alteder bu engelleri. 

Mesela insanlık bunların muhar 

gücünü binlerce yılda keşfedebildi. 

Tera'k'kiyi engelleyen 

çeşitli menfaatlarla mücadele. 

Kendi tutanaklarımız, kendi zaaflarımızla 

mücadele. Budalalıkla, 

kötülükle, cehaletle mücadele. 

Demek tarihin akışına 

yardım eden faktörler de var. Q- 

nu dizginleyen faktörler de. Her 

iki durumda da biricik etkin ve 

şuurlu faktör ferttir. Fert, bazan 

tarihi bir adım ileri götürmek i- 

çin-çevresindeki müspet unsursurlardan 

faydalanır. Bazan terakkiye 

engel olan menfî unsurları 

yokeder. İlerlemek isteyenler 

vehimlerle avunmomalıdırlar. 

Güçlükle elde edilen fetihler her 

an tehlikededir. Terakkinin fert 

dışında 'kendine has bir 'korunma 

gücü yoktur. Muhafaza e- 

dilmesi için her an çaba göstermemiz 

lazım. Kaldı ki terakki 

sandığımız şey ço ! k defa ciladan 

ibarettir. Toplum tabakalarından 

çoğu hâlâ ilkel. .Batı medeniyetinin 

yayıldığı bölgeler yeryüzünün 

'küçük bir 'kısmı. Dünyanın 

bir ço'k bölgelerinde cehalet, 

sefalet, taassup hüküm sürüyor. 

Namuslu insanların görevi 

büyük. Nikbin ve çocukça bir 

objektivizme bel bağlayamayız. 

Terakki kendi kendine olmaz. 

İnsanoğlu uzun zaman kendi dışındaki 

güçlere güvendi. Tarihî 

sürecin objektif gücü gibi yeni 

tanrılara inanmıyoruz. Tek 

ilerleme gücü, ya tek başına yahut 

toplu olara'k çalışan insandır. 

İnsanın maddi, fikrî ve ahlakî 

'kurtuluşu kendi eseri olar 

cak veya hiçbir zaman gerçekleşmeyecektir. 

BEN EN eîİZEL ŞİİRLERİ ALİRİM KOYNUMA 

Bir ölüm sessizliğine bürününce gece 

Tılsımlı bir gül gibi seni asarım boynuma 

Gözlerin uzakların şarkısını söyler ılık ılık 

Benimse bedenim gömülür kuma 

Ne atlar koştururum düş ufuklarına 

Gönlümdür böyle vakitlerin en yiğit cendermesi 

En güzel şiiri alırım koynuma 

Diriltir toprağımı ak-ak terlemesi 

Geçerken eski bir beldeye uğrar yolum 

Yıldızlarla dertleşirken yıkık surlar 

Atım huysuzianır birdenbire 

Karanlıkta üç adam bir darağacı kurar 

Ve bilirim ki artık sabah yakın 

Yeni bir infazın kumaşıdır dokunan 

Sular kirlenmeden abdest almalı 

Vakte sıçramadan bir damla kan 

Kaçarcasma ayrılırım oradan 

Yolda karşıma bir harab değirmen çıkar 

Değirmenin öğüttüğü buğdaydan çok 

Ne insanlar görmüştür yanındaki çınar 

Derim ki bir imza da ben atayım 

Bıçak ve çivi yaralarıyla seğiren gövdesine 

Çınar mı ağlar yoksa ben mi çok duygulanırım 

Ellerim kelepçelenir bir ah sesine 

Çok mezarlar görürüm yol kenarlarında 

Olabildiğince bakımsız ve kitabesiz 

Belli ki hepsi de hasret gider garip kişiler 

Gökyüzü ile konuşurlar alfabesiz 

Dönerim yüreğim acılı atlarım yorgun 

Elimdeki kamçı Ankara kadar soğuk 

Ansızın bir yüz yansır gönlümün aynasına 

Hazreti İbrahim gibi nurdan bir çocuk 

Anlarım ki artık cemre düşmüştür 

Dağlara bakarım, bahar kokusunu alan dağlara 

Eşiklikten içeri adım atmadan 

Yemden at sürerim ak çağlara 

Bir ölüm sessizliğine bürününce gece 

Tılsımlı bir gül gibi seni asarım koynuma 

Gözlerin aydınlığın şarkılarını söyler ılık ılık 

Ben en güzel şiirleri alırım koynuma 

BAHATTİN KARAKOÇ

KAN 

AĞAÇLARI 

Adnan 

Adıvar 

ÜNAL 

Hayatın mânası sandığım yıldız 

Buzda çocuk gibi kaydı aniden 

Bozlaktan, türküden, leylim maniden 

Bir ışık verin bana yeniden 

Ürperiyor mahzun kalbim yalnız 

Bizi ayıran birşey var 

Umut düşer derin hendeklere 

Boynumda sevdam paslı bir lâle 

Hasret kan gölünde yanar meşale 

Kan köpürüyor şimdi şelale 

Düşmanım başlığı can olan gerdeklere 


Çok uzaklarda orda bir yerde 

işti ışıl ok gözlü çocuklarımız 

Geleceklerine elpençe divan durduklarımız 

Hedef diye bir bîr vurduklarımız 

Pişmanlık çare değil şimdi bin derde 


Dertlerim aşerme çağındadır 

Bin yıldız düşermiş, düşse ne çıkar 

Bir ışık seli halinde akar 

Çoban ateşleri bağrımı yakar 

Karanlık gözlerimde yalımlar çağıldatır 


Buiur sonsuzluğu sevincim ve kederim 

Gökler gibi boşanacağım birgün 

Dilden dile taşınacağım birgün 

Her doğuşta yaşanacağım bingün 

Aynı ipte asılmakmış kaderim 


Hatırla, neler verdim bir bakışına 

Celladımı ben kurtardım ölümden 

Sevmekten değil, nefretimden zulümden 

Bahar nerde, kış yağarken gönlümden 

Dünyaları yığsan bile başıma 


Bir kara gecenin derinliğinde 

Zorluğunu anladım bir ömür beklemenin 

Farkı varmış gelmemekle gelememenin 

Mezbahada kuzularla bir olup melemenin 

Uğultulu selinde, alev nehrinde 


Çiçekler sabaha karşı açarmış 

Koklarsın bir sabah beni gül gibi 

Çığlık çığlığa şu bülbül gibi 

Beyaz güle hasret bir gönül gibi 

Görürsün kanlı bir gül nasıl açarmış 


Can ağaçları devrildi ormanın 

Şafakla yükseldi kan ağaçları 

Yağmur yağar alnında ıslak saçları 

Yarın korkusundayken nar ağaçları 

Hangi bölümünde kimbilir bir romanın 

Bizi ayıran birşey var

Ali Akbaşla 

"Masa! Çağı" 

Üstüne Bir Kornişin 

Bayram Bilge TOKER 

Takdim Yerine: 

Ali Akbaş'ı çok yakından tanımak fırsatı bulmam 

—kelimeyi bütün ağırlığı ile kullanıyorum-- 

büyük bahtiyarlığım olmuştur. Mizacına ve insan 

yönüne dair söyleyeceklerim, O'nu tanımayanlarca 

övgü olarak nitelendirilebilir. Bunu da benden 

çok Ali Akbaş'ı rahatsız edeceğini bildiğim 

için vazgeçiyorum. 

Hoca'nın sohbetlerinin tadını bilen bilir. Hele 

bir de köylü iseniz ve köylülüğünüzü, bundan haz 

duyacak bir şuur ve idrak içinde yaşıyorsanız 

artık dili çözülüverir. Kendinizin de dilinizin çözüldüğünü 

—hayretle— farkedersiniz. Ve hatıraların, 

çocukluk günlerinin tatlı sisi içinde kayboluverirsiniz. 

Bir şeyi defalarca anlattığı olur, fakat her 

seferinde sıkılmadan, ilk defa duyduğunuz andaki 

zevkle dinlersiniz. Hiç değilse bu benim 

için böyledir. 

Masal Çağfnın basılma hikayesini yakından 

bildiğim için söylüyorum, eğer Alper Aksoy'un 

kitabın çıkacağını habersiz ilânı ve ondan sonra 

da devamlı ısrarı olmasaydı, Masal Çağı'nın çıkışı 

meçhul bir tarihe ertelenmiş olacaktı. Yahya 

Kemal, Tanpınar ve Dıranas'ta da gördüğümüz 

kitap çıkarmak konusundaki bu titizliğin sebebi, 

mükemmeliyet endişesi ve sanata verilen değerdir. 

Akbaş'ın bu titizliğini ve sabrını elbette ki takdirle 

karşılamak gerekir. Madem ki kitap yayınlandı, 

hakkında ileri geri söylenecek, yazılacaktır. 

Masal Çağı'ndaki şiirler de, bu kadar uzun 

bir sürede, yapılacak müsbet, menfii bütün tenkitleri 

göğüsleyecek gücü kendilerinde toplamışlardır 

herhalde. Bence, bu şiirlerdeki sağlamlığın 

en büyük garantisi, şairinin düşünen insan —aydın— 

olma yönüdür. O, «Şair, şiirinin şuurunda 

olan insandır» der. 

Aslında bu sohbetin konusu olan şiir ve sanat 

meselelerini daha önce Ali Ağabeyle çok konuştuğumuz 

olmuşıtur. Ve bu sohbetlerden çok 

faydalanmışımdır. Masal Çağı'nın yayınlanması 

vesilesi ile, Hoca'nın şiir üzerine dikkate değer 

görüş ve fikirlerini, daha derli toplu bir sohbet 

çerçevesi içinde, siz okuyuculara takdim etmenin 

faydalı ve güzel olacağını düşündüm. İşte şunları 

konuştuk: 

— İlk şirinizin 1959 yılında mahalli bir gazetede 

yayınlandığını ve bundan sonra, 1963 yılında 

yarışma birincisi seçilen şiirinizin Kahramanmaraş 

Lisesi Marşı olarak kabul edildiğini biliyorum i 

O günden bugüne şiir yazıyorsunuz fakat kitabınız 

1983'de çıkıyor. Belli ki hiç aceleci değilsiniz. 

— Biliyorsunuz, ben şiiri çok ciddiye alıyorum. 

Ve kitap çıkarmak gibi bir niyetim de yoktu 

aslında. Doğuş Dergisi sahibi Alper Bey'in, bir 

emri vakisi neticesi çıkarmak durumunda kaldık. 

Bitmemiş bir arayıştır benim şiirdeki tutumum. 

Onun için gecikti. Ayrıca şairlik çok ciddi bir iştir. 

Ben kendimi tam anlamı ile şair de addetmiyorum. 

Şair bazı dünyevî kaygulan, kenara atar, 

bu da biliyorsunuz biraz yiğitlik ister. Oysa biz, 

meslek endişesi, geçim zorluğu, gibi pratik hayatın 

kargaşası içinde boğulup gidiyoruz 1 . Şairlik, bu 

tür endişelere meydan okuyacak kadar serazat- 

Iık ister. Şiirini kendinden çok sevmeyince, o 

mehlikâ kolay ele geçmez. 

— Divan ve Doğuş dergilerini çıkaran her iki 

ekipde de bulundunuz. Asıl önemlisi bu dergilerde 

yayınlanan şiirlerin —büyük ölçüde tek başınıza— 

seçiciliğini üstlendiniz. Dergiye gelen hemen 

bütün şiirleri kılı kırk yararak okuduğunuzu 

ve her şiirin yanına düşüncelerinizi yazdığınızı 

biliyorum. Bu size şiir yazan, şiirle uğraşan genç 

nesli tanıma fırsatı verdi. Tavsiyeleriniz demeye- 

11

yim isterseniz, bu şiirler, şairleri ve dolayısıyla 

şiirimizin geleceği bakımından kanaatleriniz nelerdir 

— Yazan çok ama iyi yazan maalesef az. 

Gönderilen şiirler arasımda binde bir pırıltıya rastlıyoruz, 

Bu da onların genç oluşlarının tabii neticesidir. 

Zaten söz konusu dergiler, amatör kadroların 

teşebbüsüydü. Ama yine de, mazur görülmeyecek 

bazı kusurları belirtelim. Bir kere gençlerimiz 

okumuyorlar. Şair mizaç, kaliteli anlatım 

zor rastlanan bir şey. Önceki büyükler, önceki 

ustalar tanınmadan güzel şiir yazılmaz. Oysa şiir, 

geleneğimizdeki tecrübeleri kavrayıp yeniyi kurma 

işidir. Fuzuli'den, Karacaoğlan'dan bu yana, 

Halk ve Divan Edebiyatımızın güzel örneklen, bir 

kere, okunmalı. Ve yeni şiiri, Cumhuriyet dönemi 

şairlerimizi, Yahya Kemal ve Necip Fazıl'dan başlayarak, 

Dağîarca'yı, Orhan Veli'yi, Cahit Sıtkı'yı, 

Arif Nihat Asya'yı, Dırans'ı Tanpınar'ı Sezai Karakoç'a 

kadar gelen seçkin imzaları tanımalı. Ayrıca, 

tercüme yoluyla da olsa, Batı'daki seviyeli 

örnekleri okumalı. Gençlerde böyle bir cehd yok. 

Dergilerde şiirim çıksın hevesiyle bir sürü şiir yazıyorlar. 

Günümüzde bir arabesk salgını var ya, 

bu şirimizi de etkliyor. Onların güftelerine nazire 

gibi şeyler yazıyorlar. Tabii çok cılız, insanı 

kızdıran örneklerle karşılaşıyoruz. 

— Yani gençlerin şiirinin kaynağı arabesk 

güfteleri diyorsunuz. 

— Evet, arabesk ve aranjman sözlerinin etkisini 

çoğunda görüyoruz. 

— Gelecek hakkında ümitsiz misiniz 

— Biz iyi örneğe az rastlıyoruz ama herhalde 

her devirde bu böyle olmuştur. Bir Kanuni 

devrinde binlerce şair bu yarışa katılmış, bunların 

içinden, üç beşi kalbur üstünde kalabilmiş. 

Ancak bunlardır ki günümüzde de okunabiliyor. 

Ayrıca, her müessesemizde olduğu gibi kültür 

hayatımızın da bir arayış dönemini yaşadığını, 

hesaba katalım. Kültür hayatımız durulup berrakiaştığında, 

bu arayışlar da meyvesini verecektir 

inşallah. Burada Viktor Hügo'dan ,bir kaç 

satır okuyalım. Şöyle diyor: Ey Şairler, rekabet 

güzelin yaşaması içindir. Birincilik daima münhaldır. 

Cesareti kıran, kanatlan düşüren ne varsa 

s£küp atalım. Sanat bir cürettir.» 

— İmzanıza dergilerde de pek sık rastlamıyoruz. 

Galiba 1975'lerde çıkan Öncüler, daha sonra 

1979'da yayınma başlayıp iki yıl çıkan Divan, 

ve son olarakda Doğuş'ta yayınlandı şiirleriniz. 

Çoğu da ilk iki dergide çıktı, herhalde. Açık söylemek 

gerekirse, bu dergiler (tirajı her ay yükselen 

Doğuş'u konumuz dışında tutarsak) geniş 

okuyucu kitlesiyle bütünleşmemiş dergiier. Mesela 

o yıllarda ve çok eskiden beri çıka^ Hisar, Hareket, 

70'lerden sonra yayınma başlayan Türk 

Edebiyatı dergilerinde şiirlerinizi göremiyoruz. Bunun 

sebebi nedir 

— Bu dergileri çıkaranlarla irtibatımız olmadı. 

Benim de illâ şiirim yayınlansın gibi bir hevesim 

olmadığı için, deftere yazıp arkadaşlarıma 

okumak beni tatmin ediyordu. 

— Halbuki dergi bence teşvik eaicidir. Siz 

bu teşvik olmadan da şiire devam eden ender 

şairlerdensiniz. 

— Bilmem. 

— Taa başta soracaktım fakat unuttum. Bir 

yerde okumuştum, «Kitap çıkarmak, bir anlık sevinç 

ve hüzünlerimizi aksettiren kırık ayna parçalarını 

bir araya getirip bütün hayatımızı bir endam 

aynasında, kendimizi boydan boya seyretmek 

gibi bir şeydir» diyor. Masal Çağ' çıktığı zaman 

siz neler hissettiniz 

— Vallâ bir heyecan duymuş değilim. Şiirlerim 

dergilerde falan arkadaşlara, okuyuculara kadar 

ulaşmıştı. Şiirlerimi yayınlamadığım yıllarda da, 

geniş bir arkadaş çevremiz olduğu için, o yıllarda 

da sohbetlerde ve elden ele gezerek okunmuştu 

bunlar, Tenkid görmüştü, beğenilmişti veya beğenilmemişti. 

Onun için kitap bir heyecan uyandırmadı 

bende. Şimdi de daha geniş bir okuyucu 

kitlesi şiirlerimi tanıma fırsatı bulacak ve kıymetli 

tenkidlerini bildirecekler. Müsbet veya menfî 

hepsi de saygı değerdir. 

— Şiir yazanlar arasında bile şiire bir fantazi 

gözüyle bakanlar var. Bunu açık açık söylemiyorlar 

tabii. Ama yazdıklarından belli oluyor. Sizce 

şiirin hayata nisbeti nedir 

— Şiirsiz hayat çok kuru olurdu. Bütün sanat 

hareketleri saygıdeğerdir. Şiir tabii olmalı, 

hayata karışmalı. Ona bir fantazi gözüyle bakanlar 

bu işin geçici heveskârlarıdır. 

— Sizin kendinize has diyebileceğim bir tavrınız 

var bence. Serbest şiirin kısa, hatta birer 

kelimelik mısra yapısını ustaca kullanıyorsunuz. 

Serbest veznin fazlalıklardan /e aşırılıklardan, 

daha önemlisi yapmacıklıktan arınmış temiz, pırıl 

pırı! örneklerini verdiniz. Bu noktaya nasıl 

geldiniz Daha açıkçası ustalarınız kimler oldu 

desem 

— Teşekkür ederim, iltifat ediyorsunuz. Ne 

kadar başarabildim bilmiyorum. Yukarda eskileri 

okumak derken bunu kastediyordum. Divan şiirini 

okuduktan sonra insanın zihninde bazı sesler, 

ahenkler, teknik bilgiler kalır. Bunlar yeni şiiri kurarken 

malzeme olur. Zaten aslolan da budur. 

Uzunlu, kısalı mısra düzenine gelince bu benim 

ahenk anlayışımdır. Stilize edilmiş bir hece, ahenk 

halinde yansıyan bir aruz bu yeni şiirin içinde 

hissediliyorsa sevindirici. 

— Bir de ustalarınız kimler oldu demiştim 

— Yukarda da belirttiğim gibi Fuzuli'den Karacaoğlan'dan 

başlayarak, bütün Divan ve halk 

edebiyatının büyükleri bizim mirasımızdır. Yüksek 

bir aşk anlayışıyla Fuzuli, sehl-i mümteni dediği- 

12

miz söyleyişiyle Yunus, insan ve tabiat sevgis'iyle 

Karacaoğlan, orijinal imajlanyla Şeyh Galib, 

tarih ve medeniyetimizi bakışıyla Yahya Kemal 

ve Tanpınar, mukaddesleri, milli motifleri işleyişiyle 

Necip Fazıl, kozmik aleme yönelişiyle Dağlarca, 

yiğit edasiyleArif Nihat Asya, kof romantizmi 

ve marazı şairaneliği kovup yalın bir söyleyiş 

çığırı açan Orhan Veli, samimi ve ince duyarlılığı 

ile Cahit Sıtkı, eşyayı yeniden keşfe çalışan 

Necatigil, bir peyzaj şeklinde .bozkırı ve kendi 

coğrafyasını yansiıtan, yumuşak söyleyişiyle 

Külebi hepimizin faydalandığı kaynaklardır. 

— Şiirinizde şive taklidi kelimeler pek yok 

ama dilinizde yine de köy insanının konuşma 

havası ve samimiyeti hakim. Şiirlerinizin hemen 

tamamında bir Anadolu insanı espirisi var. 

— Şiir çok şahsi bir türdür. Onun için umumi 

dilin dışında şahsi bir lügat doğabiliyor. Ama 

bu bazıları gibi fantazi olmamalı. İster istemez, 

yine tabii düşürmek kaydıyla, doğup büyüdüğümüz 

çevrenin deyimleri ve ağız özellikleri bazı 

hallerde girebiliyor. Bunlar tabii haliyle gelen motifler, 

unsurlardır. Okuyucuya ekzotik zevk verir. 

— Bu dediğiniz tavrı Esendal da hikâyede 

yapıyor. Esendal'ın hikâyelerinde şive taklidi yoktur 

ama, gerektiğinde, usta tavrıyla mahallilik havasını 

da vermektedir. 

— Evet... Hikâyede de bir sehl-i mümteniden 

söz edilebilirse, Esendal bunu yapmıştır. 

— Şiirlerinizde türkülerimizin, uzun havalarımızın, 

bozlaklarımızın sesi var. Bu hece ile yazdıkalarından 

ziyade serbest vezinle yazılmış olanlarda 

daha çok hissediliyor. Öbür türlüsü belki 

daha da kolaydı, fakat siz zor olanı yapıyorsunuz 

Mesela Elif şiiri... Bu şiir bana hep bir uzun 

hava hüznü ve gurbet türkülerimizin buruk lezzetini 

vermiştir. Bana öyle geliyor ki, bu şiir, bir 

uzun hava dinlerken, ya da (saz da çaldığını söylemeliyim) 

söylerken içinize doğmuş olmalı. Bu 

şiirle ilgili olarak Dr. Sadık Kemal Turat Bey'in 

güzel bir tahlil yazısını da hatırlıyorum. 

— Şiir gibi duyuma bina olan bir türde, insan 

iyi bildiği kaynakların üzerine gidiyor. Ben de 

masalları, türküleri, köy odalarında okunan cenkleri 

çok dinledim. Duyumlarda köy duyumları o- 

lunca, şirin malzemesi de haliyle oraan geliyor. 

Ve bu arkaik unsurları modern bir şekilde işlenmeye 

çalışıyorum. 

— Erenler Divanında kitabınızın ilk ve en 

uzun şiri. Bana göre kitabın en güzel şiirlerinden 

de biri. Bu şiir üzerinde konuşsak biraz, nasıl yazıldı, 

ne kadar sürede tamamlandı 

— O şiirde medeniyet tahlili yapma endişesi 

var. Arayış içinde olan neslimizin hummalı çırpınışlarına, 

günümüzdeki buhranlara cevap verme 

endişesi var. Kazanacağımız dinamizmin kaynaklan 

verilmeye çalışılmış. Bu şiirin çalışmaları 

çok uzun zamanımı aldı. 

— Kaç yılda tamamladınız, hatırlıyor musunuz 

— Tam hatırlayamıyorum ama, dört beş yıl 

sürdü. Büyük mutasavvıfların, uluların adının geçtiği 

bir şiir oldu). B uşiiri yazarken ukalalığa düşmekten 

korktum. Hani oturduğu ahır sekisi, söylediği 

İstanbul türküsü derler ya, bu ulular meclisinde, 

âcizane bulunmak beni ürküttü. Onun 

için de, şöyle bir pasaj okuyayım şiirden, 

Ben fakir 

Ben günahkâr 

Sarıldım eteklerine 

Medet! dedim, 

Dilek diledim, 

Ve bu şiiri yazarken, mazideki şiir tekniklerinden 

faydalanmak istedim. Hacı Bayram'ın, Hacı Bektaş'ın, 

Yunus'un, hece ahengi; Mevlana'nın aruz 

ahengi yansıtılsın istedim. Tarihi bir tavır takındım. 

— Bir de konuşma dilinin ahengi, rahatlığı 

var. 

— Bu eski klasik tecrübelere eklenen yeni 

bir tavırdır diyebilirim. Ne kadar başarabildim bilmiyorum. 

Takdir okuyucularındır. 

— Şiirlerinizde kültürümüze, medeniyetimize 

ait motiflerin sık sık kullanıldığını görüyoruz. Kelimelerin 

seslerinden hareketle fakat manalarını da 

büyük bir titizlikle dikkate alarak yazdığınız «Çiçekler 

ve Kuşlar» şiiri meselâ. Medeniyet motiflerimizi 

böylesine güçlü bir lirizm ile verişinizin 

sırrı nedir diye soracağım. Hep mütevazı ve sesinizin 

tonu hep ayarlı. Bağırmıyor, konuşuyorsunuz' 

Sesinizi yükselttiğiniz de oluyor. Bunu ne 

zaman ve neye göre ayarlıyorsunuz 

— Bahsettiğiniz medeniyete ve motiflere İlgi 

lirizmi de beraberinde getiriyor. Çiçekler ve Kuşlar 

Çayeli'ndeki öğretmenliğim sırasında bir ramazan 

gecesinde doğdu. O atmosferde bir vecd, 

bir maneviyat hazzı oluşturdu bu şiiri. 

— Bu şiirde geçen sümbül, lâle, güvercin, 

leylek, gül, bülbül kelimeleri, hakiki çehreleri ve 

büyük tarihi misyonları ile görünüyorlar. Bu kelimeler, 

taşıyabilecekleri en büyük yükü omuzlamışiar. 

Ve bunların üzerindeki, her gün biraz daha 

kaybolmaya yüz tutan Türk'ün mührünü, İslâm'ın 

tuğrasını, hiç bir yerine zarar vermeden, 

siliyor, parlatıyorsunuz.. 

— Bir mistik atmosfer yaratmak endişesi ile 

girilmiş şiire. Ve bence iyi bir şiir, kökü derinlere 

gitmeli, kendi inanç manzumesinden, İslâm mitolojisinden 

unsurlar almalıdır. Böylece bir atmosfer 

oluşur ve okuyucu bir haz iklimine çekilir. Ben 

bu kanaatteyim. 

Burada, gül, lâle, sümbül, bülbül hep klâsik motifler 

ama bu klâsik motiflere yeni bir kisve kazandırmak, 

yeni yükler yüklemek istedim. Sümbül 

ile, şaheserler yaratmış bir hat sanatımızın, 

13

yani sülüs yazının güzelliği; güvercinin «gu gu» 

larında «hu» çeken bir dervişin sesi ve «güvercin 

akıllı kuş» derken de, bizim akılsızlığımız, devrimize 

karşı sitem, çatma dile getirilmek istenmiştir. 

Gül'e halkımız, en büyük çiçek der ve çiçekler 

arasında birinci sırayı verir. Kokusuna Peygamber 

Efendimizin teri der. Onun için de ileriye 

ait ümitleri yükledim, İslâm'ın fecri, yani js'Jâm'm 

sabahı, olarak gördüm. Her seher terü taze, kucak 

kucak açacak ümidi ve şevki dile getirdim. 

— Şiirlerinizin nasıl doğduğunu sormak istiyorum. 

Hani bilirsiniz, Rilke'nin, «Malte Laurids 

Brigge'nin Notları»nda, «bir mısra söylemek için» 

diye başlayan ve sayfalarca süren bir bölüm vardır. 

Rilke hatıralar der ve uzun uzun anlatır... Sonunda 

«hatıralarla da bitmez. Onlar ancak içimizde 

kan, bizde bakış, davranış oldukları, isimsizleştikleri; 

artık bizden ayırt edilemedikleri zaman, 

işte ancak o zaman, çok seyrek bir saatte, 

bir mısrasının ilk kelimesi, hatıraların arasından, 

hatıralardan çıkıverir» der. Sizin şiirleriniz nasıl 

doğarlar acaba 

— Rilke, bizdeki Şeyh Galib, Cahit Sıtkı gibi 

sjanatını yaşayan insan. Bunda sanat samimiyetin 

sesi oluyor. Her şairde bu böyle değil. Bazıları 

da, kendi yaşayamadığı fakat özlediği dünyaları 

değerleri terennüm eder. Elbette şiir bir atmosfer 

işidir. İnsan memleketinin her mevsiminde, her 

ayrı durumunda, çevreden etkileniyor, farklı duyumlara 

sürükleniyor; bedbin veya nikbin oluyor. 

İşte yaşadığımız atmosfer, şiirleri böylece etkiliyor. 

Ve Öyle anlar oluyor ki, artık yazmak ihtiyacını 

duyuyorsunuz. O an üzerinize bir ağırlık 

çökmüştür, tedirginsinizdir, şahsen ben böyleyim; 

böyle anlarda, geçimsizleşir, huysuzlaşır, kaçacak 

yer ararım. Artık boşalacak zamanı zemini 

arama başlamıştır, bu bir sancı halidir. O sırada 

garip kokular, garip sesler hisseder gi,bî olurum. 

Hâşim'in «yine bir nefha-i hayal esiyor», yani, 

yine bir hayal esintisi var, hayal rüzgarı esmekte 

mısrası gelir aklıma. O anlarımı, bu mısra 

ile özetleyebilirim. Zihnimi sarsan duyumlar, kendi 

mecramı, kendi üslûbunu da tayin ederek su 

yüzüne çıkarlar. İlk tesbitlerimi böylece yaparım. 

Bundan sonra aylarca, belki yıllarca sürecek olan 

uzun işçilik dönemi başlar. Bazı şiirler, bilmiyorum, 

duyumun şiddeti mi, yoksa adapte oluşumun 

kolaylığı mı, daha kısa zamanda tamamlanırlar, 

ama umumiyetle ben çok zor yazarım. Belki 

de kaynağımızı güçlü menbalardan almıyoruz 

da ondan. Damla damla, dilenerek biriktirdiğim 

duyumlardır bunlar. Benim şiirlerimin, bir şair gücü 

demeyeyim de, titiz bir çalışma eseri olduğunu 

söyleyebilirim. Ama gıpta ile baktığım, Bahattin 

Ka.rakoç ağabey, gürül gürül menbalardan 

besleniyor ve gürül gürül şiirler söylüyor. Ben efe 

onun yarısmı duyabilsem, bu titizliğimle, . daha 

güzel şiirler yazacağıma inanıyorum. 

— Sizin mecazları, istiareleri, okuyucuyu 

usandırmadan, asıl önemlisi, alışılmışın dışında 

kullanışınız da çok di kat çekici. Mesela, 48. sayfadaki 

Koşma adlı şiirinizin son dörtlüğü. Orda 

şöyle diyorsunuz: «Akbas'ım der gel Maraşlım/At 

çalımlım, kanat kaşlım/Başak saçlım, yüce başlım/Çağın 

geçer dereyim oy». Bu dörtlüğün ilk 

ve son mısraı halk şiirimizde örneğini bol bol gördüğümüz 

klâsik ve biraz da alışılmış söyleyişler. 

Ancak ikinci ve üçüncü mısralar, dikkatsiz bir göz 

için bunlardan da klâsik ve halk şiiri tarzında 

söylenmiş gibi görünen fakat aslında yep yeni 

söyleyişler. Şiir geleneğimiz içinde sevgilinin saçları, 

kaşları aşağı yukarı hep benzer mazmunlarla 

anlatılmıştır. Hatta bir şeyi itiraf edeyim bu 

dörtlüğü sormak için şuraya not ederken, sonradan 

farkına vardım, ikinci mısraı, «At çalımlım, 

kalem kaşlım» diye yazmışım. Çünkü kulağım buna 

alışmış, belli ki hep «kalem kaşlı m»ı duymuşum. 

Siz, «At çalımlım, kanat kaşlım/Başak saçtım, 

yüce başlım» derken tekrara düşmeden, yeni 

ve güçlü mazmunlarla, üstelik alışılmışın da 

üstünde tasvir etmişsiniz sevgiliyi. Bu sizin gelenekten, 

şiirimizin klâsik örneklerinden faydalarıma 

anlayışınızın bir yönü müdür acaba 

— Evet, rahat bakışla bu şiirdeki yeni taraf, 

buluşlar, oyunlar sezilmez. Adından da anlaşıldığı 

gibi bu bir koşma. Ama benim için bu şiir, 

geliştirmek istediğim yeni tarzla, klâsik halk şiirimiz 

arasında bir köprü durumunda. Klâsik halk 

şiirimiz de, divan şiiriyle zaten bir paralellik 

arzeder, sadece dil sadeliği yönünden ayrılırlar, 

sevgili ceylana benzetilir, göz kara'dan elâ'ya geçer 

ama çok şey farketmez. Zerafeti, inceliği, selvi 

boylu, ince beli, kalem kaşıyla stilize edilir 

sevgili. Oysa bahsettiğiniz şiirde, küt, hantal bir 

estetik söz konusu. İnsan fonksiyonelliği ile, hayattaki 

tavrı ile, canlı kanlı bir insandır. Sevgili 

şiire böylece sokulmak istenmiştir. 

— Yani muhayyel değildir, diyorsunuz. 

—Evet, muhayyel değildir. Bunu derken klâsik 

şiirimize çatmıyorum. O, devrin estetiği idi, öyle 

olması gerekirdi. Ve zirveyi öylece yakalamışlar. 

Tekrar onları terennümde mânâ yok. Günümüzde 

cemiyet daha canlı, durmadan değişiyor, gelişiyor... 

Çağımızın ihtiyaçlarını karşılayan, yeni 

estetik, yeni tavır, yeni seslere ihtiyaç var. Bu 

şiirde sevgiliye, «Bereketli tarlam benim» demişim, 

bir köylü için tarla, bir çok vasfı ile, sevgiliye 

benzetilebilir. Üreticiliği, bereketi, mübarekliği... 

Kısıaca köylü olmak gerekir bir tarlanın hususiyetini 

kavramak için. 

— Söz konusu şiirde, sevgiliye faydacı bir 

bakış da var. Şöyle demişsiniz: «İş tut hamur 

yoğur bana/Dokuz oğlan doğur baha.» 

— Siz buna faydacı bir bakış diyorsanız, öyledir. 

Bu primitif ilkel, yalın bir estetik. Yine de 

başka faydacılarla karıştırmayalım, burdaki tava 

14

O haliyle de eşinin gene ayak yoldaşı ve anneliği 

ile kutsaldır. 

— Yani tam sosyal hayattaki fonksiyonelliği ile 

vardır.. 

— Evet. Ama gene de ona yönelen bir aşk 

söz konusudur. Aşktan ari değildir. Yani «aşık 

tarzı»ndaki aşk bu şiirde vardır, fakat sevgilinin 

tasviri değişmiştir. Bu şiirden hareketle bir resim 

yapılabilir. 

— Yani viziüeldir diyorsunuz, 

— Viziüeldir; kanlı canlı, güçlü kuvvetli bir 

insan çıkar ki, sosyal bir tavırla bakarsak, gelişmesini 

istediğimiz, sefaletten kurtulmuş bir köy 

insanı, ve yine sosyal anlayışımız olarak, Anadolu 

coğrafyasına hâkim olabilmek için gerekli 

olan nüfus çoğalması gibi tezler de erimiş olarak 

buraya sinmiş, sindirilmiştir. 

— Bir de Göç şiiriniz var. Aslında Göç şiiri 

bir ağıt gibi. Fakat aynı zamanda da bir ilim adamı, 

bir sosyolog soğukanlılığı içindesiniz. Bu hassas 

dengenin sırrı nedir Bu şiirin nasıl doğduğunu 

ve nasıl yazıldığını merak ediyorum. 

— Teşekkür ederim. Ben, millet hayatını böylesine 

derinden sarsan bîr yaranın hafife alınmasına 

karşıyımi. Bu konuda söz söyleyen, ilk önce 

bu acıyı bütün şiddeti ile içinde hissetmeli. 

İşte o zaman ihtiyatlı konuşulur, ölçülü konuşulur 

ve durumun vehameti görülürse, terennümü 

de olgunlaşır. Ben ,bir Sirkeci tireninde bir yakınımı 

Almanya'ya gönderirken bizzat müşahede 

ettim, ordaki, o andaki dramı. Annesi babası gittikten 

sonra yalnız kalan ve ağlayan, sahipsiz bir 

çocuğu gördüm. Yakını yetişememişti belki tirene 

ama gitmesi lâzımdı gidenlerin. Ve yine o çile 

içinde ölen bir akrabam, dayımın oğlu var. Onun 

için ben bu acıları yakından duydum. Dün savaşta, 

kanıyla, canıyla bu memleketi kurtaran bozkır 

insanı, bugünde, alın teriyle, bu dar geçidi 

geçmemize yardımcı oluyor. Bunların kadri bilinmeli. 

Bunlar destan diyemeyeceğim, insan dilinde 

ister istemez ağıtlaşıyor, bir karadestan oluyor 

adeta. Bu şiirde, sağırlaşmış vicdanları sızlatmak 

için, dünkü satvetli tarih sahnelen ile bugünkü 

perişan halimiz kıyasdanmıştır. 

Biz hep atla geçtik tunadan 

Böyle geçmedik. 

Avrat uşak 

Biz hiç böyle göçmedik 

Beyler utansın. 

derken bunu dile getirmek istedim. Rahmetli Arif 

Nihat Asya da, «Dün senin olan yerlerde pasaportun 

sorulur» mealindeki mısraları ile bu acıyı, 

bu dramı belirtir. «Yönünü kıbleye dönmüş bir 

müslümandır Tuna» der. Bugün Tuna'nın öksüz, 

mahzun, yaban ellerinde akışı, tarihini bilen her 

aydın için bir büyük yaradır. Ve Tuna bizimle tanıştır, 

Tuna akrabadır, onun için, 

Tuna bizden utanır, 

Biz Tuna'dan 

Yüzüne kapatır ellerini 

dedim. Yani «Bunlar dünkü Fatihlerin çocukları 

mı. Allah'ım bu ne bahtsızlık,» der gibi teşhis 

edilmektedir burada Tuna*. Ve tekrar bizim insanımızın 

rintçe tavrıyla, Erzurumlu Duran'ın ağzından, 

«fakirlik yada servet değildir insanı insan 

eden» anlamında, Aldırma be Tuna/Yiğit çıplak 

doğar anadan» diyerek bir halk deyimimizi koydum 

.buraya. Ve iki ayrı dünyanın mukaddeslerini 

karşılaştırdım yaraya tuz gibi basmak için. 

Burada ezan var 

Orada çan 

Her sabah çınlar tepemizde 

«Uyan 

Uyaan 

Uyan!..» 

— Şimdi Cumhuriyet sonrası şairlerimize 

baktığımız zaman, sizin şiirinizin, Orhan Veli, Cahit 

Sıtkı ve Cahit Külebi çizgisinde teşekkül eden 

bir şiir olarak görüyoruz. Bunu, bütün bu isimlerin 

kendi aralarındaki farklara ve sizin hepsiyle olan 

farkınıza özellikle işaret ederek söylüyorum. Ne 

dersiniz 

— Doğrudur, estetik yönden büyük benzerlik 

gösterir. Ama bu dış estetiğe, bir de, Necip Fazıî'- 

dan, Arif Nihat Asya'dan alınan özü, manevî havayı, 

şiiri peyzajlıktan kurtaran metafizik endişeyi, 

eski medeniyetimize köprü atmayı da ekleyelim. 

Daha önce Orhan Veli'den bahsetmiştik zaten. 

O, bir fedai durumundadır. Yeniyi kurarken ifrata 

düşmüştür, ama dediğim gibi, fonksiyonu faydalı 

olmuştur. Cahit Sıtkı, Peyami Safa'nın Cumhuriyet'teki 

üç tanıtma yazısında da belirttiği gibi, 

Abdülhâk Hâmitten bu yana unutulan metafizik 

endişeyi küvetle şiire tekrar getirmiştir. Cahit Kü~ 

lebi'nin Süt kitabına kadar olan şiirlerini çok seviyorum. 

Ama ondan sonra bir sunilik, bir sığlaşma 

söz konusu. Ve o sevdiğim ilk şiirlerinde de, 

bir peyzaj tatlı, yufka bir suluboya resim berraklığının 

yanında, arka planı zayıf. İnsanın en 

büyük yanı olan derunî hayat yok. Göz zevki ve 

kulak zevki iie yetinildiğini görüyoruz. İşte ben, 

estetik yönden Cahit Külebi'den çok etkilenmekle 

beraber, dünya görüşüm icabı, Yahya Kemal' 

den, Necip Fazıl'dan, Arif Nihat'tan, Tanpınar'- 

dan da muhteva aldım diyebilirim. 

— Zaman zaman, şiirinizdeki yalınlığı kolaylık 

ve basitlik olarak görenler oluyor mu 

— Tabi, bu yalın söyleyişin böyle bir riski de 

var. Çünkü gözler, kulaklar artık süse ve gösterişe 

ayarlanmış. Böyle, sehl-i mümteni diyebileceğimiz 

iddialı bir yalınlık arayışını her göz görmeyebilir. 

— Yani siz bu tehlikeyi göz& alarak yazıyor - 

sunuz... 

— Tabii, bu tehlikeyi göze alarak, yazıyorum. 

Sonra, kendimi okuyucuya göre ayarlamış da a- 

15

ğilim. Bir kaç ehli nazar farkederse kâfi. Bu soru 

için Varsağı şiirini sieçmeniz çok isabetli olmuş. 

Varsağı şiirinden hareketle yapmak istediklerimi 

izah mümkündür. 

Bir kere, Varsağı, bir halk şiiri nazım şeklidir. 

Karacaoğlan'ın da mensubu olduğu boy olan 

Farsaklara ait bir nazım şeklidir. Hecenin kısa 

kalıpları ile söylenir. Yiğitlik ve tabiat temlerini 

dile getirir. Bu şiirimde ben de, böyle bir temi dile 

getirmek istedim. Yalınız çok değişik bir tavırla 

tabii. Burda, hecenin stilizesi söz konusu. 

Hecenin uzunlu kısaiı kalıpları serpiştirilmiş gibidir. 

Temmuzda bir bozkır öğlesinde, bir enstantenedir 

bu şiir. Sanki, bir fotoğraf makinasının 

düğmesine basılmış, bozkırın bir ânı, ,bir saniyesi 

tesbit edilmiştir. Böyle bir tablo karakterindedir 

bu şiir. Pitoresk bir hava vardır. O anda Ahmet 

Ede eşşekte ayağını sallıyor, babasına azık götüren 

çocuk bir adımını atıyor, kağnı tekerleği bir 

devrini tamamlıyor, ve öküzün boynuzlan arasından 

geçen bir sinek görülüyor... Bütün bunlar 

bir anda oluyor. Eşek şiirimize girmeyen köpeği 

ile, tavuğu ile, gübre kokularıyla, bir köy zihnimizde 

canlanıyor. Bu motiflerle, okuyucuyu o atmosfere 

çekebiliyorsam, çiftçinin çilesi dile gelebiliyorsa, 

köyü tanımayanlarda bir ekzotik zevk 

uyanıyorsa, şiir gayeye ulaşmış demektir. 

Bu şiirde bir sehl-i mümteni peşinde koşulmaktadır. 

Masallarımızdan, coğrafî motiflerden 

ve halk şirinden imbiklenen unsurlarla bir modern 

tavır ortaya konulmak istenmektedir. Bu küt, 

hantal bir estetiktir. İnceliği, zerafeti değil de, 

zor görülen tabiat nazlarını, vücut hazlarmı veya 

çilelerini idrake davettir, bir duyum talimidir. Böyfe 

bir şiiri geliştirirken iptidai kavimlerin şiirlerini 

de inceledim. Amerikan yerlilerinin şiiri, Afrika'- 

daki iptidai kavimlerin şiiri, arkaik devirdeki destan 

motifleri, burada geliştirmek istediğim estetiğin 

temellerini teşkil ediyor. Şiir estetitik bir değer 

taşıyan, bedii zevkleri ortaya koyan bir mahsuldür. 

Bunda her zaman seçkin motifler yer almaz. 

İlle de, ceylan, gül, bülbül söz konusu değildir. 

Eski şiirimizin hazzı ile mest, yeniye yabancı 

kulaklar yadırgayabilir bunu. Ama modern 

sanat, yeni idraklarin, yeni duyumların peşindedir. 

Van Gog «Asker Potinleri» tablosunda, kirli, 

kokuşmuş, eski partalları konu edinmiştir, Bodler, 

Leş şiirinde, kokuşan, çürüyen, içinde kurtların 

kaynaştığı bir leşi konu almışı. Asloİan objenin 

güzelliği değil konu alınan nesnenin güzelliği 

değil, ortaya konulan sanat eserinin güzelliğidir. 

Bütün şiirlerimde bu tavrı yakalamış değilim. 

Bu kitabı zaten bir arama devri kabul ediyorum. 

Ben sabırlı ve uzun çalışıyorum. Dedim ya, 

şiir kendime bir tatmin yolu olarak seçtim. Bu 

arayış neticesinde, ulaşabilir, yapabilirsem, Varsağı'nın 

uzantısı olan bir stili, bir söyleyişi geliştirmek 

peşindeyim. 

— Ağabey, sizi fazla yordum galiba. Bu kadar 

sözden sonra son olarak bir de şunu sorayım. 

Her kıtanın sonunu «Ben bir şiire gebeyim» 

diye bitirdiğiniz, «Mahzun Gönüller Nasibi» adlı 

bir şiiriniz var. Bu şiiri yazdınız mı Yazacak mısınız 

Yoksa, bu şirle poetikanızı mı anlatmak 

istediniz 

— Vallâ Bayramcığım, o şiiri yazdım diyemem, 

idealimdeki şiirdir o. İdeale ulaşılmaz, ufuk 

gibi hep kaçar .bilirsiniz. Ama yukarıda da söylediğim 

gibi, Varsağı'dan hareketle geliştirmek istediğim, 

ve tabii ideallerimin de konu edildiği şiirdir. 

Bahsettiğiniz şiire ufak bir poetika gözüyle 

bakılabilir de. 

— Teşekkür ediyorum. Dilinize sağlık. 

GÜL AÇMADAN 

BAHAR GELMEZ BAHÇEYE 

—Gül Yüzlü Çocuklara— 

Gül yüzlü çocuklar başları gökte 

Eller kelepçede gözlerde buğu 

Tahta sıralarda oturuyorlar 

Çiçekleri ezmeyiniz ne olur 

Gül ağacı kırılmasın belinden 

Gül yüzlü çocuklar bu nedir böyle 

Alın yazısı mı, savaş mı yoksa 

Çizmeler çiğnedi pınar suyunu 

Bulun çizmelerin sahiplerini 

Deyin ki gezilmez böyle burada 

Gül yüzlü çocuklar ağlamıyorlar 

Bir yere akmalı kan gözyaşları 

Gülüyor sütre gerisindekiler 

Maskeler örtüyor yüzleri, kim ne 

Ama olsun tanıyoruz onları 

Gül yüzlü çocuklar doluyor vâde 

Taç yapraklarınız açılsın artık 

Güî açmadan bahar gelmez bahçeye 

Hayatı müjdeler her gün doğan gün 

Gül yüzlü çocuklar sizindir yarın 

Derviş EDİP 

16

17 

HİKÂYE 

GÜNLEIÎ ÖLDÜRMEK 

OYHAN 

HASAN 

BİLDiRKİ 

Kâğıtları yaptırınca sevindim. Sevinecek ne 

var bunaa, aıyeceksinız .belki naklisiniz... Ama 

ben, yine de sevindiğimi söylemeden geçemiyecegim. 

Mir kasaba okulunda görevliyim. Dönem 

sonu olduğundan okullar tatile girdi. Hemen tatil 

başiangıcınaa, annemin şikayetleri artınca, daha 

ug beş gun öncesine kadar sevimli gürültülerin 

üinmek bilmeaiği okul bançesine girdim. Yanlış 

mı geldim diye irkildim. O gürültüler bitmiş, bahçeae 

in cin top oynuyordu. 

Ardına kadar açık olan bina kapısından içeriye 

dalaım. Ne idareciler, ne katipler var. Koydu.nsa, 

ara ki bulasın. Derinlemesine uzanan konaorun 

'bitiminde, bir sandalyeye ters oturan e- 

mektâr Şakir Efendi'yi gördüm. Yanında gençten 

birisi vardı. Şakir Efendi elindeki bir ipe düğüm 

üstüne düğüm atıyor, yanındaki genç, onun hareketlerini 

dikkatle kolluyordu. Şakir Efendi işini 

bitirdi. Kördüğüm hafine çevrilmiş ipin uçlarını 

gencin eline tutuşturdu. 

— Asıl bakalım! dedi. 

Genç, ipin i'ki ucunu kuvvetle sağa sola çekti. 

Kördüğüm olmuş ip çözülüverdi. 

— Hayret! dedi genç. Nasıl o/u,yor da hiç bir 

yerinden düğümlenmiyor 

Yanlarına yaklaştığımı sezen Şakir Efendi, 

hiç istifini bozmadı. Gevrek gevrek gülümseyerek, 

ağzındaki tek altın dişini gösterdi. ' 

— Hocam bilir. 

Yapılan işin büyüsüne kapılan genç sordu : 

— Öyle mi 

—• Öyle, öyle! diyerek soruyu geçiştirdim. 

Şakir Efendi'ye döndüm. 

—• Kimse yok mu 

— Biraz evvel çıktılar. Çarşıda görmedin mi, 

hocam 

O gün, yelkenleri fora edip geri ;dönmüştüm. 

Şimdi, sevincimi anladınız umarım. 

Kâğıtlar elimde, ardına kadar açık olan ve 

gözetim altında bulundurulmayan kapıdan dışarı 

çıktım. Hava 'kararmış, neredeyse yağmur bastıracak. 

Yanımda şemsiyem de yok. Pergelleri açmalı, 

mesai bitmeden Hükümet Tabibine yetişmeliydim. 

Karşı dağlara baktım. Havanın kararmasıyla 

ortaya çıkıveren gerçek yeşili gördüm. Çimenler, 

uçsuz bucaksız yeşil bir halıya dönmüşler. Yeşil 

derken, halı derken yakamı çeşit çeşit duygu sellerine 

kaptırmıştım. Kasabanın girişini şereflendiren 

taklarda yer alan, «,,,'a hoş geldiniz» yazısındaki 

yanlışlık, dikkatimi çekti. Yakamı, duygu sellerinin 

baskınından çekip aldı. Okulun hemen her 

yerinden, çıplak gözle, rahat bir biçimde o'kunan, 

yazım hatalarını taşıyan bir takı, gelip, tam okulun 

karşısına dikmiş olmanın kazandıracağı şerefi 

düşünmeden yapamadım. 

Yağmur ha bastırdı, ha bastıracak! 

Acele edişim yüzünden, dostlarla selamlaşmayı 

bir yana bıraktım. Tavanında asılı tek, fakat 

kuvvetli bir ışığın aydınlattığı tabiblik salonunda 

buldum kendimi. Salon, alabildiğine boştu. 

Sağlık memurlarının bulunduğu odaya geçtim. 

Bir memur, masasının üzerine sermiş olduğu gazetesini 

korkusuzca okuyordu. Doktoru sordum. 

— Yok! 

— Nerede 

— İzmir'e gitti. 

— Gelir mi acaba 

Sağlık memuru, ince, kara bıyıklarını oynafa 

oynata gülümsedi. 

— Bugün gelmez artık. Fakat yarın, belki... 

ilktir, sevincim kursağımda kaldı. Sağlık memuru 

ne kadar da rahat; ««Yarın, belki...» diyordu. 

Halbuki benim, be'kiemeye zamanım yoktu.

18 

Yarından sonra hafta sonu tatiline girecektik. Hemen 

arkasından da okullar açılacaktı. 

İçimde binbir «acaba» larla dışarı çıktım. 

Hızlanmaya başlayan yağmur, aklımı başıma getirdi. 

Eve gidip şemsiyemi aldım. Yeniden okul 

yolunu tuttum. «Belki...» diyordum, «İlçe tabipliğine 

sevk yaptırabilirim.)> 

Görevliler, okula ikinci gelişimden irkiidiler. 

Çünkü işi gücü bir yana bırakmışlar, spor salonu 

olarak kullanılan, basık tavanlı fakat oldukça 

geniş ve aydınlık olan alt salonda karşılıklı geçmişler, 

pingpong oynuyorlardı. Memur Adnan'ı 

çağırttım. Geldi. Alnında vıcık vıcık terler, burnundan 

soluyordu. 

— Ne var 

— Doktor yokmuş! 

— İzinli mi acaba 

— Bilmem. İzmir'e gitmiş. Yarın da gelip gelmeyeceği 

şüpheli. 

Saçlarına düşen akları uzaktan bile görülebilen, 

kısa boylu, bıyıksız fakat oldukça şişman o- 

lan memur Adnan, yarım bıraktığı oyununa dönmenin 

sıkıntısını yaşıyordu. Bir şey demesem, 

çekip gidecekti besbelli. 

— İlçeye sevk ettirsem, olmaz mı 

Alnında biriken terleri, elinin tersiyle kuruladı. 

— Baksana, doktor izinli değilmiş. Böyle 

durumlarda, şevki ilçeye yaptığımızda, her iki tarafta 

da bize kızıyorlar. 

— Bekleyelim öyleyse... 

Bu sözümü büyük bir özlemle bekleyen memur 

Adnan, elindeki raketi sallaya sallaya, evire 

çevire spor salonuna donuverdi. 

Üzüldüm. 

Yağmur, toprağın tozunu ıslatmakla yetinmişti. 

Yıkanan asfalt, siyah rengini daha da açığa 

çıkarmıştı. Kahvede, çamurlanan paçalarımın 

kuruyan tozunu silkeledim. Amaçsız, günlük gazeteleri 

karıştırmaya başladım. Onları okumuyor, 

öfkemden olsa gerek, bakıp geçmekle yetindiğim 

resimlerinin bile neye, kime ait olduğunu düşünmüyordum. 

Bu arada getirilen çayı yudumlamış, belki de 

biraz sakinlemiştim. Kirli, buğulu camdan dışarıya 

ba'ktım. Yağmur, temelli dinmişti. 

— Şansımı bir kere daha denemeliyim, diye 

söylendim. 

Yanılmışım. 

Doktor, yine yoktu. 

Sabahı beklemekten başka çarem var mıydı 

Eve döndüm. 

Oturma odası tıka basa dolu. Annemin rahatsızlığını 

duyan konu komşu gelmiş. Beni görünce 

toparlanıp kalkıp gitmek istediler. 

Karım sordu : 

— Ne oldu 

— Hiiç! dedim. Koca bir günü öldürdüm. 

Okula giden kızım atıldı. 

— Gün, öldürülür mü hiç 

Soruyu duymazdan geldim. Daha doğrusu, 

kızımın bu mantıklı sorusu, komşuların ayaklanıvermeleriyle 

aynı zamana denk düştüğü için, a- 

rada kaynayıp gitti. 

Ertesi gün dogtor gelmişti. Hemen şevki yaptırdım. 

Acele ilin yolunu tuttuk. Soluğu, doğruca 

Devlet Hastahanesi'nde aldık. Poliklinik tıka 

basa doluydu. Körpesinden yaşlısına 'kadar, has 

tası, hasta olmayanı kanepelere balık istifi kurulmuşlar, 

sonu görülmeyen bir bekleyişin sancısını 

çekiyorlardı. El 'kadar açık bulunan bir kanepenin 

yanında durduk. Anneme; 

— Otur istersen! dedim. 

O, istemez, boş ver anlamında elini salladı. 

— Hadi, hadi! dedi. 

Kanepedekiler, oturulacak yeri genişlettiler. 

Annem de kanepeye yerleşti. Bazı servisler açıldı. 

Hemşireler kâğıtları kabul etmeye, hastaları 

çağırmaya başladılar. Koridor, ilâç kokularıyla 

boğuldu. 

Başhekim'e çıktım. Kâğıtları aldı. Sağlık karnesini 

istedi. Verdim. Göz Servisi'ne gideceğimizi 

söyledi. Kâğıtları geri uzatırken : 

— Doktor izinli! dedi. İzini bugün bitiyor. Belki 

yarın gelir. O zaman gelseniz olmaz mı 

Başımdan aşağıya kaynar sular dö'küldü. Yine 

de uzatılan kâğıtları alırken, teşekkür etmeden 

yapamadım. Annemin gözlerinde soran bakışlar 


Bu haber, klinikte bir bomba gibi patladı. 


— Bizim iş yattı desene... 

— Yattı, yattı. 

Poliklinik'ten kaçarcaşına açıktık. Aynı işi gören 

bir özel do'ktorun adresini almıştım. Aradık, 

bulduk. Muayenehane kapısında işini bilen, ağzından 

bal akan, güler yüzlü bîr hemşire tarafından 

karşılandık. Burası da hayli kalabalıktı. Beklemeden 

sordum : 

— Doktoru görebilir miyim 

Hasta kabul odasından çıkan Doktor Hanım, 

a-lıcı gözüyle beni süzdü. Besbelli bir şeye benzetemedi. 

Yürüyüp gidecek oldu. Vaz geçti, durdu. 

— Ne var 

—• Bir şey danışacaktım da! 

— Danışın! 

— Özel olarak konuşabilir miyim 

— Elbette! 

Doktor Hanım önde, arkası sıra ben ve annem, 

hasta kabul odasına geçtik. Durumu anlattım, 

masrafın ne kadar tutacağını sordum. 

— Tek fiat olsun mu 

— Olsun! 

— On yedi bin beş yüz olur.

Fakat bu defa ben, «olur» diyemedim. Yaptığımız 

iş ve aldığımız maaş belli. Bu, beklenmedik 

masrafı karışlamam mümkün değil. Böyle apansız 

bir zamanda, mütevazı bütçemin delinivermesi, 

soframızın traşlanması demek olmaz mı 

Annem, içinde bulunduğum durumu anlamış 

olmalı. 

— Hadi, çıkalım oğlum! dedi. 

Çıktık. 

Yeniden yollara düştük. Ezberlemeye başladığımız 

yollarda gi,de gele mekik dokuduk. 

Okullar açıldı. Beni bir telaştır sardı. «Acaba 

izin alabilecek miyim» Denedim, izin aldım. 

Hastahane, bugün dünden daha kalabalıktı. 

Bereket, «Göz ServisU'nin kapısı açıktı. Demek 

ki doktor ,izinden dönmüş. Hemen bütün 

servislerin önünde uzayan kuyruklar. Heyetçiler, 

şoför adayları, öğrenciler, askerler, hastalar... 

Do'ktor, koridoru dolduranları yara yara, diğer 

servislerin önündeki kuyrukları bole bole, kendi 

servisine girdi. Doktorun gelmesiyle birlikte en 

uzun kuyruk, bu serviste ortaya çıktı. Bir ölüm 

sessizliğini yaşamaya başladık. 

Gençten biri, dayanamadı, patladı. 

— Daha ne kadar bekleyeceğiz 

Homurtular arttı. Kapıda beliren doktorun yüzünde 

öfke bin parça. San'ki burnundan kan damlıyor. 

— Önce askerler gelsin, dedi. 

Kuyruğun en önünde'ki sordu. 

— Ne demek askerler Sıra bizim değil mi 

Sesler yükseldi. 

— Bu kaçıncı gündür gelip döndüğümüz 

— Haksızlık yapma. 

— Sıra yok mu, sıra 

— Seni şikâyet edeceğim! 

Doktor, içeri girdi. Kapıyı sertçe kapadı. Sesler, 

sesleri kovaladı. 

— Seni şikâyet edeceğiz! 

— Seni şikâyet edeceğiz! 

Beklenmedik 'bir anda, servis kapısı büyük bir 

gürültüyle ardına 'kadar açıldı. Yükselen, ama kimsenin 

ilgisini çekmeyen sesler, birdenbire kesildi, 

söndü. 

Doktor; 

— Geçende de, dedi, beni şikâyet etmiştiniz. 

Varın, yine öyle yapın! Bildiğinizi okuyun. Dilediğiniz 

yere kadar baş vurun. 

Kimsede ses yok. 

Benim yüreğimde bir günü daha öldürmüş olmanın 

sancısı. Dokunsan, hüngür 'hüngür ağlayacak 

halde olan annem! Üzgün hastalar, sabırsız 

heyetçiler... 

Doktor, bütün bunları yok saydı. Hiç birimize 

aldırmadı. Çekti, gitti. 

Yapacak 'bir şeyimiz yoktu. 

Annem : 

'Bu dert beni öldürmez! ıBırak, gidelim, dedi. 

Onu duymuyor, tepkimi sergileyecek bir şey 

yapabilmenin heyecanını yaşıyordum. 

Birden a'klıma kâğıtlar geldi. 

Faydasız kâğıtlar! 

— Yapma oğlum! diyen anneme aldırmadım. 

Onları, açık kapıdan içeri attım. 

Ferahlamıstım. 

OCİE YAYINEVİ 

EDEBİYAT DÜNYAMIZA 

GENÇ VE BAŞARILI BİR 

HİKAYECİYİ DAHA 

TAKDİM EDİYOR: 

ÜMİT FEHMİ SORGUNOĞLU 

ACILAR 

NEREDE BAŞLAR 

Ümit Fehmi Sorgıanlu 

Fiyatı: 150 TL... Doğuş afbonelerine ve kitapçıla 

ra % 25 indirim. 

P.K. 329 Kızılay — ANKARA 

19

SOSYAL 

DEĞİŞME 

VE 

MİLLİ KÜLTÜR 

«Tarihin her devrinde toplumlar 

belli bir sosyal değişme 

içerisinde olmuşlardır. 

Yeni ortaya konulan her teknoloji 

kendi çevresinde oluşan 

normlar, değerler kurallar 

bütününü de beraberinde 

getirmiş maddî kültürdeki 

bu değişme manevî kültürü de 

etkilemiş ve belli bir 

kültürel değişme 

hadisesi ortaya çıkmıştır...» 

Erdinç 

YAZICI 

Sosyal değişme ve Kültür Birliği kavramları 

arasında ki ilişkiler hakkında genel bir tahlil yapmadan 

önce «Kültür» kavramı üzerinde durmakta 

ve kültür 'kavramı üzerine genel bir fikir sunmakta 

fayda vardır. 

Çeşitli ilim adamları kültür kavramını çok çeşitli 

tanımlarla açıklamaya çalışmışlardır. Bunlardan 

bazıları şöyledir; «Kültür, insanların kullandıkları 

araçlar, değerler, kaideler ve anlamların 

bütünüdür, «Kültür, bîr toplumun tüm hayat 

biçimidir., Kültür; Toplum, insanoğlu, eğitim süreci 

ve Kültürel muhteva gibi değişkenlerin ve 

bunlar arasındaki karmaşık ilişkilerin bir fonksiyonudur. 

Kültür, insanın yine insan tarafından ortaya 

konulan maddi ve manevi çevresidir. 

Yukarıda verilen birkaç kültür tanımından 

;da anlaşılacağı gibi bugün ilim adamları tek bir 

tanım üzerinde birleşememektedirler. Bunun yegane 

sebebi ise her ilim adamının kendi ihtisas 

alanının ilgilendirdiği biçimde bir kültür 

tanımı yapmasındandır. Meselâ bir kültür antropologu 

kültüre antropolojik açıdan yaklaşırken, 

bir sosyolog kültüre sosyolojik açıdan tarif getirmektedir. 

İşte bu sebeplerdendir ki kültür kavramını 

belli bir tanımla belirlemek yerine, kültürün 

temel vasıflarını belirtmek tahminimce daha doğru 

olacak ve kültür kavramı da daha detaylı bir 

berraklığa kavuşacaktır. Kültürün umumi anlamda 

sayabileceğimiz vasıfları şöylece sıralanabilir; 

Kültür, öğrenilmekle kazanılacak bir muhtevadır, 

kültür, psikolojik ve fizyolojik değil her kişinin 

doğduktan sonraki hayatı içinde (Ailede, o- 

ku.lda, mahallede, işte v.s.) kazandığı birtakım a- 

lışkanlıklar muhtevasıdır. 

Kültür, tarihî ve daimîdir. Kültür, gelişen tarih 

aşamaları içinde bir muhteva olarak varlığını 

devam ettirir. Her tarih aşaması aynı zamanda 

değişik kültür unsurlarının mevcut olduğu ve hüküm 

sürdüğü bir kültür aşamasıdır. 

Kültür, sosyal bir muhtevadır. Kültürün içinde 

ki unsurlar yukarıda da belirttiğimiz gibi uzun 

bir tarih geçmişi fçinde toplumlar tarafından oluşturulur 

ve ortaklaşa paylaşılır. 

Kültür, idealleştiriîmiş kaideler sistemidir. 

Kültürdeki kaideler, normlar, değerler toplum ü- 

yeleri için, bir idealler örgüsüdür. Toplumda kişiler 

idealleştiriîmiş kurallara ters düştükleri o- 

randa toplumdan tepki görürler. 

Kültür, ihtiyaçları karşılayıcı ve doyum sağlayıcıdır. 

Psikoloji ilmi bugün alışkanlıkların toplumu 

tatmin ettiği sürece devam ettiğini açıklamaktadır. 

Biyolojik ihtiyaçların ve ikinci derece 

ihtiyaçların karşılanmasında kültürün etkisi büyüktür. 

Kültür, birleştirici ve bütünleştiricidir. Uyum 

süresinin bir sonucu olarak, belli bir kültürün unsurları, 

uyumlu ve bütünleşmiş bir sistemi oluşturmak 

eğilimindedirler.

Kültür, sübjektiflik taşır. Kültür bütünüyle 

gözlenebilir ve maddi bir muhteva değildir. Manevi 

birtakım unsurlar kültürün en önemli özelliklerini 

oluştururlar. 

Böylece kültürün temel vasıflarını saydıktan 

sonra, kültürün içine aldığı aile ve akrabalık, sağlık 

ve beslenme, eğitim süreci, yerleşmeler, ekonomi 

ve Teknoloji, ilim ve sanat, din ve devlet, kişilik 

sistemi ve dil, Kültürel çevre ve tarihi çevre, 

kavramlarında kültüre dahil ettiğimizde 'kültür 

kavramı üzerinde daha da geniş bir açıklamaya 

kavuşmuş oluyoruz. 

Toplum yapısı dendiği zaman en basit anlamıyla 

düzenlenmiş insan ilişkileri akla gelir. Sosyal 

değişme kavramı ise bize iç ve dış dinamiğe 

bağlı olarak mevcut insan ilişkilerinde meydana 

gelen değişmeyi belirtir. ıBu değişme genelde manevi 

anlamda; normaların, değerlerin, ilişki biçimlerinin 

değişmesini, maddi anlamda kullanılan 

teknoloji ve onunla ortaya konulan maddi varlığın 

biçim, öz p değer olarak değişmesini verir. O 

halde sosyal değişme aynı zamanda bir kültürel 

değişme sürecidir. Bu iki kavram temelde iç içe 

geçmiş ve yoğun ilişki çînde olan iki kavramdır. 

Kültür antropologları değişmeleri kültüre! değişme 

açısından tahlil ederlerken. Sosyologlar değişmelere 

sosyal değişme açısından yaklaşmaktadırlar. 

Şu durumda değişmelere bakış açısı ilim 

ve mesleki disiplinlere görede değişmektedir. Yalnız 

bütün bunların ötesinde sosyal değişme, dendiği 

zaman kültürel değişmeyi de içine alan daha 

geniş bir değişme muhtevasıyla karşı, karşıya olduğumuz 

da bir gerçektir. 

Değişme demişken hemen belirtelim, değişme 

toplumun hemen kabullendiği bir hadise değildir. 

Kaldı ki kültür değişmesi kültürel çatışma 

ortamının bir sonucudur. Kültürel çatışma toplumda 

mevcut olan, toplumun sahip olduğu kültürle 

dıştan gelen kültürün (yeni 'kültürün) arasında o- 

lan bir hadisedir. Bu hadisede yerli kültür değişmeye 

karşı direnen kültür, dıştan gelen kültür değişmeyi 

oluşturmak isteyen kültürdür. Böyle bir 

kültürel çatışma ortamının sonucunda bir kültürel 

bütünleşme (Kültürel entegrasyon) bir kütürel 

sentezleşme oluşur. Bu aşamada artık kültür 

ne bildiğimiz eski 'kültürdür ne de yeni gelen 

kültürdür. Bu aşamada kültürkaynağını ve zeminini 

yerli kültürün oluşturduğu, yeni kültür unsurlarının 

adapte olduğu (Kültürel adaptasyon) yeni 

bir kültür muhtevasıdır artık. 

Tarihin her devrinde toplumlar belli bir sosyal 

değişme içerisinde olmuşlardır. Yeni ortaya konulan 

her teknoloji kendi çevresinde oluşan normlar, 

değerler, kurallar bütününü de beraberinde 

getirmiştir. Maddî kültürdeki bu değişme manevi 

kültürüde etkilemiş ve belli bir kültürel değişme 

hadisesi ortaya çıkmıştır. Aslında burada anlatmak 

istediğimiz bu değildir. Yani tarihte her toplumda 

sosyal ve kültürel bir değişmenin varlığı 

zaten tartışılmıyor. Yalnız burada asıl belirtilmesi 

gereken şey, İngiliz sanayi inkılabına kadar yavaş 

olan değişme hızının sanayi inkılabından sonra 

müthiş bir artış kaydederek hızlı bir değişme 

çizgisine ulaşmasıdır. 

Çağımız toplumlarında bu değişme çizgisini 

en yoğun biçimde yansıtan yerleşme merkezleri 

şehirlerdir. Sanayi inkılabı sonrası şehirler, yepyeni 

bir ilişkiler ve değerler sistemini bünyelerinde 

toplamaya 'başlıyorlardı. Bu yeni ilişkiler ve 

değerler sisteminin ana belirleyicisi O zamana 

kadar tanınmayan bir olgu olan sanayileşme îdi. 

Sanayileşme üretimde kalite ve kantite yönünden 

yüksek bir artışı getirirken, iş alanları ve üretim 

artışı insanları, cazip hayat imkanlarına sahip olabilmenin 

bir özlemli olarak şehirlere çekmeye başlıyordu. 

İşte bu, aşamada şe'hirleşme ve sanayileşme 

karşılıklı ilişki halinde yeni bir kültür zemini 

oluşturuyorlardı. Bu zemin üzerine inşaa ed'ilecek 

kültür «Şehir kültürü», bir başka deyişle «Sanayi 

kültürü» olacaktı şüphesiz. 

Batıda bütün bunlar olurken bizde durum neydi 

Türkiye'de ki şehirleşme ve sanayileşme hareketi 

de batıdaki bu sanayileşme ve şehirleşme 

hareketinin bir yansıması niteliğinde gelişiyordu. 

Yalnız şunu hemen belirtmek gerekir ki; Türkiye' 

de ki şehirleşme hadisesi daha çok 'batıda olduğu 

gibi şehrin çekiciliğinden ve Cazipliğinden değil, 

Köyün iticiliğinden kaynaklanıyordu,. Yani insanların 

şehre yaptığı akın daha çok köydeki yetersiz 

toprak ve nüfus artışı faktörlerinden ileri geliyordu. 

Yeterli bir sanayileşme çizgisine erişemeyen 

şehirlere insanların istihdam edilebilecekleri 

daha fazla oranda akınlar halinde gelmeleri, gelenlerden 

istihdam edilemeyenlerin (konut, İş Sağlık, 

eğitim v.s. hizmetleri getirilemeyenlerin) gecekondu, 

gerçeğini ortaya çıkarmalarına neden 

oluyor ve buna paralel olarak bir gecekon;du kültürü, 

oluşuyordu. Toprağa bağımlı geleneğe dayalı 

«köy kültürü» ve sanayileşmenin getirdiği 

yeni normlar, değerler, kaidelerden kaynaklanan 

şehir kültürünün, arasında bir geçiş bir «yoksulluk 

kültürü» niteliği taşıyordu bu kültür. 

Hakikatta gecekondulaşma sanayileşmesiz 

şehirleşme hareketinin tabii bir sonucudur. Gecekondu 

kültürü temelde ne köy kültürü gibi köklü 

güçlü bîr geçmişe ve muhtevaya sahiptir. Nede 

şehir kültürü gibi sanayileşme ile gelen ve idealleşen, 

hasret duyulan, yaygınlaşan bir kültür 

muhtevası özelliğindedir. Köy kültüründe ve nisbeten 

şehir kültüründe kaidelerde bir nitelik gizlenirken, 

üç kuşaklık bir geçiş kültürü olarak belirtiler 

gecekondu kültüründe bir netlik gözlenemez, 

köyden kalkıp şebire gelen ve binbir güçlükle bir 

gecekonduya sahip olan insan, geleneksel bir kültür 

muhtevasına sahip olmasına rağmen, genel 

çizgi ve muhtevasını net biçimde belirleyemedi- 

21

ği, fakat geniş insan yığınlarının içinde, olduğunu 

medeniyeti yaşadığı o altın çağlarda gücünü ve 

varsaydığı bir şehir kültürüyle karşı karşıya kudretini islamdan almıştır. Türk kültürü uzun 

dır. Artık köydeki kültürel denetim ve kaidelerin asırlar islamın yaptığı derin akisler ile Cumhuriyet 

bağlayıcılığından uzaktır. Karşı karşıya kaldığı 

dönemine kadar gelmiştir. Batılılaşma (ilimde 

ve muhtevasını bir türlü çözemediği bu, yeni kültür 

ve teknikte batı gibi olmak) ise Cumhuriyet döneminin 

karşısında (Köyde aldığı kültürün kendi üze 

rindeki yansımasının da etkisiyle} en radikallikten tipik bir özelliğidir. Bu dönemde kültürindeki 

rümüzün etkilendiği önemli bir kaynaktı Batı kültürü. 

en muhafazakarlığa uzanan çizgi üzerinde bir vaziyet 

O halde bugünkü sahip olduğumuz kültü 

alır. İçinde bulunduğu bu kültürel netsizlik rümüzü, yukarıda saydığımız kaynakların birikiminin 

bir «anomia» fjKaidesizlik) halidir. 

bir sentezleşmesi olarak ifade edebiliriz. 

Kaldı ki sanayileşme ve şehirleşme hareketinin 

Yukarıda belirttiğimiz sanayileşme ve şehirdiği, 

düzenli ve şuurlu bir gelişme kaydedemeleşme 

kavramları temeide batı kültürünün ve o- 

istikrarlı bir 'kültür politikasının oluşamadığı 

durumlarda «anomia» hali alabildiğine gelişmiş ve 

nun teknolojik (maddi kültür) seviyesinin bir sonu.cuur. 

Bu 'katı 'kültür unsurları (sanayileşme ve 

devamlılık kazanmıştır. Düzensiz bir şehirleşme şehirleşme) aynı zamanda toplumumuzun arzuladıklarıdır. 

ve sanayileşme hareketinin sonucu şehir kültüründe 

Hatta millet olarak yaşayabilmemiz, 

de bir netlik görülemez. Böyle bir şehirde 

gecekondu semtleri dışında kalan sosyal - ekonomik 

gelecekte güçlü bir sanayi toplumu vücuda 

rebilmemize bağlıdır dersek, batı kültürünün 

geti 

bu 

ve Kültürel yönden büyük farklılıklar gös 

mahsullerine ne kadar muhtaç olduğumuz orta 

teren semtlerden hangisi şehir kültürünü temsil ya çıkacaktır. Özde bizi biz yapan geleneksel kültürümüzden 

etmektedir. Böyle bir durumda gecekondu 'kültürünün 

üçüncü 'kuşağını oluşturan ve geçiş kültürünün 

de geleneğe dayalı Milli kültürümüz 

den de asla vazgeçemeyeceğimize göre karşımı 

teorik plânda sonuna gelmiş kuşak hangi za çıkan problem, geleneksel Milli kültürümüzün 

kültüre adapte olacaktır Böyle bir kültürel hadisenin 

özünü kaybetmeden, sanayileşme ve şehirleşme 

tabii sonucu Kronikleşen bir gecekondu kül 

aşamasından - geçerek medeni, sanayileşmiş bir 

türü de, olabilir. Ankara'nın Altındağ semti bu duruma 

Milli kültür hüviyeti kazanmasıdır. Bir başka deya 

tipik bir örnek olarak sayılabilir. Bu aşamayişle 

sanayileşmeyi özümleyebilmiş bir Milli kül 

gelmiş gecekondu kültürü ile yeni oluşmakta tür ortaya koyabilmektir. 

olan bir gecekondu semtinin sosyal ve kültürel 

Böyle bir amaca ulaşabilmenin, gelecekte 

yönden büyük farklılıkları vardır. 

güçlü bir Milli kültür ortaya koyabilmenin yolu, 

Şimdi böylesine bir kültürel parçalanma durumunda 

varlığından Millet olarak asla vazgeçe 

bir sanayileşme ve şehirleşme politikasının ısrar 

mutlaka tutarlı bir Milli 'kültür politikası düzenli 

meyeceğimiz Milli kültür, birliğini ve hakimiyetini lı bir biçimde uygulanabilmesinden geçmektedir. 

nasıl devam ettirecektir İstikrarlı bir gelişme rayına 

nasıl oturacktır. 

böyle bir istikrarlı yapıya kavuşmasında hiç şüp 

Milli kültürün temel özelliklerini kaybetmeden, 

Bizde millî kültür birliğinin sağlanması, geliştirilmesi 

hesiz bu konuyla ilgili bürokratik makamlara, ba 

ve milli 'kültürü araştırma çalışmaları sına, TRT'ye ve aydınlara büyük görevler düşhesiz 

Cumhuriyet döneminde Atatürk'ün direktifleriyle mektedir. Milletçe bir arada yaşayabilmenin yolunun 

başlamıştır. Atatürk Milli kültüre verdiği değeri 

güçlü bir kültür birliğinden geçtiğini söy 

konuşmalarının birinde kullandığı şu kelimelerde lersek herhalde meselenin ehemmiyetini daha iyi 

belirtiyor. «Türk Milletinin idaresinde ve korunmasında 

ortaya koymuş oluruz. Yarının Türk Medeniyeti 

milli birlik, Milli duygu, Milli kültür en yük 

sekte göz diktiğimiz idealdir,» 

Milli Kültürün istikrarlı bir gelişme rayına o- 

mutlaka güçlü bir kültür birliğinin üzerine inşaa 

edilecektir. 

FAYDALANILAN KAYNAKLAR 

turması hususundaki fikirleri ortaya koymadan 

önce, Milli 'kültürün muhtevası üzerinde bir açıklama 

yapmak ve kaynaklarını belirtmek tahminimce 

yararlı olacaktır. Türk kültürünün kaynaklarına 

baktığımızda umumiyetle üç kaynağın ağırlık kazandığını 

görüyoruz. Bunlar, islam öncesi Türk 

toplumlarında görülen şamanist değerler ve inançlar, 

islâmı kabulden sonra'ki islam inançları ve 

değerleri, üçüncü olarak da Cumhuriyet dönemindeki 

batılılaşma hareketi olarak belirtilebilir. Yalnız 

bu üç kaynaktan, islam değer ve inançlarının 

•kültürümüzdeki etkisi belirttiğimiz diğer iki kaynakla 

tartışılamayacak kadar büyüktür. Türklerin 

islâmı kabulünden sonra, artık islam, Türk kültürünün 

en önemli özelliği olmuş, Türk kültür ve 

22 

Cl) Prof. Dr. Amiran KURTKAN, Sosyoloji M.E.B, 

yayınları, Ankara 1976 

(2) Prof. Dr. Bozkurt GÜVENÇ, İnsan ve Kültür, 

Remzi Kitabevi, Ankara 1979 

(3) Prof. Dr. Emin Bilgiç, Kültür Politikası üzerine 

düşünceler. Milli kültür dergisi > Cilt 1 

Sayı 3. 4. 5. 

(4) Doç. Dr. Emre Kongar, Toplumsal değişme 

kuramları ve Türkiye gerçeği, Bilgi yayınları, 

(5) Prof. Dr. Orhan Türkdoğan, Köy Sosyolojisinin 

temel sorunları, Dedekorkut yayınları, 

(6) Prof. Dr. Orhan Türkdoğan, Yoksulluk kültürü, 

dedekorkut yayınları, Ankara 1977 

(7) Prof. Dr. Mümtaiz Turhan, Kültür değişmeleri,

HİKÂYE 

Yeniden 

Ahmet ÇİĞDEM 

I. 

O şiiri 'bitirmeliydim. Bitirmek güzeldir anlıyor 

musunuz Beklemek yoruyordu beni. Nasıl söylesem 

bilmem »ki... Sükûta gömülmek, kendini bile 

unutmak zarureti. 0 şiiri dergiye götürmeliydim. 

Büyükler okumalıydı. Biraz duygulan ırlard s 

belki. Başlarını öne 'eğerlerdi. Beğendiklerinden 

değil utandıklarından. Ben bir çocuktum onların 

gözünde. Bir çocuk bu güzel duyguları nasıl yakalayabilirdi 

Buna imkân yoktu. Sonra yanlarına 

gitmeliydim. Her zaman olduğu gibi beni görmemiezllkten 

geleceklerdi. Eminim bundan. Yokmuşum 

gibi davranacaklardı. Alıştım. Kim ister 

çocukların büyümesini. Ben bile istemiyorum: Çocuk! 

ulktan şikâyetim yok. Niye olsun 

Sibel'i bulmalıyım. O çocukluğumu anlatmamı 

isterdi hep. Bugün tam sırası işte. Doya 

doya hem de. Çocukluk. Tuhaf yaşamadım sanki. 

Ama Sibel'i bulmalıyım. Bulmalıyım. 

Fakat biliyorum ki onu bulmak imkânsız. 

Nasıl şaşırmayayım: Yeni hatırladım, evlenmiş 

Sibel. Oysa ömür boyu evtenmiyeceğini söylerdi. 

Söz Vermedi yalnız. Sözün tutulamtyacağını söyler, 

söyler ve aldatırdık birbirimizi. Bu Çağda söz 

tutmak. Sevgimize rağmen güç geliyordu bu. 

Doğru muydu yaptığımız, düşündüğümüz... 

Belki yâni biraz belki de hiç. 

'Bir dostu, görmem lâzım. Kafesten çıktım diyor. 

Ka!fes: Yalnızlık demekmiş. Öyle diyor: 

Orada bütün insanlar yalnızdır. 

İllkgün, (kafesten çıktığı ükgün görmüştüm 

onu. İnanamıyordu gördüklerine, dokunduklarına. 

Acıdım. Bir insan nasıl yabancıiaştırılabilir bunca 

nesneye Bir insan diğer bir insana vicdanı 

sızlamadan nasıl böyle davranabilir de köreltir 

insanlığını! Başka birisiyim, dedi. Yalnızım. Onu 

daha değişik bulmak istediğimi biliyordu. Benden 

utanmadı. Gerek de yoktu buna. Tuh! Bir insan. 

Korkak olmamasına rağmen nasıl korkutulur 

Roman yazmaya başlamış. Büyükler beğendi. 

Yırttı. Kendimi isbat etmek istiyorum; başlangıçta 

alkışlayanlar sonra adamı öldürüyorlar. 

Kafeste de yaşadım bunları. Eskiden daha namusluydu 

insanlar. Tu'h. Hoca da okuyacaktı şiirimi. 

Dostum romanını getirse de Hoca ikisini bari o- 

kusa. Benim romanını okumamı istemedi. O da 

çocukluktan kurtulduğuma inanmadı bir türlü. 

Bugün belki bir çocuk romanı getirir. Hani şu, 

yaşlanınca bastıracağını söylediği roman. 

2. 

Dışarı çıktım. Yürüdüm. Gazetelere baktım. 

Video seyrettim. Ayak-üstü bir şeyler atıştırdım: 

Şelf - serviste. Eşyalar insandan önce değişiyor 

her halde. Allah'ım nasıl cazibleştiriyorlar her 

şeyi... (Birdenbire. Daldım birden. Nasıl değişiyor 

bütün bunlar!.. Kırmızı ışık. Polis. Beşyüz lira 

vereceksiniz. Param yok benim. Yalandı bu; vardı, 

ama azdı herhalde. Yok dedim, param hiç yok. 

Acıdı bana. Git, dedi, git hemşerim hastasın sen. 

Hastalık... Sibel'i bulmalıyım. Okula doğru gitsem. 

Okulun bahçesi işte. Şurada olmalı. Elimde 

bir kâğıt parçası. Ona en son yazdığım şiiri okuyorum. 

Kaîh kah, güzel değil mi Her zaman tek 

keiimıe: Evet. Bana hayır demedin ki hiç. Sibel 

evlenmiş. Neden Niye Küskün gibiyim. Ama bir 

ona değil. Herkese. Her şeye. Güldüm. Otobüs 

kuyruğunda gülünmez. Çağdaş bir kaide. Biletimi 

bulamıyorum. Yok. Şuraya koymuştum halbuki. 

Neyse, ben binmiyorum, buyrun siz. Çağdaş ne- 

23

24 

zoket. Kah kah ikah. Yine güldüm. Beklemek. Boş 

ver. Biraz dolaşayım. Hafif bir yağmur. Hâlâ aynı 

şeyler. Size de çıkabilir. îBurnuma dayanan piyango 

biletini geri çevirdim. Sibe'i evlenmiş. Neden 

Evlilik de mânâsız. Sibel. Yaşımı sordum 

kendime. Evlilik içîn herhalde. Daha erken, geç 

kalmış sayılmam. Ne hinoğlu hinim. Mânâsız: A- 

ma bir yerde dursun, beklesin beni. Yine de 

kararlıyım. Sibel'i bulmalıyım, evlilik sebebini sormalıyım 

ona. Biraz 'küskün olduğumu söylemeliyim. 

Dürüstlüğümü isbaıt etmek >mecburiyetindeyim. 

Her şeyi söylemek. Karanlıkta 'kalmasın hissedilenler. 

Buna söz veririm işte. Sibel., ya sen.. 

Yemek, bulaşık, ütü yapmak, çocuk altı temizlemek, 

sabah erken kalkmak. O Sibel. Az enteHektüel. 

Müziği çok sever. İnce kız. Yalnız şarkı 

söylemeyi seviyorum. Ya beni Ben çok uzaklardayım. 

Hayır, sen bir şarkısın. Şarkı olmak. Ama 

nasıl Hava kararıyor. Dergiye uğra sam mı Boş 

ver nasıl olsa ben olmayınca daha rahat yürütürler 

işleri. Hayır uğramlyacağim. Hayır. Evet. 

Yine hayır. Yürümek iyi. Bir başıma. Serâzâd ve 

tedirgin. Gülerek, çok değil ara sıra. Bazen. Gerektiğinde. 

İstediğimde. 

Gece. Beyazdan siyaha bir çizgi yeniden. 

Beyazın siyaha dönmesi ne kadar çok şeyi değiştiriyor. 

Hayret... yahu bumu ben hiç farketmemişti 

m! 

Gözlüklerimi sildim. Camın önüne oturdum. 

Kalkıp camı da sildim. Dışarıda insanlar. Mânâsız. 

Mahmut Bey çay içmeye çağırır birazdan, 

Çoraplarrmı giyeyim bari. Ayıp mu oluyor acaba... 

Her akşam aynı şey. Kendileri istiyor ama. Kar. 

koca severler beni. Özellikle Melahat Hanım. 

Çamaşırlarını getir evlâdım diyor, yıkayayım. 

Utanmak, evet utanıyorum. Her defasında aklî bir 

sebep... Vazgeçiriyorum çamaşırlarımı yıkamaktan. 

Melahat Hanım bana zeki çocuk diyor. Yine 

çocuk. Kızkardeşiyle tanıştırdı. İlkokul öğretmeni. 

Parantez içinde söyüyeyim: Bekâr. Genç, 

güzel, hanımefendi. 

Mahmut iBey iyi insan. İyi insan yâni haftada 

bir çilingir sofrası, yazın Antalya, bayram namazları, 

annesi için mevlîd, foto-roman (eskiden 

pehlivan tefrikası), aybaşları, spor-toto, futbol 

meç farı, Hafız Burhan, çocuksuzluk, renkli televizyon, 

gelecek emeklilik ve kasabada açacağı 

süpermarket hayâli. 

Dairede gençler renksizlikle suçlamışlar. Bunu 

söylerken kahırlanır hep. Renkli televizyonu 

seyrederken üstelik. Esprisi bayatlamıştır i Benim 

renkli televizyonum bile var nasıl renksiz olurum 

Sonra kızıyor, kö pürü yor... 

Haşarılar, telâşlı, tecrübesiz ve küçücükler. 

Seviyorum onları. Ama büyük şeyler istemesinler 

benden, istemesinler... Orta okulu zor bitirdim. 

Bunlar üniversite mezunları. Geç bir kalem. 

Canım kızdırma, insana nasıl davranulır onu bilmiyorlar 

ki. Haklılarmış! Ettirme öyle haklılığın 

içine. Haklı olmak. Yirmibeşinde herkes haklıdır. 

Önce insanlığı bellesinler. Bil-mi-yor-lar! Ben onların 

yaşındayken... Başlatma zamanına... Böyle 

Kahramanlık yapılmaz... Bunun adı kaçaklıktır... 

Ne zamandır kaçmanın adı değişti de kahramanlık, 

oldu Bu budur, başka şey aramayın bunun 

altında. 

Sustum. Onlardan olduğumu söylesem, bu bana

aşkalarının dünyâsını yıkmaya hak verir mi sanki.. 

Neden onun dünyasındaki yerimi sarsayım. 

' Onlardan oiıduğuım için mi.. Peki ben, Mahmut 

Bey'den ne kadar ayrıyım.. Bu tartışılır işte. Susuyorum. 

Mahmut Bey heyecanlandı, hop oturup 

hop kalkıyor. 

Çay. Bir bardak daha. Üç şekerli. Çok şekerli 

içme. Belki zararı dokunur. Melahat Hanım. 

Annemi hatırlattı. Yarın ona bir mektup yazmalıyım. 

Darılır. Ağabeyimin nişanına gitmedim diye 

biraz kırgın zaten. Beni hâlâ bağışlamadı, bağışlayamadı. 

Nasıl bir kin bu Annem. Ah annem, 

ah!.. 

Ben artık kalksam. Vakit geç oldu. Hem 

belki yatarsınız. Otur canım gidersin. Uzak mı 

sanki gideceğin yer Beşikte çocuğun mu var Allahaşkına... 

Kızdırma adpmı. 

Yine çocuk, bunun nasıl 

nasıl 

anlatsam onlara... 

Eyvallah, hayırlı geceler, sağolun beni utandırıyorsunuz. 

4. 

Bir-îki satır bir şeyler okusaım. Varoluşçular 

mı Bırak diyorum, kendi kendime, bırak bu entellektüel 

ayaklarını. Canın hiç bir şey okumak istemiyor 

aslında. Zorlama kendini. Ama yine bir 

kitap. Sartre, Camus, Sartre'ın met. Dilim tutulsun. 

Nasıl söyledim Entelektüellerin yaptıkları 

mubahtır bunu unutmamalıyım. Sartre... Sıkıntı. 

Camus. Hürriyetim.. O ne oluyor bu adamların 

elinde.. Ben hürriyetimi Saırtre'a şatoma m. Kendi 

hayatımı yaşatmıyorlar bana. Sıkıntılı bile olsam 

benim olmalı bu sıkıntı, benim tercihimle, 

benim hürriyetimle. Sartre'! fırlatıyorum. 

Seni küstah seni. Küstah Sartre, Camus. 

Kitap okumaktan vazgeçiyorum. 

Geçtim. 

Saat kaç Meiktup mu yazsam. ıBoş ver, yarın 

yazarım. Yarın. Yarın yapacak ne kadar çok 

şeyim var. Mektup yazacağım. Belki başladığım 

şiiri de bitirebilirim. Sonra delikanlıların yanına 

gideceğim. Konuşmamı istediler. Sıkılıyorum konuşurken. 

Dedim ya hürriyet meselesi. Yazarken 

daha hürüm. Evet, bu fikir hoşuma gitti. Yazarken 

daha hürüm. 

Sonra Melahat Hanım'ın krzkardeşini sinemaya 

götüreceğim. Filmi o seçecek. Benim seçtiklerimi 

beğenmedi anlaşılan. O da oana karışıyor. 

Ah hürriyetim. Sen ...Melahat Hanım ve 

kızkardeşi. O iyi biri. Gerçekten. Çok konuşmaz. 

Sorunca cevap verir. Bu huyunu sevdim. Kadınlar 

sorulunca konuşmalı. Kah kah kah. Ben bir 

anti - feministim. Bunu ona da söyledim. Sık sık 

iş bulup bulamadığımı soruyor. Kafasının altında 

yatan şeye bin defa isyan ediyorum. Hayır, 

o şeye bin defa hayır. Hele onunla. Yâni beni tanımıyan 

Dirisi... O. Hayır, olamaz! Olamayacak! 

Yarın onunla uzun boylu konuşmalıyım. Demeliyim 

ki, senin için, nereden geldiği belli olmayan 

öfkelerin, gamların, kasvetlerin, hüzünlerin, küçük 

sorumlulukların, huzursuzlukların, saadetlerin, 

kırılmaların, gücenmelerin bir mânâsı olabilir... 

Tahammül de edebilirsin. Ama ben asla 

tahammül edemem! İstediğim ve bunaldığım aynı 

şey benim : Tek düze bir hayat. Bu beni mutlu 

eder, ya seni... Sen beni tanımadın ki. Ben seni 

tanıyamam, tanımak da istemiyorum. Ne istediğimi 

de bilmiyorum. Bilsem bile farketmez. Neyi 

değiştirir bu Böyle, susarak devam etsin beraberliğimiz. 

Beraber susalım. Yalnız birlikte susalım. 

Sen bana dair olmıyacak, olmıyacağına dair 

söz verdiğin hayâllere dal ama benü bırak. Sükûtumu 

sana adadım yetmiyor mu bu Sana 

haksızlık ediyorum farkındayım. Ama bir şey 

gelmiyor M elimden. Ah, Melahat Hanım yâni 

ablan, çamaşırlarımı isteyen kadın, üç şekerîi 

çay dokunur, yarın akşam 'bekleriz. Hangi filimi 

seçersen seç... Gidelim ve sana haksızlık ettiğimi 

düşünerek seçtiğin her filme güzel diyeceğim. 

Pijamalarımı giymeliyim. Hava soğuk. Üşütmemem 

lazım : Annem, Melahat Hanım, Sibel. 

Kadınlar ne kadar birbirine benziyor. 

Uyumalıyım. 

' Uyumak. 

Boşa geçen bir günün üzerine deliksiz bir 

uyku. M es'ut. Bahtiyar. M es'ut insanlar vardır 

diyorum kendi kendime. Yastığa başını koyar 

koymaz uykuya dalabilen insanlar... Annem, 

Melahat Hanım, kardeşi, Mahmut Bey hep rnes'ut 

insanlar. Ben mes'ut değilim ama. Kafesten çıkan 

dostum da. Kah kah kah. Gülmek kolay peki 

sebebi 

5. 

Titreyerek uyandım. Üstüm açık kalmış. Perdeleri 

çektim. Gün doğmaya başlamış. Yeni bir 

gün. Dışarda kuş sesleri. Çarpıcı. 

Mektup yazacağım. Melahat Hanım'ın kızkardeşiyle 

sinemaya gideceğim. Mektup, sinema. 

Yeni bir gün : Bugün param az. Şelf -serviste 

bir şeyler yiyemem. Kıza da para ödettiremem. 

Öğlene doğru bir şeyler yapıp yemek en iyisi. Evde 

hazır bir kaç şey vardır. 

Bir kere daha yeniden aynı şeyleri ama hür 

olarak yaşamak için kalkıyorum yataktan, ©iliyorum 

değişmeliyim, değişmelisin, değişmeli, değişmeliyiz 

değişmelisiniz, değişmeliler. İlkini mutlaka 

yapmalıyım. Değiştirerek. Ah bu kuş sesleri .. 

Kuş sesleri değişmemeli... 

25

«Göklerde olan da yerde 

olan da Allah Taalâ'nmdır. Ve 

bütün işler de Allah Taalâ'ya 

döndürülür.» 

Âl-i İmran : 109 

O'nu her görüşümde Hazreti 

Türkistan'ı hatırlardım. Gözlerinin 

çekik oluşundandı herhalde. 

Dedeleri Hazret! Türkistan 

diyarından gelmişti biliyordum... 

Geceler boyu sohbet e- 

derdik. İçten içe; kendi yurdunda 

gurbet acısı çekmenin 

ne kadar zor olduğunu düşünürdüm. 

Lâkin bunu ona söyleyemezdim. 

O bana «insanları» anlatırdı, 

kısanların «insan» kılınması 

gerektiğini, Çağı anlatırdı. 

Maddeyi ve mânâyı... 

Sonra Afganistan'ı konuşurduk. 

Dağlarını, işgalci kâfirleri, 

mücahidleri. Gidip savaşabilmek 

istiyordu. Afganistan hasreti 

O'nda çölde su hasreti gibiydi. 

Gidememenin sızısını, buraya 

gelenlerle dindirmeye çalışıyordu. 

Uzun süreli ayrılıklarımızdan 

sonra, birbirimizden uzak 

kaldığımız günlerde geçen hayatı 

değerlendirirdik. Değerlendirmelerimiz 

üç aşağı beş yukarı 

benzer olurdu. «Müslüman 

farklı düşünmez» derdi. Haklıydı. 

Dünyaya bir iman perspektifinden 

1 bakmak gayretindeydik. 

İmana dayalı konularda farklı 

düşünemezdik. 

Ya ayrıntılar... Ayrıntılardak'ı 

«itilâfta hayır vardır» diyorduk. 

Kur'an O'nun herşeyiydi. 

Hepimizin yapmaya çalıştığını 

O'da tek hedef edinmişti. Kur'- 

anî bir hayat kurmak. Kur'an 

üzre yaşamak... Hayatın gayesini 

kavradığını «zahiren» de olsa 

farkediyordum. Bütün gayreti 

«iyi kul» olabilmek içindi. 

ONUNLA 

KONUŞUR 

GİBİ 

Nuri GEDİK 

O'nu her görüşümde Hazret! 

Türkistan'ı hatırlardım de- 

mistim. Belki de bunun sebebi 

yalnızca gözlerinin çekikliği değildi. 

Alabildiğine belirgin «müslüman» 

kimliği de bende bu düşünceyi 

uyandırmış olabilir. 

Geçenlerde bir haber aldım 

O'ndan. Gittiği yerde iyiymiş. 

Gelenler orayı bir mektep kıldığını 

söylediler. Dönecekmiş. 

Bekliyorum. 

Daktilonun başına geçtiğimde 

O'nunla konuşur gibi yazmayı 

düşünmüştüm. 

«Ben cinleri ve insanları ancak 

bana ibadet etsinler diye 

yarattım.» 

Zâriyat; 56 

Son günlerde, sosyal ve kültürel 

cepheleriyle tartışma gündemine 

gelen İslâm üzerine çeşitli 

görüşler açıklandı. Çeşitli 

düşünce gruplarına mensup düşünürler 

«İslâm»ı kendi anlayışlarına 

göre «yorum»ladılar. Bütün 

bunlar yapılmaya devam e- 

diliyor. 

Aslında bu gelişmeler geç 

kalmış faaliyetlerin neticesidir. 

Problemler altında ezilen toplumun 

aydınları nihayet kendi 

kaynaklarının farkına varmışlardır. 

«Arkeolojik bir değer» haline 

getirilen İslâm incelenmeye 

değer bulunmuştur 1 . 

Bu, senelerdir «İs!âm»a o- 

lan inançlarını kaybetmemişlerin, 

kararlılıklarının haklılığını 

göstermesi bakımından ilginçtir. 

Gelişmeler yalnız Türkiye'ye 

has değildir. Dünyanın da dikkatleri 

İslâm'a yönelmiştir. Ciddî 

ilim adamları, sanatkârlar İslâm'ı 

incelemektedirler. Bunların 

bir kısmı Allah ve Resulü'ne 

iman etmektedir. 

Bu işin müsbet yanıdır... Fakat 

özellikle meselenin bir başka 

yanı biz müslümanlar açısından 

çok önemlidir. 

İslâm «hayat» dinidir. Yani 

islâm dini bünyesinde bir «dünya» 

anlayışını da ihtiva eder. 

«Dünya ahiretin tariasıdır. «Cennet 

ve cehennemin insanları bu 

dünyadaki eylemleriyle belli olacaktır... 

İçinde yaşadığımız çağ 

dünyamızı işgal eden kültür, bu 

kültürün tesis et iğ i çevre, yapılar 

gayrı İslâmİ'dir. İslâm plânlı 

olarak hayatın dışına itilmiş 

«keyfiliğe» terkedilmiştir. Yukarıda 

söz ettiğimiz «arkeolojik 

bir değer» haline gelmek budur. 

İslâm'ın mesaimi kabaca 

ferdî ve sosyal cepheleriyle ikiye 

ayırmak hatalı olmaz sanırız. 

Şüphesiz bu ayrımı yaparken 

ferdî ve sosyal hayatın içiçeliği 

gözardı edilmeyecktir. İslâm'ın 

«arkeolojik bir değer» olmaktan 

çıkarak yaşayan bir 

26

vakıa haline gelmesi ferdî ve 

sosyal mesajının özümlenmesi 

ile mümkün olacaktır. 

Son yıllarda yapılan çalışmalar 

İslâm'ın sosyal mesajını 

«çağdaş platformda ortaya koymaya 

yönelmiş ve müspet mesafeler 

katedılmistir. 

Ya ferdi 

mesaj... 

İslâm'ın fen olarak müslümana 

yüklediklerini tekrarlamaya 

bizce gerek yok. Zira bu 

konuda yeterince bilgi kaynağı 

mevcut. Ancak şu kadarını hatırlatmayı 

da elzem sayıyoruz. 

İnsan «Allah'tan başka ilâh olmadığına 

ve Hz. Muhammed'in 

O'nun kulu ve elçisi olduğuna» 

şehadet ederek müslüman olur. 

Artık o ,'slâm'ın mesajının tamamının 

muhatabı ve taşıyıcısıdır. 

Fert ve toplum olarak «iyiliği 

emreden, kötülükten sakındıran» 

bir fonksiyonerlik O'nun 

borcudur. (Burada mücerret iyi 

veya kötü değil Kur'anî anlamda 

iyi veya kötü söz konusudur). 

Artık «iyi kul» olmak ve 

topluluğuna bu şuuru vermek 

vazifesiyle donatılmıştır. 

Toplumumuzun meselelerini 

ortaya koyacak, halledecek ilim 

ve fikir adamlarımız, yaşayan 

insanı tahlil edebilecek edebiyatçılarımız 

bu büyük ve kıymetli 

gayretlerini ferdi planda 

«iyi kullar» olmak idealiyle yoğurabildikieri 

ölçüde İslâm yaşayan, 

hayatımıza hâkim bir kültür 

haline gelecektir. 

Aksine bir tavır «şirke» bulanmış 

dünya ve dev problemler 

karşısında yılgınlığa yahut kaçışa 

sebep olabilir. Bunaysa tahammülümüz 

yoktur. 

«Yeniden doğuş» hayatın 

akışını kavramış, çağın meselelerine 

vakıf Allah'a iyi kul olabilme 

gayretinde ve şuurunda 

kadrolarla gerçekleşecektir. 

O'na yeniden buluştuğumuzda 

«hürriyet»! soracağım. 

Muhtemelen bana «Düşüncelerinin 

hep hür olduğunu» anlatacak. 

Sonra lâf lâfı açacak yeni 

baştan imtihanı,, ahireti, cennet 

ve cehennemi anlatacak. •> 

ELLERİNDE BOZKIRIN GURBETİ 

Nihal YAZAR 

Gün göreli ipek saçlarının sarmaşığı 

Sevgin bir hatıranın gölgesinde saklandı. 

Ümit yalnız bir kelime, bekleyiş bir an 

Sap sarı gölgeler sarardıkça uzandı 

Yine solgun yine üzgün gözlerinde 

Yalnızlığın umulmaz mutluluğu 

Hülyaların doruğu kanatlandı. 

Sen o beklenen duruşunla uzaktan 

Çamlıca'nın Eski Saray Çeşmesinde 

Ürkek ceylan bakjşı kirpiklerinde 

Şarkın mabudeleri gibi renksiz 

Çeşmenin mermerleri canlandı. 

Hangi sevdayı hatırlatır bilemem 

Hangi güzel tasviri mümkün değil.. 

Kavuşmayı arzu etmeyen bir çağlayan 

Işıltısı göz bebeklerinde belli. 

Belli içten kaynayan bir heyecan 

Durgun suların aksini hatırlatır, 

Deniz özleminde yüreğim umman.. 

İnce bir ipek hışırtısı verdi. 

Neden bilmem ellerimin soğuğu 

Yumdum gözlerimi fıstık ağaçlarına 

Gönlümde hep o heyecan o ışık 

Acıların durağı yeşil bahçelerde 

Çayırbaşı Parkı kırık yıkık 

O gözlerinde hülyalı hüzünler 

Yeşilli kız çocuğu elleri soğuk 

Hayalini duydum yüreğimde.. 

Sen yine ipek saçlarınla kal 

Karanlık gözlerinde umut ışıkları, 

Yüreğin doluyken lâciverd sulara, 

Sen, yine, gönlünde bin hatıra, 

Varlığı herkesten başka duymanın sevinci 

Kavuşma istemeyen ayrılıklarda 

Kalbinde sevdasızlık sancısı 

Ellerinde Bozkırın Gurbeti..

Dilaver CEBECİ 

CANBAZ, Emine Işmsu'nun 

son romanıdır. Az roman okuyan, 

hele hele münekitlikten 

hiç anlamayan bir insan olarak 

CANBAZ dan bahsetmek ihtiyacını 

niçin duydum CANBAZ 

in herkesin ilgisini çekecek 

değişik bir yanı vardır. İşte e- 

serin bu tarafı benim de ilgimi 

çekti. CANBAZ, daha dün bütün 

katılığı ile içinde yaşadığımız, 

her safhasına şâhid olduğumuz 

12 Eylül öncesi dönemini ele 

alıyor. Eserin bu yönünü daha 

sonra inceleyeceğimiz için, şimdi 

Emine Işmsu'nun şahsiyetinden 

söz etmek istiyoruz: 

Işmsu, şiir yazmış, nesirde 

aşağı yukarı her formu denemiş 

tecrübeli bir san'atkârdır. O yaratılıştan 

san'atkârdır. Onu daha 

önceleri; Bir Yürek Satıldı, 

Bir Milyon İğne, Ne Mutlu Türküm 

Diyene, Adsız Kahramanlar, 

Küçük Dünya, Azap Toprakları, 

Ak Topraklar, Tutsak, 

Sancı ve Çiçekler Büyür adlı e- 

serlerinden tanıyoruz. 

Işmsu'nun biraz gizli ama, 

derin ve manâlı bir dünyası vardır. 

Bu dünyada yeni ve eski içice... 

Çağın ve geçmişin binlerce 

karakteri bir arada yaşar. 

Ağlarlar, gülerler, severler, nefret 

ederler. Işmsu zaman zaman 

bu tiplerden bazılarını seçip bütün-orijinalliği 

ile önümüze koyar. 

Işmsu'nun konusu hep insan 

ve insaniliktir. Bazan onların 

ruh hallerini bize o kadar 

başarılı bir şekilde anlatır ki, bu 

şahıslardan bazıları ile hemen 

imtizaç eder,, romanı onunla birlikte 

yaşarız. 

Işmsu, batının insanını da 

iyi bilir muhakkak. Ama onun 

insanı hep Türk insanıdır. Çağımızda 

pek çok problemlerle başbaşa 

kalmış olan milletimizi ve 

onun insanım ele alması elbette 

milliyetçiliğinin ve toplumculuğunun 

icâbıdır. Işmsu'nun eserlerinde 

solcuların sık sık «Sosyal 

içerikli» falan diyerek paye ve 

klas vermeğe çalıştıkları güdümlü 

«Yapıtlar» da olduğu gibi; 

hasta ve hilkat garibesi tiplere 

rastlayamazsınız. Onun ele 

aldığı her şahıs gerçek, canlı 

çıkarılma 

ve hayatın içinden 

dır. 

Işınsu'yu yıllardır tanırım 

Çalışkan, tahlilci, hassas, bazan 

ketum fakat cemiyetten kopmayan 

bir insandır. 

Ben CANBAZ'm konusu i- 

çinde yaşamış bir insanım. Onu 

okumayı çok istiyordum. Doğrusu 

kendimi de aradım orada. 

Tanıdıklarımı, arkadaşlarımı... 

1967 - 19Ö0 yılları arasındaki 

döneme hep «Anarşi dönemi» 

deriz. Bir bakıma isabetli 

bir isim. Fakat kâfi değil. Bunun 

tartışmasına burada yer 

veremeyiz. Işmsu, CANBAZ'da 

menfaatçileri, piyonları, sahtekârları, 

hâinleri, çaresiz samîmileri 

aynı cemiyet içinde, 

hem de birbirleriyle münâsebet 

hâlinde anlatıyor. İşte «Anarşi» 

yakıştırmasına uygun bir hâl. 

Ve kafaların içindeki anarşi! 

Gerçek anarşi, anarşinin anası 

...Kafaların içinde vuruşan 

kelimeler, mefhumlar, tasavvurlar, 

hayaller... 

özetlenebi 

CANBAZ şöyle 

lir: 

Ankarada Gazi Eğitim Enstitüsü 

İngilizce, bölümünde 

tahsil gören Selen Atasoy, Gaziosmanpaşa'da 

Sevim Hanım'in 

pansiyonunda kalmaktadır. Annesi 

Gülnaz Atasoy ise, İstanbul'da 

bir sendikanın başkanı 

dır. Selen'in kaldığı pansiyonda 

.ülkenin ünlü iş adamlarından, 

fabrikatör Akif Koçsa'nın 

kızı Tülin de kalmaktadır. Selen 

sol telkinlerin te'sirinde kalmamıştır. 

Fakat Tülin tamamıyla 

sola inanmış bir kızdır. Buna 

rağmen aralarında ciddî bir çatışma 

görülmez. Sevim hanım, 

zekî, dikkatli merhametli ve 

görgülü bir kadındır. Pansiyon'a 

zaman zaman gelip giden İlhan 

Kasapoğlu, Sivaslı, Ortadoğu 

Teknik Üniversitesinde okuyan 

yiğit ruhlu bir ülkücüdür. 

Siyasal Bilgiler Fakültesinde o- 

kuyan Mehmet Gün de pansiyon'a 

gelip giden, temiz düşünceli 

insanî değerlere ve iman'a 

önem veren bir tip olup, Sevim 

hanımın yeğenidir. Selenle arasında 

hissî bağlar mevcuttur. 

28

Selen, Ankara'da, bu insanların 

arasında mücâdele e- 

derken, annesi Gülnaz hanım da 

İstanbulda işveren ve sendikacı 

entrikaları arasında ideallerini 

savunmaya çalışmaktadır. 

İşçi kesiminde yer alan Ali 

Çubuk, lise sıralarında kandırılarak 

«devrimci» yapılmış ve 

sonunda Akif Koçsa'yı öldürecek 

hâle getirilmiştir. 

Öğrenci, işçi, işveren, sendikacı 

kesimlerinde ayrı ayrı yapılan 

mücâdele çeşitli vesilelerle 

birbirine bağlanarak bütünlük 

kazanıyor. 

Eserde önemli bir yeri olan 

Akif Koçsa, gerçekten 20. asır 

Türk cemiyetinde sık sık rastlanan 

bir iş adamı tipidir. Onun 

etrafındaki bir takım uşak ruhlu 

kimseler de reel tiplerdir. Cemiyetimiz 

bu tiplerden çok zarar 

görmüştür. 

Sevim Gün hanım, sâdece 

yazarın idealindeki bir şahıs intibaını 

veriyor. Romandaki türden 

bir pansiyonculuğun pek 

gelişmediği Türkiyemizde, feraseti, 

basireti, kültürü^ kibarlığı 

ve iyi kalpliliği ile böyle bir 

kadına tesadüf etmek pek zordur. 

Bu sebebi e Sevim Hanım'a 

'ancak ideal bir tip nazarı ile 

bakmak lâzım gelir, diyerek o- 

nu sun'îi tipler arasına koyuyoruz. 

Gülnaz... Ana Gülnaz, münevver 

Gülnaz, asîl Gülnaz, dürüst 

Gülnaz... Gülnaz'm - daha 

pek çok sıfatları var. Ben. Gülnazla 

sendikacılığı bağdaştıramıyorum. 

Romanda Mehmet Gün'e 

rastladığımda, eserin mihver 

adamı herhalde bu olacak demiştim. 

O biraız silik kaldı. Mehmet'in 

sağlam bir karakteri var. 

Düşünceleri umumiyetle güzel. 

Romanda ağırlığını hissettirseydi 

büyük kazanç olurdu. 

Tülin, şuurlu bir solcudan 

beklenen «eylemeleri gösteremiyor. 

Halûk Bozkır'ın evini 

darmadağın eden Tülin hâriç... 

İlhan, vak'aların geçtiği yıllarda 

ülkücüler arasında mevcudu 

epeyce olan popüler tiplerden 

birisidir. Saf ve sağlam 

imânından, Türklüğünden ve 

Sivaslılığmdan güç alan, romanı 

nefeslendiren şahıslardan 

birisi... Sahifeler arasında canlı 

- kanlı, dipdiri, uzansan tutulacak 

kadar müşahhas ve mücessem... 

Ali Çubuk için de aynı şeyleri 

söylemek mümkündür. O- 

nun, «devrimcilik» tuzağına 

düşmesi hikâyesi, son derece 

başarılı bir şekilde anlatılarak, 

Türk cemiyetinin mühim bir 

yarasına parmak basılmaktadır. 

Prof. Halûk Bozkır çok kenarda 

ka 7 mış. Okuyucu onun 

daha nice Ali Çubukları «bilinçlendirdiğini» 

yakından ta'kib etmeliydi. 

Şahısların hepsi de gerçekten 

canbaz. Bir ipin üstündeler, 

denge âletleri var... Onları 

seyredenler, alkışlayanlar var. 

Ağır - aksak, sallanarak, «Uzun 

ince bir yolda» gidiyorlar. 

Veysel'in o güzelim kıt'aları 

bölümlerin başında anahtar 

gibi. Ne kadar güzel bir usûl. 

Duyan bir san'atkâr için bulunmaz 

ilham kaynağı. O güzel 

dörtlüklerden birisini can ve gönülden 

okuyarak başlayan bir 

san'atkâr neler yazmaz... 

Sivas ve Sivaslılar her nedense 

ön plânda. Aslında bu benim 

için son derece isabetli. 

Çünkü Sivas bende hep gurbet 

duyguları uyandırır. Hattâ birkaç 

yıl önce yazdığım bir mensûrede 

Sivas hakkında şöyle 

demişim: «... Sizin de aklınıza 

Sivas mı gelir ayrılık denince 

Nasıl böyle imtizaç etmiş 

Sivasla ayrılık Hiç baktığınız 

oldu mu sözlüklere Aradınız ,mı 

Sivas'ın ma'nâsmı Sivas ayrılık 

demek mi yoksa» 

Sivas... Göç'ün, ihmâlin, 

çilenin .yiğitliğin ve sağlamlığın 

sembolü... 

Aslında 12 Eylül öncesinin 

Türkiyesinde olup bitenleri anlatmak 

çok zor. Işmsu bütün 

büyük san'atkârlar gibi zora 

tâlib olmuş ve zor'u başarmaya 

çalışmıştır. 

«Devrim» cinnetinin beslendiği 

esas kaynaklar, «devrimci» - 

lerin kinleri ve sevgileri, «devrimci 

romantizmi daha derinlemesine 

anlatılabilirdi. Keza Ülkücülerin 

idealleri, gerçekçi 

ve ütopik yanlan daha çok anlatılabilirdi. 

Fakat bu taktirde 

zâten hacimli olan kitap iyice 

büyürdü. 

Sendikacılık entrikalarına 

fazla yer verilmesi eseri biraz 

ağırlaştırmıştır. 

Ancak, darmadağın olmuş, 

iman ve fikir birliğini kaybetmiş, 

her bir ferdi kendi başının 

çâresine bakmak zorunda bırakılmış 

bir cemiyeti gayet iyi 

gösteren Canbaz, henüz târih 

bile olmamış kısa bir geçmişten 

bize ibret dersi çıkaracak 

çapta bir eserdir. 

Romandaki cemiyet tanı bir 

kaos içinde. Haklı ile haksızı 

ta'yin de tipler okuyucuya ip 

uçları veriyor. Her eserin okuyucuyu 

tefekküre sevk eden 

bir mâhiyette olması lâzım geldiği 

muhakkaktır. Canbaz bu 

açıdan da görevini ifâ etmiştir. 

Vak'alar üzerinde tefekkür... 

Kur'ân-ı Kerîmde de defalarca 

ifâdesini bulan ilâhî emir... Hakikati 

yakalamaya talip insanın 

ezelî ve ebedî çilesi... 

Gecekondu, 20. yüzyıl Türkiyesinin 

büyük derdidir. Anadolunun 

tertemiz insanlarını 

devletine ve milletine düşman 

hâle getiren bu keyfiyet Canbazda 

az izlenmiştir. 

Işmsu, gecekondu kültüründen 

haberdâr. Bu konulara el 

atmanın solun tekelinde olduğu 

veya öyle zannedildiği bir devirde, 

romancımız, cesaretle ve istismardan 

uzak bir tavır içinde 

vak'aya yaklaşmıştır. 

İşmsu'nun dili konusunda 

fazla diyeceğimiz yoktur. Onu 

eskiden beri biliyoruz. Ancak, 

bu tertemiz Türkçeye sevdiği 

bir kaç kelimeyi zaman zaman 

sun'i bir tarzda sokmaz ise eksiği 

kalmayacaktır. Nanca gibi.) 

: 

Yeni yeni romanlara ve başarılara 

Işmsu! 

29

KÜLTÜR SOHBETLER/ 

BATILILAŞMA - II- 

Taha AKYOL 

(Geçen sayıdan devam) 

III. Selim Avrupa'ya ilk defa talebe yolluyor. 

{Tıpkı Japonların yaptığı gibi. Japonlar da 

kalkınmaya öyle başladılar.) Ve gönderilen ilk 

talebelerden İshak 'Beye şu emri veriyor: 

«Envayi fünun ve maarifi tahsil ediniz.» 

iBu sırada III. Selim devlet adamlarından devleti 

nasıl kurtarabiliriz diye layihalar ister ve 

kendisine 18 tane layiha verilir. Bunlardan Atıf 

Efendi 'muhafazakar görüşü temsil eder. Fransız 

ihtilalinin «eşedd-i küfr» bir hareket olduğunu, 

Fransa'da'ki sosyal intizama 'kargaşa verdiğini, 

bize Avrupa'dan hiçbir fayda gelmeyeceğini olsa 

olsa bize aynı felaketlerin geleceğini söylüyor ve 

«Sultan Süleyman Efendimiz devrinin kavamat, 

nizamat ve evamirine» .dönmemiz lâzım gelir diyor. 

Bir de Rasih Efendi vardır. Bu III. Selim ü- 

zerinde etkili olmuştur: Frenklerin harb fennine 

dair kitapların tercümesi ve Avrupa'dan mütahassıs 

getirilmesi. Çünkü eski Osmanlı harb stratejilerinin 

günümüzde çöktüğünü söylüyor. 

Eski yeniçeri ve Sipahi askerinin yerine profosyonel 

ordunun kurulmasını söylüyor. 

Ve bir zamanların cihan hükümdarı olan ve 

askerlik tarihinde medeniyetin diğer safhalarında 

olduğu gibi harikalar yaratmış olan Osmanlı 

Devleti, Fransadan askerî öğretmen ta leb ediyor. 

6 tane bahriye zabiti ikişer tane mühendis subay, 

falan taleb ediyor. 

İli. Selim'in Avrupanın birçok merkezlerine 

gönderdiği bir ferman var. Bunu kısaca özetleyelim 

: 

«Fransa devletinin sureti idaresine ve tedavir 

ve menviyatını ve nizamı mülke dair kâfe-i 

halâsı ve bittahsis donanmaya müteallik kavaid-i 

mahsusasını ve umur-u askeriyenin vech-i 

tertrb ve tanzimini velhasıl devlet i âliyenin işine 

yarıyocak kâf e-i halası gereği gibi tahkik etmek 

hususu» adı geçen sefire emredilmiştir. 

3§ 

Dikkat ederseniz bu Avrupa'ya gitmemiş 

olan bir padişahın ağzından çıkıyor. Burada varacağımız 

tek netice şudur. Klasik Osmanlı düşüncesi 

karşılaştığı yeni bunalımın içerisinde zirvesini 

Koçi Bey'de gördüğümüz restorasyon işinde 

başarısızlığa uğradığı için gözler Batıya çevrilmiştir. 

Yoksa Batının içimize soktuğu ajanlardan 

dolayı gözler Batıya çevrilmiş değildir. 

III. Selimin Avrupa Harb fenni' hakkında söylediği 

sözler de enteresandır: 

«Bu kâfirlerin muharebeleri acaiptir, meydana 

çıkıp merdane muharebe etse hiç mülahaza 

etmem, lakin öyle etmiyorlar. Birkaç sene mukaddem 

benim tercüme ettirdiğim Volan nam-ı 

kitab mütalaa olunursa ne ettikleri malûm olur.» 

Hani bizim Köroğlu'nun var ya «tüfek icad 

oldu mertlik bozuldu» diye.. Bu, klâsik Osmanlı 

fenninin Batı harb fenni karşısında ne kadar çaresiz 

kaldığını gösterir. Ondan sonra biliyorsunuz 

Nizam-ı Cedid teşebbüs/ü vardır. Ve devrin 

din alimlerinden Münib Efendi, Nizam-ı cedid askerlerinin 

talim yapmalarına ve trampet çalmalarına 

seri cevazın olduğuna dair bir risale yazar 

ve bunun üzerine Nizam-ı cedid kurulmaya başlanır. 

Fakat Nizam-ı cedidi kurmak için de para 

lâzım, bir taraftan Yeniçerinin artık boş ,bordro, 

haline gelmiş, sürekli para harcayan masraflarını 

karşılıyacaksınız, devletin bütün masraflarını 

karşılıyacaksınız, bir taraftan da yeni ordu kurma 

masraflarını karşılayacaksınız. Bunun üzerine 

irad-ı cedid diye bir vergi çıkarılır. O zaman ağyan 

denilen bir nevî toprak ağalarında huzursuzluk 

meydana getirir. Rüşvetle mücadele açılır bu 

da bürokraside huzursuzluk meydana getirir. Ama 

yine de cihan devletleri savaşmak mecburiyetindedirler. 

Ve bitip tükenmeyen savaşlar... 

Ve II. Mahmut devri: 

II. Mahmut başa geçtiğinde biliyorsunuz 7 

yaşında bir çocuktur. Devlet işlerine alaka duyabilecek 

yaşlara geldiğinde Halil Rıfat Paşa'yı Rus-

aya gönderir. Dün bir Moskova kinezliği olan 

Rusya nasıl bu hale gelir.. Bunu .bizim de çok 

düşünmemiz lâzım arkadaşlar!.. Halil Rıfat Paşa 

Rusya'da tersaneleri görür, silah fabrikalarını görür, 

gelişen ticareti görür, serpilen şehirleri görür, 

kudreti ihtişamı görür. Ve derhal padişaha kanaatini 

bildirir: «Devlet-i Aliyyenin yaşaması için garbı 

taklitten başka çare kalmamıştır.» İlk defa taklit 

fikri de böyle gelir. 

Giderek Osmanlı İmparatorluğunda fikrî kıpırdanma 

hareketleri görülür. Buna iyi ya da kötü 

demiyeceğim, onu sonra diyeceğim. İlk Pan-osmanizm 

fikri, osmancılık fikri başlar. Nitekim II. 

Mahmut bu Osmanlıcılık fikrini tahakkuk ettirmek 

için «millet sistemine» son vermek, hepsini birden 

bir millet haline getirmek düşüncesiyle. 

«Tebamda müslümanı camide, hristiyam kilisede, 

yahudiyi de havranda görmek istiyorum» der. 

Tersane açılır fakat kışla açılır gibi açılır. İktisadi 

fizibilitesi yapılarak arz taleb prensibleri verimlilik 

hesapları yapılarak açılmaz. «Ben emir 

verdim, açın bir tersane» diye açılır, fakat yürümez'. 

Frpnsjız etkisinin yerine bu defa kuvvetli olarak 

Prusya etkisi geçer, disiplinli mazbut, kara 

ordusu fikri... Kılık kıyafette reform yapmakia 

devletin kurtarılacağı fikri uygulanır. Padişahın 

bu tutumlarından dolayı halk padişaha «gavur 

padişah» demiye başlar. Aynı zamanda Batı müziği 

ilk defa Donizetti zamanında deniz bandosunda 

kullanılmaya başlanır. 

Burada enteresan olan bir husus var. Demin 

son asır Osmanlı ilminin en büyük siması olduğunu 

belirttiğim ve bütün arkadaşlarımdan çok 

dikkatle okumalarını rica ettiğimi Cevdet Paşa'- 

ın Tezakir de çok enteresan bir mukayesesi vardır, 

diyor ki: 

Deli Petro da bizim Yeniçeri askerine benzeyen 

Sterlitz denilen askeri teşkilatı kaldırarak 

modem sayılabilecek bir ordu kurdu, biz niye 

muvaffak olamadık da Ruslar muvaffak oldu.. 

diyor ve bir noktaya dikkat çekiyor. Biz işi sırf 

hukukî düzenlemeler açısından gördük. Onlar meseleyi 

iktisadî açıdan gördüler onun için onlar 

muvaffak oldular, biz olamadık diyor, daha önemlisi, 

sosyal yapı ve zihniyete dikkat çekiyor. 

Buraya kadar Tanzimat devrine girmeden önce, 

bir devrin Tanzimat öncesi tablosunu çizmiş 

olduk. Burada bir zihniyet karşımıza çıkıyor: İşin 

özünü görememek. Burada teşekkül eden zihniyete 

değerli ilim adamı Sabri Ülgener «Ortaçağlaşma 

zihniyeti» diyor. Cemiyetin üst tabakalarında 

ağalık ve efendilik şuuru, bir nevi devletin ve toplumun 

çöküşünün ve kendi güçlerinin kayboluşunun 

marazi bir tezahürü olarak debdebe, asalet, 

nam, unvan merakı. Bugün iktisatçıların az gelişmiş 

ülkelerin en kötü hastalıkları dediği gösteriş 

duygusu. İktisada ehemmiyet vermemek ve «preekonomik 

zihniyet», iktisat öncesi zihniyet... 

Zaten 1785 yılında Türkiye'ye gelmiş olan 

Baron Dö Tot, «bizde, insanlar ticaret yaparak 

zengin olur, Türkiye'de insanlar memur olarak 

zengin oluyorlar» diyor. O zaman memur olmak 

demek, sadrazam olmak, Beylerbeyi olmak, Tanzimat 

devrinden sonra da Bab-i Ali bürokrasisine 

girmek... Böylece Türkler zaman içeririnde ekonomiyi 

önemsemedikleri için iki sosyal sınıfa ayrılmışlardır, 

ya köylü olmuşlardır yahut da bürokrat 

olmuşlardır. Peki ticaret.. İşte o azınlıkların 

işi... Sanayi olabildiğince azınlıklarda, matbaa 

örneğinde gördüğümüz gibi müsbet ilimler, 

de azınlıklarda.. Barış zamanında karasabanın 

başında köylü, savaş zamanında yine elinde silah 

köylü... Yahut da bürokrat olarak kalmışızdır. 

Bugün bile ekonomiyi materyalizm zanneden 

veya üretimi önemsemeyen birtakım akımlar var. 

Türkiye'de... «İşten artmaz dişten artar» diye 

konuşuruz. Yani kemerleri daha fazla sıkarak artırabilirsin, 

çalışarak bîr şey arttırmak mümkün 

değil! Kimde var bu çalışarak arttırmak imkânı 

Ticaretle uğraşan azınlıklar da var. Bizde ise yukarı 

sınıflarda ticaretle uğraşmak bir tenezzül 

meselesi olarak kabul ediliyordu. Türk ya köylü 

olur o vakit de «Etrak-i bîidrak» diye hakarete 

uğrar, ya da bürokrat olur... Yukarı sınıflar, o zamanın 

deyimiyle «havas» zümresi daha yüksek 

mevkilere geçerek servet sahibi olmayı düşünür. 

«Avam» ise «işten artmaz dişten artar» zihniyetindedir. 

Yani asıl iktisadî ve üretken faaliyetler azınlıkların 

elinde. Bu kanalla Türkiye'nin iktisadiyatı 

yarı - sömürgeleşmeye açılır. 

Yan sömürgeleşmenin başlangıcı bizde Tanzimat 

değil daha öncedir. 1781 yılında Tanzimat' 

tan aşağı yukarı 55 sene önce 1836 yılında İspanya 

ile Türkiye arasında bir ticaret antlaşması 

imzalanır. İspanya elçisi Don Suarez Babı Ali' 

de bir konuşma yapar, iki ülke arasındaki kardeşlik 

dostluk antlaşması çok iyi de ticaret antlaşması 

da yapıldığı için menfaatçe de bağlanmış 

olduk bu da çok iyidir. Bunun üzerine bizim 

Reis ül Küttab yoni Hariciye Nazırı, şu konuşmayı 

yapar: 

«Devlet-i Aliye ticaretin varlığını ve yokluğunu 

eşit sayar. Ve yalnız ticaretten gelen yarara 

ülke yararı gözüyle bakmaz». Avrupa için Önemli 

olan ticarî zihniyet, benim içinse dostluk).. 

Kıymetli arkadaşlarım buraya kadar izah ettiklerimiz 

Batılılaşma öncesi zihniyetimiz idi. Ancak 

Batılılaşma da bu zihniyetin bir devamıdır. 

Onlar da «Mehdi» yerine İngiliz Devlet-i Fahimanesini 

koymuşlardır. Tabii bu daha kötü, emperyalizm 

bakımından daha kötü bir şeydir... 

Cevdet Paşa Tezakirinde şöyle bir cümle kullanıyor 

: 

«Ol esnada Fransızcayı taallömle dahi meşgul 

oldum. Lâkin o devirde Frenk dillerini öğren- 

31

mek şiar-ı ulemaya ters göründüğünden bunu 

ihvan-ı tarikten mestur tutardım. Binaenaleyh 

Fransızcaya tam olarak alışamadım diyor.» 

Keşke üleme islâmî ilimlere tam olarak vakıf 

olsaydı ve aynı zamanda Fransızca gibi Batı dillerini 

tam öğrenseydi, de bizim kalkınma yollarımızı 

bulabilseydi. Ulema Batıya bu kadar kapanınca, 

Türkiye'de Batıdan ne alınacaktır meselesine 

karar verenler, Batılılaşmış çevreler oldular. 

Cevdet Paşa şöyle devam ediyor: 

(Sait Paşa Tanzimatın Batılılaşmaya karşı çıkan 

Devlet adamlarından biridir) «Sait Paşa hep 

eski fikirlere sahip olanları iş başına getirmek ve 

devieti eski taassub yolunda götürmek sevdasında 

olup buna ise asrın müteammil olamıyacağına 

aklım ermeye başlamış olduğundan müteessir 

oldum». Cevdet Paşa gibi büyük bir alim de eski 

fikirler ile işlerin yürümeyeceğini belirtiyor. 

Kıymetli arkadaşlarım, bu devirde Osmanlı 

edebiyatında da çöküntü vardır. Artık ne Baki 

vardır, ne Fuzuli vardır, ne Nefi vardır, ne Nedim 

vardır. Devrin şairlerinden Keçecizade şöyle diyor: 

Bir mevsim-i baharına geldik ki alemin 

Bülbül hamuş, havz tehi, gülistan harab 

İşte Tanzimat bu ortamın eseridir. Nitekim 

siyasî uygulamasında önce fikrî öncülüğünü yapan 

Halil Rıfat Paşa'lar, Mustafa Sami Efendiler, 

Sadık Rıfat Paşalar... Hep, artık, Tanzimat'tan 

önce daha Avrupayı taklit etmekten başka çare 

kalmadı diyorlar. Fakat bunların taklit dediği şey 

Avrupalılar gibi giyinmek, onların tüketim tarzlarını 

taklit etmektir. 

Bu hava içerisinde biz batılılaşmaya başlıyoruz. 

Osjmanlı İmparatorluğunun kurtulması için 

program olabilecek fikirler teklif edilmiyor, hep 

sloganlar teklif ediliyor. İşte batı medeniyeti, 

maarifi, kıyafeti, bunu aldığımız zaman... Ama 

ekonomi nasıl olacak, üretim nasıl artacak, as- 

DİYALEKTİĞİMİZ 

fi 

ESTETİĞİMİ! 

S. Ahmeî ARVASİ 

SAHASINDA TEK ESER!.. 

Fiyatı: 250 TL. 

İsteme Adresi: P.K. 329 

Kızılay - ANKARA 

32 

ker nasıl düzenlenecek Üstünlük devrimizde bize 

itaat etmelerine alıştığımız, ama üstünlük onlara 

geçtiği için artık bize iteat etmeleri mümkün 

olmayan hristiyan tebayı ne yapacağız.. Onları 

tepeleme gücümüz de olmadığma göre.. Böyle 

müşahhas konularda hiçbir teklifimiz yok, bu zaten 

bizim milletimizin umumî zaafıdır... İşte şu 

fikir gelecek ve her şey düzelecek... Peki o fikir 

geldiğinde enflasyonu nasıl düzeltecek.. Hele fikir 

gelsin de o zaman düşünürüz... Hep işi erteleriz 

böyle. Nasıl eskiden Kanunî devrine 'dönüldüğünde 

her şey düzelir demisizdir, müşahhas 

çözümler göstermemişizdir... Tıman ne yapacağız, 

Ağyanı ne yapacağız, maliyeyi ne yapacağız.. 

Orduyu nasıl ıslah edeceğiz.. Üretimi nasıl 

arttıracağız.. Bunlara cevap yok... Şimdi de 

Batıya dönelim; yine demin söylediğim müşahhas 

konulara cevap yok. Aynı zihniyetin devamı... 

Ve bu şartlar altında Mustafa Reşit Paşa 

«terbiye-i nass ve icra-i nizamat» dediği Batı medeniyetini 

aynen taklide yönelir. Ve hatta Batıcılık 

o derece mistisizm haline gelir ki Mustafa Reşit 

Paşa için yazdığı şiirde Şinasi, Mustafa Reşit 

Paşa'ya «medeniyet resulü»der... Burda da yine 

eski zihniyetin devamını görüyoruz... Dini naslar 

ezeli ve ebedi hakikati ifade eder... Şahsi kanaatler 

ise ezeli ve ebedi hakikati ifade etmez... Hep 

ezeli ve ebedi hakikati bulduğunu zanneden intihat 

devri düşüncesi ezeli ve ebedi hakikatle günlük 

hakikati birbirine karıştırmış, aradaki farkı 

kaybedince hayattan, gelişmeden kopmuş 

Bu şartlar altında ekonomiyi bilmeyen, ekonomiyi 

önemsemeyen bir zihniyet, İngiltere'yle 

bir ticaret bir antlaşması imzalanmasının sebebi 

de siyasidir. II. Mahmut zamanında bir Osmanlı 

valisi olan Kavalalı Mehmet Ali Paşa'nın ordusu 

Kütahya'ya kadar gelmiştir. Onu durdurmak için 

İngiliz desteği istenmiş, İngilizler destek vermemişler. 

Ruslar'la antlaşmışızdır ve Aynaiıkavak 

antlaşmasına göre de Ruslar İstanbul'a gelmişlerdir. 

İngilizler bundan rahatsız olunca da, Ruslardan 

daha fazla korktuğumuz için, İngilizler'i 

tatmin etmek için bu antlaşmayı yapmışızdır. Bu 

antlaşmanın yapılmasından sonradır ki Ruslar 

Aynalıkavak'tan uzaklaştırmışızdır ama Osmanlı 

ölüm fermanını imzalamıştır bu antlaşmayla. Bütün 

gümrükler kaldırılmış ve Osmanlı ülkesi İngilizlere 

açılmıştır... Başlangıçta bir «yed-i vahit» 

sisteminden bahsetmiştik... Karaman'dan İstanbul'a 

gelen maldan ayrı bir devlet gibi vergi almışızdır. 

Bu vergi Türkler için devam ederken 

İngilizle r için kaldırılmıştır. İstanbul'a deniz yoluyla 

geiet- K 'f İngiliz malını Üsküdar'dan yola çıkaralım. 

İzmit'e geldiğinde İngilizler hiç vergi 

vermiyecek fiyat iki lira ise iki liraya satacak bizim 

ki ikinci bir vergi ödeyecek fiyatı iki liraysa 

{ki daha pahalıdır fabrikasyon olmadığı için) elli 

kuruş da vergi ödediği için 2,5 liraya satacaktır... 

Tabi Türkün maiı satılmayacak, iki liraya

İnıgjlizinki satılacak... Ordaki hangi malı alır, tabii 

ki İngiliz malını... Kendi aleyhimize olan bir 

sistemi berbat bir muhafazakarlık anlayışı ile korurken 

bunları İngilizlerin lehine kaldırmışızdır. 

Enteresandır Osjmanlı tüccarı dışarıya mal satacağı 

zaman ondan yüzde 9 ihracat vergisi yüzde 

üç de harç olmak üzere yüzde oniki vergi alıyoruz... 

Dışarıdan içeriye mal girerken de ondan 

sadece yüzde üç vergi alıyorduk, Dünyanın hiçbir 

yerinde görülmeyen bir uygulamadır. 

Sebep, Avrupayı kalkındıran merkantilist zihniyet 

çağını osmanlı düşüncesi yaşamadığı içindir... 

Büyük Osmanlı kumandanlarını sayabiliriz... 

Fıkıhçılprını yani hukukçu lan nı sayabiliriz, 

alimlerini .filozoflarını sayabiliriz hatta yer yüzünde 

müsbet ilim çağını açan büyük alimler de sayabiliriz 

ama bir tane iktisatçı sayamayız... Var 

mı... Ben bilmiyorsam arkadaşlar söylesinler... 

İşte bu bizim' millî zaafımızdır. Hem ananevi inhitat 

dönemimizde ortaya çıkan hem de batılılaşma 

dönemimizde... 

Bu yapılan antlaşma sebebiyle Osmanlı İmparatorluğu 

İngilizin bir pazarı haline gelir. Öyle 

ki 1840 da İngiltere'den Türkiye'ye gelen mal 2,8 

milyon Sterlin iken 1860'da 11 milyon Sterline fırlamıştır. 

Bu kadar malın satılması bu ihtiyacı karşılayan 

Osmanlı sanayinin çökmesi demektir... 

Aynı antlaşma bir süre sonra Fransızlarla da yapılır 

1846 da 97 milyon Frank iken Türkiye'ye gelen 

Fransız malları, 1862 de 251 milyon Franka 

çıkar. 

Şimdi durumu Rusya ile mukayese edelim... 

İngiltere 1845'de Rusya'ya 10,8 milyon Dolarlık 

mal satmış bize de 11 milyon Dolalrlık mal satmış, 

aynı tarihte, aşağı yukarı eşit... 1849'a gelindiğinde 

yani dört yıl sonra Rusya'ya satılan İngiliz 

mallarının miktarı düşmüştür 7,5 milyon dolara... 

Bizimki 11 den 12 ye çıkmış... Tam, işte, 

eller gider Mersin'e biz gideriz tersine sözü... O 

sırada Rusya'da iktisatçılar yetişiyordu, biz de 

yoktu... İstanbul korkunç bir tüketici şehir haline 

gelmişti 11 milyar 841 milyon liralık ithalat 

yapılıyordu, İstanbul'da. İstanbul'dan dışarıya 

sattığımız mallar iste sadece ikiyüz yetmişdört 

milyon liradır... Neden .. Çünkü katibime kolalı 

gömlek gerekir o da dışarıdan gelirdi. Setre pantolon 

gerekir o da dışarıdan gelir... Piyano modası 

çıkmıştır o da dışarıdan gelir... Ve bir takım 

romanlarda ortaya çıkan hep Osmanlı klâsik döneminin 

varisi olan yüksek sınıflardan başlayan 

zevk, sefa, tüketim bunu gerektiriyordu... Bunun 

yine en güzel izahını Cevdet Paşa yapmıştır... 

Bu dönemde İstanbul'a sayfiyeye Mısır'dan hanımlar 

gelir hidivlerin hanımları... Bunlar o kadar 

ihtişam, lüks), debdebe içindedir ki hepsi peçeli 

falan, muhafazakârdırlar ama korkunç bir 

ihtişam içindedirler... Biri yola çıktığı zaman arkasından 

500 kişilik hizmetkârlar geliyor... Onlar 

onu yapar da koskoca İmparatorluk bir eyaletten 

geri mi kalır! Bizimkiler de başlıyorlar. Bu rekabet 

yüzünden devlet iflâs ediyor... Hanımların rekabetinden 

devlet iflas ediyor. 

Bütün bunların neticesinde Tanzimattan önce 

Bursa'da 10 bin tane ipek dokuma tezgahı 

varken Batıdan gelen malların rekabetine ddyanamadiği 

için 1848 de sayısı binden yetmişbeşe 

düşmüştür... Yine bu dönemde kadife imalatı 

% 80 gerilemiştir... Peki ondan sonra ne olacak 

Saten ve kadife gerekiyor, devlet için gerekiyor, onları 

dışarıdan alacaksın!.. Az sonra bu gidişin Osmanlıyı 

nasıl borçlandırdığına geleceğim... İstanbul'daki 

tezgahlar 30-40 yıl içerisinde 3160'tan 

37 ye düşmüştür... Peki bunun yerine ne gelmiştir..., 

Ermenilerin Rumların öncülüğünde bir komprador 

burjuvazi gelmiştir... 1915 de Enver Paşa'- 

ntn yaptırdığı bir sanayi sayımı vardır... Blançoyu 

veriyorum: 

1915 yılında tüm Osmanlı ülkesinde ancak 

282 tane işletme ayakta kalmıştır. Halbu ki yalnız 

İstanbul'da tanzimatın başlarında 3160 tane dokuma 

tezgahı vardı, diğer işleri bırakalım... 1915 

yılına geldiğimizde Osmanlıların elinde sadece 

282 tane işletme kalmıştır... Bunlarda da 14 piri 

işçi çalışıyordu... Biraz sonra o devrin Rusya'sıyla 

mukayese rakamlarını vereceğim.. 1914 de Osmanlıdaki 

yabancı sermayenin toplam değeri de 

şöyle... Fransızlar 3,3 milyar Frank, İngilizler ise 

22 milyon Sterlin, arazi emlak ve işletme sahibi 

de oluyorlardı... Tabii onların sahip olmaöı bizim 

kaybetmemiz manasına geliyordu. Bu durumu 

Rusya'yla mukayese edelim: 

Rusya'da 1863-1890 arasında büyük imalathane, 

büyük fabrika ve demiryollarında çalışan 

işçilerin sayısı 706 binden 1 milyon 433 bine çık- 

MASAL 

ALİ AKBAŞ 

Î mm 

33

mıştır. Çarlık zamanında korkunç bir sanayileşme 

bu... Lenin bir tarım ülkesini aldı falan ya... 

Yanlış bu... Rusya bu kadar belli bir nisibötte ama 

.bizimle mukayese edildiğinde korkunç derecede 

sanayileşmişti... 1890 yılında Rusya'da 1 milyon 

433 bin kişi çalıştıracak bir sanayi var... 

Bizim 1915 de el tezgahlarında 14 bin işçi çalışıyor... 

Bizim sanayimiz de bu... Neden... Batılılaşma 

mı Doğuluîaşma mı, ne dersek diyelim 

iktisadî bilmemenin neticesi... Ve tabii iktisadı 

bilmeden batıya karşı iken kendini belli bir otarşi 

içerisinde koruyabiliyor... Ama bir batılılaşma 

sevdasına kalkınca belki fabrikaya gidecek olan 

Osmanlı serveti katibin kolalı gömleğine, sevgilisinin 

Üsküdar yolunda düşen mendiline gitmiştir... 

Avrupa'da 1860 ile 1913 arasında üretim % 

700 misli artmıştır... Bizdeki tersine gidişin örnekleri 

olarak söylüyorum... 

İhtira beratları da enteresan örneklerdir... 

Bildiğiniz gibi üretimi arttıran yeni keşif ve icatlara 

ihtira beratı deniliyor... Bir ülkede verilen ihtira 

beratı sayış* o ülkede teknik buluş sayısını 

ve iktisadî canlılığı ıgösterir... Bizde ihtira beratı 

falan sıfır... Hep dışarıdan patentle idare ediyoruz... 

O sırada Amerika'da 1840 yılı içerisinde 

473 tane ihtira beratı verilirken, 1907 yılında yine 

bir yıl içerisinde 36620 ihtira beratı verilmiştir. 

O kadar yeni buluş üretimin artmasına uygulanmıştır. 

Peki biz ne yapıyorduk.. Biz ise demin 

ööyledim katibin mendil, piyano işleriyle uğraşıyorduk... 

Bu kadar yıkılan bir imparatorluğun aydınlarının 

kurtuluş yolu aramamaları ve bazı ideoloji 

hareketlerinin başlamaması düşünülemezdi... 

Nitekim Oslmanlı İmparatorluğunda başlayan ilk 

ideolojik hareket hemen hemen herkesin katıldığı 

Pan-Osmanlıcılıktır. İslâm hakimiyetine dayanan 

«millet sisteminin» yürümesi artık mümkün 

değildir... Bunun için de din ırk, mezheb ayırımı 

yapmadan bir statü oluşturmak... Osmanlı 

vatandaşlığı espirisi altında birleştirmek istediler. 

MİLLÎ BÎR FELSEFE ANLAYIŞI 

KAZANMAMIZA YARDIMCI 

İKİ KAYNAK ESER 

-FELSEFENİN İLKELERİ" 

"FİLOZOFLARIN ÖZELLİKLERİ" 

Prof. Dr. Nihat KEKLİK'in «Felsefeye Giriş» 

serisinin bu ilk iki kitaıbını derginiz DOĞUŞ % 25 

indirimle dağıtıyor. 

İki Kitap: 700 TL. 

% 25 indirimle: 525 TL. 

P.K. 329 Kızılay - ANKARA 

Bu sistem yürümemiştir... Milliyetçilik akımının 

tesiriyle sistem yürümemiştir... Yeni Osmanlılarla 

I. Meşrutiyet şeklinde ortaya çıkmıştır... Serveti 

funûnün ortaya çıkardığı kozmopolitleşme de bunun 

bir devamı sayılabilir. 

Jön Türkler başlangıçta Ahmet Rıza Beyler 

Prens Sabahattin etrafında kozmopolit bir havada 

iseler de dış faaliyetler kozmopolit olmakla beraber 

içeride .başlayan faaliyetler gitgide milliyetçiliğe 

ve İslamcılığa yönelecektir. O yüzden İttihat 

ve Terakki hareketi Türkçü ve İslamcı bir harekettir. 

Ama dışardaki jön Türk hareketi böyle değildir, 

Osmanlıcı bir harekettir. Abdülhamidin ayrı bir 

durumu vardır. O azınlıkları bir arada tutma konusunda 

Tanzimatın fikrini devam ettirmiştir. Eğitim 

sahasında Tanzimattın başlattığı okulları yaygınlaştırma, 

Batı ilimlerini öğretme işini en başarılı 

şekilde devam ettirmiştir ancak özellikle dış 

politikada Abdülhamid topyekün batı emperyalizmine 

karşı Pan-İslâmizm siyasetiyle İslâm ülkelerinin 

toplu ağırlığını ortaya koymak istemiştir. 

Osmanlı İmparatorluğunun mukadder ölümünü 

bazı kayıpları göze alarak, bazı ciddi tavizler de 

vererek 33 sene uzatmıştır. Daha önce birbirlerine 

fazla temasta bulunmayan ancak medrese 

kitaplarında bütün müminler kardeştir diye ezberleyip 

geçen müslümanlar, Abdülhamid'in siyaseti 

sayesinde bir islâm alemî diye güç olduklarını, 

müşterek düşmanlarının bulunduğunu belli bir 

nisbette öğrenmişler ve nitekim millî mücadelede 

de bize yardım etmişlerdir. 

Ama Abdülhamid hareketi bir siyaset hareketidir, 

bir ideoloji hareketi değildir... Onun için 

de o siyasetin inanmış kitleleri yoktur, yalnız o 

siyaseti uygulayan bürokratlar ve görevliler vardır. 

Nitekim Abdülhamid tahttan indirildiğinde 

direniş şeklinde hiçbir şey olmaz. Böylece Abdülhamid 

bir siyaset modeli olarak kalır ama bir fikri 

ekol olarak devam etmez... Ta ki ittihatçılar 

yeniden Pan-İslâmizm ekolüne dönünceye kadar... 

İttihatçılar yeniden Pan-İslâmizm hareketini 

daha militan olarak uygulayacaklardır. 

Burada dikkatimizi çeken bir hareket milliyetçilik 

hareketinin ortaya çıkmasıdır. Bazı iddialara 

göre yahudi Durkheim'in mason talebesi Ziya 

Gökalp tarafından Avrupalıların İslâm alemini 

parçalamaları için uydurulmuş ve Gökalp'in 

ajanlığı ile Türkiye'ye getirilmiş olan bir ideolojidir! 

Bu tamamen saçma sapan bir görüştür. Çünkü 

en sön olarak milliyetçiliğe sarılanlar, Türk' 

lerdir. Çok milletli bir imparatorluk daha önce 

Osmanlı ve İslâm hakimiyetine dayanıyordu belirttiğim 

sebeplerle, bu durumu sosyal olarak, 

ekonomik olarak, psikolojik olarak, medeniyet 

olarak, maarif olarak devam ettirme imkânı kalmayınca, 

Fransız ihtilalinin de tesiriyle, bağımsız 

devletler kurmak temayülü başlamış ve ilk hareket 

de Balkan milletlerinde ortaya çıkmıştır. Ken- 

34

di milliyetini en son hatırlayanlar da, yine Gökalp'- 

in belirttiği gibi, Türkler olmuştur. Ondan sonra 

Araplar da başlayan birtakım hareketler. Eğer 

milliyetçilik bizim için haklı bir ideoloji ise Araplar 

için de haklı bir ideolojidir. Türkiye'de milliyetçilik 

hareketi bir takım aşırılıklarla, ırkçılığa 

varan eğilimlerle, Turancılık gibi uzun vadede iyi 

bir ülkü ama kısa vadede çok müceralı olan 

eğilimler göstermekle beraber, hiç olmazsa Türklük 

şuurunu bunlar uyandırabilmişlerdir. Eğer 

ittihada la rın başlattığı bir milliyetçilik ruhu olmasaydı 

biz Millî Mücadeleyi hangi ruhla yürütecektik.. 

Enteresandır Türkiye de ilk millî iktisat 

davasını da İttihadçılar ele almışlardır. Ondan ondan 

önce onların çapında bir millî iktisat davasının 

başlatıldığını göremiyoruz. 

Zaman sebebiyle birçok detayı ihtiva etmesi 

gerekirken özetlemek mecburiyetinde kaldığım 

bu Batılılaşmanın sonunda varacağımız hüküm 

nedir.. Varacağımız hüküm bir zihniyet meselesidir... 

Batılılaşmaya biz iyi dersek bir şey değişmiyor, 

kötü dersek yine değişmez çünkü yaşanmıştır. 

Ben Batılılaşmaya karşıyım. Batılılaşmanın 

demin de belirttiğim gibi bizim çöküşümüzü 

hızlandırdığı kanaatindeyim;. Ancak tarihe bakarkenken 

günümüze nasıl bakmamız gerektiğini 

tesbit etmemiz gerekir. Tarihte genel formüllerin, 

birtakım muskaların bizi kurtaracağı inancıyla 

yaklaşım yapılmıştır, kurtarılmamıştır. Halbu ki 

hem ilmî zihniyet hemı de İslâm medeniyetinin 

yükselme devirlerinde gördüğümüz İslâmî zihniyet 

bizi hep sebepler-neticeler zinciri açısından 

düşünmeye zorluyor. Siz istediğiniz kadar iyi 

ideallere sahip olun bu idealleri gerçekleştirecek 

organizasyonları bu idealin hangi safhada ne şekilde 

uygulanacağını gösteren programı ortaya 

koymadıkça bunlardan netice alınması mümkün 

olmuyor. Özetlediğimiz takdirde şu ortaya çıkıyor: 

Tanzimat devri ile başlayan batılılaşma bizim 

intihat devrimizdeki ortaçaglaşma zihniyetinin 

Batı tesirinde, Batı tüketim kalıpları içerisinde bir 

yarı sömürgeleşme halinde devamından ibarettir. 

Benim bu sınırlı zaman içerisinde söyleyeceklerim 

bunlar Soruları olan arkadaşlar varsa onlarla da 

sohbet edebiliriz... Teşekkür ederim. 

— Sizin Batılılaşmayla ilgili olarak tavsiye 

edebileceğiniz eserler hangileridir,. 

T AHA AKYOL: Arkadaşlar ,ben konuşmam 

arasında Sait Halim Paşa ile Cevdet Paşayı çizgilerini 

beğendiğim için tavsiye ettim. Çizgilerini 

beğenmediğim için de tavsiye edeceğim adamlar 

çoktur. Meselâ batılılaşmayı savunan eserleri 

okumamız lazımdır. Yanlış düşünmek bir zaafsa 

milliyetçi de yanlış düşünebilir, müslüman da... 

Milliyetçi verem olmaz, müslüman kanser olmaz 

diye bir kaide var mı.. Yok... Olabilir. Eğer 

yanlış düşünmek bir zihin hastalığıysa buna müslüman 

da, yakalanabilir milliyetçi de... Mühim 

olan sebepler neticeler zincirini dün yakalayıp 

bugün de aynı şeyi yakalamaya yatkın olabilmektir. 

O yüzden şu veya bu kitabı tavsiye etmek, 

başka kitapları tavsiye etmemek manasına 

gelmez. Bilhassa Osmanlı İmparatorluğunu Tanzimattan 

önce çöküşe sürükleyen, Tanzimattan 

sonra da yarı -sömürgeleşmeye sürükleyen zihniyeti 

iyi tanımak için bu konuda tasvip etmediğimiz 

eserleri meselâ klâsik dönem geçildikten 

sonra intihat devri ulemasının eslerlerini de okumakta 

fayda vardır... 

— Efendim yanlış anladıysam özür dilerim. 

Milletlerin yükselmesinde soy unsurunun önemli 

olmadığını esas unsurun zihniyet unsuru olduğunu 

belirttiniz. Belki devletlerin güçlü olduğu 

dönemlerde böyle olabilir ama güçsjüz olduğu dönemlerde 

tersine tepen bir durum olarak da ortaya 

çıkıyor. Tarihimizden örnekler verirsek mesela 

Sultan Abdülhamit Han hazretlerinin ikinci 

meclisi kapatma sebeplerinin arasında özellikle 

yabancı unsurların Türk unsuruna göre daha fazla 

olduğunu görüyoruz. Mesela Arap unsuru Türke 

göre hayli fazla. 

T AHA AKYOL: Gayr-i Türkler toplu olarak 

fazlaydı. 

— Mesela isteselerdi Arapça resmi dil olarak 

kabul ettirirlerdi. Ya o meclisin Türk milletinin 

millî menfaati paralelinde politika takip etmeyeceğinden 

meclis kapatılmıştı. Yine mesela Fatih 

Sultan Mehmet Han hazretlerinin zehirlenmesi 

olayı bir yahudi doktora bağlanır. Ben şimdi diyorum 

ki kritik noktalar da soy unsurunun önemi 

çok büyüktür. Belki güçlü olduğumuz dönemlerde 

dikkati çekmez ama güçten düştüğümüz 

zamanlarda bunlar kendisini ajanlık gibi yahut 

da milliyet şuuruna sahip düşüncelerle kendi 

menfaatlerine hizmet şeklinde tezahür edebilir. 

Kısacp soy unsMru önemlidir diyorum... 

TAHA AKYOL: Şimdi sizin söylediğiniz değişik 

bir zemin üzerinde, Ben temel amilleri belirtirken 

ifade ettim, mesela çok güçlü bir devlet 

düşünelimı buna ajanlar casuslar bir şey yapamazlar 

bir padişahı öldürürler yerine başka bir 

padişah geçer. Fatihi şehid ettiler de ne oldu.. 

Osmanlı imparatorluğunda hiçbir duraklama olmadı. 

Aksine II. Beyazıt zamanında çok iyi bir 

siyasetle devlet stabilize edildi. Ayrıca bir şey 

söyleyeceğim biz Osmanlı İmparatorluğunun yıkılışını 

meselâ devşirmelere bağlarsak yükselişini 

de yine devşirmelere bağlamamız gerekir. Bana 

göre ikisi de yanlıştır... Benim Özetlemek istediğim 

şu: Tarihte soyun rolünü inkar etmiyorum. 

Ancak bunu antropolojik ırkçılık manâsında 

ele almamak lâzımdır. Soyun rolü olmakla beraber 

esas amil, yükselme sebebini teşkil eden ilmî 

zihniyete sahip olup olmamaktır. İlmî zihniyet 

diye de çağlar üstü bir zihniyet yoktur her çağın 

kimyadaki elementleri göremezdik, ilmî zihniyeti 

başka başkadır. Biz Gazali devrindeki ilmî zihniyete 

bağlı kalsaydık dört tane element yeter der- 

35

dik, ve petro kimya sanayini kuramazdık. Ancak 

dinî hakikatler çağlar üstüdür. Her çağda iktisadî, 

siyasî içtimai fonksiyon icra eden ilim zihniyetine 

sahip olmak birinci amildir. Ondan sonraki 

amiller yok manasına değil... 

_— Efendim, asrımız isti'klâl ve hürriyet çağı bir 

de İslami uyanma ve şuurlanma çağı oiarak görülüyor. 

Bu arada son müstakil Türk devleti örnek 

olacak şekilde bizim esir Türk illerimiz de hürriyetini 

kazanmalı böylece mutluluğa bir yol açılmalı... 

Biz bunu örnek bir ideal olarak görecek 

miyiz.. Yoksa bizim gayemiz müstakil Türk 

devletlerinden ziyade daha da geniş muhtevalı 

bir şey mi olacak veya bu muhteva nasıl olacak 

bunu bize izah eder misiniz.. 

T AH A AKYOL: Rusya'nın Amerika'ya ve Avrupaya, 

bilhassa elektronik sahada borcu 50 milyar 

dolar. Bugün Rusya'da en koyu marksist, Leninist, 

kimyacı, Amerika'dan ithal edilen üzerinde 

Amerikan bayrağı bulunan IBM'i kullanarak 

hesap yapıyor. Dediğinizin detayına girmeyi gerekli 

bulmuyorum. Yalnız şunu söyleyeyim: Rusya'ya 

teknolojiyi bizim sattığımızı düşünelim... 

Dünya bugün ilmin geldiği boyutlar, ilim felsefesinin 

boyutlarında ,bir bunalımla karşı karşıyadır. 

Bu noktada da birçok ilim adamı artık bundan 

sonra sloz metafiziğe, ilahiyata aittir diyor. Biz 

Gazali'nin bilgisiyle değil Gazali'nin metodolojisi 

ile yeni bir felsefe geliştirdiğimiz takdirde ariyan 

insanlar buna bağlandığı takdirde, neticeleri düşünelim. 

Bizim amacımız şunu birleştirmek, şurayı 

burayı kurtarmak olabilir ama bunu günümüzdeki 

ilmî zihniyetle yapmak yerine eski zihniyetlerle, 

fütuhatla, savaşla yapmak yoluna gidersek 

o vakit, inhitat devrinde olduğu gibi Osmanlının 

doğru dürüst ordusu yokken Avrupaya cihat 

açan Pertev Paşanın durumuna düşmüş oluruz. 

İdealler ne olursa olsun onu gerçekleştirecek 

yeterli vasıtaya sahip olmadıkça o idealler 

hayal olarak kalmaya mahkûmdurlar. Günümüzde 

bunu gerçekleştirecek vasıta da İslâm düşüncesinin 

Gazali metodolojisi ile, Gazali bilgisi ile 

demiyorum, çağımızın ilmî zihniyetidir. Maddî vasıta 

da çağımızın en ileri iktisadî, teknik seviyesine 

ulaşmaktır. Bunu elde eden komünistse kömünizjme 

hizmet eder, Islâmsa İslama hizmet 

eder. 

Başka sorusu olan... Herhalde yok... Kıymetli 

arkadaşlarım bugünkü sohbetimizi böylece burada 

noktalamış bulunuyoruz. Bana böyle bir 

fırsatı verdiği için DOĞUŞ Edebiyat dergisi idarecilerine 

ve kıymetli vakitlerini ayırarak buraya 

kadar gelen hepinize teşekkür ederirm 

CİLT KAPAKLARINIZ HfiZIR!.. 

Siz okuyucularımızın elinizde bulunan DOĞUŞ sayılarını 

yıllar yılı muhafaza edebilmeniz için Cilt kapakları 

hazırlattık... Vinilex kaplama, yaldız baskı 

tekniği ile hazırlanan cilt kapaklarınızın fiyatı 250 TL. 

dir... Ödemeli gönderilmez... Bedeli "128589" nolu Posta 

Çeki hesabımıza yatırılarak istenebilir. 

1. CİLDİMZ SATIŞA ARZEDİLDİ 

Çıkan 12 sayımızı ihtiva eden 1. cildimiz satışa arzedildi... 

Bugüne kadar çıkan sayıları takip edemeyen 

arkadaşlarımıza önemli bir fırsat! Mahdut miktarda hazırlanan 

1. cildimizin fiyatı: 1200 TL. ödemeli gönderilir 

veya bedeli "128589" nolu Posta Çeki hesabımıza yatırılarak 

istenebilir. 

Ödemeli Sipariş Adresi: P.K. 329 Kızılay - ANKARA 

36

Bahattin KARAKOÇ 

Yahya AKENGİN 

Ali AKBAŞ 

KİTAPLARINI 

İMZALADILAR 

İt 

fflEfc^" 

Bahattin Karakoç ve 

Ali Akbaş imza gününde 

19 Mart cumartesi günü Doğuş camias* mutlu 

bir günü yaşadı. Okuyan toplum olma yolundaki 

Türkiye'nin müstakbel sahibi üniversite gençliği 

Türk şiirinin üç önemli ismini bir arada görmenin 

heyecanıyla kitaplarını imzalattılar. Bütün 

Türk varlığının olduğu gibi Türk sanatının da sahipsiz 

olmadığı bir kere daha açık seçik görüldü. 

Doğuş Edebiyat'ın düzenlediği imza gününe 

Kahramanmaraş'tan gelen Bahattin Karakoç «Ay 

Şafağı Çak Çiçek» adlı son şiir kitabını imzalayarak 

katıldı. Kardan beyaz saçlarıyla Dede Karakoç 

gençlere sıcak, samimi ve heyecan dolu cümleler 

yazdı. Haykırışı, feryadı ve sükûneti son kitabında 

birleştiren büyük şair şiirleryle de olduğu 

kadar özel hayatında da okuyan gençliğin 

göz bebeği durumunda. İmza gününde gençlerden 

daha fazla heyecanlı ve sevinçli görünüyordu. 

Söyleyecek çok şeyi oları bir şairin bu heyecanına 

ve sevincine katılmamak elde değil. Çünki 

davası olan bir sanatçının anlaşılmaktan başka 

bir endişesi olamaz. 

Şair Ali Akbaş kararlaştırılan saati biraz aşarak 

geldi. İnce güzelliklerin ve duyumların hassas 

şairi özel hayatında da aynı hassasiyetin adamı. 

Ancak Ankara'daki evi eşin dostun eksik olmadığı 

bir hane. İmsan «hane sahibi» olunca en başta 

uzaktan gelenler çok olur. Ali Akbaş'ın evi 

Ankara'apki devlet hastahanelerihin ilk durağı. 

Türkiye'nin her yerinden gelen eş dost bu evden 

hastahanelere taksim olur. Şaka bir yana bir memur 

maaşıyla bu kazanlar nasıl kaynıyor diye düşünüyor 

insan. Fakat biliyoruz ki bir besmelenin 

bereketini hiçbir kul tek başına taşıyamaz. Ali 

Akbaş onun için «dağıtan» bir şair. Büyük şehre 

intibak endişesi olmayan bir köylü olan Ali Akbaş 

garip gönlünün mahsulü «Masal Çağı» adlı 

ilk şiir kitabını imzaladı. 

Şair Yahya Akengin Kültür Bakanlığındaki 

görevinin yanında sansür kurulunda da üye. Yoğun 

çalışmalar içinde olan şair «Saatler ve Çehreler» 

adlı kitabını imzaladı. Her kitabı ile kendini 

yenileyen şair bu son kitabı ile gençlerden büyük 

ilgi gördü. Bunun en büyük sebebi şairin bu kitabı 

ile edebiyatımızda billurlaştığının açıkça görülmesiydi... 

Şiirlerindeki zerafeti davranışlarına 

da yansıtabilen Akengin gençlere zarif cümleler 

yazdı. 

İmza gününe gelenler arasında Ayvaz Gökdemir, 

Sevgi Kafalı, Sadık Kemal Tural, Hasan 

Latif Sanyüce gibi kalem erbabı güzel esprilerle 

güne renk kattılar. Açılış konuşmasıını ve şairlere 

«hoşgeldiniz» deme görevini üstlenen Sadık 

Kemal Tural öyle uzun ve ahenkdar bir cümleyle 

konuştu ki bir cümleden ibaret bu uzun konuşmayı 

tesbit etmek mümkün olmadı. 

İmza günü aynı heyecanla akşama kadar 

sürdü. Kalabalık el ayak çekince verilen yemekten 

sonra gece şairlerin yeni şiirleri dinlenildi. Ve 

Bayram Bilge Toker'in çalıp söylediği «Dağlar seni 

delik delik delerim» türküsüyle sona erdi. 

37

Artık Kalbimizde Yaşıyacak / 

Camiamız İçerisinde efendiliği, çalışkanlığı ve 

dürüstlüğü ile kendisini çevresine kabul ettiren 

Erzurum temsilcimiz Yaşar SUSAM'ı kaybettik. 

Çayıralan kazasının, Çandır Nahiyesinde doğan 

arkadaşımız, Erzurum Atatürk Üniversitesi 

Edebiyat Fakültesi öğrencisiydi... 

Arkadaşımızın dergimiz dosyalarına intikal 

eden

BAŞSAĞLIĞI 

Dergimiz yazarlarından değerli 

mütefekkir Cemil MERİÇ'in eşi 

Fevziye MERİÇ Hanım Hakk'ın 

rahmetine kavuşmuştur. 

Yazarımıza ve yakınlarına 

başsağlığı dileriz 

DERGİMİZE GELEN SON MEKTUBU : 

DOĞUŞ 

Doğuş Edebiyat'a 

Okuyucularınıza göstermiş olduğunuz yakın 

ilgi ve tevazudan dolayı sizleri gönülden selamlarım. 

Mektubunuzu aldım. Konulara gerekli hassasiyeti 

gösterişiniz, kültür hayatımızdaki aksaklıklara 

bir son verme arzusu, yaşatılmak istenen bir 

Türk - İslâm kültürü ve bunların her satıhta savunucusu 

olduğunuz gözden ve gönülden kaçmayan 

bir gerçektir. 

Dergimiz «Doğuş Edebiyat» yayın hayatı boyunca 

Türk - İslâm kültürüne hizmet edip, O'nu 

istenilen ulvî ve yüksek hedefe ulaştırma çabasında 

elbette ki yalnız katmayacaktır. Çünkü bu 

bizim millî bir vazifemizdir. Vazifeden kaçmak ise 

bizlere yakışmaz. 

«Temsilcilerimizden beklediklerimiz» kısmında 

yer alan sözleriniz ve görüşleriniz ise yerinde 

ve güzel. Temsilcilik bir geiip geçici tutku demek 

değildir. Temsilcilik bir etiket merakı da değildir. 

Bu bir sevda işidir, milletini, kültürünü, ananelerini 

ve bunları savunanlara bağlanıp sevdalanma 

işidir. 

Velhasıl] «temsilcilerimizden beklediklerimiz» 

başlığı altında yer alan yedi madde, nice 

yedi maddeleri omuzlamak, bunları yerine getirmek 

millî bir vazifemizdir. 

Ben de kendisini milletin derdine, geleceğine, 

ülkülerine adamış mefkûreciler ordusunun 

erlerinden biriyim. Kültür ve isanat sahasındaki bu 

gazanızı şimdiden kutlar DOĞUŞ Edebiyat'ın yazar 

- çizer, teknik eleman kadrosuna başarılar dilerim. 

ALPER MSOY YAZIYOR ! 

ÜLKÜ 

ÇİÇEKLERİ 

$ DESTAN GÜNLERİN 

DESTANI YİĞİTLERİ!.. 

# KANA DOYMAZ KARA YERDE 

BAYRAKLAŞANLARL 

# ŞİMDİ KOKLUYACAĞIZ 

HATIRALARINIZI BİR GÜL 

GİBİ!..» 

YAKINDA DOĞUŞ' DA 

Cenab-ı Allah yardımcınız ola... 

39

TEMSİLCİLERİMİZ 

İSTANBUL 

Dursun Selim GÜLERYÜZ 

ALMANYA 

Hasan KAYIHAN 

HOLLANDA 

Ahmet EVSEN 

AĞLASUN 

Sami DEĞİRMENCİ 

ADANA 

Oğuz Adem SELÇUK 

ALANYA 

Ahmet ÇİÇEK 

ARTVİN 

Ali Osman GÜZEL 

ANAMUR 

Orhan ARIÇELİK 

ANTAKYA 

Ahmet DEMİR 

AMASYA 

Zeki DİKİCİ 

AYDIN 

Selçuk UYSAL 

BALIKESİR 

Şaban MENCE 

BURSA 

Vehbi ÖRS 

BOZTEPE 

Veysel TURGUT 

BOYABAT 

Osman ÖZKAN 

Ömer UYSAL 

CİHANBEYLİ 

Ekrem YARBAŞI 

ÇANAKKALE 

M. Sıtkı TUNCER 

ÇAY 

İhsan GÜRBÜZ 

ÇAN 

Yunus ZEYREK 

ÇANDIR 

Hüseyin ÇOLAK 

ÇAYELİ 

Osman YILMAZ 

40 

DEMİRCİ 

İhsan AVCI 

DEVELİ 

Musa SERİN 

DENİZLİ 

Mehmet EROL 

ELAZIĞ 

Mustafa AKSOY 

ERZİNCAN 

Tahir Erdoğan ŞAHİN 

ERZURUM 

Mehmet ÖZDEMİR 

Mehmet EROL 

ESKİŞEHİR 

Saadettin YILDIZ 

EMİRDAĞ 

Sait ÖNACAN 

Ö. Faruk YALDIZKAYA 

GAZİANTEP 

Fatih BAYSAN 

GÖLCÜK 

Kürşad BOZKURT 

GÜMÜŞHANE 

Eyüp TAŞKIN 

Ali Erbay AYHAN 

İSKENDERUN 

Oğuz YAYAN 

İZMİR 

Kâzım ERYILMAZ 

KAHRAMANMARAŞ 

Bahattin KARAKOÇ 

Mithat GÜZEL 

KARABÜK 

Mustafa KEMAL 

KIRŞEHİR 

Remzi TAŞMURAT 

KASTAMONU 

Salih KAYAÇALI 

KOZAN 

Mehmet SAYGICAK 

MALATYA 

Mehmet GÜUSEREN 

SALİHLİ 

Önder ÖZGÜR 

SÖKE 

Hüseyin ÖZEVCİMEN 

TRABZON 

Nu reddi n ÖZ KAYA 

ORTAKÖY 

Celalettin KURT 

YALOVA 

Orhan KARADOĞAN 

YENİCE 

ZÎYA SÜER 

AÇIK TEŞEKKÜR 

Geçtiğimiz aylarda; 

Oğuz Yayan 

İskenderun 

Mehmet Özdemir 

Erzurum 

Saadettin Yıldız 

Eskişehir 

Recep Karabulut 

btanbul 

Şaban Mence 

Balıkesir 

Abdülkadir Çevik 

Urfa 

Mustafa Aksoy 

Elazığ 

Musa Serin 

Develi 

Lütfi Yılmaz 

Kozan 

Yaşar Bayar 

Kumru 

Mehmet Sayan 

Kastamonu 

Mehmet Öz 

Geyve 

50 abone 

30 » 

25 » 

22 » 

15 » 

15 » 

15 » 

15 » 

14 » 

10 » 

10 » 

5 » 

temin ederek dergilerine omuz 

vermişlerdir... Kendilerine en içten 

duygularla teşekkürü borç 

biliriz. 

DOĞUŞ

• • 

HAFTALIK DERGİNİZ 

hamle 

her pazartesi 

bayilerde 

OKUYUNUZ 

ÖKÜTÜNÜZ" 

AZERİ KASETLERİ DAĞITIMI 

Azerbaycanlı soydaşlarımızın musikflerme ait orjinal kaset örnekleri 

zengin çeşitleriyle dağıtımına başlandı. 

KASET ÇEŞİTLERİMİZ : 

64 sh.1C0 TL 

.Günümüzde i 

İSLÂMİYET Ve §§§1 

1. Zeynep Hanlarova I 

2. Zeynep Hanlarova II 

3. Elmira Rahimova I 

4. Elmira Rahimova II 

5. Baba Mirzayev I 

6. Baba Mirzayev II 

7. Nezaket Memedova 

8. Ş*vket Aliekberova 

9. Teymur Mustafaevı 

10. Ebîüfet Aliyev 

11. Yakup Memedov 

12. Azerbaycan Halk Dans Musikisi 

13. Canali Ekberov 

14. R. Mustafaev 

15. Azerbaycan Halk Şarkıları 

16. İlgama Kuluyeva 

17. Arif Babayev 

18. Avtandil İsrafilov 

19. Nisa Kasımova 

20. Azerbaycan Halk Musikisi 

Her kaset 750 TL. 

Ödemeli olarak isteme adresi: P.K. 583 Ulus/ANKARA 

(100 TL.)

edebiyat

PDF'lerinizi Online dergiye dönüştürün ve gelirlerinizi artırın!

Delete template?

Save as template ?