"Dil gÃ¶lgesi"nde bir Åair - ElazÄ±Ä Ä°zzetpaÅa VakfÄ±

Muhterem Okurlar, 

Bu sayımızın belirlenmiş bir konusu yok. İstedik ki yazarlarımız, 

şairlerimiz; köyünde, yaylasında, sahil kenarlarında tatlı esintilerle 

baş başa kalsınlar. Onları herhangi bir konuya yönlendirip can 

sıkıntısı peydahlamayalım. Biz de merceğimizi artık birçok ilimizde 

gerçekleştirilen şiir şölenlerine tutalım. Türkçe şenliği olarak 

algıladığımız Elazığ’da Hazar Şiir Akşamları’na, Sakarya’da Sapanca 

Şiir Akşamları’na, Bayburt’ta Dede Korkut Kültür ve Sanat Şöleni’ne 

bu niyetle katıldık. Oralarda gördüklerimizi, hissettiklerimizi yazdık.. 

Şiir Akşamları olacak da “Miskin kul Hoca Ahmet, yedi atana 

rahmet,/ Fars dilini bilir de, sevip söyler Türkçeyi” diyen inancımızın 

ve Türkçemizin kıymetlisi Hoca Ahmet Yesevi, hatırlanmayacak! Olur 

mu Dört yazarımız –Alimbay Botakaraev, Necdet Tosun, Hayati Bice, 

Necati Kanter- Yesevi’yi ve Yesevi’nin hoşgörüsünü anlattılar. 

Şiirimizin ve zihin dünyamızın mihenk taşlarından Hilmi Yavuz ile 

“Edebiyat”, Alman Prof. Dr. Armin Burckhardt ile “Dil” üzerine, küçük 

bir söyleşi yaptık. 

Evet, bu sayımızda belirlenmiş bir konu yok, ama konularımız 

arasında kopukluk da yok. İnancımızın, kültürümüzün mevzularını 

ince bir damarla elden ele, dilden dile aktarmaya çalıştık. Bütünlük 

kendiliğinden oluştu: Nazım Payam; Ses ve Yaz, Fırat Kızıltuğ; 

Kopuz Coğrafyası ve Musikimiz, Mustafa Miyasoğlu; Mimar Sinan’ın 

Dünyası, Mahir Adıbeş; Ayakları Mühürlü Atlar, Ünal Taşkın; Argamak, 

İhsan Yaşa; Türkülerde Sağlık Temaları, Ömer Kemiksiz; Ramazanda 

Çocuk Olmak üzerine düşüncelerini belirttiler. 

Ayrıca yazarlarımızın, şairlerimizin yeni çıkan kitaplarına dair 

okuma notları, incelemeler… 

Hikâyesiz, şiirsiz edebiyat dergisi olur mu Ümit Fehmi Sorgunlu ve 

İmdat Avşar’ın hikâyelerini, Nurettin Durman, Abdullah Satoğlu, Yusuf 

Dursun, Süleyman Daşdağ, Gökşad Özkaynar ve Ömer Demirbağ’ın 

şiirlerini zevkle okuyacağınıza inanıyoruz. 

Gelecek sayımızın dosya konusu: Edebiyat ve felsefe ilişkisi 

Nice bayramlarda buluşmak dileğiyle hoşça kalınız. 

Bizim Külliye

NAZIM PAYAM 

Ses ve zaman 

arasındaki sarsıcı 

birlikteliği sanırım 

çokları düşünmüş, 

düşündüklerini 

bilimlik çerçeveye 

yerleştirmişlerdir. 

Ama Yahya 

Kemal kadar, 

Tanpınar kadar 

öylesine berrak 

sesten tablolar 

çıkarabilmişler mi, 

bilmem. 

Önceleri tasarladığım yazı 

yaşayamamış isem güneşin 

sıcağı yük olmuştur bana. 

Karabasanlar çöker üstüme. Sıkıntıdan 

terlerim. “Bir yaz daha 

geçti” hayıflanmasıyla meşgul 

dimağım, sonbaharın eşiğinde 

bütün bir ömürle hesaplaşır. Eğer yaz, yazlığını 

yapmış, sesinde, gölgesinde barındırmışsa 

beni Yahya Kemal’in “Geçmiş Yaz”ını mırıldanadururum. 

“Rü’yâ gibi bir yazdı. Yarattın hevesinle, 

Her ânını, her rengini, her şi’rini hazdan. 

Hâlâ doludur bahçeler en tatlı sesinle! 

Bir gün, bir uzak hâtıra özlersen o yazdan” 

Huzurlu yaz, sesi çoğaltır. Böcek, kuş, 

çocuk, sünnet, düğün en tatlı sesleriyle eşlik 

3 

eylül-ekim-kasım 

2010

ederler yaza. Yaz mevsimini biraz da, belki daha 

fazla hatırlattığı seslerden dolayı severim. Sevdiğimiz 

seslerle doludur yaz. Bizim yazlarımız 

artık kurutulacak meyvelerin, sebzelerin yazı 

değil. Kendi sesinin yazı… 

Öyle ya; yaz yazlığını yapmayınca kış neler 

yapmaz ki insana. 

Bu yaz tabiatın, çocukların sesine şairlerin 

sesi de karıştı. Hazar Şiir Akşamları tertip 

komitesinde görevliydim. Sapanca ve 

Bayburt şiir akşamlarına katıldım. Elazığ’da, 

Sapanca’da, Bayburt’ta yapılan şiir şölenleri 

Türkçenin yaz şenliğine dönüştü. Tanığıyım 

bu şenliklerin. 

Sapanca’ya Nurettin Durman da geldi. İlk 

karşılaşmamızdı bu. Durman’la yıllardır telefonla 

görüşürüz. Birbirimizin sesine aşinaydık. 

O, Sapanca’da durmadı. Sapanca’ya akşamüzeri 

gelen Yavuz Bülent Bâkiler’le gece 

yarısı İstanbul’a döndü. 

Yavuz Bülent Bâkiler, Sapanca’da olduğumu 

öğrenince, bana ve Vakıf Başkanımız Nihat 

Eriş’e daha hamuru kurumamış “1944- 1945 

Irkçılık-Turancılık Davasında Sorgular Savunmalar” 

getirdi. Allah sağlığını artırsın. Böylece 

Bâkiler’in bütün eserlerine sahibim. 

Sapanca’da, göl kıyısında sesin ve zamanın 

toleransını yaşadım. 

Hazar Şiir Akşamlarına katılan Yahya 

Akengin’e verdiğim sözü tuttum. 15 Temmuzda 

Mahmut Bahar ile Bayburt’taydık. 

Bayburt Dede Korkut Kültür ve Sanat 

Şöleni’ne Meksika, Polonya, Gürcistan, Kazakistan, 

Azerbaycan, Pakistan ve Elazığ halk 

oyunları ekipleri de katılmıştı. Ekipler ilkin 

Dede Korkut otağı önünde oyunlarını sergilediler, 

sonra Bayburt’un ilçelerini, köylerini dolaşadurdular. 

Bayburtlular, Elazığlılar aynı şehrin çocukları 

gibi. Aynı yerelliği taşıyorlar. Yurt içinde yalnızca 

Elazığ halk oyunları ekibinin bulunması 

da Elazığlılara muhabbetten… Bir hafta boyunca 

her akşam bir ses sanatçısını da ağırladı Bayburtlular. 

Kahkahalar… Islıklar… Alkışlar… 

Alkışlar… Çoruh Nehri bu alkışlarla akıyordu. 

Ahmet Hamdi Tanpınar “Bursa’da Zaman” 

şiirinde zamanı “su sesi ve kanat şakırtısından 

billur bir avizeye” benzetir. Tanpınar’ın benzetişinde 

yalnızca “ses” vardır aslında. Zamanın 

gerçek tanımlayıcısı ses… Su, kanat ve billur 

avize “ses”i, yani “zaman”ı hoşlandığımız esintide 

duyurur. “Bursa’da Zaman”, sesin zevk ve 

heyecanıyla türbelerin, camilerin, eski bahçelerin, 

şanlı erlerin hikâyelerini dinletir bize. Sonra 

‘bir zafer müjdesi’yle dikkatlerimizi yeşile, çinilere 

sinmiş anın saf neşesine çeker. 

“Yeşil türbesini gezdik dün akşam 

Duyduk bir musiki gibi zamandan 

Çinilere sinmiş Kur’an sesini 

Fetih günlerinin saf neşesini” 

Ses ve zaman arasındaki sarsıcı birlikteliği 

sanırım çokları düşünmüş, düşündüklerini bilimlik 

çerçeveye yerleştirmişlerdir. Ama Yahya Kemal 

kadar, Tanpınar kadar öylesine berrak sesten 

tablolar çıkarabilmişler mi, bilmem. Şimdiye 

dek ses ve zaman üzerine herhangi bir bilimlik 

esere baktığımı sanmıyorum. Ben, sanat eserlerindeki 

sesin anlattığı zamandan; zamanın 

sakladığı sesten etkilenmişimdir hep. 

Sanatçının eserinde kullandığı dil, konu, 

mekân ve şahıslar onun bilincinde durmaksızın 

işleyen birer his ve fikir şubeleridir. Sanatçıya 

ait olanı temsil ederler. Oysa eseri kuşatan 

zamanda herhangi bir nesneye aidiyetlik 

yoktur; zaman, sonsuzluğun temsilcisidir. Zaman 

dilimleri sanatçıya ancak ödünç olarak verilir. 

Ödünçlüğün süresini belirleyen sanatçıdır. 

Sesini zamanla eşleştirebilen iade edeceğinden 

arınır. 

Her şairin her mevsimin bir tonu var. Fakat 

başakları olgunlaştıran yazda “Güvercin bakışlı 

sessizlik bile” bir başka ahenk çınlatır.■ 

4 


2010

VAY BAŞIMA BİR BENİ 

Meğer benim böyle bir işim varmış burada 

Can sıkıntısı, salkım söğüt, Türkî esintiler 

Bilmiyor kimse peşinden gelecek olan nedir 

Kaygısız başım ağusuz aşım zehir olsun mu 

İşte akıp gidiyor nasıl olsa toprağın iniltisi 

Volkanın lavı, güneşin ışınları, korna sesleri 

Hepsi birer birer sıra sıra sanki bir yıldız 

Kaymasıdır dünyanın öğüten değirmeninde 

Bakındım durdum bu ben miyim uçurum 

Bu yükü kim kaldıracak omuzlarımdan 

Çiçeklerden nilüfer dedim gölde kamışlar 

Beni bilen olmadı bilenin ışıldayan sesi 

Doğudan nefes alıp batıya savurduğunda 

İşte bu muhtemelen kalacak olan bu 

İnsanın insana armağanı böyle olmalı ki 

Eliyle mahareti diliyle muhabbeti taşısın 

Demek böyleymiş dedim oturup çay içtim 

Seyrettim gelip geçenleri yolcu otobüslerini 

Söylendim durdum hiç yokken mazeretim 

Böylece tuhaf kaçmazdı belki konakların 

Varisleri tarafından öldürülüyor olması 

Sahibül hayrat ve hasenat el hac falan filan 

Doğu ile batı ikiz kardeşi değil mi dünyanın 

Bir zafer işareti olarak kapısında asılı duran 

Demek bir şey için değil çok bir şey için 

Bırakıp şehri göl kıyısına varmışım. 

NURETTİN DURMAN 

5 


2010

HİLMİ YAVUZ 

ile edebiyat üzerine 

Sıradanlık, popüler kültürün kitch’e 

dönüşmesidir. Farklı toplumsal sınıfların 

beğenileri arasındaki ayırt edici farklılıkların 

silinmesi, hepsinin aynı düzeye (ya da, 

düzeysizliğe) indirgenmesidir. Edebiyat 

da, başta roman ve şiir olmak üzere, 

sıradanlaşıyor. Mesele, budur… 

TANER NAMLI 

İlhan Berk’i ve Dağlarca’yı kaybettik geçen yıl. 

Şiirin kaleleri düşüyor hissine kapılıyor insan bazen. 

Artık büyük şairler gelmeyecek, büyük şiirler 

yazılmayacak diye korkabilir miyiz 

‘Büyük şair’ sıfatı, öyle kolay kolay edinilemiyor. 

‘Büyük şair’lik için objektif kıstaslar getirmek 

gerek. Aksi hâlde, herkes, birilerine, bazı gerekçelerle 

de olsa, sübjektif yanı ağır basan bir yaklaşımla, 

‘büyük şair’ sıfatını yakıştırabilir. Benim bir objektif 

kıstasım yok. Bir olasılık, klasik olmak, şiiriyle 

zamana karşı koyabilmek, denebilir. Mesela, Shakespeare, 

büyük bir şairdir; niçin Çünkü soneleri 

aradan dört yüzyıl geçmiş olmasına rağmen, bugün 

büyük bir hazla okunabiliyor da ondan! Onun için 

kaygılanmaya ya da korkmaya gerek yok. Kimin 

büyük şair olduğunu bugünden kestirmek mümkün 

değil çünkü… 

Bir gazete yazınızda, Camus’nün “şiir elleri kirli 

olduğu için sofraya alınmayan yaşlı amcaya benzemeye 

başladı artık…” sözünü kullanarak Türk 

şiir geleneğini, dünya şiiri ile birlikte tehlike içinde 

gördüğünüzü ifade etmiştiniz. Geçen sayımızda 

yaptığım bir röportajda Ataol Behramoğlu’na bu 

yargınızı hatırlatmıştım. Kendisi de: “Şiir hiçbir 

zaman yaşlı bir amca olmadı, olamaz, doğasına 

aykırıdır. Zaten sofrada ne yeri ne de bu konuda 

bir talebi vardır…” gibi bir yorum getirmişti. 

İki şairin aynı konuya getirdiği bu farklı yorumu 

nasıl okuyabiliriz 

Benim, Camus’den bir mecaz olarak alıntıladığım 

sözü, o arkadaş, gerçeklik zannetmiş. Maalesef, 

böyle şeyler oluyor: Biz, gençken, böyle oyunları 

şakacıktan oynar, mesela, ‘bardaktan boşanırcasına 

yağmur yağıyor’ deyimini, bir arkadaşımızın başından 

aşağı bir bardak su dökerek, gerçekleştirirdik. 

Zekâ, incelikleri anlamaktır. 

Şairin ‘yaşlı amca’ olmadığını söyleyen o arkadaşa 

hatırlatayım: Şiiri, şimdiden çoktaaan ‘yaşlı 

amca’ olan şairler var… 

“Günümüz toplumunun şiirle olan ilişkisi” ve 

“yazılan şiirin günümüz toplumuyla ilişkisi” üzerine 

fikirlerinizi öğrenmek istiyorum. Aralarındaki 

uzaklık ve yakınlıkları nasıl ölçebiliriz Başka bir 

açıdan da nasıl bir şair figürü ile karşı karşıyayız 

Şiire, toplum tarafından eskisi kadar rağbet edilmediği 

bir gerçek. Edebiyat metalaşıyor: Edebiyat 

yapıtı, ürün olmaktan çıkıp ticari mala dönüşüyor. 

İyi şiir, bugünün Türkiye’sinde ‘müşterisiz meta’dır. 

Kötü şiire gelince, o da ancak gitar eşliğinde müşteri 

buluyor. Bugünün edebiyatı, şüphesiz, roman 

türünün öne çıktığı bir edebiyattır. Octavio Paz’ın 

sözünü her zaman tekrarlarım: “Çok satan kitap- 

6 


2010

lar, edebiyat ederi değil, ticari mallardır. Edebiyatın 

mantığı, piyasanın mantığı ile örtüşmez.” 

Şiir-gerçeklik ilişkisi üzerine fikrinizi öğrenmek 

istiyorum. Bu meseleyi Türkiye’nin bugünkü meselelerini 

gözönünde bulundurarak nasıl ele alabiliriz 

Şiirin, gerçeklikle olan ilişkisi, problematiktir: 

Gerçekliği, herhangi bir değiştirime uğratmaksızın 

dile getirdiğinde şiir olmaz; gerçekliği, değiştirime 

uğratarak dile getirdiğinde ise, gerçeklik, gerçeklik 

olmaktan çıkar. 

Bu problematik ilişkinin çözümü, şiir dilini, gündelik 

konuşma dilinden ayırmak; şiir dilini ‘sembolik 

dil’; gerçekliğin dilini de ‘gündelik konuşma dili’ 

olarak belirlemektir. Böylece gerçeklik, dünyaya 

ait bir gerçeklikten, şiire ait bir gerçekliğe dönüşür: 

Dünyaya ya da doğaya ilişkin gerçeklikle, sanata, 

dolayısıyla da şiire ait gerçeklik ayrımı ortaya çıkar. 

Gündelik dilin işaret ettiği gerçeklik, empirik olarak 

doğrulanabilir ya da yanlışlanabilir önermelerle 

dile gelir. Mesela, ben şimdi ‘Dışarıda lapa lapa kar 

yağıyor’ desem, bu hemen pencereden dışarı bakılarak 

yanlışlanabilir. Oysa örneğin, Paul Eluard’ın: 

“Dünya mavi bir portakaldır” 

dizesi, yanlışlama ya da doğrulama eyleminin ötesindedir; 

bugüne kadar hiç kimse, dünyanın mavi 

bir portakal olmadığını kanıtlamak, dolayısıyla da 

Eluard’ın bu dizesini yanlışlamak gereğini duymamıştır. 

Gazete yazılarınızda “Türkiye’de her şeyin sıradanlaştığından” 

bahsediyorsunuz. Eleştiri yazılarınızın 

çoğunun karşılığı bu yargıya çıkıyor. Bu 

süreci doğuran sebepler nelerdir 

Sıradanlık, popüler kültürün kitch’e dönüşmesidir. 

Farklı toplumsal sınıfların beğenileri arasındaki 

ayırt edici farklılıkların silinmesi, hepsinin aynı düzeye 

(ya da, düzeysizliğe) indirgenmesidir. Edebiyat 

da, başta roman ve şiir olmak üzere, sıradanlaşıyor. 

Mesele, budur… 

Böyle bir sosyal ortamda nasıl bir entelektüel 

figürü ile karşı karşıyayız 

İki olasılık var: Ya, kitchleşen edebiyata ayak uydurmak, 

ya da kitchleşmeye direnmek… 

Çağdaş Türk şiirinin bugünkü yönelimleri hakkında 

ne düşünüyorsunuz 

Çağdaş Türk şiirinde bana göre, en anlamlı ve 

en değerli yönelim, ‘sahih şiir’ yönelimidir. Öteden 

beri tekrarladığım gibi, ‘sahih şiir’, şiirin entelektüel 

tarihle birebir bir mütekabiliyet içinde olmasıdır. 

Hem doğunun hem de batının poetik müktesebatını 

temellük etmek! Deleuze’nin kavramsallaştırmasıyla 

söylersem, ‘ya o, ya öteki! (ya doğu ya batı!) yerine, 

köksap modelini ikame etmek: Hem o hem öteki 

(‘Hem doğu hem batı). Somut şiire, şiirde görselliğe 

yönelimin ne bir yeniliği vardır ne de entelektüel 

arka planı… Genç arkadaşlar ‘heves’ ediyorlar işte! 

Hocalığınız üzerine konuşabilir miyiz Üniversitelerde 

hocalık yaptınız ve kesinlikle de bir şiir 

mektebisiniz…Takipçileriniz var. Bir Hilmi Yavuz 

ekolünden bahsetmek mümkün. Bu sevgi ve hayranlık 

hâlesini nasıl yorumluyorsunuz 

Şöyle yorumluyorum: ‘Marifet, iltifata tâbidir.’ 

Sohbetiniz için teşekkür ediyoruz efendim.■ 

7 


2010

ARMIN BURKHARDT* 

ile dil üzerine 

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra İngilizcenin 

etkisi, Almanya’da hala devam ediyor. 

Almanya’da, Almancanın yabancı 

kelimelerden kurtarılmasına yönelik 

birçok kurum var ve bunlar mücadele 

veriyorlar. 

TANER NAMLI-A.FARUK GÜLER 

çev. MUSTAFA YAĞBASAN** 

Öncelikle sizi tanımak istiyoruz Efendim. 

Kendinizi kısaca tanıtabilir misiniz 

Almanya’da, Magdeburg Üniversitesi Germanistik 

Bölümü’nde Almanca (Germanistik) 

profesörü olarak çalışmaktayım. Politika Derneği 

ve Alman Dil Kurumu üyesiyim. Bir Erasmus 

programı kapsamında Türkiye’de bulunmaktayım. 

Fırat Üniversitesi Alman Dili ve Edebiyatı 

Bölümü ile bir anlaşmamız vardı. Bu anlaşma 

kapsamında bölümün hoca ve öğrencileri bizleri 

ziyaret etmişlerdi. Bizler de iade-i ziyarette bulunduk 

ve ben de Alman Dili ve Edebiyatı Bölümü 

öğrencilerine ders vermek amacıyla buraya 

geldim. 

* Prof. Dr., Magdeburg Üniv. Öğretim üyesi 

ve Alman Dil Kurumu üyesi 

** Doç. Dr., Fırat Üniv. İletişim Fak. 

Hocam, öncelikle Alman dili hakkında görüşlerinizi 

alarak başlamak istiyoruz sohbetimize. 

Bizim dilimiz, tarih boyunca birçok dillerin 

etkisi altında kaldı. Din değişimi ve kültürel 

değişmelerle birlikte dilimiz de bu sosyal olaylardan 

etkilendi ve değişimlere uğradı. Almanca 

bizim dilimize benzer serüvenler yaşadı mı 

Yaşadığı koşullar ve değişimler Almancayı nasıl 

etkiledi 

Bunu fark etmek zordur, ama yıllar geçtikçe 

dilin bir değişim içerisine girdiğini gözlemlemek 

mümkündür. Bu diğer dillere de bağlı. Tarihsel 

süreç içerisinde insanlar birbirleriyle ilişki içerisinde 

bulunurlar. Diğer yandan komşu diller ve 

komşu ülkelerin etkisi de söz konusu. Dolayısıyla 

dillerin bir etkileşim içerisinde olmasını doğal 

karşılamak gerek. Almanca, tarihin ilk dönemle- 

8 


2010

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra İngilizcenin etkisi, 

Almanya’da hala devam ediyor. Almanya’da, 

Almancanın yabancı kelimelerden kurtarılmasına 

yönelik birçok kurum var ve bunlar mücadele 

veriyorlar. 

rinde Latin dilinden ve Yunancadan çok etkilendi. 

Roma dilinden de epeyce şeyler aldı. Şu anda 

bir Alman, bazı Almanca sözcüklerin Almancaya 

Roma dilinden girdiğini bilmeyebilir, ama biz 

dilbilimciler olarak biliyoruz. Tabii Hıristiyanlaşma 

süreci içerisinde teolojik kavramlardan da 

dilimize ister istemez kelimeler girdi. Latince, 

bütün Avrupa’da bir bilim dili olarak kabul ediliyordu 

o zamanlar. Örneğin benim uğraştığım 

bilim dalının adı Linguistik. Linguistik de Latinceden 

gelen bir sözcük ve bu savımın bir örneği. 

Alman dili, 16. ve 17. yüzyıllarda Fransızca’dan 

da çok etkilendi. Özellikle iletişim ve posta terimlerinin 

Fransızca’dan dilimize geçtiğini söylememiz 

mümkün. Ancak daha sonra İngilizce’den 

de etkilenmeye başladık. Bazı dillerde, çeşitli 

dönemlerde dilleri etki etmenin kabul edilir bir 

tarafı var ama burada dikkat edilmesi gereken 

temel nokta gerekli olanları almak, olmayanları 

bertaraf etmektir. 

Diğer dillerin Almanca üzerindeki etkisi devam 

ediyor mu 

Elbette ki devam ediyor. Özellikle İngilizcenin 

büyük bir etkisi var. Bunun küreselleşme 

ile doğrudan ilgisi var. Bütün iletişim terimleri, 

özellikle bilgisayar terminolojisinin İngilizce olduğunu 

sizler de biliyorsunuz. Fransızcadan aldığımız 

bazı kelimelerin de şu anda İngilizce’nin 

tehdidinde olduğunu söylememiz mümkün. 

Bunu bir tehlike olarak görüyor musunuz 

Tehlike olarak görmek abartılı olur, ama kendiliğinden 

gelen bir etki bu, doğal karşılamak 

lazım. Şunu söyleyebiliriz, Amerika’nın, dolayısıyla 

İngilizce’nin etkisi çok fazla. Ve bu küreselleşme 

sürecinde elbette etkilenmeler olacaktır. 

Bizim İngilizce’den aldığımız birçok kelime 

var. Burada dikkat edilmesi gereken şey; dilin 

temel yapısının, gramatik yapısının değişmesini 

engellemek. Bu konuda gerekli tedbirlerin 

alınması lazım. Bunun önüne geçmek de mümkün 

değil. Global bir dünyada İngilizce’nin etkisi 

elbette olacaktır, çünkü şu anda dünya dili 

olarak görülüyor. Maalesef bu Almancada da 

böyle. Fakat bir dilin temel yapısını etkileyecek 

etkilerden, dillerden korumak lazım. Bu açıdan 

önemli. Türkiye’de de gördüm. Burada da aynı 

durum söz konusu. Birçok kelime Fransızcadan 

girmiş. Ama Türkçe bunu kendi morfem yapısına 

uydurarak morfolojisine uyarlamış ve kendi ses 

uyumuna da uydurarak bir noktada bu kelimeleri 

Fransızcadan almasına rağmen Türkçeleştirmiştir. 

Bizdeki Türk Dil Kurumu’nun görevlerinden 

biri de, Türkçeye giren yabancı sözcük ve 

terimlere karşılıklar bulabilmek. Alman Dil 

Kurumu’nun bu yönde çalışmaları var mı 

Almancada, Fransızcadan aldığımız birçok 

kelime var. Bu durum, milliyetçilik akımının 

yoğun olduğu dönemlerde, özellikle Nazi döneminde, 

dilin temizlenmesi adına önemli girişimler 

oldu. Dilin temizlenmesine yönelik, altını 

9 


2010

çizerek söylüyorum yabancı kelimelerin temizlenmesine 

yönelik çalışmalar gerçekleştirildi. 

Örneğin Almancada olup da diğer Batı dillerinde 

olmayan bizim bulduğumuz karşılıklar var. Buna 

karşı direndik, yeni sözcükler bulduk. Örneğin 

futbol dilinde kullanılan terminolojinin büyük 

bir çoğunluğu da Almancadır. Alman futbol terminolojisi 

genelde İngilizceden alınmaydı önceden. 

Korner gibi birçok kelimeler, İngilizceden 

gelmiş, ancak bizim Nazi döneminde yaptığımız 

temizlikten dolayı Almanca karşılıklar bulunmuştur. 

Şu anda futbol terimleri, yüzde yüz olmasa 

da kendi bulduğumuz kelimelerdir. İkinci 

Dünya Savaşı’ndan sonra İngilizcenin etkisi, 

Almanya’da hala devam ediyor. Almanya’da, 

Almancanın yabancı kelimelerden kurtarılmasına 

yönelik birçok kurum var ve bunlar mücadele 

veriyorlar. Şu anda bulunduğum kurum gibi. Biz 

Alman Dil Kurumu olarak ciddi bir mücadeleyi 

de uygun bulmuyoruz. Dil, hiçbir zaman bir 

devlete bir kuruma ait değildir. Dil halkındır, dil 

nasıl konuşuluyorsa öyle kullanmak gerekir. Bu 

konuda bir baskı gereksizdir, çünkü dil herkese 

aittir. Aslında bunu dili kullananlara bırakmak 

gerekir. Yani Arapçadan veya farklı dillerden bir 

dile kelime transferi yapılıyorsa, bunun da çok 

karşısında olmamak gerekir. Burada belirleyici 

olan devletler olmamalı, bunu halka bırakmalıdır. 

Bu konuda Alman aydınları arasında farklı 

görüşler var mı 

Biraz önce söylediğim gibi kurulmuş dernekler 

var, kurumlar var, karşı tarafta da bunu kabullenmiş 

insanlar var. Her iki taraftan da görüşler 

var. Çoğunlukla büyük Alman dilbilimcileri yabancı 

kelimelere karşılar. 

Dünyada iki milliyetçilik akımının etkili olduğunu 

söyleyebiliriz. Bunlar Fransız Milliyetçiliği 

ve Alman Folk Milliyetçiliği. Alman Milliyetçilik 

akımı, dille milliyetçilik ilişkisi kuruyor 

mu Mesela aydınlar, milli düşüncelerinin dilin 

bir uzantısı olarak değerlendiriyorlar mı 

Yani birçok milliyetçi ve marjinal akım var. 

Ama katı ve radikal bir dil milliyetçiliğinin olduğunu 

söylemek biraz zor. 

Türkiye’de iki yüz yıl önce yazılan bir metni, 

günümüz Türk gençleri anlayamıyor. Harf 

devrimi ve dil devrimi neticesinde Almanya’da 

bir genç iki yüz yıl önce yazılmış bir Almanca 

metni anlayabiliyor mu 

Bu problemi bizde yaşıyoruz açıkçası. 

Latince’nin Almanca üzerindeki etkisi iki yüz yıl 

öncesinde, üç yüz yıl öncesinde daha fazlaydı. Bu 

etkinin çok derin olduğunu söylememiz mümkün. 

O dönem Almancasının anlaşılamıyor olmasının 

temel nedenlerinden biri Latince’nin çok etkin 

bir şekilde Almanca’ya girmiş olmasıdır. Bu 

birinci problem. Ama şimdi böyle bir problem 

yok. Almanca’da günümüzde de dramatik açıdan 

çok değişimler oldu. Dolayısıyla iki yüzyıl önce 

yazılmış bir metnin anlaşılması sorunu bir yana, 

gramatik açıdan da yanlış anlamalara neden olabiliyor. 

Böyle sorunları bizde yaşıyoruz. Bu arada 

noktalama işaretlerinde de değişiklikler oldu. 

Bu da bir diğer problemdir. İkinci Dünya Savaşı 

öncesinde de basım teknikleri açısından bazı sıkıntılarımız 

vardı. O tarihlerde basılan eserlerin 

birçoğu eski olduğu için yeniden anlaşılmasının 

zorluk yarattığını söyleyebiliriz. Yeni metinler 

için çok da marjinal şeyler söylemek doğru değil. 

Özellikle eski Latince yazılmış eserlerde, sizinde 

yaşamış olduğunuz problemleri, bizim de 

yaşadığımızı söyleyebiliriz. 

Devlet politikası olarak özellikle eğitim sistemi 

içerisinde, çocuklara dil bilinci aşılama 

konusunda Almanya’nın nasıl bir programı 

mevcut 

Almanca dil eğitiminin etkin biçimde ve- 

10 


2010

Bu dil kullanımı problemleri kültürel dejenerasyona 

neden oluyor mu Alman devletinin 

bu dejenerasyonu önleme politikası var mı 

Elbette böyle bir durum söz konusudur. Hükümetlerin 

devletlerin dile müdahale etmesini 

de doğru bulmuyorum. Dil sadece konuşanlara 

aittir. Devlete değil halka aittir. Buna karşı ne 

yapılabilir Bu eğitim sistemi içerisinde gayret 

gösterilerek halledilebilir. Bunun devlet eliyle 

yapılmasını, bir baskı unsuru olarak devletin 

ağırlığını koymasını doğru bulmuyorum. Burada 

şunun altını çizmek gerekir. Diller, çeşitli 

kurumlar tarafından baskı altına alınmamalıdır. 

Bu kültürlerarası iletişim açından da çok önemlidir. 

Diğer dillerin tanınması, yaşaması ve dil 

öğrenimi bu açıdan önem arz ediyor. Bu nedenle 

İngilizce’nin tüm Avrupa’da kullanılmasına da 

çok karşı durmamak gerekir. Çünkü dünya dili 

olarak kabul ediliyor. 

Amerika ve İngiltere kültürünü de dil üzerinden 

aşılıyor ama 

Elbette ki İngilizce’nin bu etkisine ve tahribatına 

karşı durmamak mümkün değil. Ama şunu da 

göz ardı etmemek gerekir. Farklı toplumların ve 

farklı kültürlerin iletişim kurmasında bir dünya 

dili etkilidir ve bu dil de maalesef İngilizce’dir. 

İnsanların birbirlerini anlamasında önemli katkıları 

vardır. Ama İngilizceyi devletin değil, halkın 

reddetmesi gerektiğini düşünüyorum. 

rilmesine çalışılıyor Almanya’da. Eskiden 

Almanca’ya Alman dil kurallarına uyma gayreti 

daha yaygındı, ancak bugün dilin yapısına ve 

gramerine uyulduğunu söyleyemeyiz. Özellikle 

Almanca derslerinde, Almanca’nın Alman öğrencilere 

stilistik ve dilbilimsel açıdan iyi öğretilmesi 

gerekmektedir. 

İngiltere dil politikası gütmesine rağmen Almanya 

bunu yapmıyor, dilini pompalama gayreti 

gütmüyor 

Alman devletinin böyle bir çabası hemen hemen 

yoktur. Goethe Enstitüsü ve DAD adı verilen 

kurumların bu anlamda Alman dilini farklı 

ülkelerde de öğretmeye yönelik faaliyetleri var. 

Örneğin Çin’de bulunduğum dönemlerde Fransızca 

ve İngilizcenin daha etkili şekilde götürülmeye 

çalışıldığını görüyorum. Ama Almanca’nın 

böyle bir çabası olmamıştır, en azından onlar 

kadar. Bizim öyle Amerika gibi çok agresif ve 

katı bir dil yayma siyasetimizin olmadığını düşünüyorum. 

Ben de Amerika’nın bu politikasına 

11 


2010

elbette karşıyım. Fakat burada şunu göz ardı etmemek 

lazım. Amerika’nın teknik bir ülke olması 

ve güçlü olması, beraberinde birçok kelimelerin 

başka dillere girmesine neden olmaktadır. 

Amerika’nın bu duruma yönelik bir programı 

da olmayabilir. Fakat teknolojik kelimelerin çok 

açık biçimde başka dillere girmesi kaçınılmaz 

olmaktadır. 

Göçmenlik meselesine de değinmek istiyorum. 

Almanya’da yoğun olarak Türkler yaşıyor. 

Onların dil uyumu meselesi var, karşılıklı dilsel 

etkilenmeler kaçınılmaz oluyor. Türkçenin Almancaya 

etkisi var mıdır 

Amerika’ya giden bir İtalya’nın İngilizce öğrenmesi 

gerekir. Almanya’daki Türkler yaygın 

olarak Almancayı kullanıyor. Bu nedenle çok 

yaygın olarak etkilendiğimiz söylenemez. Fakat 

özellikle yemek kültürüne bağlı olarak çeşitli yemek 

isimleri transfer ettik. Bu nedenle Türkiye’de 

yemek yerken mönülerdeki yemekleri seçerken 

çok zorluk çekmediğimi söyleyebilirim. Döner, 

lahmacun ve köfte gibi… Türklerin bu anlamda 

Almancaya etkileri söz konusu zannederim. 

Almanya’da bir göçmen edebiyatı da oluştu. 

Siz Almanca ürün veren Türk yazarlarını nasıl 

buluyorsunuz 

İkinci ve üçüncü jenerasyonda hemen hemen 

Almancayı kendi anadilleri gibi konuşan Türkler 

çoğunlukta. Onlar, o ülkeye elbette Türk gözüyle 

bakıyorlar, değerlendiriyorlar. Açık söylemek gerekirse 

çok takip edemedim Almanca yazan Türk 

yazarlarını. Kabare yazan bir Türk yazarı olan 

Serdar Sabuncu ile tanışmıştım. Almanya’daki 

tecrübelerini anlatan birkaç kitap yazmıştı. Sahneye 

koyduğu eserleri de çok ses getirdi. Kendi 

bakış açısıyla bizi sunumu, kendimizi farklı 

bir gözle görmemizi sağlıyor. Biz Almanlar için 

bazı acı tecrübelerin olduğu metinleri okumaktan 

kaçmamıza rağmen, bazı Türk yazarların değerlendirmeleri 

bizim için önemli. 

Bir Almanın, Türk edebiyatı söz konusu olduğunda 

aklına ilk hangi şair ve yazar gelir 

Orada yeterince Türk edebiyatı tanınıyor mu 

Ben çok okuma imkânı bulamama rağmen 

Orhan Pamuk’u biliyorum. Elbette ki birçok yazarın 

da Almancaya girmesi ve tercüme edilmesi 

gerekir. Biz Türklerle yaşıyoruz ama Türkiye’yi 

tanımıyoruz. Sadece Orhan Pamuk’la kalmamalı. 

Türkiye bu konuda gayret göstermeli, Türk yazarlarını 

orada tanıtmalıdır. Edebiyat bir noktada 

da farklı kültürleri tanımak demektir. 

Almanya’da etnik gruplar var mıdır ve devlet 

onların kendi dillerini kullanımlarına nasıl 

bakıyor 

Almanya’da birçok diyalekt de var, dil de 

var. Bunlardan bir tanesi Zorbiş denen bir dildir. 

Bunlar Alman kimliğine mensuptur ve Sırp kökenlidirler. 

Lehçe ve Çekçeyi andıran bir dildir. 

Sakson eyaletinde bir bölgede yaşamaktadırlar. 

Danimarka kökenli bir grup da var Almanya’da 

yaşayan. Bunlar Danimarkaca’ya yakın bir dil 

kullanırlar. Daha buna pek çok örnek verebiliriz. 

Kendi dillerinde eğitim görebiliyorlar mı 

Böyle talepleri var mı 

Bunlar kendi bölgelerinde kendi dillerini rahatça 

konuşabilirler, ama okullarda Almanca ile 

eğitim görmek zorundadırlar. Devlet okullarında 

ancak kendi dilleri ile ilgili kurslar alabilirler. 

Eğer Almanya’da yaşıyorsanız, Almanca ile 

eğitim görmek zorundasınızdır. Çünkü bu kendi 

hayatınızı kolaylaştıracaktır. Bu etnik grupların 

kendi yararına olmaktadır. 

Hocam sohbetiniz için teşekkür ederiz. 

İlginiz için ben teşekkür ediyorum. ■ 

12 


2010

Türk 

musikisi, 

en doğru 

ve eksiksiz 

hâliyle Türk 

dünyasında 

haşmetini 

sürdürür. 

Bundan kimsenin 

şüphesi olmasın. 

Makamlarımız, 

usullerimiz, en 

kolayından en 

karmaşık klasik 

örneklere kadar, 

her duyguyu, her 

düşünceyi, her 

olayı güçlü musiki 

lisanıyla anlatacak 

imkânlara sahiptir. 

FIRAT KIZILTUĞ 

Kopuz coğrafyasında epeyce farklı diller konuşulur. Hâkim 

dil Türkçemizdir. Ama bu coğrafyada bir dil daha vardır ki, 

herkes bu dilden konuşmak zorundadır. Bizim ısrarla vurguladığımız 

ve ikinci dilimiz diye tarif ettiğimiz Türk musikisi! 

Bizim musikimiz, batıya doğru uzaklaştıkça değişir. Zevksizleşir, 

yabancılaşır. Orta Avrupa’da tamamen yabancı kılığa 

bürünür. Güneye inildikçe, tesiri devam eder fakat basitleşir. 

Türk musikisi, en doğru ve eksiksiz hâliyle Türk dünyasında 

haşmetini sürdürür. Bundan kimsenin şüphesi olmasın. 

Makamlarımız, usullerimiz, en kolayından en 

karmaşık klasik örneklere kadar, her duyguyu, her 

düşünceyi, her olayı güçlü musiki lisanıyla anlatacak 

imkânlara sahiptir. 

Günümüzde bu imkânları tam anlamıyla 

kullanamadığımız doğrudur. Tıpkı bir okyanustan 

sadece bir bardak su alıp onunla iktifa 

etmek gafleti içinde olduğumuz gibi 

doğrudur. Çoğunlukta olan bireylerimizin 

sanatımızı tanımadığı, tanıdığını 

iddia edenlerin çoğunun 

ilkel duyarlıkla algıladığı da 

doğrudur. 

Ama bu doğruların 

karşısında, yerçekimi 

kadar gerçek, manyetik 

çekim kadar hakiki ve 

tabiatın gerçek seslerine 

dayalı bir sanat, şan ve 

13 


2010

şerefiyle hayatiyetini sürdürmektedir. 

Türk ırkından gelen her bireyin, genetik kodlarında 

yaşayan bir sanat türüdür Türk musikisi! 

Başka milletlere mensup olanlar, asla ve kat’a beceremezler; 

çalamazlar, söyleyemezler. Bu sanatı 

icra edebilmenin bir tek yolu vardır: Türk ırkından 

gelmek! Türk gibi hissetmek, duymak ve yaşamak 

şartı en öncelikli olaydır. 

Kopuz coğrafyasının dağları, ırmakları, gölleri, 

sözlü ve yazılı edebiyatımızın en önemli membaıdır. 

Dolayısıyla bu edebî yaratıcılık, Türk musiki 

sanatına da kaynak görevi yapar. 

Düşüncemizi şöyle örnekleyelim: Türk dünyasında 

iki nehir vardır - ki gerek edebî gerek musiki 

ürünlerinde, çok fazla yer alır- Aras ve Tuna! 

Azeri kültür sahasında, Aras’ın anılmadığı şiir, 

mahnı, marş, hatta senfonik eser yok gibidir. Türkiye 

kültür sahasında da Tuna Nehri, şiirlerin, şarkıların, 

baş tacıdır. 

Hatta Türkiye kültür dairesinden de Aras’a seslenen 

özlem pervaneleri kanat çırpmıştır. 

Aman Aras, han Aras, 

Bingöl’den kalkan Aras, 

Al başımdan sevdayı; 

Hazar’da çalkan Aras! 

Yüzyıldan fazla zamandır, elimizden çıkan Rumeli 

vatanı için seçtiğimiz özlem abidesi, Tuna 

Nehri’dir. 

Akma Tuna akma ben bir dertliyim 

Yâr peşinde koşar kara bahtlıyım. 

Şunu vurgulamak istiyoruz: Bizim gibi hissetmek 

için, coğrafyanızı Türk gibi yaşamak mecburiyeti 

vardır. Başka kökenden olanlar, mutlaka yüzüne 

gözüne bulaştırır. İçimizde doğmuş olsalar bile… 

Musiki ile uğraşmış olsa bile, Hüseynî makamını 

idrak edemeyenin Türklüğünden şüphe ederiz. 

Yabancı müziklere kul köle olup sanatımızı küçümseyenler 

vardır. Bunların mutlaka kanları bozuktur, 

karışıktır. Büyük Türk denizinde eriyip yok olmaları 

kaçınılmazdır. 

Türk sanatı son günlerde, bütün kültür değerlerimize 

karşı uygulanan, hem içten hem de dıştan 

hıyanete uğramaktadır. Bütün bunlar geçicidir. Türk 

sanatı, çok güçlüdür. Bin yıllara direnerek günümüze 

ulaşmıştır. Yarınlar daha görkemli olacaktır. Türk 

dünyası, ortak paydada buluşacak, sanatına, kültürüne 

sahip çıkacaktır. “Yarından daha yakın”da…■ 

MEVLÂNÂ’YIM 

AŞKTANDIR SESİM 

Ben ki Mevlânâ’yım aşktandır sesim, 

Bir ölümsüz canda aşktır adresim. 

Dinle benden bir hikâyem var sana, 

Âşık olsan cümle âlem yâr sana. 

Hak’tan aldık halka sunduk aşkı biz, 

Âşıkın gönlünde bulduk köşkü biz. 

Aşkı gönlün bahçesinden seyre dal, 

Gördüğün her sahneden bir ibret al. 

Bil ki yavrum bahçe sensin, gül de sen; 

Gül yüzünden inleyen bülbül de sen. 

Yine gel, tövbeni bozsan yine gel; 

Rahmetin yağdığı en son dine gel. 

Aşk içinden nûru seyret aşka dön, 

Nûr içinden aşkı seyret Hakk’a dön. 

YUSUF DURSUN 

14 


2010

ALİMBAY BOTAKARAEV 

Aşk insana doğru 

yönü gösteren, 

ruhunu arıtan ve 

eğiten güçtür, yani 

insanın manevi 

olgunlaşması 

ve toplumun 

gelişmesinde 

çok önemli bir 

değerdir. Yesevî 

düşüncesinde, 

insanın insani 

varlığını muhafaza 

eden, onu nefis ve 

gafletten alıkoyan da 

aşktır: 

“Aşksızların hem canı yok hem imanı” 

Ahmet Yesevî 

Hoca Ahmet Yesevî düşüncesinin temelinde 

aşk vardır. Bu sıradan bir muhabbet değildir, 

ilahî aşktır. İlahî aşk, Allah’ı, insanı tüm yaratılmış 

varlıkları sadece Allah için sevmektir. Ancak böyle 

bir aşk, insanı, insanî zihniyete, insan denen şerefli 

ada layık olmaya yönlendirmeye muktedirdir. İnsanın 

insanlığı da kendini işte bu aşka yönlendiren ana 

ilke ve ideleri, duygu ve düşüncede, gönül ve dilde, 

akıl ve davranışlarda, ibadet ve inançta insani ve toplumsal 

ölçüleri ilahî ölçülerle uzlaştırabilmede, kendini 

gösterir. Yani, insanı Allah’a yaklaştıran her şeyi, 

Allah’tan gelmiş gibi kutsal bilmek gerekmektedir. 

Çünkü her şey Allah’ın işi, onun sanatı ve kudretinin 

eseri olduğundan sevilmesi ve sayılması gerekir. 

Allah’a giden yol sadece insan ve toplumdan geçer. 

Bu Allah’a giden en doğru ve en kısa yoldur. Öyleyse, 

her yerde, her şeyde Allah’ı görebilmek, Yesevî düşüncesinin 

temel ilkesidir. 

Yesevî düşüncesinde ilahî aşk, “işk” kavramıyla 

irdelenir. Divan-ı Hikmet’te, “pak aşk”, “aşk ateşi”, 

“aşk bahçesi”, “işk babı”, “işk camı”, “işk dükkânı”, 

15 


2010

“işk yolu”, “işk makamı”, “işk defteri”, “işk 

derdi”, “işk bazarı”, “işk deryası”, “işk şarabı”, 

“işk cevheri”, “hum-i aşk” vs. gibi, 

aşkla ilgili tanım ve sembolik kategoriler 

çoktur. 

Tasavvuf felsefesinde Hak, 

Aşk’tır. Yesevî düşüncesinde, aşk, 

“mey [1] ”, “padişah [2] ”, “vahdet [3] ”, 

yani, öz, cevher, ruh, birlik mertebeleri 

anlamındadır. Burada Yesevî, 

aşkı, “hakikat”, “Muhammet deryası”, 

“didar”, “varlığın birliği”, “öz” ve “ruh” 

olarak algıladığı için, “bütün işten aşkı yüce 

buldum” demektedir. Böylece Yesevî, ilm-i 

hâlin mânâsını, insanın aşk ile varlığa sahip 

olabileceğini net bir şekilde göstermiştir. 

Yesevî için aşk, marifetullaha ulaşmanın 

yoludur. Tasavvufta, Allah, evrene sığmayabilir, 

ama insanın kalbine pekâlâ 

sığabilir. Sebebi, insan ruhu hem 

Allah’tan verilmiş bir cevher hem de 

onu tanımanın ana objesidir. 

Yesevî için, aşk, Hak ile insanı 

uzlaştırıcı güçtür: “Aşk olmadan 

bulmak zordur, Mevlâm Seni [4] ”. Burada 

insanın en büyük amacı Hakk’ı 

bilmek için, ilk önce, Allah’a âşık olmak 

ve onun emirlerine teslim olmak 

gerekir. Allah’ı bilmek her zaman aşkı 

doğurur. Aşk da Allah’ın tanınmasına 

götürecektir. İnsan Hakk’ı arayıp, onun 

didarını talep ederek, sabırla ve büyük 

özlemle onu beklemektedir. Bu büyük 

bir derdi doğurmaktadır. Ancak, bu 

derdi insan kendi hür iradesiyle seçmektedir. 

Yesevî’nin, “İşk derdini talep 

ettim, dermanı yok [5] ”, dediği dert, 

1. Divan-ı Hikmet, H-8. 





“didar talep” derdidir. Bu dert, Dede Korkut 

dünya görüşündeki dertten farklıdır. Hakk’ın 

cemaline olan aşktan doğan derttir. Aşk derdi 

ise, Hak cemaline olan özlemden gelmektedir. 

Cemal ise, Hak sıfatlarından bir 

tanesidir. Hak cemali insanı marifete 

götürecektir. Burada, Hak ve cemal 

eşit ölçü ve esas amaçtır [6] . Allah, hem 

âşıktır hem maşuktur hem de aşktır: 

“Hem âşıkım ve hem maşukum, özüm canan 

[7] ”. Burada, gerçek aşkın, insanın tüm kişilik 

kabiliyetlerini düzenleyip varlığın birliğine 

kavuşturacağını görmek mümkündür [8] . 

Yesevî, Hakikat yolunda canını satarak, Allah 

aşkını satın almaya davet etmektedir. Bu kendini feda 

etmek veya Allah yolunda kendisini kurban etmektir. 

Fedakârlık, ahlaki değerlerin en yüksek derecesidir. 

Burada, Allah’a âşık olmak, Allah yolunda diğer tüm 

değerleri feda etmek demektir. 

Yesevî, aşkla ilgili hikmetlerinde şöyle demektedir: 

“Hak önünde, akl-i kâmil, dura almaz, 

Aşk gücünden bir an (dem) bile dura almaz [9] ”. 

Burada Yesevî’nin, akıl ile aşkı karşılaştırarak, 

aşkı yok saymak gibi bir niyeti yoktur. Aksine, 

Yesevî düşüncesinde, akıl, insanın 

hür iradesiyle, kendisini aşk yoluna 

adamasına sebep olan güçtür. Buradan 

da, aklın aşka zıt bir şey olmadığı, 

bilakis, aşkın destekleyici 

olduğunu görmek mümkündür. 

İnsanın davranışlarında akıl ve 

aşk birbirlerini muhasebe ederler. 

Aşksız akıl, insanı nefsani 

işlere götürecektir. Aklı böyle 

işlerden alıkoyabilecek ve kurtarabilecek 

tek güç de aşktır. Bunun 

gibi, akılsız aşk da insanı doğru yolundan şaşırtır ve 



8. Burckhardt T., İslam Tasavvufı Doktrinine Giriş. s.41. 


16 


2010

atıl inançlara sürükleyebilir. Dolayısıyla, aşk ile aklın 

arasında uyum olması gerekmektedir [10] . 

Aşk insana doğru yönü gösteren, ruhunu arıtan 

ve eğiten güçtür, yani insanın manevi olgunlaşması 

ve toplumun gelişmesinde çok önemli bir değerdir. 

Yesevî düşüncesinde, insanın insani varlığını muhafaza 

eden, onu nefis ve gafletten alıkoyan da aşktır: 

“İşk değse, viran eyler, ma ü meni, 

İşksız insan hayvan cinsi, bunu dinleyin [11] .” 

Görüldüğü gibi, insan hayatının anlamı aşktır. Bu 

yüzden, Yesevî, “Aşksızların hem canı yok hem imanı 

[12] ”, demektedir. Gerçekte, Yesevî’nin Allah’ın aşkını 

istemesindeki amacı, toplumun huzuru ve saadeti 

içindir. Yesevî düşüncesinde, Hak didarını görmek 

bu dünyada, yani, toplumda gerçekleşmektedir. Dolayısıyla, 

bu yolda, Yesevî toplumunun Hızırı, halkın 

Hakk’a giden yolunda üzerinden geçeceği toprak ve 

köprü olmak amacıyla aşka sarılmaktadır. İnsanları 

aşkla birlik ve beraberliğe, toplumsal dayanışmaya davet 

ederek, Allah aşkının insan ve toplumu sevmekten 

geçeceğini ilk hikmetlerinden itibaren dile getirmiştir. 

Bu yüzden Yesevî, ahlak, aşk ve toplum arasındaki 

ilişkilerin önemini devamlı vurgulamaktadır. 

Yesevî düşüncesinde, insanların, Allah’ın yarattığı 

tüm varlıkların dili, dini, rengi ve ırkına bakmaksızın, 

manevi kardeşliği, toplumsal dayanışma ve birliği bu 

dünyada gerçekleştirmek için çabalamaları gerekmektedir. 

Her bir insan, diğer insanları kendi yerine 

koyarak ve Allah’ın yarattığı kulu olarak bakıp onları 

“benden” diyebilmesi gerekmektedir [13] . Ruhani kardeşlik, 

Allah’a ve insana olan aşkın ve saygının kaynağıdır. 

Sebebi ise, Yesevî düşüncesi, öz bakımından 

insanı, onun milliyeti, jeografik sınırı, inancı ve diline 

bakmaksızın, tüm insanlığı, “ben” ve “bir” olarak görmektedir. 

Yesevî’nin meclisinde Müslüman da puta 

tapan da, ateşe tapan da kâfir de birdir. Bu yüzden, o, 

10. Bayraktar M., Yunus Emre ve Aşk Felsefesi, s.67. 

11. Divan-ı Hikmet, H-54, s.74. 

12. Divan-ı Hikmet, H-140, s.179. 

13. Bayraktar M., age., s.89. 

gerçek sufi olarak, yanında oturan insanın hangi din 

ve milletten olduğuna önem vermeyen insandır. 

İlahî aşk ile donanmış gerçek dindarlık insanı ruhani 

hoşgörüye götürecektir. Hoşgörü ise, insanları, 

dinî inancına ve politik mensubiyetine göre değerlendirmemektir. 

Dolayısıyla, Yesevî’nin hoşgörü anlayışı, 

sadece, din içi değil, dinlerarası, hatta dinlerüstü bir 

ilahî hakikati esas almaktadır. Hoşgörü olmazsa, insanlar 

arasında aşk da sevgi de, eşit sohbet de barış da 

olmayacaktır. İlahî yaratılışın amacına göre, insanlar, 

birbirlerini tamamlayan ve birbirlerine ayna olan ilahî 

hakikatin tecellisi olduklarına inanmaktadırlar. 

Yesevî, aşka ulaşmanın yollarını şu aşamalarla ortaya 

koymaktadır: Birinci olarak, tarikatta, ilm-i hâli 

vakfetmek (İşk bahçesini dolaşmayan âşık olmaz [14] ); 

ikinci olarak, riyazet ile ruhu eğitmek (Cürm ve cefa 

çekmeden nefsin ölmez [15] ); üçüncü olarak, Allah’a, 

dünya ve ahiretteki nimetleri ve mükâfatları için değil, 

onun zatı ve özüne âşık olmak (İki âlem işretlerini 

Mey’e sattım, Hakk’ı sevdim [16] ); dördüncü olarak, 

Hakk’a zikir, vecd, sohbet gibi yöntemlerle ulaşmaktır 

(Zakir olup, şakir olup Hakk’ı buldum [17] ). 

Gördüğümüz gibi, Yesevî düşüncesinin temelinde 

sohbet, hoşgörü ve aşk vardır. Düşünce ve düşünce 

özgürlüğü vardır. Bu ise, iş ve davranışın özgürlüğü 

demektir. Zikir, sohbet, vecd gibi psikoteknik yöntemler, 

hastalıklara maruz kalan kalbi tedavi ederek kalbi 

Allah’ı sevebilecek duruma ve dereceye getirmeye 

yarayan araçlardır. Bu araçlar ise, Yesevî için hiçbir 

zaman amaç olmamıştır. Sonuç itibariyle, Yesevî düşüncesinde, 

aşk, hayatın gerçek anlamı, aynı zamanda 

insani varlığa ve insani zihniyete ulaşmanın temel 

şartıdır.■ 





17 


2010

Hz. Pîr-i Türkistan Ahmed 

Yesevî’nin “Aşk” Söylemi 

HAYATİ BİCE* 

1993 yılında Pîr-i Türkistan Hazret Sultan 

Ahmed Yesevî’nin Divan-ı Hikmet eserini 

ilk baskısına hazırlarken doğrudan doğruya “aşk” 

kelimesinin ve “aşk” kavramı ile ilgili “âşık”, “maşuk”, 

“muhabbet” sözcüklerinin çok sık kullanılmış 

olduğu dikkatimi çekti. Şunu hemen belirtmek 

isterim ki, Divan-ı Hikmet’te başka hiçbir ‘soyut’ 

kavram, bu yoğunlukla kullanılmamıştır. 

Büyüsü ‘taammüden’ bozulan bir 

kavram: Aşk 

Türk Dil Kurumunun Türkçe Sözlük’ünde aşk, 

“aşırı sevgi ve bağlılık duygusu, sevi” olarak tanımlanıp 

aslına uygun bir şekilde, Yunus Emre’den “ 

Gel gör beni aşk neyledi” mısraı ile örneklendiriliyor.(1) 

Fakat son yıllarda güncel Türk kültürünü belirleyen 

kodların dejenerasyonu ile bozulan, yoz- 

* Dr., Araştırmacı-Yazar 

laştırılan Türkçenin en nadide sözlerinden birisi 

de “aşk” oldu. Önce, tercüme edilen Hollywood 

filmleri artistlerinin diline uydurulmağa çalışılarak 

formatı değiştirilen bu “nazenin” kelime -bugün 

hormonların tesirindeki gövdelerin köpüklü ağızlarında- 

en yaban güdüleri tanımlama derekesine 

indirildiği de acı bir gerçek. 

Prof. Dr. İskender Pala’nın şiir gibi sözleriyle 

“aşk ilahîdir; imanla başlar, vahdete götürür. Gönülde 

doğar, gönülde yaşar. Sırrı saklamayanlar, 

başını verir. Aşk, Allah’ın “Bilinmeyi istedim; 

kâinatı yarattım.” buyurduğu noktada başlar. Varlığımızı 

sürdürdüğümüz medeniyet birikiminin içinde 

aşkın bütün çeşitleri mevcut… Divan edebiyatı 

ve tasavvuf itibariyle beşeri aşkın (mecazi aşkın) 

ilahî aşka dönüşmesi tabii bir seyir. Pek çok mutasavvıf 

ilahî aşk için beşerî aşkı ilk basamak olarak 

görür… Gönlümüzle, Allah’ın işaretlerini görebilmemizi 

sağlayacak en önemli vasıtalardan birisidir 

aşk. Gönlü açmak ancak sevmekle olur… İlahî aş- 

18 


2010

kın içerisinde beşeri aşkın cüzleri zaten mevcuttur. 

İlahî aşka vasıl olmak bilakis beşeri aşkların temelini 

sağlamlaştırır. Denizin içinde damla vardır; 

ama deniz damladan ibaret değildir… Türk coğrafyasının 

en bereketli olduğu husus aşktır.” (2) 

“Divan-ı Hikmet” bir “Divan-ı Aşk” 

imiş meğer! 

Hazret Sultan Yesevî’nin 144 adet ‘Hikmet’ adı 

verilen şiirini içeren Divan-ı Hikmet’inde “aşk” kelimesi 

tam tamına 55 şiirde kullanılmıştır. Oran olarak 

bakıldığında bu % 38’lik bir yaygınlığa işaret eder. 

(Divan-ı Hikmet’te başka hiçbir kavram -sanıyorumbu 

yoğunlukla kullanılmamıştır.) İnceleme bir de aşk 

ile doğrudan ilişkili “âşık, maşuk, muhabbet” kelimelerini 

kapsama alanına alarak genişletildiğinde çok 

daha büyük bir oran ortaya çıkacağı kesindir. 

Divan-ı Hikmet’te aşk kavramı tek başına bir 

duygu durumunu anlatmak için kullanıldığı gibi “aşk 

ateşi” gibi bazı tanımlamaların bileşeni şeklinde de 

kullanılmaktadır. Aşk kelimesinin Divan-ı Hikmet’te 

çeşitli formlarda 173 (yüz yetmiş üç) kez kullanıldığını 

görüyoruz. Aşk kelimesinin sıklıkla kullanıldığı 

tamlamalar olarak “aşk yolu”, “aşk derdi”, “aşk 

ateşi”, “aşk sırrı”, “aşk sevdası”, “aşk kapısı”, “aşk 

ehli”, aşk pazarı” ve daha pek çok deyiş dikkati 

çekmektedir. Bu incelememizde bu deyişlerin yer 

aldığı hikmetler sırası ile verilecektir. (3) 

“Aşk Yolu” 

Hazret Sultan Yesevî’nin yolunun bir sevgi ve 

muhabbet yolu olduğunun en kesin kanıtı aşk kelimesinin 

en sık kullanıldığı kavram “aşk yolu”dur. 

Yesevî’de tasavvuftaki kemal makamlarına ulaşmanın 

yolu olarak tarif edilen “aşk yolu” kavramı 

on dokuz yerde kullanılmıştır. 

12 

Tarikatın yollarıdır çetin azap 

Bu yollarda nice âşık oldu toprak 

Aşk yoluna her kim girse hâli harap 

Erenlerden yolu sorup yürüdüm ben işte 

77 

Âşık olsan aşk yoluna koy adımı 

Dünya kaygısını boşayıp koy Edhem gibi 

Akıllı isen dünya için yeme gam 

Kıyamet günü cezalarını verir dostlar 

81 

İşbu aşkın yolu dilim olmaktır 

Burada ağlayıp ahirette gülmektir. 

Gül renkleri zeferan gibi solmaktır. 

Böyle olmadan, âşıkım, deyip söylemeyin dostlar. 

Sırdan anlam duymayanlar yabancıdır 

O âşıkın mekânları viranedir 

Aşk yolunda can verenler sevgilidir 

Candan geçmeden candan haber bilmeyin dostlar. 

4 

Yirmidokuz yaşa girdim, hâlim harab 

Aşk yolunda olamadım misali toprak 

Hâlim harab bağrım kebab, gözüm dolu yaş 

O sebepten Hakk’â sığınıp geldim ben işte. 

11 

Aşk yolunda âşık olup Mansur geçti 

Belini bağlayıp Hakk işini sıkı tuttu 

Melâmetler ihanetler çok işitti 

Ey müminler hem Mansur oldum ben işte 

29 

Pişman olmuş âsi kulum, aşk yolunda bülbülüm, 

Arslan Baba’ya köleyim, kölen olur Hoca Ahmed. 

33 

Aşk yolunda yok olayım Hakk Bir ve Var 

Her ne eylesen, âşık eyle ey Allah’ım. 

Elimi açıp dua kılayım, Azim Cebbar 


… 

Aşk derdini talep eyledim, dermanı yok; 

Aşk yolunda can verenin korkusu yok; 

Bu yollarda can vermese, imkânı yok; 


… 

Aşk pazarı ulu pazar, sevda haram; 

Âşıklara senden başka kavga haram; 

Aşk yoluna girenlere dünya haram; 


51 

Aşk yolunda damla damla kanlar yutarım 

Rahman adı rahmetinden ümit tutayım 

Şarap kadehini doyası versen candan geçeyim 

Hasretinde iki gözümü yaşlasam ben 

96 

Dinmeden âşıklar Hű derler Allah’ına yalvarıp; 

Yürür O’nun aşkında, gece gündüz sararıp. 

19 


2010

Çok ağlatıp âşıkı aşk elinde Allah’ım 

Aşk yolunda melâmeti ona görür münasip. 

“Aşk Ateşi” Kimi Yakar 

Hazret Sultan Yesevî aşk yoluna düşen aşığın 

“aşk ateşi” ile yanmağa başlayacağını bildirir. Aşk 

ateşi Divan-ı Hikmet’te en sık kullanılan kavramlardan 

birisi olarak hikmetlerin dokuz yerinde yanar. 

Yesevî, tasavvuf yolundaki olgunlaşmanın bir 

metodu olarak kişinin bilerek ve bilmeyerek aşk 

ateşine düşmesini gösterir. Aşk ateşi aşığı yaktıkça 

benliğinin negatif unsurları yok olarak batınındaki 

kemal mertebeleri açığa çıkacaktır. 

139 

Şevki, zevki muhabbetten ayan eyle 

Âşıklara aşk ateşinden beyan eyle 

Hor görülme-ağlama, meşakkati nişan eyle 

Gerçek âşıklar ateşten ne diye çekinsin 

61 

Aşk ateşini gizli tutup saklar idim, 

Canı yakıp, yürek bağrımı kebap etti. 

Pirden yardım olmaz olsa, şimdi bana, 

Bu dert bizi dostlar hadsiz harap etti. 

118 

Her kim yanar cana alır aşkın ateşini 

Canı yansa uzuvlarından çıkar duman 

Bağrı onun paramparçadır yoktur bütün 

Halka zahiren görünüp duran yarası yok 

12 

Aşk ateşine yanan âşığın rengi uçar 

Ahirete doğru çekip alıp burada geçer 

Burada olan düğümlerini orada açar 

Rasul dünya leştir dedi bıraktım ben işte 

85 

Kulum diyen daima dinmeden zikrini söyler 

Aşk ateşine bağrı yanıp feryad eder 

Habersizler bağrı ömrünü bilmeden yele satar 

Gaflet ile cehenneme gider dostlar 

93 

Seher vakti kalkanlar, canı feda eyleyenler, 

Aşk ateşinde yananlar seher vakti olanda. 

94 

Halka içinde “ Hû “ deyiniz, aşk ateşine yanınız, 

Beden-can ile tâlipler, tekbir başlayıp deyiniz. 

126 

Gece kalkıp yürümeden, durmadan ağlayanlar 

Aşk ateşine yürek-bağrını dağlayanlar 

Rüsva olup sırdan mânâ anlayanlar 

Halk içinde rüsva olup yürüse olmaz 

120 

Kul Hoca Ahmed kabul eyledi gizliliği 

Kabul eyledi aşk ateşinde yanmaklığı 

Canını verip satın aldı yanmaklığı 

Gerçek sözümdür asla onun yalanı yok 

“Aşk Derdi”nin dermanı 

Aşk yolunda ilerlerken aşk ateşi ile yanmağa 

başlayan âşık düştüğü aşk derdinin dermanını aramağa 

başlar. “Aramakla bulunmaz ancak bulanlar 

arayanlardandır” sırrına erince anlar ki aradığı 

zaten kendisini derde düşüren aşk imiş. Hazret 

Sultan Yesevî “aşk derdi”ne ve dermanına Divan-ı 

Hikmet’in on yedi yerinde değinmektedir: 

17 

Ey arkadaşlar, aşk derdine deva olmaz; 

Diri oldukça aşk defteri tamam olmaz 

Dar lahidde kemikleri ayrık olmaz 

Lamekân’da Hakk’tan dersler aldım ben işte. 

18 

Riya tesbihi elinde, zünnar iyi bilseniz; 

Hak rızası budur aşk derdini eyleseniz 

Aşkını alıp mahşerde rezil olup dursanız; 

Arslan Baba’m sözlerini işitiniz teberrük. 

33 

Aşk derdini talep eyledim, dermanı yok; 

Aşk yolunda can verenin korkusu yok; 

Bu yollarda can vermese, imkânı yok; 


… 

Kul Hoca Ahmed aşktan ağır belâ olmaz; 

Merhem sürme, aşk derdine deva olmaz; 

Gözyaşından başka bir şey tanık olmaz; 


102 

Ey dostlar aşk ehlinin serveti yok 

Deva sormayın aşk derdinin devası yok 

Bu yollarda âşık olsa dönüşü yok 

20 


2010

Canı bedenden ayrı eyleyip yürür olmalı 

118 

Gerekli değil aşk derdine deva sormak 

Viran edip gider imiş devası yok 

Canını incitip yaşın akıp aklın gidip 

Aşk derdinden dostlar acı belası yok 

… 

Kul Hoca Ahmed söyledi dostlar işitin bunu 

Kafdağı gibi taşlar değse çıkmaz sesi 

Kime söyleyip kime ağlayıp aşk derdini 

Vallahi-billahi aşk derdinin devası yok 

123 

Muhabbetin deryasına batmayınca 

Ey dostlarım aşk mücevherini alsa olmaz 

Tan atana kadar feryad edip ağlayıp inlemedikçe 

Sarraf olup aşk derdini bilse olmaz 

Aşk derdini bilen kişi dünyayı bulur 

Erenlerin izin alıp dinmeden öper 

Muhabbetin şevki ile yaşını döker 

Yaşı akmadıkça riyazette solsa olmaz 

133 

Aşk derdine deva soran hazır tilbe 

Zâhirde yok batın içinde eyler cilve 

Mazı sarın hepsinin içinde eyler galip 

Aşk derdine deva eylese Rahman eyler 

140 

Aşk derdini dertsizlere söyleyip olmaz; 

Bu yolların engeli çok, geçip olmaz; 

Aşk cevherini her nâmerde satıp olmaz; 

Habersizlerin aşk kadrini bildiği yok 

Aşka düştün, ateşe düştün, yanıp öldün; 

Pervane gibi candan geçip kor ateş oldun; 

Derde doldun, gama soldun, tilbe oldun; 

Aşk derdini sorsan, asla dermanı yok. 

Ey habersiz, aşk ehlinden beyan sorma 

Dert iste, aşk derdine derman sorma 

Âşık olsan, zâhidlerden nişan sorma 

Bu yollarda âşık ölse, tavanı yok. 

“Aşk Sırrı”na Ermek 

Hazret Sultan Yesevî, Divan-ı Hikmet’te dört 

yerde “aşk sırrı”ndan söz eder. Aşk sırrına erme 

yolunu da gösteren Yesevî; aşk sırrına ermek için 

yakin derecesinde bir iman; takva derecesinde 

bir kulluk ve başa gelecek “yüz bin bela”ya sabır 

gerektiğini ve bu yolla Hakk cemaline vuslatın 

mümkün olacağını bildirir. Ancak dikkat edilmesi 

gereken incelikli nokta aşk sırrının ancak âşıklara 

beyan edilebileceği ve aşk sırrını herkese söylemenin 

caiz olmadığıdır. 

61 

Aşk sırrını her nâmerde söyleyip olmaz; 

Nice yaksan, rüzgârlı yerde çıra yanmaz; 

Yolunu bulan merdleri bilse olmaz; 

Ağlaya ağlaya gözyaşını habap etti. 

86 

Aşk sırrını beyan eylesem âşıklara, 

Tâkat eylemeyip, başını alıp gider dostlar. 

Dağa, taşa başını vurup, şuursuz olup 

Çoluk çocuk, ev barktan geçer dostlar. 

82 

Hakk’a yanıp mü’min olsan, ibadet eyle 

İbadet eyleyen Hakk cemalini görür dostlar. 

Yüz bin belâ başa düşse, inleme 

Ondan sonra aşk sırrını bilir dostlar. 

137 

Candan geçmeden aşk sırrını bilse olmaz; 

Maldan geçmeden ben benliği koysa olmaz; 

Utangaç olmadan yalnız kendini sevse olmaz; 

Öyle âşık halk gözünden gizli olur. 

Yesevî’nin Tarifiyle : “Aşksız Kişi” 

“Aşk ehli” tabirini Divan-ı Hikmet’teki sadece 

bir mısrada kullanan Hazret Sultan Yesevî’nin, 

“aşk” üzerine söyledikleri kadar dikkat çeken bir 

husus da “aşksız” insanları ayrıntılı olarak tarif 

etmesidir. Yesevî “Allah’a erme yolunda “aşksız” 

ilerlemenin çok zor olduğuna işaret eder. “Aşksız” 

olma üzerinde Hazret Sultan Yesevî’nin gösterdiği 

hassasiyet bu tarifin hikmetlerde tam on üç yerde 

işlenmesi ile ortaya çıkmaktadır. 

59 

Aşksız kişi insan değildir anlasanız 

Muhabbetsizler şeytan kavmi dinleseniz 

Aşktan başka sözü eğer söyleseniz 

Elinizden iman-İslam gitti olmalı 

54 

Dertsiz insan insan değil, bunu anlayın 

21 


2010

Aşksız insan hayvan cinsi, bunu dinleyin 

Gönlünüzde aşk olmasa, bana ağlayın 

Ağlayanlara gerçek aşkımı hediye eyledim. 

82 

Arif âşık öz canını ateşe yakmaz 

Dertsizlere çakmağını yakıp çakmaz 

Dünya gelip cilve eylese dönüp bakmaz 

Aşksız kişi hayvandan beter dostlar 

104 

Allah der eğer ki kulum neylerse eylesin 

Her ne eylese melekler ikram eylesin 

Aşksız adam aşk makamını görüp yürüsün 

Hakk kudretini ifşa eyleyip yürür olmalı 

123 

Aşksızları gördüm dostlar şaşkın yürür 

Müminim deyip imanları viran yürür 

Mahşer günü cemal görmeden sersem yürür 

Pir-i kâmil nazar eylemeden görse olmaz 

115 

Meleklerinden aşığı çok ey habersiz 

Bir “ahh” eylese âlem olur altın ve mücevher 

Zâhid, âbid, sâliklerin aşkı beter 

Aşksız âdem vallahi yolda kalır imiş 

3 

Her sabah vakti ses geldi kulağıma 

“Zikr söyle!” dedi, zikrini söyleyip yürüdüm 

ben işte. 

Aşksızları gördüm ise, yolda kaldı; 

O sebepten aşk dükkânını kurdum ben işte. 

20 

Kul Hoca Ahmed, aşksızların işi kötü 

Sabaha varsa, Hakk göstermez ona cemal 

Arş ve Kürsű, Levh ve Kalem hepsi bizar; 

Aşksızlara cehennem kapısını açar dostlar. 

102 

Gerçek dertliler dertsizliği göze almaz 

Zâhid-âbid mesleklerini dile almaz 

Fayda görse aşksızlara bakış iliştirmez 

Gerçek dertliye deva eyleyip yürür olmalı 

108 

Gelin toplanın zâkir kullar, zikr söyleyelim; 

Zâkirleri Allah şüphesiz sever imiş. 

Aşksızların imanı yok ey arkadaşlar; 

Cehennem içinde dinmeden devamlı yanar imiş. 

86 

Aşksızların hem canı yok hem imanı; 

Rasűlullah sözünü dedim, mânâ hani 

Nice desem, işitici, bilen hani 

Habersize desem, gönlü katılaşır dostlar. 

140 

Zâhid olma, âbid olma, âşık ol 

Mihnet çekip aşk yolunda sâdık ol 

Nefsi tepip dergâhına lâyık ol 

Aşksızların hem canı yok imanı yok. 

Divan-ı Hikmet’teki diğer “aşk” 

kullanımları 

Divan-ı Hikmet’te yukarıda verdiğimiz sık 

kullanımlar yanında “aşk” kelimesi ile birlikte 

kullanılan bazı deyimleri de -sadece ismen bile 

olsa- vermek isterim. 

Divan-ı Hikmet’te “aşk kapısı” ise beş kez ; 

“aşk bağı”, “aşk sevdası” dörder kez; “aşk dâvası”, 

“aşk pazarı”, “aşk şarabı”,”aşk şiddeti” üçer 

kez; “Hakk aşkı”, “aşk ehli”, “aşk makamı”, “aşk 

cevheri”, “aşk dükkânı”, “aşk defteri”, “aşk küpü” 

ikişer kez ‘aşk bağlamı’nda kullanılmış olan deyimler 

olarak görülmektedir. 

Divan-ı Hikmet’te “aşk ışığı” , “aşk incisi”, “aşk 

dalgıçı”, “aşk rüzgârı”, “aşk hançeri”, “aşk yâdı”, 

“aşk belâsı”, “aşk darağacı”, “aşk yakarışı” deyimleri 

sadece birer kez kullanılmış ilginç deyişlerdir. 

“Aşk olsun” Ya Hû…■ 

DİPNOTLAR: 

1. TDK Güncel Türkçe Sözlük: http://tdk.org.tr/TDKSOZLUK/ 

SOZBUL.ASP 

2. Prof. Dr. İskender Pala ile ( M. Mehmet Gündem ) : “Aşk 

imiş her ne var âlemde!..” ; ZAMAN Gazetesi, 13.02.2000. 

3. Kıta başlarındaki rakamlar, bu makalenin yazarı Dr. Hayati 

Bice tarafından hazırlanan ve Türkiye Diyanet Vakfı yayınları 

arasında yayınlanan Divan-ı Hikmet neşrindeki “aşk” kelimesinin 

geçtiği hikmetlerin sıra numarasını göstermektedir. (Ahmed Yesevî, 

Divan-ı Hikmet, Yayına Hazırlayan: Dr. Hayati Bice; T.Diyanet 

Vakfı yayınları, 4. Baskı, 2005- Ankara) 

22 


2010

NECDET TOSUN* 

İslamiyeti basit bir şekilde ve tasavvufî motiflerle 

halka sunan Hoca Ahmed Yesevî (ö. 

562/1166), Orta Asya Türklerinin Müslüman oluşunda 

önemli bir rol oynamıştır. Pîr-i Türkistân lakabıyla 

anılan Yesevî, gerçek hayatından ve tarihî 

kişiliğinden ziyade menkıbeleri ve fikirleri ile tanınmıştır. 

Onun tasavvuf kültürüyle beslenmiş olan 

ve günümüz insanına ışık tutan fikirlerinden en 

önemlileri, sevgi ve hoşgörü hakkındaki görüşleridir. 

Burada gerek Hoca Ahmed Yesevî’nin ve gerekse 

diğer bazı mutasavvıfların “sevgi ve hoşgörü” 

konusundaki düşüncelerine temas edilecektir. 

1) Hoca Ahmed Yesevî’de Sevgi 

a) Ahmed Yesevî ve takipçilerinde 

Allah ve Peygamber sevgisi 

Hoca Ahmed Yesevî, Allah sevgisini şiirlerinde 

sıklıkla dile getirmiştir. Bu şiirlerden bazıları şunlardır: 

“Aşkıng kıldı şeydâ meni, cümle âlem bildi 

meni, 

Kaygu sensin tüni küni, menge sen ok kereksen… 

Âlimlerge kitâb kerek, sûfîlerge mescid kerek, 

Mecnûnlarga Leylâ kerek, menge sen ok 

kereksen” [1] . 

Yani: Aşkın beni çılgına çevirdi, herkes beni 

bildi, gece gündüz düşüncem sensin, bana sadece 

sen lazımsın ey Allah’ım! Âlimlere kitap gerekir, 

sûfîlere mescit. Mecnûnlara Leylâ lâzım, bana ise 

sen lâzımsın Allah’ım! 

Ahmed Yesevî’nin talebesi Hakîm Süleyman 

Ata da Allah aşkı konusunda şöyle der: 

“Âşıkdın sormangız dünyâ ve ukbâ, 

Âşık maşûk içün her dem öledür” [2] . 

Yani: Âşığa dünya ve ahreti sormayın; âşık, sevdiği 

için her an ölmektedir. 

Hakîm Süleyman Ata başka bir hikmetinde de 

şöyle der: 

“Ming yıl ibâdet kılsang, tâat içinde kalsang, 

Muhâldur Hak’nı bilseng, arada aşk bolmasa. 

Tesbîhin zünnâr bolur, seccâdeng murdâr bolur, 

Barçası agyâr bolur, arada aşk bolmasa” [3] . 

* Doç. Dr., Marmara Ü. İlahiyat Fak. İstanbul. 

1. Hoca Ahmed Yesevî, Dîvân-ı Hikmet (nşr. 

Kuanışbek Kârî, Galiya Kambarbekova, Rasûl İsmailzâde), 

Tahran: el-Hüdâ, 2000, s. 1 (Arap harfli bölüm), s. 186- 

187. 

2. Hakîm Süleyman Ata, Bakırgan Kitabı, Kazan 

1884, s. 22. 

3. Hakîm Süleyman Ata, age. s. 39. 

23 


2010

Yani: Bin yıl ibadet etsen, ibadet içinde kalsan 

bile içinde Allah aşkı olmadıkça onu tanıyamazsın. 

Tespihin papaz kuşağı olur, seccaden murdar olur, 

herkes sana yabancı olur, eğer Allah ile aranda aşk 

yoksa. 

Ahmed Yesevî’nin takipçilerinden Hoca İshak 

b. İsmail Ata, insanın gönlünde Allah sevgisinin 

oluşup gelişebilmesi için, o gönülden dünya sevgisinin 

gitmesi gerektiğini şöyle ifade etmiştir: “Pes, 

bilgil, kul birle Mevlâ azze ve cellening arasında 

muhabbet-i dünyâ ve nefs hicâb turur. Her kim 

muhabbet-i dünyânı köngül közgüsidin kiterse hicâb 

aradın kiter. Andın keyin bu bende perverdigârnı 

körer, inşâallâhü teâlâ” [4] . 

Yesevî yolunun temsilcilerinden Şemseddin 

Özgendî [5] de Allah aşkını şöyle dile getirmiştir: 

“Yâ Rab özüng bilür-sen, sendin özge kimim 

bar, 

4. Hoca İshak b. İsmail Ata, Hadîkatü’l-ârifîn, 

Özbekistan Fenler Akademisi Bîrûnî Şarkiyat Enstitüsü 

Ktp., nr. 11838, vr. 29b. 

5. Silsilesi şöyledir: Ahmed Yesevî, Hakîm Ata, 

Zengi Ata, Sadr Ata, Elemîn Ata, Şeyh Ali Şeyh, Mevdûd 

Şeyh, Kemâl Şeyh Îkânî, Seyyid Ahmed Velî (Şeyh 

Aliâbâdî), Şemseddin Özgendî. 

Bir ü barım irür-sen, sendin özge kimim bar… 

Közüm seni közleyür, tilim seni sözleyür, 

Könglüm seni isteyür, sendin özge kimim 

bar” [6] . 

Ahmed Yesevî’de Peygamber sevgisi de ön 

plandadır. Hz. Peygamber 63 yaşında vefat ettiği 

için, 63 yaşına gelen Ahmed Yesevî, peygambere 

olan sevgisinden dolayı artık toprağın üzerinde yaşamak 

istememiş ve yer altında bir ibadet yeri kazıp 

kalan ömrünü onun içinde geçirmiştir. Yesevî, peygamber 

sevgisiyle söylediği şiirlerde şöyle diyor: 

“Başımga tüşüp na‘ra-i sevdâ-yı Muhammed, 

Men anı üçün kuyıda şeydâ-yı Muhammed” [7] . 

“On sekiz ming âlemge server bolgan Muhammed, 

Otuz üç ming ashâbga rehber bolgan 

Muhammed” [8] . 

Allah ve Resulüne karşı gönlünde derin bir sevgi 

besleyen Hoca Ahmed Yesevî, Allah’ın kelâmı 

olan Kur’an-ı Kerim’e son derece saygılı idi. Bir 

6. Hakîm Süleyman Ata, Bakırgan Kitabı, s. 74. 

7. Yesevî, age. s. 53. 


24 


2010

defasında Kur’ân öğrenmek için camiye giden çocukların 

mushaflarını boyunlarına asıp aşağı sarkıttıklarını, 

içlerinden bir tanesinin ise sevgi ve 

saygısından dolayı Kur’an’ı başının üzerinde taşıdığını 

görmüş, bu manzaradan çok memnun olup 

bu çocuğun zahiri ve bâtıni eğitimini üstlenmişti. 

Bu çocuk zamanla hem din ilimlerini hem de tasavvuf 

ve ahlâk konularını hakkıyla öğrenip Hoca 

Ahmed Yesevî’nin önde gelen talebelerinden biri 

olan Hakîm Ata lakaplı Süleyman Bakırgânî’den 

başkası değildir [9] . 

Yesevî şeyhlerinden Süksük Ata bir miktar çamaşır 

alıp çamaşır yıkayıcısına gitmişti. Yıkayıcı: 

“Adınız nedir, yazayım da diğer çamaşırlarla karışmasın.” 

dedi. Süksük Ata: “Adım Firavun’dur.” 

diye cevap verdi. Çamaşırcı: “Başka isim bulamadınız 

mı da böyle isim koydunuz.” diye sorunca, 

Süksük Ata: “Adım Muhammed’dir. Ama Allah 

Resulü’nün adı olan bu ismi yazıp kazana çer çöp 

ile birlikte atarsan bu isme hakaret olur diye düşündüm.” 

diye karşılık verdi. O gece Süksük Ata rüyasında 

Hz. Peygamber’i gördü. Hz. Peygamber ona: 

“Ey Süksük Hoca! Sen mademki benim ismine hürmet 

ettin, ben de sana, senin evladına ve sana tâbi 

olanlara ahrette şefaat edeceğim.” buyurdu [10] . 

Bu rivayetlerden, Ahmed Yesevî ve takipçilerinin 

duygu dünyasında Allah ve peygamber sevgisinin 

önemli bir yer tuttuğu anlaşılmaktadır. 

b) Mahlukata karşı sevgi ve 

merhamet 

Ahmed Yesevî, şiirlerinde mahlukata merhamet, 

fakir ve yetimlere yardımcı olmak gibi konulara sıkça 

temas etmiştir. Bu şiirlerden bazıları şunlardır: 

Kayda körseng köngli sınuk merhem bolgıl 

Andag mazlum yolda kalsa hemdem bolgıl 

Ruz-i mahşer dergahıga mahrem bolgıl 

Mâ vü menlik halayıkdın kaçtım mena. 

Garib, fakir, yetimlerni Resûl sordı 

Uşal tüni mi’râc çıkıp dîdâr kördi 

Kaytıp tüşüp fakirlerni halin sordı 

Gariblerni izin izlep tüştüm mena. [11] 

Yani: 

Nerde görsen gönlü kırık, merhem ol 

Öyle mazlum yolda kalsa, yoldaş ol 

Mahşer günü dergâhına yakın ol 

Ben-benlik güden (kibirli) kişilerden kaçtım 

ben işte. 

Garip, fakir, yetimleri Resul sordu 

O gece Miraca çıkıp Hakk cemalini gördü 

Geri gelip indiğinde fakirlerin hâlini sordu 

Gariplerin izini arayıp indim ben işte. 

Muhammed aydılar her kim yetîmdür 

Bilingiz ol meni hâs ümmetimdür 

Yetîmni körsengiz agrıtmangızlar 

Garibni körsengiz dag etmengizler. [12] 

Yani: 

Muhammed (a.s) dediler: “Her kim yetimdir, 

Biliniz, o benim has ümmetimdir.” 

Yetimi görseniz, incitmeyiniz; 

Garibi görseniz, dağ etmeyiniz (incitmeyiniz). 

Hoca Ahmed Yesevî’nin yolunu devam ettirenlerden 

İsmail Ata şöyle derdi: “Güneşli günde insanlara 

gölge ol, soğukta elbise ol, açlık zamanında 

ekmek ol!” [13] . 

Yesevî yolunun takipçilerinden Şemseddin 

Özgendî de yetimlere karşı sevgi ve merhamet konusunda 

şöyle der: 

“Bolsang Resûl’ga ümmet, kılıng yetîmge şefkat, 

Bolgay sanga köp rahmet, Rasûl andag tidi 

ya” [14] . 

Yani: Eğer Hz. Muhammed’e ümmet isen, yetime 

şefkat göster. Bu sayede sana çok rahmet olacaktır, 

peygamber böyle söyledi ya. 

9. Anonim olan Hakîm Ata Kitabı’ndan naklen bk. 

Karl G. Zaleman, “Legenda Pro Hakim-Ata: Hakîm Ata 

Risâlesi”, Bulletin de l’Académie Impériale des Sciences de 

St. Pétersbourg (İzvestiya İmperatorskoy Akademii Nauk), 

cilt: IX, sayı: 2, (Septembre 1898), s. 107-108. 

10. Hoca İshak, age. s. 74a. 



13. Muhammed Şerîf Buhârî, Huccetü’z-zâkirîn lireddi’l-münkirîn, 

Süleymaniye Ktp., Reşid Efendi, nr. 372, 

vr. 100a. 

14. Hakîm Süleyman Ata, age. s. 127. 

25 


2010

2) Hoca Ahmed Yesevî’de ve tasavvuf 

kültüründe hoşgörü 

Hat sanatımızın en anlamlı ürünlerinden biri 

“Hoş gör yâ hû” levhalarıdır. Bu levha tekkelerde 

sadece bir duvar süsü olarak kalmaz, aynı zamanda 

tekke ve tasavvuf ehli için bir hayat düsturu olurdu. 

Eskilerin müsamaha, yenilerin tolerans dediği “hoşgörü” 

toplumun ve fertlerin huzuru için anahtar bir 

kavramdır. “Yaratılanı hoş gör, yaratandan ötürü” 

diyebilmek engin bir gönül ister. Bu gönle sahip 

insanların hoşgörü örneklerine tasavvuf tarihinde 

sıkça rastlanır. Tasavvuf kültürüyle beslenmiş olan 

Hoca Ahmed Yesevî’nin hayatında ve şiirlerinde de 

hoşgörü ile alâkalı örnekler bulunmaktadır. Bunlara 

kısaca temas edildikten sonra, konunun daha iyi 

anlaşılması için tasavvuf kültüründe hoşgörü hakkında 

başka rivayetlere de yer verilecektir. 

Hoca Ahmed Yesevî Müslüman olmayan kişilere 

karşı da hoşgörülü olmak gerektiğini ifade etmek 

için şöyle demiştir: 

“Sünnet irmiş kâfir bolsa berme azar 

Könglü kattıg dil-âzârdın Hudâ bîzâr” [15] , 

Yani: Karşındaki insan kâfir bile olsa onu incitme, 

bu Hz. Peygamber’in (a.s) sünneti ve yolu 

imiş. Kalbi katı, gönül incitici kişileri Allah Teâlâ 

sevmez. 

Rivayete göre, Ahmed Yesevî hazretlerinin şöhreti 

her tarafa yayılıp talebelerinin sayısı artınca 

kendisini çekemeyenler dedikodu yapmaya başladılar. 

“Sohbet ve zikir meclislerine kadınlar geliyor, 

erkeklerle birlikte oturup zikrediyorlar.” diye eleştiren 

medrese hocaları çıktı. Hoca Ahmed Yesevî 

kendisini teftiş için gönderilen âlimlere, “Bizim 

meclisimizde kadın ve erkeklerin beraber bulunması, 

onların gönlüne zarar vermez.” mesajını vermek 

için, gelen heyetin huzurunda bir kutunun içine bir 

parça pamuk ve ateş koru koydu. Sonra kutuyu onlara 

verdi. Heyet kendi memleketine dönüp kutuyu 

açtığında ateşin pamuğu yakmadığı gördüler [16] . 

15. Hoca Ahmed Yesevî, Dîvân-ı Hikmet, s. 20. 

16. Hüsâmeddin Sığnâkî, Menâkıb-ı Hoca Ahmed 

Yesevî, Özbekistan Fenler Akademisi Birunî Şarkiyat 

Enstitüsü Ktp., nr. 11084, vr. 12b; Muhammed Âlim Sıddîkî, 

Lemehât min nefehâti’l-kuds (nşr. M.Nezîr Rânchâ), 

İslamabad 1986, s. 47; Necdet Tosun, “Ahmed Yesevî’nin 

Menâkıbı”, İLAM Araştırma Dergisi, c. III, sy. 1 (1998), s. 

76, 79. 

Eski Türk geleneklerinde ve özellikle tarımla 

uğraşan küçük yerleşim bölgelerinde kadınların 

erkeklerle birlikte toplumsal hayatın içinde olduğu 

bilindiğine göre, o dönemde tekkede insanların birlikte 

bulunmuş olması mümkündür. Hoca Ahmed 

Yesevî kendi dönemindeki bazı din adamlarının 

eleştirisine göğüs germiş ve kadınların da aynı çatı 

altında tasavvufî sohbetlere ve zikre iştirak etmesine 

izin vermiş, bunu hoşgörü ile karşılamıştır. Bu 

rivayette Yesevî’nin hem zikre katılmak isteyen 

kadınlara, hem de kendisini eleştiren kişilere karşı 

hoşgörü sahibi olduğu anlaşılmaktadır. 

Rivayete göre bazı kendini bilmez kişiler Hoca 

Ahmed Yesevî’nin oğlunu öldürmüş ve başını bir 

beze sarıp Yesevî’ye göndermişlerdi. Oğlunun başını 

gören Hoca, sabır ve metanet göstermiş, sadece, 

“Kavunu olgunlaşmadan koparmışlar.” demekle 

yetinmiştir [17] . 

Ahmed Yesevî’nin bağlı bulunduğu tasavvuf 

kültüründe hoşgörünün yeri ve önemi konusunda 

aşağıda verilecek olan örnekler konunun daha iyi 

anlaşılmasına yardımcı olacaktır. 

Müslümanlar içinde ibadette veya günlük işlerde 

hatalı olan kimseler bulunabilir. Bunlara hoşgörü 

ile yaklaşmak konusunda tasavvufî eserlerde birçok 

rivayet bulunmaktadır. Bu örneklerden bazıları 

şunlardır: 

a) İbadetlerdeki kusurlara karşı 

hoşgörü 

Hz. Mevlânâ’nın Mesnevî’sinde anlattığı bir rivayete 

göre Peygamber Efendimiz’in (a.s) müezzini 

Bilâl-i Habeşî ezan okurken dili tam dönmediği 

için “hayye ale’s-salâh” yerine yanlışlıkla “heyye 

ale’s-salâh” dermiş. Peygamberimizin arkadaşlarından 

bazıları: “Ey Allah’ın Resulü! Bilâl bir harfi 

yanlış okuyor, ezanı başka birisi okusa daha iyi 

olmaz mı” diye sormuşlar, ancak Hz. Peygamber 

(a.s) samimiyetle okuduğu için ezanı Bilâl’in okumaya 

devam etmesini uygun bulmuştur [18] . Başka 

bir rivayete göre Bilâl “Eşhedü” yerine yanlışlıkla 

“Eshedü” dermiş. Şikâyet olunca Hz. Peygamber: 

“Bilâl’in s harfi, Allah katında ş harfidir”, diyerek 

onu hoş görmüştür. 

Mesnevî’deki bir başka hikâyeye göre, Hz. Musa 

yolda giderken kenarda oturup dua eden bir çoban 

17. Muhammed Âlim Sıddîkî, Lemehât, s. 46. 

18. Mevlânâ, Mesnevî, c. III, beyit: 172-177. 

26 


2010

görmüştü. Çoban: “Yâ Rabbi! Bana misafir olsan, 

sana en güzel yemeklerden ikram etsem, ayağına 

çarık (ayakkabı) yapsam, saçlarını yıkasam, saçındaki 

bitleri kırsam.” diye dua ediyordu. Hz. Musa 

bunu duyunca çobana: “Ey çoban! Allah Teâlâ’ya 

böyle dua edilmez, onun yemeye içmeye ihtiyacı 

yoktur, insana benzemez.” dedi. Bunun üzerine çoban: 

“Ey Musa! Ben cahil bir çobanım, bana nasıl 

dua edeceğimi öğret de öyle dua edeyim.” diye 

karşılık verdi. Hz. Musa ona Allah’ın şanına yakışır 

bazı dualar öğretti, sonra yoluna devam etmek 

için yürümeye başladı. O esnada Allah Teâlâ’dan 

kendisine şöyle bir hitap geldi: “Ey Musa! Ben o 

kulumun duasından mutlu oluyordum, çünkü samimi 

idi. Niçin onun duasını değiştirdin” Bu hitap 

üzerine Hz. Musa tekrar çobanın yanına döndü ve: 

“Sen nasıl istiyorsan öyle dua et.” dedi ve yoluna 

devam etti [19] . 

Bu hikâyelerde verilmek istenen mesaj, insanın 

ibadetlerinde samimi olmasının çok önemli olduğu, 

ihlas ve samimiyetle yapılan ibadetlerde bazı şeklî 

hatalar olsa bile Allah Teâlâ ve resulü tarafından 

hoş görüldüğüdür. 

b) Günlük işlerdeki hatalara karşı 

hoşgörü 

Bazı insanlar Müslüman olmalarına rağmen 

nefsinin isteklerine uyarak Müslümanlıkla bağdaşmayan 

işler yapabilirler. Onların yaptığı yanlış işlere 

kızmak ile o insanlara kızmayı birbirine karıştırmamak 

gerekir. O insanlara acımak ve merhametle 

doğru yola çağırmak en doğrusudur. Tasavvufî eserlerde 

sufîlerin bu konudaki bazı söz ve hikâyeleri 

bulunmaktadır. 

Hamdûn-i Kassâr şöyle demiştir: “Bir sarhoşla 

karşılaşırsan, ona buğzetme, kötü söyleme, çünkü o 

duruma sen de düşebilirsin.” 

İbrahim b. Edhem bir gün bir sarhoşun yanından 

geçiyordu. Onu ağzı bulaşmış, yerde yatar vaziyette 

gördü. Su getirip ağzını yıkadı ve “Allah Teâlâ’nın 

isminin anıldığı bir ağzı böyle kir bulaşmış bir hâlde 

bırakmak hürmetsizlik olur.” dedi. Sarhoş kendine 

gelince İbrâhim b. Edhem hazretlerinin yaptığı şeyi 

ve söylediği sözü kendisine bildirdiler. O sarhoş 

tövbe etti ve salih insanlardan oldu. Sonra İbrâhim 

b. Edhem’e rüyasında: “Sen bizim için onun ağzını 

19. Mevlânâ, Mesnevî, c. II, beyit: 1720-1786. 

yıkayıp temizledin, biz de senin kalbini temizledik.” 

buyurdular [20] . 

İmam-ı A‘zam Ebû Hanîfe’nin komşusu bir genç 

vardı, her gece içki içer, eve sarhoş gelir, bağırır 

çağırırdı. Bir gün devletin görevlileri onu yakalayıp 

hapse attılar. Ertesi gün İmâm-ı A’zam: “Komşumuzun 

sesi kulağımıza gelmez oldu.” deyince, 

bir talebesi onun hapse atıldığını söyledi. Bunun 

üzerine İmâm-ı A’zam valiye gitti. Vali, onu görünce 

ayağa kalkıp hürmetle karşıladı. “Teşrifinizin 

sebebi nedir” dedi. O da hâdiseyi anlatınca, Vali: 

“Böyle önemsiz bir iş için zât-ı âliniz buraya kadar 

niçin zahmet ettiniz, bir haber gönderseydiniz kâfi 

idi.” dedi ve o genci serbest bıraktı. İmâm-ı A’zam 

o gence; “Bak, seni unuttuk mu” diye sordu. Genç: 

“Hayır…” dedi, yaptığı kötü işlerden tövbe edip, 

İmâm-ı A’zam’ın derslerine devam etmeye başladı 

ve fıkıh ilminde âlim olarak yetişti [21] . 

Sa‘dî Şîrâzî Gülistân isimli eserinde anlattığına 

göre bir zahidin evine hırsız girmiş, ancak çalacak 

bir şey bulamamış. Üzüntüyle evden çıkarken durumdan 

haberdar olan zahit sarınıp içinde uyuduğu 

kilimi hırsızın yoluna atmış ki alsın da eli boş ve 

mahzun gitmesin [22] . 

Benzer bir hikâye de Ahmed er-Rifâî hakkında 

anlatılır. O, evine gelen hırsıza bir miktar kaliteli un 

ikram etmiş ve helâllik isteyip yolcu etmiştir. Onun 

bu şefkatinden etkilenen hırsızın tövbe edip doğru 

yola geldiği nakledilir [23] . 

c) Gayrimüslimlere karşı hoşgörü: 

Bir toplumda her dinden insan bulunabilir. Toplumların 

asayiş ve huzur içinde yaşayabilmesi için 

farklı din mensuplarının birbirine hoşgörü işe bakması 

çok önemlidir. İslam hukukuna göre Müslüman 

ülkelerde yaşayan gayrimüslimlere “zimmî” 

denir ve devlet onların güvenliğini sağlamakla gö- 

20. Ferîdeddin Attâr, Tezkiretü’l-evliyâ (nşr. 

Muhammed İsti‘lâmî), Tahran 1374/1995, s. 125. 

21. Muhammed b. Yûsuf es-Sâlihî ed-Dımaşkî, 

Ukûdü’l-cümân fî menâkıbi’l-İmâmi’l-a‘zam Ebî 

Hanîfeti’n-Nu‘mân (nşr. Ebu’l-Vefâ el-Afgânî), Haydarabad 

(Hindistan): Lecnetü ihyâi’l-ma‘ârifi’n-Nu‘mâniyye, 1974, 

s. 289-290. 

22. Sa‘dî Şîrâzî, Gülistân (nşr. Gulâm Hüseyn Yûsufî), 

Tahran 1384 hş., s. 87. 

23. Ken‘an er-Rifâî, Ebu’l-Alemeyn Seyyid Ahmed 

er-Rifâî (hzr. Mustafa Tahralı- Müjgan Cunbur), İstanbul 

2008, s. 24-25. 

27 


2010

evlidir. Tasavvuf tarihinde sufîlerin Müslüman olmayanlara 

karşı hoşgörü ile muamele ettiğine dair 

birçok örnek bulunmaktadır. Bunlardan bazıları 

şunlardır: 

Bayezid-i Bistami’nin Mecusi olan (ateşe tapan, 

zerdüşt) bir komşusu ve bu komşunun süt emme çağında 

bir de çocuğu vardı. Bu Mecusi bir gün yolculuğa 

çıktı. Evlerini aydınlatacak bir şeyi bulunmadığı 

için çocuk ağlıyordu. Bayezid-i Bistami her 

gün bir çıra alıp komşusunun evine götürdü. Mecusi 

yolculuktan dönünce durumu haber alıp kendisinde 

değişiklikler hissetti. Bayezid’e karşı kalbinde bir 

sevgi hâsıl oldu ve: “Mademki o zâtın aydınlığı geldi, 

bizim kendi karanlığımızda yaşamamız uygun 

değildir.” deyip Bayezid-i Bistami’nin huzuruna 

gitti ve Müslüman oldu [24] . 

Hz. Mevlânâ’ya da nispet edilen fakat ondan 

daha önce yaşamış olan Ebu Said-i Ebu’l-Hayr’ın 

şiirleri arasında yer alan şu rubai meşhurdur: 

Yine gel, yine gel, ne olursan ol, yine gel, 

Kâfir, mecûsî, putperest olsan da yine gel, 

Bu bizim dergâhımız ümitsizlik dergâhı değildir, 

Yüz kere tevbeni bozmuş olsan da yine gel. [25] 

Anadolu sûfîlerinden Yunus Emre: 

Yetmiş iki millete birlig ile bakmayan 

Şer‘ ile evliyâsa hakîkatde ‘âsîdür. 

diyerek bütün insanlara (72 millete) aynı gözle bakmak 

gerektiğini ifade etmiş, böyle bakamayanların 

görünüşte evliya gibi olsalar bile aslında asi ve 

günahkâr olduklarını kaydetmiştir. 

İlk dönem sufîlerinden Mâlik b. Dinar’ın komşusu 

Yahudi idi. Bu kişi Mâlik b. Dinar’ın evinin 

duvarını tuvalet olarak kullanır ve bahçesini kirletirdi. 

Mâlik de her gün duvarını ve bahçesini temizlerdi. 

Bir gün komşusu Mâlik’e: “Bu necasetten rahatsız 

olmuyor musun” diye sordu. Mâlik: “Evet, 

rahatsız oluyorum ama temizliyorum.” dedi. Komşusu: 

“Bu sıkıntıyı niçin ve kim için çekiyorsun” 

diye sorunca, Mâlik: “Allah rızası için, çünkü Allah 

24. Ferîdeddin Attâr, age. s. 176. 

25. Ebû Sa‘îd-i Ebu’l-Hayr, Sühanân-ı Manzûm-i 

Ebû Sa‘îd-i Ebu’l-Hayr (nşr. Sa‘îd Nefîsî), Tahran 1334 

hş./1955, s. 4 (rubâî no: 21). Rubâî’nin metni şöyledir: Bâz 

â bâz â her ânçi hestî bâz â/ Ger kâfir u gebr u but-perestî 

bâz â/ În dergeh-i mâ dergeh-i nevmîdî nîst/ Sad bâr eger 

tevbe şikestî bâz â. 

öfkesini yutup insanları affedenleri muttakilerden 

saymaktadır. [26] ” diye cevap verdi. Bunun üzerine 

Yahudi komşusu: “Ne güzel bir din! Allah dostu, 

Allah düşmanının sıkıntısına katlanıyor ve sabır 

ediyor.” dedi, Müslüman oldu [27] . Bu hikâyenin bir 

benzeri de İmam-ı A‘zam Ebu Hanife için anlatılır 

[28] . 

Mevlânâ Celâleddin Rûmî ve dostları sema 

ederlerken meclise bir sarhoş daldı ve sağa sola çarpıp 

meclistekileri rahatsız etmeye başladı. Oradaki 

müritler o sarhoşu azarlayınca Mevlânâ müritlerine 

mâni oldu ve: “Şarabı o içmiş ama sarhoş siz olmuşsunuz.” 

dedi. Müritler: “Bu adam Hristiyan’dır.” 

dediler. Mevlânâ: “Siz niye Allah’tan korkmuyorsunuz.” 

diye cevap verdi [29] . 

Bu menkıbelerden anlaşılmaktadır ki, gayrimüslimlere 

karşı hoşgörü ile yaklaşmak sufîlerin hayat 

felsefesi olmuştur. Ve bu hoşgörü, birçok gayrimüslimin 

İslamiyete girmesine de vesile olmuştur. 

Hoşgörünün bulunduğu yerde muhabbet ve ülfet 

olur. Gayrimüslimlerin İslama ısınması ve hidayete 

ermesinde en önemli unsurlardan biri de hoşgörü 

olmuştur. Hoşgörünün zıddı olan kabalık ve sertlik 

ise insanları küstürmek ve uzaklaştırmaktan başka 

işe yaramaz. Nitekim Kur’an-ı Kerim’de şöyle 

buyrulur: “Şayet sen kaba, katı yürekli olsaydın, hiç 

şüphesiz etrafından dağılıp giderlerdi” (Âl-i İmrân, 

3/159). Güzel söz, hoşgörü ve fedakârca davranışlar 

tarihte olduğu gibi bugün de insanların İslama 

yönelmesine sebep olmaktadır. 

Netice olarak Hoca Ahmed Yesevî’de ve onun 

bağlı bulunduğu tasavvuf kültüründe “sevgi ve 

hoşgörü” en temel kavramlardır. Bu iki kavramı 

yitiren toplumlar huzursuzluğa ve kargaşaya 

mahkûmdurlar. Diğer taraftan toplumda sevgi ve 

hoşgörüyü özümsemiş insanlar çoğaldıkça, huzur 

ve asayiş de artacaktır. Bu sebeple bütün felsefelerin 

eskiyip modasının geçebildiği dünyamızda, Hoca 

Ahmed Yesevî ve Mevlânâ gibi büyük mütefekkir 

sufîlerin hayat felsefesi ve ilkeleri eskimeden, hatta 

her zamankinden daha fazla önemi anlaşılarak devam 

etmekte ve insanlığa ışık tutmaktadır.■ 

26. Âl-i İmrân, 3/134. 

27. Ferîdeddin Attâr, age. s. 52. 

28. Abdülvehhâb eş-Şa‘rânî, et-Tabakâtü’l-kübrâ, 

Kâhire 1374/1954, I, 54. 

29. Ahmed Eflâkî, Menâkıbu’l-ârifîn (Frs. nşr. Tahsin 

Yazıcı), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1976, I, 

356. 

28 


2010

NECATİ KANTER 

Allah’ı bilerek 

anma, önce ilahî 

lezzetlenmeğe 

neden olur; sonra 

bu lezzet ilahî 

muhabbete çevrilir 

ki bu da manevi 

mutluluğun elde 

edilmiş olduğunun 

alametidir. Hikmet 

kuşağını sıkı sıkı 

beline sarmayan 

insan, dünyaya meyil 

ve muhabbetten 

kurtulamaz. 

Sayram’da Hz. Ali’nin oğlu Muhammet bin Hanefi 

neslinden gelenlere “Hace”, bu silsileye 

bağlı olanlara da “Hacegan” denilmekteydi. Ahmet 

Yesevi de Hacegan silsilesine bağlı olduğu için “Pir-i 

Türkistan Hace Ahmed-i Yesevi” namı ile anılmıştır. 

Batı Türkistan’daki Çimkent Şehrinin doğusunda 

bulunan Tarım Irmağına dökülen Şehriyar Nehrinin 

küçük bir kolu olan Sayram Kasabasında doğdu. Adı, 

Ahmet bin İbrahim bin İlyas olup, Pir-i Türkistan, 

Hazreti Türkistan, Hace Ahmet, Kul Hace Ahmet olarak 

anılır. Babası Hacı İbrahim’in nesebi Hz. Ali’nin 

oğlu Muhammet bin Hanefi’ye ulaşır. Soyu Hz. Fatma 

validemize dayanmadığı için Seyyid değil, Hace’dir. 

Annesi evliyadan Şeyh Musa’nın Ayşe isimli kızıdır. 

Bazı kaynaklarda onun Yesi’de bugünkü adıyla 

Türkmenistan’da doğduğu kaydedilmektedir. Doğum 

yılı kesin olarak bilinmemektedir. Ancak Yusuf 

el-Hamdemi’ye intisabı ve onun halifelerinden oluşu 

XI. Yüzyılın ikinci yarısında dünyaya geldiğini gösterir. 

Kerametleri ve menkıbeleriyle tanınmış evliya 

bir zat olan babası Şeyh İbrahim’in, Gevher Şehnaz 

adlı kızından sonra ikinci çocuğu olarak dünyaya gelen 

Ahmet Yesevi, önce annesini ardından da babasını 

kaybetti. 

29 


2010

Yesevi’nin İbrahim adlı bir oğlu olur, daha küçük 

yaşta iken vefat eder. Gevher Hoşnaz, Gevher 

Gülnaz adlarında iki kızı dünyaya gelir. Soyu 

Gevher Gülnaz adlı kızından devam eder. Türkistan 

ve Maveraünnehir bölgelerinde olduğu gibi 

Anadolu’da da kendilerini Yesevi soyundan kabul 

eden pek çok müellif bulunmaktadır. Bunlar arasında 

şair Ata ve Evliya Çelebi zikredilmektedir. 

Ahmet Yesevi’nin Yesi’de irşada başladığı sıra 

Türkistan’da Su havalisinde İslamlaşma cereyanı 

yanında İslam ülkelerinin her tarafına yayılan tasavvuf 

cereyanı da sürmekteydi. Bu uygun şartlar 

altında Ahmet Yesevi, Taşkent ve Sirderya havalisinde, 

Seyhun’un ötesindeki bozkırlarda yaşayan 

göçebe Türkler arasında kuvvetli bir nüfuz sahibi 

olmuştu. Etrafında İslamiyete bütün benliği ile 

bağlanan yerli halk ile göçebe köylüler toplanıyordu. 

Bu yüzden Ahmet Yesevi etrafında toplananlara 

İslamın esaslarını, şeriat ahkâmını, tarikatın 

adap ve erkânını öğretmek gayesi ile sade bir dille 

halk edebiyatından alınma şekillerle hece vezninde 

manzumeler söylüyordu. Diğer manzumelerden 

ayırt etmek için “ Hikmet” adı verilen bu manzumeler 

dervişleri vasıtası ile en uzak Türk topluluklarına 

kadar ulaştırılabiliyordu. Hikmet’ler, bilhassa 

Türkler arasında bir inanç ve düşünce birliğinin 

teşekkülüne hizmet etmesi bakımından oldukça 

önemlidir. 

Yesevi’nin şöhreti Türk ülkelerine yayıldıkça, 

Yesevilik de buna bağlı olarak gittikçe büyüyen 

ve yaygınlaşan bir tarikat hâlini alıyordu. Özellikle 

Sirderya (Seyhun) ve Taşkent yöresindeki bozkırlarda 

İslam inancının gelişmesinde etkili olan 

Ahmet Yesevi, çeşitli bölgelere halifeler göndererek 

tarikatını kolaylıkla yaymayı başardı. Göçebe 

Türkler arasında eski Türk âdet ve törelerini içeren 

bir öğreti olarak yerleşti. Etkisi sonraları Türkistan 

sınırlarını aşarak Horasan ve Hazar’ın doğu 

ve kuzey kıyılarına XII. Yüzyılda da Azerbaycan 

yoluyla Anadolu’ya yayıldı. Öyle ki zamanla Türkler 

arasında Babailik ve Bektaşilik gibi tarikatların 

kurulmasına yol açtı. 

Menkıbeye göre yedi yaşında Hızır’ın delaletine 

nail olan Ahmet Yesevi, Yesi’de Aslan Baba’ya 

intisap ederek ondan faydalanmaya başladı. Ashaptan 

olan Aslan Baba’nın Yesi’ye gelerek Ahmet 

Yesevi’yi bulması ve Hz Peygamberin kendisine 

teslim ettiği emaneti vermesi, terbiyesi ile meşgul 

olup onu irşat etmesi Hz. Peygamberin bir manevi 

işaretine rivayet olunur. 

Çok sevdiği ve ziyadesiyle bağlı bulunduğu 

şeyhinden ayrı düşünce Aslan Baba’dan söz eden 

şiirler yazdı: 

Ahir zaman ümmetleri dünya fani bilmezler 

Gidenleri görürler de ondan ibret almazlar 

Erenlerin kıldığını görüp rağbet etmezler 

Aslan Baba’m sözlerini dinleyiniz teberrük 

Aslan Baba’nın vefatından sonra Buhara’ya 

gider, devrin önde gelen âlim ve mutasavvıflarından 

Şeyh Yusuf Hamdani’nin vefatı üzerine, önce 

Abdullah-ı Berki, onun vefatı ile Şeyh Hasan-ı 

Endaki, onun vefatından sonra da Ahmet Yesevi 

irşat postuna oturur. Bir müddet sonra da makamını 

Abdulmelik-i Gücüduvani’ye bırakarak Yesi’ye 

döner. Vefatına kadar burada irşadına devam ederek 

Türklere İslamiyetin emir ve yasaklarını anlatmaya 

başlar. Talebeleri günden güne çoğalır. Büyüklüğü 

ve kıymeti kısa zamanda Türkistan, Maveraünnehir, 

Horasan ve Harzem’e yayılır. Zamanında bulunan 

âlim ve evliyanın en büyüklerinden, en üstünlerinden 

olur. Yetiştirdiği talebelerden her biri birer 

ülkeye gider, İslamiyeti en doğru şekliyle öğreterek 

yayarlar. 

Yesevi Dergâhı, fakir, yetim ve çaresizler için 

sığınak yeri idi. Kerametlerinin görülmesi, onun 

ününü daha da artırdı. Onun zamanında bölgeye 

ilk Türk-İslam devletlerinden Karahanlıların 

hâkimiyeti, Seyhun Nehri boyları ile ahalisi göçebe 

olan Kazak ve Kırgızlar arasında İslam dininin ve 

Yesevilik tarikatının daha kolay yayılmasına neden 

oldu. Sade bir Türkçeyle söyleyip yazdığı derin 

manalı “ Hikmet” denen sözleriyle tekke edebiyatının 

ilk temsilcilerinden oldu. 

Ahmet Yesevi, İslamda şeriat-tarikat ayrılığı bırakmamış, 

İslam şeriatını en az tarikat erkânı ölçüsünde 

tanıtarak din ve tasavvufu sade söyleyişlerle 

birleştirmiştir. Ona göre Allah’ı çok zikretmek, çok 

anmak, kemale ulaşmanın şartıdır. Allah’a yaklaşabilmek 

ise ibadet etmek ve onun adını anmakla 

mümkündür. Peygamberimiz de: “Bir şeyi çok 

anmak muhabbete, muhabbet de yakınlığa neden 

olur.” buyurmuştur. Muhabbet ve yakınlık ise aşka 

atılan adımdır. Allah’a ulaşmak için onu anmadan 

başka çare yoktur. Nitekim Kur’anda: “Allah’ı çok 

30 


2010

zikrediniz.” ayetiyle kullarına anmayı öğretmiş ve 

bununla da onlara merhamet ve şefkatini açıklamıştır. 

Allah’ı bilerek anma, önce ilahî lezzetlenmeğe 

neden olur; sonra bu lezzet ilahî muhabbete çevrilir 

ki bu da manevi mutluluğun elde edilmiş olduğunun 

alametidir. Hikmet kuşağını sıkı sıkı beline 

sarmayan insan, dünyaya meyil ve muhabbetten 

kurtulamaz. Günahlar nedeniyle paslanan gönüllerin 

kurtuluşu Allah’ı düşünmek, onu çokça anmak, 

onun razı olduğu, beğendiği işleri yapmak ve hiçbir 

zaman ondan gafil olmamakla mümkündür. 

Yesevi’ye göre hayat, uzun bir ibadet yoludur 

ki, Hak âşıkları için bu yol ne kadar uzun olursa 

yine de kısa sayılır. Bu hayat aşkın Allah’a olan 

kulluğunu tamamlaması için yeterli değildir. Bu 

nedenle ömrün her anını, gönlün Allah sevgisiyle 

dolu ve uyanık bir ibadet anı bilmek, öyle yaşamak 

gerekir. Biricik hakikat olan Allah’a varabilmek, 

ancak aşk yoluyla mümkündür. Aşk yolu ise çok 

zorlu bir yoldur. Aşk, çaresi güç, sabrı güç bir hâl 

olmakla beraber gerçek âşık bütün bela ve felaketlere 

göğüs gererek en sonunda kemale erip Allah’a 

ulaşır. Âşık olmak için nefsi ıslah etmek, kendi 

benliğinden uzaklaşıp sevgi bağına girmek gerekir. 

Aşk ateşiyle yanan âşıkların rengi uçar, kendi hayran, 

gönlü viran ve gözyaşları tufan olur. Ancak bu 

da çilelerin ve yenilen zorlukların sonunda olur. 

Pir-i Türkistan Hace Ahmet Yesevi, vakitlerini 

üçe ayırırdı. Günün büyük bölümünde ibadetle 

meşgul olur, ikinci bölümünde öğrencilerine zahiri 

ve bâtıni ilimleri öğretir, üçüncü ve en kısa bölümde 

ise alın teri ile geçimini sağlamak üzere tahta 

kaşık ve kepçe yaparak geçimini sağlardı. Hz Peygamberin 

sünnetine aşırı bağlılığı nedeniyle 63 yaşına 

vardığında tekke’sinin avlusunda müritlerine 

bir“ Çilehane” kazdırarak ancak bir insanın sığabileceği 

büyüklükte bir hücre hazırlattır. 

Altmış üçe yaşım yetti bir künce yok 

Vadiriğa Hakkını tapmay gönglüm sunuk 

Yir istide “ Sultan men” tip boldum buluğ 

Pur-gam bolup yir astığa kirdim mına 

Bugünkü Türkçesi: 

Yaşım altmış üçe vardı bana bir günden az geldi 

Eyvah! Yazık! Tanrı nerede gönlüm kırık 

Yer üstünde “Sultan benim” diyerek ululandım 

Gamla dolup yer altına girdim işte 

Çilehanesine girerken kısa ve özlü bir konuşma 

yapar. 

“Ey gönül dostları! Yüce Allah’ın sevgili kulu 

olan peygamberimiz Muhammet Mustafa 63 yaşında 

bu dünyadan ayrıldı. Ben de şimdi 63 yaşındayım. 

Artık şu gördüğünüz çilehaneye çekilecek, 

ömrümün kalan günlerini bu hücrede tamamlayacağım.” 

buyurdu. 

Müritlerin gözleri yaşlı: 

“Ey sultanımız, sensiz bizim hâlimiz nice 

olur!” 

“Sizi Allaha emanet ediyorum!” dedi, sonra 

merdivenle çilehaneye indi. Mezar misali olan 

o yerde vefat edinceye kadar devamlı ibadet ve 

Rabb’ini düşünmekle meşgul oldu. 

Ahmet Yesevi Hazretleri yetiştirdiği öğrencilerin 

her birini bir ülkeye göndermek suretiyle İslamiyetin 

doğru bir şekilde öğretilip yayılmasını sağladı. 

Onun bu şekilde gönderdiği Alperenlerden bazıları, 

Moğolların katliamından kaçıp Anadolu’ya 

geldiler. Bu suretle onun yolu Anadolu’da yayılıp 

tanındı. 

Anadolu’nun Müslüman Türklere yurt olması 

bir bakıma Pir-i Türkistan’ın manevi işaretleriyle 

hazırlandı. Daha çok didaktik şiirler yazan Ahmet 

Yesevi, kurduğu tarikatla birçok mürit yetiştirdi. 

“Horasan Erleri” diye şöhret bulan bu müritler 

XIII. Yüzyıldan itibaren Anadolu’ya yayılan Türk 

halkının İslam dinini öğrenmelerinde etken rol oynamış, 

eski İran kültürünün hüküm sürdüğü bölgede 

faaliyet göstermelerine rağmen hiçbir zaman 

Acem mutasavvıflarının etkisinde kalmamışlardır. 

Tasavvufi Türk şiirinin de öncüsü olan Ahmet 

Yesevi hece vezni ve yalın bir Türkçe ile yazdı. 

Hikmet adı verilen bu şiirlerin iki belirgin özelliği, 

öz açısından tasavvufa, biçim açısından Türk halk 

edebiyatına dayanmaktadır. Sanat kaygısıyla değil, 

düşüncelerini anlatmak amacıyla yapılan bu tasavvufi 

şiirler, “Divan-ı Hikmet”te (1882) derlenmiştir. 

Yapıtta Ahmet Yesevi’nin Hikmet’lerinin yanı 

sıra başka Yesevi dervişlerinin Hikmet’lerine de 

yer verilmiştir. Hikmet söyleyen Yesevi dervişleri, 

şeyhlerine duydukları saygıdan dolayı kendi adlarını 

anmamışlardır. Böylece anonim bir Hikmetler 

kitabı ortaya çıkmıştır. “Divan-ı Hikmet”in eldeki 

en eski yazma nüshası, XVII. Yüzyıldan kalmıştır. 

Ahmet Yesevi, Türkistan’ın geniş bozkırlarında 

31 


2010

yaşayan göçebe halk kitlelerine hem İslamı hem 

tasavvufu tanıtma yollarını iyi kavramış bir mürşit 

sıfatıyla, sözlerini dönem Türklerinin çok iyi 

anlayacakları sade bir dille söylemiş, halka çabuk 

öğrenip hemen terennüm edeceği bir vezin ve şekille 

söyleyerek Orta Asya’da tasavvufi bir halk 

edebiyatı oluşturmuştur. Onun gerek Türk tekke 

edebiyatı gerek halk arasında hızla gelişen Türk tasavvuf 

edebiyatı üzerindeki etkisi bu yüzden geniş 

ve devamlı olmuştur. 

Ahmet Yesevi’nin şiirleri öğretici mahiyette ve 

yüksek sanat seviyesinden uzak söyleyişlerdir. Bu 

manzumeler, güzelliklerini ve telkin kudretini, yazarının 

insani ve söyleyişlerindeki samimiliğinden 

almıştır. Bu nedenle içinde saf, samimi ve bazen 

deruni bir lirizm ile rüzgârlanmış manzumeler de 

vardır. Bu manzumelere “Hikmet” adı verilmiştir. 

Bu isim bir tasavvuf terimi olarak manalıdır. 

Hikmet’lerinde kullanılan kafiyeler de halk şiirinin 

karakteristik yarım kafiyeleridir ve pek çok kere rediflidir. 

Şiirlerin iç âleminde daha sonraki tasavvufi 

şiirlerinde görülen taşkınlıklar ve cezbe anında söylenmiş, 

anlaşılması zor ifadeler kullanılmaz. Ahmet 

Yesevi, yerinde bir düşünüşle bu hikmet’leri daima 

çevresinin hazmedebileceği ölçüde, tartılı sözler 

hâlinde söylemiş, çok kere, dinî, ahlaki öğütler veren 

bir Müslüman hüviyetinden uzaklaşmamıştır. 

Ahmet Yesevi’nin Hikmet’lerini içine alan mecmuanın 

adı “Divan-ı Hikmet”tir. Hikmet adı altında 

ve sade bir halk diliyle yazılan şiirlerinden müteşekkil 

olan bu divan, çeşitli tarihlerde İstanbul, 

Taşkent ve Kazan’da bastırılmıştır. Zaman zaman 

aruz vezni de kullanan Yesevi Hikmet’lerinde hece 

veznini tercih etmiştir. 

Yesevi’nin dili yaşadığı bölge göz önüne alınırsa 

doğu Türkçesi özellikleri taşıyordu. Nitekim 

Kazan baskısında yer alan Kazan Tatarcası, Taşkent 

yazma ve basma nüshalarında Özbekçe, hatta 

Türkmence özellikleri görülmektedir. 

Hikmet’lerin büyük bir kısmı dörtlükler şeklindedir. 

Bu dörtlüklerde hece vezninin 12’ li ölçüsü 

kullanılmıştır. Bir kısım Hikmetler ise gazel tarzında 

olup aruz vezni ile yazılmıştır. Bu Hikmet’lerin 

samimi ve coşkun söylenip, dinî tasavvufi halk edebiyatının 

en güzel örneklerini teşkil ettiğini kabul 

etmemiz gerekmektedir. Onun için şiir amaç değil, 

araçtır. Ahmet Yesevi, edebî kişiliğinden ziyade 

fikri kişiliğiyle tanınır. 

Divan-ı Hikmet’te Ahmet Yesevi’nin derin 

aşkla sevdiği Hz. Muhammet için şiirler, tanınmış 

İslam sofilerine ait manzum menkıbeler vardır. 

Dervişliğin güçlüğü anlatılır. Allah aşkına ibadete, 

cennet ve cehenneme, kıyamet gününe, dünyanın 

geçici oluşu nedeniyle dünyaya duyulan sevginin 

gönülden çıkarılması lüzumuna dair manzumeler 

sıralanması; Muhammet ümmetinden olmanın saadetine 

dair şükürler belirtmiştir. Yesevi’nin şiirlerindeki 

lehçe XIII. Asırda Orta Asya edebiyatının 

hâkim lehçesi olan Kaşkar-Hakaniye lehçesidir. Bu 

lehçe Karluk Türkçesinin edebî Uygur lehçesinin 

hâkimiyeti altında gelişmesiyle meydana gelmiş bir 

dildir ki, İslam Türk Edebiyatının Orta Asya’daki 

ilk eseri, o çağlarda Orta Asya’nın ortak edebiyat 

dili hâline gelen bu lehçe ile yazılmıştır. 

Evliya Çelebi Anadolu’da gezdiği yerlerdeki 

Ahmet Yeseviye mensup Alperen evliyanın türbelerini 

birer birer anlatır. 

Avşar Baba, Sarı Saltuk, Merzifon’da tekkeleri 

bulunan Pir Dede, Karadeniz kıyılarında 

Batova’da tekkesi bulunan Akyazılı, Filibe yolu 

üzerinde Gazi Antep’te metfun olan Kıdemli Baba 

Sultan, Bursa’da Geyikli Baba, Unkpan’ında metfun 

Hoca Dede, Bozok sancağı diyarında tekke 

yaptıran Emir Çin Osman, Zile sahrasındaki Şeyh 

Nusret, Tokattaki Gaj gaj Dede. Ahmet Yesevi’nin 

Yesi’deki ocağında pişerek Rum diyarına gönderilen 

ve Alp-Eren denilen Gaza dervişlerini yetiştiren 

halifelerdir bunlar. Hatta Hacı Bektaş Veli gibi 

Anadolu’da büyük etki bırakmış bir sofinin Ahmet 

Yesevi’nin müridi kabul edilmesi, Anadolu Türklüğünün 

Ahmet Ysevi’den ne kadar etkilendiğini 

göstermesi açısından önemlidir. Yine Anadolu’da 

büyük bir menkibevi ün kazanan Sarı Saltuk’un 

da( Muhammet Buhari) Horasan erlerinden 700 

kişi ile birlikte Ahmet Yesevi tarafından Anadolu 

ve Rumeli’ye gönderildiği rivayet edilir. 

Ahmet Yesevi’nin efsanevi bir kimliğe bürünmüş 

olan Anadolu’daki halifelerinden söz açmışken 

onun yerine geçen halifelerini sıralamak yerinde 

olacaktır. 

Yesevi vefat edince yerine Aslan Baba’nın oğlu 

Mansur Ata geçti. Onun 1797 Miladi yılında vefatı 

üzerine oğlu Abdulmelik Ata halife oldu. O vefat 

edince oğlu Tac Hace, ondan sonra da oğlu Zengi 

Ata irşat mevkiine getirildiler. 

Tarikatlar tarihinde önemli bir yeri olan Nakşiben- 

32 


2010

diye ve Bektaşilik tarikatları Yesevi tarikatlarından 

doğmuş olan kollardır. Muhammed Bahauddin 

Nakşibend hem Yesevi şeyhlerinden Kasım Şeyh 

ve Halil Ata’dan feyiz almış hem de asıl müridi 

olan Abdulmelik Gücüdüvani vasıtasıyla tarikat 

silsilesi Ahmet Yesevi’nin şeyhi Yusuf Hemdani’de 

birleşmiştir. 

Hoca Ahmet Yesevi’nin kerametleri vefatından 

sonra da devam etmiştir. 

Yesevi’den iki asır sonra yaşayan Timur (Miladi 

1336- 1405)’un rüyasına girer ve zafer müjdesinde bulunur. 

Timur zaferler peşinde koşarken Seyhun Nehrini 

gerçek Türkistan ve Kırgız bozkırlarında şöhreti ve 

nüfuzu iyice yayılmış bulunan Ahmet Yesevi’nin kabrini 

ziyaret için Yesi’ye gelir.(M.1396) Ziyaret ettikten 

sonra kabrinin üstüne o devrin mimari şaheserlerinden 

olan bir türbe, cami ve dergâh ile bir külliye yaptırmasını 

buyurur. Özbek Hanı Abdullah Han, daha sonra 

da Nakşibendî tarikatı mensubu olan Şeybani Han’ın 

Hace Ahmet’in türbesini onarması Yesevi’ye karşı duyulan 

aşırı hürmeti gösterdiği gibi, nüfuzunun Özbekler 

arasında da yayılmış olduğunu gösterir. 

İngiliz Müsteşrik Eugane Schuyler, “Türkistan 

Seyahatnamesi” adlı eserinde Ahmet Yesevi Camii ve 

Timur tarafından kabri üzerine yaptırılan muhteşem 

türbesi hakkında şöyle der: 

“Bu büyük caminin arka kısmında türbeli ikinci 

bir mescit daha ilave edilmiş olup, caminin dış avlu 

kapısı fevkalade büyük ve kemerlidir. Kapının yanında 

penceresiz, üstü çentikli iki yuvarlak kubbe yükselir. 

Kapının büyük bir sanat eseri olarak işlenmiş iki 

kanatlı tahta kapısı üzerinde bir pencere vardır. Duvarlar 

işlenirken iyi pişmiş dört köşeli tuğlalar kullanılmıştır. 

Kufi yazılarla süslenmiş kubbe, binayı daha da 

güzelleştirmiştir. 

Caminin avlusunda çok güzel bir medrese ile arkasında 

bir kubbe içinde Aslan Baba’nın, Ahmet 

Yesevi’nin ve ailesinin yer aldığı birer türbe vardır.” 

Maverünnehir halkı ve Bozkır göçebeleri için 

bir ziyeretgâhtır Yesevi Türbesi. Her yılın belli bir 

ayında Yesi’de toplanan on binlerce Türkmen, Özbek, 

Kazak, Kırgız Türkü bir hafta süreyle burada 

ibadet ve ayin yaparlar. Bilhassa Bozkır göçebelerinin 

yakınları ölünce Ahmet Yesevi’nin türbesi civarına 

gömülmesi ayrı bir değer taşır. Bu nedenle 

daha hayatta iken toprak satın alarak kabirlerini 

hazırlatırlar.■ 

(YESİ’DE) HALVET 

Hâlî 

Ben geldim. 

Birikmiş bin yıllık gözyaşım var, 

Ve dahi günahlarım. 

Günahlarım boşluk kadar! 

Leyl 

Seherde saf saf sekiz tekbir, 

Gecede karadarı çorbası. 

Boşlukta yıldızlar tek tektir, 

Günahları toplar gecenin torbası. 

Vuslat 

Aklımı iplik iplik yol etsem. 

Yoktan vara hangi yol ulaşır 

Kim bende secde eden kendine, 

Kim kendi etrafında dolaşır 

Hidayet 

Ve O, Mudil ve Hâdî. 

Duamızı işiten her sabah. 

Biz ki yalnız kulluk ederiz, 

El hidayet’ül lillah. 

GÖKŞAD ÖZKAYNAR 

33 


2010

MUSTAFA MİYASOĞLU 

Büyük devlet olmakla 

büyük kubbeli 

mabet yapmak 

arasında her zaman 

vazgeçilmez bir 

alâka kurulmuştur. 

Sözlü rivayetlerden 

efsanelere kadar 

üzerinde durulan 

bu husus, devlet 

gücünün temsili 

gibi algılanmakta, 

tarihçiler bile bu 

türden rivayetleri 

çalışmalarında 

dikkate 

almaktadırlar. 

Mimar Sinan’ın büyüklüğü konusunda yerli 

yabancı hemen herkes söz birliği hâlindedir. 

Fakat onu anlatma konusunda o kadar belirgin bir yetersizlik 

var ki, bu dünya çapındaki mimarımız hakkında 

ne devlet destekli ne de özel kitapçılarda onunla ilgili 

herkesin okuyup anlayabileceği iki kitabı kitapçılarda 

göremezsiniz. Aynı şeyi Bâkî, Kanûni ve benzeri bir Osmanlı 

için de söyleyebiliriz. 

Buna rağmen, Mimar Sinan’ın hayatı ve eserleriyle 

ilgili o kadar çok şey yazılıp çizilerek yayınlandı ki, 

bunların bir araya getirilmesinden büyük bir kütüphane 

ortaya çıkması mümkündür. Pek çoğu sanat tarihçisi 

veya tarihçi tarafından yazılan bu kitaplar genellikle 

teknik nitelikte olduğu için herkes okuyamaz. Bunların 

okunmasıyla bile tam bir Sinan portresi ortaya çıkarmanın 

mümkün olmadığını biliyoruz. Çünkü bu kitapların 

büyük çoğunluğu ya mimarlık bilgisi yahut da tarihî 

kaynakları ortaya koymak kaygısıyla yazılmıştır. Bazıları 

da onun devşirmeliği veya Türklüğü gibi konulara 

ağırlık vermiş, Sinan’ı ortaya çıkaran ruhu ve klasik Osmanlı 

toplumunu dikkate almamıştır. Hâlbuki bir insanı 

yetiştiren şartları, bulunduğu çevreyi ve yaşadığı dönemin 

temel düşüncelerini dikkate almadan onun ortaya 

çıkışını anlatabilmeniz mümkün değildir. Bütün bu unsurlarla 

bir insanı anlatmak da mimarlarla tarihçilerden 

çok edebiyat adamlarıyla sanatçıların meselesi… 

Bilindiği gibi, ABD ve Batı Avrupa’da yalnız batılı 

34 


2010

devlet adamlarıyla ilgili biyografik kitaplar yazılmıyor; 

mimarlar ve müzisyenlerle de ilgili çok zengin 

bir kütüphane var. Millî kültür, ana edebiyat türleri 

sayılan şiir, hikâye, roman ve tiyatro eserleri kadar, 

yardımcı türler sayılan biyografi, seyahatnâme ve 

portre kitaplarıyla da zenginleşir. Edebî eserlerin 

ortaya çıkışı biraz da sanatçının mizacı ve temel 

tercihlerine bağlı olduğu için, yan türlerde eser verilmesi 

daha çok toplumla yöneticilerin alâkasına 

bağlı. Pek çok tarihî romanla biyografik eserin yazımında, 

kültür çevreleri kadar millî kültüre önem 

veren kamu görevlileriyle devlet yöneticilerinin de 

etkisi vardır. Çünkü bunların ortaya çıkışı kadar 

etkili olması da tamamen marifet-iltifat hususuyla 

ilgilidir. 

Bugün Mimar Sinan’ın hayatıyla ilgili kitapların 

hemen hepsini bir araya toplasanız iki elin 

parmaklarını aşmaz. Bunlar çoğu da onun Mustafa 

Sâi Çelebi’ye not ettirdiği kitapların tıpkıbasımıyla 

sadeleştirmelerinden ibaret. Sinan’ı anlatan edebî 

eserlerin sayısı üçü beşi geçmez. Çoğu da yetersiz… 

Sinan'ın kubbeleri 

Osmanlı dili ve kültürü gibi, Osmanlı mimarlığının 

da devletin gelişimine paralel bir gelişim 

içinde olduğunu görüyoruz. Özellikle çok kubbeli 

yapıdan tek kubbeli yapıya doğru gelişen cami 

mimarisinde, Osmanlının Anadolu birliği yanında 

İslam birliğini de sağlamayı başaran ve “imparatorluk 

gücü”ne ulaşan iradenin eserlerini ortaya 

koyduğu görülebilir. Bu iradenin sözcüleri olan Fatih, 

Yavuz ve Kanunî gibi büyük şahsiyetlerin iddialarını 

somut mimarî yapılara kavuşturan Mimar 

Sinan’ın dünya çapındaki eserleri klasik Osmanlı 

çağının bütün özelliklerini çarpıcı bir tarzda temsil 

etmektedir. 

Büyük devlet olmakla büyük kubbeli mabet 

yapmak arasında her zaman vazgeçilmez bir alâka 

kurulmuştur. Sözlü rivayetlerden efsanelere kadar 

üzerinde durulan bu husus, devlet gücünün temsili 

gibi algılanmakta, tarihçiler bile bu türden rivayetleri 

çalışmalarında dikkate almaktadırlar. O yüzden, 

Süleyman Peygamberi sadece devlet adamı 

gibi gören Yahudi geleneğine itibar eden Yunanlı 

tarihçi Stefanos Yerasimos, Süleymaniye adlı kitabının 

ön sözünde şöyle bir yorum yapar: 

“İmparator İustinianus’un, Süleyman’ı ve 

onun Kudüs Tapınağı’nı alt ettiğini açıkladığı 27 

Aralık 537 günü ile Süleyman’ın, adaşı Muhteşem 

Süleyman aracılığıyla öcünü aldığı 15 Ekim 

1557 günü arasında kalan bin yıllık iktidar düşleri, 

Ayasofya’nın kubbesiyle Süleymaniye’nin minarelerini 

ayıran zaman-mekân içinde birbiri ardınca 

tespih taneleri gibi sıralanırlar.” 

Kanuni Sultan Süleyman’ın Süleymaniye Camii 

ve külliyesini Sinan’a yaptırırken Stefanos 

Yerasimos’un sözünü ettiği türden bir öç alma 

duygusunu taşımadığını elbette biliyoruz. Fakat 

İmparator Justinianus’un Roma İmparatorluğunu 

yeniden kurmaya çalışmasıyla Osmanlının dünya 

hâkimiyetine yürüyüşü arasında paralellik kuran 

ve “Ayasofya’nın ilk rakibi: Fatih Sultan Mehmed 

Camisi” diyen Yunanlı tarihçi, mimarî eserleri siyasi 

bakış açısıyla değerlendirirken önemli bir tavır 

ortaya koyuyor. Konstantinopolis’i yeni Roma’nın 

merkezi yapmaya çalışan imparatorunkiyle ondan 

dokuz yüzyıl sonra İstanbul’u fetheden Fatih’in 

hedefini karşılaştırırken, Süleymaniye’yi yaptıran 

Kanunî’nin bunu her alanda gerçekleştirdiğini de 

vurgulayarak, Ayasofya gibi Süleymaniye’yi de 

dinî olduğu kadar siyasi bir eser olarak nitelendirir: 

“Böylece Süleymaniye, imparatorluk başkentinin 

göğünde ikinci kez, hem bir saygı duruşu hem 

de bir meydan okuma gibi yükselen kubbesinin 

kusursuz biçimiyle, tarihte yaşanan değişikliklerin 

ötesinde bir sonrasızlığın peşine düşmüş gibidir.” 

Burada, Süleymaniye için kullanılan, “kubbesinin 

kusursuz biçimi” ile “bir sonrasızlığın peşine 

düşmüş gibidir” ifadelerine dikkat çekmek istiyorum. 

Doğrusu Sinan’ın kubbeleri için söylenen 

takdir ifadeleri arasında bu kadar net bir sonsuzluk 

iştiyakı tespitine az rastlandığını belirtmek zorundayız. 

Yakın zamana kadar pek çok sanat tarihçisiyle 

mimarın, Sinan’ın büyüklüğünü anlamak ve 

anlatmakta yetersiz olduğu ve kof övgülerle bir 

dehayı anlamaktan uzak kaldığı ortadadır. Hâlbuki 

büyük eser ancak ona benzer bir eserle anlaşılıp anlatılabilir. 

Sakarya Türküsü’nde, “Hani ardına çil çil kubbeler 

serpen ordu” diyen ve Osmanlı kubbelerinin 

her birini çil çil altınlara benzeten Necip Fazıl, 

“Mermerlerin nabzında çarpar mı hâlâ tekbir” 

mısraıyla camilerin manasını vurgularken yapılış 

amacını da belirtmiş olur. Büyük şairimizi Yunan- 

35 


2010

lı tarihçi haklı çıkarır: Kubbeler gücün ve inancın 

semboldür... 

Evet, Sinan’dan önceki Osmanlı ve İslam mimarisi, 

Arap ve İran mimarî eserleriyle sanki onu 

hazırlamaya memur edilmişlerdir. O yüzden Mimar 

Sinan, kendinden önceki bu İslam eserleri yanında, 

pek çok mimarî eserle Ayasofya gibi büyük 

bir Bizans eserinden de faydalanarak Osmanlı kubbelerini 

muhteşem bir âbide hâlinde İstanbul’un 

pek çok tepesiyle devletin dört bucağına dikmesini 

bilmiştir. Bunlar arasında dünyanın incisi bilinen 

İstanbul’daki Süleymaniye ile külliyesinin kubbeleri 

gerçekten çok önemlidir, farklı bir yeri vardır. 

Ayasofya’ya yaptığı desteklerle kubbesini korumuştur. 

Cami kubbesinin Müslümanları gök kubbeye 

benzer bir çatı altında topladığı ve toplanan cemaatın 

aynı mekânda İslamın ruhuyla bütünleştiği 

görülüyor. Bunlar ne kadar büyük ve çok sayıda 

olursa o kadar güç ve güven vereceği ortadadır. O 

yüzden, yüzlerce cami kubbesi yapan ve cami mimarisinde 

hâlâ aşılamamış bir üslup formu oluşturan 

Sinan’ı iyi değerlendirmek zorundayız. Batılılara 

göre de Sinan, hâlâ gelmiş geçmiş mimarların 

en büyüğüdür. 

Sinan'ın öteki mimarlardan farkı 

Bugüne kadar Sinan hakkında yazılan kitapların 

pek çoğu, ya ona sahip çıkma hevesine kapılanlara 

karşı çıkmak ya eserleri üzerinde ilmî çalışma yapmak 

ya da 500. ölüm yıldönümü vesilesiyle yapılan 

sempozyumdan sonra oluşan bilimsel kamuoyunun 

beklentilerine cevap vermek maksadıyla yazılmıştır. 

Pek çoğunun takdire değer bir çaba eseri olduğu 

muhakkaktır. Bu arada, iki tiyatro eserinden sonra 

yayınlanan edebiyat iddialı kitaplar da maalesef 

son derece yetersiz. O yüzden bu kitaplar itibarlı 

yayınevlerinde yayınlanmasına rağmen genel kabul 

görmemiş, tarih bilgisinden mahrum olarak 

yazıldıkları için de Sinan’la ilgilenenlerin dikkatini 

çekmemiştir. 

Hâlbuki bilindiği kadarıyla eski dünya mimarları 

arasında Sinan kadar kendini ve eserlerini anlatma, 

yaptıklarının listesini yazdırarak unutulmasını 

ve karıştırılmasını önlemek maksadıyla çaba 

gösteren yoktur. Çağımıza kadar pek çok mimar, 

ya meslek sırlarını saklama çabası yahut da eser 

üzerine koyduğu kitâbedeki tarihi yeterli görme 

kaygısı yüzünden yazılı belge bırakmamıştır. Bunun 

sonucu olarak da pek çok bilgi ve tecrübe yok 

olup gitmiştir. Mimar Sinan, kendi çağının bütün 

önemli sanatçılarından pek çok bakımdan farklı bir 

tavır sahibidir. Eserlerindeki üslup birliğinde olduğu 

kadar hayır dualarla anılmak isteğinde de farklıdır. 

Ondan sonra Osmanlı mimarisinde damgası 

vardır. 

Ölümünden bir süre önce Mimar Sinan, genç 

şair ve nakkaş dostu Mustafa Sâi Çelebi’ye kendini 

ve eserlerini tek tek ifadeye, Süleymaniye ve 

Büyükçekmece Köprüsü gibi önemli eserlerinin de 

yapılış serüvenlerini anlatıp yazdırmaya çalışmıştır. 

Mimar Sinan’ın eserleriyle ilgili yazmalardan, 

Mustafa Sâi Çelebi’nin yazdığı Tezkiretü’l Bünyan 

ve Tezkiretü’l Ebniye adlı risalelerden başka, 

onun eserlerine dair pek çok yazmanın bulunduğunu 

biliyoruz. Bunlardan yazarı bilinmeyen Adsız 

Risale’nin daha büyük bir eserin bir bölümü olduğu 

sanılırken, 18. yüzyılda Dayezâde Mustafa Efendi 

tarafından yazılan Selimiye Risalesi sadece bir eserini 

konu edinmektedir. Mühimme Defterleri ile 

Süleymaniye Vakfiyesi ve caminin yapımı sırasındaki 

muhasebe kayıtlarından çıkarılan bilgilerin de 

Sinan’ın mimarî tavrıyla ilgili farkları vurguladığı 

açıktır. 

Sonraki dönemlerde yabancı seyyahlarla Osmanlı 

tarihçilerinin, bu arada Evliya Çelebi’nin 

Sinan’ın eserleriyle ilgili verdikleri bilgilerin ne 

kadar önemli olduğunu belirtmeye gerek yok. Bütün 

bunların Ahmet Refik’in yayınladığı dokümanlarla 

birlikte yerli yabancı araştırmacılara cesaret 

verdiği söylenebilir. Bugün bu türden çalışmaların 

sayısının bini geçtiği görülüyor, fakat bunların 

çokluğu sanat ve edebiyat adamlarımızı nedense 

harekete geçirmekte yetersiz kalıyor. Hâlbuki eserleri 

arasında çok da önemli bir yeri olmayan Drina 

Köprüsü bile İvo Andriç gibi bir yazarın romanına 

konu oluyor. 

Ortada bulunan eserler, belki sanat tarihi ve mimarlık 

bakımından önemli bir birikim oluşturuyor, 

ama bir dünya devletinde 50 yıl Başmimarlık yapan 

ve üç kıtaya Osmanlı mührünü vuran Mimar 

Sinan’ı ve onun dünyasını anlatmaya yetmiyor. Bunun 

sorumluğu elbette hepimize ait... 

Ben bu sorumluluğu Mimar Sinan Üniversitesinde 

düzenlenen sempozyumda hissettim de 

romanını yazmaya o yıllarda karar verdim. Bu ko- 

36 


2010

nuda, Mimar Sinan’la ilgili çalışmalarıyla dikkati 

çeken araştırmacılardan başta Suphi Saatçi ile Zeki 

Sönmez olmak üzere, pek çok dostun teşviklerini 

ve yardımlarını gördüm, epeyce bir zaman okuyup 

hazırlandım. Eserlerini uzunca bir zaman tasarladıktan 

sonra ortaya koyan bir sanatçının dünyasını 

anlatmak da galiba onun tarzında uzun soluklu bir 

çalışmayı gerektiriyor. Çünkü Sinan, bir bakıma 

tek başına Osmanlıyı temsil eden nâdir sanatçılardan... 

Mimar Sinan’la ilgili yaptığım okuma çalışmalarında, 

onun Osmanlı mührünü 16. yüzyıl dünyasına 

nasıl vukuflu ve şuurlu bir tarzda vurduğunu 

fark ettim. Onsuz Osmanlı kimliğini anlamanın 

imkânı olmadığı gibi, Osmanlının ruhunu anlamadan 

da onu ve eserlerini tam olarak değerlendirmenin 

mümkün olmadığı ortada. Bu hususları sanat 

tarihçisi Selçuk Mülayim ile tarihçi İlber Ortaylı 

kadar mimarlık felsefesi geliştiren Turgut Cansever 

ve Suphi Saatçi de eserlerinde bütün boyutlarıyla 

ortaya koymuşlardır. Bunlar kadar o ruha âşina sanat 

ve edebiyat adamları için yeterli malzeme oluştu 

bence. 

Mimar Sinan'ın romanı 

Değerli sanat tarihçisi Selçuk Mülayim, Ters 

Lâle adlı Osmanlı Mimarisinde Sinan Çağı ve 

Süleymaniye’yi konu edinen eserinde, öteki sanat 

eserleri yanında “büyük sanatlar” grubunda mütalaa 

ettiği mimari eserlerini, “bir yandan teknik olarak 

mühendisliğin, bir başka yönden de sanatın” 

konusu olarak ele alır. Kazancakis için antik çağın 

Partenon Tapınağı şudur: “Bana aklın, rakam ve 

geometrinin eseriymiş gibi göründü. (...) İnsanın 

yüreğine dokunmuyor.” V. Loon’ göre de Mısır 

piramitleri “Mimarlıktan çok mühendislik işidir. 

Onlar güzellik tutkusundan doğmamıştır;” sadece 

firavunların cesetleri için “banka gibi düşünülmüştür”... 

Bunlar elbette Hristiyan aydınların pagan dönemi 

yapılarına kendi bakışlarını ortaya koyuyor. 

Osmanlı sanat anlayışı çevresinde konuya yaklaşan 

Selçuk Mülayim, Rönesans sonrası Avrupa 

mimari anlayışıyla bazı yönlerden paralellik gösteren 

ve özgün bir şehircilik anlayışı sergileyen 

Osmanlı mimarisinin evrensel yönleri üzerinde dururken, 

Sinan çağının ortak özelliklerini de vurgular. 

Kitabını da “Sinan’ın mimarlık tavrı etrafında 

dönemin toplumsal tarihini ele alan bir deneme” 

olarak sunar. Bu arada konusuyla ilgili olarak şöyle 

bir tespit yapar: 

“Mimari bütün yerleşik toplumlar için, kent 

kültüründeki standardı anlatan başlıca övünç 

kaynağıdır, uygarlığın göstergesidir. Paris, Atina, 

Persopolis’in çekiciliği buradan gelir. Edebiyat 

için aynı şeyleri söyleyemiyoruz.” 

Gerçekten edebiyattan çok mimari somut bir 

biçimde “uygarlığın göstergesi” sayılabilir. Çünkü 

gözle görülebilen eserlerle Eski Yunan ve Roma 

medeniyetlerini tanımak ve tanıtmak, edebî eserlerle 

tanıtmaktan kolaydır. Fakat onları yapanlardaki 

ruhu anlayabilmek o kadar kolay olmuyor. 

Olabilseydi, Partenon Tapınağı’nı oluşturan ruhu 

en kolay kavrayabilecek insan, o çevrede yaşayan 

Kazancakis olurdu. Demek ki taşların oluşturduğu 

yapıyı anlayabilmek için de ortak bir ruh gerekir. O 

yüzden olsa gerek, Selçuk Mülayim eserinin başında 

şöyle der: “Bu kitabı noktaladığım anda, Yahya 

Kemal Beyatlı’nın “Süleymamiye’de Bayram 

Sabahı” adlı şiirinin bir tek mısrasına bile ulaşamayacağımı 

anladım. Bir mimarlık kompozitörünü 

kavramak yeni bir yaratıcılık gerektiriyor.” 

Bunlar, haddini bilen bir bilim adamının tespitleri 

olarak son derece önemlidir. 

Gerçekten de Yahya Kemal’in mısraları bu değerli 

sanat tarihçisine hak verdiriyor: 

“En güzel mâbedi olsun diye en son dînin 

Budur öz şekli hayâl ettiği mîmarînin.” 

Görebilsin diye sonsuzluğu her yerden iyi, 

Seçmiş İstanbul’un ufkunda bu kudsî tepeyi; 

Taşımış harcını gâzîleri, serdarıyle, 

Taşı yenmiş nice bin işçisi, mîmarıyle.” 

Mimar Sinan’ın romanını, konuya ancak bu 

çerçevede yaklaşmakla yazabileceğimizi düşünüyorum. 

Çünkü Sinan 50 yıldan fazla süren Başmimarlığı 

ile görevde en uzun süre kalan Osmanlı 

sanat ve devlet adamıdır. En önemli yanı ise, her 

bakımdan ruhumuzu temsil eden bizden bir sanatçı 

oluşudur. 

Bizi biz yapan değerleri bütün dünyaya anlatmakta 

Mimar Sinan ve eserlerinin eşine ender rastlanacak 

nitelikte zengin bir birikim oluşturduğu 

hususuna sanatçılarımızın dikkatini çekmek istiyorum.■ 

37 


2010

BU ŞEHİR 

Bu şehir bir evliyalar şehridir 

Metfundur bir nice pîr bu şehirde 

Zamanlı bir sevgi bir aşk nehridir 

Görülmez kimse hakir bu şehirde 

Kızıl ırmak coşup coşup durulmuş 

Erciyes bir şahtır ufka kurulmuş 

Hamuru nur mayasıyla yoğrulmuş 

Olmaz meleke ne kir bu şehirde 

Nice müftü, âlim, şair, üdeba 

Bir nice seziş ki sığmaz kitaba 

Davut-ı Kayseri, Somuncu Baba 

Bir o şehirdedir, bir bu şehirde 

Surlarda izi var, Sultan Mesut’un 

Sinan’dır şu minare, bu sütun 

Gevher Nesibe’yle Mahberi Hatun 

Eser bırakmış bir bir bu şehirde 

İnler at sesiyle meşhet ovası 

Keykubat’ın otağ yeri burası 

Titretir dağları yiğit narası 

Yatmada kaç cihangir, bu şehirde 

Işık ışık kubbe kubbe mazimiz 

Şahlanır vecd ile Melik Gazi’miz 

Biz kaptan-ı Derya, şehit Nazım’ız 

Ondan kan rengi nehir bu şehirde 

Kabe yollarında Karani’yiz biz 

Muhabbet telinde Seyrani’yiz biz 

İbrahim Tennuri hayranıyız biz 

Duygu, düşünce, fikir bu şehirde 

Osmanlıdan kalma şu mangal, sedir 

Bünyan halısı bir çini kâsedir. 

Doğan gün, Seyyit’den nur nur busedir 

Gönül dergâhına gir bu şehirde 

Bir İrem bağıdır Erkilet, Gesi 

Uzanır sularda mabet gölgesi 

Dört mevsim Hisarcık, Talas yöresi 

Zümrütten bir ziynettir bu şehirde 

Altın çağı seyret, gözünü kapa 

Gümüş gümüş sebil, bakır maşrapa 

Gereme’den tut da Kaniş-Kültepe 

Kurulmuş nice şehir bu şehirde 

ABDULLAH SATOĞLU 

38 


2010

Soğuk şeker 

EYVAZ ZEYNALOV* 

çev. İMDAT AVŞAR 

Kadın, uzun zamandan beri hastaydı. Kaç gündür yataktan kalkamıyordu. Dünden beri 

ağzına ne bir lokma ekmek ne de bir yudum su koymuştu. Sık sık dalıp gidiyor, neden 

sonra kendine geldiğinde ise inleyerek, birinin ismini sayıklıyordu. Evde yapayalnızdı, feryadını 

duyan, yardımına gelen hiç kimse yok... Gelinini ve iki torununu, her ihtimale karşı, komşu 

köye, gelininin babası evine göndermişti. Ermeniler köyü dört bir yandan kuşatmışlardı. 

Oğlu ise cephedeydi, düşmanla çarpışıyordu. Her taraf düşman askerleriyle doluydu. Yurdunu 

yuvasını terk etmek istemeyen insanlar, evlerine kapanıp korku ile bekliyorlar, başka yerlere 

gitmeye de çekiniyorlardı. Çünkü her an düşmanla yüz yüze gelme tehlikesi vardı... 

Kadın birden garip sesler duymaya başladı. Sağdan soldan kadın sesleri ve çocuk bağırtıları 

geliyordu. Feryatlar, figanlar, ağıtlar... arşa yükseliyordu. Köpek ulumaları ve ara ara duyulan, 

anlaşılmaz, vahşi bağırtılar, bu kadın ve çocuk seslerini karın altına gömüyordu. Sesler gâh 

yakınlaşıyor gâh uzaklaşıyor, sonra tüm sesler alacakaranlıkta eriyip kayboluyordu. Kadın, 

neler olduğunu bir türlü anlayamadı. Neydi bu sesler Kıyamet mi kopmuştu Dünyanın sonu 

muydu Öbür dünyadan mı çağırıyorlardı Nefesi tıkanıyor, göğsü daralıyor, kalbi sıkışıyordu. 

Yorganı üstünden atmak, ayağa kalkmak istedi. İçinden garip bir ses, ona ‘kalk’ dese de bu 

sese uymakta zorlanıyordu. 

Ansızın kapıya vurulan tekmeler ve dipçik darbelerinin şiddetiyle derme çatma kulübe 

sallandı, titredi. Az önceki köpek ulumaları, meçhul, anlaşılmaz sesler, bir de askerlerin karda 

yürüdükçe çıkardığı karç kurç sesleri duyuluyordu. Sesler kulağının dibindeydi artık. Sonra, 

kapı şiddetle sarsıldı. Bu darbenin içerden mi, dışarıdan mı olduğunu anlayamadı. Biraz sonra 

* Azerbaycan’ın Karabağ bölgesinde, Ağdam şehrinde doğan, Ermeni işgali 

ile yurdunu kaybeden Azerbaycanlı yazar. 

39 


2010

kapı gıcırdayarak açıldı. Ayaklar altında ezilen karın sesini duydu yeniden. Sesler hemen 

uzaklaşmaya başladı. Uzaklaşan ayak seslerine, az önceki köpeklerin havlamaları eşlik ediyordu. 

Sonra otomatik tüfek sesleri geldi ve köpek sesleri aniden kesildi... 

Rüzgâr estikçe, menteşeleri yağsız olan eski kapı, sinir bozucu bir şekilde gıcırdıyordu. 

Kadın üşümeye başladı. Ayaz, onun damarlarındaki kana hücum ediyor, onu âdeta donduruyordu. 

Kapıyı örtmeyi düşündü. Ama nasıl Bir şekilde kapıyı kapatmak lazımdı. Kadın birden 

duman kokusu hissetti, ardından yanan bir şeylerin kokusu... Yoksa komşusu gelip sobayı 

mı yakmıştı Hani söz vermişti, bir yerlerden odun bulup getirecekti; ama neden nefes almak 

gittikçe zorlaşıyordu Duman genzini yakıyor, gözlerini acıtıyordu. Göz kapaklarını iyice açtı. 

Odadaki dumanlar, eğilip kıvrılıyor, binbir şekle giriyordu. Odaya bir sis perdesi inmişti sanki. 

Duman git gide daha da kesifleşiyor, bir şeyler çıtırdayarak yanıyordu. Tavandan aşağı uzanan 

kızıl alevler, yüzünü gözünü yalamaya başladı. Bağırmak istiyordu; ama öksürükten fırsat 

bulamıyor, boğulurcasına öksürüyordu. Çırpınıyor, çabalıyor, sudan çıkmış balık gibi ağzını 

bir açıp bir kapatıyordu. Gözleri yuvasından fırlayacak gibi oldu. Gözlerinde bir dehşet kıvılcımı 

yandı. Olanca gücünü toplayıp, âdeta yataktan aşağı yuvarlandı. Yüzüne çarpan soğuk 

rüzgârın geldiği yöne doğru emekleyerek ilerlemeye başladı... 

Rüzgâr, açık olan kapıdan esiyordu. Sürüne sürüne dışarıya çıktı. Temiz, buz gibi soğuk 

havayı büyük bir istekle ciğerlerine çekti. O anda titredi, takati kesildi ve kendinden geçmiş 

hâlde karların üzerine serildi. Kapıya kadar gelen ve yüzünü yalayan alevin sıcak nefesiyle 

kendine gelir gibi oldu. Yarı baygın bir hâlde, çevresine bakıyor, başına gelenleri hatırlamaya, 

olanları anlamaya çalışıyordu. .. 

Alevler bir anda tahta kulübeyi yuttu, kulübe yanarak yan tarafa doğru çöktü. O, mucize 

eseri sağ kurtulmuştu. Biraz gecikse, alevler amansız bir şekilde, yüzünü, gözünü, bütün vücudunu 

yakıp kavuracaktı. Ölüm korkusu, bü tün bedenini titretti. O an, bedenine bir kudret eli 

değmişti sanki. Dehşetle bağırarak birkaç adım öteye sıçradı. Bunu nasıl, ne zaman yaptığını 

kendisi de anlayamadı... 

Az ötede toparlanıp yavaş yavaş ayağa kalkmaya çalıştı; lakin ilk denemesinde başaramadı. 

Mecali kalmamıştı. Susuzluktan dudakları kuruyor, içi yanıyordu. Yerden biraz kar avuçlayarak 

ağzına götürdü. Avcunda hissetmediği soğukluğu, ağzında duydu o an. Kar, diline ya pıştı 

önce, erimedi, öylece kaldı. Sonra ağzında eriyen kar, boğazını ıslatsa da su tadı hissetmedi; 

ama gözlerine bir hayat ışıltısı geldi, ölgün gözleri hafiften parladı. Ellerini yere dayayarak 

güç bela yerden kalktı, etrafa şöyle bir göz gezdirdi. Her taraf alevler içindeydi, dört bir taraf 

yanıyordu. Yürümeye çalıştı, birkaç adım attı. Birilerini bulmak ve ne olduğunu öğrenmek 

istiyordu; lakin ortalıkta in cin top oynuyordu. Ermeniler, sanki köyün ahalisiyle birlikte, 

inekleri, koyunları, kedileri, köpekleri de bir yerlere doldurup yakmışlardı... 

Ayakta çok duramadı. Başı dönüyor, titriyor, gözle ri kararıyordu. Sanki derin, zifiri karanlık 

bir kuyunun dibine yuvarlanıyordu. Yüzüstü düşmemek için, boşluğa asılıyormuş gibi 

ellerini ileriye uzattı. Ama direnemedi, dizlerini yere koyamadan dirseğine kadar kara battı. 

Par mak ları, karın altında bir şeye temas etti. Beyninde aniden bir yıldırım çaktı, bir ümit ışığı 

peyda oldu. Belki ellerine değen bir parça ekmekti Eline değen o şeyi tutup çıkarttı. Elini 

gözle rinin ta önüne getirerek baktı. İlahi! Bu bir şekerdi! Nereden, nasıl düşmüştü En son ne 

zaman şeker yediğini hatırlamaya çalıştı. Şekerin karını, buzunu ağaç gibi olmuş parmakla- 

40 


2010

ıyla temizledi ve dışındaki kâğıdı koparttı. Elindekinin şekere benzer bir yanı kalmamıştı, bir 

buz parçasıydı... 

Çocuk gibi şekeri sağa sola çevirmesi tuhaf geldi ona. Karnı açtı. İçi geçiyor, gözleri 

süzülüyordu. Şekeri yemek istedi. Çocukken, şekeri önce emer, ağzına biriken tatlı sıvıyı büyük 

bir zevkle yutardı. Şekeri ağzına götürdü ama çenesi ar tık kıpırdamıyor, şeker dudaklarına 

yapışıyor, ağzına girmiyordu. Dudaklarında şekerin karını buzunu ısıtıp eritecek sıcaklık da 

yoktu. Dili damağı kurumuştu. Öfkeyle dudaklarına yapışan şekeri geri çekti, dudakları acıyla 

yandı. Sanki dudaklarına milyonlarca iğne batırmışlardı. Bir çare bulmalıydı. Çenesini iyice 

açmak, şekeri ağzına atmak istiyor, atamıyordu. Allah Allah! Ne kadar garip bir durumdaydı. 

Öfkelenmenin zamanı değildi. Sadece ihtiyatlı davranmalı, özel bir gayret ve maharet gös terme 

liy di! Şeker elinden kayarak düşebilir, yeniden karların arasında kaybolabilirdi. En kötüsü 

de buydu!..Çenesini deminkinden daha da fazla açtı. Ona öyle gel di ki, ağzını hiçbir zaman, 

bu kadar geniş aç ma mıştı ve bir daha da açamayacaktı. Şekeri ağzına atmak istediğinde yan 

tarafından bir ses geldi. Korktu, yüreği yerinden fırlayacak gibi çarptı. Şekeri gayrıihtiyari, 

bir çocuk gibi avucunda sakladı. Bunu öyle hızlı yaptı ki, kendi de şaşırdı. Hâlbuki demin parmaklarına 

söz geçiremiyordu. Korkuyla ayak sesinin geldiği tarafa döndü. Üstü başı yanmış, 

yüzü gözü kapkara olmuş, sadece dişl eri parlayan, başı açık, ayağı yalın bir kız çocuğuydu! 

Karın içinde, bir kuş gibiydi. Yalın ayaklarının birini kaldırıp tek ayak üzerinde duruyor, sonra 

onu kaldırıp diğer ayağının üzeride duruyordu. Bir çift köz gibi parlayan gözlerini, kadının 

şekeri gizlediği avcuna dik mişti. Kızın ağzı açıktı ve dişleri parlıyordu. Kızcağızın kadına 

bakan gözlerdeki ifadeyi tarif etmek müm kün değildi. Koskoca kadın, kendini kaybetmişti; 

ne yapacağını kestiremiyordu. Kızcağızın da kendisi gibi aç olduğu belliydi. O da ümi dini, 

şekerlikten çıkmış, bu buz parçasına bağ la mıştı. 

Kız, neler olup bittiğini bilmiyordu, hâlâ olanlardan habersizdi ancak kadının ağzına götürdüğü 

şeyin yiyecek olduğunu anlamıştı. Bu buz parçası, onlardan birine ha yat bağışlacaktı 

sanki. Kadının hiç mecali kalmamıştı. Kızca ğı zın durumu da hiç iyi değildi. Belki şekeri ikiye 

bölmeliydi. Ka rarı verecek olan kadındı. İstese, kıza şekerden vermeyebilirdi. Şeker onun avcundaydı. 

O bulmuştu. Onun kıs me tiy di. Acaba Belki de tam tersi idi. Onun elindeki şeker, o 

kızın nasibiydi. Öyle olmasaydı, kız birdenbire ortaya çıkar mıydı Kızın yüzüne baktı. Kızın 

ağzı hâlâ açıktı. Göz le ri ni aç, vahşi hayvan yavrusu gibi onun yumulu elinden ayırmıyordu. 

Sanki o an üstüne atılacaktı. Kadın, kendi torununu hatırladı. Sevimli, şirin, şeytan torununu... 

Bir yanı tıpkı bu kız cağızaca benziyordu. 

Kadın ileri doğru süründü. Avcundaki şekeri, torununa benzeyen kızın ağzına koydu. O 

da şekeri alır almaz ağzını kapadı. Şeker kızın ağzında erimeye başladı. Kızın dudaklarının 

kenarında bir ıslaklık belirdi. Kız ağzına biriken şekerli sıvıyı yuttu. Kadın da yutkundu. O an 

da göz leri tuhaf oldu kadının. Boş bakmaya başladı. Önce ağzında, daha sonra boğazında garip 

bir tat hissetti. Gözle rindeki hafif pırıltı bir yıldız gibi akıp gitti. Dizleri büküldü. Yüzüstü 

karın içine, kızın ayaklarının dibine devrildi. 

Alacakaranlıktı. Etrafta sessizlik vardı. Gümüş renkli karın üze ri ne, ayın donuk ışıkları 

vuruyordu. Hâlâ için için yanan kulübelerden, gökyüzüne doğru koyu bir duman yükseliyordu...■ 

41 


2010

Dağlar var ara yerde 

ÜMİT FEHMİ SORGUNLU* 

Değerli hikâyecimiz Ümit 

Fehmi Sorgunlu 26 Haziran 

Cumartesi günü vefat 

etmiştir. Kendisine Allah’tan 

rahmet, yakınlarına, 

Berceste ailesine, okurlarına 

başsağlığı ve sabırlar 

diliyoruz. 

Bizim Külliye dergisi. 

Arabanın içinde üç kişiydiler. Üçü de yorgun ve 

hâlsizdi. Dokuz saattir yol almanın ezikliği çökmüştü 

üzerlerine. Buna rağmen biraz olsun uyumamış, bir yerde 

durup dinlenmeyi dahi düşünmemişlerdi. Beş yılın getirdiği 

hasret, yüreklerini bir kor gibi yakıyor, en ufak bir zaman kaybına 

dahi tahammül edemiyorlardı. Gözleri hiç bitmeyecek 

gibi uzayıp giden asfaltın, ufukta kaybolan çizgilerine bakıyordu. 

Tek kelime dahi konuşmadan, her biri kendi hayalleriyle 

yaşıyor, çocuklarını, karılarını, ağzı dualı analarını ve 

içlerine burgu burgu işleyen vatanlarını düşünüyorlardı. 

Direksiyondaki orta boylu, ince yapılı biriydi. Kalın siyah 

kaşların çevrelediği gözleri kısılmış, bütün dikkatini yola 

vermişti. Çok hızlı ve delicesine araba kullandığı için, arkadaşları 

süratli gitmesini önlemek amacıyla ona “Tekbas Nuri” 

lakabını takmışlardı. 

Şoförün yanında oturan Kara Mehmet sabırsızlıkla elinde 

oynadığı iri taneli, püsküllü tespihini cebine koyup gözlerini 

yoldan ayırdı. Saatine baktı. “Tam dokuz saat!” diye düşündü. 

Dokuz saattir yüreğinin ta içine oturan vatan hasreti son haddini 

bulmuştu. “Oğlumuz beş yaşına bastı.” diyordu mektubunda 

Zehra. “Gel gayrı Mehmet’im. Buralarda herkes başka 

şeyler söylüyor. Kimi gâvur kızına tutuldu, seni unuttu kimi 

de üstüne evlendi diyorlar. Oğlumuzun adını ‘Hasret’e çevirdim. 

Babasına ve bir koruyucu erkeğe hasret kaldığından...” 

içini çekti. Beş yıldır görmediği oğlunu ve karısını hatırlamak 

yüreğinin içindeki özlem ateşini alevlendirdi. “Gâvur kızı 

ha!” diye söylendi belli belirsiz. Gözlerinin önüne bir süre gönül 

eğlendirdiği Monika geldi. Acı acı güldü. Onların hiçbiri 

de buram buram toprak kokan, elleri nasırlı, başı yaşmaklı 

42 


2010

Zehra’sına denk olabilir miydi Derin bir nefes aldı. Yan gözle Nuri’ye baktı. Sonra gözlerini arabanın camından 

dışarı kaydırıp amaçsız seyretti, dağları, ovaları. Neredeyse hava kararmak üzereydi. 

Arka koltuktaki şişman, iri yapılı Selami, yuvarlak, kıllı elleriyle karnını ovuşturarak: 

- Acıktım, dedi. Bir yerde durup bir şeyler yesek mi... 

Tekbas Nuri söyleneni duymadı bile. Gözleri dağların arasında kara bir yılan gibi gittikçe uzayan yoldaydı. 

Anasının mektubu aklından hiç çıkmıyor, sağ ayağı gaz pedalına daha bir gömülüyordu. “Oğlum, karın 

sık sık annemlere gidiyorum diye evden çıkıyor. Lâf anlatamıyorum. Söylentilere bakılırsa Tilki Selim’le kırıştırıyormuş. 

Gel ne yapacaksan yap ...” Nuri hırsından dişleriyle dudaklarını ısırıyor, karısının böyle bir şey 

yapabileceğine akıl erdiremiyordu. Bir an için söylentilerin asılsız olabileceğini düşündü. Karısını çekemeyenlerin 

ya da onda gözü olanların uydurduğu sözler olabilirdi. Fakat “Ateş olmayan yerde duman tütmez.” 

derler. 

- Allah kahretsin! 

Belli belirsiz hırsla söylenmişti. Göz ucuyla, duyup duymadığını anlamak için Kara Mehmet’e baktı. Kendi 

havasında, dışarıyı seyrediyordu. Nereden çıkmıştı sanki yurt dışında çalışmak! Köyünü, evini terk edip, el 

içinde çile çekmeye değer miydi! Çok para kazanmak hırsıyla geldiği Almanya’da, kendisi eğlenceye dalıp 

benliğini unutmuş, karısı hakkında da pis dedikodular çıkmıştı. Altındaki araba bütün bunlara değer miydi! 

Üstelik de her geçen gün artan, Türk işçisinin horlanmasına rağmen. 

Selami cevap alamayınca teklifini üstüne basa basa tekrarladı. Kara Mehmet can sıkıntısıyla Selami’ye 

çıkıştı. 

- Daha çok yolumuz var. Acıktıysan arabada sandviç olacak, bir iki atıştır. 

Gözleri yeniden pencereden dışarı kaydı. Ağaçlar birbiriyle yarış edercesine önlerinden hızla geçiyordu. 

Selami arkasına yaslandı. Uyur gibi yaptı. Aslında uyumuyor, babasının hastalığını ve köyünü düşünüyordu. 

Anasının “...Baban hasta, ölmeden seni görmek istiyor. Gurbete kök salmadıysan kalk da gel gayrı...” 

diye yazdırdığı mektup, memleket hasretinin üstüne eklenmiş, içindeki vatan özlemini kat kat artırmıştı. Bir 

an önce köyünün ağaçlarıyla, toprağıyla kucaklaşmayı o da istiyordu. 

Tekbas Nuri sağ eliyle konsüldeki kasetleri karıştırdı. Sonra rastgele birini alıp arabanın teybine sürdü. 

Yanık bir ses hoparlörden çıkıp üç gurbetçiyle kucaklaştı. Sonr a içlerindeki yurt özlemiyle birleşip otomobilin 

kelebek camlarından dışarı taştı ve rüzgârla birlikte bilinmeyen istikametlere doğru uçup gitti. “Yol uzun 

gurbet acı/ Dağlar var ara yerde/ Yol verin geçeyim dumanlı dağlar./ Dağların ardında nazlı yar ağlar.” diye 

boşa yakarıp durdu. Bitmez tükenmez bir dağ yığını, sanki masal kaçkını devler gibi önlerine dikiliyor, yol 

vermiyordu. 

Nuri, sinirle farları yaktı. Ön lâmbalardan çıkan kuvvetli ışık huzmesi, kıvrılıp uzayan karayolunun pürüzlü 

sırtını yalayıp bilinmeyen karanlıklarda eridi. Taksinin ışığında buluşan kelebekler ön cama çarpıp kayboluyordu. 

Kara Mehmet’in esmer yüzü buruştu. Şarkının sözleriyle birlikte, karısının hayali gözlerinin önünden 

bir kez daha geçti. Beyninde ses olup yankılandı. “...Oğlumuzun adını ‘Hasret’e çevirdim. Babasına hasret 

kaldığı için ..” Elleri gayri ihtiyarî cebindeki tespihine gitti. Can sıkıntısıyla mırıldandı. “Geliyorum Hasret, 

az kaldı sabret.” Sonra Nuri’ye döndü:. 

- Topuklayıver Nuri... Tek basma, artık çift bas... 

Tekbas Nuri sanki böyle bir teklif bekliyormuş gibi, gaz pedalına daha sıkı bastı. Sürat ibresi yukarılara 

doğru tırmandı. Bir an önce memleketine ulaşmayı istiyordu. Gittikçe uzayan asfaltın üstünde karısının hayalini 

görüyor, hırslanıyordu. Yüz hatları gerilmiş, hiç konuşmadan yolu takip ediyor, karısının hayalini ezmeye 

çalışıyordu. Araba ileri atıldıkça karısı kaçıyor, Nuri pedala daha bir yükleniyordu. Yurt dışına gittiği zaman, 

evini ihmal edip para biriktirerek aldığı son model araba rüzgârla yarış edercesine uçar gibi gidiyordu. 

Akşam karanlığında karşılarından gelen arabalar bir sinek vızıltısı gibi geçiyordu yanlarından. Bir an asfaltın 

altlarından kaybolduğunu ve yıldızlara kavuşurcasına uçtuklarını gördüler. Teyp hâlâ çalıyordu. 

“…Dağlar var ara yerde...”■ 

43 


2010

GAZEL 

Budur senden niyâzım hâcetim yâ Rab budur senden 

Yönüm döndürmesin artık hevâ gaflet gurur senden 

Bu kalp bir levhadır müthiş yazıp bozmak senin her iş 

İçim iklîmi sendenmiş keder senden sürûr senden 

Muhît’sin çevrelersin hep kulun kendin sokan akrep 

Gazab etsen amân yâ Rab kimi kimdir korur senden 

Her ân var yok bütün eşyâ ne olmaz sen dilersin ya 

Eğer sahrâ eğer deryâ taşar senden kurur senden 

Kulun kul olsa kimdendir esenlik bulsa kimdendir 

Yanıp kavrulsa kimdendir bütün “zıll u harûr” senden 

Kerem senden Kerîm’sin sen ve Rahmân’sın Rahîm’sin sen 

Celîl’sin sen Azîm’sin sen cihânlar dem vurur senden 

Bu kul bîçâredir her dem yarım asroldu ömrüm hem 

Kerem yâ Ekreme’l-Ekrem doyur nûrunla nûr senden 

ÖMER DEMİRBAĞ 

44 


2010

MAHİR ADIBEŞ 

Türkler, attan 

cesaret, attan 

kuvvet, attan 

can almıştır! 

Yeryüzünde 

at sütünü içen 

Türklerden başka 

bir millete daha 

rastlayamazsınız. 

Bu bir akrabalık 

gibi kabul 

edilebilir. 

“Bir çivi bir nalı, 

Bir nal bir tırnağı, 

Bir tırnak bir ayağı, 

Bir ayak bir atı, 

Bir at bir kumandanı, 

Bir kumandan bir vatanı kurtarabilir.” 

Cengiz Han 

Roman yazmak, tarih yazmak anlamına gelmez. 

Ama roman da yaşanarak yazılır; tarihe not düşer, 

tarihten bir sayfadır. Eğer şu yeryüzünde “at” üzerine 

roman yazılacaksa bunu da Türkler yazmalı, diye 

aklımdan geçerdi. Yaşanmış bir at medeniyeti, oluşmuş 

bir at kültürü varsa o da Türklerde mevcuttur. Türk tarihinde 

atın yerini görmezlikten gelmek bir kültürün büyük 

bir bölümünü yok saymaktır ki bu da nesiller arası 

kopukluklara sebep olacaktır. Cengiz Han’ın yukarıdaki 

sözü söylediği günden bu yana at ile bilinen bir tarihî 

geçmişe sahibiz. Türklerdeki at uygarlığını şehirleşmenin 

dışında düşünmek gerekir. Her ne kadar bu me- 

45 


2010

deniyet Taşkent, Semerkant, Buhara gibi şehir 

medeniyetleri meydana getirmiş olsa da sürekli 

olarak taşradaki insanın gönlündeki sıcaklığını 

korumuştur. 

Türk tarihi ve toplumu hakkındaki asıl 

ve sağlam görüşlerden hareket edilerek 

hem mahallî ağızları hem de Türkçenin 

küçümsenmiş ve unutulmuş nesir dilini 

yeni gelişmelerle kaynaştırarak kullanmak 

gerekir. Yazılmayan/konuşulmayan 

kültür zamanla hafızalardan silinir. Önce 

konuyla ilgili terminoloji bilinmelidir. 

Eğer Türklere koyun ile at arasında 

bir tercih yapma hakkı sunulsaydı, belki 

çok düşünülebilir. Koyun ve at kültürü 

çok eskilere dayanır. Hayatını sürdürmek 

ve geçim için koyun kaçınılmaz ve çok tercih 

edilmesine rağmen bu göçebe millet sanırım 

atı seçerdi. Yalnız hayatta kalmak, yeni 

otlaklar elde edebilmek, yurt kurabilmek, millet 

olmak, bağımsız kalabilmek için, sözün kısası 

Kafdağı’nın ötesindeki hedeflere (Kızılelma’ya) 

varabilmek için ata ihtiyaç vardı. Kızılelma ülküsü, 

elbette atın kısa zamanda ulaşacağı bir yer 

değildi ama başını dikip keskin gözlerle en iddialı 

bakış ondaydı. Bakışlarıyla uzak hedefleri 

en iyi gözüne kestiren ve hayalini kuran sanırım 

ki atlardır. Bir tepenin üzerine çıkıp sonsuzluğa 

gözlerini dikerek dakikalarca kıpırdamadan bakabilir. 

Onsuz da o hedeflere ulaşmak mümkün 

görünmüyordu. 

Türkler, attan cesaret, attan kuvvet, attan 

can almıştır! Yeryüzünde at sütünü içen 

Türklerden başka bir millete daha rastlayamazsınız. 

Bu bir akrabalık gibi kabul edilebilir. 

Kımız olarak kullanılmanın yanı sıra, 

annesi ölen ya da annesinin sütü olmayan bebeklere 

at sütü çoğu zaman atın memesinden 

emzirilmiştir, sütanne olmuştur, taylara kardeş 

olmuştur. “Yiğit yiğidin yoldaşı / At yiğidin 

öz kardaşı...” derken Karacaoğlan bunu kastetmiş 

olmalı. At sütünün bebekler için şifalı olduğu 

düşünülmektedir. 

Anam; “Allah, atların ayaklarını mühürlemiştir.” 

derdi. Yıllarca bu kafama takıldı. Halk arasında 

da, “Atların ayakları mühürlüdür ya da atın 

girdiği yerde bereket vardır.” sözlerini duyardım. 

Mutlaka bu sözlerin bir dayanağı olmalıydı… 

Uzun yıllar aradım durdum. Ta dört bacağında o 

işareti bulana kadar. Hz Süleyman’ın atların bacaklarını 

sıvazlamasını, düşünüyorum, 

ayette öyle geçiyordu 

(Sâd 

suresi 33). 

Mührü yıllarca 

ben atların tırnaklarında aramışım meğer. Annemin 

mühür dediği bu olsa gerek!... Ön bacaklarının 

iç tarafında, dirsek ekleminden dört/beş 

parmak üste ortanın biraz gerisine düşecek şekilde, 

elips bir oluşum durur. Orada tüy olmazdı. 

Neden şimdiye kadar gözümden kaçtı, ona hayıflandım. 

Aynı şeklin benzeri ama daha küçük, 

arka ayakların diz eklemlerinin bir/iki parmak 

aşağısında, iç kısımda oldukça geriye doğru yer 

almaktadır. Bu oluşum diğer hayvanlarda bulunmaz, 

yalnız atlara mahsus bir oluşumdur. Bu 

oluşumdan dolayı halk arasında, “ayakları mühürlü 

atlar” denmiş olmalı. Doğrusu bu mührün 

hikmeti henüz çözülememiştir. 

1894’te Tolu Biğ (Dolu Bey) adında bir Türk 

beyinin emriyle yazılmış olan (Kitab’ı Riyazat’ı 

Hayil) isimli bir risalede “El hayru makûdun 

bi-nevasıyıl hayl ilâ yevm’ilkıyame” hadis’i şerifi 

Türkçeye nakledilerek şöyle denilmektedir: 

“Eş’şumu Yani Nebi eydür kim ercellik üç nesnede 

türür. Biri apcıda ve biri atta ve biri evde 

(Uğur ya da uğursuzluk üç şeydedir: Kadın, ev 

ve at.)” İşte dinî cevaz hâlinde kendilerinden 

uğur beklenmesi gereken üç şeyin içinde at... Bu 

peygamberin sözü... Sanırım Türklerdeki, kadın, 

at ve silah kutsallığı buradan gelmektedir ve 

kimseye emanet edilmez. Dilimizde bu olay; “at, 

46 


2010

avrat, silah” darbımesel 

hâlini almıştır. 

İnsanlığın ufku, 

kâinatın efendisi ve 

Allah’ın sevgilisi peygamberimizi 

Miraç 

gecesinde ilahî visal 

âlemine uçuran ışıktan 

hızlı vasıtanın “Burak” 

isimli kanatlı at şeklinde 

yaratılışındaki hikmet, 

Allah tarafından 

atın manasına bağışlanmış 

ne büyük şereftir. 

Kâinatın efendisine 

ait her kelime, 

her hareket, her eda bir 

hadis olduğu- na göre, Allah’ın sevgilisi, 

Allah’ın ve kendisinin sevdiği ata dair, söz, hareket, 

iş ve eda hâlinde birçok hadis vermişlerdir: 

“Hayır, atların alınlarına nakşedilmiştir.” 

ya da “Dünya saadeti atların sırtındadır.” Ata 

dair ne söylense, bu muhteşem sadeliğin kavrayışı 

içinde atı çepeçevre kuşatamaz. Son derece 

sade bir ifade içinde öyle girift ve derin bir mana 

kuyusu ki, ancak, peygamber sözü olabilir. 

Allah, Kur’an’da, bazı mahluklar üzerine yemin 

eder. Bunlardan biri de at. Allah’a mahsus 

sır... Kur’an’ın “El’âdiyât” suresinden, (âdiyât, 

koşan atlar demektir) dört ayet meali: “Kasem 

olsun, soluk soluğa koşanlar üzerine... Tırnaklarıyla 

taştan kıvılcım fışkırtanlar üzerine... 

Sabah vakti düşmanı basıp etrafı toz dumana 

boğanlar üzerine... Peşinden doğruca düşman 

saflarının içine dalanlar üzerine...” Dış perdeden 

bakıldığında muazzam bir nur cümbüşü 

içerisinde atı seyrediyoruz. İşte asil atın koşu ve 

yarış tablosu... Sâd suresinin 31, 32 ve 33. ayetlerinde; 

“Akşama doğru kendisine, üç ayağının 

üzerine durup bir ayağını tırnağının üzerine diken 

çalımlı ve safkan koşu atları sunulmuştur. 

Süleyman: Gerçekten ben mal sevgisini, Rabbimi 

anmak için istedim, dedi. Nihayet güneş battı. 

(O zaman:) Onları (atları) tekrar bana getirin, 

dedi. Bacaklarını ve boyunlarını sıvazlamaya 

başladı.” 

Yahya Kemal’in “Rindlerin Ölümü” şiirinin; 

“Her seher bir gül açar, her gece bir bülbül 

öter.” mısrasında olduğu gibi Türk edebiyatında 

gül ve bülbül mazmunları çok fazla kullanılmaktadır. 

Bülbülün sesi, gülün rengi ve kokusu Türk 

edebiyatının içine oldukça fazla sinmiştir. Çoğu 

yerde gül ve bülbül beraber zikredilmektedir. Bu 

birliktelik Türk edebiyatında bir aşk hikâyesine 

dönüşmüştür. Bülbül ve gül anlatımı daha çok 

bir şehirli olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunlardan 

fazla birlikte olduğumuz, iç içe yaşadığımız 

“at” ise taşralı bir bakış açısı ile ele alınmıştır! 

Yazmaktan çok sözlü edebiyatımızda rastlanmaktadır. 

Neredeyse Köroğlu hikâyeleri olmasa 

edebiyatımızda atlara rastlayamayacağız. 

Hâlbuki dünyada en çok ata yakın olan, seven, 

sırdaş olan daha ileri gidersek kardeş (karındaş) 

olan Türklerdir. 

Türkler atı bir hayvan, bir ticari mal, ya da iş 

gücünden faydalanılan bir araç olarak düşünmemişlerdir. 

Onu bir dost, kardeş, aileden bir birey 

olarak görmüşlerdir. Türkler atı kendilerinden 

bir parça olarak bilmiştir. “Aynı dili değil aynı 

duyguları paylaşanlar anlaşırlar.” diyor Mevlana, 

yoksa rüzgârlarla yarışan atlarla insan nasıl 

bu kadar iyi anlaşırdı... 

Canlılar arasında erkek ile dişi kıyaslandığında; 

erkeği kadar gösterişli, albenili, hızlı ve cesur 

sanırım yalnız atlarda çıkar. Şu yeryüzünde 

erkeğine meydan okuyan canlı, bir kadın bir de 

at. Başarıda erkeğinden geri kalmazlar… Dede 

Korkut’ta; kız ve delikanlı yarışlarına çok zaman 

şahit oluruz. Atla olan bağlılığımız, cesaret 

ve hayat tarzı olarak olmasının yanında duygusal 

bir yaklaşımdır. Bu sebeple eski Türklerde at ile 

insan aynı çadırda kaldıklarına şahit oluyoruz. 

İnsanlarla atlar arasında ilginç bir benzerlik 

daha vardır. “Kısrağı döversen huysuz olur, 

aygırı döversen sessiz (pısırık) olur” sözü incelendiği 

zaman ortaya benzerlikler çıkmaktadır. 

Mesela, kadını dövmekle sövmekle sindiremezsin, 

itaat ettiremezsin; severek, yüzüne gülerek, 

okşayarak onu yola getireceksin. Kısraklara da 

vurursan azar, huysuzlanır ve itaat etmez. Kısrağı 

döverek emir altına alamazsın. Erkekler ise 

dövülmeyi onurlarına sığdıramazlar; onlar için 

küçümsenmek, küçük düşmek, hakaret sayılır. 

Yani atlar korkuyu bilir. Aygırlara vurmaya kal- 

47 


2010

kışırsan siner. Yarışlarda kamçılarsan ya hedefi 

göğüsler ya da koşarken ölür (çatlar). Bu karakterlerin 

iz düşümleri insanlarla çakışmaktadır. 

Baş eğmeyen, yükseklere bakan/yüksekten 

bakan at, beraber olduğu insanla yan yana, omuz 

omuza yürürken ortak bir benzerlik bulmuştur. 

Asildir, onurludur, dik başlıdır diye birçok meziyetini 

saysak da her şeye rağmen atlar yarı 

yabani hayvanlardır. Göçmen toplumlarda şehirli 

dışında meziyetlere sahiptir. Mesela, ikisi 

de dağları, hür yaşamayı sever. Yılkı atlarında 

görüldüğü gibi serbest kaldıkları an dağların en 

yüksek tepelerini, yaylaları tercih ederler. Kar 

düştükçe ovalara doğru inerler. Bu bir Yörük yaşantısıdır. 

Bu birliktelikte elbette karşılıklı çıkar ilişkileri 

olduğu gibi çok daha ayrı sebepler bulabiliriz. 

Şirazlı Sadi’nin dediği gibi; “Önemli 

olan olaylara kuş bakışı bakmaktır kuş gibi 

değil.” Kısacası bu bir ailenin birlikte yaşaması 

gibidir. Aslında bu iş; bir sevda bir aşktır. Hâlâ 

Anadolu’nun köylerinde atın yeri özel yapılır 

ve altı tahtayla kaplanır. Atın kaşağısı, gübresi, 

toz bezi, ter bezi vardır. Atın soğuk ve yağmurlu 

günler için sırtına atılacak minderi vardır. Atın 

nafakası ayrı hazırlanır, yatsıdan sonra yem verilir. 

Son dört bin yıllık verilere baktığımızda 

şunu söyleyebiliriz: Galiba bu millet ata âşık... 

Her şeye rağmen Türk edebiyatında at hak 

ettiği yeri alamamıştır, yani bülbül kadar hatta 

mizahlarda önemli yer tutan eşek kadar bile 

boy gösterememiştir. Benim anladığım manada, 

Türk edebiyatında at istendiği gibi şahlanamamıştır. 

Bunun da sebepleri vardır. At kültürünün 

çok eski olmasına rağmen yazılmamasında 

önemli bir sebep, yazarların atın çok uzağında 

olması, at terminolojisini bilmemeleri veya ata 

yakın olanların yazmaya meyilli olmamasıdır. 

At, Türklerde hiçbir zaman şehirli olamamıştır, 

taşrada kalmıştır. Mevlana diyor ki: “Yeryüzünde 

söylenmedik söz yok ancak bunu söyleme şekli 

var.” Hâlbuki at konusunda daha söylenmedik 

çok söz var. Eğer edebiyatta konuşulmaya/yazılmaya 

başlanırsa karşımıza çok zengin bir arşiv 

çıkacağından eminim. 

Kaşgarlı Mahmut, “At Türk’ün kanadıdır” 

sözünü, gününde düşünürsek ufuk ötesi geçişleri 

görmek mümkündür. Zaman zaman kanat, en sadık 

dost, iş arkadaşı, yoldaş, kara gün dostu olmuştur. 

Türkler at ile o kadar içli dışlı olmuş ki 

kendinden bir parça görmüş, yazmaya gerek bile 

görmemiştir. Bu samimiyeti normal bir yaşantı 

olarak kabul etmiştir. 

Zaman içerisinde de bazı yazarlar heveslenip 

bir şekilde ata yaklaşmışlar. Ama bu da tam olarak 

anlaşma değil, uzak bir akrabalık gibi olmuş. 

Atı tanımaya yetmemiştir. Her dönem, atın cazibesi, 

albenisi insanları etkilemiştir. Bu şekilde 

yazılan yazılar öze dönük değil ufki/geriden 

bakış şeklinde bir çalışma olmuştur. Uzak, at 

tarifinden öteye geçilemediğine rastlıyoruz. Bu 

bakış açısı fotoğraf çekme/resim yapma anlayışıdır. 

Atlar özenilerek yaratılmış, kibar, estetik, 

sevimli, gösterişli oluşlarıyla insanların dikkatini 

çeken tablo yaratıklardır. Genç ve yakışıklı 

bir kız/delikanlı kadar düzgün olan vücut, onunla 

uyumlu insanın aklını başından alan parlak tüyler, 

dalga dalga yeleler, kâkül, uzun bir kuyruk 

ve mükemmel bir duruş. Hâlbuki bunun bir de 

duygu, ruh ve görülmeyen yanları vardır. Hırslı, 

sevimli, sevilen/sevmeyi bilen, korkusuz, duygu 

tarafı da vardır. 

Türk edebiyatında öyle efsanevi atlara rastlanmaz. 

Yani uçan, olağanüstü koşan, acayip 

şekillere giren, boynuzlu atlar olmaz. At olduğu 

gibi kabul edilmiştir. Yeterince özenerek yaratıldığı 

için ona başka bir sıfat vermek yakışık 

almazdı. Türkler, hayatındaki güzellikleri, zorlukları, 

çileleri atıyla paylaşmış; sırrını ona anlatmıştır. 

Çoğu zaman ölüme beraber gittiklerine 

rastlıyoruz. Bu sebeple at bir şekil değil bir 

“tür” aslında bir “boy/soy” olarak anlatılmıştır. 

Türkülerde, şiirlerde, yazılarda atı kendimiz gibi 

bilerek yer vermemişiz. Hâlbuki onun Türk tarihinde 

çok özel bir yeri var. Fatih Sultan Mehmed 

Hanın, İstanbul surlarının önünde Venedik gemilerini 

durduramadığı için Çandarlı Halil Paşa’ya 

kızarak denize sürdüğü kırata bakın!... Kıratın 

azametini ve binicisinin zapt edilmez hâlini göreceksiniz. 

Bu tablo, atla insanın en iyi birlikteliğini, 

kararlılığını, uyumunu gösteren tablodur. 

Denize dalan kırat ile sultanın kararlığı aynı. Bu 

bir düğün değil, bayram değil, tören değil, neden 

sultan kıratın üzerinde...■ 

48 


2010

ÜNAL TAŞKIN 

İlginç rivayetlerden 

biri de atlara fecr 

vaktinde İnsanoğlunun duaya 

izin düşünüş verildiğinin tarzını 

söylenmesidir. 

derinden etkileyen 

Bu evcil rivayete at, kendi göre 

atların coğrafyasını duası terk 

Yarabbi eden muzaffer beni 

insanlardan 

savaşçıları taşıyarak 

her belli kime bir düzen ihsan ve 

edersen, hukuka sahip onun büyük 

ehl-i imparatorlukların 

malının 

ziyade oluşmasına sevgilisi zemin kıl 

şeklindedir. 

hazırlamıştır. 

Bozkır kültürü at üstünde doğmuş, attan beslenmiş 

ve atla yayılmıştır. Türklerin yaşamında 

çok önemli ve özel bir yeri olan at, özel adlarla 

nitelendirilmiştir. Törenle gömülen atlar, zekâ sahibi 

olan kutsal hayvanlar olarak kabul edilmişlerdir. At, 

Türk destanlarının en önemli motiflerindendir. Birçok 

destanda, destan kahramanının hem bu dünyada silah 

arkadaşı olduğu için hem de öldükten sonra yoldaşı 

olacağı için, ayrı ve eşsiz bir değer taşır. 

Atın evcilleştirilmesi ile ilgili tartışmalar sürmekte 

olup genel kanaat Türkler tarafından evcilleştirildiği 

yönündedir. Atın evcilleştirilerek insanın hizmetine 

sunulması tarihte büyük bir hamle sayılır. Evcilleştirme 

insanoğlunun hayvan türleri üzerinde hâkimiyet 

kurmasını ve “çoban kültürü” olarak adlandırılan 

kültürel aşamanın gerçekleşmesini sağlamıştır. Atın 

evcilleştirilmesi, insan topluluklarının birbirleriyle 

ilişki kurmasına vesile olmuş ve medeniyetlerin gelişmesinde 

etkili olmuştur. İnsanoğlunun düşünüş tarzını 

derinden etkileyen evcil at, kendi coğrafyasını terk 

eden muzaffer savaşçıları taşıyarak belli bir düzen ve 

hukuka sahip büyük imparatorlukların oluşmasına ze- 

49 


2010

min hazırlamıştır. 

Asya bozkırlarının iklimine uygun bir şekilde hayatlarını 

sürdürmek zorunda olan Türkler, güttükleri 

hayvanları için yeni otlaklara göç etmek ve su kaynaklarına 

yakın yerlere gitmek zorunda kalmışlar ve 

hayvanları uygun mevsimde bu yerlere sevk etmek 

için hızlı ve dayanıklı araçlara ihtiyaç duymuşlardır. 

Atın insanlığın hizmetine kazandırılması süreci bu ihtiyaçlardan 

hareketle başlatılmıştır. 

Bu aşamadan sonra at Türk insanın ayrılmaz bir 

parçası olmuştur. Sadece etinden, sütünden, derisinden 

faydalanılan bir hayvan olmanın dışında gerektiğinde 

sahibiyle konuşabilen, düşmanın kokusunu 

alıp sahibini uyarabilen, kahramanın anası, babası, 

kardeşi, yoldaşı olan, sahibini tenkit eden, ona hatırlatmalarda 

bulunan, kahramana yardım eden ve hatta 

onunla ağlayan bir canlıya dönüşmüştür. Bazen atlar, 

Dede Korkut Hikâyeleri’nde olduğu gibi, kahramanlarıyla 

birlikte zikredilmiş; bazen de Bey Böyrek ve 

Şah İsmail hikâyelerinde olduğu gibi mucizevî bir 

şekilde sahipleriyle birlikte dünyaya gelmişlerdir. 

Dünyadaki bütün toplumlar içinde özel bir yere sahip 

olan atın, Türk mitolojisinde kendine has özellikleri 

olduğu görülür. 

Türkler atların sudan, dağdan, gökten, rüzgârdan, 

mağaradan zuhur eden kutsal aygırlardan türediğine 

inanmışlardır. Buradan hareketle günümüz Türk 

edebiyatında atlara ilişkin efsaneler, gök, rüzgâr, 

mağara-toprak ve su menşeli atların bulunduğu efsaneler 

olmak üzere dört başlık altında toplanmaktadır. 

Bu türden bir ayırım, ilkçağlardan beri evrenin özünü 

oluşturduğuna inanılan dört unsur (anasır-ı erbaa) görüşünü 

akla getirmektedir. 

Eski Türkler tarafından atın gök ve su bağlantılı 

olduğu, daha fazla kabul görmüş bir anlayıştır. Bu 

inanışın izlerini destan, masal ve hikâyelerde görmek 

mümkündür. Mesela Akhan ve Atın Taycı adlı Altay 

masalında, kahramana atı ve elbisesi tanrı tarafından 

gönderilmiştir. Yakut destanında kahramanların atları, 

at sürüsü ilahesi tarafından güneş memleketinden 

gönderilir. Bir Teleut efsanesine göre ise, tanrı atına 

binerek yeryüzüne iner. Manas’ın Kula Tay’ının görünmez 

kanatları ve olağan üstü güçleri vardır. Yine 

Başkurtlar, “tulgar” adını verdikleri kanatlı atın, kendilerine 

yukarı âlemden haber getirdiklerine inanırlar. 

Atın yukarı âlemle aşağı âlem arasında birleştirici 

işlevi olduğu Anadolu Türkmen geleneklerinde de 

görülür. Mesela Baba İlyas, Amasya Savaşı’nda ölmemiş, 

atına binerek gökyüzüne çıkmıştır. 

Atın kanatlı olması ve uçabilmesi, su menşeli atların 

bir özelliğidir. Abdal söylencelerine göre, Kaf 

Dağı’nın ardındaki süt gölünde yakalanamayan atlar 

yaşarmış. Hızır, ölüme çare ararken bunları görmüş 

ve yakalayamamış. Bir gün göle şarap dökerek atları 

sarhoş etmiş. Atlardan bir çiftini alarak kanatlarını 

koparmış ve bunları çiftleştirmiş. İlk at böylece 

zuhur etmiş. Yine Avşar söylencelerine göre Âdem 

Ata, Allah tarafından ata bindirilerek cennetten çıkarılmış. 

At o zamanlar kanatlıymış. Âdem Ata, at tekrar 

cennete dönmesin diye onun kanatlarını yolmuş. 

Kanatları yolunan atın kanat gücü ayaklarına geçmiş. 

Atın Burak soyu ise hala cennette yaşamaktaymış. Bu 

inanış kimi baytarnamelerde işlenmiştir. Mesela, Hz. 

Peygamber’e sorulan Cennette at var mıdır sorusuna; 

Cennete girdiğinde yakuttan iki kanatlı bir at sana 

yanaştırılacak ve cennet içinde istediğin yere uçacaksın 

cevabı verilmiştir. İlginç rivayetlerden biri de atlara 

fecr vaktinde duaya izin verildiğinin söylenmesidir. 

Bu rivayete göre atların duası Yarabbi beni insanlardan 

her kime ihsan edersen, onun ehl-i malının ziyade 

sevgilisi kıl şeklindedir. 

Gök ve su menşeli at efsaneleri Türklerin en 

meşhur atı olan Argamak’ın hayat hikâyesine köken 

oluşturmaktadır. Asya bozkırlarında, Fergana’da “kanatlı 

atlardan türemiş olan ve kan terleyen asil atların 

(argamak) [1] ” yaşadığı söylentisi yaygındı. Divan-ı 

Lügati’t-Türk’te tanımlanan, yaban aygırıyla evcil 

kısrağın çiftleşmesinden doğan ve “arkun” denilen 

atlar muhtemelen argamaklar olmalıdır. Atın Türkler 

tarafından hafif teçhizatlı süvari birliklerinde kullanılması, 

dünya savaş tarihinde bir dönüm noktasıdır. Bu 

sayede kolay hareket edebilen, uzun mesafeleri kısa 

zamanda kat edebilen, manevra yeteneği fazla ve oldukça 

etkili atlı birlikler ortaya çıkmıştır. Bu nedenle 

Çinliler, Türklerin hâkimiyet sırrının, onların atlarından 

kaynaklandığına inanıyorlardı. Diğer yandan denizden 

veya dağdan çıkan ilahi aygırlardan türeyen, 

hızda rakipsiz atların, Allah tarafından Türklere bahşedilmesi, 

Türklerin diğer milletlere üstün oldukları 

inancını beraberinde getirmişti. Türk usulünü örnek 

alarak ordularını ıslaha girişen Çinliler, Hun atlarının 

en iyi yetiştirildiği bölge olan Fergana’dan yetişip 

1. Bu atların omuzlarında, parafiliaria multipapilosa’nın 

neden olduğu bir cilt hastalığı nedeniyle, hafif kanamalar 

olup, terlerine hafif bir kızarıklık vermesinden dolayı, atlar 

kan terleyen adıyla meşhur olmuşlardır. 

50 


2010

“kan terleyen atlar” ya da 

“Gök Tanrı atı” diye adlandırdıkları 

bu atları temin 

etmek için büyük gayretler 

göstermişlerdir. Zira o dönem 

itibariyle Asya’nın en 

cins ve en uzun koşan atlarını 

Hunlar yetiştiriyorlardı. 

Argamak 

İmparator Wu-ti (M.Ö. 

140–87) döneminde Çin, batıya 

doğru yönelmiş, büyük 

kaynaklar aktararak zaferler 

kazanan bir ordu kurmuştu. 

Ancak Hun Devleti’ni bir 

türlü bastıramamış ve yok 

edememişti. Kurulan süvari 

birlikleri Hun atlılarıyla boy ölçüşemiyordu. Çinliler 

buradaki başarısızlığı süvarilerinin kullandıkları atların 

kalitesiyle ilişkilendiriyorlardı. Bu sırada İmparator 

Wu-ti’ye Fergana’daki “kanatlı atlardan türemiş 

olan ve kan terleyen asil atlardan (argamak)” 

söz edildi. Bunun üzerine İmparator Wu-ti kan 

terleyen atları elde etmek için hareket geçti. Kan 

terleyen atlara ilişkin Argamak hikâyesinin devamı 

ise şu şekildedir: 

“Fergana’daki yüksek dağlarda asla yakalanamayan 

atlar yaşardı. Bu atlar, seçilerek dağ eteklerine 

salınan benekli kısraklarla çiftleşirler ve bu 

kısraklardan kan terleyen taylar doğardı. Wu-ti 

bu hikayeyi duyunca ne pahasına olursa olsun 

argamakların ele geçirilmesini istedi. Fergana 

üzerine iki sefer düzenleyen Wu-ti, ilkinde hiçbir 

şey elde edemedi. Fakat ikinci sefer oldukça 

etkili oldu ve yapılan savaşta Fergana ileri gelenleri 

ya esir edildi ya da öldürüldü. Geride kalanlar 

kaleye çekilerek, müzakerelere başlandı. Ferganalılar, 

Çinlilerin geri çekilmesine karşılık olarak 

argamakları vereceklerini; aksi halde onları öldüreceklerini 

söylediler. İçinde bulunulan durumu 

değerlendiren Çinliler, şartları kabul ederek bir 

miktar argamakla 300 adet kısrak alarak geri döndüler. 

Ancak Fergana seferleri Çin’e çok pahalıya 

mal oldu. Savaş için yönetimin yaptığı hesapsız harcamalara 

karşı, savaş sonunda elde edilen başarı son 

derece mütevazı gibi görünüyordu. Bu durum Çin’de 

hanedanın geleceğini tehlikeye 

sokmuştu”. 

Hikâyeden de anlaşılacağı 

üzere Türk atı çok değerliydi 

ve onu elde etmek her şey demekti. 

Ama bu tutku sadece 

Çinlilere has bir şey değildi. 

Bu atların hızına ve güzelliğine 

Büyük İskender de hayran kalmıştı. 

Abbasi Devleti’nin ordularında 

Türk nüfuzunun görüldüğü 

yıllarda, Türkler, göl 

aygırının neslinden türediğine 

inandıkları bu atları halifeler 

için yetiştiriyorlardı. Orta 

Asya’dan Anadolu’ya gelen 

Türklerin yetiştirdiği atların 

Türkistan neslinden olduğu ifade edilmektedir. Bu 

dönemde, en değerli atların Kastamonu-Sinop bölgesinde 

yetiştirilen atlar olduğu söylenmektedir. 

Yine aynı dönemde Doğu Anadolu ve Urmiye civarındaki 

Türkmenlerin yetiştirdikleri atlara da itibar 

edilmiştir. Karakoyunluların yetiştirdikleri güzel 

argamaklar, XV. yüzyılda Timurlular vasıtasıyla 

Çin’de tekrar gündeme gelmiş ve Çin imparatoru 

tarafından talep edilmiştir. 

Türk toplumunun belleğinde ayrı bir yeri olan 

at, efsane, destan, masal ve halk hikâyelerinde ayrı 

ayrı rollere bürünmüştür. Sadece etinden, sütünden, 

derisinden faydalanılan bir hayvan olmanın dışında, 

gerektiğinde sahibiyle konuşabilen, onun kardeşi, 

yoldaşı olan, kahramana yardım eden bir canlıya dönüşmüştür. 

En eski çağlardan beri Türklerin siyasal, 

dinsel ve toplumsal yaşamında at önemli bir yere 

sahiptir. Folklorik ve dinsel değerinin yanı sıra, 

binit ve savaş aracı olarak kullanılması, atı sosyal 

ve siyasal hayatın vazgeçilmez bir parçası haline 

getirmiştir. Atın Türkler tarafından hafif teçhizatlı 

süvari birliklerinde kullanılması, kolay hareket 

edebilen ve oldukça etkili atlı birlikler ortaya çıkarmış 

ve bu birçok topluma örnek teşkil etmiştir. Siyasi 

olaylara neden olabilecek kadar değerli olan Türk atı, 

her devirde istenilen ve aranılan bir varlık olmuştur. 

Türklerin değişik sebeplerle, eski dünyaya yayılmaları, 

beraberlerinde oldukları atlarının geniş bir alanda 

tanınmasını sağlamış ve Türk atı, insanlık tarihindeki 

en önemli at ırklarından biri haline gelmiştir.■ 

51 


2010

İHSAN YAŞA 

Türkülerin analizini 

yapanlar, aynı 

zamanda halk 

kültürünün de 

analizini yapmış 

oluyorlar. Dolayısıyla 

kültürümüzün çeşitli 

konulardaki tespit 

ve telkinlerini gün 

ışığına çıkarmış, 

böylece milletimizin 

yaratıcı ve üretken 

bir zekâya, geniş bir 

zihin yelpazesine 

sahip bulunduğunu 

kanıtlamış oluyorlar. 

Şüphesiz türküler yalnızca gönül tellerimizi 

titreterek ruhumuzu dinlendiren birer sanat 

eseri değildir. Onlar aynı zamanda ortaya çıktığı 

dönemlerin acı, hüzün veya sevinçlerini, darlık 

veya ferahlık gibi ekonomik gelgitlerini, toplumsal 

huzursuzluk veya gerginlik gibi sosyal dalgalanmalarını 

da aksettiren sözlü verimleridir. 

Büyük oğlan esker, öteki çırak 

Han için param yok, oteli bırak 

Mevsim kış, yollar sarp, köy hayli uzak 

Bir değil, beş değil yara dohdur beg 

Keza türküler, halkımızın sağlık, gençlik ve 

aşk ile ilgili düşüncelerini de yansıtır; bazı bedenî 

ve ruhî hastalıkların sebepleri ve çareleri ile ilgili 

olarak da bir şeyler söyler. Kısacası Türkülerimizde 

milletimizin çeşitli konulardaki temel görüşleri, 

hayata bakışı, dünya ve ahret anlayışı, insanlar arası 

ilişkileri vardır. Farzımuhal gurbet hasretliğinin 

kimi insanı hasta edebileceğini, bunun çaresinin 

ise sılaya gitmek olduğunu birçok türküde görmek 

mümkündür. Şu mısralar gurbette hasta olup hekime 

giden vatandaşın hâlini gösteriyor: 

52 


2010

Valla doktor bana dedi 

Dön artık çaren yoktur 

(Çukurova türküsü) 

Bilhassa yâre kavuşamamak yüzünden pek çok 

insanın hasta olduğunu anlatan türküler çoktur. 

Mesela aşağıdaki Şanlıurfa türküsünde vuslatın 

gerçekleşmemesinin sebep olduğu rahatsızlık belirtiliyor 

ve buna ciğer hastalığı deniliyor. Burada ve 

daha pek çok başka türküde geçen ciğer tabiri bildiğimiz 

karaciğer veya akciğer değil, gönül yorgunluğundan 

kaynaklanan genel bir düşünlük veya çökkünlük 

(depresyon) hâlidir. Türkülerde sık geçen 

ve ‘gönül yarası’ olarak da ifade edilen, yâr’dan 

başka dermanının bulunmadığı iddia edilen durum 

da budur. (Hemen hatırlatalım ki günümüzde artık 

bu tip rahatsızlıkların da çaresi vardır.) 

Kara giydim yastayım ben 

Yâr yüzünden hastayım ben 

Derman kâr eylemez bana 

Ciğerimden hastayım ben 

Türkülerde hekimlerin yapması ve yapmaması 

gereken davranışları veya halkın tabiplerden ne 

beklediğinin ipuçlarını bulmak da mümkündür. 

Mesela hastalar herkesin yanında, kalabalık bir 

ortamda doktora bütün şikâyetlerini söylemezler. 

Çünkü bunun bir sır olduğunu düşünüp hekimin de 

bu sırra riayet etmesini ve hasta ile yalnız olarak 

konuşmasını beklerler. Hastane polikliniğinde başı 

çok kalabalık olan hekime şikâyetini söyleyemeyen 

vatandaş yaşadığı hayal kırıklığını ve hekime 

serzenişini –onu incitmeden- bakın ne de güzel dile 

getiriyor: 

Diyeceğim çok ama 

Pek kalabalık yerdesin 

(Kırşehir türküsü) 

Vatandaşın hekimden bir başka beklentisi de 

onun bacı kardeş gibi olmasıdır: 

Üreklerin tacı olan 

Bize kardaş bacı olan 

Dermanları acı olan 

Ağ halatlı doktorlar 

Türkülerde hastayı anlayan müşfik hemşireler 

de unutulmamış: 

Benim güzel hemşirem 

İğne düşmez elinden 

Hastalarını çok sever 

Bal akıyor dilinden 

Bu arada hemşireye gönlünü kaptıran hastalar 

da oluyor. İnsanlık var olduğundan beri hep yaşanmış 

ve yaşanacak olan zaafları da türkülerinde 

dillendiriyor halkımız. Bazen aşk bazen de nefis ile 

karşımıza çıkan bu ezeli duygu da elbette türkülerde 

yer alacaktı: 

Giymiş beyaz önlüğü 

Başına takmış tacı 

Senin gibi güzele 

Diyemiyorum bacı 

Bilindiği gibi sağlık denilince akla sadece ‘beden 

sağlığı’ ya da ‘ruh sağlığı’ gelmez, bunlarla 

birlikte ‘fikren sağlıklı olmak’ hâli de gelir. ‘Sağlıklı 

düşünebilmek’ kabiliyeti veya keyfiyeti biraz 

sübjektif bir hüküm olmakla beraber farzımuhal 

“Pire için yorgan yakan” veya “nefsanî arzuları 

için bütün varını yoğunu tüketen” bir kişinin sağlıklı 

bir düşünce yapısına sahip olduğunu söylemek 

de mümkün değildir. Hakeza ertesi gün okulda 

imtihanı olduğu hâlde akşama kadar sokakta oyun 

oynayıp hiç ders çalışmayan bir öğrenciyi -yanaklarından 

kan damlasa da- tam olarak sağlıklı kabul 

etmek doğru değildir. Aynı şekilde gece gündüz 

yârini düşünerek Mecnun’a dönmüş, böylece zihin 

ve ruh sağlığını kaybetmiş bir kişiye de normal 

denilemez. Yani vücudunda herhangi bir hastalık 

belirtisi olmayan, bedenen sağlam gibi duran nice 

insan vardır ki aslında ruhen ve fikren maluldür. 

Türkülerimizde (ve onun gibi anonim atasözlerimizde) 

bunlara ait değerlendirmeler de var. 

Mesela ‘Duvarı nem, yiğidi gam bitirir’ deyişi 

bunu gösteriyor. Aslında halkımız uzun süren derin 

üzüntü ve düşüncenin ne kadar zararlı olduğunu bilir; 

lakin gene de sosyal tarihimizde bu tip vakalar 

az değildir. Üzüntü ve karasevdadan dolayı hasta 

olanlar, maalesef türkülerimizin çoğunun konusunu 

teşkil etmiştir: 

Sevda çekenlerden gülen olmamış 

53 


2010

Ağlamış gözyaşın silen olmamış 

Veya aşağıdaki türküde gördüğümüz gibi yârden 

ayrılmaya ölüm yeğ tutulmuştur: 

Karadır kaşların benzer kömüre 

Yârdan ayrılması zarar ömre 

Kollarımdan bağlasalar demire 

Kırarım demiri koşarım yâre 

İnsanımızın gönül yarasına çok çabuk kapılmış 

olmasının sebeplerini anlamak ayrı bir konudur 

ama bu hususta da birkaç şey söylemekte yarar var 

sanırım. Bizce sebeplerin en önemlisi türkü, hikâye 

ve masallardaki bu yöndeki telkinlerdir. Yani böylesi 

söz ve deyişler karasevdanın sebebini teşkil ettiği 

gibi sonucunu da etkilemiştir. Bir bakıma birbirini 

etkileyerek artıran karşılıklı tesirler söz konusudur. 

İnsanlar bu telkinleri yapan türkü, hikâye ve 

masalları dinleye dinleye hassas, nazlı ve karamsar 

bir kişilik ve zihniyet yapısını bürünmüş oluyorlar. 

Tersi de varittir. Yani fazla duygusal ve hassas bir 

şahsiyet yapısına sahip bulunanlar bu tip söz ve deyişleri 

yaratmaya daha yatkın oluyorlar. 

Türkülerdeki psikolojik ve sosyal 

tespitler 

İnsan ne kadar iradeli ve erdemli olursa olsun 

gene de nefsinin etkisi ile sonradan pişman olacağı 

yanlışlıklar yapabilir. Hem toplumumuzda hem 

de insanlık tarihinde bu hakikatin sayısız örnekleri 

vardır. İşte bu gerçeği de türkülerimizde görmek 

mümkündür. Bir türkünün şu güftesi hem bu ezeli 

gerçeği ifade ediyor hem de kişinin kendini tanıması 

gerektiğini hatırlatıyor: 

Suda balık yan gider 

Açma yaram kan gider 

Açma güzel sineni 

Cahilim aklım gider 

Aslında insanımız bir taraftan yâri her şeyin dermanı 

olarak görürken diğer taraftan onun da zalim 

bir tarafının bulunduğunu söylemekte ama gene de 

ondan vazgeçmemektedir: 

İki dağın arası var 

Bu gönlümün yarası var 

Doktorlarda bulamadım 

Zalim yârda çaresi var 

Bazı âşıklar ise hem sevdiğini yücelterek yere 

göğe sığdıramaz hem de onun da el olduğu için tam 

bir bağlılık içinde bulunmadığından yakınır. İnsanın 

kafasının zaman zaman karışık ve çelişkilerle 

dolu olduğuna bir örnek teşkil etmesi bakımından 

şu Kırıkkale türküsü çok manidardır: 

Altın yüzük ulanmaz 

Suya atsan bulanmaz 

Elkızı değil mi ki 

Kurban olsan inanmaz 

Bu farklı iki türkü de gösteriyor ki âşıkların, uğruna 

her şeyini feda ettikleri güzel yârin de kusurları 

var. Bu kusur yalnızca ‘her beşerde kusur bulunur’ 

vecizesi ile açıklanacak bir durum değil, daha 

karmaşık duyguların hâkim olduğu bir şaşkınlık ve 

tutarsızlık hâlidir. İnsanların zaman zaman hata yapabilmesi 

başka bir şey, güvenmeme ve inanmama 

hissiyatı daha başka bir şeydir. Hata yapan kişi kusurunu 

fark ederek düzeltir, izahını yapar, mesele 

tatlıya bağlanır. Fakat inanmamak ve güvenmemek 

daha yaralayıcı ve etkileyici bir olumsuzluktur. Bu 

zaafın yârde bulunması az bir uyumsuzluk değil. 

Buna rağmen âşıklar bunu da tam olarak değerlendiremezler. 

Sanıldığının aksine halkımız çok eşliliği tasvip 

etmez. Birkaç karısı olan kişilere bazı bölgelerde 

ender olarak rastlansa da çoğunluk bunu doğru bulmaz 

ve yadırgar. İşte bir Orta Anadolu türküsü: 

Bir yiğide bir gelin yeter 

İki alanın derdi artar 

Hayat felsefesine ait önemli tespit ve tavsiyeler 

de vardır türkülerde. Her şeyin zamanında yapılması 

gerektiğini telkin eden, yaşlanma olmadan 

gençliğin değerinin bilinmesini öğütleyen şu Elâzığ 

türküsüne kulak verelim: 

Yüce dağ başını aştıktan sonra 

Olmamış yaramı deştikten sonra 

İster ölüm olsun ister ayrılık 

Neden bu genç ömrüm geçtikten sonra 

54 


2010

Başkalarına özenip onları taklit etmenin insana, 

dolayısıyla topluma zarar verdiğini telkin eden türkülere 

de rastlıyoruz. Ama gene de toplumumuzda, 

bilhassa aydınlarımızda başkalarına benzeme meyli 

var. Hatta bu durum bazen o derece ileri gitmiş ki 

yabancı kültürleri üstün tutma noktasına kadar varmıştır. 

‘Komşunun tavuğu komşuya kaz görünür’ 

misali, milletimizin yöneticileri ve zenginleri Orta 

Asya’da iken Çinlilere benzemeye çalışıyorlardı, 

günümüzde ise Avrupalıların yaşantısına özenti var. 

İşte heveslenme ile ilgili bir Gaziantep türküsü: 

Yağmur yağdı ben ıslandım 

Geldim kapına yaslandım 

Eller de yârim dedikçe 

Ben ellere heveslendim 

Hayatta hiçbir suçun cezasız kalmayacağını, 

bu dünyada olmasa bile öbür dünyada herkesin 

ettiğinin karşılığını bulacağını telkin ederek insanları 

dürüstlüğe ve fazilete teşvik eden türküler de 

çoktur. Bu deyişler toplumsal dokumuzun sağlam 

kalmasına yardım ettiği gibi dürüstlükten ayrılmayanlara 

moral ve destek vererek onların kendine 

olan güvenini artırmakta, böylece insanların doğru 

yolda yürüme kararlılığını diri tutmaktadır: 

Ağlama sen garip anam bu işler olur 

Beni vuran zalim Allah’tan bulur 

Malum, hastanelerdeki hasta ziyaretlerinin gerekli 

olup olmadığı, hastaların bundan rahatsızlık 

duyup duymadığı hususu zaman zaman tartışılmaktadır. 

Ancak türkülerden öğreniyoruz ki, hastalar 

dostlarının ziyaretinden memnun olmaktadır. 

İşte bir Şebinkarahisar türküsü: 

Geçen yıl bu zaman sapa sağlamdım 

Serum şişesine bağlandım kaldım 

Yatmadan dostlarım var idi sandım 

Kimseler gelmiyor yanıma benim 

Günümüzde gelişmiş tıbbın önerileri varken, 

psikoloji ve sosyoloji gibi modern bilimlerin verileri 

ortada iken eski insanlarımızın bu mevzulardaki 

tespit ve tavsiyelerine değer vermeye ne gerek 

var’ diye düşünenler olabilir. Bunun açıklamasını 

yapmadan önce bir hususu belirtelim: Türkü ve 

atasözlerindeki bazı bilgi ve tavsiyeleri günümüzdeki 

modern hekimliğin alternatifi ve zıddı olarak 

görmemek lazım. Zaten dikkat edilirse bu bilgilerin 

çoğu çağımızın verileriyle bir tezat teşkil etmiyor, 

bilakis uyuşuyor. Dolayısıyla bunları birbirlerinin 

karşıtı gibi değil, tamamlayıcısı olarak kabul etmek 

daha doğru olur. Zira herkesçe malum olduğu üzere 

herhangi birimiz -Allah korusun- amansız bir hastalığa 

yakalandığımızda bugünkü tıbbın tedavisinin 

yanında manevi telkin ve dualardan da medet umuyoruz. 

Biri maneviyatımızı yükselterek hastalıklara 

karşı direncimizi kuvvetlendirirken, diğeri bedendeki 

hastalığı yok ediyor. İkisi birbirini desteklemiş 

ve tamamlamış oluyor. 

Çağımızın sosyal bilimleri ve tıp teknolojisi 

fevkalade gelişmiş, birçok hastalığa çare bulunmuş 

ama mutluluk ve huzurun reçetesi maalesef henüz 

tam olarak bulunamamıştır. Dolayısıyla çağımızın 

insanı tedirgin ve mutsuzdur. İnsanlar, yaşadıkları 

endişe ve sıkıntılardan kurtulmak için eski metotlara 

başvuruyorlarsa demek ki yeterince rahat ve 

huzurlu değiller.(Allaha sığınıp ondan yardım dilemenin 

anlamı da budur.) 

Türkülerimizde ve atasözlerimizde de bunlara 

ait tavsiyeler var. Şu veciz ifade ne kadar etkileyicidir: 

‘Ayağını sıcak tut, başını serin; düşünme derin 

derin.’ Bu deyiş hem bedenî hem de psikolojik 

sağlığı korumayı amaçlayan önemli bir düsturdur. 

Eskilerin kafası şimdikilerden daha rahat ve 

huzurlu olduğuna göre demek ki onlar kendilerini 

rahatlatmak ve mutlu olmak için daha tesirli yollar 

bulmuşlardı. O yolları şimdi bizim de bilmemizde 

fayda var diye düşünüyorum. ‘Damdan düşenin 

hâlini en iyi gene damdan düşen anlar’ deyişi 

hikâye ve masallarda olduğu gibi türkülerde de 

var: 

Hastanın hâlinden ne bilir sağlar oy 

Döşek melûl mahzun yastık kan ağlar oy 

Yâr’dan çok şey beklemek 

Türkülerimizde en fazla konu edilen hususlardan 

biri de yukarıda bir iki örneğini verdiğimiz ‘sevda’ 

hissiyatıdır. Türkülere bakılırsa kişi her sıkıntıyı yâr 

ile aşar. Uykusuz geceleri hep yârden bilir. İştahsız, 

yorgun ve işlerine karşı isteksiz olmasının sebebi 

de yârdir. Hatta bedensel hastalıkların kaynağında 

da yâr hasreti vardır. Yani yâr varsa her şey güzel, 

55 


2010

o yoksa her şey kötüdür. Bu tespitler günümüzün 

tıp anlayışına tam olarak uymasa da tespitlerde kısmen 

gerçeklik payı var. Çünkü her şeyin başında 

moralin geldiğini tıp camiası da kabul ediyor. Hatta 

amansız hastalıkların sebepleri arasında, büyük ve 

uzun süren üzüntü ve streslerin bulunduğunu iddia 

eden hekimler de var. 

Ancak yâre kavuşmanın her şeye deva olması, 

yokluğunun ise neredeyse her hastalığa davetiye 

çıkarması gibi telkin ve düşünceler bizce doğru 

değil. Çünkü bu görüş hem gerçeklerle tam olarak 

bağdaşmıyor hem de terbiye sistemi bakımından, 

çocukları ve gençleri tutarlı yetiştirme açısından 

isabetli değil. 

Yâre bu kadar çok şey yüklemenin ve ondan 

çok şey beklemenin sebebi nedir acaba 

Evvela, türkülerde bu konuda bir abartı olduğunu 

söyleyelim. Çünkü toplumda yaygın olan bir durum 

değil bu. Vuku bulan böylesi tek tük hâdiseler 

türkülere ve hikâyelere konu olup defalarca dinlenince 

karamsarlık ve bedbinlik meydana geliyor. 

‘Bir insana kırk kere deli denirse o da kendisini deli 

zanneder’ misali insanlar uzun süre bu tip sözlere maruz 

kaldığında olumsuz etkileniyor. 

İkinci sebep türküleri ortaya çıkaran insanların kişilikleriyle 

alakalıdır. İnsanımız bir şeye bağlanırken 

de bir şeyden uzaklaşırken de maalesef bazen aşırıya 

gidiyor. Yani övgülerinde de, yergilerinde de ölçüyü 

kaçırıyor. Bu mizaç yapısı böylesi karasevdayı ortaya 

faktörlerden biridir. 

Üçüncü olarak, insanlar eskiden birçok şeyi aileleri 

ve yakınlarıyla paylaşmıyorlardı. Çekingenlik ve aile 

içindeki yetersiz diyalog yüzünden şahsi duygular ve 

düşünceler kâfi derecede konuşulmuyordu. Dolayısıyla 

gençler her şeyini paylaşan bir evdeşin hayalini 

kuruyorlardı. Hatta gerçekte onda olmayan özellikleri 

de varmış gibi düşünüyorlardı. Aşk böyle başlıyordu. 

Âşıklara göre yâr, hem sırdaş hem eş hem de önemli 

bir güç kaynağı idi. O, kusursuz, her bakımdan 

mükemmel bir insan, her derde deva bir varlık idi. 

(Malum, âşıklar birbirlerinde kusur göremezler). O 

varsa dünya var, yoksa dünya anlamsızdır. 

Başka nedenler de sayılabilir ama netice itibariyle 

genel kültürümüzde ve özel olarak türkülerimizde 

rastladığımız yârle ilgili telakkiler bize göre 

gerçekçi bir bakış değil. Yâr gerçekten önemli ve 

insanı hayata bağlayan unsurlardan biridir elbette 

ama her şey değildir. O duyguyu ne gereğinden 

fazla büyütmek ne de önemsiz bir duyguymuş gibi 

görmezlikten gelmek doğru olmaz. Bazı kimselerin 

amiyane tabirle söyledikleri ‘dünya karşı cins üzerine 

kurulmuştur’ sözü isabetli ve doğru değildir. 

Kişiler yârini kaybettiği zaman her şeyini yitirmiş 

gibi bir duyguya kapılmamalı veya derin bir yeise 

düşmemeli ya da vuslat olmadan da ayakları üzerinde 

durmasını becerebilmelidir. Bu şekildeki telkinlere 

daha fazla ihtiyaç var. 

Tıp uzmanı Dr. Sait Eğilmez, ses sanatçısı 

ve araştırmacı Salih Turhan ve yazar Osman 

Güzelgöz’ün birlikte hazırladıkları ‘Türkülerde 

Hekimlik ve Sağlıkla İlgili Türküler” isimli kitabı 

okurken bunları aklımdan geçirdim. Sağlık Bakanlığı 

yayınları arasında yeni çıkan bu önemli kitap 

kanaatimce bir boşluğu doldurmuştur. 

Göz hastalıkları doçenti S. Eğilmez’in, Âşık 

Veysel’e atfen yazdığı ve halk müziği sanatçısı Salih 

Turhan’ın notaladığı şiir de çok manidar: 

Sesin duydum Veysel, dengin aradım 

Sözünün üstüne söz bulamadım 

Görmenin ilmine ömrüm adadım 

Veysel’ce gören bir göz bulamadım 

Bu çerçevede ‘kansere sitem’ diyebileceğimiz 

şiirin sahibi değerli şairimiz Yavuz Bülent Bakileri 

de hatırlayalım: 

Sanma ki ben senden korkan biriyim 

Ha bugün ha yarın, ölüm mukadder. 

Bir kız torunum var; dünya güzeli 

Ki şimdi burada ne söylesem az 

Sabah akşam bir gül gibi elimde eli 

Onu gözyaşlarıyla bırakıp gelsem olmaz 

Sonuç olarak, Türkülerin analizini yapanlar, 

aynı zamanda halk kültürünün de analizini yapmış 

oluyorlar. Dolayısıyla kültürümüzün çeşitli konulardaki 

tespit ve telkinlerini gün ışığına çıkarmış, 

böylece milletimizin yaratıcı ve üretken bir zekâya, 

geniş bir zihin yelpazesine sahip bulunduğunu kanıtlamış 

oluyorlar. Ayrıca Türk Kültürünün çok 

köklü ve engin bir yapısının bulunduğunu da göstermiş 

oluyorlar. Politikacıların, bir kısım aydınların 

ve bazı sosyal bilimcilerin ‘halkın engin sağduyusu’ 

ya da ‘halkın şaşmaz feraseti’ dedikleri şey 

bu olsa gerek.■ 

56 


2010

ÖMER KEMİKSİZ 

Ne vakit sahura kalksam, 

bir iftar sofrasında 

ezanı beklesem, teravih 

namazı için evden 

çıksam, bayram sabahı 

kapımı çalan çocuklarla 

göz göze gelsem, 

bayram ziyaretlerinde 

büyüklerimin elini 

öpmek için davransam 

aklıma hep o çocukluk 

günlerimin ramazanları 

gelir ve şimdilerde sıkça 

duyduğumuz “Nerede 

o eski ramazanlar” 

sözündeki özlenen 

eski ramazanların o 

ramazanlar olduğunu 

düşünürüm. 

Ramazana günler kala evimizde tatlı bir 

telaş başlardı. Her taraf baştan aşağı temizlenir, 

bu esnada ayakaltında dolaşmamızı istemeyen 

büyüklerimiz, bizleri evin dışına göndermenin 

planlarını yaparlardı. Açılan yufkalar, biz 

çocukların ulaşamayacakları yerde saklanırdı. Ne 

olduğunu o zamanlar pek anlamasak da bu koşuşturmaca 

hoşumuza giderdi, eğlenirdik. Ramazan 

geliyor derlerdi bize. Biz, çocuk aklımızla gelenin 

bir misafir olduğunu düşünür, nasıl biri olduğunu 

merak eder dururduk. Oruç tutmanın anlamını 

bilmezdik. Tutmak deyince somut olarak elle 

kavramayı gözümüzde canlandırdığımız bir dönemdeydik. 

Büyüklerden dinlediğimiz kadarıyla 

oruca bir “mana” yüklemeye çalışıyorduk. 

Çocukluğumuzun ramazanları hep kış günlerine 

rastlardı. Soğuk kış gecelerinde sahura kalkmak 

bize hep zor gelirdi. Akşam yatmadan önce 

kahramanlık gösterip sabahleyin kesin uyanacağımızı 

ve ertesi gün oruç tutacağımızı söylesek de 

o vakit geldiğinde yan çizmeye başlardık. Kar yağınca 

köyümüzün elektrikleri –özellikle gecelerisık 

sık kesilirdi. Gaz lambasının ışığı ve kokusu 

altında kalktığımız sahurlarda uyku sersemliğiyle 

kardeşler arası çarpışmalar sıkça yaşanan kazalardandı. 

Her ne kadar soğuk suyla yüzümüzü 

yıkasak da sofraya oturduğumuzda gözlerimizden 

uykunun aktığı hemen belli olurdu. Sabah ezanını 

duyar duymaz bütün lokmalar olduğu gibi sofraya 

bırakılır, oruç başlardı. Ezana yakalanmadan su 

içmek ve oruca niyet etmek için acele ediyorduk. 

57 


2010

Bazı sabahlar uykumuz kaçmış ve elektrikler de bizi 

terk etmemiş olursa sahur programlarını takip ediyorduk. 

O günlerde televizyonlarda yüzlerce kanal 

ve sahur programı adı altında magazin türü etkinlik 

yapanlar yoktu henüz. Ailenin bütün üyelerinin bir 

arada aynı sofra etrafında buluştukları ramazan günleriydi 

o günler. Sonra sırası gelen ayrıldı o sofradan. 

Evlenenler, okumaya gidenler derken büyüdükçe 

koptuk sahur sofralarından. 

Okula gittiğimiz hafta içi günlerinde oruç tutmamızı 

istemezdi anne babamız. Herhalde açlığa dayanamayacağımızı 

düşünürlerdi. Biz de hafta sonları 

için onlardan söz alırdık. Ama bazen kendi sözümüzü 

bile tutamazdık. Kışın günler ne kadar kısa olsa 

da belli bir saatten sonra midemiz hareket geçmeye 

başlardı. O zaman devreye giren büyükler öğleye 

kadar tutulan orucun da kabul olacağını söylerler, 

bizi rahatlatırlardı. Hatta ara sıra “Yarın da öğleden 

akşama kadar tutar, ikisini tam gün yaparsınız.” 

şeklinde de takılırlardı bize. Orucu bozup karnımızı 

bir güzel doyurduktan sonra pişman olurduk. Keşke 

biraz daha dayanıp akşama kadar sabredebilseydik 

diye düşünürdük. İnsanın karnı aç olunca düşünemiyor 

işte böyle şeyleri. Her zaman böyle olmazdı tabi. 

Yıllar ilerledikçe oruç tuttuğumuz gün sayısında da 

artış olurdu elbet. Evde kardeşler, okulda arkadaşlar 

arasında kaç gün oruç tuttuğumuzun yarışını yapardık. 

Bu rekabet hem bize oyun gibi gelirdi, hem de 

ramazanları ve orucu daha çok sevmeye başlardık. 

Oruçlu olduğumuz günlerde iftar sofralarına zafer 

kazanmış bir edayla oturur, bu iftarı fazlasıyla hak 

ettiğimizi düşünürdük. Ailemizden aldığımız övgü 

dolu sözler de işin bir başka güzelliğiydi. 

İftar sofralarının hazırlanması ne çok sevindirirdi 

bizleri. İkindi vakitlerinde evdeki kadınlar arasında 

yapılan iş bölümü sonrası yemek hazırlıkları başlardı. 

Tencerelerden taşan yemek kokuları akşama doğru 

dayanılmaz bir hâl alsa da o vakte kadar açlığa 

dayanmış olan biz çocuklar, öyle hemencecik pes etmeyeceğimizi 

gösterirdik onlara. Dışarıda yağmur, 

kar varken bahçeye çıkıp oyun oynayarak vakit geçiremeyeceğimize 

göre çaresiz dayanmak zorundaydık 

o kokulara. Çorbası, salatası, kadayıfı… Şu ezan 

bir okunsun hepsinden fazla fazla yiyeceğiz derdik 

de iş yemeye gelince bir anda kesilir, doyardık. Ramazanın 

bereketi derlerdi bu duruma. 

Tek kanalda iftar programı başladığında ekranın 

herhangi bir köşesinde hangi ilin iftar saati olduğu 

yazardı. Şehirlerin adını okuduğumuzda oradakileri 

içten içe kıskanırdık. Şimdi iftar sofrasında doya 

doya yemek yiyorlar diye hayal ederdik. Gözümüz 

bir ekranda, bir duvardaki imsakiyede, bir de saatte; 

kulağımız ise ezanda olurdu. İftar yaklaştıkça zaman 

sanki durur, vakit geçmezdi. Köyde olduğumuz için 

daha sonra şehirlerde duyacak olduğumuz top sesini 

de bilmezdik. Hele elektrikler de kesikse evde çıt 

çıkmazdı. Televizyonda da iftar saatini takip edemeyeceğimize 

göre okunacak ezanı duyabilme gayesiyle 

susardık. İmamın “Allahu Ekber” nidası ne büyük 

bir mutluluk ve huzurdu bizim için! Hem günü 

oruçlu geçirmiş hem de yer soframızdaki yemeklere 

rahatça dokunabileceğimiz anı yakalamıştık. Önce 

dualar edilir, ardından sular içilirdi. Sonra derin bir 

sessizlik… Herkes karnını doyurmakla meşgul olurdu. 

Yemeğin akabinde imsakiyeden o günün üzerini 

çizme görevi bana verilmişti. İlk günler bitmeyecekmiş 

gibi görünen ramazan günleri sona doğru sanki 

çifter çifter azalırdı. Sayılı günler çabuk geçermiş. 

Öyle derlerdi. 

Teravih namazı hazırlığı mutluluğun zirveye 

çıktığı anlardı. İbrikten alınan abdest, ellerimize 

sürdüğümüz esans, giyilen temiz elbiseler teravih 

hazırlıklarından yalnızca birkaçıydı. Yollar çamur 

içinde olduğundan paçalarımızı çoraplarımızın içine 

sokar, o şekilde giderdik camiye. Namaz esnasında 

çocukların yeri hep en arkalardı. Ön saflar yaşlılara 

ayrılmıştı. İnsanlar saflarda ilerledikçe yaşlanıyorlardı 

ya da yaşlandıkça saflarda ilerliyorlardı. Saflara 

veda edenlerin yerini başkası alıyordu. Namazın 

uzun olmasından mı nedir camideki çocuklar bir 

süre sonra sıkılmaya, kendi aralarında gülüşmeye 

hatta son cemaat yerinde koşuşturmaya başlarlardı. 

Bu yaramazlıkların büyüklerin tepkisine neden olduğunu 

hatırlamıyorum hiç. Ne onlara kızmak ne de 

onlardan orayı terk etmelerini istemek… Hiçbirine 

başvurmuyorlardı. Yaşlıların çocuklara olan sevgi ve 

tahammülü o dönemde daha fazlaydı. 

Ramazanda soframıza katılan misafirlerin içinde 

en çok pideyi severdik. Babamın pazardan getirdiği 

pidelerin evimize girdiği günlerin oruçları daha bir 

güzel gelirdi bize. O gelene kadar sofrada saltanat 

süren mısır ekmeği onun karşısında ikinci plana atılmış 

gibi olurdu. Evimize pidenin girmesi gerçekten 

olağanüstü bir şeydi. Sanki farklı bir dünyadan gelmiş 

gözüyle bakardık ona. 

Önce teravih namazları ayrılırdı bizden. Sonra 

son sahur… Arife günleri bayram coşkusunun arttığı 

günlerdi. Yine temizlik başlardı evde. Tatlıların 

kokusu buram buram yayılırdı etrafa. Arife hangi 

güne denk gelirse gelsin o gün ilçede pazar kuru- 

58 


2010

lurdu. Babam alışveriş yapmak için çarşıya inerdi. 

Biz sabırsızlıkla onun getireceği şekerleri beklerdik. 

Elbet ayakkabı, elbise de getirirdi fakat biz yine de 

şekeri yeğlerdik. Bizim oralarda arife gününe “Ekmek 

günü” derlerdi. Niye öyle dendiğini bilmezdik, 

merak da etmezdik. Bizim için o günün tek anlamı 

bayramın habercisi olmasıydı. Elimize pirinç ve su 

tutuşturan büyüklerimizin emriyle mezarlığın yolunu 

tutardık. Kuşlar istifade etsin diye suyu ve pirinci 

mezarların üzerine bırakır, öğrendiğimiz duaları 

okur, gerisin geri eve dönerdik. 

Teravih ve sahurun ardından bizi terk etme sırası 

iftara gelirdi. Son iftarlar hep buruk geçerdi. Önümüzdeki 

seneye kimin çıkıp kimin çıkmayacağı bilinmediğinden 

bu iftarın belki de bu fani dünyadaki 

son iftar olma ihtimali düşündürürdü büyükleri. 

Hepsinin dilinde daha nice ramazanlara ulaştırması 

için yaratıcıya gönderilen dua olurdu. Biz susardık. 

Ölüm düşüncesi çok uzaktı henüz bizlere. Tek düşüncemiz 

bir an önce sabahın olması ve bayramın 

başlamasıydı. Sofradan kalkınca babamın pazardan 

getirdiği torbalar ortaya dökülür, herkese bayram 

hediyeleri takdim edilirdi. Bayram şekerleri gizli bir 

yere konur, bizden sabaha kadar onlara dokunmamamız 

istenirdi. Ama annem, annelik içgüdüsünden 

kaynaklanan bir şefkatle gizlice verirdi o şekerlerden 

bize. Şimdi düşünüyorum da galiba bayramlarda en 

çok lezzet aldığımız şekerler, gizlice yediğimiz o şekerlerdi. 

Çocuklar bayram sabahlarının en erken uyanan 

bireyleridir belki. Zaten çoğu geceleyin doğru dürüst 

uyuyamamış, sabahı iple çekmiştir. Sahuru olmayan 

bir sabaha uyanmak biraz garip gelirdi bize. 

Bayram namazlarını mezarlık içindeki eski camide 

kıldığımızdan yola erken çıkmak icap ederdi. Ayrıca 

bayram için köye gelenlerin fazla olması sebebiyle 

camide yer bulmak da başka bir sıkıntıydı fakat kalabalık 

bir ortamda bayram namazını eda etmenin de 

tarifi imkânsız bir iç huzuru vardı. 

Namaz sonrası cami avlusunda gerçekleştirilen 

bayramlaşma, ardından mezarların ziyaret edilmesi, 

arabayla veya yaya olarak evlerine dönen insanların 

yollardaki görüntüsü, eve girişlerde önümüzde 

hazır bulduğumuz kahvaltı sofraları, el öpmek ve 

şeker toplamak için kapıyı çalan çocukluk arkadaşlarımızın 

sesi… Hepsi bayramın güzelliklerini tamamlayan 

unsurlardı. Ramazanları kış günlerinde 

yaşayan çocuklara sanki Allah’ın bir lütfüydü bayram 

günlerinde havanın güneşli oluşu. Kahvaltıdan 

sonra evdekiler arasında gerçekleştirilen mini bayramlaşmadan 

sonra dışarı çıkma sırası bize gelirdi. 

Arkadaşlarla toplaşır, köyün en ucundan başlardık 

bayramlaşmaya. Hiçbir evi atlamadan dört dönerdik 

köy içinde. Ziyaret ettiğimiz evlerde önümüze 

uzatılan şeker tabaklarından biraz da utanarak şekerlerimizi 

alır, atardık torbalara. Torbamızdaki şeker 

sayısı arttıkça artardı mutluluğumuz. Çikolatalar o 

dönem için oldukça “lüks”tü. Bunun için yalnızca 

birkaç evden alabildiğimiz çikolataları cebimize 

bırakır, onları torbadaki şekerlerin arasına karıştırmazdık. 

Bayramlaşma bitip de eve döndüğümüzde 

de önce şekerlerden başlardık yemeye. Çikolataları 

en sona saklar, yemeye kıyamazdık onları. 

Şimdi büyüdük… 

Ne ramazanlarımız ne bayramlarımız eski güzelliğini 

taşıyor. Dört gözle beklenen günler değil artık 

o günler. Bir ramazana daha afiyetle eriştiğine şükretmek 

bir yana yaz sıcağında ramazanı yaşamaktan 

şikâyet eder olmuş bazıları. 

Sahur ve iftar sofralarımızın etrafı çekirdek ailelerle 

çevrelendi. Sofralarımız çekirdek misali küçüldü. 

Özlemle evimize girmesini beklediğimiz pide 

ve hurma ramazan haricinde de evlerimizde bulunabiliyor 

ama hiçbiri eski tadı vermiyor. Bir zamanlar 

büyüklerimizden beklediğimiz bayram hediyelerini 

şimdi bizim çocuklarımız bizden bekliyorlar. Teravih 

namazlarında son saflardan ortalara doğru ilerledik. 

Arife ve bayram günleri ziyaret ettiğimiz kabristanlıklardaki 

mezarların sayısı arttı. Nice sevdiğimiz 

ramazanlara veda edip göç etti bâki âleme. Bayram 

sabahları ellerinde torbalarla kapımızı çalan küçükler 

tıpkı bizim gibi mahcubiyetten dolayı kızaran 

bir yüzle elimizi öpmek için davranıyorlar ve kendilerine 

verilecek bir şeker bekliyorlar. Bayramlar 

tatil amaçlı eğlencelere döndü. Yaşlılar, çocuklarını 

gözleri yollarda boş yere bekliyorlar. Bavulunu arabasına 

atan soluğu tatil köylerinde, otellerde alıyor. 

Bizim, bayramlarda giymek için can attığımız ayakkabı 

ve elbiselere şimdiler modası geçmiş gözüyle 

bakıyorlar. Bayram kutlamaları adı altında ekranlardan 

türlü rezaletten fışkırıyor. 

Ne vakit sahura kalksam, bir iftar sofrasında ezanı 

beklesem, teravih namazı için evden çıksam, bayram 

sabahı kapımı çalan çocuklarla göz göze gelsem, 

bayram ziyaretlerinde büyüklerimin elini öpmek 

için davransam aklıma hep o çocukluk günlerimin 

ramazanları gelir ve şimdilerde sıkça duyduğumuz 

“Nerede o eski ramazanlar” sözündeki özlenen eski 

ramazanların o ramazanlar olduğunu düşünürüm. ■ 

59 


2010

Leylâk kokulu bahçemiz 

İBRAHİM ÇAPAN 

Çocukluğumu terk etti leylâk kokulu rüzgâr. 

Götürdü birlikte hatıralarımın çağ sürgünü 

ayak izlerini de. 

Çocukluğumun geçtiği, Ruslardan kalma, toprak 

damlı bahçe içerisinde yedi hanelik bir evdi. Bahçenin 

girişi, taş kemerli Kars’ta nadiren bulunan mimarî bir 

özelliğe sahipti. Tahtadandı, evimizin kapısı ve pencere 

çerçeveleri. Başlardı damlamaya evimizin damı; 

karlar erimeye başladığında. Davetsiz misafirimizdi 

Nisan yağmurları. Annem, evin damlayan her bir köşesine 

bez yaydığı plastik leğenler ve kovalar koyar; 

yetmediğinde nenemin (babaannem) değer biçemediği 

bakır taslarını çağırırdı imdada. Vardı huzur “hayat 

bahçesi” dediğimiz yedi farklı renk mozaiği taşıyan 

bahçemizde. Akraba ilişkisi tazeliğindeydi, komşuluk 

bağlarımız. 

Malakan idi ev sahibimiz. Etmedik hiçbir zaman 

merak Rusça ismini. Vermemiştik izin meraka. Aslan 

ve Şükrü isimli oğulları vardı. Hatta annem, Şükrü 

abinin askerliğini Asteğmen olarak yaptığını anlatırdı, 

uzun kış günlerinde masal yerine. 

Lâle Teyze; uzun boylu, deniz mavisi gözleri ve 

buğday sarısı kıvırcık saçlarıyla barbi bebek güzelliğindeydi. 

Kırmızıya gönlünü kaptırmış gibiydi Lâle 

Teyze. Eksik olmazdı dudaklarından kırmızı ruju, tırnaklarından 

da kırmızı ojesi. Vardı incecik parmakları. 

Bakımlıydı uzunca tırnakları. Benzemiyordu hiç annemin, 

nenemin, diğer komşu kadınların tırnaklarına. 

“ Ağlama 

dillerim dolaşmadan 

yumruğum çözülmeden gecenin karşısında 

şafaktan utanmayıp utandırmadan aşkı 

üzerime yüreğimden başka muska takmadan 

konuşmak istiyorum.” 

İsmet Özel 

Benziyordu burnu “ Tatlı Cadı” televizyon dizisindeki 

Sementa’nın burnuna. Merak etmişimdir hep, oynattığında 

burnunu neler yapabileceğini. Güzelliğine güzellik 

katardı yuvarlık altın sarısı gözlüğü. Mümkün 

değildi unutmak beyaz çoraplarını ve kot pantolonlarını. 

Hatasız konuşurdu Türkçeyi. Tek tek dökülürdü 

ağzından Türkçe kelimeler. Benzemezdi konuşması 

bizim konuşmalarımıza. Hele anneme “ Meloş ” demesi 

giderdi çok hoşuma. Azdı anneme ismiyle hitap 

edenlerin sayısı. Ya “ yenge ”, ya “ gelin ” ya da “ g(k) 

ız ”dı adı annemin. Duymamıştım babamdan da adını 

annemin. Benim için de “anne” idi. Güzelleşirdi Lâle 

Teyzenin, o güzel Türkçesiyle annemin adı. 

Lâle Teyze, kışın yaşardı İstanbul’da. Nevruz bayramını 

kutlamak için gelir, kar yağıncaya kadar çıkarırdı 

Kars’ın tadını. Bahar tazeliğiyle gelirdi “hayat 

bahçemize” Lâle Teyze. Yan yanaydı evlerimiz. Kapı 

bir komşuyduk. Gelişine, sadece biz değil; sevinirdi 

kendi elleriyle diktiği leylâk ağaçları da. Belirtirlerdi 

sevinçlerini dallarında göstererek tomurcuklarını. 

Leylâk ağaçlarının annesi Lâle Teyze, sulardı ağaçlarını 

bûselik makamıyla. Özellikle sabahları, farklı bir 

kokuyla karşılardı güneşi, musikişinas ağaçlar. 

Sadeydi evi Lâle Teyzenin. Evin tek süsü, Hz. 

Îsa’nın çarmıha gerilişini kompoze eden altın kaplama 

ikonaydı. Sayısız plâk… Soba borusuna benzeyen; 

ama soba borusu olmayan, sonraları öğrendim ismini, 

gramofon… Öğrenebilmiştim, iki şarkının tamamını 

60 


2010

u gramofonda çalan plâklardan. Taş plâktan çıkan 

ses ederdim vokalistlik bile zaman zaman. Değildi o 

zamanlar da sesim güzel. Dinledik akşam ezanından 

sonra defalarca hayran olduğum Müzeyyen Senar 

ve Kamuran Akkor’u. Verirdi önceliği Müzeyyen 

Senar’a. Çevirdikten sonra gramofonun kolunu sese 

gelirdi taş plâk: 

“ Benzemez kimse sana 

Tavrına hayran olayım 

Bakışından süzülen 

İşvene hayran olayım.” 

Devreye girerdi sırasını sabırsızlıkla bekleyen Kamuran 

Akkor: 

“Talihin elinde oyuncak oldum. 

Kader böyle imiş buymuş alın yazım 

Zalim elinden sarardım soldum 

Şimdi gönlü kırık yaralı kuşum.” 

Kendini arıyordu şarkılarda Lâle Teyze sanki. Gramofondan 

yayılan bu sesle birleşince leylâk kokusu; 

ayaklarını yerden kesiyor insanın; “ gökyüzünde yalnız 

gezen yıldızlara ” yolculuğa davetiye çıkartıyordu. 

Tercih ederdi erken kalkmayı sabahları Lâle Teyze. 

Ederdi sohbet, sevgi dolu sözleriyle leylâk ağaçlarıyla. 

Dinlerlerdi manevî annelerini, sakin sakin ve sessizce 

leylâk ağaçları. Ağzından çıkan her bir kelimeyi 

anlarcasına kulak kesilirlerdi leylâk ağaçları, Leyla 

Teyze’ye. Denedim birkaç kez ben de; ama ciddiye 

almadılar beni, mis kokulu leylâklar. 

Yerleştirmişti, duvarın dibine pirinç semaverini. 

Bakır leğeni ve bakır maşası altındaydı pirinç semaverin. 

Vardı horozlu kurnası pirinç semaverin. 

Kaynardı, Lâle Teyzenin çam kokulu külfet masasının 

yanı başında mütevazı dost sohbetleri pirinç 

semaverde. Yankılanır hâlâ “ Meloş! Gel Müslüman 

işi sabah çayı iç ” deyişi iç kulağımda. 

Yalnızdı Lâle Teyze. Uğraşırdı örtmeye gecenin 

astarsız laciverti ile yalnızlığını. Dökülürdü, ele avuca 

sığmayan; yalnızlık, ıstırap, korku ve sıkıntı deniz 

mavisi gözlerinden. Saklardı, koynunda ve udunda 

hüzünlerini Lâle Teyze. Talipti paylaşılmayacak yalnızlığa 

gecenin perisi. Çalışırdı, aydınlatmaya, gecenin 

karanlığında yüreğini. Kaldırırdı kadeh, yıldızların 

en karasının şerefine, Lâle Teyze. İçerdi kırmızı şarap. 

Gazabından korkmazdı şarabın. Dönüşürdü leylâk 

rengine kırmızı şarabı, tükenince parası Lâle Teyzenin. 

Terk etmemişti, göz bebeklerini korkunun rengi 

Lâle Teyzeyi. 

Vardır, bir ağıdı her yalnızlığın, duymamıştı ne 

başkaları ne de ben yalnızlık ağıdı Lâle Teyzeden. Ağlatıyordu, 

sessiz sessiz onun ağıtları kendi yüreğini. 

Giyindirirdi naftalin kokulu gömlekler, New York 

ve Köln’de yaşayan; oğullarının, gelinlerinin, torunlarının 

ilgisizlikleri karşısında ezikliğine. Etmezdi sitem 

kimseye. O, çakır keyf olunca, baş kaldırırdı gecenin 

ihtiraslarına ve yalnızlığına; uduna ( o müzik aletine 

şişman saz derdim ben); oğullarına, gelinlerine, torunlarına 

sarılır gibi sarılır; geceye, yalnızlığına, hüzünlerine, 

leylâk ağaçlarına ve komşularına Müzeyyen 

Senar ve Kamuran Akkor’u aratmayacak sesiyle, başlardı 

iki parçalık konserine Lâle Teyze. 

Suzînak bir şarkıydı yalnızlığı Lâle Teyzenin. 

Tiryakisiydi bütün içeceklerin. İçerdi, kare beyaz 

kutulu, üzerine kırmızı puntolarla “Bahar ” yazılı 

sigaradan günde üç paket. Sararmıştı sol elinin parmakları 

sigarayla buluşmaktan. Yakışmıyor değildi 

parmaklarına nikotin sarısı Lâle Teyze’nin. 

Ramazan ayına denk geldiği dönemlerde “ hayat 

bahçemizin” bahçıvanı; çay, kahve ve sigaranın dışındaki 

içeceklerine koyardı ipotek. Pişirmezdi öğlen 

yemeği, bayram sabahına kadar. Etmezdi kabul, tek 

ziyaretçisi olan Peder Vovo’yu bile. 

İlkokul beşinci sınıftaydım. Geçirdik; sönük, hüzünlü, 

neşesiz Nevruz Bayramı’nı Lâle Teyze’siz. 

Onsuz geçirdiğimiz ikinci Nevruz’dan sonra kurudu 

leylâk ağaçları. Yoktu artık bahçemizde leylâk 

kokusu. Takıldı peşine, suları yangınlarla ısıtmaya 

giden Lâle Teyze’ye, leylâk kokusu. 

Çok sesli bir orkestra yalnızlığı idi Lâle Teyze. 

Seviyorum seni çocuk kalbimin sıcaklığıyla; 

eserken kendi ruhunda fırtınalar, kendi içine gömdüğü 

yalnızlığında bana hayâl kurmayı öğreten Lâle 

Teyze. 

Geleceğim sana, kendi ellerinle yetiştirdiğin 

leylâkların torunlarıyla kabrinin yerini öğrendiğim 

zaman. 

Çocukluğumu terk etti leylâk kokulu rüzgâr. Götürdü 

birlikte hatıralarımın çağ sürgünü ayak izlerini de. 

Yalnızım şimdi ben de. “Gündüzler geceler boyu.”■ 

61 


2010

BÜKREŞ’TE EYLÜL 

Yine ünlem yüzlü insanlarda 

Bir şeyler yankılanıyordu geçmişe dair. 

Sancılı bir doğumdu belli 

1990 Romanya’sının ilkbaharında. 

Bir devirim tasını toprağını alıp kaçarken, 

Yeniden bir devirim yaşanıyordu bu topraklarda. 

Ve bir toplantı erteleniyordu; 

Mayıstan eylüle, Cluj Napoca’da. 

Bir eylül akşamı vardık Bükreş’e üç kafadar 

İnsanlar gördük bir yanları mahşer, gözlerinde yaş ve telaş 

Oymalar yapılmıştı mermi izlerinden binalara 

Ve süsler kardeşkanından bir çağı dört duvar 

İnsanlar ürkek, insanlar perişan, insanlar yorgun. 

Adanmış mum islerinden bir bulut 

Göbeği karaborsada bir dolar yirmi lei olan 

Her zamanki yerinde yine cüzdan 

“Work, work, work no money” diyor taksici, 

Eski ve yeni zamanlardan bahseden bir eskici 

“İnsanoğlunun sahip olma duygusu” 

Engel tanımadan yine, her şeyi devrediyordu 

SÜLEYMAN TAŞDAĞ 

62 


2010

Siyasetin, memleketi ‘medeniyetin bekleme odası’ndan çıkarıp AB’nin 

saadet halkasına dâhil etmek, batıdan dalga dalga gelen ekonomik krizin teğet 

geçmesi için gerekirse coğrafyamızın enlem ve boylam ayarlarıyla oynamak, 

gençlerimizi onların ruh ve beden sağlığını bozan her tür SSS sınavlarından 

kurtararak aş ve iş sahibi eylemek adına yapılan bir hizmet yarış ve nöbeti, 

içinde hiçbir hile ve desisenin barınamadığı bir temsil mücadelesi olduğunu 

biliyor, her seçimde sandık başına gitmeyi asla ve kat’a ihmal etmiyorsanız bu 

yazıyı ivedilikle okumalısınız. 

ŞİNASİ GÜLAÇTI 

Milletin 

mukadderatını 

etkileyecek 

olan bu tarihî 12 

Eylül gününde(!) 

memleketimin 

insanları sandık 

kuyruğunda 

vicdanları tirtir 

titreken ben ne 

süt içeceğim ne 

de kahve. 

Şinasi Gülaçtı’yı hep dil, edebiyat, sanat ve kültür üzerine 

yazıp çizen bir kelam meraklısı sanmayın. Gülaçtı, 

aynı zamanda partilerüstü bir siyaset meraklısıdır da. 

Amma şimdiye kadar hangi partiye oy verdiğini hiç kimseye 

söylememiştir. Keşke “açık oy, gizli tasnif” sistemi yeniden 

devreye girse de memleketin bu münevver(!) evladının hangi 

zamanlarda, hangi partiye oy verdiğini bir görsek diye aklınızdan 

geçirmeyin sakın. 

“Evet” mi “hayır” mı tartışmasının memleket sathına yayıldığı 

şu günlerde onun kalemine elbette ihtiyaç vardır, hem 

de acilen. Çünkü memleketin en önemli meseleleri, evet ya da 

hayır’ın sayım dökümü neticesinde yarı yarıya çözülmüş olacak. 

İster evet’te hayır vardır ister hayır’da hayır vardır yanlısı 

olun, ama mutlaka oyunuzu kullanın, renginizi belli edin… 

Şimdi size Alfred Adler’in “Psikolojik Aktivite” adlı eserinden 

bir bölüm aktaralım. 

Örneğin anne, arsız çocuğuyla arasını düzeltmek ister ve 

ona ,”Sen seviyorsun diye portakal aldım.” der. Çocuk hemen 

bağırır:”Ben portakalı canım istediği zaman isterim, sen getirdiğin 

zaman değil.” Aynı anne bir keresinde, “İstersen süt, 

istersen kahve iç.” dediğinde, çocuk şöyle cevap vermiştir: 

63 


2010

“Sen süt iç dersen, kahve içerim; sen kahve iç dersen, 

süt içerim.” 

Milletin mukadderatını etkileyecek olan bu 

tarihî 12 Eylül gününde(!) memleketimin insanları 

sandık kuyruğunda vicdanları tirtir titreken ben ne 

süt içeceğim ne de kahve. Televizyonun başına oturup 

keyifle sütlü kahve içeceğim. Çünkü tatildeyim. 

Hayatımda ilk kez oy vermezlik edeceğim. Ben ki 

12 Eylül öncesinin mükerrer seçmenlerindenim... 

Tek seçimde, biri Topkapı Suriçi’ndeki bir kilisede 

-zangoç odasının bitişiğinde- biri cami avlusunda, 

biri mektepte, diğerini hatırlamıyorum, olmak 

üzere dört oy kullanmış ideolojik seçim kahramanıyım. 

Hâşâ, suçlu ben değilim. Suç, memlekete 

Hindistan’dan boya, Yemen’den kahve, Çin’den 

ipek, İngiltere’den kumaş, Afganistan’dan haşhaş, 

Amerika’dan blucin getirmeyenlerde. Şimdi değiştim; 

adam olana tek oy yetiyor... Mükerrer oy 

kullanma suçunun ağır, vebalinin büyük olduğunu 

biraz geç anladık. 

12 Eylülde bana “Sen git, bağında bahçende 

çalış, senden memur olmaz.” diyenler, şimdi “Paşa 

paşa gel, oyunu kullan.” diyor. Ölçek sağlam: “Her 

vatandaştan memur olmaz, ama her vatandaştan 

seçmen olur.” Ve bu sayfadan sesleneyim: Doğu 

vilayetlerimizin kırsal kesimlerinde hâlâ, “Bu annemin, 

bu yengemin, bu halamın, bu teyzemin, bu 

bacımın yerine...” diyerek başkalarının yerine ‘rey’ 

kullanan çok oylu seçmenlerimiz; “Ağamızın köyünden 

bu partiye nasıl oy çıkar!” deyü, belki de 

sandık başkanının attığı tek oyu yakmaya kalkışan 

vatandaşımız var, desem kimse inanmaz. 

Niye siyasetten söz ediyoruz Bir esinlemeyle 

cevap verelim bu zor suale: Çünkü siyaset, siyasilere 

bırakılmayacak kadar ciddi bir iştir. 

Bu yazının maksad-ı âlisi nedir diye bir sual 

ile karşılaşacak olursak, “yazımızın maksadı yine 

kendisidir, yani yazıdır.” diyerek sıyrılırım işin 

içinden. Şerif Mardin’in Kemal Karpat’tan aktardığı 

“Türkiye’de siyasi düşünce ve yazılar inanılmayacak 

kadar gelişmiş bir tarihçeye sahiptir.” tespiti, 

beni hiç mi hiç ırgalamaz. 

Bu girişi okuyanlarımız, yukarıdaki iddiaların 

‘Güler Yüzlü Yazılar’ tefrikasının form ve mantığına 

uysun diye ‘siyaseten’ söylenmiş olduğunu 

bilirler. 

Şimdi sizlere Nizamü’l-mülk Hasan bendelerinin 

1077-1080 yıllarında ‘tertib ettiği’ Siyâset- 

Nâme’ adlı eserden ilginç bulduğumuz hikâye, 

yorum ve hükme dair fasıllar aktaracağız ki onca 

sözümüz havada asılı kalmasın. Niye Nizamü’lmülk’ün 

‘Siyâset-Nâmesi’ derseniz, cevaben, okuyunca 

anlarsınız efendim, derim. Lakin kitabın 

muhtevası hakkında müellifin ettiği kelamı da vebal 

altında kalmayalım diye olduğu gibi aktaralım: 

“...bu kitapta hem nasihat, hem hikmet, hem 

atasözü, hem peygamberlerin hikâyeleri, hem 

velîlerin faaliyetleri, hem âdil padişahlarla ilgili 

hikâyeler vardır. Bütün uzunluğuna rağmen kısadır 

ve adil padişahın siyasetini söz konusu eder.” 

Eminim ki bu kitap Millî Maarifimizin anlı şanlı 

Tebliğler Dergisi’nde “Okunmasında bir sakınca 

yoktur” listesi dâhilindedir. 

1.1.Arapça bilmeyenler de âlim olur 

SEKİZİNCİ FASIL – Din işlerinin nasıl olduğunun 

arayıp sorulmasına dair 

Hikmet: Lokman Hekim; “Dünyada bana ilimden 

daha iyi yardımcı yoktur. İlim hazineden (daha) 

iyidir. Çünkü, sen hazineyi korumak zorundasın; 

ilim ise seni korur.” diyor. 

Hasan Basri, “ Âlim Arapçayı daha çok konuşan 

ve bilen, Arap sözlerine ve diline hâkim olan 

değildir. Âlim bütün bilgiye vakıf olan kimsedir. 

Sahip olduğu her dil yerindedir. Eğer bir kimse 

Türk ve Fars ve Rum dilinde (yazılmış) bütün 

Kur’an ve şeriat ahkâmını ve tefsiri bilip de Arapça 

bilmezse âlim olur. Fakat Arap dilini bilirse daha 

iyi olur.”diyor. 

Hüküm : “...din ve padişahlık kardeş gibidirler: 

Memleketinde her ne zaman bir karışıklık olsa, 

dinde de bozukluk olur; kötü din sahipleri ve müfsidler 

baş gösterirler. Her ne zaman ki din bozulur, 

memleket karışır; müfsidler, kuvvetlenirler; padişahı 

güçsüz kılarlar. Gönüllerde ıstırap husule gelir.” 

Yorum: Hasan Basri’nin sözlerini bir daha, bir 

daha, olmadı bir daha okumak lazım gelir diye düşünüyorum. 

Zira ülkemizde ‘Cennet dili Arapçadır.’ 

diyen onlarca din âlimi var... “Ben Arabım, dilim 

Arapça, cennet dili de Arapçadır.” hadisini –ki sahih 

olup olmadığı bilinmiyor- söylemek için fırsat 

kollayan, Divanü Lügati’-t-Türk’te geçen “Türk diliniz 

öğreniniz; zira bu millet için uzun bir saltanat 

mevcuttur.”hadisinin mevzu hadis olduğunda ısrar 

eden din adamlarımız, dünyanın bilmem hangi ülkesinde 

-Arap ülkeleri değil- üç beş aylık çocuğun 

64 


2010

çatır çatır Arapça konuştuğu asparagası var. Bütün 

bunları bir tarafa atın; “Türkçe bilim dili değildir; 

olacağa da benzemiyor.” diyen YÖK Başkanımız 

bile oldu çok şükür! 

1.2 Atı gemi ile götürmek 

ONUNCU FASIL - İstihbarat sahiplerine, 

memleket işleri için alınacak tedbirlere dair 

Hikâye: Sultan Mahmut, Irak’ı aldığı zaman 

bir kadın gelerek eşyalarını Deyr Keçin’den olduğu 

bilinen hırsızlar tarafından çalındığını söyler. 

Sultan’dan, “Kirman vilayeti mülkümün dışındadır.” 

karşılığını alan kadın, “Şu hâlde raiyyeti koruyamadığına 

göre, niçin cihan kethüdalığı yaparsın 

Ve ne biçim çobansın ki koyunları kurttan koruyamazsın 

Şimdi ha benim zayıflığım, ha senin 

kabiliyetsizliğin.”dedi. 

Mahmut’un gözünden yaşlar aktı... 

Hüküm: “...eğer bir kimse, haksız yere bir tavuğu 

veya bir torba samanı almışsa 500 fersahlık 

mesafedeki padişahın bundan haberi olmuş ve bu 

kimseyi cezalandırmıştır.” 

Yorum: Eloğlu minareyi çalmak için kılıf 

diktirir, deveyi hamutuyla, atı gemi ile götürür. 

1.3 Nedim, her şeye ‘iyi yaptın’ ve 

‘bravo’ demelidir 

ON YEDİNCİ FASIL- Padişahların nedimlerine 

dair 

Hikâye: Bir toplantıda konuşma yapan hatibin 

konuşmaları esnasında ağlayanların yanlarında 

mendilleri olmadığı için oturdukları minderleri ve 

dahi yere serili Acem işi halıları, gözlerdeki sürmelerin 

ise akarak yüzlerdeki maskeleri tahriş ve 

tahrip ettiği görülmüştür. 

Hüküm : “Padişahın büyükler, vilayetler erkânı 

ve sipahsalarla çok oturması, padişahın kudret ve 

haşmetine ziyan verir ve onlar cüretli olur. Nedimler 

padişaha arkadaşlık eder. Padişahın ruhu nedim 

sayesinde açılır. Padişah, rahat yaşamak, maskaralık 

ile şakayı birbirine karıştırmak, nedimlerin 

önünde güldürücü ve nadir hikâyeler söylemek 

isterse haşmetine ve padişahlığına ziyan vermez. 

Nedim küstah olmazsa, padişah ondan hiç zevk almaz, 

dinlenmez. Bir tehlike vuku bulursa, nedim, 

ceket ve kravatını çıkarıp vücudunu belaya siper 

etmekten korkmaz. Padişah her ne yapar ve söylerse, 

nedim ona ‘iyi yaptın’ ve ‘bravo’ demelidir. 

Padişaha ‘bunu yap, onu yapma’ diye öğretmenlik 

yapmamalıdır. Sonra nefrete götürür. 

“Gazneyn sultanının 10’u ayakta, 10’u da 

oturmuş 20 nedimi olur. Onlar bu âdeti ve düzeni 

Sâmânilerden almışlardır.” 

Yorum: Nedimler, bir yandan kendileri eğlenirken 

bir yandan da padişahı eğlendirirler. Zaman 

zaman padişahın küfür ve hakaretlerine maruz 

kalsalar da padişah efendimizin deşarj olmalarını 

temin ettiklerinden nedimler asla bu kabilden sözlere 

aldırmayarak içtimai bir vazifeyi zevk ve dahi 

şevkle edaya devam ederler. İşbu sebeple yeni nedim 

kadrolarının ihdasına ihtiyaç vardır. 

1.4 “Elçiye lüzum yok, Mısır’a ben 

geliyorum.” 

YİRMİ BİRİNCİ FASIL- Elçilerin ahvaline 

dair 

Hikâye: “...ben kendi çadırımda oturmuş satranç 

oynuyordum. Arkadaşlardan birini satrançta 

yenmiştim ve yüzüğünü rehin olarak almıştım. Sol 

parmağıma geniş geldiği için yüzüğü sağ parmağıma 

takmıştım.’Semerkant elçisi kapıdadır.’ dediler. 

‘İçeri getiriniz dedim.’ Elçi içeri girdiği zaman söyleyeceğini 

söylüyor; ben de sağ parmağımdaki yüzüğü 

dalgınlıkla çeviriyordum. Elçi parmağıma ve 

yüzüğüme bakıyordu. Şemsü’l-Mülk, Alp Aslan’ı 

nasıl bulduğunu sordu. Elçi, ‘Efendimizi, görünüş 

ve gösteriş, yiğitlik, siyaset ve heybet... bakımından 

hiçbir eksiği yoktur. Ancak vezirinin bir kusuru 

vardır. Onun sağ parmağına bir yüzük takmış olduğunu 

gördüm. Hem parmağında döndürüyor hem 

de benimle konuşuyordu.’dedi. Bu söz sultanın kulağına 

gitmesin diye otuz bin dinar sarf ettim.” 

Hüküm: “Elçiler daha fazla kusur arayıcıdırlar... 

söz söylemekte cesur olan, her ilimden nasibi 

olan, hafız ve ileriyi gören, boyu ve gösterişi iyi 

olan bir adam elçiliğe layıktır.” 

Yorum: Elçi, zeki ve uyanık olmalı; kapıda 

asla üç dakikadan fazla beklememeli; oturup kalktığı 

yeri iyi bilmeli; iskemle ya da minder seviyesinin 

muhatap olduğu kimselerinkinden alçak 

olması hâlinde ya oturmamalı ya da maiyetindekilere 

minder getirmelerini emretmeli. İlle de Ömer 

Seyfettin’in ‘Pembe İncili Kaftan’ını okumuş ve 

hatmetmiş olmalı. 

Reşat Ekrem Koçu’dan: 

Yavuz Sultan Selim, 1515 yılında Dulkadiroğlu’nu 

65 


2010

Turnadağı Savaşında mağlup ederek, bu ülkeyi sınırları 

içine katmıştı. Ancak Mısır Sultanı Gansu 

Gavri elçi göndererek yapılan işgali protesto ediyordu. 

Türk hakanına, “Hutbelerde sultanımızın 

adı okunan memleketleri iade ediniz.” dediğinde 

Yavuz da şöyle cevap verdi: “Sultanınıza söyleyin, 

hutbe ve sikkede adının muhafazasını bizim memleketimiz 

olan Anadolu’da değil, Mısır’da düşünsün.” 

Elçi başını yere eğip: “Ben bunları sultanıma 

nasıl söylerim, siz bir elçi gönderin de o söylesin.” 

deyince Yavuz da, “Elçiye lüzum yok, Mısır’a ben 

geliyorum.”dedi. 

1.5 Herkesin kendi sürahi ve 

sakisini getirmesi caiz değildir 

OTUZUNCU FASIL – İçki meclisi tertip edilmesine 

dair 

Hikâye: IV. Murat, içki yasağı getirmiş ama 

kendisi de hatırı sayılır bir içici olduğundan yasağı 

dinlememiş, yani kendi koyduğu yasayı – diğger 

büyüklerimizde görüldüğü gibi -ara sıra delmiştir. 

Mesela, şarapla dolu kadehi eline alıp mübarek dudaklarına 

götürüp bir iki yudumda boğazlarından 

midelerine yolcu eyleyip ağzını şapırdatıp kadehi 

masaya koyuncaya kadar geçen zaman zarfında 

içki yasağı kalkmıştır; bu asla hile-i şeriyeden sayılmaz. 

Hüküm: “Neşe ve eğlence olan bir hafta içinde 

1 gün veya 2 gün de umumi kabul vermek lazımdır 

ki, her kime âdet olmuş ise gelsin; kimseyi geri 

çevirmesinler. Onların huzura geliş günü olduğu 

kendilerine bildirilsin... Herkesin kendi sürahi ve 

sakisini getirmesi caiz değildir; asla âdet olmamıştır 

ve çok beğenilmemiştir. Çünkü, her devirde yiyecek, 

meze ve şarabı kendi evlerinden meliklerin 

meclisine getirmezler; aksine, meliklerin ve padişahın 

sarayından kendi evlerine götürürlerdi. Çünkü, 

sultan cihanın aile reisi, cihandakiler de hep 

kendisinin çoluk çocuğudur. 

“Padişah şarabı sarhoş olmak için içmemeli; ne 

daima neşeli ne de birdenbire asık suratlı olmalı.” 

Yorum: Kethüdanın meclise Fransız ve İtalyan 

mamulü şaraplar yerine El-aziz, Şarköy, Ürgüp 

mamullerini getirmeleri memleketin istifadesi babındandır. 

Ancak haram olduğundan içmek istemeyenlerin 

ellerinde kadehleri ile dolaşıp bir yudumluk 

gargarayı en yakın çiçek ya da nebat saksısına 

adabı ilen püskürtmelerinde bir mahsur yoktur. 

1.6 Muaviye’den annesini istemek 

OTUZ DÖRDÜNCÜ FASIL- Yüksek makam 

sahiplerinin azarlanmalarına dair 

Hikâye: “Bir kabul resminde eski püskü elbiseli 

genç bir adam içeri girdi, selâm verdi. Muaviye’nin 

önünde küstahça oturdu. ‘Muaviye, ben bugün mühim 

bir iş için huzuruna geldim. Eğer yerine getirirsen 

söyleyeyim; eğer yapmazsan bileyim.’ Muaviye, 

‘Mümkün olan her şeyi yerine getiririm.’dedi. 

Adam, ‘Bil ki ben yabancıyım; karım da yok. Senin 

bir annen vardır; kocası yoktur; onu bana ver ki, ben 

hanımlı o da kocalı olsun; sana bu işten sevap hâsıl 

olur.’dedi. Muaviye, ‘Sen genç bir adamsın; annem 

ise ihtiyar bir kadındır; ağzında bir tek dişi yoktur. 

Bu işe neden rağbet ediyorsun’dedi. Adam, ‘Onun 

sevgi konularında büyük hüneri olduğunu işittim; 

ben de bunun için istiyorum.’dedi. Muaviye cevap 

verdi, ‘Vallahi babam da onunla aynı sebepten evlenmişti 

ve kendisinin bundan başka bir hüneri de 

yoktu. Lakin bu sözü anneme de söyleyeyim; eğer 

o rağbet ederse, bu dellalığa benden daha uygun 

başka bir kimse yoktur.’dedi. Kızgınlık da göstermedi. 

Hüküm: “İnsanın mükemmelliği ve aklı, kızmamasındadır; 

sonra eğer kızarsa, kızgınlığının 

aklına değil, aklının kızgınlığına galip gelmesi lazımdır. 

Onlar bir yanlışlık ve hata yaptıkları zaman, 

açıktan açığa azarlanırsa haysiyet kırıcılık hâsıl 

olur. Bir kimse hata yapınca, ‘Şöyle şöyle yaptın, 

biz kendi yükselttiğmizi alçatmamak için seni affettik. 

Bundan sonra kendine dikkat et.’ demeleri 

daha uygun olur. 

Yorum: Hata küçükten af büyüktendir, velâkin 

kimi devlet büyükleri, azarlamak için fırsat kollar. 

Hz. Ali’nin kızdığı zaman kendisini tutan ve bir şey 

yapmayan kimseyi daha savaşçı olarak nitelendirmesi 

dünyadaki liderin kaçında görülür Muaviye, 

sabır ve tahammül göstermiş, neredeyse ‘al validemi 

götür!’ demeye getirmiş. 

1.7 Dünyanın iki büyüğü: ABD ve 

d’si’ düşmüş AB 

ELLİNCİ FASIL – Zulme uğrayanların işlerine 

cevap vermeye dair 

Hikâye: “Derler ki, Yezdgird Şehryâr, Müminlerin 

Emiri Ömer b. Hattab’ın katına şöyle 

bir mektup yazdı: ‘Bugün bütün dünyada bizim 

66 


2010

dergâhımızdan daha kalabalık bir dergâh, bizim 

hazinemizden daha mamur bir hazine, bizim ordumuzdan 

daha fazla bir ordu yoktur; bizim sahip olduğumuz 

alet ve teçhizata hiç kimse sahip değildir.’ 

Müminlerin Emiri, cevap vererek, ‘Evet, sizin söylediğiniz 

gibidir. Dergâhınız zulme uğrayanlardan 

dolayı kalabalıktır; hazineniz, haram servetlerden 

dolayı mamurdur; askeriniz fazladır, lakin ferman 

dinlemezler. Talih (devlet)i sona eren birinin alet 

ve teçhizatı olur, lakin devam etmez. Bütün bunlar 

sizin talihsiz (bîdevlet)liliğinizin, memleketinizin 

yıkılacağının delilidir.’dedi” 

Hüküm: “Bu dünya meliklerin ruznamesidir. 

Eğer iyi olurlarsa, onları iyilikle anarlar; eğer kötü 

olurlarsa, keza kötülükle anarlar. Unsuri’nin söylediği 

gibi. Tahtını gök yapmak istiyorsan meşhur 

olacaksın. Kemerini yıldızdan yapmak istiyorsan, 

tanımış olacaksın...” 

Yorum: Doğuda Çin ve Rusya, batıda AB ülkeleri, 

daha batıda ABD gibi güçler dünyadaki eşsiz 

demokrasinin, hürriyet, eşitlik ve adaletin kurucusu 

ve kollayıcısıdırlar. Özellikle ABD, nerede adalet, 

hürriyet, müsavat üçgeni eşkenar olmaktan çıkmışsa 

düzene koymak için oraya derhal apoletlerini yığar, 

aydınlatmak için de yıldızlarını gönderir. Akabinde 

de “d”si düşmüş AB’nin lojistiği yetişir. “Kemerini 

yıldızdan yapmak isteyenler”lerin, kemerlerini kendi 

kafa derileriyle süslemeye çalışanlara tahakkümünün 

neticesidir bu. 

1.8 Benin divitim ve sarığım ile senin 

tacın ve tahtın… 

Yazının bu kısmında soyca İranlı olan Nizamü’l- 

Mülk’le Alp Aslan’ın oğlu Melikşah arasındaki söz 

düellosunu kitabın ‘ÖNSÖZ’ünden naklediyoruz. 

Sultan Melikşah devlet dizginlerini ele alıp git gide 

İranlılaşmaya doğru yol alan devleti, her yönü ile bir 

Türk Devleti yapmaya girişerek, ordusunun başında 

yer aldığı zaman, karşısında vezirini bulur. Melikşah 

vezirin büyük nüfuz kazandığını ortaya çıkaran bir 

hâdise üzerine, kendisine “Başında bulunduğum devlete 

ortak mısın, ister misin ki önündeki divit ile başındaki 

sarığın alınmasını emredeyim Melikşah bu 

sözü ile, vezirliğin iki alametini geri almak suretiyle, 

Nizamü’l-Mülk’ü azledeceğini söylemek ister, ona ilk 

defa meydan okur. O zamana kadar tedbirli ve ihtiyatlı 

davranmayı elden bırakmayan ve böyle durumlarda 

genç Selçuklu sultanını yatıştırmanın yollarını bulan 

ihtiyar vezir, bu defa sultanın meydan okumasına, bir 

meydan okuma ile karşılık verir. “Sen benim fikrim 

ve tedbirim sayesinde bugünkü ikbâle ulaştın. Baban 

öldürüldüğü gün seni nasıl idare ettiğimi, ayaklanmaları 

nasıl bastırdığımı hatırla ve unutma ki benim 

divitim ve sarığım ile senin tacın ve tahtın birbirine 

sıkı sıkıya bağlıdır. Devlet bu ikisi ile ayakta duruyor. 

Divitin ve sarığın ortadan kalkmasıyla tac ve taht da 

ortadan kalkar. 

Yorum: “Bu saydıklarımız Nizmü’l-Mülk’ün 

müsbet rolleridir. Onun burada açıklanması uzun sürecek 

olan menfi rolleri de vardır ki, bunda da suç, 

İranlıları devlet hayatına ortak eden, başta hükümdar 

olmak üzere, hâkim Türklerindir.” 

Hüküm: “Hâkimiyet kayıtsız şartsız milletindir.” 

Demokrasimiz, ömrü, içindeki ‘a’ harfinden daha kısa 

partilerin, ayrık otu gibi her tarafa kök salmış partilerle 

aynı mekânda varlık mücadelesi verme gibi bir 

çelişkiyi de barındırarak güçlenmektedir. İlk mektep 

mezunu ve askerliğini yapmış her vatandaşın, bir partinin 

kapısını çalarak üç nüshalık “Hizmet Yarış ve 

Nöbeti Formu” doldurmasıyla demokrasimiz daha da 

güçlenecektir. 

1.9Fasl-ı Şinasi- Şiir 

Bu bölüm, 51.Faslın sonunda yer alıyor. 

“Dünyanın hâlini âlim adamdan sordum; 

‘Ya uykudur ya rüzgârdır ya da efsane.’dedi. 

“Gönül rahatlığı hususunda ne nasihat verir, 

söyle.”dedim. 

‘Ya bir deli ya sarhoş ya da divane.’dedi. 

Şimdi ey kari! Yukarıdaki satırları ister ciddiye 

alın ister elinizin tersiyle itin. Çünkü his ve fikir atmosferinizi 

etkilemeyen bu sözler ya bir deli divaneye 

ya da bir sarhoşa ait olsa da Jung Psikolojisinde 

buyrulduğu üzere “Toplum, her bireyin kendisine 

düşen rolü mümkün olduğunca kusursuz oynamasını 

bekler.” sözünden ilham alarak, siyasetten çok particiliği 

seven rahmetli pederimin aziz ruhunu üzmeden 

içtimai bir vazifeyi yerine getirmiş olmanın verdiği 

gönül hoşluğu ile huzurlarınızdan ayrılıyorum.■ 

KAYNAKÇALAR 

1.Nizamü’l-Mülk, Siyâset-Nâme, çev. M.Altay Köymen, 

1000 Temel Eser dizisi, Kültür Bakanlığı, İst. 1990. 

2. Alfred Adler, Psikolojik Aktivite, çev. Belkıs Çorakçı, Say 

Yay., İst. 1993. 

3. Frieda Fordham, Jung Psikolojisi, çev. Aslan Yalçıner, 

Say Yay., İst. 1994. 

67 


2010

Orhan Koloğlu 

ve "Oklu Kirpi"leri 

M. NACİ ONUR 

Şair Koloğlu, 

görmüş geçirmiş, 

eskilerin deyimiyle 

umurdide bir 

kişiliğe sahip, gönlü 

zengin, Arapça, 

Farsça ve Türkçeye 

hâkim, kelime 

hazinesi engin, 

hafızası kuvvetli, 

son derce mütevazı 

bir insandır. 

Sayın Orhan Koloğlu, okuduğum ve incelediğim “Harput” 

isimli eseriyle “Oklu Kirpi” serisinin 12. şiir kitabına 

imza atmış oluyor. Kendisi 1926 yılında Elazığ’da doğmuş, 

ortaokulda Türkçe öğretmeni Hasan Fehmi Erginol’dan, lisede 

Zeki Ömer Defne, Faruk Nafiz Çamlıbel’den feyz ve ders 

alarak edebiyata karşı sevgi hisleriyle dolmuş, üniversite tahsili 

sırasında da İbnü’l-Emin Mahmut Kemal İnal’ın edebiyat 

sohbetlerine katılmıştır. 

Orhan Koloğlu, ticaret ve ekonomi tahsili yapmasına ve bu 

alanda mesai sarf ederek uzman olmasına rağmen; edebiyata 

ve şiire de o derece zaman ayırmış, bu sahada da çalışmalarını 

başarılı bir şekilde sürdürmüş, Türk edebiyatı ve şiirini iyi 

derecede bilen, şiir alanında da 12. eserini yayınlayacak şekilde 

maharet sahibi olmuştur. Şiirlerle dolu bir ömür ve yine o 

şiirlerin yer aldığı bir düzine koca eser… Şair Koloğlu, görmüş 

geçirmiş, eskilerin deyimiyle umurdide bir kişiliğe sahip, gönlü 

zengin, Arapça, Farsça ve Türkçeye hâkim, kelime hazinesi 

engin, hafızası kuvvetli, son derce mütevazı bir insandır. 

Benim yayınladığım kitapların son üç tanesine yayınlanış 

tarihlerini belirten ve ebced hesabıyla, yani Arap harflerinin her 

birinin taşıdığı rakam değerlerine göre hesap edilerek düşürülmüş 

tarihleri ihtiva eden manzumeleri oldukça orijinaldir. Mesela 

2004 yılında “Harputlu Şair Hacı Hayri Bey”(İnceleme-Metin) 

ismiyle yayınladığım kitabın neşir zamanını hicri tarih olarak 

veren şiiri şöyle: 

“Unutmak işlemişdi 

Derinden içimize 

Onur lutfeylemişdir 

Sunup faidemize 

Yeniden hayat verdi 

Sağ olsun Hayri’mize 

Tarihimden eylesin 

O elem istifaze (H.1425/ M.2004) 

68 


2010

Yine 2007 yılında “Harputlu Şair Mustafa Sabri 

Efendi” adıyla yayınladığım eser için de ebced hesabıyla 

tarih manzumesi yazmıştır. 

“Doktor ONUR geç kalmadı bu işde 

Farkeylemek üstadı fark etmekde 

Çok şey zayi eyler tarihim O’nu 

Terkeylemek nisyana terk etmekte (M. 2007) 

2010 yılında çıkardığımız “Elazığlı Güftekarlar” isimli 

eserin çıkış tarihini işaret eden şiiri de şöyledir. 

“ Sn ONUR’a 

Tuğları Orhan tozutur kirletir 

Şahane kitap emek heder olur 

Seksen ikiden zibil çıkarılsa 

Güftekarlar şehri şahaser olur. (H.1470-39= 1431 

/M.2010) 

Oklu Kirpi serisinin son 12.sinden önceki on birincide 

yüzlerce şiir meydana getiren şairimiz, 12.sinde şiirlerinin 

çoğunu Harput ve Harputlulara ayırmıştır. Şiirlerinin bir 

kısmı serbest vezinle bir kısmı hece, bir kısmı da aruz 

vezniyle ortaya konmuştur. Bir kısım şiirler de Ömer 

Hayyam’ın rubailerini andırır şekilde felsefi ve didaktik 

özelliklere sahiptir. Aşağıdaki şiir buna örnek olur diye 

düşünüyorum: 

“ ÖMÜR 

Haysiyetten bahse hakları yoktur 

Bir ömür boş gövde taşıyanların 

Geçmişi şanlarla doludur bence 

Toprağın altında yaşayanların” 

Yine on birli hece vezniyle yazılmış “Yukarı Şeher” 

başlıklı şiir oldukça güzeldir: 

“Şarkın üzerinde kuru yaşlanmış 

Kuytularda bir özerliktir Harput 

Göz görür ancak sevgiyle bakarsa 

Örselenmiş bir güzelliktir Harput” 

Aruzun ‘Failatün / Failatün / Failün’ kalıbına göre 

yazılan, Harput’a özlemini dile getiren şu şiiri de Fuzuli’ye 

nazire olmakla beraber, hisli ve duyguludur. 

“FUZULİ GİBİ 

Ney gibi her dem ki bezm-i vaslını yad eylerem 

Ta nefes vardır kuru cismimde feryad eylerem 

Harput’un isminde sihir her daim yad eylerem 

Azm ile nazm eyleyüp bir kutlu serhad eylerem 

Düşse dilimden n’ola zihinden zikre başlarım 

Gönlüme kazdım adını geçmişe ad eylerem 

Bir talakat hoş belağat nur semahat dağıdır 

Her gazelde dikkat eder lafza eb’ad eylerem 

Çekdim ucundan hayalin İzmir’e demirledim 

Bir Recai-zadeyim Harput’u Nijad eylerem 

Muhtac-ı himmettir Orhan yüz sürer toprağına 

Tab’ımın fevkinde eş’arımla imdad eylerem” 

“Oklu Kirpi 12”, Sayın Orhan Koloğlu tarafından 2010 

yılında bastırılmış. 108 sayfalık bu değerli şiir kitabının 

başlangıcında layık olmadığım halde benim de ismimin geçtiği 

şaire ait özlü bir ‘Önsöz’ ardından ‘Harput’ isimli Elazığ ve 

Harput’un kimliğini belirleyen bir manzume var. Bunu takiben 

eğitimci şair Nazım Payam’ın, “Koloğlu’nun Oklu Kirpisi” 

başlığıyla şairin şiirlerine ve şiir tekniğine dair yazısı ve daha 

sonra da eserde, şaire ait kendi şiirleri yer alıyor. 

Şiirlerinin birçoğu çeşitli isimlere ithaf edilmiş; Kerim 

Sunguroğlu, Şükrü Kacar, Nurettin Ardıçoğlu, M.Naci Onur, 

Avni Anıl, Nihat Eriş, Nazım Payam, Cahit Kıraç, Fikret 

Memişoğlu, Celal Koloğlu, Zekeriya Bican bu isimler arasında 

yer alıyor. 

Nazım Payam’a ithaf edilen şiir şöyledir: 

“BUZLUK BAĞLARI 

Vakt eriyor gül sarardı, dalda durmaz ey gönül 

Gülzare yalnız inen bülbül eder naz ey gönül 

Kuytu serin bir yerin hayali bendetti canı 

Vuslat ile mest olan diller kararmaz ey gönül” 

Bence, Orhan Koloğlu’nun yukarıda saydığımız vasıfları 

çerçevesinde zihninin, yaşına göre dinç oluşu, “Oklu Kirpi 

12” yi vücuda getirmesinde en önemli faktördür. Bu eserde 

Harput’un ön plana çıkışı, şairin doğup büyüdüğü beldeye 

vefa borcunu ödeme isteğinden kaynaklanıyor. Çünkü “Oklu 

Kirpi”lerin diğerlerinde, ağırlıklı olarak sosyal içerikli, isimlere 

ithaf edilmiş ve İzmir’le ilgili şiirler bulunmaktaydı. 

Sayın Orhan Koloğlu ağabeyimiz ve üstadımızın daha 

nice yıllar sağlık içerisinde o güzel tarzı, dili, üslubu ve 

hayalleri ile “Oklu Kirpi”lerini vücuda getirmesini temenni 

ediyoruz; zihnine, yüreğine, diline ve kalemine sağlık 

diyoruz.■ 

69 


2010

"Dil gölgesi"nde bir şair: 

Mehmet Aycı'nın şiir kitaplarının yeni 

basımları üzerine 

HAKAN ORHAN 

"...kullandığı dil, 

okuyucuyu çok yoran 

dil oyunlarından 

çok uzak. Sezdiren 

bir üslupla geniş 

ve zengin bir hayal 

dünyası sunuyor 

okuruna. Geleneğin 

ve İslam yaşayış 

hafızasının insana 

dokunan en ince 

bağlantı noktalarını 

keşfediyor ve 

kaydediyor. " 

Mehmet Aycı’nın; Mor Kitap, Aşk Bir Deniz 

Rüyası, Yakı, Derin, Bağ(d)at Kitabı, Dil 

Gölgesi, Bunlar Yazmaz Kitapta, Yalnızlık Vergisi ve 

Aramadığım Günler adlı 9 şiir kitabı, 4 Kitap Yayınları 

(Birleşik Dağıtım Kitabevi) tarafından yayınlandı. 

Daha önce başka yayınevlerinden çıkmış olan şiir 

kitapları da, yeni kitaplarıyla birlikte böylece yeniden 

yayınlanmış oldu. 

Aycı, şiir tutkunlarının yakından tanıdığı modern 

Türk şiirinin genç ustalarından. Modern insanın yalnızlığını, 

aşkı algılayışını, acılarını, uyumsuzluğunu 

çağdaş şiir dilinin imkânlarını kullanarak işliyor. Halk 

şiirinin biçim ve içerik imkânlarından da nasıl ustalıkla 

faydalandığını; divan şiirinin imge dünyasından nasıl 

siluetler ve sesler taşıdığını Aycı’nın şiirlerinde görebiliyoruz. 

Divan şiirinin ve halk şiirinin inceliklerini 

keşfederek kendi şiirinin kaynaklarından biri haline 

getirdiğini görüyoruz. Akıcı, kuşatıcı ve ilgi uyandırıcı 

sağlam bir dille şiirini kuruyor. “Açık Bir Deniz Rüyası” 

kitabındaki gazeller, koşmalar eski şiir geleneğimizle 

olan yakınlığını gösteriyor. Bağ(d)at Kitabı, şairin 

insanlığın acılarına ortak olduğunu sosyal meselelere 

de ilgisiz kalmadığının güzel bir örneği. 

70 


2010

Dil Gölgesi’ndeki “semah II” şiirinde; insanın 

bu dünyadaki yalnızlığını anlatmaya çalışıyor. 

Hayatın anlamını sorgulayan bir zihin ve 

yürekle yola çıkıyor. İnsanın dünya macerasındaki 

yalnızlığını, gerçeğin aldatıcı görüntüler 

altında kayboluşunun uyandırdığı arayışlarını 

paylaşıyor ve anlatmaya çalışıyor. 

“herkes kendine döner, yalnızlık dediğimiz 

ne acıdan giysiler, ne bilinmeyen ada 

susayınca varlığın kıyısına ineriz 

adımız taş atımı bir anlık dalga suda” 

Yakı’daki “”bunlar yazmaz kitapta…” başlıklı 

şiirinde; Aycı belki bütün hatırladıklarını, 

yaşadıklarını, şahit olduklarını imge imge 

şiirine yerleştiriyor. Fakat şunun hep farkında 

olarak; her şeyi anlatmaya kalemin 

gücü yetmiyor ve her şey kitaptan öğrenilemiyor, 

öğretilemiyor. Aycı için çocukluğun insan 

hafızasında bıraktığı anılar ve hayaller kadar 

zengin bir hayal sığınağı olamaz. Şair, hayatın 

en onulmaz çıkışlarına karşı çocukluğundan 

hep güç almaya çalışıyor. 

“tahta silahım vardı, ah ne güzel oyuncak, 

Bilmezdi kimsecikler ateşten ve baruttan 

Korktuğumu usulca/şeytandan korkar gibi 

Kömürlük cadılarından kuyu analarından 

Karanlıkta geçilen mezarlık kenarından 

Kırk haramiden ya da / 

-biraz da ondan sarıldım tahta oyuncağıma- 

Büyüdüm, işe yaradı silahım 

Namlusu toprak saksıda bir çocukluk anısı 

Sanki dünyayı sarıyor odamdaki sarmaşık 

o yeşermez ağacın minick kabzasında 

-bu yazmıyor kitapta!- 

rüya 

gün gider hüzün gider ben hep aynı yerdeyim 

ne camda arap kızı kafdağı’nda hüzün 

giden günle beraber eskir elbiselerim 

giden günle beraber yağmura çalar yüzüm 

bütün esrik kızların gül koydum avucuna 

sonra şiir söyledim bir güle yaslanarak 

ondan bağlıdır dilim bulutların ucuna 

ondan ayaklarımı aşina bulur toprak 

şair hep aynı yerde bir yangın avaresi 

ellerim ateş sunar çeşmelerin diline 

ben kimim çeşme nerde ellerim neyin nesi 

bilmeden süzülürüz ölümün kandiline! 

MEHMET AYCI 

Aycı’nın kullandığı dil, okuyucuyu çok 

yoran dil oyunlarından çok uzak. Sezdiren 

bir üslupla geniş ve zengin bir hayal dünyası 

sunuyor okuruna. Geleneğin ve İslam yaşayış 

hafızasının insana dokunan en ince bağlantı 

noktalarını keşfediyor ve kaydediyor. Aycı’nın, 

modern Türk şiirinin usta bir sesi olarak uzun 

yıllar ürün vermesini ve şiirlerini zevkle okumayı 

diliyoruz. ■ 

71 


2010

"Gel gitme gençliğim 

ömür bildiğim." 

ÖMER KAZAZOĞLU 

Yahya Akengin 

denilince elbette 

Hisar Dergisi akla 

geliyor. O Hisar’ın 

şairidir. Yahya 

Akengin edebi 

üslûp sınavını 

Hisar dergisinde 

vermiştir. “Bir 

Semaverlik 

Muhabbet”in 

demlenmesi de o 

yıllarda başlamıştır. 

Anı türü edebiyatımızda teknik bakımdan 

yeni olmakla birlikte diğer türlere varlığını 

sindirmiş ve hep var ola gelmiştir. Eleştirmenler tarafından 

ciddiye alınmamış, zaman zaman ağır hücumlara 

da uğramıştır. Hatta anı türünü edebiyatın 

içerisinde saymayanlar bile çıkmıştır. Bu tartışma 

ve eleştirilerin kaynağında anıyı meydana getiren 

dil, üslûp ve yaşanmışlık, okuyucu nezdinde kadir 

kıymet bulması yazarın kamuoyundaki durumunun 

ilgi uyandırmasıdır. 

Anı türünün edebi yolculuğunda işinin hiç de 

kolay olmadığını edebi muhit içerisinde görmek 

mümkündür. Anı türünde yazarının en önemli çıkış 

sebebi yaşadıklarını yazma ihtiyacından, geçmişe 

sarılma mecburiyetinden değil, geçmişin alınyazısındaki 

çoğulculuğundan ve paylaşımdan kaynaklanmaktadır. 

Okuyucunun ilgi ve tarafgirliğini 

her edebi tür gibi anı da taşımak zorundadır. Anın 

işlevsel ve şiirsel dili, coşkulu anlatımı ve yaşanan 

olayların bölüşülmesi tarihe ve sosyolojiye de payanda 

olmaktadır. Anı bir noktada romanın alt yapı 

problemini ortandan kaldırmaktadır düşüncesindeyim. 

72 


2010

Nasıl ki güçlü roman toplumsal tabakaların 

yaşam alanlarından beslenmiş ise anı yazarlarının 

yaşadıklarını yazıya ve kitaba dönüştürmeleri 

de onların edebi türle beslenmeleridir. Halit Ziya 

Uşaklıgil’in Kırk Yıl’ında olduğu gibi. Edebiyatımızda 

birçok edebi üründe varlığını hissettiren anı 

türü başta sosyoloji, tarih ve psikoloji olmak üzere 

bunun gibi bilim dallarına da kaynaklık etmiş, rehber 

olmuştur. 

Hele anı yazarı edebiyatın içerisinde ise yani 

şair, romancı, hatip, siyaset adamı kimliğini taşıyorsa 

yaşadıklarını tarihin tanıklığına geleceğin 

sorumluluğuna sunmuştur. Kimliğini Tanzimat’la 

onaylayan edebiyatın bu şanssız türü şiirin romanın 

ve hikâyenin karşısında tutunabilmek için dilin istisnasızlığına 

ihtiyacı vardır. Yazar bu bilinci unutmamalıdır. 

Yazar, mensup olduğu dilin vakarıyla 

gerçek bir edebi zevk içinde yaşadıklarını realist 

yalın ve muhattabını ciddiye alan tutum içerisinde 

olmalıdır. Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Günlüklerinde 

olduğu gibi… 

Yukarıdaki satırları bana yazdıran son dönemde 

zevkle okuduğum Yahya Akengin’in “Bir Semaverlik 

Muhabbet” adlı anı kitabıdır. Üstadın anılarını 

okurken her şeyden evvel kullandığı dilin hakkını 

veren ve diline âşık bir yazarla karşılaşıyorsunuz. 

Kitabın tamamı bittiğinde dolu dolu yaşamış bir 

şairin yaşadıklarını paylaşıyorsunuz. 

Yeri gelmişken şu satırı da eklemek durumundayım; 

anı salt yazarın yaşadıklarından ibaret değildir. 

Gündelik hayattan hiyerarşik çekişmeye, 

siyasetten ekonomiye hülasa yaşanmışlıklardaki 

bütün derin renkleri barındırır. Yine yaşanmışlıktan 

okuyucu payına düşen o soylu hisseyi çekinmeden 

helâlinden alır ve dilin huzuruna varır. 

Yazarımız Yahya Akengin anılarına Bayburt 

ve Erzurum’dan başlıyor. Bu iki şehir onun için 

önemlidir. 

Erzurum Gar’ında bir tren, 

Sırtına sonbaharı yükleniyor 

Dalından düşmüş yapraklar gibi yolcular, 

Rüzgârlara boyun eğmiş, bir de ben.. 

Doğduğu Bayburt’tan ayrılış heyecan ve burukluğu, 

ilk gençlik yılları bir şairin ayak izlerini 

belirliyor. Yazarın “Gençliğim Eyvah” demediği 

diyemediği buna zaman bulamadığı yıllar meslek 

hayatına en önemlisi de şiire başladığı yıllar… 

“Isparta’da askerlik”, “tabur çeşmesi”, “tekmil 

şiiri”… 

Bu anılar yolculuğunda Akengin’in önemli 

yönlerini keşfediyorsunuz: Milli manevi duyarlılık, 

mesleki duyarlılık, anadiline yaşadığı dile 

duyarlılık. Bir şairden daha ne beklenir ki. Ayrıca 

anılarda devlet kurumlarının sebepsiz çekişmelerle 

yıpratıldığı açıkça ortaya konulmuş. 

Bazı kurumları işgal eden yazarların sanıldığı 

kadar dil erbabı olmadıklarına tanık oluyorsunuz. 

Yazar, inandığı dünya görüşünü, inancından 

dolayı başına gelenleri bütün içtenliği ile okurla 

paylaşıyor. Milliyetçi duruşundan dolayı başına 

gelenler okuru hayretler içerisinde bırakıyor. 

Milliyetçilerin entrikalarla nasıl dışlandığını görüyorsunuz. 

Yahya Akengin denilince elbette Hisar Dergisi 

akla geliyor. O Hisar’ın şairidir. Yahya Akengin 

edebi üslûp sınavını Hisar dergisinde vermiştir. 

“Bir Semaverlik Muhabbet”in demlenmesi de 

o yıllarda başlamıştır. 

Bize ait değerlerin bir edebi türle var olması 

Türk yazarının dikkatle üzerinde durması 

gereken bir konudur. Akengin, edebi akımlara 

kısmen mesafeli, fakat kendine has zevki ve 

derinliği eserlerine yansıtmayı bilmiştir. 

Yahya Akengin, Yazarlar Birliği’nin kuruluşu, 

çalışmaları kurduğu kurumda devre dışı 

bırakılması, İLESAM’ın kuruluşu, yaptığı 

hizmetler, son olarak TÜRKSEV’in kuruluşu 

Türk dünyası ile birlikte yapılan çalışmalar. 

Anlatılanlar kuru yaşanmışlıklardan ibaret değil 

kullanılan yalın dil okuyucuyu isteyerek 

o anılar dünyasına çekiyor. Hem yazarımızın 

başka yönlerini de açıyor. 

Yahya Akengin’de olan seçkinci bir duruş 

mertçe bir tavır tavizsiz bir dünya görüşü. 

Milli duyuş, düşünüş yaşayış… Çok yakın tanımakla 

bahtiyar olduğum Yahya Ağabeyin “Bir 

Semaverlik Muhabbet”e isim babalığı yapan 

“Erzurum” şiirinin ilk dörtlüğünü veriyorum. 

Bir semaverlik muhabbettir ömür dediğin 

Ve göz ufkunda bir kağnıdır göçer gider 

Palandöken yaylasında bir türküdür zaman 

Ötesi karlı bir düş uçar gider■ 

73 


2010

Kırım'ın ebedi sesi 

Cengiz Dağcı 

BEYHAN KANTER 

İsa Kocakaplan, 

Dağcı’yı anlatırken 

onu tek başına bir 

fert olarak değil 

Kırım topraklarında 

güçlüklere, 

dayatmalara 

katlanan biri 

olarak tanıtır. Bunu 

yaparken de onu 

yaşadığı çevreden 

ve ailesinden 

soyutlamak 

yerine onlarla 

bütünleyerek 

anlatır. 

Edebi eserler, kaderlerini yayınlandıktan 

sonra yaşarlar. Ancak edebi eserlerle ilgili 

yapılan çalışmalar da kimi zaman bu eserlerin 

kaderlerinde belirgin bir rol oynar. Zira 

yazarların ne söylediği kadar bu eserlerle ilgili 

söylenenler ve yapılan çalışmalar da edebiyat 

dünyası için birer kazanım niteliğindedir. Nitekim 

İsa Kocakaplan’ın “Kırım’ın Güçlü Sesi 

Cengiz Dağcı” kitabı, Cengiz Dağcı’nın bilinmeyen 

yönlerinin ortaya çıkarılmasında ve onun 

yaşam algısının aktarılmasında bir aracı rolü 

üstlenmektedir. Kırım edebiyatının güçlü yazarı 

Cengiz Dağcı’nın yaşamının ve edebi yönünün 

samimi bir üslupla anlatıldığı kitap, bir devrin 

anatomisini yapması bakımından dikkat çekicidir. 

İsa Kocakaplan, önsöz, bibliyografya ve 

fotoğraflar hariç dört bölümden oluşan kitapta 

Cengiz Dağcı’nın bütün yönlerini detaylarıyla 

ve belgeler/kaynaklar ışığında ortaya çıkarır. 

Önsözde yazar, kitabın yazılma serüvenini yine 

samimi bir dille aktarırken Cengiz Dağcı’nın 

kendisine yazmış olduğu bir mektubu da ekleye- 

74 


2010

ek okurun duygu dünyasını 

harekete geçirir. Bu mektup, 

bir yazarın kendisiyle ilgili 

yapılmış bir çalışma hakkında 

düşüncelerini, çalışmayı 

yapan araştırmacıyla birebir 

paylaşması açısından önemlidir. 

Sanıyoruz, bu da pek 

az araştırmacıya nasip olur. 

Kırım edebiyatından 

doğup tüm Türk Dünyası 

içinde güçlü kalemiyle kendine 

bir yer edinen Cengiz 

Dağcı’nın romanlarının, 

hikâyelerinin ve mektuplarının 

tanıtıldığı ve tahlil 

edildiği kitaba yazar, öncelikle 

Kırım Hanlığının tarihsel 

geçmişinden bahsederek 

başlar. Zira bir edebiyatçıyı, bir yazarı anlamak 

için öncelikle onun yetiştiği sosyal çevreyi ve 

onun ruhuna işleyen tarihsel zemini bilmek gerekir. 

Birinci bölümde Kırım tarihi hakkında kısa 

bilgi veren İsa Kocakaplan, daha sonra ikinci 

bölümde Cengiz Dağcı’nın biyografisine değinir. 

Bir yazarın aile ortamı ve yetiştiği şartlar, 

onun sanatına olgunluk kazandıran ve sanatını 

tetikleyen unsurlardır. Bu bağlamda, bir yazarın 

eserlerini iyi anlamak için onun hayat öyküsünün 

ve yaşamındaki geçiş dönemlerinin de bilinmesi, 

gözden kaçırılmaması gereken bir husustur. 

Her eserin bir doğuş öyküsü vardır ve bu öykü 

genellikle yazarların yaşamlarıyla ilintilidir. İsa 

Kocakaplan da Cengiz Dağcı’nın biyografisini 

verirken onun yaşamındaki dönüm noktalarına 

değinmiş ve bu dönüm noktalarının yazar üzerindeki 

etkilerinden bahsetmiştir. Bu bölümde 

kullandığı alt başlıklarda araştırmacının Cengiz 

Dağcı’nın yaşamındaki dönüm noktalarını ve 

onun kişiliğini ve ruh evrenini şekillendiren unsurları 

anekdotlarla açıklaması okuru farklı mecraların 

içine çeker. 

Kitabın ikinci bölümüne, 

yazarın biyografisini 

verdikten sonra “Kırımda 

Açan Kardelen” başlığıyla 

giriş yapan Kocakaplan, bu 

bölümde yazarın kişiliğini 

ve eserlerini/sanatını tahlil 

eder. Araştırmacının, öncelikle 

Dağcı’nın edebi yönünü 

geliştiren ve ortaya çıkaran 

ortamlardan bahsetmesi, 

eserlerde geçen mekânların 

ve olayların zemininde yatan 

gerçekliklerin açığa çıkması 

bakımından önemlidir. Zira 

zor bir yaşam süren ve çeşitli 

dayatmalara maruz kalan 

Cengiz Dağcı’nın sanatında, 

yaşamsal süreçte karşılaştığı 

güçlüklerin yansımaları/izleri görülür. Edebiyat 

dünyasına şiirle giren Cengiz Dağcı, komünizme 

yönelen Sovyet insanını değil de şiirlerinde, 

dağları, sisleri, duvarları ve mezarlıkları işlediği 

için eleştirilir. Çektiği maddi sıkıntılarla beraber 

baskıcı rejimin dayatmaları da Cengiz Dağcı’yı 

zor bir yaşam sınavının içine hapseder. İsa Kocakaplan, 

Cengiz Dağcı’nın sanatına etki eden 

bu unsurları yazarken onun çevresiyle olan ilişkilerine 

de vurgu yaparak etrafındaki insanların 

onun üzerinde kurduğu baskının Dağcı’yı yıldırmadığını 

örneklerle gözler önüne serer. Cengiz 

Dağcı’nın şairliğe, yazarlığa giden serüvenini 

onun yaşamından kesitler/anekdotlar sunarak 

yansıtan İsa Kocakaplan, böylelikle kitabın sade 

bir biyografi çalışması olmasının da önüne geçer. 

Yazarın, Dağcı’nın kişiliğini anlatırken özellikle 

onun ailesinden ve sosyal çevresinden detaylı 

olarak bahsetmesi, onun edebiyat dünyasına girişinde 

bu unsurların önemini yansıtması bakımından 

dikkate değerdir. Kanaatimizce, özellikle 

Cengiz Dağcı gibi kendi yaşadığı çevreyi eserlerine 

konu alan bir yazar incelenirken onun sadece 

75 


2010

kısa özgeçmişinden bahsetmek bir yazarın tam 

anlamıyla anlaşılması noktasında bazı eksiklikler 

kalmasına neden olabilir. Nitekim bu bilinçle 

yazılan kitapta İsa Kocakaplan, Dağcı’yı anlatırken 

onu tek başına bir fert olarak değil Kırım topraklarında 

güçlüklere, dayatmalara katlanan biri olarak 

tanıtır. Bunu yaparken de onu yaşadığı çevreden ve 

ailesinden soyutlamak yerine onlarla bütünleyerek 

anlatır. Böyle bir anlatım/tanıtım hiç şüphesiz ki 

bir yazarın geçmişini, şimdisini okurlara sunarken 

eserlerinin yaşamıyla bağlantısını da gözler önüne 

serer. Yazar, Cengiz Dağcı’nın portresini de adeta 

romanlaştırarak anlatır. 

Cengiz Dağcı’yı ailesi, sosyal çevresi, bulunduğu 

ülkenin siyasi durumu ve yaşadığı mekânın 

özellikleri ile birlikte tanıtan araştırmacı, üçüncü 

bölümde öncelikle eserlerin kronolojik sırasını 

verir. Bir yazarın edebi değişim sürecini takip 

edebilmek için onun eserlerinin kronolojik sırasını 

bilmek elbette önemlidir. Bu sıralamadan sonra 

araştırmacı, Cengiz Dağcı’nın eserlerini özetleme 

tekniğiyle tahlil eder. Kırım halkının sadece 

sesi değil aynı zamanda çığlığı olan Dağcı’nın 

romanlarında savaşın izlerinin ve savaş yıllarının 

yer tutması yaşanılan ortamın kaotikliğiyle ilintilidir. 

Dağcı’nın romanları hakkında fikir verebilmesi 

açısından on yedi romanının özetini veren 

İsa Kocakaplan, aynı zamanda bu romanların 

doğum tarihlerinden ve kaderlerinden bahsederek 

okuru genel olarak bilgilendirmektedir. Cengiz 

Dağcı’nın hikâye ve mektuplarının toplandığı 

Haluk’un Defteri ve Londra Mektupları’nın 

tanıtıldığı bölümde araştırmacı, yine bu eserlerin 

içeriklerinden bahseder. Özellikle mektuplar, tür 

olarak bireyin yaşam içindeki konumlanışının 

ipuçlarını verir. Cengiz Dağcı’nın mektupları da 

onun sürekli sorguladığı yaşamının, eserlerinin 

ve kendisinin aynasıdır. Cengiz Dağcı’nın hatıralarının 

ve günlüklerinin olduğu bölümde ise 

onun günlük yaşantısı ve hayallerinin izlerini süren 

İsa Kocakaplan, Cengiz Dağcı’nın özlemlerini 

ve onun şahsında Kırım Türklerinin acılarını 

ayrıntılarıyla yansıtır. 

Kitabın dördüncü bölümünde İsa Kocakaplan, 

samimi bir üslupla Cengiz Dağcı’yla tanışmasını 

anlatır. Önce kitaplarıyla tanışıp hayran olduğu 

bir yazarla ilgili çalışma yapmanın hazzını yaşayan 

Kocakaplan, bu kitabın yazılış serüvenini de 

okurlarıyla paylaşır. Özellikle Cengiz Dağcı’yla 

tanışmasını, onunla ettiği sohbeti ve Dağcı’nın 

samimi söylemlerini aktarması, okurun bu kitabı 

doğuran şartları görmesi açısından önem arz 

eder. Cengiz Dağcı’yla yapılan söyleşi, bir yazarın 

dünya görüşünü kendi ağzından yansıtması 

bakımından önem taşımaktadır. Dağcı’nın içten 

bir şekilde kendini/geçmişini anlatması, kırgınlıklarından, 

mutluluklarından ve mutsuzluklarından 

bahsetmesi, ömrü boyunca hayata meydan 

okuyan bir yazarın belki de ömrünün sonbaharında 

yaptığı en samimi itiraflardır. 

İsa Kocakaplan’ın “Kırım’ın Ebedi Sesi Cengiz 

Dağcı” kitabı, içeriği ve samimi üslubu ile 

Türk kültürünün geniş bir coğrafyaya yayılan 

edebi mirasını tanıtması açısından bir eksikliği 

doldurduğu inancındayız.■ 

76 


2010

Bir varmış bir yokmuş 

A. FARUK GÜLER 

Çocukluğumda masallar hep bir varmış, bir 

yokmuş ile başlardı. Ama adı üstünde masaldı 

onlar ve daima iyiler kazanır, kötüler cezasını bulurdu. 

Büyüdükçe masalların gerçek olmadığını anlıyor 

insan. Tekerlemelerin ise anlamsız olduğunu sanıyorsun. 

Oysa tekerlemeler çocukların dünyasında büyük 

anlamlar taşımasa da insan büyüdükçe fark ediyor tekerlemelerdeki 

gerçeği. 

Çevremizdeki insanları sevme nedenlerimizden 

birisi ve belki en önemlisi kendi hayatımıza olan tanıklıkları. 

Bir anlamda onların sayesinde kendi yaşamlarımızı 

somutlaştırıyor ve yaşadığımız gerçeğine 

şahit kılıyoruz. Tanıkların birer birer bu dünyadan 

çekilip gitmeleri hem kendi yaşam gerçeğimize olan 

inancımızı azaltıyor; hem de bizleri yalnız kılıyor. Yalnızlaştıkça 

yalanların içerisinde büyüdüğümüzü fark 

edip hayatın ne denli boş ve bir o kadar gelip geçici 

olduğunu kavrıyoruz. Masallar işte bu noktada devreye 

giriyor. Ve her masalın başlangıcında büyük bir 

zevkle söylediğimiz “bir varmış; bir yokmuş” ifadesi 

kendisini gerçeğe bir adım daha yaklaştırıyor. 

Oysa insan inanmak istemiyor, gidenlerin ardından 

bakakalınca kabullenmek zor geliyor. Gitmek belki 

kolay olan, ya arkada bırakılanlar Arkada bakakalmak, 

hafızalarda yer alan onlarca hatıranın ağırlığının 

yanı sıra sırtımıza yüklenen onlarca sorumluluğu beraberinde 

getirmiyor mu Ta ki kendi yolculuğumuzun 

başlayacağı o ana kadar. 

Dünyaya gözünüzü açıp da aile içerisinde yaşam 

kavgasına ortak olduğunuz kardeşinizin bu mücadeleden 

erken vazgeçmesine ne dersiniz Oysa ailenize 

dair tüm birikimlerin devamını sağlayacak olan iki 

kardeşten birisinin erken vedası karşısında duyulan 

o şaşkın ve bir o kadar yalnız kalışa hangi merhem 

Ağabeyim Şükrü Güler’e 

derman olacaktır ki! Geleceğe dönük kurduğunuz tüm 

hayallerde yer verdiğiniz, varlığından güç aldığınız biraderinizin 

hayatı boyunca yaptığı tek yanlış sizi yarı 

yolda bırakmak olsaydı hayata boş gözlerle bakmak 

dışında ne söyler, neler hissederdiniz 

“Güçlü ol” diyenlere küfredercesine baktıktan 

sonra onların sözlerindeki içi boş ama çaresiz ifadeyi 

görünce cevaplar da anlamsız kalmıyor mu Susmak, 

belki de en güzeli. Sözcüklerin değerlerini yitirdiği bir 

ortamda 14 ay süren bir mücadeleden yenik ayrılan 

tarafın imzaladığı bir sözleşmedir yazdığım cümleler. 

Kardeşim bıraktığı için kaybettim kendi savaşımı. Ve 

yeniden doğmak gerekiyor küllerin içinden. Kendim 

için değil elbet bu uyanış, geride kalanlara karşı; biraderin 

bıraktığı tüm yarım kalmışları tamamlama 

gayesi. Ve bir dönüm noktası aynı zamanda. Kaknüs 

her zaman aynı şarkıyı söylemiyor maalesef. Artık neşeli 

değil tüm şarkılar. Her yeniden doğuş beraberinde 

yeni bir melodiyi mırıldanıyor. Bu bazen hüzzam oluyor 

bazen nihavent. Seçmek mümkün değil, seçileni 

söylemeye başlıyorsun. Nefesin tükenip de bir başkasına 

nefes verdiğin o ana değin. 

Yahya Kemal’in Sessiz Gemi’si limandan böyle 

ayrılmıyor muydu “Rıhtımda kalanlar bu seyahatten 

elemli / Günlerce siyah ufka bakar gözleri nemli” 

Bir siyah ufka bakarcasına fotoğraflara bakıyor insan. 

Zamanı dondurduğumuz o karelerde geçmişe dönük 

hatıraları yeniden yeniden yeniden yaşamaya çalışıyoruz. 

Ama hiçbiri o ânı bir daha yaşatmıyor ve asıl korkunuz 

baktıkça unutmaya başladığınızı fark ettiğiniz 

zaman çıkıyor ortaya. 

Masalları severim çocukluğumdan beri. Kocaman 

bir hayatın özetidir başlangıcındaki tekerlemeler. Bir 

varmış, bir yokmuş ile başlayan…■ 

77 


2010

KEMAL BATMAZ 

Şairlerin asıl yürüyüşü 

yüreklerinden dillerine 

gelen şiir sözleriyle anlamını 

buluyor gecede. Onlar 

sözün hızlı atlarıyla Hazar 

kıyılarından geçiyorlar ta 

Orta Asya’dan, Balkanlar’dan 

gelip doğudan ve batıdan, 

kuzeyden ve güneyden 

süzülüyorlar göğümüzde. Bize 

ise bu lezzeti idrak etmek 

görevi düşüyor. 

Şehrin şiirle buluşması 

Hazar’da şiir her sene yeniden çalışılır, şehir; 

kültür, sanat, edebiyat insanlarının toprağı 

sürer gibi sürmesiyle nefes alır. Havasını, 

suyunu, toprağını, güneşini sürer şiir yazan 

eller. O eller cümle hayali yazar, kaleme dokunmadan 

kelamı işletir. Hazar da hezar verir 

daim. Cömerttir… 

18. Uluslararası Hazar Şiir Akşamları 10- 

13 Haziran 2010’da 12 ülke ve Türkiye’den 

toplam 35 şairin katılımıyla gerçekleştirildi. 

Bu yılki Hazar Şiir Akşamları, Ahmet 

Yesevî anısına yapıldı. Sevgi ve hoşgörü başköşede 

yer aldı. Yesevî olur da “sevgi ve hoşgörü” 

olmaz mı Program çerçevesinde Sevgi 

ve Hoşgörü konulu panelde katılaşan kalpler 

78 


2010

için ilham reçeteleri yer aldı. Biz de unutturulmaya 

çalışılan köklü tarihimizi hatırlayıp mirasımıza 

sahip çıkmak gerektiğini hatırladık, bağlarımızın 

kuvvetini fark ettik. 

Hazar Şiir Akşamları çerçevesinde birçok etkinliğe 

imza atıldı. Bu etkinliklerin bazıları geçmiş 

yıllardan tekrar ede ede gelirken bazıları da 

18. Hazar Şiir Akşamları’nda ilk defa yerini aldı. 

Etkinlikler 10 Haziran Perşembe akşamı, Harput 

musikisinin sunulduğu Kürsübaşı tanışma 

toplantısı ile başladı. 11 Haziran Cuma günü saat 

11.15’te açılan sergiyi ilklerden saymak gerekir. 

Sergi, “Sevgi ve Hoşgörü” temalı afiş, illüstrasyon, 

fotoğraf ve kitap içerikli idi. 

Ancak asıl açılış 11 Haziran Cuma günü 

15.00’te şairlerin, önde Elazığ Belediyesi’nin 

mehter takımı olmak üzere Gazi Caddesi’ndeki 

eski belediye binasının önünde toplanıp açılış 

töreninin yapılacağı öğretmenevine doğru yürümeleri 

ile başladı. Bu yürüyüş; şiir ile şehrin 

buluştuğu, şairin şehre sunulduğu, şehrin şairi 

damarlarına çektiği sembolik bir yürüyüştü. Bu, 

şiirin ayak seslerinin şehrin sesiyle buluştuğu şairler 

caddesinde şairden başka, yazar, bürokrat, 

gazeteci, esnaf, memur, çocuk, kadın, yaşlı genç, 

yediden yetmişe herkesin hem yürüdüğü hem de 

kendini temaşa ettiği bir yürüyüştü. Öğretmenevinde 

tamamlanan yürüyüşü birçok ajans izlerken 

TRT canlı yayınladı. 

Açılışta, Türkiye’den Yahya Akengin bir konuşma 

yaptı. Şiir Akşamlarıyla ilgili heyecanını 

dile getirdi. Sonra Dua Okuyucu Bekarys Shoıbekov, 

domra eşliğinde dua okudu. Dualarla başladı 

18. Uluslararası Hazar Şiir Akşamları. Açılış 

programı protokolün konuşmaları ile devam etti. 

Konuşmaların merkezinde, şiir vasıtasıyla gündeme 

gelen “sevgi ve hoşgörü” yer aldı, Elazığ’ın 

tarihî ve kültürel değerleri, insanlık tarihinde 

Yesevî’nin tesis ettiği sevgi ve hoşgörü, bu hoşgörü 

dilinin Türkçenin şiirini gündeme taşımakta 

ve gündemde tutmadaki gücünün dile geldiği düşünceler 

vardı. 

Açılış programı Yesevî Sanat Topluluğu’nun 

yaptığı dans gösterileri ile tamamlandı. 

Cuma günü 17.00’de “Ahmet Yesevî ‘Sevgi 

ve Hoşgörü’ konulu panel gerçekleştirildi. Prof 

Dr. Osman Horata’nın yönettiği panelde Doç. Dr 

Necdet Tosun, Dr. Bahtiyar Aslan, Dr. Hayati Bice 

ve Alymbay Botakarayev konuşmacı olarak yer 

aldı. Konuşmacılar; Yesevî’nin “Orta Asya Türklerinin 

Müslüman oluşunda oynadığı rolü, Pîr-i 

Türkistân lakabıyla anılan Yesevî’nin, gerçek hayatından 

ve tarihî kişiliğinden ziyade menkıbelerini 

ve fikirleri ile tanınmasını, onun tasavvuf 

kültürüyle beslenmiş olan ve günümüz insanına 

ışık tutan “sevgi ve hoşgörü” yaklaşımını, ayrıca 

Yesevî’nin hikmetlerinin nasıl ezberden okunduğunu, 

bu okumaların günümüz insanlarını nasıl 

79 


2010

derinden etkilediğini dile getirdiler. Böylelikle 

Hikmetler ve Yesevî’nin hayatından hareketle 

“Sevgi ve Hoşgörü” kavramı panelistlerin sözlerinde 

can buldu. 

Cuma günkü program ‘Hoşgörü Senfonisi’ ile 

sona erdi. Programda, Yesevî bestelerine yer verildi. 

12 Haziran Cumartesi günü program iki koldan 

başladı. 

Şairlerin bir kısmı ilçelerdeki programlar için 

erkenden yola çıktılar. Şiiri tüm şehre ve şehrin 

uzuvlarına taşımak için yaydan boşanır gibi dağıldılar 

dört bir yana. Yesevî dervişleri gibi ellerinde 

ve gönüllerinde Yesevî hikmetlerinden 

süzülmüş sevgi ve hoşgörü sözcükleri... Heybelerinde 

Türkistan mayası, gönüllerinde sözün gücünden 

başka bir şey yokken… 

Diğer program ise Hazar Şiir Akşamları’nın 

önemli etkinliklerinden biri olan Dergicilik Paneli 

idi. Şair Nazım Payam’ın yönettiği panelde, 

“Şiir Akşamlarının Kültürümüze Katkısı” üzerinde 

duruldu. 

Cumartesi günü saat 14.30’da Türk Dünyası 

Hizmet Ödülü için AKM’de bir tören düzenlendi. 

Geleneksel olarak verilen Türk Dünyası Hizmet 

Ödülü bu yıl TİKA’ya (Türk İşbirliği ve Kalkınma 

İdaresi Başkanlığı) verilecekti. 

TİKA’nın başta Türk dilinin konuşulduğu ülkeler 

ve Türkiye’ye komşu ülkeler olmak üzere, 

gelişme yolundaki ülkelerin kalkınmalarına yardımcı 

olmak, bu ülkelerle; ekonomik, ticari, teknik, 

sosyal, kültürel, eğitim alanlarında işbirliğini 

projeler ve programlar aracılığı ile geliştirmek 

gibi amaçları ve hizmetleri dolayısıyla verilen 

ödül, TİKA adına Eğitim, Kültür ve Sosyal İşbirliği 

Dairesi Başkanı Mehmet Yılmaz tarafından 

kabul edildi. Ödül, Milletvekilimiz Necati Çetinkaya 

tarafından verildi. Ödül töreninden sonra 

Mehmet Yılmaz teşekkür ederek ödülü öncelikle 

Türkmenistan ve Afganistan’da kaybettikleri görev 

şehitleri, çok fedakârca çalışan mesai arkadaşları 

ile kamu ve sivil toplumdan işbirliği, çözüm 

ortakları adına aldığını, söyledi. 

Ödül töreninden sonra Yesevî Sanat 

Topluluğu’nun konseri vardı. Aslında bu sadece 

kulağımıza hitap eden bir konserden ziyade hislerimizi 

doyurmaya yönelik bir gösteri idi. Gösteri 

boyunca kâh en tatlı anılarıyla Asya topraklarını 

bir uçtan bir uca gezindik kâh Anadolu’da 

bağdaş kurduk. Kardeşlerimizin görsel ve işitsel 

gösterilerini sanatın dilinden seyreyledik. 

Gösteri müzik eşliğinde Ahmet Yesevî Sanat 

80 


2010

Topluluğu’nun sahneyi 18. Hazar 

Şiir Akşamları’na katılan 

ülkelerin bayraklarıyla doldurmasıyla 

son buldu. Tablonun 

oluştuğu anlar kendimizden 

geçtiğimiz anlardı. 

Damağımızda Ahmet 

Yesevî sanat topluluğunun 

yaptığı gösterinin tadıyla asıl 

program olan şairlerin şiirlerini 

okuyacağı geceye geldik. Şiirler 

Hazar Gölü kıyısında okunacak. 

Şairlerimiz sesini Hazar 

Gölü’nün suyuna Hazarbaba 

Dağının toprağına, doruklarına 

Hazar’ın güneşine duyuracak. 

Bu sene katılan ülkeleri ve şairlerden bazılarının 

adlarını anmak istiyorum. 

Azerbaycan: Naringül Babayeva, Faik Abas 

Sefer – Kazakistan: Muhtar Şahan, Yesdevlet Ulubeğ, 

Begari Şoyibeko, Alimbay Botakara – Türkmenistan: 

Ogulcennet Başhimova – Kırgızistan: 

Kozhogeldi Kulu, Ömer Sultan – Özbekistan: Babahan 

Şerif – Kırım: İsmail Kerim, İsmet Zato 

- Karaçay / Malkar: Yürüzlan Bolat – Makedonya: 

Fahri Ali-Kerkük: Metin Abdullah Kerküklü 

– Suriye: Muhammet Mevlüt Faki - Başkurdistan 

Cumhuriyeti: Kısmetullah Yoldaş - Kuzey Kıbrıs 

Türk Cumhuriyeti: Beste Sakallı. 

Türkiye: Bahaeddin Karakoç, Yasin Boztaş, 

Yahya Akengin, Cemal Safi, Bahtiyar Aslan, 

Ozan Taşdemir, Fazıl Ahmet Bahadır, İlter Yeşilay, 

Mehmet Nuri Parmaksız, Hikmet Yavuz, 

Hıdır Toraman 

Elazığ: Ömer Kazazoğlu, M. Faik Güngör, 

R.Mithat Yılmaz, İhsan Nazik, Mahmut Bahar. 

Akşam programında 18. Hazar Şiir Akşamları 

dolayısıyla düzenlenen şiir yarışmasının ödül töreni 

var en başta. Ödüle layık görülen eserler ve 

sahipleri arz-ı endam ediyor. Konuklar genç yüreklerden 

taşan sözleri dinliyor önce. Onların da 

ödüllerini Necati Çetinkaya takdim ediyor. 

Ve şairler çıkıyor kürsüye bir masalı yaşar gibi 

dalıp gidiyoruz tılsımlı sözlerin etkisiyle. Şairler 

okudukça etrafa bir sihir tozu serpiliyor. Her birimiz 

bir sözün peşine takılıp gidiyoruz. 

Şairlerin asıl yürüyüşü yüreklerinden dillerine 

gelen şiir sözleriyle anlamını buluyor gecede. 

Onlar sözün hızlı atlarıyla Hazar kıyılarından 

geçiyorlar ta Orta Asya’dan, Balkanlar’dan gelip 

doğudan ve batıdan, kuzeyden ve güneyden süzülüyorlar 

göğümüzde. Bize ise bu lezzeti idrak 

etmek görevi düşüyor. 

Şiir Akşamları 13 Haziran Pazar günü misafirlerin 

sözlerini bıraktıkları coğrafyada gezdirilmesiyle 

tamamlanıyor. Gezide Sivrice, Harput ve 

Pertek yer alıyor. 

Uluslararası Hazar Şiir Akşamları, hummalı 

çalışmalarla ve büyük bir heyecanla hazırlanıyor 

her sene. 

Şiir çok çalışma ve çok emek yumağı. Bazen 

yıllarca tekrar gerektirir. 

Olunca akşam vakti olur, gün batarken… 

Bir de Hazar’da dağların ardınca göz kırpar da 

suya teğet durursa tamamdır. 

Adı Hazar olur, 

Hezar olur, 

Hem zâr olur, 

Akşam olur; 

Olunca da şiir olur. 

18’incisi gerçekleştirilen bu büyük organizasyonda 

emeği geçen herkese bir Elazığlı olarak 

şükranlarımı sunuyorum. ■ 

81 


2010

16.Uluslararası Bayburt 

Dede Korkut Kültür ve Sanat 

Şöleninden izlenimler 

MAHMUT BAHAR 

Şölen, Bayburt Valiliği, Bayburt Belediyesi ve sivil 

toplum örgütlerinin katkılarıyla 14-18 Temmuz 2010 

tarihlerinde gerçekleştirildi. 

13 Temmuz 2010 Salı 

Sabah 11.00, Elazığ’dan hareket saatimiz. 

Bingöl’deki yarım saatlik bir molanın ardından 

yola çıkıyoruz. Aslında tırmanışa geçiyoruz. Rakım 

yükseldikçe kulaklarımızın pıtpıtları artıyor. 

Karlıova’dan sonra otobüsümüz tam anlamıyla 

yol yapım çalışması kapsamına giriyor. Her taraf 

toz içinde. Müteahhit harıl harıl çalışıyor. Uzaktan 

bir asfalt parçası parladığında kara görmüş denizci 

heyecanıyla ‘hah, tamam!’ dememizin üstünde 

on dakika geçmiyor ki bir başka yol çalışmasına 

dalıyoruz. 

Yol boyunca adı kendinden daha şırıltılı köy 

isimleri. Soğukçeşme... Çobanderesi.... 

Âdeta 2010 yılının ikinci baharını yaşıyoruz. 

Dağ taş yemyeşil, çayırlar yeni biçiliyor. Öbek 

öbek biçilmiş ot yığınları. Sarı ve mor çiçeklerin 

cıvıltısı... Bahar yeni gelmiş olmalı. Elazığ’da 

sığırkuyrukları çoktan oduna dönmüşken burada 

taptaze, çayır oğlanları gibi geçişimizi izliyor. 

Sağımızdan solumuzda su cılgaları. “Güzel memleketim, 

taşı toprağı güzel memleketim. Bir de 

dağların temiz olsa.” diyorum içimden. “Karlıova 

kırsal kesiminde...”sözleriyle başlayan haberlerin 

etkisi olmalı bunları söyleten. Dağlarda hâlâ parçaları 

var. Kendilerini kuytulara gizlemeye çalışsalar 

da saf beyazları ele veriyor. 

Saat 17.30. Uzaktan Erzurum gözüküyor. Yaklaştıkça 

heyecanımız artıyor. Palandökenlerin bir 

yanı yerden dağın tepelerine dökülen betonlar he- 

82 


2010

Dede Korkut Türbesi 

men bize 2011 Kış Olimpiyatlarını hatırlatıyor. Bir 

geçidin yanında duruyor, tünel girişindeki yazıyı 

okuyoruz: Harput Kapısı... Gel de heyecanlanma. 

Bu güzel memleketin birbirlerine açılan kapıları, 

Harput Kapısı, Kars Kapısı; Urfa Kapısı, Mardin 

Kapısı hiç kapanmasın. 

18.00’de Bayburt’a hareket edeceğiz. Hava püfür 

püfür. Malum terminal manzaraları. Bavullu, 

valizli, çanta ve poşetli insanlar, perona giren ya 

da perondan ayrılan otobüsler... Suluboya gözyaşı 

tabloları... Bizi bir fıskiye karşılamıştı yine aynı 

fıskiye uğurluyor. Anlaşılan şehre sırtımızı dönüyoruz. 

Kop Dağı’ndaki Abidenin ayakuçlarından 

geçiyoruz. “Ayağını turabı olmaya razıyım 

Mehmet’im.” diyorum. Aklıma hemen Arif Nihat 

Asya’nın Bir Bayrak Rüzgâr Bekliyor şiiri geliyor: 

Bir bayrak rüzgâr bekliyor 

Şehitler tepesi boş değil, 

Biri var bekliyor. 

Ve bir göğüs, nefes almak için; 

Rüzgâr bekliyor. 

Türbesi yakışmış bu kutlu tepeye; 

Yattığı toprak belli, 

Tuttuğu bayrak belli, 

Kim demiş meçhul asker diye 

Ülkemin doruklarına ay yıldızlı al bayraktan 

başkasını kimse yakıştırmasın!... Sesim titriyor, 

gözlerim doluyor ancak Nihal Atsız’ın o mısrası 

ile irkiliyorum: 

“Yufka yüreklilerle çetin yollar aşılmaz 

Çünkü bu yol kutludur gider Tanrı Dağı’na.” 

Hey koca Türk, sendeki bu ‘yufka yürekliliği’ 

tedavi ettirmediğin müddetçe, başına daha çok iş 

açılacak! 

Ve Çoruh bizi şehre götürüyor, Bayburt 

Kalesi’nin bütün kapıları açılıyor. 

Öğretmenevi’ne vardığımızda saat 20.00’ye 

geliyordu. 

İki kişilik 411 numaralı odamız herhâlde güneydoğuya 

bakıyor. Balkondan aşağıdaki üç katlı 

apartmanla Öğretmenevi arasının sol yanına tarh 

tarh lahana, sol yanında geniş bir çayırlık... Ve 

Anadolu’nun subaşlığını yapan kavak ile söğüt. 

Akşam kokteyl var. 

Arabalara binip kale surlarının dibine kadar 

yaklaşıyoruz. Kalabalık. Masalarda kokteyl geleneğine 

uygun yiyecek ve içecekler. Gömlekli kravatlı 

insanların çokluğu dikkatimizi çekiyor. Bende 

bir tişört, Nazım Payam Hoca’da bir gömlek. Üşüyoruz 

da. Kale dibindeki daracık yamaca 16 meşale 

83 


2010

dikilmiş. Vali Bey’in tutuşturduğu meşaleyle Dede 

Korkut kıyafeti giymiş aksakallı biri tarafından 

kalenin bucuna çıkarılarak şenlik ateşi yakılıyor. 

Harika bir sinevizyon gösterisi. “Soy soylamaya, 

boy boylamaya” devam edeceğiz Korkut Ata’m. 

Veteriner hekim olduğunu öğrendiğimiz Mesut 

Çavdar, Bayburt türküleriyle başlıyor programına. 

Söz konusu yamaçta yaşlı kadınlar oturmuş, sessiz 

ve sakin olup biteni izliyor, türküleri dinliyorlar. 

Kaleden şehre bakıldığında köprü ve ışıklarla yolu 

kesilen Çoruh Nehri, peş peşe sıralanan olimpik 

havuzlarını andırıyor. Evler, şehre sığmayınca yavaş 

yavaş tepelere tırmanmaya başlamış. Şehir, il 

sorumluluğunu yüklenince kendine yeni yerler aramaya 

koyulmuş olmalı. 

Şehrin yetiştirdiği bürokrat ve iş adamlarının 

Bayburt sevgisine şaşırıyoruz. Lakin Çoruh kıyısındaki 

küçük parkta bir tabela dikkatimizi çekiyor: 

“Bayburt’u sevmek bir iddiadır. İspatı yatırımdır.” 

Bizim yatırımsever iş adamlarımızın mekânı 

İstanbul-Kocaeli arasıdır. 

Bayburt Üniversitesinin önünden geçerken Mühendislik 

Fakültesini göreceksin. Sakın şaşırma. 

Orhan Veli’den esinlenen sözlerimiz sizi yanıltmasın. 

Çünkü yeni üniversitelerin çoğu, Meslek 

Yüksek Okulları üzerine inşa edilmiştir. İnşallah 

devamı gelir. 

14 Temmuz Çarşamba 

Kahvaltıdan sonra Masat Köyü’ndeki Dede 

Korkut türbesine gitmek üzere yola çıkıyoruz. 

Bayburt- Erzurum yolunun bilmem kaçıncı kilometresinden 

sola dönüyor, dere boyunca ilerliyoruz. 

Tezek kokuları arasında köyü çıkar çıkmaz 

türbe görünüyor. Kıl çadırdan iki otağ kurulmuş. 

Kalabalık. Civar köylerden gelenler de olmalı. Bu, 

köy kalabalığından çok öte. Türbede aşir okunuyor, 

dualar edilip fotoğraflar çekiliyor. İçeri geçiyor, 

Dede Korkut’un -haddim olmayarak- ak saçlarını 

sıvazlıyorum. Belediye tarafından dağıtılan beyaz 

şapkalardan birini zar zor kapıyorum. Mikrofonda 

Belediye Başkanı H.Ali Polat. Güzel şeylerin yanı 

sıra özel şeyler de söylüyor. Galiba Türk Cumhuriyetlerinden 

biri kendisine, “Siz güzel atlara binip 

Anadolu’ya geldiniz. Biz atları kesip yedik ve burada 

kaldık.” demiş. Anadolu’da kalma mücadele 

ve serüvenimiz devam ediyor. 

Çiğdem gibi sekiz kız. Edi Mau Halk Dansları 

Topluluğu. Bir şarkı eşliğinde oynuyorlar. “Parampa, 

parampa” nakaratına iştirak ediyoruz. Kırmızı 

elbise, sarı yelek, kuş tüyü sorguçlu başlıklar. 

Programdan sonra yanlarına yaklaşıp kıyafetlerin 

adlarını soruyorum. Not defterime kendi el yazısıyla 

şunları yazıyor esmer bir kız: Ükı, kamzol, 

köylek. Akabinde Gürcistan İmedi Halk Topluluğu, 

Kafkas oyunlarını sergiliyor. On yaşında var yok 

bir Gürcü erkek çocuğu sıçrayıp sıçrayıp diz vuruyor. 

Sıra, bizim Bayburtlunun ata barında. 

Dede Korkut çeşmesinde elimizi yüzümüzü yıkıyor, 

şifa niyetine su içiyoruz. Kanımız tazelensin. 

Hiçbir topluluk ya da millet Anadolu’yu bizim 

kadar hak etmedi… 

Dönüşte kitabesinden anlayabildiğim kadarıyla 

Anadolu’da kurulan ilk Türk Beyliği Saltukoğulları 

(1092-1202) komutanlarından Mengüç Gazi’nin 

kardeşi Osman’a ait kümbeti ziyaret ediyoruz. Halk 

arasında ‘Şehit Osman’ olarak biliniyor. Türküden 

bir bölümü, Bayburtlu kardeşimiz okuyor: 

“Şehit Osman, Duduzar, Bayburt Kal’ası 

Ne hoş olur yontma taştan binası” 

15 Temmuz 2010 Perşembe 

Sabahleyin erkenden kalkıp tıraşlarımızı olduk. 

Şehir merkezine yürüyeceğiz. O sakin çağıltısıyla 

Çoruh bize eşlik ediyor. Pazar sabahını hatırlatan 

sokaklar. Mesai gününe dair iz yok. Ağaçların altında 

başımız salkım söğütlere değe değe ilerlerken 

karşı taraftan aksi yöne ilerlemekte olan bir zat, 

“Selâm aleyküm” diyor. Aramızda en az on metre 

var. Herhâlde selam bize değildir. İyi şiirler yazıyoruz 

ama şöhretimiz bu kadar yaygın değil, eş dostla 

sınırlı. Ağaçların altından yola çıkıp bakıyorum, 

kimsecikler yok. Selam, bize. “Aleykümselâm” 

diye bağırıyorum adamcağızın arkasından. Tepki 

göstermediğine göre ya ‘Bu adamlar Tanrı selamına 

değmez’ demiş ya da bize kırılmıştır. Ne bilelim… 

Selam artık yalnızca eşe dosta, cami diplerinde na- 

84 


2010

maz vaktini bekleyen emekli ve tekaüde mahsus 

dinî bir ritüel olup çıktı. İnsanlar tanımadıklarına 

niye selam versin ki! “Selam verdim rüşvet degil 

deyu almadılar” Fuzuli ne kadar haklı. Yüzümüzde 

16. yüzyıl utancıyla yürüyoruz. Çoruh, bizden 

uzak dur… 

Bayburt, bir heykelin etrafına kümelenmiş iki 

üç katlı dükkân ve iş yerlerinden oluşan küçük bir 

şehir. Meydan Arnavut usulü kaldırım taşlarıyla 

kaplanmış. Bu küçük çarşı, köprülerle mahalle ve 

sokaklara bağlanıyor. İşimizi hallettikten sonra bir 

çay ocağına oturuyor, günün ilk çayını yudumluyoruz. 

Saat 15.00 

Öğretmenevinin yanı başındaki binaya, İl Kültür 

Merkezi binasının çift girişli merdiveninin 

solundan sokuluyoruz. Yahya Akengin, baba tarafından 

Bayburtlu olan merhum Halil Soyuer’in 

Aziz Nesin sanılarak dövülmeye kalkışılmasından 

bahsediyor. Sanatsever yanımız bazen aksi şekillerde 

de tezahür ediyor. Müteveffa Aziz Nesin’in 

Türk milleti hakkındaki istatistikî değerlendirmesi(!) 

başına çorap ördü. Elime yapıştırdığım Bizim 

Külliye dergisinin arasındaki dosya kâğıtlarında 

beş şiir var. Hangisini okusam Ben biraz ters 

adamım, herkesin okuduğunun aksini ya da kel 

alakalı bir şiiri okumak gibi bir eksikliğim var. Atmosfere 

kendimi kolay kolay kaptırmam. Nazım 

Payam, benden daha heyecanlı. Sabahleyin beni 

“Tuz Tadında” şiirini okumam için yönlendirmeye 

çalıştı, ama yok. Kürsüye ilkin Yahya Akengin 

çıkıyor. Şiire geçmeden önce şairleri tanıtıcı bir iki 

kelam ediyor, tanıtılan şair oturduğu yerden ayağa 

kalkarak mütebessim bir eda şiir dostların 

selamlıyor. Diğerleri hakkında ne söylendi ama 

benim için “modern şiirler yazan şair” dediğini 

işitir gibi oldum. Ayağa kalkıp diğer şairleri taklit 

ettim. O da ne, Akengin ağabeyimiz Abdullah 

Satoğlu’nu unuttu. Hatırlatılması üzerine de lafı 

evirip çevirdi, “Unutur muyum, aslında bir sürpriz 

yapacaktım.”deyiverdi. Salonun yarısı inanmışsa, 

dönüp Aziz Nesin’in istatistikî verilerini bir daha 

değerlendirelim. Asıl suçlu olan hiç şüphesiz sahne 

heyecanı. Bazıları şiir okurken hiç heyecanlanmazlar, 

Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun bir yazısında 

belirttiği gibi araba süsleyen bir zanaat erbabı rahatlığı 

içinde ellerindeki fırçayı sabit tutup tekeri 

çevirdiğinde teker kendiliğinden boyanmış olur ve 

zanaatkârımız ıslık çalmayı da ihmal etmez. Şair 

öyle mi! Çünkü sanat heyecandan doğar ve sanatın 

bizzat kendisi heyecandır. Yahya Akengin, “Annem” 

şiiri ile “Kimselere Anlatamadım”ı okuyor. 

Her iki Bayburtlu şairden sonra bir misafir şair çıkıyor. 

Bayburtlu şairler tek şiir okurken, misafirler 

iki şiir okuyor. Kural bu. Âşık geleneğini hatırlatan 

ölçülü, kafiyeli şiirler… “Haram ile helali süzmeye 

geldim” gibi içinde yaşadığımız tezatlar âlemini 

çok şık bir biçimde ifade eden pırıltılı mısralar hemen 

dikkat çekiyor. Nazım Hoca, “Kırdım Söz 

Putlarını Kısık Sesimle” şiiri ile “Ateş Su, Toprak 

Hava” şiirini okuyor. Sanatçı heyecanı, hem 

ses tonunu hem çehresinin rengini değiştiriyor. 

Sıra bana geliyor. Bastırmaya çalışıyorum ama 

o heyecan, kurulu bir zemberek gibi beni dağıtmaya 

çalışıyor. Heyecanla cebelleşe cebelleşe 

ilk şiir bitiyor ve ben “Vera”yı okuyorum. 

Özbekli Hocamız Babahan Muhammet Şerif 

Bey, o güzel Türkiye Türkçesiyle şiirini seslendirirken 

eşi muhterem hanımefendi Nene 

Hatun’a yazdığı bir şiiri okuyor. Biz, hangi Özbek, 

hangi Tatar, hangi Kırım, hangi Kırgız, hangi 

Türkmen kahramanına şiir yazdık Solumuz 

Che Guevara’ya, Hiroşima, Nagazaki’ye, sağımız 

Filistin’e yazar desem, yalan ya da yanlış mı söylemiş 

olurum 

Kosova Prizren’den Balkan Aydınları ve Yazarları 

Derneği Başkanı Osman Baymak, dostumuz, 

şiirinde bir destandan hareketle Tanrılarla 

Tanrıçaları buluşturuyor. Akşamki kritikte Akengin, 

“Evet, atalarımız da çok Tanrılıydı belki ama 

biz şimdi tek Tanrıya inanıyoruz.” sözleriyle şiiri 

tatlı tatlı hicvediyor. 

Plaketlerimiz çok ağır, kristalden. Bilgisayarla 

yapılmış, bir camın içinde elinde kopuzuyla Dede 

Korkut. Ey Oğuz elinin bilicisi, gaipten türlü haberler 

vericisi, hele bize bir şeyler söyle… 

16 Temmuz 2010 Cuma 

Kop Dağı’na, Şehitlik Abidesini ziyarete ve 

mevzileri gezmeye gidiyoruz. 

85 


2010

Yukarıda da yazdığımız gibi Bayburt’a girişte 

önünden geçmiştik. Şoförümüz Hasan, bu tatlı 

rampanın bizi aldatmaması gerektiğini söylüyor. 

“Hocam bu yol kış boyunca karlı buzludur. Tırlar, 

kamyonlar çıkamaz…” Kop’un tepesinde Atatürk 

heykeli ile Ruslara karşı mücadele veren Türk 

askerinin anısına dikilen bir abide. Kitabesinden 

okuduklarımı aktarmak istiyorum: 

“Onlar içimizde ülkü, dilimizde türkü, imanımızda 

rehber ve hayatımızda gururdur.” 

Okunan aşiri’ı yine huşu içinde ve gözlerimiz 

dolu dolu dinliyoruz. 

Kop Dağı’ndan bahsedince Yahya Akengin’in 

şu güzel mısralarını atlamak olmaz: 

Kop Dağı’nın tepesinde bir anıt 

Anıtın üstünde bir bayrak 

Bayrakta bir rüzgâr ılgıt ılgıt 

Taşırlar ruhumuza selamları. 

Selamınız ne sıcak. 

Kanımızla erimişti bu dağların karı. 

Size yeşil, size çiçek olsun… 

Öldük ki bu milletin evlatları 

Yetim kalır ama 

Kalamaz özgürlükten yoksun.” 

Mevzilere tırmanıyoruz. Bu sırtta, kuzey-güney 

istikametinde kazılmış ve taşlarla yükseltilmiş dalgalar 

hâlinde mevziler sıralanıyor. Mehmetçik, bir 

çukur ve bir taşla kendisini korumaya çalışırken 

aslında siper ettiği göğsüyle vatan ve imanını 

korumaktadır. Ayakucumda bir mermi kovanı. 

Tabanında “1325”, “mavzer” yazıyor Arap rakam 

ve harfleriyle. Vali Bey’e verdiğim kovanı 

dönüşte Nazım Payam’ın elinde görüyor, hayıflanıyorum. 

Benim böyle saflıklarım pek çoktur. 

Bir defasında da bizim köyün girişinde bulduğum 

“hürriyet, adalet, müsavat” yazılı sikkeyi 

de halaoğlu elimden almıştı. 

Askerimiz Erzurum düşünce buralarda tam beş 

buçuk ay Ruslarla çarpışmış. Rusların 4.Türkistan 

Tümeni Almuşka’dan iner, 17. Ve 18. Türkistan 

alayları ise Aksunk ve Maçur önünden Bayburt’a 

girer. 

Rehberimiz, yakın zamana kadar mevzilerde 

insan iskeletine ait kemiklerin, hatta kafatasının 

bulunduğunu söylüyor. Yöre halkına göre neresi 

daha gür ve yeşilse orası toplu mezar alanıdır. Allahüekber! 

Cepheden ayrılma hazırlıkları başladığında 

aşçı “Uşak, geri çekileceğiz çekilmesine de 

bu kartolları (patates) ne yapacağız” der. 

Ruslar zamanla çekilir. Bu kez mücadele Ermeni 

iledir. “Babamın da içinde olduğu ordumuz 

Ermenileri Gümrü’ye kadar takip etmiş. Yol boyunca 

bir köy camisinde yakılan insan yağlarının 

köy meydanına sızması gibi kötü olaylara şahit 

olmuşlar. Gümrü’de yapılan anlaşma ile Kars’ın 

Kızılçakçak beldesi sınır olmuş ve bizimkiler geri 

dönmüşler. (U.Ahmet Aker, Hicranı Anlayan Şehir) 

Fransa ve İngiltere’de o işlek giyotinlerin koparttığı 

başlardan akan kanların bir süre sonra toprağı 

doyurup metrelerce uzağa akmaya başladığını 

hangi kitapta okumuştum acaba 

Bu ziyaretin akabinde ziyafete gidiyoruz. Hedefimiz 

Helva Köyü. Yağmurlu bir öğle saatinde 

cuma namazını kılıp traktörlerin de eşliğinde Buz 

Mağarasının bulunduğu tepenin eteğine yapışıyoruz. 

İki kıl çadır kurulu. Yemekte helva da var. Bu 

helva, Kop Dağı’nda günlerce kartolla ayakta kalmaya 

çalışan Mehmetçiğin helvası mı, bize hediyesi 

mi Masada tam karşımda oturan arkadaş gülümsüyor. 

“Korkmayın, kepçe Deli Hoca’nı elinde 

olduğu sürece aç kalmazsınız.” 

Kafileden ayrılıyoruz. 

Bu güzel insanlardan ve güzelliklerden ayrılma 

vakti gelip çattı. 

Geleneksel Türk misafirperverliğinin en 

güzel örneğine tanık olduğumuz geçide kurulu 

şehrin insanlarına el sallamak hiç de kolay olmuyor. 

Sonuç niyetine 

Bu etkinliğin hem kültür, sanat ve edebiyat 

adamlarını hem bürokrat ve iş adamlarını buluşturma, 

kaynaştırma gibi bir fonksiyonu yerine 

getirdiğine, bahar ve yazı iki üç ay gibi kısa 

bir süreye sığdıran halkın hayatına dördüncü bir 

cemre gibi düştüğüne inanıyorum. 

Teşekkür ederim Bayburtlum. 

Allahaısmarladık Korkut Ata’m.■ 

86 


2010

87 


2010

88 


2010

89 


2010

90 


2010

91 


2010

92 


2010

93 


2010

94 


2010

NAMIK YUSUF 

95 


2010

96 


2010

"Dil gÃ¶lgesi"nde bir Åair - ElazÄ±Ä Ä°zzetpaÅa VakfÄ±

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?

"Dil gÃ¶lgesi"nde bir Åair - ElazÄ±Ä Ä°zzetpaÅa VakfÄ±