sanliurfaicd2005.pdf 20744KB May 03 2011 12:00:00 AM

Şanlıurfa İl Çevre ve Orman Müdürlüğü 

İl Çevre Durum Raporu–2005 

A) COĞRAFİ KAPSAM 

A.1. 

Giriş 

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin Orta Fırat Bölümü’nde bulunan Şanlıurfa, doğuda 

Mardin, kuzeydoğuda Diyarbakır, kuzeybatıda Adıyaman, batıda Gaziantep ve güneyde 

Suriye toprakları ile çevrelenmiş bir sınır şehridir. 

Şanlıurfa tarih boyunca coğrafi özelliği nedeniyle üzerinde birçok bağımsız devlet 

ve beyliğin kurulmuş olduğu, değişik kültürel oluşumların kaynaştığı bir yerleşim yeri 

olmuştur. 

Bilinen 11 bin yıllık tarihi süreçte Ebla, Akkad, Sümer, Babil, Hitit, Hurri-Mitanni, 

Arami, Asur, Pers, Makedonya Roma, Bizans gibi uygarlıkların egemenlikleri altında 

yaşayan Urfa 1094 yılında Selçuklu topraklarına katılmıştır. 1098’de Haçlı Kontluğu 

idaresine girmiştir. Eyyubi, Memluk, Türkmen Aşiretleri, Timur Devleti, Akkoyunlular, 

Dulkadirbeyliği, Safevilerden sonra, 1516’da Osmanlı sınırları içine katılmıştır. Önce 

Diyarbakır Eyaleti içinde yer alan Urfa 1876’da Halep Vilayetine bağlanmış, 1916’da 

bağımsız bir sancak olmuştur. 1919 yılında önce İngilizlerin, daha sonrada Fransızların 

işgaline uğramış, 11 Nisan 1920’de işgalden kurtarılmıştır. Cumhuriyet sonrasında 1924’de 

il durumuna getirilmiştir. 

Kent, Güneydoğu Anadolu bölgesinde GAP’ın merkezinde yer almaktadır. 

Mezopotamya’nın en eski yerleşim yerlerinden biri olan Urfa akarsulara yakın olması ve 

ticaret yollarının kesiştiği noktada yer almasından ötürü tarihi boyunca stratejik bir öneme 

sahip olmuştur. Merkeze bağlı Örencik Köyü Göbeklitepe de 2001 yılında gerçekleştirilen 

kazı çalışmaları sonucu kentin tarihinin M.Ö. 9 binli Çanak-Çömleksiz Neolitik(Akeramik 

Neolitik) döneme kadar uzandığı görülmüştür. 

Bu tarihi şehir, bölgede Hz. Adem (a.s.)’in çiftçilik yapması, Hz. İbrahim (a.s), Hz. 

Eyyüb (a.s), Hz. Şuayb (a.s), Hz. Yakup (a.s) ve Hz. İsa (a.s) gibi peygamberlerin bu 

bölgede yaşamaları nedeniyle “Peygamberler Şehri” olarak anılmaktadır. 

Eski devirlerde Diyar-Mudar, Urha, El Ruha, Reha gibi isimlerle de anılan Urfa, 

kurtuluş savaşından halkın Fransız işgaline karşı göstermiş olduğu kahramanlık ve 11 

Nisan 1920 tarihinde Fransız işgaline son verilmesi nedeniyle 12.06.1984 tarihli resmi 

gazetede yayımlanan 3020 sayılı kanunla T.B.M.M’den “Şanlı” payesini almış ve şehrin 

adı “Şanlıurfa” olmuştur. 

Şanlıurfa’nın peygamberler şehri olması, eski medeniyet kalıntılarının 

mevcudiyetlerini muhafaza etmeleri, Hz. İbrahim (a.s)’ın doğduğu rivayet edilen mağara, 

ateşe atıldığı makam, Balıklıgöl, Şanlıurfa Kalesi, Hz. Eyyüb(a.s)’ın çile çektiği mağara ve 

diğer tarihi yerler iç ve dış turizm açısından büyük önem kazandırmaktadır. 

Ayrıca Şanlıurfa’nın tarihi İpek Yolu üzerinde bulunması, GAP projelerinin 

uygulandığı birinci derecede il olması, İlde sanayi ve tarımsal yatırımların hızla artması, 

üründe bereket ve bolluk olması, İlin yakın gelecekte önemli cazibe merkezlerinden biri 

olacağının göstergesidir. 

1



A.2. 

İl ve İlçe Sınırları 

İlimizin ve ilçelerinin sınırlarını gösteren harita Şekil-A.1’de verilmiştir. Ayrıca 

ilimize bağlı ilçeler liste halinde aşağıya çıkartılmıştır. 

1. Akçakale 4. Ceylanpınar 7.Hilvan 10.Viranşehir 

2. Birecik 5. Halfeti 8. Siverek 

3. Bozova 6. Harran 9. Suruç 

Şekil-A.1: Şanlıurfa İli Haritası 

A.3. İlin Coğrafi Durumu 

Şanlıurfa ili Güneydoğu Torosların orta kısmının güney etekleri üzerinde olup 

38 o .00′.54″ – 36 o .40′.10″ Kuzey Enlemi ve 40 o .12′.11″ - 37 o .50′.15″ Doğu boylamları 

arasındadır. Ceylanpınar ilçesinin doğusunda yer alan Aşağı Hümerra Köyü ile en batıdaki 

Halfeti ilçesi arasında 10 dakikalık bir saat farkı mevcuttur. Şanlıurfa ili doğuda Mardin, 

kuzeydoğuda Diyarbakır, Kuzeybatıda Adıyaman, Batıda Gaziantep ve güneyde ise 

Suriye’ye ortak sınırı mevcuttur. 

A.4. 

İlin Topoğrafyası ve Jeomorfolijik Durumu 

İlin kuzeyinde yer alan dağlar ve yüksek tepeler genellikle güneye doğru gittikçe 

alçalır. Ortalama yükselti 518 metredir. Kuzeydoğudaki dağlık alan dışında genellikle 

yükseltisi 900 metreyi aşmayan geniş düzlüklere rastlanır. İlin en yüksek noktası 

kuzeydoğusundaki Karacadağ (1919 m) sönmüş yanardağ kütlesidir. Öteki yüksek 

2



doruklar, doğuda Tektek dağları (747 m), kuzeydoğuda Susuz dağı (812 m), güneyde 

Nemrut dağı (800 m) ve Birecik ilçesinin doğusundaki Arat dağıdır (714 m). Yükselti 

güneyde Suriye sınırında 400 metrenin altına düşer. Harran Ovası’nın denizden yüksekliği 

375 metredir. 

Büyük ovalar ilin güney yarısındadır. Sıra tepeler oldukça yaygın olup bunların 

arasından batıdan doğuya doğru sıralanan Suruç, Harran ve Viranşehir Ovaları 

bulunmaktadır. Batıya doğru kenarları fazla uzamış bir altıgene benzeyen Şanlıurfa’nın 

yüzölçümü 18.584 km2’dir. Bu Türkiye yüzölçümünün % 3’üne eşdeğerdir. Yüz ölçümü 

bakımından büyük iller arasında yer alır. 

Şanlıurfa ilinin geniş çevresi, Arap platosunun kuzey bölümleri ile Güneydoğu 

Toroslar’ın orta kısmının güney etekleri üzerinde yer almaktadır. Muntazam antiklinal ve 

senklinal özellikleri gösteren bir takım silik tepeler ve dağ diyebileceğimiz bir takım 

yükseklikler, tepecikler arasına yer yer serpilmiştir. 

İlimizin topoğrafik haritası elde edilememiş olup, ilde yer alan dağlar, ovalar, 

akarsular ve göllerin kısa anlatımı aşağıda verilmiştir. 

İlimizde Yer Alan Dağlar 

Karacadağ: Sönmüş bir volkanik dağdır. Yapısı bazalttır. Bu dağ, çevrenin su 

kaynaklarını beslemektedir. Siverek ve Diyarbakır sınırı arasındadır. 1919 m. 

yüksekliğindedir. 

Tektek Dağları: 801 m. yüksekliğinde olan Tektek dağları, Harran’la Viranşehir 

Ovaları arasında kuzeyden güneye doğru uzanan kıvrımlı bir özellik taşımaktadır. 

Takırtukur Dağları: Karacadağ’ın batısında yer alır, kalkerli bir yapıya sahiptir. 

Yılanlı Dağ: Takırtukur Dağlarının batısında yer almaktadır. Viranşehir’in 

güneydoğusunda Karatepe dağ sırası ile Kepezli dağları da bulunmaktadır. 

Susuz Dağları: Tektek dağlarının kuzeybatısında yer alır. En yüksek noktası 817 

m’dir. Çok susuz bir dağdır. 

Germuş Dağları: Merkez İlçe’nin toprakları kuzeyden engebelidir. Güney 

eteklerinden çıkan akarsu kaynakları yakınında Germuş Köyü kurulmuştur. 

Nemrut Dağları: Şanlıurfa’nın güneyinde yer alır. Tilki Dağları da denir. 

Çevresine göre oldukça yüksek bir tepenin zirvesinde, sarp, geniş, düz bir kayalıktır. 

Burasına Nemrut Tahtı da denir. Yapısı ise kalkerdir. Şekil-A.2’de Nemrutun Tahtının bu 

dağ üzerindeki görüntüsü verilmiştir. 

Şebeke Dağları: 750 m yüksekliğinde, Suruç Şosesi üzerindedir. Oldukça yüksek 

görünümlüdür. Şebeke Deresi ve tarihi bir değeri olan Şebeke Köprüsü daha aşağılarda 

kalmaktadır. Kalkerli bir yapıya sahiptir. 

Arat Dağları: Birecik – Suruç Şosesi bu dağın eteğini izlemektedir. Kıvrımlı bir 

yapıya sahip olup yumuşak kalkerden oluşmuştur. 

3



Şekil-A.2: Nemrut Dağları Üzerindeki Nemrut’un Tahtı 

Şanlıurfa’da Yer Alan Ovalar: Şanlıurfa yapı itibariyle düz bir arazi üzerine 

kurulmuştur. Birçok ovalara sahiptir. Bunlardan önde gelenler şunlardır: 

Harran Ovası: Ortalama yüksekliği 375 metredir. Kot itibarı ile ilin en az kota 

sahip ovasıdır. Doğusunda Viranşehir Ovası, batısında Suruç Ovası yer alır. Toprakları 

kırmızı renktedir. Demiroksit, toprağa bu rengi vermiştir. Yıkanmış toprak özelliğindedir. 

Kınalı olduğu için yıkama fazla değildir. 

Suruç Ovası: 700 km 2 ’dir. Alüvyon karakteri gösterir. Tıpkı Harran Ovası gibi 

rengi kırmızıdır. Toprak tabakasının kalınlığı 50 – 100 cm arasında değişir. Verimli 

ovalardan biridir. 

Viranşehir Ovası: 1200 km 2 

gösterir. Temelinde kalker vardır. 

alanlı bu ova dalgalı ve engebeli bir görünüm 

Halfeti Ovası: Fırat nehri kenarında olan, Halfeti Ovası yer yer tepelerle çevrilidir. 

Bu ovaların dışında Şanlıurfa İl sınırlarında kalan Bozova ve Hilvan Ovaları da nemlidir. 

İlimizde Yer Alan Akarsular: Şanlıurfa akarsular bakımından zengin değildir. İl 

sınırları içerisinde akan akarsular şunlardır: 

Fırat Nehri: Siverek ilçesinin Dağbaşı Nahiyesi’ne bağlı Maktelen Geçidi 

civarında Şanlıurfa ili topraklarına girer. Sağ yönden gelen Göksu Çayını alır. Gaziantep 

ile sınır izledikten sonra Suriye topraklarına girer. Birecik’te Fırat’ın debisi 1500 m 3 /sn’dir. 

Yer yer geçit vermeyen Fırat’tan ulaşım bakımından yararlanılmamakla beraber 

mahalli olarak sallarla geçit imkânları araştırılmaktadır. Türkiye’nin en uzun köprülerinden 

birisi olan Birecik Köprüsü bu nehir üzerindedir. Şekil-A.3’de Fırat Nehri üzerindeki 

Birecik Köprüsü, Şekil-A.4’de de Fırat Nehri kenarında bulunan ve bir kısmı Birecik Baraj 

gölü altında kalan Halfeti ilçesi görünmektedir. 

4



Şekil-A.3. Fırat Nehrinden Bir Görünüş(Birecik Köprüsünün Bulunduğu Kısım) 

Şekil A.4. Fırat Nehrinden Bir Görünüş(Halfeti İlçesinin Bulunduğu Kısım ) 

Direkli Suyu: Şanlıurfa’nın kuzey batısındadır. Direkli Deresi’nin kaynağı göl 

halini almış bir yeraltı nehridir. Son yıllarda bulunmuştur ve yararlanılmaktadır. 

sudur. 

Süleyman Pınarı: Şanlıurfa’nın kuzey batısında bağlar arasından çıkan bir küçük 

Cülap Suyu: Şanlıurfa’nın Kabahaydar Bucağı’na bağlı Edene Köyü ile Diphisar 

Bağlarından çıkar. Daha sonra bir iki kaynak daha aldıktan sonra Cülap Suyu adını alır. 

Uzunluğu 60 km’dir. Bunların dışında pek fazla önemli olmamakla beraber habur, 

Karakoyun, Aligör, Yukarı Koymat, Gölpınar, Çamurlu, Belik, Cavsak, Karaköprü ve 

Tülmen Dere ve akarsuları bulunmaktadır. 

5



İlimizde Yer Alan Göller 

Halil-Ür Rahman Gölü: Uzunluğu 150 m ve eni 30 m olan bu göl şehir içinde, 

Gölbaşı semtindedir. İçerisinde Şanlıurfa’yı temsil eden balıklar yaşamaktadır. Bu balıklar 

sazan cinsinden olup, efsanelere konu olmuşlardır. Şekil-G.6’de Balıklıgöl ve Şanlıurfa 

Kalesi, Şekil-G.7’de de Balıklıgölden balıklara yem atma anı görünmektedir. 

Aynızeliha Gölü: Bu göl de Gölbaşı civarındadır. 50x30 m ebadında olup, derinliği 

1–3 m arasında değişmektedir. İçindeki balıklar, tıpkı Halil-ür Rahman Gölündeki balıklar 

gibi efsanelere konu olmuştur. Şekil-G.8’de Aynızeliha Gölü görünmektedir. 

Dev Deşti Suyu: Şanlıurfa’nın kuzey batısında Külaflı Tepesinin arkasında 12 m 

çaplı dairesel bir göldür. 

A.5. Jeomorfolojik Yapı ve Stratigrafi 

Jeomorfolojik Yapı: Yörede Senozoyik yaşlı sedimanter ve volkanik kayaç 

grupları yer almaktadır. Altta paleosen killi serileri ile başlayıp, bunların üzerine uyumlu 

olarak Midyat grubuna tebeşirli Gaziantep formasyonu uyumsuz olarak Oligosen kovasal 

konglomeratik olarak sergilenmiştir. Silvan grubuna ait alt miyosen Fırat formasyonu 

(karbonatlı) ve bunları örten çok geniş pleyistosen bazalt lavları ile petroğrafik 

dizilimlerini tamamlarlar. 

Jeomorfolojik olarak yöre üst pliyosen-alt pleyiptosen yaşlı aşınım yüzeyleri 

plegistosen yaşlı sekiler, Holosen yaşlı birikinti yelpazeleri ve vadi taban düzlüklerinden 

ibarettir. Genelde çalışılan alanın kuzey, güneybatı ve batı bölümlerinde aşınım yüzeyleri 

ile yüksek sekiler, güney ve güneydoğu bölümlerinde ise hafif eğimli taban düzlükleri, 

birikinti yelpazeleri yer almaktadır. Jeomorfolojik birimler genç tektonizmanın 

kontrolünde gelişmiştir. Özellikle sekileri deformasyona uğratarak duyarsız hale 

sokmuştur. Yörede en etkin olanı 75 km uzunluğundaki eğim ters ve yanal sağ atılımlı 

Bozova fayıdır. Bu fayı Akçakale grabeninin şekillenmesinde önemli rol oynanmış 

grabenin batı kenarını kontrolünde tutmuştur. 

Jeolojik Yapı: Şanlıurfa yapı bakımından üçüncü jeolojik zamanın son katı olan 

poliosen bölümünün karakterini göstermektedir. Eski dünyanın bir bölümü ile birlikte 

oluşmuştur. Kıvrımlar oluşmadan önce Anadolu’nun bulunduğu sahada Thitys adı verilen 

bir deniz bulunmaktaymış. Üçüncü zamanın sonu dördüncü zamanın başlangıcında 

gerçekleşen yan basınç ve patlamalardan pek etkilenmeyen Şanlıurfa, üzerinde bulunduğu 

sert kütle üzerinde biraz yükselmiş ve yer yer kıvrımlara uğramıştır. Şanlıurfa ilinin 

kuzeydoğu yöresi özellikle Siverek, Hilvan ve Viranşehir, Karacadağ’dan fışkırmış 

bazaltlardan oluşmuştur. İlin bir kısmı ise kalker formasyonu ile kaplıdır. İl jeolojik 

bakımdan oldukça karmaşık bir yapı sergilemektedir. İlin değişik kesimlerinde farklı 

özellik ve yaştaki birimler aşağıda ve belirtildiği gibi yaşlıdan gence doğru bir sıralama arz 

etmektedir. Ayrıca İlimizin 1/500.000 ölçekli Jeolojik Haritası Şekil-A.5’de ve Stratigrafik 

Kesiti de Şekil-A.6’de verilmiştir. 

6



Şekil-A.5:Şanlıurfa İli Jeoloji ve Hidrojeoloji Haritası 

7



Şekil-A.6:Şanlıurfa İli Genelleştirilmiş Stratigrafik Kesiti. 

8



Mesozoik 

Üst Kratase: Şanlıurfa bölgesinin kuzeyinde Bozova ilçesi civarında 

görülmektedir. Üst kratasede başlayan ve paleosende devam eden çökelme, geniş bir 

yayılım göstermekte ve değişik litolojiler içermektedir. Genellikle gri, gri-yeşilimsi, kalın, 

marnlı tabakalarla nöbetleşen killi ve yumuşak bir formasyonla örtülüdür. 

Senozoik 

Eosen-Oligosen 

Alt Eosen- Paleosen: Birecik dolaylarında görülür. Kırmızı killi kumtaşı ile 

başlayan birim kumtaşı, çakıltaşı, münavebeli kalker ve şeyllerden oluşur. 

Orta Eosen-Lütesiyon: Şanlıurfa’nın batısında Halfeti ilçesinde yayılım 

göstermektedir. Bu birim Midyat kalkerleri olarak da adlandırılmaktadır. Genelde iki 

seviye halinde görülür. Altta sarımtırak renkli sileks yumrulu ve fosil içeren kalker vardır. 

Üstte ise tebeşirli beyazımtırak, krem renkli, erime boşluklu, gözenekli ve yumuşak 

kalkerler vardır. Kalkerler genellikle ince ve düzgün tabakalıdır. Tabakalar yataya yakın ve 

az eğimlidir. Bazı seviyelerde kırıklı ve çatlaklı, bazı seviyelerde çatlaksız ve kırıksızdır. 

Miyosen 

Alt Miyosen: Eosen kalkerleri üzerine diskordans olarak gelir. Şanlıurfa’nın 

güneybatı kısımlarında, Suruç Ovasının doğusunda Akçakale’nin kuzeyinde görülür, 

kalker, konglomera ve marn içerir. 

Üst Miyosen: Moloz karakterli olup, genellikle ince elemanlı kumtaşı, kil, şeyl ve küçük 

taneli çakıl taşından oluşur. İyi tabakalanmış ve tabakalar yataya yakındır. 

Kuvaterner 

Pliokuvarterner: Şanlıurfa’nın doğu kesiminde Halfeti ilçesinden sonra, 

Diyarbakır iline kadar görülür. Birim Karacadağ bazaltları olarak da adlandırılır. 

Bazaltların en önemli Karacadağ’dan ve onun yan bacalarından çıkan bazaltik lavlardır. 

Genelde Miyosen oluşuklar üzerine gelmişlerdir. 

Kuaterner Holosen(Güncel) Yeni Alivyonlar: Şanlıurfa’nın güneydoğusunda 

Harran Ovası boyunca alüvyon düzlükler ve nehir boylarındaki mobil çakıllar kalın kum 

yığıntıları, yeni zamanlarda oluşmuş ve depresyonların dolmasından ibaret alüvyonlardır. 

Bölgenin önemli tarım merkezlerinden Suruç Ovasından ve en batıda Fırat Vadisi boyunca 

görülmektedir. 

A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma 

Şanlıurfa ilinin kuzey-kuzeydoğusu özellikle Siverek, Hilvan ve Viranşehir 

bölgelerinde Karacadağ volkanizmasının ürünü olan bazaltlar yüzeylemektedir. Bu 

volkanizmanın ürünü olan bazaltlarla ile kalker kontağında düşük derecede metemorfizma 

izlerine rastlanmıştır. Ancak bu metemorfizma iyi derecede bir mermer oluşumunu 

sağlayamamıştır. 

9



A.5.2.Tektonik ve Paleocoğrafya 

Bölgedeki kayaçların birbirine göre konumları incelendiğinde, Paleozoik’ten bu 

yana bölgenin hareketli olduğu görülmektedir. Kretase öncesi bölgede yükselme ve buna 

bağlı olarak aşınma görülmektedir. Kretase karbonatları Paleozoik birimleri üzerine 

doğrudan gelmektedir. 

Arabistan levhasının kuzey kesiminde ön ülke cephesi üzerindeki inceleme alanı ve 

yakın çevresinde çok şiddetli deformasyonla oluşan tektonik yapılar görülmemektedir. 

Gözlenen yapılar daha çok açık kıvrımlar, küçük boyutla yırtılma yapıları ile en önemli 

yapısal öğesi olan kuzey-güney sıkışmanın neticesinde, doğu-batı doğrultusundaki çekme 

germesini yarattığı kuzey-güney doğrultulu faylarla karakterize edilen Akçakale 

Grabenidir. 

Üst Kratese sonunda da bir stratigrafik boşluk görülmekte, Paleosen yaşlı Germav 

Formasyonu uyumsuz olarak üst Kretase yaşlı karbonatları örtmektedir. Üst Kratese’den 

itibaren kapanmaya başlayan Neotetis’in güney kolu Arabistan ile Anadolu levhalarını 

karşı karşıya getirmiştir. Kratese’den Geç-Tersiyer zamanlarına kadar bu sıkışma tektoniği; 

Miyo-Pliyosen esnasıda Anadolu ile Arabistan kıtalarının çarpışmalarından sonra, güneyde 

Ölü Deniz Transform Fayı, Abba ve Al Furat doğrultu atımlı faylarını meydana getirmiştir. 

Eosen yaşlı Midyat Formasyonu çökelimi sonunda da bir yükselim olduğu ve 

güneyde yükselim üzerinde bir erozyon dönemi geçtiği ve yeni bir taban konglomerası ile 

Miyosen karbonatlarının bölgeye yerleştiği görülmektedir. 

Kuzeyde ve Doğuda Akçakale Grabeni ile Bozova fay sistemi ve inceleme alanının 

batısında Suruç ve Hatay Grabenleri, daha kuzeyde Arabistan Levhasının Anadolu 

Levhasının altına daldığı alanda Bitlis-Pötürge Kenet Kuşağı, bölgenin genç tektoniğini 

şekillendirmiştir. 

Miyosen yaşlı karbonatların oluşumu sonunda, esas blok yükselimleri ve 

kıvrımlanmalar başlamış, kuzey-güney doğrultulu normal faylarla Suruç ovası ve Harran 

ovası çöküntüleri ile Urfa dağları ve Tektek dağlar yükselimi meydana gelmiştir. Orta 

Miyosen’deki çarpışma bölgede sınırlı tansiyonel alanlarda riftleşmeler meydana getirmiş 

ve riftlerin bir sonucu olarak Akçakale Grabeni ile kuzey-güney doğrultulu kırık 

sistemlerinden çıkan Karacadağ volkanizması oluşmuştur. Orta Miyosenden itibaren, Arap 

plakasının kuzeye doğru hareketi ve Anadolu plakasının altına sıkışması olayı başlamıştır. 

Arap plakası üzerinde doğu-batı doğrultulu yükselimler ve alçalımlar oluşmuştur. 

Kuzeydoğuda Mardin-Derik yükseliminin batıya doğru Karacadağ volkanikleri altında 

devam ettiği Urfa-Bozova arasında üst Kretase yaşlı tortulların yükselimine doğru uzandığı 

görülmektedir. Arap plakası üzerindeki doğu-batı yükseliminin güneyi bir fayla kesilerek 

birçok genç püskürme merkezlerinin oluşmasına neden olmuştur. 

İlimizin deprem haritası Şekil-A.7’de verilmiş olup, diri faylar harita üzerinde 

gösterilmiştir. 

10



Şekil-A.7:Şanlıurfa İli Deprem Haritası 

KAYNAKLAR : 

1-Şanlıurfa İl Çevre Durum Raporu–2004 

2- İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Çalışmaları–2005 

11



(B), DOĞAL KAYNAKLAR 

B.1. 

Enerji Kaynakları 

B.1.1. Güneş 

Şanlıurfa ili, yıllar itibariyle güneşlenme süresi göz önünde tutulduğunda, yaklaşık 

olarak yılda 3000 saat güneş görmektedir. Güneşleme süresi güneş enerjisinden istifade 

bakımından büyük önem arz etmektedir. İlde mevcut binaların yaklaşık % 95’inde güneş 

enerjisinden istifade ile sıcak su elde etme sistemi bulunmaktadır. Ancak bu sistemlerin 

sayıları ve enerji bazında yılda tüketilen güneş enerjisi miktarı hakkında herhangi bir 

çalışma bulunmamaktadır. Güneşlenme ile ilgili olarak aylar ve yıllar itibariyle 

güneşlenme süreleri ve ışınım şiddetleri Tablo B.1. ve Tablo-B.2’de verilmiştir 

Tablo-B.1: Günlük Güneşleme Süresinin Aylık Ortalaması(saat; dakika) 

YILLAR 

A Y L A R 

I II III IV V VI VII VII IX X XI XII 

YILLIK 

2001 4.4 4.6 6.5 7.7 9.l 12.5 12.1 10.9 9.6 7.9 6.0 2.2 7.8 

2002 5.8 6.9 5.6 6.5 10.5 12.1 11.8 11.3 9.7 6.4 6.8 3.9 8.1 

2003 3.1 3.5 4.7 6.0 9.4 12.1 12.5 11.4 9.8 7.2 5.9 3.4 7.4 

2004 2.1 3.3 6.9 8.0 10.2 12.5 12.1 11.2 9.5 6.9 4.9 5.1 7.7 

2005 3.6 4.2 6.4 7.2 10.3 11.3 12.1 10.8 9.4 7.1 4.8 4.1 7.6 

Rasat 

Süresi 

(1929–2005) 

4.2 5.1 6.3 7.9 10.2 12.3 12.4 11.5 10.2 8.1 6.0 4.1 8.2 

Tablo-B.2: Günlük Güneşleme Şiddetinin Aylık Ortalaması (cal/cm 2 .dak) 

YILLA 

R 

A Y L A R 


YILLI 

K 

2001 206.2 258.8 391.0 473.2 568.5 696.0 636.7 570.2 472.5 356.7 247.7 123.7 416.8 

2002 892.8 312.2 349.4 427.6 595.7 652.0 622.2 573.2 474.5 338.8 252.5 180.6 472.6 

2003 165.1 221.4 338.4 441.6 675.9 623.7 636.7 545.5 470.2 332.8 233.9 147.5 402.8 

2004 132.5 211.9 385.4 474.5 562.1 642.0 621.5 561.9 463.9 314.9 210.1 200.6 393.4 

2005 189.5 246.6 365.1 438.9 544.3 594.7 602.7 529.4 438.5 343.4 223.1 159.0 389.6 

Rasat 

Süresi 


189.3 277.9 368.2 470.8 582.6 656.7 625.6 561.5 468.7 344.0 238.8 161.4 412.1 

12



B.1.2. Su Gücü 

Başlıca önemli akarsu Fırat’tır. Fırat Nehri Siverek ilçesinin kuzey batısında 

Şanlıurfa topraklarına girer. İlin kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanır. İl sınırları 

içerisinde Şehit Çayı ve Çam Çayı gibi birçok küçük dereler ile birleşir. Birecik ilçesinin 

güneyinde Suriye’ye geçer. Fırat Nehri’nin yıllık ortalama debisi 973 m 3 /sn’dir. İlimizdeki 

uzunluğu 215 km’dir. 

Fırat Nehri üzerinde sulama ve enerji amaçlı Atatürk Barajı ve Birecik Barajı ile 

enerji amaçlı Karkamış Barajı yapılmıştır. İlde yapılan diğer bir baraj da Çam Çayı 

üzerinde kurulmuş olan sulama amaçlı olan Hacı Hıdır Barajıdır. Şanlıurfa il sınırları 

içerisinde başlıca Cavsak, Karakoyun, Germuş, Sırrın, Cülap, Hacıkamil, Habur ve Hacı 

Hıdır dereleri sürekli akış halindedir. 

İlimizin denizlerle bir sınırı bulunmamaktadır. İlimizde bulunan su kaynakları ve bu 

kaynakların mevsimlere göre debileri ve akış hızları Tablo-D.1, Tablo-D.2 ve Tablo- 

D.3’de verilmiştir. 

B.1.3. Kömür 

İl sınırları içerisinde tespit edilmiş kömür rezervi bulunmamaktadır. 

B.1.4. Doğalgaz 

İl sınırları içerisinde tespit edilmiş doğalgaz rezervi bulunmamaktadır. 

B.1.5. Rüzgar 

İlimizin genelinde hâkim rüzgâr yönü (en fazla süre ile esen rüzgâr) Batı-Güneybatı 

olmakla birlikte bu durum yıl içinde aylara ve mevsimlere göre değişiklik göstermektedir. 

İlimize ait ortalama rüzgâr hızı bilgileri Tablo-B.3’de verilmiştir. 

Tablo-B.3: Rüzgâr Hızı Aylık Ortalaması (m/sn) 

YILLAR 

A Y L A R 


YILLIK 

2001 1.3 2.0 2.0 2.4 2.3 3.0 2.8 2.7 2.3 1.7 2.1 1.7 2.2 

2002 2.0 1.9 2.0 2.1 2.5 2.9 2.4 3.0 2.6 1.7 1.7 1.6 2.2 

2003 1.5 1.7 1.7 2.2 2.1 2.6 2.9 2.3 3.7 2.1 1.4 1.6 2.2 

2004 1.9 2.1 1.9 2.4 2.5 3.0 2.4 2.5 2.0 1.9 1.3 1.8 2.1 

2005 1.6 1.6 2.2 2.3 2.3 2.6 2.8 1.7 1.5 1.3 1.0 0.8 1.8 

Rasat 

Süresi 


1.8 2.0 2.2 2.2 2.3 3.0 3.1 2.7 2.4 1.8 1.6 1.5 2.2 

13



B.1.6. Biyokütle 

İlimizde sınırları dâhilinde 12 adet biyodizel tesisi bulunmaktadır. Bu tesisler için 

Çevre ve Orman Bakanlığından “ÇED Gerekli Değildir” kararı alınmıştır. Tesislerde 

hammadde olarak bitkisel nötr yağ kullanılmakta olup, üretilen biyodizel ve gliserin satış 

için piyasaya arz edilmektedir. 

B.1.7. Petrol 

İl sınırları içinde, Türkiye Petrolleri A.O.nın Bozova, Çaylarbaşı, Doğu Beşikli, 

N.V.Turkse Perenco şirketinin Piyanko ve TPAO ile N.V.Turkse Perenco ortaklığının 

Yalankoz ham petrol sahaları yer almaktadır. Bu petrol sahalarının adı, rezerv miktarları ve 

işleten şirketlerin isimleri 2005 yılı sonu itibarı ile Tablo-B-4’de verilmiştir. 

İl sınırları içinde herhangi bir rafineri bulunmamaktadır. 

ŞİRKETİ 

Tablo-B.4: Şanlıurfa’da Yer Alan Petrol Sahalarının 2005 Yılı Sonu İtibari İle Rezerv Durumu 

SAHA ADI 

YERİNDE 

REZERV 

(VARİL) 

ÜRETİLEBİLİR 

REZERV 

(VARİL) 

KÜMÜLÂTİF 

ÜRETİM 

(VARİL) 

KALAN 

ÜRETİLEBİLİR 

REZERV 

(VARİL) 

N.V.TURKSE 

PERENCO PİYANKO 4 550 000 2 173 750 1 922 523 251 227 

N.V.TURKSE 

PERENCO-TPAO YALANKOZ 1 644 000 672 000 412 117 259 883 

BOZOVA 17 318 000 3 463 000 1 016 273 2 447 327 

TPAO 

ÇAYLARBAŞI 73 670 000 884 040 450 210 433 830 

DOĞU BEŞİKLİ 40 954 700 4 095 400 3 743 632 351 868 

TOPLAM 138 136 700 11 288 790 7 544 655 3 744 135 

B.1.8. Jeotermal Sahalar 

Şanlıurfa il sınırları içinde merkez ilçeye bağlı Karaali köyünün doğusunda, kuzeygüney 

doğrultulu, eğim atımlı normal faylarla düşmüş olan saha üzerinde açılan beş adet su 

sondaj kuyularından sıcak (termal) su çıkmaktadır. 

Açılan her kuyunun özelliği ; 

Debisi 

40 lt/s 

Statik Seviyesi 

51 m 

Dinamik Seviyesi 51 m 

Sıcaklık 

49 o C 

Bu jeotermal sahalardan çıkan sıcak sular seraların ısıtılmasında, sulamada ve 

romatizma v.b hastalıkların tedavisinde(kaplıca olarak) kullanılmaktadır. 

14



B.2. Biyolojik Çeşitlilik 

B.2.1. Ormanlar 

İlimizin yer aldığı Güneydoğu Anadolu Bölgesi iklimsel özellikleri nedeniyle 

orman varlığı bakımından Türkiye’nin en fakir bölgesidir. İlimizin orman varlığı durumu 

Tablo-B.5’de verilmiştir. İl orman zenginliklerinin yeri, nitelik ve nicelikleri Bölüm-F’ de 

verilmiştir. 

Tablo-B.5: Şanlıurfa İlinin Orman Varlığı Durumu 

İLÇESİ 

DOĞAL ORMAN 

(Ha) 

AĞAÇLANDIRMA 

İLE OLUŞAN (Ha) 

TOPLAM 

(Ha) 

2003 2004 2005 2003 2004 2005 2003 2004 2005 

Merkez --- --- --- 3.575 3.725 4.558 3.575 3.725 4.558 

Akçakale --- --- --- 691 691 691 691 691 691 

Birecik --- --- --- 322 322 322 322 322 322 

Bozova --- --- --- 1.310 1.310 1.310 1.310 1.310 1.310 

Ceylanpınar --- --- --- 1.306 1.306 1.306 1.306 1.306 1.306 

Halfeti --- --- --- --- 76 76 --- 76 76 

Hilvan --- --- --- 240 240 240 240 240 240 

Siverek 9.747 9.747 9.747 582 582 582 10.329 10.329 10.329 

İL GENELİ 9.747 9.747 9.747 8.026 8.252 9.085 17.773 17.999 18.832 

B.2.1.1.Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanlar 

İlimiz sınırları dâhilinde odun üretmek amacıyla ayrılan tarım alanları 

bulunmamaktadır. Ancak İlimiz Birecik İlçesinde Fırat Nehri kenarında az da olsa söğüt, 

okaliptüs ve kavak bulunmaktadır. 

B.2.2. Çayır ve Mera 

İlde yağış oranının düşük olması, sıcak ve kurak iklimin hâkim olması nedeniyle 

kayda değer çayır alanları mevcut değildir. Bu nedenle çayırlar mera alanları içerisinde 

mütalaa edilmektedir. Meralar genelde çok fakir olup, bitki örtüsü itibariyle genelde brom, 

yabani fiğ, yabani yonca türlerini ihtiva eder. Sıcak ve kurak mevsimin erken başlaması 

nedeniyle meralardaki yeşillik Mayıs ayı başlarında sona erer. İlimizdeki Çayır ve Mera 

Alanlarının İlçelere Göre Dağılımı Tablo-B.6’de verilmiştir. 

B.2.3. Sulak Alanlar 

İlde sulak alan bulunmamaktadır. 

15



Tablo. B.6. Çayır ve Mera Alanlarının İlçelere Göre Dağılımı 

İLÇENİN ADI 


ÇAYIR VE MERA 

YÜZÖLÇÜMÜ (Ha) MİKTAR (Ha) ORAN (Ha) 

MERKEZ 379100 17000 4.5 

AKÇAKALE 110200 19982 18.1 

BİRECİK 85200 8200 9.6 

BOZOVA 155000 16780 10.8 

CEYLANPINAR 199000 5935 3.8 

HALFETİ 64600 18000 27.8 

HARRAN 80100 10828 13.5 

HİLVAN 127800 19477 15.2 

SİVEREK 431400 86965 20.2 

SURUÇ 79900 1990 2.5 

VİRANŞEHİR 146100 29200 20 

İL TOPLAMI 1858400 234357 12.6 

B.2.4. Flora 

Bugüne kadar çayır ve mera alanları ve orman alanlarında endemik bitki varlığına 

rastlanıldığına dair kayıtlar mevcut değildir. Sadece Birecik ilçesinde Fırat Kavağı 

(Populus eufratica) endemik ve relik tür olarak bulunmaktadır. Bu ağaçlar uzun boylu olup, 

Fırat Nehri kıyısında yaklaşık 23 dönüm alanda koruma altına alınmıştır. 

Türkiye Florası kayıtlarına göre Şanlıurfa’dan 32 endemik bitki tespit edilmiş olup, 

bu bitkilerin Bilimsel ve varsa mahalli isimleri belirtilmiş olup, lokalite bilgileriyle birlikte 

Tablo-F.5’de verilmiştir. 

B.2.5. Fauna 

Endemik hayvan varlığı olarak İlimiz Birecik ilçesinde Kelaynak kuşları 

bulunmaktadır. Göçer kuşlardan olan kelaynaklar, ülkemizde sadece Birecik ilçesinde 

bulunmaktadır. Burada kurulan üretme istasyonunda kontrollü üremeleri sağlanmaktadır. 

Konu ile ilgili detaylı bilgi Bölüm-F.5.10’da verilmiştir. 

B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı, Tabiatı Koruma Alanları 

ve Diğer Hassas Yöreler 

İl sınırları içerisinde Milli Park, Tabiat Parkı, Tabiat Anıtı, 

Alanları ve diğer hassas yöreler bulunmamaktadır. 

Tabiatı Koruma 

16



B.3.Toprak 

İklim, topografya ve ana madde farklılıkları nedeniyle Şanlıurfa’da çeşitli büyük 

toprak grupları oluşmuştur. Bu toprak gruplarının çeşitleri, özellikleri ve kapladığı alanlar 

Bölüm-E’ de verilmiştir. 

B.4. Su Kaynakları 

B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar 

İlimizde Fırat Nehri üzerinde Atatürk Barajı, Birecik Barajı ve Karkamış Barajı ile 

Çam Çayı üzerinde kurulan Hacıhıdır barajı bulunmaktadır. 

Şanlıurfa ilinde bulunan su kaynakları ve barajların yerleri, taşıdıkları su miktarı ve 

niteliği, derinliği, yüzey alanı, hacmi, bu kaynağı besleyen su girdilerin ve çıktılarının 

yerleri, isimleri ve miktarları Bölüm-D’ de ayrıntılı olarak verilmiştir. 

B.4.2. Yer altı Su Kaynakları 

Yeraltı su kaynaklarının yerleri, kapasiteleri ve nitelikleri bölüm (D)’de verilmiştir. 

B.4.3. Akarsular 

İlimizde bulunan başlıca akarsu Fırat Nehridir. Bu nehir üzerinde İlimiz sınırları 

dâhilinde sulama ve enerji amaçlı Atatürk ve Birecik Barajı ile enerji amaçlı Karkamış 

Barajı yapılmıştır. Bu nehir ve üzerinde yapılan barajların yerleri Şekil-B.1’deverilmiştir. 

Şekil-B.1. İlin Sınırlarındaki Fırat Nehri ve Üzerinde Yapılan Barajlar 

17



B.4.4. Göller ve Göletler 

Göllerin ve göletlerin mevsimlere göre derinliği ve suyun niteliği, yüzey alanları, 

hacimleri, gölleri besleyen ve göllerden çıkan su kaynaklarının yerleri, su miktarları ve 

isimleri bölüm (D) ‘de verilmiştir. 

B.5. Mineral Kaynaklar 

B.5.1. Sanayi Madenleri 

İlimiz sınırları dâhilinde tespit edilmiş çimento hammaddesi olarak kullanılan 

pomza, marn ve kalker bulunmaktadır. Şanlıurfa ili Maden Haritası Şekil-B.2’de ve 

İlimizde Maden Kanunu ve Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Doğal Kaynakların Yerleri, 

Malikleri, Ruhsat No’ları, Kapasiteleri ve Maden Grupları Tablo-I.1 ve Tablo-I.2’de 

verilmiştir. 

B.5.2. Metalik Madenler 

İl sınırları içerisinde tespit edilmiş metalik maden yatakları bulunmamaktadır. 

Şanlıurfa ili Maden Haritası Şekil-B.2’de ve İlimizde Maden Kanunu ve Taş Ocakları 

Nizamnamesine Tabi Doğal Kaynakların Yerleri, Malikleri, Ruhsat No’ları, Kapasiteleri 

ve Maden Grupları Tablo-I.1 ve Tablo-I.2’de verilmiştir. 

B.5.3. Enerji Madenleri 

İl sınırları içerisinde tespit edilmiş enerjide kullanılabilecek maden yatakları 

bulunmamaktadır. Ancak son yıllarda yapılan araştırmalarda Siverek ilçesinde işletilebilir 

rezerve sahip petrol sahaları tespit edilmiş ve halen işletilmektedir. Şanlıurfa ili Maden 

Haritası Şekil-B.2’de ve İlimizde Maden Kanunu ve Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi 

Doğal Kaynakların Yerleri, Malikleri, Ruhsat No’ları, Kapasiteleri ve Maden Grupları 

Tablo-I.1 ve Tablo-I.2’de verilmiştir. 

B.5.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler 

Şanlıurfa ili Maden Haritası Şekil-B.2’de ve İlimizde Maden Kanunu ve Taş 

Ocakları Nizamnamesine Tabi Doğal Kaynakların Yerleri, Malikleri, Ruhsat No’ ları, 

Kapasiteleri ve Maden Grupları Tablo-I.1 ve Tablo-I.2’de verilmiştir. 

18



Şekil-B.2.Şanlıurfa İli Maden Haritası 

KAYNAKLAR : 

1-Şanlıurfa İl Çevre Durum Raporu–2004 


3- Meteoroloji Bölge Müdürlüğü Verileri–2005 

4- Tarım İl Müdürlüğü Verileri–2005 

5-Petrol İşleri Genel Müdürlüğü Verileri–2005 

19



C) HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) 

C.1. İklim ve Hava 

Şanlıurfa’da Kontinental iklim ve özelliği ağır basmaktadır. Gece ile gündüz ve yaz 

ile kış ortalama sıcaklıkları arasında büyük farklar vardır. En sıcak ay Temmuz ayında 

sıcaklık bazen 46 dereceye ulaşır. En soğuk ay olan Şubat ayında ise ara sıra ısının 

0 o C’nin altına düştüğü görülmektedir. 

Şanlıurfa’da yıllık(1929–2005 yılları arası) yağış ortalaması 458,4 mm olarak 

hesaplanmıştır. En yüksek yağış ortalaması 1954 yılında 786,9 mm olarak tespit edilmiştir. 

En düşük yağış ortalaması, 1999 yılında 301,6 mm olmuştur. Yaz mevsimi sıcak ve kurak 

geçmektedir. Bu mevsimde hemen hemen hiç yağış düşmemektedir. 

C.1.1. Doğal Değişkenler 

C.1.1.1. Rüzgâr 

İlimize ait ortalama rüzgâr hızı bilgileri Tablo-C.1’de, en hızlı rüzgâr hızı ve yönü 

bilgileri Tablo-C.2’de ve ortalama fırtınalı günler sayısı ile ortalama kuvvetli rüzgârlı 

günler sayısı bilgileri de Tablo-C.3’de verilmiştir. 

Tablo-C.1. Rüzgâr Hızı Aylık Ortalaması (m/sn) 

A Y L A R 

YILLAR I II III IV V VI VII VII IX X XI XII YILLIK 

2001 1.3 2.0 2.0 2.4 2.3 3.0 2.8 2.7 2.3 1.7 2.1 1.7 2.2 

2002 2.0 1.9 2.0 2.1 2.5 2.9 2.4 3.0 2.6 1.7 1.7 1.6 2.2 

2003 1.5 1.7 1.7 2.2 2.1 2.6 2.9 2.3 3.7 2.1 1.4 1.6 2.2 

2004 1.9 2.1 1.9 2.4 2.5 3.0 2.4 2.5 2.0 1.9 1.3 1.8 2.1 

2005 1.6 1.6 2.2 2.3 2.3 2.6 2.8 1.7 1.5 1.3 1.0 0.8 1.8 

Rasat 

Süresi 


1.8 2.0 2.2 2.2 2.3 3.0 3.1 2.7 2.4 1.8 1.6 1.5 2.2 

Tablo C.2. İlimize Ait En Yüksek Esen Rüzgâr Yönü Ve Hızı (m/sec.) 

YILLAR 

2001 


2003 



Rasat 

Süresi 


A Y L A R YILLIK 

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 

N 

7.5 

WSW 

11.0 

NNW 

8.2 

WSW 

11.3 

NNW 

13.6 

S 

25.2 

WSW 

20.5 

WNW 

13.4 

W 

10.0 

WSW 

11.0 

WSW 

9.9 

WNW 

21.6 

WNW 

15.2 

NNW 

11.8 

ENE 

9.5 

N 

12.6 

W 

14.1 

W 

25.0 

W 

17.0 

WNW 

10.5 

WSW 

10.5 

NNW 

14.2 

WNW 


E 

28.5 

WSW 

13.9 

WNW 

8.8 

WNW 


N 

11.3 

WSW 

13.0 

WNW 

22.4 

WSW 

15.8 

WNW 


NNW 

13.0 

W 

11.3 

W 


WNW 

24.3 

WSW 


WSW 


WSW 

9.6 

NNE 

11.1 

W 


NNW 

22.5 

WSW 

11.9 

WSW 

8.7 

WSW 

8.9 

WSW 

9.2 

WNW 

13.2 

NNW 

19.9 

WSW 

13.4 

WSW 


WSW 


W 

8.3 

WSW 

13.2 

SSE 

26.2 

W 

11.7 

W 

14.6 

WSW 


WSW 

8.7 

WNW 

17.2 

WNW 

26.5 

NNW 

15.3 

NE 

7.4 

WSW 

13.1 

WSW 

9.3 

WSW 


WSW 

19.4 

SSE 

9.6 

NNW 

10.5 

WSW 

9.4 

NNW 

9.9 

WNW 

10.3 

E 

29.0 

WSW 

20.5 

W 

14.6 

WSW 

13.1 

NNW 

14.2 

WNW 

17.2 

E 

29.0 

20



Tablo. C.3. İlimize Ait Ortalama Fırtınalı Günler Sayısı Ve Ortalama Kuvvetli Rüzgârlı Günler Sayısı 

RÜZGÂR İLE 

A Y L A R 

İLGİLİ 

YILLIK 

BİLGİLER I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 

Ortalama Fırtınalı 

Günler Sayısı 

0.2 

(Ruzgar hızı › 17,2 m/s) 0.2 

(Rasat Süresi=1995–2003) 

Ortalama Kuvvetli 

Rüzgârlı Günler Sayısı 

(Ruzgar hızı=10,8–17,1 m/s 

(Rasat Süresi=1995–2003) 

2.7 2.0 2.2 3.1 2.9 3.2 4.0 1.5 1.6 1.7 2.3 1.0 28.0 

C.1.1.2. Basınç 

Şanlıurfa’da basınç incelenirse ortalama aktüel basıncın yaz aylarında daha düşük 

olduğu gözlenir. Bunun nedeni de yaz boyunca ilin Basra alçak basıncının etkisinde 

kalarak yağışsız ve sıcak geçmesidir. 

İlimize ait ortalama yerel basınç verileri Tablo-C.4’de, en yüksek yerel basınç 

verileri Tablo-C.5’de, en düşük yerel basınç verileri Tablo-C.6’da ve ortalama buhar 

basıncı verileri de Tablo-C.7’de verilmiştir. 

YILLAR 

Tablo C.4. Ortalama Yerel Basınç (hPa) 

A Y L A R 

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII YILLIK 

2001 955.6 952.1 950.9 950.3 947.8 944.5 940.8 944.2 947.5 951.7 954.2 954.5 949.5 

2002 955.3 956.0 950.3 947.9 947.7 945.6 943.5 943.0 949.1 951.6 955.4 954.1 950.0 

2003 954.9 949.9 949.7 948.7 949.4 944.4 940.6 943.1 947.1 950.1 953.9 955.4 948.9 

2004 950.2 953.7 953.8 948.9 946.3 946.0 942.6 942.8 948.2 953.1 952.6 956.2 949.5 

2005 953.1 951.4 950.7 950.6 947.4 944.6 941.2 941.4 946.5 951.8 953.1 954.4 948.9 

Rasat 

Süresi 


953.6 952.1 950.3 948.7 947.4 943.7 940.1 941.6 946.6 949.8 953.9 954.5 948.5 

Tablo C.5. En Yüksek Yerel Basınç (hPa) 

A Y L A R 

YILLAR 


2001 960.8 960.2 961.0 955.1 954.7 952.4 944.5 949.7 951.7 950.5 961.0 964.6 964.6 

2002 964.5 965.4 962.0 953.7 954.4 954.0 948.2 949.0 954.0 956.1 961.5 963.5 965.4 

2003 962.8 963.0 963.0 958.2 958.0 951.8 948.2 947.9 953.5 958.0 961.0 965.5 965.5 

2004 958.0 962.9 961.7 957.2 953.0 951.5 948.0 948.0 954.0 957.8 963.5 964.1 964.1 

2005 961.1 962.5 958.0 959.8 953.0 952.5 946.0 945.8 952.0 962.0 966.0 965.0 966.0 

Rasat 

Süresi 


967.7 966.4 966.2 960.5 960.0 955.2 950.6 951.3 956.5 962.0 966.0 967.3 967.7 

21



Tablo C.6. En Düşük Yerel Basınç (hPa ) 

YILLAR 

A Y L A R 


YILLIK 

2001 949.2 931.1 936.0 945.4 939.8 935.8 936.0 939.0 943.8 948.0 942.6 942.9 931.1 

2002 941.7 939.2 938.4 941.5 942.7 938.4 935.7 936.5 944.0 945.5 947.5 931.0 931.0 

2003 939.7 931.2 928.0 939.8 940.6 936.0 934.8 939.0 941.4 935.3 939.8 943.5 928.0 

2004 932.5 940.0 942.0 938.5 935.1 938.7 938.0 936.2 940.3 946.0 940.5 946.0 932.5 

2005 937.5 940.0 943.4 941.9 941.0 938.2 938.0 936.8 940.4 943.0 943.8 942.9 936.8 

Rasat 

Süresi 


932.1 928.7 928.0 931.0 934.7 933.2 930.4 933.3 937.2 935.3 934.4 931.0 928.0 

YILLAR 

Tablo C.7. Ortalama Buhar Basıncı (hPa) 

A Y L A R 


2001 6.8 6.6 9.5 11.4 11.7 11.1 15.7 18.8 14.9 12.2 8.7 8.8 11.4 

2002 8.7 7.2 9.0 11.4 12.6 14.6 16.8 18.1 16.3 12.8 10.2 6.6 12.0 

2003 8.3 6.9 7.5 11.1 12.5 12.9 13.4 15.0 14.2 12.9 9.1 7.7 11.0 

2004 7.7 7.2 7.7 8.5 11.9 12.8 12.9 17.0 12.3 12.5 10.3 5.4 10.5 

2005 6.2 6.6 7.6 9.7 10.9 12.0 15.7 20.6 14.1 11.3 8.5 8.7 11.0 

Rasat 

Süresi 


7.5 7.4 7.7 9.7 11.1 11.7 13.1 13.6 11.7 10.3 8.8 7.4 10.0 

C.1.1.3. Nem 

Şanlıurfa İlinin son yıllara(76 yıl) ait nem verileri incelendiğinde en yüksek nem 

oranı Ocak ayında, en düşük nem oranı ise Temmuz ayında görülmektedir. 

İlimize ait aylık ortalama bağıl nem oranı(%) verileri Tablo C.8’de ve aylık en 

düşük bağıl nem oranı(%) verileri ise Tablo-C.9’da verilmiştir. 

YILLAR 

Tablo C.8. Aylık Ortalama Bağıl Nem (%) 

A Y L A R 


YILLIK 

2001 63.0 62.2 58.7 60.6 52.8 28.7 32.9 41.9 42.4 52.1 61.2 81.4 53.2 

2002 64.2 60.0 63.6 69.5 50.9 38.3 37.2 43.7 47.8 48.6 62.4 71.8 54.8 

2003 79.6 79.1 64.7 62.3 42.4 35.1 28.5 32.2 42.4 51.5 62.0 75.0 54.6 

2004 81.3 74.9 50.5 47.1 48.9 33.5 27.0 40.7 34.8 48.7 72.2 56.3 51.3 


Rasat 

Süresi 


64.4 68.5 57.1 50.9 41.4 35.9 32.8 44.7 46.0 52.9 64.3 69.5 52.4 

71.1 67.9 61.0 55.8 44.8 32.3 29.4 32.0 35.0 44.5 59.0 69.9 50.2 

22



Tablo C.9. Aylık En Düşük Bağıl Nem (Mb) 

YILLAR 

A Y L A R 


YILLIK 

2000 27 22 20 24 13 21 11 16 18 19 27 35 11 

2001 24 17 28 18 13 10 10 14 10 16 22 34 10 

2002 27 26 18 25 17 14 10 18 15 21 27 32 10 

2003 37 26 24 20 16 12 8 9 18 21 24 23 8 

2004 40 36 12 16 12 11 9 10 13 12 18 14 9 

2005 25 24 15 20 7 10 6 12 18 22 27 38 18.7 

Rasat 

Süresi 


19 13 12 16 7 10 6 9 10 11 15 14 6 

C.1.1.4. Sıcaklık 

Yaz aylarında sıcaklık çoğu zaman 40 derece ve üzerinde seyretmesine rağmen 

Şanlıurfa’da son yılların(1929–2005) verilerine göre yıllık ortalama sıcaklık 18,3 

derecedir. Şanlıurfa’da en yüksek sıcaklık 30 Temmuz 2000 yılında 46,8 derece olarak 

tespit edilmiştir. En sıcak aylar Temmuz ve Ağustos aylarıdır. En düşük sıcaklık ise 14 

Şubat 1993’de – 6,8 derece olarak tespit edilmiştir. En düşük sıcaklığın olduğu aylar Ocak 

ve Şubat aylarıdır. Yaz aylarında günlük ortalama sıcaklık 30 derecenin üzerindedir. 59 

yılık rasat süresi incelendiğinde günlük en yüksek sıcaklık farkının Mayıs ayında 22,8 0 C 

dir. Kış aylarında ise günlük ortalama sıcaklık 6–8 arasındadır. Donlu günlerin sayısı çok 

azdır. 

Aylık ve yıllık ortalama sıcaklık değerleri Tablo-C.10’de, aylık ve yıllık ortalama 

en yüksek sıcaklık değerleri Tablo-C.11’de, aylık ve yıllık ortalama en düşük sıcaklık 

değerleri Tablo-C.12’de, aylık ve yıllık en yüksek sıcaklık değerleri, en yüksek sıcaklık 

günü ve yılı Tablo-C.13’de, ve aylık ve yıllık en düşük sıcaklık değerleri de Tablo-C.14’de 

verilmiştir. 

Tablo C.10. Aylık ve Yıllık Ortalama Sıcaklık Değerleri ( o C) 

YILLAR 

A Y L A R 


YILLIK 

2001 7.9 8.1 14.6 17.2 20.1 29.2 32.8 31.5 27.5 20.6 11.6 7.6 19.1 

2002 4.9 9.8 12.6 14.7 21.4 28.7 32.0 30.5 26.9 21.8 14.4 5.0 18.6 

2003 7.4 4.9 9.0 15.9 24.2 28.6 32.6 32.7 26.4 21.5 12.7 7.2 18.6 

2004 6.0 6.2 13.4 16.1 21.9 29.0 32.8 30.8 27.3 21.7 11.7 6.2 18.6 

2005 6.6 6.4 11.4 17.3 23.1 27.4 33.0 32.1 26.3 18.6 11.2 9.9 18.6 

Rasat 

Süresi 


5.3 6.7 10.5 15.9 21.9 27.8 33.1 31.2 26.7 20.1 12.8 7.4 18.3 

23



Tablo C.11. Aylık ve Yıllık Ortalama En Yüksek Sıcaklık Değerleri ( o C) 

YILLAR 

A Y L A R 


YILLIK 

2001 12.6 13.0 20.3 23.0 26.2 36.1 39.6 38.3 34.9 27.5 17.0 10.8 24.9 

2002 10,2 16,0 18,6 20,2 28,2 35,4 43,0 37,5 34,3 28,7 20,9 9,3 25,2 

2003 11.2 8.8 14.0 21.7 31.2 35.5 39.7 40.3 34.0 28.4 18.7 11.4 24.6 

2004 9.3 10.2 19.8 22.8 28.6 35.7 39.7 38.1 35.3 28.7 16.7 11.8 24.7 

2005 11.0 11.2 17.0 23.7 29.9 34.3 40.3 39.2 33.6 25.5 17.0 15.5 24.9 

Rasat 

Süresi 


9.6 11.6 16.0 21.9 28.5 34.3 38.5 38.0 33.8 26.9 18.6 11.9 24.2 

Tablo C.12. Aylık ve Yıllık Ortalama En Düşük Sıcaklık Değerleri ( o C) 

YILLAR 

A Y L A R 


YILLIK 

2001 4.5 4.0 10.0 12.0 14.7 22.2 25.6 24.8 21.2 15.3 7.5 2.1 13.7 

2002 1.1 4.7 8.1 10.1 15.2 21.7 23.5 23.8 20.2 16.7 9.9 2.2 13.1 

2003 4.7 2.1 4.7 10.9 17.8 21.4 25.8 26.0 20.2 16.0 8.7 4.2 13.5 

2004 3.2 2.7 8.2 10.6 15.6 21.8 25.6 23.6 20.7 16.5 8.5 2.6 13.3 

2005 3.3 2.8 6.8 12.2 16.3 20.4 25.6 24.6 19.8 13.2 7.0 6.1 13.2 

Rasat 

Süresi 


1.8 2.6 5.4 9.9 14.9 20.1 23.9 23.6 19.7 14.2 8.3 3.7 12.4 

Tablo C.13. Aylık ve Yıllık En Yüksek Sıcaklık Değerleri( o C), En Yüksek Sıcaklık Günü ve Yılı 

YILLAR 

A Y L A R 


YILLIK 

2001 17.4 20.4 25.2 31.6 35.8 40.4 44.0 42.4 38.0 33.6 26.5 16.2 44.0 

2002 17,7 20,5 26,9 25,1 36,3 41,4 43,4 43,1 38,0 36,4 25,3 19,3 43,4 

2003 15.8 13.7 20.1 27.3 35.5 39.0 44.3 43.3 41.0 35.5 26.6 16.2 44.3 

2004 13.5 20.3 26.7 33.4 35.2 39.4 43.3 43.1 38.5 35.0 26.0 19.6 43.3 


Rasat 

Süresi 


Rasat 

Süresi 


16.7 17.5 24.5 29.7 35.0 38.5 43.7 43.5 37.2 32.0 23.5 23.1 43.7 

25.2 22.7 29.0 33.9 40.0 42.7 46.8 46.2 41.7 37.8 33.6 23.1 46.8 

01 


20.5 

23 

1998 

20.8 

08 


26.9 

14 

1998 

33.4 

24 

1995 

38.6 

28 

1996 

41.6 

30 


46.8 

03 


43.5 



41.0 

01 


36.4 

05 

1998 

27.9 



23.1 

30 


46.8 

24



YILLAR 

Tablo C.14. Aylık ve Yıllık En Düşük Sıcaklık Değerleri ( o C), En Düşük Sıcaklık Günü ve Yılı 

A Y L A R 


YILLIK 

2001 0.0 -3.3 6.3 7.4 9.3 17.2 22.2 21.1 14.8 9.5 -0.4 -2.1 -3.3 

2002 -1,1 1,6 3,7 6,7 10,1 16,0 20,8 19,5 17,5 9,6 5,7 -5,0 -5,0 

2003 1.2 -1.0 -0.6 6.6 13.2 14.1 22.9 21.5 15.7 3.8 4.3 -0.3 -1.0 

2004 -2.1 -4.7 2.2 -0.7 10.6 17.3 21.1 20.0 16.4 11.3 -0.1 -3.0 -4.7 

2005 -0.8 -2.2 1.9 4.8 7.8 15.1 20.4 20.0 16.0 6.8 2.1 -1.6 -2.2 

Rasat 

Süresi 

(1929–2005 

Rasat 

Süresi 


-10.6 -12.4 -7.3 -3.2 2.5 8.3 15.0 15.5 0.0 1.9 -6.0 -6.4 -12.4 

27 

1997 

-4.2 

06 

1997 

-5.6 

20 

1997 

-2.5 

05 


-0.7 

08 

1995 

7.4 

01 


14.1 

11 

1998 

19.8 

27 

1997 

17.3 

29 

1997 

13.4 

30 


3.8 

26 

1995 

-0.6 

06 

1994 

-5.2 

06 

1997 

-5.6 

C.1.1.5. Buharlaşma 

GAP’ın sulama ünitelerinin devreye girmesiyle Şanlıurfa’daki buharlaşma 

miktarında artış gözlenmiştir. 

Ortalama buharlaşma değerleri ve günlük en çok buharlaşma miktarı değerleri 

Tablo C.15 ve Tablo-C.16’da verilmiştir. 

Tablo. C.15. Ortalama Buharlaşma Değerleri (mm) 

YILLAR 

A Y L A R 


YILLIK 

2004 5.8 10.2 11.0 9.4 7.0 4.0 

2005 4.0 6.6 8.7 10.8 8.8 7.1 2.9 

Tablo. C.16. Günlük En Çok Buharlaşma Miktarı Değerleri(mm) Ve Günü 

YILLAR 



A Y L A R 


11.8 12.5 14.0 12.0 9.0 4.0 

29 22 2 5 1 1 

6.5 8.8 12.0 13.0 11.5 11.0 7.0 

16 19 10 11 12 7 9 

C.1.1.6. Yağışlar 

C.1.1.6.1. Yağmur 

Şanlıurfa’da uzun yıllar(son 76 yıllık) itibarı ile ortalama yağış miktarı 458,4 

mm’dir. En yüksek yağış 1954 yılında 786,9 mm olarak gerçekleşmiştir. En düşük yağış 

ise 1999 yılında 301,6 mm olarak ölçülmüştür. Yoğun yağışlar kış ve ilkbahar aylarında 

25



olmaktadır. Yaz aylarında ise mevsim genel olarak kurak geçmektedir. Yıllık ortalama 

yağışlı gün sayısı 80 gün civarındadır. 

Ortalama toplam yağış miktarı Tablo-C.17’de ve günlük en çok yağış miktarı ve 

günü Tablo-C.18’de verilmiştir. 

Tablo C.17. Ortalama Toplam Yağış Miktarı (mm) 

YILLAR 

A Y L A R 


YILLIK 

2001 14.0 92.1 66.9 59.9 50.6 --- --- --- 0.0 42.1 41.7 179.1 546.4 

2002 25.7 42.7 97.4 47.3 7.4 0.3 4.6 0.0 0.7 6.6 35.9 59.2 327.8 

2003 84.6 176.9 90.9 21.6 11.0 5.2 --- --- 0.1 23.1 36.1 64.4 513.9 

2004 138.8 92.0 3.2 51.6 27.3 --- --- --- --- 3.4 187.7 7.8 511.8 

2005 64.4 69.5 23.1 25.2 9.9 31.3 --- 2.3 --- 17.4 54.4 39.6 337.1 

Rasat 

Süresi 


90.8 71.9 65.3 49.4 26.3 3.0 0.5 0.9 1.1 23.5 46.4 79.2 458.4 

Tablo C.18. Günlük En Çok Yağış Miktarı ve Günü (mm) 

YILLAR 


A Y L A R 


6.6 

23 

20.4 

15 

19.9 

14 

21.4 

04 

15.1 

02 

--- --- --- 

0.0 

10 

20.0 

30 

26.2 

22 

YILLIK 

34.6 

04 34.6 

2002 13.7 10.1 39.8 15.0 3.2 0.3 3.7 --- 0.5 2.5 15.4 27.1 39.8 


26.6 

28 

30.8 

19 

30.3 

26 

6.0 

15 

7.7 

16 

3.3 

1 

0.1 

18 

15.8 

29 

13.3 

11 

11.41 

5 30.8 

34.1 17.9 1.4 32.3 10.9 

3.0 41.1 5.1 

--- --- --- --- 

2004 23 22 12 22 3 

30 7 25 41.1 


17.1 

24 

28.9 

5 

4.5 

11 

18.0 

24 

7.8 

4 

23.4 

4 

2.3 

4 

7.7 

20 

20.8 

5 

14.0 

25 

28.9 

5 

Rasat 

Süresi 


1996 

62.3 

3 

1999 

43.5 

8 

1996 

49.6 


1999 

36.3 

1 

1998 

33.8 

29 


23.4 

4 


3.7 

24 

1999 

26.0 

11 

1994 

5.8 

28 

1997 

33.6 

21 

1997 

49.3 

4 


34.6 

4 

1996 

62.3 

3 

Not: Yağışlar mm olarak ölçülür. 1 mm ölçülen yağış =1 kg/m 2 

Örneğin; 1195 mm – 1 m2 alana 1195 kg yağış almış anlamındadır. 

C.1.1.6.2. Kar, Dolu, Sis Ve Kırağı 

Kar, don, Sis, dolu ve kırağı Şanlıurfa’da en az rastlanan meteorolojik hadiselerdir. 

İlimizin 10 yıllık meteorolojik verileri incelendiğinde; Sis’in en fazla olduğu aylar Aralık 

ve Ocak, en az olduğu aylar Nisan ve Ekim, hiç olmadığı aylar ise Haziran, Temmuz, 

Ağustos ve Eylül; Dolu’nun en fazla olduğu aylar Mart ve Nisan, en az olduğu aylar Mayıs 

ve Ağustos, diğer aylarda da hiç olmadığı; Kırağı’nın en fazla olduğu aylar Aralık ve 

26



Ocak, en az olduğu aylar Nisan ve Ekim, hiç olmadığı aylar ise Haziran, Temmuz, Ağustos 

ve Eylül olduğu belirlenmiştir. 

Ortalama Kar Yağışlı Günler Sayısı verileri Tablo-C.19’da, Ortalama Karla Örtülü 

Günler Sayısı verileri Tablo-C.20’de, En Yüksek Kar Örtüsü Kalınlığı verileri Tablo- 

C.21’de, Donlu Gün Sayısı verileri Tablo-C.22’de, Ortalama Sisli Günler Sayısı verileri 

Tablo-C.23’de, Ortalama Dolulu Günler Sayısı verileri Tablo-C.24’de Ortalama Kırağılı 

Günler Sayısı verileri de Tablo-C.25’de verilmiştir. 

Tablo C.19. Ortalama Kar Yağışlı Günler Sayısı 

YILLAR 

A Y L A R 


YILLIK 

2001 --- 1 --- --- --- --- --- --- --- --- 1 --- 2 

2002 --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- 4 4 

2003 --- 4 1 --- --- --- --- --- --- --- --- --- 5 

2004 3 6 --- --- --- --- --- --- --- --- 1 --- 10 

2005 --- 4 --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- 4 

Rasat 

Süresi 


1.1 1.0 0.1 0.0 --- --- --- --- --- --- 0.0 0.3 2.6 

Tablo C.20. Ortalama Karla Örtülü Günler Sayısı 

A Y L A R 

YILLAR 

YILLIK 


2001 --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- 

2002 --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- 

2003 --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- 

2004 --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- 


Rasat 

Süresi 


1.1 1.0 0.1 0.0 --- --- --- --- --- --- 0.0 0.3 2.6 

YILLAR 

Tablo C.21. En Yüksek Kar Örtüsü Kalınlığı(cm) Ve Yılı 

A Y L A R 


2001 --- 6 --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- 6 

2002 --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- 7 7 

YILLIK 

2003 --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- 

2004 2 13 --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- 15 

2005 --- 5 --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- 5 

Rasat 

Süresi 


25.0 


13.0 


--- --- --- --- --- --- --- --- --- 

7.0 


25.0 


27



YILLAR 

Tablo C.22. Donlu Gün Sayısı 

A Y L A R 


2001 --- 2 --- --- --- --- --- --- --- --- 1 1 4 

2002 12 --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- 2 14 

2003 --- 9 2 --- --- --- --- --- --- --- --- --- 11 

2004 1 6 --- --- --- --- --- --- --- --- 2 6 15 

YILLIK 

2005 1 4 --- --- --- --- --- --- --- --- --- 4 9 

Rasat 

Süresi 


8.3 5.6 1.9 0.1 --- --- --- --- --- --- 0.6 4.0 20.6 

YILLAR 

Tablo C.23. Ortalama Sisli Günler Sayısı 

A Y L A R 


2001 --- 4 --- --- --- --- --- --- --- --- --- 1 5 

2002 --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- 2 2 

2003 9 6 2 --- --- --- --- --- --- --- 2 7 26 

2004 4 2 --- --- --- --- --- --- --- --- 1 --- 7 

YILLIK 

2005 3 1 1 3 8 

Rasat 

Süresi 


2.7 1.4 0.7 0.2 0.1 --- 0.0 --- --- 0.2 0.8 2.8 8.9 

Tablo C.24. Ortalama Dolulu Günler Sayısı 

A Y L A R 

YILLAR 

YILLIK 


2001 --- --- 1 1 --- --- --- --- --- --- --- --- 2 

2002 --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- 

2003 --- 3 --- 1 --- --- --- --- --- --- --- --- 4 

2004 1 --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- 1 

2005 1 1 

Rasat 

Süresi 


0.2 0.2 0.7 0.6 0.2 0.1 --- 0.0 --- 0.1 0.1 0.1 2.3 

Tablo C.25. Ortalama Kırağılı Günler Sayısı 

A Y L A R 

YILLAR 

YILLIK 


2001 --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- 

2002 --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- 

2003 --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- 

2004 1 1 --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- 2 

2005 3 4 --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- 7 

Rasat 

Süresi 

(1994–2003) 

2.0 1.6 0.2 --- --- --- --- --- --- --- 0.1 0.8 4.7 

28



C.1.1.7. Seller 

Şanlıurfa’da tabiatın doğal yapısı ve meteorolojik şartlardan dolayı önemli sel 

hadisesi meydana gelmemiştir. Konu ile ilgili kayıtlarda böyle bir durum mevcut değildir. 

Ancak zaman zaman ani sağanak yağışlardan dolayı dağlardan, tepelerden yüzey akışa 

geçen yağmur suları, yılın çoğu mevsiminde kuru olan derelerde de olsa sel halinde 

akmakta ve çevresine bir miktar zarar vermektedir. Bununla ilgili olarak kayıtlar 

tutulmamıştır. Bu olay özellikle toprağın yağışa doyduğu ve yağışın sağanak şekilde 

aniden meydana geldiği sonbahar ve kış aylarında olmaktadır. 

C.1.1.8. Kuraklık 

Şanlıurfa’da son 76 yılın(1929–2005) yıllık ortalama yağış miktarı 458,4 mm olup, 

genel manada az yağış alan bir ildir. Tarımsal açıdan yağış ile kuraklık arasındaki bağlantı, 

yağışın mevsimlere (aylara) dağılışı ile ilgilidir. Kış aylarında yağış istendiği gibi Mart ve 

Nisan aylarında da özellikle kuru tarım için yağışlar zorunludur. Şanlıurfa, genel manada 

kuraklığın hakim olduğu illerdendir. 

C.1.1.9. Mikroklima 

Dar bir bölgede meteorolojik yönden farklılık gösteren yerler olan mikroklima 

bölgelerine, Şanlıurfa’nın topoğrafik yapısı nedeniyle rastlanılmamaktadır. 

C.1.2. Yapay Etmenler 

C.1.2.1. Plansız Kentleşme 

Harran Ovasının sulamaya açılması ile cazibe merkezi olan ve GAP projelerinin 

ağırlıklı uygulandığı Şanlıurfa’ya; köyler, ilçeler ve çevre illerden yoğun insan göçü 

olmakta ve bu insanlar büyük oranda ilin alt yapısı yetersiz olan gecekondu kısmına 

yerleşmektedirler. 

İl merkezinin güneyi ve batısı plansız kentleşmenin ve kaçak yapılaşmanın yoğun 

olduğu bölgelerdir. Bu bölgelerde sayıları 25.000’nin üzerinde olan plansız, projesiz, 

altyapısı yeterli olmayan konut bulunmaktadır. Şehrin doğu kısmında yapılaşma ovaya 

doğru, tarım arazisi içine kaymaktadır. 

Plansız yapılaşma genel manada hava, su, toprak ve görüntü kirliliğine yol açmakta, 

imarsız yapılaşma nedeniyle ulaşım, altyapı ve sosyal hizmetler bakımından çevre 

sorunları bu bölgede ağırlaşmaktadır. 

Planlı yapılaşma şehrin kuzey bölgesinde ve ağırlıklı olarak Yenişehir semtinde 

Karaköprü Beldesine doğru oluşmaya devam etmektedir. 

C.1.2.2. Yeşil Alanlar 

Şanlıurfa’da kişi başına düşen yeşil alan miktarı 2,1 m 2 civarındadır. İl 

merkezindeki yeşil alanların büyük kısmı resmi kuruluşların mülkiyetindedir. Cadde ve 

sokak kenarlarında ağaçlandırma çalışmaları belediyece sürdürülmektedir. Ağaçlandırma 

hususunda mülki idarenin ve resmi dairelerin yoğun çabası bulunmaktadır. Nispi nemin 

29



düşük olması, yazların sıcak ve kurak geçmesi gibi etmenler dikilen ağaçların tutma 

oranını etkilemektedir. Bu sebeple şehirlerin, akciğerlere olan yegâne oksijen kaynağı 

ağaçlar ve ağaçlandırma, Şanlıurfa’da yetersiz olup hayati önem arz etmektedir. 

C.1.2.3. Isınmada Kullanılan Yakıtlar 

İlde ısınmada sobalarda odun, kömür, likid petrol gazı, motorin, kaloriferlerde 

fuel-oil ve kömür kullanılmaktadır. İlde kışların ılık geçmesi nedeniyle ısınmada yoğun 

olarak elektrik enerjisi kullanımı da söz konusudur. İlimizde kullanılan yakıtların cins ve 

miktarları Tablo-C.26’da verilmiştir. 

Yakıtın 

Cinsi 

Tablo-C.26. İlimizde Kullanılan Yakıtların Cins ve Miktarları 

Evsel Isıtmada 

Tüketilen 

(ton) 

2002 2003 2004 

Sanayide Evsel Isıtmada Sanayide Evsel Isıtmada 

Tüketilen Tüketilen Tüketilen Tüketilen 

(ton) 

(ton) 

(ton) 

(ton) 

Sanayide 

Tüketilen 

(ton) 

İthal Kömür 12.576 15.548 11.228 --- 11.228 22.087 

Yerli Kömür 8.305 825 5.727 2.430 5.727 3.818 

Taş Kömürü 5.863 13.420 2.024 --- 2.030 --- 

Briket Kömürü --- --- 510 --- 510 --- 

Fuel-Oil(6 Nolu) 4.589 2.052 --- 5.085 --- 6.000 

Fuel-Oil(Kal-Yak) 3.030 6.243 5.738 --- 7.738 --- 

LPG 8.182 591 8.100 1.000 7.600 1.000 

Motorin 3.782 179 3.850 200 3.800 250 

Odun 51.123 --- 43.429 --- 40.450 --- 

Diğer(Tezek vb.) 25.613 546 24.320 --- 22.300 --- 

İl Mahalli Çevre Kurulunda alınan kararlar doğrultusunda kükürt oranı yüksek, 

kalori değeri düşük kömür ve yakıtların yasaklanması neticesinde ilde önem arz edecek 

hava kirliliği oluşmamaktadır. 

İl sınırlarımız içinde doğalgazın kullanımı ile ilgili Adıyaman-Diyarbakır Doğalgaz 

Boru Hattı için ÇED Olumlu Kararı alınmış ve proje için inşaat çalışmalarına başlanmıştır. 

Söz konusu projenin tamamlanması ile ilimizde doğalgazın kullanımına başlanacaktır. 

İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Denetleme Ekipleri düzenli olarak kontrolleri 

yapmakta, standartlara uygun yakıtlara satış izin belgesi verilmekte, yasaklanmış yakıtların 

kullanımı önlenmekte ve il dışına çıkarılması sağlanmaktadır. 

C.1.2.4. Endüstriyel Emisyonlar 

İlde endüstriyel tesisler fazlaca bulunmamakta olup, henüz yoğunlaşmaya 

başlamamıştır. GAP ile birlikte tarım ağırlıklı sanayi tesisleri 1. Organize Sanayi Bölgesi 

ve Akçakale Yolu’nda kurulmaya başlamıştır. 2. Organize Sanayi Bölgesinin kurulma 

çalışmaları devam etmektedir. Endüstriyel Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü 

Yönetmeliğine tabi tesislerin emisyon izin belgeleri almaları için çalışmalar başlatılmıştır. 

Emisyon izni için müracaat eden kuruluşların emisyon ölçümleri yetkili 

kuruluşlarca yapılmakta olup, Endüstriyel Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü 

Yönetmeliğinde belirtilen standart değerlere uygun olup olmadığı İl Çevre ve Orman 

Müdürlüğünce değerlendirilmektedir. 2005 yılı sonu itibarı ile Şanlıurfa genelinde emisyon 

30



izin belgesi alan işletmelerin sektörsel dağılımları ve sayıları ile ilgili veriler Tablo C.27’de 

verilmiştir. 

Tablo-C.27. Emisyon İzin Belgesi Alan Tesislerin Sektörsel Dağılımları 

İzin Alan Tesis Sayısı 

EKHKKY Ek–3 de Yer Alan İzne Tabi Tesislerin Sektörsel İsimleri A Grubu B Grubu 

01-Isı Üretimi, Maden Enerji --- --- 

02-Taş, Toprak, Cam Seramik Ve Yapı Malzemeleri --- 18 

03-Çelik Demir ve Diğer Metallerin Üretilmesi ve İşlenmesi 1 1 

04-Kimyasal Ürünler, Tıbbi İlaçlar, Mineral Yapıların Rafinesi 1 1 

05-Organik Maddelerle Yüzeylerin Muamelesi, Profil Biçimindeki Plastik 

Malzemelerin Üretimi, Plastik Maddeler ve Reçinelerin Diğer İşleme Biçimleri --- --- 

06-Odun ve Selüloz --- --- 

07-Besin Maddeleri, İçkiler, Yemler ve Tarımsal Ürünler --- 15 

08-Artık Maddelerin Değerlendirilmesi ve Ortadan Kaldırılması --- --- 

09-Maddelerin Depolanması, Doldurma ve Boşaltma 3 127 

10 –Diğerleri --- 2 

TOPLAM 5 164 

C.1.2.5. Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar 

İlimiz plakasına kayıtlı araçların cins ve miktarları Tablo-C.28’de verilmiştir. 

Araçların egzozlarında kaynaklanan hava kirliliğinin asgari seviyeye düşürülmesi için İl 

Çevre ve Orman Müdürlüğü ile Çevre Koruma Vakfı müştereken emisyon kontrolleri 

yapmaktadır. Bunun için üç adet sabit ve bir adet mobil olmak üzere toplam dört adet 

Egzoz Emisyon Ölçüm İstasyonu kurulmuştur. İstasyonlarda ve yol kontrollerinde 4 adet 

benzinli, 3 adet dizel olmak üzere toplam 7 adet egzoz emisyon ölçüm cihazı 

kullanılmaktadır. 

ARAÇ 

CİNSİ 

Tablo-C.28. İlimize Kayıtlı Araçların Cins ve Miktarları İle Egzoz Emisyon Ölçümü Yapılan Araç Sayısı 

ARAÇ 

SAYISI 

2002 2003 2004 2005 

EGZOZ 

EGZOZ 

EGZOZ 

EMİSYON 

EMİSYON 

EMİSYON 

ÖLÇÜMÜ ARAÇ ÖLÇÜMÜ ARAÇ ÖLÇÜMÜ ARAÇ 

YAPILAN SAYISI YAPILAN SAYISI YAPILAN SAYISI 

ARAÇ 

ARAÇ 

ARAÇ 

SAYISI 

SAYISI 

SAYISI 

EGZOZ 

EMİSYON 

ÖLÇÜMÜ 

YAPILAN 

ARAÇ 

SAYISI 

Otomobil 31.738 37.255 41.929 43.489 

Minibüs 2.858 3.364 3.103 3.436 

Midibas --- --- --- --- 

Otobüs 1.160 1.161 808 843 

Kamyon 13.251 13.606 9.839 10.220 

Traktör 16.077 18.177 19.213 20.207 

Kamyonet 2.977 3.686 5.335 6.723 

Motorsiklet 16.667 16.995 23.973 26.248 

Diğer 1.267 1.616 3.840 4.306 

Toplam 85.995 34.319 95.860 36.109 108.040 23.333 117.472 41.000 

İlimiz Merkez Akçakale Yolu üzeri 8. Km.’de faaliyette bulunan 1 adet hava alanı 

mevcut olup, GAP Uluslar arası Hava Limanı inşaatı çalışmaları devam etmektedir. 

Şanlıurfa Havaalanı uluslar arası uçuşlara kapalı olduğundan transit uçuşlar 

31



yapılmamaktadır. Şanlıurfa Havaalanından haftalık olarak İstanbul ve Ankara’ya tarifeli 

seferler yapılmaktadır. Türk Hava Yolları ve diğer havayollarının ilimizde yapmış 

oldukları seferler ile ilgili veriler Tablo-C.29’de verilmiştir. 

Tablo-C.29. İlimizdeki Hava Alanına İnen-Kalkan Uçak Sayısı ve Gelen Giden Yolcu Sayısı 

İnen -Kalkan Uçak Sayısı 

Gelen-Giden Yolcu Sayısı 

Aylar 

2003 2004 2005 2003 2004 2005 

OCAK 56 46 46 1425 2811 2985 

ŞUBAT 21 64 46 601 3052 3053 

MART 30 60 55 831 3014 140 

NİSAN 10 65 62 326 4180 3649 

MAYIS 89 59 93 2304 843 6109 

HAZİRAN 70 4 56 2560 --- 3744 

TEMMUZ 58 30 48 2629 683 3227 

AĞUSTOS 63 43 58 2399 1696 3071 

EYLÜL 54 50 56 2621 2479 3862 

EKİM 56 34 59 3055 2359 2920 

KASIM 52 47 54 2346 2477 3172 

ARALIK 46 54 46 2529 2909 2979 

TOPLAM 605 556 679 23.616 26.503 38911 

İstanbul-Şanlıurfa-İstanbul seferi yapan THY Uçakları(Geliş-Gidiş) : 3700*2=7.400 Litre Jet A1 yakıtı 

tüketmektedir. 

Ankara-Şanlıurfa-Ankara seferi yapan THY Uçakları(Geliş-Gidiş) : 2500*2=5.000 Litre Jet A1 yakıtı 

tüketmektedir. 

C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları 

C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman 

Isınmada kullanılan yakıtlardan kaynaklanan SO 2 (kükürtdioksit), PM (partikül 

madde) emisyonları ile araçların egzoz gazlarından kaynaklanan SO 2 , Azotdioksit, 

Karbonmonoksit. Hidrokarbonlar ve Kurşun Emisyonları hava kirliliğine neden 

olmaktadır. 

İlimizde işletme ve tesislerin baca gazı ölçümleri Çevre Koruma Vakfı 

Başkanlığına ait cihaz ile Müdürlüğümüz elemanlarınca yapılmaktadır. 

İl merkezinde hava kirliliğini tespit eden İl Sağlık Müdürlüğüne ait cihaz arızalı 

olduğundan Nisan 1999’dan itibaren hava kirliliği ölçümleri yapılmamaktadır. İlimizde 

hava kirliliğinin ölçülmesi amacıyla hava kirliliği ölçüm istasyonun kurulması 

çalışmalarına başlanmış olup, bu çalışmalar devam etmektedir. 

1998 ve 1999 yılı Kükürtdioksit ile ilgili veriler Tablo C.30 ve Tablo-C.31’de 

verilmiştir. 

C.2.2. Partikül Madde Emisyonları 

1998 ve 1999 yılı Partikül Madde ile ilgili veriler Tablo-C.30 ve Tablo-C.31’de 

verilmiştir. 

32



Tablo-C.30. 1998 Yılına Ait Hava Kalitesi Parametrelerin Değerleri 

HAVA KİRLETİCİ 

PARAMETRELERİN İSTATİSTİĞİ 

Ocak 

Şubat 

Mart 

Nisan 

Mayıs 

Haziran 

Temmuz 

Ağustos 

Eylül 

Ekim 

Kasım 

Aralık 

Aylık Ortalama Değer 203 85 47 42 30 22 112 55 

Max. Aylık Değer 221 176 93 71 42 33 190 96 

SO2 Max. Değer Tarihi 27 16 26 23 8 6 Ölçüm 3 13 

mgr/m 3 Min Aylık Değer 152 32 16 22 20 10 Yapılmadı. 58 32 

Min Değer Tarihi 25 1 1 15 30 30 19 17 

Ölçüm Yapılan Gün Sayısı 7 28 31 30 31 30 

30 31 

Aylık Ortalama Değer 84 60 29 77 66 10 107 99 

Max. Aylık Değer 151 162 60 108 100 36 Ölçüm 180 145 

PM Max. Değer Tarihi 28 10 1 5 10 1 Yapılmadı. 24 24 

mgr/m 3 Min Aylık Değer 34 14 5 48 32 0 

28 45 

Min Değer Tarihi 25 13 23 30 31 7 18 17 

Ölçüm Yapılan Gün Sayısı 7 28 31 30 31 30 30 31 

Tablo-C.31. 1999 Yılına Ait Hava Kirletici Parametrelerin Değerleri 

HAVA KİRLETİCİ 

PARAMETRELERİN 

İSTATİSTİĞİ 

Ocak 

Şubat 

Mart 

Nisan 

Mayıs 

Haziran 

Temmuz 

Ağustos 

Eylül 

Ekim 

Kasım 

Aralık 

Aylık Ortalama Değer 53 58 71 

Max. Aylık Değer 85 131 158 

SO2 Max. Değer Tarihi 13 17 17 

mgr/m 3 Min Aylık Değer 24 17 32 

Min Değer Tarihi 29 26 23 

Ölçüm Yapılan Gün Sayısı 31 28 31 

Aylık Ortalama Değer 52 80 58 

Max. Aylık Değer 105 188 152 

PM Max. Değer Tarihi 13 2 14 

mgr/m 3 Min Aylık Değer 20 30 22 

Min Değer Tarihi 1 23 29 

Ölçüm Yapılan Gün Sayısı 31 28 31 

Ölçüm Yapılmadı. 

Ölçüm Yapılmadı. 

C.2.3. Karbondioksit Emisyonları 

Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliğinde Karbon Monoksit için verilen Kısa 

Vadeli Sınır Değeri 10.000 mgr/m 3 , Uzun Vadeli Sınır Değeri 30.000 mgr/m 3 ’dır. Sabit ve 

hareketli kaynaklardan verilen CO miktarı ile ilgili bir veriye ulaşılmamıştır. 

C.2.4. Azotoksit(No x ) Emisyonları 

Nitrojen oksitleri ile ilgili bir veriye ulaşılmamıştır. 

33



C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları 

Hidrokarbon ve kurşun emisyonları ile ilgili bir veriye ulaşılmamıştır. 

C.3. Atmosferik Kirlilik 

C.3.1. Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileri 

İlimizde ozon tabakasına zararlı bir faaliyete rastlanılmamıştır. 

C.3.2. Asit Yağmurlarının Etkileri 

Asit yağmurlarının etkileri ile ilgili herhangi bir veriye ulaşılmamıştır. 

C.4. 

Hava Kirleticileri Çevreye Olan Etkileri 

C.4.1. Doğal Çevreye Etkisi 

C.4.1.1.Su Üzerindeki Etkileri 

Bu konu ile ilgili herhangi bir veriye ulaşılamamıştır. 

C.4.1.2.Toprak Üzerindeki Etkileri 


C.4.1.3.Flora ve Fauna Üzerindeki Etkisi 


C.4.1.4. İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkisi 


C.4.2. Yapay Çevreye(Görüntü Kirliliği Üzerine) Etkileri 


K A Y N A K L A R : 

1- Şanlıurfa İl Çevre Durum Raporu–2004 

2-İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Çalışmaları–2005 

3-Meteoroloji Bölge Müdürlüğü Verileri–2005 

4-DSİ XV. Bölge Müdürlüğü Verileri–2005 

5-DHMİ Genel Müdürlüğü Şanlıurfa Meydan Müdürlüğü Verileri–2005 

6-İl Emniyet Müdürlüğü Verileri–2005 

7-Şanlıurfa Çevre Koruma Vakfı Başkanlığı Verileri–2005 

34



(D), SU 

D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı 

D.1.1. Yer Altı Suları 

Şanlıurfa İl sınırları içerisindeki mevcut yeraltı suyu havzalarının yerleri, 

kapasiteleri ve kalitesine ilişkin bilgiler Tablo-D.1’de verilmiştir. Bu yeraltı suları yağıştan 

ve yüzeysel akıştan süzülmeyle oluşmaktadır. 

Havza Adı 

Tablo-D.1. İlimizdeki Yeraltı Suyu Havzalarının İsimleri, Kapasiteleri ve Kalitesi 

Rezervi 

(hm 3 /yıl) 

Drenaj 

Alanı 

(m 2 ) 

Organik 

Madde 

(mg/l) 

Yeraltı Suyu Kalitesi 

pH Sertlik Fs o Tuzluluk 

(*) 

Viranşehir-Ceylanpınar 622.3 3782 0.88-7.12 6.25-8.5 13-44.5 C 2 S 1 -C 3 S 1 

Tektek Dağı 52.5 957 0.88-7.12 6.25-8.5 13-44.5 C 2 S 1 -C 3 S 1 

Harran 360 5022 0.4-7.6 7.1-8.3 15-30 C 2 S 1 -C 3 S 1 

Suruç 50 1378 0.56-3.3 7.3-8.4 11.5-27.5 C 2 S 1 

Birecik 3.5 584 ~0.96 ~8.2 ~17.5 C 2 S 1 

Halfeti 7 1041 ~0.8 ~6.5 ~16.7 

Yaylak(Baziki) 13.4 584 ~1.2 ~7.4 ~17.7 C 2 S 1 

Bozova 5.2 500 ~2.2 ~7.3 18 

Hilvan 66.9 2444 ~0.8 ~7.8 ~14.5 C 2 S 1 

Siverek 22 1455 ~0.6 ~7.6 ~18 C 2 S 1 

(*) ABD Tuzluluk Laboratuarı Diyagramına göre sınıfı :C 2 S 1 

Şanlıurfa il genelinin içme ve kullanma amaçlı su ihtiyacı; mevcut barajlar, yeraltı 

suları ve göletlerden karşılanmaktadır. Uzun yıllar kuraklık, yağışların yeterli olmaması ve 

derin su kuyuları vasıtasıyla sulu tarım yapılması nedeniyle yeraltı su seviyesinde düşmeler 

olmuş, bazı derin su kuyuları çalışmaz hale gelmiştir. 1995 yılında Şanlıurfa Tünellerinin 

faaliyete geçmesiyle Atatürk Barajı’ndan ovaya su verilmiş böylelikle ilk etapta yüzlerce 

köyde sulu tarıma geçilmiş ve ovadaki taban su seviyesi ve yeraltı su seviyesi yükselmeye 

başlamıştır. Şanlıurfa İl merkezinin içme suyu ihtiyacı eskide 16 adet derin kuyudan ve 

Atatürk barajı Şanlıurfa tünellerin çıkış ağzında alınan su ile Şanlıurfa Belediyesi 

tarafından yapılmış olan içme suyu pompajı ve arıtma tesisinde sağlanmaktadır. Şehir 

merkezinin uzun yıllar içme ve kullanma suyu problemi giderilmiştir. Şanlıurfa’daki yeraltı 

suyu potansiyeli ve dağılımı Tablo-D.2’de verilmiştir. 

Tablo-D.2. Şanlıurfa’daki Yeraltı Suyu Potansiyeli ve Dağılımı 

Ova Adı 

YAS Rezervi 

YAS Tahsisi 

(hm 3 /yıl) 

(hm 3 /yıl) 

Mardin-Ceylanpınar 1287 345.92 

Harran 360 284.74 

Siverek-Hilvan 110 20.68 

Suruç 50 30.08 

Bozova-Yaylak 34 8.56 

Birecik-Halfeti 4 3.23 

Toplam 

1845 hm 3 /yıl 

Not: Harran Ovasında, Şanlıurfa tüneli vasıtasıyla yapılan yüzey sulaması sonucu tahsis edilen rezervin büyük bir kısmı 

Kullanılmamaktadır. 

35



D.1.2. Jeotermak Kaynaklar 

Kaarali Kaplıcaları: Şanlıurfa merkez ilçeye bağlı Karaali köyünün doğusunda 

açılan su sondaj kuyularından 45–50 C 0 de sıcak su çıkmaktadır. Sıcak suyun, yağış 

sularının süzülerek derinlerde jeotermik gradiyan etkisi ile ısınması sonucu oluştuğu 

düşünülmektedir. Sondaj kuyularından elde edilen sıcak sular yöredeki kaplıca ve seralarda 

kullanılmaktadır. Yapılan etütler sonucunda bölgede 90.000 dekarlık bir alanın sıcak su 

rezervini kapsadığı tespit edilmiştir. 

İstanbul Üniversitesi Tıbbi Ekoloji ve Hidro-Klimatoloji Araştırma ve Uygulama 

Merkezi Hidroloji ve Biyoloji Laboratuarlarında yapılan kimyasal ve biyolojik 

incelemelere göre; su hipertermal (49.1º), akratotermal (total mineralizasyon 1gr/lt.nin 

altında), kükürtlü (eşik değer üstünde 1.58ppm hidrojen sülfür) bir su özelliğini taşımakta 

olduğu tesbit edilmiştir. 

Termomineral kaynak, kükürtlü kaynak olarak Almanya’ daki Oberdof Kaplıcası 

(H 2 S 1,1ppm) ve Akratotermal su olarak, Bursa Askeri Hastane Kaplıcası suyuna 

benzemektedir. 

Suyun debisi 70-80lt/sn’ dir. 

Kaplıca Otel Tesisleri ve Kapalı Havuz Tesisleri İl Özel İdaresi tarafından yapılmış 

olup, 34 odalı 68 yataklıdır. 150.000 m 3 /saat sıcak su kapasitelidir. 1997 yılında hizmete 

açılmıştır. 54 daireden oluşan bir apart otel de Şubat 2000 'de hizmete açılmıştır. 

Kaplıca suyunun tedavisinde etkili olduğu hastalıklar aşağıda verilmiştir: 

a-Hareket Sistemi Hastalıkları 

b- Sinir Hastalıkları 

c-Psikosomatik Hastalıklar 

d-Dolaşım Sistemi Hastalıkları 

e-Deri Hastalıkları 

f-Jinekolojik Hastalıklar 

g-Şeker Hastalıkları 

h-Yüz Kırışıkları 

j-Rinit, farenjit, larenjit, kronik bronşit ve bronşektazi 

Karaali Kaplıcalarının suyu içildiğinde; metal zehirlenmeleri, hiperürsemi, diabet 

mellitus, idrar yolu iltihabi, böbrek taşı proflaksisi gibi hastalıklara fayda vermektedir. 

D.1.3. Akarsular 

İlmiz sınırları dahilinde irili ufaklı bir çok akarsu bulunmaktadır Özelikle bu 

akarsular içinde en önemlisi Fırat Nehri’dir. Akarsular ile ilgili bilgiler konu başlıkları 

şeklinde aşağıda açıklanmıştır. 

Fırat Nehri Havzası: Siverek ilçesinin Dağbaşı Nahiyesi’ne bağlı Maktelen Geçidi 

civarında Şanlıurfa il sınırlarına giren Fırat Nehri, Gaziantep ile sınırı boyunca devam edip 

Suriye topraklarına geçmektedir. Birecik ilçesindeki debisi 1500 m 3 /sn’dir. Su kalitesine 

ilişkin parametrelere ulaşılamamış olmakla beraber, Şanlıurfa il merkezi, Halfeti ve Birecik 

36



İlçeleri ile birlikte Gaziantep’e bağlı Nizip ilçesi de içme ve kullanma suyunu bu nehir 

üzerinde bulunan baraj göllerinden temin etmektedir. 

Fırat nehrinin üzerinde Siverek ve Hilvan ilçe sınırları dahilinde Adıyaman iline 

ulaşım sallar ve feribotlarla sağlanmaktadır. Türkiye’nin en uzun köprülerinden birisi olan 

Birecik Köprüsü bu nehir üzerindedir. Ayrıca yöre halkı tarafından ekonomik amaçlı balık 

avcılığı ve tarımsal sulamada yapılmaktadır. 

Cülap Suyu: Şanlıurfa’nın Kabahaydar Bucağı’na bağlı Edene Köyü ile Diphisar 

Bağlarından çıkar. Daha sonra bir iki kaynak daha aldıktan sonra Cülap Suyu adını alır. 

Uzunluğu 60 km’dir. Bunların dışında pek fazla önemli olmamakla beraber Habur, 

Karakoyun, Aligör, Yukarı Koymat, Gölpınar, Çamurlu, Belik, Cavsak, Karaköprü ve 

Tülmen dereleri bulunmaktadır. DSİ XV Bölge Müdürlüğü Tarafından Ölçülen 

Akarsuların Adları, bulundukları Yerler ve Ortalama Debileri Tablo D. 3 de verilmiştir. 

D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar 

İlimiz merkezindeki Balıklı göl olarak bilinen Halill’ür-Rahman ve Anzılha Gölleri 

ile Edene ve Büyük göller doğal olarak oluşmuştur. Atatürk, Birecik ve Hacıhıdır Baraj 

Gölleri ise suni olarak oluşturulmuş göllerimizdir. Bu baraj göllerinden elektrik üretimi, 

içme ve kullanma suyu ile tarımda sulama suyu olarak faydalanılmaktadır. Bu göllere 

ilişkin kalite parametrelerine ulaşılamamıştır. 

Halil-Ür Rahman Gölü: Uzunluğu 150 m ve eni 30 m ebadında olup ve derinliği 

1–3 m arasında değişmektedir. İçerisinde Şanlıurfa’yı temsil eden balıklar yaşamaktadır. 

Bu balıklar sazan cinsinden olup, efsanelere konu olmuşlardır. Suyu ile ilgili ölçümler 

Tablo -4’de verilmiştir. 

Aynızeliha Gölü: Bu göl de Gölbaşı civarındadır. 50x30 m ebadında olup, derinliği 

1–3 m arasında değişmektedir. İçindeki balıklar, tıpkı Halil-ür Rahman Gölü’nde balıklar 

gibi efsanelere konu olmuştur. Suyu ile ilgili ölçümler Tablo-5’de verilmiştir. 

Tablo-D.3. Şanlıurfa’daki Akarsuların Potansiyeli ve Debileri 

S.No Akarsu Adı Debisi (m 3 /s) Yıllık Su Potansiyeli(hm 3 ) 

1 Sırrın Deresi / Şanlıurfa 0.079 2.491.344 

2 Hamdun Çayı / Hilvan 0.424 13.371.264 

3 Kahnik Deresi / Bozova 0.114 3.595.104 

4 Hacıhıdır Deresi / Siverek 0.660 20.813.760 

5 Hacıkamil Deresi / Siverek 1.024 32.292.864 

6 Özenpınar Kaynağı / Siverek(Yağış anında akışa geçer) - - 

8 Karahisar Deresi / Viranşehir(Yağış anında akışa geçer) - - 

9 Kartal Deresi / Viranşehir - - 

10 Abanköy Deresi / Viranşehir(Yağış anında akışa geçer) - - 

11 Arıcan AGİ /Akçakale(Ana Tahliye Kanalı Suları Dahil) 13.036 411.103.296 

12 Aslanbaba Deresi /Ceylanpınar(Yağış anında akışa geçer) - - 

13 Aliyetelli Deresi/Ceylanpınar(Yağış anında akışa geçer) - - 

14 Büyük Dere / Ceylanpınar - - 

15 Gölyatağı Deresi/Ceylanpınar(Yağış anında akışa geçer) - - 

16 Habur Deresi / Ceylanpınar 0.223 7.032.528 

17 Akbulut Deresi/Ceylanpınar(Yağış anında akışa geçer) - - 

Not: Tabloda belirlenen akarsu kaynakları çiftçilerce tarla ve bahçe sulamasında kullanılmaktadır 

37



Tablo-D.4. Halillürrahman Göl Suyunun Analiz Sonuçları ve Ötrofikasyon Kontrol Sınır Değerleri 

Ölçüm Yapılan Parametreler 

1. Ölçüm 

02.12.2005 

2.Ölçüm 


3. Ölçüm 


4.Ölçüm 


ORTALAA 

DEĞERLER 

Su Kirliliği. Kontrol 

Yönetmeliğinde verilen Doğal 

Koruma Alanı ve Rekreasyon 

amaçlı Göller, Göletler ve Baraj 

Haznelerinin örofikasyon Kontrol 

Sınır Değerleri 

Tablo -2 

PH 8.35 8.48 8.58 8.64 8.51 6,5–8,5 

t c 18.60 18.10 17.80 16.90 17.85 ------ 

ÇO mg/L 6.75 6.90 7.08 7.08 6.95 7,5 

AKM mg/L 2 2 5 

KOİ mg/L 31 31 3 

Toplam Koliform Sayısı 100 ml ---- ---- 1000 

Toplam Azot mg/L 0.200 0.200 0,1 

Toplam Fosfor 0.109 0.109 0,005 

Tablo-D.5. Anzılha Göl Suyunun Analiz Sonuçları ve Ötrofikasyon Kontrol Sınır Değerleri 

Ölçüm Yapılan Parametreler 

1. Ölçüm 


2.Ölçüm 


3. Ölçüm 


4.Ölçüm 


ORTALAA 

DEĞERLER 

Su. Kirliliği Kontrol 

Yönetmeliğinde verilen Doğal 

Koruma Alanı ve Rekreasyon 

amaçlı Göller, Göletler ve Baraj 

Haznelerinin ötrofikasyon Kontrol 

Sınır Değerleri 

Tablo -2 

PH 8.40 8.52 8.67 8.67 8.56 6,5–8,5 

t c 18.80 18.05 17.60 16.90 17.83 ------ 

ÇO mg/L 6.73 6.67 6.90 6.90 6.80 7,5 

AKM mg/L 2 2 5 

KOİ mg/L 31 31 3 

Toplam Koliform Sayısı 100 ml ---- ---- 1000 

Toplam Azot mg/L 0.200 0.200 0,1 

Toplam Fosfor 0.109 0.109 0,005 

Barajlar 

Atatürk Barajı: Yurdumuzda yapımı tamamlanan en büyük barajdır. Kaya dolgu 

tipindedir. Nehir tabanından yüksekliği 167 m olan Atatürk Barajı, dünyada dolgu 

tipindeki barajlar arasında dokuzuncu, gövde dokusu bakımından üçüncü ve baraj gölünde 

biriktirecek su hacmi bakımından ise on beşinci sırada yer almaktadır. 

Şanlıurfa-Harran-Ceylanpınar ve Mardin Ovalarına 26.400 m uzunluğundaki iki 

adet T 1 -T 2 tünelleriyle su akıtılacaktır. Bu tünellerin her biri 7.62 m çapında olup, T 1 tüneli 

faaliyete geçmiş olup, T 2 tüneli de en kısa süre içerisinde faaliyete geçecektir. 

Atatürk Barajının yüzölçümü 817 km’dir. Minimum depolama hacmi 37.7 km 3 ’tür. 

Toplam depolama hacmi ise 48,7 km 3 ’tür. 

Atatürk Barajından enerji üretimi sulamadan önce 8.9 X 10 9 Kwh/yıl, sulamadan 

sonra 8.1X10 9 Kwh/yıl’dir. 

Barajlardan sulama amaçlı kullanılan su miktarı, Yaslıca Tünellerinden 21.17 m 3 /sn 

Şanlıurfa Tünellerinin 21.17 m 3 /sn’dir. Baraj gölü çevresindeki sulamalarla birlikte toplam 

38



882.380hk alan sulanacaktır. Atatürk Barajı ve Hidroelektrik Santralı hakkında teknik 

bilgiler de Tablo-D.6’de ve Atatürk Barajı ile ilgili bilgiler ve Atatürk Barajından bir 

görünüm Şekil-D.1’de verilmiştir. 

Tablo-D.6: Atatürk Barajı ve Hidroelektrik Santralı Hakkında Teknik Bilgiler 

Amaç 

Sulama ve Enerji 

Drenaj Havzası 92.338 km 2 

Yıllık Ortalama Su Akışı 26.654 milyar m 3 

Barajın Tipi 

Kaya Dolgu 

Atatürk Barajı Karakteristikleri 

Drenaj alanı (km 2 ) 92338 

Drenaj alanı (km 2 ) 226.54 

Baraj Tipi 

Kil çekirdekli, Kaya dolgu 

Amacı 

Sulama Enerji, İçme suyu 

Talveg Kotu 380.00 

Min İşl. Kotu 526.00 

Max. İşl. Kotu 542.00 

Taşkın Kotu 544.15 

Kret Kotu 594.00 

Min. Su dep. Hacmi (km 3 )(526 37.700 

kotunda) 

Fay. Dep. Hacmi (km 3 ) 11.000 

Top. Depo hacmi (km 3 ) 48.700 

Göl Alanı (km 2 ) (542 kotunda) 817.00 

Talvegten Yüksekliği (m) 169.00 

Gövde Dolgu Hacmi (hm 3 ) 84.500 

Kret Genişliği (m) 15.00 

Kret Uzunluğu (m) 1664.00 

Santral Karakteristikleri 

Kurulu Güç (MW) 2400 

Ünite Sayısı (adet) 8 

Ünite Gücü (MW) 300 

Yıllık Enerji Üretimi 

Sulama Öncesi 8900 

Urfa-Harran Sulamalarından sonra 8100 

Bütün sulamaların gelişmesinden 600 

sonra 

Su alma yapısı 

Sağ sahilde 70.00 metre yükseklik ve yaklaşık 200.000 metre uzunlukta ve 

toplam hacmi 630 bin m 3 olan beton bir yapıdır. 

Cebri Borular 

8 adet ve her gün 7.25 m çapında8 adet ve her gün 7.25 m çapında m’dir. 

Vanalar 

Her biri 7.25m çapında, 8 adet kelebek vanadır. 

Türbin Jeneratör Grup Adedi 8 

Hidrolik Türbin Tipi 

Düşük eksenli, orta hızlı Fransic 

Her bir Grubun Gücü 

300.000 kilovat 

Toplam Kurulu Güç 

2 milyon 400 bin kilovat 

Yıllık Enerji Üretimi 

8.9 milyar kilovat saat, 1.43 milyar dönüm arazinin sulanmasından sonra 

yıllık üretim 8.1 milyar kilovat saat. 

Jeneratörler 8 adet olup her birinin gücü 315.000 kilovolt amper, çıkış gerilimi 15.000 

volt, frekansı 50 hertz ve devir adedi 150 d/dk’dır. 

Şalt 8 Şeması 

Sol sahilde 517.50 m kotta 70.000 m 2 saha üzerinde inşaa edilecek santral ile 

şalt sahası arasında 4 adet enerji nakil hattı inşaa edilecek; toplam hat 

uzunluğu 10 km’dir. 

Not: Baraj suyu kirliliği, akarsu ve göl kirliliği ile ilgili olarak bu güne kadar henüz bir çalışma yapılmamıştır. 

39



Atatürk Barajı 

Barajın Yeri 

Şanlıurfa ili Bozova ilçesinin 

takriben 24 km kuzeybatısında 

Akarsuyu 

Fırat 

Amacı 

Sulama, Enerji ve İçme suyu 

İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1981 – 1992 

Gövde dolgu tipi Kil çekirdekli kaya dolgu 

Gövde hacmi 84,5 hm 3 

Yükseklik (talvegden) 169 m 

Normal su kotunda göl 

hacmi 

48 700 hm 3 

Normal su kotunda gölalanı 817 km 2 

Sulama alanı -- 

Güç 

2 400 MW 

Yıllık Üretim 

8 900 GWh 

Şekil-D.1.Atatürk Barajından Bir Görünüm ve Barajı ile İlgili Veriler 

Birecik Barajı: Fırat Nehri üzerinde inşaa edilmiş olup kaya dolgu tipindedir. 

Enerji ve sulama amaçlı olarak inşaa edilmiştir. Birecik Barajı ile ilgili teknik bilgiler ve 

Birecik Barajından bir görünüm Şekil-D.2’de verilmiştir. 

Birecik Barajı 

Barajın Yeri Şanlıurfa ili Birecik ilçesi 

Akarsuyu 

Fırat 

Amacı 

Sulama ve Enerji 

İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1993 – 2000 

Gövde dolgu tipi 

Beton + kaya 


Yükseklik (talvegden) 

53,50 m 

Normal su kotunda göl hacmi 1 220. 20 hm 3 

Normal su kotunda göl alanı 56, 25 km 2 

Sulama alanı 

92 700 ha 

Güç 

672 MW 


2 518 GWh 

Şekil-D.2.Birecik Barajından Bir Görünüm ve Birecik Barajı ile İlgili Veriler 

Karkamış Barajı: Güneydoğu Anadolu Projesi’nin bir bölümünü teşkil eden, sınır 

Fırat Projesi’nin ikinci ünitesi olan Karkamış Barajı ve HES Tesisi, Fırat Nehri üzerinde, 

Suriye Sınırı’na 4.5 km. mesafede, kil çekirdekli dolgu tipinde ve Türkiye’de nehir santrali 

tanımıyla gerçekleştirilen ilk uygulamadır. 189 MW Kurulu gücündeki santralin yılda 

652,5 GWh enerji üretmesi hedeflenmiştir. Enerji üretmekte olan barajın, baraj rezervuar 

alanı sağ ve sol sahil koruma seddeleri de yapılarak, 336 m. kotunda olan baraj gölünün 

işletme kotu 340 m.’ye çıkarılarak, baraj gölü altında kalan mesken ve 433 hektar tarım 

arazisinin korunması amaçlanmıştır. Yüksel İnşaat’ın; Temelsu ve Avusturya firmaları Va 

Tech Elin, Voith Hydro, Verbundplan ile uluslararası konsorsiyum oluşturarak inşasını 

gerçekleştirdiği Karkamış Barajı ve HES Tesisi’nin kret kotu 344 m., kret uzunluğu 1,647 

m., toplam dolgu hacmi 2,100,000 m³’tür. Boru (bulb) tipindeki türbinlerin herbirinin gücü 

32 MW’dır. Karkamış Barajı ile ilgili teknik bilgiler ve Karkamış Barajından bir görünüm 

Şekil-D.3’de verilmiştir. 

40



Karkamış Barajı ve HES 

Barajın Yeri 

Akarsuyu 

Amacı 

Gaziantep 

Fırat 

Enerji + Taşkın 

Kontrol 

İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1996 – 2000 


Zonlu Dolgu 

Gövde hacmi 2.10 hm 3 

Yükseklik (talvegden) 

21.20 m 

Normal su kotunda göl hacmi 157.00 hm 3 

Normal su kotunda gölalanı 28.40 km 2 

Sulama alanı 

Güç 

- ha 

189 MW 


653 GWh 

Şekil-D.3.Karkamış Barajından Bir Görünüm ve Karkamış Barajı ile İlgili Veriler 

Hacıhıdır Barajı: Toprak dolgu tipindedir ve sulama amaçlı olarak Çam çayı 

üzerinde inşaa edilmiştir. Hacıhıdır Barajı ile ilgili bilgiler ve Hacıhıdır Barajından bir 

görünüm Şekil-D.4’de ve Hacıhıdır Barajı ile ilgili teknik bilgiler Tablo-D.7’de verilmiştir. 

Hacıhıdır Barajı 

Şanlıurfa İli Siverek ilçesinin 

Barajın Yeri 

güneyinde bulunan ve Fırat nehrine 

bağlanan şehir çayı üzerinde ilçeye 

13 km uzaklıkta bulunmaktadır. 

Akarsuyu 

Hacıhıdır 

Amacı 

Sulama 

İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1985 - 1989 


Kaya Dolgu 


Yükseklik (talvegden) 36,4 m 

Normal su kotunda göl hacmi 62,60 hm 3 

Normal su kotunda göl alanı 4,40 km 2 

Sulama alanı 

2 080 ha 

Güç -- 

Yıllık Üretim -- 

Şekil-D.4.Hacıhıdır Barajından Bir Görünüm ve Hacıhıdır Barajı ile İlgili Veriler 

Tablo-D.7: Hacıhıdır Barajı Hakkında Genel Bilgiler 

Tipi Kaya Dolgu Sulama Şebekesi Klasik 

Talvekten Yüksekliği 34.60 Anakanal Uzunluğu 19+051 km 

Kret Uzunluğu 737.00 mm Sulama Alanı 2080 ha 

Kret Genişliği 10.00 m Anakanal Başlangıç Debisi 2.477 m 3 /s 

Toplam Depolama Hacmi 52.95 hm 3 Yedek Kanalların Toplam Uzunluğu 11+075 km 

Aktif Depolama Hacmi 46.5 hm 3 Tersiyer Kan. Top. Uzunluğu 40+350 km 

Max. Rezervuar Alanı 314.00 ha Drenaj Kan. Top. Uzunluğu 14+35 km 

Yıllık Ortalama Su Potansiyeli 25.43 hm 3 

41



Şanlıurfa HES: Şanlıurfa HES ile ilgili bilgiler ve Şanlıurfa HES’den bir görünüm 

Şekil-D.5’de verilmiştir. 

Şanlıurfa HES 

Şanlıurfa-Mardin karayolunun 

Yeri 

yaklaşık 10. km'sinde Mardin 

köprüsünün mansabında 

bulunmaktadır. 

Akarsuyu 

Fırat 

Amacı 

Sulama, Enerji 

İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 2001 – 2005 

Santral tipi 

Francis Türbin 

Ünite sayısı 2 

Güç 

52 MW 


124 GWh 

Şekil-D.5. Şanlıurfa HES’den Bir Görünüm ve Şanlıurfa HES ile İlgili Veriler 

D.1.5. Denizler 

İlimizin her hangi bir denize kıyısı bulunmamaktadır. 

D.2. Doğal Drenaj Sistemleri 

A. Akarsular ve Diğer Yerüstü Suları İçin 

İlimiz sınırları içinde bulunan akarsular ve diğer yer üstü suları yıl içinde kurak 

aylarda beslenmemektedir. Mevsimsel olarak (Yaz ve Sonbahar) taşıdıklar su miktarları ve 

su seviyelerinde büyük düşüşler meydana gelmektedir. Bu çerçevede ilimiz sınırları 

dâhilinde bulunan akarsular ve diğer yer üstü suları ile ilgili DSİ XV Bölge Müdürlüğü 

Tarafından Ölçülen Su kaynaklarının Adları, bulundukları Yerler ve Ortalama Debiler. 

Tablo-D. 8’de verilmiştir. 

B. Yeraltı Suları İçin 

Şanlıurfa ili sınırları içinde bulunan jeolojik yapı; Kretase Yaşlı Karbonat İstifi, 

Paleosen Yaşlı Marn (ep), Eosen Yaşlı Kireçtaşı (e,e2), Miyosen Yaşlı Genç Karbonat 

İstifi (m), Miyosen Yaşlı Kil, Pliyosen Yaşlı Kil, Kum ve Çakıl (pl) ve. Pliyosen Yaşlı 

Bazalt (β ) ’ tan oluştuğu için Yeraltı suları yağıştan ve yüzeysel akıştan süzülmeyle 

oluşmaktadır. İlimizde bulunan yeraltı su havzaları ve drenaj alanları Tablo-D.9’de 

verilmiştir. 

42



Tablo-D.8: Şanlıurfa’daki Su Kaynaklarının Potansiyeli ve Debileri 

Sıra No 

Akarsu Adı 

Debisi 

(m 3 /s) 

Yıllık Su 

Potansiyeli 

(hm 3 ) 

1 Diphisar Kaynağı/Şanlıurfa 0.306 9.650.016 

2 Karatepe Kaynağı/Şanlıurfa 0.340 10.722.240 

3 Sırrın Deresi / Şanlıurfa 0.079 2.491.344 

4 Bahçecik Kaynağı/ Hilvan(Atatürk Barajı Kuyruk Suları Altında Kalmıştır) 0.642 20.246.112 

5 Gürgür Kaynağı / Hilvan(Atatürk Barajı Kuyruk Suları Altında Kalmıştır) 0.579 18259344 

6 Hamdun Çayı / Hilvan 0.424 13.371.264 

7 Gölebakan Kaynağı / Hilvan 0.558 17.597.088 

8 Oymaağaç Kaynağı / Hilvan 0.260 8.199.360 

9 Bulaklı Kaynağı / Birecik 0.280 8.830.080 

10 Çiçekalan Kaynağı / Birecik 0.081 2.554.416 

11 Ayran Kaynağı / Birecik 0.026 0.819.936 

12 Fıstıközü Kaynağı / Birecik 0.054 1.702.944 

13 Gözeli Kaynağı / Halfeti 0.169 5.329.584 

14 Kelefiz Kaynağı / Bozova 0.170 5.361.120 

15 İnbaşı Kaynağı / Bozova 0.489 15.421.104 

16 Büyükgöl Kaynağı / Bozova 0.143 4.509.648 

17 Küçükgöl Kaynağı / Bozova 0.071 2.239.056 

18 Kahnik Deresi / Bozova 0.114 3.595.104 

19 Hacıhıdır Deresi / Siverek 0.660 20.813.760 

20 Hacıkamil Deresi / Siverek 1.024 32.292.864 

21 Çamurlu Kaynağı / Siverek 0.262 8.262.432 

22 Bekirağa Kaynağı / Siverek 0.512 16.146.432 

23 Çaylarbaşı Kaynağı / Siverek(Atatürk Barajı Kuyruk Suları Altında Kalmıştır) 1.678 52.917.408,0 

24 Özenpınar Kaynağı / Siverek(Yağış anında akışa geçer) - - 

25 Karahisar Deresi / Viranşehir(Yağış anında akışa geçer) - - 

26 Kartal Deresi / Viranşehir(Yağış anında akışa geçer) - - 

27 Duali Köprüsü / Viranşehir 0.065 2.049.840 

28 Abanköy Deresi / Viranşehir(Yağış anında akışa geçer) - - 

29 Arıcan AGİ /Akçakale(Ana Tahliye Kanalı Suları Dahil) 13.036 411.103.296 

30 Aslanbaba Deresi / Ceylanpınar(Yağış anında akışa geçer) - - 

31 Aliyetelli Deresi / Ceylanpınar(Yağış anında akışa geçer) - - 

32 Büyük Dere / Ceylanpınar(Yağış anında akışa geçer) - - 

33 Gölyatağı Deresi / Ceylanpınar(Yağış anında akışa geçer) - - 

34 Habur Deresi / Ceylanpınar 0.223 7.032.528 

35 Akbulut Deresi / Ceylanpınar(Yağış anında akışa geçer) - - 

Not: Tabloda belirlenen akarsu kaynakları çiftçilerce tarla ve bahçe sulamasında kullanılmaktadır. 

Tablo-D.9:İlimizde Bulunan Havzalar ve Drenaj Alanları 

HAVZA ADI 

DRENAJ ALANI 

( km 2 ) 

Viranşehir-Ceylanpınar 3782 

Tektek Dağı 957 

Harran 5022 

Suruç 1378 

Birecik 584 

Halfeti 1041 

Yaylak(Baziki) 584 

Bozova 500 

Hilvan 2444 

Siverek 1455 

43



D.3. 

Su Kaynakların Kirliliği ve Çevreye Etkileri 

D.3.1. Yer altı Suları ve Kirlilik 

Şanlıurfa İl Sınırları İçerisindeki Yeraltı Suları ile ilgili D.S.İ. 15. Bölge Müdürlüğü 

tarafından yapılan ölçüm sonuçları Tablo-D.1’de verilmiştir. Yeraltı suları yağıştan ve 

yüzeysel akıştan süzülmeyle oluşmaktadır. 

Şanlıurfa Merkez ilçeye bağlı Karaali köyünün doğusunda açılan sondaj 

kuyularından 45–50 o C’de sıcak su çıkmaktadır. Sıcak suyun, yağış sularının süzülerek 

derinlerde jeotermik gradiyan etkisi ile ısınması sonucu oluştuğu düşünülmektedir. 

D.3.2. Akarsularda Kirlilik 

Akarsulardaki kirlilik ile ilgili olarak D.S.İ. 15. Bölge Müdürlüğü tarafından 

yapılan ölçüm sonuçları Tablo-D.10 ve Tablo-D.11’de verilmiştir. 

Akarsuların kirliliğinin önlenmesi için Su Kirliliği Kontrolü Yönetmenliği 

çerçevesinde denetimler yapılıp, ilgililerin gerekli tedbirleri almaları sağlanmaktadır. 

D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik 

Atatürk Baraj gölüne; Adıyaman şehir merkezinin tüm atık suları, Samsat ve Kâhta 

ilçe merkezlerinin atık suları, Şanlıurfa’nın Bozova ilçe merkezinin atık suları direkt deşarj 

edilmektedir. 

Birecik ve Karkamış Baraj göllerine Halfeti ve Birecik ilçe merkezlerinin atık suları 

deşarj edilmektedir. Söz konusu baraj göllerinin suları sınır aşan sular konumundadır. 

Atatürk Baraj gölünden alınan su numunesinin analiz sonuçları Tablo-D.12’de verilmiştir. 

44



Tablo-D.10: Atatürk Barajı Aks Yerlerinde Yapılan Ölçüm Sonuçları 

Simge Birim Parametreler 

A Y L A R 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 

Q m³/sn Debi — — — — 

T °C Sıcaklık 16 20 26 23 

pH 7.73 8.14 8.05 8.16 

EC ymho/cm Elektriksel 

iletkenlik 468 410 412 394 

TDS mg/l Toplam 

çözünen madde 274 262 263 252 

SS mg/l Askıdaki katılar 16.2 4.4 4.6 13.4 

Turb NTU Bulanlıklık 10 5 5 10 

Col Pt-Co Renk 10 5 5 20 

M-Al mg/l,CaCO 3 Toplam 

alkalinite 155 150 155 130 

P-Al mg/l,CaCO 3 Fenolftalein 

alkalinite 0 0 0 0 

Cl mg/l Klorür 26.94 25.66 26.23 25.52 

NH 3-N mg/l Amonyak azotu 0.32 0.36 0.26 0.26 

NO 2-N mg/l Nitrit Azotu 0 0 0 0 

NO 3-N mg/l Nitrat Azotu 3.03 3.45 3.45 3.45 

DO mg/l Çözünmüş 

Oksijen — — — — 

pV mg/l Organik Madde 1.68 1.2 1.2 1.2 

BOD5 mg/l Biyokimyasal 

Oksijen İhtiyacı — — — — 

TH mg/l,CaCO 3 Toplam Sertlik 197.5 190 200 170 

o-PO 4 mg/l Orto-Fosfat 0.04 0.03 0.03 0.02 

SO 4 mg/l Sülfat 36.85 35 36.24 36.24 

CO 2 mg/l Karbondioksit 19 18 18 16 

Fen mg/l Fenol — — — — 

Fe mg/l Demir — — — — 

Mn mg/l Mangan — — — — 

Na mg/l Sodyum 14.3 14.2 13.4 14.9 

K mg/l Potasyum 2.05 1.73 1.48 1.65 

Ca mg/l Kalsiyum 55.11 54.1 50.1 48.09 

Mg mg/l Magnezyum 14.59 13.37 18.24 12.16 

Top.P mg/l Toplam Fosfor — — — — 

Top.N mg/l Toplam Azot — — — — 

Org.N mg/l Organik Azot — — — — 

TKN mg/l Toplam Kjeldahl 

Azotu — — — — 

T-Coli Sayı/100ml 

Toplam 

Koliform 80 120 80 60 

E-Coli Sayı/100ml Esh. Koliform 60 80 50 40 

F-Strp Sayı/100ml Fekal Streptkok 10 20 30 20 

COD mg/l Kimyasal 


Cr mg/l Krom — — — — 

Cu mg/l Bakır — — — — 

Pb mg/l Kurşun — — — — 

As mg/l Arsenik — — — — 

Zn mg/l Çinko — — — — 

Hg mg/l Civa — — — — 

Cd mg/l Kadmiyum — — — — 

F mg/l Florür 0.82 0.82 0.82 0.87 

B mg/l Bor — — — — 

H 2S mg/l Hidrojen Sülfür — — — — 

CN mg/l Siyanür — — — — 

Çöz.Si mg/l Çözünmüş Silis — — — — 

Yag mg/l Yağ — — — — 

45



Tablo-D.11: Diphisar Kaynağında 2003 Yılında Yapılan Ölçüm Sonuçları 

Simge Birim Parametreler 

A Y L A R 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 

Q m³/sn Debi — — — — 

T °C Sıcaklık 18 19 22 20 

pH 7.94 7.44 7.94 7.98 

EC ymho/cm Elektriksel 

iletkenlik 450 336 340 314 

TDS mg/l Toplam 

çözünen madde 288 216 218 200 

SS mg/l Askıdaki katılar 0.2 0.4 0.6 3.6 

Turb NTU Bulanlıklık 5 5 5 10 

Col Pt-Co Renk 5 5 5 15 

M-Al mg/l,CaCO 3 Toplam 

alkalinite 215 230 145 125 

P-Al mg/l,CaCO 3 Fenolftalein 

alkalinite 0 0 0 0 

Cl mg/l Klorür 12.05 12.05 17.01 12.05 

NH 3-N mg/l Amonyak azotu 0.2 0.26 0.24 0.2 

NO 2-N mg/l Nitrit Azotu 0 0 0 0 

NO 3-N mg/l Nitrat Azotu 4.58 4.44 5.14 4.86 

DO mg/l Çözünmüş 

Oksijen — — — — 

pV mg/l Organik Madde 1.6 0.8 1.4 0.8 

BOD5 mg/l Biyokimyasal 


TH mg/l,CaCO 3 Toplam Sertlik 230 170 170 155 

o-PO 4 mg/l Orto-Fosfat 0,04 0,03 0,01 0 

SO 4 mg/l Sülfat 4.78 18.97 9.72 17.73 

CO 2 mg/l Karbondioksit 16 17 14 15 

Fen mg/l Fenol — — — — 

Fe mg/l Demir — — — — 

Mn mg/l Mangan — — — — 

Na mg/l Sodyum 2.28 3.48 3.93 2.54 

K mg/l Potasyum 0.43 0.8 0.71 0.54 

Ca mg/l Kalsiyum 64.12 50.1 42.08 42.08 

Mg mg/l Magnezyum 17.02 10.94 15.3 12.16 

Top.P mg/l Toplam Fosfor — — — — 

Top.N mg/l Toplam Azot — — — — 

Org.N mg/l Organik Azot — — — — 

TKN mg/l Toplam Kjeldahl 

Azotu — — — — 

T-Coli Sayı/100ml 

Toplam 

Koliform 30 20 160 30 

E-Coli Sayı/100ml Esh. Koliform 20 10 80 20 

F-Strp Sayı/100ml Fekal Streptkok 5 5 40 10 

COD mg/l Kimyasal 


Cr mg/l Krom — — — — 

Cu mg/l Bakır — — — — 

Pb mg/l Kurşun — — — — 

As mg/l Arsenik — — — — 

Zn mg/l Çinko — — — — 

Hg mg/l Civa — — — — 

Cd mg/l Kadmiyum — — — — 

F mg/l Florür 0.52 0.37 0.37 0.37 

B mg/l Bor — — — — 

H 2S mg/l Hidrojen Sülfür — — — — 

CN mg/l Siyanür — — — — 

Çöz.Si mg/l Çözünmüş Silis — — — — 

Yag mg/l Yağ — — — — 

46



Tablo-D.12: Atatürk Baraj Gölünden Alınan Su Numunesinin Analiz Sonuçları 

NUMUNE CİNSİ 21.03.2002 NUMUNE CİNSİ 21.03.2002 

PH [1] 8.01 Bulanıklık, NTU [7] 5 

Debi, m 3 /s -- Renk (Pt-Co skalası) [8] 5 

Sıcaklık, O C 15 Biyokimyasal Oksijen İhtiyacı, mg/l [9] - 

Elektriksel İletkenlik, µmho/cm [2] 426 Sülfat, mg/l [10] 35.62 

Klorür, mg/l [1] 26.23 Sodyum, mg/l [11] 14.5 

Amonyak, mg/l [1] 0.48 Potasyum, mg/l [12] 1.62 

Nitrit, mg/l [1] 0 Toplam Sertlik(CaCO 3 ) , mg/l [1] 180 

Nitrat, mg/l [3] 11.56 Toplam Demir, mg/l [1] - 

Toplam Alkalinite (CaCO 3 ) , mg/l [4] 140 Toplam Mangan, mg/l [13] - 

Çözünmüş Oksijen, mg/l [5] - Kalsiyum, mg/l [1] 50.1 

Permanganat Değeri, mg/l [1] 0.96 Magnezyum, mg/l [1] 13.37 

Orto Fosfat, mg/l [6] 0.03 Florür, mg/l [14] 0.82 

Toplam Çözünmüş Katılar, mg/l [1] 255 Bor, mg/l [15] - 

Askıdaki Katılar, mg/l [1] 10.2 

D.3.4. Denizlerde Kirlilik 

İlimizin her hangi bir denize kıyısı bulunmamaktadır. 

D.4. 

Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları 

2872 Sayılı Çevre Kanununun Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinin 16, 17, 18, 19, 

ve 20. maddeleri çerçevesinde denetlenerek konu ile ilgili 65 tane villa yıkılmış olup iki 

adet yapının yıkım kararı alınmıştır. Denetimlere devam edilmektedir. 

D.5. 

Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri 

2872 Sayılı Çevre Kanununun Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği doğrultusunda 

denetimlere devam edilmektedir. Bu bölüme ait alt başlıklarla ilgili yeterli bilgiye 

ulaşılamamıştır. 

D.5.1. Tuzluluk 

Konu ile ilgili herhangi bir bilgiye ulaşılamamıştır. 

D.5.2. Zehirli Gazlar 


D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik 


D.5.4. Ağır Metaller ve İz Elementler 


47



D.5.5. Zehirli Organik Bileşikler 

D.5.5.1.Siyanürler 


D.5.5.2.Petrol ve Türevleri 


D.5.5.3.Polikloro Naftalinler ve Bifeniller 


D.5.5.4.Pestisitler ve Su Kirliliği 


D.5.5.5.Gübreler ve Su Kirliliği 


D.5.5.6. Deterjanlar ve Su Kirliliği 


D.5.6. Çözünmüş Organik Maddeler 


D.5.7. Patojenler 


D.5.8. Askıda Katı Maddeler 


D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği 


KAYNAKLAR : 



3- DSİ XV. Bölge Müdürlüğü Verileri–2005 

4-DSİ Genel Müdürlüğü WEB Sayfası–2005 

48



E) TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI 

E. Toprak ve Arazi Kullanımı 

E.1.Genel Toprak Yapısı 

İklim, topografya ve ana kaya farklılıkları nedeniyle Şanlıurfa’da çeşitli büyük 

toprak grupları oluşmuştur. Bu toprak gruplarının çeşitleri, özellikleri ve kapladığı alanlar 

aşağıda verilmiştir. 

Alüviyal Topraklar: Bu topraklar, akarsular tarafından taşınıp depolanan 

materyaller üzerinde oluşan (A) C profilli genç topraklardır. Mineral bileşimleri akarsu 

havzasının litolojik bileşimi ile jeolojik periyotlarda yer alan toprak gelişimi sırasındaki 

erozyon ve birikme devrelerine bağlı olup heterojendir. 

Profillerinde horizonlaşma ya hiç yok ya da çok az belirgindir. Buna karşılık 

değişik özellikli katlar görülür. Alüvyal topraklar, bünyelerine veya bulundukları bölgelere 

yahut evrim devrelerine göre sınıflandırılırlar. Bunlarda üst toprak, alt toprağa belirsiz 

olarak geçiş yapar. İnce bünyeli ve taban suyu yüksek oranlarda geçirgenlik azdır. Yüzey 

nemli ve organik maddece zengindir. Alt toprakta hafif seyreden bir indirgenme olayı 

hüküm sürer. Kaba bünyeliler iyi drene olduklarından yüzey katları çabuk kurur. 

Üzerlerindeki bitki örtüsü iklime bağlıdır. Bulundukları iklime uyabilen her türlü kültür 

bitkisinin yetiştirilmesine elverişli üretken topraklardır. 

Alüvyal topraklar Şanlıurfa ilinde daha çok Fırat Nehri ile diğer küçük akarsular 

boyunca uzanmaktadır. Toplam alanları 7070 hektardır. Bunun 6188 hektarı I.sınıf, 882 

hektarı 2.sınıf arazilerden oluşmaktadır. 

Kolüvyal Topraklar: Genellikle dik eğimli kesimlerin eteklerinde ve vadi 

ağızlarında yer alırlar. Yerçekimi, toprak kayması, yüzey akışı ve yan derelere taşınarak 

biriken materyallerin üzerinde oluşmuş (A) C profilli genç topraklardır. Ayrıca, özellikleri 

bakımından daha çok çevredeki yukarı arazi topraklarına benzeseler de ana materyalde 

derecelenme ya hiç yok ya da yetersizdir. Profilde yağışın ya da yüzey akışının 

yoğunluğuna ve eğim derecesine göre değişik parça büyüklüğü içeren katlar görülür. Bu 

katlar alüvyal topraklarda olduğu gibi birbirlerine paralel durumda olmayıp düzensizdir. 

Dik kesimler ve vadi ağızlarında bulunanlar çoğunlukla az topraklı olup molozlar içerirler. 

Yüzey akış hızının azaldığı oranda parçaların çapları küçülür. Eğimin çok azaldığı yerlerde 

parçacıklardaki küçülme alüvyon parçaların düzeyine geldiğinden bu gibi yerlerde 

kolüvyal topraklar geçişli olarak alüvyal topraklara karışır. Bunlarda eğim tek tip olup 

materyalin geldiği yöne doğru artmaktadır. Arasıra taşkına maruz kalırlarsa da eğim ve 

bünye nedeniyle drenajları iyidir. Tuzluluk ve sadiklik gibi sorunları yoktur. 

Kolüvyal topraklar Merkez, Akçakale, Bozova, Harran, Hilvan ve Siverek 

ilçelerinde görülür. Yağışın yeterli olması veya sulanmaları halinde verimleri yüksektir. 

Toplam alanları 16.246 hektardır. Bunun 6.798 hektarı I.sınıf, 5.272 hektarı II. sınıf, 4.123 

hektarı III. sınıf ve 53 hektarı IV. sınıf’tır. 

Kahverengi Orman Toprakları: Kahverengi Orman Toprakları kireççe zengin 

ana kaya üzerinde oluşur. Profilleri A (B) C şeklinde olup horizonlar birbirlerine tedrici 

49



geçiş yapar. A horizonu çok gelişmiş olduğundan iyice belirgindir. Koyu kahverengi ve 

dağılgandır. Gözenekli veya granüller bir yapıya sahiptir. Reaksiyonu bazen kalevi bazen 

de nötr’dür. B horizonunun rengi açık kahverengi ile kırmızı arasında değişir. Reaksiyonu 

A horizonundaki gibidir. Yapı granüller veya yuvarlak köşeli bloktur. Çok az miktarda kil 

birikmesi olabilir. Horizonun alt kısmında CaCO 3 bulunur. 

Kahverengi Orman Toprakları genellikle geniş yapraklı orman örtüsü altında 

oluşur. Bunlarda etkili olan toprak oluşum işlemleri kalsifikasyon ve biraz da 

podzollaşmadır. Drenajları iyidir. Çoğunlukla orman ve yeşil otlak olarak kullanılırlar. 

Tarıma alınmış alanların verimleri iyidir. 

Bu topraklar Siverek ilçesinde bulunmaktadır. Eğimleri genellikle dik ve çok diktir. 

Buna bağlı olarak derinlikleri sığ ve çok sığdır. İldeki toplam alanları 11.560 hektar olup, 

bunun 2.889 hektarı IV. sınıf, 3.919 hektarı VII. sınıf arazilerdir. 

Kahverengi Toprakları: Çeşitli ana maddelerden oluşan ABC profilli topraklardır. 

Oluşumlarında kalsifikasyon rol oynar. Bu işlem sonucu profillerinde çok miktarda 

kalsiyum bulunur. Erozyona uğrayanlarda A ve C horizonları görülür. Doğal drenajlar 

iyidir. A1 horizonu kahverengi veya grimsi kahverengi, 10–15 cm kalınlığında ve granüler 

yapıdadır. Organik madde içeriği ortadır. Reaksiyonu nötr veya kalevidir. B horizonu açık 

kahverengiden koyu kahverengiye değişir. Kaba yuvarlak köşeleri blok yapıdadır. Bu 

horizon tedrici olarak soluk kahverengi veya grimsi çok kireçli ana maddeye geçiş yapar. 

Kahverengi topraklarda bütün profil kireçlidir. B horizonunun altında beyazımsı ve 

çoğunlukla sertleşmiş kireç birikme katı bulunur. Bunun altında yazın uzun periyotlar kuru 

kalır. Bu periyotlarda kimyasal ve biyolojik etkinlikler yavaştır. 

Kahverengi topraklar Merkez, Akçakale, Birecik, Bozova, Hilvan, Siverek ve Suruç 

ilçelerinde görülmektedir. Toplam alanları 154.684 hektar olup, bunun 27.731 hektarı I.- 

IV. sınıflarda, toprak işlemeli tarıma uygun 126.955 hektarı ise VI. ve VII. sınıf arazilerdir. 

Kahverengi topraklar Şanlıurfa arazilerinin % 8’ini oluşturmaktadır. 

Kırmızımsı Kahverengi Topraklar: Solum rengi hariç, hemen hemen bütün 

özellikleri kahverengi toprakların aynı veya benzeridir. A horizonu tipik olarak kırmızımsı 

kahverengi daha ağır bünyeli ve oldukça sıkıdır. B horizonu altında CaCO 3 birikme 

horizonu bulunur. Beyazımsı renkli olan bu horizon yumuşak veya çimentolaşmış olabilir. 

Kırmızımsı kahverengi topraklar çeşitli ana maddeler üzerinde oluşur. Doğal bitki örtüsü 

uzunca otlar ve çalılardır. Doğal drenajları iyidir. 

Bu topraklara Şanlıurfa’nın bütün ilçelerinde rastlanmaktadır. Eğilimleri orta, sığ ve 

çok sığdır. İl genelindeki toprakların % 77’si bu grupta yer almaktadır. Kırmızımsı 

kahverengi toprakların toplam alanı 1.268.154 hektar olup, bunun % 65’i toprak işlemeli 

tarıma uygun, % 35’i ise ve VII.sınıf arazilerdir. 

Bazaltik Topraklar: Bu toprakların özellikleri bir dereceye kadar benzer iklim 

koşullarında kireç taşı üzerinde oluşmuş topraklarınkine benzemektedir. Bu topraklar 

genellikle orta derin veya sığdır. Ağır killi topraklardır ve profilleri iyi gelişmemiştir. A 

horizonunun yapısı granülerden bloka kadar değişir. B horizonu genellikle daha ağır 

bünyeli ve blok yapıdadır. Bazaltik topraklarda genellikle kireç bulunmaz, reaksiyon nötr 

ile orta kalevi arasında değişmektedir. Fiziksel özellikleri kötü olduğundan verimleri düşer. 

50



Şanlıurfa’da bu topraklar Merkez Ceylanpınar, Hilvan, Siverek ve Viranşehir 

ilçelerinde görülmektedir. Eğilimleri dik ve çok dik buna bağlı olarak derinlikleri sığ ve 

çok sığdır. 423.359 hektarlık yüzölçümleri ile ilde % 34’lük yer tutan bazaltik toprakların 

% 65’i toprak işlemeli tarıma uygun olup, % 35’i çayır-mera arazisidir. 

Çıplak Kaya ve Molozlar: Üzerinde toprak örtüsü bulunmayan parçalanmamış 

veya kısmen parçalanmış sert kaya ve taşlarla kaplı sahalardır. Genellikle bitki örtüsünden 

yoksundurlar. Bazen arasında toprak bulunan kaya çatlaklıkları veya topraklı küçük 

ceplerde yetişen çok seyrek orman ağaçları, çalı ve otlar bulunabilir. 

Şanlıurfa’da bu tip arazilerin alanı 21.991 hektar olup, il genel yüzölçümünün % 

1,7’sini oluştururlar. 

Irmak Taşkın Yatakları: Akarsuların normal yatakları dışında feyazen halinde 

iken yayıldıkları alanlardır. Genellikle kumlu, çakıllı ve molozlu malzeme ile kaplıdırlar. 

Taşkın suları ile sık sık yıkanmaya maruz kaldıklarından toprak materyali ihtiva etmezler 

ve bu nedenle arazi tipi olarak nitelendirilirler. Tarıma elverişli olmadıkları gibi üzerinde 

doğal bitki örtüsüde yoktur. Şanlıurfa’da bu tip arazilerin alanı 2.675 hektar olup, il genel 

yüzölçümünün % 0,2’sini meydana getirirler. 

Şanlıurfa il genelinde; toprağın bünyesi, reaksiyonu ve toplam tuz, kireç ve organik 

madde miktarları gibi genel toprak yapısına dair bilgiler Tablo-E.1, Tablo-E.2, Tablo-E.3, 

Tablo-E.4, Tablo-E.5, Tablo-E.6, Tablo-E.7 ve Tablo-E.8’da verilmiştir. 

Tablo-E.1. İlçeler İtibariyle Büyük Toprak Gruplarının Alansal Dağılımı ( ha ) 

İlçe Adı 

Alevyual 

Topraklar 

Kolüvyal 

Topraklar 

Kırmızı 

Kahverengi 

Topraklar 

Bazaltık 

Topraklar 

Su Yüzeyi 

Irmak 

Yatağı 

Çıplak 

Kaya ve 

Moloz lar 

Kahverengi 

Orman 

Toprakları 

Kahverengi 

Toprakları 


Merkez 11 758 63 395 334 440 5 317 445 415 355 

Akçakale 343 20 759 82 029 103 131 

Birecik 3 357 46 459 35 843 480 770 924 87 833 

Bozova 2 342 1 384 13 862 130 711 1 167 1 831 655 151 952 

C.pınar 179 791 780 180 571 

Halfeti 153 54 770 37 8 004 465 63 429 

Harran 2 488 83 182 85 670 

Hilvan 1 218 113 592 100 721 26 608 813 496 130 561 

Siverek 160 11 560 5 991 51 328 314853 178 6 290 976 391 336 

Suruç 3 626 70 123 73 749 

V.şehir 138 026 75 801 4 651 216 478 

Toplam 7 070 16 246 11 560 154 684 1 260 964 423359 2 675 21 991 3 516 1 902065 

51



Tablo-E.2. İlçeler İtibariyle Büyük Toprak Reaksiyonu Alansal Dağılımı 

İlçe Adı 

Toprak Reaksiyonu (PH) 

Toplam 

0-4.5 4.5-5.5 5.5-6.5 6.5-7.5 7.5-8.5 8.5+ 

(Ha) 

Merkez 70371 173767 244138 

Akçakale 70560 79061 149621 

Birecik 13733 28608 205 42546 

Bozova 63402 34049 97451 

Halfeti 3150 41930 45080 

Hilvan 68441 18438 86879 

Siverek 128573 3046 131619 

Suruç 13913 54032 67945 

Viranşehir 149272 123646 272918 

İL TOPLAMI 581514 556577 205 1138197 

Tablo-E.3. İlçeler İtibariyle Büyük Toprakların Total Tuz İçerikleri Alansal Dağılımı 

Total Tuz (%) 

İlçe Adı 0-0.15 0.15-0.35 0.35-0.65 0.65+ 

Toplam 

Merkez 244138 244138 

Akçakale 148705 916 149621 

Birecik 42546 42546 

Bozova 987041 410 97451 

Halfeti 44955 125 45080 

Hilvan 83245 3634 86879 

Siverek 129904 1715 131619 

Suruç 67945 67945 

Viranşehir 268864 4054 272918 

İL TOPLAMI 1127343 10854 1138197 

Tablo-E.4. İlçeler İtibariyle Büyük Toprakların Kireç İçerikleri Alansal Dağılımı 

İlçe Adı 

Kireç (%) 

0-1 1-5 5-15 15-25 25+ Toplam 

Merkez 405 12439 30291 129364 71639 244138 

Akçakale 404 20671 94310 34236 149621 

Birecik 326 2014 12417 27789 42546 

Bozova 2408 11650 25240 22553 35600 97451 

Halfeti 12548 23895 6149 2125 363 45080 

Hilvan 4521 23546 35285 12469 11058 86879 

Siverek 29494 62364 36681 3080 131619 

Suruç 1050 20444 46451 67945 

Viranşehir 37846 25781 67426 136845 5020 272918 

İL TOPLAMI 87222 160405 224807 433607 232156 1138197 

Tablo-E.5. İlçeler İtibariyle Büyük Toprakların Organik Madde İçerikleri Alansal Dağılımı 

İlçe Adı 

Organik Madde (%) 

0-1 1-2 2-3 3-4 4+ 

Toplam 

Merkez 76028 145519 17960 4535 96 244138 

Akçakale 26472 113286 9615 248 149621 

Birecik 7112 25911 7345 1762 416 42546 

Bozova 8421 69340 16474 2566 650 97451 

Halfeti 7042 27213 9761 1064 45080 

Hilvan 200 54063 29912 1997 707 86879 

Siverek 150 99621 31743 105 131619 

Suruç 5492 54045 8068 340 67945 

Viranşehir 440 179326 86542 5810 800 272918 

İL TOPLAMI 131357 768324 217420 18427 2669 1138197 

52



Tablo-E.6. İlçeler İtibariyle Büyük Toprakların Yarayışlı Fosfor Oranı 

Merkez 

Akçakale 

Birecik 

Bozova 

Halfeti 

Hilvan 

Siverek 

Suruç 

Viranşehir 

İL 

TOPLAMI 

İlçe Adı 

Num. Adı 

% 

Alan ha. 

Num. Adı 

% 

Alan ha. 

Num. Adı 

% 

Alan ha. 

Num. Adı 

% 

Alan ha. 

Num. Adı 

% 

Alan ha. 

Num. Adı 

% 

Alan ha. 

Num. Adı 

% 

Alan ha. 

Num. Adı 

% 

Alan ha. 

Num. Adı 

% 

Alan ha. 

Num. Adı 

% 

Alan ha. 

Yarayışlı Fosfor (P 2 O 5 Kg/Dekar) 

0-3 3-6 6-9 9-12 12+ 

308 98 

6 

813 

25.10 8.98 0.48 

66.25 

59732 18476 1260 

671 

72.15 



4.27 

1434 

128 

18.00 

22229 

163 

45.27 

15280 

69 

13.82 

13044 

41 

9.58 

15583 

33 

9.82 

7331 



24118 


33.7 

362647 

210 

22.58 

39354 

20 


5734 

397 

55.84 

48086 

61 

16.94 

7608 

201 

40.28 

38565 

175 

40.89 

64359 


35.73 

22782 

472 

37.76 

10887 

1964 

32.6 

395107 

30 

3.23 

5449 

102 

36.30 

17532 

137 

19.27 

18684 

80 

22.22 

10821 

149 

29.85 

21646 

176 


38339 


33.33 

21838 

514 


101327 

1398 

23.2 


9 

0.96 

1634 

63 

22.42 


38 

5.34 

6804 

32 

8.88 

4634 

56 

11.22 

9510 

27 

6.31 


33 

9.82 

7807 

113 

9.04 

25977 

377 

6.3 

79870 

2 

0.19 

1200 

10 

1.08 

1634 

84 

29.89 


11 

1.55 

1648 

24 

6.69 

6735 

24 

4.83 

4114 

9 

2.10 

3243 

38 

11.30 

7286 

51 

4.08 

126.09 

253 

4.2 

46461 

Toplam 

244138 


244138 

930 


149621 

281 


42546 

711 


97451 

360 


45080 

499 


86879 

428 


131619 

336 


67945 



272918 

6022 


1138197 

Tablo-E.7. İlçeler İtibariyle İl Topraklarının Saturasyon Oranı 

İlçe Adı 

Saturasyon (%) 

Toplam 

0-30 30-50 50-70 70-110 110+ 

(ha) 

Merkez 151994 92144 244138 

Akçakale 132501 17120 149621 

Birecik 410 30155 11821 160 42546 

Bozova 300 25152 71824 175 97451 

Halfeti 4447 38937 1696 45080 

Hilvan 10269 61744 14866 86879 

Siverek 24585 107034 131619 

Suruç 25829 41319 797 67945 

Viranşehir 115493 156430 995 272918 

İL TOPLAMI 710 520427 598373 18689 1138197 

53



Tablo-E .8. İlçeler İtibariyle İl Topraklarının Yarayışlı Potasyum Oranı 

İlçe Adı 

Yarayışlı Potasyum (K 2 O Kg/Dekar) 

Toplam 

Merkez 

Akçakale 

Birecik 

Bozova 

Halfeti 

Hilvan 

Siverek 

Suruç 

Viranşehir 

İL TOPLAMI 

Num. Adı 

% 

Alan ha. 

Num. Adı 

% 

Alan ha. 

Num. Adı 

% 

Alan ha. 

Num. Adı 

% 

Alan ha. 

Num. Adı 

% 

Alan ha. 

Num. Adı 

% 

Alan ha. 

Num. Adı 

% 

Alan ha. 

Num. Adı 

% 

Alan ha. 

Num. Adı 

% 

Alan ha. 

Num. Adı 

% 

Alan ha. 

0–20 20–30 30+ 


100.00 

244138 

930 


149621 

281 


42546 

711 


97451 

360 


45080 

499 


86879 

428 


131619 

336 


67945 



272918 

6022 


1138197 



244138 

930 


149621 

281 


42546 

711 


97451 

360 


45080 

499 


86879 

428 


131619 

336 


67945 



272918 

6022 


1138197 

E.2. Toprak Kirliliği 

E.2.1. Kimyasal Kirlenme 

E.2.1.1. Atmosferik Kirlenme 


E.2.1.2.Atıklardan Kirlenme 

Bu bölüm katı atıklar bölümünde açıklanmıştır. 

E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme 


54



E.3. Arazi 

E.3.1. Arazi Varlığı 

E.3.1.1. Arazi Sınıfları 

Şanlıurfa il genelinin arazi kullanım kabiliyet sınıflamasına göre dağılımı, arazilerin 

kullanım kabiliyet sınıfları, Büyük Toprak Gruplarının Alansal Dağılımı, kapladığı alanlar 

ve yüzdeleri Tablo-E.9, Tablo-E.10 ve Tablo-E.11’de verilmiştir. 

Tablo-E.9. İl ve İlçe Arazilerinin Kabiliyet Sınıflamasına Göre Dağılımı 

Yüzölçümü 

Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfı 

Su 

İLÇELER 

I II III IV V VI VII VIII 

(ha) 

Yüzeyleri 

Merkez 415 355 93 606 28 030 40 613 38 551 - 31 706 

182 

404 

445 - 

Akçakale 103 131 54 471 2 228 22 470 3 548 - 3 947 16 467 - - 

Birecik 87 833 10 540 8 707 14 120 5 809 - 19 783 26 700 1 250 924 

Bozova 151 952 26 001 7 959 20 973 19 191 - 16 976 57 199 2 998 655 

C.pınar 180 571 96 457 9 590 29 604 9 898 - 3 807 31 215 - - 

Halfeti 63 429 1 251 7 508 10 599 3 851 - 4 303 27 411 8 041 465 

Harran 85 670 40 433 1 731 11 494 8 888 - 4 560 18 564 - - 

Hilvan 130 561 34 658 29 982 6 224 19 312 81 16 533 22 462 813 496 

Siverek 391 336 29 944 103691 51 172 60 739 184 26 773 111389 6 468 976 

Suruç 73 749 38 751 11 202 6 191 3 412 - 3 342 10 851 - - 

V.şehir 218 478 74 548 15 277 32 299 21 680 - 3 081 66 942 4 651 - 

TOPLAM 1 902 065 500660 225 05 245759 194879 265 134811 571604 24666 3516 

Tablo-E.10. İl Genelinde Arazi Kulanım Kabiliyet Sınıfları. 

Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıf 1968 1983 

I 454.219 500.660 

II 234.903 225.905 

III 249.572 245.759 

IV 239.908 194.879 

V 39 265 

VI 134.005 134.811 

VII 564.693 71.604 

VIII 24.628 28.182 

Tablo-E.11. İl Genelinde Arazi Kabiliyet Alt Sınıfları. Alan ve Yüzdeleri 

Kabiliyet Alt Sınıfları Hektar % Olarak 

E 164198 8.6 

Es 248568 13.1 

S 71736 3.8 

Se 86337 46.6 

W 2151 0.1 

Ws 244 0.0 

Toplam 1373234 72.2 

55



Arazi sınıflarının tespit ve değerlendirilmesi için, gerek etütlerden, gerekse alınan 

numunelerin analizleri sonucu tespit edilen toprak özelliklerinin çeşitli yönlerden 

değerlendirilip derecelendirilmeleri yapılmaktadır. Yararlanma olarak da adlandırılan bu 

derecelendirmeler toprak raporu ve haritalardan çeşitli kurum, kuruluş ve meslek 

gruplarının yararlanmalarını sağlar. Değişik topraklar ve kullanma amaçları olduğundan, 

yorumlamalar da değişik amaçlarla yapılmaktadır. Bu yorumlamalardan biri olan arazi 

kullanma kabiliyeti sınıflaması daha çok tarımsal amaçla yapılan bir yorumlama şeklidir. 

Arazi kullanma kabiliyeti sınıflamasında toprak gruplandırılması (1) kabiliyet birimi, (2) 

kabiliyet alt sınıf, (3) kabiliyet sınıfı olmak üzere üç kategoride yapılmaktadır. Kabiliyet 

birimi, kültür bitkileri için uygulanan toprak idare sistemlerine hemen hemen aynı 

derecede karşılık veren toprakların bir arada gruplandırılmalarıdır. Bu değerlendirmede 

değerlendirmeye esas olan etütlerin ayrıntısı yeterli olmadığından, kabiliyet birimlerine 

göre gruplandırma yapılmamıştır. Kabiliyet alt sınıfı, tür ve aynı şiddet derecesindeki 

sınıflandırma ve zararları ihtiva eden kabiliyet birimlerinin gruplandırılmasıdır. Yorum için 

yapılan değerlendirmelerde etkin olan sınırlandırma ve zararlar (1), erozyon zararı –e, (2) 

yaşlılık –w, (3) bitki kök bölgesindeki toprak sınırlandırmaları –s, (4) iklim –C’dir. Bu 

sınırlandırmalardan iklim faktörü dikkate alınmamıştır. Kullanma kabiliyeti sınıfları sekiz 

adet olup, toprak zarar sınırlandırmaları I.sınıftan VII. sınıfa doğru giderek artmaktadır. İlk 

dört sınıf arazi, iyi bir toprak idaresi altında, yöreye adapte olmuş kültür bitkileri ile orman 

mera ve çayır bitkilerini iyi bir şekilde yetiştirme tekniğine sahiptir. V., VI., VII.sınıflar 

adapte olmuş yerli bitkilerin gelişmesine elverişlidir. Bunlardan V. ve VI. sınıflarda toprak 

ve su koruma önlemleri alındığı takdirde bazı özel bitkiler de yetiştirilebilir. VIII. sınıf 

arazilerde çok etkin ve pahalı ıslah çalışmaları ile ürün alınabilirse de, mevcut piyasa 

koşullarında elde edilerek ürün yatırım harcamalarını karşılayamaz. 

Sınıf I: Bu sınıf toprakların, kullanılmalarını kısıtlayan, hafif derecede bir veya iki 

sınıf sınırlandırması olabilir. Topografyaları hemen hemen düzdür. Su ve rüzgâr erozyonu 

zararı yok veya çok azdır. Toprak derinliği fazla drenajı iyidir. Tuzluluk, sadiklik 

(alkalilik) ve taşlılık gibi sorunları yoktur. Su tutma kapasiteleri yüksek ve verimlilikleri 

iyidir. Gübrelemeye iyi cevap verirler. Çok üretken olup, geniş bir bitki seçim aralığına 

sahiptirler. Kültür bitkileri yetiştirilmesinde olduğu kadar çayır, mera ve orman içinde 

güvenli olarak kullanılabilirler. Topraklar kolay işlenmekte olup, gübreleme, kireçleme, 

yeşil gübreleme, bitki artıkları ve hayvan gübrelerinin toprağa verilmesi, adapte olmuş 

bitkilerin münavebeye alınması gibi, olağan amenajman işlemlerinden bir veya birkaçının 

uygulanmasına ihtiyaç gösterirler. 

Birinci sınıf arazilerin yayılma alanı toplam 500.660 hektar olup, il yüzölçümünün 

% 26’sını teşkil etmektedir. Bu sınıf arazilerinin % 90,3’ü kırmızımsı kahverengi % 6’sı 

bazaltik, % 1,2’si Alüvyal, % 1,3’ü Kolüvyal, % 1,2’si kahverengi büyük toprak grubunda 

yer almaktadır. Şanlıurfa’da I.sınıf arazilerin % 98,5’inde eğim % 2’den az, % 1,5’inde ise 

% 3–6 arasındadır. Toprak derinliği % 76’sında derin, % 23,4’ünde orta, % 0,6’sında ise 

sığdır. Bu arazilerin 192.676 hektarı nadaslı kuru tarım, 655 hektarı yetersiz sulu tarım, 

4988 hektarı kuru bağ, 189 hektarı sulu bahçe, 5057 hektarı Antepfıstığı, 8 hektarı 

Turunçgil, 315 hektarı orman, 3477 hektarı yerleşim alanı olarak kullanılmaktadır. 

Sınıf II: Bu sınıftaki topraklar kötüleşmeyi önlemek veya toprak işleme sırasında 

hava ve su ilişkisini iyileştirmek için yapılan koruma uygulamalarını içeren dikkatli bir 

toprak idaresini gerektirir. Sınırlandırmalar az ve uygulamaca kolaydır. Bu topraklar kültür 

bitkileri, çayır, mera ve orman için kullanılabilir, bu sınıftaki toprakların sınırlandırmaları 

(1) hafif eğim, (2) su ve rüzgar erozyonunun orta derecedeki erozyonun olumsuz etkileri 

56



(3) idealden daha az toprak derinliği (4) biraz elverişsiz toprak yapısı ve işlenebilirliği, (5) 

hafiften ortaya kadar değişen kolayca düzeltebilen, fakat yine de görülebilir. Tuzluluk veya 

sadiklik, (6) arasıra görülen taşkın zararı, (7) drenajla düzeltilebilir. Fakat sürekli olarak 

orta derecede bir sınırlandırma şeklinde var olan yaklaşık ve (8) toprak kullanma ve idaresi 

üzerindeki hafif iklimsel sınırlandırmaların tek tek veya kombinasyon şeklindeki 

tetkiklerini içerir. Bu sınıftaki toprakların gerek bitki seçimi ve amenajman uygulamaları 

bakımından I.sınıf topraklarından daha az serbestlik sağlar. Bu grup topraklar özel toprak 

koruyucu bitki yetiştirme sistemleri, toprak koruma uygulamaları su kontrol yapıları veya 

kültür bitkileri için kullanıldıklarında uygun işleme yöntemleri gerektirirler. 

Sınıf III: Bu sınıftaki toprakların II. sınıftakilerden daha fazla sınırlandırmalara 

sahiptir. Kültür bitkileri tarımına alınabilecekleri gibi çayır-mera ve orman arazisi olarak 

da kullanılabilirler. Fakat sınırlandırmalar bitki seçimini, ekim, dikim, hasat zamanı ve 

ürün miktarını etkiler. III. Sınıf arazilerde şu sınırlandırmaların biri veya birkaçı 

bulunabilir. (1) orta derecede eğim, (2) şiddetli su veya rüzgar erozyonuna maruzluk veya 

geçmişteki erozyonun şiddetli olumsuz etkileri, (3) ürüne zarar veren sık taşkınlar, (4) alt 

toprakta çok yavaş geçirgenlik, (5) drenajdan sonraki yaşlık veya bir süre devam eden 

göllenme, (6) sığ kök bölgesi, (7) düşük nem tutma kapasitesi, (8) kolayca düzeltilemeyen 

düşük verimlilik, (9) orta derecede tuzluluk veya sadiklik. 

Bu sınıftaki yaş veya yavaş geçirgen fakat hemen hemen düz toprakların çoğu, 

işlendiğinde drenaj ve toprağın yapısı ile işlenebilirliğini sürdürecek bir ürün yetiştirme 

sistemini gerektirir. Balçıklaşmayı önlemek ve geçirgenliği düzeltmek için, böyle 

topraklara organik madde ilave etmek ve yaş olduklarında işlemeden kaçınmak gerekir. 

Sulanan alanlardaki III. Sınıf arazi topraklarının bir kısmı yüksek taban suyu yavaş 

geçirgenlik, tuz veya sodyum birikmesinden dolayı sınırlı olarak kullanılabilmektedir. III. 

Sınıf araziler 245.759 hektarlık yüzölçümleri ile Şanlıurfa ilinin % 13,1’ini teşkil 

etmektedir. Bu arazilerin % 1,6’sını Kolüvyal, %4’ünü kahverengi, %68,2’sini kırmızımsı 

kahverengi, % 26’sını Bazaltik topraklar oluşturmaktadır. Bu sınıfın % 8,9’unda eğim % 

0–2, % 84,0’ında % 2–6, % 4,6’sında % 6-12’dir. Toprak derinliği % 2,9’unda derin, % 

32,9 orta, % 63,2’sinde sığ, % 0,8’inde çok sığdır. Bu sınıftaki toprakların % 5,8’inde 

hafif, % 93,2’sinde orta şiddetli, % 0,4’ünde şiddetli erozyon hüküm sürmektedir. 

Sınıf IV: Bu sınıfta toprakların kullanılmasındaki kısıtlamalar III. Sınıftakinden 

daha fazla ve bitki seçimi daha sınırlıdır. İşlendiklerinde daha dikkatli bir idare 

gerektirirler. Koruma önlemlerinin alınması ve muhafazası daha da zordur. Çayır, mera ve 

orman için kullanılabilecekleri gibi, gerekli önlemlerin alınması halinde iklime adapte 

olmuş tarla veya bahçe bitkilerinden bazıları için kullanılabilirler. 

Bu sınıf topraklarda (1) dik eğim, (2) şiddetli su veya rüzgar erozyonuna maruzluk, 

(3) geçmişteki erozyonun şiddetli olumsuz etkileri, (4) sığ toprak, (5) düşük rutubet tutma 

kapasitesi, (6) ürüne zarar veren sık taşkınlar, (7) uzun süren göllenme veya yaşlık, (8) 

şiddetli tuzluluk ve sadiklik gibi özelliklerden bir veya bir kaçının sürükle etkilenmesi 

sonucu kültür bitkileri için kullanım sınırlıdır. Şanlıurfa ilinde VI. Sınıf araziler 194.879 

hektarı yüzölçümü ile % 10,1’lik bir orana sahiptir. Bu sınıfın % 1,4’ünü kahverengi 

orman toprakları, % 2,9’unu kahverengi topraklar, % 57,5’ini kırmızımsı kahverengi 

topraklar, % 37,9’unu bazaltik topraklar teşkil etmektedir. Bu sınıf arazilerin % 5,1’ini düz, 

% 64,9’u hafif, % 29,8’i orta, % 0,1’i de dik eğime sahiptir. 

57



Sınıf V: Beşinci sınıf araziler yetiştirilecek bitki tipini sınırlayan ve kültür 

bitkilerinin normal gelişmesini önleyen sınırlandırmalara sahiptir. Topoğrafya yönünden 

hemen hemen düzdür. Toprakları ya sık sık sel basması nedeniyle sürekli olarak yaş yâda 

çok taşlı veya kayalıdır. Sık sık taşkınlara maruz kalan taban arazilerle düz ve düze yakın 

eğime sahip çok taşlı veya orta derecede kayalı araziler yâda drenaj bakımından kültür 

bitkileri tarımına elverişli olmayan fakat suyu seven ot ve ağaçların yetişmesine uygun 

göllenme alanları bu sınıfa örnek olarak gösterilebilir. 

Tarla ve bahçe bitkileri kültürüne uygun olmamakla birlikte çayır ıslahı yapmak ve 

uygun ağaç türleri yetiştirmek bu arazilerden kazanç sağlamak mümkündür. Bu sınıfta 

Şanlıurfa’da 265 hektar arazi haritalanmıştır. 184 hektarı kuru tarımda, 81 hektarı bağ 

olarak kullanılan arazinin tamamı düz, çok sığ ve hafif erozyona uğramıştır. 

Sınıf VI: Bu sınıfa giren toprakların fiziksel koşulları, gerektiğinde tohumlama, 

kireçleme, gübreleme ve kontür karıkları, drenaj hendekleri, saptırma yapıları ve su 

dağıtıcıları ile su kontrolü gibi çayır ve mera iyileştirmelerinin uygulanmasını pratik kılar. 

Bu sınıftaki toprakların (1) dik eğim, (2) ciddi erozyon zararı, (3) geçmişteki erozyonun 

olumsuz etkileri, (4) taşlılık, (5) sığ kök bölgesi, (6) aşırı yaşlık ve taşkın, (7) düşük 

rutubet kapasitesi yahut (8) tuzluluk veya sadiklik gibi düzeltilemeyecek sürekli 

sınırlandırmaları vardır. Bu sınırlandırmalardan bir veya birkaçının bulunduğu topraklarda 

kültür bitkilerinin yetiştirilmesi uygun değildir. Ancak çayır, mera ve orman için 

kullanılabilirler. 

Şanlıurfa ilinde % 72,4 hektarlık yüzölçümü ile % 5,0’lık orana sahip olan VI. Sınıf 

arazilerin % 3,5’i kahverengi orman toprağı, % 16,8’i kahverengi, % 60,6’sı kırmızımsı 

kahverengi, % 18,9’u bazaltik toprak grubunda yer almaktadır. Bu sınıf arazilerin % 0,1’i 

düz, % 8,5’i hafif, % 63,5’i orta, % 26,9’u dik eğime sahiptir. Toprakların % 65,4’ü sığ, % 

34,6’sı çok sığdır. Toplam toprakların % 32,7’si orta, % 65,3’ü şiddetli erozyona maruz 

kalmıştır. 

Sınıf VII: Bu sınıfa giren toprakları (1) çok dik eğim, (2) erozyon, (3) toprak 

sığlığı, (4) taşlılık, (5) yaşlık, (6) tuzluluk veya sadiklik gibi, kültür bitkilerinin 

yetiştirilmesini engelleyen çok şiddetli sınırlandırmalara sahiptir. Fiziksel özellikleri 

tohumlama ve kireçleme yapmak, kontur kartları, drenaj hendekleri, saptırma yapıları ve su 

dağıtıcıları tespit etmek gibi iyileştirme, koruma ve kontrol uygulamalarına elverişli 

olmadığından, çayır ve mera ıslahı için kullanma olanakları da oldukça sınırlıdır. 

Toprak muhafaza önlemleri almak veya alttaki arazileri korumak için ağaç dikimi 

veya ot tohumu aşılaması yapıldığı hatta istisnai bazı hallerde kültür bile yetiştirildiği 

olursa da bu durumlar VII. Sınıf araziler için genel bir özellik sayılamaz. Şanlıurfa ilinde 

VII. Sınıf araziler 571.604 hektarlık yüzölçümü ile % 30’luk bir orana sahiptir. Bunun % 

0,6’sını kahverengi orman topraklar, % 18,2’sini kahverengi topraklar, % 60,8’ni 

kırmızımsı kahverengi topraklar, % 20,2’sini bazaltik topraklar oluşturmaktadır. Bu sınıf 

arazilerin % 0,2’si düz, % 14,7’si hafif, % 48,6’sı orta, % 36,3’ü dik eğime sahiptir. 

Toprakların % 0,1’i orta, % 1’i sığ, % 98,8’i çok sığ derinliğe sahiptir. Bu toprakların % 

7,2’sinde orta, % 47,6’sında şiddetli, % 45’inde çok şiddetli erozyon hüküm sürmektedir. 

Sınıf VIII: Bu sınıf araziler (1) erozyon, (2) yaşlık, (3) taşlılık, (4) kayalık, (5) 

düşük rutubet kapasitesi, (6) tuzluluk veya sadiklik gibi kısıtlayıcılardan bir veya 

birkaçının önlenemeyecek derecedeki şiddetli sınırlandırmaları nedeniyle ot, ağaç ve kültür 

58



bitkilerinin yetişmesine elverişli değildir. Çok aşınmış araziler, kumsallar, kayalıklar, 

ırmak yatakları, maden işletmesi yapılan eski ocak ve artık alanları bu sınıfa girerler. Bu 

sınıflar alt sınıflara ayrılmamıştır. Bitki yetiştirilmesine elverişli olmasalar da yaban hayatı 

için ve dinlenme yerleri olarak kullanılabilirler. 

E.3.1.2. Kullanma Durumu 

İlimizde arazinin kullanım şekli; tarım alanı, orman alanı, mera alanları, tarım 

Topraklarının amaç dışı kullanımı, kapladıklar alan ve yüzdeleri Tablo-E.12’de verilmiştir. 

Tablo-E.12. İl ve İlçe Arazilerinin Kabiliyet Sınıflamasına Göre Dağılımı. 

Tarım Orman ve 

Tarım Dışı 

Çayır ve Mera 

Yüz Alanı Fundalık 

Arazi 

İLÇENİN ADI 

Ölçümü (ha) Miktar Oran Miktar Oran Miktar Oran Miktar Oran 

(ha) % (ha) % (ha) % (ha) 

% 

İl Toplamı 1858400 1102971 59.4 11.817 0.64 234357 12.6 509255 27.4 

Merkez 379100 226000 59.4 1.375 0.36 17000 4.5 134725 35.5 

Akçakale 110200 86188 78.2 - - 19982 18.1 4030 3.7 

Birecik 85200 61045 71.6 575 0.67 8200 9.6 15980 18.1 

Bozova 155000 99000 63.9 847 0.55 16780 10.8 38373 24.8 

Ceylanpınar 199000 15900 8.0 - - 5935 3.8 177165 89.0 

Halfeti 64600 38100 59.0 - - 18000 27.8 8500 13.2 

Harran 80100 69272 86.5 - - 10828 13.5 - - 

Hilvan 127800 101500 79.4 - - 19477 15.2 6823 5.3 

Siverek 431400 223351 51.7 9.020 2.1 86965 20.2 112064 26.0 

Suruç 79900 69320 86.7 - - 1990 2.5 8590 10.8 

Viranşehir 146100 113295 77.5 - - 29200 20 3605 2.5 

İl genelinde hâlihazırda yaklaşık 1 155 813 ha alan işlenmektedir (%60.77’si). 

Ancak bu alanın %57’sinde nadaslı kuru tarım yapılmaktadır. Birinci sınıf verimli 

topraklar üzerinde yapılan kuru tarım (421 927 ha) sulama için çok elverişli sayılmaktadır. 

Kuru tarım arazilerinin 87 000 hektarı, güçlükle işlemeli tarım yapılan alanları 

kapsamaktadır. Mera olarak kullanılan toplam alan yaklaşık 700 000 ha, daha ziyade 

işlenebilir arazi üzerinde kurulan meyve bahçeleri ise 24 009 hektardır. Çalılık (orman ve 

fundalık) alan ise sadece 8 502 ha olup en düşük arazi sınıfı üzerinde yer almaktadır. Son 

yıllarda sulu tarımda kullanılan alanlar 285 181,6 hektara ulaşmıştır. Mera arazileri 508 

172 ha, kuru tarımda kullanılan araziler ise 97 113 ha azalmıştır. Bağ-bahçe ve özel ürün 

tarımında kullanılan araziler ise 56 421 hektara ulaşmıştır. 

Şanlıurfa ili toprakları, arazi kullanma-kabiliyet sınıflarına göre, sulamaya 

uygunluk bakımından I-IV. sınıf topraklar, 1 167 203 ha’dır. Yerleşim yeri olarak 

kullanılan işlenebilir arazi miktarı 6 937 ha’dır. Son yıllarda ise yerleşim alanları 9 293 

hektara ulaşmıştır. GAP Bölgesi’nde amaç dışı ve yanlış kullanılan arazinin (538 373 ha) 

neredeyse yarısı (227 157 ha) Şanlıurfa’da bulunmaktadır. 

E.3.2. Arazi Problemleri 

Şanlıurfa ili topraklarında kültür bitkilerinin yetiştirilmesinin ve tarımsal kullanımı 

kısıtlayan erozyon, toprak sığlığı, taşlılık, kayalık, drenaj, tuzluluk, sodilik ve erozyon gibi 

problemler ile ilgili bilgi Tablo-13’de verilmiştir 

59



Tablo-E.13. İl ve İlçe Arazilerinin Problemleri 

Yüzölçümü 

Taşlık Alan 

Toprak Sığlığı 

Erozyon 

Kayalık 

Drenaj 

Sodiklik 

İLÇELER 

(ha) 

Miktar(ha) 

Oran(%) 

Miktar(ha) 

Oran(%) 

Miktar(ha) 

Oran(%) 

Miktar(ha) 

Oran(%) 

Miktar(ha) 

Oran(%) 

Miktar(ha) 

Oran(%) 

Merkez 415 355 101 105 24.3 282 139 67.9 414 910 99.8 27 293 6.6 

Akçakale 103 131 18 152 17.6 45 862 44.5 103 131 100.0 - - 

Birecik 87 833 13 159 15.0 65 380 74.4 85 659 97.5 - - 

Bozova 151 952 52 839 34.8 110 782 72.9 148 299 97.6 2 445 1.6 

C.pınar 180 571 29 806 16.5 74 162 41.1 180 571 100.0 6 143 3.4 

Halfeti 63 429 11 211 17.7 46 105 72.7 54 923 86.8 264 0.4 

Harran 85 670 19 318 22.5 41 543 48.5 85 670 100.0 - - 

Hilvan 130 561 35 857 27.5 61 641 47.2 129 252 99. 251 0.2 

Siverek 391 336 227 555 58.1 202 684 51.8 383 892 98.1 32 539 8.3 

Suruç 73 749 10 028 13.6 23 796 32.3 73 749 100.0 - - 

V.şehir 218 478 93 374 42.7 105 818 48.4 213 827 97.9 8 116 3.7 

TOPLAM 1 902 065 612 404 32.2 1 059 912 55.7 1 873 883 98.5 77 051 4.0 

Toprak Sığlığı: Topraklarda köklerin geliştiği ve bitkilerin besin maddeleri ile 

suyun temin edildiği bölgenin derinliği bitki yetişmesi açısından önemlidir. Bu bölge derin 

olursa iklime uyabilen her türlü kültür bitkisini yetiştirebilmek mümkün olabilmektedir. 

Ancak Şanlıurfa arazilerinin % 22,8’i 90 cm.’den derin topraklara sahiptir. 428.045 hektar 

olan bu arazilerin de 378.105 hektarı düz-düze yakın eğime sahiptir. Erozyon ya hiç yok ya 

da hafiftir. Çoğunluğu I. Ve II. Sınıf olup kuru-sulu ve bağ-bahçe tarımı yapılmaktadır. 

Yüzölçümü 385.893 hektar olan bu orta derin topraklar il genelinin % 20,6’sını 

oluştururlar. Genellikle hafif orta dik eğimlerde bulunurlar. Orta ve şiddetli erozyona 

uğramışlardır. Bu arazilerin % 80,5’i kuru tarımda, % 2,5’i sulu tarımda, % 2,5’i bağbahçe, 

% 3,1’i Antepfıstığı üretiminde, % 10,8’i de çayır-mera olarak kullanılmaktadır. 

Araziler daha çok II.-III. Sınıftır. Sığ topraklar % 23,7’lik bir oranla 443.708 hektarlık bir 

alana sahiptir. Bu toprakların % 59,6’sı hafif, % 23,9’u orta eğime sahiptir. Sığ topraklar % 

71,3’ünde şiddetli, % 24,1’inde çok şiddetli erozyon görülmektedir. % 65.6’sı kuru 

tarımda, % 27.01’i çayır-mera olarak kullanılmaktadır. Bu araziler çoğunlukla VI.-VII. 

Sınıf arazilerdir. Çok sığ topraklar % 32,9 oranında ve 616.234 hektarlık yüzölçümüne 

sahiptir. Çok sık toprakların % 13,6’sı orta, % 44,2’si şiddetli ve % 41,8’i çok şiddetli 

erozyona uğramıştır. Bu toprakların % 52,6’sı orta, % 33,7’si dik eğime sahiptir. Bu 

arazilerin % 87,3’ü çayır-mera, % 10,1’i kuru tarım arazisi olarak kullanılmaktadır. Bitki 

gelişmesi için yeterli olan sığ ve çok sığ toprakların genelindeki % 56,6’dır. 

Taşlık –Kayalık: Toprak işlemeye ve bitki gelişmesine zarar verebilecek derecede 

taşlık ve kayalık ihtiva eden topraklar 689.128 hektar alana ve % 36,8’lik orana sahiptir. 

Taşlık ve kayalık hem yüzeyde hem de profilde olabilmektedir. Taşlık profilde olursa birim 

alanında azalmaktadır. Buna bağlı olarak bitki besin maddeleri ve su da azalmaktadır. Bu 

azalış bitki gelişmesini sınırlandırır. Şanlıurfa topraklarında taşlılık genellikle sığ ve çok 

sığ topraklarda erozyon şiddetli ve çok şiddetli olduğu alanlarda görülmektedir. Düz 

arazilerin 84.688 hektarı hafif eğimli arazilerin 254.241 hektarı, orta eğimli arazilerin 

203.633 hektarı dik ve daha yüksek eğimdeki arazilerin 69.842 hektarı taşlıdır. Bu arazilere 

hakim sorun taşlıklar kayalı araziler oranı çok düşüktür. Bu araziler daha çok çayır- mera 

olarak kullanılmaktadır. Çayır-mera arazilerinin toprak işleme ve hasat gibi faaliyetler 

60



yapılmadığı ve doğal bitki örtüsünün şartlara adapte olduğu için taşlık fazla problem 

olmamaktadır. 

Drenaj: Alüvyal taban arazilerde görülen ve taban suyunun yılın bir bölümünde 

veya her zaman bitki gelişmesine zarar verecek düzeyde bulunduğu topraklar 822 hektar 

alana sahiptir. Bu toprakların 221 hektarı sulu tarımda 661 hektarı da özel ürün arazisi 

olarak kullanılmaktadır. 

Toprak İdaresi: Şanlıurfa ilinde halen kuru ve sulu tarımda kullanılan alanlarla 

bağ-bahçe arazilerinin çoğunda erozyon zararı elverişsiz toprak şartları kısmen de aşırı su 

gibi toprak muhafaza önlemleri alınmasını gerektiren sonuçlar vardır hiçbir sorunu 

olmayan I. Sınıf arazi miktarı ise 500.600 hektar olup, ildeki toplam arazilerin % 26.3’ünü 

teşkil etmektedir. Geri kalan % 73,7’sinin en az bir problemi bulunmakta ve problemin 

cinsine uygun bir muhafaza tedbiri alması gerekmektedir. 

Sorunların cinsi ve etkinlik derecesi dikkate alınarak tespit edilen kabiliyet alt 

sınıflarına göre tarım arazilerin dağılımı Tablo-E.14’de verilmiştir. 

Tablo-E.14. İl Genelinde Arazi Kabiliyet Alt Sınıfları. 

Kabiliyet Alt Sınıfları Hektar % Olarak 

E 164198 8.6 

Es 248568 13.1 

S 71736 3.8 

Se 886337 46.6 

W 2151 0.1 

Ws 244 0.0 

Toplam 1373234 72.2 

Görülüyor ki Şanlıurfa ilindeki tarım arazilerinin 412.776 hektarında su erozyonu 

958.037 hektarında toprak yetersizliği, 2.395 hektarında ıslaklık birinci derecede etkili 

problem olarak karşımıza çıkmaktadır. 

Yüzey akışı toprağın üst katmanın tabakalar halinde taşıyıp, götürdükçe alt 

katmanlar ve daha sonra da ana madde sathına çıktığından topraklar verimsiz, hatta 

ekilemez duruma gelmektedir. Çünkü bitki besin maddeleri, organik madde ve toprağa 

canlılık veren mikroorganizmalar da toprakla birlikte taşınıp gitmektedir. 

Erozyonu önlemede kontur (eğime dik) sürüm, şeritvari ekim ve teraslama etkili 

tedbirlerdir. Fakat çoğu tarlanın boyu eğim yönünde olduğundan kontur sürümü 

uygulamak oldukça zordur. 

Şeritvari ekimde aynı tarla (veya arazi) eğime dik ve birbirine paralel şeritlerin 

bölünerek ard arda gelen şeritlerden birinde ekim yapılırken diğerinde nadas uygulanır. 

Yada nadasın zorunlu olmadığı iklimlerde bir şeritte baklagillerden bir bitki yetiştirilirken 

diğerinde bir çapa bitkisi yetiştirilir. 

Teraslama en etkili erozyon kontrol tedbiridir. Eğim uzunluğunu kısalttığı ve eğimi 

düşürdüğü için yüzey akışı ve erozyonu azaltır. Teraslamada arazinin eğimi, toprak 

derinliği ve kullanma şekli çok önemlidir. Bu uygulamada toprak muhafaza ile birlikte su 

61



toplamaya da yarar. Fazla eğim toprak sıklığı ve taşlılık veya kayalılık dolayısıyla VI.-VII. 

Sınıflara giren arazilerde bu tedbirleri uygulamak imkânsızdır. Bu nedenle, özellikle VII. 

Sınıf arazileri hiç olmazsa işlemeyip meraya terk etmek yerinde olur. Kuru tarım 

arazilerinde bu tedbirler ile birlikte ürün münavebesi de gereklidir. Münavebe yem 

bitkilerine mutlaka yer verilmelidir. Teraslama ve şeritvari ekimde uzun köklü 

baklagillerin yetiştirilmesi toprağın tutulması bakımından yararlıdır. 

Eğimli arazilerdeki bağ ve bahçelerde erozyon kontrolü için örtü bitkilerine ihtiyaç 

vardır. Örtü bitkileri yeşil gübreleme için kullanılan bitkiler olabilir. Eğimin fazla olduğu 

yerlerde seki teraslar yapılmalıdır. 

Kuru tarım arazilerinin sade küçük bir kısmında görülen drenaj problemi 

giderilmesi gereken bir durumdur. Bunun için uygun drenaj sistemlerinin tesisi gereklidir. 

Böylece yüksek taban suyu kontrol edileceği gibi gerek yüzeysel gerekse dahili drenaj 

bozukluğundan ileri gelen problemler çözülmüş olacaktır. Taşkına maruz düz tarım 

arazilerinin bu tehlikeye karşı korunması gerekir. Taşkınlar sıklığı ölçüsünde ürüne zarar 

vermektedir. Taşkınların geliş yerine göre tarım arazileri hendek ve setlerle korunmalıdır. 

Taşkınlardan korunmanın bir diğer yolu da aynı zamanda su muhafazasına da yarayan 

gölet rezervlerin yapılmasıdır. 

Kuru tarım arazilerinin bir çoğunda toprak sığlığı problemi hakimdir. Buralarda 

toprak işlemesi daha fazla sığlaşmaya meydan vermeyecek şekilde yapılmalıdır. Taşlılık 

görülen arazilerde ya sürümü ve hasadı kolaylaştırmak için bu problem giderilmeli veya 

buraların az yoğun bir şekilde kullanılmasına devam edilmelidir. 

İl içinde sulu tarım yapılan 79.650 hektarı arazinin 64.381 hektarı problemsiz 

arazilerdir. Geri kalan araziler erozyon ve toprak yetersizliği problemlerinden bir veya bir 

kaçına sahiptir. Diğer problemli tarım arazileri gibi sulu tarım arazilerinde de uygun 

tedbirler almak gereklidir. Uygun bir sulama suyu bulunabildiği takdirde sulamaya elverişli 

kuru tarım arazilerinin sulamaya alınması bol ve çeşitli ürün elde edilmesi için gereklidir. 

Sulama bilinçli yapılmalı ve özellikle ağır bünyeli topraklarda aşırı sulamadan 

kaçınılmalıdır. Sulamanın yanı sıra gübrelemeye de ihtiyaç vardır. Gübreleme çiftlik 

gübresi yeşil gübre veya ticari gübrelerle yapılabilir. Çiftlik gübresi toprağın fiziksel 

özelliklerini düzeltir. Bitki besin maddeleri ile mikroorganizma faaliyetini attırır. Yeşil 

gübrenin de toprak üzerinde olumlu etkileri vardır. Suni gübreleme ise bitki besin 

maddeleri açığını kapatır. Fakat toprağın fiziki özellikleri üzerine olumlu etkisi yoktur. 

Sulama yapılırken toprak uygun olarak işleme aletleri ile işlenmeli topraklarda pulluk 

taban oluşumuna izin verilmemelidir. Sulamadan iyi sonuç almak için gübrelemenin yanı 

sıra tarımsal mücadeleye ve iyi tohumluk kullanmaya dikkat edilmelidir. Şanlıurfa’da 

toplam 700.275 hektarlık alana sahip olan çayır-mera arazilerinin hemen hepsi az veya çok 

bir problem arz etmektedir. Meraların durumu çoğunlukla kötüdür. Bu arazilerin idaresi 

düzensiz bilgiden yoksun ve kaynakların sömürülmesi şeklindedir. Bazı meralar aşırı 

otlatılmaktadır. Her mevsim otlatılmaya açık olan bu meralarda doğal bitki örtüsü önemli 

ölçüde tahrip olmuştur. Doğal örtünün bu doğal tahribatı erozyonu şekillendirmekte ve 

meraların durumunu daha da kötüleştirmektedir. Meralarda erozyonu önlemekte hem 

buralardaki hem de daha aşağıdaki tarım arazileri kurtarılmış olur. Çünkü zayıf bitki örtüsü 

dolayısıyla tutulmayıp yüzey akışına geçen yağmur suları, mera topraklarını aşındırdığı 

gibi tarım arazilerinde de sel baskınlarına neden olmaktadır. Meralarda erozyonu 

hafifletmek için kontur karık kuru eşik, seki taşkın kontrol bentleri gibi toprak ve su 

muhafaza tedbirleri alınmalı, otlatma değeri olan bitki türleri geliştirilmeli ve besin değeri 

62



olmayan otlar yok edilmelidir. Tesis edilen örtü sık bir şekilde toprağı tam olarak 

örtebilmelidir. Islahtan sonra meralarda kapasitelerine göre kontrollü olarak otlatma 

yapılmalıdır. Eğimli yerlerde taşlılık arz eden meralarda taş toplamak genellikle ekonomik 

olmayacaktır. Aslında erozyonu azaltmaya katkıda bulunduğu için buralarda taşlılığa göz 

yummak yerinde olacaktır. 

Orman ve fundalıkların Şanlıurfa ilindeki alanı 8.502 hektardır. Bunun 1.306 

hektarı orman, 7.196 hektarı fundalıktır. Bu arazilerin hemen hepsinde erozyon sorunu 

vardır. İl içerisindeki orman ve fundalıklarda başlıca problemin erozyon olması nedeniyle 

bu arazilerin konumu itibariyle dalgalı ve sarp yerlerde bulunması ve bitki örtüsünün çok 

tahrip edilmiş olmasıdır. Toprakların korunabilmesi için bu tahribata son verilmesi ve 

ormanlardan açma yapılmasına engel olması gerekir. Diğer taraftan orman örtüsünün 

iyileştirilmesi için tedbirler alınmalıdır. Kesim ve yerinden ağaçlandırma çalışmaları 

sırasında toprak kaybına yol açılmamalıdır. Sel oyuntuları çeşitli muhafaza yapılarıyla 

kontrol edilmeli ve otlandırılmalı, bu arada yangın, haşere ve hastalıklara karşı da etkin 

tedbir alınmalıdır. 

Erozyon: Şanlıurfa’da en yaygın sorun su erozyonudur. Bu sorundan çok az 

etkilenen veya hiç etkilenmeyen alanlar genellikle taban arazilerde düze yakın ve hafif 

eğimli alanlarda görülür. Bunlar diğer arazi tipleri ve su yüzeyleri dışındaki (1.873.883 

hektar) arazinin % 35,4’ünü oluşturur. Erozyondan hafif etkilenen 663.027 hektar (%35,4) 

arazinin 578.529 hektarı düz-düze yakın, 84.427 hektarı hafif eğimli arazilerdir. Bu 

arazilerin % 62,0’ı (411.241 hektar) derin, % 35,2’si (223.695 hektar) orta derin profile 

sahiptir. Bu toprakların % 84,5’i kuru tarımda, % 10,2’si sulu tarımda kullanılmaktadır. 

Orta derecede erozyona uğramış topraklar 565.912 hektar alanla % 30,2’lik bir oran 

tutmaktadır. Orta erozyon çoğunlukla hafif ve orta eğimlerde görülmektedir. Topraklar orta 

derin ve sığ profile sahiptir. Kuru tarım arazilerinin % 69,6’sı kuru tarımda, % 21,9’u 

çayır-mera olarak kullanılmakta olup, çoğunlukla III. ve IV. Sınıf arazilerden 

oluşmaktadır. 

Şanlıurfa arazilerinin çoğunlukla orta ve dik eğime sahip olan 380.664 hektarlık 

kısmında erozyon şiddetlidir. Bu araziler orta ve dik eğime sahip olup % 82,8’i çayır-mera, 

% 15,7’si kuru tarım arazisidir. Bu araziler IV.-VI.-VII. Sınıfta yer almaktadır. Erozyon 

çok şiddetli olduğu 263.778 hektar arazi hafif orta dik eğime sahiptir. Bu arazilerin büyük 

çoğunluğu çayır-mera olarak kullanılmaktadır. Ancak hafif mera eğimlerde kuru tarım 

yapılmaktadır. Bu araziler VI.-VII. Sınıflarda yer almakta ve sığ-çok sığ profile sahiptir. 

Arazilerin Tarımsal Potansiyellerine Göre Sınıflandırılması: Ülkemizdeki nüfus 

artışı nedeniyle ihtiyaç duyulan yeni köy, kasaba ve kentlerin kurulması, mevcutların 

geliştirilmesi sanayi kuruluşları maden, taş, kum ve tuğla ocakları, hava alanları, turistik ve 

sportif tesisler, askeri amaçlı yapılaşmalar ve benzeri ihtiyaçlar için yapılan tarım dışı 

amaçlı arazi kullanma uygulamaları, son yıllarda tarım arazileri aleyhine büyük bir gelişme 

göstermektedir. Özellikle son on-onbeş yıl içerisinde tarım arazileri adeta tarım dışı amaçlı 

kullanımların istilasına uğramış ve çeşitli yapılaşmalar nedeniyle tarımsal potansiyeli 

yüksek yüz binlerce dekar arazi meskûn alan haline gelmiştir. 

Nüfusu gittikçe artan ve büyük bir kalkınma hamlesi içinde bulunan ülkemizde 

iskân, ulaştırma, sanayi, turizm gibi konularda ileride meydana gelecek gelişmeler, tarım 

dışı amaçlı arazi kullanımlarının daha da artmasına ve giderek yurt sathına yayılmasına 

sebep olacaktır. 

63



Söz konusu gelişmelerin ülkemiz için mutlak gerekli olduğu bir gerçektir. Ancak, 

gittikçe artan nüfusumuzun beslenme ihtiyacını karşılaması ve ileride bir beslenme 

ihtiyacıyla karşılaşmamak için tarımsal üretimin de belirli bir düzeyde ve sürekli olarak 

arttırılması zorunludur. Bunun için her şeyden önce üretim ortamı olan toprak kaynağımızı 

korumak ve kabiliyetlerine uygun olarak bilinçli, planlı ve dengeli bir şekilde kullanmak 

zorundayız. 

Toprak kaynağımızı korumak ve sürekliliğini sağlamak için alınması gereken 

tedbirlerden birisi de tarım dışı amaçlı tüm yapılaşmaların verimsiz veya düşük verimli 

araziler üzerinde gerçekleştirmeye yönelik bir “Tarım Dışı Amaçlı Arazi Kullanım 

Planlaması”nın ülke çapında ve en kısa zamanda yapılarak uygulamaya konmasıdır. 

Söz konusu planlamanın yapılabilmesi için öncelikle arazilerin tarımsal 

potansiyellerinin bilinmesi gerekir. Bu husus dikkate alınarak bu çalışmayla tespit edilen 

bilgiler değerlendirilmek üzere araziler bu amaçla bir sınıflandırılmaya da tabi tutulmuştur. 

Toprak, topoğrafya özellikleri ile birlikte iklim şartları, mevcut sulama durumu ve 

arazinin kullanılma şekli de dikkate alınarak yapılan bu sınıflamaya göre araziler, tarımsal 

potansiyelleri itibariyle dört grupta toplanmıştır. 

1- Birinci derecede önemli tarım arazileri (Mutlak tarım arazileri) 

2- İkinci derecede önemli tarım arazileri ( Ülke ekonomisinde önemli yeri olan, 

tahıl ve bazı endüstri bitkileri yetiştirilen ve yetiştirilmesine uygun araziler) 

3- Üçüncü derecede önemli tarım arazileri (Tesis edilmiş bağ-bahçe ve özel ürün 

arazileri) 

4- Diğer Araziler (İşlemeli tarıma uygun olmayan veya sınırlı olarak uygun olan 

arazilerle orman rejimindeki araziler) 

Her gruptaki arazilerin genel karakterleri ve ildeki durumları aşağıda ayrı ayrı 

açıklanmaktadır. 

(1) Birinci Derecede Önemli Tarım Arazileri: Ülke düzeyinde sınırlı bir alan 

teşkil eden ve potansiyelleri itibariyle, tarımsal üretimde önemli bir yeri olan bu arazilerin 

mutlaka tarım altında tutulması gerekir. 

Yeterli olarak sulanan arazilerle, hangi tarımsal kullanım altında bulunursa 

bulunsun aşağıda belirtilen özelliklere sahip olan araziler bu grupta toplanmıştır. Toprağın 

derinliği, sıcaklığı ve reaksiyonu yöreye adapte olmuş bütün kültür bitkilerinin 

yetişmesinde elverişli olmalıdır. 

Kök bölgesinde bitkilere zarar verecek derecede tuz veya değişebilir sodyum 

bulunmamalıdır. 

Toprak geçirgenliği sulamayı sınırlandırmayacak derecede olmalıdır. 

Toprak yüzeyinde veya sürüm hattındaki taşlılık % 10’u geçmemelidir. 

Eğim en çok % 6 olmalı ve erozyon sorunu bulunmamalı veya çok hafif olmalıdır. 

Büyüme mevsiminde topraklar sık sık sel basmasına maruz kalmamalıdır. 

Bu grupta yer alan araziler 887.804 hektarlık alanlarıyla il toplamının % 46,6’sını 

oluşturmaktadır. 

64



(2) İkinci derecede Önemli Tarım Arazileri (Ülke ekonomisinde önemli yeri 

olan tahıl ve bazı endüstri bitkileri yetiştirilen ve yetiştirilmesine uygun olan 

araziler):Bu gruptaki araziler kültür bitkilerinin gelişmesini sınırlandıran veya yetiştirilen 

bitki çeşidini azaltan, oldukça şiddetli sorunlara sahip olan fakat ülke ekonomisinde önemli 

yeri olan tahıl, endüstri bitkileri yağlı tohumlar ve yem bitkileri yetiştirilen veya 

yetiştirilmesine uygun olan araziler ve I. Grup dışında bulunan yetersiz sulu tarım 

arazileridir. 

Uygun tarım yöntemlerine göre işlenip iyi idare edildiklerinde bunlardan ekonomik 

olarak verim alınabilir. Hatta şartlar elverişli olduğunda örneğin uygun iklim şartları 

altında bu arazilerin bazılarında birinci gruptaki arazilerden alınan verim kadar yüksek 

verim elde edilebilir. Bu nedenle bunların da tarımsal amaçlarla kullanılmasında mutlak 

yarar vardır. 

Bu grupta yer alan araziler aşağıdaki sorunlardan bir veya bir kaçına sahiptir. 

- % 6–12 arasında eğim, 

- Şiddetli erozyon, 

- Bazı bitkilere zarar verecek derecede sık sık sel basması, 

- Alt topraklarda çok yavaş geçirgenlik, 

- Bitki gelişmesini kısıtlayacak derecede yaşlık, 

- Kök bölgesini sınırlandıran sığ toprak derinliği, 

- Düşük su tutma kapasitesi, 

- Orta derecede tuzluluk ve alkalilik... Şanlıurfa’da 190.551 hektarlık bir 

alana sahip olan bu araziler il yüz ölçümünün % 10’unu teşkil ederler. 

3-Üçüncü Derecede Önemli Tarım Arazileri(Tesis edilmiş bağ-bahçe 

veya özel ürün arazileri):Birinci ve ikinci derecede önemli tarım arazileri dışında kalan 

ve arazilerden üzerinde ekonomik olarak ürün elde edilebilecek nitelikte bağ-bahçe tesis 

edilmiş olanlarla özel ürün yetiştirilenler bu gruba girer. 

Belirli toprak ve ilmi istekleri bulunan çay, antepfıstığı, zeytin, fındık, muz, 

turunçgiller, incir ve dut bu tasnifte özel ürün adı altında toplanmıştır. 

Bu gruptaki araziler üzerinde yetiştirilen ürünlerin iç tüketimdeki yerleri yanında, 

ihraç ürünleri de olduklarından, ülke ekonomisindeki çok önemli bir payı bulunmaktadır. 

Bu nedenle bu arazilerin de mevcut kullanım altında tutulmasında büyük yarar vardır. 

56.421 hektarlık alanlarıyla il yüzölçümünün % 2,9’unu teşkil eden bu araziler üzerinde 

bağ, bahçe, antepfıstığı tesis edilmiştir. 

4) Diğer Araziler (İşlemeli tarıma uygun olmayan veya sınırlı olarak uygun 

olan arazilerle orman rejimindeki araziler):İlk üç grubun dışında kalan arazilerle orman 

rejimindeki bütün araziler bu grupta yer alır. Bu araziler toplam alanla il yüz ölçümünün % 

40,3’ünü teşkil ederler. Bu arazilerin 8.502 hektarı orman-funda örtüsü altındadır. 

KAYNAKLAR : 

1- Şanlıurfa İl Çevre Durum Raporu 2004 

2- İl Tarım Müdürlüğü Verileri–2005 


65



(F) . FLORA- FAUNA VE HASAS YÖRELER 

F.1. Ekosistem Tipleri 

F.1.1. Ormanlar 

F.1.1.1. Ormanların Ekolojik Yapısı 

Şanlıurfa’da rakım 518 m dir. Anakaya kalker ve bazaltan oluşmaktadır. Bölge 

içindeki topraklar çoğunlukla “kırmızı kahverengi” büyük toprak gurubu içinde yer 

almaktadır. Organik madde ve fosfor oranları düşük, kil oranı yüksektir. (%43–60) 

Güney Doğu Anadolu Bölgesinin İklimi; Doğu Anadolu ve Akdeniz Bölgeleriyle 

güneydeki kurak tropikal bölgenin etkisi altında oluşan bir özelliğe sahiptir. Kış mevsimi 

nemli, soğuk ve yağışlı geçer. Haziran ayından itibaren ise güneydeki çöl koşulları bölgeye 

egemen olmaya başlar ve kuraklık en üst seviyeye çıkar. Ortalama yağış genelde 450–500 

mm dir. Kuraklık Haziran-Eylül arasında hüküm sürer. Bu aylarda buharlaşma çok 

fazladır. Bu bölgede genelde step iklim egemendir. Bu step iklimi İç Anadolu Bölgesi step 

ikliminden yazları sıcak ve kurak oluşu ile ayrılmaktadır. Bu sebepten dolayı orman 

yetiştirme bakımından çok göç koşullar mevcuttur. 

Bu koşullar nedeniyle bölgenin güney kısmındaki plato düzlükleri üzerinde orman 

ve ağaç topluluğuna rastlanmaz. Ormanlar az olsa da steplerde ve çevresindeki dağlarda 

bulunmaktadır. Ormanlar insan baskısı ve düzensiz aşırı otlatmadan dolayı bu alanlardaki 

varlığı çok azalmış durumdadır. Bu nedenlerden dolayı Güney Doğu Anadolu Bölgesi 

orman varlığı bakımından Türkiye nin en fakir bölgesidir. 

F.1.1.2. İlin Orman Envanteri 

Şanlıurfa’da Çevre ve Orman Bakanlığı ile diğer Kamu Kurum ve kuruluşların 

yapmış oldukları ağaçlandırma çalışmaları Tablo-F.1’de ve İlimizde yıllar itibarı ile 

yapılan ağaçlandırma miktarları Tablo-F.2’de verilmiştir. 

İlçesi 

Tablo- F.1. İlin Orman Varlığının Durumu 

Doğal 

Orman 

Alanı (Ha) 

Özel İdare 

Diğer 

Kurumlarca 

Tesis Edilen 

Orman Alanı 

( Ha) 

Özel 

Ağaçlandırma 

İle Tesis 

Edilen Orman 

Alanı 

(Ha) 

İl Çevre ve Orman 

Müdürlüğünce Tesis 

Edilen Orman Alanı 

(Ha) 


(Ha) 

Merkez - 743 33 3.810 4.586 

Siverek 9.747 - - 582 10.329 

Hilvan - - - 240 240 

Bozova - - - 1310 1310 

Birecik - - - 322 322 

Akçakale - - - 691 691 

Ceylanpınar - 1.306 - - 1.306 

Suruç - - - - - 

Halfeti - - 76 - 76 

Harran - - - - - 

Viranşehir - - - - - 

İL GENELİ 9.747 2.047 109 6.955 18.860 

66



Tablo-F.2. Yıllar İtibarıyla Tesis Edilen Orman Varlığının Dağılımı 

Yıllar 2002 2003 2004 2005 

Tesis Edilen Orman 

Alanları (Ha) 106 175 300 833 

Resmi kayıtlarda Siverek İlçesi Bucak serisinde Devlet ormanı konumunda 9.747 

ha’lık orman görünmekte dir. Durumu itibariyle çok bozuk, baltalık vasfında ve ağır tahrip 

görmüş vaziyettedir. Mülkiyet problemleri nedeniyle müdahale edilmeyecek durumdadır. 

Geriye kalan 9113 Ha ‘lık alan ağaçlandırma ile oluşturulan alandır. 

İlimiz sınırları dâhilinde bulunan ağaçlandırma sahalarının tamamı erozyon 

kontrolü ve yeşil kuşak amaçlı tesis edilmiş olup endüstriyel amaçlı değildir. 

Bölgede en yaygın tür meşedir. Ak meşeler gurubunda; saplı meşe, ispir meşesi, 

sapsız meşe, mazı meşesi, kırmızı meşe gurubunda; doğu palamut meşesi ve Lübnan 

meşesi başlıca meşe türleridir. 

Mahlep, iğde, titrek kavak, Fırat kavağı, ak kavağı, söğüt türleri, badem, ahlat, 

doğu çınar, adi ceviz, siğilli huş, beyaz yapraklı kuş üvezi, Suriye akşaağacı, doğu 

çitlembiği, Akçaağaç, kara ağaç, alıç türleri, kızılcık yabani elma, tut türleri karaçalı, 

yabani gül, zeytin, ayrıca doğal ve kültürel karakavak taksonlarıda yer almaktadır. İğne 

yapraklı türler olarak ardıç türleri, halep çamı ve kızılçam yayılış gösterir. İl genelinde 

yıllar itibariyle elde edilen orman ürünleri Tablo-F.3’de verilmiştir. 

Tablo -F.3. İl Genelinde Yıllar İtibariyle Elde Edilen Orman Ürünleri. 

ÜRETİMİN YAPILDIĞI YER ÜRETİM CİNSİ VE MİKTARI(ster/M3) 

YILLAR 

Maden Direği(m3) 

Yakacak (ster) 

1997 Bozova 20 128 

1998 Bozova 12 220 

1999 Merkez - 70 

2000 Merkez 2.5 430 

2001 - - 28 

2002 5 38 

2003 - 15 

2004 - 290 

2005 66.5 1529 


F.1.1.3. Orman Varlığının Yararları 

Toprak ve toprak verimliliğinin korunması ve rekreasyon ile orman alanlarının 

iklim üzerinde olumlu etkilemeyi artırmak amacıyla yapılan ağaçlandırma ve Erozyon 

Kontrollü Projeleri Tablo-F.4 ve Tablo-F.5 ’de verilmiştir. 

F.1.1.4. Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları 

1- 2005 yılı içerisinde yapılacak orman kadastro çalışmaları ile ilgili programa 

alınan köy bulunmamaktadır. 

2- Şanlıurfa İli dâhilinde orman kadastrosu yapılmış orman alanı 10.170 Ha’dır. 

67



3- Şimdiye kadar 2/B orman sınırları dışına çıkarılan ormanlık alan 

bulunmamaktadır 

4- 2005 yılı içerisinde tapulu kesim işlemi yapılmamıştır. 

5- Şanlıurfa İli dâhilinde tescilli özel orman bulunmamaktadır. 

6- Ormanlık alanlardan şimdiye kadar Orman Kanun’unun 16, 17 ve 18. maddesine 

göre 5 adet izin irtifa hakkı verilmiş olup, izin verilen toplam alan 142.139,48.m 2’ dir. 

Bölgede, orman planlamasıyla ilgili yapılmış çalışmalar Tablo-F.4’ve Tablo 5’de 

verilmiştir. 

Tablo-F.4. Yıllara Göre Tescili Yapılmış ve Tesise Alınan Orman Alanlarının Miktarı 

Yıl Adı Toplam Orman Alanı (ha) 


“ 

“ 

“ 

“ 

“ 

“ 

“ 

“ 

“ 

“ 

“ 

“ 

“ 

—Siverek Bozuk Meşe Baltalığı 

—Birecik Akpınar Erozyon Kontrol ve Uygulama Projesi 

—Akabe Yeşil Kuşak Projesi 

—Bağlarbaşı Ağaçlandırma ve Uygulama Projesi 

—Akçakale Ağaçlandırma ve Uygulama Projesi 

—Siverek Ağaçlandırma ve Uygulama Projesi 

—Atatürk Barajı Sol Sahil Ağaçlandırma ve Uygulama Projesi 

—Karacadağ Ağaçlandırma ve Uygulama Projesi 

—Hilvan Erozyon Kontrol ve Uygulama Projesi 

—Şanlıurfa Yeşilkuşak Projesi 

—Gölpınar Yeşilkuşak Projesi 

—Tofaş Hatıra Ormanı 

—Aşağı Çatak Erozyon Kontrol ve Uygulama Projesi 


9.537 



102 

691 

532 

1310 

50 

240 



230 

50 



“ 

“ 

“ 

“ 

“ 

“ 

“ 

“ 

“ 

“ 

“ 

“ 

“ 

“ 


“ 

“ 

“ 

“ 

“ 

“ 

“ 

“ 

“ 

“ 

“ 

“ 

“ 

“ 

“ 

“ 















— Harran Üniversitesi Yeşilkuşak Projesi 

















—Akabe Ek Yeşil Kuşak Projesi 

9.537 



102 

691 

532 

1310 

50 

240 



230 

50 


150 

9.537 



102 

691 

532 

1310 

50 

240 



230 

50 


150 



68



Tablo-F.5. Şanlıurfa da Uygulanan ve Uygulanacak Projelerin Amaç ve Hedefleri 

PROJE ADI 

ALAN 

(Ha.) 

ÇALIŞMANIN İÇERİĞİ 

Hilvan Ağaçlandırma 

Uygulamam Projesi 240 

1997 yılında başlanılmış ve uygulama 2000 yılında bitirilmiştir. Geleceğe 

dönük rekreasyon amaçlı ve ova ormancılığı amaçlanmıştır. 

Siverek Ağaçlandırma 


1996 yılında başlanılmış ve uygulama 1999 yılında bitirilmiştir. Rekreasyon 

amaçlı ve ova ormancılığı amaçlanmıştır. 

Akçakale Ağaçlandırma 


1997 yılında başlanılmış ve uygulama 2000 yılında bitirilmiştir. Rekreasyon 

amaçlı ve ova ormancılığı amaçlanmıştır. 

Tofaş Hatıra Ormanı 

GAP İdaresi, TOFAŞ, Şanlıurfa Belediyesi ve Orman Bölge Müdürlüğünce 

Ağaçlandırma Uygulamam 230 ortaklaşa 1995 boyatılmış ve1996 yılında bitirilmiştir. Rekreasyon 

Projesi 

amaçlanmıştır. 

Atatürk Barajı Sol sahil 

Ağaçlandırma ve Erozyon 

Kontrolü Projesi 

1307 

1992 yılında DSİ ile Orman Bölge Müdürlüğünün ortak çalışması şeklinde 

başlatılmış 1994 yılında tamamlanmıştır. Toprağın korunması amacıyla erozyon 

kontrolü yapılmış, baraj nedeniyle oluşan iklim değişikliği ile ağaçlandırılmak 

suretiyle orman oluşturulmuştur. 

1992–1993 Yılların da yapılmış ve bitirilmiştir. İleriye yönelik rekreasyon 

100 amaçlı bir çalışmadır. 

Akabe Yeşil Kuşak 

Ağaçlandırma Uygulamam 

Projesi 

Birecik Bağlarbaşı 


Projesi 

Karaköprü (Tünel Çıkışı) Ek 


Yeşil Kuşak Projesi 145 

Şanlıurfa Yeşil Kuşak 

Ağaçlandırma Uygulamam 1270 

Projesi 

Şanlıurfa İli Yeşil Kuşak 


Projesi 


Akpınar Erozyon Kontrolü 

Projesi 570 

Harran Üniversitesi 

Yeşilkuşak 

ağaçlandırma projesi 

Akabe ek yeşil kuşak 

Projesi 

870 

1991–1992 Yıllarında yapılmış, Toprak verimliliğinin korunması ve rekreasyon 

amaçlı bir çalışmadır. 

1993 Yılında başlanılmış, 1996 yılında bitirilmiştir. Toprak verimliliğinin 

korunması ve rekreasyon amaçlı bir çalışmadır. 

1964 Yılında başlanılmış 1975 yılında bitirilmiştir. Ş.Urfanın piknik ve mesire 

yeri ihtiyacını karşılayabilecek konumda orman oluşmuştur. 

1964 Yılında başlanılmış1975 yılında bitirilmiştir. Ş.Urfanın piknik ve mesire 

yeri ihtiyacını karşılayabilecek konumda orman oluşmuştur. 

Örencik, Derman, Otaören, Sarışeyh ve Osmanbey sınırları dahilinde rekreasyon 

amaçlı yapılan bir çalışmadır. 

Şanlıurfa İli Merkez İlçesi Mağaracık ve Bakımlı köyleri 

sınırında ve Harran Üniversitesi Osman Bey yerleşkesi içinde 

yapılmıştır. 

270 Şanlıurfa İli Merkez İlçesi Küçük alanlı köyü sınırında 

yapılmıştır. 

F.1.2. Çayır ve Meraların Varlığı 

İlde yağış oranının düşük olması, sıcak ve kurak iklimin hakim olması nedeniyle 

kayda değer çayır alanları mevcut değildir. Çayır ve meraların Bölgedeki yayılım amacı 

hayvanların kaba yem ihtiyaçlarını karşılamaktır. Mera alanları genellikle problemli, orta 

şiddetli erozyona maruz kalmış, taşlık ve kayalık alanlardır. Bunun nedeni kadastro 

çalışmaları sırasında mera alanları olarak erozyona müsait taşlık ve kayalık alanların mera 

yeri olarak tahsis edilmesidir. Meralardaki bitki örtüsü ise aşırı otlatma ve az yağış 

sebeplerinden dolayı zayıf veya orta vejetasyona sahiptir. Meralardaki tahrip ise meranın 

amacı dışında kullanılması(sürme, ağaç dikme, ev yapma vb.) durumunda görülmektedir 

Bu nedenle çayırlar mera alanları içerisinde mütalaa edilmektedir. Bitki örtüsü itibarıyla 

brom, yabani fiğ ve yabani yonca türlerini ihtiva eder. Sıcak ve kurak mevsimin erken 

başlaması sonucunda meralardaki yeşillik mayıs ayı başlarında sona erer. Çayır ve mera 

alanları Tablo-F.6’de verilmiştir. 

69



Tablo-F.6: Çayır ve Meraların İlçelere Göre Dağılımı 

ÇAYIR VE MERA 

İLÇENİN ADI YÜZÖLÇÜMÜ (Ha) MİKTAR (Ha) ORAN (%) 

MERKEZ 379100 17.000 4.5 

AKÇAKALE 110200 19.982 18.1 

BİRECİK 85200 8.200 9.6 

BOZAVA 100000 16.780 10.8 

CEYLANPINAR 199000 5.935 3.8 

HALFETİ 64600 18.000 27.8 

HARRAN 80100 10.828 13.5 

HİLVAN 127800 19.477 15.2 

SİVEREK 431400 86.965 20.2 

SURUÇ 79900 1.990 2.5 

VİRANŞEHİR 146100 29.200 20 

İL TOPLAMI 1858400 234.357 12.6 

Kullanma Amaçları ve Yararları: Şanlıurfa’da toplam 234.537 hektarlık alana 

sahip olan çayır-mera arazilerinin hemen hepsi az veya çok bir problem arz etmektedir. 

Meraların durumu çoğunlukla kötüdür. Bu arazilerin idaresi düzensiz bilgiden yoksun ve 

kaynakların sömürülmesi şeklindedir. Bazı meralar aşırı otlatılmaktadır. Her mevsim 

otlatılmaya açık olan bu meralarda doğal bitki örtüsü önemli ölçüde tahrip olmuştur. Doğal 

örtünün bu doğal tahribatı erozyonu şekillendirmekte ve meraların durumunu daha da 

kötüleştirmektedir. Meralarda erozyonu hafifletmek için kontur karık kuru eşik, seki taşkın 

kontrol bentleri gibi toprak ve su muhafaza tedbirleri alınmalı, otlatma değeri olan bitki 

türleri geliştirilmeli ve besin değeri olmayan otlar yok edilmelidir. Tesis edilen örtü sık bir 

şekilde toprağı tam olarak örtebilmelidir. Islahtan sonra meralarda kapasitelerine göre 

kontrollü olarak otlatma yapılmalıdır. Eğimli yerlerde taşlılık arz eden meralarda taş 

toplamak genellikle ekonomik olmayacaktır. Aslında erozyonu azaltmaya katkıda 

bulunduğu için buralarda taşlılığa göz yummak yerinde olacaktır. 

Mera amenajman çalışması 4342 Sayılı Mera Kanununa göre tahdit işlemi biten 

alanlarda yapılma aşamasındadır. 

F.1.3 Sulak Alanlar 

İlimiz sınırları dâhilinde tespit edilen herhangi bir sulak alan bulunmamaktadır. 

Ancak Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğünce 

Fırat Nehri taşkın düzlükleri ile ilgili bir çalışma başlatılmış olup, bu çalışmalar devam 

etmektedir. 

F.1.4. Diğer Alanlar (Stepler vb.) 

Konu ile ilgili yeterli bilgiye ulaşılamamıştır. 

F.2. Flora 

F.2.1 Habitat ve Topluluklar 

Konu ile ilgili yeterli bilgiye ulaşılamamıştır. 

70



F.2.2. Türler ve Populasyonları 

Birecik ilçesinde Fırat Kavağı (Populus eufratica) endemik ve relik tür olarak 

bulunmaktadır. Bu ağaçlar uzun boylu olup, Fırat Nehri kıyısında yaklaşık 23 dönüm 

alanda koruma altına alınmıştır. 

Türkiye Florası kayıtlarına göre Şanlıurfa’dan 32 endemik bitki tespit edilmiş olup, 

bu bitkilerin Bilimsel ve var olan mahalli isimleri belirtilmiş olup, lokalite bilgileriyle 

birlikte Tablo-F.7’de verilmiştir. 

Tablo-F.7.İlimiz Sınırları Dâhilindeki Endemik Bitki Türleri 

S.NO BİLİMSEL VE MAHALLİ İSMİ YERİ VE NİTELİĞİ 

01 Achillea brachyphylla(Civanperçemi, Akbaş C7 Urfa: Suruç ve Urfa arası, 360 m, 6,5. 1865. Iran 

otu) 

Turan elementi. 

02 Ajuga chamaepitys (L) Schreber(Mayasıl otu) C6 Urfa: Rum Kala’a (Halfeti) Iran Turan elementi 

03 Asphodelina damascena subsp gigantea(Çiriş C7 Urfa: Urfa-Hilvan arası 10 Km. Iran Turan elementi 

otu) 

04 Astragalus vexillaris ( Dikensiz Geven ) C7 Urfa: Urfa-Akçakale arası 32.Km, 450 m. Iran 

elementi. 

05 Bellevelia gracilis Feinbrun Urfa: Birecik, Mezra civarı. 

06 Camelina anomala Urfa: Harran, 12,5 1865 Urfa: Birecik 

07 Centaurea obtusifolia ( Peygamber Çiçeği ) C7 Urfa: Tek Tek Dağı, 5,1867. Iran Turan elementi 

08 Centaurea scklerolepis ( Peygamber Çiçeği ) C7 Urfa: Siverek-Urfa arası, 4,6. 1841 

09 Convolvulus assyricus ( Yabani sarmaşık ) C7 Urfa: Birecik-Suruç arası 

10 Convolvulus galaticus ( Yabani sarmaşık ) C7 Urfa: Urfa-Siverek arası 

11 Crocus leichtlinii ( Safran, çiğdem ) C7 Urfa: Karacadağ, 1100 m. 

12 Euphorbia falcata subsp, falcata var. Falcata C7 Urfa: Viranşehir-Ceylanpınar arası 

(Sütleğen ) 

13 Galium scopulorum C6 Urfa: Birecik civarları. Iran Turan elementi 

14 Hesperis hedgei (Akşamsefası ) C7 Urfa: Siverek 

15 Hyacinthella siirtensis (Yabani sümbül ) C7 Urfa: Viranşehir civarı 

16 Hypericum capitatum var. Capitatum ( Binbir C7 Urfa: Hilvan, 700 m 

delik otu, kantaron ) 

17 Hypericum salsolifolium ( Binbir delik otu, C7 Urfa: Urfa’nın kuzey kesimleri. 

kantaron ) 

18 Leucocylus formosus subsp. Amanicus C7 Urfa: Tek Tek Dağı, 4,1855. 

19 Lycium anatolicum C6 Urfa: Birecik 

20 Papaver clavatum ( Gelincik, yabani haşhaş ) C6 Urfa: Birecik 

21 Paracaryum kurdistanicum C7 Urfa: Karacadağ 

22 Rosularia haussknectii C7 Urfa: Mar jacob 

23 Scilla mesopotomica C7 Urfa: Halfeti 

24 Scorzonera semicana C7 Urfa: Çermelik 

25 Scrophularia libanotica subsp armena C7 Urfa: Siverek 

26 Scrophularia mesopotomica C7 Urfa: Siverek-Urfa arası 

27 Stachys burgsdorfiioides subsp Iadanoides C7 Urfa: Tell Pınar 

28 Stachys setifera subsp Iycia C7 Urfa: Urfa civarı 

29 TordyIIium cappadocicum C7 Urfa: Üç kara 

30 Verbascum Diversifolium ( Sığırkuyruğu ) C7 Urfa: Urfa-Siverek arası 

31 Verbascum stepporum ( Sığırkuyruğu ) C7 Urfa: Viranşehir 

32 Verbascum temıe ( Sığırkuyruğu ) C7 Urfa: Siverek-Diyarbakır arası 

F.3.Fauna 

F.3.1. Habitat ve Toplulukları 

Konu ile ilgili bilgilere ulaşılamamıştır. 

71



F.3.2.Türler ve Populasyonları 

İl Genelinde Tespit Edilen Yabani Hayvan Türleri: Kurt, Yabandomuzu, Alakarga, 

ekin kargası, Leşkargası, tavşan, Araptavşanı, Tilki, Sakarca, Fiyu, Yeşilbaş, Çamurcun, 

Kaşıkgaga, Kınalıkeklik, Bıldırcın, Kızkuşu, Küçüksulluğu, Karatavuk, Çulluk, 

Tahtalıgüvercin, Kayagüvercini, Üveyik, Ceylan, Vaşak, Ağaçserçesi, Balaban, Çilkeklik, 

Delicedoğan, Kumru, Puhu, Şahin, Hazarsumrusu, Karaleylek, Leylek, Toy , Alaca 

yalıçapkını, Gri balıkçıl, Suna, Turaç, Sazhorozu, Orman düdükçünü, Bağırtlak, 

Ağaçkakan, Boğmaklı toygar, Yalıçapkını, Tepelitoygar, Arapbülbülü, Sazkamışcını, 

Sığırcık, Saka, küçükiskele, Mezgeldek, İbibik İlimizde başlıca bulunan yaban hayvan 

türleridir. Konu ile ilgili detaylı bilgi aşaıda verilmiştir. 

MEMELİLER 

Tavşangiller 

Tavşan Lepus capensis 

Köpekgiller 

Tilki Vulpes vulpes 

Kurt Canis lupus 

Çakal Canis aureus 

Kedigiller 

Vaşak Felis lynx 

Gevişgetirenler 

Ceylan Gazella subgutturosa 

Sansargiller 

Kayasansarı Martes foina 

Ağaçsansarı Martes martes 

Gelincik Mustela navalis 

Kokarca Mustela putorius 

Porsuk Meles meles 

Kirpigiller 

Kirpi Erinaceus concolor 

Oklukirpigiller 

Oklukirpi Histrix indica 

Yarasagiller 

KUŞLAR 

Ördekgiller 

Çamurcun Anas crecca 

Yeşilbaş Anas platyrhynchos 

Kılkuyruk Anas acuta 

Küçük sakarca Anser erythropus 

72



Suna Todorna todorna 

Dikkuyruk Oxyura leucocephala 

Büyük çamurcun Anas falcata 

Sülüngiller 

Kınalıkeklik Alectoris chukar 

Kumkekliği Ammoperdix griseogularis 

Bıldırcın Coturnix coturnix 

Urkeklik Tetraogallus caspius 

Turaç Francolinus francolinus 

Çilkeklik Perdix perdix 

Sutavuğugiller 

Sakarmeke Fulica atra 

Benekli sutavuğu Porzana porzana 

Bataklık sutavuğu Porzana parva 

Küçük sutavuğu Porzana pusilla 

Saz tavuğu Galinula choloropus 

Saz horozu Porphyrio porphyrio 

Toygiller 

Yakalı toy Chlamydotis undulata 

Toy Otis tarda 

Kılıçgagagiller 

Uzunbacak Himantopus himantopus 

Bağırtlakgiller 

Bağırtlak Pterocles orientalis 

Yağmurkuşugiller 

Kızkuşu Vanellus vanellus 

Çullukgiller 

Küçüksuçulluğu Lymnocryptes minimus 

Suçulluğu-bekasin Gallinago gallinago 

Çulluk Scolopax rusticola 

Güvercingiller 

Kayagüvercini Columba livia 

Tahtalı Columba palumbrus 

Üveyik Streptopelia turtur 

Gökçe güvercin Columba oenas 

Kumru Streptopelia decaocta 

Küçük kumru Streptopelia senegalensis 

Papağangiller 

Yeşilpapağan Psittacula krameri 

73



Batağangiller 

Karaboyunlu batağan Podiceps nigricollis 

Karabatakgiller 

Karabatak phalacrocorax carbo 

Balıkçıgiller 

Balaban Bataurus stellaris 

Leylekgiller 

Karaleylek Ciconia nigra 

Leylek Ciconic ciconia 

İbişgiller 

Kelaynak Geronticus eremita 

Atmacagiller 

Küçük akbaba Neophron percnopterus 

Saz delicesi Circus aeruginosus 

Atmaca Accipiter nisus 

Şahin Buteo buteo 

Kızılşahin Buteo rifinus 

Paçalı şahin Buteo lagopus 

Kartal 

Baykuşgiller 

İshakkuşu Otus scops 

Puhu Bubo bubo 

Kukumav Athena noctua 

Çobanaldatangiller 

Çobanaldatan Caprimulgus europaeus 

Yalıçapkınıgiller 

Alaca Yalıçapkını Ceryle rudis 

Yalıçapkını Alcedo atthis 

Arıkuşugiller 

Arıkuşu Merops aplaster 

Yeşil arıkuşu Merops superclliosus 

Çavuşkuşugiller 

İbibik Ubupa epops 

Ağaçkakangiller 

Ağaçkakan 

Tarlakuşugiller 

Boğmaklı toygar Melanocorypha calandra 

Tepeli toygar Galerida cristata 

74



Tarlakuşu Alauda arvensis 

Kırlangıçgiller 

Kırkırlangıcı Hirundo rustica 

Evkırlangıcı Delichon urbica 

Kuyruksallayangiller 

İncirkuşu Anthuss sb. 

Dağ kuyruksallayan Motacilla cinera 

Akkuyruksallayan Motacilla alba 

Arap bülbülleri 

Arap bülbülü Pycnonotus xanthopygos 

Ardıçkuşugiller 

Bülbül Luscinia megarhynchos 

Kızılkuyruk Phoenicurus phoenicurus 

Kuyrukkakan Oenanthe oenanthe 

Ötleğengiller 

Kamış bülbülü Cettia cetti 

Saz bülbülü Acrosepphalus palustris 

Ötleğen 

Söğütbülbülü Phylloscopus trochilus 

Sinekkapangiller 

Sinekkapan 

Bıyıklı baştankaragiller 

Bıyıklı baştankara Panurus biarmicus 

Uzunkuyruklu baştankaragiller 

Uzunkuyruklu baştankara Aegithalus caudatus 

Büyük baştankara Parus major 

Sarıasmagiller 

Sarıasma Oriolus oriolus 

Sığırcıkgiller 

Sığırcık Sturnus vulgaris 

Ötücükuşlar 

Serçe Passer domesticus 

İspinozgiller 

Küçük iskete Serinus serinus 

Saka Carduelis carduelis 

75



Balıklar: Şanlıurfa ilinin baraj gölleri ve diğer akarsularında mevcut balıkların 

latınce ve yöresel isimleri 

1- Silurus parasilurus triostegus (Heckel,1843) (Yayın) 

2- Mugil abu (Heckel 1846) (Kefal) 

3- Mastacembelus simack (Walbaum, 1792) (Yılan balığı) 

4- Acanthalburnus microlepis (Fılıppı, 1863) 

5- Acanthobrama marmid (Heckel, 1843) (Yeşil Göz) 

6- Aspius vorax (Heckel, 1843) (Def Zurna) 

7- Barbus rajanorum mystaceus (Heckel, 1843) (Sore) 

8- Capoeta trutta (Heckel, 1843) (Karaca) 

9- Carasobarbus Luteus (Heckel, 1843) (Pullu) 

10- Chalcalburnus mossulenisis (Heckel, 1843) (Kırmızı Kuyruk) 

11- Chondrostoma regium (Heckel, 1843) (Kum) 

12- Cyprinion macrostomum macrostomum (Heckel, 1843) (Tahta) 

13- Cyprinus carpio (Lunnaeus1758) (Aynalı) 

14- Leuciscus lepidus (Heckel, 1843) (Kefal) 

15- Tor grypus (Heckel, 1843) (Şaput) 

F.3.3. Hayvan Yaşama Hakları 

F.3.3.1. Evcil Hayvanlar 

F.3.3.1.1. Sahipli Hayvanlar 

İl düzeyinde sahipli hayvanların türleri ( kedi, köpek vb.) ve sayılarına dair bilgilere 


F.3.3.1.2. Sahipsiz Hayvanlar 

Birecik Belediyesinin 1 adet sahipsiz hayvanlar ile ilgili barınağı bulunmaktadır. 

Sahipsiz hayvanlar Belediye Zabıta ekiplerince yakalanarak belediye barınağında bakım 

altına almaktadır. Şuanda barınakta 9 adet köpek mevcuttur. 

F.3.3.2.Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Olan Evcil Hayvanlar 

Nesli tehlike altında olan yabani hayvanlar ile ilgili bilgiler Tablo F.8 de verilmiştir. 

Bunların korunması ile ilgili çalışmalar devam etmektedir. 

F.3.3.3. Hayvan Hakları İhlalleri 

İl genelinde hayvan hakları ihlalleri ile ilgili eğitimçalışmaları yapılmaktadır. 

Ayrıca kaçak avcılıkla ilgili çalışmalar yapılmakta olup, usulsuz avalananlar hakkında idari 

para cezaları uygulanmaktadır. Bu çerçevede; 2004 av sezonu içinde 3.228,79 YTL, 2005 

yılı içinde 9.409,37 YTL idari para cezası uygulanmıştır. 

F.3.3.4. Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği 

İl genelinde hayvan yaşam hakları ile ilgili Belediyeler ve gönülü kuruluşlarla 

işbirliği devam etmektedir. 

76



Tablo-F.8.İlimiz Sınırlaraı dâhilindeki Nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hayvanlar 

Sıra No Yöresel Adı Bilimsel Adı 

01 Çizgili Sırtlan Hyaena hyaena 

02 Fırat arap Yavşanı Allactage eupratica 

03 Fırat Kaplumbağası Rafetus euphraticus 

04 Çöl Varanı Varanus Griseus 

05 Uzun Kulaklı Çöl Kibrisi Hemiecbinus auritus 

06 Çizgili İshak Kuşu Otus brucei 

07 Alaca Yalıçapkanı Alcedo atthis 

08 Küçük karabatak Phalacrocorax pygmeus 

09 Çöl koşarı Cursorius cursor 

10 Kılkıyruk Bağırtlak Pterokles alchata 

11 Kelaynak Gerenticus eremita 

12 Yeşil Arıkuşu Merops superciliosus 

F.4. Hassas Yöreler Kapsamında Olup(*) Bölümündeki Bilgilerin İsteneceği 

Alanlar 

Şanlıurfa’da ulusal mevzuat ve uluslararası anlaşmalarla koruma altına alınan bir 

alan bulunmamaktadır. 

F.4.1.Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gereken Alanlar 

F.4.1.1. 2873 Sayılı Milli Parklar Kanunu’nun 2. Maddesinde Tanımlanan 

ve Bu Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen “Milli Parklar”, “Tabiat Parkları”, 

“Tabiat Anıtları” ve “Tabiat Koruma Alanları” 

İlimizde Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı, Tabiat Koruma Alanları, Sulak 

Alanlar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Biyosfer Rezerv Alanları ve Özel Çevre Koruma 

Bölgeleri bulunmamaktadır. Konu ile ilgili resmi veya bilimsel her hangi bir bilgiye 


F.4.1.2. 3167 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman 

Bakanlığı’nca Belirlenen “Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı 

Yerleştirme Alanları” 

İlimiz sınırları dâhilinde Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı 

Yerleştirme Alanları ile ilgili bilgiler detaylı bir şekilde aşağıda verilmiştir. 

Birecik Kelaynak Üretme İstasyonu: Kelaynaklar 1879 yılından beri Birecik’te 

yaşadıkları tespit edilen ve soyu hızla tükenen çok nadir göçmen kuşlardandır. Dünyada 

sadece Türkiye ve Fas’ta bulunmaktadır. Birecik’teki kuşları Fas’taki kuşlardan ayıran en 

belirgin özellik göçmen Kelaynaklar olmalarıdır. 

1950 yıllarında sayıları 1000’lerle ifade edilen Kelaynaklar 1956-59’lı yıllarda 

sıtma ile mücadele için ve çöl çekirgelerine karşı kullanılan aşırı miktarda ve yüksek dozda 

tarım ilaçları nedeniyle yüzlercesi hemen, kalanların yaklaşık yarısı da sonraki yıllarda 

ölmüşlerdir. Üstelik sağ kalanların yumurta ve yavrularında biriken ilaç nedeniyle 1973 

yılına kadar bir tek yavru bile yetişmemiştir. 

77



Sayılarının hızla azalması üzerine; Orman Bakanlığı’nca 1977 yılında 2 adet ergin 

ve 9 adet yavru Kelaynak kuşu yakalanarak kafeslere konmuş ve üretimine başlanmıştır, 

aynı zamanda da koruma altına alınmıştır. 

Birecik ilçemizin 3 km kuzeyinde tesis edilen Kelaynak Koruma ve Üretme 

İstasyonunda, üretim ve koruma faaliyetleri; Birecik Doğa Koruma ve Milli Parklar 

Mühendisliği çatısı altında devam etmektedir. 

Kelaynak kuşları her yıl, doğal hayata uyum sağlamaları ve üremeleri için, şubat 

ayı sonları veya mart ayı başlarında mevcut iki adet kafes açılarak, kuşlar tabiata serbest 

bırakılmaktadır. Aynı şekilde bu yılda 64 adet Kelaynak kuşu tabiata serbest bırakılmıştır. 

Yuvalar kurarak üremeleri sağlanmış ve şu an itibariyle 10 adet yavruları mevcut olup 

henüz uçamamaktadırlar. 

Kelaynak populasyonunun sürdürülebilirliği için bilimsel alt yapının oluşturulması, 

koruma çalışmaları için gerekli olan yerel, bölgesel ve ulusal çalışmaların arttırılması ve 

Birecik’teki Kelaynak populasyonunun geliştirilmesi gayesiyle 02. 09. 2003 tarihinde 

Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü ile Doğa Derneği arasında bir protokol 

yapılmıştır. Bu protokol çerçevesinde çalışmalar devam etmektedir. 

Kelaynak kuşları, senede bir defa yuva yaparlar. Yavruları 3-4 yaşlarında ergin hale 

gelirler. Kuluçka devreleri 29 gündür. Yavrular aynı yıl uçmayı öğrenirler. Kelaynak 

kuşlarının ortalama ömrü 25–30 yıldır. 

Doğal yiyecekleri arasında; çekirge, danaburnu, suna, kurbağa gibi canlılar vardır. 

Şu anda destekleyici yem olarak sabah ve akşam saatlerinde iki sefer yem verilmektedir. 

Bu yemin içerisinde; yağsız kıyma et (100gr/ adet ), tuzsuz tavuk yemi ( 2 kg /gün ), beyaz 

lor peyniri ( 1 kg / gün ), haşlanmış kabuklu yumurta (10 adet / gün ) ve mevsimine göre 

rendelenmiş havuçla beslenmeleri sağlanmaktadır. 2005 yılı itibarı ile Üretme 

İstasyonunda 78 adet yetişkin ve 23 adet yavru Kelaynak bulunmaktadır. 

Halk arasında Keçelaynak da tabir edilen ve “ Bereketin Sembolü “ olarak kabul 

gören Kelaynak kuşlarını korumak ve çevre bilincini arttırmak amacıyla her yıl Birecik 

ilçesinde ‘Kelaynak ve Çevre Festivalleri’ düzenlenmektedir. 

TİGEM Ceylanpınar Ceylan Üretme İstasyonu: Ceylanpınar Tarım İşletmesi 

Müdürlüğünde ceylan yetiştiriciliğinin tarihçesi 1977 yıllarına dayanır. Orman Bakanlığı 

Avcılık ve Yaban Hayatı Dairesi Başkanlığınca Ceylanları Korumak ve neslinin devamını 

sağlamak amacı ile 1977 yılında Ceylanpınar Tarım İşletmesinde tesis edilen ceylan 

parkında ceylan üretimi başlamıştır. Ancak daha sonra 29/04/1982 yılında adı geçen Daire 

Başkanlığı ve TİGEM Genel Müdürlüğü arasında yapılan bir protokol ile söz konusu 

ceylan parkı içerisinde toplam 23 baş ceylan (13 Baş Dişi 10 Baş erkek) işletmeye devir 

edilmiştir. Burada amaç; Ceylanların daha iyi şartlarda ve güvenli ortamda neslinin 

devamını sağlamak, çoğaltmak ve yurdun çeşitli yerlerinde ceylan yetiştiriciliğini 

yaygınlaştırmaktır. Söz konusu ceylan parkı ceylan yetiştiriciliği açısından yetersiz 

görülmüş ve 1993 yılı sonbaharında yeniden tesis edilen ceylan parkına taşınmıştır.Yeni 

Ceylan parkı İşletme Merkez Sığırcılık Sitesi ile Ceylan Konuk evi arasındaki alana 

kurulmuş olup, alanı 825 dekar dır. Yeni Ceylan Parkının etrafı tamamen tel örgülerle 

çevrilmiş ve her türlü güvenlik önlemi alınmıştır. Bünyesinde 800 baş Ceylan bulunduran 

TİGEM Ceylanpınar İşletmesi; Ceylan neslinin devamı için her türlü fedakârlığı 

78



yapmaktadır. Bu amaçla bakım hizmetleri için 1 İşçi, teknik hizmetlerin yürütülmesi içinde 

1 sorumlu Teknik Eleman İşletmece görevlendirilmiştir. Ceylan satışın da gaye parasal 

gelirinden ziyade ceylanları gerçekten seven ve onları yetiştirip çoğaltmak isteyen kişi ve 

kuruluşların almasını sağlamaktadır. Ceylan satışları; özel ve tüzel kişilerden gelen talepler 

doğrultusunda her yılın 1 Temmuz ile 30 Ekim tarihleri arasında yani doğumun bitiminden 

itibaren aşım mevsimi başlangıcına kadar yapılmaktadır. Ceylan fiyatları Genel 

Müdürlüğümüzün de görüşleri alınarak arz- talep dengesi doğrultusunda belirlenmektedir. 

Payamlı Ceylan Yerleştirme Sahası: 2005 yılı içinde İl Müdürlüğümüz ile 

Bakanlığımızın koordinasyonu çerçevesinde Kızılkuyu köyü sınırları dâhilinde ceylanların 

adaptasyonu için yerleştirme sahası yapılarak 86 adet ceylan beli bir adaptasyon 

döneminden sonra doğal hayata bırakılmıştır. 

Ceylanlar İle İlgili Genel Bilgiler: 

Sınıf 

Takım 

Alt Takım 

Familya 

Tür 

: Mamalia (Memeliler) 

: Artiodacfyla (Çift tırnaklılar) 

: Ruminantia (Geviş getirenler) 

: Bovidea (Boynuzlugiller) 

: Gazella subgutturosa 

Ceylanlar; kuyruğu ince, boynu ve gözleri ile güzel ve narin yapılı hayvanlardır. 

Anavatanı Moğolistan, Arabistan, Türkmenistan, Suriye, İran ile Türkiye’de Güneydoğu 

Anadolu Bölgesinde Ceylanpınar ve yöresidir. 

Ceylanlar sürüler halinde yaşayan hayvanlardır. Ceylan sürüsü; bölge nöbetçileri, 

dişi toplulukları ve erkek toplulukları olmak üzere üçe ayrılır. Bölge nöbetçileri, sürüyü 

diğer erkek sürülere karşı korurlar. Erkekler ise sürünün bulunduğu bölgenin etrafında 

devamlı gezinirler fakat dişilerin içine girmezler. Sürü halindeki Ceylanlar her hangi bir 

tehlikeyi sezdikleri anda 200–250 metre kadar koştuktan sonra durarak etrafı kontrol 

ederler. Eğer tehlike geçmemiş ise tekrar hızla koşmaya başlarlar. Böyle tehlike anlarında 

saatte 100 km hızla koşabilmektedirler. Ceylanların yaşama süresi 8 ila 10 yıl arasında 

değişmektir. Ceylanlar genel olarak 1–1,5 yaş arası çiftleşme isteği duyarlar ve dişiler 

kızgınlık gösterirler. Kızgınlık mevsimi yöremizde Sonbaharın son günlerine (Kasım- 

Aralık) rastlar. Kızgınlık mevsiminde erkekler arasında kıyasıya bir mücadele başlar, bu 

dönemde erkek ceylan telefatı artar. Kızgınlığın yani aşım döneminin bitiminden sonra 

hayvanlar sakinleşirler. Ceylanlarda gebelik süresi 5,5–6 ay (165–180 ) gün kadardır. 

Ceylanlar genelde yılda bir yavru verirler. İkizlik oranı oldukça düşük olup %10 ila %15 

kadardır. Ceylanların doğum mevsimi ilkbahardır. Nisan –Mayıs Aylarında doğum başlar 

ve biter. Anne ceylan yavrusunu 1,5 ila 2 ay kadar emzirir. Yavru Ceylan doğumu takip 

eden ilk 3–4 gün kalkamaz annesi ile birlikte yatar. Daha sonra yürümeye başlar ve 15–20 

günden sonra da annesi ile dolaşmaya başlar. 

Ceylanlar kanaatkâr hayvanlar olup genelde mer’a ile yetinirler. Ancak uygun 

durumlarda ceylanları ilave yemlerle beslemek, hayvanlarda hem canlı ağırlığı almasına 

hem de aşım dönemindeki ilave besleme, döl veriminin yükselmesine olumlu etki 

yapmaktadır. Ceylanlar günde ortalama 0,3 kg. kesif yem tüketmektedir. Ayrıca sürekli 

olarak önlerinde kaba yem (kuru yonca otu) bulundurulmalıdır. Ceylanlar özellikle yaz 

aylarında suya çok fazla ihtiyaç duyduklarından önünde devamlı temiz su 

bulundurulmalıdır 

79



F.4.1.3. 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun 

2.Maddesini “a - Tanımlar” Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde “Kültür 

Varlıkları”, “Tabiat Varlıkları”, “Sit” ve “Koruma Alanı” Olarak Tanımlanan ve 

Aynı Kanun ile 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını 

Koruma Kanunu’nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı 

Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) İlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili 

Yapılan Alanlar 

Tarihi Sit: İlimiz sınrları dâhilinde bulunan tarihi sit alanı sayısı 1 adet olup, bu sit 

alanı Merkez ilçeye bağlı Şanlıurfa–Gaziantep karayolunun 12–14. Km.’ leri arasındaki 

Şebeke mevkiinde bulumaktadır. Bu sit alanı ile ilgili bilgiler aşada verilmiştir. 

ADI 

: Şebeke Mevkii 

YERİ : Şanlıurfa İli Urfa Gaziantep karayolunun 12-14 KM arasında 

TÜRÜ : Şanlıurfanın Kurtuluş Savaşına sahne olan alan 

BÜYÜKLÜĞÜ : 2 km çapında 

Arkeolojik Sit: İlimiz sınırları dâhilinde 116 adet arkeolojik sit bulunmakta olup, 

bu sit alanlarının isimleri ve yerleri Tablo-F.9’da verilmiştir. 

Doğal Sit:İlimizde 1 adet doğal sit bulunmakta olup, bu doğal sit’in adı, yeri ve 

türü aşağıda verilmiştir. 

ADI : Şanlırfa/ Birecik İlçesi 

YERİ :Birecik ilçesi Merkezi/Söğütlük Mevkii 

TÜRÜ :Fırat Kavağı 

Anıtlar: İlimiz sınırları dâhilinde 4 adet anıt mevcut olup, bu anıtların isimleri 


1- Garnizon Şehitleri 

2- Harb-ı Umumi Şehitleri Anıtı 

3- Milli Mücadele Şehitleri Anıtı 

4- Mustafa Kemal Paşa Anıtı ve Çeşmesi 

F.4.1.4. 1380 Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri 

İstihsal ve Üreme Sahaları 

İl sınırları dâhilinde su ürünleri üretim sahası mevcut olup, ancak üretim 

yapılamamaktadır. Atatürk Barajının yapılamasıyla birlikte baraj gölüne atılan balık 

yumurtalarıyla, balık üretimi ve balıkçılığın teşviki hedeflenmiştir. Ancak Hidroelektrik 

üretimi, sulama ve içme suyu temini amacıyla yapılan barajda, balık üretimi ve ticari 

amaçlı avlanma, 2872 Sayılı Çevre Kanununun Su Kirliliği kontrolü yönetmenliğinin ilgili 

maddeleri gereğince (içme suyu kaynağı olduğundan) yasaklanmıştır. 

80



Tablo-F.9:İlimiz Sınırları Dâhilinde Bulunan Arkeolojik Sit alanlarının Adı ve Yerleri 

S. ARKEOLOJİK SİT ALANININ S. 

ARKEOLOJİK SİT ALANININ 

NO ADI YERİ(Köyü) NO ADI YERİ(Köyü) 

01 Gültepe Höyük Gültepe MERKEZ 59 Öncüler Höyük Öncüler HARRAN 

02 TelKazane Höyük Konuklu MERKEZ 60 Durdular Höyük Durdular HARRAN 

03 Gürcütepe Konuklu MERKEZ 61 Sütlüce Höyük Sütlüce HARRAN 

04 Göbekli Tepe Örencik MERKEZ 62 Konaga Höyük Konaga HARRAN 

05 Keperli Höyük Keperli MERKEZ 63 Uzunyol Höyük Uzunyol HARRAN 

06 Müneçir Höyük Münecir MERKEZ 64 Giyimli Höyük Giyimli HARRAN 

07 Akçalı Höyük Akçalı MERKEZ 65 Suvacık Höyük Suvacık HARRAN 

08 Nalçıhan Höyük Bakruk MERKEZ 66 Çiftlik Höyük Çiftlik HARRAN 

09 Anas Höyük Merkez Anas MERKEZ 67 Eski Harran Hy. Eski Harran HARRAN 

10 Mereihan Höyük Mereihan MERKEZ 68 Agcıl Höyük Agcıl HARRAN 

11 Mamuca Höyük Mamuca MERKEZ 69 Kuruyer Höyük Kuruyer HARRAN 

12 Cezmerhamud Hy CezmerhamudMERKEZ 70 Sıralı Höyük Sıralı HARRAN 

13 Hanbeyin Höyük Hanbeyn MERKEZ 71 Yardimlı Höyük Yardimlı HARRAN 

14 Sultantepe Höyük Sultantepe MERKEZ 72 Çoşanlar Höyük Çoşanlar HARRAN 

15 Toytepe Höyük Yardımcı MERKEZ 73 Bükdere Höyük Bükdere HARRAN 

16 Gözeler Höyük Gözeler MERKEZ 74 Tartara Höyük Tartara HARRAN 

17 Görenler Höyük Görenler MERKEZ 75 Şükürali Höyük Şükürali HARRAN 

18 Kırklar Höyük Kırklar MERKEZ 76 Teknel Höyük Teknel HARRAN 

19 Selman Höyük Salmanlar MERKEZ 77 Darıca Höyük Darıca HARRAN 

20 Seksenören Hy. Seksenören MERKEZ 78 Yünlüce Höyük Yünlüce HARRAN 

21 Akdilek Höyük Akdilek MERKEZ 79 Aşağı Yarınca Hy Aşağı Yarınca HARRAN 

22 Küpeli Höyük Yardımcı MERKEZ 80 Yukarı Yarınca Höy. Yukarı Yarınca HARRAN 

23 Harbetülşerif Höy Harbetül Şerif A.KALE 81 Parapara Höyük Parapara HARRAN 

24 Uğraklı Höyük Uğraklı AKÇAKALE 82 Telseyif Höyük Telseyif HARRAN 

25 Harebetülsalih Hy Harebetül SalihA.KALE 83 Pırtana Höyük Akarçay BİRECİK 

26 Kantara Höyük Kantara AKÇAKALE 84 Cart Höyük Akarçay BİRECİK 

27 Hacıekber Höyük Hacıekber AKÇAKALE 85 Akarçay Höyük Akarçay BİRECİK 

28 Dodandı Höyük Dodandı AKÇAKALE 86 Virih Höyük Akarçay BİRECİK 

29 Elveren Höyük Şehitnusretbey A.KALE 87 Şavi Höyük Şavi BİRECİK 

30 Şekertepe Höyük Şehitnusretbey A.KALE 88 Dello Höyük Mezra BİRECİK 

31 Tilkili Höyük Tilkili AKÇAKALE 89 TellaylatHöyük Mezra BİRECİK 

32 Esruklu Höyük Esruklu AKÇAKALE 90 Zeytinlibahçe Höyük Mezra BİRECİK 

33 Telseyif Höyük Telseyif KÇAKALE 91 Mezra Höyük Mezra BİRECİK 

34 Yeşerti Höyük Yeşerti AKÇAKALE 92 Surtepe Höyük Surtepe BİRECİK 

35 Akbilek Höyük Akbilek AKÇAKALE 93 Tilves Höyük Tilves BİRECİK 

36 Gentari Höyük Gentari AKÇAKALE 94 Tilobur Höyük Geçittepe BİRECİK 

37 Demirci Höyük İlçe Merkezi A.KALE 95 Tilmusa Höyük Keskince BİRECİK 

38 Balaklar Höyük Balaklar AKÇAKALE 96 Tilbeş Höyük Keskince BİRECİK 

39 İkizce Höyük İkizce AKÇAKALE 97 Tilazze Höyük Kavaklıca BİRECİK 

40 İmambakır Höyük İmambakır M.HARRAN 98 Hacınebi Höyük(DY) Hacınebi BİRECİK 

41 Gazyazı Höyük Melha HARRAN 99 Ş.Bekir Türbesi Höy. Bahçeönü BİRECİK 

42 Belğat Höyük Belğat HARRAN 100 Fıstıklı Höyük Zeytinli Bahçe BİRECİK 

43 Gürgelen Höyük Gürgelen HARRAN 101 Akarçay Tepe Akarçay BİRECİK 

44 Telmağrum Höy. İlçe Merkezi 

102 APEMEİA Düz Keskince 

HARRAN 

yerleşim yeri 

BİRECİK 

45 Sugeldi Höyük Sugeldi HARRAN 103 Eğribük Küçük Höy. Keskince BİRECİK 

46 Küplüce Höyük Küplüce HARRAN 104 Tatar Höyük Tatar BOZOVA 

47 Sefer Höyük Sefer HARRAN 105 Kirli Mevkii Tatar BOZOVA 

48 Yukarı Daren Hy Yukarı Daren HARRAN 106 Keluşk Höyük Akçaviran HİLVAN 

49 Aşağı Daren Höy Aşağı Daren HARRAN 107 Adsız yerleşme Akçaviran HİLVAN 

50 Bulgurlu Höyük Bulgurlu HARRAN 108 Çıkışsırtı(Düz Yerl.) Akçaviran HİLVAN 

51 Varlıalan Höyük Varlıalan HARRAN 109 Tarç Tarlası Höyük Bahçeönü HİLVAN 

52 Büyük hedbe Büyük hedbe 

110 Ambar Köyü içi Anbar 

Höyük 

HARRAN KayaMezarlığıHöyük 

HİLVAN 

53 Aşağı hedbe Höy Aşağı hedbe HARRAN 111 Demirtepe Höyük Mirazım HİLVAN 

54 Tel İdris Höyük İlçe Merkezi HARRAN 112 Ambar Harabesi Mirazım HİLVAN 

55 Sarınca Höyük Sarınca HARRAN 113 Süleymanbey Harb. Süleymanbey HİLVAN 

56 Tahılalan Höyük Tahılalan HARRAN 114 Meyan Höyük Meyan HİLVAN 

57 Gözelen Höyük Gözelen HARRAN 115 Toprakkale Höyük Kazo SİVEREK 

58 Çatalhurma Höy. Çatalhurma HARRAN 116 Kazo(Köyiçi) Kazo SİVEREK 

81



F.4.1.5. 4/9/1988 Tarihli ve 19919 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan Su 

Kirliliği Kontrol Yönetmeliği’nin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve 23742 Sayılı Resmi 

Gazete’de Yayımlanan Yönetmelikle Değişik 18.,19. ve 20. Maddelerinde Tanımlanan 

Alanlar 

Atatürk Baraj gölü ve Birecik Baraj gölü; Su Kirliliği Kontrol Yönetmenliğine göre 

kıta içi yüzey suları kapsamına giren, içme ve kullanma suyu rezervuar alanlarıdır. Bu 

alanlarda en çok karşılaşılan problemlerin başında; kaçak yapılaşma, istimlakı yapılmamış 

yerleşim birimleri ile ilgili problemler, mevcut yapıların dondurulması, yerleşim 

birimlerinin sıvı ve katı atıklarının bertaraf edilme şekilleri en önemli sorunlardır. 

F.4.1.6. 2/ 11 / 1986 Tarihli ve 19269 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan Hava 

Kalitesinin Korunması Yönetmeliği’nin 49. Maddesinde Tanımlanan “Hassas 

Kirlenme Bölgeleri” 

İlimizde Hava Kalitesi Kontrol Yönetmenliğinde belirtilen hassas kirlenme bölgesi 

bulunmamaktadır. 

F.4.1.7.2872 Sayılı Çevre Kanunu’nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu 

Tarafından “Özel Çevre Koruma Bölgeleri” Olarak Tespit ve İlan Edilen Alanlar 

İlimiz sınırları dâhilinde Özel Çevre Koruma Bölgeleri bulunmamaktadır. 

F.4.1.8. 2960 Sayılı Boğaziçi Kanunu’na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar 


F.4.1.9. 6831 Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler 

Şanlıurfa dâhilinde toplam 18.860 Ha yer orman alanı sayılmaktadır. 

F.4.1.10. 3621 Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar 


F.4.1.11. 3573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması 

Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar 


F.4.1.12.4342 Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar 


F.4.1.13. 30.01.2002 Tarih ve 24656 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak 

Yürürlüğe Giren “Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği”nde Belirtilen Alanlar 

İlimiz sınırları dâhilinde korunması gereken sulak alan bulunmamaktır. 

F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslar arası Sözleşmeler Uyarınca Korunması 

82



Gerekli Alanlar 

İlimiz sınırları dâhilinde Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler 

Uyarınca korunması gereken alan bulunmamaktır. 

F.4.2.1. 20/2/1984 Tarih ve 18318 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak 

Yürürlüğe Giren “ Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma 

Sözleşmesi” (BERN Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlardan 

“Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları”nda Belirtilen I. ve II. Koruma 

Bölgeleri, “Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları” 

İlimizin Ak denize kıyısı bulunmamaktadır. 

F.4.2.2. 12/6/1981 Tarih ve 17368 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak 

Yürürlüğe Giren “Akdeniz’in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi” (Barcelona 

Sözleşmesi) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar 


F.4.2.2.1. 23/10/1988 Tarihli ve 19968 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan 

“Akdeniz’de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol” Gereği 

Ülkemizde “Özel Koruma Alanı” Olarak Belirlenmiş Alanlar 


F.4.2.2.2. 13/9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği Seçilmiş Birleşmiş 

Milletler Çevre Programı Tarafından Yayımlanmış Olan “Akdeniz’de Ortak Öneme 

Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit” Listesinde Yer Alan Alanlar 


F.4.2.2.3. Cenova Deklarasyonu’nun 17. Maddesinde Yer Alan “Akdeniz’e Has 

Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin” Yaşama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal 

Alanlar 



Yürürlüğe Giren “Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi” nin 1. 

ve 2.Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına 

Alınan “Kültürel Miras” ve “Doğal Miras” Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal 

Alanlar 

Sit Alanları 

Kentsel Sit: İlimiz sınırları dâhilinde 3 adet Kentsel Sit mevcut olup, bu sitlerin 

adı, yeri, türü ve büyüklüğü Tablo-F.10’da verilmiştir. 

83



Tablo-F.10: İlimiz Sınırları Dâhilinde Bulunan Kentsel Sit Alanları 

S. 

KETSEL SİT ALANININ 

NO ADI YERİ TÜRÜ BÜYÜKLÜĞÜ 

01 Şanlıurfa Şanlıurfa Merkezi Yerleşim Yeri Şanlıurfanın eski Edessa Kentinin tamamı 

02 Birecik Birecik İlçe Merkezi Yerleşim Yeri Birecik İlçe Merkezinin tamamı 

03 Harran Harran İlçe Merkezi Yerleşim Yeri Harran İlçe Merkezinin tamamı 

Arkeolojik Sit: İlimiz sınırları dâhilinde 116 adet Arkeolojik Sit mevcut olup, bu 

sitlerin adı ve yerleri Tablo-F.9’da verilmiştir. 


Yürürlüğe Giren “Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme 

Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi” (RAMSAR Sözleşmesi) Uyarınca 

Koruma Altına Alınmış Alanlar 

Bu bölüm ile ilgili yapılmış her hangi bir çalışmaya ulaşılamamıştır. 

F.4.3. Korunması Gereken Alanlar 

F.4.3.1. Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan 

Olarak Tesbit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen Alanlar(Tabii Karakteri 

Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.) 


F.4.3.2. Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması 

Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, Yağışa 

Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf ile, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının 

Tamamı 

İlimiz 1.858.400 hektar alan sahip olup, toplam tarım alanı 1.200.572,5 hektardır. 

Bu alanın 990 000 hektarı tarla, 97 000 hektarı meyve, 20 000 hektarı sebze, 87 000 hektarı 

nadas, 1 845 hektarı örtü altı tarımına ayrılmış durumdadır. İlimizde 234.357 hektar mera 

alanı, 401 81,3 hektar tarım dışı arazi bulunmaktadır. İlimizde halen 135.000 hektar alanda 

devlet sulaması, 150 000 hektar alanda halk sulaması, olmak üzere toplam 285.000 hektar 

alan da sulu tarım yapılmaktadır. İlimizde 64 409 tarım işletmesi bulunmaktadır. Tarım 

işletmelerinin % 28,1 i 1–49 da, % 51 i 50–199 da, % 14 ü 200–499 da, % 4 ü 500–999 da 

ve %2 si 1 000 da ve daha üzeri araziye sahiptir. 

Şanlıurfa’nın yüzölçümü 18.584 km2 olup, ülkemizin % 3’nü oluşturmaktadır. İl 

merkezinin rakımı 518’dir. Arazisinin %60,4’ü dalgalı, %22’si dağlık, %16,3’ü ova ve 

%1,3’ü yayla karakteri arzetmektedir. Karacadağ 1938 m. rakımı ile ilin en yüksek 

noktasıdır. Harran, Suruç ve Viranşehir ovaları ilin güneyinde yer almaktadır. İlimizin en 

önemli akarsuyu Adıyaman ve Gaziantep illeri ile aramızda sınır oluşturan Fırat Nehridir. 

Aynı nehir üzerinde kurulan Atatürk Barajı ile oluşturulan göl, ülkemizin 3. Büyük 

gölüdür. 

84



F.4.3.3. Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların 

Durgun veya Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme 

Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, Başta Su Kuşları Olmak 

Üzere Canlıların Yaşama Ortamı Olarak Önem Taşıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık 

ve Turbiyeler ile Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden İtibaren Kara Tarafına Doğru 

Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler 


F.4.3.4.Göller, Akarsular, Yeraltısuyu İşletme Sahaları 


F.4.3.5.Bilimsel Araştırmalar İçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye 

Düşmüş veya Düşebilir Türler ve Ülkemiz İçin Endemik Olan Türlerin Yaşama 

Ortamı OlanAlanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, 

Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar 


F.4.3.6. Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın 

Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden 

Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar 

İlimiz sınırları dâhilinde orman içi dinlenme yeri olarak Gölpınar Mesire Yeri 

mevcuttur. Bu mesire yeri ile ilgili bilgiler aşağıda verilmiştir. 

1.Adı: Gölpınar Mesire yeri 

2.Coğrafi Konumu: Şanlıurfa-Diyarbakır Yolunun 10.km sindedir. 

3.Alanı:199 ha dır. 

4.Alanın açıklamalı tanımı: B tipi Günübirlik Piknik ve Mesire Yeridir. 

5.Yasal konumu:1994 Yılında Doğa Koruma Ve Milli Parklar Genel Müdürlüğünce 

B Tipi mesire yeri olarak tescil edilmiştir. 

6.Yerleşimler: Yerleşim yoktur. 

7.Sosyo ekonomik.. 

8.Fiziksel özellikler:. 

8.1. İklim Özellikleri: karasal iklim 

8.2 Jeomorfoloji: dağlık arazidir 

8.3 Jeoloji: 

8.4 Hidroloji: Saha içinde tabi su kaynağı bulunmamaktadır. 

8.5 Toprak yapısı: 

8.6 Flora ve fauna.: Sahanın tamamı D çağında Kızılçam meşceresidir. 

8.7 Alan kullanımı: Rekreasyon amaçlıdır. 

K A Y N A K L A R: 


2- Tarım İl Müdürlüğü Verileri–2005 


4- İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Verileri–2005 

85



G) TURİZM 

G.1. 

Yörenin Turistik Değerleri 

G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri 

G.1.1.1.Konumu 

İl sınırları içerisinde Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından ilan edilen Turizm 

Gelişim Bölgesi bulunmamaktadır 

G.1.1.2. Fiziki Özellikler 

İlimizin Turizmini etkileyen doğal kaynakları hakkında bilgi aşağıda verilmiştir. 

1-Karacadağ: Yörenin engebeli dağ silsilesini oluşturan 1938 m. yüksekliğindeki 

Karacadağ, sönmüş volkanik bir yükseltidir. Karacadağ yörenin jeolojik yapısını da 

şekillendirmiştir. Püskürtülen lavlar kilometrelerce uzak mesafelere dağılmış ve bölgede 

yoğun bazalt ve bazalt tüflerinden oluşan tabakalar meydana getirmiştir. Siverek İlçesinin 

kuzey ve doğusu bu tabakaların parçalanmasından oluşmuş siyah taşlarla kaplıdır. 2001 

yılında Karacadağ’da yapılan araştırmalarda 236 çeşit bitki türüne rastlanmıştır. Bu bitki 

türleri arasında MÖ 3000 den daha öncesine ait "Kaplıca" denen yabani buğday türü de 

vardır. Doğal yapısı çok fazla bozulmadığından korunmaya alınması gereken doğal bir sit 

alanıdır. 

2-Karacadağ Kayak Merkezi: Tüm Bölge içinde kar tutan ender yerlerden olan 

Karacadağ'da Valilik tarafından kayak pistleri düzenlenmiştir. 600 – 700 m. uzunluğunda 

pistler için 250 m.lik bir lift yapılmıştır. Siverek İlçemize 60 km. mesafede olan kayak 

merkezinde 60 M 2 ’lik bir kafeterya ile 30 M 2 ’lik bungalow tipi hizmet evi bulunmaktadır. 

Kasım ayından itibaren dört aylık kayma sezonu olmaktadır. Yakınlığı nedeniyle 

Siverek ve Diyarbakır talebine cevap vermektedir. Hafta sonu yoğunluğu yaklaşık 150 kişi 

olmaktadır. Hukuki sorunların çözümüyle birlikte projelendirilen ek tesislerin yapımına 

başlanacaktır. 

3-Kaarali Kaplıcaları: Şanlıurfa’nın 40 km. güneydoğusunda bulunan Karaali 

Köyü'ndeki sıcak su kaplıcası, pamuk sulama amacıyla yapılan sondaj esnasında tesadüfen 

bulunmuştur. Yapılan etütler sonucunda bölgede 90.000 dekarlık bir alanın sıcak su 

rezervini kapsadığı tespit edilmiştir. 

İstanbul Üniversitesi Tıbbi Ekoloji ve Hidro-Klimatoloji Araştırma ve Uygulama 

Merkezi Hidroloji ve Biyoloji Laboratuarlarında yapılan kimyasal ve biyolojik 

incelemelere göre; su hipertermal (49,1º), akratotermal (total mineralizasyon 1gr/lt. nin 

altında), kükürtlü (eşik değer üstünde 1.58ppm hidrojen sülfür) bir su özelliğini taşımakta 

olduğunu saptamıştır. 

86



Termomineral kaynak, kükürtlü kaynak olarak Almanya’ daki Oberdof Kaplıcası 

(H 2 S 1,1ppm) ve Akratotermal su olarak, Bursa Askeri Hastane Kaplıcası suyuna 

benzemektedir. Suyun debisi 70-80lt/sn’ dir. 

Kaplıca Otel Tesisleri ve Kapalı Havuz Tesisleri İl Özel İdaresi tarafından yapılmış 

olup, 32 odalı 100 yataklıdır. 150.000 m 3 /saat sıcak su kapasitelidir. 1997 yılında hizmete 

açılmıştır. 54 daireden oluşan bir apart otel de Şubat 2000 'de hizmete açılmıştır. 

Kaplıca suyunun tedavisinde etkili olduğu hastalıklar aşağıda verilmiştir: 

a-Hareket Sistemi Hastalıkları 

b- Sinir Hastalıkları 

c-Psikosomatik Hastalıklar 

d-Dolaşım Sistemi Hastalıkları 

e-Deri Hastalıkları 

f-Jinekolojik Hastalıklar 

g-Şeker Hastalıkları 

h-Yüz Kırışıkları 

j-Rinit, farenjit, larenjit, kronik bronşit ve bronşektazi 

Karaali Kaplıcalarının suyu içildiğinde; metal zehirlenmeleri, hiperürsemi, diabet 

mellitus, idrar yolu iltihabi, böbrek taşı proflaksisi gibi hastalıklara fayda vermektedir. 

G.1.2 Kültürel Değer: 

Şanlıurfa’nın Tarihçesi:Kent, Güneydoğu Anadolu bölgesinde GAP’ın 

merkezinde yer almaktadır. Mezopotamya’nın en eski yerleşim yerlerinden biri olan Urfa 

akarsulara yakın olması ve ticaret yollarının kesiştiği noktada yer almasından ötürü tarihi 

boyunca stratejik bir öneme sahip olmuştur. Merkeze bağlı Örencik Köyü Göbeklitepe de 

2001 yılında gerçekleştirilen kazı çalışmaları sonucu kentin tarihinin MÖ. 9 binli Çanak- 

Çömleksiz Neolitik(Akeramik Neolitik) döneme kadar uzandığı görülmüştür. 

Bilinen 11 bin yıllık tarihi süreçte Ebla, Akkad, Sümer, Babil, Hitit, Hurri-Mitanni, 

Arami, Asur, Pers, Makedonya Roma, Bizans gibi uygarlıkların egemenlikleri altında 

yaşayan Urfa 1094 yılında Selçuklu topraklarına katılmıştır. 1098’de Haçlı Kontluğu 

idaresine girmiştir. Eyyubi, Memluk, Türkmen Aşiretleri, Timur Devleti, Akkoyunlular, 

Dulkadirbeyliği, Safevilerden sonra, 1516’da Osmanlı sınırları içine katılmıştır. Önce 

Diyarbakır Eyaleti içinde yer alan Urfa 1876’da Halep Vilayetine bağlanmış, 1916’da 

bağımsız bir sancak olmuştur. 1919 yılında önce İngilizlerin, daha sonrada Fransızların 

işgaline uğramış,11 Nisan 1920’de işgalden kurtarılmıştır. Cumhuriyet sonrasında 1924’de 

il durumuna getirilmiştir. 

A- Arkeolojik Eserler ve Sit Alanları: İlimizde Kültür Bakanlığı tarafından 

tescil edilmiş tarihi ve arkeolojik eserlerin ve sit alanlarının, konumları, tarihçeleri ve 

mevcut durumları hakkında bilgi aşağıda verilmiştir. 

a-Arkeolojik Kazılar: Kuzey Mezopotamya’nın tarih ve kültür Şehri 

Şanlıurfa’nın il sınırları içersinde yer alan höyükler ve diğer arkeolojik alanlar yerli ve 

yabancı arkeologların her zaman ilgi-sini çekmiş ve ilimizde 1964 yılından bu yana 35 

87



adet arkeolojik kazı gerçekleştirilmiştir. Şanlıurfa bu yönü ile Türkiye Cumhuriyeti 

sınırları içersinde en çok arkeolojik kazı yapılan il olma özelliğine sahiptir. 

Şanlıurfa ili sınırları içersindeki Akarçay Höyük, Akarçay Tepe, Apemeia Antik 

Kenti, Bent Bahçesi, Biris Mezarlığı, Çamlık Parkı Nekropolü, Çavi Tarlası, Fıstıklı 

Höyük, Göbekli Tepe, Gre Virike, Gürcü Tepe, Hacı Nebi, Harabebezikan Höyük, Harran 

Höyük, Hassek Höyük, Kazene Höyük, Kurban Höyük, Lidar Höyük, Mezraa Höyük, 

Mezrea-Teleilat Höyük, Nevalı Çori, Söğüt Tarlası, Sultan Tepe, Aşağı Yarımca, Şaşkan 

Kumartepe, Şavi Höyük, Tilbeş Höyük, Tilmusa, Tilobur, Tilvez (Meteler), Titriş, Urfa 

Ulu Camii, Urfa Kalesi, Yukarı Göklü Nekropolü, Zeytinli- bahçe Höyük’te yapılan 

arkeolojik kazılarda Paleolitik Çağ’dan başlamak üzere Osmanlı dönemine kadar tüm 

Mezopotamya kültürlerine ait bilgi ve belgeler elde edilmiştir. 

Bu kazılardan bazıları ile ilgili bilgiler aşağıda verilmiştir. 

1-Söğüt Tarlası Kazısı: Bozova ilçe merkezinin yaklaşık 2 km. güney batısında 

yer alan Söğüt Tarlası mevkiindeki höyükte, paleolitik malzeme arama amacıyla 1964 

ilkbaharında arkeolojik kazılar yapılmıştır. Höyüğün ortasına yakın en yüksek yerinde 20 

gün süren kazılarda mimari kalıntılara rastlanılmamış, 1,5 m. derinlikte rastlanılan çanakçömlek 

öncesi bazı minik aletleri kapsayan buluntular paleolitik ve mezolitik döneme 

tarihlenmiştir. 

2-Biris Mezarlığı Kazısı: Bozova ilçesinin Göller mevkiindeki Biris 

Mezarlığında 1964 yılında yapılan ve 15 gün süren kazılarda Paleolitik devir sonlarına 

tarihlenen taş aletler ele geçmiştir. 

3-Sultantepe Kazısı: Şanlıurfa'nın güneydoğusunda yer alan höyükte 1951-1953 

yıllarında yapılan kazı çalışmalarında Asur döneminde önemli bir kent olduğu 

anlaşılmıştır. Yapılan kazıların üst tabakalarında Helenistik ve Roma kalıntılarına 

rastlanmış, alt tabakalarda ise Asurca çivi yazılı tabletlerden höyüğün Asur İmparatorluğu 

zamanında büyük bir kütüphaneye sahip olduğu anlaşılmıştır. 

Sultantepe Höyüğü, barındırdığı düşünülen çok sayıdaki tablet ile Anadolu 

Arkeolojisi içersinde önemli bir yer tutmaktadır. 

Aşağı Yarımca Höyüğü'nde de aynı yıllarda Sultantepe Höyüğü ile birlikte yapılan 

kazı çalışmaları sonucunda Asur ve Babil devrine ait çivi yazılı tabletler ve steller 

bulunmuştur. Bu buluntular, Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi ve Şanlıurfa 

Müzesi'nde sergilenmektedir. 

4-Titriş Höyük Kazısı: Bozova ilçesine bağlı höyükte 1981–1983 yılları arasında 

yapılan kazılar sonucunda taştan yapılmış idoller, çeşitli mutfak araçları, pişmiş 

topraktan yapılma hayvan figürleri, bronz bilezik ve iğneler, çakmak-taşı, kesici aletler 

bulunmuştur. Buluntular arasında en önemlileri; kireç taşından yapıl-mış silindir mühür 

ile keçi figürlü vazodur. 

5-Nevalı Çori Kazısı: Hilvan ilçesine bağlı Argaç (Kantara) Köyü yakınında yer 

almaktadır. 1983–1985 yılları arasında yapılan kazı çalışmalarında Neolitik Çağ'dan 

kalma çakmaktaşından yapılmış bıçak ve kesici aletler ile mızrak uçları, pişmiş topraktan 

yapılma idoller ve taş boncuklar bulunmuştur. 

88



6-Şaşkan-Kumartepe Kazısı: Bozova İlçesi'ne bağlı Şaşkan Köyü yakınında 

küçük ve büyük Şaşkan olmak üzere iki höyük bulunmaktadır. Bu iki höyük arasında yer 

alan ve “Kumartepe” olarak adlandırılan tarlada yapılan kazılar sonucunda Neolitik 

Dönem'e ait yerleşmeler tespit edilmiştir. Toprağın 1-2 m. altında Geç Neolitik devre ait 

mimari kalıntılar bulun-muştur. Şanlıurfa'daki Neolitik yerleşmeye ilk kez burada 

rastlanılmıştır. 

Aynı devre ait cilalı taş baltalar, çakmaktaşı dilgi çekirdekleri, deliciler, mızrak ve 

ok uçları, pişmiş topraktan yapılma kaseler ve mermerden yapılmış bir adet kadın figürü 

bulunmuştur. 

7-Lidar Höyük Kazısı: Şanlıurfa'nın Bozova ilçesine bağlı Lidar (Dikili) Köyü'nde 

yer alan höyük, bölgenin en büyük höyüklerinden birisidir. Höyükte M.Ö. 5500-3000 

yıllarında Kalkolitik Çağdan başlamak üzere çeşitli devirlere ait değerli buluntulara 

rastlanmıştır. Eteklerinde ise İlk Tunç Çağı'na ait mezarlar, mühürler; Asur devrine ait 

oturan keçi heykeli, son demir çağına ait bronz küvet, Eski Babil çağına ait silindir mühür 

önemli buluntular arasında yer almaktadır. Bu değer- li eserlerin yanında birçok devre ait 

çeşitli mutfak eşyaları, sikkeler, takılar, kesici alet-ler, topraktan yapılmış hayvan ve insan 

figürleri, kemik iğneler gibi buluntular Şanlıurfa Müzesi'nde sergilenmektedir. 

8-Harran Höyük Kazısı: Harran şehrinin ortasında yer alan 22 m.yüksekliğindeki 

höyük oldukça geniş bir alana yayılmıştır. M.Ö. III. binden M.S. XIII. yüzyıla kadar 

kesintisiz olarak iskân edilen Harran höyüğü, içersinde çeşitli devirlere ait mimari 

kalıntıları ve bölgenin tarihini gün ışığına çıkartacak belgeleri barındırmaktadır. 

Höyükte ilk araştırmalara 1951 yılında D.S.Rice tarafından başlanılmış ve bu 

araştırmalar aralıklarla 1956 yılına kadar devam etmiştir. O tarihten bu yana arkeologların 

gözünden ırak olan Harran höyüğünde 1983 yılında Dr. Nurettin Yardımcı başkanlığında 

araştırma ve kazılara yeniden başlanılmış ve M.Ö. III. binden XIII. yüzyıla kadar 

devreleri içersine alan çeşitli buluntulara rastlanılmış-tır. Üst tabakada geniş bir alana 

yayılmış olarak ortaya çıkartılan XIII. yüzyıl İslami devir şehir kalıntısındaki su 

kuyularının bulunduğu avlulara açılan odalardan oluşan kare ve dikdörtgen plânlı, bitişik 

nizamlı evler, bu evlerin oluşturduğu dar sokaklar ve ortasında büyük bir kuyunun yer 

aldığı meydanlar o dönemin islâm şehirleri ve konut mimarisi hakkında önemli ipuçları 

vermektedir. 

Kazılardan elde edilen çok sayıdaki İslami devir sikke, sırlı ve sırsız seramik kaplar, 

taş aletler, çeşitli süs eşyaları, madeni eserler, idol ve hayvan figürinleri Şanlıurfa 

Müzesi’nde sergilenmektedir. 

9-Hasek Höyük Kazısı: Şanlıurfa’nın Siverek İlçesi'ne bağlı Tillakin Köyü'nde yer 

almaktadır. Hasek Höyük ve çevresinde 1978–1985 yılları arasında yapılan kazılar 

sonucunda, M.Ö. 5500–3200 Kalkolitik Dönem ve İlk Tunç Çağları'na (M.Ö. 3000–2500) 

ait temel kalıntıları; yukarıda adı geçen diğer höyükler de olduğu gibi topraktan yapılmış 

çeşitli mutfak eşyaları, takı parçaları, mühürler ve kesici aletler bulunmuştur. Bunlarla 

birlikte İlk Tunç Çağı'na ait bir insan iskeleti de Şanlıurfa Müzesi'nde sergilenmektedir. 

10-Çavi Tarlası: Siverek İlçesi, Çaylarbaşı Nisibin Köyü yakınındaki Çavi 

Tarlası'nda 1982–1985 yılları arasında yapılan yüzey araştırma- larında İlk ve Orta 

Kalkolitik Çağlar'a tarih-lenen buluntulara rastlanmıştır. Kazılarda ortaya çıkarılan yarı 

89



yuvarlak tipteki ev temelleri Kalkolitik Çağ mimarisinin özellik-lerini yansıtması 

açısından önemlidir. 

11-Kurban Höyük: Bozova İlçesi'ne bağlı Cümcüme Köyü sınırları içersindedir. 

1980–1984 yılları arasında yapılan kazılarda Tunç çağı’nın çeşitli devirlerine ait mimari 

kalıntılar ve buluntular Şanlıurfa Müzesi'nde teşhir edilmektedir. 

12-Nevalı Çori ve Göbeklitepe Kazıları: Şanlıurfa’nın Hilvan ilçesine bağlı Nevalı 

Çori ören yerinde ve Şanlıurfa merkezine bağlı Göbeklitepe’ de Urfa Müzesi ve Alman 

Arkeoloji Enstitüsü adına Prof. Dr. Harald Hauptmann tarafından yürütülen kazı- larda 

M.Ö. 9000 yıllarına ait (çanak-çömlek- siz Neolitik dönem) dünyanın en eski tapınak 

kalıntılarına rastlanılmıştır. Kazılar- da, T şeklinde yekpare taştan yapılmış ve üzerlerinde 

çeşitli hayvan kabartmalarının yer aldığı steller ve çeşitli tanrı heykelleri ortaya 

çıkarılmıştır. Göbeklitepe buluntuları bugüne kadar insanlık tarihine ait en eski kült 

buluntularıdır. 

b-Korunan Alanlar:Kuzey Mezopotamya’nın tarih ve kültür Şehri Şanlıurfa’nın il 

sınırları içersinde yer alan höyükler ve diğer arkeolojik alanlar yerli ve yabancı 

arkeologların her zaman ilgisini çekmiş ve ilimizde 1964 yılında bu yana 35 adet 

Arkeolojik kazı gerçekleştirilmiştir. Şanlıurfa bu yönü ile, Türkiye Cumhuriyeti sınırları 

içersinde en çok arkeolojik kazı yapılan il olma özelliğine sahiptir. 

Şanlıurfa ili sınırları içersindeki Akarçay Höyük, Akarçay Tepe, Apemeia Antik 

Kenti, Bent Bahçes, Biris Mezarlığı, Çamlık Parkı Nekropolü, Çavi Tarlası, Fıstıklı Höyük, 

Göbekli Tepe, Gre Virike, Gürcü Tepe, Hacı Nebi, Harabebezikan Höyük, Harran Höyük, 

Hassek Höyük, Kazene Höyük, Kurban Höyük, Lidar Höyük, Mezraa Höyük, Mezrea- 

Teleilat Höyük, Nevalı Çori, Söğüt Tarlası, Sultan Tepe, AşağıYarımca, Şaşkan 

Kumartepe, Şavi Höyük, Tilbeş Höyük, Tilmusa, Tilobur, Tilvez (Meteler), Titriş, Urfa 

Ulu Camii, Urfa Kalesi, Yukarı Göklü Nekropolü, Zeytinlibahçe Höyük’te yapılan 

arkeolojik kazılarda Paleolitik Çağ’dan başlamak üzere Osmanlı dönemine kadar tüm 

Mezopotamya kürtürlerine ait bilgi ve belgeler elde edilmiştir. 

c-Hamamlar: Urfa, İstanbul, Bursa, Edirne ve Erzurum’dan sonra Osmanlı 

Dönemi'nden kalma sekiz adet hamamı ile günümüzde Türkiye’de dördüncü sırayı 

almaktadır. Son kırk- elli yıl içersinde yıktırılan 7 adet hamam dikkate alındığında Urfa’nın 

Osmanlı hamam mimarisi bakımından ne denli önemli bir şehir olduğu anlaşılacaktır. 

Şanlıurfa hamamları, soğukluk, sıcaklık ve ılıklık bölümleri ile klasik Osmanlı 

hamamları planındır. Cıncıklı, Vezir, Şaban, Velibey, Eski Arasa, Serçe ve Sultan ve 

Keçeci hamamları Şanlıurfa’da günümüzde mevcut hamamlardır. Bunlardan Keçeci esnafı 

tarafından keçe pişirmek amacıyla kullanılan Keçeci Hamamı ve depo olarak kullanılmakta 

olan Eski Arasa Hamamı hariç diğer hamamlar sabah saat 04.00–10.00 saatleri arasında 

erkeklere, öğleden sonra 12.00–18.00 saatleri arasında bayanlara hizmet vermektedirler. 

1-Cıncıklı Hamam: Karaburç Mahallesi, Hızanoğlu Camii’nin doğusuna inşa 

edilmiştir. Kitabesi bulunmayan ve inşa tarihi bilinmeyen bu hamamın yakınında yer alan 

ve 1729 tarihinde tamir gördüğü bilinen Hızanoğlu Camii ile birlikte yaptırılmış 

olabileceği tahmin edilmektedir. Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde bu hamamdan 

bahsedilmiş olması yapının 17. yüzyıl ortalarında mevcut olduğunu göstermektedir. 

90



2-Sultan Hamamı: Kazancı Mahallesi, Ucuzluk Pazarı mevkiindedir. Giriş kapısı 

üzerindeki Osmanlıca kitabe silik olduğundan ve başka bir kaynakta da bilgi 

bulunmadığından hamamın ne zaman ve kim tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Halk 

arasındaki yaygın bir söylentiye göre, IV. Murad (1623–1640) Bağdat Seferi sırasında bu 

hamamda yıkanmış ve bu nedenle hamama Sultan Hamamı adı verilmiştir. 

Ancak, hamamın kuzey ilersindeki Sultan Bey Camii’ni III. Murad Han zamanında 

1568 yılında yaptıran Sultan Ahmet Bey adındaki emirin bu hamamı da yaptırmış olması 

daha gerçekçi bir tahmin olmaktadır. 

3-Veli Bey Hamamı: Dabbakhane Mahallesi, Mithatpaşa İlköğretim Okulu 

karşısındadır. Vakfiyesinde, Veli Bey bin Mahmut adında bir şahıs tarafından 1693 yılında 

yaptırıldığı yazılıdır. 

d-Kervansaraylar: Eski çağlardan beri önemli bir ticaret yolu üzerinde bulunan 

Şanlıurfa il sınırları içersinde Han-el Ba'rür, Ilgar (Mırbi) , Çar Melik ve Titriş 

Kervansarayı olmak üzere dört kervansaray bulunmaktadır. Bunlardan Han-el Bar'ür 

Kervansarayı Eyyubiler dönemine, diğer üçü Osmanlı dönemine aittir. 

1-Han-El Ba'rür Kervansarayı: Eyyübiler dönemine ait olan bu kervansaray 

Harran ören yerinin 20 km doğusundaki Göktaş köyünde bulunmaktadır. Yolu şose olup 

otomobil ve otobüsle gidilebilir. Kervansaray 'm kuzey cephesindeki portal kitabesinde 

1128–1129 tarihinde El Hac Hüsameddin Ali Bey îmad Bin İsa tarafından yaptırıldığı 

yazılıdır. Ticaret kervanlarının konaklaması için inşa edilmiş olan Han-el Ba'rür, klasik 

Selçuklu kervansarayları planındadır. 

Kervansaraya giriş kuzey cephesindeki anıtsal portaldan olmaktadır. Giriş eyvanın 

sağında mescit, solunda muhafız odası bulunur. Kare avlunun etrafı ahırlar, kışlık ve yazlık 

odalarla çevrilmiştir. Kuzey batı köşesinde ise hamam bulunmaktadır. 

2-Çar Melik Kervansarayı: Evliya Çelebi Seyahatnamesinde, Suruç'tan kalkarak 

batıya doğru iki saatte Çar Melik Kalesine ulaştığını, burasının dört hükümdar kardeş 

tarafından imar edildiğini ve bu nedenle bu ismi aldığını, bir temel üzerindeki küçük bir 

kalesi bulunduğunu, kale dizdarı ve askerlerinin Urfa' daki Subaşı'nm emrinde olduklarını 

yazmaktadır. Evliya Çelebi ayrıca, burasının 1 00 haneli bir kasaba olduğunu, camisi, 

mescitleri, hamamı ve birkaç dükkânının bulunduğunu, bugünkü hanın ise kargir olup 

içinde Türkmenlerin yerleştiğini anlatmaktadır. 

Kim tarafından ve ne zaman yaptırıldığı kesin olarak bilinmeyen hanın inşa tarzı ve 

planı ve kışlık odalarında ocak nişlerinin kullanılmış olmasına dayanılarak Osmanlı 

devrine ait olması kuvvetli muhtemeldir. 43.80x36.30 m2 ölçüsündeki avluya sahip 

kervansarayın kuzey cephesinin ortasında, eyvan şeklinde bir portalin olduğu kalıntılardan 

anlaşılmaktadır. Bu gün portalin tamamı, avlunun etrafını çevreleyen mekânların büyük bir 

kısmı yıkılmış durumdadır. 

3-Titriş Kervansarayı: Şanlıurfa ili Bozova İlçesi'ne bağlı Titriş Köyü'ndeki bu 

kervansaray Birecik-Çar Melik-Urfa-Titriş-Siverek-Karabahçe-Diyarbakır kervan yolu 

üzerinde bulunmaktadır. Kitabesi bulunmayan kervansarayın inşa tarzına dayanılarak 

Osmanlı dönemine ait olduğu söylenebilir. 

91



Kervansaraya Güney cephedeki basık kemerli kapıdan girilir. Kısmen direk dam, 

kısmen beşik tonozla örtülü giriş eyvanından sonra avluya girilir. Kare avlunun doğu, batı 

ve kuzey yönleri revaklı olup kemerler payeler üzerine oturmaktadır. Revaklarm doğu ve 

batıda olanlarının üzeri düz direk damlıdır. Kuzeydeki revakın üzeri sonradan betonla 

örtülmüş, gerisindeki kapalı mekânlar yıkılarak yerine betonarme dükkânlar yapılmıştır. 

Hanın diğer üç cephesi orijinalliğini kısmen korumuştur. Doğu cephenin batı kesimi önüne 

sonradan kesme taşlardan bir köy odası yapılmıştır. Kervansarayın güneydoğu köşesi 

üzerinde yer alan kerpiç ikinci kat harap bir durumdadır. 

B-Müzeler: Şanlıurfa il merkezinde biri Arkeoloji ve Etnoğrafya Müzesi, diğeri 

Devlet Resim Heykel Müzesi olmak üzere iki müze yer almaktadır. 

Şanlıurfa ilindeki müzeler ve sergiledikleri eserler hakkında 

verilmiştir. 

bilgi aşağıda 

1-Arkeoloji ve Etnoğrafya(Şanlıurfa Müzesi)Müzesi: Şehitlik semtinde yer alan 

Şanlıurfa Müzesi, arkeolojik ve etnoğrafik eser seksiyonlarından oluşmaktadır. Dört 

salondan oluşan müzenin giriş salonunda Asur, Babil ve Hitit dönemlerine ait taş eserler 

bulunmaktadır. Alt salonda kronolojik düzende yerleştirilmiş Atatürk Barajı suları altında 

kalmış yerleşmelerden çıkarılan eserler sergilenmektedir. Orta salonda yine Atatürk Barajı 

Suları altında kalmış olan höyük eserleri, Harran eserleri, Roma dönemine ait cam şişeler, 

mühürler, figürinler, lahitler ve küpler sergilenmektedir. Üst salonda ise Şanlıurfa 

kültürünü yansıtan etnoğrafik eserler bulunmaktadır. Ayrıca müze bahçesinde taş eserler 

vardır. 

Müzede, 20.048 adet arkeolojik eser, 2.645 adet etnografık eser, 48.203 adet sikke, 

1.283 adet mühür, 10 adet tablet, 9 adet elyazması kitap, l adet arşiv vesikası olmak üzere 

toplam 72.199 adet eser bulunmaktadır. 

2-Devlet Resim ve Heykel Müzesi: Bünyesinde Devlet Güzel Sanatlar Galerisi’nin 

de yer aldığı Şanlıurfa Devlet Resim Heykel Müzesinde Bakanlık koleksiyonu periyodik 

sergiler açılmakta ve koleksiyonlarında yer alan çeşitli plastik eserler sergilenmektedir. 

C- Yöre Halkının Kültürü, Örf ve Adetleri, Yöreye Has Yemekler, Giysiler ve 

El Sanatları 

Yöre Halkının Kültürü, Örf ve Adetleri, Yöreye Has yemekler, Giysiler ve El 

Sanatları hakkında bilgi aşağıda verilmiştir. 

a-Örf ve Adetler: 

1-Kirvelik: Bölgemizde sık olarak rastlanan aileler arasında iyi ilişkiler ve 

dostluklar kurmaya yarayan geleneksel bir toplumsal davranış kalıbıdır. Oğlunu sünnet 

ettirecek veya evlendirecek ailenin kirvesi yoksa aile reisi iyice düşünerek ailesine uygun 

bir kirve tespit eder. Seçilen kişiye kirvelik önerisi götürülür. Kirvelik yapacak kişi genelde 

bu öneriyi reddetmez. 

Kirve olarak düşünülen kişi, götürülen öneriyi kabul ederse kirveye uygun bir hediye 

gönderilir. Sünnet söz konusu ise, çocukların sünnet elbiselerini yaptırır; evlilik için kirve 

olmuşsa düğün, süpha ve diğer törenleri üstlenir. Düğünde damadın elbisesini giydirir, 

92



damadın yanında oturur, aşçıya, davulcuya, berbere ve gereken yerlere bahşiş verir. 

Damadın gerdeğe konulmasında bulunur. Düğünden sonra uygun bir hediye ile evli çifti 

ziyaret eder. 

Kirve, ailenin kirvesidir. Genellikle kendisine "Kivre" diye hitap edilir. Kirve ile 

kirve olunan aile arasında çok sıkı ilişkiler kurulur. Kirvelik babadan oğula geçer. Eğer 

arada çok önemli bir problem çıkmaz ise, kirvelik bağı asla kopmaz, Beş-on kuşak önceden 

gelen kirvelikler vardır. Kirvenin oğlu olmaz ise, kendisinden sonra kirvelik son bulur. 

2-Sünnet Düğünü: Sünnet Düğününde kivre denilen vekil vardır. Kirve sünnet 

olacak çocuğu veya çocukları kucağına alarak sünnet ettirir. 

Sünnet düğününden birkaç gün önce, gelecek olan misafirlere verilmek üzere yemek 

hazırlanır. Sünnet düğünü belli başlı yemeği yörede tirit denilen yemektir. 

Sünnet Düğününden bir gün önce sünnet olacak çocuk at, atlı araba otomobil vs. 

binek hayvanı veya vasıtalardan biriyle şehirde gezdirilir. Genellikle Dergah denilen 

İbrahim Halil Camii’ ne burada kutsal sayılan suyla yüzü yıkanılıp ve bu sudan içirilir. 

Sünnet yapılacak günün (genelde Pazar) sabahı erken saatlerde misafirler toplanır. 

Sünnet olacak olan çocuğu kirve kucağına alarak sünnet yapılacak masanın yanına 

oturulur. Sünnet anında uyuşturucu iğne yapılmadığından, sünnet olacak çocuk acıyı 

duymasın diye sürekli ağzına şeker ve lokum konulur. Hazırlanan yatağa yatırılır. 

Yemeğe misafirler gruplar halinde alınır. Yemekten sonra mırra (acı kahve) ikram 

edilir. 

3-Evlenme Adetleri: Urfa’da eski bir adet olan eşlerin birbirlerini görmeden, görücü 

usulüyle evlenmeleri eskisi kadar olmamakla birlikte bugün karşılaşılması muhtemel bir 

evlenme şekildir. 

Bu evlenme şekli incelendiğinde Urfa’lıların örf ve adetlerine sıkı sıkıya bağlı 

olduklarını görüyoruz. Geleneklerine bu derece bağlı olmanın başlıca üç nedeni vardır. 

1-Urfa’lıların çevre İller ile derin bir ilgisi yoktur. Köklü ve karabalık ailelerin 

bulunduğu bir yerleşim birimidir. Daha düne kadar Urfa’lı kızını başka İle gelin vermez ve 

Urfa delikanlısı dışarıdan evlenmezdi. 

Urfa’ da yabancılara (Kerip), dışarıdan evlenenlere ise “kerip’ ten evlenmiş Kim 

bilir kimin nesini almış “ denilirdi. 

2-Urfa büyük ticaret ve sanayi merkezlerine uzak bir tarım ve hayvancılık kenti 

olduğundan büyük yol güzergâhlarında birleştiği noktada bulunmaktadır. 

Evlenme yaşı gelen delikanlının doğrudan “ben evleneceğim” diye anne ve babasına 

söylemesi ayıp sayıldığından bu durumu uygun bir şekilde yakın arkadaşlarına veya başka 

bir kimseyle anne ve babasına iletir. 

Haberi iletecek olan kimse erkek ise oğlan babasına “Allah ömürlü etsin, yeğenimiz 

artık büyüdü, gözü damlarda duvarlarda” diyerek delikanlının evlenecek yaşa geldiğini bir 

93



kızın aranmasını söylemek ister. Oğlanın babası ise durumu hanımına açar. Oğlanın anası 

ise “benimde kulağıma değdi, bende işin farkındayım” diye cevap verir. Zaten anne bu 

hayırlı işte daima babadan daha fazla çaba harcar. 

3-Evlenecek yaşa gelen delikanlı ise annesinin yaptığı yemekleri, yıkadığı 

çamaşırları, beğenmemeye başlar. Çeşitli huzursuzluklar çıkarır. Annesi ise “elimden bı 

kadar geli, yarın avradı siye pişirir beğenirsen” der. Oğlan ise konunun iyice anlaşıldığını 

ve verilen mesajın yerine iletildiğinin huzur içinde tebessüm eder. 

Anne o günden sonra gizliden gizliye kız aramaya başlar. Tanıdıklarının tavsiyelerine 

gelinlik çağındaki kızların bir bahaneyle giderek kızın ailesinin yaşantısını kendi görüşüne 

göre inceler. 

4-Kız İsteme: Evlenme çağına gelen erkeğin anne ve babası veya yakınları 

oğullarına kız aramaya başlarlar. Anne özellikle yaşlı kadın akrabalarına “oğlumun 

evereceğem, acaba münasip bir kız bulabirimiyem? Diye sorar hamamda, düğünlerde, kır 

gezintilerinde kızları araştırmaya başlarlar. Gözüne kestirdiği bir kız olursa ilk önce kızın 

yakın komşularından sormaya başlar. “Acaba bı kız nasıldır, derdimizi çeker mi, gişi 

kızımıdır?”. Komşular ise kendilerinden sorulan genç kız tavsiye edilebilir nitelikte ise “ 

nabalı günahı boynuma” diyerek teminat verir. Şayet kızı tavsiye etmiyor ise acık açık 

söylemenin de çevreye göre ayıp, dini kurallara göre günah sayıldığından “ komşumuzdur 

ama pek ilgimiz yoktur” diyerek istenmemesi gerektiğini ima ederler. 

Oğlanın annesi daha önceden tesbit edilmiş olan kızın evine ansızın veya haberli 

olarak yanına yakınlarını da alarak gider. Havadan sudan konuşulduktan sonra oğlanın 

annesi genç kızdan bir bardak su ister. Su isteme aslında kızın yürüyüşünü, konuşma 

tarzını becerikliliğini kontrol etmek, hareketlerini toptan değerlendirmektedir. Oğlan tarafı 

şayet kızı beğendiyse kız orada yokken onu fırsat bilerek kızın annesine “Allan bağışlasın, 

sözlüsü, nişanlısı yok mu?” diye sorarlar. Kızın annesi sorulan sorulara cevap vermezse 

nişanlısı, sözlüsü yok demektir. 

Daha sonra oğlanın annesi veya yakınları oğullarının özelliklerinden, huyundan, 

tahsilinden, mesleğinden bahseder. 

Kızın annesi ise oğlan tarafının bu konuşmasını dinledikten sonra “ kimlerdensiniz, 

nerede oturisiz, oğliz neci” gibi sorular sorar. 

Oğlanın anası ise sorulanlara cevap verdikten sonra, birkaç gün sonra bu husus da 

tekrar konuşmak üzere geleceklerinden söz ederek kız evinden ayrılırlar. 

5-Evlenme ve Düğün: Yörede görücü usulü evlenmenin yanı sıra “Beşik kertme” ve 

“Berdel” denen uygulamalar da evlenme adetlerin arasında sayılır. 

“Beşik kertme”; yakın ailelerin aynı günlerde doğan çocukları (kız ve erkek) arasında 

söz kesmeleridir. Çocuklar ergenlik çağına kadar sözlü kalırlar. Daha sonra nişan ve 

düğünleri yapılır. 

“Berdel”; ise, evlenme çağındaki iki erkeğin kız kardeşlerini birbirleri ile 

değiştirmesidir. Güvey adayları kardeşlerini biribirleri ile değiştirmesidir. Güvey adayları 

kendi aralarında anlaşır. Aile reislerinin de onayı alınır. İki evden yola çıkan gelin alayları 

94



yarı yolda karşılaşırlar. Yaşlı bir erkek gelinleri değiştirir. Gelinin güvey evine gitmesinden 

sonra dini nikâh kıyılır. Gelinlerden biri ölürse diğer taraf kızını geri alır. Çocuklu olması 

durumu değiştirmez. Gelin geri verilmek istenmiyorsa başlık ödenir. Gelinlerden biri 

küsüp baba evine geçici bir süre dönmesi durumunda halinde diğer gelinde baba evine bir 

süre geri döner. Kızların genellikle evlenme yaşı 15-16’ dır. Erkeklerde evlenme çağı ise 

genellikle asker dönüşüdür. Şehirlerde iş edinme dönemi de evlenme geldiğinin işaretidir. 

Güvey adayının anası, ailenin önde gelen kadınları, kız evlerine görücülüğü giderler. 

Kız isteme genellikle Perşembe veya Cuma günleri yapılır. Erkek “dünür” kız 

babasının evinde ziyaret ederler. Niyet ve isteklerini söylerler. Kız babası birinci ziyarette 

bu işi duymazlıktan gelir. İstek ikinci kez tekrarlanır. Topluluktakilerden biri, kısmetse “ne 

diyelim” diyerek kız babasını uyarır. Bu defada kızın babası veya yakınları mal varlıklarını 

sayarak. Güvey adayının durumunu çevredeki konumunu sorar. 

Başlık olarak düşünülen para ve takılacak olan takıların miktarı açıklanır. Pazarlığına 

geçilir ve anlaşma sağlandıktan sonra kız evine veya yakınlarına verilecek ve armağanlar 

tesbit edilir. Nişan için ayrı bir tören düzenlenmesi pek yaygın değildir. Yalnız nişandan 

önce kız evine bir nezaket ziyareti yapılır. Buna “Sakal Öpümü” denir. Oğlan evinin 

erkekleri kız evinin erkekleri ile oğlan evinin kadınları kız evinin kadınları bir araya 

gelirler. Bu ziyarette genellikle çiğ köfte, baklava, kadayıf çeşitli mevsimlik meyveler çay 

ve kahve ikram edilir. BU ziyarette evlenecek olan kız ve erkek birbirlerini görmezler. 

Nişan günü dâhil oğlanla kız bir araya gelmez. Dini nikâh yapılmadığı için nişanlıların 

birbirlerine görünmeleri konuşmaları çevre örfüne ayıp sayılır. Nikâh, dini ve resmi olmak 

kaydıyla iki şekledir. Resmi nikâha, yörede ‘saray nikâhı’ denir. Dini nikâhlar genellikle 

kız evinde yapılır. Nikâhı kıyacak hocanın karşısına oğlanın ve kızın vekilleri oturur. Kız 

ve oğlan bu kişilere kendi rızalarıyla akit vekâletname vermişlerdir. Hoca evvela kızın 

sonra erkeğin vekillerine sorar. Topluluğun duyacağı bir sesle oğlan veya kızın vekilleri 

“vekâletim hesabıyla aldım, helâlığa kabul ettim” diyerek dini nikâh akdi tescil edilmiş 

olur. Düğün Cuma günü öğleden sonra davul-zurna eşliğinde başlar, düğünde şehirde 

kadınlar ayrı erkekler ayrı oynarlar. Köylerde ise kadın, erkek karışık oynarlar. Cumartesi 

günü erkek evinin aldığı çeyizler çalgılar içinde kız evine gönderirler. Kız evinden 

gönderilen erkek giysileri de güveye önceden süslenmiş bir taht üstünde kirvesi (sağdıç 

tarafından giydirilir). Bu sırada oyun havaları çalan çalgıcılara, acı kahve (mırra) dağıtan 

kahveciye ve yemek pişiren aşçıya bahşişler verirler. Konuklar akşam yemeğini güvey 

evinde yerler. Aynı akşam kadınlar arasında “kına gecesi” eğlenceleri yapılır. İki tarafın 

konukları kız evinde toplanır. Gelinin yüzü al bir ipek duvakla örtülü olarak gelin adayı 

getirilir. Mumlar yakılır, halaylar çekilir. Kirvenin eşi geline verdikten sonra karşılıklı 

maniler söylenir. Bu sırada gelinin eline kına yakılır. Kınası yakılan gelin baba evinden 

ayrılırken küçüklerin yüzlerini, büyüklerin ellerini öperek, ağlayarak ayrılır. Damat evine 

gelinle birlikte kız evinin yakınlarından birkaç yaşlıda gider. 

Gelin gerdeğe girdikten sonra geri dönerler. Gelin önceden kendisine hazırlanmış 

özel bir odada hazırlanır. Kapıdan girerken kendisine verilen bir narı kapının üstüne 

vurarak kırar. Gelin geldiği günden gerdeğe gireceği gece kadar kimseyle konuşmaz. Yatsı 

namazını müteakip güvey arkadaşlarının yumruklarıyla gerdek odasına sokulur. Düğünden 

sonra gelin görme ziyaretleri yapılır. Ziyaret günleri genellikle Cuma günleridir. En çok üç 

Cuma “Gelin Göre” merasimleri yapılır. Gelen konuk kadınlar çeşitli hediyeler getirirler. 

Konuklar giderken gelinin çeyizi ve oğlan evinin verdiği çeyizleri görürler. 

95



6-Sakal Öpümü: Şanlıurfa evlenme adetlerindendir. Taraflar anlaştıktan sonra nişan 

yapılmadan önce, oğlan evi kız evine "Kızınızı bize verdiğiniz için teşekkür ederiz" 

anlamına gelen bir ziyaret yapar. Buna sakal öpümü veya teşekkür denir. Oğlan evinin 

yaşlıları sakal öpümüne giderler. 

Sakal öpümüne gidecek olan oğlan evi, eğer bir başlık konuşulmuşsa kesimde 

anlaşılan başlığın tamamını veya bir kısmını beraberinde kızın babasına veya velisine 

vermek üzere götürür. Kesimde anlaşılan başlığı ve ziynet eşyalarını götürmeden de 

gidilebilir. Bu yine tarafların anlaşmalarına bağlıdır. 

Oğlan evi ve kız evinin kadın ve erkekleri ayrı ayrı odalarda otururlar, birbirleriyle 

tanışırlar. Kız evi gelen misafirlere çeşitli meyveler, çaylar, kahveler, çerezler, genellikle 

de yöreye ait çiğköfte ve peynirli kadayıf ikram eder. 

Nişan gününün tarihi belirlenir, nişan günü yapılması kararlaştırılan hazırlıklar 

konuşulur ve gece ziyaret sona erer. 

7-Süpha Yemeği: Şanlıurfa'da gelin, damat evine getirildiği günün sabahı gelin 

evinden başka bir yerde Süpha yemeği merasimi düzenlenir. 

Süpha; pirinç, şeker, et, çekirdeksiz üzüm, nohut ve yağ gibi malzemelerle özel 

maharet sahibi aşçılar tarafından hazırlanır. Sabahtan akşama kadar devam eder. Yemekten 

önce misafirlere acı kahve ve sigara ikram edilir. Yemekte misafirlere, kuzu içi, üzlemeli 

pilav, etli pilav; tatlı olarak da zerde ikram edilir. 

Süpha yemeğine, düğün sahiplerince tanınan herkes davet edilir. Sonradan gelenler 

de yine gruplar halinde yemeğe çağrılır. Yemek verme işi devam ederken, damadı tıraş 

edecek berber, gelip boş bir odada damadı tıraş eder. Kirve ve damat berbere ve çırağına 

bahşiş verirler. 

Akşam vakti yaklaştığında damada da bu yemeklerden verilir. Daha sonra damat ve 

arkadaşları Süpha yemeği verilen evden ayrılırlar. Yürüyerek dar sokaklardan geçip gelinin 

bulunduğu kendi evine gelir. Damat gerdeğe girmeden önce, hoca dualar okur ve damat 

evin kapısından içeri girer. Evin avlusunda baba ve annesinin ellerini öperek zifaf odasına 

girer. 

8-Ashap Gecesi-Kına Gecesi: Gelinin, damadın evine gidişi Şanlıurfa'da genelde 

pazar veya perşembe günlerinin gecesinde gerçekleşir. Bir gece öncesinde, oğlan evinde 

yapılan geceye "Asbap Gecesi" , kız evinde yapılan geceye ise "Kına gecesi" denilir. Her 

ikisi de bekârlığın son geceleridir. 

Asbap gecesinde damadın dost ve akrabalarından oluşan erkekler bir evde toplanır. 

Sohbet edilir, çalgılı ve yemekli eğlence yapılır. Ertesi gün öğleden sonra verilen "Süpha 

Yemeği"nden sonra akşamla yatsı arasında damat kapı önünde bir hocanın dua okuması ve 

hazır olanların âminleri ile gerdeğe konulur. Bu geceye kız evinden kimse katılmaz. 

Oğlan evinde asbap gecesi eğlenceleri yapılırken kız evinde ise kına gecesi yapılır. 

Burada oğlan evi ve kız evinin kadınları ve çocukları toplanmıştır. Eğlenceli başlayan 

gecenin geç saatlerinde maniler ve yanık türküler okunarak hava değiştirilir. 

96



Kirvenin girişimiyle kına yakılırken söylenen mani ve türküler başta gelin olmak 

üzere hazır bulunan herkesi hüzne boğar. 

9-Harafene: Yapılan masrafı herhangi bir faaliyet için paylaşma anlamına gelir. 

Harefene, akran ve samimi arkadaşlar arasında olur. Varlıklılar ve gençler harefeneye pek 

itibar etmezler. Bu bakımdan harefene daha çok dar gelirliler arasında yapılır. Harefenede 

yapılan masrafı bölüşmek esastır. Tüm masrafı bir ya da iki kişi yapar, masraf sonra 

bölüşülür. 

10-Sahaniye: Sıra gecesi ve harefeneden bazı farkları olan Şanlıurfa ’ya özgü bir 

toplantı ve eğlence biçimidir. Genel olarak orta yaş grubu arasında gerçekleştirilen bu 

yemekli toplantıya kaç kişinin katılacağı önemli değildir. Katılacak kişilerin samimi ve 

akran olması yeterlidir. Yabancı kişiler pek katılmaz. 

Genellikle kış aylarında gerçekleştirilen sahaniyelerde kural; herkesin evde değişik 

bir yemek pişirip getirmesidir. Aynı yemeklerin getirilmesini önlemek için hangi 

yemeklerin getirileceği arkadaşlar arasında taksim edilir. Getirilen yemekler genellikle 

evde yapılan yemeklerdir. Dışarıdan satın alınarak yemek getirilmesi uygun değildir. 

Sahaniyede temel amaç; hem masrafların hem de yapılan işlerin birlikte yapılarak bir 

paylaşım duygusunu toplum arasında güçlendirmektir. 

Sahaniye toplantıları gece yarısına kadar devam eder. Sahaniyeler her gece 

olabileceği gibi gün aşırı veya haftada birkaç gün olarak da yapılabilir. 

11- Sıra Geceleri: Şanlıurfa folkloru denince; türküleri, hoyratları, çiğköftesi ve 

"Sıra Geceleri" akla gelir. 

Özellikle kış gecelerinde, yaşları birbirine yakın arkadaş gruplarının, her hafta bir 

arkadaşın evinde olmak üzere, haftada bir akşam, belirli bir niteliğe ve düzene göre sıra ile 

yaptıkları toplantılara "Sıra Gecesi" denmektedir. 

Sıraya katılanlar, sıra gecesinin kurallarına uymak zorundadır. Bu kurallardan 

bazıları şöyledir: Önceden belirlenen sıraya gelme saatine uyulur, uymayanlara ceza 

verilir. Sıraya gelen misafirler veya yaşça büyük olanlar, saygı ifadesi olarak üst tarafta 

oturtulur; ev sahibi ise kapıya yakın oturur. Sıra gecesinde müzik icra edilirken konuşmak, 

sohbet etmek hoş karşılanmaz. 

Sıra grubunun seçilen bir başkanı vardır. Başkan, sıra gecesinin yönetimini üstlenir, 

kurallara uymayanlara verilen cezaları uygular. 

Sıra gecelerinin en önemli fonksiyonlarından biri sohbettir. Konuşulan konular, sıra 

gezenlerin mesleklerine, kültür ve sanat seviyelerine, tahsillerine göre değişirse de, sırada; 

sağlık, eğitim, siyaset, ekonomi, sanat, edebiyat, dini konular, Urfa'nın sorunları; Türkiye 

ve dünya meseleleri gibi hemen her konu konuşulur. 

Bazı sıra gecelerine, sıradakilerin merak ettikleri veya ilgi duydukları konunun 

uzmanı bir misafir özellikle çağrılır ve onun konuşması dinlenir, ondan istifade edilmeye 

çalışılır. 

97



Şanlıurfa'da müziğin gelişmesi ve yaşatılmasında, yeni bestelerin ve sanatçıların 

ortaya çıkışında en önemli faktör sıra geceleridir. Müziğe yeni başlayanlar, bu gecelerde 

ustaları dinleyerek müzik bilgisini alır ve makamları öğrenir. Sıra gecelerinde gelenlere acı 

kahve ve daha sonra çay ikram edilir. 

Sıra gecelerinde yemek olarak "Çiğköfte" yapılır. Çiğköfte sıra gecelerinin 

vazgeçilmez ve değişmez yemeğidir. Çiğköfte ikram edildiğinde genellikle herkes 

tabağındakini bitirir. Çiğköftenin yanında ayran, nar pekmezli bostana, salatalık veya 

maruldan yapılmış cacık, koruk salatası, çoban salatası gibi salatalar ikram edilir. 

Çiğköfteden sonra kadayıf, şıllık, katmer, baklava veya daş ekmeği, küncülü akıt, palıza, 

şıre gibi mahalli tatlılardan herhangi biri ikram edilir. Sıra gecesi, hoşgörü ve sevgi ortamı 

olup, acıyı ve mutluluğu paylaşmaktır, tanışmaktır ve kaynaşmaktır. Aynı zamanda bir 

"Halk Konservatuarı" dır, çok yönlü bir dernektir, siyaset okuludur, geleneklerin 

yaşatıldığı gecelerdir, musiki ve muhabbettir. 

12-Halk Oyunları: Şanlıurfa halk oyunları, genellikle davul zurna eşliğinde oynanan 

halaylardan meydana gelir. Bunun yanında yine davul zurna eşliğinde oynanan kol 

oyunları, tef eşliğinde karşılıklı ve gruplar halinde oynanan oyunlar ile keman, cümbüş ve 

darbuka eşliğinde oynanan oyunları da vardır. 

Şanlıurfa halk oyunlarının çoğunda, halkın neşesini, yasını, aşkını, çaresizliğini, 

yakarışını, Allah’a yalvarışını, kıskançlığını, mertliğini görebilmek mümkündür. 

Şanlıurfa halk oyunları arasında Ğezale, Girani, Düz, Tek Ayak, Kımıl, iki Ayak 

(Dınig), Terge, Urfalıyam Ezelden, Abravi (Lorke), Soseh ve Değenek Oyunu'nu 

sayabiliriz. 

b-Yerel Giysiler: 

1-Geleneksel Kadın Giyimi: Başa, yaşmak denilen ipekli başörtüsü ile kara eşarp 

bağlanır. Eşarp, ağzın üstünde elle tutularak (iki parmakla) örtülür. Buna “Bürük” ya da 

“bürüklenme” denir. Genç Kızlar çarşafa girmeden “fitaya” girer. Fita bir çeşit örtüdür. 

Genç kızlar al fes üzerine puşu sararlar. Genç kızların başörtüsüne de “şarpa” denir. Üstüne 

“neçek” ya da yaşmak bağlanan tepelik biçiminde altınlarla süslü gelin başlıklarına “köfü” 

denir. Köylerde alna puşu bağlanır. Üzerine yaşmak sarılır. 

Uzun etekli entarilerin üstüne zengin kesimlerden kadifeden sırma işlemeli dize 

kadar uzanan ceketler giyilir. Köylerde kadınların entarileri ayak topuklarına kadar uzanır. 

İçde dokuma kumaşdan yakasız gömlek giyilir; ayağa “kalıç” denen potin giyilir. 

Topuksuz ağzı geniş postalda yaygındır. Bel bağıda kadınların kıyafetinin bir aksesuarıdır. 

Genellikle altından olan kadın takılarının başlıcaları şunlardır; ahıtma, bilezik, enselik, 

gümüş kemer, gerdanlık, hızma, halhal, kelep, levzik, tepelik, üç kor ve maşallah, bu 

takılar göğüse, ele, boyuna, buruna, parmağa, ayak bileklerine ve alına takılır. 

2-Geleneksel Erkek Giyimi: Erkek giyiminde önü kapalı, göğsü entariler, abani, 

cebeliye, cita, atlas, yandı-döndü, ipekli, alaca kutnu gibi değerli kumaşlardan yapılır. Açık 

kalan göğüs “sıkma” denilen bir yelek çeşiti ile örtülür. Kış aylarında yün dokumadan 

“aba” giyilir. “Arakçın” denen takke, işlemeli puşu cemadan denen bir örtü, cemadanı 

üstüne sırma işlemeli keçi kılından burma “igal” geçirilerek oluşturulan başlıklar bugünde 

yaygınlığını (özellikle köylerde) korumaktadır. Gömlek, şalvar, yerli deriden postal, 

yemeni, erkek giyiminin vazgeçilmez öğeleridir. Şalvar giyiminde bel kısımına özel 

98



kumaştan yapılan kuşak sarılır. Erkekler takı olarak gömleğin iç kısmında, içinde çeşitli 

ayetler bulunan ve “hamayili” denilen bir deri takı, pazvent ve gümüş yüzük takarlar. 

Kırsal kesimde ise altın yüzük takılır. 

3-Yöresel Takılar: Yöresel takılar ile ilgili bilgiler aşağıda verilmiştir. 

Hışır: Şanlıurfa yöresinde altın ve gümüşten yapılan tüm takılara verilen isimdir. 

Hışırlar arasında, gerdanlıklar, kolyeler, bilezikler, yüzükler, küpeler, iğneler ve kemerler 

sayılabilir. 

Hızma(Yöresel Takı): Şanlıurfa'da daha çok kırsal kesim kadınlarınca kullanılan 

hızma, burna takılır. Altın ve gümüş çeşitleri vardır. 

c-Geleneksel El Sanatları:Abacılık, Ağaç Oymacılığı, Bakırcılık, Cülhacılık, (bez 

dokumacılığı), Çulculuk (Semercilik), Dabbaklık, Kazzazlık (İpek işlemeciliği), 

Keçecilik, Kürkçülük, Sarraç-lık, Tarakçılık, Taş Süslemeciliği Şanlıurfa’ da 

sürdürülmekte olan geleneksel el sanatları-dır. Bu sanatlar günümüzde Gümrük Hanı ve 

çevresindeki tarihi han ve çarşılarda icra edilmektedir. Bu sanatlardan önemli bir kısmı 

halen yaşatılmaktadır. Bir kısım sanatlar ise fabrikasyon üretimine geçilmesi ya da talep 

olmayışı nedeniyle günümüzde terkedilmiş bir durumdadır. 

Bu sanatlardan bazılarının özellikleri ile bilgiler aşağıda verilmiştir. 

1-Ağaç Oymacılığı: Evlerdeki ve İl Müzesindeki kapı, pencere, dolap kanatlarına, 

sandık ve ayna gibi diğer ahşap eserlere bakıldığında ağaç oymacılığın Şanlıurfa'da çok 

eski ve parlak bir geçmişe sahip olduğu anlaşılmaktadır. Marangozluk sanatı Urfa'da "İnce 

Neccarlar" ve "Kaba Neccarlar" olmak üzere iki ayrı gruptaki ustalar tarafından 

sürdürülmektedir. Kaba neccarlar bugünkü Neccar Pazarı denilen çarşıda halen sanatlarını 

sürdürmekte, adından da anlaşılacağı üzere kaba ürünler imal etmektedirler. İnce 

neccarlar ise, Kara-meydan mevkiinde bugünkü postanenin yerinde bulunan Halkevi ile 

Yusuf Paşa Camii arasındaki dükkânlarda çalışırlardı. İşlemeli kapı, pencere kanatları, 

çeyiz sandıkları, çeşitli mobilyalar ve aynalar bu esnaf tarafından üretilmekteydi. 

2-Kazazlık: İpek ipliğin el ile bükülerek işlenme-sine "kazazlık" denilmektedir. 

"Kazaz Pazarı" denilen kapalı çarşıda (Bedesten) eskiden 30-40 dükkanda sürdürülen bu 

tarihi sanat günümüzde aynı çarşıdaki bir iki usta tarafından yaşatılmaya çalışılmaktadır. 

100–150 yıl kadar önce ipekçilik Urfa'da önemli bir sektör durumundaydı. Bugün Urfa 

bahçelerinde görülen çok sayıdaki dut ağacının zamanında ipekçilikte kullanıldığı yaşlılar 

tarafından söylenilmektedir. Bu sektör günümüzde tamamen terk edilmiş bir durumda 

olup kazaz esnafı tarafından kullanılan ipek iplikleri Diyarbakır ve Bursa'dan 

getirtilmektedir. 

3-Cülhacılık (Bez Dokumacılığı): Yün ipliği, pamuk ipliği ve floş'un kamçılı 

tezgahın tek ayakla çalışan çeşidi olan "çakarlı" ve 2-4 ayakla çalışan çeşidi olan 

"çekmeli" tezgahlarda dokunarak "yaşmah" ve "puşu" gibi baş örtüsü, "ehram" gibi kadın 

boy örtüsü haline getirilmesi sanatına Urfa'da "cülhacılık" denilmektedir. Çulha 

tezgahlarının kamçılı olmayan, yani mekiği el ile atılan çeşitlerinde "Aba" ve "çaput çul" 

(kilim) dokunmaktadır. 

99



3-Keçecilik: Keçe, koyunyünlerinin hallaç tarafından kabartılarak bir beze serilip 

rulo yapılması, ayakla tepilmesi ve keçeci hamamında göğüsle dövülerek pişirilmesi 

işlemleri sonucunda meydana gelen bir yaygı türüdür. Yüzyıllardan beri Urfa’da sürdürülmekte 

olan bu geleneksel sanat halen Keçeci Pazarı’ndaki dükkânlarda ve Barutçu Hanında 

icra edilmektedir. 

4-Bakırcılık: Kazancı Pazarı ve Hüseyniye çarşı-larında icra edilen bu sanatın 

başlıca ürünlere mutfak kaplarıdır. Ancak son yıllarda Balıklıgöl, Urfa Kalesi ve Harran 

kompozis-yonlarının kabartma olarak işlendiği tepsiler turistler tarafından yoğun ilgi 

görmektedir. 

5-Taşçılık: Şanlıurfa ve çevresinde ağaç malze-menin bulunmayışı, taşın mimaride 

hâkim malzeme olarak kullanılmasına neden olmuş-tur. Kolay işlenen, ocaktan çıktıktan 

bir süre sonra sertleşen ve halk arasında "havara daşı" olarak adlandırılan kireç oluşumlu 

bu taş, tarih boyunca Şanlıurfa yapılarında rahatlıkla kullanılmıştır. 

Urfa taşının işlemeye son derece elverişli olması, mimaride zengin bir taş süs-leme 

geleneğinin doğmasına neden olmuş-tur. Şanlıurfa mimarisindeki taş süslemenin kaynağı 

Neolitik Çağ'a kadar inmektedir. Nevala Çori ve Göbekli Tepe'de yapılan arkeolojik 

kazılarda bulunan M.Ö. 9000–7000 yıllarına ait insan ve hayvan heykelleri aynı zamanda 

Anadolu'nun en eski figürlü plastik örneklerini oluşturmaktadır. 

Sultantepe ve Harran'da yapılan arkeolojik kazılarda bulunan ya da köylüler 

tarafından bulunarak Urfa Müzesine getirilen mimari parçalardaki insan ve hayvan 

röliyef-leri Babil, Asur ve Hitit dönemlerine kadar inmektedir. 

Şanlıurfa Kalesi'ndeki Roma döne-minden kalma M.S. 240–242 tarihli çift sütunun 

akantus yapraklan ile süslü kartal başım andırır başlıkları, Ulu Cami avlusunda Bizans 

dönemine ait St. Stephan Kilisesi'nden kalma sütun başlıkları üzerindeki süslemeler o 

dönemlerin taş süslemeciliği hakkında bizlere önemli fikirler vermektedir. 

Urfa taş süslemeciliğinde görülen motif zenginliğinin yanında teknik zenginlik de 

dikkati çekmektedir. Taş süsleme sanatı tekniklerinden olan kakma, kabartma, şebekeli 

oyma, çizikleme ve negatif (oyma) tekniklerinin tamamına Şanlıurfa taş süsleme-ciliğinde 

yer verilmiştir. 

Adeta taş süsleme eserleri müzesi görünümündeki Harran kemer ve sütun 

başlıklarına tamamen Selçuklu geleneğine bağlı olarak dantel gibi işlenmiş rumili arabesk 

kompozisyonlar ile bordürler, başlı başına bir inceleme teşkil edebilecek derecede 

repertuvar zenginliği göstermektedir. 

Şanlıurfa mimarisinin önemli bir bölümünü oluşturan evlerdeki taş süslemeler 

anıtsal eserlere nazaran daha zengin bir durumdadır. Hiç süslemesi bulunmayan çok 

sayıdaki cami, han, hamam gibi anıtsal eserlere karşılık süslemesiz bir eve rastlamak 

hemen hemen mümkün değildir. Anıtsal eserlerde geometrik süslemeler bir araya 

toplandığında zengin bir çeşitlilik gösterir. 

d-Yöre Mutfağında Bulunan Başlıca Yemek Çeşitleri: 

Çorbalar: Ayran şorbası, hamurlu, pıt pıt, sarı şorba. 

100



Yemekler: Çağala aşı, pakla aşı, hıttı bastırması, soğan tavası, su kabağı, bütün 

balcan, sarımsak aşı, kaburga, isot çömleği, bamya çömleği, acır annaziği, sac kavurması, 

tatlı bamya, erik tavası, lolaz dürmüğü, saca basma, döğmeç, ekmek aşı, kenger aşı, 

semsek, has (marul) dolması, mimbar, acır bastırması, soğan tavası, ağzı açık, ağzı yumuk, 

pendirli ekmek, elma aşı, masluka, lebeni, boranı 

Pilavlar: Kuzu içi, duvaklı pilav, üzlemeli pilav, meyhane pilavı, firikli pilav, ciğerli 

bulgur pilavı, baklalı bulgur pilavı, mığrıbi pilav. 

Köfteler: Basma köftesi, aya köftesi, lıklıkı köfte, dolmalı köfte, köfteli erik, tiritli 

köfte, yuvalak, kıyma, yumurtalı köfte, mercimekli köfte, firenkil köfte, yağlı köfte, etli 

köfte (çiğköfte). 

Kebaplar: Kıyma kebabı, patatesli kebap, haş haş kebabı, kemeli kebap, tike kebabı, 

kazan kebabı, tepsi kebabı, kemeli tas kebabı, balcanlı kebap, soğanlı kebap, müftehi tas 

kebabı, frenkli (domatesli) kebap, ciğer kebabı. İlimizde yapılan kebap çeşitlerinden bir 

görünüm Şekil-G.1’de verilmiştir. 

Salata ve Cacıklar: Kemeli cacık, bostana, zeytun bostanası, koruk salatası, pencer 

cacığı. 

Tatlılar: Peynirli kadayıf, katmer, daş ekmeği, aşır aşı, palıza, fakir şıllığı, şıllık, 

haside, küncülü akıt, kuymak, zingil, zerde, kadı beyni, pendirli helva, un bulamacı, palıza. 

Şekil-G.1. İlimizde Yapılan Kebap Çeşitlerinden Bir Görünüm 

101



Yöreye Has Yemekler 

1-Çiğköfte: 

Malzemeler: 2 su bardağı köftelik bulgur, 250 gr. dövülmüş yağsız kara et, 6 

yemek kaşığı kuru isot, 1 tatlı kaşığı tuz, biraz tarçın, 8 – 10 adet yeşil soğan, 1 kuru soğan, 

biraz karabiber, 1 demet maydanoz, bir tatlı kaşığı salça. 

Hazırlanışı: Çiğköftelik bulgur özel olarak yaptırılmış köfte leğenine konur, tuz, 

kuru isot, tarçın, karabiber, salça ve et eklenir. Kuru soğan soyulup doğrandıktan sonra bu 

malzemeye eklenir. Yeşil soğan ve maydanoz yıkanıp incecik doğranarak bir tarafa alınır. 

Leğendeki malzemeler çok az su ile yavaş yavaş bastırarak bulgur iyice yumuşayıncaya 

kadar yoğrulur. Doğranmış maydanoz ve soğan karışımı eklenir, hafifçe ezilerek toparlanır. 

Küçük sıkımlar haline getirilerek marul, salatalık, nane, semiz otu ve turpla servis yapılır. 

2-Borani: 

Malzeme: 500 gr. parça et, 500 gr. yoğurt, 250 gr. kara et, 2 kg. pancar (pazı), 1 su 

bardağı nohut, 1 su bardağı lolaz (börülce), 3 diş sarımsak, 3 su bardağı bulgur, 3 yemek 

kaşığı sadeyağ, 1 çay kaşığı karabiber, 1 çay kaşığı tarçın, 1 tatlı kaşığı tuz, 2 su bardağı 

sıvı yağ, 1 yemek kaşığı biber, 1 yemek kaşığı un. 

Hazırlanışı: 500 gr. parça et yıkanıp kuşbaşı doğranır, 1 yemek kaşığı sadeyağla 

kavrulur. Nohutlar ayıklanıp yıkanır, ete ilave edilerek25 - 30 dakika yumuşayıncaya kadar 

haşlanır. Ayıklanıp yıkanan lolaz üç bardak su ile ayrı bir yerde haşlanır. Pancarlar yeşil 

yapraklarından ayrılır, sadece sapları doğranarak az su ile yumuşayıncaya kadar haşlanır. 

Fazla suyu sıkılarak alınır, 2 yemek kaşığı yağ ile 5 – 10 dakika kavrulur. Haşlanan lolazın 

suyu süzülerek nohut tenceresine eklenir. Aynı tencereye kavrulmuş pancar eklenip tuz 

katılarak bir taşım kaynatılır. 

Bundan sonra "boranının yuvalağı" nın (köftesinin) yapımına geçilir. Bunun için 

de; bir tepsiye üç su bardağı köftelik bulgur, isot, tuz, karabiber, tarçın, döğülmüş kara et 

konularak az su ile yavaş yavaş yoğrulur. Köfte kıvamına gelince (kavrulurken 

dağılmaması için) un eklenip yoğurmaya devam edilir. Yoğrulan köfte bir tarafa alınır. 

Nohut büyüklüğünde parçalar alınarak avuç arasında yuvarlanır. Bir tavaya sıvı yağ konur, 

yuvalaklar pembeleşinceye kadar kızartılır. Sarımsak az tuz ile dövülüp yoğurda eklenir. 

Birinci aşamada hazırlanan nohutlu ve pancarlı yemekten tabaklara bir miktar alınır, 

üzerlerine kızarmış yuvalaklar konularak sarımsaklı yoğurt dökülür ve servis yapılır. 

3-Patlıcanlı Kebap: 

4 kişilik malzeme: 1 kg az yağlı kıyma et, 3 kg uzun doğranmaya müsait patlıcan, 

şiş ve bir miktar kömür. 

Hazırlanışı: Genişçe bir mangalda odun kömürü yakılır. Kıyma ete tuz katılır ve 

biraz yoğrulur. Patlıcanlar üçe ya da dörde bölünür. Bu işte özel olarak yapılmış şişe, 

sırasıyla biber patlıcan ve et sıkıca saplanır ve ateşte yeteri kadar pişirilir. Pişirilen kebap 

bir kaba çekilerek üzerine çok az miktarda su tanelenir ve üzeri kapatılır. Biraz bekledikten 

sonra servis yapılır. 

102



Toplumsal değişme süreci içerisinde, Urfa mutfağının geleneksel türlerinin 

kaybolmadan yaşatılmasını sağlamak amacıyla tanıtılmaları gerekmektedir. Türler tek tek 

ele alınıp incelendiği takdirde yörenin yemeklerinin lezzetlerinin güzelliği yanında, 

besleyici özellikleri ve sağlık açısından değeri de ortaya çıkmış olacaktır. 

Yöreye Has Salatalar: 

Bostana: C vitamini yönünden çok zengin olan ve çok lezzetli bir salata çeşididir. 

Malzeme: 4 Domates, 2 yeşil biber, 1 soğan, 1/2 demet maydanoz, 100 gr. pırpırım 

(semizotu), 1 salatalık, 4–5 nane yaprağı, 1 su bardağı koruk suyu veya nar suyu, tuz. 

Hazırlanışı: Sebzeler yıkanır, iyice ayıklanır ve kabukları soyulacak olanların 

kabukları soyulur. Bütün sebzeler çok ince doğranır. Tuz atılıp iyice ezilir. Koruk suyu 

veya nar suyu eklenir ve istenirse üzerlerine buz konup servis yapılır. 

Bostana genellikle çiğköfte gibi acılı yemeklerle yenildiği gibi, kebap ve söğülme ile 

de yenilir. Bostanadan bir görünüm Şekil-G.2’de verilmiştir. 

Yöreye Has Çorba: 

Lebeni Çorbası: 

4 kişilik malzeme: Yarım kilo dögme, 2 kg yoğurt ve 250 gr. nohut. Hazırlanışı: 

Dövme bir tencereye konur, üzerine bir miktarda su konarak kaynatılır ve suyunu çekmesi 

beklenir. Başka bir kapta ıslatılan nohut dövmeye katılır ve kaynatılır. Kaynayan dövme ve 

nohut karışımı üzerine yavaş yavaş yoğurt dökülür. Pişince tabaklara konur ve biraz 

bekletildikten sonra servis yapılır. 

Şekil-G.2. Bostana’den Bir Görünüm. 




Yöreye Has Tatlı: 

Şıllık Tatlısı: 

yağ. 

Malzemeler: 2 su bardağı un, 300 gr. ceviz içi, 600 gr. şeker, 3 yemek kaşığı sade 

Hazırlanışı: Derin bir tencerede 2 su bardağı un, 4 su bardağı su ile akıcı hamur 

kıvamına gelinceye kadar elle çırpılır. Sacın altı yakılır, hamurların yapışmaması için sacın 

üzeri yağlanır. Hazırlanan hamurdan bir kepçe alınarak saca dökülür. Oklava ya da tahta 

bir kaşık yardımıyla saca incecik yayılır, pişince diğer tarafı çevrilir. Bütün hamura aynı 

işlem uygulanır. Bir kaşık yağ tencerede eritilir, üzerine şeker ilave edilir. Üç su bardağı su 

ilave edilerek şurup kıvamına gelinceye kadar kaynatıldıktan sonra ateşten alınır. Ceviz içi 

dövülerek bir kaba alınır. Sacda pişirilmiş ekmekler (yufka) sayılarak iki kısma bölünür. 

Bir tepsiye birinci yarısı üst üste serilerek üzerine ceviz serpilir. Sonra ikinci yarısı da üst 

üste serilir. Hazırlanan şurup sıcak olarak üzerine dökülür, beş on dakika bekletildikten 

sonra dilimlere kesilerek sıcak olarak servis yapılır. 

İsot(Şanlıurfaya Özgü Pul Biber):Yeşil ve kırmızıbiberin genel adıdır. Kuru isot, 

kırmızıbiberin kurutulup dövüldükten sonra içerisine azar azar zeytinyağı katılarak küçük 

pullar halinde elde edilen bir mamulüdür. Başta çiğköfte olmak üzere yöresel yemeklerin 

çoğunda kullanılır. Vitaminlerce zengin, iştah açıcı bir biber mahsulüdür. “ŞPB” rumuzu 

ile patenti alınmış bulunan "Şanlıurfa Pul Biberi" yurt içinde kullanılmakta, Avrupa ve 

Amerika'ya ihraç edilmektedir. Biberde bulunan Capcaisin maddesi tıbbın birçok alanında 

analjezik olarak kullanıldığından Urfa biberi sağlıklı beslenme açısından da önem arz 

etmektedir. İsot’un hazıralama çalışmalarından bir görünüm Şekil-G.3’de, satışa arz 

edilişinden bir görünüm de Şekil-G.4’de verilmiştir. 

Mırra: Yöresel acı kahve. Mırra, Arapça " Murr " yani acı kelimesinden 

gelmektedir. 

Malzemeler: Yeterli miktarda çekirdek kahve, kahve tavası, kahve kaşığı, kahve 

dibeği, kahve tokmağı, 2 kahve gümgümü, kahve fincanı, kahve ibriği. 

Yapılışı: Kahve günlük kullanıma yetecek kadar kavrulur, dibekte dövülür. 

Gümgümde bir miktar kaynatılır dinlendirilir ve süzülerek diğer gümgüme alınır; tekrar 

kaynatılır ve süzülür. Dinlendirilen sıvıya yeniden kahve atılarak tekrar kaynatılır. Bu 

kaynatma işlemi birkaç kez devam eder ve kontrol edilerek içilecek kıvama geldiği 

anlaşılınca kahve ibriğine alınır ve ikram edilir. Önce kahve sahibi içer ve tadına bakar. 

İyi bir kahve fincanda iz bırakır ve fincanı tutar. Her misafire iki kez ikram edilir. 

Her defasında fincana az miktarda kahve konulur. Burada amaç, kahvenin mideye ulaşması 

değil, ağızda kahve tadı bırakmaktır. 

Acı kahvenin kendine özgü kuralları vardır. şöyle ki; kahveyi içen, fincanı yere 

koymamalı ve mutlaka dağıtana geri vermelidir. Kahveyi içenin, fincanı yere veya masaya 

koyması, kahveyi verene büyük hakaret sayılır. Eskiden bunun cezası, kahveyi dağıtan 

bekarsa evlendirilmesi ya da fincanın altınla doldurulup ona verilmesi imiş. Bu kuralı 

bilmeyen misafirler, kahve fincanını yere koyarsa, bu kural hatırlatılır ve de hoş görülür. 

104



Meyan Şerbeti(Biyan Balı):Şanlıurfa’ da halkın “ Biyan Balı” dediği şerbet, meyan 

kökünden yapılan bir içecektir. Hekimlik ve eczacılıkta yeri olan bir bitkinin kök ve 

rizomlarının tokmakla ezilip suda bekletilmesiyle elde edilmekte olup, Şanlıurfa’ da sıcak 

yaz günlerinde yüzyıllardan beri aranılan, çok lezzetli ucuz ve ideal bir serinletici içecektir. 

Bu içeceğin içinde % 10 kadar bitkisel tabii şekerin yanı sıra, balgam ve idrar 

söktüren benzoatlı maddeler yer almakta olup, ayrıca tükürük çoğaltıcı ve terlemeyi 

kolaylaştırıcı, reçine ile köpüren ve renk veren maddelerde bulunmaktadır. 

Böbrek rahatsızlıkları, her türlü öksürük ve bronşların temizlenmesinde, nefes 

darlığına, mide rahatsızlıklarına, susuzluğu gidermede, iştahı açmada, hazmı 

kolaylaştırmada kullanılmaktadır. 

Şekil-G.3. İsot’un Hazıralama Çalışmalarından Bir Görünüm 

Şekil-G.4. İsot’un satışa arz edilişinden bir görünüm 

105



D-Festivaller ve Özel Günler: İlimize ait festivaller ve özel gönler hakkında bilgiler 


Yerel Etkinlikler 

Etkinlik Adı 

Etkinlik Tarihi 

Düzenleyen kişi, kurum yada kuruluş 

Kısa Bilgi 

: Şanlıurfa’nın Kurtuluşu 

: 11 Nisan 

: Şanlıurfa Valiliği – Belediye Başkanlığı 

: Şanlıurfa’ nın düşman işgalinden kurtuluşunun, 

temsili gösterilerle yeni nesillere göstermek. 

Etkinlik Adı 

: Aşure Şenliği 


: Nisan Ayı 2. Haftası 

Düzenleyen kişi, kurum ya da kuruluş : Kısas Beldesi Belediye Başkanlığı 

Kısa Bilgi 

: Aşure geleneğini yaşatmak ve tanıtmak. 

Etkinlik Adı 

: Harran Felsefe Günleri 


: Mayıs ayı ilk haftası 

Düzenleyen kişi, kurum ya da kuruluş : Harran Kaymakamlığı, Harran Üniversitesi 

Kısa Bilgi 

: Dünya’ da felsefe alanında üç büyük ekol vardır. 

Bunların biride Harran okuludur. Her yıl 

konferans ve çeşitli konularda tartışma 

programları yapılmaktadır. 

Etkinlik Adı 

: Hz.Eyyûp Peygamber Sabır Günü (Anma 

Günü) 


: Mayıs Ayı İlk Cumartesi 

Düzenleyen kişi, kurum ya da kuruluş : Eyyüpnebi Beldesi Koruma Derneği 

Kısa Bilgi 

: Bu etkinlikle; Hz. Eyyüp Peygamberin Viranşehir 

/ Eyyüpnebi Beldesinde yaşayıp, öldüğü ve 

türbesinin burada olduğunu, düşünceleriyle 

günümüz insanlarına verdiği mesajları yaymak 

amacıyla her yıl yapılmaktadır. 

Etkinlik Adı 

: Harran Üniversitesi Bahar Şenlikleri 

Kutlamaları 


: Mayıs Ayı İkinci Haftası 

Düzenleyen kişi, kurum ya da kuruluş : Harran Üniversitesi Rektörlüğü 

Kısa Bilgi 

: Çeşitli etkinliklerle Üniversite Yenişehir kampus 

alanı içinde her yıl kutlanmaktadır. 

Etkinlik Adı 

: Karakeçili Uluslar Arası Kültür 

Şenlikleri 


: Mayıs Ayı İlk Haftası 

Düzenleyen kişi, kurum ya da kuruluş : Siverek Kaymakamlığı 

Kısa Bilgi 

: Siverek İlçesi Karakeçili Köyünde yapılan bu 

etkinlikle; yöre halkını kaynaştırmak, yöre kültür 

ve adetlerini, yaşatmak ve tanıtmak 

amaçlanmaktadır. 

106



Etkinlik Adı 

: Kelaynak Ve Çevre Festivali 

Tarihi 

: Temmuz Ayı İkinci Haftası 

Düzenleyen kişi, kurum ya da kuruluş : Birecik Kaymakamlığı – Birecik Belediyesi 

Orman Fidanlık Müdürlüğü 

Kısa Bilgi 

: Birecik İlçesinde yapılan bu festivalle; nesli 

tükenmekte olan ve koruma altında bulunan nadir 

bulunan göçmen kuşlardan KELAYNAK ların 

tanıtılması ve korunması. 

Etkinlik Adı 

: Ali Babayı Anma Töreni 

Tarihi 

: Temmuz Ayı İlk Haftası 

Düzenleyen kişi, kurum ya da kuruluş : Karaköprü Belde Belediye Başkanlığı, 

Yöre Halkı 

Kısa Bilgi 

: Ali Baba’yı anmak ve anısını yaşatmak amacıyla 

düzenlenmektedir. 

Etkinlik Adı 

: Uluslar Arası Atatürk Barajı Su Sporları 

Şöleni 

Tarihi 

: Eylül Ayı Son Haftası 

Düzenleyen kişi, kurum yada kuruluş : Şanlıurfa Valiliği, DSİ 15. Bölge Müdürlüğü, 

Bozova Kaymakamlığı, Su Sporları Federasyonu 

Kısa Bilgi 

: Atatürk Barajı göledinde çeşitli kategorilerde 

yapılan su sporları yarışmaları Uluslar arası 

düzeyde yapılmaktadır. 

Etkinlik Adı 

: Şanlıurfa Uluslararası Kültür Ve Sanat 

Haftası 

Tarihi 

: Ekim Ayı İkinci Haftası 

Düzenleyen kişi, kurum ya da kuruluş : ŞURKAV (Şanlıurfa İli Kült. Ve Eğt. San. Ve 

Arş. Vakfı) 

Kısa Bilgi 

:İlin tanıtımı için çeşitli etkinlikler 

düzenlenmektedir. 

Etkinlik Adı 

: At Yarışları 

Tarihi 

: Ekim Ayı İkinci Haftası 

Düzenleyen kişi, kurum ya da kuruluş : Tarım İl Müdürlüğü ve Jokey Kulübü 

Kısa Bilgi 

: Şanlıurfa’da yetiştirilen Dünyaca ünlü atlarında, 

katıldığı yarışmalar. 

Etkinlik Adı 

: Şire Üzüm Festivali 

Tarihi 

: Ekim Ayı Üçüncü Haftası 

Düzenleyen kişi, kurum ya da kuruluş : Siverek Kaymakamlığı 

Kısa Bilgi 

: Yörede yaşayan halkın adet ve geleneklerini 

yaşatmak, tanıtmak ve nesillere öğretmek 

amacıyla yapılmaktadır. 

G.2.Turizm Çeşitleri: 

Şanlıurfa ilinde spor, av, doğa, tarihi ve inanç turizmi olarak çok çeşitlik arz eder. 

Ancak ilimizde genellikle tarih ve inanç turizmi daha etkilidir. Konu ile ilgili bilgi aşağıda 

verilmiştir. 

107



İlimizin Turizm Potansiyeli:Nevalı Çori ve Göbeklitepe’ de yapılan arkeolojik 

kazılarda dünyanın en eski tapınak kalıntılarına rastlanılmış ve Şanlıurfa’nın, inanan 

insanların dünyadaki en eski merkezi olduğu anlaşılmıştır. İlkel dinlerin dünyadaki en eski 

merkezi Şanlıurfa, çok tanrılı (politeist) dinler ile tek tanrılı (monoteist) dinlerin önemli 

merkezlerinden biridir. Ay, güneş ve gezegenlerin kutsal sayıldığı eski Mezopotamya’daki 

Asur ve Babillerin politeist inancına dayanan Paganizm’in (putperestlik) önemli merkez 

şehirleri Harran ve Soğmatar Şanlıurfa sınırları içersindedir. 

Musevi, Hıristiyan ve İslam dinleri peygamberlerinin atası olan Hz.İbrahim 

Şanlıurfa’da doğmuş. Nemrut ve halkının taptığı putlarla mücadele ettiği için burada ateşe 

atılmıştır. Lut Peygamber, amcası Hz.İbrahim’in Urfa’da ateşe atılmasını görmüş ve daha 

sonra buradan Sodom’a doğru yola çıkmıştır. 

İbrahim Peygamberin torunu ve İsrailoğullarının atası Yakub Peygamber Harran’da 

dayısı kızları Lea ve Rahel ile evlenmiş, Eyyub Peygamber Şanlıurfa’daki bir mağarada 

hastalık çekmiş ve Şanlıurfa’da vefat etmiştir. Elyesa’ Peygamber Eyyub Peygamber’in 

yaşadığı Eyyub Nebi Köyü’ne kadar gelmiş, ancak kendisini göremeden orada vefat 

etmiştir. Şuayb Peygamber, Harran’a 37 km. mesafedeki Şuayb Şehri’nde yaşamış, Musa 

Peygamber, Şuayb Şehri yakınındaki Soğmatar’da Şuayb Peygamberle buluşmuş ve sihirli 

asasını Şuayb Peygamber’den almıştır. Bu özelliklerinden dolayı Şanlıurfa’nın diğer bir adı 

da “Peygamberler Şehri ve İnançlar Diyarı”dır. 

İsa Peygamber, Şanlıurfa’yı kutsadığına dair bir mektubunu ve yüzünü sildiği 

mendile çıkan mucizevi portresini havarilerinden Addai ile Urfa Kralı Abgar Ukkama’ya 

göndermiş, Hristiyanlık devlet dini olarak dünyada ilk defa bu kral tarafından Urfa’da 

kabul görmüştür. 

Üç semavi din tarafından dünyada kutsal olarak tanınan, Mekke, Medine, Kudüs, 

Vatikan, Antakya, Efes, İznik, İstanbul, Demre, Kapadokya, Tarsus ve Şanlıurfa’dan 

oluşan 12 merkez içersinde Şanlıurfa’nın çok önemli bir yeri vardır. Urfa’nın yukarıda 

zikredilen inanç değerlerinin zenginliği dikkate alındığında, Sekizi Türkiye Cumhuriyeti 

sınırları içersinde olan bu merkezler içersinde birinci sırada geldiği kolayca 

anlaşılabilecektir. 

İnanç Turizmi’nin Dünyada ve Türkiye’deki önemli merkezi Şanlıurfa; Harran, 

Şuayb Şehri, Soğmatar gibi dünyaca ünlü ören yerleri ile il sınırları içersinde yapılan 33 

antik yerleşmedeki Arkeolojik kazılarıyla, korunarak günümüze ulaşmış tarihi mimari 

dokusunun zenginliği ile Tarih ve Arkeoloji Turizmi’ni sevenlerin de ilgisini çekmektedir. 

Tarihi mimari dokusunun zenginliği ile Türkiye’nin önde gelen illeri arasında yer alan 

Şanlıurfa bu özelliğinden dolayı “Müze Şehir” adıyla da tanınmaktadır. İl merkezinde 

Kültür Bakanlığınca tescil edilmiş olan 309 civarında tarihi ev, 36 cami ve mescit, 5 kilise, 

8 medrese, 4 tekke ve zaviye, 20 türbe, 7 köprü, 1 su kemeri, 1 su bendi, 13 çeşme, 1 sebil, 

8 hamam, 1 çimecek, 1 kale, şehir suru kalıntıları ve iki sur kapısı, 11 han, 8 kapalı çarşı 

yer almaktadır. Han, hamam ve kapalı çarşı sayısı yönünden Türkiye’nin ilk üç-dört şehri 

arasında gösterilen Şanlıurfa, bu zengin mimari dokusu ile turistlerin büyük ölçüde ilgisini 

çekmektedir. 

Karacadağ Kayak Merkezi ile Kış Turizmi, Karaali Kaplıcaları ile Termal Turizmi, 

Tek Tek Dağları’ndaki av hayvanları ile Av Turizmi, Atatürk Barajı ve Halfeti İlçesi ile Su 

108



Sporları Turizmi, Kelaynak Kuşları, Keklik ve Urfalılar tarafından evlerde beslenen evcil 

güvercinleri ile Ornitoloji Turizmi potansiyeline sahip Şanlıurfa’nın bu potansiyelinin 

bilinçli bir şekilde harekete geçirilmesi, ülkemiz ekonomisine çok önemli katkılar 

sağlayacaktır. 

Tarihi Ve Turistik Yerler 

Ulu Cami 

Hasan Padişah Camii 

Rızvaniye Camii 

Halil-ür Rahman Camii 

Şanlıurfa Kalesi Ve Şehir Surları 

Aynzeliha ve Halil-ür Rahman Gölleri (Balıklıgöl) 

İbrahim Peygamber’in Doğduğu Mağara 

Mevlid-i Halil Camii 

Eyyüp Peygamber Makamı Ve Kuyusu 

Eyyübi Medresesi ve Furiz Bey Çeşmesi 

Karakoyun Deresi 

Karakoyun Su Kemeri 

Hızmalı Köprü 

Mustafa Kemal Paşa Anıt Çeşmesi (Yol Gösteren Çeşmesi) 

Harb-ı Umumi Şehitler Abidesi 

Deyr Yakub (Yakub Kilisesi) 

Şanlıurfa Müzesi 

Atatürk Barajı 

Harran Kümbet Evleri 

Harran Şehir Surları 

Harran Kalesi 

Harran Ulu Cami 

Şeyh Hayat-El Harran i Türbesi ve Camii 

Harran Höyüğü 

Han-El Ba’rur Kervansarayı 

Şuayb Şehri Harabeleri 

Soğmatar Harabeleri 

Eyyüb Nebi Köyü Ve Eyyüb Peygamber Türbesi 

Ayn-El Arus 

Çarmelik Kervansarayı 

1-Av Turizmi: Şanlıurfa’ya 10 km. uzaklıkta bulunan Atatürk Ormanı (Gölpınar 

Mesire Yeri) , çam ağaçları ile çevrili güzel bir mesire yeridir. Orman Bakanlığı tarafından 

düzenlenen ormanda 500 masa ve oturma yeri, su ve WC bulunmaktadır. Hafta sonları 

yoğun olarak kullanılmaktadır. (Yaklaşık 1000 otomobil) 

Kent içinde bulunan Halepli Bahçe toplam 12 ha'lık bir alanı kapsayacak şekilde 

fuar, lunapark ve diğer açık hava kullanışları için Şanlıurfa İli Kültür Eğitim Sanat ve 

Araştırma Vakfı (ŞURKAV) tarafından projelendirilmiştir. 

Şanlıurfa hayvan türlerinin bol olduğu bir bölgedir. Yaşayan hayvan türlerinin 

başlıcaları; kelaynak, keklik, tavşan, üveyik, ceylan, tilki ve birçok kuş türleridir. Sayılan 

giderek azalmakta olan ceylanlar, Tektek dağlarında yaşamaktadırlar. Şanlıurfa iline 140 

109



km. uzaklıkta "Ceylanpınar Devlet Üretme Çiftliği" bulunmaktadır. Bu çiftlikte, doğal 

ortamda yaşayan ceylanlar korunmakta ve üretilmektedir. 

Tektek Dağları ve Karacadağ'da ördek, kaz, keklik, tilki bulunmaktadır. Fırat nehri 

kıyılarında ise ördek, kuş ve tavşan avlanabilmektedir. 

Şanlıurfa'da çeşitli balık türleri de yaşamaktadır. Fırat nehrinde bol miktarda tatlı su 

balıkları bulunmaktadır. 

Harran doğusundaki Tektek Daları Menengiç ve Fıstık ağaçları ile kaplı olup, bu 

alanda canlı olarak tuzakla keklik avcığı yapılmaktadır. 

Kelaynak Kuşları: Dünyada soyu tükenmekte olan ve Türkiye'de yalnızca 

Birecik'te yaşayan kelaynaklar Şanlıurfa yöresindeki hayvan türlerinden en ilgincidir. 

İbidae soyundan olan Kelaynaklar baş ve gerdanları tüysüz olduğundan bu adla 

anılmaktadır. Birecik'ten başka Fas ve Cezayir'de yaşayan Kelaynaklar kış aylarında 

Etiyopya ve Madagaskar'a göç ederler. 

Şubat ayı ortalarında, Birecik'e gelen kelaynak kuşlarının kayalıklara yerleşmeleri 

mart ayı ortalarını bulmaktadır. Üremelerinin ardından yavrularını burada büyüttükten 

sonra temmuz ayı ortalarında Birecik'ten tekrar yavruları ile birlikte ayrılmaktadırlar. Bu 

hayvanların Birecik'e üreme için gelmelerinin nedeni, buradaki kayalarda bulunan kalsit 

maddesinin kelaynak kuşların üreme gücünü arttırdığı şeklinde yorumlanmaktadır. Tek eşli 

olan kelaynak kuşları, her sene aynı eşle yuva yapar ve çiftleşirler. Yuva yapma gücünü 

gösterenler ergin olanlardır. Erginlik çağını doldurmaları için 5 yaşına ulaşmaları 

gerekmektedir. Ortalama ömürleri 25–30 yıldır. 

Yöresel olarak "Keçelaynaklar" olarak adlandırılan Kelaynak kuşları Bireciklilerce 

kutsal sayılmaktadır. Kelaynak kuşlarının Şubat ortalarında Birecik'e gelişleri Birecik halkı 

tarafından İlkbaharın geldiğinin bir işareti olarak yorumlanmaktadır. Kelaynak kuşları için 

son yıllarda Birecik'te "Kelaynak Festivali" düzenlenmektedir. 

Keklik: Keklik Şanlıurfa’da en sevilen kuşlardan biridir. Ötücü bir kuş olan keklik, 

aynı zamanda bir av kuşudur. Bir inanışa göre, ava çıkıldığında avcının önüne önce keklik 

çıkarsa av uğurlu, kazasız ve bereketli geçer. 

Çok iyi işiten, çok hızlı yürüyen ve uçarken kanatlarının çıkardığı sesten dolayı 

gürültü bırakan bir kuştur. Başta Tektek Dağları olmak üzere Urfa’nn çeşitli dağlarında 

çayır ve süpürge otları arasında, çıplak kayalıklarda ve taşlıklarda yaşar. 

Şanlıurfa’da “Dağ Kekliği” olarak adlandırılan türünün gaga ve ayakları kırmızı, 

göğsünün alt kısmı ve karnı pas sarısı ile gri ve boz kahverengidir. Kuyruk kırmızı ile 

kahverengi arası, kuyruk altındaki üç beş tüy kül rengindedir. Herzaman dişi-erkek çift 

yaşayan kekliklerin dişisi erkeğinden biraz daha küçüktür. 

Tuzak kurulmak yoluyla canlı olarak yakalanan keklikler, “Çardaklı Kahve” 

denilen kuşçu kahvesinde özel kafeslerde sergilenerek meraklılarına satılır. 

Urfa’da Kuşçuluk (Güvercin Besleme) :İnsanoğlu ile kuşların (evcil güvercin) 

dostluğu insanlık tarihi kadar eskidir. Bu dostluğun başladığı ilk yer belki de 

Peygamberler Şehri Şanlıurfa’dır. Şanlıurfa halkı güvercinleri çok sevmekte, onları 

110



beslemekte, küpe, hal hal, gerdanlık gibi çeşitli takılarla süslemektedir. Geniş bir kuş 

kültürü ile ünlü olan Şanlıurfa’da geleneksel avlulu evlerde beslenen güvercinlerin sayısı 

50.000’in üzerindedir. Şanlıurfa’da kuşçuların buluştuğu ve kuşlarını sergiye çıkardığı 

birçok “Kuşçu Kahvehanesi” vardır. Bunların en ünlüsü “Çardaklı Kahve” dir. 

Şanlıurfa’da mısırlı, kuzer, fitilli, nakışlı, amberli, kınıfirli, kuyrak, perçemli, 

aynalı, şarabı, cübbeli, abalı, mevrendi, kırttelli, şamı, zırhlı, gez, şafra gibi 50 civarında 

güvercin çeşidi vardır. 

2-Kara Sporları: 

Karacadağ Kayak Merkezi: Tüm Bölge içinde kar tutan ender yerlerden olan 

Karacadağ'da Valilik tarafindan kayak pistleri düzenlenmiştir. 600 – 700 m. uzunluğunda 

pistler için 250 m.'lik bir lift yapılmıştır. Siverek İlçemize 60 km. mesafede olan kayak 

merkezinde 60 M2’lik bir kafeterya ile 30 M2’lik bungalow tipi hizmet evi bulunmaktadır. 

Kasım ayından itibaren dört aylık kayma sezonu olmaktadır. Yakınlığı nedeniyle 

Siverek ve Diyarbakır talebine cevap vermektedir. Hafta sonu yoğunluğu yaklaşık 150 kişi 

olmaktadır. Hukuki sorunların çözümüyle birlikte projelendirilen ek tesislerin yapımına 

başlanacaktır. 

3-Su Sporları: 

Atatürk Barajı: Türkiye’nin en büyük barajıdır. Fırat Nehri üzerinde yer 

almaktadır. Şanlıurfa'ya 52 km. mesafede bulunan Atatürk Barajı mevcut tesisleri ile 

Bölge'nin en önemli rekreasyon kaynaklarındandır. D.S.İ.'nin ağaçlandırıp, mesire alanı 

olarak düzenlediği Seyir Terası hafta sonlarında yoğunlukla kullanılmaktadır. Bu alanda 

seyyar büfeler dışında tesis bulunmamaktadır. Baraj Gölünde yılda bir kere Su Sporları 

Şenliği düzenlenmektedir. Şenliklerden bir görünüm Şekil-G.5’de verilmiştir. Ayrıca 

Atatürk Baraj Gölü çevresinde rekreasyon amaçlı olarak BOZOVA ilçemize İl Özel İdaresi 

olanaklarıyla Su Sporları Merkezi yapılmış, yine turizme dönük olarak 1 lokanta ve park 

hizmete girmiştir. İlimizin sahip olduğu turizm potansiyeli düşünüldüğünde yapılan 

yatırımların doğa ve su sporlarına yönelik yerli ve yabancı turistleri İlimize çekeceği 

şüphesizdir. İlimize gelecek konuklar sportif erekle birlikte varsıl kültürel eserleri de 

görme imkânına sahip olacaklardır. 

Bölgenin en büyük su sathı olması nedeniyle uygun planlama ve yatırımlarla baraj 

gölü Güneydoğu Anadolu Bölgesi için bir iç deniz niteliği taşıyacaktır. 

4-İnanç Turizmi: Şanlıurfa, tarihte dünya kültür ve medeniyetinin merkezi sayılan 

ve arkeoloji literatüründe “Bereketli Hilal” olarak adlandırılan bölge üzerinde yer 

almaktadır. En eski dinlerden en son dine kadar bütün dinler bu bölgede ortaya çıkmış, 

yazı bu bölgede bulunmuştur. 

111



Şekil-G.5. Atatürk Baraj Gölünde Yapılan Su Sporlarından Bir Görünüm 

a-İlkel Dinler ve Şanlıurfa : 

Göbekli Tepe - Nevalı Çori ve Tapınakları: İl merkezi yakınlarındaki Göbekli 

tepe’de yapılan arkeolojik kazılarda günümüzden ll.000 yıl öncesine tarihlenen 

(M.Ö.9000) Cilalı Taş Devri (Neolitik Çağ) insanlarına ait dünyanın en eski tapınak 

kalıntıları bulunmuş ve böylece Şanlıurfa’nın inanan insanların dünyadaki en eski merkezi 

olduğu anlaşılmıştır. 

Göbekli tepe insanlarının tapındıkları boğa, arslan, kurt, domuz, turna kuşu, ördek 

ve yılan başta olmak üzere çeşitli hayvan kabartmalı steller 1997–1999 kazılarında ortaya 

çıkartılmıştır. NeolitikÇağ’ın M.Ö.8000-8500 evresine ait ikinci bir tapınak yeri Harran 

Üniversitesi Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü tarafından 1988 yılında Şanlıurfa il sınırları 

içersindeki Tektek Dağları mevkiinde yer alan Karahantepe (Keçilitepe) ‘de keşfedilmiş 

ve burada yapılan yüzey araştırmasında toprağa gömülü, ancak başları görülebilen çok 

sayıda stel tespit edilmiş, bunlardan birinin üzerinde Cinsiyet Tanrısı’nı sembolize eden 

bir yılan figürüne rastlanılmıştır. Harran Üniversitesi tarafından ilerki yıllarda burada 

yapılması düşünülen arkeolojik kazılar dünya dinler tarihine önemli bulgular 

kazandıracaktır. 

Göbekli tepe ve Karahan tepe tapınakları dışında, Hilvan İlçesi’ne bağlı Nevali 

Çori’de yapılan arkeolojik kazılarda Neolitik Çağ’ın M.Ö.7000 evresine bağlanan kare 

planlı bir tapınak ve içersinde stilize insan figürlü iki stel bulunmuştur. Şanlıurfa 

bölgesinde yapılan bir çok arkeolojik kazıda Kalkolitik çağ ve Eski Tunç Çağı halklarının 

tapındıkları şematik tanrı heykelciklerine (idol) rastlanılmıştır. 

Bozova İlçesi’ne bağlı Titriş Höyük nekropolünde ortaya çıkartılan ve insan 

şeklinde tanrıları tasvir eden çok sayıda keman tipi idol Şanlıurfa Müzesi’nde 

sergilenmektedir. 




b-Çok Tanrılı Dinler Ve Şanlıurfa: İlkel dinlerin dünyada bilinen eski merkezi 

Şanlıurfa, çok tanrılı dinlerin de dünyadaki önemli merkezlerinden biridir. Ay, güneş ve 

gezegenlerin kutsal sayıldığı eski Mezopotamya’daki Asur ve Babillerin politeist 

(çoktanrılı) inancına dayanan paganizm’in önemli merkez şehirleri Harran ve Soğmatar 

Şanlıurfa il sınırları içersindedir. 

c-Harran Ve Paganizm: Babiller döneminde “ilu sa ilani” (tanrıların tanrısı), “sar 

ilani” (tanrıların kralı) ve “bel ilani” (tanrıların efendisi-rabbi) olarak adlandırılan ay 

tanrısı “Sin” paganistlerin en büyük tanrısı olma özelliğini asırlar boyu devam ettirmiş ve 

Romalılar döneminde “mar aleha” olarak adlandırılmıştır. M.Ö. 2000 başlarına ait 

Kültepe ve Mari tabletlerinde Harran’daki Sin mabedinde bir antlaşma imza edildiğine 

dair bilgiler bulunmaktadır. Yine M.Ö. II. binin ortalarına ait Hitit tabletlerinde, Hititlerle 

Mitanniler arasında yapılan bir antlaşmaya Harran’daki ay tanrısı Sin’in ve güneş tanrısı 

Şamas’ın şahit tutulduğu belirtilmektedir. 1950 yılında Harran’da yapılan arkeolojik 

kazılarda bulunan ve Babil kralı Nabonid dönemine (M.Ö. V.y.y.) tarihlenen tanrı Sin ve 

Şamas’ı temsil eden çivi yazılı steller Şanlıurfa Müzesi’nde sergilenmektedir. 

Dr. Nurettin Yardımcı’nın 1985 yılı kazılarında Harran höyüğünde bulduğu Babil 

Kralı Nabonid dönemine ait çivi yazılı iki tablette Sin mabedinden ve E.HUL. HUL 

tapınağından söz edilmektedir. 

İslam kaynaklarında “harraniler” (putperestler) adıyla anılan paganistlerin bir 

kısmı; Harran’a gelen Abbasi Halifesi Me’mun’un “Kur’an’da geçen semavi dinlerden 

birini seçin” tavsiyesi üzerine Hristiyan, bir kısmı da Müslüman olmuş, önemli bir kısmı 

ise “hiç kötülük etmeyen yüce bir yaratıcı” nın varlığını kabul eden ve Kur’an’da ehli 

kitapla beraber üç yerde zikredilen güney Mezopotamya’daki Sabiiler’in monotesit 

(tektanrıcı) inanç sistemini benimsemiştir. Ancak bu grup, eski paganist inançlarından tam 

kopmayarak bu yüce varlığın sadece yaratma gibi önemli işleri gördüğüne, yarattığı 

varlıklarla ilgili diğer işleri ise aracı ilah olarak niteledikleri gezegenlerin ve bunlar adına 

inşa edilen tapınaklarda onları temsil eden putların yaptığına inançlarında yer vermişlerdir. 

Bu dönemde Sin hala tanrılar sisteminin zirvesinde yerini koruyor, “ilahü’l-alilah” 

(tanrıların tanrısı) ve “rabbü’l-alilah” (tanrıların rabbi) olarak adlandırılıyordu. Böylece 

güney Mezopotamya’daki esas Sabiizm’den farklı bir çehreye bürünen bu dinin mensupları 

“Harranlı Sabiiler” olarak anılagelmişlerdir. 

Harranlı Sabiiler’in son mabedleri 108l yılında İslam hanedanlarından 

Numeyriler’in Harran Valisi Yahya b. el-Şatr tarafından yıktırılmış ve böylece bu din 

sona ermiştir. 

d-Soğmatar Ve Pagnizm: Harran’a 46 km. mesafede Soğmatar şehri ay, 

güneş ve gezegenlerin kutsal sayıldığı Pagan dininin ve bu dinin baştanrısı mar alahe’nin 

(tanrıların efendisi) merkezidir. Mar alahe’yi temsil eden açık hava mabedi “Kutsal Tepe” 

Soğmatar’ın odak noktasını teşkil etmektedir. Kutsal Tepe’nin zirvesinde kaya yüzeyine 

oyulmuş ve M.S.164-165’lere tarihlenen Süryanice yazılar bazı önemli kişilerin mar alahe 

adına bu tepeye diktirdikleri anıt sütunlar ve sunaklarla ilgilidir. 

Tepenin kuzeye bakan yamacındaki biri portre, diğeri boydan tasvir edilmiş iki 

insan kabartmasının tanrı Sin’i tasvir ettiği yanlarındaki Süryanice kitabelerden 

anlaşılmaktadır. Kutsal Tepe’nin batısında, kuzeyinde ve kuzey batısındaki tepelerde yer 

alan 7 adet yapı kalıntısı Güneş, Ay, Satürn, Jüpiter, Mars, Venüs ve Merkür tanrılarını 

113



temsil etmektedir. Kutsal Tepe’ye çıkan Soğmatar’lı Paganlar bu tapınaklara yönelerek 

ibadet ederler ve kurban keserlerdi. Harranlı Paganlar da ay tanrısı Sin mabedindeki 

ibadetleri sırasında baştanrı mar alahe’nin mabedinin bulunduğu Soğmatar’daki Kutsal 

Tepe’ye yönelirlerdi. Soğmatar kalesinin 250 m. kuzey batısında yer alan ve yüzyılımızın 

başında Fransız Konsolosu Pognon tarafından keşfedilip yazıları okunan ve “Pognon 

Mağarası” olarak adlandırılan mağaranın duvarlarında M.S. 150–200 yıllarına ait tanrıları 

ve önemli kişileri tasvir eden insan kabartmaları bulunmaktadır. Gök cisimlerinin tanrı 

sayıldığı Asur ve Babil topluluklarında ayrıca “fırtına tanrısı” ve “kırların koruyucu 

tanrısı” gibi birçok tanrı kutsal sayılıyordu. Urfa Müzesi’nde Asur ve Hitit dönemine ait 

bu tanrıları tasvir eden bazalt steller bulunmaktadır. 

Politeist inanca sahip Romalıların zafer tanrıçası “Nike” yi temsil eden zarif bir 

bazalt heykel Urfa Müzesi’nde sergilenmektedir. Ayrıca Harran içkalesinin doğu 

duvarında devşirme malzeme olarak kullanılmış kalker taşından bir nike kabartması yer 

almaktadır. 

e-Tek Tanrılı Dinler (Semavi Dinler) Ve Şanlıurfa: Musevi, Hıristiyan ve İslam 

peygamberlerinin atası olan Hz. İbrahim Urfa’da doğmuş, Nemrud ve halkının taptığı 

putlarla mücadele ettiği için Urfa’da ateşe atılmıştır. Lut Peygamber amcası Hz. 

İbrahim’in ateşe atılmasını görmüş ve daha sonra Urfa’dan ayrılmıştır. İbrahim 

Peygamber’in torunu ve İsrailoğullarının atası Yakub Peygamber Harran’da bulunmuş ve 

dayısı kızları lea ve Rahel ile Harran’da evlenmiş, Eyyub Peygamber Urfa’da hastalık 

çekmiş ve Urfa’da vefat etmiştir. Hz. Eyyub’u arayan Elyasa’ Peygamber O’nun yaşadığı 

köye kadar gelmiş, ancak göremeden orada vefat etmiştir. Şuayb Peygamber Harran’a 37 

km. mesafedeki Şuayb Şehri’nde yaşamış, Musa Peygamber Şuayb Şehri yakınlarındaki 

Soğmatar’da Şuayb Peygamberle buluşmuştur. İsa Peygamber Urfa’yı kutsadığına dair bir 

mektubunu ve yüzünü sildiği mendile çıkan mucizevî portresini (Hagion Mandilion) Urfa 

Kralı Abgar Ukkama’ya göndermiştir. 

Bütün bunlardan dolayı Şanlıurfa “Peygamberler Şehri” ve “Kutsanan Şehir” 

adlarıyla tanınmaktadır. 

1-İbrahim Peygamber Ve Urfa: 

Halil-ür Rahman ve Ayn Zeliha Gölleri: Babil Kralı Nemrud bir gece rüyasında 

tahtının yıkıldığını ve hükümdarlığının sona erdiğini görür. Müneccimleri O’nun bu 

rüyasını “bu yıl bir çocuk doğacak, senin krallığına ve putperest dinine son verecek ve 

tek tanrılı dini getirecek” şeklinde yorumlar. 

Bunun üzerine Nemrud, o yıl bütün hamile kadınların ve doğan çocukların 

öldürülmesini kararlaştırır. İbrahim’e hamile olan Nuna hamileliğini gizlemeyi başararak 

İbrahim’i bir mağarada gizlice doğurur. Bir rivayete göre 15 ay, diğer bir rivayete göre 7 

sene bu mağarada gizlice yaşayan İbrahim baba evine döndü. Ancak, Allah’ın bir mucizesi 

olarak İbrahim yaşının çok üzerinde bir delikanlı görünümünde idi. Hiç kimse O’nun 

Nemrud’un çocukları öldürdüğü yıllarda doğmuş olabileceğini düşünmüyordu. 

Politeist inanca sahip Babillerde gök cisimlerinin tanrısal gücü olduğuna inanılıyor 

ve gök cisimlerini sembolize eden insan şeklindeki heykellere tapılıyordu. İbrahim, 

Nemrud ve halkının taptığı putlarla bakarak “Ey kavmim, bu gördükleriniz ve taptığınız 

putlar hep yok olan varlıklardır. Ben bunlara Allah diyemem. Allah; yerleri, gökleri ve 

kâinatta var olan her şeyi yaratandır” diyerek insanları gerçek Allah’a ibadet etmeye 

114



çağırdı. Putları kırıp parçalamaya başladı. 1993 yılında Balıklıgöl çevre düzenleme projesi 

hafriyatında bulunan ve Urfa Müzesi’ne götürelen gözleri obsidiyenli kalker heykelin o 

döneme ait bir tanrı heykeli olduğu tahmin edilmektedir. Bunun üzerine Kral Nemrud 

İbrahim’i yakalatarak bugünkü Şanlıurfa Kalesi’nin bulunduğu tepeden aşağıda yaktırdığı 

büyük ateşe attı. O sırada Allah Tarafından ateşe “Ey ateş, İbrahim’e karşı serin ve 

selamet ol” emri verildi. Bunun üzerine ateş su (Halil-ür Rahman Gölü-Balıklıgöl), 

odunlar da balık oldu. Hz.İbrahim salimen bir gül bahçesinin içersine düştü. Allah sevgili 

kulu ve peygamberi Hz.İbrahim’i bir mucize olarak korumuş ve yakmamıştı. 

Rivayete göre Nemrud’un kızı Zeliha’da İbrahim’e inandığı için kendini O’nun 

peşinden ateşe attı ve düştüğü yerde “Ayn-ı Zeliha” gölü oluştu . 

Hz. İbrahim’in doğduğu mağara, O’nun ve Zeliha’nın düştüğü yerde oluşan Halilür 

Rahman (Balıklıgöl) ve Aynzeliha gölleri şehir merkezinde olup her yıl onbinlerce yerli 

ve yabancı turist tarafından ziyaret edilmektedir. Her iki göldeki balıklar kutsal kabul 

edildiğinden yenilmemekte ve korunmaktadır. 

Misafirleri çok seven ve misafirsiz sofraya oturmayan Hz.İbrahim’in bu özelliği 

adeta günümüzdeki Urfalılara da yansımıştır. Zira, Urfalılar misafir ve ikram sevme 

özellikleriyle turistlerin büyük ölçüde takdirini kazanmışlardır. 

Hz.İbrahim Urfa’dan Hicaz’a giderken bir süre Harran’da kalmış, bu nedenle 

Harran’a “Hz.İbrahim’in şehri” denilmektedir. Bazı tarihi kaynaklar Harran’da İbrahim 

Peygamber’in evinin ve mescidinin bulunduğunu, O’nun otururken yaslandığı bir taşın 

mevcut olduğunu yazmaktadır. 

Hz.İbrahim birinci evliliğini Sara ile Akçakale ilçesi yakınlarındaki su kaynağında 

yapmış ve bu evlilikten İshak adında bir oğlu olmuştur. Bu nedenle günümüzde bu su 

kaynağına “Düğün Gözü-Düğün Pınarı” anlamına gelen Ayn El-Arus denilmektedir. 

İkinci evliliğini Hacer ile yapan Hz. İbrahim’in bu evlilikten de İsmail adında bir erkek 

çocuğu olmuştur. Hz. İshak’ın soyundan Hz.Yakub ve İsrailoğullarına gönderilen bir çok 

peygamber (Hz.Yusuf, Hz.Musa, Hz.Harun) gelmiştir. Hz.Hacer’den doğan Hz.İsmail’in 

soyundan ise İslam peygamberi Hz.Muhammed (a.s.) gelmiştir. Bunun içindir ki 

Hz.İbrahim peygamberlerin atası olarak bilinmektedir. Balıklıgöl ve Şanlıurfa Kalesinden 

bir görünüş Şekil-G.6, Balıklıgölde balıklara yem verme anlardan bir görünüş Şekil-G.7 ve 

Aynızeliha gölünden bir görünüş Şekil-G.8’de verilmiştir. 

2-Lut Peygamber Ve Urfa: İbrahim Peygamber’in kardeşi Haran’ın oğlu olan 

Hz.Lut amcası Hz.İbrahim’in ateşe atıldığını görmüş ve ateşin O’nu yakmadığına şahit 

olmuştur. Hz.Lut, amcası İbrahim Peygamber’le birlikte hayvancılıkla uğraşıyordu. Her 

ikisinin de malı mülkü pek çoğaldığı için kaldıkları yer birlikte yaşamalarına yetmiyordu. 

Bu nedenle Hz.İbrahim’in çobanlarıyla Hz.Lut’un çobanları arasında kavga çıktı. İbrahim 

Lut’a kardeşçe ayrılmasını ve başka bir yer seçerek gidip oraya yerleşmesini söyledi. 

Bunu anlayışla karşılayan Lut, Urfa’dan Sodom’a doğru yola çıkmıştır. 

115



Şekil-G.6. Balıklıgöl ve Şanlıurfa Kalesinden Bir Görünüş 

Şekil-G.7. Balıklıgölde Balıklara Yem Verme Anlardan Bir Görünüş 

Şekil-G.8. Aynızeliha Gölünden Bir Görünüş. 

116



3-İsrailoğulları Peygamberleri Ve Şanlıurfa: İsrailoğulları peygamberlerinden 

Hz.Yakub‘un dayısı kızları ile Harran’da evlendiğine, Mısır’da Firavun’dan kaçan Hz. 

Musa’nın Şuayb Şehri yakınındaki Soğmatar’a gelerek Şuayb Peygamber’in kızı ile 

evlendiğine ve mucizevî asasını Şuayb Peygamber’den burada aldığına inanılmaktadır. 

4-Yakub Peygamber Ve Urfa: 

Harran Hz. Yakub Kuyusu: İbrahim Peygamber’in torunu olan Yakub 

Peygamber’in babası İshak Peygamber, annesi Rebeka’dır. Yakub’a kin besleyen 

kardeşi İys (Esav) O’nu öldürmeyi tasarlıyordu. Esav’ın bu niyetini duyan anne Rebeka, 

oğlu Yakub’a kaçmasını söyledi. Yakup dayısı Laban’ın kaldığı Harran’a geldi. Burada 

bir kuyunun başında çobanlarla sohbet ederken dayısının kızı Rahel babasının koyunlarını 

suvarmağa getirmişti. Yakub’ dayıkızı Rahel’i görünce, kuyunun ağzındaki taşı kaldırdı ve 

dayısının koyunlarını suvardı. Sonra Rahel’i öptü ve O’na halası Rebeka’nın oğlu 

olduğunu söyledi. Yakub Harran’da bir ay dayısının yanında kaldı. Laban Yakub’a, 

ücretsiz hizmet olmayacağını, hizmetine karşılık ne istedeğini sordu. Yakub Laban’ın 

küçük kızı Rahel’i istedi. Ancak Laban, bunun için 7 yıl hizmet etmesi gerektiğini söyledi. 

Yakub, Rahel’i o kadar çok seviyordu ki, bu yedi yıl göz açıp kapayıncaya kadar geçti. Bu 

süre sonunda Laban, bütün halkın davet edildiği bir ziyafet (düğün) verdi, ancak gece 

Rahel yerine O’nun ablası Lea’yı verdi. Yakub sabah olunca bunun farkına vardı. Laban bu 

davranışına gerekçe olarak büyük dururken küçük kızın evlendirilemeyeceğini gösterdi ve 

Yakub’a Rahel’i alabilmesi için 7 yıl daha hizmet etmesi şartını koştu. O dönemde henüz 

iki kardeşle evlenmek yasaklanmamıştı. Yakub bu şartı da yerine getirdi ve dayısına ikinci 

7 yıl hizmetten sonra Rahel’i de eş olarak aldı. Yakub’un Lea ve Rahel’den ve onların 

cariyelerinden çok sayıda çocuğu oldu. Çocuklarından biri olan Yusuf, en çok sevdiği eşi 

Rahel’den olmuştur. 

Hz. Yakub’un Rahel ile karşılaştığında kaldırdığı kuyu taşının tılsımlı olduğuna 

inanılıyor ve bu taş Harran’da Hz.İbrahim Manastırı’nda saklanıyordu. 

Hz.Yakub kuyusunun tılsımlı taşı için İslam öncesine ait Süryanice bir kaynakta 

şöyle bir öykü anlatılmaktadır: “Çocuğu olmayan İstanbullu bir hanım Harran’a 

gidecek bir tüccara Hz.Yakub kuyusunun tılsımlı taşından bir parça getirmesi 

ricasında bulunur. Harran’a gelip İstanbul’a dönen bu tüccara tılsımlı taş parçası 

sorulur. Fakat tüccar söz verdiği bu görevi unutmuştu. Hemen şehrin dışına giden 

tüccar bulduğu taştan bir parça kopararak onu ipek mendile sarıp kadına getirdi. 

Kadın hamile kaldı ve bir kız çocuğu oldu. Ancak kadın buna üzüldü ve tüccara “- 

eğer bana daha büyük bir parça getirseydin oğlum olurdu” diye sitemde bulundu. 

Tüccar, “Kadına rasgele verdiğim bu taşın yerine gerçekten Yakub kuyusunun 

taşından bir parça getirmiş olsaydım belki de kadının bir kaç çocuğu olacaktı” diye 

düşündü. 

Günümüzde çok sayıda ziyaretçi çeken Harran’daki Yakub Kuyusu çevresinde 

Şanlıurfa Valiliğince çevre düzenlemesi başlatılmış bulunmaktadır. 

5-Musa Peygamber Ve Urfa: 

Soğmatar Hz. Musa Kuyusu: Hz. Musa, kardeşlerinden birinin bir Mısırlı 

tarafından dövüldüğünü görünce dayanamayıp araya girmiş ve Mısırlıyı öldürerek kuma 

117



gömmüştür. Bunu duyan Firavun, öldürmek için Musa’nın peşine düştü. Firavun’dan 

kaçan Musa, Medyen ülkesine geldi. 

Orada bir kuyunun başına oturdu. Medyen kâhini’nin 7 kızı vardı. Kızlar, 

babalarının sürüsünü suvarmak için kuyuya geldiler. Fakat oradaki çobanlar kızları 

kovdular. Kızları savunan Musa, sürüleri suvardı. Bunu duyan kâhin, Musa’ya kızlarından 

birini vererek O’nu yanına aldı. Bu olayın Şuayb Şehri’ne l6 km. mesafedeki 

Soğmatar’da geçtiğine, kâhinin Şuayb Peygamber olduğuna, Hz. Musa’nın mucizevî 

asasını burada Şuayb Peygamber’den aldığına inanılmaktadır. Soğmatar’daki bir kuyu 

Hz.Musa’nın Şuayb Peygamber’in kızları ile karşılaştığı kuyu olarak ziyaret edilmektedir. 

6-Şuayb Peygamber Ve Şanlıurfa: 

Şuayb Şehri Harabeleri ve Şuayb Peygamber Mağarası: Şuayb Peygamber’in 

Harran’a 27 km. mesafedeki Şuayb Şehri adıyla tanının antik kentte yaşadığına 

inanılmaktadır. Oldukça geniş bir alana yayılmış olan ve etrafı surlarla çevrili bu tarihi 

kent içersinde çok sayıda kaya mezarı ve üzerlerine inşa edilmiş yapı kalıntıları vardır. 

Harabeler arasındaki bir mağara Şuayb Peygamber’in makamı olarak ziyaret edilmektedir. 

Bu şehire 16 km. mesafedeki Soğmatar’da Şuayb Peygamber ile Musa 

Peygamber’in buluştuğuna, Musa Peygamber’in, Şuayb Peygamber’in kızı ile burada 

evlendiğine ve mucizevî asasını Şuayb Peygamber’den bu şehirde aldığına inanılmaktadır. 

7-Eyyub Peygamber Ve Şanlıurfa: Eyyub Peygamber, Hz. Yakub ‘un kardeşi 

Iys’ın (Esav) oğludur. Dedesi İshak Peygamber’dır. Annesi Hz.İbrahim ailesinden 

Hz.Lut‘un kızıdır. Bir rivayete göre hanımı Yakub Peygamber’in kızı Rahime, diğer bir 

rivayete göre ise Hz.Yusuf‘un oğlu Menşa’nın kızı Rahime’dir. 

Urfa’da yaşayan Eyyub Peygamber çok zengin olup çiftçilik ve hayvancılıkla 

uğraşıyordu. Yüce Allah kendisini imtihan etmek için önce mallarını, sonra çocuklarını 

elinden aldı ve daha sonra kendisine ağır bir hastalık verdi. Günlerce hasta yatağında yattı, 

vücudunu yaralar ve kurtlar sardı. Tüm bu musibetlere sabır ve şükür gösteren Eyyub 

Peygamber Cebrail (a.s.)’in getirdiği vahiy gereği ayağını yere vurdu ve yerden su fışkırdı. 

Bu su ile yıkanan Hz. Eyyub vücudunu kaplayan yaralardan hemen kurtuldu. Daha sonra 

içtiği bu şifalı su içindeki bütün dertleri de yok etti. Bunun üzerine Allah kendisine hem 

çocuklarının, hem mallarının iki katını verdi. Bunun için Eyyub Peygamber “Sabır 

timsali” tanınır ve musibete uğramış kimselere “Allah Hz.Eyyub sabrı versin” duasında 

bulunulur. Eyyub Peygamber’in hastalık çektiği mağara, yıkanarak ve suyundan içerek şifa 

bulduğu kuyu Şanlıurfa’nın Eyyubiye mahallesinde bulunmaktadır. 

Bizans döneminde M.S. 460 yılında Piskopos Nona bu kuyunun suyunun cüzzam, 

fil ve gut hastalıklarını iyileştirdiğini keşfedince buraya bir hastane ve hamam 

yaptırılmıştır. Yine Bizans döneminde buraya inşa edilen şifacı azizler Cosmas ve Damian 

manastırlarında kuyunun şifalı sularıyla hastalar tedavi edilmekteydi. 

1145 yılında Urfa’yı Haçlılardan alan İslam komutanı İmadeddin Zengi, Eyyub 

Peygamber kuyusunun şifalı suyu ile yıkanarak romatizma hastalığından kurtulmuştur. 

İmadeddin Zengi bu bölgede büyük bir hayır evi yapılması için emir vermiş ve çevredeki 

tarlaları bu hayır evine vakfetmiştir. Ancak kısa bir süre sonra Zengi’nin ölümü üzerine bu 

118



proje gerçekleştirilememiştir. İmadeddin Zengi ayrıca sayıları üç yüzün üzerinde Yahudi 

ailesini eşleri ve çocukları ile birlikte Urfa’ ya getirerek yerleştirmiştir. 

Eyyub Peygamber ve Hanımı Rahime Hatun Türbesi: Eyyub Peygamber’in ve 

hanımı Rahime Hatun’un mezarları (türbe) Şanlıurfa’nın Viranşehir ilçesine bağlı Eyyub 

Nebi Köyü’ndedir. Bu köyde ayrıca Elyesa’ Peygamber’in mezarı da bulunmaktadır. 

Bağdad seferi sırasında bu köye uğrayarak mezarları ziyaret eden Osmanlı padişahı IV. 

Murad Han çevredeki 17 köyün gelirini bu türbelerin bakımı için vakfetmiştir. Yüzlerce 

yıldır bilhassa dini bayramlarda ve arife günlerinde bu mezarlar binlerce kişi tarafından 

ziyaret edilmektedir. 

Eyyub Nebi Köyü’nün 5 km. güneyindeki Telgoran (mezarlar tepesi) Köyü’nde 

bulunan bir mezarın Hz.Eyyub’un oğlu Sivan’a ait olduğu, kuzeyindeki Gırlavık 

Köyü’ndeki bir mezarın ise Hz. Eyyub’un diğer oğluna ait olduğu söylenilmektedir. 

8-Elyesa’ Peygamber Ve Şanlıurfa:Eyyub Peygamber’i ziyaret etmek isteyen 

Elyesa’ Peygamber uzun yıllar sonunda O’nun yaşadığı Eyyub Nebi Köyü’ne ulaşır. 

Ancak kendisi bunu bilmemektedir. Karşısına insan kılığına girmiş Şeytan çıkar ve Eyyub 

Peygamber’in daha çok uzaklarda olduğunu söyler. Yaşlanmış ve yorulmuş olan Elyesa’ 

Peygamber bunu öğrenince umutsuzluğa düşer ve Eyyub Peygamber’i göremeden orada 

vefat eder ve Eyyub Nebi Köyü’ne gömülür. Eyyup Nebiden bir görünüm Şekil-G.9’da 

verilmiştir. 

Şekil-G.9. Eyyup Nebiden Bir Görünüm. 

9-İsa Peygamber - Hıristiyanlık Ve Şanlıurfa: M.Ö.132-M.S.244 yılları arasında 

Urfa’da bir şehir krallığı olarak hüküm süren Osrhoene Krallığı dönemi Hıristiyanlık tarihi 

açısından büyük önem taşımaktadır. Bu dönemin kralarından V.Abgar Ukkama M.S. 13– 

119



50 yılları arasındaki ikinci saltanatı sırasında Hz.İsa’ya mektup yazarak halkıyla birlikte 

dinini kabul ettiğini belirtmiş ve O’nu hem kendisini tedavi etmek, hem de dinini 

öğrenmek üzere Urfa’ya davet etmiştir. 

Hz. İsa Urfa’ya gelemeyeceğini, ancak Urfa’yı takdis ettiğine dair bir mektubunu 

ve yüzünü sildiği mendile çıkan mucizevî portresini havvarilerinden Thomas da denilen 

Adday ile birlikte Kral Abgar’a göndermiştir. Kral Abgar bu mendile yüzünü silerek 

sağlığına kavuşmuştur. 

Bu mektubun Grekçesi Urfa’nın Kırkmağara mevkiindeki bir mağaranın girişinde 

kaya zeminine işlenmiştir. Son yıllarda gecekondular altında kalarak kaybolan bu mağara 

cephesindeki mektup 1914 yılında H. von Oppenheim tarafından tespit edilerek 

yayınlanmıştır. 

Mektupta şunlar yazılıdır: “Ne mutlu sana Abgar ve Edessa adındaki kentine. 

Ne mutlu beni görmeden bana inanmış olan sana. Çünkü sana devamlı sağlıklılık 

bahşedecektir. Senin yanına gelmem hususunda bana yazdıklarına gelince; bilesin 

kigörevlendirilmiş olduğum her şeyi burada tamamlamak ve bu işi bitirdikten sonra 

beni göndermiş olana, Baba’ya dönmem gereklidir. Sana ızdıraplarını (hastalığını) 

iyileştirmek, sana ve seninle olanlara ebedi yaşam ve barış bahşetmek, ayrıca senin 

şehrine dünyanın sonuna kadar düşmanlar tarafından boyun eğdirilmemeyi 

sağlamak üzere havvarilerimden birisini, Thomas da denilen Adday’ı göndereceğim. 

Amin, efendimiz Christo’nun mektubu”.. Urfa’nın Hz. İsa tarafından kutsanmış olması, 

Hıristiyanlığı dünyada ilk kabul eden krallığın Urfa krallığı olması bu ilin kutsanan şehir 

(the blessed city)” adıyla tanınmasına neden olmuştur. 

“Hagion Mandilion” adı verilen kutsal mendil üzerindeki portre daha sonra 

Bizans ressamlarına ve Hıristiyan sanatçılarına onu olmuş, binlerce ikona üzerine 

işlenmiştir. M.S. 944 yılında Bizans imparatorunun doğudaki kuvvetlerinin komutanı 

Ioannes Kurkuas Urfa üzerine yürüyerek bu mendili almayı başarmış ve onu büyük bir 

törenle İstanbul’a götürmüştür. 

İsa Peygamber’in Kutsal Mendili ve Eyyub Peygamber Kuyusu: 1145 yılında 

Urfa Süryani kilisesinin reisi Basil Bar Şumana dost olduğu İmadeddin Zengi’ye şunları 

anlatmıştır : “Urfa’yı ziyarete gelenlerden birisi Hz.İsa’nın mucizevî portresinin 

bulunduğu mendili, saklı olduğu Cosmas Manastırı’ndan çalar ve cebine koyar. 

Manastırda geceleyen ziyaretçinin cebindeki mendil karanlıkta ışık ve nur saçmaya 

başlar. Yanmaktan korkan hırsız, mendili yakındaki Eyyub Peygamber kuyusuna 

atar. Kuyudan güneş misali bir ışık çıkar. Böylece mendil kuyudan çıkartılarak 

manastırdaki yerine konur”. 

İbadete açık Camii, Kilise ve Sinagoglarda ziyaret kuralları: 

Camiiler: Namaz vakitlerinde ibadete açıktır. 

Kilise 

: Cemaati bulunmadığından dolayı ibadete açık değillerdir. 

5-Sağlık Turizmi: 

Konu ile ilgili açıklama G.1.1.2 de açıklanmıştır. 

120



G.3. Turistik Alt yapı: 

İlimizde turistik nitelikli otellerle ilgili bilgiler Tablo-G.1 ve Tablo-G.2’de 

verilmiştir. 

Tablo-G.1. Turizm Yatırım ve İşletme Belgeli Otellerin Kapasiteleri 

TESİSİN ADI SINIFI ODA SAYISI YATAK SAYISI RESTURANT KAPASİTESİ 

EL-RUHA OTELİ 5* 80 251 120 kişilik 

EDESSA OTELİ Özel Bilgeli 52 110 140 kişilik 

HARRAN OTELİ 3* 99 210 350 kişilik 

ASUR OTELİ 3* 79 163 120 kişilik 

KÖRAN OTELİ 2* 54 120 60 kişilik 

KARAHAN OTELİ 2* 38 90 50 kişilik 

MİRKELAM MOTELİ 2* 18 34 250 kişilik 

TOPLAM 420 978 1090 

Tablo-G.2. Belediye Belgeli Otellerin Kapasiteleri 

ODA 

YATAK 

TESİSİN ADI SINIFI SAYISI SAYISI 

EMİRGAN OTELİ Lüks 20 37 

GÜVEN OTELİ Lüks 40 90 

BAKAY OTELİ 1. 60 110 

DOĞU OTELİ 1. 20 35 

GÜLİZAR KONUKEVİ 1. 6 12 

İPEKPALAS OTELİ 1. 40 70 

İSTİKLAL OTELİ 1. 28 78 

BEYZADE KONAK OTEL 2. 15 40 

ŞAFAK OTELİ 2. 14 30 

UĞUR OTELİ 2. 18 50 

CUMHURİYET OTELİ 3. 15 29 

GÜL PALAS OTELİ 3. 8 30 


Ulaştırma: Şanlıurfa İlinde ulaşım karayolu, havayolu ve demiryolu ile 

gerçekleşmektedir. Konu ile ilgili bilgi aşağıda verilmiştir. 

Büyük İllerden İle Ulaşım Olanakları: 

Karayolu: Büyük illerden ilimize her gün otobüs işletmelerinin seferleri 


Havayolu: Ankara’dan İlimize Pazar, Pazartesi, Çarşamba, Cuma günleri, 

İstanbul’dan Salı, Perşembe günleri uçak seferleri yapılmaktadır. 

Demiryolu: Büyük İllerden İlimize(Akçakale istasyonu) Pazar, Salı ve Perşembe 

günleri tren seferleri yapılmaktadır. 

İlden İlçelere Ulaşım Olanakları: İlimizin bütün ilçelerine otogardan hareket eden 

minibüs veya dolmuşlarla her gün günün her saatinde sefer yapılmaktadır. 




4. Turist Sayısı: İlimizde ziyaret edilen yerler(Yükseklik ve Yaklaşık) ile ilgili 

veriler Tablo-G.3’de, İlimiz ve merkez ve ilçelerinde turist olarak konaklayanların sayısı 

ve kaldıkları yerler ile ilgili veriler Tablo-G.4’de ve İlimize gelen turistlerin milliyetlerine 

göre dağılımı Tablo-G.5’da verilmiştir. 

G.5.Turizm Ekonomisi 

İlimizde turizm yatırımları devam ediyor. Yeni açılan ve hizmete girecek 

konaklama tesislerimizle birçok kişiye iş imkânı sağlanacaktır. Ayrıca gittikçe gelişen 

turizm bilinciyle turistik eşya satan mağazaların çoğalması, turizm sektörüne ve bu 

sektörde kazanç sağlayanlara bir canlılık katmaktadır. 

İlimizde turizm gelirlerinin yaklaşık %30 ‘u tarıma, %20’si emek sahiplerine, 

%15’i endüstri işletmelerine, %15’inin ticari kuruluşlara gittiği ve %20’sinin de vergiler 

yolu ile kamu gelirlerini oluşturduğu tespit edilmiştir. 

G.6.Turizm-Çevre İlişkisi 


Tablo-G.3. İlimizde Ziyaret Edilen Yerlere(Yükseklik ve Yaklaşık) Göre Turist Sayısı 

Yıllar 2004 2005 

Yükseklik ve Yaklaşık Yerli Yabancı Toplam Yerli Yabancı Toplam 

Havayoluyla Giriş Yapan Sayısı 14.267 752 15.019 16.468 1.215 17.683 

Atatürk Barajında Brifing Alanlar 10.145 613 10.758 

Harran İlçesi Ören Yerleri Ziyaretçi Sayısı 6.906 11.376 28.282 21.657 10.423 32.080 

Balıklı göl Turizm Polis Noktasında BilgiAlınanları Sayısı 18.216 5.481 23.697 24.816 8.283 33.099 

Akçakale Gömrük Kapısından Giriş Yapanların Sayısı 17.323 6.930 24.253 15.085 8.194 23.279 

Müzeyi Gezen Ziyaretçi Sayısı 8.749 2.062 10.809 13.776 15.612 

Şanlıurfa Kalesi Ziyaretçi Sayısı 17.449 8.608 26.057 27.665 6.842 34.507 

Doğa ve Su Sporları İhtisas Sosyal Merkezi (Bozova) 57.943 1.780 59.723 36.627 330 36.957 

TOPLAM 160.998 37.602 198.600 144274 35250 193217 

Tablo-G.4. İlimizde Konaklayan Yerli ve Yabancı Turistlerin Konakladığı Yerler İle İlgili Veriler 

2004 2005 

Konaklama Yerleri Yerli Yabancı Toplam Yerli Yabancı Toplam 

DSİ XV. Bölge Müd. Misafirhanesinde Konakl. Sayısı 8.367 2.563 10.930 4.243 44 4.287 

Atatürk Barajı 152.Şube Müd. Misafir. Konakl. Say. 7.430 276 7.706 2.753 24 2.777 

Vilayet Konukevinde Konaklayan Sayısı 5.908 759 6.667 32.108 474 32.582 

Öğretmenevinde Konaklayan Sayısı 29.974 88 30.062 

Karaali Kaplıcasında Konaklayan Sayısı 28.000 0 28.000 39.050 0 39.050 

Turizm Belgeli Otellere Giriş Yapan Sayısı 56.129 5.690 61.819 155.628 8.702 164.330 

Belediye Belgeli Otellere Giriş Yapan Sayısı 43.550 2.088 45.638 50.392 4.948 55.340 

Turizm Belgeli Otellerde Geceleyen Sayısı 34.662 4.510 39.172 74.115 6.926 81.041 

Belediye Belgeli Otellerde Geceleyen Sayısı 32.954 1.1660 34.634 27.704 3.592 31.296 

TOPLAM 246.974 17.634 264.608 385.993 24.710 410.703 




Tablo–G.5. İlimize Giriş Yapan ve Geceleyen Yabancı Uyruklular İle İlgili Veriler 

ÜLKE ADI 

Toplam 

Giriş 

Sayısı 

2004 2005 2004 2005 

Toplam Toplam Toplam 

Toplam Toplam Toplam 

Gecelen Giriş Gecelen ÜLKE ADI Giriş Gecelen Giriş 

Sayısı Sayısı Sayısı 

Sayısı Sayısı Sayısı 

Toplam 

Gecelen 

Sayısı 

ABD 794 637 KAZAKİSTAN 0 0 33 5 

ALMANYA 1751 956 1572 1165 KIRGIZİSTAN 0 0 48 0 

ARJANTİN 326 331 397 563 KOLOMBİYA 0 0 14 3 

ARNAVUTLUK 12 7 116 101 KUVEYT 0 0 33 0 

AVUSTRALYA 98 115 108 115 KÜBA 0 0 0 0 

AVUSTURYA 142 96 142 96 LİBYA 3 0 41 0 

AZERBAYCAN 67 71 73 48 LÜBNAN 0 0 0 0 

B.ARAP EMİR. 30 26 90 133 LÜKSEMBURG 0 0 29 0 

BAHREYN 15 2 15 2 MACARİSTAN 22 22 74 36 

BANGLADEŞ 0 0 137 127 MAKEDONYA 4 5 7 5 

BELARUS 22 15 22 15 MALEZYA 0 0 4 7 

BELÇİKA 114 130 133 134 MEKSİKA 6 3 12 3 

BOSNAHERSEK 0 0 425 545 MISIR 0 0 61 41 

BREZİLYA 0 0 93 70 MOLDOVA 1 1 1 1 

BULGARİSTAN 20 19 35 33 NORVEÇ 6 6 46 6 

CEZAİR 14 8 25 8 OKYANUSYA 0 0 0 0 

ÇEK CUM. 58 49 58 49 ÖZBEKİSTAN 0 0 0 0 

ÇİN HALK CUM 34 20 34 20 PAKİSTAN 24 17 47 27 

DANİMARKA 45 41 57 43 POLONYA 56 2 56 2 

ENDONEZYA 0 0 0 0 PORTEKİZ 1 1 17 3 

ERMENİSTAN 2 4 2 4 ROMANYA 30 33 65 33 

FAS 8 2 8 2 RUSYA FED. 13 12 45 20 

FİLANDİYA 3 1 7 1 S.ARABİSTAN 5 5 53 21 

FİLİPİNLER 0 0 0 0 SİNGAPUR 0 0 125 125 

FRANSA 364 298 575 565 SLOVAKYA 3 3 39 5 

G. KORE 194 232 194 232 SLOVENYA 12 3 49 8 

G.AFRİKA CUM 30 19 31 23 SUDAN 28 56 28 56 

GÜRCİSTAN 2 1 2 1 SURİYE 736 486 3795 2178 

HİNDİSTAN 17 8 52 16 ŞİLİ 0 0 0 0 

HIRVATİSTAN 28 32 28 32 TACİKİSTAN 0 0 36 16 

HOLLANDA 629 586 409 523 TUNUS 0 0 14 0 

İNGİLTERE 372 351 364 351 TÜRKMENİSTAN 0 0 195 139 

IRAK 131 133 153 133 UKRANYA 0 0 0 0 

İRAN 183 153 227 165 UMMAN 0 0 243 190 

İRLANDA 32 34 32 34 ÜRDÜN 1 0 135 86 

İSPANYA 88 40 88 40 VENEZUELLA 0 0 0 0 

İSRAİL 455 447 370 409 Y. ZELLENDA 7 1 7 1 

İSVEÇ 112 107 152 107 YEMEN 0 0 73 26 

İSVİÇRE 138 179 148 179 YUGOSLAVYA F. 0 0 16 9 

İTALYA 229 168 230 166 YUNANİSTAN 19 12 283 238 

İZLANDA 4 1 4 1 MİLLİYETSİZ 0 4 0 8 

JAPONYA 137 81 172 81 T.C. TOPLAM 99679 67616 206020 101819 

K.K.T.C 2 1 18 1 YABANCI TOPL. 7778 6170 13650 10518 

KANADA 99 97 131 97 

KATAR 0 0 21 0 TOPLAM 107457 73786 219670 112337 

KAYNAKLAR : 


2- İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü–2005 

3- İl Çevre ve Orman Müdürlüğünün Çalışmaları–2005 




(H). TARIM VE HAYVANCILIK 

H.1.Genel Tarımsal Yapı 

İlimiz 1 858 400 hektar alan sahip olup, toplam tarım alanı 1.217.350 hektardır. Bu 

alanın 970,890.0 hektarı tarla, 104,167.9 hektarı meyve, 20,903.0hektarı sebze, 107,930.0 

hektarı nadas, 1 845 hektarı örtü altı tarımına ayrılmış durumdadır. İlimizde 234,357 hektar 

mera alanı, 390,917 hektar tarım dışı arazi bulunmaktadır. İlimizde halen 211,364 hektar 

alanda devlet sulaması, 145,700 hektar alanda halk sulaması, olmak üzere toplam 357,064 

hektar alan da sulu tarım yapılmaktadır. 

İlimizde 64 409 tarım işletmesi bulunmaktadır. Tarım işletmelerinin % 28,1 i 1–49 

da, % 51 i 50–199 da, % 14 ü 200–499 da, % 4 ü 500–999 da ve %2 si 1 000 da ve daha 

üzeri araziye sahiptir. 

Şanlıurfa’nın yüzölçümü 18.584 km2 olup, ülkemizin % 3’nü oluşturmaktadır. İl 

merkezinin rakımı 518’dir. Arazisinin %60,4’ü dalgalı, %22’si dağlık, %16,3’ü ova ve 

%1,3’ü yayla karakteri arzetmektedir. Karacadağ 1938 m. rakımı ile ilin en yüksek 

noktasıdır. Harran, Suruç ve Viranşehir ovaları ilin güneyinde yer almaktadır. 

İlimizin en önemli akarsuyu Adıyaman ve Gaziantep illeri ile aramızda sınır 

oluşturan Fırat Nehridir. Aynı nehir üzerinde kurulan Atatürk Barajı ile oluşturulan göl, 

ülkemizin 3. Büyük gölüdür.Kuzeyindeki dağların serin hava kütlelerinin bölgeye 

girmesine engel olmasından; diğer tarafında çöl ikliminin etkisi altında bulunmasından çok 

sıcak bir iklime sahiptir. Gece ile gündüz ve yaz ile kış ortalama sıcaklıkları oranında 

büyük farklar vardır. Ortalama sıcaklık 18,1 0C, en yüksek sıcaklık 46,5oC, en düşük 

sıcaklık –12,4 oC, ortalama güneşlenme süresi 8,28 saat, ortalama oransal nem (yıllık) 

%49, ortalama yağış miktarı 463,1 mm., ortalama yağışlı gün sayısı 74,6 gün, günlük en 

çok yağış miktarı 119,5 mm.’dir. 

İlimizin 2004 ve 2005 yıllarının tarımsal istatistikleri, toprak varlığı ve dağılımı 

Tablo-H.1’de verilmiştir. 

H.2.Tarımsal Üretim 

İlimizde yetiştirilen bitkilerin cinsleri, sulanıp sulanmadığı, kapladığı alanlar ve 

ürün miktarları Tablo-H.2 ve Tablo-H.3’de verilmiştir. 




Tablo-H.1. Şanlıurfa İli 2004 ve 2005 Yıllarının Tarımsal İstatistikleri, Toprak Varlığı ve Dağılımı 

Sıra No 

TOPRAK VARLIĞI ve 

DAĞILIMI 

ALANI(Ha) 


ALANI(Ha) 


PAYI (%) 


İlin Yüzölçümü 1.858.400,0 1,858,400 100,00 

64,60 

1 Toplam Tarım Alanı 1.200.572,0 1,217,350 

PAYI (%) 


100% 

65.50 

a Tarla Ürünleri Alanı (Ha) 964.924,5 970,890.0 80,37 52.19 

Sulanan 295.320,0 335,505.0 30,61 

Kuru 669.604,5 635,385.0 69,39 

b Meyve Alanı 106.239,6 104,167.9 8,85 5.60 

Sulanan 1.292,6 2,063.0 1,22 

Kuru 104.947,0 102,104.9 98,78 

c Açıkta Sebze Alanı 20.730,0 20,903.0 1,73 

Sulanan 16.394,0 19,467.0 79,08 1.12 

Kuru 4.336,0 1,436.0 20,92 

d Örtü Altı Tarımı Alanı (Sulu) 18,4 28.6 0,002 0.002 

e Zeytin ve Turunçgiller Alanı (Kuru) 326,0 576.5 0,03 0.02 

f Nadas Alanı 98.033,5 107,930.0 8,17 5.88 

g Tarıma Elverişli Olupta Kullanılmayan Alan 10.300,0 12,854.0 0,86 0.69 

2 Orman ve Fundalık Alan 15.776,0 15,776 0,85 0.85 

3 Çayır ve Mera Alanı 234.357,0 234,357 12,61 12.61 

4 Tarım Dışı Alan 407.695,0 390,917 

21,94 

21.04 

Toplam Sulanan Alan 313.025 357,064 

Devlet Sulaması 167.325 211,364 

Halk Sulaması 145.700 145,700 

Tablo-H.2.Şanlıurfada 2005 Üretim Yılında Ekili Arazi Kullanımı Durumu 

Toplam 

Sulanan 

Alan 

(Ha) 

Toplam 

Sulanmayan 

Alan 

(Ha) 

Toplam 

Nadas 

Alanı 

(Ha) 

Tarıma Elverişli 

Olup Kulanılmayan 

Arazi 

(Ha) 

Toplam 

Tarla 

Alanı 

(Ha) 

335,505 635,385 107,930 12,854 1.111,639 




Tablo-H.3. 2005 Yılı İçinde Şanlıurfa’da Üretilen Buğdaygilerin Cins ve Miktarları 

S.No Ürünler Ekilen Alan (Ha) Hasat Edilen (Ha) Verim (Kg/Ha) Kaldırılan Ürün (Ton) 

1 Buğday(Durum) 201,250 201,250 3,688.4 742,307 

2 Buğday(Diğer) 161,500 161,500 3,737 63,488 

3 Arpa (Biralık) 29,710 29,710 3,020 89,735 

4 Arpa (Diğer) 236,805 236,805 2,965 702,143 

5 Çavdar 0 0 0 0 

6 Yulaf 0 0 0 0 

7 Kaplıca 0 0 0 0 

8 Darı 0 0 0 0 

9 

Çeltik 500 500 5,000 2,500 

Pirinç 0 0 0 0 

10 Kuşyemi 0 0 0 0 

11 Mahlut 0 0 0 0 

12 Sorgum(Dane) 0 0 0 0 

13 Tritikale 180 180 14,000 2,520 

14 Bakla (yemeklik-kuru) 2 2 2,000 4 

15 Bakla (Hayvan yemi) 0 0 0 0 

16 Bezelye (kuru) 0 0 0 0 

17 Nohut 9,302 9,302 1,249 11,620 

18 Fasulye (kuru) 1 1 2,000 2 

19 Y.Mercimek 0 0 0 0 

20 K.Mercimek 129,200 129,200 1,541 199,080 

21 Börülce (Kuru) 0 0 0 0 

Dane 0 0 

22 Fiğ 

Yeşil Ot 840.0 840.0 

0 7,170 

Kuru Ot 

0 1,700 

Dane 0 0 

23 Burçak Yeşil Ot 0 0 

0 0 

Kuru Ot 

0 0 

24 Buy(çemen) 0 0 0 0 

25 Mürdümük 0 0 0 0 

26 Tütün 0 0 0 0 

27 Şeker Pancarı 30 30 50,000 1,500 

28 Kenevir 

Lif 0 0 0 0 

Tohum 0 0 0 0 

29 Haşhaş 

Kapsül 0 0 0 0 

Tohum 0 0 0 0 

Kütlü 4,000 735,000 

30 Pamuk Lif 183,750 183,750 

1,520 279,300 

Çiğit 

2,480 455,700 

31 Keten 

Lif 0 0 0 0 

Tohum 0 0 0 0 

32 Acı Bakla 0 0 0 0 

33 Şerbetçiotu 0 0 0 0 

34 Ayçiçeği(Yağlık) 160 160 3,500 560 

35 Ayçiçeği(Çerezlik) 0 0 0 0 

36 Aspir 0 0 0 0 

37 Kanola(kolza) 0 0 0 0 

38 Yer elması 0 0 0 0 

39 Hayvan pancarı 0 0 0 0 

Yeşil Ot 18,676 6,350 

40 Yonca Kuru Ot 340 340 

16,765 5,700 

Tohum 

35 12 

Yeşil Ot 0 0 

41 Korunga Kuru Ot 0 0 

0 0 

Tohum 

0 0 

Yeşil Ot 0 0 

42 Üçgül Kuru Ot 0 0 

0 0 

Tohum 

0 0 

S.No 

Ürünler Ekilen Alan (Ha) Hasat Edilen (Ha) Verim (Kg/Ha) Kaldırılan Ürün (Ton) 

1.Ekiliş 2.Ekiliş 1.Ekiliş 2.Ekiliş 1.Ekiliş 2.Ekiliş 1.Ekiliş 2.Ekiliş 

Dane 4,950 10,100 4,950 10,100 10,000 8,787 49,500 88,750 

43 Mısır Hâsıl 225 0 225 0 40,000 0 9,000 0 

Slaj 500 500 500 500 50,000 50,000 25,000 25,000 

44 Susam 11,285 70 11,285 70 520 857 5,868 60 

45 Yerfıstığı 0 5 0 5 0 2,200 0 11 

46 Soya 360 50 360 50 2,450 2,200 882 110 




H.2.1. Bitkisel Üretim 

H.2.1.1.Tarla Bitkileri 

H.2.1.1.1.Buğdaygiller 

İlimizde yetiştirilen başlıca buğdaygiller; buğday, arpa, mercimek, nohut, çeltik ve 

bakladır. Bu budaygillerin üretim metodları ve üretim dönemleri aşağıda verilmiştir. 

Buğday: 15 Ekim–15 Kasım tarihleri arasında ekim yapılmalıdır. Mibzerle ekimde 

dekara 17–20 kg tohum kullanılmalıdır. Serpme ekim yapılması durumunda tohum 

miktarını 2-3 kg arttırmak gerekmektedir. En uygun ekim derinliği 4–5 cm. dir. Buğday ve 

benzeri ürünler için mibzerlerin sıra arası 17,5 cm dir. 

Arpa: en uygun ekim zamanı 15 Ekim –15 Kasım arasıdır Serpme ekim yapılması 

durumunda tohum miktarını 2–3 kg arttırmak gerekmektedir. En uygun ekim derinliği 4–5 

cm. dir. Buğday ve benzeri ürünler için mibzerlerin sıra arası 17,5 cm dir. 

Mercimek: En uygun ekim zamanı 15 Ekim–15 Kasım arasındadır. Dekara 

yaklaşık 9–10 kg tohum kullanılır. Mibzerle ekimde sıra arası 17,7 cm dir. Mercimek 

içinde kara 22 kg DAP (18–46) kullanmak yeterlidir. Kuru şartlarda yetiştirilen bir bitkidir. 

Ancak aşırı kurak geçen yıllarda imkân varsa 1–2 su verilebilir. 

İlimizde buğdaygillerin değerlendirilmesine yönelik aylık ortalama 600 ton 

kapasiteli 8 adet un fabrikası ve 120 ton aylık kapasiteli 26 adet bulgur fabrikası 


Bölgede tahıl ve baklagil ürünlerinin en önemli alıcısı durumunda olan TMO, 

yaptığı alımlar sayesinde fiyat oluşumunu etkileyerek piyasada istikrar sağlamayı 

amaçlamaktadır. Ancak Ofisin ürün bedeli ödemelerini peşin yapmadığı yıllarda, özellikle 

nakit sıkıntısı çeken üreticiler, diğer alıcıları tercih etmekte böylece Ofisin piyasadaki 

etkinliği azalmaktadır. Bunun yanı sıra alımlarla ilgili bürokratik işlemlerin çokluğu 

organizasyondaki yetersizlikler nedeniyle ürün tesliminde uzun bekleme süreleri sorun 

oluşturmaktadır. Genelde durum bu şekilde devam etmiştir. Baklagil piyasasında fiyat 

oluşumuna etki etmeyi amaçlayan Güneydoğu Birliğin alımları hem sınırlı, hem 

istikrarsızdır. 

İlimizde 2004 ve 2005 yılları içinde yetiştirilen buğdaydillerin cins ve üretim 

miktarları da Tablo-H.4’de verilmiştir. 

H.2.1.1.2.Baklagiller 

H.2.1.1.3.Yem Bitkileri 

Hayvansal üretim için kaba yem kaynağı oluşturan yem bitkilerinin önemi 

bölgemizde yok denecek kadar azdır. 

İlimizde yem bitkileri ekimi yok denecek kadar az olup 2004 ve 2005 yılları içinde 

yetiştirilen yem bitkilerinin cins ve miktarları Tablo-H.5’de verilmiştir. 




S. 

No 

Tablo-H.4. 2004 ve 2005 Yıllarının İçinde Şanlıurfa’da Üretilen Buğdaygillerin Cins ve Miktarları. 

Ürünler 

Ekilen 

Alan 

(Ha) 


Ekilen 

Alan 

(Ha) 


Hasat 

Edilen 

Alan 

(Ha) 


Hasat 

Edilen 

Alan 

(Ha) 


Verim 

(Kg/Ha) 


Verim 

(Kg/Ha) 


Kaldırıl 

an Ürün 

(Ton) 


Kaldırıl 

an Ürün 

(Ton) 


1 Buğday(Durum) 193.350 201,250 193.350 201,250 3.195 3,688.4 617.800 742,307 

2 Buğday(Diğer) 178.215 161,500 178.215 161,500 2.732 3,737 486.833 63,488 

3 Arpa (Biralık) 20.000 29,710 20.000 29,710 2.563 3,020 51.250 89,735 

4 Arpa (Diğer) 254.750 236,805 252.600 236,805 2.356 2,965 595.080 702,143 

5 Çavdar 0 0 0 0 0 0 0 0 

6 Yulaf 0 0 0 0 0 0 0 0 

7 Kaplıca 0 0 0 0 0 0 0 0 

8 Darı 0 0 0 0 0 0 0 0 

9 Çeltik 500 500 500 500 4.350 500 2.175 2,500 

10 Bakla(yemeklik-kuru) 2 2 2 2 2.000 2,000 4 4 

11 Bakla(Hayvan emi) 0 0 0 0 0 0 0 0 

12 Bezelye (kuru) 0 0 0 0 0 0 0 0 

13 Nohut 7.700 9,302 7.700 9,302 946 1,249 9.172 11,620 

14 Fasulye (kuru) 1 1 1 1 2,000 2,000 2 2 

15 Y.Mercimek 0 0 0 0 0 0 0 0 

16 K.Mercimek 119.3 50 129,200 118.650 129,200 1,325 1,541 157.255 199,080 

S. 

No 

Tablo-H.5. 2004 ve 2005 Yıllarının İçinde Şanlıurfa’da Üretilen Yem Bitkilerin Cins ve Miktarları 

Ürünler 

Ekilen 

Alan 

(Ha) 


Ekilen 

Alan 

(Ha) 


Hasat 

Edilen 

Alan 

(Ha) 


Hasat 

Edilen 

Alan 

(Ha) 


Verim 

Kg/Ha 


Verim 

Kg/Ha 


Kaldırı 

lan 

Ürün 

(Ton) 


Kaldırılan 

Ürün (Ton) 


Dane 287,0 0 0 0 0 

287,0 

1 Fiğ Yeşil Ot 840.0 840.0 0 0 6.046 7,170 

Kuru Ot 

0 0 1.700 1,700 

Dane 5 0 0 0 0 

5 

2 Burçak Yeşil Ot 0 0 500 0 25 0 

Kuru Ot 

0 0 0 0 

5 Hayvan pancarı 0 0 0 0 0 0 0 0 

Yeşil Ot 340 340 340 18,676 18,676 6,350 6,350 

340 

6 Yonca Kuru Ot 16,765 16,765 5,700 5,700 

Tohum 

35 35 12 12 

Yeşil Ot 0 0 0 0 0 0 0 

0 

7 Korunga Kuru Ot 0 0 0 0 0 

Tohum 

0 0 0 0 

8 Üçgül 

Yeşil Ot 0 0 0 0 0 0 0 

Kuru Ot 

0 0 0 0 0 

H.2.1.1.4 Endüstriyel Bitkiler 

İlimizde yetiştirilen başlıca endüstriyel bitkiler; Pamuk, mısır, soya, susam, yer 

fıstığı ve ayçiçeğidir. Bu endüstriyel bitkilerin üretim metodları ve üretim dönemleri 


Pamuk: 3–4 yılda bir tohumluğu değiştirmek gereklidir. Yöremizde pamuk ekimi 

nisan ayının son haftası ile Mayıs ayının ilk haftası arasında yapılmaktadır. Pamuk 




ekiminde çıplak tohum ekilecekse dekar 1,5–2 kg, havlı tohum kullanılacaksa dekara 4–5 

kg tohumluk kullanılmalıdır sıra arası 70 cm, sıra üzeri 10–15 cm olmalıdır. 

Mısır: Bölgemizde en uygun ekim zamanı 15 Haziran–7 Temmuz arasındadır. 

Ekilecek tohum iriliğine bağlı olarak 2–3 kg/da tohum kullanılır. En uygun ekim derinliği 

5-6cm’dir. Makinalı hasada uygunluk açısından sıra arası 70 cm, sıra üzeri 18–20 cm 

olmalıdır. Son toprak işleme sırasında veya ekimle birlikte dekara 40–50 kg 20–20 veya 

55–60 kg 15–15–15 verilmelidir. Üst gübre olarak bitkiler diz boyu olduğunda 35 kg/da 

üre veya 45–50 kg/da A.N. (%33) veya 60–65 kg/da A.N.(%26) verilmelidir. İlk sulama 

çıkıştan 10–15 gün sonra, sonraki sulamalar 7–10 gün arayla yapılmalıdır. 

Soya: En uygun ekim zamanı 15–30 Haziran arasındadır. Dekara 7–8 kg tohum 

kullanılır. En uygun ekim derinliği 4–5 cm dir. Sıra arası 70 cm, sıra üzeri 4–5 cm 

olmalıdır. 

Susam : En uygun ekim zamanı 15 Haziran–7 Temmuz arasındadır. Susam 

çimlenme gücü yüksek, çıkış gücü zayıf bir bitki olduğundan, ekimin mutlaka tavlı toprağa 

yapılması gerekir. Serpme ekimde dekara 0,8–1 kg, mibzerle ekimde ise 0,4–0,6 kg 

tohumluk kullanılır. En uygun ekim derinliği 1,5–2,5 cm’dir. Mibzerle sıraya ekimde, sıra 

arası 60–70 cm, sıra üzeri 20–25 cm olmalıdır. 

İlimizde 2004 ve 2005 yıllarında üretilen endüstriyel bitkilerin cins ve üretim 

miktarları Tablo-H.6 ve Tablo-H.7’de verilmiştir. 

Tablo-H.6. 2004 Yılı İçinde Şanlıurfa’da Üretilen Endüstryel Bitkilerin Cins ve Miktarları 

S. 

Hasat Edilen Verim 

Ürünler Ekilen Alan (Ha) 

No 

(Ha) 

(Kg/Ha) 

Kaldırılan Ürün (Ton) 

Kütlü 3.934 698.020 

177.450 

1 Pamuk Lif 177.450 

1.498 265.763 

Çiğit 

2.436 432.257 

2 Keten 

Lif 0 0 0 0 

Tohum 0 0 0 0 

3 Acı Bakla 0 0 0 0 

4 Ayçiçeği(Yağlık) 0 0 0 0 

5 Ayçiçeği(Çerezli 160 160 3.000 480 

6 Aspir 0 0 0 0 

S. 

Ekilen 

(Ha) 

Hasat Edilen 

(Ha) 

Verim 

(Kg/Ha) 

Kaldırılan Ürün 

(Ton) 

No Ürünler 1.Ekiliş 2.Ekiliş 1.Ekiliş 2.Ekiliş 1.Ekiliş 2.Ekiliş 1.Ekiliş 2.Ekiliş 

Dane 3.860 5.262 3.860 5.252 8.000 8.820 30.880 56,410 

1 Mısır Hâsıl 225 0 225 0 39,556 0 8,900 0 

Slaj 0 500 0 500 0 50.000 0 25.000 

2 Susam 11.295 340 11.295 340 520 574 5,873 195 

3 Yerfıstığı 0 5 0 5 0 2.200 0 11 

4 Soya 300 50 300 50 2,500 2.200 750 110 

5 Patates 0 0 0 0 0 0 0 0 

6 Tatlı patates 0 0 0 0 0 0 0 0 




Tablo-H.7. 2005 Yılı İçinde Şanlıurfa’da Üretilen Endüstriyel Bitkilerin Cins ve Miktarları 

S. 

Hasat Edilen Verim Kaldırılan Ürün 

Ürünler Ekilen Alan (Ha) 

No 

Alan (Ha) 

(Kg/Ha) 

(Ton) 

Kütlü 4,000 735,000 

1 Pamuk Lif 183,750 183,750 

1,520 279,300 

Çiğit 

2,480 455,700 

2 Keten 

Lif 0 0 0 0 

Tohum 0 0 0 0 

3 Acı Bakla 0 0 0 0 

4 Ayçiçeği(Yağlık) 160 160 3,500 560 

5 Ayçiçeği(Çerezlik) 0 0 0 0 

6 Aspir 0 0 0 0 

Ekilen Alan 

(Ha) 

Hasat Edilen 

Alan (Ha) 

Verim 

(Kg/Ha) 

Kaldırılan Ürün 

(Ton) 

S.No Ürünler 1.Ekiliş 2.Ekiliş 1.Ekiliş 2.Ekiliş 1.Ekiliş 2.Ekiliş 1.Ekiliş 2.Ekiliş 

Dane 4,950 10,100 4,950 10,100 10,000 8,787 49,500 88,750 

1 Mısır Hasıl 225 0 225 0 40,000 0 9,000 0 

Slaj 500 500 500 500 50,000 50,000 25,000 25,000 

2 Susam 11,285 70 11,285 70 520 857 5,868 60 

3 Yerfıstığı 0 5 0 5 0 2,200 0 11 

4 Soya 360 50 360 50 2,450 2,200 882 110 

5 Patates 0 0 0 0 0 0 0 0 

6 Tatlı patates 0 0 0 0 0 0 0 0 

H.2.1.2. Bahçe Bitkileri 

H.2.1.2.1.Meyve Üretimi 

İlimizde yetiştirilen başlıca meyve çeşitleri, üretim metotları ve üretim dönemleri 


Antepfıstığı: Tüplü fidanlarla dikim yapılmalıdır. Çöğürle dikim yapılırsa 11–12 

yılda, tüplü fidanla yapılırsa 5–6 yılda verime yatar sulanabilir alanlarda 3x6 hatta 1x5 m 

aralıkla dikim yapılabilir. Sulanmayan alanlarda 6x8 hatta 5x7m aralıklarla dikim 

uygundur. Sonbaharda dikim en uygun zamandır. Haziran ayından başlayarak 3–4 defa 

sulama yapılmalıdır. Ağaç başına ve yaşına bağlı olarak Ocak ayında 1–3 kg TSP bantlar 

çekerek iz düşümüne verilmelidir. Azot ise Şubat ayında ağaç başına 2–5 kg amonyum 

nitrat şeklinde verilebilir. Çiftlik gübresi ağaç başına fosforla birlikte 40–70 kg 

verilmelidir. 200 ton/yıl kapasiteli 2 adet antepfıstığı işleme tesisi bulunmaktadır. 

Badem: Tuano, Genco, Plastina hariç bütün çeşitlerde tozlayıcı çeşit dikimi 

yapılmalıdır. Zayıf topraklarda dikim aralığı 5-6 m., kuvvetli topraklarda 7-8m 

olmalıdır.Nisan-Mayıs aylarında başlayarak toprak yapısına bağlı olarak belli aralıklarla 

sulamak, sürgün gelişmesini arttırır.yetiştiricilik genelde fakir topraklarda yapıldığı için 2 

yılda bir dekara 2-3 ton ahır gübresi kullanmak uygundur. Verim çağındaki bir badem için 

2 kg Amonyum sülfat ve 0.5 kg TSP gübresi verilmeli TSP’nin tamamı Aralık-Ocak 

ayında, azotun yarısı tabana, diğer yarısı çiçeklenmeden sonra verilmelidir. 

Ceviz: Fidanlar tohumla üretilir veya üstün nitelikli çeşit çöğürlerinin aşılanması 

şeklinde yapılır. Dikim tarihinde ortalama sıcaklık 5–10 oC olmalıdır. Erken ilkbaharda 

(Şubat-Mart) ve sonbaharda (Kasım-Aralık) dikim yapılır. Kare dikim yöntemi uygulanır. 

10x1* veya 12x12m aralıklarla dikim yapılır. Bir dekara 8–10 fidan yeterlidir. Dikimde 

130



azotlu gübreleme yapılma. Fidanlar 1. yılından başlayarak ağacın her yaşı için her ağaca 

100 gr hesabıyla toprak pH’sına göre amonyum nitrat veya amonyun sülfat verilir. 

Nar: Dikim tarihinde ortalama sıcaklık 5–10 oC olmalıdır. Sonbaharda yaprak 

dökümünden başlayarak kış ayları boyunca ve erken ilkbaharda dikim yapılır.2.5x4m veya 

3x4m sıra arası ve sıra üzeri mesafelerde dikilir. Sıralar genellikle kuzey-güney 

doğrultusunda olmalıdır. Azotlu gübreler ağaca erken ilkbahar (Mart) ve yaz (Haziran- 

Temmuz) aylarında olmak üzere 2 defa verilir. Her ağaca 1–1.5 kg amonyum sülfat verilir. 

Fosforlu gübreler ise 250–300 gr. TSP kış (Aralık-Ocak) aylarında verilir. 

Üzüm: Dikim tarihinde ortalama hava sıcaklığının 5–10 oC olması idealdir. Şubat- 

Mart ayı içerisinde dikim yapılmalıdır. Kasım ayında da sonbahar dikimi yapılabilir. Kare 

dikim, 2x2 veya 3x3m, dikdörtgen 3x2m,2.5x2 m veya2x1.5m, üçgen dikim, omcalar 

arasındaki sıra arası ve sıra üzeri mesafeler birbirine eşittir. Haziran, temmuz, Ağustos 

aylarında 3–6 defa sulama yapılmalı, ayrıca bağ omcasının kök bölgesinde 60-70 cm 

derinlikte toprak su ile doyurulmalıdır. Kuru koşullarda dekara 10 kg saf azot, 8 kg fosfor, 

sulu koşularda dekara 14 kg saf azot, 9 kg saf fosfor verilir. Azotlu gübrenin yarısı Şubat- 

Mart aylarında, diğer yarısı da Nisan- Mayıs aylarında, fosforlu gübre ve çiftlik gübresi ise 

sonbaharda toprak işlemeden önce verilir. İlimizde üretilen meyvelerin cins ve üretim 

miktarları Tablo-H.8’de, Meyve Ekilen alanlar ile ilgili veriler Tablo-H.9’da ve 

Şanlıurfada Üretilen Zeytin ve Turinçgilerın Miktarları Tablo-H.10’da verilmiştir. 

S. 

No 

Tablo-H.8. Şanlıurfa’da 2004 ve 2005 Yıllarında Üretilen Meyvelerin Cins ve Miktarları 

Meyve adı 

Kapladığı 

Alan 

(Ha) 


Kapladığı 

Alan 

(Ha) 


Meyve 

Veren 

Ağaç 

(adet) 


Meyve 

Veren 

Ağaç 

(adet) 


Meyve 

Vermeyen 

Ağaç 

(adet) 


Meyve 

Vermeyen 

Ağaç 

(adet) 


Üretim 

(Ton) 


Üretim 

(Ton) 


1 Armut 6,9 6.7 3,800 4,450 3,120 2,220 31,04 55.70 

2 Ayva 0,1 0.1 415 520 155 50 5,40 7.95 

3 Elma (Golden) 2,0 2.0 1,480 2,280 1,305 1,370 35,60 60.40 

4 Elma (Starking) --- --- 850 500 300 150 4,50 10.00 

5 Elma (Diğer) 3,2 3.2 1,630 2,450 2,320 1,600 32,48 62.50 

6 Erik 197.5 197.5 49,695 55,900 23,955 17,950 357.40 1,702.1 

7 Kaysı 43.7 43.7 32,190 35,230 15,035 14,595 302.20 733.10 

8 Kiraz 2.2 2.2 865 1,730 1,445 750 4.65 15.40 

9 Şeftali (Nektarin) 27.0 27.0 7,500 8,000 1,050 550 51.00 170.00 

10 Şeftali (Diğer) 22.0 22.0 5,120 7,100 4,876 5,415 66.80 125.00 

11 Vişne 1.2 1.2 650 1,340 730 0 3.20 10.80 

12 Zerdali 0.3 0.3 5,150 6,075 5,505 4,590 50.40 121.40 

13 Antep Fıstığı 77,069.0 77,069. 9.011.330 9.881.160 6.084.330 5.214.50 7,332.48 18,993.4 

14 Badem 86.0 86.0 16,790 17,820 14,291 13,260 105.60 222.80 

15 Ceviz 68.6 68.6 11,685 12,480 3,601 3,570 142.45 384.60 

16 Çilek 0.1 0.1 --- --- --- --- 0.10 0.10 

17 Dut 8.1 8.1 23,050 24,450 7,490 6,800 300.70 398.10 

18 İncir 3.0 3.0 21,425 23,220 6,120 4,450 173.50 441.40 

19 Nar 90.2 75.2 46,385 48,725 12,785 11,795 862.95 877.60 

20 Trabzon Hurma. - - 50 150 300 200 0.20 1.50 

21 Üzüm (Sofralık) 8,204.0 8,073.0 7.071 Ha 7.103 Ha 1.133 Ha 970 Ha 53,162.50 49,781.0 

22 Üzüm(Kurutmalık) 6,642.0 6,532.0 5.421 Ha 5.431Ha 1.221 Ha 1.101Ha 33,896.00 35,586. 

23 Üzüm (Şaraplık) 4,092.0 4,092.0 3.642 Ha 3.642 Ha 450 Ha 450 Ha 7,835.00 21,882. 

TOPLAM 96,569.1 96,3129 9.239.640 6.188.713 * 104,756.15 * 

Tablo-H. 9. Şanlıurfa’da 2005 Üretim Yılında Meyve Alanları İçin Arazi Kullanımı Durumu 

Yıllar 2004 2005 

Sulanan 1,565.7 2,063.0 

Kuru 102,548.4 102,104.9 

Toplam(Sulu- kuru) 104.116,1 104.167,9 

131



Tablo-H.10. 2004 ve 2005 Yılları İçinde Şanlıurfa’da Üretilen Zeytin ve Turunçgiller Miktarları 

S 

No 

Meyve adı 

Kapladığ 

Alan 

(Ha) 


Kapladığ 

Alan 

(Ha) 


Meyve 

eren 

Ağaç 

(adet) 


Meyve 

eren 

Ağaç 

(adet) 


Meyve 

Vermeye 

n Ağaç 

(adet) 


Meyve 

Vermeye 

n Ağaç 

(adet) 


Üretim 

(Ton) 


Üretim 

(Ton) 


1 Zeytin (Sofralık) 221 419.5 30,105 32,300 15,204 86,130 191 349.5 

2 Zeytin (Yağlık) 105 157.0 18,750 20,250 3,150 49,480 459 405 

3 Limon 0 0 0 0 200 200 0 0 

TOPLAM 326 576.5 48,855 52,550 18,554 135,810 650 754.5 

Not: Meyve ağaçları ile Zeytin ve Turunçgiller toplu ve dağınık ağaç olarak ayrılmaktadır. Alan toplu meyveliklere aittir. 

H.2.1.2.2. Sebze Üretimi 

İlimizde yetiştirilen başlıca sebze çeşitleri, üretim metodları ve üretim dönemleri 


Biber: Hibrit çeşit kullanıldığında tohumluk her yıl yenilenmelidir. Hava sıcaklığı 

15 o C’nin üzerine çıktığında tarlaya dikim yapılmalıdır. Dikimde sıra arası mesafe 70 cm, 

sıra üzeri ise 40 cm olmalıdır. Dekara yaklaşık 3600 fide gereklidir. Tarla hazırlığı 

sırasında 3 ton/da ahır gübresi verilmelidir. Saf olarak 22 kg/da azot, 9 kg/da fosfor 

uygulanmalıdır. Azotlu gübrenin yarısı ile fosforlu gübrenin tamamı dikimle birlikte 

uygulanır. Azotlu gübrenin diğer yarısı ise ilk sulamadan önce verilmelidir. Biber 

sulamasına dikimden 10–15 gün sonra başlanmalıdır. 

Domates: Hibrit çeşit kullanıldığında tohumluk her yıl yenilenmelidir. Hava 

sıcaklığı 15 o C’nin üzerine çıktığında tarlaya dikim yapılmalıdır. Nisan ayının ikinci 

yarısından sonra fideler tarlaya dikilir. Dekara yaklaşık 1600 fide gereklidir. Tarla hazırlığı 

sırasında 3 ton/da ahır gübresi verilmelidir. Saf olarak 15 kg/da azot, 9 kg/da fosfor 


uygulanır. Azotlu gübrenin diğer yarısı ise ilk sulamadan önce verilmelidir. Biber 

sulamasına dikimden 10-15 gün sonra başlanmalıdır. Bölgemizde domatesin su ihtiyacı 

genel olarak Mayıs ayında 10 gün arayla 3 su, haziran ayında 7 gün arayla 4 su, Temmuz 

ayında 6 gün arayla 5 su, Ağustos ayında 7 gün arayla 4 su, Eylül ayında ise 15 gün arayla 

2 su olmak üzere toplam 18 su verilmelidir. 

Patlıcan: Hava sıcaklığı 15 o C’nin üzerine çıktığında tarlaya dikim yapılmalıdır. 

Tohumlar Şubat ayının ikinci yarısından sonra sıcak yastıklara ekilir ve fideler 3–4 

yapraklı olunca plastik torbalara şaşırtılır. Dikim önceden hazırlanan sırtlara yapılmalı ve 

maşara usulü tercih edilmemelidir. Dikimde sıra arası mesafe 70 cm, sıra üzeri 90 cm 

olmalıdır. Dekara yaklaşık 3900 fide gereklidir. Dikimden önce dekara 4–6 toniyi vasıflı 

ve yanmış ahır gübresi verilmelidir. Saf olarak 21 kg/da azot, 10kg/da fosfor 


uygulanır. Azotlu gübrenin diğer yarısı ilk sulamadan önce verilmelidir. Sulamamda karık 

yöntemi kullanılmalıdır. Patlıcan yetişme devresinde 7–8 günde bir sulanması gereklidir. 

Ortalama 40 ton/yıl kapasiteli 3 adet kırmızı pul biber, yıllık 11 220 ton kapasiteli 1 adet 

domates salçası fabrikası bulunmaktadır. 

Bütün bitkisel ürünlerin pazarlanmasında tüccarlar en önemli aracı grubunu 

oluşturmaktadır. Daha çok pazarlamanın ilk kademelerinde yoğun faaliyette bulunan 

132



tüccarlar, üreticiden aldıkları ürünleri işleme tesislerine satabildikleri gibi iç ve dış 

pazarlara da satabilmektedirler. Tüccarlar ürün alım işlemini, bazı yörelerde genellikle 

üreticilere avans vermek suretiyle yerine getirmektedirler. Bu da ürünlerin düşük fiyatla 

üreticilerden alınmasına sebep olmaktadır. Bölgede meyve sebze Pazar yerleri (toptancı 

halleri)mevcut üretim hacminde bile yetersiz kalmaktadır. Komisyoncu ve tüccarların depo 

olanakları yetersizdir. İlimizde üretilen sebze ve meyvelerin cins ve üretim miktarları 

Tablo-H.11, Tablo-H.12 ve Tablo-H. 13’da verilmiştir. 

Tablo-H.11. Şanlıurfa İli 2004 yılı Örtü Altı Tarımı ( Sebzecilik ve Meyvecilik ) İstatistikleri 

Cam Sera Plastik Sera Yüksek Tünel Alçak Tünel TOPLAM 

Ürün Alan 

(da) 

Üretim 

(ton) 

Alan 

(da) 

Üretim 

(ton) 

Alan 

(da) 

Üretim 

(ton) 

Alan 

(da) 

Üretim 

(ton) 

Alan 

(da) 

Üretim 

(ton) 

Hıyar 0 0 0.5 0.1 0 0 0 0 0.5 0.1 

Patlıcan 0 0 0 0 0 0 100 150 100 150 

Domates 3 90 22 400.5 0 0 10 50 35 540.5 

Biber(Dolma) 0 0 0 0 0 0 5 25 5 25 

Biber(Sivri) 0 0 16.5 135 0 0 10 20 26.5 155 

MarulGöbekli 0 0 15 180 0 0 5 10 20 190 

Fasulye 15.8 197.5 62 756.5 0 0 0 0 77.8 954 

Çilek 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 

Karpuz 0 0 0 0 0 0 0 0 0 

TOPLAM 18.8 --- 116.00 --- 0.00 --- 130 --- 264.8 --- 

Kullanılmayan 

Örtü Altı Alanlar 

12 0 0 0 12 

Ürün 

Tablo-H.12. Şanlıurfa İli 2005 yılı Örtü Altı Tarımı ( Sebzecilik ve Meyvecilik ) İsatistikleri 

Cam Sera Plastik Sera Yüksek Tünel Alçak Tünel TOPLAM 

Alan 

(da) 

Üreti 

m 

(ton) 

Alan 

(da) 

Üretim 

(ton) 

Alan 

(da) 

Üretim 

(ton) 

Alan 

(da) 

Üretim 

(ton) 

Alan 

(da) 

Üretim 

(ton) 

Marul(Göbekli) 0 0 1 0.4 8 30 0 0 9 30.4 

Karpuz 0 0 0 0 0 0 20 50 20 50 

Hıyar 8.5 256 14 244 7 140 0 0 29.5 640 

Patlıcan 4 32 8 56 0.3 1 0 0 12.3 89 

Domates 0 0 15.5 116 0.55 6.5 0 0 16.05 122.5 

Biber(Dolma) 0 0 0 0 0.4 2 0 0 0.4 2 

Biber(Sivri) 8 104 74 906.5 0 0 0 0 82 1011 

TOPLAM 20.5 --- 112.50 --- 16.25 --- 20 --- 169.25 --- 

Kullanılmayan 

Ört. Altı alanlar 

25 77.75 0 0 102.75 

133



Tablo- H.13. Şanlıurfa İli 2004 ve 2005 Yıllarında Açıkta Sebze Yetiştiriciliği 

Ekilen Alan 

( Ha ) 


Ekilen Alan 

( Ha ) 


Üretim 

( Ton ) 


Üretim 

( Ton ) 


Verim 

( Kg./da) 


Verim 

( Kg./da) 


Sıra Ürün 

No 

1 Marul (Göbekli) 101 101 1,478.5 1,236.0 1,463.9 1,223.8 

2 Ispanak 2 4 10 32 500.0 800.0 

3 Pazı 2 6 12 48 600.0 800.0 

4 Semiz Otu 4 3 25 17 625.0 566.7 

5 Tere 54 11 164 22.5 303.7 204.5 

6 Nane 10 51 10 159 100.0 311.8 

7 Maydanoz 51 58 124 152 243.1 262.1 

8 Fasulye (Taze) 11 4 195 40 1,772.7 1,000.0 

9 Bamya 410 146 9,077.5 77,250 2,214.0 5,000.0 

10 Kavun 204 7,494 2,050 255,250 1,004.9 3,406.1 

11 Karpuz 1,555 1,201 47,440 28,120 3,050.8 2,341.4 

12 Sakız kabağı 146 11 381 195 261.0 1,772.7 

13 Hıyar 3,111 410 92,900 6,205.0 2,986.2 1,513.4 

14 Patlıcan 313 1,545 6,100 77,250 1,948.9 5,000.0 

15 Domates8sofralık) 1,477 1,481 22,800 68,050 1,543.7 4,594.9 

16 Domates(Salçalık) 1,530 70,250 4,591.5 

17 Biber (Dolmalık) 3,855 313 87,925 6,510 2,280.8 2,079.9 

18 Biber Sivri, Çarliston) 7,494 1,577 272,625 30,640 3,637.9 1,942.9 

19 Biber (Salçalık) 1,201 3,855 30,040 86,850 2,501.2 2,252.9 

20 Sarımsak (Taze) 4 102 33 2,030 825.0 1,990.2 

21 Sarımsak (Kuru) 102 200 2,030 1,000 1,990.2 500.0 

22 Soğan (Taze) 200 339 1,000 6,708 500.0 1,978.8 

23 Soğan (Kuru) 339 240 5,490 4,625 1,619.5 1,927.1 

24 Havuç 240 1 1,420 20 591.7 2,000.0 

25 Turp ( Kırmızı) 1 11 20 230 2,000.0 2,090.9 

26 Acur 11 204 240 4,080 2,181.8 2,000.0 

27 Dere Otu 1 2 2000 

H.2.1.2.3. Süs Bitkileri 

İlimizde yetiştirlen süs bitkilerinin alanı ile ilgili veriler Tablo-H.14’ de verilmiştir. 

Tablo-H.14. Şanlıurfa İli İç Mekân Süs Bitkileri Yetiştiriciliği (örtü altı) 

Cam Sera 

(da) 

Plastik Sera 

(da) 

Yüksek 

Tünel 

Alçak 

Tünel 


(da) 

2004 2005 2004 2005 2004 2005 2004 2005 2004 2005 

Süs Bitkisi 4.6 4.5 14.0 0 0 0 0 9.1 14.0 

Toplam Örtü 

Altı Alanı(Da) 

35.4 45.5 120.50 204.25 0.00 16.25 130 20 285.90 286.00 

H.2.2. Hayvansal Üretim 

H.2.2.1. Büyükbaş Hayvancılık 

Büyükbaş hayvancılık ilimiz merkez ve ilçeler dâhil olmak üzre toplam 128 408 

büyükbaş hayvan mevcudu bulunmaktadır. Bu toplam miktarın yaklaşık %20’sini kültür ve 

ıslah edilmiş kültür ırkı (Holstein ve Simental) sığırlar oluşturmaktadır. Büyükbaş 

hayvancılık ilimiz merkeze bağlı Kabahaydar ve Akziyaret nahiyelerinde daha yoğun 

şekilde yapılırken, ilçelerimizde yoğunluk sırasına göre Siverek, Viranşehir, Suruç, Hilvan 

134



ve Bozova’da yapılmaktadır. Büyükbaş hayvancılığı ile ilgili bilgiler Tablo-H.15’te 

verilmiştir. 

İlimizde son yıllarda canlı büyükbaş hayvan ihracatı yapılamamaktadır. 

Sayıları az olmakla birlikte varolan büyükbaş hayvan işletmeleri hem et, hem süt 

yönlü faaliyet göstermektedirler. Mağaralarda ise sadece besi yönlü yetiştiricilik 

yapılamaktadır. 

Modern işletmeler elde ettikleri sütleri kendileri işleyerek, süt ürünlerine 

dönüştürmekte ve kendilerine ait ticari isimle pazarlamaktadırlar. Et ürünü açısından 

genellikle canlı satış yönünden değerlendirilmektedir. 

Hayvancılık işletmelerindeki hayvan gübreleri modern işletmelerde organik gübre 

şeklinde tarım arazilerinde kullanılmaktadır. Diğer işletmeler ise daha çok yakıt ürünü 

(tezek) olarak kullanılmaktadır. 

H.2.2.2.Küçükbaş Hayvancılık 

Küçükbaş hayvancılık ilimiz merkez ve ilçeleri dâhil olamka üzere toplama 

1.434.800 baş koyun ve 131.395 baş keçi bulunmaktadır. Bu koyunların büyük bölümü 

Akkaraman ırkına aittir. İlimizde küçümsenmeyecek oranda ivesi ırkı koyunlar da 

bulunmaktadır. Ceylanpınar TİGEM’in ivesi ırkı koyunların niteliklerini ve ırk vasıflarını 

korumaya yönelik çalışmaları bulunmaktadır. Koyunculuk ilimizin bütün yerleşim 

birimlerinde yetiştirilmekle birlikte daha yoğun olarak merkeze bağlı Yardımcı, Çamlıdere, 

Payamlı nahiyeleri ile Siverek, Viranşehir, Suruç, Hilvan, Akçakale, Harran ilçelerinde 

yetiştirilmektedir. İlimizde koyunculuk işletmeleri çoğunlukla kombine verim üzerine 

yapılmaktadır. Koyun sütü daha ziyade peynir ve tereyağı elde edilmesinde kullanılır. 

İlimizde son yıllarda canlı koyun ihracatı yapılamamıştır. Üretim ile ilgili bilgiler 

yukarıdaki tabloda verilmiştir. İlimizde keçi yetiştiriciliği çok azdır. Genellikle koyun 

yetiştiriciliği yapan işletmelerde az sayıda yetiştirilir. Kıl keçisi, Kilis keçisi daha 

yoğunlukla bölgemizde bulunmaktadır. Küçükbaş hayvancılığı ile ilgili 2004 ve 2005 

yıllarına ait bilgiler Tablo-H.15’te verilmiştir. 

H.2.2.3.Kümes Hayvancılığı (Kanatlı Üretim) 

Bölgemizde modern anlamda tavukçuluk tesisleri bulunmamaktadır. Kanatlı varlığı 

ilimiz merkez ve ilçelerinde köy bazında yetiştirilmektedir. Kümes hayvancılığı ile ilgili 

bilgiler Tablo-H.15’da verilmiştir. 

H.2.2.4 Su Ürünleri 

İlimizde 35 ortaklı 2 adet su ürünleri kooperatifi bulunmaktadır. 1 adet aynalı 

sazan yetiştiriciliği tesisi mevcut olup, 12 milyon yavru kapasitesine sahiptir. Karkamış 

Baraj gölü içinde iki adet alablık işletmesi kurulmuştur. Yine Bölgemizde Harran 

Üniversitesi Bozova Meslek Yüksekokulu’na ait araştırma amaçlı olarak kullanılan 1 adet 

25 000 adet kapasiteli alabalık yetiştirme ünitesi mevcuttur. 

135



H.2.2.5. Kürk Hayvancılığı 

İlimizde kürk hayvanı yetiştiriciliği yapan bir işletme bulunmamaktadır. 

H.2.2.6. Arıcılık ve İpekböcekçiliği 

İlimizde ekonomik anlamda ipekböcekçiliği yapılmamaktadır. Arıcılık ile ilgili 

bilgiler Tablo-H.15’te verilmiştir. 

Tablo-H.15. 2005 Yılı İçinde Şanlıurfa’daki Hayvan Sayısı, Hayvansal Üretim ve Çiftçi Ailerle İlgili 

İstatistikî Bilgiler. 

HAYVAN SAYILARI 

Hayvan Cinsi 

Hayvan Sayısı 

(Adet) 

HAYVANSAL ÜRÜNLER 

Ürün Cinsi Miktarı Birimi 

Koyun 1.434.800 Süt 126,291 Ton 

Kıl Keçisi 131,395 Et 6,311 Ton 

Sığır (Saf Kültür) 7,800 Yapağı 1,417.7 Ton 

Sığır (Kültür Melezi) 30,615 Kıl 43.3 Ton 

Sığır (Yerli-Diğer) 89,210 Deri 120,120 Adet 

Manda 748 

Deve 35 ARICILIK 

At 10,737 Arı Kovanları Sayısı (Adet) Ürünler Üretim 

(Ton) 

Eşek 1,832 Eski Usul Kovan 2,492 Bal 476.08 

Katır 250 Yeni Usul Kovan 21,697 Bal Mumu 16.49 

Şanlıurfa İli Tarım İşletmeleri(Çiftçi Aileleri)'nin 

Durumu 

KÜMES HAYVANCILIĞI 

İşletme Büyüklüğü 

Aile Sayısı 

Kümes Hayvanları Hayvan Yumurta Üretimi (Adet) 

(da) 

(Adet) 

Sayısı (Adet) 

5' ten az 700 Yumurtacı Tavuk 778.100 54.990.500 

5–9 905 Ördek 20.950 1.068.000 

10–19 3,946 Kaz 35.300 1.540.250 

20–49 13,907 Hindi 188.750 7.607.500 

50–99 12,883 

100–199 14,686 

200–499 12,856 

500–999 956 

1000–2499 405 

2500–4999 30 

5000'den fazla 1 

TOPLAM 61,275 

H.3.Organik Tarım 

İlimizde 2000 yılı içerisinde GAP GİDEM tarafından geniş katılımlı bir toplantı 

yapılmıştır. Bu toplantıdan sonra arardan geçen iki yıl içerisinde 3 yerel firma üretime 

başlamışlardır. 2003 yılının başında yine GAP GİDEM’ce düzenlenen toplantı sonrasında 

‘Şanlıurfa Ekolojik Tarım Danışma Kurulu’ kurulmuştur. Önümüzdeki yıllarda bu kurul, 

ekolojik tarımın yaygınlaştırılması, üretim yapan çiftçilerin örgütlenmesi, sertifikasyon 

136



işleminin ucuza mal edilmesi, Pazar ağının geliştirilmesi ve sözleşmeli ekolojik tarımın 

uygulamaya konması gibi organik tarımın belli başlı sorunlarını halletmek üzere 

çalışacaktır ilimizde organik tarımla üretilen başlıca ürünler antepfıstığı, buğday, soya 

fasulyesi ve kimyondur. 

H.4.Tarımsal İşletmeler 

H.4.1.Kamu İşletmeleri 

2005 yılı itibarıyle (Ocak, Şubat, Mart, Nisan) kamu mezbahalarında kesilen 

küçükbaş hayvan sayııs 7529 adet, et miktarı 144 107 kg, büyükbaş hayvan sayısı 834 adet, 

et miktarı ise 151 108 kg’dır. 

H.4.2.Özel İşletmeler 

2005 yılı itibarıyla (Ocak, Şubat, Mart, Nisan) özel mezbahalarda kesimi 

gerçekleştirilen küçükbaş hayvan sayısı 16 524 adet, elde edilen kırmızı et miktarı 303 624 

kg, büyükbaş hayvan sayısı 7 872 adet, et miktarı 1 320 155 kg’dır. 

İlimizde faaliyet gösteren büyük tarımsal işletmelerden birisi de Koç-Ata Besi ve 

Tarım Ürünleri A.Ş.’dir. Bu firma bölge yatırım amaçlı kurdukları proje içeriğinde 

öncelikle ortalama 1000 baş/süt sığır yetiştiriciliği yılda 9 milyon litre süt üretimi, ortalama 

5000 baş/yıl sığır besiciliği ile 3000 ton canlı dana eti bulunmaktadır. 

Projenin olgunluk safhası kuruluş itibarı ile 5. yılı olup 1999 yılında kurulan 

çiftlikte besi tesislerinde 5000’e yakın sığır ve 641 süt veren inek ile günde 19 ton süt 

alınmaktadır. 

H.5.Tarımsal Faaliyetler 

H.5.1.Pestisit Kullanımı 

Bölgede bazı ürünlerde entegre mücadele yapılmaktadır. Ancak, Bölgedeki yoğun 

tarımsal faaliyetler nedeniyle çok miktarda zirai ilaç da kullanılmaktadır. 1994–98 yılları 

arasında pamuk hastalık ve zararlılarına karşı kullanılan ilaç miktarı 10 kattan daha fazla 

artmıştır. Bazı tarım uzmanları, aşırı ilaç kullanılmasının yanlış tavsiyelerden 

kaynaklandığını söylemektedirler. Çiftçiler ise genelde uzman olamayan kişilere 

danıştıkları için ilaçlamaya gerek olmadığı halde kendilerine ilaçlama tavsiye edilmektedir. 

İlimizde pestisit kullanımı ile ilgili bilgiler Tablo-H.16 ’ de verilmiştir. 

H.5.2.Gübre Kullanımı 

İlimizde kullanılan gübre miktarları ekteki tablolarda verilmiştir. Gübre kullanımı 

için çiftçilere toprak analizi yaptırmaları tavsiye edilmekle birlikte genellikle çiftçilerimiz 

toprak analizi yaptırmamaktadırlar. Topraktaki birikim miktarları ile ilgili bir çalışma 

mevcut değildir. İlimizde kullanılan gübrelerin cins ve miktarları Tablo-H.17 ve Tablo- 

H.18’de verilmiştir. 

137



H.5.3.Toprak Kullanımı 

Tarımsal faaliyetlerde toprak kaybını (erozyonu) engellemek üzere yapılan 

çalışmalar ile ilgili bilgiye ulaşılmamıştır. 

Tablo-H.16. İlimizde Yıllar İtibarı ile Kullanılan Zirai Mücadele İlaçları 

Yıl Zirai Mücadele İlacının Grup Adı Kullanılan Miktarı 

(Ton) 

İnsekdisitler 

792 

Herbisitler 


2002 Fungisitler 

276 

Rodentisitler 

0.4 

Nematositler 

--- 





Herbisitler 

Fungisitler 

Rodentisitler 

Nematositler 


Herbisitler 

Fungisitler 

Rodentisitler 

Nematositler 


Herbisitler 

Fungisitler 

Rodentisitler 

Nematositler 

749.88 

276.60 

336.79 

0.5 

--- 

528.15 


238.90 

0.5 

0 

481,6 

494,7 

277,5 

0,1 

0 

Kullanıldığı Alan 

(Ha) 

8.118,50 

1.478,90 

3.890,20 


--- 

5.477,90 

3.667,50 

3.820,30 


--- 

6.163,90 

3.809,50 

3.750,50 


0 

424.727 

403.871 

387.200 

50.000 

0 

Tablo-H.17. Buğdaygiller ve Endüstri bitkileri İçin Kullanılacak Gübre Miktarları 

Ürün 

Azot 

(kg/da) 

Fosfor 

(kg/da) 

Potasyum 

(kg/da) 

Açıklamalar 

Pamuk 17 10 Azotun 1/3’ü ekimle, 1/3’ ü I. Suda, 1/3 ‘ ü II. Suda 

Buğday (Sulu) 17 12 Azotun yarısı ekimle, yarısı kardeşlenme başlangıcı 

Buğday(kuru) 11 10 Azotun yarısı ekimle, yarısı kardeşlenme başlangıcı 

Arpa (kuru) 11 10 Azotun yarısı ekimle, yarısı kardeşlenme başlangıcı 

II. ürün Mısır 19 8 Azotun yarısı ekimle, yarısı bitkiler diz boyu olduğunda 

II. Ürün soya 3 6 Azot ve fosforun tamamı Ekimle, 4,4 kg7da Ca, 2,6 kg/da Mg 

Susam 10 9 Tamamı ekimden önce 

Tablo-H.18. İlimizde 2004 Yılında Tüketilen Gübre Miktarı 

İlimizde Kullanılan Gübre çeşitleri Gübre Miktarları Gübrenin Bitki Çeşitleri 

Amonyum Sülfat %21 5200 

Elimizde bulunan kayıtlardan gübre 

Amonyum Nitrat %26 35550 

tüketimi ile ilgilidir. Ekilen ürün 

Amonyum Nitrat %33 37870 

cinslerine göre dekara farklı miktarlarda 

Üre %46 23605 

gübre kullanıldığı bu konuyla ilgili net 

Triple Super Fosfat % 42–44 4502 

bir rakam vermemiz güçtür. 

DAP 18–46–0 17690 

Kompoze 20.20.0 39335 

Kompoze 20.20.0+Zn 18040 

Kompoze 15.15.15 167 

KAYNAKLAR : 


2- Tarım İl Müdürlüğü–2005 

3- İl Çevre ve İl Müdürlüğü Çalışmaları–2005 

138



(I). MADENCİLİK 

I.1.Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Taş Ocakları Nizamnamesine 

Tabi Olan Doğal Malzemeler 

I.1.1. Sanayi Madenleri 

İlimiz sınırları dâhilinde sanayi madeni olarak tespit edilmiş çimento hammaddesi 

olarak kullanılan ponza, marn ve kalker bulunmaktadır. Bunlardan kalker ve marn İlimiz 

Merkez Bozova yolu üzerinde bulunan Çimento Fabrikasının civarında, pomza ise İlimiz 

Siverek İlçesi Karacadağ mevkiinde çıkarılmaktadır. İlimizdek kalker, marn ve pomza yol 

yapımında ve çimento fabrikalarında kullanılmaktadırlar. 

I.1.2.Metalik Madenler 

İl sınırları içerisinde tespit edilmiş metalik maden yatakları bulunmamaktadır. 

I.1.3.Enerji Madenleri 

Konu ile ilgili bilgi bölüm J.1.5. verilmiştir. 

I.1.4.Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler 

İlimiz sınırları dâhilinde Taş Ocakları Nizamnamesine tabi kum ve taş ocaklarının 

isimleri, yerleri, yıllık kapasiteleri ve ruhsat tarihleri Tablo-I.1. ve Tablo-I.2’de verilmiştir. 

I.2.Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri 

İlimizde bulunan ruhsatlı maden alanları Tablo-2’de verilmiştir. Maden Kanunu ve 

Taş Ocakları Nizamnamesi kapsamında il genelinde işletilen ruhsatlı sahaların çevresel 

özellikleri genelikle araziler Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan taşlık tepelik 

tapulama harici arazilerdir. Jeolıjik yapı itibari Fırat formasyonunda meydana gelmiş olup 

eosen kireç taşında oluşmaktadır. Hidrojeolojik olarak yörenin ikliminin yazları sıcak ve 

kurak, kışları ise ılık ve yağışlı olmasından dolayı, yeraltı su seviyesi kış ve bahar 

aylarında yükselir yazları ise düşer. Toprak özellikleri ve kullanma durumu, tarım alanları 

ile ilgili Bölüm E.1, E.3.1.1. ve E.3.2’ de açıklanmıştır. Orman alanları, devletin yetki 

organlarının hüküm ve tasarrufu altında bulunan araziler ile ilgili F.1. ,F1.1.1. ve F.1.1.2. 

açıklanmıştır. Bu sahaların çevresel özellikleri hakkında bilgi alınamamıştır. 

I.3.Cevher Zenginleştirme 

İlimizde Maden Kanununa tabi madenler ile Taş Ocakları Nizamnamesine tabi 

doğal malzemelerin çıkarılmasını müteakiben herhangi bir cevher zenginleştirme faaliyeti 

yapılmamaktadır. Çıkarılan madenler (pomza) kamyonlarla kullanıcılara (Çimento 

Fabrikaları) nakledilmektedir. Tabi malzemeler de konkasörlerde değişik ebatlarda kırılıp 

elenmekte ve stoklanmaktadır. Bu malzemeler daha sonra piyasaya arz edilmektedir. 

139



Tablo-I.1. İlimizde Bulunan Ruhsatlı Maden Alanları 

İlçe ERŞİM NO Maden Grb. Ruh. safhası Ruhsat Sahibi 

BİRECİK 3058634 IV. GRUP Arama İBRAHİM FEVZİ KARADENİZ 

BİRECİK 3062255 II. GRUP Arama Ö. Faruk BULUTOĞLU 

BİRECİK 2522582 MERMER Arama SABAHATTİN TÖLÜK 

BOZOVA 1161032 I-B GRUBU İşletme TÜRKERLERİNŞ.TURZ. MAD. TİC.SAN.A.Ş. 

BOZOVA 1153603 II. GURUP İşletme TÜRKERLERİNŞ.TURZ. MAD. TİC. VE SAN.A.Ş. 

MERKEZ 1159648 I-B GRUBU İşletme TÜRKERLERİNŞ.TURZ. MAD. TİC. VE SAN.A.Ş. 

MERKEZ 1161027 I-B GRUBU İşletme TÜRKERLERİNŞ.TURZ. MAD. TİC. VE SAN.A.Ş. 

HALFETİ 2467937 MERMER Arama ATILGAN İNŞ. TAAH.MER.MAD.SAN.TİC.A.Ş. 

HALFETİ 2467949 MERMER Arama ATILGAN İNŞ.TAAH.MER.MAD.SAN.TİC.A.Ş. 

HALFETİ 2516633 MERMER Arama ADATEPE İNŞ.MÜH. TİC.LTD.ŞTİ. 

HARRAN 58741 MERMER Arama MEHMET YAŞAR KÖMÜRCÜOĞLU 

HARRAN 58714 MERMER Arama MEHMET YAŞAR KÖMÜRCÜOĞLU 

MERKEZ 2383885 MERMER Ön İşlet FEDERAL MER. MAD. ELK. TAAH. TİC SAN LTD. ŞTİ. 

MERKEZ 2383896 MERMER Ön İşlet FEDERAL MER. MAD. ELK. TAAH. TİC SAN LTD. ŞTİ. 

MERKEZ 2342068 MERMER Ön İşlet ÜNALLAR MER. MAD. ELK. TAAH. TİC SAN LTD. ŞTİ. 

SİVEREK 2352935 MERMER Ön İşlet M. Murat ÖZKAYNAk 

SİVEREK 2352935 MERMER Ön İşlet M. Murat ÖZKAYNAk 

MERKEZ 2576375 MERMER Arama Esin OZGAN 

MERKEZ 2541259 MERMER Arama Selim BÖKÜLMEZOĞLU 

MERKEZ 2452149 MERMER İşletme BER – ONER MAD. SAN. VE TİC. A.Ş. 

MERKEZ 3058025 II. GRUP Arama İBRAHİM HALİL ŞAKAK 

MERKEZ 3073972 II. GRUP Arama İBRAHİM HALİL TOPRAK 

SİVEREK 3079441 II. GRUP Arama AĞA-BERK İNŞ.ÜRETİM PAZ. SAN. VE TİC. LTD.ŞTİ. 

MERKEZ 3073971 II. GRUP Arama Selma TORAK 

MERKEZ 3064542 II. GRUP Arama Mehmet Emin BUCAK 

MERKEZ 3068849 II. GRUP Arama Fadıl KILIÇ 

MERKEZ 3062207 II. GRUP Arama Hidayet ÖZSARI 

MERKEZ 307556 II. GRUP Arama Ebubekir ERDİNÇ 

SİVEREK 3079955 II. GRUP Arama Ömer KAYA 

MERKEZ 3081619 II. GRUP Arama Abdurrahman KAYA 

MERKEZ 3063952 II. GRUP Arama MEHMET DOĞAN 

MERKEZ 3058355 II. GRUP Arama MEHMET DOĞAN 

MERKEZ 3065009 II. GRUP İşletme MEHMET DOĞAN 

MERKEZ 3058367 II. GRUP Arama Abdulhamid ÇELİK 

MERKEZ 3059544 II. GRUP Arama Abdulhamid ÇELİK 

MERKEZ 3050370 II. GRUP İşletme SIRAAT İNŞ. TAAH. TİC. LTD. ŞTİ. 

MERKEZ 11598051 1-B. GRUP İşletme SANLIURFA ÇİMENTO SAN. T.A.Ş. 

MERKEZ 2282 542 Bazalt İşletme BUCAKLAR İNŞ. SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ. 

MERKEZ 3065226 II. GRUP Arama ŞURTKS TEKS GIDA İNŞ. İHR. SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ. 

MERKEZ 3058369 II. GRUP Arama ÖM-MEÇ İNŞ.TUR. TEKS. PET. İTH. VEW İHR. SAN. TİC. 

MERKEZ 3052737 II. GRUP Arama ÖM-MEÇ İNŞ.TUR. TEKS. PET. İTH. VEW İHR. SAN. TİC. 

MERKEZ 3058368 II. GRUP Arama DOĞAN İNŞ. İTH. İHR. TURZ. SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ. 

MERKEZ 2620049 II. GRUP Arama BUCAKLAR İNŞ. SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ. 

MERKEZ 3058067 II. GRUP Arama İSMAİL GÜLEL 

MERKEZ 23063148 II. GRUP Arama BUCAKLAR İNŞ. SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ. 

MERKEZ 2620059 II. GRUP Arama BELSAN İMAR İNŞ. SAN. VE TİC. A.Ş. 

MERKEZ 3081618 II. GRUP Arama Şükrü BOZKAYA 

MERKEZ 3072111 II. GRUP Arama Feride ASLAN 

MERKEZ 3080018 II. GRUP İşletme ŞAKAK İNŞ.TİC.VE SAN. LTD.ŞTİ. 

MERKEZ 3080015 II. GRUP İşletme ŞAKAK İNŞ.TİC.VE SAN. LTD.ŞTİ. 

MERKEZ 3052740 II. GRUP Arama MEHMET YETİM 

MERKEZ 3079338 II. GRUP İşletme ŞAKAK İNŞ.TİC.VE SAN. LTD.ŞTİ. 

MERKEZ 1159544 II. GRUP İşletme ŞAKAK İNŞ.TİC.VE SAN. LTD.ŞTİ. 

MERKEZ 3072112 II. GRUP Arama Bekir ASLAN 

V.ŞEHİR 3063182 II. GRUP Arama VOLCANİC STONE MADEN İŞLEME SAN. TİC. LTD. ŞTİ. 

V.ŞEHİR 3063181 II. GRUP Arama VOLCANİC STONE MADEN İŞLEME SAN. TİC. LTD. ŞTİ. 

V.ŞEHİR 3069130 II. GRUP Arama İPEKYOL İNŞ. HARF. BETON SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ. 

V.ŞEHİR 3060953 II. GRUP İşletme İPEKYOL İNŞ. HARF. BETON SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ. 

V.ŞEHİR 2463567 II. GRUP İşletme İNTAŞ İNŞ. MAD. MAK. İMALAT SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ. 

140



Tablo-I.2. Şanlıurfa İline Ait Hammadde İzin Listesi 

S.NO YERLERİ RUHSAT SAHİBİ RUHSAT SAFHASI Erişim 

No 

MADEN 

GRUBU 

1 Birecik Karayolları 9.Böl.Müdürlüğü Üretim İzni Düzenlendi 3064075 II. Grup 

2 Birecik Karayolları 9.Böl.Müdürlüğü Üretim İzni Düzenlendi 3059588 II. Grup 

3 Birecik Çiçek Alan Köyü DSİ XX Bölge Müdürlüğü Üretim İzni Düzenlendi 3070904 II. Grup 

4 Birecik Meteler Köyü Ş.urfa Belediye Başkanlığı Üretim İzni Düzenlendi 3050702 1-A Grubu 

5 Birecik Karayolları 9.Böl.Müdürlüğü Üretim İzni Düzenlendi 3076965 1-A Grubu 

6 Birecik Kocaali Köyü Karayolları 9.Böl.Müdürlüğü Üretim İzni Düzenlendi 3059586 II. Grup 

7 Bozova Kırmızıpınar Köyü Karayolları 9.Böl.Müdürlüğü Üretim İzni Düzenlendi 3077841 II. Grup 

8 Hilvan Aşağıkülünçe Köyü DLH 8. Böl. Müdürlüğü Üretim İzni Düzenlendi 3065333 II. Grup 

9 Merkez Akçamescit Köyü Köy Hiz Şanlıurfa İl Müd. Üretim İzni Düzenlendi 3062283 II. Grup 

10 Merkez Terzi Köyü Karayolları 9.Böl.Müdürlüğü Üretim İzni Düzenlendi 3070632 II. Grup 

11 Merkez Uğurlu Köyü Karayolları 9.Böl.Müdürlüğü Üretim İzni Düzenlendi 3070629 1-A Grubu 

12 Merkez Küçükler Köyü Karayolları 9.Böl.Müdürlüğü Üretim İzni Düzenlendi 3060828 II. Grup 

13 Merkez Köseören Köyü Karayolları 9.Böl.Müdürlüğü Üretim İzni Düzenlendi 3070626 II. Grup 

14 Merkez Kapaklı Köyü Karayolları 9.Böl.Müdürlüğü Üretim İzni Düzenlendi 3077842 II. Grup 

15 Merkez Koçak Köyü Karayolları 9.Böl.Müdürlüğü Üretim İzni Düzenlendi 3074643 II. Grup 

16 Merkez Akçamescit Köyü Karayolları 9.Böl.Müdürlüğü Üretim İzni Düzenlendi 3067086 II. Grup 

17 Merkez Dağyanı Köyü Karayolları 9.Böl.Müdürlüğü Üretim İzni Düzenlendi 3070631 II. Grup 

18 Merkez Kösecik Köyü Karayolları 9.Böl.Müdürlüğü Üretim İzni Düzenlendi 3070634 II. Grup 

19 MerkezYukarıcinpolat Köyü Karayolları 9.Böl.Müdürlüğü Üretim İzni Düzenlendi 3070628 II. Grup 

20 Siverek Gerçek Köyü Karayolları 9.Böl.Müdürlüğü Üretim İzni Düzenlendi 3077845 II. Grup 

21 Suruç Karataş Köyü Karayolları 9.Böl.Müdürlüğü Üretim İzni Düzenlendi 3059580 II. Grup 

22 Viranşehir Çobanboğazı Köyü Karayolları 9.Böl.Müdürlüğü Üretim İzni Düzenlendi 3077844 II. Grup 

23 Viranşehir Çobanboğazı Köyü Karayolları 9.Böl.Müdürlüğü Üretim İzni Düzenlendi 3076594 II. Grup 

24 Viranşehir Kırboğa Köyü Karayolları 9.Böl.Müdürlüğü Üretim İzni Düzenlendi 3076593 II. Grup 

25 Viranşehir Şanhinli Köyü Karayolları 9.Böl.Müdürlüğü Üretim İzni Düzenlendi 3070633 II. Grup 

26 Viranşehir Kırlık Köyü Karayolları 9.Böl.Müdürlüğü Üretim İzni Düzenlendi 3074418 II. Grup 

27 Viranşehir Merkez Karayolları 9.Böl.Müdürlüğü Üretim İzni Düzenlendi 3077843 II. Grup 

I.4.Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkisi 

Üretim sırasında hafriyat yapılmaktadır. Hafriyat bazı durumlarda kazıcı ile 

yapılmakta bazı durumlarda da patlayıcı kullanılarak yapılmaktadır. Patlayıcı kullanma 

esnasında gerekli emniyet tedbirleri alınmaktadır. Maden alanlarında ve tabi malzemelerin 

çıkarıldığı alanlarda ağaç bulunmadığından ağaç kesimi yapılmamaktadır. 

I.5.Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan 

Rehabilitasyon Çalışmaları: 

İlimiz sınırları dahilinde ekonomik ömürlerini tamamlayan Maden Kanunu ve 

Taşocakları Nizamnamesi kapsamındaki işletmeler için herhangi bir rehabilitasyon (Ziraat, 

ormancılık, rekreasyon gibi geri kazanım faaliyetleri) işlemi yapılmamıştır. 



2-İl Özel İdare Müdürlüğü Verileri–2005 


4- Maden İşleri Genel Müdürlüğü Verileri–2005 

141



J) ENERJİ 

J.1. Birincil Enerji Kaynakları 

J.1.1. Taş Kömürü 

İlimiz sınırları dahilinde tespit edilen kömür rezervi bulunmamaktadır. İlimizde 

tüketilen kömürün tamamı İl Müdürlüğümüzden Kömür Satış İzin Belgesi almış olan 

Oduncular Sitesi esnafı tarafından özelikle ithal kömürü İskenderun limanında yerli kömür 

ise bütün bölgelerden getirilmektedir. Şanlıurfa’da kullanılan kömürlerin cins ve miktarları 

ile hangi amaçla kullanıldığına dair bilgiler bölüm c’de vrilmiş olup konu ile ilgili veriler 

J.1.2. Linyit 

İlimiz sınırlarında Linyit kaynağı bulunmamaktadır. 

J.1.3. Asfaltit 

İlimiz sınırlarında Asfatit kaynağı bulunmamaktadır. 

J.1.4. Bitümlü Şist 

İlimiz sınırlarında Bitümlü Şist kaynağı bulunmamaktadır. 

J.1.5. Ham Petrol 

Şanlıurfa İli sınırları içinde, Türkiye Petrolleri A.O.nın Bozova, Çaylarbaşı, Doğu 

Beşikli, N.V.Turkse Perenco şirketinin Piyanko ve TPAO ile N.V.Turkse Perenco 

ortaklığının Yalankoz ham petrol sahaları yer almaktadır. 31.12.2005 tarihi itibariyle 5 

sahanın toplam kalan üretilebilir rezervi 3 744 135 varildir. (552 589 m.ton) İlimizdeki 

sahalardan 2005 yılı içinde toplam 279 538 varil (40 783 m.ton) ham petrol üretimi 

yapılmıştır. Konu ile ilgili tablolar Bölüm-B.1.7’de verilmiştir. 

İl sınırları içinde herhangi bir rafineri bulunmamaktadır. Üretilen ham petrol kara 

yolu üzerinde tankerleri vasıtası ile ana toplama istasyonlarına taşınmaktadır. 

Petrol üretim faaliyetlerinin çevre üzerindeki etkileri üretim faaliyetleri sırasında, 

yüzeye petrolle birlikte gelen üretim suyunun (atık su) tahliyesi ile ortaya çıkmaktadır. 

Bu su taşıdığı fiziksel ve kimyasal özelikleri nedeniyle en önemli kirletici kaynak 

olarak karşımıza çıkmatadır. Üretilen petrol ve su genelde aynı sahada kurulan 

istasyonlarda işlem görerek ayrıştırılmaktadır. Bu istasyonlarda ve kuyularla istasyonlar 

arasındaki tali taşıma hatları da çevre açısından önem taşımaktadır. 

Şanlıurfa ilindeki üretim faaliyetleri sonucu petrol ile birlikte üretilen ve daha sonra 

petrolden ayrıştırılan üretim suyunun tahliyesi Petrol İşleri Genel Müdürlüğü tarafından 

“Karada Petrol Sondajları ve Üretim Faaliyetlerinden Kaynaklanan Kirliliğin 

Kontrolü ” ilgili tamimdeki yer altına enjeksiyon yöntemi şeklinde yapılmaktadır. Bu 

142



tamim çerçevesinde üretim suyunun tahliyesi, şirketlerce verilen programların Petrol İşleri 

Genel Müdürlüğü anayı sonucunda gerçekleştirilmektedir. Bu amaçla İl snırları dahilindeki 

ham petrol üretim faaliyetlerinin gerçekleştiği Bozova, Çaylarbaşı, Doğu Beşikli, 

N.V.Turkse Perenco şirketinin Piyanko ve TPAO ile N.V.Turkse Perenco ortaklığının 

Yalankoz ham petrol sahalarındaki petrolden ayrıştırılan üretim suyu ( Atık Su ) Petrol 

İşleri Genel Müdürlüğünden alınan izinler doğrultusunda Piyanko – 1, Bozova – 4, D. 

Beşikli – 1, 6 ve 8 nolu kuyulara enjekte edilmek suretiyle bertaraf edilmektedir. 

J.1.6. Doğalgaz Enerjisi 

İl sınırlarımız içinde doğalgazın kullanımı ile ilgili Adıyaman-Diyarbakır 

Doğalgaz Boru Hattının ÇED Olumlu Kararı alınmış ve boruları döşenmesine başlanmıştır. 

J.1.7. Nükleer Kaynaklar 

İl sınırları içerisinde tespit edilmiş uranyum ve toryum rezervi bulunmamaktadır. 

J.1.8. Orman 

İl sınırları içerisindeki Orman varlığı (P) ve (F) bölümlerinde ayrıntılı anlatılmıştır 

J.1.9. Hidrolik 

Konu ile ilgili bilgiye ulaşılmamıştır. 

J.1.10. Jeotermal 

Konu ile ilgili bilgi D.1.2 bölümlerinde ayrıntılı olarak anlatılmıştır. 

J.1.11. Güneş 

Tükenme niteliğine sahip ve giderek pahalılaşan konvansiyonel enerji kaynakları 

(petrol, kömür, odun, doğalgaz, vb.) yerine alternatif enerji kaynakları arasında yer alan 

güneş enerjisi; iletim, dağıtım gibi sorunları olmaması, çevre kirliliği oluşturmaması 

nedeniyle diğer enerji kaynaklarına göre üstünlük taşımaktadır. 

Güneş enerjisinden faydalanmak için geliştirilen sistemleri üç ana başlıkta 

toplayabiliriz. 

a) Termal Güneş Santralleri 

b) Güneş Kolektörleri 

c) Güneş Pilleri 

Bölgemizin iklim özelliği nedeniyle her mevsim güneşi görmek mümkün 

olduğundan(yıllık güneşleme süresi 3000 saat) güneş enerjisinden faydalanmak için tabii 

şartların var olduğunu göstermektedir. 

Şanlıurfa’da güneş enerjisi, pasif güneş enerjisi sistemleri ile konut ve işyerlerinde 

en çok su ısıtmada kullanılmaktadır. İlde bulunan işyeri ve konutların % 95’inde güneş 

enerjisinden faydalanılmaktadır. Termal güneş santralleri ve güneş pilleri gibi sistemlerle 

143



ilgili henüz bir proje bulunmamaktadır. Günlük güneşleme sürelerinin aylık ortalaması 

Bölüm B’deki Tablo-B.1’de, ışınım şiddeti ise Bölüm B’deki Tablo-B.2’de verilmiştir. 

J.1.12. Rüzgâr 

Güneşin yeryüzünü ve atmosferi farklı derecede ısıtmasından rüzgâr adı verilen 

hava akımları meydana gelir. Rüzgâr enerjisinden faydalanmak için rüzgâr hızının 3 m/sn 

‘den fazla olması gerekmektedir. İlimizin 1991–2001 tarihleri arasındaki ortalama rüzgar 

hızı ortalaması 1,5 m/sn’dir. Bu da ilimizin rüzgâr enerjisinden yararlanması için gerekli 

olan potansiyele sahip olmadığını göstermektedir. İlimizin rüzgâr hızı aylık ortalaması 

Bölüm C’deki Tablo-C.1’de verilmiştir. 

J.1.13. Biyokütle 

İlimizde biyokütle enerjisinin üretilmesi ile ilgili herhangi bir proje 

bulunmamaktadır. 

J.2. İkincil Enerji Kaynakları 

J.2.1. Termik Enerji 

İl sınırları içerisinde kurulu bulunan termik enerji santrali bulunmamaktadır. 

J.2.2. Hidrolik Enerji 

İlimiz sınırları dâhilinde 4 adet hidroelektrik santrali bulunmaktadır. Bu 

hidroelektrik santralleri; Fırat Nehri üzerinde Bozova ilçesi sınırları içerisinde kurulan 

Atatürk Barajı, Şanlıurfa sulama tünelleri çıkışındaki hidroelektrik santrali. Fırat Nehri 

üzerinde Birecik ilçesi sınırları içerisinde kurulan Birecik Barajı ve Karkamış Atatürk 

Barajının yıllık enerji üretimi, sulamadan önce 8.9x10 k.Wh/yıl, sulamadan sonra ise 

8.1x10 9 k.Wh/yıl’dir. Bu barajlardan sadece Atatürk barajı ile ilgili bilgiler aşağıda 

verilmiştir. 

Atatürk Barajı ve Hidroelektrik Santralı hakkında teknik bilgiler Bölüm-D’de 

verilmiştir. 

J.2.3. Nükleer Enerji 

İlimizde tespit edilen radyoaktif Enerji kaynağı bulunmamaktadır. 

J.2.4. Yenilebilir Elektrik Enerjisi Üretimi 

İlimizde rüzgâr, jeotermal, güneş ve biyokütle enerjisinin üretilmesi ile ilgili 

herhangi bir proje bulunmamaktadır. 

J.3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Dağılımı: 

İldeki enerji tüketiminin sektörler bazındaki dağılımı Tablo-J.1.’te verilmiştir. 

144



Tablo-J.1: 2005 Yılında İlimizde Kullanılan Enerjinin Sek törel Dağılımı ve Miktarı 

SEKTÖRLER 

KÖMÜR 

(TON) 

KULLANILAN ENERJİNİN CİNSİ VE MİKTARI 

PETROL DOĞALGAZ ELEKTRİK 

ÜRNLERİ (M3) (Kwh) 

(TON) 

Mesken 444,416,501 

Ticaret 109,272,823 

Sanayi 265,397,712 

Resmi Daire, Kit, 

43,337,858 

Belediye 

Diğer Tarımsal sulama 230,857,119 

İçme suyu 449,894,654 

Hayır kurumu 

Şantiye 

TOPLAM 1,543,176,667 

ODUN 

(TON) 

J.4. Enerji Tasarrufu İle İlgili Çalışmalar: 

Enerji tasarrufu ile ilgili olarak güneş enerjisinden daha fazla yararlanmak için 

ülke genelinde uygulanan yaz saati uygulaması ilimizde de uygulanmaktadır. 



2-DSİ XV. Bölge Müdürlüğü Verileri–2005 

3-TEDAŞ Müessese Müdürlüğü Verileri–2005 


5-Maden İşleri Genel Müdürlüğü Verileri–2005 

145



(K), SANAYİ VE TEKNOLOJİ 

K.1. İl Sanayinin Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler 

Şanlıurfa İlinde Cumhuriyetin ilk kuruluş yıllarında dokumacılık, keçecilik 

kürkçülük, dericilik, sarrafçılık, bakırcılık, kazazlık gibi küçük el sanatları ile iştigal eden 

esnaflık daha yaygındı. Bu yıllarda hiçbir sanayi kuruluşu yoktu. Balıklı gölün suyunun 

şehir merkezinden geçtiği güzergâhlarda sayılı 4–5 civarında un değirmenleri vardı. 

08.06.1992 tarih ve 92/3095 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Şanlıurfa İlinin 

Birinci derecede öncelikli İller listesine alınması, Organize Sanayi Bölgesinin kurularak 

1992 yılında, sanayi yatırımlarına başlanılması. Ayrıca 1995 yılında Şanlıurfa 

Tünellerinden Harran Ovasına suyun verilmesi ile sulu tarıma geçilmiş ve pamuk 

üretiminde büyük ölçüde artış sağlanmıştır. Bütün bu sayılan gelişmeler sonucunda 

halkımız arasında tarımsal ürünlerin değerlendirilmesi ve ayrıca tarımdan elde edilen 

gelirin sanayi sektörüne kanalize edilme fikrini geliştirmiş ve bunun sonucunda Şanlıurfa 

ilinde sanayi kuruluşu sayısında artış gözlenmiştir. 

1923 yılında ilimizde herhangi bir fabrika yok iken 2005 yılına gelindiğinde ilimiz 

merkez ilçe, diğer ilçeler ile Organize Sanayi Bölgesinde faaliyete geçen sanayi kuruluşu 

sayısı 345 olmuştur. 

Halkımızda tarım toplumundan sanayi toplumuna doğru hızlı bir yönelme 

başlamıştır. Şanlıurfa da sanayileşmede önemli bir mesafe kaydedilmiş ve ayrıca 

Şanlıurfalı da müteşebbis fikri oluşmuştur. Bir fabrikası olan sanayici ikinci bir fabrika 

daha planlamaktadır veya teşebbüs etmektedir. 

Sanayileşmenin istenilen düzeyde gerçekleşmesi için yatırımcılara özel teşvik 

tedbirlerinin uygulanması gerekmektedir. 

Şanlıurfa da Organize Sanayi Bölgesi yeraltı yapısı tamamlanmadan önce 

müteşebbisler Akçakale yolu etrafındaki tarımsal arazilerde sanayi kurulmasına yönelmiş 

ve hatta 20’ye yakın çırçır ve pamuk yağ fabrikası kurulmuştur. Organize Sanayi 

Bölgesinin faaliyete geçmesiyle müteşebbisler bu alana yönelmişlerdir. 

Sanayi ve Teknoloji olarak; (Şanlıurfa) 

1-Merkez, Suruç ve Siverek İlçelerinde Küçük Sanayi Sitesi Bulunmaktadır. 

2-Merkez İlçede Organize Sanayi Sitesi Bulunmaktadır. 

3-Küçük Sanayi Sitelerinin ve Organize Sanayi Bölgelerinin yer seçimleri Sanayi 

ve Ticaret Bakanlığı’nın koordinatörlüğünde 22 adet kamu kuruluşunun incelemesi 

sonucunda yapılmaktadır. 

4-Sanayileşmenin başlangıcında, sanayi kuruluşları şehir merkezi dışında ulaşımın 

kolay olduğu yerlerde, genel olarak şehirlerarası yolların kenarlarında kurulmuştur. 

K.2.Genel Anlamda Sanayi Gruplandırılması 

Sanayi Kuruluşlarının dağılıma ilişkin harita bulunamamıştır. 

146



K.3.Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı 

Sanayi Kuruluşlarının Dağılımı Ek-1’de verilmiştir. Şanlıurfa İlinde Kurulu 

bulunan sanayi kuruluşlarının sektörel dağılımı Tablo-K.1’de verilmiştir. 

K.4.Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İstihdam Durumu 

İlimizde bulunan sanayi kuruluşlarının isimleri, adresleri, üretim konuları, teorik 

kapasiteleri ve istihdam durumları Ek-1’de verilmiştir. 

K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı 

Şanlıurfa İlinde bulunan sanayi guruplarının hangi tip teknolojileri kullanıp 

kullanmadığı veya hangi teknolojilerin verimli olduğu ile ilgili bir bilgiye ulaşılamamıştır. 

Şanlıurfa İlinde 2005 yılında kullanılan enerjinin sek törel dağılımı Tablo-K.2’de 

verilmiştir. 

K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler 

K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği 

Endüstriyel Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği gereğince emisyon 

izin belgesi alması gereken tesisler ile ilgili çalışma başlatılmıştır. Bu çalışmalar sonucu 

emisyon izin belgesi alan tesisler listesi sektörsel bazda Tablo-C.26’da verilmiştir. 

Eski teknolojinin uygulandığı ve ekonomik ömrünü doldurmuş tesislerle ilgili 

herhangi bir veri bulunamamıştır. 

Yüksek kükürtlü ve düşük kaliteli yakıtların kullanımı yasaklanmış olup, bu 

yakıtların kullanımının engellenmesi ve kullanalar hakkında gerekli yasal işlemlerin 

yapılması için çalışmalar ve denetimler devam etmektedir. 

İlimizde Merkez Bozova yolu 13 km. de Şanlıurfa Çimento T.A.Ş.’ye ait Çimento 

Fabrikası bulunmaktadır. Bu işletmenin elektro filtresi bulunmaktadır. İşletme Emisyon 

İznine tabi olup Emisyon İzni İşlemleri devam etmektedir. 

İlimizde asbestin üretildiği ve işlendiği tesisler bulunmamaktadır. 

Maden izabe ve asit fabrikalarında yayılan SO2, NO, HF gazların insan sağlığına ve 

kültür bitkilerine etkisi ile ilgili bir çalışma mevcut değildir. 

İlimizde atıkların yakıldığı tesis bulunmamaktadır. İlimizde Emisyon izini almış 

tesis sayıları (2

sanliurfaicd2005.pdf 20744KB May 03 2011 12:00:00 AM

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles