Mevcut Binalara TS 825'e Uygun Kal›nl›kta Is› Yal›t›m ... - TTMD

Tavan alan› (AT) Taban alan› (At) D›fl duvarlar alan› (AD)Kirifl+kolon+perde beton alan›Tu¤laduvarlarPencereleralan› (Ap)501,94 m 2 488,1 m 2 681 m 2 485,83 m 2Bina yan yüzeyleri alan› =1166,83 m 2Bina d›fl yüzeyleri toplam alan› (Atop=AT+At+AD+Ap) = 2156.87 m 2Çizelge 2. Göz önüne al›nan mevcut bina için standartta istenen yüzey alanlar› [3].kullan›lmaktad›r. Fosil kaynakl› yak›tlaradayal› olan yakma teknolojileri d›fl›nda, ucuzve temiz olarak kullan›labilir enerjiye“yakmaks›z›n” dönüflümün yap›labildi¤ibir teknoloji henüz gelifltirilememifltir.Yenilenebilir kaynaklara dayal› kullan›labilirenerjinin ise artan talebi karfl›lamada halenyeterli oldu¤u söylenemez.Enerji birim bedellerindeki art›fl, küreseldüzeyde ekonomik dengesizliklerindo¤mas›na neden olmakta ve dolay›s›ylaçeflitli uluslararas› siyasal kar›fl›kl›klara yolaçmaktad›r. Enerjinin böylesine önemkazanmas› ülkelerin konu ile ilgili çeflitlipolitikalar gelifltirmesine yol açm›fl veözellikle geliflmifl ülkeleri yeni aray›fllarayöneltmifltir. Kullan›labilir enerji ile ilgiliyeni dönüflüm teknolojilerinin gelifltirilmesiüzerine yap›lan bilimsel çal›flmalar, iyi biralt yap› ve parasal kaynak gerektirdi¤i içinbu türden çal›flmalar geliflmifl ülkelerceyürütülmektedir. Bunun yan› s›ra; fosilkaynaklara dayal› kullan›labilir enerjininverimli kullan›lmas› ise, her bir ülkenin kendiyap›s›na uygun enerji politikalar›n›nyürütülmesi ile sa¤lanabilir. Bu amaçla çeflitliözendirme politikalar› gelifltirilmekte vetoplumu bilinçlendirme çal›flmalar›yap›lmaktad›r.Ülkemizdeki enerji kullan›m›nda, konutlarda%35, endüstride %36, ulafl›mda %21 fleklindebir da¤›l›m söz konusu olup, özkaynaklar›m›zdan elde edilen kullan›labilirenerjinin talebi karfl›lama oran›n›n 1988’de%38 iken 2005’te %25’e düflece¤i saptanm›flt›r[1]. Konutlarda kullan›lan enerjinin%80’inin ›s›tma amaçl› oldu¤u ve buenerjinin büyük ölçüde fosil kaynakl› yak›tlardansa¤land›¤› göz önüne al›n›rsa, havakirlili¤i oluflumunda konutlar›n etkisi aç›kolarak ortaya ç›kmaktad›r. Bu ba¤lamda;konutlarda ›s›tma amaçl› enerji kullan›m›n›azaltma yönünde yap›lacak düzenlemelerin,ekonomiye sa¤layaca¤› katk›n›n yan› s›rahava kirlili¤inin azalt›lmas›na da katk›sa¤layaca¤› aç›kt›r. Konutlarda enerji verimlili¤ibüyük ölçüde ›s› yal›t›m önlemleri ve›s›tma sistemlerinin iyilefltirilmesi üzerineal›nacak önlemler ile sa¤lanabilir. Konutlarda›s› yal›t›m›n›n sa¤lanmas› konusundaülkemizde at›lan ilk önemli ad›m; 14 Haziran2000 tarihinde yürürlü¤e giren ve Mart 1989tarihli eski TS 825’in yeni bir düzenlemesiolan yeni “TS 825-Binalarda Is› Yal›t›mKurallar›” standard›d›r [2]. Yeni TS 825 ile;binalar›n proje aflamas›nda birim kullan›malanlar› bafl›na kullanabilecekleri ›s›tmaamaçl› enerjinin s›n›rlanmas› ve buna uygunmimari tasar›m›n ve uygun kal›nl›kta ›s›yal›t›m›n›n yap›lmas› amaçlanm›flt›r. Ancak›s›tma amaçl› enerji kullan›m›n›n önemli birk›sm›n› oluflturan ve yeni TS 825 öncesiyap›lm›fl olan mevcut kullan›lmakta olanbinalarda tasarrufa yönelik enerji kullan›m›konusunda ülkemizde henüz herhangi biryasal düzenleme yap›lmam›fl olup, bu konudaönemli bir eksiklik oldu¤u aç›kt›r.Binalardaki ›s›tma amaçl› enerji kullan›m›naTS 825 ile getirilen s›n›rlar içerisindekal›nacak flekilde, mevcut kullan›lmakta olanbinalara d›fltan ›s› yal›t›m uygulamas›yap›larak önemli ölçüde ›s› ekonomisisa¤lamak olanakl›d›r. Bu amaçla; mevcutkullan›lmakta olan binalar›n yap› bileflenözellikleri ve bulundu¤u derece gün bölgesiözellikleri göz önüne al›narak, pencereleralan›n›n d›fl duvarlar alan›na olan oranlar›naba¤l› olacak flekilde yal›t›m kal›nl›klar›n›nbelirlenmesi gerekmektedir. Böylece binan›nmevcut mimari durumuna uygun ve TS 825ile getirilen koflullar› sa¤layacak kal›nl›kta›s› yal›t›m›n›n binaya d›fltan uygulanmas›olanakl› olur. Bu makale kapsam›nda; belirlibir tip bina projesi göz önüne al›narak, dörtayr› derece gün bölgesi için TS 825 ile verilens›n›rlar içerisinde kal›nacak flekilde, mevcutkullan›lmakta olan binalara d›fltan yap›lacak›s› yal›t›m kal›nl›¤›n›n, “pencereler alan› /d›fl duvarlar alan›” oran› ile olan iliflkisigrafik olarak belirlenmifltir.2. ‹lgili Yönetmelik ve StandartlarÜlkemizde 1972 y›l›ndan beri çeflitliyönetmelik ve standartlar yay›nlanarakyürürlü¤e girmifl ve böylece ülkeningenelinde enerji tasarrufunun sa¤lanmas›amaçlanm›flt›r. Bu yönetmelik ve standartlar›nöne ç›kan baz›lar› flunlard›r:• Is› Yal›t›m Yönetmeli¤i, ‹mar ve ‹skanBakanl›¤›, 30 Ekim 1981, 17499 say›l›Resmi Gazete• Mevcut binalarda ›s› yal›t›m› ile yak›ttasarrufu sa¤lanmas› ve hava kirlili¤ininazalt›lmas›na dair yönetmelik,Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl›¤›, 19Kas›m 1984.• TS 825-Binalarda ›s› yal›t›m kurallar›,Nisan 1985.• Baz› belediyelerin imar yönetmeliklerindede¤ifliklik yap›lmas› ve bu yönetmeliklereyeni maddeler eklenmesi hakk›ndayönetmelik, Bay›nd›rl›k ve ‹skan Bakanl›¤›,16 Ocak 1985.• TS 825-Binalarda ›s› yal›t›m kurallar›,Nisan 1998.• Binalarda ›s› yal›t›m› yönetmeli¤i,Bay›nd›rl›k ve ‹skan Bakanl›¤›, 8 May›s2000.Bu yönetmelikler d›fl›ndaki di¤er yönetmelikler,kendi aralar›nda uyum tafl›mad›¤›gibi birbirleri ile de çeliflmektedirler. Halenbinalardaki ›s› yal›t›m› konusunda geçerliolan son iki yönetmelik göz önüne al›nd›¤›ndabile baz› ana eksikliklerin oldu¤ugörülmektedir. Örne¤in; binalara ›s› yal›t›muygulamas›nda ve piyasada mevcut yap›malzemelerinin gereken nitelikleri tafl›y›ptafl›mad›¤› konusunda denetim mekanizmas›n›nnas›l çal›flaca¤› belirsizdir. Ayr›cayönetmeliklerde herhangi bir özendiricilikyer almad›¤› gibi, geliflmifl ülkelerde uygulanmaktaolan flekli ile binalarda enerji kullan›m›konusunda ileriye dönük belirlihedeflere yer verilmemifltir.TS 825’in amac›; binalar›n ›s›t›lmas›ndakullan›lan enerji miktarlar›n› s›n›rlamak,dolay›s›yla enerji tasarrufunu art›rmak veenerji gereksiniminin hesaplanmas› s›ras›ndakullan›lacak standart hesap yöntemini veçizelge de¤erlerini belirlemektir. Konut, büro,tiyatro, kongre ve konser salonu, e¤itimyap›s›, hastane, al›fl verifl merkezi gibi yeniinfla edilecek binalarda ve mevcut binalar›noturma alan›n›n en az %15’i oran›ndayap›lacak onar›mlarda, onar›lan bölümün›s›tma enerjisi gereksiniminin hesaplanmas›kurallar›n› ve izin verilebilecek en yüksek›s› kayb› de¤erlerini veren TS 825, pasifgünefl enerjisi sistemlerini içeren binalardakullan›lmaz. Standartta aç›klanan hesapyöntemi kararl› (daimi) durum için dengedenklemlerini kullanmakla birlikte, d›fl ortams›cakl›k de¤iflimleri ve günefl enerjisikazançlar›n›n dinamik etkilerini de göz önüne

Ly (m)0.160.140.120.100.010 20 30 40 50 60% A p / A Dfiekil 1. Ülkemizdeki 4 ayr› derece gün bölgesi için, mevcut bir binaya d›fltan uygulanacak ›s›yal›t›m malzemesi kal›nl›¤›n›n, binan›n pencereler alan›n›n binan›n d›fl duvarlar alan›naolan oran›na ba¤l› olarak de¤iflimiL y (m)= A x (A p/A D) 3 + B x (A p/A D) 2 + C x (A p/A D) + D1. Bölge2. Bölge3. Bölge4. BölgeDerece Gün Bölgesi A B C D1. Bölge 210 -7 -10 -5 410 -4 1,3410 -22. Bölge -310 -7 410 -5 -910 -4 3,5710 -23. Bölge 10 -7 -610 -7 510 -4 2,7310 -24. Bölge 210 -6 -910 -5 2,610 -3 1,9710 -2Çizelge 3. Göz önüne al›nan mevcut bina için Ap/A D oran›na ba¤l› olarak her birderece gün bölgesinde TS 825’e uygun L y (m) yal›t›m kal›nl›¤›n› veren 3.derecedenpolinom ifadeleralmaktad›r. TS 825 ayr›ca yap› bileflenleriiçerisindeki buhar geçifli ve yo¤uflma riskikonusunda da s›n›rlama getirmektedir.8 May›s 2000 tarihinde Bay›nd›rl›k ve ‹skanBakanl›¤› taraf›ndan yay›nlanan ve 14Haziran 2000 tarihinde yürürlü¤e girenBinalarda Is› Yal›t›m› Yönetmeli¤i isebüyük oranda TS 825’i kaynak göstermekteve TS 825’e göre yap›lacak olan ›s› yal›t›mprojesinin haz›rlanmas›nda yol göstericiolmak üzere çat›, duvar ve döfleme gibi yap›bileflenlerine uygulanacak ›s› yal›t›m›nailiflkin detay çizimlerini vermektedir.Yönetmelik ayr›ca, binalar için “›s› ihtiyac›kimlik belgesi” nin ›s› yal›t›m uygulamas›n›yapan makina mühendisi taraf›ndan doldurulmas›n›ve yetkili makam taraf›ndanonayland›ktan sonra bir kopyas›n›n da binagirifline as›lmas›n› zorunlu k›lmaktad›r.3. UygulamaBu makalede; TS 825’te verilen hesaplamaad›mlar› ve çizelge de¤erleri ile bilgisayarortam›nda hesap yapmak üzere ‹ZODERtaraf›ndan haz›rlanm›fl olan CD’de [3]verilmifl olan 5 katl› örnek bina mevcut birbina olarak göz önüne al›nm›flt›r. ÜzerindeTS 825’e uygunluk incelemesi yap›lan vemevcut oldu¤u varsay›lan binada yer alanyap› bileflenleri ve bu yap› bileflenlerinioluflturan yap› malzemelerinin gerekli fizikselözellikleri topluca Çizelge 1’de görülmektedir.Yap› malzemelerinin seçiminde yayg›nkullan›m özelli¤i belirleyici olmufltur. Is›yal›t›m malzemesi olarak göz önüne al›nanyüzeyi kanall› ekstrüde köpük, binalarasonradan yal›t›m uygulamas›nda dakullan›labilen en uygun malzeme olmas›nedeniyle seçilmifltir. Binan›n d›fl duvarlar›n›ntu¤ladan oluflan k›s›mlar› ile kirifl, kolon,perde beton gibi ›s› köprüsü oluflturan k›s›mlar›farkl› düzeyde ›s› kay›plar›na neden olmas›nedeniyle ayr› ayr› göz önüne al›nm›flt›r.TS 825’te bina için istenen çeflitli alan ölçüleriise topluca Çizelge 2’de verilmifltir. Buçal›flmada ele al›nan binan›n her bir derecegün bölgesinde “pencereler alan› + tu¤laduvarlar alan› de¤eri” 485,83 m 2 olarak sabitkalacak flekilde, pencereler alan de¤eri 145,83m 2 de¤erinden 395,83 m 2 de¤erine kadarart›r›l›rken, bu de¤iflime ba¤l› olarak tu¤laduvarlar alan› da 340 m 2 de¤erinden 90 m 2de¤erine kadar azalt›larak oluflturulan 14 ayr›kombinasyon için TS 825’e uygun olacakflekilde yal›t›m kal›nl›¤› hesab› yap›lm›flt›r.Farkl› A p/A D oranlar› için standarda uygunolarak yap›lan yal›t›m kal›nl›¤› hesaplar›n›n,dört ayr› derece gün bölgesi için tekrarland›¤›düflünülürse, toplam olarak 14x4=64 ayr›durum için TS 825’e uygun yal›t›m kal›nl›¤›araflt›rmas› yap›lm›fl ve elde edilen sonuçlarbir grafik haline getirilerek fiekil 1’desunulmufltur. Grafik iliflkilere en uygun olanüçüncü derece polinom cinsinden analitikifadeler ise topluca Çizelge 3’tegörülmektedir.4. Bulgular ve Tart›flmaGrafik iliflkiler göstermektedir ki; 1.derecegün bölgesinde TS 825’e uygun olacakflekilde mevcut binalara uygulanacak ›s›yal›t›m›nda, yal›t›m malzemesi kal›nl›¤›“pencereler alan› / d›fl duvarlar alan›”oran›na ba¤l› de¤ildir. Bu bölgede yer alanfarkl› mimari özellikteki bütün mevcutbinalara yaklafl›k 0,02 m kal›nl›¤›ndauygulanacak ›s› yal›t›m› ile binadaki ›s›tmaamaçl› enerji kullan›m›nda TS 825’euygunluk sa¤lanm›fl olacakt›r. Bu ba¤lamda;1.derece gün bölgesinde yer alan mevcutbinalara uygulanacak yal›t›m uygulamas›nda0,02 m kal›nl›ktan az olmamak koflulu ile,sadece yal›t›m ideal kal›nl›¤› hesab› gözönüne al›nmal›d›r. Di¤er bir deyiflle; bubölgede yer alan mevcut bir binadaki ›s›tmasisteminde kullan›lmakta olan yak›t için birim›s› bedeli, ›s›tma sisteminin iflletme koflullar›(y›ll›k ve günlük çal›flma süreleri), mevcutbinan›n kalan ömrü, banka faizi vb. gibiparametreler ile binada kullan›lacak olanekstrüde polistren köpük yal›t›m malzemesininbedeli (yaklafl›k 90 USD/m 3 ) gözönüne al›narak yal›t›m ideal kal›nl›¤›hesaplanmal› ve 0,02 m de¤eri ilek›yaslanmal›d›r.‹nceleme konusunda 2.derece gün bölgesiile ilgili olarak elde edilen bulgular; yal›t›mmalzemesi kal›nl›¤›n›n, “pencereler alan›/ d›fl duvarlar alan›” oran›na ba¤l› olarakçok az de¤iflti¤ini göstermektedir. fiekil 1’deyer alan 2.derece gün bölgesi de¤iflimgrafi¤inde de izlenebilece¤i gibi, “pencereleralan› / d›fl duvarlar alan›” oran›n›n%14’lük de¤erinde, TS 825’e göre 0,03 molmas› gereken yal›t›m malzemesi kal›nl›¤›,“pencereler alan› / d›fl duvarlar alan›”oran›n›n yaklafl›k %50 de¤er ald›¤› mevcutbinalarda 0,05 m de¤erinde olmal›d›r. Bude¤iflim iliflkilerinin di¤er bir flekilde ifadesiise; 2.derece gün bölgesinde bulunan mevcutbinalar›n Ap/AD oranlar›n›n yaklafl›k 3 katdaha artmas›na ra¤men, uygulanmas› gerekenyal›t›m kal›nl›¤› 1 kat daha bile artmamaktad›r.Bu durum 2.derece gün bölgesindeyer alan mevcut binalara sonradan uygulanacak›s› yal›t›m›nda, A p/A D oran›ndanba¤›ms›z olarak sabit bir yal›t›m kal›nl›¤›n›n(0,04 m gibi) seçilebilece¤ini göstermektedir.3.derece gün bölgesine iliflkin olarak eldeedilen inceleme sonucu, 2.derece gün bölgesiiçin elde edilen sonuca yak›n bir de¤erlendirmeyap›lmas›n› gerektirmektedir. Zira;fiekil 1’de verilmifl olan grafik iliflkilerdende görülece¤i gibi her iki bölgeye ait A p/A Doran› ve yal›t›m kal›nl›¤›nda ortaya ç›kande¤iflimlerin miktar› ayn›d›r. Her iki bölgeyeiliflkin olarak elde edilen sonuçlar aras›ndakiana farkl›l›k yal›t›m malzemesi kal›nl›¤›

konusundad›r. Buna göre; 3.derece gün bölgesinde yer alan mevcut binalarda uygulanacak ›s› yal›t›m malzemesinin kal›nl›¤› ortalama birde¤er olarak 0,05 m seçilebilir. Bu makale kapsam›nda yap›lan incelemede elde edilen en belirgin bulgular 4.derece gün bölgesine aittir.4.derece gün bölgesinin; ülkemizde ›s›tma sezonunda iklim koflullar›n›n en a¤›r geçti¤i bölge olmas› ve buna ba¤l› olarak da ›s›tmagereksiniminin her yerden çok daha fazla hissedildi¤i bölge olmas› dolay›s›yla, ›s›tma amaçl› enerjinin ekonomik kullan›m›na en fazla özengösterilmesi gereken bir bölge olarak göz önüne al›nmal›d›r. fiekil 1 ‘de 4.derece gün bölgesi için olan Ap/AD oran›na ba¤l› yal›t›mmalzemesi kal›nl›¤› de¤iflim grafi¤i de di¤er bölgelere göre daha farkl› bir karakter göstermektedir.Buna göre; bu bölgede yer alan mevcut binalara TS 825’e uygun ›s› yal›t›m› uygulamas›nda, yal›t›m kal›nl›¤› “pencereler alan› / d›flduvarlar alan›” oran›na önemli ölçüde ba¤l› olmaktad›r. Nitekim 4.derece gün bölgesinde bulunan mevcut binalar›n Ap/AD oranlar›n›nyaklafl›k 3 kat daha artmas› durumunda uygulanmas› gereken yal›t›m kal›nl›¤› en az 2,5 kat daha artmaktad›r. Binalara d›fltan uygulanan›s› yal›t›m›nda kal›nl›k de¤erinin, baz› konstrüktif k›s›tlamalar nedeniyle çok da fazla art›r›lamayacak olmas›, ›s› yal›t›m malzemesi kal›nl›¤›nabir s›n›r de¤erin çekilmesini zorunlu k›lmaktad›r. Örne¤in en az›ndan bu çal›flmadaki inceleme kapsam›nda ele al›nan bina ve özellikleriiçin, ülkemizdeki 4.derece gün bölgesindeki mevcut binalara TS 825’e uygun ›s› yal›t›m› uygulamas›nda, “pencereler alan› / d›fl duvarlaralan›” oran›n›n yaklafl›k %36’l›k de¤erine karfl›l›k gelen 0,08 m’den sonra yal›t›m kal›nl›¤›n› art›rmakla standarda uygunlu¤un sa¤lanmas›pratik bir sonuç vermeyecektir. Böylesi durumlarda yap›lmas› gereken; maksimum kal›nl›kta ›s› yal›t›m malzemesinin kullan›lmas›n›n yan›s›ra, yönetmelik ve standartlara TS 825’e uygun sonuç verecek flekilde mevcut binan›n mimari özelliklerinde de¤ifliklikler yap›lmas›n›zorunlu k›lacak hükümlerin yerlefltirilmesidir.5. SonuçlarBu çal›flmada yap›lan inceleme; ülkemizdeki konutlarda enerjinin verimli kullan›lmas›na yönelik olarak yap›lm›fl olan yasal düzenle-melerin,mevcut binalar› da kapsayacak flekilde daha da geniflletilmesinin yararl› olaca¤›n› göstermektedir. Ülkemizdeki mevcut derece gün bölgesidüzenlemesine göre, 4.derece gün bölgesi d›fl›ndaki derece gün bölgesine giren yerlerdeki mevcut binalara, binan›n “pencereler alan› /d›fl duvarlar alan›” oran›na bak›lmaks›z›n standart yal›t›m kal›nl›klar›n›n uygulanmas› zorunlu hale getirilmelidir. Standart yal›t›mkal›nl›klar›n›n belirlenmesinde; bina yap› bilenleri ve yap› malzemelerindeki çeflitlilik de göz önüne al›nacak flekilde yap›lacak istatistikçal›flmalara gereksinim vard›r.Bu çal›flmada göz önüne al›nan tipteki mevcut bir bina için; binan›n “pencereler alan› / d›fl duvarlar alan›” oran› ne olursa olsun, 1.derecegün bölgesinde yap›lacak d›fltan ›s› yal›t›m uygulamas›nda 0,02 m, 2.derece gün bölgesinde 0,04m ve 3.derece gün bölgesinde de 0,05mkal›nl›kta ›s› yal›t›m uygulamas›n›n yap›lmas›, mevcut binalar›n tamam›na yak›n›nda TS 825’in mevcut flekli ile uygulanmas› anlam›nagelecektir. 4.derece gün bölgesinde ise “pencereler alan› / d›fl duvarlar alan›” oran› %36 ‘ya kadar olan mevcut binalarda bu orana ba¤l›olarak belirlenecek olan kal›nl›kta ›s› yal›t›m›n›n uygulanmas› zorunlu k›l›nmal›d›r.Bu çal›flmada ülkemizdeki 4 ayr› derece gün bölgesiiçin elde edilen L y = f(A p/A D) grafikleri ayr›ca göstermektedir ki; ülkemizdeki mevcut derece gün bölgesi düzenlemesinde 3. ve 4. derecegün bölgeleri aras›ndaki iklim verileri farkl›l›¤› di¤er derece gün bölgeleri aras›ndaki iklim verileri farkl›l›¤›ndan çok daha fazla olmaktad›r.Bu sonuç; ülkemizde özellikle 3.ve 4. derece gün bölgeleri aras›nda en az›ndan bir tane daha yeni bir derece gün bölgesinin oluflturulmas›gerekti¤ini de göstermektedir.REFERANSLAR1. Da¤söz, A.K. ve Yüksel, H.M., Yap›larda Is› Yal›t›m›n›n Bireylere ve Ülkemiz Ekonomisine Katk›lar›, Enerji 2000 Ulusal Enerji Verimlili¤iKongresi Bildiriler Kitab›, 97-107, 26-28 Ocak 2000, Ankara.2. TS 825-Binalarda Is› Yal›t›m Kurallar›, Nisan 1998.3. ‹ZODER-Is›, Ses ve Su ‹zolasyoncular› Derne¤i, TS 825 Version 1.0 CD, 2000.Burhan Çuhadaro¤lu1961 Trabzon do¤umludur. ‹stanbul Teknik Üniversitesi Makina Fakültesi 1983 y›l› mezunudur. Karadeniz TeknikÜniversitesi’nden 1986 y›l›nda Yüksek Mühendis, 1991 y›l›nda Doktor unvan›n› alm›flt›r. 1998 y›l›nda Doçent olmufltur.Araflt›rmalar› “Say›sal Ak›flkanlar Dinami¤i”, “Hava Kirlili¤i” ve “Yap›da Is›tma Tesisat›” konular› üzerinde yo¤unlaflm›flt›r.Makina Mühendisleri Odas›, WUA-CFD ve Türk Tesisat Mühendisleri Derne¤i üyesidir. Meslek d›fl› ilgi alanlar›, do¤a, sporve felsefedir. Halen KTÜ Makina Mühendisli¤i Bölümü Termodinamik Anabilim Dal›’nda ö¤retim üyesi olarak görevyapmaktad›r. Evli ve iki çocuk babas›d›r.

Radyant Is›tman›n Genel Hatlar›Erol Turan; Mak. Müh.TTMD ÜyesiÖZETBu yaz›n›n amac›; radyant ›s›tman›n genelhatlar›yla tan›t›lmas›d›r. Yürürlüktekistandartlar›n an›lmas›, projelendirme yap›l›rkendikkate al›nmas› gereken yönlerile radyant ›s›tman›n baz› temel kurallar›n›nbelirlenmesidir. Böylece, ülkemizdekikullan›m›n yayg›nlaflt›r›larak yak›ttasarrufu ile ekonomiye yarar sa¤lanmas›ve konvansiyonel yöntemlerinsebep oldu¤u çevre kirlili¤inin azalt›lmas›d›r.Radiant Heating SystemsABSTRACTThe aim of this article is to give a generalknowledge about radiant heating systems.Normative references, basic principles willbe called. Large applications in theindustry will cause significant energysavings and reducing CO 2 and NO xemissions for a better environment.I. GiriflBu amaca yönelik olarak haz›rlanan metin,bilimsel gerçekler üzerine infla edilirken,detaylara girmeden, pratik olmay› hedeflemifltir.Ancak, inan›yoruz ki konu akademikolarak da irdelenmelidir. Bilindi¤i gibiendüstriyel binalar›n ›s›t›lmas›nda beklenenlerinbafl›nda, en az yat›r›m ve enerji ileen uygun çal›flma koflullar›n›n sa¤lanmas›gelmektedir. Konveksiyon – kondüksiyon(iletim – tafl›n›m) fizik kural›ndan yola ç›kangeleneksel ›s›tma sistemlerinin ( fiekil 1 ) bubeklentileri yerine getirmesindeki güçlükler,hemen hepimizin bilgisi ve deneyimi içindedir.Kazan, büyük baca, sirkülasyonpompalar›, s›cak hava apareyleri gibi cihazlarve izolasyonlu gidifl dönüfl su veya buharhatlar›, vanalar... Kuruluflu uzun süreli vepahal›, iflletim giderleri yüksek ve bak›m›fiekil 1. S›cak havafiekil 2. Radyantdertli. Bütün bunlara ra¤men ço¤unlukla dayetersiz. Alternatif sistem; ›fl›n›mla ›s›tma(radyasyon) kural›ndan yola ç›karakgelifltirilen (fiekil-2) radyant ›s›tmad›r.Ülkemizde 1990’lar›n hemen bafllar›ndan itibarenuygulanan, bat› ülkelerinde 1970petrol krizi sonras›nda h›zlanan ancak üretimive uygulamas› 1940’larda bafllayan radyant›s›tma, ›s› transferinin ›fl›n›mla yap›ld›¤››s›tma sistemidir. Güneflin bizi ve dünyam›z››s›tmas› da bir radyant ›s›tma yöntemidir.Ifl›n›mla ›s›tma fleklindeki fizik kural›teknolojik olarak birbirinden farkl› cihazlarlauygulanmaktad›r. Ayn› temel prensipten yolaç›kan farkl› teknolojik ürünler söz konusudur.II. Tan›mlar / Normlar‹ki ana grupta toplanan ürünlerin tan›mlar›n›almak projelendirmeye ve montaja yönelikbilgilerinden yararlanmak üzere AvrupaBirli¤i ülkelerinde uygulanan EN 13410’abaflvuraca¤›z.EN 13410 : Gaz yakan radyant ›s›t›c›lar›nendüstriyel kullan›mdaki havaland›rmagereksinimleri1. Kapsam : Bu bölüm, evsel olmayan(endüstriyel tesislerde kullan›lan) insan boyundandaha yüksek seviyeye, mekanlar›ntavan ve/veya duvar üstlerine monte edilen,gaz yak›p, ›fl›n›m ile ›s›tan cihazlar›n tiplerinive montaj kurallar›n› kapsar.2. An›lan normlar :EN 416-1: 1999 Tek brülörlü borulu radyantlar,EN 419-1: 1999 Konut d›fl› kullan›lanluminus (parlak) radyantlar3. Tan›mlar :3.1.1. Radyant ›s›t›c›: ‹nsan boyundanyüksek seviyeden, gaz yak›p bulundu¤u mekana›s› transferini ›fl›n›m ile yaparak, ›s›tancihazlard›r.3.1.2 Luminus (parlak) radyant ›s›t›c›:‹nsan boyundan yükse¤e as›larak, as›ld›¤›seviyenin alt›ndaki ortam›, gaz›n; seramikplaka, metal kafes veya benzeri bir malzemed›fl yüzeyinde veya d›fl yüzey yak›n›nda yan›-fl›yla veya atmosferik bir brülörle metalkafes veya benzeri malzemede yan›fl›yla ›s›-nacak ve ›fl›n›m ile ›s›tacak flekildetasarlanm›fl cihazlard›r (Resim-1).3.1.3 Tüplü (borulu) radyant ›s›t›c› :‹nsan boyundan yükse¤e as›larak, as›ld›¤›seviyenin alt›ndaki ortam›, içinden yanmaürünlerinin geçifliyle ›s›nan tüp veya tüplersayesinde ›fl›n›m ile ›s›tacak flekilde tasarlanm›flcihazlard›r. (Resim-2)3.1.4 Atmosferik brülör :Yanma havas›n›n, atmosferik bas›nçta girdi¤ibrülördür.3.2 A tipi cihazlar :Yanma ürünlerinin, bina d›fl›na at›lmas› için,bir baca veya emici ayg›ta ba¤lant›n›n amaçlanmad›¤›cihazlard›r.3.3 Havaland›rma türleri3.3.1 Termal (›s›l) Tahliye Yoluyla Havaland›rma:Yanma ürünlerinin ›s›l tafl›n›mla (termal konveksiyonla),binan›n çat› veya duvarlar›ndanbelirlenmifl aç›kl›klardan tahliyesidir.3.3.2 Mekanik (zorlanm›fl) TahliyeYoluyla Havaland›rma :Yanma ürünlerinin, binan›n duvar veyatavan›na yerlefltirilmifl bir veya daha çok fanile tahliyesidir.3.3.3 Do¤al Hava De¤iflimi YoluylaHavaland›rma :Yanma ürünlerinin, yeri belirlenmemiflaç›kl›klardan, bina içi ve d›fl› aras›ndaki s›-cakl›k ve bas›nç fark› yoluyla do¤al olaraktahliyesidir.4. Montaj ve ba¤lant›4.1. Mahal hacmi :Radyantlar›n monte edilece¤i mahal hacmi,proje gücünün her 1 kW için en az 10m 3 olmal›d›r.4.2. Yanma ürünlerinin tahliyesi4.2.1. GenelBütün radyant ›s›t›c›lar›n yanma ürünleri,

Resim 1. Luminus (parlak) radyant ›s›t›c›Resim 2. Tüplü (borulu) radyant ›s›t›c›yerlefltirildikleri tesis d›fl›na tahliye edilmelidir.A tipi cihazlarda, yanma ürünlerinintahliyesi en direkt yöntemle yap›l›r. Yanmaürünleri cihazdan ç›kar, tesis havas›yla kar›fl›rve binay› terk eder. Bu havaland›rma afla¤›-daki de¤iflik üç yöntemin herhangi biriyleyap›l›r.a- Termal (›s›l) tahliye yoluyla,b- Mekanik (zorlanm›fl) tahliye yoluyla,c- Do¤al hava de¤iflimi yoluyla.Afla¤›daki bölümler, üç havaland›rmayöntemiyle yap›lacak havaland›rmahesaplar›n›n detaylar›n› aç›klar.4.2.2. Termal (›s›l) tahliye yoluyla havaland›rma4.2.2.1. Yanma ürünleri ile kar›flm›fl olantesis havas›n›n tahliyesi, mümkün oldu¤uncamahyaya yak›n egzoz aç›kl›klar›ndan, radyantseviyesinin üzerinden yap›lmal›d›r.4.2.2.2. Egzoz aç›kl›klar›, rüzgardan etkilenmeyecekflekilde imal edilip, yerlefltirilmelidir.Ulusal veya uluslararas› kurallaregzoz aç›kl›klar›n›n yerini belirleyebilir.4.2.2.3. Kapay›c› veya k›s›c›lara, ancak,radyantlar›n emniyetle çal›flmas› otomatikolarak temin edilebiliyor ise izin verilebilir.Aksi takdirde; egzoz aç›kl›klar› kapat›lamazveya k›s›lamaz.4.2.2.4. Egzoz aç›kl›klar›n›n say› veyerlefltirme düzeni, radyant ›s›t›c›lar›nyerleflim düzenine ve tesisin geometrisineba¤l›d›r. Radyant ›s›t›c› ile egzoz aç›kl›¤›aras›ndaki yatay mesafe; duvardaki aç›kl›klarda;aç›kl›k merkezinin yerden yüksekli¤inin6 kat›n› çat›daki aç›kl›klarda; aç›kl›kmerkezinin yerden yüksekli¤inin 3 kat›n›aflamaz.4.2.2.5. Termal tahliye yoluyla, tesistekullan›lan her kW için 10m 3 /saat havatahliye edilmesi yeterlidir.4.2.2.6. Baflka amaçlar için gereken havaland›rmamiktar› var ise hesaba al›nmal›d›r.Hava aç›kl›¤› say›s› ve boyutu, büyük havaland›rmamiktar›na göre hesaplan›r.4.2.2.7. Hesaplama yöntemleri afla¤›dakigibidir ;A- Egzoz edilecek hava miktar›n›n hesaplanmas›:V top = Q NB . LBurada ;V top : Toplam egzoz edilecek hava miktar›(m 3 /saat)∑ Q NB : Tüm radyantlar›n toplam ›s›l gücü(kW)L : Belirlenen egzoz hava miktar›(10m 3 /saat) / kWTahliye havas› h›z› (m/saniye)4.44.03.63.22.82.42.01.61.20.80.45 10 15 20 25 30 35 40S›cakl›k fark› t (°C )Çizelge 1. Egzoz aç›kl›klar›nda tahliyehavas› h›z›h = 20 mh = 15 mh =10 mh = 5 mB- Egzoz aç›kl›¤›n›n serbest kesitinin hesab›afla¤›dad›r.A=Vv x 3600 x nBurada ;A : Egzoz aç›kl›¤›n›n serbest kesiti (m 2 )V : Toplam egzoz edilecek hava miktar›(m 3 /saat)v : Tahliye havas› h›z› (m/saniye)n : Egzoz hava aç›kl›¤› say›s›* Yar›k ve aral›klar›n sabit kesitleri egzozaç›kl›¤› olarak kullan›labilir.C- Egzoz aç›kl›¤›nda tahliye hava h›z› Çizelge1’den al›nabilir.Burada ;h : Egzoz aç›kl›¤› ve hava girifl aç›kl›¤›merkezleri aras› düfley mesafe (m)v : Tahliye h›z› (m/saniye)t : S›cakl›k fark› (t 2 – t 1 ) (°C)t 1 : En düflük d›fl hava s›cakl›¤› (°C)t 2 : Tesis içi s›cakl›¤› (°C)* Çizelge 1, dirsek ve içte engeli olmayanegzoz aç›kl›¤› ve devreleri için geçerlidir.4.2.3. Mekanik (zorlanm›fl) TahliyeYoluyla Havaland›rma :4.2.3.1. Tesis havas›na kar›flm›fl yanmaürünleri, fanlar kullan›larak, radyant ›s›t›c›-lar›n üst seviyesinden tahliye edilirler. Sadece,dik e¤rili fanlar kullan›l›r.4.2.3.2. Radyant ›s›t›c›lar›n çal›flmas›sadece, egzoz havas›n›n emilifli temin edildi¤indemümkün olmal›d›r.4.2.3.3. Egzoz aç›kl›klar›n›n say› ve yerlefltirmedüzeni, radyant ›s›t›c›lar›n yerleflimdüzenine ve tesisin geometrisine ba¤l›d›r.Radyant ›s›t›c› ile fan aras›ndaki yatay mesafeduvara monte edilen fanlarda ; fan merkezininyerden yüksekli¤inin 6 kat›n› çat›yamonte edilen fanlarda; fan merkezinin yerdenyüksekli¤inin 3 kat›n› aflamaz. Fanlar, ›s›t›-c›lar›n üst seviyesine, mümkün oldu¤uncamahyaya yak›n monte edilmelidir.4.2.3.4. Mekanik havaland›rma yoluyla,tesiste kullan›lan her 1 kW için 10m 3 /saathava tahliye edilmesi yeterlidir.4.2.3.5. Baflka amaçlar için gerekenhavaland›rma miktar› var ise hesaba al›nmal›d›r.Fan kapasitesi, büyük havaland›rma

Ek Havaland›rma Seçimi için Ak›fl Diyagram›Termal havaland›rmahavaland›rmaSeçinizDo¤al havaland›rmaMekanikTermal havaland›rma Do¤al havaland›rma Mekanik havaland›rmaBak›n›z 4.2.2. Bak›n›z 4.2.4. Bak›n›z 4.2.3.Egzoz hava miktar› hesaplar›Bak›n›z 4.2.2.7Baflka amaçlar için gerekenhavaland›rma ile k›yaslay›nBak›n›z 4.2.2.6de¤erine göre hesaplan›r.4.2.3.6. Hesaplama yöntemleri afla¤›dakigibidir ;A- Egzoz edilecek hava miktar›n›n hesaplanmas›:V top =Büyük de¤eri seçinGirifl ç›k›flaç›kl›klar›n› hesaplay›nBak›n›z 4.2.2.7 ve 4.3Q NB . LBurada ;V top : Toplam egzoz edilecek hava miktar›(m 3 /saat)Q NB: Tüm radyantlar›n toplam ›s›l gücü(kW )L : Belirlenen egzoz hava miktar›(10m 3 / saat) / kWB- Bir veya çok fan ile, en az, A bölümündehesaplanm›fl V de¤eri kadar kapasite sa¤lanmal›d›r.4.2.4. Do¤al Hava De¤iflimi YoluylaHavaland›rmaYanma ürünlerinin, yeterli do¤al havade¤iflimi ile tesis d›fl›na at›lmas› sa¤lan›yorise, radyant ›s›t›c›lar, herhangi bir egzozsistemi olmaks›z›n kullan›labilirler. Afla¤›dabelirtilen hallerde termal veya mekanikhavaland›rma tedbiri gerekmez.;Egzoz hava miktar› hesaplar›Bak›n›z 4.2.3.6Baflka amaçlar için gerekenhavaland›rma ile k›yaslay›nBak›n›z 4.2.3.5Büyük de¤eri seçinGirifl ç›k›flaç›kl›klar›n› hesaplay›nBak›n›z 4.2.3.6 ve 4.3* Do¤al havaland›rma miktar› 1.5 hacim/saat’ten büyük ise,* Kurulu güç 5w/m 3 ten büyük de¤il ise,4.3. Hava TeminiHava giriflini sa¤layacak aç›kl›klar, radyant›s›t›c›lar›n alt seviyesinin alt›na yerlefltirirler.Hava girifl aç›kl›klar›n›n toplam net kesitalan›, egzoz aç›kl›klar›n›n toplam net kesitalan›ndan az olamaz.Yar›k ve aral›klar›n sabit kesitleri hava giriflaç›kl›¤› olarak kullan›labilir. Hava giriflaç›kl›klar›n›n kapat›labilmesi halinde, radyant›s›t›c›lar ancak hava girifllerinin aç›lmas›durumunda çal›flabilmelidir.III. ÖneriTeknoloji tarihinin en k›ymetli miras› oldu-¤unu düflündü¤ümüz normlar (standartlar)her ülkenin teknolojik gelene¤ince üretildi.Ne mutlu ki, ço¤unlukla üretildi¤i ülkes›n›rlar›n› aflt›, evrenselleflti. Ülkemizde de,bildi¤iniz gibi yayg›n olarak ithal normlaruygulanmaktad›r.Umuyoruz ki radyant ›s›tma konusundagecikmeden, Avrupa Birli¤i ülkeleri taraf›ndanuygulanan CE normlar› kabul edilir veuygulamadaki belirsizlikler afl›lm›fl olur.Resim 3. Spor Salonu Uygulamas›IV. Projelendirme:Bu konuda, ‹GDAfi’›n haz›rlad›¤›n›bildi¤imiz “Endüstriyel Tesislerde Do¤alGaza Dönüflüm” teknik flartnamesiyle,TSE 'nin CE 419 ve CE 416 nolu normlar›n›tercümesiyle bu yola gitti¤ini görmektenmutluyuz.Ülkemizin, Avrupa Birli¤ine yönelmesininde¤iflik politik görüfller ›fl›¤›nda tart›fl›lmas›n›nve ülkemiz yarar›na olan›n seçilmesiningere¤ine inan›yoruz. De¤iflik politikgörüfllerin belki de tek ortak noktas›, teknolojikonusunda, biran evvel CE normlar› uygulamas›n›nülke yarar›na oldu¤udur.Hepimizin bildi¤i gibi ›s›tma problemlerinintemelini ›s› kazan›mlar› ve kay›plar›n›nbelirlenerek dengelenmesi oluflturur. Konubina, iyice etüt edilmelidir. Yerleflim plan›,üretim ak›fl› mümkün mertebede incelenmelidir.Bu sayede radyant ›s›tman›n avantajlar›n›daha genifl olarak uygulamak mümkünolmaktad›r.Resim 4. Seramik radyant uygulamas›

Resim 5. Seramik radyant uygulamas› (Yüksek tavan – izolesiz bina)Radyant ›s›t›c› ithalat› ve taahhüdü yapanfirmalar, ço¤unlukla projeleri kendi ofislerinde(bazen ana firman›n dizayn ofisi ilekoordineli olarak) üretirler. Böylece tesisat›gerçeklefltirecek firmalar›n enerjilerini, bölgeseltan›t›ma ve montaj kalitesine yönlendirmekf›rsat› verirler ki bunu ak›lc› buluyoruz.V. Uygulama :Uygulama alanlar› olarak 4-5 metre ve dahayüksek binalar, izolasyonsuz olsa da çok uygundur.Fabrika, atölye, depo vb. gibiendüstriyel binalar ile spor salonu ve ibadethanegibi sosyal binalarda yayg›n uygulamaalanlar›d›r.VI. Sonuç :* Önemli yak›t tasarrufu,* Bölgesel ›s›tma imkan›,* Sorunsuz ve kaliteli ›s›tma sa¤lad›¤›,* Çevreci,* Modüler ve tafl›nabilir,* K›sa sürede kurulabilir,* K›sa sürede ›s›tabilir* Ve Ekonomik oldu¤u gibi nedenlerleradyant ›s›tman›n; do¤ru tan›t›lmas›,do¤ru uygulanmas› ve yayg›nlaflt›r›lmas›-n›n görev oldu¤u inanc›nday›z.REFERANSLAR1. PrEN 13410 October 20002. SBM Ceramic Heating – France3. GAZ Industrie – France4. Ambirad Radiant Heating Systems -EnglandResim 6. Tüplü (borulu) radyant uygulamas›Erol TURAN1952 de ‹stanbul’da do¤du. 1973 y›l›nda ‹.T.Ü. M.M.F. Makina Mühendisi olarak mezun oldu. 1974 – 1980 Türk veyabanc› bayrakl› gemilerde ‹flletme Mühendisli¤i,1980 – 1983 Gemi iflletme müdürlü¤ü Makina Enspektörlü¤ü, 1983 –1990 Türk Loydu Vakf›nda Deniz Endüstri Bölüm Baflkan›, 1990 – 1995 Büro Mekaniker’de gaz armatürleri imalat› kaliteGüvence Müdürü, 1995 y›l›ndan beri kurucusu oldu¤u Net Is› Ltd. fiirketi’nde yönetici olarak çal›flmaktad›r. WeldingInspector ve Radiographic Inter preter level II sertifikalar›na sahiptir.

Talep Esasl› Havaland›rma Minimum MaliyetleKonfor Sa¤lanmas› (*)Simon Meier; ‹sviçre/SwitzerlandÖZETHavan›n flartland›r›lmas› ve da¤›t›lmas›,havaland›rma ve hava flartland›rma sistemlerindeönemli fiyat faktörlerini oluflturur.Fabrikalar›n çal›flma saatleri genelliklezamanlama anahtarlar›yla veyamanuel olarak kontrol alt›nda tutulur.Bununla birlikte yukar›daki uygulamalarço¤u zaman iflletme saatlerinde bir azalmasa¤lamak için yeterli de¤ildir. Gelenekselkontrol metodlar›yla karfl›laflt›r›ld›¤›ndaihtiyaç duyuldu¤u kadar hava yenilemesisayesinde iflletme maliyetlerinde oldukçaönemli azaltmalara eriflilebilir. ‹lavesermaye yat›r›m› 1 ile 5 y›l içerisindekarfl›lanabilir. Burada geri ödeme süresiöncelikle hava ak›fl oran›na ba¤l›d›r. 2000m 3 /h kapasiteli bir hava ak›fl debisindegeri ödeme süresi yaklafl›k olarak 5 y›ld›r.Ve bu hava ak›fl oran›n›n art›fl›yla biry›l›n alt›na kadar düfler. Oto-matikiflletmede hava kalitesi kontrol sistemi fan›kademelendirerek veya VAV sistemi ilefan h›z›n› ve damper pozisyonunu ayarlayarakifllev görür. Talep esasl› havaland›rmasistemleri sadece yeni sistemlerles›n›rland›r›lmamal›d›r. Kurulu mevcutsistemler içinde sistemde manuel kontrolve/veya zaman ayarl› (timer’l›) bir havakalitesi kontrol sistemiyle de¤ifltirilebilir.Di¤er analog veya dijital kontroller bude¤iflimden etkilenmez aynen kal›r. Talepesasl› havaland›rma sistemleri tek birbuton ile otomatik olarak esas al›nanamprik de¤erler üzerinden set edilmiflflekliyle devreye al›nabilir.Demand-Based Ventilation IndoorComfort at Lower CostABSTRACTThe distribution and conditioning of theair are significant cost factors in theoperation of ventilation and airconditioning systems. Plant operatinghours are normally kept under control bythe use of time switches or by manualoperation. In most cases, however, thesemethods by no means exploit the fullpotential for a reduction in operatinghours. Compared with conventionalmethods of control, a far more significantreduction in operating costs can beachieved by basing air renewal on actual(measured) demand. The additionalcapital investment can be recouped within1 to 5 years, the payback period dependingprimarily on the air flow rate. At an airflow rate of 2000 m 3 /h, the payback periodis approximately 5 years, and falls, withincreasing air flow rates, to as little asunder a year. In automatic mode, the airquality control system switches the fanstages on and off or, in the case of VAVsystems, adjusts the fan speed or damperposition. Demand-based ventilationsystems are not just restricted to newsystems; cost-effective conversion kits areavailable for existing systems. In aconverted system, manual and/or timeswitchcontrol are replaced by an airquality control system.Other analogue or digital controls (suchas temperature) remain unaffected. Onthe basis of empirical values, preset asparameters in the controller, demandbasedventilation systems can be startedautomatically with the touch of a button.Talep Esasl› Havaland›rma Nedir?Bir havaland›rma veya hava flartland›rmasisteminde havaland›rma oran›n›n projelendirilmesigenellikle ulusal düzenlemelereba¤l› olarak de¤iflen, kifli bafl›na verilmiflolan saatlik hava ak›fl oran›yla tan›mlan›r.(Örne¤in sigara içilmeyen bir odada kiflibafl›na saatte 30 m 3 ). Bununla birlikte birodada bulunan insanlar›n say›s› gün içindeve günden güne de¤ifliklik gösterir. Havaland›rmasistemleri bir timer kontrolüyle veyamanuel açma-kapama yoluyla çal›flt›r›l›r, ni-KARIfiIK GAZ SENSÖRÜCO2 SENSÖRÜ- ‹flçi (sigara içmiyor) EVET EVET- Sigara içen kifliler EVET -------- Mobilyalar ve di¤er kumafllar›n emisyonlar› EVET -------- Temizlik malzemesi ve di¤er koku kaynaklar› EVET -------Uygulama Yerleri Restoran / Kantin Müze,Konferans Salonu, Konser Salonu Spor Salonu,TiyatroÇizelge 1. Talep esasl› ventilasyon sistemleri (hava kalitesi kontrolü) için uygun de¤iflken referans sensörleri:1000 m 3 /h1000 m 3 /h100 m 3 /hEfiekil 1. Hava miktar›n›n proje de¤eri için max. ‹nsan say›s› esas al›n›r.EE(*) TTMD III Uluslararas› Yap›da Tesisat Bilim ve Teknolojisi Sempozyumu Kitab›ndan al›nm›flt›r. (1998)

Proje Ventilasyon ünitesi Ventilasyon Sistemi Referans de¤iflkeni4 Restoran 2 kademeli ventilasyon; ›s› Delikli hava ç›k›fllar›. Kar›fl›k Kar›fl›k gaz sensörüeflanjörü veya run-round coilhava ile ventilasyonkullan›larak ›s› geri kazan›m›3 Odal› 1 Restoran Kaynak hava bas›nc› kontrollü Kar›fl›k hava ile ventilasyon Kar›fl›k gaz sensörümerkezi ventilasyon ünitesi; VAV delikli hava ç›k›fllar›üniteleri ile hava ak›fl oran› kontrolü.Plaka eflanjörü ile geri kazan›m›1 Toplant› salonu (büyük) 2 kademeli ventilasyon, plaka eflanjör Kar›fl›k hava ile ventilasyon 3 CO 2sensörü ile 3 kar›fl›kveya dolafl›m havas›n›n kar›flt›r›lmas› delikli hava ç›k›fllar› gaz sensörü2 Konferans odas› Kaynak hava bas›nc› kontrollü merkezi Hava de¤iflim ventilasyonu Kar›fl›k gaz sensörü veya CO 2ventilasyon ünitesi VAV üniteleri ilesensörü veya kombinasyonhava ak›fl oran› kontrolü. Plaka eflanjörile ›s› gerik kazan›m›1 Spor salonu (duble) Tek kademe ventilasyon. Dolafl›m Kar›fl›k hava ile ventilasyon Kar›fl›k gaz sensörühavas›n›n kar›flt›r›lmas› ile ›s›delikli hava ç›k›fllar›geri kazan›m›Çizelge 2. Talep esasl› ventilasyon sistemlerini müflteri yarar›na kullan›ld›¤› sistemler. Uygun ölçüm de¤erleri 5 dk. aral›klarla kaydedilir vering buffera yüklenir. Ölçülen data modem yoluyla yüklenir. Ölçülen bilgiler grafik formla gösterilir ve günlük, haftal›k, ayl›k ve y›ll›k de¤erlerigösterir.tekim bu nedenle gerçekte gerekli olandançok daha fazla d›fl hava verilir. Bu, gelenekselyaklafl›mla karfl›laflt›r›ld›¤›nda, gerekti¤ikadar hava yenilemesini sürekli olarak sa¤layacakbir hava ak›fl›yla konfor flartlar›ndahissedilir bir azalmaya meydan vermeksizinenerji tüketiminde %20 ile %50 aras›ndaazalma sa¤lanabilir (1).• K›smi yerleflimli odalarda gereksiz enerjikayb›ndan sak›nmak için d›fl hava ak›floran› ihtiyaç duyulan gerçek de¤ere göreayarlanabilmeli.• ‹ç ortam›n hava kalitesinin sürekliölçülmesi için kar›fl›k gaz ve CO 2sensörlerikullan›l›r.• Doluluk oran› karars›z olan alanlar,restoranlar, konferans salonlar›, sporsalonlar›, sinema, tiyatro vb. ayr› ventilasyonveya havaland›rma sistemi olanalanlar do¤ru uygulama yerleridir.‹ç Hava Kalitesi Ölçüm Sensörlerifiu anda iç hava kalitesi ölçümü için iki tipsensör bulunmaktad›r. “kar›fl›k gaz” ve “CO 2”sensörleri (Çizelge-1)- Kar›fl›k gaz sensörleri iç havadaki yanabilirgaz ve buharlar› (kötü kokular, tütünduman, mobilya ve kumafl emisyonlar›)ölçer. Göreceli olarak ucuz olduklar›ndan,bu sensörler hava ak›fl oranlar› 1000 m 3 /hve daha fazla olan sistemler için uygundur.Restoran, konferans salonlar› ve sporsalonlar› da kullan›m için idealdirler.- CO 2sensörleri odadaki insan say›s›n›ngöstergesi olan karbondioksit oran›n›ölçerler. Di¤er kokular (tütün duman›,mobilya ve kumafl emisyonlar› vs.) sadecekar›fl›k gaz sensörleri ile ölçülür. CO 2sensörleri kar›fl›k gaz sensörlerine göredaha pahal›d›r ve 5000 m 3 /h hava ak›fl›oran› olan sistemler için uygundur.Tiyatrolar, konser salonlar› gibi sigaraiçilmesi yasak olan yerler ideal uygulamalard›r.Talep Esasl› Ventilasyon Sistemi Nas›lÇal›fl›r?‹ç hava kalitesi kar›fl›k gaz sensörü ve/veyaCO 2sensörü ile sürekli ölçülür ve bir setde¤er ile karfl›laflt›r›l›r. E¤er hava yenilemeihtiyac› de¤iflirse (odadaki insan say›s›n›nde¤iflmesi veya sigara içilmesi vb), gönderilend›fl hava gerçek ihtiyaca göre afla¤›dakiflekillerde ayarlan›r.- Fan kademelerini aç›p, kapayarak (Kapal›,1.Kademe, 2.Kademe – her kademede sabitak›fl oran›)- Bir transformatör yard›m›yla fan›n h›z›n›de¤ifltirerek hava ak›fl›n›n %100’denminimum ayarlanmas› yoluyla,- Bir VAV ünitesi vas›tas›yla odalara k›smihava ak›fl oran›n›n %100’den minimumaayarlanmas› yoluyla,Talep esasl› havaland›rma veya havaflartland›rma sistemi, sadece s›cakl›k d›fl havaflartlar›yla ayn› düzeye geldi¤inde (talebegöre ›s›tma veya so¤utma) veya hava kalitesibozuldu¤unda çal›fl›r (Resim-2).fiayet hava, Is›tma ve/veya so¤utma içinkullan›l›rsa yaln›zca bir zaman saatininkullan›lmas› gerekli olabilir. Bu yolla geceFanONOFFkötü iyiAQ+°C°C AQVAV - Box°Cwkötü iyiAQAQwfiekil 2. Is›tma ve so¤utmal› talep esasl› havaland›rma

Adaptasyon yokken10080604020D›fl hava flartlar›n›n de¤iflmesine göre adapte edilmifl (AQ.RH)Konvensiyonel[kW/h/hafta]Talep esasl› ventilasyonKademe 2 [kW/h/hafta]Kademe 1 [kW/h/hafta]ve hafta sonlar› gibi binan›n normal mesaisaatleri d›fl›nda gereksiz kullan›m› önlenir.- Sistem bir zamanlama anahtar›yla yeterlihale getirilir (Sadece havaland›rma içingerek yok).- O anki hava kalitesine bakmaks›z›n, bir›s›tma veya so¤utma talebine karfl›l›ksistemi çal›flt›r›r.- Oda s›cakl›¤› saptanan toleranslardahilindeyken hava ak›fl oran› bir havakalitesi sensörüyle saptan›r.- Sistem ya bir aç /kapa metoduyla veyade¤iflken hava debisiyle çal›flt›r›l›r.- Sistemde bir sabah temizlemesi tavsiyeedilir. (Kuvvetli bir havaland›rmaylaönceki hava temizlenir).01 10 20 30 40 50fiekil 3. Fanlar›n haftal›k elektronik tüketimiAdaptasyon yokken170015001200900600300Hafta 1994Kademe 1 [kW/h/hafta]01 10 20 30 40 50fiekil 4. Haftal›k enerji tüketim e¤rileri 1994 y›l›nda ›s›tma coilleri içinGeri ödeme (ilave yat›r›m için) (Y›l)54321D›fl hava flartlar›n›n de¤iflmesine göre adapte edilmifl (AQ.RH)V0 2000 4000 6000 8000 10000Hava debisi [m 3 /hr]Hafta 1994Konvensiyonel[kW/h/hafta]Talep esasl› ventilasyon6120 hrs/yr Otel-restoran 365 d, 07.00-24.004250 hrs/yr Restoran/bar 300 d, 10.00-24.002750 hrs/yr Ofis binalar› 250 d, 07.00-18.00h Is› geri kazan›m: 0.4fiekil 5. ‹lave yat›r›m maliyeti geri ödemesinde iflletme saatlerinin ve hava debisinin etkisi,2000 m 3 /h’den daha büyük hava debilerinde bir restoranda geri ödeme süreci enerji sarfiyat›n›nazalmas›ndan dolay› 5 y›ldan daha azd›r. (Belvoir’deki uygulamada 2.5 y›ldandaha azd›r)pKademe 2 [kW/h/hafta]Belvoir: 670 PaTalep esasl› havaland›rman›n yeni yap›lacaksistemlerle s›n›rland›r›laca¤› kabul edilmemelidir.Herhangi bir mevcut havaland›rmave klima sisteminin, talep esasl› havaland›rmasistemine dönüfltürülmesi için; mevcutsistemdeki s›cakl›k, nem gibi analog veyadijital kontrollara ilave olarak, hava kalitesikontrol devresi eklenebilir. Mevcut binalardatalep esasl› havaland›rma sisteminden müflterininbeklentilerinin karfl›lanabilmesi içinsahada baz› testlerin yap›lmas› gereklidir.Bu testler vas›tas›yla ölçülmüfl olan en önemlide¤iflkenler 5 dk. aral›klarla kaydedilenlerdir.Elde edilen bilgiler bir yönetim sisteminde,geri dönüflüm flebekesinde depolan›r ve modemvas›tas›yla bilgisayara transfer edilir.Bilgisayar bilgileri bir grafik halinde günlük,haftal›k ayl›k ve y›ll›k de¤erler olarak gösterir.Müflteri Avantajlar›n› Belirlemek içinYap›lan Saha Çal›flmas›n›n Arka Plan›Burada amaç talep esasl› sistemin müflteriaç›s›ndan avantajlar›n› bir örnekle tart›flmakve belirlemektir. Ölçümler 1994 bafllang›-c›ndan itibaren Zürih yak›nlar›ndaki birkonferans merkezinde kaydedilmifltir.60 – 70 kiflilik restoran iki kademelikonvansiyonel k›smi klima sistemi ilemekanik ventilasyonludur ve yaz›n gerekti¤indeso¤utulur. Otel müflterileri içinkahvalt› restoranda servis edilir. Bu restorankonferanslar›n sabah ve akflamüstü çaymolalar› için de kullan›l›r. Restoran ö¤lenyeme¤i zaman›nda, akflamlar› gece yar›s›nakadar nadir olarak da daha geç saatlere kadardoludur. Gün içinde ve günden güne restorandanfaydalanan kifli say›s› önemli ölçüdede¤iflmektedir. “Belvoir Bar’›” da ayn› ventilasyonsistemini kullanmaktad›r.Bar normal olarak 17.00’ye kadar kapal›d›rve gece yar›s› veya daha geç saatlere kadardoludur. Talep esasl› ventilasyona dönüflümdenönce sistem her sabah mutfaktaki bir

Geri ödeme (ilave yat›r›m için) (Y›l)Is› geri kazan›ms›z54320.4 (Run-round serpantin)0.6 (Plaka tipi eflanjör)‹flletme Saatlerip: 6120 hrs/yr: 670 PaBelvoir10 2000 4000 6000 8000 10000Hava debisi [m 3 /hr]Vfiekil 6. Is› geri kazan›m tipi ve hava ak›fl oran›n›n ek yat›r›m maliyetinin geri ödenmesine etkisi. Pek çok durumda, kurulmufl olan ventilasyonsisteminin talep esasl› ventilasyon sistemine çevrilmesi ifli geri kazan›m sistemi kurulmas› kadar enerji tasarrufu sa¤lar. Buna ra¤men talep esasl›ventilasyon sisteminin maliyeti çok daha düflüktür.Geri ödeme (ilave yat›r›m için) (Y›l)1200 Pa5432900 Pa670 Pa‹flletme Saatleri : 6120 hrs/yrη ›s› geri kazan›m: 0.4Belvoir10 2000 4000 6000 8000 10000Hava debisi [m 3 /hr]Vfiekil 7. Fanlardaki bas›nç kayb› ve hava ak›fl oran›n› ek yat›r›m maliyetinin geri ödemesine etkisi 2 kademeli sistemler toplam iflletme zaman›n›büyük bir k›sm›nda 1. Kademede çal›flt›klar› için bas›nç kayb›n›n ekonomik verimlilik üzerindeki etkisi ihmal edilebilir.panelden manuel olarak bir garson ifle geldi¤izaman aç›lmakta ve geceleri kapat›lmaktaidi. Fanlarda bir kademeden di¤erine ayn›panelden manuel olarak geçiriliyordu. Buradaikinci kademenin bir defa çal›flt›r›ld›ktansonra bir flikayet gelmedi¤i sürece akflamakadar aç›k kald›¤› varsay›labilirdi.Belvoir’deki Talep Esasl› VentilasyonSisteminin Müflteriye Faydalar›fiekil 3. Fanlar›n 1994 y›l›ndaki haftal›kelektrik tüketimini göstermektedir. Talepesasl› ventilasyon sisteminin ölçülmüfl olantüketimi elle iflletilen, konvensiyonel birsistemin tahmini tüketimi ile karfl›laflt›r›lm›flt›r.Grafik ayn› zamanda d›fl havakalitesinin enerji tüketimi ve iflletmemasraflar› üzerindeki etkisini dikkate almaküzere düzenlenen kompanzasyon algoritmas›n›netkisini de göstermektedir. De¤iflkenreferans› olarak kar›fl›m gaz sensörlerikullan›ld›¤›nda bu tip bir kompanzasyongereklidir. Çünkü bu sensörler yaln›zca odaiçindeki koku kaynaklar›na de¤il, ayn›zamanda d›fl hava kalitesi (trafikten etkilenmevs.) ve de¤iflken nem oran›na da tepkigösterirler. Adaptasyon, kontrol ünitesindekigeliflmifl algoritma taraf›ndan yap›ld›¤› içinilave sensörler gerekmez.Yaz›n s›cakhavalarda terasa bakan kap› vepencereler mümkün mertebe aç›l›r, mekanikventilasyon sadece pencere ve kap›lar›aç›lmayan bar’da gereklidir. fiekil 3’te görüldü¤üüzere talep esasl› sistem konvansiyonelbir sistemle k›yasland›¤›nda dikkat çekicimiktarda enerji tasarrufu sa¤layabilir. Hepsindenönemlisi d›fl hava kalitesininkompanse edilmesi yüksek enerji harcayan2.kademe fan›n›n çal›flmas›n› engeller.1.kademe fan› ile yap›lan temel ventilasyonfazla de¤iflmez. Saha testleri seçilmifl kontrolünitesi ayarlar› ile hava kalitesinin önemlimiktarda bozulmad›¤›n› göstermektedir.Haftal›k enerji tüketim e¤rileri 1994 y›l›nda1. ve 2. kademe fanlar için;- Ölçülen tüketim, manuel olarak kumandaedilen konvansiyonel bir sistemin tahminitüketimi ile mukayese edilmifltir.- S›cak havalarda terasa bakan kap› vepencereleri aç›ld›¤› için, mekanik ventilasyonkap› ve pencereleri aç›lamayan

arda gereklidir. Kontrol ünitesindekigeliflmifl algoritma müflteriye önemliölçüde fayda sa¤lar.fiekil 4 ›s›tma enerji tüketimini gösterir.Burada da talep esasl› ventilasyon önemliölçüde enerji tasarrufu sa¤lar. Glikollü runroundcoil, at›k havadan ›s› elde edilmesindekullan›l›r.Ek Kapital Yat›r›m›nda Geri ÖdemeyiEtkileyen Kriterin Hassasiyetifiu anda de¤erlendirilmesi gereken enerjitüketimindeki bu tasarrufun konvansiyonelmekanik ventilasyon sisteminin, talep esasl›sisteme çevrilmesi için yap›lmas› gerekli ekmaliyeti verimli bir flekilde karfl›lay›pkarfl›lamayaca¤›d›r. De¤iflik parametrelerinetkisini belirlemek için ölçülen de¤erlerüzerinde bir hassasiyet analizi yap›lm›flt›r.fiekil 5-7 geri ödeme süresini etkileyen anafaktörlerden baz›lar›n› gösterir.Geri ödeme süresini etkileyen en önemlifaktör, sistemin hava ak›fl oran›d›r. (fiekil-5). Sistem boyutlar› büyüdükçe, geri ödemesüresi üstel fonksiyon olarak azal›r. Amaiflletme saatleri de ayn› oranda etkilidir. Birotel restoran›n› günde 17 saat havaland›ranbir sistemin geri ödeme periyodu hava ak›floran› 1500 m 3 /h kadar düflük olsa bile 5senenin alt›ndad›r. Hava ak›fl oranlar› 10.000m 3 /h’› geçen sistemlerde geri ödeme süresinisa¤lamak için daha yüksek hava ak›fl oranlar›gereklidir. Bu istatistiklerin sadece so¤utmayap›lamayan durumlarda geçerli oldu¤unadikkat edilmelidir.So¤utma maliyeti, ›s›tmadan çok daha yüksekoldu¤u için talep esasl› sistemler ile bu alandaçok daha yüksek tasarruflar sa¤lanabilir. Busebepten grafiklerde so¤utma sistemleriningeri ödeme periyodu daha k›sa iflaretlenmifltirve küçük sistemlerde de faydal› tasarruflarsa¤lanabilir. So¤utma sistemlerinde gerçektasarruf oran› ise sadece saha testleri ilebelirlenebilir.Elle Tutulamayan FaydalarTalep esasl› ventilasyon sistemleri kullan›ld›klar›sisteme göre elle tutulamayan faydalarsunar. Örne¤in, restoranlarda görevli personelart›k ventilasyon sistemi ile ilgilenmez. Havaak›fl oran›, gerçek hava yenilenme ihtiyac›nagöre oda havas› veya dönüfl havas› kaliteölçümleriyle otomatik olarak ayarlan›r. Mesaibitiminde, a盤a ç›kan ve mobilyalar taraf›ndanemilen kokular›n tahliyesi için sistemotomatik olarak çal›flmaya bafllar. Is›tmaveya so¤utma periyotlar› d›fl›nda, kap› veyapencere aç›ld›¤›nda sistem otomatik olarakkapan›r.REFERANSLAR1. S, Meier, Demand based ventilation-hugeuntapped energy – saving potential HeizungLütfung Klima HLH, No.9 1994, p.459 –465Enghish: Staefa in-house publication.

Adsorbsiyonlu Su Filtreleri ve ‹yon De¤ifltirici ReçineliSu Yumuflat›c›lar›n Tasar›m ve Seçim KriterleriHüseyin Hamdi Akdo¤an; Mak. Müh.Aclan Karaman; Kimya Müh.ÖZETTasar›m ve uygulamada filtre ve yumuflat›c›lar›ngerçekçi bir flekilde seçilebilmesiiçin temel bilimsel kurallar›n bilinmesigereklidir. Aksi takdirde, yanl›fl boyutland›r›lm›flve imal edilmifl cihazlar›n tercihiriski vard›r. Bu yaz›da, öncelikle filtrasyonve yumuflatma proseslerinin temelprensipleri aç›klanmakta, daha sonra iseoptimum tasar›m de¤erleri verilmektedir.Choosing Criterias of WaterSofteners and FiltersABSTRACTThe basic scientific rules should be knownfor correct device choosing. Otherwise,inaccurately “sized” and “designed”devices may be purchased. In this article,filtration and softening process is beingexplained firstly and then the optimumvalues are being given.1. GiriflBu çal›flmada filtre ve yumuflat›c› sistemiseçimi yapacak olan tesisat mühendisininbilmesinde yarar olan kriterler incelenmifltir.Tesisat mühendisi tasar›m ve uygulamadasistem seçemini objektif k›staslara görede¤erlendiremedi¤i zaman afla¤›daki durumortaya ç›kmaktad›r:‹flletme yanl›fl al›m yapar ;• Cihazlar ihtiyac› karfl›layamaz.• ‹flletme giderleri (tuz,reçine,drenaja at›langeri y›kama suyu vs.) artar.• ‹lk yat›r›m maliyeti yükselir.Konuya bafllarken öncelikle filtrasyon veyumuflatma hakk›nda temel konular anlat›lacak,daha sonra bunlar›n ›fl›¤›nda, sistemseçiminde kullan›lmas› gereken k›staslars›ralanacakt›r.2. Filtrasyon Mekanizmas›Öncellikle devaml› sorulan bir soruyucevapland›ral›m:Görünüflü berrak olan bir su da filtrelenmelimidir?• Evet!Su bulan›k ise, filtrasyon ihtiyac› aç›kt›r.Halbuki berrak suda kristal yap›da, kolloidalfiekil 1. Filtre Yap›s›Filtre Malzemesi(Kum, Antrasit,)(1-3 mm)Destek Tabaka(Çak›l)(3-20 mm)silika bulunur. Bu silika gözle görülmeyecekboyuttad›r. Özellikle tesisatta yumuflat›c›varsa filtrasyonun önemi artar. Çünkü silika,reçine granüllerinin yüzeyini kaplar vegeçirgenli¤i azalt›r, rejenerant›n reçineyenüfuz etmesine engel olur.2.1 Filtre Nas›l Çal›fl›r?Filtre yap›s› fiekil 1’de görülmektedir.Filtrasyon aflamalar› afla¤›dad›r;1- Süzme2- AdsorpsiyonFiltrenin suyla temas eden ilk 3-5 cm’likk›sm›nda süzme aflamas› gerçekleflir. Buk›s›mdan sonra ise adsorpsiyon ifllevi a¤›rl›kkazan›r. Filtre granüllerinin Van-der-Wallskuvvetleri s›v› içerisindeki partikülleri çeker.Suyun Van-der-Walls kuvveti ise dahazay›ft›r. (Su molekülleri kat›lar›nkine görebirbirlerinden çok uzakt›r.) Dolay›s›ylapartiküller bu çekime itaat eder ve filtregranüllerinin yüzeyine yap›fl›rlar.2.2 Filtre Yatak H›z›Su tesisatlar›ndaki ak›fl h›z›n›n genellikle1,5 metre/saniye(5000-7000 metre/saat)civar›nda olmas› istenir. Filtrede ise bu h›z10-20 metre/saat’e düflürülür. Filtrede adsorpsiyonifllevi oluflabilmesi ancak bu çok yavaflgeçifl h›z› sayesinde mümkün olur. Yatakgeçifl h›z› 20 metre/saat’in üzerine ç›kt›¤›ndaise:1- Filtrenin adsorpsiyon ifllevi kaybolur.SüzmeAdsorpsiyonSadece süzme ifllevi devam eder.2- Filtredeki bas›nç kayb› artar.Normal yatak h›z›nda filtredeki bas›nç kayb›0,2-0,5 atü civar›nda olmal›d›r.Yatak geçifl h›z›n›n formülü afla¤›dad›r;Debi (m 3 /saat)Yatak Geçifl H›z› =Yatak Kesit Alan› (m 2 )3. Yumuflatma Mekanizmas›Suyun içinde bulunan Ca++ ve Mg++iyonlar› sertli¤e sebep olur. Bu iyonlar›nsudan uzaklaflt›r›lmas› ile su yumuflat›l›r.Yumuflat›c›da oluflan iyonik reaksiyonlarfiekil 2’de verilmifltir.3.1 Reçine Miktar› TesbitiYumuflat›c›larda kuvvetli asit-katyon reçinekullan›l›r. Bu tip reçineler %8 DVB (divinilbenzen) içerirler. Piyasada genellikle bu tipreçineler kullan›l›r ve iflletme koflullar›ndasertlik tutma kapasiteleri 5000 °Fr./1 litrereçine’dir.Gerekli reçine miktar›n› belirleyebilmek içinkullan›lan formül afla¤›dad›r;V R: Gerekli reçine miktar› (litre)S : Suyun sertli¤i (°Fr/ 1 litre su)Q : Cihazdan geçecek su debisi (litre/saat)T : ‹ki rejenerasyon aras› süre (saat)K : Reçinenin sertlik tutma kapasitesi (°Fr/1litre reçine)

Sert SuCa(HCO 3) 2Mg(HCO 3)2CaSO 4MgSO 4CaCl 2MgCL 2fiekil 2. Yumuflat›c›da oluflan iyonik reaksiyonlarfiekil 3. Tank içi konstrüksiyonCa®-Na®-CaNaYumuflatmaSert SuS x Q x TV R=KÜstteki formülde S ve Q iflletmenin bildirece¤ide¤erlerdir. K de¤eri kullan›lacakreçine markas›na göre de¤iflmekle birliktegenel olarak 5000 °Fr/ 1 litre reçine al›nabilir.3.2 Reçine Yatak Yüksekli¤i100-140 cm aras›nda reçine yatak yüksekli¤ioptimum flartlar› sa¤lar. Genellikle 100 cmyatak yüksekli¤i kullan›l›r. Reçine yatakyüksekli¤inin minimum %50’si kadar kabarmapay› b›rak›lmas› ters y›kama veriminiartt›racakt›r. Buna ba¤l› olarak rejenerasyonverimi ve iflletme verimi artacakt›r.NaClNa 2SO 4NaHCO3YumuflakSuDistribütörReçineÇak›lPlatformPlastikFiltrelerYumuflak SuNaCl (Tuz)Ca®-Na®-CaNaRejenerasyonMgCl 2Ca 2ClDrenejaPlastik FiltrelerÜstten görünüfl3.3 ‹ki Rejenerasyon Aras› SüreninTesbitiSon y›llarda yumuflat›c›lara otomasyonunuygulanmas› ile gerekli iflgücü ihtiyac›minimuma indirilmifltir. Rejenerasyon s›-ras›nda iflgücü ihtiyac›n›n olmamas› dolay›s›yla“çok s›k rejenerasyon yapt›r›labilece¤i”gibi yanl›fl fakat yayg›n bir kan›vard›r.Halbuki iki rejenerasyon aras› süreninbelirlenmesinde etkili olan faktörlerafla¤›dad›r;- Sertlik- Debi- Reçine yatak yüksekli¤i- Yatak su geçifl h›z›- ‹lk yat›r›m maliyeti- Su maliyetiYukar›daki faktörler birlikte de¤erlendirildi¤indeiki rejenerasyon aras› süre genellikle8 saat civar›nda ç›kmaktad›r.3.4Rejenerasyonda Su ve Tuz TüketimiReçinenin bünyesinde tutulan Ca++ ve Mg++iyonlar›n›n al›narak yerine yeniden Na+iyonu koyulabilmesi için reçine tuzlu su iley›kan›r. Bu amaçla kullan›lmas› gerekenNa+’n›n ekivalent gram olarak miktar›, reçinedensökülecek olan Ca++ ve Mg++ tuzlar›n›ntoplam ekivalent gram a¤›rl›¤›naeflittir. Pratikte çeflitli faktörlerin etkisiylebu rakam 120-240gr tuz / 1 litre reçine aras›ndade¤iflir. Tuzun sudaki çözünürlü¤ü ise,maksimum 250 gr tuz / 1 litre sudur. Bude¤er de pratikte 200 olarak kabul edilir.Reçinenin rejenerasyon ifllemi öncesinde geriy›kama, sonras›nda ise durulama yap›l›r.Buifllemler s›ras›nda su kullan›l›r. Geri y›kama,rejenerasyon ve h›zl› durulamalarda kullan›-lan toplam su miktar› minimum olarak reçinehacminin 10 kat›d›r.4. Tank MalzemeleriYumuflat›c› ve filtre tanklar› bafll›ca iki tipmalzemeden üretilir;1- Sac (Düflük karbonlu çelik)2- Polyester4.1 Sac Tanklar :Özellikle büyük sistemlerde kullan›l›r. Sactanklar için çeflitli kaplama metodlar› vard›r.En çok kullan›lanlar s›cak dald›rma galvanizlemeveya boya ve benzeri gibi sentetikmalzemelerle kaplamal›d›r. Kaplama ömrününuzun olmas› için yüzey haz›rlama enönemli faktördür.4.2 S›cak Dald›rma Galvanizleme:Metal önce asit banyosuna dald›r›l›r. Buradametal yüzeyi tamamen a盤a ç›kar. Dahasonra s›cak ergimifl çinko içine dald›r›larakmetalin çinko ile eflit s›cakl›¤a gelmesibeklenir. Böylece metalin her noktas› ergimiflçinko ile temastad›r. Banyodan ç›kar›lan metalyavafl yavafl so¤udukça homojen kal›nl›ktaçinko yüzeyde kristallenir. Bu sistemde,yüzey haz›rlama ifllemi basittir ve kesin etkilidir.Dolay›s›yla ideal flartlarda kaplamasa¤lan›r. Kaplama yüzeyinde herhangi birçatlak oluflursa, sulu fazda elektro kimyasalpil reaksiyonu sayesinde a盤a ç›kan metalyüzey kendili¤inden çinko ile kaplan›r. Yaniyüzey kendi kendini tamir eder.4.3 Sentetik Madde ‹le Kaplama:Kaplaman›n metal yüzeyi ile üniform halegelebilmesi için, yüzey haz›rl›¤› teorikboyutta (ideal flartlarda) olmal›d›r. Bu türkaplamada yüzey haz›rl›¤›, fiziksel ifllemlerle(kumlama ile) yap›l›r.Konstrüksiyonlardaki ba¤lant› yerleri, köflenoktalar gere¤ince haz›rlanamazsa, kaplamabu noktalarda metal ile istendi¤i gibi ba¤lant›kuramaz. Kaplama malzemesindeki mikronboyutundaki çatlaklar sulu ortamda korozyonunbu noktalarda yo¤unlaflmas›na ve

Sert Suplatform fleklinde olmal›d›r.fiekil 4. Polyester tanklarmetal ile kaplama aras›nda h›zla ilerlemesineneden olur. Oluflan pas (demir oksit) sudakioksijenin katalizörlü¤ünde demir ile farkl›metal gibi hareket ederek pil korozyonunuh›zland›r›r.Yumuflat›c›, kum filtresi ve antrasit filtrelerintanklar› galvaniz kaplamal› olabilir. Aktifkarbon filtre tank› ise epoksi kaplamal› sacveya paslanmaz çelik olmal›d›r. Çünkü, aktifkarbon’da tutulacak serbest klor suyunhidrojeni ile birleflerek HCI oluflturur. Buasit ise metaller için koroziftir. Polyestertanklar ise genellikle 150-200 litreye kadarreçine veya filtre malzemesi için tercih edilir.Polyester tanklar›n kullan›m› için en büyükçekince su koçu darbesi (water hammer)ihtimalidir. Tesisattaki vana ve çek valflerinkapanmalar› su koçuna sebep olur, bu s›radabas›nç normal de¤erinin üç kat›na ç›kabilir.Tesisatta oluflacak vakum da polyester tankiçin tehlikelidir. Polyester tanklar çeliklerkadar dayan›kl› de¤illerdir.4.4 Tank ‹çi KonstrüksiyonReçine veya filtre tank›n›n içinde ham suyuda¤›tmak üzere tepede distribütör,yumuflat›lm›fl veya filtrelenmifl suyutoplamak için ise altta kollektör veya filtreliplatform sistemi kullan›l›r. Filtreli platfromsistemi suyun toplanmas› aç›s›ndan en iyisistemdir. Reçine veya filtre malzemesiiçinde suyun üniform flekilde da¤›lmas›n›sa¤lar. Ölü hacimler minimumdur (fiekil 3).Kollektörlü / borulu sistem ise genelliklepolyester tanklarda ve küçük hacimler içinkullan›l›r. Kollektörlü sistemde su kollektörkollar›na ulaflmak için en kolay yolÖlüAlanlarKollektörKollar›Yumuflak SuKollektörKollar›Üstten Görünüflkullan›lacak, bu flekilde reçine veya filtremalzemesi içinde ak›fl kanallar› oluflacakt›r.Ölü hacimler artacakt›r. Ayr›ca, kollektörborular› genellikle plastikten yap›l›rlar. Sukoçu darbelerinde bunlar›n dayan›kl›l›klar›da riskli olacakt›r (fiekil 4).5. Tasar›m Kriterleri5.1 Filtreler:• Yatak geçifl h›z› 20 metre/saat’iaflmamal›d›r.5.2 Yumuflat›c›lar:• Reçine yatak yüksekli¤i mininum 100 cmmaksimum 140 cm olmal›d›r.• Tuz kayb› ortalama 5-10 rejenerasyonluktuzu depolayabilecek büyüklükte olmal›d›r.5.3 Genel:• Cihazlar›n girifl/ç›k›fl boru çaplar› seçilendebiye uygun olmal›d›r.• Tank boyutlar›,yatak yüksekli¤i,kabarmapay› dikkate al›narak seçilmelidir.• Tanklar›n et kal›nl›klar› TS 1911’e uygunolmal›d›r.• Tank kaplamalar› Aktif Karbon Filtreharicinde s›cak dald›rma galvaniz ve TS914’e göre olmal›d›r. Aktif karbon filtreepoksi boyal› veya paslanmaz çelikolmal›d›r.• Menholler yeterli say›da ve insan girifliiçin uygun çapta olmal›d›r.• Ünite içi armatürler kolayca sökülüptak›labilecek flekilde olmal›d›r.• Ünite içi armatürler mümkün oldu¤uncaikamesi kolay ve Türk Standartlar›nauygun olmal›d›r.• Tank içi su toplama sistemi mantar filtreli5.4 ‹flletme fiartlar›• ‹flletme cihaz için gerekli su bas›nc›n›sa¤layabilmelidir.• Montaj yerinin uygunlu¤u ve montajyerine tafl›ma imkanlar› kontrol edilmelidir.• Drenaj kanal› çap›n›n at›k su debisineuygunlu¤u kontrol edilmelidir.Yumuflat›c›dan at›k su olarak tuzlu suç›kaca¤› unutulmamal›d›r.6. K›sa Notlar• Sosyal amaçl› kullan›m suyu için UVkullan›m› yanl›flt›r.Klorlama en uygunifllemdir.• TDS de¤eri yaklafl›k 2000 ppm’in üzerindeolan sularda Reverse Osmosis kullan›lmal›d›r.• Suda nitrit varsa, klorlanarak nitrat’açevirilip, nitrat tutucu reçineden geçirilebilir.• Suda amonyak varsa bu su kullan›lmamal›d›r.• Aktif karbon sudaki aktif kloru tutar vekendisinden sonraki tesisat› bakteriüremesi için korumas›z hale getirir.• Elek tipi filtreler çok çabuk t›kan›rlar. Çoks›k geri y›kama yap›lmas› gerekir.• Mümkünse su sabit debide geçiflle filtreve yumuflat›c›dan geçirilerek ikinci birtanka depolanmal›d›r.7. SonuçSu filtrelerinin ve su yumuflat›c›lar›nperformanslar›n›n yeterli olup olmad›¤› veyetersizse verece¤i zararlar uzun vadedeortaya ç›kar. Bu cihazlar seçilirken üreticifirman›n ürünün performans› ile ilgili olarakbeyan etti¤i de¤erler müflteri taraf›ndan iyiirdelenmelidir. Bu irdeleme yap›l›rken genelkabul gören kurallara uygunluk temelal›nmal›d›r.REFERANSLAR• Nalco Water Handbook - Second Edition– 1988• Osmonics Water Handbook – 1997• ‹çme ve kullanma sular›, TS 266, Nisan1997• Su filtreleri, TS 737, Nisan 1969• Tank standard›, TS 1911, Mart 1989

Klor DozajPompas›KontrolörSolenoidVanaSeviyefialteriKullan›mYerlerineKumFiltresiSayaçSuYumuflat›c›KuyuI. DepoDezenfekte edilmiflBulan›k, Sert suHidroforTuzKab›II. DepoDezenfekte edilmiflBerrak, Yumuflak suHidroforDalg›ç Pompafiekil 5. Genel su haz›rlama sistemiHüseyin Hamdi Akdo¤an1965’te Ankara’da do¤du.1988 y›l›nda Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarl›k Fakültesi Makina Mühendis’li¤i bölümündenmezun oldu. 1990-92 y›llar› aras›nda Gürifl Makina Fabrikas›nda ‹ç Ticaret sorumlusu olarak çal›flt›,1992-94 y›llar› aras›nda‹noksan A.fi. Ankara Taahhüt Müdürlü¤ü’nde Sat›fl Mühendisi olarak, 1994 y›l›ndan bu yana da Alarko Carrier San. veTic. A.fi.’de çal›flmaktad›r. Alarko Carrier’da So¤uk Depo Sorumlusu olarak 5 y›l çal›flt›ktan sonra halen Jeneratör ve SuBirimleri Departman›’nda Jeneratör ve Su Ar›tma Ürün Sat›fl Sorumlusu olarak görev yapmaktad›r.Aclan Karaman1962 Bal›kesir do¤umludur. 1982 y›l›nda ‹TÜ Kimya fakültesini, 1983 y›l›nda ‹Ü ‹flletme ‹ktisad› Enstitüsünü bitirmifltir.1991 y›l›ndan bu yana Alarko Carrier San. Ve Tic. Afi’de çal›flmakta olup halen Su Ar›t›m Sistemleri Ürün Müdürlü¤ügörevinde bulunmaktad›r. Evli ve iki çocuk babas›d›r.

‹ç Ortam Hava Kalitesinin Sa¤lanmas›na Yönelik ASHRAEAraflt›rmas› (*)James E. Wolf; MBA. B.scÖZET‹ç ortam hava kalitesi, günümüzde dünyagenelinde HVAC endüstrisinin üzerindeçal›flt›¤› en önemli konulardan biridir. ‹çortam hava kalitesi, binan›n baflar›s›n›etkilemesi nedeniyle, büyük önem tafl›maktad›r.Binan›n tasar›m›, inflaat›, iflletimive bak›m› gibi farkl› evreleri, iç ortamhava kalitesini etkilemektedir. Bildiride,iç ortam hava kalitesi konusu incelenmekte,kullan›c›lar üzerindeki etkisive önemi ele al›nmaktad›r. Bunun yan›-s›ra American Society of Heating,Refrigerating and Air ConditioningEngineers (ASHRAE)’nin konuya yönelikaraflt›rmalar, gelifltirilen standartlar, özellikleyeni yay›nlanan ASHRAE Standart62-1999 ve binalarda kabul edilebilir havakalitesinin sa¤lanmas› aç›s›ndan oynad›¤›rol aç›klanmaktad›r.ASHRAE’s Quest for AcceptableIndoor Air qualityABSTRACTOne of the most important issues facingthe worldwide HVAC industry is indoorair quality. This is an especially importantissue because the quality of indoor airdefines a building’s success. From designand construction to operation andmaintenance, every phase of a buildingeffects the quality of indoor air. This paperexplores the indoor air quality issue, itseffect on building occupants, and whyit is an important issue. It also illustratesthe American Society of Heating,Refrigerating and Air-ConditioningEngineers (ASHRAE) role in conductingresearch, and developing standarts,especially the newly published ASHRAEStandart 62-1999, in helping to ensureacceptable air quality in buildings.1. Girifl‹ç ortam hava kalitesi (‹OHK), günümüzdedünya genelinde HVAC endüstrisinin üzerindeçal›flt›¤›, en önemli konulardan biridir.‹ç ortam hava kalitesi, binan›n kalitesini etkilemesinedeniyle, büyük önem tafl›maktad›r.Binan›n tasar›m›, inflaat›, iflletimi ve bak›m›gibi farkl› evreleri, iç ortam hava kalitesinietkilemektedir. Çal›flmada iç ortam havakalitesi konusuna de¤inilecek, önemi vekullan›c›lar üzerindeki etkisi aç›klanacak,ASHRAE’nin konuya yönelik araflt›rmalaryap›lmas›, yeni yay›nlanan ASHRAEStandart 62-1999 gibi, standartlar›n gelifltirilmesiile binalarda kabul edilebilir havakalitesi s›n›rlar›n›n gerçeklefltirilmesindeoynad›¤› rol anlat›lacakt›r. Geçmiflte havakalitesine ait araflt›rma ve denetlemeye yönelikçabalar, d›fl çevre ve endüstriyel çal›flmaalanlar›na yo¤unlaflm›fl, son 30 y›ld›r yap›lançal›flmalarla d›fl çevre hava kalitesinin art›-r›larak, daha temiz hava sa¤lanmas› hedeflenmifl,iç mekan havaland›rmas›na uygunhale getirilmesinde önemli ilerlemeler kaydedilmifltir.Ayn› dönemde binalar›n özellikleri de¤iflimgöstermifltir. Enerji korunumuna yönelikolarak, binan›n s›zd›rmazl›k düzeyi art›r›lm›fl,havaland›rma oran› azalt›lm›fl, iç ortamkonforunu etkileyen yeni kirletici maddelerortaya ç›km›fl ve fark edilmifltir. Tüm bufaktörler, ço¤u kiflinin günün büyük birk›sm›n› geçirdi¤i içi mekanlarda, havadabulunan zehirli maddelerin art›fl›na, havakalitesinin bozulmas›na neden olmaktad›r.2. ASHRAE Standart 62 ‹OHK ve Kullan›c›Sa¤l›¤› Aras›ndaki EtkilefliminTan›mlanmas›ASHRAE ve daha önceki kurulufllar, iç ortamhava kalitesi konusunda profesyonel anlamda105 y›ldan fazla geçmifle sahiptir. Havaland›rma,bu süre zarf›nda temel ilgi alan›olmufltur.1973’de ASHRAE Standart 62-1973, kullan›c›sa¤l›¤›n›n, konforunun ve güvenli¤ininsa¤lanmas› için, yeterli havaland›rma düzeyineyönelik bilgi içermektedir (1). Bir baflkadeyiflle, orijinal metinde belirtildi¤i üzere,yetersiz havaland›rman›n sa¤l›¤a zararl› etkilerininazalt›lmas›na yönelik havaland›rmaoranlar›n› kapsamaktayd›. Standart 62, k›sasürede Kuzey Amerika’da, bina kodlar›ndayer alan tüm havaland›rma gereksinimleriniiçeren, temel kaynak konumuna gelmifltir.Yeterli iç ortam hava kalitesinin, sa¤l›k aç›-s›ndan yararlar› ilgili standart›n revizyonlar›ile daha detayl› tan›mlanmaktad›r.ASHRAE taraf›ndan 1981’de kabul edilenrevizyonda önerilen havaland›rma düzeyleri,iç ortam hava kalitesinin kullanc› sa¤l›¤›aç›s›ndan kabul edilebilir de¤erlerini içermektedir(2). 1989 y›l› revizyon önerisindeinsan sa¤l›¤› üzerindeki istenmeyen etkilerinminimize edilmesi hedeflenmifltir (3).ASHRAE son zamanlarda, standartlar›n›nsa¤l›k konular›nda yeterli bilgi içermesineyönelik bir çal›flma gerçeklefltirmektedir.ASHRAE üyelerinin onay›na sunulduktansonra kabul edilen standartlarda, sa¤l›klailgili gereklilikler, binalar›n havaland›r›lmas›,iç ortam hava kalitesinin sa¤lanmas› konular›ele al›nmaktad›r.‹ç ortam konforunun sa¤lanmas›, ASHRAEtaraf›ndan uzun zamand›r ele al›nan bir konudur.Havas›z, koku içeren ortamlar sa¤l›ks›zolmamakla birlikte, kullan›c› konforununazalmas›na, çal›flma performanslar›n›ndüflmesine neden olmaktad›r. Gözlerde yanma,nefes alma güçlü¤ü, gö¤sün s›k›flmas›,hava yoluyla yay›lan hastal›klardaki art›fl,üzerinde yo¤unlafl›larak çal›fl›lan di¤er konulard›r.Kronik ya da sonradan ortaya ç›kansa¤l›k sorunlar›, genelde ilk aflamada teflhisigüç, yada y›llar sonra ortaya ç›kabilen özelliktedir.Akut semptomlar kolayl›kla teflhisedilirken, hastal›¤›n as›l nedenin saptanmas›güç olabilmektedir.3.1. Hasta Bina Sendromu: BinalarKullanc›y› Hasta Edebilir mi?Araflt›rmalar düflük hava kalitesi ile baz›kullanc›lar›n karfl›laflt›klar›, akut veya kroniksa¤l›k sorunlar› aras›nda ba¤lant› oldu¤unugöstermektedir. Karfl›lafl›lan sorunlar›nyar›dan fazlas›, yetersiz yada uygun olmayanhavaland›rmadan ve ›s›tma-so¤utma-iklimlendirmesistemlerinin eksikliklerden kaynaklanmaktad›r.Bu koflullar, kullan›c›lar›n nedenikesin tan›mlanamayan sa¤l›k sorunlar›ile karfl›laflmalar›na neden olmaktad›r. Bukavram hasta bina sendromu (sick buildingsyndrome) olarak tan›mlanmaktad›r.Hasta bina sendromu, kullan›c› say›s› yüksekbinalarda karfl›lafl›lan bafl a¤r›s›, yorgunluk,gözlerde, burun ve bo¤azda tahrifl gibibelirtilerin, üçte ikilik bir k›sm›n›n kökeninioluflturmaktad›r. Belirtiler, kiflilerin binay›terk etmesiyle azalmakta ya da yok olmakta,ancak binada hastal›¤›n›n oluflmas›na aitkesin bir neden saptanamamaktad›r. Yetersizhava kalitesine neden olan çeflitli etmenlerbulunmaktad›r. Binalar›n yap›m›nda veyayenilenmesinde kullan›lan yap›flt›r›c›lar yada solventler gibi kirletici maddeler bu etmenlerdenbiridir. Binada servis sistemlerininyetersiz, yanl›fl tasarlanmas› s›z›nt› oluflturannoktalarda nem birikmesine iklimlenmdirmeveya ›s›tma sistemlerinin kanallar›nda mikroplar›nyerleflmesine yol açmaktad›r.Yetersiz hava kalitesini etkileyen di¤er etmenlermekandaki mantar ve toz, yeni mobilyave hal›lardan çevreye yay›lan zehirli kimyasalgazlard›r. Yine mekandaki radon gaz›,asbest, sigara duman›, virüs ve bakterilergibi kirleticiler ve zehirleyiciler hasta binasendromuna yol açan etmenler aras›nda yeralmaktad›r.* TTMD IV. Uluslararas› Yap›da Tesisat Bilim ve Teknoloji Sempozyumu kitab›ndan al›nm›flt›r. (2000)

3.2. Yetersiz ‹ç Ortam Hava KalitesininBedeli; Azalan Kullan›c› Üretkenli¤iOfis çal›flanlar›n›n ve binadaki di¤er kullan›c›lar›nüzerindeki fiziksel etkilerinin yan›s›ra, yetersiz iç ortam hava kalitesi kullan›c›lar›nüretkenli¤ini azaltmakta, maddikay›plara yol açmaktad›r. Gerçeklefltirilenbir çal›flma, sorunun, kullan›c› üretkenli¤inidüflürmesine ba¤l› olarak, Amerika’da iflçevresinde, y›lda yaklafl›k 60 milyar dolarl›kmaddi kayba neden oldu¤unu göstermifltir(4). Ancak, yetersiz iç ortam hava kalitesinin,kullan›c›lar›n üretkenli¤i ve çal›flma ortam›ndakikonforu üzerindeki etkisinin belirlenmesineyönelik çok az say›da arafl-t›rmabulunmaktad›r. ASHRAE di¤er kurulufllarlabirlikte, havadaki kirleticilerin, iç ortamhavas› ile yay›lmas›n›n çal›flanlar›n performanslar›naetkisinin minimize edilmesikonusundaki araflt›rmalar› desteklemektedir.Günümüzdeki ‹OHK araflt›rmalar›, kullanc›-lar›n ve çal›flanlar›n fiziksel konforunu etkileyendört temel alan belirlemifltir. Mekanlardakonfor tan›mlamas›n›, iç ortam hava kalitesi,s›cakl›k, nem, ayd›nlatma ve akustik oluflturmaktad›r.Belirtilen konfor bileflenleri aras›nda,sa¤l›k üzerinde en belirgin etkiye sahip,hastal›¤a ba¤l› olarak, kullan›c› performans›-n›n düflmesi ve zaman kayb›na yol açanetmen, iç ortam hava kalitesi, s›cakl›k venem düzeyidir. Bina kökenli hastal›klar›nyar›s›ndan fazlas›n›n, havaland›rma sistemleriile ilintili olmas› nedeniyle, kullan›c›lar›nüretkenli¤inin düflmesi ve yetersiz iç ortamhava kalitesinin birbiri ile ba¤lant›l› oldu¤ugörülmektedir.3.3.Kabul Edilebilir ‹ç Ortam Hava KalitesininSa¤lanmas›nda SorumlulukBinalarda kullan›c› konforuna yönelik içortam hava kalitesinin sa¤lanmas›, tek birkiflinin de¤il, tasar›m› gerçeklefltirilen ekipten,iflletimi ile yükümlü kiflilere, hatta kullan›c›larakadar genifl bir kitlenin sorumlulu¤undad›r.Tasar›mc›lar, binay› yeterli havaland›rmaaç›s›ndan uygun biçimde tasarlamal›, yüklenicifirma ve müteahhit sistem donan›mlar›n›do¤ru yerlefltirmeli, sistemlerinkurulmas› ve iflletilmesinden sonra, ileridesorunlar› gidermeye, mantar ve bakteri oluflumunuönlemeye yönelik, filtrelerin de¤ifltirilmesi,kanallar›n temizlenmesi gibi rutinbak›m onar›m çal›flmalar› gerçeklefltirilmelidir.Mal sahibi, iflletmeci ve kullan›c›lar,sistemin kontrol edemeyece¤i yeni veya güçlüzehirli maddeler hakk›nda bilgilendirilmelidir.3.4. ‹ç Ortam Havas›n›n ‹yilefltirilmesineYönelik Mühendislik Çözümleri1980’li y›llar boyunca, bina endüstrisindeyetersiz iç ortam hava kalitesine yönelik ilgive çal›flmalar ilerlemifl ve ASHRAE, konuyaait standart olan, “Havaland›rma ve KabulEdilebilir ‹ç Ortam Hava Kalitesi” ASHRAEStandart 62’yi revize etmifltir. Standart, 90farkl› koflul için, iç ortam hava kalitesininsa¤lanmas› amac›yla, havadaki zehirli maddeleriseyreltme ve temizlemeye yönelikolarak gereken d›fl hava miktar›n› tan›mlayanhavaland›rma düzeyini önermektedir. Ayr›castandartta, hava kalitesini art›rma amac›yla,mekandaki ba¤›l nem yüzdesinin %30-60aras›nda tutulmas› önerilmektedir.Daha yak›n bir tarihte gerçeklefltirilen biçal›flma olarak, standart 1989 y›l›nda revizyonatabi tutulmufl, iç ortam hava kalitesininart›r›lmas›na yönelik iki yöntem kullan›lm›flt›r.Revizyonlarda özellikle zehirli maddelereyol açan kaynaklar›n, azalt›lmas› ya datamamen yok edilmesi konular› üzerindeyo¤unlafl›lmaktad›r. Ayr›ca, mekanda kabuledilebilir IOHK s›n›r de¤erlerinin saptanmas›nadair araflt›rma bafllat›lm›flt›r. Araflt›rmalar,kavramsal ve planlama aflamalar›ndasorunun çözümüne yönelik ad›mlar› içerenönleyici stratejilerden oluflmaktad›r. Amaç,zehirli maddelere yol açan kaynaklar›n,havaland›rma ve havan›n temizlenmesi yöntemleriile azalt›lmas› ya da tamamen yokedilmesidir.Bir di¤er temel hedef de, donat›, ›s›tma, havaland›rma,iklimlendirme sistemleri için yada insanlarla iliflkili kaynaklara ait, insanlardankaynaklanan koku, virüs gibi sorunlar›giderici ayr› havaland›rma teknikleriningelifltirilmesidir. ASHRAE, ayr›ca mekanlardakabul edilebilir maksimum ba¤›l nemdüzeylerinin saptanmas›, mikrobik bulaflmalar›nminimize edilmesine yönelik ekipman›nsa¤lanmas›, aerosoller ve buhar için, mekandakifiltrasyon s›n›rlar›n›n belirlenmesineyönelik çal›flmalar yürütmektedir.Ayr›ca iç ortam hava kalitesinin, bina ömrüboyunca sürdürülmesine yönelik, detayl›bak›m onar›m programlar›n›n gelifltirilmesihedeflenmektedir. Yeni düzenlemeyleStandart 62-1989 iki bölüme ayr›lm›flt›r.Bunlar; Standart 62.1P ve önerilen Standart62.2P’dir.ASHRAE Standart 62.1P tüm ticari binalarve iki kattan yüksek konut binalar› içingeçerlidir. Standart 62.2P, iki veya daha azkatl› konut binalar›na uygulanmaktad›r.ASHRAE Standart 62-1989 sistemlerin süreklibak›m›na yönelik bilgileri ekler halindesunmaktad›r. Standart›n yenilenmesiiçin isteyen herkes öneri getirebilmekte, haz›rlananöneri kabul edilmeden önce,kamuoyunun incelemesine aç›lmaktad›r.4.Konutlar›n Havaland›r›lmas›: AshraeStandart 62.2Konutlar›n havaland›r›lmas›n›n kontrolügeleneksel olarak fazla çal›flma içermemektedir.Özellikler aç›labilir pencereler,kabuktan hava s›z›nt›lar› olmas›, konutlardayeterli havaland›rman›n sa¤lanmas›na olanakvermektedir. Yap› standartlar› gelifltikçe,konutlar›n s›zd›rmazl›k düzeyi yükselmektedir.Bunun sonucunda yeterli havaland›rman›n sa¤lanamad›¤› koflullarda, birikennem; küf, mantar ve bakteri oluflumuna yolaçmaktad›r. Ayr›ca bu tip hava s›zd›rmazl›¤›yüksek binalarda yaflayan kullan›c›larda virüsve bakteri kökenli hastal›klara rastlanmakt›r.‹ç ortamda havay› kirletici kaynaklar›n bulunmas›durumunda, içerdeki zehirli maddeoran›n›n d›flaradan yüksek olmas› nedeniyle,zehirli maddelerin azalt›lmas›, havan›n›n temizlenmesiaç›s›ndan d›fl hava ile havaland›rma,iklimlendirmeye (A/C) göre daha iyisonuç vermektedir.Belirtilen sorunlar›n çözümü amac›yla, önerilenASHRAE Standart 62.2 P, tek aileye aitkonutlar ve alçak katl› konut binalar› içinmekanlarda sa¤lanmas› gerekli havaland›rmah›zlar›n› haz›rlamaktad›r.Standart önerisinde havay› kirleticimaddelerin iç ortama verilmesinin engellenmesiiçin, bu malzemeleri içeren bileflenleriniç ortamla temas›n›n en aza indirilmesihedeflemektedir. Standart 62.2P, tek ailelikkonutlar ve az katl› konut binalar›nda, içortam hava kalitesinin sa¤lanmas› için, mekanikve do¤al havaland›rman›n etkilerini,yap› kabu¤una ait gerekli özellikler içermektedir.Önerilen ASHRAE Standart 62.2P, konutlardahavaland›rma düzeylerinin belirlenmesininyan›s›ra, direkt kirletici kaynaklar›,ya da bölgesel egzoz kontrolu ile iç ortamdakikirlenmenin kontrolüne yönelik bilgileri içermektedir.Bölgesel egzoz gereksinimleri, içmekandaki kirletici kayna¤›n kontrolü, kirlenmeninkonutun içine yay›lmas›n› minimizeetmeyi ele almaktad›r. Mutfaklardaki ventkapaklar›, banyolardaki, fanlar, çamafl›rodalar› veya garajlar, en önemli bölgeselegzoz yerleridir.

Kirletici kaynaklar›n minimize edilmesineyönelik tasar›m yöntemleri bulunmaktad›r.Bunlardan birisi, hava girifl deliklerinin, egzozsisteminden ay›r›lmas›, kirli havan›n tekrariç mekana al›nmas›n›n engellenmesidir.Standart, garaj kap›lar›nda s›zd›rmazl›kbantlar›n›n kullan›lmas›n›, garajlarda havaland›rmakanallar›n›n ve hava temizleme birimlerininyer almamas›n› önermektedir.Giysi kurutucular›n›n havaland›rmas›n›n direktd›fl ortamla sa¤lanmas› gerekti¤ini belirtmektedir.Bunlara ek olarak standart önerisi, havatemizleme birimlerinin iflletim ve bak›maflamalar›na iliflkin bilgi içeren, etiketlemekullanc›lar›, sistemin iflletimi-bak›m›, tekniközellikleri hakk›nda bilgilendirmeye yönelikçal›flmalar› kapsamaktad›r. Standartta ayr›ca,filtrasyon ifllemine, mekanlardaki potansiyelkirletici kaynaklar› ve kirletici maddelerin‹OHK aç›s›ndan kabul edilebilir s›n›r de¤erlerine,konutun tamam›n›n yada bir bölümününhavaland›r›lmas›na yönelik sistemlerinseçimine ait bilgiler yer almaktad›r.4.1.Standart 62-1989’da Ele Al›nanKonularStandartlar, baflvuru kayna¤› olma özelliklerinedeniyle, güncelli¤inin ve güvenilirli¤ininsa¤lanabilmesi için de¤iflen koflullara uygunolarak yenilenmelidir. Standart 62-1989’unyay›nlanmas›ndan, revizyon tasla¤›n›ntamamlanmas›na kadar geçen zamanzarf›nda, farkl› etmenler HVAC endüstrisiniyeniden biçimlendirmifltir.Bu etmenlerden biri, hava kalitesini etkileyendi¤er hususlar›n önem kazanmas› ve sigaraduman›n›n mekanlarda konfor ve sa¤l›k aç›-s›ndan istenmemesidir. Gümüzde, KuzeyAmerika’daki kurulufllar binalarda sigaraiçilmesini yasaklam›flt›r. Daha iyi yap› malzemeleriningelifltirilmesi, konstürsiyonlar›ns›zd›rmaz özellikte yap›lmas›, yap› kabu¤ununs›zd›rmazl›k düzeyini art›rmakta, do¤alhavaland›rma olana¤›n› azaltmaktad›r.Standart 62-1989 1997’ye kadar de¤ifltirilmemifl,bu tarihten sonra, standarta ekolarak, yirminin üzerinde de¤ifliklik önerisihaz›rlanm›flt›r. Bu de¤ifliklikler dört ek halindesunulmaktad›r. Standarttaki en önemlide¤ifliklik, önceden mekanlarda makul oranlardasigara içilmesine izin veren bir dipnotun,sigara duman›n›n, içmeyen kullan›c›lar›nsa¤l›¤› üzerindeki olumsuz etkilerinedeniyle, revizyon çal›flmas›nda standarttankald›r›lmas›d›r. Bu dipnot kalkt›¤› için,Standard 62 sigara kullan›m›na izin verenalanlar› kapsamaz durumdad›r. Mekanlardasigara kullan›lmas› halinde, uygulamayayönelik bir bilgi sunulmamak-tad›r. Bununlabirlikte, konuya yönelik bofllu¤u doldurmaküzere, sigara içilen mekanlarda havaland›rmagereksinimlerinin tan›mlanmas›na dair, taslakçal›flmalar› devam etmektedir.Standart 62-1999’da, yer alan bir di¤er ekteise, ‹OHK aç›s›ndan, mekandaki kullan›c›lartaraf›ndan solunum esnas›nda iç ortam havas›naverilen CO2 gaz› düzeyleri belirtilmektedir.Üçüncü ek, daha önce yer verilen,›s›l konfor kavram›n› standard›n d›fl›na ç›kartmaktad›r.Standart 62’de içerilen ek dört,standarda uygunlu¤un iç ortam hava kalitesininsa¤lamas› için kesin bir garanti oluflturmad›¤›n›belirtmekte, sak›n›lmas› gereklihususlar› eklemektedir.4.2. Havaland›rma H›zlar›n›n BelirlenmesindeKullan›lan Tarifleyici vePerformans Tabanl› Yaklafl›mlarASHRAE Standart 62 mekanlarda gereklihavaland›rma miktar›n›n belirlenmesineyönelik 2 yöntem sunmaktad›r. Bunlardanilki, genellikle havaland›rma h›zlar›na dayal›yöntem olup, tarifleyici yaklafl›mla mekanlardakikifli say›s› baz al›narak, gerekli havaland›rmaoranlar› belirlenmektedir.‹kinci yöntem olan iç ortam hava kalitesiyönetim ise, performans tabanl› yaklafl›m›kullanmaktad›r. Bu yöntem, ‹OHK aç›s›ndanuygun havaland›rma h›zlar›n›, kirleticiler vekirletici kaynaklar›n etkisine, mekan havas›ndasa¤l›k aç›s›ndan riskleri minimize etmekve koku denetimi yapmak amac› ile bu maddelerin,kabul edilebilir s›n›r de¤erlerini parametreolarak alan denklemler yard›m›ylabelirlemektedir. Havaland›rma h›zlar›na dayal›yöntem, var olan binalardaki havaland›rmamiktarlar›n› esas almakta olup en baflar›l›yöntemdir.Uygulama alan›ndaki deneyim ve yeniaraflt›rmalar, havaland›rma h›zlar›na dayal›yöntemin, de¤iflen koflullara göre revizyonunugerektirmifl olup, bu revizyon ilkkamuoyu incelemesi 1999 y›l› A¤ustosay›nda tamamlanan, Standart’ta Ek 62n’deyer almaktad›r. Standart 62-1989’da, gereklihavaland›rma miktar›, mekanlardaki kiflisay›s›n› baz alan havaland›rma h›zlar›nadayal› yönteme göre belirlenmektedir. Havaland›rmah›zlar›n›n, kirletici maddelerin temizlenmesiaç›s›ndan yeterlili¤inin saptanmas›için, Ek 62n’de kullan›c›lar, yap› bileflenlerive mekandaki aktiviteler sonucu oluflankirletici maddeleri de göz önünde alan,havaland›rma oranlar›n›n hesaplanmas›nailiflkin bir yöntem içerilmektedir. Ek ayr›ca,konferans salonlar› gibi yo¤un kullan›masahip mekanlarda IOHK’nin sa¤lanmas›,afl›r› havaland›rman›n kontrolüne yönelikbilgileri de içermektedir. Bilindi¤i gibi,gere¤inden fazla havaland›rma, enerji tüketimive maliyet art›fl›na neden olmaktad›r.IOHK’ya yönelik havaland›rman›n, insanlar›nsolunum yap›t›¤› bölgede yer almas›n›sa¤lamak için, tasar›mc›lar›n hava de¤iflimietkinli¤i yöntemini kullanmas› gereklik›l›nm›flt›r. Standartta yer alan, kabul edilen(deafult) de¤erler, tasar›mc›lar›n, karmafl›khesaplamalar yapmadan, havaland›rman›netkinli¤ine yönelik de¤erlendirmeleri yapabilmesinimümkün k›lmaktad›r.Ek ayr›ca, yeterli düzeyde iç ortam havakalitesi sa¤lanmas› aç›s›ndan, gereken miktardakitaze d›fl ortam havas›n›n sirkülasyonhavas›na ilavesi ile havaland›rma sistemininetkinli¤inin gerçeklefltirilmesi zorunlulu¤ugetirmifltir. Önerilen bu de¤iflikliklere,Ek 62n havaland›rma h›zlar›na dayal›yöntemi kullan›m› kolay hale getirmekte vetasar›m uygunlu¤unun kontrolünü kolaylaflt›rmaktad›r.4.3. ASHRAE Standard 62-1999 veSonras›Standart 62-1999 havaland›rma h›zlar›nadayal› yöntemdeki de¤ifliklikleri içeren dörteke ilava olarak, Standart 62’ye ait gelecektekiyeniliklere genel bir bak›fl sunan baflkaekler haz›rlanm›flt›r.Ek 62 I ve m bölümleri, yap›m, iflletim vebak›m evrelerinin rolünü, filtrelerin de¤ifltirilmesi,›s›tma-so¤utma sistemlerinde bobinlerintemizlenmesini, alg›lay›c›lar›n uygunkalibrasyonunu ve di¤er bak›m prosedürleriniele almaktad›r. Ekte yer alan bir di¤er temelkonu da, yeni binalar, eski binalar ve eklentileriçin yanma ifllemine gerekli havan›nsa¤lanmas› ve mekandaki yakma ifllemi sonucuoluflan kirleticilerin temezlenmesine aitbilgilerdir. Standart 1989’un revizyon çal›flmalar›bafllad›¤›nda, ASHRAE; Standart›nyap› kodlar›na adaptasyonuna yönelik,zorunlu kod dilini gelifltirmifltir. Kodlarlauyumlu olmas› bak›m›ndan, iç ortam koflullar›için en uygun çözüm olmamakla birlikte,standart kullan›c› güvenli¤i ve sa¤l›¤› aç›-s›ndan konfor gereksinimlerini minimumdüzeyde karfl›lamaya yönelik bilgi içermektedir.ASHRAE, Standard›n önerdi¤i minimumgerekliliklerden daha fazla bilgi edinmekisteyen mühendislere ve uygulay›c›lara yolgöstermeye yönelik, k›lavuz kitaplar gelifltirmifltir.‹leride gerçeklefltirilecek revizyonlarda,göz önünde bulundurulmas› gerekenhususlardan biri havaland›rma h›z›n›n

elli s›n›rlar üzerinde art›fl›n›n, iç ortam havakalitesini art›rmaya yetmeyebilece¤i hususudur.Tam tersi, afl›r› havaland›rma, kullan›c›lardasa¤l›k sorunlar›na neden olmaktad›r.So¤uk iklim bölgelerinde havaland›rmamiktar›n›n art›fl›, mekana kuru havan›nal›nmas›na neden olmakta, gözlerde ve cilttekuruma sorunlar› oluflturmaktad›r. Daha nemliiklimlerde ise, afl›r› havaland›rma, nemdüzeyini art›rmakta, mikroplar›n üremesineyol açmaktad›r.Standart›n içerdi¤i minimum havaland›rmah›zlar›, kabul edilebilir. ‹OHK düzeyi içingereken havaland›rma h›zlar› enerji tüketiminive maliyetini art›racak, sa¤l›k sorunlar›oluflturabilecek düzeydeki havaland›rmah›zlar› aras›ndaki denge noktas›n› yakalayabilmelidir.4.4. Standart›n Güncellenmesi: KaliteninSa¤lanmas›ASHRAE Standart 62, araflt›rma ve teknolojidekison yenilikleri yans›tma amac›yla,belli aral›klarla güncellefltirilmekte, yenilenmektedir.Konsensus bazl› yaklafl›mlar,endüstrideki uzmanlar›n, farkl› disiplinlerdeaktif rol üstlenen kiflilerin, ASHRAE komitesindeyer almas›, haz›rlanan önerilerin,kamuoyu yoklamalar› ile incelenmesindensonra, ek olarak standartta yer almas› sa¤lamakta,ASHRAE Standartlar›nn› kalitesininsüreklili¤ini korumakt›r.Sürekli güncelleme prosedürü, HVACmühendisleri ve uygulay›c›lar›n, standarttayer alan yeni eklemeler ile, yeniliklerdenhaberdar olmalar›n› sa¤lamaktad›r. Yeniyay›nlanan Standart 62-1999’a ait Ek,ASHRAE’nin, internetteki sitesinden ya daASHRAE ile temas kurularak, ücretsiz olarakelde edilebilmektedir. ASHRAE standart›alm›fl olanlara bu ek ve de¤ifliklikleri kay›tlaradayal› olarak göndermektedir.ASHRAE, standartlar›n dinamik olarakflekillendirilmesini, standart›n uygunlu¤unailiflkin süreçleri, gerekli kiflilere en k›sasürede iletilmesini sa¤layarak gerçeklefltirmektedir.Haz›rlanan standart önerisininkamuoyu incelemesi 30 günlük bir süre iles›n›rland›r›lm›fl olup, yorumlar elektronikposta yolu ile ASHRAE’ye iletilebilmektedir.‹nternette ASHRAE ana sayfas›n› ziyaretederek, standartlara ait son geliflmeleriizlemek, taslaklar›n kopyas›n› elde etmekmümkün olabilmektedir.5. Di¤er StandartlarStandart 62’den baflka, di¤er ASHRAEstandartlar› da iç ortam çevre koflullar›n›ngelifltirilmesine yard›mc› olmaktad›r. Standart52.1-1992, havadaki partikülleri temizlemegereçlerinin performanslar›n›n de¤erlendirilmesineyönelik test yöntemlerini içermektedir.Standartta, testlerin gerçeklefltirilmesineyönelik ekipmana iliflkin tan›mlamalar, testverilerini kullanan hesaplama yöntemleri,test sonuçlar›na ait raporlar›n formatlar› yeralmaktad›r.Yeni ASHRAE Standart›, 52.2-1999, havadantemizledikleri partiküllerin boyutuna göre,süzme filtrelerinin etkinli¤ini ölçmektedir.Özel filtrelerin performanslar›na ait bilgiiçermekte, tasar›mc› ve iflletimcilerin binadakikirletici maddelerin cinsine uygun filtrelerseçmelerini sa¤lamaktad›r.Önerilen Standart 161 P, içinde 20 yada dahafazla kifli tafl›yan ticari hava tafl›tlar›n›n, havakalitesini art›rmay› hedeflemektedir. Standartaait ilk taslak 2000 y›l›nda kamuoyu incelemesinesunulacakt›r. Önerilen standart, havatafl›tlar›ndaki, nem, s›cakl›k, hava bas›nc› veminimum havaland›rma h›z› düzeyleriniiçermektedir. Günümüzde, uçaklarda sa¤lanmas›gerekli minimum havaland›rma h›zlar›-na ait standart henüz bulunmamaktad›r.6. ‹ç Ortam Hava Kalitesini (‹OHK)Etkileyen Bir Çal›flmaASHRAE halen, iç ortam hava kalitesininfarkl› yönlerini inceleyen, bütçesi 640000$’›aflan, 15 araflt›rma projesini desteklemektedir.Araflt›rmalar, bina yap›m aflamas›ndakullan›lan hava kirletici türdeki maddelerinbelirlenmesi ve kontrolünün yan›s›ra, içmekanlarda nem denetimini, mantar ve küfeba¤l› olarak ortaya ç›kan sorunlar›n, zararl›gazlar›n tespit ve temizlenmesini, atriumlardaduman da¤›l›m›n›n denetimini amaçlayanbir tasar›m k›lavuzu haz›rlanmas›n› içermektedir.ASHRAE iç ortam hava kalitesi aç›s›ndan,daha iyi iç çevre koflullar›n› oluflturmakla,Standart 62’yi geliflen teknolojiye uyumluk›lmakla yükümlüdür. ASHRAE, uluslararas›topluluklarla iflbirli¤i sa¤lamay› hedeflemektedir.Gelecek yüzy›la do¤ru ilerlerken,birlikte çal›flarak, gücümüzü art›rmak,gelecek nesilleri için daha kaliteli bir yaflaminflaa etmek mümkün olabilir.REFERANSLAR1. American Society of Heating, Refrigeratingand Air Conditioning Engineers,1973, ASHRAE Standard 62-1973,Standards for Natural and MechanicalVentilation.2. American Society of Heating, Refrige-rating and Air Conditioning Engineers,1981, ASHRAE Standard 62-1981,Ventilation for Acceptable Indoor AirQuality.3. American Society of Heating, Refrigeratingand Air Conditioning Engineers,1989, ASHRAE Standard 62-1989,Ventilation for Acceptable Indoor AirQuality.4. Abdou, Ossama A., Harold g. Lorsch,The Impact of Building Indoor Environmenton Occupant Productivity, Part 2:Effect of Temperature, ASHRAETechnical Bulletin, Volume 10, Number4, Impact of Indoor Air Environmet ofProductivity, June 1994.5. American Society of Heating, Refrigeratingand Air Conditioning Engineers1999, ASHRAE Standard 62-1999,Ventilation for Acceptable Indoor AirQuality.James E. WolfKamu Hizmetleri Baflkan Yard›mc›s›,yerel ve uluslararas› aktiviteleri içerenAmerikan Standartlar› Kurumu’nunKamu Hizmetleri sorumlusudur. HVACendüstrisinde 33 y›ll›k bir deneyimesahiptir. Trane Company ve Amerikan-Standart’›n pazarlama ve KamuHizmetlerinde çeflitli programlardaçal›flm›flt›r.Arizona Üniversitesi Elektrik Mühendisli¤iBölümünden Lisans derecesi,Amerikan Üniversitesi WashingtonDC’den de, iflletme alan›nda YükselLisans Derecesi alm›flt›r. AmerikaBirleflik Devletleri OrdusundaHaberleflme Alay Subay› olarak hizmetvermifltir.ASHRAE’de aktif görev alm›fl, ASHRAE’-nin Ulusal Sermaye Bölümü’nde veYönetim Kabinesi’nde 8 y›l süreylebaflkan olarak çal›flm›flt›r. Toplulukdüzeyinde ise ASHRAE Dergi KomitesiYöneticisi, E¤itim Kurulu Yöneticisi,ASHRAE Kamu Hizmetleri Komitesi,Teknoloji Kurulu Yöneticisi, E¤itimKurulu Yöneticisi Finans KomitesiYöneticisi, Teknik Enerji-Kamu HizmetleriKomiteleri, Adayl›k Komitesi’ndeüye olarak görev alm›flt›r. YöneticilerKurulunda Serbest Yönetici, BaflkanYard›mc›s› ve Mali ‹fller Sorum-lusuolarak çal›flm›flt›r. Halen, ASHRAE’-nin Seçilmifl Baflkan›, Bölgeler KuruluYöneticisi ve Dan›flma Kurulu KomitesiYöneticisi olarak, görev yapmaktad›r.