Download

Hejmar 24-57(1934-1943)NÛDEM

HAWARCiïd2Hejmar 24 -57(1934-1943)NUDEM

Weşanên NÛDEM 34HAWARStockholm: 1998© Weşanên NÛDEMAmadekar: F. CewerîPergala betgê û rûpelan NÛDEMISBN: 91 88592-34 oBox 177^n ^3 Jârfâlla-SwedenTel û Fax: 8-583 564 688-580 131 62

NAVEROKHEJMAR (24)Kurd û KurdistanYewnanîstanMijdeÇûk û FîlKaxeza EşkereDelà le BeriyêÇarînên XeyamPendnameDêrikStraninên BotanTu cire?Xeyamwarî.627Herekol AzîzanDr.K.A.Bedir-XanLawik PijderîM. E. BotîXwediyê HawarêStranvanDr. K. A.Bedir-XanCegerxwînNewzadStr. JêliyanRemoyê QencoM. E. BotîBIRÊ FRENSIZÎLe Beau de la SteppeChansons de BotanDr. A. Bedir-XanPirs. KurdanHEJMAR (25)LavijŞêx EvdirehmanÇarînên XeyamŞînEz û DilberBêriya Botan647C. A. Bedir-Xan» » »Dr. K. A.Bedir-XanB. FerîdûnCegerxwînHerekol AzîzanBIRÊ FRENSIZÎLe Beau de le SteppeDe la grammaire kurdeD. A. Bedir-XanLavijHEJMAR (26)Mame-YareWere dotmamEhmedêZeydan683Tewfîq WehbîC. A. Bedir-XanXwediyê Hawarê

XortoKoçera MîranZerdeştWelatê MinZozanên BêlîÇarînên XeyamXanimDiljiminbirHawarDr. K. A. Bedir-XanDr. K. A. Bedir-XanCegerxwînLawût» »Melayê CizerîMelayê CizerîBIRÊ FRENSIZÎLe soleil noirLa grammaire kurdeDr. K. A. Bedir-XanDr. A. Bedir-XanHEJMAR(27),683Tefsîra QuranêHedîsên PêxemberSe tarîxên HawarêDongiya ÇeqelDerdên CegerxwînKebanî û MamosteMarşa XortanÇiyayê SasonêGelawêjLoriya ŞehîdanXurşîdGramêra kurdmancîWeşînekên KurdîFerhengokLoriya FatêDr. K. A. Bedir-XanDr. K. A. Bedir-XanXwediyê HawarêOsman SebrîCegerxwînRewşen Bedir-XanOsman SebrîOsman SebrîHawarMamosteyê gerokNûredîn ÛsifC. A. Bedir-XanHawarFerhengvanHerekol EzîzanBIRÊ FRENSIZÎLa réapparitionLa berceuse de FatêMême AlanLa rédaction de HawarR. LescotD. A. Bedir-XanHEJMAR (28)Tefsîra QuranêHedîsên PêxemberTarîxa KurdistanêWelatê TirîviryaŞivan û beran703Dr. K. A. Bedir-XanDr. K. A. Bedir-XanOsman SebrîOsman SebrîÇiyayê Agirî

Kulîlkên KurdistanêRewşa dinyayêTarîxa Kurd û KurdistanêBi xwehên Guhderz reKurd yek inJîna miletJi xortan reRabûn û rûniştinFerhengokGramêra KurdmancîTelet QedûrNêrevanOsman SebrîRastederDerketîkî DêrsimîMasûmê HamidîNûredîn ÛsifDr. K. A. Bedir-XanFerhengvanC. A. Bedir-XanHEJMAR (31)Tefsîra QuranêHedîsên Cenabê PêxemberMirina GurîDîk û RovîBehramêGorNavên KurdmancîDinya TarîDelaliya delalanRewşa dinyayêDiljariyekGramêra KurdmancîPaîzokDr. K. A. Bedir-XanDr. K. A. Bedir-XanC. A. Bedir-XanOsman SebrîCegerxwînBavé CemşîdM. Ehmed BotîSeydayê gerokNêrevanHeşyarC. A. Bedir-XanStranvan763BIRÊ FRENSIZÎChant d'automneHEJMAR (32)Tefsîra QuranêHedîsên Cenabê PêxemberKardûx û welatê kardûxanMiletê BêserîAgahiyekDermanêNezaniyêGramêra KurdmancîRewşa dinyayêŞîretên EhmedêXanîBilûra minHindik Rindik783Dr. K. A. Bedir-XanDr. K. A. Bedir-XanHerekol AzîzanQedrî Cemîl PaşaHişyarSibhiyê DiyarbekirîC. A. Bedir-XanNêrevanNûredîn ÛsifSeydayê GerokXeberguhêz

HEJMAR (33)Tefsîra QuranêHedîsên Cenabê PêxemberDu salên şerStêrkKlasîkên meXebata HawarêRewşa dinyayêGramêra Kurdmancî803Dr. K. A. Bedir-XanDr. K. A. Bedir-XanHawarNûredîn ÛsifHerekol AzîzanHişyarNêrevanC. A. Bedir-XanHEJMAR (34)Tefsîra QuranêHedîsên Cenabê PêxemberEşîra JêliyanWelatCenga CanîEdebiyata KurdîRewşa dinyayêRadyowên KurdîGramêra Kurdmancî823Dr. K. A. Bedir-XanDr. K. A. Bedir-XanHerekol AzîzanSibhiyê DiyarbekirîM. E. BotîRefîq HiimîNêrevanHawarC. A. Bedir-XanHEJMAR (35)Tefsîra QuranêHedîsên Cenabê PêxemberDîwana MelêMelîk û KoçerLênîngradPerîşanîSondKurdên EcemîstanêRewşa dinyayêGramêra Kurdmancî843Dr. K. A. Bedir-XanDr. K. A. Bedir-XanQedrî Cemîl PaşaDilistanSmaînê SerhedîNûredîn ÛsifQedrîcanHerekol AzîzanNêrevanC. A. Bedir-XanBIRÊ FRENSIZÎMelayê DjezîrîTawûsparêzHEJMAR (36)Tefsîra QuranêHedîsên Cenabê PêxemberDîwana MelêKevirê Mûsyê Ehmed863Dr. K. A. Bedir-XanDr. K. A. Bedir-XanQedrî Cemîl PaşaRastedar

HalanRewşa dinyayêVîborgAgirîMoskoSînemaLêhîstika ŞetrencêHişyarNêrevanHesenê MistêOsman SebrîDilawer ÇarpîneEvdirehmanê RojkiStranvanê HawarêBIRÊ FRENSIZλ PARTIE FRANÇAISELa partie d'échecsTawûsparêzHEJMAR (37)Tefsîra QuranêHedîsên Cenabê PêxemberDîwana MelêHevîna PêrîxanêKurdistana bakurGramêra KurdmancîZêrê EwropayêDiEtlantîkêdeŞerRewşa dinyayêŞahînoDr. K. A. Bedir-XanDr. K. A. Bedir-XanQedrî Cemîl PaşaNûredîn ÛsifHişyarC. A. Bedir-XanCemîIêTacdoEvdirehmanê RojkîSmaînê SerhedîNêrevanStranvan883HEJMAR (38)Tefsîra QuranêZerdeştDîwana MelêEmêrîkeNoqarTiştên PesîfîkêHedîsên Cenabê PêxemberMoskoEz zêde dikimRewşa dinyayêDr. K. A. Bedir-XanSeydayê GerokQedrî Cemîl PaşaSmaînê SerhedîCemîIêTacdoEvdirehmanê RojkîDr. K. A. Bedir-XanHesenê MistêŞêxAbidNêrevan903BIRÊ FRENSIZÎ'PARTIE FRANÇAISEKharaboTawûsparêzHEJMAR (39)Tefsîra QuranêDr. K. A. Bedir-Xan,923

Hedîsên Cenabê PêxemberDîwana MelêHêviya meSengeporHindik RindikGunehÇiyayên SilîvanSerxwebûna mûriyanRewşa dinyayêDr. K. A. Bedir-XanQedrî Cemîl PaşaSalih BamernîHesenê MistêXeberguhêzQedrîcanMihemed Cemîl PaşaCegerxwînNêrevanHEJMAR (40)Tefsîra QuranêHedîsên Cenabê PêxemberZilamek û ZimanekNivîsevanDîwana MelêRewşa dinyayêGramêra Kurdmancî939Dr. K. A. Bedir-XanDr. K. A. Bedir-XanHerekol AzîzanCemîlê TacdoQedrî Cemîl PaşaNêrevanC. A. Bedir-XanBIRÊ FRENSIZÎBavé EmînDiya FerzoHEJMAR (41)Tefsîra QuranêMarsDestbosîÛkranyeJi ezmananHindik RindikDîwana MelêHedîsên Cenabê PêxemberRewşa dinyayê955Dr. K. A. Bedir-XanNamîMişoXalitê GencoSilêmanê FerhoXeberguhêzQedrî Cemîl PaşaDr. K. A. Bedir-XanNêrevanBIRÊ FRENSIZÎChahinoQuelques ChonsonsTawûsparêzTawûsparêzHEJMAR (42)Tefsîra QuranêAwayê EvînéNewrûz971Dr. K. A. Bedir-XanHişyarHerekol Azîzan

îşê paqijRewşa dinyayêGramêra KurdmancîHedîsên Cenabê PêxemberDîwana MelêŞevgerNêrevanC. A. Bedir-XanDr. K. A. Bedir-XanQedrî Cemîl PaşaBIRÊ FRENSIZÎLes jeux kurdesTawûsparêzHEJMAR (43)Tefsîra QuranêHedîsên Cenabê PêxemberHilbînaÇiranVeşartinCebeltariqBiserhatiyekKiriyariya HawarêDîwana MelêRewşa dinyayêGramêra Kurdmancî.987Dr. K. A. Bedir-XanDr. K. A. Bedir-XanM. E. BotîHesenê MistêSilêmanê FerhoXelîlê GencoXwediyê HawarêQedrî Cemîl PaşaNêrevanC. A. Bedir-XanHEJMAR (44)Tefsîra QuranêHedîsên Cenabê PêxemberReşbelekXatûnanPilingDîwana MelêKumandosRewşa dinyayêGramêra Kurdmancî.1003Dr. K. A. Bedir-XanDr. K. A. Bedir-XanBavé CemşîdNûredîn ÛsifQedrî Cemîl PaşaSilêmanê FerhoNêrevanC. A. Bedir-XanHEJMAR (45)Tefsîra QuranêSegêJarDîwana MelêBîrûbêrîÇiyayê CûdîMemozinSikalayMasivanRewşa dinyayê,1019Dr. K. A. Bedir-XanŞêx AbidQedrî Cemîl PaşaM. E. BotîM. E. BotîEhmedêXanîBengîneCemîIêTacdoNêrevan

Gramêra kurdmancîHedîsên Cenabê PêxemberC. A. Bedir-XanDr. K. A. Bedir-XanBIRÊ FRENSIZÎProverbesTawûsparêzHEJMAR (46)Tefsîra QuranêCasûsDîwana MelêMemozîna XanîRewşa dinyayêHedîsên Cenabê PêxemberGramêra KurdmancîProverbes1035Dr.K.A.BedirXanSilêmanê FerhoQedrî Cemîl PaşaHerekol AzîzanNêrevanDr. K. A. Bedir XanC. A. Bedir XanTawûsparêzHEJMAR (47)Tefsîra QuranêEzmên dibarandinDîwana MelêMehfûrDêanXûşkMemozîna XanîRewşa dinyayêAva DîclêGramêra KurdmancîHedîsên Cenabê PêxemberProverbes1043Dr. K. A. Bedir XanXelîlê GencoQedrî Cemîl PaşaSilêmanê FerhoNûredîn ÛsifHerekol AzîzanNêrevanM. F. BotîC. A. Bedir XanDr.K.A.BedirXanTawûsparêzHEJMAR (48)Tefsîra QuranêReşbelekDîwana MelêNêçîra HirçanMemozîna XanîRewşa dinyayêGramêra KurdmancîGotinên şopewerHeyranCoutumes1051Dr. K. A. Bedir XanBavé CemşîdQedrî Cemîl PaşaOsman SebrîHerekol AzîzanNêrevanC. A. Bedir XanOsman SebrîStranvanTawûsparêz

HEJMAR (49)Tefsîra QuranêMemozîna XanîCivatKenediyê pêşînTelqîna ÊzdiyanMarşaCanbêzaranLêpêşberêyarêSêsalên şerDîwana MelêJi Rastedar reŞihrênZarokanRewşa dinyayêMedhelokênjaponîCoutumesDr. K. A. Bedir XanHerekol AzîzanReşîd kurdCemîIêTacdoFeqîrê telqînbêjOsman SebrîOsman SebrîHawarQedrî Cemîl PaşaŞebistanOsman SebrîNêrevanHawarTawûsparêz1059HEJMAR (50)Tefsîra QuranêGramêra KurdmancîDîwana MelêKlêopâtreMemozîna XanîMalikeke HafizMarşa FelatêRewşa dinyayêPîroziya CejinêEnigmesDr. K. A. Bedir XanC. A. Bedir XanQedrî Cemîl PaşaBişarêSegmanHerekol AzîzanFarisîxwînOsman SebrîNêrevanŞêx MemdûhTawûsparêz,1071HEJMAR (51)Tefsîra QuranêDîwana MelêMîr û NêçîrvanTiştên danezananSelahedînSilav II sifra hazir eWarêmin neîkoreŞûşa DilanMemozîna XanîGramêra kurdmancîMezin û MezinatîRewşa dinyayê1079Dr. K. A. Bedir XanQedrî Cemîl PaşaM. Emîn SilêmanXelîlê GencoBişarêSegmanCegerxwînOsman SebrîBişarê SegmanHerekol AzîzanC. A. Bedir XanOsman SebrîNêrevan

HEJMAR (52) ,GawestiyayîCivatHekeTeDivêtKeleha ŞahînDîwana MelêPendnameŞahê EcemMirdêsanGelo Dem Ji Zêr e?Beyta KewêHeyatPira GenderêMarşa KeyanîRojên DerbasbûyîXanimeke CiwanRoviyê KerLe Mariage1091Qedrî Cemîl PaşaReşîd KurdŞîretbêjBişarê SegmanQedrî Cemîl PaşaCegerxwînFarisîxwînOsman SebrîOsman SebrîMêla EnwerHisên Emînê PêrîxanêOsman SebrîCegerxwînQedrî-CanCegerxwînOsman SebrîTawûsparêzHEJMAR (53)Tefsîra QuranêGramêra KurdmancîEvînDîwana MelêBeydaxa KurdîMemozîna XanîLa vie universitaire au Kurdistan.1107Dr. K. A. Bedir XanC. A. Bedir XanOsman SebrîQedrî Cemîl PaşaE.ŞêrkohHerekol AzîzanTawûsparêzHEJMAR (54)Tefsîra QuranêDîwana MelêPêşkevinCejinpîrozîJi Wan reSersala minMêla EhmedGramêra KurdmancîMemozîna XanîPêloşî û sistîMêla Evdilmecîd,1115Dr. K. A. Bedir XanQedrî Cemîl PaşaCegerxwînOsman SebrîYehyayê SeydaOsman SebrîSelîm HisênîC. A. Bedir XanHerekol AzîzanHesen HişyarSelîm Hisênî

ChansonsTawûsparêzHEJMAR (55).Tefsîra QuranêLwîs PastörDîwana MelêDaylanMemozîna XanîDiljarêXemginHawarêPênivîsŞeytanqûnîDr. K. A. Bedir XanHerekol AzîzanQedrî Cemîl PaşaOsman SebrîHerekol AzîzanEhmed NamîSalih BamernîMîrzangî BelbeşînîOsman Sebrî,1123HEJMAR (56)Tefsîra QuranêYûng SimpsonŞeytanqûnîDîwana MelêMêşhingivîKeça Şi'rêKitêba Totê rehMemozîna Xanî,1131Dr. K. A. Bedir -XanHerekol AzîzanOsman SebrîQedrî Cemîl PaşaM. E. BotîOsman SebrîCemşîdHerekol AzîzanHEJMAR (57)Tefsîra QuranêŞeytanqûnîDîwana MelêGulistanMemozîna XanîYaRebSefera SicîlyayêHêviya NuhEzûYarÇet^ên RûsîFeryadPanama"39Dr. K. A. Bedir-XanOsman SebrîQedrî Cemîl PaşaFarisîxwînHerekol AzîzanCegerxwînNêrevanOsman SebrîCegerxwînSimaînê SerhedîM. E. BotîQadirê Ferman

SAL 2HEJMAR 24ANNEE 2NUMÉRO 24YEKŞEMBDIMANCHE1 NÎSAN 19341 AVRIL 1934KOVARA KURDÎ ^c REVUE KURDEDI VR HEIMARÊ DEKnrd ù KurdistanYéwnànistanMijdeÇùk û FilKaxeza EşkereHerekol AzizanDr. K. A. Bedir-XanLawikî PijderiM. E. BoUXwediyê HawarêDelalè BeriyéÇarinén XeyamPendnameDêriKStraninên BotanTu cire?XeyamwariStranvanDr. K. A. Bedir-XanCegerxwînNewzadStr. JêliyanRemoyê ÎQencoM. E. BottBIRÊ FRENSIZÎLe Beau de la SteppeChansons de BotanD. A. Bédir-KhànPirs. KurdanÇAPXANA HIDHIK-EL-HIBKtŞAM—1934-627

SAL 2HEJMAR 24ANNEE 2NUMÉRO 24YEKŞEMB1 NÎSAN 1934KOVARA KURDÎ -KREVUE KURDHDIMANCHE1 AVRIL 1934K-QDi elfabêva me de ev duherf bi hev guhêrîne : « k »ketiye şûna « cj » ê , û « q »ketiye sûna «kaê.KURD Û KURDISTANBI ÇAVÉ BIYANÎYANMe jor de lixùbèn welatê kurdangoli biin. Welatê wan 11 bakur ji cihênbilind ko bi darén nu;zî ù berùwé dorgirtîne, dest pê dike ù hin bi hin berbi nivro nizni dibe ù digehe çolê. Li serê(. wan en biberf kanî der dibinIl çcm û robarin diherikln, digehin medrebênbirincc ko ji qùntarên çiyê berbi dcslc ve drcj dlbin.Dl cihên bilind de çandini Uèni in. .liber ko gava di berîycn bêdar û bej deroj ber te.xlit zad ii candi nî sîn dike,digehînc, serê çiyan hêj bin berfê de ne.Li gundèn kurdan bergebekî siichiheye. Gava mirov nîzingi wan dibe toi'toi" darên gwîz xwe şanî didin. Di binsiha wan a pehn de xani veşarti ne.Ji rexê din dora kanî an keviyên n)baranbi spindaran xcniilandî ne . Di lugundi de ev ne kjni in . ,Ii xwe evspindarèn ha di lêkirina xaniyên wande I)ingeheki me/^in in.Ev dar, lêr-avexwari ù li bin rojekcgeş, di zcnianeki kin de digebin drèjahike.wciê ko mirov li wan ecêbniayîdimino. Wckzilèn zevîyên ecb ù genimli rcx hev hinibêz, bcdenên wan zraviVrast, mina nayan bilind dibin.Li gora nizni ii bilind bùna cihè ava-Hij'c, dbra wan de rez, darên zeytfin,bistan û ze\îyên cch ù genim hene.Le di gundên kurdan de, kêm têtedîtin ko minareyek bi ser wan keve.Ji vajî ve gundên tirkan, en kiçiktir jitucar ne bêniinare ne. [1]Dîwarên xaniyan bi kerpîçènko biherîya kakirî tête birîn.lêdikin; bê tu darùdep. Li sûna penceran di jorê dîwaranre qulan vedikin. Ev qulên ha bitu tisti ne girtî ne. Ji ber ko batinditinapipok ù kaxezê li wir hêj ne nas e.Derîyê xanîyên xwe ji darê berûwcpihêt çêdikin. Di ser diwaran re bi bihustekan bi du bibustan ji hev dur,be.stinen spîndaran drêj dikin, ùbi mirdiyaqanneqeba be.ştan dadigirin ù axèberdidin ser. Qederê pêkî, pêyek ù niv.Ev e,banê xaniyên wan.Li Havinê, kurdmiine di ser van banande dinivin; ù pericar ev banên ha bi diwarckîçarpê bilind,dorgirli ne. Ev dîwarsûna singtaldekê digirin. Xanîyên maqûlanji di vi şikli de ne. Tenê du layênwan bene ù carinan bi mileki wan vcburceke çarparsù bilind dibe.Belè xanî bi ber listèn xwe welê hatinelêkirin ko di wextê ser û pevçùnande bi kêrî wan bên , ji wan re bibinşergeb ùasêgeh.Di bundirê xaniyan de ji aliyê inalê))êvcrùnislinê ùniezcleke niozin lête dîtin. Mezeiiimêvanan. Li niezclê de lilikekheye. Ji ber du milcn tifikê ve dudîkanên nizm, le raxistî radibin ù lêiibêla deri. Çcnd balgih li ser in. Raxerakoçka maqùlan bi inehffiran xemilandine. Tevayîya raxislina wan cv e. [ 2 ||l| Ji l)cr ko cm kurd tueur .\\vi'ilc- ji bir nakii),ù i-\v ili lier (Icrc du bi me rc ye. Jû pcve kurdl](\vi ko xwe biî(ibîiiin hi-v ù herin mizKcnè dikarinniim'-j!! xwe bikin. Ji le\\i:i ko em ne li xèiii le li xwe-(livè xcni di(ierin.jai Wclê dixuyc ko Marjal tenê xanîyên kefxwcù kizirau ditine. Ji ber ko hcrwckî em dizaninxanîyên scrokên c^îran bi awakî spehi raxistî ne,û bi xeml ù xëz in.-629

Giiiîd di nav hev de, bi siverènen lengbi hev rc girêdayî ne. Siverènen welcko hêslir bi xwe bê talùke tê re nikarindcrbas bibin. Ev rê ji bona suwarên nehînbùyîlisleki gclek dişwar ù bitirs in.Her cib û welat di nav xwe de debaraxwe pêk ditîne ù hewcedarî ê dinnabe. Ji xwe naxwazin dan ù standinawan bi xelkê doré hebc.Jin kirasê penbù ù nîvhevrîşim, cawêsor û re.s-xêzkirî çêdikin. Bi vî eawîsalên mêran en lireh, û şapikên wan tênçèkirin. Jù pêve Jin bi çêkirina eba,kuiay û kumên wan ji mijùl dibin.Mehfùrên xwe, ko xemla xanîyên wana bingebi ye, an li erdê raçandî an lilevnê vegirtî, çêdikin. Mêr bi cotkariyênr'jùl dibin, diçin ber pêz, qelûnê vedikişînin;an ne di .şerî de ne.Texinînkirina nilVisa kurdan lisiekî(liswar e. Le berhal ji niv niilyoni nekênitir in.[3]Pirani3a'ke wan misilman e.Di tixiibên ecem de kurdên lileb jihene. Li Şingalê ù l)er bi nivroyê wêve, kurdên êzidi riulinin.Ji her tirkanve êzîdi ji ( ) re diparêzin ù ji lewrakirîn l'i tïrotina wan re destùr hejT.Filehên ermcnî ko di nav wan de ri'idininù ji wan ne kcmtir in, lev de fi¬lehên ortodoks in.D'i navbera h.cmî kurdan de mi.sabelekeniilî heye. Heçko demînin hev.Rongé çermê wan bi qasî yê tirkên doreù ermeniyan neesmcre. Kurd bi piianîb.?jnbilind ù bi dest û lep in. Difna wanwek tcwandî ye. Le çavên wan gelekn-zingî hev in, ù bergehcki wan welclicye ko mirov dibêje di kortikên xwede qey dibrùskin.Kurd di gerandina avê de gelekî şebrazaù liinerwer in. Bêyî tu aletan,crdiên avê ji kanîyên cihên bilind deniwestayî, dibin û digehînin pal û kaşan.ji kanîyê bi saetan ve dur. Heta wêriera ko sînahî hewcedarî avê ne. Ji xwe(t! wan doran de, ji her Icxli'. şinah;-yr.n re av dlvêt.Perîcar palên çiyan heta bi bilindaliiyekeecêb, şehnişînwarî tebeq tebeq,niîna diyarêu bi serhev, ajoti ù avakiri/!. . Wek rezên me en çétir-xebitandî.I"! Disan ji kurdan herçî Marşal bi sv/e ditine,lit jie .kiirdistar. ù tevayîya kurdan.Belê kurd ji bona deslxiststina bihusiekîerdê çandbar ù danîna daran holê dixcbilin.Zevi ii awayê gerandina avêji bona kultiira|4] miletê kurdan birhanekebes e.Belê welat û cznianê vi milctî ê zclalko bi tevayîya giyanê xwe j)ê girêdayîne, holê ye.Di sala hezar ù heştsed û sih ii he.ştande Hafiz paşa bi ser Çiyayê-Xerzan degirti bii; ù bi sûr ù agir xelkê wî ajotibû heta bilindcihên çiyê, deverên asê,nav fers l'izinaran de.Xelk liber disekinîn. Hetani ko zadù qùt dest bi kènibùnê kirin . Hingêrîspîyên wan li der konê serdarè niizef'erde xuya bùn.Jê efwa xwe de bixwcslana.Paşê ji bona xistina vi xclkî bindcslê hikùmeta xweji rakirina wan jiwan çiyayên asê i)êve tevdîreke dinnizanî bù. Belê dilê wancih 11hcbù wan jimalên wan rakin, bibin de.stê ùli wê derc bi cih kinPaşa gelek tisl ji wan rc wad dikirin.Pa.sa (li ciliekî welê de dikari ])ii bi qiinadilê xwe comcrd ù desivekirî bibe.Ji wanre digot ko, li deştê, ji heryckî wan re , ji erdê wan deh caranbêlir erd dé bihata dayîn. Disan se salan,ji wan ne qemçùr ne jî wêrgù de ne hâtastandin. Ji mile din, ji wan re wcsl'êdewlemcndiyên destè d'ida.Mîna çanclinadarên tù, çêkirina hevrî.şini, bi xwedikirinahespan. Li .sùnako li çiyê liilirkanbidin hev ù herin i;er pèz. Le mirovwelê jî, kari l)t"i ji masiyan daxwazbike, ji xwe re torckê çêkinRîspî bi çavên zelùl li ezmên l'edkirinù ti.şlên ko ji wan hati bi'in xwestin,pesnê wan (Jan, ù tev xelalkirî danrê II vcgeriyan nik yenxvvc. Ti.ştên koscii kiri bùn, ji mirovên xwe re gotin.Cih (îcjiiiùzaro rahiştin tifingên xwe.Kuriir Jinù ve dest pê bikirana. Herwcki des! pê kirin jî. Ù hctaiii ko .ser-1-!) Di brJiiK'ra li::>.v:'.ré ii n..z(:t::iii Ce me ji l:,ultûrê re viin

xwerabî bi leniamî ne hatine kevandin,kula ne biin. Le hikûmelê bivênevê dcvji istîmara Kurdistanê berda. Ji ber kobi ceribandinê têgchiştî bù ko projarakirina kurdan ji çiyan ù ci h kirin awan deştê nare scrî.Kurdistan seranser ji koniên gundênjihevcihê pêkhatî ye. Carinan çavê mi¬rov di sinên çiyan, an di nav fers ùzinarên asê de, bi buicckê dikevc.Ev burccn ha xwcscrî hin bcgan in.Le beg bi xwe hcrgav le de rùiianin.Tenê di zemanê tengî ù talùkê de dikevin-ê; ù ewji wan rc dibin asêgeh.Ev mirekên ha, cuda cuda, (li navxelkê xwe de riidinin. Desic tukcsi debirekî wclêt è mcziii nînc . Tciic diwextê tengî û taliikê de mirovêii wekBegê Rcwandizê , Bedir -Xan Bcg ùSeyid Beg, birekji xelkê xwe didin hev,Jixin bin alên xwe û lcşkerckî xurlditîniiï IX- Le piştî ko talùke dibore ùmeselû s/ifî dibe, le.şkcr ji iicv dikevcù ji mezinê xwe vc(ii([elc. Ji xwe hcikestenê kerîyè xwe diparêzinc.Hvi-; Qiîi.sîY.x vi Miuni. hi;i

DELALÊ BERÎYÊJI DEVÉ EHMED FEILMANÈ KIKÎHay lo dilo !- 1Emrê dilê min pê ra, de bajo\" êvarè mi relieiiê !Tueaiê li duré dinyayêNabe lu |)eya biLi ser bozê (jesirandiDèl ù biji bi hena bi . . . .W oz.2--lu nifira li bejna delêl nakimLi Berlya-Mêrdînè,li Kepezê-Kika, erdê[bêpivalîira li delèl derkeve xarek, mina xarê .sèmera.Suwaiê seklawi li delêl kar binl'jrdè bèpiva, li ei xa' bji' dir, i

Vè sibekè karê tev bizlnê, diçérin li pozê[Çiyayé-SingalêC.ilê delèl hatine ber şuşlinêEzê bistinim qalùbek subùna llelebêRişom ser ava ZirganêRisom, lékim ava mawerdi, ezê raxini ser[darê ([urnefilè-13Di v" êvarèKaleki niala havé me heye, liber relimajXw'edé, roja barkirinèSô brè me hene, li bin darê silehê, roja[qewimandin ù kuşlinêGava çavô min nekev, lihejna xelkê de!alE/.è berè xwe bidim, herim MidyatêDawn taqiya xwe bibim eem hoste Meiko[ser bova.xa re.skiriné14Dilo lo!Vé sibekè xelkê min i délai çù welatê xeribiyèKesek 1' mala tunine, w' ezê sebra dilê xwe{ pê bînimDerdè dilê min pir in, sevè kanùna[şevinc drêj inEzè rabim lêwik li dergù.s xinimJi derdè dilê xwe re rebenê, bilorinim,[bilorinim, bilorinimHèstirê xwînê, ser se biskè di .şê, hinarè[ rùka bibarînimDe bajo emrê dilê min pê ra . .15Huylo dilo !Rabe berê xwe bidin welatê KurdistanêHerin Diyarbekra xopan, korta gidîyalizè vè sibekë herim, kevirki rakini, ji[bedena lievsa xwiniyaEzê wî kevirî téxim navbeyna xwe ù ber vî diliDi pey bejna délai, li vvelalè xeribiyè[sebra dilê xwe pê bînimDe bajo emrê dilê min pè ra, tim lo lo !De ba;o rédùro, bajo xempiro . . .16-V évaré ji gira, (^irê-(iirdésê, Girê-GirdêşêXelkê min î délai .suwar bù, ciwanika ibeyêReré xwe da xémé lierîya jêrinLinge ciwanika xelkê délai li keviran dikeveFzô nizam teresbav solbend neçé solkiriyeZikê min dişewile, dilê min vê ra diê.şe17Keçikê digo: lodelul eznejin im, nn bimêrimEz xweyînga Iteft bru me, wekî sêr inHer iielt l)ra,donz

YEWNANISTANÇAWAN BISEBXWE BÛYEDi sala hezar ù pèncsed ù sise de, angoberi çarsed ù se .salan Yc\\nanistan keli hùbin deslê tiikan de.bin desiê tirkan de, jar ù peri.sanXelkê Vewnanistanè dibù bùn. Neşeref ma hù cem wan, ne jî dewlemendî; cicolyarî ù ci clan ù standin. Di sala hezar ùheftsed ù heştê de gava di navljcyna l'rùs ùtirkan de ser çêbù, yewnanan hêvi dikirin koCrûs dé bibe arîkarê wan, ù ji bona bi.serxweyiyaxwe rabùn.Tirkan zùka e.sker .sandinser wan, .serênmezin, .serên giran ù xwîndar çêbùn, tirkanzora wan birin ù eskerôn wan hatin .sikestin.Lê Vevvnanislanê hevîna azahîù istiqlala xweher xurtir kir. Pistî midekê .şairekî yewnan,Konstantîn Riga rabù ù bidizi civateke welatîdanî. Di dora wê civalê de zelamên hêja ,xwenda, zana ù kèrhatî gibane hev.Di sala hezar ù hehsed ù he.stan de tirkketin pey konstantîn Riga ùxwe.stin wî bigirin.Destêbaz da ùtirkan nedigiha wî, Konslalîn Rigaçù Nemseyè. Tirkan ji dewleta Nen:-seyê spartina Konstantîn xwe.stin, wê dewletêjî bextre.şî vé l'e kir ù Konstantîn sparte tir¬kan ùhâtebi destê tirkan di bajarê Belgrade dedarvekirin.Hevîn û germîya Yewnauistanè sisl nebù.Gund dksewitin ,bajar xirab dibùn, mérg ù

PENDNAMEI'>t- l)(''jiiii hou (lilO xwe ini'jïiriuDiiiyii iiL' lirja yr, cim" li-v liiniirinMnln iiu' (îolfki kùi- r, yi-k ni:ix oKw ji 11 hin ŞC.Ş hi-n li-Iu*(it''ii îix i-Km Irv hira ne. ji yi-k

MIJDER() LAWANi KURDL'awani kurd! mijde bê lêlan, k- pas şe.şnïang diyar nebûn, ewa eniro cwcl nùsawîHawar le bin çap da liate derewc. Ey bralcbizunin ke hemù miletêk be zmaniye we na-.srawe, we enasire. Ke zman ne bù bîç .stèkitir bùni we pêkhatinî dirist nabê.Uo jiyanew* we serkewtini zman nùsiii,bi-law kirdinewe, we rojname pêwi.st e. Teina.sa.keyn lein péri Kurdistanê we, bo ew péri, lesere we, bo xwarewcy taw deyn le se ça))-xane bew làwe nabinin. Yekekiyan çapxanevi.liyaiii Silèniani ye. Ke L-ine.s le bexér-hatinipiyawekî gewre, hcracî milk, èlani tapo bewlawe ştêki tiri tiya niye. Duweniin Zarî Kurd¬mancî ye. Ke bi piyawekî feyicsofi pirqiymetixoinan e. \Vc hemù pùl ù pareyeki lew çapxaneda xerc kirdnwe bo berzbùneweyi znianikurdî wc le çapdani kitêbî pè.jînani liôhawta,le pa.s ewe ke hiç yarmeti le ènie ne di ewacwi.s hâte hali bêxwedl.Sêyini Hawar, hawar e.Ha-war wekù hemù czanin liedefî esasîberzbùneweyi zmani kurdî, yekxistinî her duzman e, yanî kurdi serù ù kuidî xwarù we.Ey heçke.şêrani ni.ştiinan, ey ew. kcsanevike xwêni germi paki kurdayetî le lésa ecùle, eyew kesancy ke bo berzi zniani wilat liewledcn, himel biken, tê biko.sin l)o jiyaneweyibawarman ù zarman. Xùsrawekaui wilatikc bi-Iwnîn wc lozi dilman be hi xonian wc xomanWsùlè. Ho çî êmes hcwl nedcyn legcl xèwiefli du çapxane be nirxcman da bo lierzi weyekyctî zmanman.Eme ke wilatî xwcsewist çawcrcwan manezmani xoman berz nckcyncwe, kê liewlmanbo eda, kê bo zmanman lê ckosê. Ho ci lieryckî le êine cari bc yek du çiioki kurdi xo.şke her kurdèk sed czanè, hemù rùpcrcy hcwçiroka bêhawta fclschyane ncrazcninc wc, boci lie basi xo jiaraslin le ncxo.si pir nekeyncwe,bo çî dawa kirdini pôwisli wilali liya bilawne keynewe?Rrakanim, bizauin ke jiyuni nùsr iwi manhc ême we bcslrawc, lierzî êinc bc berzbù¬neweyi zman mane we yc. Yckyelî êmi- beyekyeli zman mane wc yc. Naliè xonian bofcwtani xoman hcwl bideyn. Têkoşin, be malù bc ])arc bo berziyi zman man wacib e léserlicmù laweki dilsoz.Ey bralc, bo ci ta esta hêstùmanc cm dunùsruwo man bixewin. Ram hcwl bi(!èn boho.shènancwc seryan bo xizmcti niijtiman.I.e ]>a!> em: ni»line zoreyi hawarê ilirKiwam wuive hemù laweki dilsoz liewii ser-CÛKÛFÎLDiliêjin ciiiekè i'i'kekè héhna xwi' nizîlii rêvaave.\wiiriiiH lilcki de çOkiri bù. Hêk i"i ferxik jî tê

NAMEBO LAWANi KURD LE IRAQAEy lawan! le denicke we Hawarder.iie cçi'i. Wc le pcştirîş da hawar nedihate Iraq. Çùnki hikùnielî ira([ halinîhawari bo Iraq bend kinli bù. Beheqù naheq l)è, esta éme go nadeynè. Eweyke emro èiiie le swèni egere\'n Icwgelé niihimtir e.Bo ci lawani Irac] wekù p(}sù niecjaleù şiir bo hawar nanùsin. Belè lew rojewe ke hikùnietî Ira([ çùni hawari boIra([ bend kirdnwe lawani Iraqis de.stixoN'an le kè.sawetewe. Ebnwaya wa nebiiwa3'a.Ihlinial e ke hawar be dili .\elik,be dili béganekan ne bcît. Bclam be dilixoman we hawilali xonian e. Leber eweènie dernian hèna. We emro.ş deri chènin.Ù Xwe hez bike axin.sdcri ehèninù heta dest birwa be naw hemù kurdanabilawi ekeynewe. Wekù èwe dizaninewelemin hedel'i hawar pèkhaiiin, rèkxistinù pèsxistini zmani kurdî ye.Hawar wekù dèber(}k c. Lem dèberede debè hemù terhe lowèki pèwe bikirè.Towi esasi cm dèbere dnwan e. Lehceyîbakur (.şimal) , leheeyi nivro (cenùb)3'anî kurdi wilati jorù ù kurdi wilalixwarù wc.Hefa (15 16) jmarey, hawar be her(lu kurdî derdeçù. Bclam le jni.şa kur

LE BEAU DELA STEPPE1() clur!La vie de mon cd-ur est avec toi, )ioiissef ton cheval en avant(",e soir, o moi, malheureuseQue jamais sur la surface du mondeTu ne descendes du cheval (1)Tacheté rouge et blanc, bien entrclcnu (2)La queue cl la crinière teintes en rouf1it(iu' lui lavii^c el auCesoirliIanchiNsa^edes Ijssus. noircis par l'elTet lie ililTéreiKs procédés,(lil) llecliid l>ey, elle! des kiliiiii, jiui guerroya lieiidaut del'ar ce mol on liiil iillusion à la propretédu cheval.lon;;ues années dans la ]ilaiue di- ^lardine. Ilival du l'anieux(Il) Ti'iiiu arabe d' origine iu'>ilja/.ieiine. .ladis en |iei'])elueileIbrahim pachn, chef îles iiiilan. irnillenrs il ('st (inestinn delutte avec les lourdes de la ]>laine (le Mardine, à dirrérentes re¬lui ihiiis la bioKrnpbiedu chaiisomiier.prises eu guerre avec le laineux lliniîiiin pncliii, finaleineut liattueaupi'è.s (le Nissil)ine. Celte liille eiinlre uu ennirnn connniin aservi à la reconciiiatlou des triinis kurdes de la jilnine (lui se(Il) Littéralement du fijoli inonde j*(l'i) Mot à met «a fi-niipé»(i;i) Kn cas de vielnire le campeinent iivanee, ehailfte dehatlaienl entre elles,placeel se renouvelle, sinon il est toujours dniis la même place.(4) Rare de clieval iiohie.(7i) C'est à dire les Innves.(G) G' est à dire que In lutte sait si acharné,(lUc les guerriers(14) Hauteur aux environs de Ilassetchc. rn'quéniincnl citée(Iniis les chnnson.s de la plaine, de même que les monts AhduUAziz et Sindjar. Ils servaient de lieu de eam'{)eineiit et tremliusciide,disputent le lerrain avec une telle bravoure qu'un arpent deterre coûte une livre or.(7) Toujours In déllnition d'iuie KUerre nciianiée.fS) C'est à dire h elinrKaincnt du ninleriel. transport n d' où lemot «koeerit celui qui se lnins|10rle, non-.sèilentnire.(9) Litlémieinent "c non-prtiliibé, permis »(l.'i) Petite clumlbrettc montée sur le dos des chameaux etréservées nux feinmcs et aux enlnuts.(l(i) llivère (le In Hnute - lljé/.iiTh. iirenanl sa source à Soré-Kanî. (U^tte riviiirc près de De'ir-Zor se jette dans l'Hliphrale.(17) Nom (le tribu nndie.(IK) Crète de In contrèu.638

Je suis descendu dans la steppe de Mardine[6 moi malheureuse, la steppe de jadisLà lleuri.ssaient ce matin la fleur de margueritte[les racines de moutardeL'année passée j'étais la fiancée de l'être cher(;ette année je suis tombée bans le filet[d'un misérableLe jour de chargement je reste ù l'endroit[des campementsLe bois du berceau m'est devenu un fardeauLe kitan (li)) hideux, pour moi malheureuse[csl devenu une aile d'aigle9Ce .soirLance (ton cheval) lance route-lointaine,[lance fatigué, lance, ù que je t'admireXc demeures pas dans la chaleur de l'été, ce(malin lu seras pris par le froid, par la chaleurTu auras mal à la tête, lu tomberas maladeDans le pays étranger, tu serais à ma charge10

Lance, ô route-lointaine, ô plaine-douleur-16-{;e soir, parmi les crêtes, la crête de(Guideche (27)Mon bien-aimé monté sur un poulain ibe (27)Il s'est dirigé vers le versant de la steppe(du sudLes ])ieds dn poulain du bien-aimé se(heurtent aux pierres,Ie ne sais jias, le malheureux niaréchal-(ferrant l'a mal ferréMon corps brfile, mon cuur souiTre avec lui17La fille disait; ô bien-aimé je ne suis pas(une femme (libre) je suis avec un homme.le suis la stEur de sept frères, qui sont(comme des lionsJe suis la cousine de douze cousins, tous(cavaliers des chevaux entiersLorsque mes yeux ne verront plus lasilouhelle(du bien-aiméJ'irai au bas de Nissihine(Chacun des sept frères et des douze cousinsSur la sommet de crête de Hamidiye, je(les enterre tous18Ce soir....O bien-aimé, à moi et à la vue de TilkermCe soir, ô mon Dieu, je ne le demandes rienQu'une tente à quatre piquets, une cloi.son(des Chikak (31)Un marteau du bois de benavPuissé-je dresser la tente de l'aiméDans la steppe de Mardine, sur la crête(de Serê-KanîDans l'îlot de Evdiselam0 gazelle! ....Ce soir, lu es ma gazelle. In es la gazelle(du bas de la steppeLa bouche à la iiature, l' sur le gazelon,(l'oreille aux aguets22Ce matin, epie Dieu accomplisse mon v(et celui du bien-aiméDans la steppe de Mardine, aux mois de(Juillet el d'Aoï'ilJe jeûnerai jeûne sur jeûneAh! si je devenais une lance de douzeEl que je tombe aux bras dupouce.sbien-aimé, du(cavalier du hamdaniLe beau de la maison, esl monté, dans ce(soleil, dans cette chaleur du soleilJe ne me loui meule pas à cause du beau(de la maisonCe soir, la fille disait: mon c est comme(du sable de l'EuphraleKosara-Kikan (32), Amoiula (33) brillante,Jeme tourmente, parcequ'il ne porte que(le ])antalon blanc el la chemise de soie(colonne dela pairieJe n'abandonne ])as la taille fine jusqu'à ceIl est allé à la tête de la source, il va prendre(ce froid, ce chaud et froid190 c....J'allais vers la porte, la porte ne s'ouvrait(que ma tôle ailleA Diyarbekr, devant l'échafaud du bourreau240 cur! ....0 aimé jusqu'au moment de la mort(pas àmoiJusqu'aux jours dela tuerie el de la mêléeJe suis monté sur le haut de la inaison, il(n'y avait pas de chemin (28)Je suis descendu du coté de la cour j'ai(fait uUentionMa bien-a'mée (29) solis la fenêtreLa brise du vent de l'est était venueElle m'alourdissait les yeuxJe ne me suis pas éveillé de moi mêmeJe suis allé au pèlerinage de la poitrine(et des seinsIls étaient enfermés avec cadenas et clef(toujours lo! loiCe malin, ma crainte esl de celle crainte,(je mourrai dans le pays étrangerAvant de vieillir, et je n'aurai pas dit(sullisammenl ô aimé lo! lo!DKLAIJvBKRlVli ET CHMEO-FEHIIANDELALÈ-BEBÎYÉ -Dalalè Berîyê mot à motsignifie le beau de la steppe, ou de la plaine.Le ((Délai» chant populaire lyrique ethéroïque, est très répandu dans le Kurdistan(110) C'est le nom du chnnsonnier. Il'nileuni c'est in coutume(26) Crète de la plaine de Mardine.des ebnnssnniersdnii.s de pnreils cas de citer leurs noms.(27) llace de cheval noble.('iR) Les toits des matsoK de viiinges kurdes, sont en terrasse.(2t)) C'est le gar(;on qui pnrie.(31) Tribu t(urde du Kurdisnnii du nord.(32) Nom projire de localité,(Xt) Petite ville, nctuellemcnt en Syrie.Ehmed Ferman (30) je ne sais si s'était(mon augureCe matin, si s'était la chance20-Va, lo! lo! . .640-

limitrophe de la frontière turco-syrienne ac¬tuelle, de ((Djéziret ibni Omar» jusqu' à la])laine de ((Siroudj».DifTèrents groujies de tribus comme Milanet Bcrazan ont leurs «délai» particulier. Celuide ((berî» constitue une sorte de thème com¬mun que chaque chansonnier adojjle à satribu. Dans le présent texte, on parle deskikan, pareeque le chansonnier Ehmed Fer¬man appartient à la tribu kikan. Le ((délai»esl iiropre aux tribus de la contrée ([ue nousavons désignée.Le thème du udelal» ainsi (|u'on le voit,partiellement, dans le texte que nous venonsde publier, roule sur un épisode d'amour chan¬té sur le mode épique. C'est la bien-aiméequi chante les péripéties de guerre el l'amerlumede la séparation d'avec son amant.Pour le texte que nous venons de pub¬lier, nous avons dit qu'il ne représente lethème que partiellement. En effet il y a longuetempsque Ehmed Ferman âgé de (7.)) ans,mais encore robuste el vigoureux, n'ayantmême pas un cheveu blanc, n'a pas chantéle ((délai» en compagnie des cavaliers, enallant vers le champs de bataille; ex))alrièdepuis une dizaizne d'années, il ne le chantequ'irrégulièrement en mêlant les strophes, enles invertis.sant, en oubliant un grand nombre,surtout de telles qui concernent les péripéties(le la guerre et les faits d'armes du ((délai».Lui même avoue ces lacunes, il se rappellele temps où parmi l'entourage de son chef,à cheval, accompagné d'autres chansonniers,au moment de la charge des cavaliers, il lesencourageait par ses paroles et ses mélodies.Tout les ((délai» sont du même type. Selonles contrées et les tribus les paroles varient;chaque chansonnier introduit même jibis oumoins de variations.On se souvient que dans notre huitièmeiinmêro page: 9 nous avions ))ubliè un pas¬sage dnuDelalê-Beriyê» sous le littre de ((YeliDélai» chanté par ((Meryem» khanonm. Lacomparaison du texte ci-dessus avec le petitpa.ssage chanté par Meryem khanonm peutdonner une idée de la variation du délai.Meryem khanonm est une bolanienne;elle n'appartient pas à la tribu ((Pendjinarau»comme nous l'avions indiqué dans le neu¬vième numéro de notre revue. Elle est ori¬ginaire de Bolan, de la tribu .lèlîyan, villagede Kèrte; c'est la fille de ((Hadjie Hamko»,renommé pour être bon tireur et bon chasseur.EHMED-FERMAN Après ce court aperçugénéral sur le (Delalè-Beriyê) nous donnerons quelques renseignements biographiquesau sujet du chansonnier Ehmed Ferman quinous l'a chanté.Ce récit contiendra aussi (pielques jihasesde la lutte de Ibrahim pacha, chef des Mi¬lan, contre les chammars.Ferman est le nom de fiimille. iOhmedappartient à la tribu des Kikan cla:i ((Nedjarau»de la fraction ((Mîr-Meman».i:hmedest né dans le village de Milebi, situé dansla montagne de Mazî,région de .Mardine. Sonpère menait une vie paisilile et tian([uille.H avait ses champs et son troupeau. Il étaitestimé dans son clan, car il avait sejit enfants,tous des garçons. Ehmed était l'ainé. Dès sonbas âge il faisait le pâtre. Comme c'est decoutume, dès le ])remicr jour, on l'a munid'une flûte de pâtre.Nous lai.s.sons niaintenantEhmed nous raconter .sa vie el ses aventuresdechansonnier.((J'étais très jeune lorsque j'ai commencéû faire paître nos lron])eaux à travers plaines,et montagnes.Dès les ])ieniiers jours je portailes armes, un sabre et un iiisloict, pas deceux d'aujourd'hui, un jiistolel (kurmandji).Je passais mes soirées dans la société del'agha. Jeune et timide je me relirais dansun coin et j'écoulais avec délice les chanson¬niers qui chantaient. .l'adiiiirais la musique.Petit à ])elit je commençais à les imiter. Ala campagne à côté de mon troupeau je pas¬sais mon temps à chanter tout ce que j'avaisentendu le soir, dans la société de l'agha. Mescamarades n'avaient pas hésité à dire à nosaghas que je me plaisais à chanter. Les aghasont insisté cl je fus obligé de chanter devanteux. C'csl ainsi que j'ai commencé à m'initierau .iièlier du chansonnier et à étie connu.L.'t chanson (pii m'a fait connaître est celle(|ue je viens de vous chanter, le Délai.».Vu bout de quelques années le chanson¬nier Ehmed se brouille avec son père el quillela maison paternelle. Il se procure un fusilcl quelques camarades et organise des bandes;voleur de grand cheuiin, il dévalise les pas-.sants, Rechid hey chef des kikan, fait chercherEbincd et le prend à son seiwice. Il est alorsun chansonnier classique, favori du chef.Doué d'une véritable âme d'artiste I-:hmedse brouille aussi avec son chef et se dirigevers Wiranchehir. Nous laissons Ehmed nousraconter samésaventure de Wiranchehir.((Rechid bey s'était fâché avec moi. Je l'aiquitté et je suis allé à"V\'iranchehir. J'avaisl'intention d'entrer au service de Ilirahimpacha, commechansonnier. A Wiranchehir-641

j'avais un compalriole, je suis allé chez lui,nous devions aller ensemble chez le pacha.Entre temps quelqu'un m'avait dénoncé aupacha en disant que j'étais ((kiki» et de l'en¬tourage de Rechid bey el que j'étais venupour espionnner. Rechid bey et le pachaétaient ennemis l'un de l'autre. On m'arrêta etou m'amena chez le pacha. Le pacha me conliaà un nègre du nom de

(l'oeil gauche demeurant tel qu'il estMon eiEur est plein d'enthou.siasmeL'un de mes yeux est lune, l'autre est étoile 1.5L'un de mes seins esl mosqué, l'autre est égliseDeux .sources ont jailli sur ma poitrine(el mes seinsl'ne esl Rûsor «le ruisseau rouge» l'autre est(Spîpèl (des ondes blanchesuTout malade, tel que depuis sept an il ne(s'est pas redresséS'il en boit une gorgée, de jour en jour(il ira vers le mieux '20Je te donnerais Banê liamech avec le lapis(de feuilles mortesJe te donnerais le Seqlan avec son moulinJe te donnerai le Souk sombre ((de Djizireli»(avec les pièces d'eloll'cJusqu'à ce que blanchisse l'aube du matin 10C'était la guerre des moustaches pareilles ù(l'iris et des boucles superbe.sJe l'ai vue dans la ruelle de Khidir ManieJ'aisaisi le pan d'une robe de Damas el je(ne l'ai jamais quittéDepuis la prière du maghreb je suis allé au(pèlerinage des trois boucles blondesJus(pi'à l'aube du malin je n'ai pas quitté la((|)aire des pointes jaunes ((des seins»0 MEMOKAo Memoka, ô jeune fille, mon c n'est(que plaie el feu.allons, viens ouvrir le devant de ma veste(et les boutonsLe monde m'était un éternel paradis, tu(me l'as fait enferO mon émir, que le feu tombe sur Banê(Bamech el le tapis de feuille morteiiuc l'uvalanche tombe continuellement sur(le Seqlan avec son moulin 2.")

des fraguements d'ensembles plus considérables quiont été partiellement oubliés par le chanteur.Comme la plupart des pièces lyriques populairesdéjà publiées par «Hawar», ces trois chansons trai¬tent le Ihèuie éternel d'un amour passionné; elless'avance, ainsi que l'indiquent des allusions audépart pour les pâturages d'été (vers 27 Ledernier vers parait destiné à faire oublier à l'émirce que les paroles précédentes pouvaient avoir detrop audacieux.fourmillent de comparaisons el d'allusions suggéréespar la vie quotidienne kurde el exprimées d'unemanière souvent très brève, qui constituent pourle lecteur étranger un symbolisme a.s.sez dillicîleà pénétrer. Les remaniements instinctifs (pie leschanteurs ont fait successivement subir au textetraditoiiiiel, au grè de leurs jiréférenees, obscurcis¬sent encore le sens de la plujiart de ces morceaux,dont la forme parfois dialogué, par ailleurs, ne serévèle qu'assez laborieusement, (".'est pouniuoi unbref commentaire de ces textes ne paraît pas inutile,encore que le lecteur ne puisse manquer de retrou¬ver, même à travers les inipertections de la tra¬duction, l'élan lyrique très original el très spontanéqui marque toute la poésie populaire kurde.Le titre de la première pièce «Kère» n'a pu rece¬voir aucune interprétation satifaisante. Après uneintroduction imiiersonnelle (vers 1 et 2) le dialoguecommence entre la jeune (ille el le garçon et paraitse poursuivre comme suit: jeune lille vers 3 à 8 ,garçon vers à 13, jeune lille vers 14 à 20, Ici9inlervient une tierce personne, l'émir, dont lesprojiositions occupent les vers 21 à 23 et entraînentune réplique de la jeune lille (vers 24 à 30),L'introduction situe la scène prés de Djézireh(rui.sseau de Seqlan), Les premiers jiarojes de lajeune lille expriment une idée de faiblesse: brebissans cornes, pui durant les trois nuits (les pluslongues de l'année) les quarante jours (les plusfroids de l'année; il s'agit d'expressions courantesau Kurdistan) et le kannn (ensemble des deuxmois correspondant à Décembre et Janvier, ,saisontrès froide) aurait été enveloppé dans le manteau dupasteur tandis que la jeune lille reste sans aideet sans appui,La strophe suivante est assez obscure. Il estpo.ssible ([u'il ait ici nue lacune el que, dans leytexte primitir, .soit intervenu après le vers 'i,l'émir, qu'on retrouvera au vers 21, En ce cas levers 8 constituerait une réplique piquante à l'émir(jui aurait olfert sa iirotection. On pourrait trouverlà, eu dehors de celte hypothèse une allusion àla légende assez répandue d'un prince qui se seraitl'ail jiasleur. (Bauefeha Narîii)Le garçon (vers 9 à 13) formule à son tour sesvoeux sous une forme imagée, inspirée de la viedes nomades; il envie la souche que les filles desnomades i'am.issent et vendent pour s'acheter dukohi . La localisation jéographique ( pente duLa seconde pièce (Hèdùr, chemin lointain) com¬mence également par une introduction imperson¬nelle (vsrs I), puis vient un dialogue qui paraîtainsi découpé: jeune lille (vers 2) garçon (vers 3)jeune lille (vers 4) garçon (vers ,"i) jeune lille (vers 6et 7), enfin à jiartir du (vers 8) le garçon parle scid.Encore que la réjiétition soit une des ])rocédés ly¬riques favoris en kurde, les (vers 2 et .'i) qui repro¬duisent des fragements de la suite .sont peut êtreinterpolés par la fantaisie d'un chanteur.Le sens de cette chanson apparaît assez claire¬ment, L'ietérèt de la pièce réside dans l'accumulationd'allusion symboliques, dont plusieurs reviennentconstammenl dans la poésie kurde et y constituentdes véritables clichés,La «jiériode de la pâte», c'est l'heure de la .soiréeoù les femmes pétissent la pâte devant les l'ours,heure qropice aux conversations entre lllles el gar¬çons et à l'ébauche des idylles.Les impécalions «que la maison dn père soitbrûlée» etc. . , reviennent i'iéquemmenl. Moins qu'un voeu formel de desiructiion, elles paraissenttraduire le ilésir de voir arriver tout malheurpluttjt que la surprise et la ,scparalion des amants.L'allusion, 1res fréquente, à l'otoile du matin», signi¬fie que la nuit esl encore peu avancée et que lesamants ont encore du tciuiis devant eux.La plupart des allusions précises à des détailscorporels sont stéréotypés: «les mouches les signesde la gorge» «le pèlerinage des trois boucles blondes»d'autres sont moins habituelles: «les moustache»pareilles à l'iris», c'est à dire adroitement contour¬nées. Les «points jaunes» sont celles des seins ou,.selon une autre expression typique «le lait n'ajamais circulé».La troisième |)ièce «Memoka» reproduit l'invo¬cation du jeune homme à sa bien-aimé. On y saisit.sur le vif le procédé lyrique (le répétition; on yretrouve encore les allusions .slèréotyiiées à la beautécorporelle. Les ligures .symboliques sont faciles àcom|)rendre; l'amour de la jeune lille retient legarçon, cependant que l'on s'apprête à partir pourles jialurages d'élé ( vers 8 ); c'est ainsi que lejeune homme a cessé de monter chaque été versle Nord, Wan-Djolatuerg, (vers (i et 7, L'i el 16) d'ailleurs il s'est brouillé, à cause d'elle, avec .sescamarades (vers 12) toutes .ses habitudes rompues,sa vie est devenue un enfer (vers 3).Karalcliogli etc) est très précise; il s'agl de l'extré¬mité du territoire appelé «Bec de Canard» dansles pays sous mandat français.La réplique de la lille (vers 14 à 20 ) contientune série de comparaisons imagées; allusion à deuxruisseaux de la région de Bolan. L'émir (vers 21à 23) lui offre une fôrel, une rivière avec moulin,tout le marché aux étoffes de Djézireh; mais elleIl est dillieile, dans l'état actuel de notre coiinai.s.sancedu folk-lore kurde, de déterminer l'origineel l'évolution de telles pièces lyriques, certainemenltrès remaniées au cours de leur transmission orale.Il ne serait pas sans intércl de les compareravec des pièces |)lus considérables, pareeque mieuxconservées, comme le «DELAL» publié dans levoue ces présents à la destruction (vers 24 â 26)el demande([u'on «laisse son garçon», car la saisonprésentnuméro.l'IUSlYARKERÉ KURDAN644-

X'wedl û gerinendeyê. berpirsiyar : Mlr Celadet Ait Bedir-Xan$am SûriyeDirecteuir' IPropriëtaire : Émir Ojéladet Aidi. Bédit-KhanDamas Syrie-646-

SAL 3 I I II II I H II ANNÉE 3HEJMAR 25 U II IHI II V' NUMÉRO 25YEKŞEMB I n HII n I I DIMANCHE19 TEBAX 1934 AMIMBMIMMI 19 AOUT 1934KOVARA KURDÎ -K REVUE KURDE1)1 vfi m-:iMARÉ DI-:LavijC. A. Badir-XanŞêx Evdirehman « « ((Çarînên XeyamDr. K. A. Bedir-Xan.Sin ' B. FerldûnEz ù Dilber CegerxwînBèrîya BolanHerekol AzizanlîIRÈ FRENSIZÎLe bean de la steppe D. A. Bedir-Khan'be lu i^nimmaire kurde ""(("(( ((Ijivij (( (1 «TÇAPXANA TEREQlŞAM— 1934-647

§AL3 iiniiinii "^^^ÉE 3HEJMAR 25 U II IHI II 1/ NUMÉRO 25YEKŞEMB I n UU n I DIMANCHE19 TEBAX 1934 MMIAHMIMM^ 19 AOUT 1934KOVARA KURDÎ ^ REVUE KURDEDESTNIVÎS : Ji mêj ve ye xwendevaninen me dilkiri bûn ko em di hawarê de, carinan, çend xêzikêndestnivîs belav bikin. Hingê herfên destnivîs bi destne diketin. Ji lewra me nikari bû em daxwaza wanbînin cih. Lê îro herfên me en xweser û destnivîs he¬ne. Ji îro pêve emê di her hejmarê de çend xêzikêndestnivîs de belav bikin û daxwaza xwendevanên xwede bînin cih. Bi belavkirina elfabêya kurdî, bi herfêngir û hûr, dest pê dikin.a/i c p Cl & é^ /^ û^ n^ c c'^ ^ Cm th o/è-

BÈRÎYA BOTAN.11 GIYANÉ SÈX EVDIREHMANÊ GARISl HEKanî Dêrsew, ka Herekol, ka KepirKa zozanên Bavê-Têlî ka kê birDibêjin ko Burca-Belek hil-weşîText 11 bextê botîj'an de ka geşîSeyrangeha Baniiwa Zin ma ci bùNaxuyin qel xisr û xemlên wê li kùKa Westani ka Qesara ka kanîKanin zozan, cihên bilind kebanîAwan jî bit kanî Beko, ka nêrengKanin ew bezm, kanî bade, kanî bengBasirel kù, neq.sibendî, lerîqetKa sèxôn me, kanî rèzik .sérielKanî Seqlan, Seqnel'is kù, NêrgizîGui ù rihan zeriyane, tev rizîKa Azîzan, sèx ù seyda û axaKanin ew qesr, lev bilind ù lev avaKanî Silî, kanî jinmîr ù cêrîKanin ew rim, ka huwêzî, şeşperîMir Miheme ê nêçîrvan kanî kùÇeper li kù, kovî, hevor, nêrî kùKa géra wî, Gera-Xani, gejgeringKa salên me, bekirbegî, xwe.sdevlingKanî mîrek, ka mifirdî, kanî beiigKanî lo lo, lê lê li kù, kanî dengKanin çeper, beslî li kù, ka celabNèrekew kù, pêjn ù dengên qeb ù qabBoi'-mirîşkan tenik biye kele baEz botî me dişlexilim her bi paKa banê me, yê Azîzan, kanî warKepirê de ne kozik in, ne jî darPa ez bêjim, pa dizanim ci bêjimNe dêmîr in, ne .sahînet, ne hevşinKani mir Sem, kanî Tacîn ù GurgîiiKani ew bext, kani bexlî, ka koçerSadon li kù, ew serekê şevîngerKanî mêrxas, ka xulam ù mifirdîKa li kù man ew gemasên neditiKa zirlxane, gnrz ù eidî, kani hespXencer l'i rim, kani .sùrên rast ù çepPira Bafet belê ev e, kevaneKevin bùne, ne tiri ne, soraneJi Delavê qitikan ve naye dengKew ù kevok di şînê de ne man çengŞeylo bùne kanîyên me ka rejùMazîyan de ne pel mane ne gezùKani Xanî, Feqeh-Teyran ù MêlaE cizerî, ne jî bâte, kes ne maSax li kù ma, ka Berwarî, ka DêrgulTu li.sl ne ma, vemirîne deng û guiKanî Xêrkan, Harùnan ù Jêliyan.Sùvi li kù, Welal-Kelhok ù GoyanBalùyan kù, Welat-Kilîs, SipôrtiNe Soran in, ne Mùseres, SilopîKiçan, Teyan, Dùdêran kù, ka MîranHacîbêra, kani Sernex, GarisanNe Hesint, ne Elikî, ne MemiEruh li kù, ne Alîyan, GergerîJi (iarisan ne koçer in, ne dêmanKanî Zêwki, Welat-Kêver, EbasanDawùdîyan, Omerkan jî, ka Kheran [1]Ma kher bùne, lu deng naye ji tuwanKanî Xaltan, bira Zerdeşt, HewêrîŞurkêşên me, lilehên me, HevêrkîKa .sikefla inîr Miheme, ka perîPa bi Xwedê wek nexwe.s im ù gêjKanî dîwan, ne diyar e xafa mlrKa çirokbêj, dengbêj li kù kanî pirimKanî Dasnî, kanî keçên sm-perîKanî Singar, ka xwalên me, yezîdiBalav bùne, bê rêzik in bê sertTeter li kù, Axayê-Sor ù ew rengTenbùr ù ney, kemençe ù zirne dengKanî dawet, qelîsêl ù medfùnîTirşik, parêv, arok, mehîr, hêkrùnîKanî civat, fîl ù şetrenc, ka zindanKo lê de mir, .sahê mexrib, Mîr-AlanDotmîr li kù, ka mîr Şeref, mîr EzînKanî bavé sitîya Zin, mîr ZengînBeg ù axa kanî tovrind, kanî dotNe mîr mane, ne miritî, ne jî colNe Gnrgêl e, ne Finik e, ne CizîrNe rîsipî, ne kefxwê ye, ne kizîrNe Buhar e, ne Havîna mir SerefZivistan e, dwauzde hêv tev ber ù berfDêra-Beben weke berê vala yeHejale jî diyar niye raza yeMifiryan kù, kanî lavij, lajebêjTîr ù kevan, sur ù mirtal ù deslrôjNe eşîr in, ne bajarî, ne fllehBnrc ù kelat, ne segman in, ne .şergehKcvnar ne man ù nayin pê tu nùjenTarî her der, ne kulek in ne rojenDi Tanzê de ne feqeh in ne mêlaMedresa-sor xerabe ye ji nù vaKela Ewrex ber bi ba ye, kela kevnTê de îro pîrhevok in ù çend tevnPI Me «hlir.r» ynni nilrovi ko nnbihhc, bl vl awnyl nivi«an(l.(lnko ji kerû heywun béte veqelaiiin. Ji xwo cv «kh» ji ya din stOrtire.-650-

Kani şêx im, Evdirehman gari.sîEw ji kuslin sorgula me çilmisiHerê lawo tev de çùne ninin nînDestê me de ne hesp mane ne jî zinKurdistanê tu abadin, her heyîîro, sibe ù hergav jî de hebîBêrùt : 29 Çirîya Pa.şîn 1932HEBEKOL AZÎZANDi vc niYÎs.Trc de hin nav ù tislèn din wek navcncih û eşîrên Ilolan hene ko ji bona licrkcsine na.s in. Ji lewra emê wan ji xwendevanan re;bi rèz ve û jèr de bidin zanin. Jù pêve û bi vi;hêncelè eiiiê ti.şlinen din jî bi .ser xin ko pclinenji dîroka cihè Bolan û hin çiiok û çirçîrokèn wî ne.HEREKOL Ji çiyayên liotan è bilinlir c. Ilavînû Zivi.stan bi berf e. Qehrcmanekî Yewnanistanakevn heye, dibèjin-ê (tHerkûl» . Di navliera vanlier du navan de nizingahike e.şkere heye.KEPIIl Di cihè Bolan de zozanekî bi nav ùdeng e. Je re zozanè Bavc-Tèlî-liegi ji dibèjiu.I!URr..\-BEI.EK Burca niîrekèn mala Azizan e.Navè Burca-Belek kirine, ji ber ko berèn Inircèlêre.s ù sipî ne. Avahîyeke kevn, (]aliiiu t'i stiwar c.Birekî wè ê nezin îro xerab e. Hin birèn himêwè di fjelè Cizîrè de ne.WESTANi Di rojhelatè Cizirè do meydanckclireh û mezin e. Di zemanè berê, dl vê (jadê dezirlxaneyek hebû. Pehlewan tê de liiiierin çêdikirin,dibezandin, cidî dilehislin. Di wéxlêxelkê hespserî de le.şkerê Botan di vc nieydauê de dij^ihahev 11 diket rêzika ceng.KANlYA-QESAHA Kauiyeke Cicirê yc. .Xelkcawé xwe té de di(tcsinnin. Ji lewt'a je re Kîinîya-Qesara dibêjin. Navê vè kanîyê di Memê-.\latiê degclek derbas dibe. Pi.stî ko Meni digehe C.izîrê, diroja sersiilê de derdikeve gcrê, dikeve nav xelkê,û li serè vê kaniyè de rasti Zînê têt.SEQL;\N Di nîvrowê Cizirê de ('eineki kiçik e.dora wî de çcnd delilik hene. Serkanîyti vîDiçeniî di Çiyayè-Spî de ye. Ilavîn it Paîzttn dehiên .wî ù parèzèn doré gelek spehî (.-êdiliiii.SEQNEKiS Bal navê Siliya-Nefis ve liatiye navkirin. .Sitîya Nefîs jinek ya iiiirckî Botan bù ùgelek hej vè kanîyê dikir. Ji lio sivikahiyê dibêjin-êSenel'îs, an Seqnefîs. Di ser kanîyê re (pilickheye. Ava wê gelek gerni e, xelk li Zivistanê jîdikevin-ê. Buharê gava av tèle raserî kanîyê didora wê de her lexlît kulilk .sîn dibin. Di slranênCizirê de navèn Seqlan ù Seqnelîsê gclekderbas dibin. Wekî niho :Cizîr xw&s ineqam e Bcrbetî Misr ù .Şaiu eSeqnefîs heniania me «. . .» xulaïua me yeyeSeqlan piçkî zêdc yeNÊRGIZÎ Ev jî ji seyrangehên Cizîrê ye. DiCîzîrê de du cihèn nèrgizîyè hene. Yek di alîyêrojhclat, din dî alîyc nîvro de yc. Ji ber koale de nèrgiz çêdibîn navê nèrgizîyè li wan kitinc.Ji van pêve di dora Cizîrê de gelek gulge.sl ûseyrangeh hene. Wekî niho : Hezê-Mîr, Caferc-.Sadi(i,Cuhtikê-Tûyan, Şkeftan, Mîr-Hescn, Eyii-Tirb, Keylû.jk,Pira-Bafel, Emerî, Xeyda, Lawikè-Xcrîb, Kchnîya-Emo,Scrc-Sînsalè, Binè-Burcan, Newala-Tilik,Çcmè-Kursî, Siliya-Heyat, Mam-EIo, Kehnîya-Evdîlcelîl,Mîr-Evdel, Banè-Cirf, .Şkefla-Dilop li.p ....BORÈ-MIRtSKAN Borekî setê Cizîrê ye. Demaava Diclê bo.ş dibe ù çarnikarên Cizîrê digirekoù Cizîr tê de wek navrokî dimîne, qela avè akiçik dikeve alîyê Tore ù de.sta Hesinan. Hingêxelk xwe vedimalin ù bi jieyarî di vî borî rediborin; av tenik e. Ji lewra dibêjin-ê B. Mirî.skan.TOVHINl) Di .stexalîyê de tdorin» lête golin.Eslê wê «tovrind» e, yê ko tovê wî rind ù pak,malbata wî nas. (v) ji navè ù (d) ji paşîyê kctine.lii;XTi E.slê pirsên bot, botî, bolan (be.xt,bexlî, bextan) in. .Şercfnanie jî h(dê dinivîsine. Di vînîzingîyck bi navê e.şîra Bextiyarî tête dîtin.siklî (ienKLAVÊ-QlTIKAN Navbertt Westanîyê ù Pira-Bafcl (te delavek e. Havîn û Paîzan qilik tên-ê ùje avê vcdixwin. Hingê xelkê Cizirê li dora wîdavan vedidin ù qitikan digirin.EStU Ksirên Botan bi vî awayî lêk ve dibin :Koçer ù dêmauî. Koçer jî du bir in, çoxsor ù.silil. Çox.sor : Mîran, Alikan, Dudêran, Dawùdîyan,Sotan, Garisan. .Silil : Balùyan, Teyan, Xcrkan,Kiçan, Mùseresan. Eşîrên De.şla-Slopî : Hewêrî,Zêwkî, Spêttî, Heşikan. Dèmanî : di vî mile avè(le : Menian, Harùnan, Hesinan (jêrin ù jorin) Eba¬san, Alîyan. Di wî mile avê de : Berwari, l-lruh,Garisan, Wclal-Kelliok, Welal-Kèver, Welal-Kilis,Sùvan, Jêlîyan, Dêrsew, Hacî-Alîyan, Kheran, Ha¬rùnan, Slopî. Haeî-Bêra ; .Sernex, Goyan. I^sirênBotan tev de silîv in.Min MIllKME Dibêjin ko dilê Mîr Mihemedbegê nêçîrvan keli bù keçperîyckê. Mîr pen'y;i xweli çiyê di .skeltckê de didît. Je çend zarowêu wîjt çêbù bùn. Peiîyè lê qewilî kiri bù ko kes biwau nielicsin. Bi vî awayî mîr ù pei'îya xwe litex hev jiyîn ù kêf kirin. P.ojekê mir Miheme biliêncela nêçîrê, dîsan çù bû bal pêrîya xwe ve.Beri ko bigehe skcllè xulamên xwe li ciheki hi.slibùn ù ji wan te goli bù ko medin pey wî. Mirçù; xtilam, milirdî pêleke drêj li hêvîyê man. Mirne dilial. Dinja U wan dibù êvar. Yekî ji xulaïuanguh ne da hevalên xwe ji wan veqetiya da rêù çù, li mil- bigere. Mir ù |)erî li ber devê .skeftêrùni.sli bùn. Zarowan di dora wan de dileyi.slin.Mir berê xwe (la bù skellê, keçperî di |)eşberêwi de bù. .\ulani wekê ew dîtin jùvan bù, dilkir ko xw(! vesêre ù .sùn ve vegere. Lê çavèpetîyê pè keli bù. Pcriyê bawar kir ko mir bêbextîlê kiriye; bù lirolck ù digel zarokên xwewiiula bù. Mil- bi lerzeke ecêb ket. Xulaman darùbe.stekçêkii'in, mîr lê kirin, berè wî dan Cizirê.Ui rê ve, mîr çù rclmietè. Malikên jêrîn ji siranekêye ko wesiyela mir Miheme dil)êjin-èEz de bimirim wesiyela min li erdè medinQel min mebin nav çu miriyaMin deynin tabutekè de, ser mile car milirdlj'aMin bibin ser girê QirnasisêBer devê her car gelîyaDa iiubehi li min xwes bêDengê şe.şxana, lerqèna şaxê di van nèriyaDÈKA-REBENÉ-KHER Jî Herekolê ji hemî deran651

îlintîr e. Wextê Mihemed begê nêçîrvan de xaniyekli serê wê çêkîri bûn, jî bona ko bîcerîbînîngelo mirov dîkare Zivîslanê lê biborîne. Du zilamdigel av û nan xistîne xênî ù hîştine. Buharê hatîne Dilber tu were carekê ez te bibinimser û ditine ko yek mîriye û yek maye; è mayîEz dil bibirin imkher bûye. Ji bona vî qasî navê wê danînc DêraEz îro liser texte suxen pire evln imrebenê kher.NÊRÎYÉN-MlR Efno û Hejale du nêrîyén mîrDer rùyê zemîn imMiheme bûn. Mîr gelek hej nêçîra pczkùvîyan dikir. Ger ez te diblnim di şevan flkr û xeyal eBi xwe nêçîruanekî serdesle bù; ji lewra digotin-eYan xewn e, betal esêxè nêçîn-anan. Rojekê dî nêçîrè de du kehnken Ger laf ù guzafan ji xwe carek dirijinimspehî girlîn û nîşanî mîr dan. Mîr navê yekî kirMeyxùli ù din imEfno û yê ê din Hajale. Dî wc heyamê de Uikcsbê izna mîr nikari bû hère nêçîra pezkiivî. Weke Ger pesnè te carek ji nedî ve ko dibêjimdîçûn jîmîr qewîlî lî wan dikirin; bizinan mekujin,Ez serxweş ù gêj imtenê nèrîyan bikujin, ji Efno û Hejale peve.Yekta ù tenê her li dinê ez te dibînimEw ji bona lov dihişlîn. Her du nêrî bîsl salanLew xwes dihebinimemr kirin û gelek mezin û spehî çebû bûn. Rojekêmîrê Amedîyè li gora gotinekê yè hekarîyanZanim ko di bîstanè ciwanî de lu sorgulnêrîyek pezkûvî kuşt. Xelk jî mezinahîya wi manEz bo te me bilbilecêbniayî. Slîruhên wî pîvan bî hefl bihustan derkelin.Ez hèstir ù xwinê ji xwe re pêk dicivînimMîr gol : ((Ezê van sliruhan ji mîrê BotanCarek direşinimre bisînîm, ka en holê dî çiyayê Botan de hene»Der carekê dilgir dimirin ez hero sed carSer vê yekê mîr rabû ù stiruh je rc rekirin.Mihemed beg jî U wan ccêbmayi ma. Einrî nêçîrvananBebwer bike ey yarkir ko herîn nêrîkî welê bikujin ko slî¬ Pêtek ji evînan te di dil da digerinimruhên wî je meztir bin. Nêçîrvan bi çiyê kelinDil pê dikewinimçend rojan geriyan, nêrîkî welê bî dest ne kel.Dcrmanê evîna te ci ye bo me bibêjeEfno û Hejale hebûn. Ev lier du nerf ber dileGer dur ù dirêj emîr de gelek ezîz bûn; dilê wî gelek bi wan vebû. Lê ji bona ko ji mîrê Amedîyê fehîlkar niebilDermanekî pir qenc e mirin ez dilivînimda çavê xwe ko nêrîyên X'we bi deslê xwe bikuje.Ferhadê Şêrîn imBi xulam û nêçîrvanan ve derkcl nêçîrè, çù raserîBisteni bi ki gerden bisikî der ben ù davêDirba-Skèr, di Çepera-Stûnê de rùnisl. Xulam ûDe can ji xwe bavénêçîrvan pez xira kirin, bi ser mîr de anîn. He¬jale li pêsîya pez de dihat, mîr se living bcrdan-è,Ez îro di benda te de yek mirxê hezîn imher se dérh lêketin, lê nêrî bi xwe ne ket û jiPur nar ù enîn immîr daborî. Efno li dûvê pez de bû. Mîr bî derbekêGer carekê angor ji xwe re min lu dibînîEfno cih de êxisl. Dilê mîr gelek pê ve ma. LiTenha me vexwinidora xwe fedkirî, çavè wi bi xulamekî xweŞahî bigirim ez kul ù derdan birevînimket, je re gol : Hesen carekê bavêje ser. Hesen :Ez camé vejinimEzè li galîya lekirim, bî hawar eTerqèn hati bù, nizanim .şeşxane ye, berwêc[an helqedar eEfno kuslin, Hejale babc giska bi se derba[birindar eNêçîrvanan dan pey Hejale jî, çûn piçl çeperê.Kcdkirîn cw jî wê ketiye. Mîr jî xwe gihande wan.Hesen dîsan avèle ser :EZ Û DÎLBERSundê dixwim ez li kenişt ù bi berê re.sSed cari bi LaiesYek bùse ji rùyê te bidim ser nehilinimTa can biderînimCarek tu bi fermani bibêje kesera minEy lêvr.sekira minTa Cane Cegerxwîn ji me re bine, dişinimEzê li Çepera-Stùnê fekirim, raserî[Dirba-Skèr eMihemed beg xwe ji hewalan berda bi, çendik[wek Şeroyê serxansi, Resùlè lindiki pê reSerê Hejalè jêkirin, bi stiruhên wi ve[rêkirin mîrê Amedîyê reStiruhên Hejalè pîvan bî neh bihustan derketîn.Mîrê Amedîyê lî slîruhncn jî wan drêjtir gerîya,lê ne ketin dest.Malikên jêrin jî ji stranên mir Miheme ne.Ezê li Mihemed begi fekirtme, bi vèjxemlê bi vê kokêBes ten dihejînimCEGERXWiNTe xelit ù sirme ne, rişî berdan ser zirhokêDe tu berèşe.şxanê ji bizinê biguhêrîne, ve[nêri wê sekini, li pê.5 bihokêHeçi me go te cewab daBirô nêrîya xwe ji Kortikên-Qaso berda bl[Pilingê-Zèrin li xwe badaNêçlrvanên me kuri ne bi têzè re, xwe[bi Beleka-Reş nav da-652

ŞÎNA ŞÊX EVDIREHMANÊ GARISÎYaro tu here çiyayê jorinPirsê bike kani Şêxê .serinÇilmisîne gui bi hêstirên zerGeştir bigerin ji rùyê dilberÇavê xwe bi ruhni ke ji binéCane xwe xwedi bike bi bihnêZêrax e çiya)'ê tê de tabùtKevrê wi ji xwinê bùne yaqùlPus u çilowên wî sade reyhanRazaye liser wî Evdirehman(Binve xwcsiya dil ù du çava)Roja me ji zù de çùye ava(Rè hêvi mebe Xwedê kerim eAzahîya kurd ne dur e sîhmcHer mileti bête xwin rijandinNabit di cihanê bê vesarlinAva ko tu su.sliye ne ez birBelkî ji du çavê kurde bèliirQelqel ji te re pelé gula yeRonahîya hîv ù pélê ba yeGorin ji le re dilê di xortanRupelô hawar kùhê BolanSeyda yî li pêsberê le liilbilMina wi bixwcndi tu sorgulZarin ù lixan dike li knrdaEvda vî egitî ma li erdaGerçî di çiyé de maye aviSeyranè dikè l'samayê kovîEw cih de bibêle rokê bajarPertalê wî duht ù bùké talarWêrano çiyao! ev ci av in'.'Ev darê bi xeml ù xêz ù rav in*Dilgir ne buwi tu qey liser wiÇawa te xwe girliye libin wîWî gote mi ey birakê diljarPir .sîn ù girîn ù qîr ù hawarAv ronik in xeml ù xêz xwe[dan serMèvanè min î, délai ù bèserWey laleşê her dilan te nas kirEw ki bù, ci bù ji me cuda kirZanin ù hiner kelayê mêranAzadi ù serxwebûna kurdanÇawa li dinè tu navbilind bùGora te liser çiya ù dil bùMîrê iiiiii, vè iin.şiyiî .şêxê te bi kcfciia xwe a bi xwîn ki'te x(^wn minev .şînn ha jî min xwcst. Ez jî vc pe.şkcşî te dikim. II. I'"EnÎDéNIlSêxè min, welê dixuye, te bérîya me kiriye. Ji xwe mejî. . . Emê hevdu bibinin ji.. . Lê nizanim kengêV Rêya te,rêj'a me ye ji. Emè bigehin le, di neqebê re ko tu çùyi. Hekeem xwe nalezînin nejiwêye ko destê me ji dinyayê nabit.Destê meji karê ko em bi hev re pê dixebitin, nabit. Ji xwexebata me bi sebala me pê.j ve diçit.Sêxê min tu keli xewna Ferîdùn. Ferînùn kurdekî hêjaye. Sezaj'î ziyareta le ye. Xwezi bi wi. Te je re gol, ji le re.sinameyek binivisînil, navê te hildit. Ewî jî kir, navê te liilda,wesfê le da, lejibîra dcranî, anî bira. No, tune anî bîra.Ji lier ko tu hergav di bîra de yî. Em nikarin tejibir bikin,me dil hebe jî. Ji lier ko lu xwe bi xwe, xwe bi me didi hesandiii,em bi kèmaniya le dihesin. Belê tu di la.s ù cane kurdanîyêde lebatek bùyi. La.şê me, laşê her tişlî ji lebatên jihev cihè hevedudani ye. Û las hewcedarî her lebaté xweye. Tu lebat je re ne békêr in, ù tu lebat nikare bikevesùna lebatekî din. Ji lewra lebalô biri sùna xwe vala diliîle.Tu çùyi, ji la.sè me, ji laşê heyîna me hati birin.Las hawcedari le ye. Di mehcclê de destê xwe dibe .sùnate, tu ninî. Bi neyîna le dihese, liber te dikeve. Ji lewraîjèxê min, em nikarin te ji bir biKÎn. Ji ber ko .sùna tevala, .Ş0]) ù rêça le a hi xwin, weke xwe ye.Sêxè min, em dibêjin lu miriyi, tu mirî yî. Lê di rastîyède lu bi xwe jiyin î, jiyîn tu bi xwe yî. Tu ji bona Kur¬distanê mirî. Kurdistan heyînek e.Ji payedarbùna heyînekêre jiyinek divêl. Jiyin bi xwe, bi mirinê lête pê. Tu mirî, tubùî ù tnê ji Kurdistanê re bibi jiyin. Jiyîneke welê ko tenêbi Kurdistanê, bi ax ù dar ù kevir ù miletê wê re de vemirit.Sêxê min, heye ko te dil kiri be, em navê te di rùpelênhawarô de hildin. Tu ne keli xewa min. Lé ez bi vê da¬xwaza te hesiyam. Min .silira Bêriya-Botan berî dn salannivîsand ù pêşkeşi giyanê te kiri bù. Gava .şihra Ferîdùngiha bù destê min, Bêrîya-Bolan, digel navê te, ji xwe kelihù rùpelên hawarê. Bi vê rasthatinô dilê min .sa yc.Xwedê giyanê le ê bihu.ştin ji sa bikit.Roj bù mirinê xwe girte ser wîC. A. BEDIR-XANHiv bù di dehanê but de rêwî Axavti li me birînê kevnarGava ko li Cùdi bùye mévanAzadî ne ma, ne ma gemivanXweziya bi kirîn ù an firotinCane wi bihata yaguhertin Pesnê wî di dehyekê de gêj in*Hişyariya me ji her se .sêranDô hùr ù giran ù şêx ù axaMal ù nevîyên xwe dor bigêraMérxasi ù xwanê qemtika re.sBestî ne weki şerîela geşAla zer ù sor ù kesk e, reng eBêav ù rù ketye jèrî ling eHêja ne lenê ev e bi yekearSé-roka te maye sala sisyanDô hêne birin serin bi qamanHerkes bi girîn ù xame bêjinXanî û Seid ù EvdirehmanHurmiz weki hevriyan çu caraNakit te di nav gunahkaraRoj ù meh ù ba ci peykê wan inTînin ji te re ji wa selav inB. FERÎDÛN653

ÇARÎNÊN XEYAMLAVIJCendekê Xwe xema dinê re zad mekeNavê mirîyan ji cane xwe re yad mekeDilê xwe ji bilî rùperiyan re girêmedeBê şerab mebe ù jîna xwe berbad mekeBi şeraba gulreng di vê qesrê daBi awakî biji, ho mirovê zanaKo ba liban dibe bila axa teSermest bikeve liber deriyê meyxanaCivata dilkelîyan de rùnistine gîJi xema dinê aza ne giJi şeraba şahîya te pij'anek vexwarDilaza ù dilfireh ù mest in gîKo ne nêçîrvan î, behsa nêçîrê mekeSer tiştên te nexwendî tefsîrê mekeKengé seydayê manan ji te dipirseNe ser ditina wi, ser dîtina xwe béjeHo ji karê cihanê bêxeber, tu hiç lune yîlHîm liser bayî ye, tu hiç lune yî !Heyîna me név du neyinan de ye;Du ali hene név de, tu hîç tune yi !Ez bê seraba zelal bijim nikarimHilgirtina barê cendekî, bê .serab nikarimEz xulamê wê demê me ko meygerYeke din dibêje fi ez pê nikarim.Dilê min ê jar, ê dîn ù elemdarji hevîna delala min qet nebù hi.şyar,Wê rùjé de ko .seraba dilketiyé didan;Piyana min li xwîna kezebé hilanin.Dilê min lier pê .seraba zelal de ye,Guhê min her pê kemençe û blùrê de ye,Ger axa min dike kùze, kùzekerEw kùze ji .serabê teji dibe her1 Lo, cv ci denge, û ci heydcilan c,ij ci giiregur e li ezmana? Dengê nel'îrû zirne ù borîzana. Hin dibêjin qiyamete, ù hin didêjin axirzenian c.2 Lo, ma dengê stiruh û boqllnefîrji ezmana hatiye? Erd û eznian hejihan,û deng ket guhê mirîyan, ù rih ketinbedena. Xunava ciiyametè bi ser wande bariye, ù heşîn bùne weke giyaycko buhar bi ser de hatiye. [1]O Lo, merovo, nezano! [2] berè xwebide ezmana, ci qiyas (çic(a.s) hcşîn e.Ù seyr bike li gerè di vê l'clekè. Hemùstèrikê di rengîn e. {'A] Ù sihhan bikeji xudané kcremê re, j'è ko ew li hewaêxistin ù danîne. Belè heyf ù xebînelamin tê li hisn ù ceimilc di wan, yê kopaşkê bikevin halê ko em pè ketî ne.4lo, wî [4] dibêjin axirzenian c, ùerd ù ezman bi hev keline [ô] ù dolabêdi felekê sist bùne, ù stêrik hejihan,û tidarikê di xwe li kctinê kirine. Belèheyf ù xebînela min lê li hesînan, lirihan ù gulçîçek ù pelên beybùn ù sosinan.[ô] Yen ko xemlèn xwe avehtinweke niasîyê li bejê hisk bùne ù mirincO Lo, wextê ko barî leala li dinô pevebînê û defterê di xèr ù gunehên me[1| Ko (lî lliiliarê de iKiiaii lê hatiye[2] 1.0 InMillo, L'êhîlnRojên xortîyê ne, .serab ronaktir eBi rùperiyan seraba rengzelal paktir e|3| Ileiiii stèi-îl(ê di i-eiiKlii in14] I.O wê dibêjin|."i| l'.'V ketineÇawan ev dinya fanî bi avêhilwe.siya[tit l'i ^înê illiaii ù KUl

înê ù li ber alemé ù dinyayê ùmilyaketan bixwînê way li min bêmefero!Wekê [7] min bikişînin hizûrê ezêci ciwaba rihê xwe bidim? Lo tu mêranû Xwedê dihebînî.t) Lo, dengekî bilind ji ezmana dahatiye.Go : bilezînin ù mizgînîyè jimirîya re bibin; bila ji tirba rabin ùxemlên xwe wergirin, weke kulîlkêdi rengîn. Lê Buhara qiyametô hatiye,pè ve [8] herin. Le milyaketê di xwekirine qasidê di we.I Lo dengekî xafil ji ezmana hatiyeû me hay je nîne. Go : mirîno ji tirbarabin, lê qiyameta heqelyeqîn e, xweji ax ù ritamê daweşînin, ù xeml ûbelgihê di qiyametê wergirin. U serênxwe hilînin, weke zîlika gihayô heşîn.O Lo, dengè nefir hat ji ezmanan ûji heybetè felek hejiha û stêrik rijihan.Yeqîn weqatê di wan e ko çiyayên bi¬lind bihelihin û ber ù behr bibin meydan,ù he.şir-û-mehşur bèn ko heft pèli pêkî bikevin. Yeqîn ko hakim nêtawî ko bikê dîwana.«' Lo, ma wekê qiyamet bè ù barî tealahakim bè ù Mikaîl gilihçî bè ùCibraîl şehde bê ù Ezrail dehwaçî bêù alem bè hizùrè, way li min gunehkaro!bi wê saetê bèmefero! Gelo halêmin wè ci bè?IvJ Lo, ez hawara xwe ji Xwedê redişînim, ko dojeh xopan bê ù bihedimê,ko ez bi çavan ne bînim. Lê nebes e derdè dinê ù xema mirina ko ezher dibînîm. Ji tirsa jana dojehè ezdilè xwe pê dikewinim. [9][7] Kurdniancin hene (wekê) il (wekî) Ji hev venaqetînin. Heidnwanbi awaki il dl .«iklO (weki) de bî lêv dikin. Ui axnnînêde holê belle jî, dl nivlsandinè de divèt ji liev bêne vcqetandin.Gava bi mniia (wexl) c. (wekê) yc. I.ê ko bi inana (heke) yc.blngô (wcki) ye. Wckl nîlio : Wckê nwi-xtèi, cz li Samê bûni.Wckl (bcke) ex çùm .samê. Ji niiyê din disan knniinaneinhcnc ko (UiiiHê) il (liliigî) mina licv bi lêv dikin A ji lier duwanrc (Uiiitfi) dibêjin. (hinRê) bt mana wcxt e : Hingê min je m gol.Yanl : wl wextl, wê t;jixö. wê gavô min je re got. Hingi min jere yot. Yanl min bindc. Iiewqas. ewçend je re gol.|8| JI pêl vc herin191 Le zèrte jl Jana dlkr« dojchê ko daim dilt xwo pê dikewinim1 i Lo, weylek li serê min bê, wekêmin bi xezeb li hizùrè bikişînê û def¬terê di gunehên min bînê û liber civatêbixwînê ù min destedesta bikin û baldojehè ve bişînin . . . Xwezî ez nebuwama, min ewsaet ne dîtaya ko mindahilînin zêrzemîna dojehè de.stèrka sibehê hilatiye, ûqewî dilezînê ù destê xwe li ba dikèùlev (li hev) dixè ù dengê xwe hiltînè.Go : lo merovo birev ù tobe bike, lêmilyaketê bixezeb li pey we dikudînê;ko heçî tobe ne kir ù xêr ji keda xwene kir wê îmanê je bistînè.itJLo, merovo bes van .ser ù gunehanbike, biqere û rûne. Le dingedingaezmana tè ù dergehè di wan vebîne ùbarî teala bi milyaketèn xwe ve dahatiye.Hingî mirî hene ji tirba rabîne,ù em gunehkar in û me tobe ne kir.[10]Qewî li me bisù ne.i4 Lo, ma erd şehde ne, û ezmangilihçî ne, û barî teala hakim e,û mil¬yaketê di wî dawaçî ne. Le heke ewrehmè ji ba xwe nekê, me eza nekê,me mefer bi kesî dî ve nîne.i J Lo pa ez ci bikim, sefîl im, sergirdanim, rùres im, gunehkar im. Lodikrê mirinê ne yè xêrê bè ko ez xafdgirlim ùne hişt ko ez tobedar bim.-IOLo, dilê min bi kerba qewî dinalè.Go : ne xwezî bi vè dinê ù ne bivî ÎŞ ù bi vî halè ko mirin weke bazihêli pey ordekê li pey me dizûrêù dikalê.i ' Lo, dilê min qewî dièse û dinalêbi birîna, ù hemù ji kerba hèstirji çehvan dibarin [ 11 ] weke peskè dixwînê. Hemù ji xema mirinê ù zêdeji ezabè dojeha ko daîm tehlî ne, ûgirîn e.|1U] Û me gunehknra tobe nu kir|11] Ji çehvÊ min liâstir dibarin655

lö Lo, xwezî ez teyrek buwama jiteyrên li ber bayî, ko ez biçuwma kevîyabehra mezin ù min xwe pê nihayako min xwe ji derdê dinê ù ji gunehanxelas bikiraya. Û zêde tirsa minji mirina ko ez je xafil bim ù li serèmin bê.19Lo, hilù rabe, da em tobe bikin.Malxrabino serê xwe hilînin ù ji xewrabin, lê dinê bi hev ketiye ù em rakisandinpey gunehan, şuxlê me xirab e.Xwezî me ev dinya ne dîtaya ù rona¬hîya wê ne bînaya. Wê paşê eseh mebikê ber dehwa û hesaba.2\J Lo, malxirabo serê xwe hilîne ûji xewê rabe, le dinya pev ketiye. Lowî dibêjin axirzenian e, heyama c[iyametêhatiye, de em tobedar bin ù tidarikaaxiretê bikin. Lê emê di xafil hewte dî ko mirinê bi tihna me girtiye.^1 Lê mirinê tu qewî bi lez bi ci¬wanî pey me dikudênî, tu daîm suwar îû li ser me pê ve tînî, tu nahîlî koem pîr bibin, heta barî teala bi sebremanetê xwe ji me bistînè.22 Lê, dinè te ne hişt em tidarikê dimirinê bikin. Te em serberdayî berdanesehrayê. Te got sefayè bikin bidilê, xwe, le mirin dure, ù niho nayê.Te em xapandin û mirinê em xafilgirtin. Te ne hişt em ter sefayè bikinli vê dinyayê.2o Lê dinê, tu ewil nîşani me didî,rahelî ù sefa û xweşîyan, ù paşê tudilê me tejî dikî ji jan ù derd ù tehlîyè.Zêde dikrê mirinê ne yè xêrê bè koher suwar e ù li serè me pè ve tînê, ùme tişt ù malè di pir .şemirand ù medest ji ber rihê xwe kiriye.24: Le mirinê tu pêşkarê me bùyîZivistan ù Havîna, ù te mehbûbê dilaji me standin, xudanè hesp û rext ùzin e. Lê dikrê mirinê ne yê xêrê bèko ji delà xemlê di nadir û serpèçanêài nazik te serên me bestin bi kevnîkèdi heşîn.2D Lê dinê te ne hist em ter sefayèbikin li vè dinyaya betal. Te axa ji mebirin ù te ji me re hiştin pîr ù kor,kevn ù kal. Le dikrê te ne yè xêrê bê,ko te ji xema ù ji keserate serê mebestin bi kevnikê di reş ù salan. Lêpa em ci bikin me mical bi te nîne,me tu sparti hikmê barî teala.2u Lo malxirabino serên xwe hilî¬nin; lê dinè em dèris kirin. Vè mirinêji koma ù ji civata, ji me ne hist yekjî bi tenê, da em belgihê evdalîyè wer¬girin ù tayih bibin li vè dinè. Le heyfû xebînela lê ko em bi van keser ùvan kulan cm biçin bikevin gorinè.2 i Le dinè te ez kirim evdalekî şeqî,ji şîrî te ez berdame peyè gunehan, jipiçûkîye, cihèheta bi pîrî. Lê mirin qonaxçîmin kir nav agirê dojehè, ûl)a û pizrùk ù zcmherîra.2o Lé dinè te ez ji guneha bar ki¬rim ù te destê min ji xeyrata birîne, ûez dizanim ko paşî poşmanî ye, ù keserin, ù sîn e ù girîn e. Xwezî ez bi mi¬rîya re ranebuwama ko min dojeh nedîtana. Le min laqetbi ezabè wê nîne.2k) Lo malxirabo, serè xwe hilîn ûçavê xwe veke, ù ji xew rabe, lê mi¬rinê em dèris kirin ù em sèwî hiştinji de û bava, û felekê em tazi hiştinli ber barana ù li ber lava.OV Lo, oxura felekê ne ya xêrê bêko em ji tişt ù malè di pir em xîzankirin ù em êxistin ber van mitalan ûvan hesaban.«ji Lo, berè xwe medin vê dinyayê,lê xayîn e û bê ra ye û derewîn e. Gehtehl e ù geh şêrîn e, geh şahî ye û gehsîn e, geh ken e ù geh girîn e. Tehqîqtu destgirtîya min buwayî ko min tubi yekî dî bidayî. Lê pa ez ci bikim tumaka min î, min mical bi te nîne.656

LAVIJ1 Qu'est-ce que cette voix, qu'est-que cetumulte? Et qu'est-que ce tonnerre dans lescieux? C'est le son de la corne, de la trompe,et du clairon. Les uns disent que c'est lacieux et nous n'avons i)as fait attention. Elle adit : ô morts levez-vous de vos tombeaux,c'est la résurrection promise. Secouez de vousla terre et la poussière, et revêtez-vous de\'olre ])arure et de votre tenue de résurrec¬tion et levez vos têtes comme la pousse deresurection, et les autres di.sentque c'est lal'herbe verte.fin du monde.2 Le son de la corne et de la trompe dujugement dernier est-il venu des cieux? La terreet le ciel ont tremblé, la voix a pénétré dansles oreilles des morts et l'esprit est entrédans les corjis. La pluie fine de la resurec¬tion est tombé sur eux et ils ont poussécomme l'herbe, lorsque le printemps arrivesur elle.3 0 homme ! ignorant, tourne-toi vers leciel, comme il est bleu. El contemple lesrotations de la sphère, fous les astressont diaprés. Et loue le maître de la généro¬sité, celui qui les lit entrer et les a mis dansles airs. Oui, je les déplore, elles me dé¬solent, la grâce et la beauté de ceux qui plustard seront dans l'état où nons sommes tombés.4 On dit que c'est la lin du monde, laterre et le ciel se sont entrechoqué et lesroues de la sphère sont disjointes el les astresont tremblé et se sont apprêtés à tomber.Oui je les déplore, elles me désolent, lesverdures, les basilics, les lleur-roses et lesfeuilles des marguerites et les fleurs d'iris.Celles qui ont jeté leur parure, cl commele poisson sur la terre sèche, sont desséchéeset sont mortes.5 Lorsque le très Haut détruira le mondeet lorsqu'il apportera le cahier de bien eldu mal que j'ai fait et le lira devant la 1ère,l'univers et les anges, malheur à moi, quiserai sans refuge! Lorsqu'il me Irainera àl'audience comment devrai-je lui répondrede mon ùme, ô loi qui aime Dieu et leshommes. [1]6 Une haute voix est venue des cieuxelle a dit : depéchez-vous et donnez la bon¬ne nouvelle aux morts, qu'ils se lèvent deleurs tombeaux et qu'ils se vêtent de leursparures commes les fleurs diaprées. Oui leprintemps de la resurrectien est arrivé.suivez le. II a fait de ses anges des messagerspour vous.8 La voix de la trompe est venue descieux et de la majé.sté la sphère a trembléet les astres sont tombés. Voici sûrement letemps où les montagnes fonderont, où lalerre el la mer.s'aiiplalironl, et où les an¬nonciateurs de la lin du monde viendront;sept pieds se mettront à la place d'un seulpied [2]. Sûrement le juge a l'intention detenir desaudiences.9 Lorsque la resurection arrivera, le trèsHaut sera juge, Michel iilaignant, el Gabrieltémoin, et Israël accusateur, et le monde seprésentera en audience, malheur à moi, ôpécheur, à cette heuie là sans refuge! Quelsera alors monétal.10 J'envoie mon appel de secours à Di¬eu, que l'enfer soit ruiné et se détruise, queje ne le voie pas par mes yeux. Ne me suf¬fisent-ils pas, la peine du monde et le chagrinde la mort que je constate toujours. Par lapeur de l'enfer je cautérise mon cur.11 Malheur soit à ma tète, lorsque aveccolère il me traînera à l'audience et qu'il ap¬portera le cahier de mes péchés,le lira de¬vant l'assemblée et me livrera de main enmain et m'enverra vers l'enfer. Oh si jen'avais pas existé, si je n'avais pas vu cetteheure où l'on me fera descendre au souter¬rain de l'enfer.12 L'astre du matin .s'est levé et se dé¬pêche, il agite les mains el les frappe l'unecontre l'autre et il hausse la voix. Il a dit :homme! va, repens toi, les anges en colèresont à notre poursuite; à ceux qui ne sontpas repenti, qui n'ont jias fait de leur pou¬voir des bonnes, ils leur prendrontle foie.13 0 homme 1 ne fait plus ce mal et cespéchés, cesse et assieds-toi. Le tumulte descieux vient, ses portails se sont ouverts, etle très haut, lui même avec ses anges est de¬scendu. Tous les morts se sont levés des7 Une voix innaltendue est venue destl] C'est & dire pour l'amour de Dieu et des hommes.[2] Veut dire, il n'y aura i>aspour les ressucitcB.de place sur la terre659-

tombeaux, et nons, nous sommes des pécheursel nous ne nous sommes pas encore repenti.Ortes ils sont eu courroux contre nous.14 Les terres sont témoins, les cieux sontplaignants et le haut créateur est juge et sesanges sont demandeurs. Mais si lui même n'apas de clémence envers nous et ne noussoustrait pas au supiilice, nons n'avons nulrefuge chez aucun autre.15 Qu'est-ce que je dois faire, je suismisérable, étourdi, visage-noir, pécheur. Quele nom de la mort ne soit pas de bonneaugure, il m'a surpris tout d'un coup et nem'a pas laissé me repentir.16 Mon âme gémit beaucoup avec dou¬leur. Elle a dil : Que le monde n'ait pasexi.sté! ni celte afl'aire! que je ne sois pasdans cet état, où la mort crie comme le fauconà la poursuite du canard.17 Mon âme souffre beaueou|) et gémitde blessures, et de douleur les larmes tom¬bent des yeux comme les gouttes de .sang.Tout cela, c'est du chagrin de la mort etsur tout du supplice de l'enfer qui est tou¬jours amertume, douleur, deuil et pleurs.18 Ah si j'étais un oiseau, de ceux quivolent devant le vent, et que je sois alléau bord de la grande mer et que je m' ysois caché, que j'aie sauvé ma personne desdouleurs du monde el des péchés. Surtoutj'ai peur do la mort et que dans un momentde distraction elle vienne me surprendre.19 Mets-toi debout pour que nous nous re¬pentons. 0 maisons-rhinées! levez vos têtes etréveillez-vous, le monde s'est entrechoqué etnous a traîné vers les péchés, notre situationest mauvaise. Pnisse-t-il arrivée que nous n'a¬yons vu ce monde et n'ayons pas aperçu salumière. Car plus tard on nous amènera auprocès et aux comptes.'20 Maison-ruiné lève la tête; et lève toi^du sommeil, le monde s'est entrechoqué. Ondit que c'est la fin du monde et que l'époquede la résurrection est arrivé, allons repentiret nous préparer â l'autre monde. Mais nousles distraits, voila que tout d'un cou]) la mortnous a pris notre vigueur.21 Mort, tu nous poursuis vraiment avecardeur et avec jeunesse, tu es toujours ù che¬val et tu te précipites sur nous, tu ne nouslaisses pas vieillir, jusqu'à ce que le haut cré¬ateur, patiemment, nous reprend son dépôt.22 0 monde tu ne nous a pas laissés nouspréparer à la mort. Tu nous a laissés libressur la terre, tu nous a dit: amusez vous commeil vous semble bon, la mort est loin et nevient pas maintenant, tu nous a trompé etla mort nous a prit, tu nous a pas laissés nousamuser sullisemenl dans ce monde.21! 0 monde, au premier abord lu nousmontres, l'aisance, le plaisir et l'agrément, et])uis tu remplis nos c de douleurs,de chagrin et d'amertume. Que la mention dela mort ne soit pus de bonne augure, elle esttoujours â cheval el se ])récipile sur nous; etnous avons abandonné toute chose et desbiens abondants et nous avons retiré nosmains de nos âmes [3J.24 O mort, lu étais toujours, pendant l'é¬té et l'hiver notre guide, et tu as pris de nosmains le bien-aime des c posses¬seur d'un cheval, d'une armure et d'une selle.Que ta mention ne soit pas de bonne augure,au lieu desbelles parures et de couvre-cheffins tu as enroulé sur nos têtes des ban¬desvertes.2,") 0 monde, tu ne nous a pas laissé nousamuser jusqu'à ce que nous soyons rassasiés,dans ce monde périssable. Tu nous a prisl'agha et tu nous a laissé les vieux, les aveu¬gles, les anciens et les viellards. Que tamention ne soit pas de bonneaugure, toi quias enroulé nos têtes par le chagrin et la dou¬leur avec des bandes noires et des chàles.Mais que faire, nous ne pouvons rien sur toi,nous te confions à l'autorité du créateur.26 maison-ruines levez vos têtes,le monde nous a infecté. Cette mort desgroupes et de la société d'entre nous n'apas laissé même une seule personne, sevêtir de l'habit d'ermite et passer dans cemonde comme disparu. Oui je me plainset me désole qu'avec ces douleurs et ceschagrins nous irons tomber dans le tombeau.27 0 monde tu as fais de moi un mau¬vais ermite, dès l'âge du lait tu me laissaaller au péché, du bas âgejusqu'à la viellesse.Oui la mort esl un hôte, elle a fait maplace dans les feux de l'enfer, parmi la tem¬pête, la bourrasque et leveut.28 0 monde tu m'a chargé des péchéset tu m'aéloigné des bonnes actions et jesais que la fin est repentir, douleur, deuil(3] C'est à dire : quitté nos Ames.-660

et pleur. Ah si je ne me levais pas avec lesmorts, afin que je ne voie pas l'enfer, je nepeux pas supporter son supplice.29 0 maison-ruinée, lève la tête et ouvreles j'eux, et lève-toi dn sommeil. La mortnous a infecté et nous a fait orphelins de mèreet de père; et la sphère nous a laissé nus.sous les pluies et les lumières des corpscélestes.30 Que la destinée de la sphère ne soitpas de bonne augure, elle qui nous a laissédépourvus et privés des choses et d'abondantbiens et nous a réduits à ces pensées el àces comptes.31 Ne vous dirigez pas vers ce monde,il est traître sans racine, cl mensonger, ilest tantôt amer, tantôt doux, tantôt illumi¬nation, tantôt deuil, tantôt sourire, tantôtpleurs. Certes si tu étais ma fiancée je t'au¬rais donnée à un autre, mais que puis-jefaire, tu es ma mère, je n'ai pas de forcecontre toi [4].32 0 monde, tu es traître et sans racine,tu m'as abandonné aux péchés sans contrôle.Certes si tu étais ma fiancée je t'aurais don¬née à un autre, mais que puis je faire, tues ma mère je n'ai pas de force contre toi,tu as pouvoir sur moi.33 0 monde c'eut été préférable que jen'aie pas existé et que je n'aie pas vu tes bienset tes gains. Tu m'as jeté au péché el lum'as défendu d'apprendre les sept paroles duDieu el des saints . Sûrement si tu étaisma fiancée, je t'aurai donné à un vieux,mais que puis-je faire, tu es ma mère jet'es confié à Dieu et aux hommes saints.34 0 grue, tu t'enlèves à des altitudesélevés et tu vois le monde; quel cristal est-il?Elle a dit : Mais est-il nécessaire que vous de¬mandiez la définition du monde, car il està la vue des yeux. Aujourd'hui c'est illumi¬nation, mais c'est le deuil qui l'attend. Sadéfinition est sans valeur. Si vous avez con¬fiance en moi, (je vous dis que) ceci esll'enfer même. .\h si nous n'existions pas clsi nous ne l'avions pas vu.35 Oh oui ce monde esl cristal, pendantl'hiver le bois vert comme le bois sec, les hom¬mes bons et les hommes mauvais ont le mêmesort. Le matin de la resurection aussi est[4] Je ne peux pas .lutter conlre toi.cristal. Au mois d'avril les bois verts et leshommes bons se revêtiront de leurs parures.Comprends et sache bien que les bois secset les hommes mauvais seront pris au feude l'enfer comme aliment et pain.36 O grue! tti nous appelles et tu te pré¬cipites sur nous. Elle a dit :je sens l'odeur del'enfer de ce monde et j'envoie mon appelde secours â Dieu, afin que moncadavre nereste pas dedans. J'envie cette hommequi lui échappera et fera des biens et debontés etles enverra devant lui.37 0 grue, ô lête vertigineuse! tu donnesl'alarme, et tu le hâtes. Elle a dil : si je fuis,c'est que je sens le bouillonement du feu del'enfer et avec lui je cautérise mon ceur. Jen'envie pas la place des mangeurs des chosesillicites qui mangent l',uvre des biens avecinjustice et tyrannie, et que leur place soitun grand .supplice. Mon Dieu ne donne pasceci que personne ne le voie.38 - 0 grue, je dis que lu es infidèle à tonposte. Chaque hiver tu tourne le dos à ces mon¬tagnes el à ces neiges, à ces places balayéespar le vent et à cesamorcellements de neige,lu le diriges vers la plaine et les vallées ettu t'amuses chaqueinstant, et puis lorsquela chaleur commence el que l'été arrive, tule diriges vers les hautes montagnes, vers lesfraîcheurs et les plateaux.39 La grue : 0 non, je ne suis pas in¬fidèle, c'estle monde qui est infidèle, je fuisdevant lui et me dépêche, il ne me laissepas m'installer quelque part et finir ma vieen repos . Toujours j'appelle et je haussela voix pour que vousle fuiez, ce monde,oui, il est traître et je vois sa trahison.40 0 grue, nous ne savons pas si tu esavertie ou si tu dors. Il faut que tu le re¬prennes et que lu pesasse dans les airs.Mais lu t'es beaucoup relâché, alors noust'interrogeons sur l'enfer, oui depuis longuetempsnous avons écouté sa renommée. Lagrue : alors je vous donnerai bien satisfac¬tion, fuiez le comme les homme morduspar le serpent.41 _ L'enfer d'une côté c'est une mer defeu, de soufre de goudron et du poix, etil vient de lui une audeur acre (aigu) et ilest noir, ténébreux, et .sans issue; que samention ne soit pas de bonne augurel et del'autre côté il y a une mer de froid el de-661 -

vent, de tempête et de bourrasque.42 0 monde cruel, qu'est-ce que ce mal¬heur que tu nous fis surprendre par lui. Aulieu de délices tu as rempli nos ceurs dechagrins et de douleurs. Quand nous pou¬vions faire du bien, tu ne nous a pas laissés etmaintenant tu nous a privés de toutes choseset de beaucoup de biens, tu nous a faitpauvres et nous a réduits à la mendicité.43 0 grue! tu t'enlèves en l'air et tu se¬coues tes ailes et tu te diriges vers les cieuxet tu vois le trône et les chaires. Alorsnous te questionnerons sur le paradis. Pourl'amour du Dieu et des hommes.44 La définition du paradis est fixe etdifficile à présenter; c'est une ville sans me¬sure grande, haute, sans muraille, et de luiécume et coule une agréable odeur, et c'estune mer de lumière. En partie il est blancet en partie il est vert, et aussi bleu et rouge.Si nous n'y avons pas notre part, ce seraitpréférable que nous n'aj'ons pas existé. Carc'est un grand mal et une profonde douleur.45 O que la mention du paradis soit debonne augure, sa défnition est au dessus denous, c'est quelque chose que les yeux n'ontpas vu, et les oreilles n'ont pas écouté, etqui n'a point été inspiré à la raison du ciur.sont pour lui du même niveau. Pour chacunil met les actes à la balance et lui donnece qu'il mérite, soit plaisir et repos, soit tour¬mentet torture.49 O homme lève toi debout, pour quenous nous repentions. Devant nous setrouvent des piègesforts, ils sont trois et ilssont exposés devant nous. Certes nous y tom¬berons. L'un c'est la mort, l'un la compa--rution et l'autre c'est l'enfer. Notre souffrance,,notre douleur et notre amertume viennentde là et c'est douloureux. Mais que devonsnous faire ils sont notre talion et notre châ¬timent. Et tous les trois sont la sentencedeDieu.50 Les paroles des livres nous ont tour¬mentés el nous ne les avons pas écouté.Ondit que la résurrection arrivera et les mortsse lèveront des tombeaux, ceux du paradiset ceux de l'enfer.51 0 lève loi faisons notre repentir au.haut créateur el lisons des fatiba [4] et disons:ô Dieu agis selon ta majesté et si mêmenous ne sommes pas digne du paradis nenous met pas en enfer, la crête [5] de sépa¬ration nous suffit.52 Je fais comme la grue j'envoie monappel de secours au monde et je lève maSi vous avez confiance en moi ne vousvoixcomme la perdrix liée (6] et je chantetrompez pas, vous avez vu le paradis. Dieuc'est lui même!46 Le paradis est un pays d'une grandeursans borne,et aussi un pays doux, un prin¬temps sans limite, agréable et il est toujoursvert. Prions le bon Dieu pour qu'il ne nousprive pas de lui. Mon c4ur est brisé par despéchés et il esl plein de plaies et de bles¬sures. Oui l'enfer est en face et je n'ai pasla force de supporter son supplice.47 Mais nous, que devons nous faire. Leciel est haut et la terre est puissante et nousne savons pas quel parti devons nous pren¬dre avec les ])échés et ces blessures, el lamort est venue, et nous, avec notre espritnous n'avons pas de fore. Que le bon Dieupar sa clémence ne nous torture pas, sinonnous n'avons chez nul autre d'appui elde refuge.48 0 homme! avant la mort prend unparti, et lève toi debout. Dieu est juste, chezlui il n'y a ni parti pris ni considération. Leprince et l'indigent, le riche et le pauvreet je cite le nom de chacun séparément etpersonne ne suit ma voix. Ceux que je telie sont les paroles des «pîr» [7J. On ne peut,en estimer la valeur. Quedois-je faire? de la.douleur du monde et de la souffrance del'autre monde je n'ai pas derepos.53 0 quelle mer de bonne augure nousest venue et elle me promena parmi ces prai¬ries et ces ravins et devant les rivières.(4] Sourate d'ouverture du Qoran.|5J C^ mot esl employé comme une image faisant supposerunemontagne entre le paradis et l'homme.(6) Au Kurdistan on fait ta chasse do la perdrix avec des noeudscoulants de crin de queue du cheval. Ces noeuds sont sup¬portés par de petits pieux plantés en terre. Les chasseursdressent des perilrîx spéciales pour celte chasse. Ces perdrix sontde d< tix espèces. L'une eu chantant attire les perdrix de lacontrée; elle est placée sur un poteau et enfermé dans uneeafie. On l'appelle «djélab». L'autre liée par une de ses pattes setrouve nu milieu des noeuds coulants. Elle s'appelle «besitj* qui.veut dire liée. Les perdrix invitées par le chant de la «djêlab»arrivent en quantité et se mettent au dessous du poteau. Alorslis apcr(;oiveiit la «liesti» qui par ses gestes les incite A sebattre. Klles se précipitent sur lo perdrix liée. Au cours de lalutte leurs pattes se prennent dans les noeluls. L'expression de'«besti» est propre â In contrée de Botan. Ailleurs elle estappelée «ribati*. UJélab veut dire celle qui attire.[7} Le mot apir» qui signifie vieux, au sens ijguré veut diretoute personne qui u atteint le sommet de son métier ou de.-sa doctrine, tel un apôtre.-662

LE BEAU DE LA STEPPE(suite)Abdourazzaq; arrivé chez lui, prépam Alî avecAbdulkerim une nouvelle alta

Guleyê segmana di sîngê xwe da dihelîninEmş û Emêşa, jinê sôxê sèmera, qîzê[sêxê teyaDi wara da hêsîr distîninïïeya nav ù dengê Brahim pasa li[dinyayê hel)èMêrê semeri qiileka mêrê kurmanca[narevîninMon coûr, malheureux, est un coeur iifToléLa steppe de Mardine esl une stpjje coloréeries, pronoms-sujet et pronoms-complément,c'est à dire à l'état de régime.Evidement les pronoms de la secondecatégorie sont les formesdéclinées des pro¬noms de la première catégorie, et commetels ces pronoms ont des formes propre.sde déclinaison.EOUME .SUTJET 1-OHME COMI'LEMENT]v£ MinJeTu Tu TeOguerriers kurdes, arrangez les emplacements[et les tranchéesII, ellç Ew Wî, wêNous Em MeO fantassins, ajustez les sangles des cheveuxDans le crépuscule du matin ils dsrigcnt des salves de[mousqueteries sur latente du cheïkli des ChammarsIls les enfoncent de trois cotésJuspu*à la crête bc Seré-Kanî, juspu'à la Zirgan[des Kikan, ils les poursuiventIls s'emparent du butin, et de iropliés de guerreIls cassent les chaînes des chameauxIls fondent les balles des guerriers sur leurs potrinesLes amches et ameyches, femmes du cheîkh des(chammars, filles du cheîkh des Tayprisonnières dans les emplacemenlssIls les font[des campementIbrahim prcha le héros de ces guerres de tribusmourflt peu après la constitution ottomane dansdes conditions assez tragiques; et est enterré enilterritoire syrienne.Vous Hon WeIls, elles Ew WanQui, que Kî KêQuoi Çî ÇîDoiinos quelques exemples :Ez Memi dibînim E/. wî dibinimJe vois Mem Je le voisEz Ziué dibînim Ez wê dibînimJe vois Zîn Je la voisEz hespan Ez wan dibînimdibînimJe vois les chevaux Je les voisMem Zînê dîbîne Kî kê dihïneMem voit Zin Qui voi-il qui(qui voi quelqu'un etquelle personnn voit-il)ser çî yeKilèb li ser masê ye Ci liLe livre est sur la table Qu'est ce qui esl sur quoiDeIn gmmninire kunli* [I|DÉCLINAISON DE L'ARTICLE(suite)Min Mem dît Min ew ditJ'ai vu Mem Je l'ai vuMin Zin dît Min cw dîtJ'ai vu Zîn Je l'ai vueEn conséquence nous ne pourrons pasplacer dans notre grammaire un article partitifcomme celui du français. D'ailleurs nous al¬lons voir que ce dernier disparaîtra dans lestemps passés des verbes transitifs, en mêmetemps que la déclinaison, qui n'existe quesimultanément , nous pouvons donc dire quele sens partitif en kurde ne s'exprime quede la façon précédemment citée, et ces dé¬sinences sont plutôt l'effet des déclinaisons.Au sujet de la déclinaison de l'articleindéQni nous devons noter que la déclinai¬son du masculin n'est jamais et nulle partnégligé comme est celle du substentif. Doncau lieu de dire (ez hespekî dibînim) on nepourra jamais dire (ez hespek dibînim).DÉCLINAISON DU PRONOMLes pronoms, qui fonuent une partie vari¬able du discours se déclinent également.Mais dans la langue kurde on trouve deslironoms sous deux formes distinctes. Onpeut classer ces pronoms en deux catégo-1 11 Voir les nrticleii prûci^tlentK tifiilitut lie In {{niiiiiiltiîi'c kiirilc(Inns les niinicros du Hiiwnr : IC, 17, IK.Min hesp dilin Min ew dîtinJ'ai vu les chevaux Je les ai vusMemî Zîn dît Kê kî dîtMem a vu Zîn Qui a vu quiBaranê erd kelaşt Kê kî kelaştLa pluie a fondu la terre Qui a fondu quoiDe même :Hespê kê Dùmahika çîLe cheval La suite de de qui quoiEz te wî dibînimû(vous) vols, loi el luiJeNous avons dit que dans les temps passésdu vei'be transitifs cespronoms s'intervetissent,et le pronom-comjîlément passe à laplace du pronom-sujet, et vice versa.Dans ce cas, le complément ne se déclineplus et au contraire c'est le sujet logiquecpii se décline; le verbe s'accorde avec lecomplément qui en vérité est le pronom-sujet.C'est un phénomène propre à la langue kurdeet qui est la base de l'organisation des verbeskurdes.- Dans nos articles traitant des pro¬noms et des verbes nons assaierons de déter¬miner les motifs de la formation de ce méca¬nisme de conjuganson, qui pour l'étranger estassez bizare el difficile à assimiler, (à suivre)664

Xwedi Ù gerinendeyê bérpirsiyar : Mlr Celadet AU Bedir-XanSam-SûriyeDirecteur 'Propriétaire : Émir- Ojéladet Aali Bédir-Khan..Damas Syrie-666-

S.\L 1iii-:.i.M.\i'. 2(;.WXKl-: 4NTMKI'.O 2(iyI':kş1':.miîIS TIM.W 1!):!5KovAHA KUHDi MDlM.VXC.llI-:IS .VOIT li»;!.')Hi:vri: KviwmiMAMi:-YAiîi:l.f CiinliCitilall liiiiinèjiii, lia le wé lie Iciivabim, ('l'inUi' iltinicwé uniisiin le ui/ili j;nl'iesila-reliani Knye we ebèl. M.\MI':-Y.\H1';Ix l;iv rojiK'kili sik'mnni wi- iii/.ikbf.şiir oii'di'ki (|ùli-rùl wc liwiini licyi'ko 1)0 Icnyn wo noslo (li'ir lo ij;ir(loU;inilir wok |);ilow:iiu"Ui ho II/ ù liô/., lùli1)0 ooşni l)orz kirdiwolowo ho ;isin;inko horwoki'i hiyowcM how iiizini xoyowo. san lo sanl ((Kiirokajaw» wo «l'ilomogrùn»hidal.\'au f^irdo 1)0 lizo, jj,iloyiyôki oi^or lohcxli xoy hii hô, owmş lo layoïii nawokoyowo yo; liola niziki .si n liowl sal loniow |)oş pô cyan wil «(iirdô-diihin»holaiii low salano do, Xwo ho awaliMiv f,'ovan, wo (\c iiawôk sad hù kolïor ooni pô woy hinazi hoy rowa yo;low .sawo pt" olon (iii'dô-Maiiio-Yaro.Pir Malm ko o.sia lo loplo-soriow i^ii'dowo .soyi'i kirilowoman oka, holay zor lo lawokaiii oiurowo, holo kos(;ki(lirin. Uongo hindoklan hasi.slaiino hisli 1)0. (.'.ùiiko Jiyaiii omis wokùhi homù j^owroyoki koniaiii i^nni hiiwo.lîolani min ho\liyaraiio ho oawpokowlinisad hùin..Mamo-Varo piyawôki harikoloykoloi

şayf hoho, loISlO loşkoii hoho daokrô1)0 zahili lopoi wo hola or.şokoy iiKo»yo loin liinianoda onionolowo. ISlTdainoyaiii l''.limod pa.şayi hoho wo l)owloliOsm.'ini lok ooo. Dowloli Osmaiii10 jor ronnani sordar Xooih pa.sa dalo.şkirok oiazonolowi- wo oynôi'ol ho sorl'^limod pasa. l'ihmod jia.şaş loşkiri xovdonj^ oila wo ooôl ho horainhori hordu loşkii' lo rojaway Ko yo heranihorho \'ok owoslin.l.o^jkori lirk loin hilawoyo af>a(lariiahiii, ho sihoynô dôiio pô.sowo ho soi'.Ik'hiin In'o hoianhoiiyok nahinin wo lôOj.*on ko kosyan lo horamhora nomawo.(lir hosorhosli pôs okowin. Holam kulù pir lopxanoy l'ihinod pasa ilos oka hoi^nlo harandin ho soryana, oyan poşokônô.Sordari liik lôoi^a ko lo liondclopoi how lawo kosô lir no mawo, Ibrinanoda ko hiyanij;irin. Loşkiroko owar(lowri^lopoi oda wo hoW'oxl maiif^i (inlan ohi-, haio^ayidil!j;ii'liyanin.l'^limod pasa lo lay j^irdi «liizolù» lioloda,lo.'jkiri kurd woroyaii oniondo holiôz hnwo ko lo şikani lirkokan homù(liliiiya hùn, holain daxi ho oorf^iin hox-11 rosi kurd lôio.'sa noy liôna hù.l'Iwaroy pônosoinn ko diiwayi manoohô, soihaz wo milirdi daway inùoockoii, yoko lo woziiokan ho pasa olo:I Tùlo hola hirsi hôl çaklir raw ôkal |.l'asia omoy ho jfoy da o(,'ô wo, ow rojoinùoo iiadal. Km (jisoyo hor i,'(')y lo.şkifokookowolowo, lo soi'ôkowo wornofiirlinîmnoo wo lo sori kilirowo hilliawhùnowoy (|isoyoki wa sùk, wo oij^o loniano.s oawoiawi lioiido ko j.;waya,SOI- kirdin \v

WERK DOTMAMxwe, Idvrliidiva mitlbiil.t .\ziziiii windn dikir.Wc z.ii'o di.'inin, M nie, li xwiilén xwe'dilialiii. Mcid, cwaiiicr, xwcyi'i'iiiiel. .M bavénWlTV d" llll. Iivn ^. UM- Şllllil ! Ill-V llnlliiillll. lu-V ct.. .111.xwe rc niiiinîs dikirin.rr-lii icivr li Iii'V iliht II- 'llll M }:lll

wi^LA rn MINWelalé min In i lii'ika ciluiiié,Hemî ba.x ù bilm.şl t'i iiièi'g l'i kaiii..Şepnl II .şciig l'i şdx l'i iiiiz ù riiul i.(icick serin- l'i gcwr ii pir ciwan i.Seri (itca Sclitlicdiiic kurdil'Jii l'dj e, di liircii .'tsiiiuiiii.Du biilicii le keviitiè liislemc /.niDu zillcii le ji liicii (|clii'eiiiiiiil.Du (;avcii le wcki ileryiiyi Ilirmiz.Kcpi'i clm.'is e, kiiic Mii.s à W'iiiic,Du U'xcii le kilcbii fliici (jadir,Ziniiiiic le ji JK'iulit Sèxè Xaiii.lit'iyè le iigirc Zcideşl l't Mczdik..li le l'duik .şciiibii kiimii'iiiii.r.ciiii le golic C.i'id à .Şitx n I levier,Oiiik(l;i(|.'i xiisrcwiuil.Di siiigii le kili'lin Zciidiiwcslii,Meniik rcrlïir b, lé de iic(|.sè Mniii.Du (k'sicii le llxi'ilièii lirk ii (|chlaii,Hero cciig c, bi liiéii zcrwc.şiiiii.li siiign le lii ji't de goliè l.nle.şZiyiirclgitli c ho me lier zciiuiiii,lii ni.şiiii 11 Ili ii.'iii l't xwiiii'ijiiiidiii.Me des! giil ii (|('lcn du t'i. In itiii..Ser ù pc, zcnd ii lutziii lev bibine,Ilenil sor in ji tciigc zclirenini.lii le em su ne bt'iii, cv lui dii.sed snl,.li me dengc lilingiiti (,'i'iye liaiii.liii'ii à b.'iv II ;ip li pismiuii.I.i ser le lievili ktislin pclilewniii..li lewi'M l;i Ili z,'tz;in lev lii xencer.Diliiillii bev li iiicyd.'iiu', licriiiii.Ili l.'il.'iii l'i Ili kuslin licm hi siililiii,.Me kdtii' si'i' li sri- siii;;;i Ir ilaiii.l'.iiiii' Il lii'L;l('t' M p:iş:iii II iixaii,Kirin wt'i'.'iii scrn ti liirc ii xniii.i.i iillki le deng t'i ceiig l'i linlnii,I.i iillki scdityt' xcwsé siiiii.Ilenii'i lii'iiie iiiiiid l'i scx il soli.liihiişli ne, (.'i kin ii;iv n iii.şiiii i. 'I.i .'ixiir l'.'idiziii. ii' sèx (li(;i jor,Itcri iiivi'd ji liniil lèl giiiiiii.Ser ù pu lev diki giiiiiv ii cuber,Dibè iiiir e, kcro nui In (;i Ziiiii'.'!ii vtiii xiipati (lixw.iriii xwai'iiiêii xwci,Wcki ş(''x l'i iiiclitycti vi zciiiaiii.Di èscii me licliiiti tlijw.ii' l'i .xcdar,Xezitiii yek cw;i di lier nezaiii.Weke .'jèi' n pilliig.'iii em dicin. licv,.ii meydiiiic iiivi pciiir liikiiii..Me ew l'djt'ii ciw.iiii lev lii der (l.iii,'ii ziw.'ii'i l'i bcl('ii";izi l'i şivaiii.EHMKDÈ Zi:Yi)ANDiwaiiii mil' de ii'ini.'jli lii'iii, cvarè. Mirgo, licy zihiiiic scH'ckc mi bèjè ù serè milèsilié. gd pc laliel bibe czc enleriki lèkiiii.l'iliniedc Zcydtin, ji civnlc, go, mire mi czcsellckc le bêjim.Mil' goli-yè de ln'jeMiré mi. jiiikc mi licbn, gcicki Ibcrdilc mi ezîz lin, mi niv s.iclc ne (liyana lie-(kiiia mi ne dilial. Ilokc, ez lialini nnil go j)ilekiimi zik l'i pi.sl diqiilibi. .Mi go, le (i maneye, (i l'Ic (lewimiyc'.'Wcle liliiiikcs ez béïiai im.l.aliid dilè le diçc (,'i. ji Icïilui, ji lirsiii'.'Welc dilc mi diçè goslc pezkovil'ii wexiè wilo gol. cz l'^îimedc Zcydniiim, wilo jiiiii mi l'hcr dilc mi cziz, mi r;iliislèlil'ciiga xwe l'i iiii rc girl. ez (.'iiiue ncçirc.I.i vi (liyiiri, li vc iicwnic, mi di kovî, ez liber i'i'ini.şliiii ù iiii liriiig iivcliyè. mi li bin( wi da. Mi (ptlibaiid, mi xencer ki.sandil cz beziiue ser. Mi scrè wi jèkir, mi cynr kirgo.slc wi lu'ir lu'ir kir, mi kiie eyèr de, avèlcmile xwe n ez luilim.I.i mi lut sev. Şkel'Uk kele ber min. Mex¬rebè cz lé tic beyilini. se car ipirni ji xwe rengir kir, à ez li lier cgir i't'iiii.şlim. Mi go.sliiijivclc ser pei'cnga, ji xwe re bira!>l, l'i (|eliniixwe (Ingirl. Mi di carkc (levé skellè bù rcj.(id mi liald mcyizitml vu dehbek bi serlui (le linl. Va sil.'ir iicslcciit'ibiliili. Kezebédilc mi je (|clili;t. l'".z ji liet' riibùmc ser xwe,mi cili (liiyc. wi'iiii ne li.ilc ser cilié min, pc.şiiiii|iiliilimi niiiisl. Mi (|i'liii du ilcsl, (p'Iimimi ne niil. Mi sliiv kiii\i-, -.lava mi iicNcdii.Mi t;dşl('' lir.işli Tsct' ik'ii (kttii, mi ditv i' dit, jidcsl mi ne gitl. l't mit pcşmii|aliili mi rrini.sli.Sev kele iii.şcv, ne cz je wèriiii iiizim, necw diraziliè. Hclii carckè kele iièziki sibè,mi di cai'ckc lieniii deïilicyè me xiimiha, lazilia.Mi kesaxe>c xwe ji xwe kir, mi girl-cser gdsiè kovi, n mi liliiiga xwe, .'>eyc wè, biIczekc rnikand l'i iiii bciik kire ser, l'i kelimpasiya. ] wilo niiiiii l'i (,'avè mi ma le,mi (li cai'ckc rabt'i l'i riiiiisl. I.i \l mileIlei'c In'ikè pepiikc jar il iiicsl i.I.i ser sitigii le zav.'i man blytiiii.Te rc? tkiye scrè xwe lier li ser me,M le l'dkè dibe pirtiz kilaiii.('.cgfixw in e ktiic le bel' diiiali,.11 lier jana xczaiil il iiczaiii.CKC.l'inXNVlN670

xwe mcvizaiid l'i li wi niilé xwe nieyizand, kir û gilia civata nil, cz nema didimez ne dilim. Carekc meyiziiiid kesaxeyè mi b:ïiniedè Zcydan lier dibèjè, ewe di rexli wè derè yc, il li ser li.'ilcki île yc. .li wi, de, bi serè mir eyii In luiyiwc Vf cz itii. Ili'iiia carekc dcsIè xwe halo Kiirè miré cina. c liser Icxl n'iiiişli gotekir il li kcsa\c xislin. Kcsaxc kifc pit.'k il pari. l'".liiii('(lc Zcydan ; ez ililiitiim li gcicki iiiilalaMcvizatiti ne cz im. kitzèii je liai, liald nie- diki, li xwe (;cliii iiicgire ev lislè baie serèyiziiml, cz ne dilim, carekc li pa.şiya .skellè le liniain ji dcslc jitia le hali serè le. Ti jiïiicviziitid. (|ii'cii pè kcl n lialc mi. (io liciè mi ne niezlir i, giilic xwe bide mi, ji le relil'iiigc mi (la-vè da l'i mi liugè wè kisand, bilièjiiii. .linkc mi liebii, mi uiv saclc nexiiiiiièn ji liliiigè bal, mi li bin (.eiigè dclilic diyaua sebra mi ne dilial. lîokè ez luilimxisl. Kiizèii je hat 11 dcvè.vc derkcl. mal go jiiia mi bè liai e, mi goli-yè:E/. luilim, li ber agirc xwe riini.şlim, Mirmel, ma (.inia'.'mi iiauè xwe. goslè xwe xwar. Ya miré mi, < welc ez gcicki iicxwes imlui (ligd ez l-:hiiie(lè Zcvdan im, iinicr di ser Mu ililè le iiai-è li.şleki?mi re ninin. lii scrè iiiii ji lii'.sa wc scvc (io, dilè mi diçè goslè leyiè lawiiskezebé dilc mi

go: ez çavè le me, li.slè le xwesl mi ji'le re ani. ZOZ ANl'^X 1)1-]LÎWexlè çav li leyrè lawùs kir, jinké relini H ^vclalo r;i--kir bè ktişliua yarè wè cv leyr nayè. Madeki c^.u.k bilind t'i pir av l'cv siliar ù /imir inzer i pis bi jiiikè de bal. ^'a l'Vlimcdè Zaydaii (;ava sibè .lidc lav O.iiiia w.r xwes diyar inli xwe celiii megire li ji mi ne meziir î. .Mi "i panzdchf' (ailanc Caii' im'i l.ttm .scrè zût. ' . 1 ,. ,,i:i Ilcva (:cui("'-di-l

yr/ff// Afffff JJfr'Uf/f, //r/ //ff'yrfJ/ /vf./r'j/yr,/. ^r r/r /n/yr /i/^j/r/ .r/fjr f'f

.ÏI MFJJ^Di Kurdistanê de mêla zcbl' bùn. Xwe¬dè kèmaniya wan médit, iro ji nehindik in. I.è gtiva bi lenè «Melan lèle(lo 1»i kH'n te .solicr qurhaii imXwes liirindarcki lir darinaii imCai'cki"' şclqi' !;(' rnlt im. can im.Ii Xwcdi* rr wUv lii-nda liirixi'DinliiiT lu'iri-misali' /i-iivi"'Nazi la"' ncysckirr sni'pt'iiyr-.golin herkes pè dizane ko ew mêla((Malayè-(;izcrl» ye. (Jesla meji ew me¬layê biagir e ko di bin wi de kiiç disinciriiiù jiiiiin iiaiièn xwe pève didan.Diwaiiii mêlé, neniaze bi rclseleù le.sewila xwe hêja y e. I.è ewçend jiji pirsèn biyaiii leji ye. Me dil kircm çend malikên diwana wi.jibonaceribandinê, bl lierrèn me en nù ù xwe¬ser binivisînin. I'2v in, du xezelèn wi :1)11. .11 MIX n\\\ :Şt'ix l'i şen;^ê ziilirerenj^ê dil jî min bir dil ji min.\wit'ê hevbetpilin;^ê dil ji iniii hir. dil ji minWê sepalê niiskixalê dêliidiirê j;t'i'.lenşeiiialê(;ibliel:i biskaii sema lê dil ji min bit*, dil ji tiiiiiZiir II xalan nt'iii l't dalaii wan ji min dil bir hi nahtn(ioşeyêu (|ewsên hilalan dil ji min bir .lil ji minDêmtirdirê boebit'ê xeliifi t'i keyst't hel'ii'ê.Sine kir al'inaïu-i lit'ê dil min bit' dil ji ji minSut'şit'inê iiazeniiiê kuşlitne ilakil yetp'iiêWê hi t;ell;^;ila eviiiê dil ji min bit' dil ji minX.AXIM ;Pir ji (liiin iv xcrili im xniiiinJi II* ser ta hi (lidcni licynin imi\vv hi can U'şnclt'h It''laii imùi)il n

ZI^.RDEST lî RÊYA ZERDlv^r, ,l,.|u'ii.Hl vuliaiil InHIire... 111.' kurils. Il,,- mily l.rmi.' iM-npIi' «1." Imw |K..-».tv..I tif lu..ilv. i.il.'lirily uii.l i.«l.--| ..rtli.- .,1.1 l.-niii.'ii iiic.-.. II..- I':;«. .11.ijinê winda, lier cavên eihaii Xwedè ne hùIli hawara hisê le erd t'i ezimm lalit't.Te (,'ol ji ho herkesi yek namt'ts t"i yek liexl,Ci pi.;t"ik, ci mezin, ci liakimê. ù lexl.liaweriya le leva la.sl e, .lilina pak,r,uinaua rind, kiriua lias ii golina çak.p'et'inana le vejaud jinê ji xewa lari,lioniya pê-siii i, l'exra milelèn .\i'iZordoslji mo yo,n ii'o.ji (liKui'dislanô(lo hinkurd lio-110 ko pôhawor in.l':wji i-:yzodi110..li horkoz a n ;i y ôkiirdisla -iiô ô horôZordoslhù, ji homo zaninah i n-V a n ù(|oy(loyônrôya Zor¬dosl oako..li vôzaninômodoniyolauioa ko VII,hilindi ùkùrahiyaliisô mo,dilpakiva.MILKTl-:K r H 1)xuya dilîo.,li xwofol solo ùni vi san¬din aiii^odosipôkapôskolinaoihanô hivof^irt'dayiyo. Cihanlioyîiianijadô mozanin. Ilin nivisovanôn rojavayô dihôji

kilôhoko f^olok kovn, mozin ùhôja yo.AIIMAXCA VI'. Z.VXÎXKMori Zordosl ù Avoslayô mirovanyokitiya Xwodô no diz;iiiin. lîaworiyaZaninôn himôii haworiyô, mo diliiieniziki vo.sarliyôn daxwazôn Xwodô.wan tari, hô liini ùhô hinyaii hù.Tislôn ooôl) wok hoyw;in, l);i, av,Ui vi awavi om dizanin vôn ù l'orinaiiôn^'ozdan (;i no ù l'in oawan dikarindar, ç'iyaji xwo ro dikirin ,\wo(lô,hojxwo hioohinin wi.wan dikirin, ji wan dilirsiyan ùjiwiinro la\-ola\ ù poroslis dikirin.^Vozdaii, moziiiahiya wi hi ,\vosla haliyol)ola\ kirin. r>;isliya hiij ù dil, pakiliyalas ù inal ù oil hi lormanôn Zordo.şlbùn (|ov(lovôn jinô ù armanoôn inilolônpôskoli . (!olina dinô Zordosl a j)aşinov o ; dinvavô do rôyok hoyo, ow ji rôyarasliyô vo. Ma .'sairô Kurdan ô mozinXanî ji no diij;!)! ;Kizh ù xilal' mohôj i^or lo hikinkor hi kor..li hili vi iiiiimikô mo ô dolal :Dorow dijininô .Xwodô yo; (..icpis ronakn sorvohali vo.HÎMl' HAWÎ;;iUVl-:Zordo.sli divô haworiyô hinin ko;Xwodô yok o, hô howri yo, hô donj^o..\l)adin o, zana ù xurl o. llor liohù, horlioyo ù hor dô hoho. .li alirandiyôn xworo mihi'ivan o, (joiui ù xwosiya wandixwazo.Xwodô hi oavôn ino nayo dilin, lôdinô ji sori lioya hini saliidô hoyinawi vo. I'>.inan, roj ù hoyv, slôr, giya,iiv ù lioywan hi ji;oliiiokô hor lişlhoyina Xwodô ù inozinahiya wi nişamo (lidii).\'.w lislôii ha hoini hin (pinonôiialirandinô Ai- Imlino s.iz kirin. (J;inonônalirandinô ahadin in. nayin gnharlin,navin odihmdin, oaw;in luilino alirandinwis;m diminin, sor xwo disokinin. Xwodivô(piiKiiiôii jorin, solnnsahô waii..'iroiidcvi' wan St'zd;in o.MAViVI'lX \È ZAXIXI-:;ù.li vô zaïiinô xuy;i diho ko basipiyariya Xwodô hi zolamôn (|oiio royo. Dinô n jin doslôn nio do wok nioh-IVirokô yo. Xwo.şi, ooloni^i, roii.i^ ùawayômohlùrô horwoki doslôn xohalkorônxwo do 110 wisa ji, spohili, hoxliyari,siùd ù onki ù nooakiya jinô ù j)aşiyamo (li doslô mo do no. llorwokî Xwo¬dô piyar, mozin ùno(|oiu'iya alirandivônxwo naxwazo, ji (|ohr ù holayônjinô linô oin inosùl in. Kirôli.jari, kolinù sorpozoyi dosikula mo no.l-"v l'ôkiyôn johrin karô tirali, hôhoxii ùholonifaziya dilôn mo no. Vôn ko hojZordoştî dikin divô hoj ronahiyô hikin.l^'ikirin, kirin ù o;olinôn wan divô wokronahiya rojô pak, rasl ù (|ono hihin.Tiiiô zolamôn hôhoxl xwo wodi.sôrin.^ôn ko kirinôn xwo vcdisôrin, ù ji hovosarliiia wan dikoN'in pô lariyô no inôrù no ji oamôi'in. Di nav hoyna rasiî nnorasii, spohili ù kirôli, ronahi n larili,(|onoi ù xirahiyô do şoioki mozin hoyo.l'Lin hi oiivôn xwo dihinin ko no¬rasii, kirôli, larili. xirahi horo sislirdihin. Ixolin ù xirahùna wan l'ormana\'ozdan ù armanca môrôn ('ainôrin..likii'iuôn (|i'uo can ù dilo mo sa diho,ji kirinôn noxwo.'j Mrs ù ôs dikovo di¬.Xwodô zana yo. ji kirin ùlikiriiilo mo, jina mo diho hô lani ù hô xiirli.I'^- hosaiidiiKi dili, ov kôl'xwo.si ù dilôslôsira ronalnya Xwodi' yo. ,lin n môrpô ilihcsin II jin l'i mer rolimol n ozahônvô ronahi ù lariliyi' dizanin.ù ji oolinôn mo xwcyhay o. Kos nikarojô.lisloki xosôro, nayo xaiiandin, yôn (johawor dikin Xwodô (lixa|)inin linôiiolsa xwo dixapiniii ù lowza hisôn.li xôzikôn jorin dixwiyo ko kurd,ji koroniii Xwodô, hor li sor rôya rasliyôdo mano. Morô hi Zordosl ù niho hi dinèmo ô dolal ù mozin misilmanivô.xwo dikin.Dr. K. A.I51::1)IH-XAN-676

I l- cm T7TT Vnin succède pdiir laite place an globe d'iin rougeLn oUi-illiU-. lN*./lll ai'dciil Cduinie un èiionnc morceau de 1er. | (pii semble vei'.ser le l'eu ikiiis l'espace.Los Coulnmos dn Pays dos Kiirdos ^^^ ,^ji .-, i-i sur des collinesle plateau de llcwicmaii ipti esl siliiè clciiicelanlcs on aperçoit des bandes dmseauxsud du Knnlislan eiilre Siilevmanivcli el Sinepareils à des essaims bounloniialcs d abeilles.P, 1,1'cinièi'c ville des gens .rim cspril tare l.a densilè de la niiil s'allaiblil, des brumesel lin la dciizième cèlèliVc par la l.eaiilé (le pa.ssciil. des diiilires el des nuages senluieni,ses lapis cl ses objcls dails csl une mer- ei.lre la ler.c el le ciel .m voil se Idrnierveille (le l'i naliite an rond doté connu mie ceiulure magi(|ne:Ce navs riehc, lerlile. (Idlè dmi channc d'dù sdilciil des rcllels idiiges, bleus, griscxceplionnei esl par excellence le loyer des mauves, jamies cl blancs dan- une Itmpiditcddéles cl des arlisles. qui 'i'i'^^'^' ">ir les cldilcs.Pmir cenx ipii cdnnai.sscnl bien le Pemlanl une berne el demie, les yeuxkurdislan, seules les nidnlagiics el le i.bileaii smil exla.siès par ces jeux cdldrcsel Itiminenx,1c Milles-lacs tivec ses caiix ,1c ceiil c.iilciirs cl se icpdseiil en cdiileiiiplaiU 1 aiirdi'c (pupèiniaiiles, sa vègèlalidii vigoitrettse el lltiris- miil dans la plaine, Cdiiime j;"^- «'J';'^;"saule .sa silnalidii remar.piable, sa richesse l'.\sli'c sèpand.nl (kms le janliii du . ici cl an^nièi'C an minl du lenildiie où, enloiirèe de Icrie pâlie ril sdits la I""''-';J '';;:'^:;:;^ ^l.nimes m.se se cache la miiiicc ,1e la vie el doiil les (hvetscs cditlcms Icinlcnl le h s ,n,,.,l, élenicl; pciivenl èlie cdiiiparces des eaux. Ce .,iic jc viens "l^'''''" '^' ' ^ *;, plateau de llcwicmaii. Kn escaladant les des mille beatilcs de ce l>;'>-, ^' ; . 'Jj, èpi'ditvemiescn- ciilrevdtr les taisons d. k ^"'^';ni" bizarre. On cn.il aUeii.drc le ciel prcs.pic -'i^i'-VI-' '^ '^7:'^^ ^li;;,^ r"',,,, ,1 elair du pavs, en stiivaiil les pciiles pour la iiaUite cl U'iir cille de la 1""^>'':dloi'èes e, parltitl,è;'s par des lleiti's coitintes Mon séjour m a permis < -- ^ -'-,t inconnues .pii griscnl Idddial cl cncliaii- liiuics inleiessantcs .,11, ^ '""^^^Y .'.1,1 le. venx " avoir la i.i'clcnlion de (hmniiMais le'metveil .le la iial.irc sacconi- à ces lignes la porlè d'une èhidcje veux rali,., heure el demie avaiil le couler des choses vues les cdiiecniaiil.. (IrLicii sur la ienc ,l'.^sic: des moiils Ainsi la lèle ,.c la "--; .J^^,..le llewieman on le vdil ciildiicè dans le lemps esl un grand evenemcnl l.imib. .1V KÙn-rdi! ,, ,..,i, e. llll (lèin. .h', social de ce P^'ys. >U' -'H^ 'Zf:^^^dèpassani de .piahe à ci,i lois sa giaiidcir. aiudiireiisc, e lorle. '^ .^' .^ ' ' .., '^ ^;*^'^^ .Les Kiinles babiltiès à ce spcclaclc vous derè comme le pfctnter jd 11 de 1 ,1,1 ( . .l'dMl suivre les ni(,iivemenlsell'èvdli,li,mgrait- ver. lau.til (|U, elateiil l-iml,."., sm l.,..,,,. pa.sseiil cl .me clailè neuve e.mitiie I eau; ; I t i i'(:..ue eiicd,.' el sous la voùle limpide des sources jaillil des nu'hers, (.iiv.iéloilèi^:slh'iu'ieusc, la letie doil cl (Iduiie bil la . crie, l.cs belles heures s approchenl.Pimprcssiou d'un Icinple vi.K' elcbaipie chose l.cs ^^;;;';;;^^;:; il' . ,.. .-." ^apparail noiu'lialanlc el iiiyslcnetise. ! 1 iiissi au (jin pu m ,. .les "lacdiis cliaiile sur les stibles aMalgré les iiolidiis précises de .u la i.i.-Miwiv, science sdiis .-,,/,1.,on 'lime 11 cniire tpie la Icnc se' reposaiil Iraveis les biii.ssdiis. I.e IVoid ti esl plii.s Icin,n . nlli.è 'mmeiise de la iitiil ("es, le soleil pnimène '- "-'Y '1 lirnl^... . ' ,.1 les mairies, l.a licite (les lumlcs ludulagnih"""'l'\r':;t;ï::ul,l': ,1 ,.. ansdlumem se.di,^le, cmnmcle pcele ,e clianic desnoir, i'nS-peli, évolue c. prend imc coiilciu' Idrlcresses blanelies. ^^"^;;^;^^^^;^^de séni'i Iles roncèe pour passer à une leililc cl s'ècroulenl. I. année des losi.ş. dis UU P'a i s 'S (ùllèrenlcs coiilciii's, par des narcisses envaltil la Ienc --'" ' ''''""'7:;,, ., ,,,.ei..e avaH lail descendreune llaiiime naissaulc. un r.mge li'cs mI lui (.( ux .pu i.i m i..,(-677-

eonimeiicenl à mouler. Des niilb'cis de moulons grand-père où grande-inère palerncis ou maetdes chèvres s'èlancenl vers les liaiils pa- lernels esl dans les coulnmes. I.e parrainluniges. l'ii sang vif s'éveille dans les veines esl loiijoiirs un homme de bonne renommée,des hommes et des animaux, l.cs oiseaux le plus recherché csl celui ipii a bu l'eau"lianlciil, les paires vivilieiil leurs llùles cl de sept mers, symbole du savoir el de .sadaiisla lèle de la monlagne les échos des gesse, (jnand renl'anl a 111 ans il esl envovérêves eiirnis inspireiil les poètes. chez ses oncles.Dans les villes el \illages les niiiisoiis I.es l'rèrcs et les s(eiirs rcccviinl musotilornées. l.cs salons et les siilles à man- liicllemeni leur neveu ictiroicenl les liensger sont llciirics de roses cl dans de peliles himilianx. \-'A envoyer à la renconlre d'uncorbeilles el des vases plais les grains de voyageur on d'un visileiir eslimé le neveu an!;!é ensemencés dans la lerre mère, èlancenl lien du lils de la maison c'est l'honorer elkars lourds épis, (".'esl le jour où cliaipie le considérer.lable a la grande abon, lance des mels cl l.a couliime mnsnlmanne orienlale (piides. (loucenrs. consistait à ce tpie le mariage se lit par(liiez les Kurdes ii.iii mahomélans, chez intermédiaire, sans ipic les fiiliirs épouxles '^ezidis, les itdcplcs de rancieniie religion piiisseiil se voir, il toujours été inconnn chezKurde, le vin muge coule. La jcnne.sse babil- les kurdes. Iles rcmnies kurdes n'onl jamaislée èlègammeiil ril, chaule el danse. Toiil porlè le voile; aussi raiiidur avec toutes sesie nioiide esl gai. On oiiblil les laiicnncs, grâces cl ses conseils channanis naissaiton s'embra.sse ('I on pardonne. Ll ce jour .sonveni spolanèmenl el grandissait en génélà,le moindre mol désagréable, le plus pe- raie d'une manière bien sage.lit gesic impoli sont considérés comme iiiie l.a leninie kurde n'apiiorte guère auoll'ense à la diviiiilé an même lilie (pi'im biycr conjugal tpie sa gracieuse personne elack' briiliil el iticxcii.sable. son coeur chaud el dévoué, la dot esl chose('.elle \ieille cdiiliinie csl liés lespeclèc. incounne; le mari prend Ions les Irais à .saLe inémejoiir on iiiel dans des lasses veiles charge el bien sonveni a.ssiire à .son beauremplies d'eau des morceaux de papier sur père une somme idii(leleltc.les(|iiels soiil écrits des vers célébrant les l'Insicurs lils à marier peuvent amenerlemples aniiipics, la lumière divine cl on dans une i'amille une véritable débâcleboil celle etiii ipii est considérée sacrée. rnuincière. Ileureuseinenl en général lesII csl bizarre de \iiir les Kurdes ma- jeunes homnies 1res ardcnls et moinshomclans lèlci' avec laiil de joie la miissance palienls arrivent à se dèbroniller eux mêmesi\u ptinlemps, vcsiige de leur ancienne pour oblenir la main de la bien-aimée.lèligidti, landis ipie les mêmes, snildiil les .\pi'ès rcnlenle iiilime des deux jeunes gens,nobles L'itiictil leur citisiiie pcndaiil les deux la mère ou la laiilc du jeune lionime l'ailgrandes lélis islamiipies. Ils pi'èli'ii.li'iil tpie une (lèmiiiehc discièle chez les parenls dei'esldyer penilaiil ei-s lèlis p. nie niallieiii'. kl jeiiue lille. .Si celle ilétiiarelie esl enciiiil.epi'oveilie liii'c (pii dil le Kiinle lagèc le père ou rdiiele l'ail la demandecsl mitsiilman comparé à un ineidyanl ollicielle...gavoiirii Iroiive peiit-èlre sa signilicalion I.e soir du jour où le consentementdans des coulumes pareilles de celle iialion. est accordé dans mie lènnion intime onOhcz les Kurdes l'idée d(! la ramilht lête les liançaillcs. Dès cet inslanl le liancéesl liés développée, I.i nais.sance d'un enraiil a la permi.ssion lacile de voir sa liancée chezesl llll èvéneiiieiil d'une impoilance spéciale, elle, l.cs jeunes gens ne se gênent pas pourDans les vilkigcs, enlre les Iribus on l'êle user l'I iiiênie abiiscf de celle aiilorisationpubliipiciiieiil pciidanl une période variaiil el ceux (pii arrivent à s'assurer la symalhiede ;! à 7 idiirs, la naissance de renranl. île leur Inliire belle mère peuvent bien .sel.a mère esl cduiblèe de cadeaux : niellre à l'aise. La tliirèe des liançailles n'estiîioiilres, biacelels, bagnes, jolis litjiis, .soieries pas lixèe. l'ji général elles ne dépassenl |)asinullicoloi'cs, I.e seplième jour l'eiiraiil reçoit une année. .\ pailirde ce niomenl.dcs pelilss.iii nom. I.e pièiiom .lu père ne lui esl cadeaux oll'erls genlimciil par le liancé eii-;.>as donné : si celui ci esl nioil avant la l.inriiil la pelile lille lèviiise..' I,'ai>peler par le nom de son I.e jour heiii'eitx venu si les bilms époux678

son! dans le nièiiie pays un cortège de I.e jeune hoiiime accompagné de sespiétons se l'orme, s'ils liabileni des villes l'rèrcs, cousins on amis l'ail l'exploil. Ledillcrenles c'csl un corlège de cavaliers, l.a iigraud" du pays ou des cliels el des nolajennessese iiicl en lèle précédée par des liles inlcrvicnneiil. Sonveni on Iniiivi: la posenranlsde dix à douze ans. l.a liancée sibililé d'un anangemenl amical.vient après avant à ses cilès (pitiire jeunes l'^ii loiil ciis lanl (pie le mariage n'estl'emmes mariées suivies par les meiiibres pas conclu le jeune homme respecle la jeunedes deux l'amilles el de leurs invilès. Quand lille. C'est là une (pieslioii d'honiiciir. Desle cortège arrive à proximité de la maison chnnsons prèlendenl (pie la jeunesse doitnuptiale gai cl clianlanl on eiilend des voix avoir un pareil souvenir el

Iro]) lourd rèvaiil elle Iravaille el [irodiiil en général sont silnés hors des villages clces eber-d'onvies d'iiii goùl sure d'une rielies- des villes, sur les collines,se Une el d'une coloration éblouissanle. Leur Piauler des arbres aux cimetières eslmarbre c'est la laine. Ce travail a aussi sa une coutume. On considère (pie les ombreslitléialut'e. des arbres donnenl le repos à ràiue dans leI.es chansdiis (lèiidiiitnèes..clianls devant calme èleniel. I.es arbres de .liidèe sonl lesle mèlicii. composées el clianlêcs ptit' les pièrérês.jeunes lilles sonl sprilnelles, pleines de I.es kurdes oui nn aiiidiit' exccssi'' pourmalice el de ((Kpielleiie. Sous les imibies les animaux, el une vèrilable vénéralion pourdes arbres, des grtiiids l'ocbcrs, h rcnli'êe le eo(( el l'aigle. Le ed(| .symlidle de la gaietédes grolles rtèipiciiles dans les nionlagnes tpii p.ii' son cliaiil joyeux aiiudiice le lever dudn pays on reiieonlre .souvent des jeiiiies .soleil el Ici le sage, prêdil les malheurs danslil'es a.ssiscs dcvaiil leur mélicr bavardanl son cliaiil inlcmpcslil'.avec un jeune lidinnie. C'est un plaisir cou- On piélend ,|'iiiie l'ois (l.tns nn villagesidéré Cdiiime Uiiil à l'ail iunoccul. dn plateau de llewieiuaii cl une aiilre l'ois àMais si le niêlier au heu d'elle devaiil .Maiiicd dans la région de l'ijdèie les coipselle esl ii l'écart on arrive à penser racilemenl cbanlèienl pendanl la soirée.(pie la relalion a dépassé le simple llemt. Cou- C'était un prê.sagc de nialbeiir, atupieleernanl le liavail du métier elles ont une con- personne ne lil altciilion; la même nuitéeslume (pii csl saisi,ssanle. Si peiidanl l'cxècu- villages èlaienl dèirnits. Dans ces régionslion d'un Iravail par la inailresse de la mai- on ne lue jiiniais nn co(|.son, son mari vient à mourir on laisse li^ l'endaul les mariages on l'ail lonrnoyerIravail inachevé cl on en l'ail cadeau à uni! un coi) aiilonr de lit jeune mariée pour luipersonne élraiigèie à la I'amille, chère au assurer le bonheiii', bi lumière Iraiclie eldél'nnl. Ainsi j'ai reçu de la remiue de Der- rindépendance dans la vie.wiehe .'vga, le chel des Yézidis de la Syrie Si un co(| esl introuvable il esl reniplekélim à moitié lissé, après !a iiiori de son lacé par une statuclle de co(( prèiiarée spéépouxtué [lar un aiilre Vézidi. cialcinenl pour cel iisa'ge.Ce dernier avail disparu au coins de Des aigles accdUipagncnl sonveni lesla guerre générale el Dci'wiche Aga le cousi- cliefs dans leur dêplacenieiil.déraiil comme iiiorl avait autorisé sa l'einme Le prinlemps pa.ssc, le nouveau né rilil se reniiirier. I.e disparu reveiiiinl au pays cl devienl dans la joie un jciiiie homme elapi'ès une iibscncc de I I années luii le .\gii se niiiiie, le vieillard répèle ce mol devenule considèranl rcsponsiible de cet iibandon. un proverbe kurde : ..l.ii inori 1' Oui; mais nonLes kurdes oui bciiuconp de respecl pour la vieillesse»,les moris el un citlle pour Iciii' souvenir. Dr. K. .\. I!l'',l)lll-KII.\NCbiiipie eiidi'oil où le s;tiig huiuiiin a coulé _ ._. .esl ili(lic(iié par la pierre (pi'èrige un des De la grammaire kurdeamis (hi mon. DLCLIXAISOX DL PUOXO.MLes passants ajdiilenl d'anlres pierres i'i(suilo)à celle ci pour .saiivegerder pieu.semenl les l'remms le vi'ibe liansilir (dilin-voir).noms (le l'onbli. I.es cimelières sonl .soignées (; son indicalil' piéseiil:el propi'cmeiil eiilreleiiiies. On véiière les iCz ilihiii im .le xoiviiidi'ls pat un l'en brûlé diiranl Irois jours Tu ililnii i 'lu voisdiiiis la eliamlii'e m.iiliiitii'e, puis pendanl ''-w .libin e II. .'II.' v.iilune semaine à colè de leur Idinbcau. Cenx '' ''''''" '" ^' '">'""-.... , , , lion .lihin in Nous \.ivezCl sont cdsIiUies par mie colonne de inarbie |. .i;,,,,, i ,,|l,.s v.ii.ulde 'J l'i .'! mèli'es de liatileiir sur lainielle pour ,, , i . - ., i 1 i On .li'iliii.'li'imiil les (IcMiieiices (levoilun lidiiime .111 .les .li':,'iiiis : pd|i>,iiai'il,'., , i , . i., I . , , , liiliju.' plin M'I ,miii| leu;' ( peiMiiilie .pu auliisils, (iiilils .1.' Iiiiviiil, ;ii"les on ceieles , ,.,, , , , . ., ,. ,,..,.,, ,. mêmes. Ciliiiis le passe .'iiiiiiid'.e iln iiienic,svuibolisaiil le .Soleil iilors les lem- , ' ',ijiic pour' ,, , . , I r ,1 verbe,mes eonsisle dessin de leurs ,,. ornemen en : ,., ..Mm dil .1 ai \ilmargneriles, niiignels, ou d'objets de cotpicl- -i,. ,|j| -I',, .,.; y,,Icrie : peignes, bfiicelets (.'le... I.es citnelières Wi. wê dil II. .-II.' a vu-680

\h. (lil S. lits avons vuWe dil Vims avez vuWan dil "s, elle oui vuConrormemenl à bi règle, ci dessousmentionnée, ce sonl les pronoms-coniplèmcnt(pii ont pris 1ii place des pronomssujetel en con.séipicncc le verbe esl restésans désinence, iiuisip-e bi lerminaison esl l'ell'etde l'iiccoi'd îivcc le pronom-sujcl cl (pte;ee dernier mampie, el ;ilors ([u'il tiaiiie lesdésinences comme partie intégrale de sonpropre èlre.Consécpiemmenl (hins la plinise nZiii il viU)Zin bien (pi'elle soil siijel el parce tprellcse trouve à lii place du complénicnl, sciii déc¬linée "Zinè dilii cl au cdiilraire dans la phrase...l'ai vu Zill" Zin, bien ,|u'clle Sdil coinplèineiilne se décline piis, |)iiis(prelle s'est itilerverlieiivee le sujet «Miu Zin dil».Dans les phrases siiiviinlcs nous relrouveronsles .lèsincnces des verbes (pii avaientdispani pendanl la coiijiigirtson de ces dernierssans complènieiil.Zin m'a vuZinè ez dilim Wê ez dilimOn voit bien dislinclemenl tpie la dé¬sinence du verbe n'esl ipie l'accord de cedernier, non pas iivec le siijcl logi(|iie, maisavec le complémenl (pii en son (irigine esl un|>rononi-siijcl, de sorlc ipie loujois c'est lesujet logiipie ipii se décline..Viilres exemples :Min (tue) lu dili -le l'iii vu, tiotis l'avons vuMin (nie) ew dil .le l'ai vu, nous l'iivons vu'l'on! en rèserviinl les détails dn verbepour l'article le eonceriiiint nous donneronsici un tableau de conjugaison des deux verbeskurdes. Vi\ inlransitil' el un triinsilif.On l'orme les temps simples du passé en sup¬primant la lenninaison. Dans le verbe inlran¬sitil on ajoute an radiciile les désinences. Leverbe Iransilif se conjugue sans désinences.KKT-iiiKllî-inliz kelim l-jii kelin .Min kir Me kirTu keli lion kelin 'le kir We kirl':w kcl l'AV kelin Wi, wê kir Wan kirl':z keliine l';iii keline Min kiriye Me kiriyeru kcliyi ll.ni keline 'le kiriye Wc kiriyel';xv keliye I';w keline Wi-ê kiriye Wan kiriyeliz dikelim l'an dikelin Min dikir Me tlikirTu dikeli lion .iikeli le .likir We dikirl';w dikel l';w .likeliti Wi-ê dikir Wan dikirl';z bikelam r.m hikelan Min hikii'ii Me bikiraTu hikelayi lion bikel:in Te bikira Wc bikiniHw bikelîi l'AV bikelan Wi-ê bikira Wan bikirai:z (lê hiketam Min dé hikiiaTtt (lê hikelayi 'l'e de bikiral':w (lê bikehi Wi, wê (lê bikiralan de bikelan Me de bikiraHon (lê hikelan We de hikitiiKw (lê bikelan Wan de bikiraOn forme les temps composés du pas¬sé à partir de rnlinitir parfait.KI-:n-IU"'XKIHI-HUXl';z Keli hum Mi" kiri bitTtt keti hûyi 'I''' kiri hi"iICw keli bel Wi, wê kiri bitl';in keli bt'inMe kiri hùlion keli bùnWe kiri hùV.w keli bùnWiiii kiri bù,Miii (tue) hon.lilin .le vous ai vu, nous v.ius iivoiis vuMin (ine)ew dilin ,1e les :ii vu, nous les av.ms vu(we) ez dilim 'l'u in'.is vu, vous in't.vez vu'l'e, (we) ew .lil l'u l'as vu, vous l'iivez vu'l'e (we) cm dilin rn nous as vu, vous nous avez vu(we) ew .lilin Tu l.'s as vu, vous l.'s avi'Z vui:z keli hwani'l'u keli bwayil-;w keli bwai;m keli hw:inlion k.'li hwa"l-:w keli bwi."Min kiri bwa'le kiri hwaWi, wê kiri hwaMe kiri hwaWe kiri hwaWa" kiri bwaWi (wan) .'Z .lilim II m'ii vu, ils in'onl vuWi (wan) lu .lili 11 l'a v.i, ils l'.nil vuWi iwall) em .lilin 11 mms a vu, ils nous oui vuWi (wan) bon dili" U vous a vu, ils vous .ml vuNOM Db; N'OMHIÎK ICI' WMW.Des piiilies Viiriables du discours il ueresle. (pie le nom de nombre cl le verbe.b'.ii ce (pii ('(iiicenie le niiin de n.iinlirenous lions c.iiileiilerons de ce (pie nons aviiiisexposé dans l'arliele IniilanI des pallies dudiscours el nous rcseivenins les dèlails pourriirlicle le coiiccriianl.(JiianI au verbe, le changement (pi'ilsubit pur le l'iiil de la conjugiiison c'est liil'orme de lléxion (ini lui esl propre.Min de kiii Inval'.z .1.' U.'li bwamII- lié kiri hwiiTu .lê U.'li hwiiyiWi, wê .lê kiri hwaIav .lê keli hxviiMe .lê kiri hwai;m .lê keli liwiinWe (lê kiri hwallim de keli liwauWiin lié kiri hwal-;w' .lê keli bwiiinMi" kiri liey./, keli bimT.' kiri bekeli biWi, wê kiri bel'AV k.'li bl'.M.- kiri Ih'l'ail keli hi"We Kiri heII. m k.'li hi"W:m kiri heICw keli bi"I.e pri'-.senl, le snl>jonclir el lo l'ulur.se l'ormcnl à partir de l'impéralil'. Dans ceslemps lil l'orme de conjiiguaison des deuxveibcs .s'unilie el Ions les deux se conjuguent681

SLIVKZ l.l'.S (ir,AXI)l';S IÎKVI:KS KI'.AXÇAISKS QVI PtliLlKNI'sofVKXT Di'is Krt:i)i':s suii i.A i.rri'Kiî.vi'iMii'; l'.i' aivis kihdksm: TRÉsoi^ J)i^:s ijn"i'iîi:s~.yr/rrr'//rr /fi/u/" """ ,''.'^"' ez Memi dibinim ez lilani (lihi"im' ''"--'^i" '' '"'^"' je vois Met" je v.ijs un leli:z,..lê liik.vii" y./, .lê bikim |,z ;',iii,' diliiitim ez libinê .lilioim'In .lê hiki'vi r.i de hlki j,, y,,i., /jii j,. vois II".' I.'lli'i;w lié liikev.' l'.w .lê bikeIlm de biki'vin l';"i .lê hikinlion ilê hikevi" lion .lê hikiiiez rthmaiidibinimje vois lels. lell.-si:w..lê bikevin I'AV .lê bikin 'In kijani (kîjikî) dibiiii i.eipiel vois-l»pour la., , , , , ' ., > If' 'l'u kiiiiiiê (kîjîkê) dibini l.iKjiielle vois-lu( ( itb eau ( (' coniiigiiiiisoii a ele public ,.,.;' ,,..., ,1 , i'' ' I u kipimin (kijikau) dibtni l.es.jitels voisinpremière lois, en l'.Kl.'l diins une bro¬chure, Irailiinl enlre atilres de la langue D. A. ItKDIll-KIIAN-682-

SAL 9HEJMAR 27ANNÉE .9NUMERO 27SÊŞEMB15 NÎSAN 1941MARDI15 AVRIL 1941KOVARA KURDÎ )f REVUE KURDETÊXISTIYÊNTefsîra QuranêiRedtsén PêxemberSe tarîxên HawarêDongiya ÇeqelDerdên CegerxwînKebani û' MamosteMarsà XortanÇiyayê SasonêGelawêjLoriya ŞehldanXurşidkurdmancî■Weşinekên KurdîFerhengokLoriya FatêVÊ HEJMARÊDr. K. A. Bedir-XanDr. K. A. Bedir-XanXwediyê HawarêOsman SebrlCegerxwînRewşen Bedir-XanOsman SebrîOsman SebrlHawarMamosteyê gerokNûredin ÛsifC. A. Bedir-XanHawarFerhengvanHerekol EzlzanBIRÊ FRENSIZÎLa réapparitionI-a rédactionde HawarLa berceuse de FatêMême AlanR. LescotD. A. Bédir-KhanŞAM—1941ÇAPXANA SEBATÊ683

SAL 9HEJMAR 27ANNÉE 9NUMERO 27SÊŞEMB15 NÎSAN 1941KOVARA KURDÎMARDI15 AVRIL 1941REVUE KURDETEFSÎRA QURANÊ1 SÙREYÈ DESTPÊKIRINÊHEFT AYET IN ,DI MEKÊ DE DAHAl'IYERi navê Xudayê pak ê dilovan û mihrivanPesin ji Xwedê re ye, ji nav û kerema wî re ye, yê koXudanê erd û ezmana yei^Rehman e; dilovn e;rehîm e;mihrivan eîl- Xwediyê roja pisdawiyê yexhEm ibadetate dikin ûji te hêvîdar in t^ Me bide ser riya rastiyê y^ Riyawan fnirovên ko tu li wan hatiyî rehmê; ne peyayên koketine ber xezeba te û ne kesên ko dane ser riya şaş.2 SÛREYÊ ÇÊLEKÊDU SED Û HEŞTÊ Ù ŞEŞAYET INDl MEDÎNÊ DE DAHATIYEBi navê. Xudayê pak è dilovanû mihrivan.1 - E.L.M. Ji wan herl'an niiraz ci yeXwedè dizane.2-Ew kitéb bê ijik ji bona bawermendanréke rast e.3 -Yen ko baweriya xwe bi xeybê(mina bihuşt Ctdojehè) lînin, nimêjaxwe dikin iî ji rizqè ko me daye wan, diriya xwedê da didin, arîkariya sêwi nbelengaza dikin.4 - Ew bawermendên ko bi kitêba koji te re dahatiye û bi yen ko berî Quranêdahatine bawer dikin û bi axiretê înaniyaxwe tinin û pêewle ne.5 - Wan bi kerema Xwedê dane serriya rastiyê û ewê bigehin rehm ûqénciya Xwedè.6 -Yen ko kuflr kirine, tu wan biezabî bilirsinî an ne tirsinî mîna hev e,baweriya xwe bi Xwedê û bi axiretê nayînin.7 - Xwedê dil û guhên wan morkiriye û di ber çavên wan re penleyekkişandiye, ji wan re ezabekîmezin heye.8 - Hin hene ko dibêjin me bawe¬riya xwe bi Xwedê ù bi roja Axirelêaniye lê wan di rastiyê de baweriyaxwe pê ne anî ne.9 - Ew qey Xwedê û mirovên bawermenddixapînin, lê ew nizanin ko pèbi tenê nefsa xwe dixapînin.10 - Di dilê wan de nesaxiyek heyeû Xwedê nesaxiya wan bètir dike ù jibo derewên wan ji wan re èsandinekedijwar heye.11 - Û gava ji wan re tête gotin didinyayê de fesadî û tevdayiyê mekin,ew dibêjin em rastker in.685-

12 - Awan û tevdayî ew bi xwe ne, léew pê n ahesin.13 - Ù gava, ji wan re tête gotin,mîna mirovên din hon jî baweriya xwebi Xuda û bi pêxemberê wî bînin, ewdibêjin: em jî weke sefîhan pê baweriyêbînin; sefîh ew bi xwe ne, lê ewpê ni zanin.14 - Û gava ew bi bawermendan rene, dibêjin wan : me baweriya xwe pêaniye û gava ew bi iblisên xwe re bitenêdimînin ji wan re dibêjin em biwe re ne, lê em tinazù henekê xwebiwan dikin.15 - Xwedê wê henekê xwe bi wanbike û wan bihêle ko ew di serhişkiyaxwe de heyirî û ecêbmayî bimînin.16 - Yen ko bi rastiyê nerastî kirîne,dan li standina wan tu kar ne daye ûew tucaran ne ketine ser riya. rastiyê..17 - Ew mîna mirovekî ne ko jixwe re agirek dadide û dema ko agirdora xwe ronak dike, Xwedê ronahiyawan dibe û wan di tariyé de dihêle ûew nabînin. .18 - Ew ker, kor û lai in, ji riya xwea xwar venagerin.19 - An ew mîna wan in ko ketinebin ewrê ezmên ê ter deng û tarî, tejîavtav û birûsk; ji tirsa birtàsk ûkuştina xwe tiliyên xwe dikin guhênxwe. Xwedè bi halê kafiran dizane.20 - Birûsk qey ronahiya pvèn wandirevîne, gava birûsk dora wan ronakdike tê de diçin û dema ko li ser wantarî dibe disekinin; heke Xwedê bixwestabihislin û ronahiya çavèn wan jîde biçùya; Xwedè bi her tiştî dikare.21 - Gelî mirovino, ibadeta Xudayêxwe bikin yê ko hon û yen berî weafirandihe, ta ko hon ne kevin berxezeba wî, ji ezabè wî xelas bibin ûbigehin rehm li kerema Xwedê.22 -Wî ji we re erd rast û ezmanava kiriye û ji ezmên baran barandiyeû pê ji bona we zad derêxistine û wîew kirine rizqê we û yê he3rwanên we;je re tu kesî me kin hevber û hempa;hon ji xwe dizanin ko ew bê hevrî ûhevber e.23 - Heke, di dilè we de; di heqê vékitêba ko me ji evdê xwe-re şandiyexwar, şikek heye û ger hon di gotinaxwe de, ko ew kitèb ne kelaméXwedê le kelamê Mihemed e dilrastin, ji Xwedê pève heçî àrîkarên wehene, banî wan bikin, bila ew ayetekêmîna ayetên vê kitêbêpêk bînin.?4 - Heke we ew pêk ve ne anî ûpêkanîna wê bê şik ji we nayè, êdîxwe ji agirê ko ardûyê wî mirovênkafir û piitên xaçperestan e bidin pas.25- Pêxemberê min, mizgîniya mirovênko baweriya xwe anîne ù qencî kirinebide;ji bo wan bihuştine ter sih û darhene ù di wan de avèn zeleldiherikinû dema ko ew ji fêkiyên wê bihuştê bixwinde bibêjin: Ew fêkî mîna wan inko me berî di dinyayê de xwariye,lêbelè bi tenê nav û rengên her diwanweke hev e, û di wan bihustan de jibona wan jinèn paqij hene û ewtê deherwê bimînin.26 - Xwedê ji anîna qiyasekê bi kelmèsekêan bi tiştekî jemezintir şermnake û mirovên bawermend dizanin koew qiyas ji aliyê Xudayê wan ve heq e,lê nebawermend ji xwe dipirsin: Geloqesda Xwedê ji vê qiyasê ci ye?Xwedê pê gelekan dike ser riya xwarû gelekan jî digehîne rastiyê; lê xwedêbi tenê kafiran dikeser riya xwar.27 - Yen ko li ber Xwedê swinddixwin û bi yekîtiya Xwedê û fermanênwî muqir tên û paşî bextên xwe diş'-kînînin û tiştine ko Xwedè bihevgihiştinawan erair kiriye ji hev dur dèxinû di dinyayê de fesadiyê dikinziyandîtî ne.Bi kerema Xwedê me tefsîra Quranêqedandîye û em wê dî rùpelên Hawarê de belav dikin.Dî çrkîrîna wé tefsîrê de me lî kîtêbén jêrinliûr mêze kîrîye.«Tîbyan»; tefsîra Quranê - Çapxana Arît Efendi;Derseadet 1324. tMewakib »; Tefsîra Quranê - ÇapxanaArif Efendi; Derseadet 1324.< Tefsira Quranê i Celaleyn: Celal-ed-din Muhammed;Celal-ed-d!n Ebdir-rebman; Çapxana HaşimiyeŞaml357 Hc.«Qurtebi»; Tefsîra Quranê; El-Qurtebî; Qal>ire-1933.Tercîina Quranê bî zmanê elmani. cOer Koranivon Max Hennîng Leipzig 1901; Druck und Verlagvon Pliilîpp Reclam jun.Dr. Kamiran AU Bedlr-Xan686

HEDÎSÊN CENABÊ PÊXEMBER«REHMET û SILAVA XWEDÊ LÊ BE.1-Ji bona her deri mifteyek heye, miftabihuştê ew e ko mirov ji.biçûk ù belengazahez bike û li halê wan biplrse.2-Heç! malê milelî bê rê dixwin parawan dojeh e.3 -Bawermend divê bi sûr û gotina xwecihadê bikin û pista zilm û neheqiyê, derewkerù zalima bişklnlnin.4 -Xwedê qenc e, ji qenciyê hez dike;pak e, hejl paqijan dike; comerd e, ji comerdahez dike.5 - Di roja piştdawiyê de piraniya xelkê jiber gotinên bêrê û beredayi wê bêne êşandin.6 - Dev ù dranê xwe ber paqij bigirin.7 - Pistî imanê tiştê çak ew e ko xelk jihev ù du hez bikin.8 - Hon brayê hev in, arîkariya hev ù dubikin, rastiyê bêjin hev û Ii hev Xedarî ùbêbextiyê' me kin.9-Yê ko baweriya xwe bi Xwedê û biaxiretê aniye an qenciyê dibêje yan devêxwe digire.10 -Ji gulçiçekên pengavaûji jinên spehîû bêesil xwe biparêze.11 - Ma ji çavtengiyê girantir nexweşî heye?12 - Gotin carna sihrek e û şiir carna .hikmetek e.13 -Gava dest bi karekl dikin devê xwebigirin, xelk ji mirovên ko îşê wan li rê yedibeicin.14 - Ji nifirê bêsûça bitirsin, navbeyna wanû Xwedê da tu perde ni ne.15 -Ne bixweziya lê bi xebat ù kirinejiyina xwe biborine.16 -Lok girêde û piştre bispêre Xwedê,17 - Ko qiyamet rabii lî di destê te deşitilek hebe û kês pê. ket divê tu wi şîtilîbişitillnl û ji destê xwe bernedî18 - Gava yekt ji we eniri divê ne peyive.19 - 'Yê ko timakar e; belengaz e.20 - Yê ko zekatê dide ù mêvana dihewîneû arîkariya mirovên ko ketine tengasiyê dikene çavteng e.21 - Heke hon bi malê xwe ni karin aiikariyaxelkê bikin bi gotinên şêrln qedrê wanbigirin.22 -Dinê islamê qaim e, ibadeta xwenerm, nerm bike û zorê li ne'sa xwe me de,me be mina mirovê ko bar û serbarêheywanè xwe giran dike, pista heywanê -wiqui dibe li çol ùhevalê xwe.şevderê dimine, ù na giha23 - Din tişlekt hêsani ye, kes ni kare zoradiyanetê bibe, dîn zora her kesî dibe, ne pirbikin, ne hindik bikin, bi can ù bên bikin.24- Kirina qenciyê şabûniya dil e; ù xirabîdi cane mirovan de birînek e û ew naxwa¬zin ko kes pê bihese.25 - Qenciyê ji de û bavé xwe re bikinda zaroyên we ji qenciyê ji we re bikin.26 - Xatirê xelkê bigirin, dilê xelkêmeşkinlnin.27 -Dev ji.xirabiyê berdan sedeqe ye.28 Nefsbiçùk bin ta ko kes li kesî mezinahiyêne ke.29 - Emanetê bidine xwedis'ê wi, heke kesîbêbextl Ii te kir tu bêbexiiyê lê me ke.30 -Rizqê xwe ji xebata xwe bixwazin.31 - Rizqê xwe ji axê bixwazin.32 - Rizqê xwe ji keda cote xwe bixwazin.33 -'Yê ko derdê xwe vedişêre sewabekemezin digihê.34 -Heke tu şerm na kî her tiştî bike.35 - Dev ji hevalên ne çak berde, an nexelk wê bizanin tu kl yî.36-îşê ko tê de poşmanl heye me ke,ko te kir poşnian me be û eflwa xwe mexwaze.37-Hevalekl qenc ji xwe re bibijêre, ûxwe je biparêze.38-Diyariya bidine hev hezkirina webêtir dibe.39 -Tobe gunehan radike.40-ïevdir nîvê iş ù debara we ye.41 - Herwekî mirov bi nefsa xwe re rastù qenc e divê bi xelkê re jî rast ù qenc bibe,ji bona li hev hatina mirova bixebile ù xêrxwazêxelkê be il di feqîriya xwe de jîli.halê belengaza binêre; bi pêkanîna wan setiştan îman timam dibe.42 - Berê cîranekî bas ù dawî xanîkî qencpeyda bike.43 -Berê Ii ciraneki bas bigere ù pişt wîre li xanîkî qenc bigere.(1) Me heti sed hedisèn Ccnabè Pêxember wergeràmlinelimiinê kurdi û em wan dl rOpelèn Hawat* de belav dikin.Ey hedian be Jl kltêbèn jèrln hatine bljartln« Tey«lr-el-wli4l lin caml-ll-liûl min hedli-11-Reiùl Ebdlrebmanbin Elt elmarûf bl Ibn-ll Deyba Ej-jeybant Eiaûbeydte|-Şafil; (apiana SeleSye - Mlslr 13« He. »«Nuibetun min el-kelam-en-Nebl ; E|-Şeyx llljtefa ellelaylnfiÇapiana Mlibah - Beyrûl 19J9»a El C«ml-li-MÏlr min hedli-U-Be?Irin nexlr U laUmet-llhlf-fai Celalld-dln Ebdlr-rebman tbln ebl Bekir ej-Slyûlt.Çapiane Hlcail; Qablra Mlslra-687

SE tarîxên hawarê15 GULAN 193218 TEBAX 193515,NÎSAN 1941Ji ber ko Hawar di panzdehê Gulanasala hezar û neh sed ù sih ù didowan dehatiye dinyayê, di panzdehê vê Gulanê dediviya bû Hawar bibe nehsall Lê ji ber koHawar ji hejdehê Tebaxa sala hezar ù nehsed û sih ù pêncan heta panzdehê vê Nîsanêsev û roj û ses salan pêde razaye Ù ji ber ko .démêu xewê, xewên rojê, di heyîna heyberande nayine hesêb, Hawar îro bi tenê nùzakesêsalî ye.Di jiyina Hawarê de se tarîxên bîrawerhene. Me ew tarix di bin sernama vê bendêre şanî dan.Tarixa pêşia: 15 Gulan 1932. Di vê tàrîxêde gazî û hawara Kurdan ji dil û devêwan ketine nav xêz û xêzikên çend rûpelanù kovareke kurdî anîne pê. Ji Kurdan re Ha¬war, Hawareke nù, Hawara zanîn à daszanînêza.Ev roj di jiyîna Kurdmancan a civakî ûedebî de rojekê tarîxî ye. Di vê rojê deKurdmanc bùn xwediyê elfabêke biserxwe,elfabêke Kurdî û ji nîrê elfabiyên miletêndin, miletên biyanî xelas bùne.Ev elfabê alek e, ala biserxwebûna heyîname a edebî ye.Berê di ser keleha me a edebî re alên.biyaniyan li ba dibùn Di vê rojê de Kurd¬mancan ew al daxistin, çirandin û li sùnawan ala xwe a milî daçikandin û ji hêsîriyawan bandêran filitin, xwe dan ber siha ban¬dera xwe ù di vê qadé de bùne biserxwe.Belê, elfabiya ko ji sala hezar ù neh sedù nozdehan ve ez lê dixebitîm, min ew di wêrojê de, di rùpelên Hawarê de belav kir.Kurdmancên ko pê hesiyan û hînl wêbùne îro zmanê xwe bi elfabiya xwe a milîû bêi tu dişwariyê' dinivîslnin û kovar ù kitêbênko ketine çapê bi kêfxweşî dixwlnin.Lê Hawarê gelek dom ne kir. Hejmara wêa bîst ù şeşan di 18ê Tebaxa 1935an de belavbù ù ji hingê ve Hawar nema derket.Lê himê xwendin û nivîsandinê, elfabêbelav bûbù û pistî razandina Hawarê jî gelekù hergav nebin jî carcara hin kitêb diketinçapê û digihan destê kurdmancan.Di wan salan de ji kurdên. ko bîrewerêheyîna xwe ne ù di dilê wan dé rûmetamilet ù welèl heye bi hlubùna xwendin ùnivîsandina zmaUê xwe xebitîn ù zanîua xwepêş vebirin. Ew ne bi tenê xebitîn ù elimîn,lê xebitandin ù elimandin jî Belê ew ji vîmiletê bêdibistan re bùne dibistan, dersawelatîyên xwe gotin û ew gihandin; ji -yvanmirovên nezan mirovine xwenda anîne pê.Lê yen ko xwe, bi gotinê, Kurdên qencû welatparêz dihesibinin wex'tê xwe bi kurtù pistên pùç û vala derbas kirin ù ji lewrehêj ( e ) û ( ê ) ji hev ferq nakin. Lê ew bi zma¬nê biyniyan û hinekê wan bi çendekandiza¬nin, ù hin hene ko di wan zinannn dexwendaù zanayine xurt in ji. Lê bi zmanêxwe ê mader, bi vî zmanê sùrîn ù délai, bizmanê da ù dapîr, bi zarê kal ù kalikên xwenizanin.Mirov dibêje qey ewji bin hikmê banderabiyaniyan naxwazin derkevin ù hêsîrî biwan şêrîn e. Heke welê ye, divêl' rayekîbiyaniyan di wan geriya be. Rakî welê ko bidizika bi wan ve bùye. Herwekî şairê sorîgotiye:Her kesî kurd naseraw bî hez be boni[ kurd ne kaPirsiyarî daye ley ka ta le babî xoy bigaBelè ew bi zmanê xwe ê mader nizanin.Ew zmanê ko xwendin ù nivisandina wî jiber zmanî hêsanîtir e. Min bi xwe ceribandiye,kurdekî nezan, li gora şehrazahiya xwedi wextekî gelek kurt da hînl elfabiya xwedibe; ji pêne heta sih rojî.Malxirabinol ma we ewçend wext nme,hon ko ji bo hînbûna zmanên biyaniyan bisalan ve xebitîne ù îro jî dixebitin, ji bonako bikarin « fînfoneke» derewîn bi lêv bikin.Kuro eyb e, şerm e, febit e. An hînîzmanê xwe bibin, an mebêjin em Kurd in.Bê zman Kurdîtî ji we re ne tu rùmet e, jime re rùresîke giran e.Pesn û şabaş ù hezar pîroz ji wan re kohlnî xwendin ù nivisandina zmanê xwe bùneû bi vl awayî miita heyîna xwe xistine bêrikaxwe ù ji bin bandera miletên biyanî bider ketine.fteyf û Xeblnet ù hezar mixabin, nemazeji wan re ko bi zmanên dindizanin bixwî¬nin binvlsînin ù elfabiya zmanê xwe hêjnas nakin.Lê ji bo hînbùnê tucaran wext nedereng e, Û wextê hînbùnê li tu kesî nabore.Yen ko bi elfabiya zmanê xwe nizanin, lêbi zmanên din gelek dizanin, divêt bizaninko ev elfabê rojekê, ji wan de bête pirsin.688-

Lé kes nizane heke ew roj dur e an nlzirig e.Hingê bibêjin jî emê bielimin, li wan debête vegerandin : Me hêvî hebû em di te demamostekl peyda bikin ne şagirdekl.Xwendevanino, bi kurtl eve dîrokiya heftsalên bêhawar, wek heft salên ielayê bê avû bê baran.Tarîxa sisiyan panzdehê Ntsana sala hezarû neh sed û çel ù yekê ye, yanî iro ye.Hawarên pêşln, her bîst û ses Hawarxebitîne kurdmancan hînl elfabiya wan bikin.Herwekî me Ii jor got, Hawar di navmiletê xwe ê bêdibistan de, kêm û zêde karêxwe bire serî.Hawar dîsan de bixebite û tiştekl din jl biser ve zêde bike : Gramêr.Di Hawara pêşîn de min elfabiya xwebelav kiri bû. Di vê hejmarê de ezê dest bibelavkirina gramêra xwe bikim. Ev di zmanêKurdmancî a nivlskl de -gaveke nù ye.Ji xwe hîmê zmanekî Ii ser se hêmanênbingehîn sekiniye : elfabê, gramêr û ferheng.Me elfabê belav kir, îro ji dest bibelavkirina gramêrê dikin, ko Xwedê hez kirferheng jl li pey e.Em niho hinek bi gramêrê, bi gramêrazmanê xwe mijûl bibin. Gramêr ci ye? Gramêrzanangramêr bi awayên têvel tarifkirine. Bi kurtl gramêr tevayîya qeydeyên rastaxaftinù rastnivîsandina zmên e. Ev qeyde bixwe ji zmên têne der. Belê herkes bi zmanêxwe ê mader bel ko bide eqlê xwe rastdaxêve. Ev rastl bi hin qèydan tête pê ùmirov dema xeberdanê de bêî ko bizane biwan ve diçe.Gramêrzan li van qeydan hùr dibin vanji hev derdixînin ù disenifinin. Tevayîya vanqeydan gramêr bi xwe ye.Em bên ser gramêra zmanê Kurdmancî.Gramêra ko ez îro di Hawarê de belav dikim,min bingehên wê di sala 1929 an deIi Hesîçê danî bûn . Ji hingê ve ez lêdixebitim. Pêrar min gramêreke dibistanl digelhînek ù wezîfan çêkiri bù. Bi- destpêkirinaser min nikari bû ez wê bigihînim çapê.Lê ji mile din hewcedariya me bi gramêrêroj bi roj bêtir dibû. Xortên ko hînl xwen¬din ù nivîsandinê dibùn, dihalin û li qeydeyênzmanê xwe dipirsin, gramêrek dixwestin.Di vê navê de me destùra derêxistinaHawarê ji nû ve stand. Hingê min dest bisenifandina gramêreke din kir. Ne gramêrekedibistanl, lê bingehên qeydeyên gramêraKurdmancî. îro ezê vé graméré di HawarêDONGIYAÇEQELDibéjîn ji Sîpanê Heya digliê IranêDirendeyên girs ù. liûr Ji çiyay^èn gelek durRabûn clvîn bûne kom Her celebek zom bi zomŞê'wrek dido çêkirin Şandiyên xwe rêkirinTev li Kotol civiyan Bû civata şandiyanGotin ji me pîr û can Pir in kesên bèîmanWek pîling û şepalanDixwin heqê hevalanKes napirse çî pê liât Em wa dibin malmêrat .Padîşaliek me divêGuhdar be roj û şevêWiya hebin du wezîr Çend xulam û çend kizîrDema yekî kire zor Ne bihislin peyiv sor.Bila bînin di'wanêSiltan bikit fermanêSerè wiya bibirin Çendek holê bimirinDa ko kesê Hnawir Li ser ê din nebit gurMe jî divê wekhevî Ne zînat û bêbavîDarê peşkê gerandin Heryekî yek kişandinPadişalii bû ya sêr Dergevani ya keftêrPiling, sepal bûn wezîr Hirçê teral bû kizîrXulam! dan gurê sîn Gotin tu î dûrebinŞikefleke pir mezin Êxistinê çel bizinPanzde ga û bîst mihî Tev ajotin wî cîhîEger raxer û xwarin Anîn heya dikarinSikefla wek goma pêz Mehfûr tê da kirin^ rêzTfexlekî ji zîv û zêr Anîn danîn ji bo sêrSêr rabû ser texte zer Ban kir gurê fermanberGotê ji desl û çiyan Bèje wehş û koviyanBila bêne pirozê Kuta bin ji yê dozêde belav bikim. Ji mile din min kitêbekekiçik bi navê' « Kitêba Sînemxané »nivîsandibù. Ev kitêba kiçik ji bo zarokan gramêrekepiçûk e. Heke min pêk anî ji Hawarê pêveezê eva ha jî bidim çapê. ,Ev bend ji alîkî dîrokiya Hawarê, jialiyê din pronivlsa xebata me ye. Beriya koez vê biqedînim herwekî di despêkêde mingilt ù gazindên xwe ji kurdên zana û nezankir, di xelasekê de jî ezêwezîfeyên wan jinû ve pêş wan bikim. Tiştê ko min divêt ezji were bibêjim, bi kurtl ev e:Hîn bin, Hin bin, Hin binHin kin, Hin kin, Kin kinBelê bi tenê hînbûn ne besî me ye.Divêt em hîn bikin, jî. Her kurde ko xwendinû nivîsandinê dizane divêt yen ko nizaninbielimlne. Ji kurde xwenda re divêt, heke berdestén wî de Kurdên nezan nînin, li wanbigere, wan peyda û hîn bike.Bi hinan hlnkirin bi qasî hînbûuê xwes e,heye ko xweştir û bi rûmetir e jt. Belê hekehînbùn berhevkirin ù sUndin e, htnkinndander û dayîn e. Ji xwe Kurdmanc bi navû deng in ko destêdanê ne.Belê hîn bin û vê carê ji berê bêtir ùçêtir ù bi awakl tekûz. Berê di destén wede bi tenê elfabê hebù, niho gramêr jlgihaye wé.XWEDIYÊ HAWARÊ- 689

Gur siwar bû li piyanKire gazî gurê mûrXwe da jikêr û çiyanPê da dikir zûrezûrJl DI'WANA CEGERXWIN :DERDÊN CEGERXWÎNIDi ferhenga direndan Heye yeld bêemanNe sêr, piling û şepal Je ra nînin tu hevalKavilê wî deq bi deq Dibêjine wî weşeqMezin berê ewa bû MezinkîTevan hez je dikirin Di riyapirwî dimirinhêja bûNèçîrvanekî ew kuşt KavilandDu serûsecendek histser bi peranKavîl flrot ticaranTicar kavîl wenda kirLi ser mile xwe danîÇeqeleki dit rakirKêfa xwe pir pê anîDema gurê piştheşîn Dikir gazî û qîrînÇeqel bi sergiranî Kavîl di xwe weranîBerê xwe da cihê sêr Pêş şikettê tije mêrDîtin vaye werşeq tê Gis rabûn ser dest û pêHinan xeber dane sêr Gotin sahê tac bi zêrPiran ji me digot mir Eve werşeq tête hirNamîne bê leq û reqSêr dizani ko werşeqHolê je ra namîneWê sereki daxineZû ferman da hevalan Tev Piling û şepalanHinek herin bo pêrgin. Hinek çekin flravînSerjê kirin ga û pez Kavilandin pir bi lezÇeqel dît !ş rast gerî Di kêvil de mirmirîDizê req û şekalan Xwe dît li ser şepalanGelek oQaz dime;inTerî ji erdê dikişînBo çeqelê necamèrHaie devê derî sêrBê te nînin tu siltanGotê fermû cihanbanÇiqas ko me kir qisûr Ji me silo ji te sûrHerçî tu çak bibîni Li ser serê me deynîEm li pêş te rûsarin Ta gotinan nikarin 'Sêr gelek bi qelaşî Digot li pê dimeşîHej'^a çùn ber texte zer Hat pilingë dilawerÇeqel rabû cihê sêr Sêr û piling man II jêrHer do je ra bûn wezîr Şepal dîsa bû kizîrBê kar hijtin mamê bîrc Tev keftarê palanpirçGava ko yek bû bê bav Wé je biçin desl û çavDe bikeve ber lingan Bi gurmistén pilinganÇaqel vaya dizani Serè xwe qet hîlnan!Şêt û piling wélê man Rawestîn ji ser linganheya bû êvar Li der man hîrç û keftarnaşê xeberde Nika bêhna xwe berdeKesekTev da bûne ker û lai Sêr û piling û şepalDi wê gavé bê guman Çeqel gelek bû poşmanNema kari xelas be liizanî ko wê nas beOê werê pilingê qij Bigre dila wî a gîjKurdmanc hemî axa û beg û mlr û mêla neHikmet eve her dem ko belengaz û geda neAxa ù began destê sitem daniye ser wanTalanker û diz û keleş ù bé ser û pa néŞêxan û melan xişt û def û Sayet û enwarWek gurzé giran dane milan, şêrên Xuda neDùzex wekî mertal e bihuşt herwekî sût eKurdan ji kul û derdê evan qîr ù eman eHer yek bi hezar rengî dixwin vî miletê dîlLê ew bi xwe der bircên belek, xan ù seran eZana ne 11 cem her yekî sed xap ù du sed fenKurdmacê reben hov û dewar, dîl û bêla neMa ez ne ji ber derdê evan bùme CegerxwînEv derd e li nav Kurd e wekî janê di can e* *Miletê Kurd ber tinê maye li dinyê bê serîBes yekîtî tê de nîne her eşîrek sed kerîRencberin bêrêber in, dijmin li ser wan timI siwarTev mêla ù şêx û sofî, tev mirîd û serserlBegler ù a*a egît in, dijminên Kurd in ji dilRêber in bo kuştin û talan û ceng û berberlGer nexwin in yek zman ù berk û yek[armanc nebinHer bibazin wer bixwazin vi berî nabin serîEw kesê birçl nebî nabêje ez Kurd im ji dilPaleya dijmin dikin sed Ismet û sed EskerlPir ecêb e ko di şerqê mane bé tarlx û dengHèrji Ristem ta bi Hatem bo me tenha renchériEy Cegerxwîn bes binale şehr û bazar[mane sarPûlflroşan pûl flrotin, te bi dest derma merl- CEGERXWÎNJi der da hat hirçê sor Lé gîj bû bûn pirç û porDestê çeqel girt û bir Bi sept da dar da kirKirê xwe je bişkîneBerê kesên rîsipîiDonê gêné nabit rûnDema ro çû bû hingûrÇeqelê me ê teresWî jî weke hevalanaë hemd kire qîr û zarHemî bervè direvînPiling ne bi bêbextîKavîl ji ser hilanîBî gewrîyê pihêt ' girtDil kir ko hin bişdîneŞêr rahişte mile wîBo we nînin sûr û darÇavan ji zo derxineEv pirs gotin pir li ciQereçî nabit xatùn »Çeqelan kir zûrezûrJe rabû kêf û hewesXwe zanî di newalanLl direndan bû hawarLi dorhëlê dicivînÇim kir rabû ser textîÇeqel di bin deraniBi penceyên xwe en xurtÇavan ji zo derxîneGotê: Berde vî sey!Ez im Iro fermandarBi kirasê Sikender Nabi sahê dilawerNe jî bi gurzé guhderz Nabi xudan baii û rezBi derew û virkerî Tu kar naçin wî serîWê bikeve ber linganHerçî bike bê gumanÇêtir nîne j'rastiyë Yek pêHerçî kesê linge xwe Diréj kedighê dawiyêji cila xweTeqez pêşî xirab e Wek daxwaza wi nabeNeb! diçi tu deranDi kirasê serweranNe biçe tu cihê ka; Da nebtnt xewnên sa;Şîret ji bo guhdaran Divê wekî guharanDi site ne sûsik in Bi guh va binûsik inŞam-Bindiq: 20-10-940 Osman Sebrî*Bila were hirçé kerÇeqelbigre bibe derâêpiyeké daçikinDako tu kes carek dinZûka pêda daliqln ,Ji bir neke tirsa min690

STÛNA KEBANIYAN:KEBANÎ Û MAMOSTEXwendevanên ko çavên xwe Ii semameyênvê bend û vê stûnê bigerînin heye koberi ewilî bibêjin, gelo di vé stùné de ji mere qala dirùtin û aşbaziyê wé bikin. Ji berko bi adetî di van stùnan de qala van tiştandikin. Ji mile din wê lé ecêbmayî bimîninû ji xwe bipirsin; kebanî ù mamoste bi çîawayî gihane hev û ji bona ci?Lé heke wan sebr bi xwe da û bi nivîsaramin ve çùn ù ew xwendin ewê bibîninko heq di destê min de ye û divêt kebani ûmamoste bigehin hev û di her kebaniya kurd¬manc de mamosteyek hebe.Bê şik, wezîfa jinan a pêşin diyatî ûkebanîtî ye. Ji bo jinan ji van pêşlir tu wezîfenîne û her kar ù wezîfe di pey wan retêt. Lê gava mirov bala xwe dide ù tesîrajinan Ii ser jiyina miletan a civaki derpêşdike dibîne ko jin rasterê û nerasterê ù biawayên têvel li jiyîna miletan kar dikin. Jilewre jinan ji wezîfeyên xwe en eslî pê vewezlfeyine din en mihim hene.Mêrén ko qedera miletan di destén xwede digirin li ber destén jinan bi xwedi dibin,terbiya xwe a pésîn ji wan digirin û tiştên kodi zarotiya xwe de dielimin hefa axa gorinanji bir nakin û ew tim ù tim li wan bikimdikin. Ji lewre medhelokê gotiye: « Kurmêştrl heta pîrî».Ji me jinên kurdmancan re ji van pê vewezîfeke din jî heye. Ew wezîfe ji rewşamiletê me a xweser dizê. Ji lewre, jin û diyênKurdmancan berê xwe didim we, ji we, jiwe bi tenê re dibéjîm.Xwehên min en délai, herwekî hon jîdizanin derdê miletê me ê mezin ù xedarnezanî ye. Nezanî nexweşiyek e, û dermanêwé zanîn e. Nik miletên xudan hikûmet ùteşkllat vê nexweşiyê di xestexaneyine xisûsîde derman dikin ù ji wan xeslexanan redibistan dibêjin. Mamoste, bijîşkên wêxestexaneyé ne.Miletê me, ne xwediyê wan xeslexanan e.Miletê me mileleki bê teşkîlat, bê xwedi ùserî, miletekl belawela ye ù di bin hikmêmiletine din, miletine dijmin de ye. Lê dijminéme ô mezin, é meztir nezanî ye. Divêt emserê wl dijminé tedar bikin. Di vî serî de jl jime jinên Kurdmanc re divêt ko arîkariyamêrén xwe bikin, zaroyên xwe bielimlninxwendin û nivîsandinê û wan ji nexwejiyanezantyé xelas bikin.MARŞA XORTANKurd in em şêrên çiyan in, de bijîn serdest û gûrDoza me tola welêt e, bistlnin bi qevdê sûrHeya dih me xwe ne nasi, lê îro bùne şiyarDêhrifme sibna Kurdan, ci çiyan lat ù zinarDa ciban qenc zani bit ko, Kurd êdî nabin zelîlNema datinin serên xwe, namînin bindest ù dîlEm welatiyên ciwan in, wek piling dikine qîrMe divê yektî û xurtî, naxwazin bend ù eşîrJi îro pêve di Asiya, serdestî dora me yeDé jêkin hemî serên ko, nebêjin va her we yeDestê me sûr ù tifing in, şopa me xwîn ûfmirinXortino rabin dem nîzik bù, bo felatê ser kirinSam, Taxa Kurdan 21-7-1940OSMAN SEBRÎEv xebat ji me, ji jinên Kurdmac re jihemî jinên dinyayê bêtir divêtin. Ji ber kozaroyên xelkê gava diçin dibislanê berî ber tiştîhînî zmanê xwe dibin. Lê yen me wekê diçindibistanê bi zmanê xelkê dielimin û carinayê xwe ji bîr dikin, ji ber ko me dibistannîne û zaroyên me diçin dibistana xelkê.Ji lewre diyên kurdmanc ji diyên herwelat û miletî bêtir divêt bi xwendina zarokênxwe mijùl bibin ù beriya ko ew ji desténwan bifllitin ù bikevin dibistana xelkê wanhînl xwendin ù nivîsandina zmanê wan bikin,Ji bona vé yekê jî ji diyên kurdmanc redivêt berî ewilî ew bi xwe hînî xwendin ùnivîsandina zmanê xwe bibin da ko bikarinzarokên xwe jî hîn bikin.Eve Hawar ji nù ve derket, yen ko kêmù zêde bi tîpên kurdmancî nas dikin, bi xwen¬dina Hawarê dikarin zanîna xwe pês ve bibinù yen ko yekear nizanin divêt dest bi hînbùnaelfabiya xwe bikin.Xwehên min, ez ji we re sekinî me. Jimin re binivîsînin, tiştê ko ji bo hînbùnê jiwe re gerek e, ezê wan bi dilxweşî ji we rebişinim . Bi pêkanîna daxwaza we xwesbi'zanin ez tu minetê li we nakim, lê minetekemezin li xwe dikim, ji ber ko hon bivî awayî rê didin min ko ez xizmeta welatêxwe bikim.Xweylnginol ez carekê din dibêjin, mejinên kurd en îro, yen ko nifşê miletê meyê ayendé li ber destê xwe bi xwedî dikin,me du wezîfeyên giran hene: hînbûn û hînkirin.Ji lewre ji me re divêt berî pésîn embibin şagirt û di pey re mamoste; mamosteyêzarokên xwe. REWŞEN BEDIR-XAN-691-

ÇIYAYÊ SASONÊiiLHimii'Ev çiya wek pir çiyayên Kurdistanê çiyaklasê ù pêgera wî dijwar e. Lé ne wekpiraniya çiyayên mayî nenas e. Ji mêj vebi xurtî û mérxasiya eşirên téda, di welalékurdan da bi nav û deng e.Tevî vé bi nav ù deng bùnê, ez bawerim, tiştên ko di heqê vl çiyayi da zanîndivê, her kurd nizane. Ji ber vê yekê, ezdixwazim zanîna xwe ya di heqê vî çiyayi ùeşîrên wî da serpilkî raveyî xwendevanênHawarê bikim.Çiyayê Sasonê : Di nîveka Kurdistanabakur ù navbera bajarên Sert, Mus, Bidlis ûDiyarbekirê da bi navê. çiyayê Sasonê çiyayekheye. Ev içiya ji berê da bi dijwariyacih û mêraniya xelkê têda bi nav ù nas e.Ji roja ko biyanî ketine welatê kurdan heyaîro xelkê wî çiyayi serên xwe ji wan ra danenine ù berê tifinga xwe ji sînga wan neguhastin e.Ev çiya bi sînorên jêrîn dorgirtî ye. Rohelat: Motikan. Roava : Silîvan ù Genc.Bakur : Deşla Mûşê . Nivro : Deşta Xerzan .Ev cihê ko bi çiyayê Sasonê bi nav dibe,ji bîst ù se çiyayên mezin û biçùk biheketiye . Çiyayên ban her yek xweyi nav ù bigeliyên kùr ji hev cida ne . Dl nîveka vançiyan da, bi ' navên Karmilêh , Karnêk û Arzîvse çiya hene ko bi bilindî û rêdijwariyênxwe hatine nasin . Navbera van her seçiyan bi çemén Artiréré ù kuskêt ji hevdiqetin.Ci gava ji xelkê Sasonê teng hatiye, anéhikùmeteUê bi ser wan da girtiye, xwe ave¬line serên van her se çiyan û xwe di navçavênwan da ji hingên neyaran parastine.Pistî ko me Karmilêh, Kornêk û Arziv jiçiyayê Sasonê ra sernîvek nîşan dan , rewşaerdnîgariya yen mayî holê dimine . Di rohelatda çiyayên Ferşek , Sipirgîş , Kêkirnùs ,Pûragan ù Şinas. Di roava da çiyayên Helqîz, Qendil , Hatûra , Qemtûra , Dérqeretînù Herşewat . Di bakur da çiyayên Horemor,Reben û Mere'O. Di nîvro da çiyayên Leie,Helizdirûnan , Şelaş , Miriçine , Kekwas ùMilêxaçê. Bi tevayîya van bîst ù se çiyan ùdorhêl ù kùntarên wan ra çiyayê Sasonêtête gotin .Zivistana çiyayê Susonê wek pir çiyayênKurdistanê di dawiya çiriya pêşin da dest pêdike ù heya nîveka gulanê bi serma, berf,tiyrok û bager e . Xesma aşîtêh ko ji nermbùna berfê dadikevin ,ji her bobelatê pirtirmirovan ditirsinin . Ji ber serma , berf ûpiraniya aşitan , ji bo biyaniyan , zivistanê diçiyayê Sasonê da geiîn dijwariyeke ko nayêIi pî kirin .Ësîrên Sasonê :yê Sasonê da hevde 'eşîr hene .Di nav ù dorhêlén çiya¬Ji van eşîranEzebo , Pisino , Zekeri , Mùsî , Bûbî û Şerwêndi nav bîst ù seçiyayên ko me navênwan li jor gotî da dimînin. Herçî eşîrên Sarimî, Xi , Badikl , Bozikî , Bidiri , Şîgo ,Celalî , Timoqî , Bekiran , Welo ù Mehmûddi dorhêl û kùntarên çiyê da ne.Ji van eşîrên ban , hinek mezin' û hinekbiçùk in. Tevayîya gundên van eşîran digihinheft sed û panzde gundan. Ev gundên ban,mezin û biçùk di zik hev da bênehesibandin,ber gundek 50-60 mal bi derdikeve.Lê iro ev eşirên han hemî ne di cihêxwe da ne .la 1940 î , ji serên ko diJi sala 1925 an heya digehe sa¬navbera wan ù ti¬rkan da bùyi , eşîrên Şerwên , Ezebo , MùalZekerî , Pisino ù Bûbî di hev da kelin e ,gundên wan hatine şewitandin , xelkê wanhinek di ser ù hinek jî di riyên nefî ùsirgùnanda hatine kuslin ù yen mayî cihênxwe berdan e. îro ew di ser û navçavên Karmi¬lêh û Kornêk da diminin . Herçî eşîrên mayldi cihê X'we da ne û xwe ne lebitandin e.NEŞREYÊN KURDlGELAWÊJOSMAN SEBRlKovareke kurdî, li BeJtdayê bi der têt,. Kovarekbi her awayî , bi rûpel û nivîsar , hêja ûdewlemend . Me çend hejniarén wé di destê nasek!xwe de ditin û 11 wan temaşa kirin .Tarîxa hejmara çaran, àdara 1940 û tarixa adehan, îlona 1940 e. Li gora van tarixan û ligoreyî ko Gulawêj kovareke mehî ye divêt hejma¬ra wé a pésîn di meha Kanûna - Paşîn , sala 1939an de bi der çû be .Belê Gelawêj kovareke hêja ye . Heye ko Jihemî kovarên kurdî yen ko heta niho derketinetekûztîr e jî . Lê efsûs , me nizanî bû em wê bitemamî bixwînin û seh bikin. Ji ber ko ew ne bitîpên kurdî lé bi tîpén erebîhati bû çap kirin.Herçend zarê nivro ji me re hinek zehmet bejî bi ttpên kurdî her zarê zmanê me xWej têtexwendin. Lé kurdî bi tîpên erebî an bi tlpinedin ,dimîne wî mirovê ko xwe di nav cilên biya¬niyan de veşarliye . Naskirina wî zehmet e . Meew zehmet bi xwe da, tê disan me tîşteki hindiktê deréxist . ' .Ji xwe Gelawêja kurdî bi tîpên kurdi biketa^692

çapê me hin nivîsarên wê bi dilxweşî diguhastinrûpelén Hawarê.Gelawêj çî ye 7 Di zarê me , di zarêbakur de hin Kurdmanc ji stérekê re GulavêJ,xelkê Behdinan Gelavéj dibêjin . Divêt Gelawêjew bi xwe be . Ji kovareke edebî re xwes nav e ,naveki ge; û spehî û têraheng .Xwendevanên Hawarê di pav nivîsevanên Gelawêjêde , şairê xort û xurt û sérînzman Goranxwes nas dikin . Goran ji nivîsevanên Hawarê bû.Hawarê gelek caran rûpelén xwe bi şîhrên Goranxemilandine .Di hejmara Gelawêjê a çaran de şihreke Goranheye ; bi sernama « Helbestî dildar » . Bi kémaliijî be , em çend nialîkén wé sihré diguhêzînin hire:Wek sere rûyî şwên amancNe zaza me , ne' kurmanc,Geram KurdistanGermiyan û kwîstanNe le sar û ne le deNem dî kesWek tu ciwan blTu yî , tu besKeçe kurdèk wek gui wa bîKurdistan! pê ewa bi.Di nav nivîsarên Gelawêjê de nivisarekeTewfîq Wehbî begt çavên mirov ber bi xwe vedikişîne . Nivîsara Wehbî begî çend bendën peyhevin . Me her du en pêjîn ne ditine . Lé jiyen ko me dîtine dixuye ko Tewfîq beg li béjeyênc Kurd , kurdmanc , kurmanc , kirmanc » hûrdibe, toza hezar salan ji rûpelén larîxê dadiwejîne,kûr lédixe, dikeve zandûrén teng û tarî , xelekénjihevketî digihine hev , zencîra nav û bernavême iildigire , dide kaş û berwarén asê û li xelekawê a pésîn digère; dixwaze bizane gelo béjeya< Kurdmanc » bi mana « mirovê kurd » e , her¬wekî « englishman » bi mana t mirovê ingilîz » e.Lihi'V û jibevxistina pêr û parkitan çî nelîcebidin jî heqîqeteke eşkere ye ko kurdmancmirovine kurd in û ne mirovne nekurd .LORIYA ŞEHÎDANADAPTATION DE L" HYMNE DE VICTOR HUGO< A CEUX QUI SONT MORTS POUR LA PATRIEMêrén ko ji bona serbestiyê ,Ji bona azahiya welatê xwe mirinê ,Hêja ne ko milet gî bêÛ di pêşiya gora wan de bisekine .Di nav navên spebitir de ,Yen çelengtir navê wan e .Kubarl û her mezinahl ,Di pêşiya wan de bé rewş û zlnet in .Herçend jî wan di axa res de ,San û mezinahl bi te dikeveWelatê délai ù abadîn .San ù seref bi wan dikeve'Yen ko qui'bana te bùne .Di nav ax û xwînê da .Gelî Şehldno .. Şehldên welétMêr , Mêrxas hon in ; .Û yen ko didin ser şopa we,Û mîna we divên bêne kuştin .Serê çiyan ù zozan li wan dinérinSiha tirba wan li wan xwes té .Ji ber ko sînga milet in , ew tirb û gor ,Mîna taceke zêrîn roj lê dide ,Dema ko dinya dibe êvar û roj dibe sor .San ù mezinahl bi te dikeveWelatê délai ù abadîn ,San ù seref bi wan dikeveYen ko qurbana te bûne ,Di nav ax ù xwînê da .Gelî Şehidino .. Şehîdên welêtMêr , mêrxas hon in ;0 yen ko didin ser şopa weÛ mina we divên bêne kuştin .Mêrxasên ko cane xwe dane welatJi bîr na bin, ew in rêberên bi nav û dengHêja ne ko milet gl béÛ Ii pêşiya gora wan de bisekine .Navê wan ber sax e , navên délai .Her dibin mezintir û qedirgiranMezinahl bi wan dikeveBi wan dikeve seref ù san .San ù mezinahl bi te dikeveWelatê délai ù abadin ,San ù seref bi wan dikeveko qnrbana te bùne ,Di nav ax ù xwînê da .Gelî Şehîdino .. Şehîdên welêtMêr , mêrxas hon in ;Û yen ko didin ser şopa weÛ mîna we divên bêne kuslin .(1) Loriya şehidan ji şihrên şaîrc frcnsiz c me¬zin Viktor Hugo, (L'hymne) hâte girtin. Viktor Hu¬go di sala 1802an de bûye. Ew bi sihrén xwe enspehî û hêja di ciwaniya xwe de jî bi nav û deng bû.Ji welatê xwe Frensê gelek hez dikir û di fihrênwî de mirov dîroka Frensê dibîne. Ji ber koew pê re sa dibû, pê re digiriya û nivîsarên wî mirêkasan û seref û derd û kederên Frensê ne.Xwe diréj kirineMina dayikeke délaiMilet ji wan re dilorlne .- 693

XUftSÎDzù dilivandin ù keşti li ser avê dişemiland .Lê carna xwe ji bîr dikir , eqlê wl diçùcihên din .Xurşid dewlementirê gund bû . Xortekibi bejn û bal , çeleng ù giran bû . RojekêIi ber melayê gund rawestiya û got ê :Kureki min çêbù ; jêre naveki şirînji te dixwazim.Mêla hineki ma, paşê serê xwe rakir û got :Bila navê wî Cemşîd be I. Wek navê min e , ù di gund de na¬veki bi tenê ye , ji xwe min jî ev dixwest .Here , bi arîkariya Xwedê kurê te jibo te ù ji bo milet bas be .Xurşid , pistî ko spasên xwe ji melê repêşkêş kirin , derket ù bi dilgeşî çù mal .Ji nîşkê ve destikeke keştêiyê ket avê. Cemşldzù vegerî ser û deslè xwe drêjî wê kir.Di wê gavé da destê wî ê din jî , ji keştiyêşemitî ù xwe ne girt , ket avê .Lê Cemşid mclevani ne dizani . Bi carekêdi avê da winda bù . Derket û kir bawar .Bavé wi dest avêt ê; lê ne gihayé . CemşîdIi ber çavên bavé xwe çû bin avê û nemabi ser ket . ^Xurşîd bi çavên xwe bawer ne dibû ûIi benda derketina kurê xwe dima . Lé jiçend piqpiqokên avê pè ve tiştek xuya ne kir.Xurşid se roj ù se şevan di wî cibî dama .Roja sisiyan laşê kurè xwe ê nepixî daPistî şanzde salan rojekê Xurşîd disa çûcem mêla, wek berê xurt ù xweşik bû . Mêlaje pirsî :Dîsan ci ye , mîrza xurşid ?îsal kurê .min Cem.şid xwendina xwa birserî , û di nav hevalên xwe da é pêşin der¬ket . Min divê îro je ra mewiûdekê bidimxwendin . Ez hêvî dikim tu îşev xwe biêşînîbêî mala me ù bi dengê xwe ê şîrîn vêmewlûdê ji me re bixwini .Cemşîd hêja ye , ezê je ra mewiûdekêbi kurdî bixwînim ,Heşt salên din borin . XurşSd dîsa rojekêbi çend mirovan ve li pês mêla rawesta. Mêlalê nêrî û got :Tu her roj xurtir dibî ; di rùyê te denîşanên xortanij'ê û jiyinê dixweyin . Evjici ye?Bê derd im seyda , çima pîr bibim?Min divê lu her we bi . Lê bêje dîsaci ye?Min ji kurê xwe re keça camêrekixwesliye , dewlemend e , pir père xwest . Lêkurê min yeke û li ber dilê min'biha ye .Ji kerema xwe mehira wan bibire .Mêla mehir biri ù ew pîroz kirin .Pistî çend beftan Xurşîd û Cémsîd liser keştike piçûk di golekê da diçûn bajêr,ji bo kirina cilên bùk û zavê . Ava golê bépêl bû , di meha gluanê de bùn . Doraliyêngolê bi kulilk ù hêsinayiyè xemilandi bùn .Xurşid Ii kurê xwe dinêrl ù xwe bextyartirêdinê dizani . Cemşîd wek dl xewnekê de bù.Bi zendên xwe en xurt , destikén keştiyê* ** *pista xwe û bir mal ; sibeliré ew veşart .* *Pistî salekê bi sev li deriyê melê dan .Derî vebû . Melê li pês xwe mirovekîdirêj , kal , porsipi ù pişlxwar dît . Berè ewnas ne kir . Paşê melê kûr nêrî û got :xèr e ?Ma lu ne Xurşid i , vê nîvê şevê teBelê ez im , hatime tiştekî bi navê ku¬rè xwe Cemşîd bidim te , ji bo xwendinazarokên gund en belengaz Xurşîd rabùkîsek père danî ser masê.Mêla got :Ev père pir in pir .Belê , îro min nîvê zeviyên xwe firo¬tin . Cemşîd dixwest bi destê xwe ji miletêxwe ra qenciyên mezin bike. Lé Xwedè ne hist.Niha ez deynê wî didim .Melê de.stê wî girt ù bi dengekî nermgotê:Cemşîd kurekî bas bù . Xwedè rehmaxwe lè bike . Lê dinêrim tu pir li ber dike¬vi. Ew tişt li min jî qewimi . Were , emêhejkirina xwe bidin zaroyên gund ûji wan,xortên xwenda , xurt û hêja bînin pê .Xurşîd Ii ser gotina melê hinekî pêjinî ,pişt re serê ' xwe rakir û li melê nêrî . Diçavên wî da ronahiyeke dijwar hebù . Xurşîddilè xwe da bû zaroyên gund .* *Xurşld malè xwe , mêla zanîna xwe dabùnmilet . Pi.jtî şunzde salan di gund dadaweta çil xortên hêja , xwenda û milet -perwer çêdib.'i l'I X irşî 1 tè de bi serè sergovendêgirlibù.NÛRIDÎN ÛSII-694-

BINGEHÊN .GRAMÊRA KURDMANCÎBI NAVÈ YEZDANÊ PAK Ê DILOVAN Ù MIHIRVANRÊMANÊN BERPÊŞKlDt RADYOWÊ DEWÈSÎNEKÊN KURDÎHin radyowên rohelaté nizing bi zmanë kurdidiweşinin. Em wan stasyonan li jêr û digel pronivîsawan ji xwendevanên xwe re didin zanin.1 Gramêr : Gramêr tevayîya qeydeyênBÊRÙT : RADYOWA ROHELATrastaxaftin ù rastnivisadina zmên e .Jî pêncê Adara vê salé ve ev radyo li hef lé2 Zmanê Kurdmancî : Zmanê kurdmancî du caran, în û Çarşembê bi kurdmacî diweşîne.zmanê miletê kurdmanc e . Kurdmanc pêHer weşînek niv saet dom dike, ji saet pêncandaxévin, dinvîsînin û bi gotinên din bis ûheta pêne û nivan. Radyowa Rohelat User dupëlan diweşîne: pélên kurt û pêlén navin. Drëjahiyafikrèn xwe pê eşkere dikin.pêlên wë: pêlên kurt ( 37,35 ) pêlèn navîn ( 293,50 )..3 Hêmanên zmên : Di zmanê devkî de Sandiyaré Bérùtë di her weşînekê de nûçeyênhémanê bingehîn deng e . Deng bi tipan tênedinyayê dide zanîn û dî pişt re çend qewanênsekinandin û bi wan' zmanê nivîskî dest pêkurdmancî dide gerandin.Daxwazeke guhdaran hebe dikarin binivîsînindike . Bi tîpan kît û bi kltan bêje bi hev dikevin.adrësa jêrin. Sandiyaré Bérûté daxwaza guhdarênPirîcar bêje an kesekî an tiştekî dini-xwe bi dilxweşî ditîne cih.mîne 0 gava çend bêje bi awakî manadarAdrës: Radyowa Rohelat. Sandiyaré kurdî H.C.F. Bërûtdigehin hev ji wan komek çêdibe . Komekfikreke tam dide zanîn .IRAQ : RADYOWA BEXDAYÊBi peyhevketina komekan qiset tête pê . Ev radyo jr destpêka vî serî ve hero carekêQiset bi mijarekè mijùl dibe û ew zman bi bi kurdî diweşîne. Pêlèn wê kurt (42) métr in.xwe ye. Ji gotinên jorin dixuye ko hêmanênWeşînek pişlî nîvro saet car û çel û pêncan (4,45) dedest pé dike û çaryek saet dajozmên car in :Sandiyaré Bexdayë nûçeyên dinyayê roj bi rojTîp :agêuyhopmjdide zanîn. Carina ji hin qewanên kurdmancîKît : ta , den , ser , co , rùt , a , poz , ê . digerine.Béje : hesp , peyar , xanî , spehî , gotin, were .RADYOKE QEFQASÊKomek : Par ez çù bùm Rewanê . Iro dinyaMe çend caran ji stasyoneke Qefqasé straninesai" e . Gundê me di navbera du avan de ye .kurdmancî biliistine. Lé hela niho me nizanî ew4 Tîp : Her dengê ko di dev ù qirika kîjan stasyon e, kengé û li ser kîjan pêlan diweşîne.me de . peyda dibe , 11 ser kaxezê bi işaretekêMe gumana Rawané kiriye. Me hêvî ji xwendeva¬tête sekinandin . Ji wan işaretan re tîpnên xwe heye heke pé dizanin bila ji me re bidinzanîn da ko em pronivîsa wê stasyonê jî didibêjin .Hawarê de belav bikin. HA^AR5 Tipên zmanê kurdmancî : Di her zma¬ni de herçend deng hene ewçend jî tîpqayi lînin pê . Denj;dèrèn zmanê kurdman¬peyda dibin . Ji ber ko di /.nianê kurdmancîcî heşt in ; a e è i î o u ùde sih ù yek dengên bingehîn hene ji lew¬8 Dengdar : Déngdar ew tîp in ko bêîre tîpên zmanê kurdmaneî sih ù yek in .arîkariya dengdêrekè nikarin ji devê meHûrek: a b c ç d e è f g h i î derkevin ù dengekî mùsiqayi bînin pê. Ewjklmnopqrsstuùv di devê me de dikevin hin eihan, wek lêv,dran ù ezmandev ù ji wan pêjneke kerGirdek :ABClçDEÈ FGH peyda dibe . Dengdarôn zmanê kurdmancîlÎJKLM NOPQRSŞT bîst ù sise ne:bcçdfghjklmnpU Û V W X Y Zqrsştvwxyz..5 Bi adetî û gelemperî em bi hùrekanŞanek Di pAtîkê de dengdêr ji dcngdaran liidinivîslnin . Girdek kêm caran tên istîmalawayê jêrin têne derêxîslin. Dengdêr bi serê xwe jikirin. Komek bi girdekekê dest pê dike . Tîpadikarin kîteké bînin pë . Lê dengdar bêî dengdê¬rekè tu kîtë nayînin pê . Herwekî di kîta « par »serenaveki a pésîn hergav girdekek e .de heke me dengdarên ( p ) û ( r ) xislin û ( a )6 Dengdayiya tîpan : Tlpji awiré dengdayiyébi tenê hijt ew ( a ) bi serê xwe ji kllek e . Lêve bi du biran leva dibin : dengdêr ( p ) û ( r ) beî ( a ) yê , an dengdêrekè dîn , ni¬û dengdar .karin kiteké bînin pé .7 Dengdêr : Dengdêr ew llp in ko bi9 - Doma dengdéran : Dengdêr ji awiréserê xwe ji .devéme dertên û dengekî mûsîdoméve bi du biran par dibin , kurt û drêj :695-

FERHENGOKAHAWARÊHer çend zmanê me tête nivisandin, ewçend jî fireh ûdewlemend dibe û bi pês vediçe . Ev pésveçûna zmanê mebi çèkirin û peydakirina béjeyinenû tête pê . Ev béje , bésik , jihemî Kurdmancan re ne nas in .Ji lewra em wan di FerhengokaHawarê de bi Kurdmancî manadikin û niiqabîlén wan en frensizîjî didin zanîn . Ji béjeyén vêFerhengokê yen ko ne di bendënHawarê de ne, hon wan ji san¬diyaré Radyowa Rohelat dibihisin .Lê heye ko hin xwendevanên medi Hawarê de rastî bêjeyina bênko di Ferhengokê de ne hatinemana kirin û ew bi wan ne nasin . Heke wan xwendevanan ewbêje ji mère nivisandin em wanbi dilxweşi di Ferhengokê demana dikin .Di nav béjeyên vé Ferhengo¬kê de herçî béjeyên ko xudanzayend in , tîpek li ber e . Ewtîp zayendê bêjeyê şanî dide :m . mé , n nêr.AWARTE Yê ko nakevebin hikmê qeyda geleniper û jetête awartin . Vê qeydê lu awartenîne . Bi awarteyî deslûra wîdan . Awarte tu qeyde nayîninpê . Exception ][BERPÊŞKI Yê ko beriya esasû bingeh têt û wan bi roui dikeû sehkirina wan pë hêsani dibe.Rëmanén berpêşld , qeydeyên berpëskîPréliminaire ). \ BlRAWER Tiştê ko hêja yebiran de bimine û naye jidibir kirin Sala 1925 an ji bo.kurdan tarixeke birawer e Mé¬. ]morable ]BÛYER ( m ) Her listé kodi dinyayê de tête pé . Ev bûyerekegirane ye . ( Événemant ]CENKEŞTI . ( m ) Herçî keştîyënve qewimiye . Nûçeyên ser , nûçekederewîn, Ii gora nûçeyên radyovvêko ji bona ser hatine çêki¬di şeşê Nîsanê de elmananrin . Gir û hûrën wan hene .drêjî Yewnanislan û YûgoslavyayêWek torpiyor , bertorpiyor , krew-dixebitin û wê bi rê dixin; mînatteur ]TÊVEL Ne ji yek cisn ûKelekvan . | Bateau |NÊREVAN ( n ) Yê ko guh¬celebi , ji cisriine ji hev cida ûdarîya tîştekî dike, lê kûr dinêrebiferq ; ne weke hev . Ordiwaû bala xwe dide ; nêrevaniyéingilizan ji eskerine têvel bihevkelîye . [ Différent ]dike . Nêrevanên siyasi , baiaflrênWEŞÎNEK ( m ) Karê belavkirinè,nêrevaniyé. 1 Observateur )herwekî di radyowê de.NOQAR ( m ) Keştiya koWeşineka kurdî niv saet dom dike,noqî avê dibe û di bin avê rediçe . Noqar cenkeştîyek e , té dedi vê wesînekë de şandiyar nû¬top û torpîl hene . Dûrebînekeçeyên dinyayê dide zanîn û piştre dest bi pronivîsa strané pîkewë heye ko di ser avê re dimîne.Kumandarê noqarê pé guhdariyaû çend qewanên kurdmancî di¬kesliyën dijmin dike û gava ewwan dibîne noqar derlêt rûyë avêû li wan dixe. [ Sous marin ]NÛÇE . ( m ) Tiştê ko ji nûkirine. [ Nouvelle ]zor, dretnewt. ( Bâtiment de guerre)GELEMPER Tistë ko nePARKIT ( m ) Kîta ko dike¬xweser e , ji bo her kesî an jive paşiya bêjeyeké û mana wêbo her tijH ye . Qanûna mirinêdiedîline . ( xew - xewar. mêr - mê¬qanûneke gelemper e ; tu kes jeranî , mal - maldar ] di béjeyênnafilîte . Bi gelemperî ; bi awayê[ xew - ar , mêr - anî , mal - dpr ]gelemper . Bi gelemperî Kurdmancde [ ar , anî , dar ) parkît in .[ Suffixe ]çiyayi ne. [ Général )HEYBER ( n ) Her listé koPÊRKÎT ( m ) ICîta ko dike¬ve pêjiya bêjeyeké û mana wê diedilinexwediyê heyînekê ye ; rihber , nerihber. Heyberên tebîetê. [ Objet,. (bûn - vebûn , kirin - raki-rin , anîn - hilanîn ) di béjeyênêlre)( vebûn, rakirin , hilanîn y de « veHÊMAN ( n ) Esas an rikinênheyînekê . Ew tev de heyî¬ra , bil » pérkil in . [ Préfixe )RÊMAN ( m ) Fîkra ko menekê dilînin pë, lê bi xwe ji hevde nakevin ; yanî ew heyberîneder heqê tîşlekî heye . Tu rêmanamêraniyê di wî de nîne. [ Notion )sade ne û ne bevedidani ne. Pêşiyandigot hêmanên tebîetê car in:SAN DIYAR ( n ) Mirovê koax , av , agir û hewa . |Elément )jî stasyoneke radyowê nûçeyan ûKEŞTÎ ( m ) Je re bi hin ferqantiştine din diwesîné û belav dike .gémi û vapor jî dibêjin .Di Radyowa Rohelat de §andiyarêKeşlî xwerû Kurdmancî ye . Keştîvankurdi li heftë du caran bi kurd¬: peyayên ko di keştiyê demancî diweşîne . [ Speaker , éme¬gerine. [ Emission ]FERHENGVAN ~Dengdêrén kurt : e i uDengdêrèn drêj : a ê î o ûDengdêrén kurt hi derbekê ji devê medertên , devê me bi nîvî ved^be , doma wanhindik e , û . ew tu caran drêj nabin.Dengdêrén drêj gava ji devê me dertêndom dikin , devê me bi temamî vedibe û ewtucaran kurt nabin .Herçend dengdêrén kurt ( e i u ) û deng¬dêrén drêj ( ê î ù ) ji aliyê şikilî ve nizingîhev bibin jî , ji aliyê dengî ve ji hev durû gelekî biferq in . Ji ber ko cihderka heryekêcida ye .10 Xweseriya hin dengdéran : Dengdêrinhene ko nikarin bikevin pêşl an Ipaşiyahin dengdaran .Hinên din jî di pêşî an dipaşiya bêjeyan de peyda nabin .I Ev dengdêra ha bi gelemperî nakevepêşl an paşiya bêjeyan .Yanî béjeyên kurd¬mancî ne bi (i) yê desl pê dikin ne jî pé temamdibin ; ji hin daçek û pronavan pê ve ;mîna : Ii , di , ji , hi , ciJi mile din béjeyên ko di eslê xwe dene kurdmancî ne , û ji zmanê biyaniyanketine zmané me bi « i » yé dest pê dikin.( dûmahik heye ) C. A. BEDIR - XAN696-

BIRÊ FRENSIZILA REAPPARITION DE HAWARLORlYA FATÊAprès une interruption de plusieurs an¬nées, HAWAR reprend sa publication avecle présent numéro .Notre revue poursuivra , comme elle aessayé de le faire jadis , la tâche de rénova¬tion ,de perfectionnement et de diffusion dela langue et de la littérature kurdes, qu' elles' était fixée à ses débuts . Cependant , lesprogrès déjà réalisés en cette matière nousamèneront à lui donner des caractéristiquesnouvelles , que nous tenons à expliquer iciau lecteur-.La première série de HAWAR ( No 1à 26 ) était essentiellement consacrée à lapublication et à la diffusion de l'alphabetkurde en caractères latins . L'action de larevue , prolongée par celle des différentes bro¬chures ( alphabets , recueils de textes , etc. )publiées en même temps par seséditeurs , apermis à un nombre considérable de jeunesgens Kurdes d'apprendre à lire et à écrireleur langue avec lés caractères latins .De lasorte , il s'est constitué un public lettré kurde,auquel la revue se doit d'apporter aujourd'hui r aliment intellectuel nécessaire .C est pourquoi 1' on trouvera désormais ,dans HAWAR , outre les textes de litttèraturepopulaire kurde qui y ont toujourseu une place de choix ,sur la grammaire Kurde .de nombreuses étudesLes jeunes lettréskurdes pourront ainsi parvenir à une connais¬sance méthodique approfondie de leur langue,de ses ressources et de .ses richesses .Un même esprit inspirera le contenu dela partie française de HAWAR . Nouscontinuerons à y faire figurer , à l' intentionde nos lecteurs d' Europe ,la traduction destextes littéraires kurdes publiés dans le mêmenuméro sous leur forme originale . Mais nousJi Helebê me berê x-tve da bû Kurdistanê. l}ibîsl û çarê Tebaxê , sala hezar û neh sed ûnozdehan de , bi tastiyé ve em gihaşti bûn gundêTabyê . Tabye gnndek ji gundên Entabé ye . Jibajêr qonaxek dur e . Xelkê gund bêî ko me nasbikin derketîn pêşiya me , em birin holika mezinêgund û ji me re pezek şerjêkirin .Tabye gundekî kiçik e , té da bîst xanî hene;şanzdeh xanî kurdmanc car. xanî tirk . Kurdman¬can, ji bo tirkan digot evreîyel in . Kurdmancêngund alimî ne . Tirkan jî bi kurdmancî xeberdida . Lê mirov ji serçavë wan dizanî ko ne jinîjadê me ne .Di gund de yekî kal hebû bi navê Hisên .Hisén ji me re dîroka gund qise kir û got :Ji gundê me re Tabye dibêjin , ji ber kodi wextê seré Brahim pasayé misrî de tirkantabye di gundé me de kola bûn, hêj şopa wanxuya ye ( Bi destê xwe işaret kir û ew şanî medan ) . Mîna îro , tête bîra min , tirk sikestin û eskerëBrahim pasa ketin gund û gund talan kirin .Ji nifşê min di gund de héj jinikek heye ,Fatê dibêjin ê . Bi emr ez je mezintir im . Lêrebené , jî derd û xeman çavên wé lari bùne .Kurê wë é cîwantir di dawiya seferberiyé de hatşkuslin . Bûka wë do ne pêr mir . Eqlê wé jîhinek sivik bûye ,de digère û je re dilorîne .bi sêwîyê xwe ve di nav gundFatê bi sêwiyé xwe ve , xwe da bû ber holikëû guhdariya Hisên dikir . Fatê serê xwe hilda ,berê xwe da Hisên û got ê :Herê tête bîra min , eskèrén Brahîm pasajî bi kumén sor bûn .Fatê bi biranîna kumên sor hêj bêtir li berxwe ket , çavên xwe kir ber xwe ; û paşê dergûjaxwe hejand û ji sêwîyê xwe re lorand :Dergûşa min ji dér eMin daye kewê ér eEz ci bikim ji vé dergùséDergùseke bê xêr eLorl , lorî dergùs lorî 1y ajouterons, à l' intention de nos lecteurskurdes , quelques textes choisis de la littéra^ture occidentale , accompagnés d' une brèvenotice et de leur traduction en Kurde .Nous espérons que HAWAR , sous cettenouvelle forme , retrouvera vite les précieusessympathies qui I' avaient accompagné durantles premiers mois de sa publication . Nousefforcerons d'ailleurs de rendre cette revuetoujours plus digne de l'estime des lettrés del'Occident, comme de 1' Orient ; nous souhai¬tons qu' ils y trouvent un bon instrumentpour r étude de la langue et de la littératurekurdes , et nous accueillerons avec reconnais¬sance toutes les suggestions qu' ils voudrontbien nous adresser pour le perfectionnementde notre oeuvre . LA REDACTIONLorî dikim lorî nayeÈ sêwi ye kedî nabeÊ ariya ye aşi nabe, Lorî , lorl dergùs lorî 1Mi dest daye hawîrdorêMi rebené li min koréCelad dike l'dila zorêLorî lorî dergùs lorî 1Dergùsa min l'ber tifik eLi teniştê yek kitik eSéwl té de hilkëhilk eLorî , lorî dergùs lorî IEz ci bikim j'vê dergûséDergùseke bè xêr e.-697

LA BERCEUSE DE FATÊL'un des genres les moins connus de la littéra¬populaire kurde est celui de la berceuseture(LORÎ , de LORANDIN , bercer ) . Généralementcourtes trois ou quatre strophes de quatre vers ,el chantées sur des airs très simples , les ber¬.vjOTICBS SUK LA UTËRAQTURK UES MOEUBS ET LESCOUTUMES KURDES ( I )14MEME ALANceuses Kurdes sont le plus souvent improviséesau gré des circonstances . La naïveté de leurinspiration font qu'elles contiennent parfois desimages d'une grande beauté . La berceuse de Fatê ,pleine de fraîcheur et de charme , est un échan¬tillon remarquable de cette sorte de compositions.Elle a été recueillie en 1919 par M. Herekol Azizan .Nous en donnons , ci-dessous , La traductionprécédée d'une courte notice de notre collaborateurcirconstances dans lesquelles elle a étésur lesrecueillie :«Au cours d'un voyage au Kurdislan , en 1919 ,24 Août , vers midi , nous arrivâmes au villagelede Tabiye qui se trouve près d'Ayintab , à uneétape de la ville . Les paysans ne nous connais¬saient pas , pourtant ils sortirent à notre ren¬,contre et nous conduisirent chez leur chef , puisils égorgèrent un mouton à notre intention .Tabiye est un petit village de vingt maisons,dont seize sont kurdes et quatre turques . LesKurdes , qui appartiennent la tribu des Atmanàconsidèrent les Turcs comme (reiyet) (1) Ces derniersparlent aussi le kurde , mais il est facile dereconnaître à leur type qu'ils ne sont pas denotre race .Un vieillard , nommé Hisên nous fit en ces,termes l'historique du hameau : Notre village«s'appelle Tabiye ( tranchée ) , parcque , lors de laguerre d'Ibrahim pacha d'Egypte , les Turcs ycreusèrent des tranchées dont on voit encore,les vestiges il nous en indiqua l'emplacement dela main . Je me souviens qu« les Turcs furent battus ,comme ils viennent encore de l'être . Les soldats .d'Ibrahim Pacha entrèrent dans le village et lepillèrent : A part moi , il y a encore ici une sur¬vivante de celle époque, une vieille femme quel'on appelle Fatê Elle est moins âgée que moi ,.mais la pauvre est devenue aveugle , tant elle aeu de malheurs . Son fils cadet a été tué à laguerre Sa belle fille vient de mourir . Elle a.quelque peu perdu la raison et elle se promène,dans le village avec son petit - Ois orphelin, luichantant des berceuses .>Fatê , l'enfant dans les bras . s'était approchéenous et écoutait parier Hisén . Elle leva la tête,deet , se tournant vers lui , elle dît : (Oui je me ,souviens , les soldats d'Ibrahim Pacha portaientdes bonnets rouges . » L'évocation de ces bonnetsrouges raviva le chagrin de la vieille elle baissa,les yeux et se mil à bercer l'orphelin, en chantant:Mon berceau est en bois.Je l'ai posé à la chaleur du feuQue faire de ce berceau ,Ce berceau de malheur?Dodo , dodo , berceau , dodo I1 ) Lei reiyet », paysans Don rattachés ( c A une tribu ,forment une classe Inférieure dans la société Kurde .Ils auraient dû héberger Mem la premièrenuit , et ne le conduire que le lende¬main chez son hôte . Pourtant, le voyageurayant promis de ne révéler à personne quec'étaient eux qui lui avaient directementindiqué la maison des Celaliyan , ils consen-. tirent à lui en monter le chemin .Après avoir suivi une longue avenue ,Mem arriva devant le palais des Celaliyan .Les portes étaient ouvertes . II entra dansla cour , où se trouvaient par hasard lestrois frères , entourés de leurs domestiques .Ils s'avancèrent à la rencontre de Mem :Tacin l'aida à descendre de cheval , Çékoalla lui préparer un divan , tandis que Gurgîn, le cadet s' occupait de Roz . Les valetsrendaient les honneurs . Tout le mondeadmirait Mem . Ses hôtes l'installèrent surun somptueux sofa , et 1' entourèrent de cous¬sins moelleux .EPISODE IVLA PAMILLE DE ZÎNA ZÊDANZîn appartenait à la famille- des Emirsde Botan, qui portaient le nom de Azizan.Ils étaient Yézidis et adoraient le dieu Eyzed.La maison princière était divisée en troisbranches . La branche régnante était issue de(1) Voir tes articles précédents dans les numéros duHawar : 1, 2, 3, 4. 5, 6. 7, 8, 9, 10, 11, 12, 23 .Je chante , il ne dort ,Orphelin ne s'apprivoise ,Qui souffre ne se calme ,Dodo , dodo , berceau , dodo IJe tâtonne autour de moi ,Pauvre , pauvre aveugle ,Le destin cruel broie les coeurs ,Dodo , dodo , berceau , dodo IMon berceau est devant la cheminée ,Un chat est assis à côté ,Et dedans , l'orphelin halèteDodo , dodo , berceau , dodo 1Que faire de ce berce.au ,Ce berceau de malheur ?R. LESCOT-698

Mîr Zengîn et avait pour chef Mîr Ézin, frèredeSitî , épouse de Tacîn , et de Zîn , la fiancéede Çeko .Les membres de la seconde se consa¬craient exclusivement aux affaires militaireset à la conduite de la guerre ; ils avaientà leur tète Mlr Tacîn , surnommé Qeretacîn, Çeko et Gurgîn , tous flls de Mir Sem.Leur soeur , Dilovan , était mariée à MirEzin , prince du pays . Tacîn avait déjà deSitî un garçon de 14 mois , Felemèz .Quant à la troisième branche , ses repré¬sentants s,'occupaient surtout de commerce .Ils exportaient les produits du pays et impor¬taient des marchandises étrangères . Les plusnotables d' entre eux étaient Mîr Sem etMlr Sevdîn , fils de Mîr Bedr .Il convient en outre de mentionner unpersonnage qui jouait un grand rôle à lacour de 1' Emir de Botan . C'était BekoyêAwan, Beko r intrigant .Il descendait d'uneesclave nègre , mariée à I' un des domestiquesde Mîr Zengîn . Beko était le favori de I' Emir ,à la fois son conlident et son bouffon .Les Celali ,doués d' un caractère chevale¬resque, délestaient le fourbe Beko, et avaient ,â plusieurs reprises, conseillé au princede se débarrasser de lui . Celui - ci s'effor¬çait , de son côté , d' indisposer son maîtrecontre les trois frères . Il avait vainementtravaillé àempêcher les fiançailles de Zîn etde Çeko . Malgré un premier échec , il gar¬dait espoir et revenait sans cesse à la charge.Un jour, il dit à Mîr Ezîn: « Altesse , tuas sacrifié Sitî sans aucune raisop . Tu asdonné â Tacîn ce joyau que le César deByzance t'aurait demandé pour orner la cou¬ronne de son fils I Tu l' as livrée à ceCelalî , et voici que tu veux donner Zîn àÇeko , cette Zîn qui est digne d' un empereur!»L'Emir se mit en colère et renvoya Beko ,déclarant que ses cousins valaient bien lesprinces de Byzance et de Perse .Le traître se rendit alors chez Mîr Semet chez Sevdîn qui , en raison du rôlepacifique qu' ils jouaient dans les affaires der état , ne jouissaient pas du même'prestigeque leurs cousins . Il leur dit : « Ne descen¬dez-vous pas des Azîzan, vous aussi? Voussupportez qu'après avoir donné Sitî à Tacîn,notre Emir accorde la niainde Zîn à Çeko?Vous n'avez donc aucune prétention à fairevaloir sur elle ? Ne comptez - vous pas aunombre des princes de ce pays ? »S' étant laisser convaincre par Beko , lesdeux frères allèrent trouver Tacin et luisignifièrent qu' ils s'opposaient au mariage ,de Çeko et de Zîn . L'affaire alla jusqu'àMlr Ezîn qui , irrité par ces intrigues , fitsavoir qu' il ne donnerait sa soeur à aucunnoble du Botan ,mais à un étranger, fût-ceun simple commerçant. Le désaccord ne fitque s= accroître entre les trois branches desAzîzan . Pourtant , Zîn restait légalement lailancèe de Çeko ,EPISODE VLA RÉVÉLATION DU SECRET DE MEMZin venait d' atteindre le dernier jour de sonsixième et dernier mois de deuil . Elle nepouvait continiier à rester enfermée dansses appartements . Qu'auraient pensé sonfrère , ses cousins et les gens de la ville ?Elle songeait tristement à Mem et se disait :« S' il avait de 1' amour pour moi , il seraitdéjà venu me chercher. Que fait-il maintenant?N' a -t- il pas trouvé une femme plus belleet plus séduisante que moi ? » Puis , elle semettait en colère , se sentant blessée dansson amour propre , et s' écriait : « Si lelièvre se brouille avec la montagne ,est- ceà la montagne de s' affliger? Comment puis-je,moi , fille de Mîr Zengîn , soeur de MîrEzîn , fiancée de Çeko , pleurer pour unétranger , un inconnu ?...»Zin appela Rihan , son esclave favorite ,et lui dil : « Rihan , j' ai soif : il y a six moisque je n'ai goûté l'eau de la source deQesara , qui a le parfum des roses. Va m'enchercher! » Rihan prit une cruche el sortitdu palais .Comme elle rentrait de la source , elleaperçut une foule compacte ,massée devantla demeure des Celalî. Elle pensa qu'ilsavaient enlevé une femme, ou pillé une maison.Elle voulut pourtant , s'informer de ce quis' était passé : sans doute sa maîtresse laquestionnerait - elle à son retour. Elle deman¬da à l'un des badauds : « Qui ont - ils encoretué ? De quel rapt s' agit - il ? » 1' hommerépondit : u On dit qu' un étranger vient dedescendre au palais de Tacin ;il est d' unebeauté fabuleuse , magnifiquement équipé,et il monte un cheval extraordinaire» .se faufila jusque dans la cour ,Rihanmais elle neput entrer dans la salle où se trouvait Mem .Se cramponnant aux barreaux de fer , ellegrimpa sur le rebord d' une des fenêtres de-699-

la pièce , et put admirer à loisir la beautédu jeune prince . Elle en oublia les ordresde; Zîn , et l'eau qu'elle portait . Enfin , uncurieux l'écarta et prit sa place .Rentrée au palais , Rihan raconta à samaltresse ce qu'elle avait vu chez les Cela¬liyan . Zin comprit que Mem était venu larejoindre . Elle ordonna à ses esclavesd'avertir les dames d'honneur , femmes etfilles des aghas , qu'elle avait l'intention desortir et de prendre part à la fêle duPrintemps .C'était , en effet , le Newrûz , le Nûroj( nouveau jour ) , jour où le soleil entre dansle signe du Bélier , et qui marque le renou¬veau de la nature (l) . Les habitants de Djeziré, nobles et gens du peuple , tous revêtusde leurs costumes de fête ou de déguise¬ments , quittaient la ville pour aller se prome¬ner à la campagne et saluer la' naissance duprintemps .Au palais des Celaliyan , cependant ; laprésence de Mem faisait presque oublier leNùroj . La foule se pressait dans la cour ;les visiteurs emplissaient le salon où se te¬nait le voyageur .Tacîn dit â ses frères: «Notre hôte n'est pas unhôte ordinaire , il vient d'un pays lointain .Peut - être a-t-il quelque affaire qu'il estpressé de régler . Je vais faire préparer unechambre dans les appartements de Sitî , defaçon à pouvoir luj parler seul . »II fit comme il avait dit , puis il rejoi¬gnit Mem et l'invita à l'accompagner . Memle suivit. Lorqu'ils furent sans témoins, Tacîn,s'excusa de son indiscrétion , la coutumeinterdisant de demander à un étranger quelest le but de son voyage , et ajouta qu'il se.tenait à l'entière disposition de son hôte sicelui-ci avait des affaires urgentes à régler .Mem répondit évasivement : «Mon coeur brûle ,seule une coupe d'eau puisée à làsource deKaniya Qesera , où vont se mirer les belles.( 1 ) La fête du NûroJ est d' origine très ancienne ; elle estdéjà cilée dans 1' Avesta . Elle s'adapte parfaitement à lanature et au climat du Kurdistan . En efTet , 1' hiver y esttrès dur et très long . Pendant des mois , tout dort sousun linceul de neige , les hommes vivent enfermés dans leurs'demeures , les animaux ne sortent pas des cavernes . Ce n'estqu'au printemps , lorsque la neige commence A fondre , etla montagne A reverdir que bétes et gens renaissent A,la vie . Aussi, malgré leur tslamisaUon les kurdes n'ont-ilsJamais cessé célébrer le NtlroJ , tandis que d'autres fêtesdesaisonières , comme le Mlhirgan ( début de l'hiver ) sont ,tombées dans l'oubli .pourrait éteindre le feu qui me dévore». Tacînrépartit : «C'est bien . Sois sûr que tant quenous vivrons, mes frères et moi, nul nes'opposera à la réalisation de ton voeu . »Tacin laissa Mem dans les appartements deSitî et alla rejoindre ses frères. Il leur rapportasa conversation avec l'étranger Tous jurèrentsolenellement sur la garde de leurs sabres dene prendre aucun repos avant d'avoir satis¬fait le- désir de Mem . Soudain , Tacin devintperplexe , i 1 dit: « Nous ne savons rien dela bien-aimée de Mem , ne serait-elle pasl'épouse ou la fiancée de l'un d'entre nous?pour ma part , je m'engage dès à présent ,si c'est Sitî qu'il a choisie , à la considérerdésormais , non plus comme ma femme ,mais comme une soeur . «L'embarras de Çekoétait grand ,le geste sublime demais que pouvait- il faire devantson aîné ? Il n'hésita paslongtemps et déclara qu'il renonçait égale¬ment à Zin si c'était elle que Mein étaitvenu chercher . «Espérons , dit Gûrgîn , quele choix de notre hôte, n'est tombé sur aucunede nos cousines , mais sur une jeune fillequ'il faudra conquérir à la pointe du sabre,et que votre cadet pourra vous servir commeil se doit . »Mem n'ayant nommé personne, il restaità trouver un stratagème pour l'obliger àdésigner sa bien - aimée parmi les femmes dela noblesse de Cizîr . Après avoir mûrementréfléchi , les trois frères arrêtèrent leur plan.A l'occasion du Newroj , tous les habi¬tants de la ville iraient se promener à lacampagne , et leur chemin les conduiraitobligatoirement devant le palais des Celaliyan.Tacîn alla trouver Mem et l'invita à assisterde la fenêtre au défilé de la foule . Mems'installa , le prince le quitta et alla seposter à la porte de la maison , tandis queGùrgin attendait dans la couret que Çekose dissimulait dans u'n coin de la pièce pourobserver les réactions de Mem et voir sicelui - ci reconnaîtrait l'élue de son coeur .Il avertirait alors ses frères , qui se préci¬piteraient pour enlever la jeune fille .La ''ouïe des promeneurs s'était peu àpeu écoulée « sans que Mem manifestât lamoindre émotion .Seul le cortège des fillesde l'Emir n'était pas encore passé . Aprèsune. longue attente , on vit déboucher dansla rue les quarante esclaves quiZîn ,escortaientmontée sur un cheval blanc et accom¬pagnée de Siti.(à suivre)700-

KitêbxariaHawarêHejmar:'1 Rézana Elfabiya KurdiC. A. Bedir-Xan2 Rupelnine ElfabéC A. Bedir-Xan3 Dilé Kiirén MinDr. K. A. Bedlr-Xan4 Blyişa Pêxember. Bi Kurdiya dumill, bi dîbacaC. A. Bedir-Xan5 Nîvêjèn Êzediyan ; bi dibacaC. A. Bedir-Xan6 Mektûb ji Mistefa Kemal paşê reC. A. Bedir-Xan7 Mesela KurdistanêBazil Nikilîn8 Ji mesela KurdistanêC. A. Bedir-Xan9 Elfabêya KurdîDr. K. A.Bedir-Xan10 Xwendina Kurdî .Dr. K. A. Bedir-Xari11 Elfabêya minDr. R. A. Bedir-Xan12 Dersén SérietéDr. K. A. Bedir-Xan13 Çarinén XeyamDr. K. A. Bedir-Xan14 Proverbes Kurdes . Medhelokên Kurdî .Paris - 1937Lucy Paule Margueritte ùEmîr. K. A. Bedir-Xan.15 Le roi du Kurdistan . Qralé Kurdistanê .Paris - 1937Emir. K. A. Bedir-Xan ùAdolphede Falgorolle16 Der Adler von Kurdistan. Eyloyé Kurdistanê.Berlin - 1937Prinz K. A Bedir-Xan ùHerbert Örtel17 Der Schnee Des Lichtes . Berfa Ronahiyê .Şihrên Kurdi Berlin -1937Prinz. K. A. Bedir-XanDr. Curt WunderlichûKiriyariya Hawarê : Sali .5(X) Q. S.Heştmehi 300 Q. S.Çarmehl 150 Q. S.Xwedî û gerinendeyê bérpirsiyar: Mîr Celadet Alî Bedir-Xan . SamSûriyeDirecteur Propriétaire : Emir Djéladet Aali Bedir-Khan. DamasSyrie702

SAL 9HEJMAR 28A^^NEE 9NUMERO 28PÊNCŞEMB15 GULAN 1941KOVARA KURDÎ )fREVUEJEUDI15 MAM941KURDETÊXISTIYÊN VÊ HEJMARÊTefsira QuranêHëdlsén PêxemberTarixa KurdistanêWelatê TirîviriyaŞivan û beranEmarî neBi yek binStrana mirinêMarşa rêçenasanGramêra kurdmancîKurd û kurdmancJin ù bextiyarîFerhengokPehîzokPaşlavjokDr. K. A. Bedir-XanDr. K. A. Bedir-XanOsman SebrlOsman SebrîÇiyayiyê AgirîCegerxwînDr. K. A. Bedir-XanMamosteyê gerokCegerx'wînC. A. Bedir-XanHisyarRewşen Bedir-XanFerhengvanStranvanStranvanBIRÊ FRENSIZIChants d'automneMeiné AlanR. LescotD. A. Bédir-KhanŞAM—1941ÇAPXANA SEBATÊ-703

SAL 9HEJMAR 28ANNÉE 9NUMERO 28PÊNCŞEMB15 GULAN 1941KOVARA KURDÎJEUDI15 MAI 1941>f REVUE KURDETEFSÎRA QURANÊ28 - Ma hon çawan Xwedê iiikar di¬kin û pê kafir dibin!.. Hon mirî biin,vd can daye we; paşê, ewêwe bimirîneù piştre ji kerema xwe ewè we vejîneû di dawiyê de ewê we bigihîne xwe.29 - Wî Xudayê ko her tiştên dinêji bo we afirandiye û paşê dest bi ez¬mên xistiye û wî ezman li ser hefttayan ava kiriye.... Xwedê bi her tiştîdizane.30- Gava Xudanê te, ji melyaketan regot : Ezê cihgirtiyek bişînim erdê, wangot : Yê ko tu bişînî, heye ko tê de fesa¬diyê bike û xwînê birijîne, destê me liber rehma te sekiniye, û em hernîdizanin ko tu ji kêmaniyan pak î, û em bimeziiiahiya te bawer in. Xwedê ji wanre got: Tiştên ko hon ni zanin ez pêdizanim .31 - Xwedê ji cenabê Adem re navêhemî mexlûqan da zanîn ù paşê ewmexlûq nîşanî melyaketan kir ù ji wanre got: Heke hon dilrast in, ke ji minre navên wan bêjin.32 - Ferişteyan got: Mezin tu î, jizanîna ko te gihande me pêve, em bitu tiştî ni zanin; yé zana il féris tu î." 33 Xwedê got: Ya Ademl Navê mexlûqêndinê ji melaiketan re bide sehkirin û gava Adem navê wan ji wanre da zanin , Xwedê got : Ma min jiwe re ne gotiye ko ez nependiyên erdû ezmanan û tistèn ko hon di navbey¬na xwe de dibêjin an vedişêrin dizanim .34 - Û htngé , me ji melaikan re got :secde ji Adem re fcibin , ji şeytên péve hemiyan je re secde birin , şeytênguh ne da , ser xwe ve çû û bû ji kafiran.35 Me got: Ya Adem, tu û jina xwe pevre di buhutşê de rûnin û ji her tiştên wêbiqasî xwestina xwe bixwin , lêbelê ntzîkîvê darê me bin , an ne honê bibinji zalim ù gunehkaran.36 - Lê Şeytên ew xapandin û ewbû sebeba derêxistina wan ji buhuştêû Xwedê ji wan re got : Dakevin erdêû tê de weke dijminên hev bimînin ;di wê de heta wextekê ji we re war ûqûtek de hebe .37 - Adem ji kerema Xwedê hînî pir¬sên diayê bù , dia û tobe kir; toba wîhâte qebûl kirin , ji ber ko Xwedê bitobedaran re rehîm û piyar e .38 - Me jl wan re got : Honê hemidakevin erdê , emê di wê de bikitêb û pêxemberan riya rastiyê nîşanîwe bikin, yenbi wan tînin ,ew xemgîr na bin.^ko baweriya xweji bona wan tirs nîne û39 - U ewên ko kafir bûne , û derewbi aliyê ayetên me ve dane; de bikevindojehè û tê de her wê bimînin .40 - Gelî lawên Israîl ! . . . Qenci3'ako min ji we re kiriye bînin bîra xweû baweriya xwe bi min bînin û li servê baweriyê bextê xwe res mekin hetako ez jî li ser bextê xwe bimînim ; dibexlxirabiyê de ji min bitirsin .41 - Baweriya xwe bi vê kitêbê bî¬nin , ev kitêb şehdetiya kitêba weTewratê tîne , kafirên vê kitêbê en pésînme bin û ayatén min bi tiştine erzanme firoşin .42-Raşti û xwariyê têkilî hev mekinû rastiyê vemeşêrin , hon ji xwe pédizanin .43 - Nimêjê bikin , zekatê bidin ûdi nimêjê de tevî bawermendên dinxwe bitewînin .44 -Ma kengé dibe ko hon li xelké-705-

şîreta qencî ù bawérmendiyê bikin ûnefsa xwe je bidin pas ,hon Tewratêdixwînin , van tiştan dizanin , çimawiha dikin ; ma hiş û aqil li serê we tune ye.45 -Bi sebré, bi rojî û nimêjê hêvîdarêXudayê xwe bibin , ev hévî bitenêji nebawermendan re giran e .46- Mirovên bawertnend dizanin koewê rastî xwedê bên û ewê bigehêjinXudayê xwe .47 - Gelî lawên Israîl I... Qenciya komin bi we kiriye bînin bîra xwe, minhon di ser hemî miletan re girtiye .48 -Û ji wê rojê bitirsin ko di wêde kes nikare arîkariya kesekî bike ûmehdera yekî ji yeki re ûdayîna fidyêna ye qebûl kirin û tu kes ni karegunehkaran ji ezabê xwedê xelas bike .49 - Û bînin bîra xwe ko me honji destê Firewn û mirovêndi wî felitandin, yen ko liwe disidandinj zor liwe dikirin, kurên we dikuştin , û keçênwe dihiştin . Xwedê hon bi vî ezabêmezin diceribandin.50 - Dîsa bînin bîra xwe wê demako me ava behrê ji hev kir û rê dawe û li ber çavên we Firewn û mirovênwî di wê behrê de xeniqandin .51 - U Cardin bînin bîra xwe ko meji Mûsa re, ji bo dahatina Tewratêşew wade dabû ,çilwe di wê hengamê degolikek anî ù ibadeta wî kir ù hon pêgunahkar bûn .52 - U gava hon tobedar bûn û wedev ji ibadeta golikî kir ;Xwedé honefiw kirin ; ta ko hon pê şikirdar bin .53 -Dîsa bînin bîra xwe .... MejiMûsa re Tewrat da ,ya ko rastî û xwa¬riyê ji hev digerine, ta ko hon bikevinriya rastiyê .54 - Dîsa bînin bîra xwe gnvaMûsa ji qewmê xwe re got : Ya qcwmêmin I . . . We bi ibadeta goliki nefsa xwexira kir, tobedarê Xudaj'ê xwe bibin ûdi nav we de herçî sùçdar hene bikujin,ev li nik Xwedê ji we re xeyr e. Xwedêtobe da wan, ji ber ko Xwedê leh.îtu e,toban dide û toban qebûl dike.55-Disa bînin bîra xwe . . . We got :Ya Mûsa , heta ko em Xwedê bi çavêxwe ne bînin ,em baweriya xwe bi tena yînin , wê demê birûskek ji ezmêndaket û wê bonbi çavên xwe dît .şewitandin û we ew56 - Pistî wé mirinê , min hon vejandinta ko hon pê şikirdar bibin .57 - Û me di germiya deşta Tîhé debi ewrî sih da we û meji we re gezù ûkutefir barandin ù me destùra xwarinavî zadê çak da we, we bi serhişkiya xwezilm ne li me lêbelê li nefsa xwe dikir.58 - Paşê . . me ji we re got : Bikevinvî gundi ù ji zadén wî biqasî daxwazaxwe bixwin , ji deriyê wî Ii serçokan derbaz bin û bi poşmanî bibintobekarên gunehên xwe, ta ko Xwedêjî toba we qebûl bike; ji ber ko Xwe¬dé xweşiya mirovên qencîkerzéde dike.59- Heçî mana pirsén ko ji wan rehâte gotin guhartinè, wan nefsapê xira kirine ,xweme ji wan re ji ezmênTiesaxiyeke dijwar şande xwar , jî berko wan riya baweriyê berda .60 -Dîsa bînin bîra xwe.... GavaMûsa ji bo xelkê xwe av xwest , meje re got : Bi çoyé xwe li vi kevirî bide ,wî bi çoyé xwe lê da , ji nişkê ve jiwî kevirî donzdekanî der bûn û herbirê xelkênMùsa delavén xwe nas kirinû meji wan re got :Ji zadên Xwedê vexwinù bixwin û bi nezanînaerdê de fesadiyê me kin .xwe di61 - Û gava we ji Mûsa re got : Bixwarineice bitenê sebra me nayê, diaji Xudanê xwe re ,bikebila ew ji mere , ji hatinên erdê tiştên weke heşînafîxiyar , genim , nîsk ù pîvazê bide giliaridin;me gote we:Hon tiştine hêja biliştine ne, hêja diguhêi-in ; herin , da¬kevin Misrê, ew tistèn ko hoji lè digerinli wê derê pêda dibin; ji ber kowan ayetên Xwedê inkar dikir û pê ka¬fir dibùn û péxembercn Xwedê bê rèdikuştin û li ber Xwedè xwe mezindidîtin û ji riya rastiyê dur diketin, jierna Xwedè jarî ù belengazî. bi ser wande hat.-706

HEDÎSÊN CENABÊ PÊXEMBER1 1 1 II 'il I >REHMET Û SILAVA XWEDÊ LÉ BE44 - Yê ko dibe sebeba qencî an xirabiyekêheçko wl ew kirine .45 - Yê ko rastiyê na bêje û derewa dikeû ne xwediyê gotina xwe ye û ji emanetêre xayinitiyê dike , ew nimêja xwe bike ,zekata xwe bide û here Hec ù Emrê jî , disaminafîq e .46 - Spehltiya mirovan xweşiya jmanêwan e .47 - Buhujt di bin lîngê diya de ye .48 - Ser tep û bîle ye .49 - Mirov kèmaniya tiştekî ko je hez dikene dibîne û ne jl dibihîse .50-Zantn mîna tiştekî }'e ko misilman heçkowinda kiriye , ko peydà dike dibe .51 - Yê ko baweriya xwe bi xwedê aniyeù misilman bûye , divé xwediyê gotina xwebibe ù bêbextiyê ne ke .52 - Fedîkirin ji baweriyê ye . Heya jiîmanê ye .. Şermkirin , dîn hemî ev e53 - Xwe ragirtin ew e ko mirov bi yekîhêja bişêwire û bégotiniya wî ne ke . .54 - Di nav mirova de yé baştir ew e koji jin ù zaroyên xwe re bas e .56 - Mirovê xirab her îşî xira dike ; herweki sirke tama hingivî xira dike .56 -Xelk hemî lézên Xwedê ne, Xuda jiher kesî bêtir ji wî mirovl hez dike yê kobikêrî wan tê .57 - Di nav xaniyên misilmana de xaniyêçêtir ew e ko tê de sêwiyek hebe û qedrêwî bête girtin ,58 - Dîn pend û şiret e .59 - Dev ji kirina tişfê ko ji qencî û rastiyawl ne ewle yî berde ù dest bi kirinatijtekl bike ko tu xwes dizanî ew qenc ùrast e .60 - Xwediyê heq divê bêje ; gub bidine I61 -ji dergûjé heta mirinê minêkarê xanlnébibin .62 -Zanîn di welatê Çîn ù Maçînê de bejî lawekaré wé bibin .63 - Li ser jin û méra ilm û zanin ferz e.67 -jin û mêr divé minêkarê zanînè bibin,ev emrê Xuda ye) .65 -Qedrê rastiyê bigirin , yé ko wê ras¬tiyê got biçùk be mezin be , xurt be belen¬gaz be ne tu xem e . (Rastî ne ji dewlemendabitenê re ye .66 -Ne guneh tè ji bîr kirin ne jl qencîwinda dibe ù Xwedé jî na mire , lu bi kéfaxwe yî , her weki dixwazî bike .67 - Dev ji riyakara berdin ; ew bi kêrna yin .68 - Berê heval piştre rê .69 - Sir xulq diguhêre .70 - Ji Xwedé bitirsin; serê hikmeté ev e .71 - Hèçiyê zmanê xwe digirin heye koXwedé li wan bê rebmê .72 -Yen ko hi xelkê re dilovan in; Xwedêjl bi wan re dilovan e .73 - Rast biwezinîne û hinkî bila zêde be,ta ko kêm ne be .74 - Yê ko bala xwe dide xelké û ji tistènxerab ko ew dikin xwe diparéze, serdest dibe.75 - Sermiyané mileteki ew e ko xulamitiyawî dike .76 - Mirovên xirabtir ew in ko qedrê xelkéji tirsa xwe digirin ûwan ewle bibin .dixwazin pé ji xirabij'a77 - Mirovên xirabtir ew in ko eqilmendnîzîkî civata wan na bin .78 - Dermanê nezaniyê pirs ù xebat e .79 - Seréké xirabtir ew e ko bérebm e .80 - Di nav xaniyên misilmana de, xaniyêxirabtir ew e ko tê de sêwiyek heye ù têteêşandin .81 - Di nav misilmana de mirovê xirabtirew e ko têkilî xelkê na be , ji xwe razî yeû di emelê xwe de riyakar e .82 - Kirina qenciyê mirova ji xirahiyêdiparéze .83 - Dan û qencî erna Xwedé disekinîne .84 - Bi hejkirin ù arîkariya lêzimên xwemirov emrê xwe dirêj dike .85 - Ne xeberdan bêja ye ; lê yen ko wéseh dikin kêm in .86 - Pê zerèr ji bigihe te; rastiyê bibêje .87 - Di derba pésîn de divê mirov sebrébide xwe.88 - Mêyanî se roj in ko dirôjtlr bù , bûsedeqe .8'J - Timakarî hikmet û zanînê ji dilê zanayandirevîne .90 - Paqijiya dil ù las nîvê baweriyê ye .91 - Yê ko bi derewtnî şehdetiyê didemîna mişrikek e .92-Wad mîna danê ye; ko te wad kir bide .93 - Zilma xedara di roja piştdawiyê deji wan re dibe mij û dûman , pê$iya xwena bînîn .94 - Hikmê derewîn ê giran ew e ko li sergumanekê hatiye dan .95 - Zilma dewlemenda a mezin kw e kodeynê xwe na din .707-

96 - Wad deyn e .97 - Yé ko hîn dike û yé ko hîn dibe diqenciyê de şirîkê hev in .98 - Tiştên qenc û bikérhatî ko hon dizaninji xelké re bêjin , îşê wan sivik bikin; giranme kin .99 - Çavên xwe ber siùd ù dewlemendiyaxelké me din .100 - Qenaetkar her serfiraz e û timakarber bê qedr e .101 - Tiştê ko na be tu lé binêrî ; lê memeyizlne192 - Kin û hesed qenciyê radikin herwekî agir êzinga dişewitîne .103 Rastiyê bêje , bila tehl be .104 - Mirov bi eûwkirna qiâûra bilindtir ûbi nefsbiçûkabiyê mezintir dibe ù mal tucara ji sedeqan kêm na be .105 - bébext bi nîşanekî di roja piştdawiyêde wê bêne nas kirin ..106 - Xwedê ji du sixleta hez dike : eqilmendtù xwe ragirtin ,107 - Qazî se texlît in , dido ji wan wébikevin dojehè û yek wê here buhuştê . Yêko zana ye û di hikmê xwe de adil bù wéhere huhuştê .Yê ko bi nezaniya xwe bikmeki ne rastdaye , wê bikeve dojebé .0 yé siseya ko zana ye lê bi qesd hikmekîne rast daye wô here cehenemê'.108 - Ji gunehkariyê re ew bese tiştê kodikeve guhê te ù tu dibiblsi dibêji .109 - Eqilmend xwe şidand û tiştin pêkanîn ko xelk û Xwedê je razî bûn . .110 - Mirovê qels li gora eqlê xwe meşiyaû her tişt bi dest Xwedé ve berba .111 -Bi belengaziyé mirov kafir jî dibin.112 - Bêbextiya mezintir ew e ko tu dere¬wa Il hevalê xwe dikî û ew bawer dike kotu rastiyê je re dibéjî .113 - Her tiştê ko serxweşiyê çêdike serab e,û her vexwarina ko mirov pé seryweş dibeheram e .114 -Hon hemi şivan in ù her şivankl jikeriyê xwe bérpirsiyar é.115 - Her weki dikî bi te dikin .116 - Her qencî sedeqeyek e .117 - Her kês li gora cewheré xwe té afirandinko zmané wî geriya xulqê wî xuya dibe.118 - Hëjabûna emelê her kesi li goçaniyeta wî ye .119 - Heke tu bi yekî ji xwe aqiltir şêwirlîşê te tu cara xira na be .120-Dilé xwe me bijînin mal ù dewleta xelké120 -Mirovê ko çîranê' wî je ne ewle yene bawermend e,121 Kes ji kesî ne çêtir e ; lé çêtirbûn bidîn û emel e .122 - Gava hakim di nav beyna du peyayande bikim dike na be ko eniri be .123 - îmana we timam na be heta ko honher wekî ji nefsa xwe hez dikin ji bra ûdesfbrayê xwe jî hez bikin .124 - Bawermendé pak du cara debtéxwe diréji kula mêr na ke .125.- Çavtengiyê ji kesî me ke ta ko xelkçavtengiyê ji te ne ke , li gora taqeta xwearîkariya xelkê bike .126 -Ne nefsa xwe nejî xelkê biêşîne .128 - Qisùra xelké me de rùyê wan ta ko 'xelk qisùra te ne din rùyê te .129 - Civat bi ewleyiyé çêdibe .130 - Mirovê ko şêwir pé têne kirin divêewle be, gotina ne bêje.131 - Heke karê we pas ve çù , navê wepês ve na ce.132 - Tiştê ko dilé te de heye û tu lébi şik bûyl dev je berde .133 - Ez mizgîniya buhuştê didim wî mi¬rovê ko bi doxin û zmanë xwe dikare .rovê134 - Ez mizgîniya buhusté didim wî mi¬ko kari be zman ù doxlua xwe.135 - Heçî ji mél û zanînê hez dikin herbirçi ne ,136 - Misilmanên bas dev ji tiştên ko elaqawan pé nîne berdidin.137 - Yé ko heramiyê dike baweriya xwehi Quranê ne aniye ,138 - Bi xelkê re midara ù idare kirinsedeqe ye .139 - Qedrê hevalê bavé xwe bigrin û arîka¬riya wàn bikin, bila qenciya we bigehe wan .140 - Di debara malê de tevdlr û idarentsana zanabùnë ye .142 - Yê ko hejl ' Xwedé dike ji kirinaxirahiyê şermisar dibe .142 -Yê ko deynekî dike ù dixwaze wihide; Xwedê je re pêk tîne .143 - Gava qenciyekê dikî bi awakî délaibike.144 - Yê ko li ber Xwedé nefsbiçùk e ;Xwedé wî mezin dike .145 -Yé ko bi kubari bi rê ve diçe;Xwedé lê- na neyire .146 - Yé ko nlzîkl guneha dibe heye kobike .147 -Heke tu libeytikeki bel rehmê; Xwedôli te té rehmê .708-

TARÎXAev kitêb tarîxa gelé kurd e ù ji kêmasiyandur e. Ez bawer im ko tê da kêmasiyénKURD Û KURDISTANÊ ">mezin hene. Tevî gerina di nav du sed ù1pêncî kitêbên îngllzî, frensizî, elmanî , erebî,Heya van demén nîzik, tu kitêbên tirkî û faris! , hîn dibînim ev war hewceyîtarixê di heqê gelé kurd û welatê wan ger ù pirsineke xurt e , da ko kêmasiyénKurdistanê da ne hatine nivlsln . Çiqas ko wê tikùz bibin . Herçiya ez dikarim bêjimmlr Şerefê bidlîsl bi navê Şerefnamê tarîxek, ew e ko , ev kitêb ji bo xort , zana , xwen¬der heqê emaretên dema xwe nivîsandiye devanên kurd û mêldarên wê dibejl ; ev kitêba han di warên dîrokî ù zanisti hêviya ger , tevdan û pirsiné . Ya ko li wanda nabe tarîxa gel an welatekî .dikeve , divê bi hûrbijarl bixwînin ù bixweşbînayi tenqîd bikin , da ko kêmasiyénBê şik di waré heyîna mileteki da , evwê tikùz bikin ù herçiya tê da li hev ketîtinebûna han kémasiyeke mezin e . Jiberko,bibînin û ji hev bi derxin ».ji alîkî, piraniya kurdan nizanî bùn kok ûreha wan ji kûye, daketiyên kîjan miletî Di sala 1936 an da ji kurdên Misrê welatiyêbêja Mihemed Eli Ewnî begî ev tarlxne;, an berê bi ci navî bi nav bùne!.. Jimile din hin dîroknivisên ereban , bê ko bi awakî qenc û délai guhazti bû zmanêrûmeta zanîna dîrokî bigrin , her ji bo hin erebî ù da bù çapkir in .ramanên siyasî , koka gelé kurd digibandin Li ciheki wek Misrê , dùrî kurdan ùerebên qehtanîl Çiqas ko dirvê kurd ù ere¬ Kurdistanê bendewariya ko Mihemed Elîban bi hev nakevin jî, vê gotina ban di serê Ewnî beg ji bo welat ù welatiyên xwe ravepir mirovan da cih digirt. Ewçend cih digrit dike bêjayî her pesn ù .spasê ye . Xebatako serwext kirina van celeb mirovan zehf camêr hin bi vê tenê nemaye û di bin agahiyamin'da, bîn bi gelek tiştên din jîdijwar bû bû..Vê pasiyé di sala 1931 an da dîroknivîsé dixebite . Di ber vê xebata bêja va , bilakurd ê hêja û zana Emin Zekî begi bi guhên xwenda û zanayên kurd en ko di rexnivîsandina du cild dirok bi navê ( Xulaseyeketarîxa kurd ù Kurdistanê) bi zaravayé tine biçîngîn .. û nav Kurdistanê da bê Iiv û tevger rùnis¬kurdên nîvro « Baban » , ev kêmasiya me a Emîn Zekî begî ji bo vê tercima erebîmezin Ii ber çavênj yar ù neyaran bilanî . jl pêşgotinkek kurt nivîsiye .Kitêba Emîn Zekî beg bi her awayî dicelebé xwe da yekta ye . Wcsta ko tê dahatiye xwarin û awayê zanistiyê ko pê hatiyenivîsin , hêja)'! her pesn û spasé ye . Lêherwekî hemî xebatên nûser ji kêmasiyanhésa nabin beye ko di kitêba Emîn Zekî beg dajî hin kémasi peyda bibin. Ji ber ko nivî¬sevan di nivisann kitêba xwe da bi lier awayîxwe spartiye kaniyèn biyanî . Ji lewre evkêmasiyén ban vedigerin ser wan kaniyan.Ji xwe Emin Zekl beg di pêşgolinkakitêba xwe, rûpelê ( ye ) da vê yeka handide ber çavên me xortan û ji bo tikùzkirina xebata xwe me dibêvqje .Emîn Zekî beg dibêje : « Ez nabêjim ko) Tarixa kurd a kurdistani Emin UU beg weilre( 1Itaql dl lala 1931 an da bl kurdi , laravayi babannlvlilye II BeSdé dl çapxana dartelamt da daye çapklrinû. DI sala 1936 an da Jl kurdin MIbi4 MlKémed EUEwnl be^l eT klt«b guhazilye limant erebî A II Misrj dl çapianadaye çapkirin . JI ber ko hin tijt bl aer terelmaeseade daerebl va' i

. WELATÊ TIRlVIRIYANŞIVAN 0 BERANDibêjin ji Serhedan Heya dîgliê AtnedanBerê ne bûn şeliristan Ne bajar , baii û bîslanBERAN :Tev rél û dehl û devî Tê liebûii web? ù liovî Şivano ... derdê te ci ye , tu cire hevqasHebû sahê di séraii Kuç û zinar diliêranmitalan dikî ù berjér li erdê diriêrî ;Rojeltê ew çû nêçîr Di rê da dît gakî pîrfedkire ... dinya bihar e ; gui û çîçek li çiyaPencek lêda wergerand Kezeb lê bi bergerandGava zikê xwe kir ter Xew ji xwe ra dîl bi xêrû zinara sîn bûne ; xema me xwe ; XwedêKes tîne bû di gelî Ber cendek ra vezelî heye , xem tu ne ye ...Rovîyekî pir xaznag Rawesti bû di nav pag ŞIVAN :Dema wî dît sêr raket Rabû di, nav pêg dakel -- Berano ... beranê min é péncbirîniHêdî hêdî haie jêr Wî jî zikê xwe kir tergalgala te xwes e , tu li ber dilé min dikîBi rèviyên zikê gê. Ji sêr şidand dest û pêRevî çû ket uava kir Ji girtiye xwe hère kirhéveron ù ronikahi ; tu beranekî pozbilind îRo ji ezmên pengizî Révî li hev çingîzî rû bi şam î , çavên te mîna çavên sér in ,Heya ji xew pênijî Rêvî Ii ser bûne ji qiloçên te mezintir in ji kiloçén beranê .Tezîk da xwe bi awir Girêdana xwe bîr .bîr pezkûvi , te xwe di flrehiyé de dltiye , teGelek. zor

EM ARÎ NEBI YEK BINEm Guhderz in serbilind in devçirên ht[weke Ristim bidin dengDoza xwe em her dixwazin welatê xwe deI em bigrin hei- bi cengXwîna xwe em dé birjînin bi dilxweşî ji bo[ kurd û Kurdistan. Bi serbestî weke Birho weke Seydo kafFerzende ka IhsanHeya sai in ji bîr nakin ji bîr nakin roja[ cenga Sêx SeîdKa ew mîr ù ka ew axa ka ew pasa ka[ gernas ù ka egîdTop ù tiflng tev diteqin em narevin singa[ xwe em didin berSêx, axa, beg, gundi, pale hemi brayênhev in, û welat bi xebat û xêrètawan hemiyan aza dibe.Gundî Û mêla û sêx îl axa ,Seyda û feqî , nezan û zanaEm kurd in ,- erê ; û yekdil in em ;Şabûnî û matemê de hemdem .Axa û mêla û pale , koçer ,Kurd in ù hemi bîra ne yekser.Xelkê me hemî ; ji qehr û derdaGava digiri w^elatê KurdaRabûn û gişa ji dil , ù tev daGundî weke pale , sèx û axa ,Pev ra xwe jibo me dane kuslinDijmin revl ji pas ve çù de bidne dû weke[mêran bidne serGelé xortan jêhatî bin xv/e rapêçin di[ rextan da weke fîlDa em herin cenga dijmin kumandaran[weke mêran bikin dîlSaz ù awaz tev da lèxin bidne pê bev[kewt ù leşker tlp ù komDa em bigrin Şehrezor ù Kermanşah ù[ Elcizîr ù HezaromXwendegahan em jî çêkin da bixwîninin[ herçî kurd in hùr ù girDa em çêkih tomatik ù mitrlyoz ù top û[fiiing balafirDi cengé da li meydanê em ji rabin weke[ Ristem pehlewanArîkarê me bî dîsa sahê Ecem pismamé me[ Riza XanEm arî ne îranl ne lawên Ristem lawênf Guhderz serbilindMa yen kê ne ev keleh ù ev sera û birc ù[ eywnn .şehr ù gundEm tev kurd in serpola ne gurçik hesin,;[ lê ern ci bikin dilbirihÇerxa felek çep geraye ax ù eman îro[bûne Cegerxwîn. . CEGERXWÎNGundî û feqî il sêx û pale ;Pev re dikirin fixan û nale .Erd û şerefa me pake; kurd in ;Xwîn li ne.seba me cake; kurd in.Axa û mêla û pale, koçer.Kurd in ù hemî bra neyeksér.Mêranî û xeyret il şehamel,'Kevnar e , li cem me rêz ù adet 'Erdê me délai e ; xemrevîn eTirba Même ew, welatê, Zip eVAxa û mêla û pale , koçer .Kurd in û hçmJ bira ne.yekserXeyda hev û duji dil .derî'nin ,'; ;Kurd in hemi eni.kezebbirîhin,,;^^' 'Tirsa we me be ji pûk i\.badè,v,Ilm û hinera xwe gî bidin hev.Axa û mela.û pal e, koçerKurd in û hemi bira ne yekser.Xelkè the.hetjiî ; ji qehr û derdaGava digirî welatê KurdaRabûn, ù gişa ji dil, ù tevdaGundî weke pale, sêx û axaPev re xweji bo me dane kuslinDr. K. A. BEDIR-XANkir , ez qewirandim ; wî ez v/ek parsekekîjl mîna bavé xwe xidmet û xulamiya wî kir .hesihandim .Wadé li min nêrî ùdît ko ez jî dixwazimWadê ASayé min , galgal û xeberén girànji min re digoi di bîra wi ne dihat ko bavémin berî min xidmet ù şivaniya wi kir ùdiber pez ù .şivaniya wl de xv^e bi kuslin da.Alayé min di bîra xwe ne dianl ko minbibim tiştekî , qehr û baca wî ji min hat û11 windakirina min digeriya .. Lê çavê w! dimin ne biri ... Lé ez ci bikim , emrê çùyîvenagerc ... Roj 11 cibekl teng li min çû a-,ra.ÇIYAYÊ AGIRÎ-711-

STRANA MIRINÊADAPTATION D'UN POÈME DE LAMARTINE« LE POÈTE MOURANT »Piyana jiyîna min héjleji û dagirtl şikiyaEmr ù hestiyên min pé keserên giran heliya.Hèstir ù girîn , ax û zarin ,Ji derdê mirinê re ne tu dérman in .Siha mirinê bi ser seré min de té ;- Saeta min a dawîn lédide ;Mirinê nézîkî li min kiriye ;Xuya ye ;Ma ez ci bikim?ezê bibim mêvané ax û qebréTiştek li destê min ne maye .....An girîn , an stran û dilxweşî .Ezê bistirém !..Ko héj dest ù tiliyên min ,Ji darê tenbùra min sar ne bûne .Ezê bistirém I...Mirin min dixapîne ù dilorlne;Ez bûm , cîrané mirinê ;Dengê wé é zîz ù giran tê ;U dikeve guhê min ,Gava saz dişkê ;Teqîn je té ;Mîna teqîna tiflngeké .Cira berî mirin û vemirandinê,Bi şewq ù lehba xurt dibiriqe ;Roj beri roavayîHîn mezintir ù pebintir dibe .Bi tenê em ; însané qels ù rebenLi ber mirinê ,Hîn feqîr û belengaztir dibin,Rojên xwe en bori tînin bîra xwe ,D wan dihejmérin ;Ax û ofa dikin ùMa rojên borî ci ne?didin girî....Ma kengé hêjayl girin û hèstir in ?Rojekê , dîsa rojekê;Saetek e , disa saetek e ;Yé ko .té mina sev û roja borîye.Carna êş û xebat û kêf û şahî ;Carna àx û of û girîn ;Carna di nav gui û gihê ,Carna di nav ax ù berî ;0 dawîŞeva tarî bi ser me de té . ...Yen ko ji nezanî ùtimakariya xweDest davêjin salên berî ù ^-ojén borîUwan roja di bîra xwe tîninDestê xwe vedikin û parsekiyê dikin ;Wê bibînin ...Emrê çùyî venagere ; rizqê çûyl na ye dewsé;Wê seh bikin ;Hêviya wan vala ye û mirada wan bé xeyr e.Ji bona minKo tu cara rehê xwe bera erdê ne daMERŞA RÊÇENASANRêçîka keşaf û xortan yektî û dilpaqijiEm dixwînin da mezin bin serlîjî eql û mejiPêşî her tîştî riya me zane bûn û pêşketînEm fedakarên welat in réçenasên milet inBegler û aiiayê kurdan ser bilind in xanedanŞêx^ û seydayên dilovan rê me dan din û îmanPêşî her tiştî riya me z^ne bûn û pêşketinEm fedakarên welat in réçenasên milet inNav û dengê miletê kurd çûye heta Hind û ÇînHer bi ceng û her bi zanîn pasibanê ilm û dînPêşî her lişli riya me zanebûnû pêşketînEm fedakarên welat in réçenasên milet inOlpeiest e miletê kurd her bi nav û rûmet eTa ebed her sertlraz e bendewarê xîret ePésî her liştî riya me zanebûn ù pêjketinEm fedakarên welat in réçenasên milet inÇùyîn ; bê girin û zehmet e ;Ézê herim ...Mîna pelekî sivikKo ba ji darê diweşine ...Ezê herim bé ax û zarin ;Bê Sîn ù girin .Girin û hèstir ji bona ci ?Ezê herim IMina ba ù babllsokê ,Mîna av û ronahiyê ....Xwedé dilé minLi ser sindiyana jiyinê danî ;CEGERXWiNU bi girane ù zompén qehr û xweşiyêLè da .Qedr ù qlmeta saxiya min ci ye ?Dilê min ji dinyayê sar bûye ;Lê ez qedrê jiyîna xwe héj digirimHeta ko bikarimLi sor réke hêja bimirim ;Xwe bidim kuslin.Şeva tarî bi ser min de tê .Ez mèvanè gor ù tirba me;Lê ezêbistirém I...Ko hêj dest û tiliyên min ,Ji darê tenbùra min sar ne bûne .Ezê bistirém 1...Berî mirinêAx ù zarin ,Ji bona ci ?..Ezê bistirém Isîn û girînKo héj dest ù tiliyên minJi darê fenbûra min sar ne bûne.Ezêbistrém IStrana azahî ù serbestiya welatê xwe ,Udengê stran ù tenbùra minLi çiya û zinara ,L,i dest û zozana ,Wé deng bide .MAMOSTEYÊ GEROK712-

eiNGEHÊNbiserketina xwe ne qedandiye . Ji lewra ùli gora bilèvkirina kurdmancên ko « w » û «i »GRAMÊRA KURDMANCÎyê bi temamî li hev naxin bêjeyèn v/ek-BI NAVÊ YEZDANÉ PAK Ê DILaVAN Ö MIHIRVAN« xurdek » bi awayê « xwirdek » jî dikarin2bêne nivisandin .Ê , I Ev dengdêrén ha tucaran nakevinWek : « Ibret , icra , iflas , imza, inkar, insaf,ber dengdara « y » ê . Lê heke ev dengdêrişaret ». Ji xwe kurdmancên kevin gava evbi awakî bi « y » yê ve bûne hingê ev 3'anîbéjeyên ha bi lêv dikirin « h » yek didan« è » û « î » bi dengdêra ai» yê digubêrinpêşiya wan û digotin : ( hibret , hicra , hiflas ,û ev «i» dikeve sùna wan . Wekî niho:himza , hinkar , hinsaf , hişaret) . Ev bilêvkirinaha hetanî îro jî di hin cihên Kurdistanêde peyda dibe .pê piyên min vî pîyide diya tevê dîyêŞanek Dengdêra t i » di nin bêjeyan de ûrê riya wanvan riyan (X)gava kîlek bi wan bêjeyan ve dibe , naye xwen¬din , lê tête nivisandin ; ji ber ko di esilé béjeyê1de « i » heye û gava kîta ko wê nade xwendin derî deriyê me vî deriyîje dibe < i » tête bi lêv kirîn . Wekî niho , « i » tili lilîyên min vê liliyéyen béjeyên « qetil , bihin , remit, qifil , resim, xanî xaniyê tevan xaniyaneqil , qedir , qehir , rikin , kevin , şikîl , qesir , kursî kursiyén wî van kursiyanflkir , şikfT , sihir , levin , tihin » gava bêje biserê xwe ne têne xwendin . Lê heke kîtek bi paşiyaLê heke « y » bel ko bi wan ve bizeliqewan ve bû ew « i » nayine bi lêv kirin . Herwekî: kete pêşiya van dengdéran , hingê ( ê ) ù ( 1 )« qet'la wî , ev çî bih'n e 7 bi rem'Iê dizane , bi herçend ( i ) bêne xwendin jî di nivîsandinêqif'Iê , van res'man , eq'lê te, qed'rê wî, jide bi ( i ) yê nayine guhartin ù weke xwaqeh'ran , rik'nén Birca Belek , ev kev'n e , di vîdimînin . Herwekî di komekén jêrîn de ( ê )şîk'lî de , qes'ra jorîn , bî vê fik'ré , jik'ra xwe ,bi sih'rê , li ser tev'né , ez tih'n im » Lê ewù ( ! ) ya béjeyên ( k! , kê , derê ) m i » tênedi vê bilévkirinê de jî vekîta xwe a binhegîn xwendin , 3'anî ( ki , ki , deri ) lé di nivîsan¬hiltînin û di siklén jêrîn de têne .nivisandin . dinê de di şikilên xwe en esh de têne şani( qetila wî , ev ci -bibin e 7 bi remilê dizane , bi kirin . f Ev kî ye ? Tu kurê kê yî ? Ew xel¬qifllê , van resiman , eqilê te , qedirê wt, jikê kùderô ye? ]qehiran , rikinên Birca belek , ev kevin e , di vîşikitide^ qesira jorîn , bi vê fikirê , jikira xwe , Û Dengdêra ( ù ) tucaran nakeve pêşiyabi sihirê , Ii ser levinê , ez libin im ) .dengdara ( w ) . Lè heke ev her du tîpLê heke pér an parkîtek bî wan ve bû û pê bi awaki bi hev ve bûne hingê ( ù ) jî bi ( i ).bêjeyeké nû û hevedidanî haie pê , heke ( î ) neyê diguhire . Herwekî di béjeyên jêrin de :ketiye béjeya nû naye nivisandin . Ji ber ko evpêr an parkît nema ji wê bêjeyê dibin û evrû riwê min vî riwîbéjeya hevedidanî bêjeke biserxwe ye û wê vekîtaxwesû xwesiwa le vê xwesiwêxwe a xweser heye .( Kevin , kevnar . Bihin, bihnok .ez bûm ez biwam lu biwayîTevin , tevnepirk )ez çûm ez biçiwam lu biçiwayîLébclé , heke ji bervajî ve di béjeya nû û Şanek Nemaze kurdmancên ko ( û ) yé siravhevedidanî de ( i ) haie bilêvkîrin tête nivisandinbi lêv dikin , li sûna ( w ) yé lî ber ( û ) yêjî . ( Şikir , şikirdar . Sihir, sibirbaz . Remit, ( y ) ekê dixin . Hingê ( û ) ji ber ko ( û ) û { y )remildar . Eqil , eqilmend . Qedir , qedirgiran . ) dikarin bigehin hev , weke xwe dimine ûU Ev dengdêra ha bi gelemperî dikevenaguhêre .rû rûyé min vi rûyîpaşiya dengdarên « g , b , k , q , x » ù dixwesû xwesûya le vê xwesûyêpaşiya dengdarine din de kêm caran peydaJi xwe di zmanë Kurdmancî de béjeyêndibe . Hunda , hundir , guh , guher , gui , gulatko bi dengdêrekè temam dibin kêm in ., gulok , guman , guzvan , kuç , kul , kuh ,Herwekî yen ko bi dengdéran dest pédikin nekum , kurt ,_ kurm , qub , qui , qurç , qundersgelek in ., qure ," qurm , qurtik, xubar , xumre ,xur, xurdek, xurîn, xurt. Béjeyên wek « du »n Her se dengdêrén mayln , yanî ( a ;û « tu » awerteyén vê qeydê ne .e , o ) bi ber dengdarë ve dibin û bi tuJi mile din tu béjeya kurdmancî bi « u »awayî bi dengdêrekè din naguhêrin . Bl te.-.êyê naqede, ji hin awartan pêve ; herwekîI 1 1 Jl kurdmancan birski piçilk ( 4 ) vè bi ( a ) jipê dest pé nake jî .diguhtrinln 0 dib«Iln :Ji xwe ev dengdêra ha hêj di zinèn depè p«yè min \^ peyld< dcya raln vé deyé-713-

dengdêra ( e ) gava dige^ ( e ) yeke din û( y ) yek dikeve navbera wan , ji bo kurtiyémirov dikare van her du ( e ) yan bi( é ) an bi ( a ) ké bide û ( y ) yê yekear jinavê bêxe . Wekî niho :Maseyek masêk masak. Perçeyek perçêk perçak.Perdeyek perdék perdak .Beyanameyek beyenamêk beyanamak .12 Tîpa dubare : Di zmanê kurdmancîde tîpa dubare nîne . Ji lewre , heke di bê¬jeyeké de tîpek dubare bû , yeke wan ji berxwe de dikeve û tîpek bi tenê dimîne .Wekî niho , parkîta ( tir ) gava dikeve papaşiyabéjeyên ko bi ( t ) yé temam dibinyekji wan her du « t » yan dikeve . Ji lewredi nivîsandinê de jl ( t ) yek bi tenê tête nivi¬sandin . Ji ber ko di vekîta kurdmancî detîpa ko naye xwendin , naye nivisandin .Ev in çend misai :xurt xurt - tir xurtirrast rast - tir rastirkurt kurt - tir kurtirÇend misalén dinpas - ŞÎV paşlvbaş-şev ' başevyek - klte yeklteTîpén têvel , lê ji yek cihderké , an jicibderkén nîzingl hev jî nadin pey hev :rind - tir rintirpişt - dawî pi$dawlbilind - tir bilintirdewlemend tir dewlementirŞanek Digel vê hindê û ji ber hin bêgaviyênvekîtê, tîp nemaze di daçekan de herçendhînneyîn jî bi lêv kirin , têne nivisandin . Ew nayine bilêv kirîn , ji ber ko bi awakî tîpeke dubaredîtinin pê , Lê ew ne hev ve ne , ji hev cida ,biû yeke wé di diwiya béjekê de û a din di destpêkabêjeke din de ye ,Ez di gund de bûm, ( gun' de )Dengbêj ji Ixene , ( dengbê' ji )Serheng gî hotln . ( serhen' gî )Ji gayê gewir re ( gew' re ).Ez ji kû zanim . ( e' j> )13 Kît.: Bi vebûn û hatingirtina devôme dengek tête pé , Ji tevayîya wl dengî rekît dibêjin. Kitji yek an ji yekê bètir tîpanhevedidanî ne . Di kilên zmanê kurdmancîde bi gelemper! ji yeké heta pêncan tlppeyda dibin .1 a ê ù2 no an ez ma pè3 dev erd pêr sto kar4 qenc dran deng pişl5 stran stand13 - Kitén bêjeyê: Heiwekl di kltan de .ji yeké heta pêncan tîp peyda dibin , bêjejl anjikitekèan ji çend kltan bihevketl ne.Béjeya ko ji- kiteké hatiye pé je re yeklte , ûbéjeya ko ji çend kltan hevedidanî yejê repirkîte dibêjin . .Béjeyên yeklte : dar , dran , got , strand ,xwar , deng , ter, no .Béjeyên pirkîte : serşok , dengbêj , mévàndar, hilQrandin , dixwine , qermiçandin ,balaflrgeh , rojnamevan .Not Béjeyên pirkîte li gora hejmarakitén xwe binav dibin : yeklte dukîte , sékîteçarkîte , pénckîte ..,'.15 - Béje : Tiştê ko tête bîrê û di dil deradibe fikirek e . Ev flkir carina şikilek! ûcarina manakè ditine pè . Ev her du awayênflkiré bi bêjeyan têne eşkere kirin .Bi goti¬nên din ber bêje niminendeyê fikireké ye .Wek : dereng , hesp , res , wan , hatin ,je re , digel , ez , hevraz , berwar, mehder,lo, zû, dixwar, nêr, belek, çavreş, t!j, dilovan.16 Birên qisetë : Bêje li gora mana ûdehkerên xwe ji hev bi ferq in .mirov, heywan û tebayinebirekî wannerihber yen kobi dest têne girtin an dikevin ber binahiyame şanî me didin . Birekî din tiştine welêpês me dikin ko ew bi dest nayine girtinlê di bir û di ber çavên me de radibin. Jialiyê din béjeyine welê hene ko bi seré xwenikarin tu tiştî raver bikin ,lé gava bi béje¬yén din ve dibin û dikevin navbera wanmana wan diedilinin , dibin seri û wan bihev re girédidin . Ji. lewra di lier zmanî debêje li gora manayén xwe û cihê ko diqiseté de dibin û wezîfa ko li ser xwe digi¬rin bi çend biran leva dibin . Ji wan rebirên qiseté an texiîtén bêjeyan tête gotin .Di zmané kurdmancî de birên qiseté dehin : navdér , veqetandek , rengdér , pronav ,lêker, jmarnav, hoker, daçek, gibanek,baneşan.17 Guhêrbarî . Birên qiseté ji awiréguhêrbariyé ve bi du biran leva dibin:guhérbar û neguhêrbar . Ji birên qiseté pênegubérbar û pêncên din neguhêrbar in .18 Béjeyên guhérbar . Béjeyên guhérbarew in ko di qiseté de sikilèn xwe en eslîdiguhérînin , têne tewandin ù dikevin şi-^kiline din .Navdér -^ Cemşid , Sinemxan , kaxez ,kerî , şîpane , piling , Herekol , can , qencj,spîtahi . selef , mehder , xurdebîn ,Veqetandek -- é , a , en , ek , in .-714

Pronav ez, we , ew , yen min , evé ha,ci , ki , kê , ko , kîjan .Jmarnav Yek, du sed, heştek , nîvyek,çare car , xeko yeko , pêne: bi pêne .Lêker Were , dixwar, dé bihata, keti bû,divét, nivisandin, xwendi bûn, daket , çikandin19 Béjeyên neguhêrbar . Béjeyên negu¬hêrbar ew in ko di qiseté de şikilên. xwe eneslî tucaran naguhêrînin ù hergav weke xwediminin .Rengdêr Gewr , nû , qenc, bilintir, helesor, mezin , spehî , nizim .Hoker Holê , îro , hingê , nik, bes, kêm,kù , kengé , niho , no , belê .Daçek di , li , ji , di de , ji re , der ,((?)(!)((;)NiqteNiqtepirsNiqtelebangNiqtecotNiqtebibnokJi van pé ve çend nisandekén din heneko em wan kêm caran dixebitînin ; ù wezîfawan ji en jorîn cida ù bi awakî din in.( ) Kevanek« » Dunik, XêzekBendikNiqte Niqte paşiya komekô şanî dide .Ji lewre gava komek temam dibe li dawiyawê niqteyek tête danîn : Hêv lariya şevêdigel , beri , paşî , pistî .diediline . Bi reşandina avè şewat tête vekuştin.Gibanek wek , û , an , lê , ko .Bedena Diyarbekrê bedeneke kevnareye . Xwîn bi xwînê naye şiştin .Baneşan lê , lo , ax , hey , way, ho, ox;NiqtepirsNiqtepirs dikeve paşiya kome¬29 Vekît : vekît tevayîya isûl û qeydeyênkén pirsiyariyê .Ji manê pè ve ew jî reng ùnivisandin û bihevebùna Bêjeyane. Bi goti¬dengè pirsiyariyê dide qiseté :Genco kengênên din her béje vekîta wé , yanî şikilekînivisandina wê î xweser beye . Bi lenêbéjeyên ko bi çend awan têne bilêvkirinbi çend awan ji têne nivisandin . Herwekî :a Bihurîn, borin . Rih , rî . Reh , ra . Nèzing ,nîzik . Şebristan , şaristan . Teva, teba. Bihin,hîn . Birçî , birsî . Nimèj, nivèj », ^ji welêt batiye ? Hevind ci dinivîsine? Teçend kew kuşline ? Kî ji derineê de ket?Niqlebang Niqtebang dikeve ber baneşananù li paşiya komekên baneşaniyê . -Ax Iez çiqas têşim I Binve kezeba min ; binvelo lo I.Way li min ax ezo ! Xwedêo I tu birehma xwe kî .Ji mile din veklt ji me re bêjeyèn koNiqtecotGava li ber komekê tiştek têtegotin an bejmartin ; niqtecotek dikeve paşiyabiheve dibin û yen ko biheve nabin ji bev vedigerîneù awayê bihevebùna wan sanl me dide .komekê .Bavekî di dCma mirina xwe de jiQeydeyên vekîtê ji tevayîya graméré der¬zarowén xwe xwe re got : Zarono I ez jitên. Di bihevebùna bêjeyan deqeyda gelem¬we re naveki pak dihélim ;qedirê wi bizaninper ew e ko her béje bi seré xwe têtenivisandin û bi béjeyine din ve nabin ; jiû wi weke xwe hilînin . Mirovê bêja bi setiştan hêja ye : mêranî , xbbat û comerdî .hin awartan pê ve . Wekî niho , di komekaNiqtebibnokNiqtebibnok dikeve navbera« Ez dibî li nêçîrê bùm » de tu bêje bi yekedî ve ne bûye , ji ber ko ber yeke wan jibirên qisetë texlitekî din e . « ez - pronav,wan hevokèn ko bi bev re girêdayî ne ù manabev diedilinin ù wé dibin seri . Dewlemendîbi hinerê ye , ne bi mal û pereyî ye .Bihnokbihnok dikeve navbera wan bêje¬dibî - hoker , li - daçek , nêçîr - navdér , bûmlêker. » (ê) ya ko bi « nêçîrê » ve bûj'e tewange ; û tewang hergav bi navdér ûpronàvl ve dibin.NIQTEŞANÎyèn ko di komekê de dane pey bev ù bigibanekekê ne hatine girêdau . Di vi hall debihnok , bi awakî cihgirtiyê gihanekê ye . Jimile din ev nişandek dikare bikeve navberabirên komekê en kiçik jî . Bi şertê ko bi da¬30 Qiset bi hin nişandekan ji hev dibe. Evnîna wé manakomekè neyit gnbarlin. Temo,nîşandek dawl û birên komekè pès me dikin .Bi danîna van nîşandekan mana qiseté çêtirli hev bi der têt . Ji isùlê danîna. nîşandekanre niqteşanî dibêjin . Ji mile din embi niqtesaniyé , di dema xwendiné de cihênrawes ù wêsihé jl dizanin ù li goranişandekan , cih cih û kêm ù zêde disekininÛ bihna xwe didin .Cangîr , Hevind ù Ferzende brayèn bev in .Sor , sipî , kesk ù zer rèngên ala me ne .Mirov bi axaftin , nivisandin û xweudinê jiheywanan tête ferq kirin . Kurêil min , honcire ji ya min nakin û ji ya xelkê dikin .Em hemî , emê herin seré welét . Belê , ezjî , ezê bi we re bém .32 Rawes ù vésih . Me goti bû ko nisande¬31Nlsandekén niqtesaniyé en bingehîn ev in:kén niqtesaniyé ,di qiseté de cihên rawes û-715-

NAVÊNKURD Û KURDMANC Û CIHÊN KURDISTANÊÇima ji me re dibêjin kurmanc ? Dizemenê tofana Nûh de , gava keştiya wî liser çiyayê Cûdî ( Cih dî ) yanî ( çiyakî dî )rûniştiye kurmancan gotiye li ciheki dinrûniştiye . Bi erebî je re gotine ( Cûdî ) . Léev naveki kurmanci ye . Ji xwe ( Nûh ) ji( nih ) an ( nû ) ye . Ji ber ko dinya ji nùve ava kir . Gava Nûh ù hevalê xwe ( heslè )peya li ser çiyê ji keştij'a xwe bi derketin,li pesara çiyayê Cûdî gundekî nû ava kirin .Je rà dibêjin ( Heştiyan ). Ew gund îro jîava ye .Pistî ko însan pir bùn û zeman diréj bûû nijad ji hev derketin ù li rùyê zemînébelav bûn ; kurd li waré bavé xwe man . Jiber vé yekê haie gotin ( kurd - man - li - ci - ) .Di dora zeman û zaravan da ( li ) windabû ; ù ev gotin kete şikilê ( kurdmancî ) û(kurdmanc); pêşdetir ( d ) jî ket û bù( kurmanc ) .Herwekî navê Nemrûd ( Nîmroz.) yanî( Nivroj ) e .Ji xwe bajarê Cûdî ( Sernex ) e . esilé végotinê jî (Sebré -Nûh) an ( Sebré - nû ) ye,kurmancîke xwerû ; bi mana ( Bajarê Nûh )an ( Bajarê nù ) .Gelek navên kurd û kurdistanê hene kobi vî awayî hatine guhartin . Ko Xwedé hezkir ezê pêşdetir binekên din jî pês çavênxwendevanên Hawarê bikim . HISYARvêsihè ji sanl me didin . Herçî niqte ne cihêrawesê ne ; yani di wan de mirov qederekîdisekine. Herçî bihnok ù niqtebihnok incihê vêsibê ne ; û di wan de em hindikdisekinin . Vèsiha bihnokêji hemiyan kurtir e.33 Nisandekén mayin.Kevanek Kevanek li pésî ù li paşi3'a wanpirsan tête danin ko bi sebebekè ketine ko¬mekè û heke je hatine hilanin mana komekêne kêm dibe, ù ne jî diguhêre . Relayé (wénexweşiya xedar ) ez geleki êşandim . Segmanénme hemiyan ( qederê bîst. ù pêne mêr)U rêlê wer hatine û şergeh girtin .Şanek Li sûna kevanekan mirov dikare xêzikanjî bêxe . Belayé wê nexweşiya xedar ez gelekiésandim Segmanên me hemiyan qederê bîst û.pêne mêr li rêlê wer hatin û jaigeh girtin.(elùmahik heye) C. A. BEDIK-XANJINû BEXTIYARIYA MALÊGelek jin hene ; bawer dikin ko rehetî ùxweşiya malê bi père ù dewlemendiyë ye .Lê ne we ye . Seadet û bextiyari ne ji dewlemendanbi tené re ye . Xincikên belengazanbene ko seadet ù bextiyarî , ji qesra dewle¬menda çètir ù bètir , tê de qerar digirin ûbi rehetî cih dibin.Carina seadet sadegl ye û bextiyarîpê rewşen ù gc.5 dibe . Sadegiya xwediyamalê ew e ko bi xelké dora xwe re mihirvan ûdilovan bibe, piçûkan neêşine , bi mezinanre ji adeté der midarayê neke . Bi van wesfanxwediya malè dikare hejkirina xelké xwe ,ci kiçik , ci mezin , ber bi xwe ve' bikişineû bibe perestiya waii .Gelek tiştênbêehemiyet hene ko carina jinli ser wan disekinin û bi stùriyê pergaramala xwe xerab dikin . Ji xwe erin her tistitevlî hev dike û tamsariyê dixe hèhna seadelè. Ji jinan re divêt ji mêran bisebirtirbibin û gava mêr dixeyidin ew sebirê bixwe bidin .Erin agireke , ji bo vekuştina wî , je re avdivêtin , je re hênîkahî gerek e , ne agirekîdin .Ber vé yekê gava mêr germ dibin divêtjin bonik bibin û wé germiyé şirgerm bikin.REWŞEN BEDIR - XANFERHENGOKHEVOK ( m ) Ji her birê komekê re hevokdibêjin. Komek carina ji çend û carina jî ji hevokekebi tenê tête pê . Di her komekê de herçendlêker hene ewçend jî hevok peyda dibin . Koraekinebi yek hevokê : Derew séwî ye. Baran dibare.Gurgin çû welét . Komekine bî çend hevokan: Ezbawer dikim ; ko Xwedé heye . ( Proposition )MIJAR ( m ) Tişlê ko asasé nivisandin an axaftinêye . .Mijara Ha\yaré a bingehîn zmanê. kurd¬mancî û pésveçûna wî zmanî ye .Mijara vê kitêbêserên kurdistanê ye ; yanî tê de qala serén kurdis¬tanê dikin . . ( Sujet )RAWES ( m ) Halé rawestan û sekîniné . Tîştêdestpêkirî qui kirîn û sekinin . Ev der cihê rawe¬sê ye . ( Arrêt )VEKIt ( m ) Awa û şikîlê nivîsandina bêjeyan ûterzé bihevebùna wan . Vekîla Gurgîn qenc e ;yanî gava dinivîsine xeletan nake û her béjeyêweke xwe û rast dinivîsine . Ez vekîta vê bêjeyênizanim ; yanî ez nizanim ev béje çawan têtenivisandin . ( Dictée )VEKlTANDIN Ji yekî re tiştek xwendin angotin û ew tisl je re dan nivisandin . Tu ji minre vekîtine ezê binivîsînim . ( D.cU-r )VËSIH (m) Di haleki de mayin û tê de Ji rawesêkêmtir sekioîn . Te di vé vésihê de dirêj kir . (Pcse)716

CHANTS D'AUTOMNE .les nombreuses chansons danse Après de ,d'amour ou de guerre, déjà publiées par Hawar ,les deux pièces dont nous donnons celte fois-cila traduction représentent un genre inédit, celuidu < paîzok » , ou c pehîzok» , chant d'automne .A première vue , le < paîzok > ne diffère passensiblement des autres compositions d'inspirationamoureuse :' les thèmes développés ( passion mal¬heureuse , séparation , rendeai-vous nocturnes ) sontidentiques , ainsi que la forme adoptée ( dialogueentre les deux amants ) . C'est le cadre natureldans lequel il se situe qui lui donne une tona¬lité particulière . Chaque strophe débute par unbref rappel du paysage d'automne dont la mélan¬colie inspire au poêle de sombres réflexions . Lebroaillard voile les montagnes , les torrentsgrossis par les premières pluies roulent leurseaux tumultueuses , la neigé couvre déjà les plusliButs sommets . L'hiver approche , et les lentesnomades quittent les pâturages d'élé pour rega¬gner la plaine . Jusque là groupées dans les cam¬pements de l'alpe , elles vont s'égailler dans lebas-pays Finie l'insouciance des beaux jours ;.finies aussi les amourettes peine ébauchées ,àc'est le moment des adieux, el l'on regrette lesaveux que l'on n'a osé faire .Les deux chansons qui forment l'objet dearticle ont été recueillies au Botan . La pre¬cetmière est de la région d'Ereh . Elle porte . seulele titre de f paîzok » , la seconde nous ayant étédonnée pour un < pajlavjok > genre analogue uu« lavjok » , chanson d'amour ; eu réalité , cesdeux appellations différentes répondent , dans lecas qui nous intéresse , à une simple dissem¬blance de forme , et non de fond .PEHÎZOKîro pehîz e , mi ne kiriye kar ù barê ZivistanêSerê bilind oiilme ne , deşlikên jèrî dixwazin[ reşlşê baranêXweztka ez biviyama bavai û hogirè bejnika[ bilindJi Tirbikê - sèxa hâta bigihama Diriyanêîro pehîz e , mi ne kiriye kar û barê[ pirekanûnêSerê bilind oxilme ne , taviya xwe avelinefkepiyê DêrebùnêKuro kulmalo I kulmal 1 dê-w-bavo , tef çima dey ne kir par warè Havinê?îro pehîz e ; hatiye wextê xatir ù malbelav-[btnéEzê nàzdar im , ez nizam naziyé xwe li kê kimEiê li serê çiyayê bilind bisekinim wey guriya[ bizùrim , destê xwe raberî Xwedê kimEvl teres dé- w -bavé méra darek li zendé[ zérbazin dayeEz nizanim qerepùjiya giran ji kê re çêkimLawiké' mi hati bî ji welatê jorî , min diviya[ ez bi mirad û meqsed rékimDilê min kul e , kovanî wa tê daBirekî siwarê mala bavé min derketin; reşmê[ xwe xwîl kirine li ser cezmè daXwezîka ez biviyama malxwê ewê malê ya[ çavreşa min biskbitéla min ù kevanî[ li malè daEz li xemlika vé robarè fekirtme hemi sipin-[ dar ù şiv inSerê xwe dihejînin ji biné xwe dilivin .Min beyflk û sêsed mixabin e , kurikê bi gull[ biinire , jinika ciwan a nestêle , li berè[ kotiyê çepel , mêrê kal binivinHawari Ii mala daketiye di mlr û di atan e,[ di taxim û di alau eMemikè ez bibama xulam destè delèl da serêf sùka ; ew xîzan in giranbeha neEzê li vî bajarî fekirlme, bajaro li min mezin eSirba wî bilind e , dergehè wî hesin eHeger tu pirsa kilîla ciblé memika dikî qifil[ û mifte di destê min ePAŞLAVJOKIro pehîz e min nizanîEzè li Herekolê fekirlme çarkokeke spl li serê[ xwe wer anîBi Xwedê kl belekên çavên te res in; kilêI sibhanl je re meke bar û girant.Ez nizanim ezê xema ci je kimEzê ser berê govendé bisekinim kefyoka xwe[ awa awa çêkimSelam û kelamê xelkê dur hatine ez nizanim[ci l'sùnê rêkim.Ezê h Talé fekirlme niiqabiU AzêiêSer berê govendé lekinîme miqabili deştika[ XesxêrêEzê xulamiyêji wè bejn û balê re bikimYa sibehî êvara disekine ser bin bêrêEzê li Herekolê fekirlme va keviyaQalanê memikèn xwe dane bedall her di rûyeHeke tu pirsa zerî esmera ji min dikîXwe berde waré Kepirê nav malê QocebegiyREzê li Herekolê fekirlme kevyo li min[ heraftinDu sêr li ber deryê mala bavé min hene; hif tu terzî nayên axaftinMin divé*z biçim tewafa xala gerdenê, gu-[ bar û beniya ez hingaftim717

Ezè li Herekolê fekirlme , kevyo U min. bùne[ piÇlCobarén avê ji bin herikin xwe berdane ser[ kàra kiçîEz nizanim ne ramûsana nîvê şevê xwejftir e , ne ya dora çiçîSeré min tésihî dilè min di jan daKoremijé xwe avéte serê HerekolêSêx Miheme Girê Niskîn miqabil cewab daXwezîka ji xèra Xwedé ra ez bibiyama bavai[ û hogiré bejna bilindJi Bena Zfnl heta Şargiha kewê lai daPehîz e , diliké min ketiye ber keseraGurebakî rabiye lèdaye qatol ù kelemperèÇiyayê jorî quiibandin şkeftên SolkeraHeçî dostik ù yariké bi kéfa xwe tine beBila niedhé xwe nedî li tu deraIro pehlz e , mi ne kiriye kar û barê ZivistanêKoçerén Rewandizé bar kirine ; berê xwe[ dane warkoza ji zozanaXwezîka ez bihyama bavai û hogiré bejna[ bilindDi se sevén kanûnê û se rojên gulanêDilê min li ber casùsêBayî lédaye qatol û kelemperè çiyayê jorîn[ quiibandine kambaxa gola QatosêDostik û yariké dinè alemé diçùne zozana,[ ser avén cemidlYa min bi tiné maye kambaxa karoxa wefJalêKilisêPehîzokLA JEUNE FILLE:Voici l'automne , et je ne suis pas prêtepour l'hiver.Les hauts sommets sont couverts de nuages,les basses plaines demandent à èlre arro¬sées par la pluie.Que ne puis-je être la compagne de monami à la laille svelte ,Depuis Terbeké Chékha, jusqu'à Deriyan.Voici l'automne, et je ne suis pas prêtepour l'hiver.Les cimes sont couvertes , les nuages masquentle pic de DérebounAmi , pauvre ami, malheureux ami , pourquoin'as-tu rien dit, l'an dernier , durant lecampement d'été ?Aujourd'hui , l'automne est venu , voici lemoment des adieux , les tentes vont sedisperser.Je suis choyée ," mais nè~ sais' plus pourqui faire la coquette,Je reste debout au sommet de la montagne,je hurle comme une louve, je tends lesmains vers Dieu.Le méchant a frappé du bâton mes poignetsornés de bracelets d'or (1) ,Je ne sais plus pour qui nouer ce lourdturban noir.Si mon bien aimé était venu du haut pays,il me faudrait lui envoyer un heureuxmessage.Mon coeur est triste, il est plein de mélancolie.Des cavaliers de la maison de mon pèresont sortis en groupe ; ils laissent flotterles rênes jusque sur leurs bottesHOMME :LE JEUNEAh 1 Si j'étais le maître de cette maison , lamaison de ma belle aux yeux noires , auxboucles fines , la .bonne ménagère 1J'admire la grâce de ce vallon ; les peuplierset leurs rejets agitent leurs cimes ; lestroncs frémissent .Hélas ! Hélas 1 Que meurent les garçons auxbelles boucles, I Les jolies femmes ne sontpas pour eux , elles dorment contre lapoitrine de vieux, dégoûtants et chassieux,de vieillards chenus .Le cri d'alarme a retenti dans les maisons.Il y a deux émirs et deux aghas de clansdifférents (2) .Mameké , que ne suis-je un esclave mis envente par le courtier , à l'entrée du souk :ces «kbezan» (3) coûtent cher 1Je regarde cette ville : la ville est grande àSesmes yeux ,murailles sont hautes et son poche de fer.Si lu demandes où est la clef des seinsjumeaux : serrure et clef sont dans mamain .PAŞLAVJOKLE JEUNE HOMME :Voici Tautomne ,et je ne m'en doutais pas.(1) Ce veri .doit être pris au sens .figuré : la Jeunele plaint non pas de la brutalité de son amoureux ,flllemais de la manière ' dont l'a abondonnée .U(2) Ce vers renferme sans doute une allusion à uneguerre de tribus .(3) Le «khezan» est un bijou d'or., en forme de fleur,que les femmes portent A la narine droite . Le Jeune hommedemande à être vendu comme esclave , de façon à pouvoiren ol&ir un à sa bien aimée avec l'argent .qu'il pourraainsi H procurer .-718-

Je contemple le HaraKol (1) il a eoitt'é detravers son blanc turban « de nuages ».Pour l'amour de Dieu , tes yeux sont asseznoirs , ne les surcharge pas de kohol .Que faire avec mon chagrin ?Je suis â la tête de la file des danseurs ,j'agite mon foulard , de ci , de là (2) .Le salut et le message de la bien - aiméelointaine sont parvenus jusqu'à moi ,qu'envoyer en échange ?Je regarde vers Talé , vis à vis d'Azér ,suis à la tête de la file des danseurs ,face à la plaine de Khaskhér(3).Je suis l'esclave de ma belle à la taille fine..Du matin au soir , elle est occupée à trairele bétail .Je contemple le Harakol et ses pentes que laneige ne recouvre pas encore entièrenient(4).Si tu me demandes où se trouvent les bellesbrunes ,Va au camp de Kaper , parmi les tentesdes Qotcbebegiya (5) .LA JEUNE nLLE :Je contemple le Harakol , une avalanches'est abattue sur inoi .Deux lions se tiennent . à la porte de chezmon père on ne peut leur dire le moindremot (6) .LE JEUNE HOMMEl:Je voulais aller en pèlerinage vers le grainde beauté que tu as sur la gorge , tu m'asfrappé de tes boucles d'oreilles ( 7 ).Je contemple le Harakol : la neige le recou¬vre déjà presque entièrement .Plus bas , les torrçnts commencent à couler.,ils innondent la mine de Ketcbi.Je ne sais lequel vaut mieux du baiser deminuit , ou de celui que l'on prend autourdes seins .0} Le Harakol esl la plus haute montagne du Botan .(2) Les danses kurdes s'exécutent . pour la plupart , engroupe Les danseurs se placent côte à cAte sur une.mAme ligne se ' tenant par le bras ou par la taille . Le , -chef de file agite un foulard de la main droite .(3) Talé Azer Ktiaskhèr ; noms de lieu du Botan , , .(4) Le terme Kurde « kevi s désigne littéralement une tachenoire formée par de la lerre ou par un rocher au flancd'une montagne recouverte de neige dons sa plus grandepartie .(5) Les Qotchebegiya , tribu nomade bolanienne plus connuele nom de Batûyan, passent l'été aux loians de Kaper. Lesecond vers de U strophe est Intradvlsible .(6) Les deux lions sont les deux frères de la Jeunefille , auxquels celle-ci ne peut persuader de favoriser sesrendex-voui amoureux .

toussant légèrement . Mem comprit qu'il n'étaitpas seul et se relira , plein de confusion .Zin , se doutant de qujeque chose , reprittant bien que mal une contenance indifférenteet s'éloigna rapidement avec sa suite .Tacîn attendait impatiemment à sonposte ;il fut très étonné de voir que toutesles femmes étaient passées sans que Çekoeût donné le signal convenu . Un douteterrible se Bt jour dans son esprit : il pensaque la bien-aimée de Mem ne pouvait êtreque sa propre femme , Sitî , et que sonfrère n'avait pas eu le courage de l'enavertir .de l'escalier :Il entendit Çeko qui criait du hautViens me rejoindre ,Tacîn . Toutes lesfemmes de la ville ont défilé devant notrepalais ; maintenant , je sais qui Mem estvenu chercher . Nous avons tramé notrepropre perte .L'appréhension de Tacîn devint unecertitude :Voici maitenant , songea-l-il , que Çekome confirme la mauvaise nouvelle .Il répondit :^^ Frère, tu viens de me porter un coupterrible , je sens mes jambes se dérobersous moi . Mais , qu'importe , nous avonsengagé notre parole ,puisque c'est Sitî quedésire Mem , faites vite , toi el Gurgîn .Qu'elle revête un costume de noces , etconduisez-la à notre hôte ; accompagnez-lesjusqu'à la sortie de la ville , avec les plusgrands honneurs , que l'on tire des salves ,et qu'il s'en aillent au loin , lous les deux ..Çeko perdit patience et coupa la paroleà Tacîn'Tacin , tu es mon aîné , tu me tienslieu de père , puissé-je me sacrifier pourtoi . Ce n'est pas Siti aux yeux noirs qu'a11 songeait qu'il lui faudrait se battreavec Tacîn , le tuer , et qu'ainsi , Mem quit¬terait le pays et renoncerait à Zin. S'ilsuccombait dans la rencontre , il n'auraitdu moins pas à assister aux noces de safiancée et de son rival .Voyant que son frère aîné continuait àl'observer sans rien dire ,ton arrogant :Chaque année ,Çeko déclara d'unnous tirons les parts debutin au sort . A mon avis , c'est là unecoutume stupitle . Cette fois-ci , je prendraitout , et l'an prochain , nous verons .Quandnous sommes-nous trouvés endésaccord pour des questions d'argent ?répondit Tacin , prend tout ce que tu veux .Nous devons , avant toute chose , réglerl'affaire de notre hôte .Qu'ai-je àvoir avec notre hôte ? Je sensla colère monter en moi . Si je descendscet escalier , je ne remettrai pas mon sabreau fourreau avant de l'avoir tranché la tète .( à suivre )D. A. BÉDIR-KHANDI RADYOWÊ DEWEŞINEKÊN KURDIBÊRÛT: RADYOWA ROHELATÉPêlên kurt ( 37, 34 ) Pêlên navîn ( 293, 50 )Radyowa Rohelat li heftê du caran rojên. Inû Çarşembê , pi;U. nivro , ji saet pêncan hetapêne û nivan bi kurdmancî diweşine .IRAQ :RADYOWA BEXDAYÊPêlên kurt : ( 42 ) niêtr . Hero pişti nîvro jisaet car û çil û pêne deqiqan heta &ael pêncan bikurdi diweşine .frappée le mauvais sort : j'ai tout vu de macachette , il ne s'agit que de Zîn .Tacîn ne sut s'il devait se réjouir ous'attrister : il craignait que son cadet n'eûtpas le courage de tenir sa parole .EPISODE VILA PAIX APRES L'ORAGELes deux frères se regardaient en silence,et Çeko se disait:Nous pensions que la bien-aimée deMem était la fille de quelque notable. Nousaurions alors délrui la ville et massacré lesgens pour le satisfaire . Mais je ne puis mecouvrir de honte en lui ubaudouuuut Zîn .Kiryariya Hawarêr.alî .5(K) Qirùsên SuriHeştmehî 300 Qirùsên SùrîÇarmehl 150 Qirùsên SuriXwedi fl gerinendeyê bérpirsiyar: Mîr CeladetAli Bedir-Xan . Sam SûriyeDirecteur Propriétaire : Emir Djéladet Aalii^^dir-..^Mi'. uau.as Sy.'.i:-720

KitêbxanâHawarê(fejmar:1 Rézana Elfabiya Kurdî C. A. Bêdir-Xan.2 Elfabê Ù A. Bedir-Xan.'3 - Dilê Kurên Min Dr. K. A. Bedir-Xan.4 Blyişa Pêxember. Bi Kurdiya dumili, bi '.dibaca C. A. Bedir-Xan5 Nivéjên Êzediyan bi dibaca C. A. Bedir-Xan6 Mektùb ji , Mistefa Kemal paşê reC. A. Bedir-Xan7 Kurdistanê Bazll Nikltîn8 Ji mesela Kurdistanê C. A. Bedir-Xan9 Kurdî Dr. K. A. Bedir-Xan10 Xwendina Kurdî Dr. K. A. Bedir-Xan11 Elfabêya min Dr. K. A. Bedir-Xan12 Dersén Şerietê Dr. K. A. Bedir-Xan13 Çarinén Xeyam Dr. K. A. Bedir-Xan14 Proverbes Kurdes . Medhelokên Kurdi .Lucy Paule Margueritte û Emîr. K. A. Bedir-Xan Paris - 193715 Le roi du- Kurdistan . Qràlê Kurdistanê .Emir K. A. Bedir-Xan û Adolphe deFalgeroUe . Paris - 193716-T Der Adler von Kurdistan. Eyloyê Kurdis¬tanê. Prinz K. A Bedir-Xan û Herbert OrtélBerlin - 193717-^ Der Schnee Des Lichtes . Berfa Ronahiyê .Sihrén Kurdi Prinz. K. A. Bedir-Xan ûDr. Curt Wunderlich Berlin - 1937Kiryariya HawarêSali .500 Qirùsên Suri. Heştmehî 300 Qirùsên SûrlÇarmehl 150 Qirùsên SûrlXwedî û gerinendeyê bérpirsiyar: Mîr CeladetAlî Bedir-Xan .Directeur Propriétaire:SamSûriyeEmir Djéladet .AaliBedir-Kîian.DamasSyrie-722

SAL gHEJMAR 29ANNEE bNU.MERO 20SÊŞEMB10 HIZÊRAN 1941MARDI10 JUIN 1941KOVARA KURDÎ ^- REVUE KURDETÊXISTIYÊN VÈ HEJMARÉTefsîra Qtira neLavijên Mlr MihemeDerketîTarîxa Kurd û KurdistanêDilawerê ÇardesalîRoviyê JîrGulêAla RengînKî bi ya min dikeStûna XwendevananDr. K. A. Bedir-XanHerekol AzizanNûredin ÛsifOsman SebrîSibhî ResûiOsman SebrîNûredîn UsifCegerxwînCegerxwînHawarDilovanî ùDilgirsîF'iad Cemîl PasaXwîn nabe avHedîsên Cenabê PêxemberN. Q.Dr. K. A.Bedir-XanGramêra KurdmancîC. A. Bedir-XanBIRÉ FRENSIZILégende de Mîr MohammedR. LescotŞAM—1941ÇAPXANA SEBATÊ-723-

SAL 9HEJMAR 29ANNEE 9NUMERO 29SÊŞEMB10 HIZÊRAN 1941MRADI10 JUIN 1941KOVARA KURDÎ )f REVUE KURDETEFSÎRA QURANÊ62 - Ji mirovên ko hema bi dev ba¬wer kirine û ji yen ko bûne cuhî, file ansabiî , heçî ji dil û can baweriya xwebi Xwedê û bi roja piştdawiyê tînin ûqenciyê dikin , kerema Mîrê Mirazandigehe wan û ji bo wan tirsa ezêb nî neû ew xemgîr na bin . .63 - Dîsa bînin bîra xwe .... Honli nik me sondxwariyên Mûsa û kitêbawî bûn , me çiyayê Tûrê di ser we reda sekinandin ; ew kitêba ko me dayewe bi rastî û dilpakî ji xwe re bibinû hikmên di wê her car bînin bîra xweû pé emel bikin heta ko hon bigehinriya rastiyê .64 - Di pişt re we rûyê xwe ji ras¬tiyê zivirand ; heke ji kerem û rehmaXwedê ne biwa ; we de xisar bidiya .'65 - Hon halê mirovên ko di rojaşemiyê de bextereşî kirine û dest jimasîvaniyê ne kişandin dizanin. Mejiwan re got: Bibin meymûn û ew rezîlû şerpeze bûne .66 - Me ev tişt seba ibretê ji bohaziran û çêliyên di wan da qewiman¬din û me pê şîret li bawermendankir.67 - Gava Mûsa ji miletê xwe re got :Xwedê bi sérjêkirina çêlekekê ji we reemîr kiriye , wan got : Ma tu henekêxwe bi me dikî ? Mûsa got : Xwedê minjêbisitirîne ,yê ko henekê xwe bi bawer¬mendan dike, dibe ji xelkén gunehkarû nezan .68 - Qewmê Mûsa je re got : Ji Xudayêdi xwe bipirse , bila ji kerema xwe jime re bide zanin ew ci texllt çélek be?Mûsa got : Ew ne pîr be , ne ji paronebe, lê noginek be ; divê hon tiştê koji we re hâte émir kirin bi cih bînin .69 - Dîsa miletê wî je re got ; ji Xu¬danê di xwe bipirse , bila ji kerema xweji me re rengê wê çêlekê bide zanin .Mûsa ji wan re got: Xwedê dibêje, rengêwê zerê girtî be heta ko yen ko lêfedkirin dil.xweş bibin .70 - Carekê din ra'iletê wî je re got :Ji Xudayê xwe bipirse, herwekî çêlekweke hev in ;ji kerema xwe çilobûnawê çêlekê bila bi me xwes bide sehkirin , heta ko em bi destùra wî bige¬hin riya rastiyê .71 - Mûsa ji wan ve got; Xwedê di¬bêje , çêlekek be; ya ko tu cara ne ketiyecot û av ne kişaridiye ;û çêlekekê bêeyb û qisûr û saxelem be . Miletêwî je re got : Niho te em gihandinrastiyê û dest bi sérjêkirina çêlekêkirin , lê hindik ma bû wan dev jeberdaj'a ; û tirs kete dilê wan jiber ko wan pè zor dane pêxemberêxwe.72 - Dîsa bînin bîra xwe .... WeAniil kuşt û li ser qatilê wî bi hevne kir , Xwedê tiştine ko hon vedişêrineşkere dike .73 - Ù me got : ke bi lebatekî vêçêleka ko we şerjêkirî ,li cendekê wêbidin . . . herwekî Xwedê ev cendek'bi vî awayî vejand ,wisa jî di roja pis¬dawiyê de miriyan de vejîne . Xudaayetên xwe şanî we dide , ta ko honbi mezinahiya wî bîrewer bibin .73- Gava we ew tişt dît, dilê wehisk bû , weke kevirekî û hêj hişktir ;lê binêrin û bîrewer bin , kevirin heneko ji wan çem hiltên û hinên din diqelişinû ji wan av dertê û avin hene-725

ko ji tirsa Xwedê , ji çiyayan ber bi jêr we , ji çendekan pê ve , we hemî bextê\e (iatèn ; Xwedè ji emelê wene bèhay e. xwe res kir ; hon bèbext û serkeş in .75- Ma hon çawan dixwazin ko cuhî 84 -Disa bînin bîra xwe ... We ji mebi we bawer bin f Birekî wan , gotinên re sond xwari bû , ko hon hev û duXwedê bihîstin , lê gehiştin û paşê mana ne kujin , hev û duji welatê xwe ne kinpirsên Xwedê qesdane gnhartin . der . Hon bi xwe şahidên vê sondé ne .76 - Dîsa bînin bîra xwe . . . Gava 85 - Gelo cuhîno .. Hon paşî vé son¬ew rastî bawermendan tên dibêjin ; dé radibin , xwîna hev direjînin , birekîtmuM-Mièiii^uiui^: Me baweriya xwe mirovên di xwe ji welatê wan dertêxin; destê hev digirin zor û zilmê liani3'^e û gava ew û cuhî , di nav hevde dimînin , en minafîq ji en din re wan dikin û heke çendekî wan tênedibêjn : Ma hon çawan dikarin veşartiyênkitêbên xwe yen ko pêxemberîtiya kirina wan hon ji wan peran distî-girtin û hésîrên we dibin ji bo azadMihemed û rastiya dîné wî , nîşa me nin , derêxistina wan ji mala wan,dike, ji misilmanan re bidin zanîn, ji we re heram bû bû ; hon bi çendma hon ni zanin ko ew gotina we, hikmên Tewratê baweriya xwe tînin ûli nik Xwedê , ji xwe re dikin hicet . bi çend hikmên di wê kafir dibin .77- Ma ew ni zanin û seh nakin ko ras¬ Yen ko ji we tiştine welê dikin , bilatiya tistèn ko ew vedişêrin an eşkere xwes bizanin , eezayê wan di dinyayêdikin , Xwedê pê dizane .de perişanî û axretê de ezabekî giran e.78 -Hinên wan cuhiyan nezan in, Xwedê ji emelén we ne bêhay e .ne kitêb xwendiné , ne jî mana wê 86 - Yen ko ji xwe re jiyîna dinyayê jiseh kirine , bi gotina zanayên di xwe ya axiretê çêtir digirin , ezabê wan sivikqail bûne, ew ji xwe re hema dibêjin. nabe û ji wan re tu arîkarî naye kirin .79 - Xwelî li serê wan be . . . Yen ko 87 - Me ji Mûsa re Tewrat da û paskitêba xwarkiri bi destê xwe diuivîsînin wê me pey hev pêxemberên din sandinpiştre dibêjin ew ji nik Xwedê ye , û me ji îsayê kurê Meryemê re mûcizekitêba wî ye û pê tiştine erzan dikirin.. dan û me Isa bi rûhê miqedes xurt kir ;Xwelî li serê w:>n be ... Yênkobi destê lê her cara ko ji we re pêxemberekxwe ew nivîsandinê ... Xwelî li serê hat û emrên di wî ne li gora daxvvazawan be yen ko ew kitêba xwarbûyî we bû we ew ne eciband , we li berfirotine û pê kar kirine.wan nefsmezinî kir, we gotina' hinan80 - Û ew dibêjin : Ji bilî çend rojên şkênand û pirsên wan xislin erdê ûhêjmartî, agir na gire me; ji wan re we hinên din jî kuştin .bêje; Heke Xwedê li ser vî tiştî bext 88-Cuhiyàn got; Dilè me dadayîne,da we , Xuda bextê xwe xira nake . gotinên te nakevin serê di me . No..An ne , hon tiştine ko pê nizanin Ya rast ev e ko Xwedê seba kufrêdidin bal Xwedê ve ?wan , lanet li wan kiriye û ew ji piyarî81 - Lêbelê , yen ko gunehkar bûne ûji û arîkariya xwe dur xistiye , lê ewgunehên wan dora wan hatiye girtin , bîr nabin, bi tenê çendekên wanehlê dojehè ne û tê de her wê bimînin . baweriya xwe anîne82 - Yen ko baweriya xwe anîne û 89 - Ji aliyê Xwedê ve , ji wan retiştine qenc kirine , ew ehlê bihuştê kitêbek dahat; herçend jî wê kitêbêne û tê de her wè bimînin .hikmê kilcba wan tesdîq dikir, ew pê83 -Dîsa bînin bîra xwe.... Lawên bawer lie bûne; lêbelê ew berê bi kitê¬Israîl ji me re sond xwari bûn ko ji ba xwe li ser kafiran hévîdarê arîkari¬Xwedé pè ve ibadeta tu kesî ne kin ; ya Xwedê û nisreta wî dibûn; û gavacenabêMihemed hat û herçend jî wantiiikiiriy;) dé ù bav û mirovên di xweû sêwi ù belengazan bikin û qedrê di ji mêj ve , ji kitêba xwe Tewralê halinawan bigirin; dilè xelkê xwes bikin; wî seh kiri bûn , wan ew inkar kir;rabin nimêjê ù zekatê bidin . Paşê , ji laneta Xwedé li ser kafiran e ..726

lavij'ên mîr miheme ^^didowên pêşînde qala kuştina Efno -û Hejale dikin .Bêdirû, Mîr ev her du -«êri ji bo şû ndiyariyaMiré Amediyè kusli bûn . Herweki di hejmara bîslû pêncan de me dur û dirrj da bù zanin .Li gora bendelte kovara < El mecelel el belrîrqiyeel àiryaniye i Mir Miheme lieta 17401 jibilcim . dikir . Beriya niho bi du sed sali .Mîr Miheme di nav mirên Botan de ji serênxwe bêtir bi nêçir û nêçirvaniya xwe , bi minasebetênxwe bi péri û keçperiyan bi nav û deng e .Me- beriya niho ji di Hawarê de qala mirMiheme kiriye .Di hejmara Hawarê a 25' an û di notên şihrat Bêriya Botan » de bi hênceta Efrio û Hejale , mebisérhatiya wi bi keçperiyè û mirina wi bi niflrênperiya xwe goti bûn . Jû pê ve di wê hejmarê deme Lavija ko Miflryan Şemûn ji Mir re goti bûbelav kir ., Di hejmara 26 an de çirokek bi navê t EhmedêZeydan » heye . Di wê çirokè de qala yeki dikinko zavayê mîrê cinan e . Ew, mîr Miheme bixwe ye . Ji xwe mîr . di dawiya çirokè de raikurtêt B ji Ehmedê Zeydan re dibêjit : < Ya EhmedêZeydan, wê rojê li ser text , di rex kurê mirécinan de rûniştl ez bi xwe bûm . Bi eniya Mîrgo ne ji min bana wè rojê te bikuşUna, bikiranapiçk û pari » .Me dil heye di vè bendê de çend lavijên MîrMiheme belav bikin . Gava em lavijên Mir Mihemedibêjin ; du lexlit lavij têne birê . Lavija ko Miflr¬yan ji Mir re goti bû û lavijên ko li ser Mir ûriériyên wi hatine gotin .Me lavija Mifiryan di hejmara Hawarê a 26 ande belav kiri bû [1] . Emè îro qala lavijên dinbikin . Lavijên ko bi ser Mir bi xwe , bi sernêçirvaniya wî û bi ser nêriyên wi , Efno û Hejalede hatine golin .Ji xwe ji fesane û çîrçirokên cihê Botan , gelekêwan bi aliyè Mihemed begi ve didin .Di destén me de se lavijên Mir Miheme hene . Di|1] Me hingè wehid da bû xwendevanên xwe ko dîrokiyawé lavij* Ji wan re bidin rnnin .Der heqé vô lavU* rlwayet têvel in . Kovara « El meceletel belrtrqiye el siryaniye » di hejmara xwe a çefan , sala1939an heyvèn Kanûna pa^tn û Sibatè de dibêje :fBasilyos, Şemûnê didowan. MiQryanê Tora Abdin gelekixudan leqwa û dtyaneiperwer bû .' . Li Baminmlnê cemEvdal axa xulnmekt sir>-nnl hebû . Wl xulaml dixwestdotmama xwe bike . Ji ber ko di ;erleta Meslh de je recewaz ninc ; Mifiryan mehm wan ne dibirl . Xulam xweavête bextê Jinaxa xwe . Ewe ji gote nxê . Ax* kir ne kirMiflryan bi ziwaca xulamê stry-ant û dotmama wi qail nebû . Evdal axa lê hâte xezebë û Mifiryan rêkir cem Mi¬hemed begê bextl . Miré Cizirê ; da ko mlr wi ceza bikeû bik^le . Mifiryan çû cizirê û ket hafa Mlr . Bi emré Mirje re kasek Jehir .dan . Mifiryan bl destê xwe xaçek likasé resimand û jehir vexwar ; tu tişt pê ne hat. Mir )éecêbmayî ma , ban! xulam kir û je pinl heke di kaséde Jehir hebû . Xulam go , belê . Av di kasikê wer danû dane xulam . Xulam di roja xwe de emîrê Xwedè kir .Mlr carekê din Mifiryan anl cem xwe A jl boy] ceriban¬dinê je xwest ko Je ra bistlrine û bireqise . Miflryan ne raqlsilé Jl Mlr re Lavija bl nav û deng bi zmanê kurdmandslirand da ko Miré kurdziman seh bike . Di laviJê de qalaroja eresaté û ceza û ezabê mlnaflqan dikin . Mlr ù herçlbcrdevkên dora wt ne , Lavij gelek ecebandln û pir kêfawon Jl Miflryan re hat . Mlr Mifiryan xelat kir û bi qendû xweyt vegerand gundê wt ».Eve riwayeta kovara siryant'. U gora riwayeteke din Mlrbi xwe Jl Miflryan xwest ko je re bislirlne: lé'bl (ettê koqaU («r û dilan neke .Ev lavïj Hâci Remezanê kerî gotiye :Dilê min evdala Xwedê li ber kemînê.Devçêra nêribelê min zozanê jorî bî .Avexwarina wî li ser keiiniya.4ikijûiê .Ji yeqîna dilê min ew e , Mihemed beg sêxê[nêçîrvana namîne .Ji lewmanî Eflno ma bt li Ferasînê .Qeyntarê kul û xema bi rê ketin ; şahî bi rê\ va gihayê .Ez dinêrim hewalê bilind ; beriika sipî pala[xwe dayê .Ji yeqîna dilê min ew e , Mihemed beg sêxê[nêçîrvana namtné .Ji lewmanî elamet radibin dinyayê .Dinyayê xerabê , ji tu kesî re ne mayê .Min îro ji hisabdara pirsî bî , çirl ci çùne ci[ mane ?Çiriya ewil xelas bîne ; ya paşl se şêv û se[ ro je mane .Ji yeiqîna dilê min ew e ,Mihemed beg sêxê[ nêçîrvana namîne .Ji lewmanî li serê hewalê bilind govenda[ nêriyan e .Ezê pir bîm , dilê xerab qet pîr nabe .Nêriyo , xerabo , te li vê rêdînê , Ii vê diraaxê.Devçêra nêribelê mi zozanê jorî bî .Avexwarina wî li ser kehniya vê Şaxê.Ji yeqîna dilê min ew e ,Mihemed beg sêxê[ nêçîrvana naniiiiê .Ji lewmani Etino li serê zozanê jori pista[ xwe da kendala axê .Hawarek li geliya qewimî bî , ezê nizaifim[ci hewar e .Dengê tifekekê li Mihemed begî xwes tê .Ez nizanim , ne şeşxahe , . ne' berwec , ne[ helqedar e ?Ji yeqina dilê min ew e , Efîno kuştin ;Hejale babè gIska bi car derba birîndar e .Ezê li serê bilind difekirim .Hemî li min bine sewguri .Qeyntarê kul ù xema hati bîn ;li ser dilikî[kul dièwirl .Ez rebenê Xwedê xizmeta tu mir ù tu padîf$ahê mezin nakim .Ji Sêr yê şahik ù xûnkar mazùl kiri .727-

-2-Et lavij Haci Cindiyê erilil gotiye :Nêriyo tè mala xwe ê xirabo , te 11 vi devî ,I Ii vê dimaxê .Sihrén Hincê xirab kirine , berê xwe dane[geliyé Şaxê.Xelîtê Mehmed begê Mîrê Bihta, bi zêr û zîv in;Seraba xwe berdane ber kemaxê ,Ezê tu çepera naheblnim ; ji téna Çepera[ Stûnê , raserî Dlrba-Şikêr e.Mehmed beg Mîrê Bihta siwar biye ;birekî[ xulam û xizmetkar , wey Şeroyê serxanisl[ Resiilê Finikê wên vê ra .Dibêjin emê Eflno bikujl , serê wl rêkl jif xanê Xwê ra .Posté wl rêkî , ji Mîrê Amediyê ra .Lajê wî rêkî , siva qaziyê bajê" ra ,Hemi ji ecêb û hikmetên dinê ra .Ezê tu çepera naheblnim ji xêna çepera[ raserî Divine .Xelîtê Mehmed begê mîrê Bihta bi zêr û[ zîv in , xal û nîşan dikevin ê.Miré min tifekê bavêjl Eflno ,kalik dikeve[ kambaxa. bizinê .Nêriyo te mala xwe xirabol nêriyê Geliyé Tawî;Serê stirihén te zirav in, biné stirihên te badayi.Mîrê min tifekê ji bizinê biguhêze bavéje[ Evdalê guliberdayi .Xwezîka min ci biguhta , bila te ciwab da .Qentarè nêriya xwe ji Kurikê Qaso berda ,Nêçlrvanên me kurîn in ,[ stûnén gelî li xwe ba da .lewma xwe vi têzê[ ra nav da .Ez tu çepera naheblnim ji iêna çepera[ Darkevot e ,Şeşxana Méheraed begê Miré Bihfa diteqihén[ ciht bi ciht e .Ezê xulamiya tu hakim ti tu beglera nakim ;[ ji *êna Mehmed begê Miré Bihta .3Di lavija jêrîn de behsa tirba Mihemed begtdikin. Qey ev lavij pistî mirina Mîr hatiye gotin .Ji mile . din qala Ebûzèdê-Bilikl ji dikin . Ebûzêdnéçirvanekî.serdeste bû û hergav bi Mîrre digeriya .Di gelek stran û çîrokan de navê wt derbas di|)e .Jl xwe dibêjin , di pey mîr re Ebûzêd gelek nema û emrê Xwedê lïir .Ev lavij isifé Melê ji Hacî-AIiyan goliye :Qentarê kul û xema bi ré bine ; seré şahiyêfpê gihayê .Serê -hewalê bilind otllm.e bestine ,keviya mezin pàla xwè dayè .Mihemed beg sêxê nêçîrvana namlné .Lewma ecêbên giran hatine ser dinyayayê.Ez tu çepera naheblnim'; ji tênl çepera[ Darkevot e .Berikên geşxana je difirin kit bi kit, cot bi cot e.Ez xizmeta tu mlr A tu hakima nakim .Ji Sênl Mihemed begî hakimé Bihta .Nêriyo 1Xelltênte tl vé kokêMehmed begî sirme ne , ketine ser[ zirhokê .Libika jejxané ji eniya Efino û Hejale bigu-[ hère , bide nêriyê pista bihokê .Mi îro tifekekê divé dev û binl berwecê[ destê mezin , yé Mehmed pasayi .Mi conlkl derman divé duaşiqa bi hev rq[lêdayl.Ezê biçim çeperên Mehmed begî, berdim Eflno[ û Hejale , her du evdalên guliberdayi ,Şevikên çiriya diréj in ; mi xewik nayê .Bist bilind bîne , pérù hatine qayè ,Biriné birlndara kul in , medin ber sir û[ sermayé ,Sevikén çiriya ci kurt in . ci diréj in , mi[ xewik neté .Te bist bilind bine pérû hatine qubletê .Birinénbirlndara kul in . medin ber sir ùf seqeté .Ezé aerikl bilind fekirlme ; li me bîne gurî .Qentarê kul û xema li ser diliké kul de dièwirlPijtî Mehmed begî ezEzê bikim xizmeta wl padlşahl ,édl xizmeta tu mlr û[tu hakima nakim .yê mir A[ seh mazûl kiri .Ezê li dinya qewrik fekirim, çiqa li mi damayl.Eflno , Hejale babên kara ne .Çepera Mehmed begî, sêxê nêçîrvana H[ xwe badayi ,Hege bûn tirba Mehmed begî $êxê nêçîrvana[ nas nekin .Herin medresa serè meydanê li kèla wl binèrinTlrkevan û şeşxane li kéla wl kègayl .Ezê 11 dinya gewrik fekirim, dinya çiqaDengè jeşxana li çepera Mehmed[ Ii min tal e .begi sèxè[ nêçîrvana nalenal e .[vananas nekia,:Hege bûn tirba Mehmed begî séxé nêçlr-728-

Herfh medresa serê meydaaê;.li Kêla-tvl btnêrjnLibika şeşxanê daniye ser eniya Hejale .Nêriyo I te û vé semaxê ,Devçêra Efîno û Hejale kursiyê Awal e .Avdana wl hati bî ser kaniya Şaxê .Mi heyf ù xeblnet e , Mehmed beg hakimè[ Bihta , bimrê pista xwe bide kendala axê .îro nêçirvanê mala bavé mi derkeliye bi tenê.Xwe kêşaye çepera korê, rftserî latêii vè DivineNêrî ba dikir bizinê ; rabe em biçî govendé;Lê Ebûzêdê - Bilikî li ber mirinê .Mêriyo I te û vê kemînê ,Devçêra Eflno û Hejale kursiyê Awal e .Avadana wi hati bl Hirçekînê .Hingê mi zanî Mehmed beg sêxê nêçîrvana[ namîne ;Lewma qentarê nêriya dixweyin Ii Ferasînê.Emê lavijên Mîr Miheme bi çend dûrikên bijartebiqedînin . Ev dûrik ji me re serekê ejiJra Jêliyan,Resûl ail gotine . Ji xwe reng û dirvé maqflliyébi wan dikeve .Ëzê li Mihemed begi fedkirîm , bi vê xemlê[ hi vê kokê ;Te xellt û sirme ne , rîşî berdan ser ziihpkê .De tu berê şeşxanê , ji bizinê biguhêy.ine, ve[ nêrî wê sekini ; li pês liihokè .Heçl me go ; te cewab da .Birê nêriya xwe ji Kortikên - Qaso berda bl;[ Pilingê - Zêrtn li xwe ba da .Nêçlrvanên me kuri ne , bi têzê re , xwe biI Beleka-Reş nav da .çîrok der heqê nêçîrènMe goti bû ko zehfNebmed begi hene Emê vé bendê bi çirokeke.nêçîra hirçan bigehînin dàwiyé .Rojekê mir bi xulam û mlfirdiyan ve çû geliyan.Nêçîrvan li çeperan belav bûn . Ji eşîra keran dubrayên aşilmi di çepereké de bi tené sekinin .Mîr gote xulaman Heta bon dengè tiflnga min:seh nekin liflngé bennedin .Dinya zelal bû . Mir dît ; hirçeke fèris berèxwe dayé çepera her du brayên a$ilait . Hirç ketibûhikimê tjflngè . Aşilmiyan agir ne dikir . Miraciz dibû . Hirçê çepera aşilmiyan li xwe ba da ûnependî bû . .Mîr bi xulaman ve rabû û çû çepera her dubirayén aşilmî . Mîr gelek eniri bû . Di dilê xwede digot : i Ezê serén wan her dn zelaman jèkim;bila sebeb hiştine ko hirç ji ber destén wanxelas bibe i . 'Lê gava gebijtin çeperê; M!r tiştekî welè dit kolê ecêbmayî ma . Hirç li wê ye , bi pi;t û destmalangirêdayî , li erdê veketî ye .Hirçê gava qesta çepera aşiliniyan kiri bû her dubiran pev şêwirl bûn . Gelo ci bikin ? liflngé nikaribûn berdin ; ji ber ko héj dengê tiflnga Mir sehDERKETÎADAPTATION DE « L'EXII,!-; » DE I.AMRNNEAISTerka welatê xwe da û kete dinyayê.Xwedê rêberiya derketiyan bike IEz di nav miletan re derbas bùm , li miunêrîn , min îi wan nihêrt ; lê me hevdûnasne kirin .Derketi li her derê bi tenê ye 1GaVa roj diçû ava û ji xircikêii newalandû û dûman radibûn ; min ji xwe re digot :« Çiqas bextiyar e , ew mirovê ko êvararivedigere mala xwe û di nav zar û zêçênxwe de rûdine ».Derketi. li her derê bi tenê ye 1Bi kù da diçin ew ewrên ko ba wan dide berxwe? Ba niiii jî wek wan dide ber xwe ùbê henidê min, bi kêfa xwe min dajo .Derketî li lier derê bi tenê ye IEv dar spehî , ev kulilk xweşik in ; lê evne dar û kulilkên welatê min in : Tu tiştînabèjin min .Derketî li her derê bi lenê ye !Ev çeni bi dileki şikesti li destê diherikè ;lê xuriiia wî ne wek ya çemê me ye komin di zarotiya xwe de dibihist ; ev lu tistinayine bîra min .Derketî li her derê bi tenê ye IN Ev stran şirin in ; lê ahengên wan en geşû zîz ne wek yen stranên welatê min in .Derketi li her derê bi tenê ye IJi min pirsin ; « Çima hergav bi girîn 1 ? »Gava min sebeb gote wan ; tu kes bi min rene girî ; ji ber ko derdê min fehim ne kirin.Derketi li her derê bi tenê ye IMinkalin dîtin; zaro li wan hêwirlue ,mina zeytûnên kevnare ko kelem ù derxik liwan hatine hev. Lê tiwan ne gote min,« kurê min I » tu zarokl ne gote min «bavpl »Derketi li her derê bi te ne ye !Min di ser kelat ù bircan re alin dilin ; léne bi reng, nejî bi pêldana wan, dilê min geşne bû ; ew ne keskesorên me bûn .Derketi li lier derê bi tenê ye tkiri bûn . Lé nikari bûn hirçê bcirdin ne di çeperawan re bibore . Tifingên xwe danin , bi dest ûû lepan bi hirçê ketin ; zora wt birin û ew bipişt û destmalén xwe girêdan .Vèca mesela xwe ji Mîr re gotin . Mîr gelek kéfaxwe ji wan re anî; rabû navê yekî kir «Fîl» û navèé din iFengenoz» û gotê wan :Min hon kirine maqûlén keran ; ji ber ko maqûliheqé mérê. qenç e . HEREKOL AZlZAN729

TARÎXAKURD Û KURDISTANÊ2Di benda xwe a pêşin da , min ji xwen¬devanên Hawarê ra da bû zanin ko , ez deli ser hin kêmasiyén kitêba Emîn Zekl begîbipeyivim . Warè vé kitêbê ko ez hinekîhaydarê me , rewşa erdnîgariya kur4istanéû ?iejmara gelé' kurde. Pistî ko me di viwari da zanîna xwe got , eger me swe bikêri axaftina li ser warine din jî dît ; bè şikemê xwe je bi sùnda nedin .Di tevayiya vê kitêbê da , xwe spartinaEmin Zekî begî ya kaniyan û biyauî bûnanivîsevanên wan kaniyan , Ii ser gelé kurdù v/elaté wan kurdistanê , dîsa me di bendaxwe a pésîn da goti bû . Tevî biyanî bûnawan nivisevanan , hinekê wan bi hin qesdênsiyasî xwestine ko rastiyê li ber çavêncihanê veşêrin . Eger vê yeka han ji bodemekl , berê xelké ji rastiyê bada be jî evgotinên han weke rastiyê yekser di kirasêxwe da namînin ù rastiya wan dé bi derke¬ve . Bi ser vê yeka han da mirov dikarebêje ko , kesî ji wan nivisevanan bl levayî,kurd û welatê wan kurdislan ne nasiye .. Jixwe ramana Emîn Zekî begi jî di vl wari dane dùrî ramana me ye .Ji ber ko pirtin her aliyê kurdistanê, ezhêîa bakur tirkiyé nas dikim ;piraniya gotinên min jî , dé li ser wé hélawelêt bin .Di rûpelê 23 û benda « kurd li tirkiyé x> daM ser gotina ( Sir Mark Saykis ) sinorè we¬latê kurdan , hêla bakur û roavê holê nîşandide : ( Alajgird Erzirom Zara ÈginMiilelî Bêsni Birecik Riha )S!r Mark bi xweyakirina vî sinoré han ,se wilayetên kurdan bi tevayî û sisiyan ji ,nîve nîv bi ser tirkan va berdide . Bi vê yekêrohelat û nîvroyêii Erdihan û Qersê ; teva-Heval , bav û bira , xweşî , rahetl û serbiiindî, bi tenê li welêt hene .Derketi li her derê bi tenê ye I« *Derketlyê reben I ev girîn û zarin bes in 1Pir wek te dur hatine xistin ; herkesî wekte 'vindabûna bav , bira û hevalên xwe ditiye.Hêviya xwe vejîne Û xwe ragire ; lu jl rojekêblgchl miraz û armanca xwe , heke iro neL j:... 5ibei NÛREDlN ÛSîyiya Mera^ , Ëntab û Kiitsê , bi liakttrô Hékbù rohelaté Skenderùnê va derî sînorê kur¬distanê dinimîne . Di vî erdê han da pirtirimîlyonek kurd heye .Di vir da kirina du pirsan serè mirovdixwirine . 1 - Gelo , Sir Mark Saykis ev sî¬norê han bi qesdeke siyasi rave kiriye ? anzanîna camêr di vl warl da evqas e ?. 2 - Everdê ko Sîr Mark ji kurdistanê ra sinor nlşandaye ; gelo bi çavên xwe ditiye an liser kitéb û nivîsarên ko di vi wari da hatinenivlsln daye xwcya kirin?.Dayîna cihaba v^n her du pirsan jî nedijwar e . Ji bo pirsa pêşin ez dikarim bêjimko , tu qesdên siyasi li pês Sir Mark tinebûrie . Çima ko , tu deman gelé kurd bi tugirêkên siyasi bi Ingilizan va ne hatiye girê¬dan . Ji bo vê em nikarin ji fêlçakiya camêrdi şikê kevin . Teqez di vl warî da zanînawl evqas bùye .Pirsa didowan , şik tê nîne ko Sir Markev slnorê han ne li ser dîtina xwe ; hêrgizli ser kitéb ù nivîsanên ko di vl wari da hatinenivîsin daye xweya kirin . Eger Slt MarkSaykis ev erdén han bi çavên xwe diti hanaje ra ne hewceyî -dur ù kùr pirsiné bù . Lidorhêlén Kilis , Enlab ù Meraşê KulikênReşiyan ù Xidirsoran en girosi ; li doraliyênQers û Erdihanê ji , kolozên serhedî ù eba)'ênkin û kundayî çavên wi ne dixapandin. HîngaSir Mark dé bizaniya ko , ev erdê han ê gelékurd^e û bê wan kes tê da rûnane .Yek jJ dîsa di wé benJé da , dema cenabêEmin Zekl beg li ser hejmara kurdan dipeyive; Rihayê ji weke Qonyê, Enqerê û Sêwasèderi sînorê kurdistanê rave dike . Ji bo ser¬wext kirina xwendevanan , min divê wançend xêzên ko serê min negirtine biguhêzimvir . Di rûpelê 24 an da gava Ii ser kurdênRihayê dipeyive dibêje ;« Li ser gotina ( Sir Mark Saykis ) û ( Bijişk Ferle ) bê van wilayetan [ Erzirom, Wan ,Bidlis û Xarpêt ] jl , gelek kurd di welatêtirkiyé da he ne , eşirên kurdan , en ko lidoraliyé « Qizil êrmaq » ù di nav wilayetênQohye ù Enqerê da (1) digehên hejde élan .Hejmara wan ntzikl ( 17000 ) mal e .Di wilayeta Sêwaz û rohelaté bajarê Zarêda eşlrên Qoçgiré fùdine . Vê esîré pènc ba¬vén wè en bi serén xwe hene; ko di navbera(1) Zana i M. Gorges Perrol s di sala 18S5 an da , dlbendén xwe en hêja en ko der beqén kurdên defta Heymanénivtalne dl kovon he rdu dlnyan ( ravua da deuxûmondes ) tU belav lOrina .730

Erzincan û Zaré da rùdlnin . Hejmara wandigehéDILAWRÊ ÇARDESALI( 12000 ) mal .Dîsa di bakuré Skenderonè da 14 eşlrCeng e . Ji Piranê şêxeki mezin , sergevazekîrûdinin , ko hejmara wan digehe ( 12CKX) )hêja rabûye ù dike iie3'aran ji Kurdistanêmal . Di Hwa ( Orfa Riha ) yé de eşîraderïne û welêt aza ù bi ser xwe bike .Berazan (2) rûdine ko , li ser diwazde bavan Her bihustek ji erdê welét bi xwînê dihateparva bûyl ye . Hejmara vê eşîrê jî digehe avdan . Kurdan çek ù posatê xwe girêda bûn ;( 17000 ) mal . Tevayiya vàn eşîran ko 50 beri dabûn qada ser .hezar mal e , digehin nlzîka 360 hezar can . Dilawer xorteki çardesalî bù; bi zor diyaGava me ev xistine ser kurdên Qers ù Erdi¬ xwe razi kir , je xatir ,\wesl , tiQnga bavéhanê , tevayiya kurdên tirkiyé , bê kurdên xwe bi mile xwe ve kir ù giha şerevanan .Iraq û Sûriye, ji du mîlyonan pirtir dibe ».Şerevanî diçûn kelehê . Dijmin ev çarsedJi vé nivisana han dixewine ko , Emîn. sal in ; ala kurdan ji kelehê daxisti bù , yaZekl beg liwa- Rihayê jî wek Qonye û En¬ xwe hilda bû sùnê .qerê derî kurdistanê dihesibine ù di vê liwaLeşkerên kurdan gihaşti bùn pêşiya kelehêkurdi ya mezin da , Berazan tenê kurd di¬û xwe ji dirêjkirinê re pêk tanin . Dilawerzane . Ne ez tenê , hemî xwendevanên Hawa¬xwe dl erdê re kisand ù ket pêşiya esker ;rê qenc dizanin ko ; Riha , bê qeza Ileranêserê xwe hilda û got :tevî dorhêlén xwe kurd e . Ji kurdan pêveMêrxasino welat weke gulekê ye; carcarakes di wl erdi da rùnane . _bi xwinu welatiyên xwe divêt bêle avdan .Riha bajarekî kurdmancî ye . Xelkên tê daEz dibinim ko gula me çllmisiye divêt emhem! bi zarê kurdmancî dizanin . Eger, bêwê bi xwina xwe av dinzmané xwe gelemperiya xelkên tê da bitirkî an bi erebî zanî bûne , divê jl kurwanDilawer gotina xwe temam kir ù beriyaherkesî tiOng teqand ù dirêjî dijmin kir .tiştek kêm nebe .Dorhêlén Rihayê ji ses qezan bihevketlye.Bi qasî du saetan li hev xistin . DijminBiçûktira van qezan fteran bi ser sînorê Sûryêhew dikari xwe li ber lingên kurdan bigire;va ye , ko tê da erebên Gês ( Qeys )keleh berda û revî .rûdinin . Lé her pêne qezayên mayî xwerû Dilawer berî hemiyan ket kelehê ; ala neyarkurd in , ko emê xelkén wan qezan eştr bl je daxist û ala rengîn di sùnê de daçikand.eşlr bèjin .Dilawer giha bû mirazê xwe .1 Séwrek.: Xelkên bajêr ji rùkizazane. Erdê bin linge Dilawer sor dikir . XelkêDi dorhêlén wè da eşirên Bûcajt , Qirwar Milan digot qey Dilawer ala neyar xisti ye binù Qeregécl diminin .lingên xwe . Dilawer birindar bù ; lê tu kes2 Hîlwan ( Cirné res ) bajarê vê qezayépê nebesandi bù .biçûk û xwerû kurdmancin . Di dorhêlén wê Şerevanl gihane dora Dilawer , aixwestlnda hêleke Milan ù Qeregêçiyan tevayiya' birîna wî derman bikin . Birîna Dilawereşlrên SInika , Dodikan , Hecl Mûsan , xedar bû ù Dilawer pè dizani bû . Ji xelkêizolan , Badilan , Dûgerinan tevt çend gun¬ dora xwe re got :dên Gevozan diminin .Hevalino I birîna miu xedar e ; birîna3 YalaX ( Hewag ) : bajar ù dorhêlén vê mirinê ye. Ne tu xem e . ( Dilawer hinek sekiniqazayé bi ser ù berên xwe va ji eşlra Bêzikanji bêrlka xwe aleke rengin derxist ) Bl tenêin .min ji v^e divêt hon vê aie bikin kefenê min ,4 birecik : Ev qeza ji bi ser ù berê xwe cendekê min di ala kurdan de bipêçin ùva Bézik e .ji diya min re bibêjin ko birîna miii ne ji5 Ordû ( Sirûc ) : ev qeza , bé du se ësî¬par re bù .SIBHÎ RESÛLrên wek Mersawî û Poxpihikàn biçûk , dawi¬ya mayl hemî Berazê serxet, ané yé tirkiyé ye. Sûryê . Berazê Sûryé bi qeza Eyn-el-ereb'Çiqas ko ev qeza berê geleki mezin bù jî ; (kaniya ereban ) bi nav dibe .pişti çébûna hikùmeta Sùriyé , di s^la 1919 Liwa Rihayê ko té da Berazan tené kurdan da héla Beréz a - mezin dane ser welatê hatine nişandan , ji van qezan û eşîran bihevkett ye . Xelkén té da , bê qe^a (ïerané(9) ar Mark sajrlu , kltèba s liras «1 xuleTa jwl dawlfé s r

ROVIYÊ JÎRGULÊHin bihîst ev ji kalan . Şîret ji bo hevalan3ibên rojek ji rojanlê xewinin gur û sérRovîkl reqRabû revîdikojanserberjêrjuri li pé kir gazî Rovî got : çl dixwezî 7Me iulamek divê çakjurî gotê : ho liirak I£ve sahê dilwer Divê bike te rêberDa me bibi newalan Bikin nêçîr û talanNema birçi dimînî Zikî ji xwe d'ésînîItovi iivirî cem wanGelek bû bû jar û qelsSér bi halé wi keniSilav daBirçi ,Rovî digotji dilrûtal û: ezû canteresbéniMin her dixwest ji Xwedé ko min têxe ser vé réDi vî emrê xwê é pir Bibim xalam ji bo mîrMala xelkê bisojim Ter hestiya bîkojimWî çav da bû devê sêr Gur! got ; ho keré nêrBide pês me zû biliv Me j'te navê çol û çivHaydé ciki bi nêçîr Welê émir dike mirSêr û gur tev daneRovî di pês wan da çûdûÇûn devêrek bi çapan Kerîk pez din bi şivanSér dengekî gurmij! Erd û ezman tev bejiBû kazekaz se revîn Mihî li hev dicivînXew li sivén tewirî Ew jt revî veşirikesek ne ma di wi ci Pez héli$tin vé xwedîGundi di mêvanxana Reşo de rûnişti bûirù daxaftin . Dijmin ji gund bi tenê qonaxekèdur bû, nixta gundê Şadiyan di nêzik de wébiketa axa bav ù kalan .Herkes diponijî , û Ii çareké digeriya.Ezman girtî bû ; bandevekê ji reşiya şevêre hîn bêtir tirs dida . Di vê gavé de deribi şidet vebû ; qiralê çiyan ," Qoçoyê Polu , biheşt mirovên xwe ve ket hundir . Cilên wanşil bûn ; av di liiingèn wan re dihate xwar.Gundiyan gişa da ber qîran : « Polayê kurd ,sergevazê çiyayên kurdistanê fermo I»Lé Qoço rûnenişt ; dl nîvê odê da ma ûwek serdarekl bi dengekî xurt û gur gotewan : « Gundino 1 ev panzde sal in ko ezgunehan dikim . Xelkê dikujim . Xerablyêdikim. Stranên min dl van rêlên rojneditîde hatin gotin , lê ji dihî vir da ji devê tukesî dernakevlu . Belkî ji bo me hemiyan ,Sêr gote gur here wirbez gur revîBi lez ûÇû gihésle nava pézDi nava wî colê pirDema rovî dîl nêçîrsûn kêr û sadirZùkaRûnişt li ser totikanLi cem wana veket sêrGur û rovî wek biranSér gote gur: parvakeGurî çepil vemalanSerî , gurçik levé dilRakirin tev dane jérDûv û herçî gojtê nermGava sér dit yeka hanGurmista xwe hilanîdelà gurê zerRep bûTeriya gur diheziGot : Roviyo tu yî jirVî goştê han parvakePijftî ko ev halê hanBi sed fén û du sed lûçHol bû di ser la;a gurNe got hesti , gosté nermBirin danin li pés sérGot : ji bo min bes e ûrmin ev çetir inJi boSêr gote wî aferin ,Tu fêr bûyî seyê pîr ,Rovî golê ; ez xulamMin ne din wek gurê zerM'aibntH me roviyanTêne nasin bi jîrîÇavèn Gur en zîq û çepbir ji derê liiinBêla15-2-941 Sam HibûbiDu pezén çak biiie virNabéj çapan û devîDido dido kirin rézanin du kavirGirtinDa lolikan 11 pê; mîrTanin didan destê gurCarcar didan lolikanGur rakirin das û kérSerjêkirin tev guran .Para min je cida kekete ser goşt kir talanHer du kezeb her du milGot : evana para sêrJi bo xwe hist ma 11 cemJi qehra xwin ket çavanDi navçava Gur daniHerdu çavan baz da derSêr dane xwe du tezîWere vêcar tu kizirPara min je cida keKovi dît bi du çavanBi wê gedabindirbûçRakirin kêr û sadirRakişaiidin her du termBi sûn da hat heya jérTev rêviyê wek bilûrserê min zétir inJiJi kû ev eqil û zarii ?.Kesek nabe liinde jîr !..Ji Kurdistan heya SamBê méjû û zirt û kerDi. nav wehş û koviyanPara me ye kizîriOêla wi a bi;k û repPir eqil xisl seré minOSMAN SEBRlev sev , li ser axa welêt şeva me a dawiyêbe . Ji bo avétina gunehên xwe ji ser xwemin sond xwariye ko dijmin ji welêt derêxim».Sorahiya rivîna agirê êzingan di tifikê deli diwaran dlhejiyan . Pola U dora xwedinêrl . Çavên wê diçirisin . ÇU gundi tev derabûn û gotin : « Em jî sond dixwin , em jlbite re ne , pilingê kurd I »Di wê gavé de , ji nişkê ve derî vebû ,jinikeke zirav , narîn û şîrin , wek pelekîdara bişengê Ii ber bayî , ket hundir ù got :« Ez jl bi te re me ez jî mêrê pola 1 »Gundiyan gişan bi dengekî weke ken kir qîr :« Gula qehdik I Gula bê namûs ! »* *Gulê ji gund bù . Berî çend salan bavé wêbi zor ew da bù yeki . Gulê rojekê mêrêxwe kuşti bù , keti hù pê Qoço ù li seré çiyanpé re digeriya . Gundiyan bi çavekî nehaşlê dinêrîn , her gav je re dijûn dikirin ûderiyên xwe her gav lê digirtin . Ji tirsaQoço ne bûya belkî ew dikuştin . Lê , netehqira gundiyan, ne jî tajanga Qoço ji Gulêre ev rê nedida berdan . Gava Qoço ew didaber tajanga , Gulê digotê : « Li min xe pilingêmin I 11 min xe 1 heya destê te biweste I Tujîna min î ! Ez goriya te me . Bé te eznabim 1 »Di çiyan de bi Qoço re ger, di şikeftande raketin , di berfê de qufulîn , je re bextyariyekemezin bû .* *Wè $evê Gulê dîsa digirî ,lé Icar ne ji é$a732

tajanga Qoço va ko wek mareki xwe Hbejna wê a zirav dipêçand . Xew , qet nediket çavên wê . Dijmin de biketa welêt . . .Rojên geşî ji bp wan ne diman . Her tiştdibù xeyal .Dengê topên dijmin gélek nîzikdihalin bihîstin .... Çiyayên Qoço en serbestdiketin destê dijmin .... Jina gund apîs liser vl hali bi girîn diQkirin . Li çara xelasbùnê digeriya .Divî bû ko gundê xwe, we¬latê xwe , çiyayê xwe û serbe.stiya pilingêxwe « Pola » ji dijmin biparêze . Ji nişkê verabû . Tiştek hatibù bîra wê . Xencereke bişiv girt .girt û winda bû .Ji şikeftê derket . Riya aliyê dijminQoço , bi çil gundiyên xort û mêrxas veli pês ditmin kemîn gIrti bûn . Hingùra şevêbû . Li ser çiyayên bilind , nîvreş heyvekesor bi dilek! şikestî hêdî , hêdî hildihat .Dengê topan hati bû birin . Pola çavê xwe 11ser çiyayên xwe ; 11 ser warên xwe geran ûbi keser li wan nêrî :Wî sond xwari bû ; gunehên xwe yen panz-:de salanwê bi destê xwe rakirina , ne hiştako dijmin derbazî tixùbên welêt bibe...Di dilê wî ê pola de agirê serbestiyêpêketi bù . Wî tu caran wek . wê şevê hejkuştin ù hilanîna tola xwe ne kiri bû .Demekê , Gulê bat bîra wî . Wî hej vêjinikêdikir . Li dora xwe nêrî ; lê Gula xweya ko wek sihekê je nedibû nedit:Di wô gavé de nérevanekl wan got :« Balaxwe bidin ! ji aliyê dijmin yek tê . »Siha ko xweya dikir bê tirs û telaş dihat,Dengekî şikên wan rakirin:«Ev Gula qehbik e!»Gundiyekî din got : « Qehbikê em xistin fexê!Tifingê berdê Pola 1 ew rêberiya dijmindike I »Qoço rùyê xwe tirs kiri bû ;birihên wî lêgijgijin , kûr li pês xwe dinêrl . Wîjî gotinêngundiyan rast diditin :Gulê li cem dijmin çldikir? Ne xwe cihêwan sanl, dijmin kiri bù . . . qehbiti kiri bù .Qoço di bin ronahiya heyva sor re tifingaxwe dirêjî Gulê kir û got :Ha ji te re , Gulê I berî dijmin berikapêşîn para te be ...»Berikê wek qirekê tarlya şevê çlrand ûarmanca xwe a ziravwek çarşeveke hevrîşimraxiste erdê .Pist re Qoço rabû ser xwe û ji gundiyan regot : « Zû bin hevalino 1 emé nixta dijminBigrin 1 »Çûn . Lé dijmin bé 11 berxwedan revîn .Kurd ketin asêgehé ; her der vala bù . Bitené di odekè de tiştekl ecêb dîtin .JI DtWA-NA CEQRXWIn !ALA RENGÎNAla rengin pîroz bî xwes Te hildigrim diçim bi me;TuTser milên xortên ciwanDi nav le de yek rojek geşAla se rengî tu Bi nav û dengî tuNîşana ceiig î luEy xortên kurdan ISilavê lé bikin.Iro , me tu kiriye himbéz, Rojek wê bê, te bikin rêzDi eywanan li ser banan Rojên sadî tu xemil û xêzKesk û sor û zer i Sipî û gewher iNîşana zefer î Ey xortên kurdan\ Silavê lê bikin.Kî BI YA MIN DIKEEy dewlemedê serbilind',Nia te çima ser daye xew ,Pir mal û zêr û milk û gund ,Bo ci dixwî her nan û dew?Carek li Ewropa biner ,Her kî xudan milyon û zêr,Çaxê ko tê roja welat,Zêran didin merdane ew . 'Rabin, liwe îro xebat,Em jî digel we , bo welatÇêkin dibistan û civat,Zarok bixwînin roj û şew .îro xebat , karê te ye ;Lewra ko sans yarè te ye ,Her kes di bin barê te yePeyvên te rast, yen min derew.Dîsa ceger min bûye xwîn ,Dîn bûm ji dest min çûye dîn ;Bo min welat şîrln û zin ,Her sev li ser axîn û tew .CEGERXWÎNSerê zabitê dijmin ji laşê wl hati bù birinù mezel bi xwîn bù .bi xwin diçirisî ..Li ser nivlnê xencerekeQoço xencer rakir ; wî ev xencer dabûGulê ? Di kulma zêbit a guvaştî de gurzekporên Gulê en zer pêl dida .Qoço kulmikên xwe gez kirin û wî pilingêko çiya dihejandin ji bo cara pêşîn giri ùgote guiidiyan : « We bi min gunehê paşîn dakirin , ji Gula qehbik re me qehbiti kir 1 »Bi dengekî têrêş , têrpoşniani ù térbirîn 'gotina xwe a paşln kir : î Gnlè I te deynêxwe da , te gunehên xwe rakirin I niho doramin e Gulê 1 Gula min a zer ' »Bi xencera xwîndar wek bayekî ji odêderket ,kir.beri xwe da dijmin û nema xweyaNÛREDlN ÛSIF733-

îSTtNA XWENDEVANAN :HEÇt DIPIRSE DIELIMEPIRSÎN NE ŞERM E; LÉ NE^ÎNBfN ŞERME.Me ev stùn ji xwendevanên xwe re vekir.Emê tê de li pirslyariya wan vegerînln ûbixebitin bi pend" û şîretên xwe bi kêrî wanbên . Bi tenê me hêvî ji xwendevanên xweheye pirsiyariyên xwe kurt binivîsînin ù dirêjnekin . Ji mile din ev stùn bi karê elblkaposté jî wé rabe. Ev in pirsyarî û cewab.Mlrza Hisyar AmùdeKurdmancî divêt bi tîpén liurdmanci bêle nivi¬sandin . Ji xwe ji mektûba te dixuye ko tu qencbi tîpên zmané xwe dizani . Ji lewre em ji te hévîdikin càreke din nivîsarên xwe bi tipine biyanînenivîsinî .Di nav nivîsarên te benda « Navên kurd û kur¬distanê » bi kér dihat ; me ew xiste hejmara 28an .Ji nezimê bêtir mêla xwe bide nesirê . Ji xwezman bi nesirê télé pé . Ji sihir û nezimé re qabileyetekecihê divêtin . Ew qabiliyet zikmakî ye ûdi ber kesî de nîne . Hebûna wê wesfekî qencbibe jî nebûna wê ne tu kêmanîye .Xortên ko dixwazin xizmeta zmané xwe bikinû héj ji ber xwe de nikarin binivîsînin ji wan rekaniyeke kûr, mezin û fireh heye. Ava-wè kani¬yè tucaran naçike : « Folklor » yanî çirok , çîrçî¬rok , slran , medhelok , mamik ; tistèn ko xelkêgotiye . Xortên me dikarin van tiştan ji dengbêj ,çirokbêj û ji kalan bipirsin û bêî ko tu liste wanbiguhêrînin , weke xwe binivîsînin û ji Hawarê rerékin . Em wan bi nayén xortên ko ew ber hevkirine belav dikin .Xortên me di dora folklora ko wé binivîsînin ,ji me re tişline bi ehemiyet û spehi jî dikarin bi¬din zanîn . Mesela, yekî stranek nivîsandiye , didora wê stranê de gelek tisl hene ko mirov dikarewan seh bike ù bide zanîn . Wekî niho: heke ewslran Ii ser şerekî ye; ew ser di navbera kîjan ejirande çébûye? ew eşîr II kû derê rûdinin ? ew eşîr berêdiçûn kJjan zozanan? xelké wan e.5Îran bi ci mijûldibin ; destxeté wan ci ye ? xaliçe , mehfûr antiştine din çêdikin ffl..Mîrza Fiad Melazî CerablùsKiryariya Hawarê a sali 500 qirûsén sûrî ne .Me hejmarên ko' heta niho derketine ;andine ad¬rësa te . Ji kerema xwe heqé eboné li ser navêxwediyê Hawarê réke .Mîrza Mihemed Isa Cengbaz Telêlûn ,Derbasiye^Ji hisên te en milî re gelek kêfa me hatiye .Xwedé te bihêle û mirovên welatparêz , mîna ledi nav kurdan de zêde bike . Ji kerema xwe na¬vên mirovên ko dixwazin bibin ebona Hawarê jîme re binivîsîne da ko em ji wan re kovarê rékin .Poste reşbelekêii kurdmancî qebtU dike . Bi re^lekale re çend rcşbelekcn kurdmancî jî gibàstinedestén me . Ji lewre , ji niho pê de ji me re bi. kurdmancî binivîsîne .Mîrza Temoyô Xelef-Cemşeref , EyndiwarMîrza Xelef ji me dipirse : : Ser kengê dest pékiriye , wê çiqas dom bike û wé kengé xelas bibe?Ser di yekê tlona 1939 an de desl pê kiriye .Ev rahet e . Lê wé çiqasî dom bike û wê kengéxelas bibe ; ev îşekî zehmet e . Bi me di dinyayêde tu kes nikare li vé pirsiyarê vegerine . Digelvê hindê tişlên ko di vê babeté de heta niho ha¬tine gotin emê wan ji xwendevané xwe re bikurtî bidin zanîn .Di destpêka serî de Çorçil , reîswezareté Ingillerégoti bû : min pêne sal dane ber çavên xwe . Hitler,réberê eltnanan , lé vedigerand û digot : ez jî karêxwe ji bo deh salan dikim . .Isal , ii seré salé , 'Çorçil digot : ser se salên dinwé dom bike . Hitler jî di wé demê de nitqekdigot û ji miletê xwe re dida zanin ko ser di sala1941ê de û bi zefera Elmanyayê wé biqede .Lé pistî serê yewnanislaiié , yanî ,berî meh ûnîveké Hitler di Rcyxstagê de nitqek da û got :« Çekên nie îsal ji par bétir in ; sala lé ji isal jîwê bctir bibin . »Mîrza Hesenê Sado Banê - Qesir, OérikPirsyarî Elmaii li tu kesî teqsîr nakin . Heçîmiletê ko li biwara wan dikevin , li wan dixin .Neyarên me jî keline biwara wan; cire li wanne xistine û naxin 7Cewab Dinya bi dor e , ne bi zor e .Mîrza MIstoyè RemoGirê - Sêran , CerablùsP Ji Çorçil û Hitler kî ji kê mezintir e ?C Bi émir be , Çorçil apé Hitler e. Hîtler 52salî ye ; Çorçil di ser şêstî re ye .Bi ritbe be, Çorçilbû ; Hitler onbaşî ye . Herçî xurtî, îro bî çekû posatén xwe Hitler xurtir e . Bi tené stola Çorçilbi pirani ji ya Hitler meztir e . Lê. mezinahiya kotu dibéjî di dawiya ser de wê bixuye .Mîrza Résidé Kurd AmûdeWer dixuye ko tu dixwazî wesfê tixubên Kur¬distanê bidî . Herwekî me ji mîrza Hisyar re gotsihir bê wezin nabin . Ji lewre nivîsara xwe binesirê û bi awakî tekûz binivîsîne da ko em bi- 'karin' wé bêxin Hawarê .Mîrza Mewiùdê Şêkir. Tilşelra Aşîtan.QamişllP Kurd'en Qevqasê bî çî zarî daxêvin 7 Bikuremencî an bi babani 7B Kurdên Qevqasé bi kurdmancî daxévin. Ewkurd di xwendin û nivîsandinê de ji kurdên dinpêştir in . Rojnameke wan bi navê t Riya Tezé »heye . Di her gudekî- wan de dibistana zarokan ûli Rewanê dibistaneke mamostan heye . Csm wangelek kitêbên kurdî ketine çapê .'dîsan ji Hitler meztir e . Çorçil di ordiwê de bînb^şî734-

DILGIRSI DDILOVANÎXWÎN NABE AV .Mirovekî xwe ù zarowén xwe bi xebata destèxwe bi xwedH dikirin . Qeiicbùna sihet ùxurtbùna milên wî , tim je re kar ù xebatpêk tanin . Bé zehmetekî pir, di riya xebatêde jina xwe diqedand . Lê wextek hat ko belengaziyekemezin kete nav welêt. Êdî xwedîperan nema ew 11 cem xwe dixebitandin .Çima ko , tu kar ji wanre di wê xebatê dene diman. Destengi ewqas pês de çù ko dew¬lemend ji birçî mayinê ditirsin .Mirovê han jl wek xelkê belbi hîn pirtir barêdijwariya vê tengasiya han hiltanîn . Ewçend qirùsên ko di flrehiyé de bi xwîdanaeniya xwe civandî jî xwarin . Dû re tiştênnava malê ji di wê rê de çûn . Lê dawiyawan rojên teng ne dihat . Gava xwe û blrçîbûnli ber hev dîtin, nexweşiyê jî linge xweavêti bù hundirê malê ù xelkê malê li pè hevxisti bûn nav nivînê . Heya wê demê desténxwe li pês kesi xweher kirin ne hati bû birawî. Vî halê han ew ajoti bû ber derê cîranan .Di rex mala wi de yek ji ê din dewlemen¬tir du ciran hebùn . Rabû çù nik yekî wanû halê xwe je re got . Dewlerriendê pêsInmlioveki dilhlşk bù . Agahiya wî yaser halècirané belenga? tu deriyên qençî ù comerdiyôjl dilê wi venekirin . Bi gotinên xwes mirovêbelengaz jî rùyê xwe da alî .Ji ber ko wi mirovê zivar di emrê xwede destê xwe ji 'ber kesi xwar ne kiri bù ,rûhişkiya dewlemendê pêşîn yekear ew jicomercliya camêran bê hêvi kiri bù . Çavênjinik ù zarokan li vegera wî a mal bûn; ni¬zanî bù ko çawan destvala vegere mal . Dilêwl ê girs ne dixwest êdî here ber derê tukesên din .Bl dilêşî berè itwe da mal ïi vegerî. Demadi ber mala dewlemendê din re borî bê koew bibine , mirovek wek sîkê li pê wî çû bù.Gava mirovê zîvar bi dilê şikestî keti bû xan!. û nav koma zar û zèrçèn xwe en birçî ù nexweş; mirovê ko li pê wl hati jî 11 ber derirawesti bù . Ew mirov cîrané wî, dewlemendêdin bù .Jin û zarokan bi dilteng! 11 çavên wî dinê¬rîn , dixwestin tê de şopa comerdiya cîrananbibinin . Lê sed mixabin ko ji çend hêsliranpêve tiştek ji çavan ne dixuyan . Jina wîdestvala bûna mérê xwe bîr biri bû ; lê dîsaxwe ji pirsiné ranegirt :.Gelo, te jj cîranan tiştek car ne kir ?Mèrik bi dilekî şewitî lê vegerand û got :Na . Ez çùme cem yekî, rûyê xweji minbada . Ê din jî ; ez neçùm balê . Dewlemendji hezkirina peran pé ve ci dizanin ? Wanmirovatî , camèri , dilovani hemi ji bir kirine.XWARZÊKE KURDANXanimeke xwende û mamosta dihistané ji mère,gaxezek rêkiriye , digel deh lîreyén sûrî . Kaxezaxanimê bi erebî ye . Me ew wergerande kurdmanciyé. Eve ' kaxeza xanimê .Gerinendeyê Hawarê é giram .Ez bi kurdmancî nizanim û nikarim bibê¬jim ji ez kurdmanc im . Ji ber ko bavé minereb e . Lê ez xwarziya kurdan im ; ù gelekheji wan dikim . Belê diya min kurdmanc e .Diya me ji me re dibêje ko gava bavé wêji Kurdistanê hali bù Samêji kurdmanciyêpê ve bi tu zmanan nizanî bù ; ne bi tirkî ,ne bi erebî .Lê îro diya me bl xwe bi kurdmancî ni¬zane .Ji ber ko wê zù mêr kiriye ùji xelkèxwe veqetiya ùzmanê xweji bîr kiriye.Belè ez gelek! hej! kurdan dikin ù nemazekêfa min ji dirùf ù girêdana wan re têt .Carina ez kurdên Cizirê , li sùkê dibînim ùli sal û sîlpikè wan heşmelkar dimînim .Ez ji we hêvî dikim , min jî bêxin navxwendevanên Hawarê ù diyariya min a kiçikqebùl bikin .Ez Hawarê di çentikê xwe de digerinim ûbl kêf ù xweşî lê temaşa dikim . Bêî ko jixelkê biplrsim hini çend pirsan bùme ; mina« sal , hejmar , sêşemb » . Ji ber ko miqabiléwan en frensizî li ber e . Tefsîra Quranê jîpirsek hînî min kir « çêlek » .Divêt « sûretéçêlekê » « suret el beqere» be . Ji ber ko quranbi vi sùreti dest pê dike .Dilê min heye di tatîlê de ji xwe re mamoslakêpeyda bikim ù hînî zmanê kurd¬mancî bibim . N. Q.HAWAR Me ji xwarziya xwe a nekurdbav ge¬lek minet em spasên xwe en kûr je re ber pêe ;dikiii . Heke dilê wê heye hînî zmanê kurdmancîbibe , bi her awayî em je re sekinine ; eni dika¬rin je re mamoste jî peyda bikin .Ev ji bo zirxwarziya me . Gelo xwarziyèu mekurdbav û braziyên me dikin ? Hînî xwen¬en cidin û nivîsandina zmanê xwe dibin . Heke hinhene ko hêj dest bi hînbûné ne kirine ; me tiévîbeye ko xèreta zirxwarziya me ji wan re lajangekexurt ù derseke kùr c .Dl wê ^avê de l3Û ko derî vebû ù yekkete hundir ù got : « Cîrané délai ! bê ko ti^riya xwe bi min xîni , te ez jî bi agirê dew¬lemendê din şewilandim. Dewlemend hemi nemalperest in . Hin hene ko wek we , ji comerdiyehez dikin . Ji iro bi sûn de tu jî wekbirayèkî min di nav mala min de xweyî par î.»Bi destê belengaz girt ù bir . Ji wé şevêbi sùn de heya ew destengi di welêt de rabùmêriké zlvai leva zarowén xwe di mala cîfanédewlemend de ma û tu tengî ne dît .FIAD CEMÎL PAŞA735-

HEDÎSÊN CENABÊ PÊXEMBERREHMET Û SILAVA XWEUÉ LÈ BE148 - Yê ko namùsa heval û brayê xwediparéze , Xwedé jî namùsa wi diparéze .149 - Yê ko devê xwe digire digihe selametê.150 - Yê ko hllekariyê dike ne ji min e .151 - Misilman .ew e ko xelk ji bext ù zma¬nê wî ewle ne .152 -Yè ko baweriya xwe bi Xwedé û birojapistdawiyé aniye ; cînaré xwe na èsineù aciz na ke .153 -Yé ko baweriya xw^ bi yezdan û biaxiretê aniye qedrê mévanê xwe digire .154 - Yè ko heywana xwe diêşlne ta ko jisiwara derkeve ; ne ji min e .l.'iS - Mirovê ko tobe bike, weke ko gunehne kiriye .156 - Heke hevalê te nefsa xwe ji tiştê kotu pô ne qail I bêrl dike ; rast be ne rast beInaniya xwe pê bine .157 - Binivin , lê ko hon hisyar bûn destbi gotin ù kirina qenciyê bikin .159 - Saxbûn û tirali bi bev re bikêrna yin .1.59 - Yè ko mirovên di xwe bi xwedidike weke sedeqe daye .160 - Yê ko poşman dibe , dibe tobedarêXudayê xwe .161 -Xelkê hêja du texllt in yen ko hindikin û yen ko hin dibin , en mayl békêr in .162 - Jin raina xwehên mirova ne , divèq«drè wan bê girtin .163 - Mirov mina niadena ne; hin kêmeyarin û hin ji giranbiha ne .464-Kovan ù keser mirov dighinin nîvêplrltiyê .165 - Yen ko devê xwe na girin her belayêdibînln .166 - Her arîkariya belengaz ù blçàreyanbikin ; xwedê wê arîkariya we bike .167 - Yen ko ji taqeta xwe bêtir ibadetédikin nefsa xwe dibin helakc .168 - T.enay! ji civata xirab qenctir e ; ûcivata qenc ji tenayiyè çêtir e .169 - Wey li wî miletê ko zanayên wan,sêx û axayên wan xirab û bèkèr in .170-Sunda me xwin; an boné poşmanbibin an derewker derkevin .171 - Heçî xedar û nefsmezin in; roja pist¬dawiyé de wé bibin mina mûriya û xelk *èpè li wan bikin .172 -Xwedê hejl wi mirovl dike yé kogava tiştekî dike qenc ù rast dike.173 - Gava hon dibînln ko mirovek xirahiyêdike; an bi destê xwe an bi zmanê xwe wîje bidine pas , heke hon pé ni karin dia bi¬kin ko ew dev ji wi îş'ê xerab berde .174 - Heke hon zalimekl bibinin û destê wlna girin ù berdidin ko ew zilmiyê bike xwedéwe hemiya diêşine .175 - Cihada mezintir ew e ko mirov jihakimekî zalim re lasllyê bibêje .176 - Bav dérive buhusté é navîn e , ko teqedrê bavé xwe girt , ew derî ji te re vedi¬be , ko te qedrê wî ne, girt ew deri li berte wê bè girtin .177 - Ko xwedê keçikek da we ; wè qencbi xwedî bikin; ew sibe nav beyna we ù agirêdojehè de dibe bedenek .178 - Yè ko du keça bi xwedî ù mezin dike;di roja pistdawiyé de bi min re dimeşe .179- Yê ko keçai xwe na êşîne û bernadeko brayê wê , wê biêşîne dikeve buhusté .180 -Ez û mirovê ko îşê sêwîki' digerinedi buhusté de era hevalê hev in .181 - Yê ko rêwlyekî bibine û xwarina wlbidiyè bêşik dikeve buhusté , meger ko' wîgunehek kiriye ko na ye efiw kirin .182 -Tu qenciyê kèm me bine , dev li kenbûn j! qencîyek e .183 - Tacir di roja pistdawiyé de bi fesadkerù awana re ye , meger ko ew ji Xwedètirsiyar bù , qencî kir û di dan ù standinaxwe de rast bû .184 - Ko yek! qencî bi te kir divê tu jlqenciyê pê bIki , heke ji destê te na ye pesnèwî bide ; heke tu qenciya wl na bêjl û vedişêrikafir î .185 - Çavê ko ji tirsa Xwedê girlya ye ûçavè ko misilmana ji xirbiyè parastine agirédojehè 11 wan çava na keve .TEFSIRA QURANÊNîsànek Di çapkirina ayela sést û $e;an dexeletek çêbûye .1 Tefsîra ayeté a rasl ev e :Me ev tisl da qewimandin ; ji bona ko mirovênhazir û çêliyên di wan ibreteké je bigirin û me pé;iret li bawermendan kir .2 Ayeta ko bi hevoka c Gava we éw tişt dît ..»destpé ilike ayeta liefté û çara ye; ne a heftê û sisiyaye .'3 Ayela hefté û şeşan de despéka rêza sise( em lê vedigerinin ) xeleta çapê ye , di Quranê denîne Rêza çara de ( û cuhî ) ji nî ne ..4 Ayela heştê û nehan bi awayê jêrin despêdike : < 0 gava jl alîyê Xwedê ve ... > Dr. K. B.736

BfNGEHÊNGRAMÊRA KURDMANCÎBI NA.VÈ VEZDANÊ PAK É DILOVAN i MIHIBVAN3Dunik Dunik dikevin pésî û paşiya wanpirs û komekén ko mirov wan ji derve ditîne ùtêxe qiseté . Te ne bihîsliye ko dibêjin: «Hertişt bi zravi dişkê ; mirov bi stùrî ». Ehme¬dê Xant ji bo kitêba xwe gotiye :« Ev me)'we eger ne avdar e »«Kurdmacî yé ev qeder li kar e »Xêzek Dema ko qiset dikeve şiklê axaftinéù carê ko xeberbêj diguhêre ; li pêjiyagotinê xêzekek tête danîn ;Mizginl dan keré ù gotin é :Dehşik ji tere bû .Keré Ii wan vegerand û got :Êmé min kêm , barê min zêde bû .Bendek Bendeké datinin navbera diibéjeyén ko di navbeyna wan de hogiriyekheye . Kariyé - belek. Kariyé - kelehê . Birca -Belek. Bedir -Xnn .Ji mile din gava ji kèmbûna cih kiténbêjeyê ji hev de dikevin ev nlşandek wankltan bi hev re gfrèdide . Hingê bêje dibedu perce ; perçekl wè di paşiya xêzekê dedimine û perçè din dikeve pêşiya xézeke nù .Gava ev bégavi tête pês , divêt bêje kîtbi kît ji hev de bêne xistin ; bel ko tlpeke kitêje bibe û bikeve xèzeke din . Mesela heke( nermijandin ) kete paşiya xêzeké ù tè decih ne bû ; ev bêje bi vl awayî tête birin :( ner mi jan din ) û ji van car kltan hindivét bikevin paşiya xêzê û en an a maylnpêşiya xêza nù, bel ko ji ttpên ber car kltanne tu ji ji hev bibin .NAVDÉR34 _ Navdér ew bêje ye ko kesekî heywaneklan tiştekl şanî me dide . Ji lewre béje¬yén Zîn , pismam , sêr , hesp , post , ù kurslnavdér in . Ji ber ko ji van her ses bêjeyandido hin kesan , didowên din hin heywananù didowên mayln ji hin tiştan pês me dikin.C. A. BEDIR-XAN' Şanek Dl hejmara 28an de , di rûpelê yanzdehande li seré stûnê ni;andekên niqtesaniyéhatine bejmartin . Di wê hejmartiné de « bihnok »hatiye ji bîr kirîn . Me hêvi jl xwendevanên xwelieye serê vê stûnê bi awayê jêrîn biedilînin :( . ) Niqte(?) Niqtepirs( I ) Niqtebang( : ) Niqtecot( ; ) NiqtebihDok(,} BîhuokLA LÉGENDE^ DE MIR MOHAMMAD mMir Mohammad , prince de Botan , régna jusqu'en1740 . 11 est resté célèbre dans la tradition locale,beaucoup plus à cause de ses chasses et de sesamours avec la fllle du roi des péris , que de sesguerres . Un résumé de la légende de Mir Moham¬mad a déjà été publié dans ie numéro 25 de tHawar»( Bêriya Botan , notes ) .On raconte que l'émir s'était épris de la fllle duroi des péris . U la rencontrait régulièrement dansune caverne de la montagne ; il eut d'elle plu¬sieurs enfants . Elle lui avait fait jurer de garderleurs relations secrètes . Or , un jour , le princes'attarda au rendez-vous . Voyant la nuit venir ,ses domestiques , qu'il avait quittés à quelque dis¬tance de la grotte , sous prétexte d'aller chasserseul , commencèrent à s'inquiéter . L'un d'euxpartit à sa recherche et le trouva assis à l'entréede la caverne , en compagie de sa maîtresse ct deses fll» . Le valet tenta de se dissimuler , mais lapéri l'aperçut . Elle crut que son amant lui avaitmanqué de parole , et disparut avec les enfants .Au même instant , le prince fut pris d'une fièvreviolente . 11 mourut pendant que ses homnies leramenaient à Djeziré .Le numéro 26 de notre revue contient égalementun conte intitulé i Ehmedê Zeydan» où il est faitallusion aux relations de Mir Mohammad avec lesgénies : le héros , de l'histoire relate, en présencede l'émir, les circonstances danslesquelles il a étéconduit à la cour du roi des péris , et commentil a cru le recornaître parmi l'assistance . Lerécit terminé , Mir Mohammad déclare au narrateur:c O Ahmadé Zaydan , celui qui était assis ce jourlà sur le trône , à côté du fils du Roi des péris,c'était bien moi ».Dans un article de la «Revue Patriarcale Syriaque»sur Basile Simon 11 ( 1939 , no 6 ) , nous trouvonsencore une autre tradition relative à Mlr Moham¬med : « Basile Simon 11 , évêque de Tour Abdin ,était très vertueux et très pieux . II y avait àBamenmen ,chez Avdal Agha , un domestique syria¬que qui désirait épouser sa propre cousine. Leprélat se refusait à bénir cette union irrégulièred'après la loi chrétienne . Le valet se plaignit à lafemme de son maître , qui demanda à l'agha d'in¬tervenir. Celui-ci eut beau faire , l'évêque ne couseiititpas davantage au mariage . Avdal agha se miten colère et envoya Basile Simon chez Mohammadbeg Boti , prince de Djeziré , espérant que l'émirle ferait mettre à mort . Arrivé à Djeziré , le prélatfut introduit chez le prince . On lui donna unecoupe de poison . Il fit le signe de la Croix surle récipient, et but sans être incommodé. L'émirfut surpris ; il fit appeler le domestique qui avaitpréparé le breuvage , et lui demanda s'il y avaitvraiment du poison dans le verre . Sur la réponseaffirmative de l'homme, on emplit de nouveau lacoupe, et on la lui fit boire . Il mourut le jourihênie . Mohammed beg convoqua de nouveau' (lavoir le texte origioftl de rarUcle et de» chansont don» Upaitle Kurd de ce Dumero .737-

l'évêque , el, dans l'intention de l^éprouver , luiordonna de danser et de chanter. Il se refusa àdanser, mais se mit à chanter en kurde le «Lavij»poème qui décrit lé jour du Jugement Dernier etles châtiments réservés aus pêcheurs . Le princeet ses courtisans furent profondément touchés parle chant du prélat , qui fut renvoyé à son village,comblé de présents ». (1)Mir Mohammad beg était un véritable Nemrod,il est surtout connu sous le nom de « seigneuretdes chasseurs» . On lui amena un jour deux jeunesNovembre est fini , ii reste trois jours ettrois nuits de Décembre.Mon coeur a la certittide que Mohammadbeg, le seigneur des chasseurs, ne survivra pas:Les bouquetins mâles dansent sur les rocsarrondis cimes .Je vieillirai , mais coeur brisé ne peutvieillir .Bouquetin , malheureux bouquetin à labelle barbe , au nez busqué IMon bouquetin robuste paissait sur l'alpehaute ,Il s'abreuvait à la source de Chakh.Mon coeur a la certitude que Mohammadbeg, le seigneur des chasseurs ne survivra pas:Au sommet de l'alpe haute , Afeno atourné le dos aux pentes terrestres (1)Un cri d'alarme a retenti sur les pentes ,mais je ne sais qui l'a poussé .Là détonation d'un fusil résonne joyeu¬sement aux oreilles de Mohammad beg .Je ne sais si c'est celle d'un fusil rayé-,d'une carabine , ou d'un fusil à pierre .Mon coeur a la certitude que l'on a tuéAfeno .Hajale , le père des jeunes bouquetinsmêles est blessé de quatre balles .Je contemplais les hautes cimes.Comme aux premières lueurs de l'aube .Douleur et chagrin sont venus cam¬per dans un coeur blessé .Moi, malheureux, je ne servirai d'émiroii de' grand roi ,Autre que le prince, le souverain destitué(2).Il ,Source ; Hadji Djendi , d'Ereh .Bouquetin , malheureux buequetin , aveccette bouche et ce nez busqué 1Les chasseurs ont brisé les roce de Hendjè;ils ont gagné les pentes de Chakh . >Les poudrières de Mohammad beg, l'émirde Botan , sont d'or et d'argent. -^II en laisse pendre les pompons sur sesreins .Je préfère à tout autres rendez-vous de«hassé ( 3 ) celui de Stoun , au deuus deDerba Chekér,(IXCèst A dire : .est mort(3) Allusion .A Mohammad beg qui n'a plus longtemps ,Arégner , ' ou A quelque au4r« prince de Botan T(3) cÇepers signifie UUéralement aBUt copepdant. lès cçepen deMlr Mohammad étalent, de véritables rendez-voufc dé Classe,comportant des pavillons dont les ruines subsistant eneore danos jours .bouquetins mâles qui avaient été pris vivants . II lesbaptisa Afeno et Hajale , et les apprivoisa . Lorsqu'ilsfurent gros , il leur rendit U. liberté et Inlerdisitde les tuer. Les deux animaux atteignirent rapi¬dement une taille extraordinaire . Quelque annéesplus tard , le prince de Behdinan envoya à MirMohammad la dépouille d'un bouquetin dont lescornes, avaient 7 empans de long . L'émir relevale défi et se mit en chasse, pour tuer une pièceencore plus remarquable . ,11 se rendit rapidementcompte que , seul Afeno ou Hajale pouvaient luifournir un trophée supérieur à celui que lui avaitoiTert son voisin . La mort dans l'âme , il organisaune battue , tua les deux mâles , et fit présent deleurs têtes à l'Émir d'Ainadiyé ; on mesurales cornes de Hajale,, ellps étaient longues de 9empans .C'est cet événement que relate la chanson dontnous publions ici quelques variantes .ISource : Hadji Ramazan Kerî .Mon coeur , malheureux , est tombé dansune embûche.Mon bouque':;: robuste paissait sur l'alpehaiite ,Il s'abreuvait à la source de Chkijen .Mon coeur a la certitude que Mohammadbeg, le seigneur des chasseurs, ne survivra pas:Afeno est resté à Ferachin. (2)Peine et chagrins cheminent en caravanes,la joie les a rejoints sur la route .Je contemple les rocs arrondis des cimes,une légère couche de neige blanche s'y étale.Mon coeur a la certitude que Mohammadbeg , le seigneur des chasseurs ne survivra pas:Des présages se manifestent par le monde,Ce monde de malheur qui pour nul n'estconstant .J'ai interrogé aujourd'hui les comptablespour savoir combien s'est écoulé de Novem-' hre . et combien de jours en restent .(I) C'est ie c LavlJ » dont le texte et la traduction ontpubliés dans le No 25 de c Hawar . D'après - une antre.été »tradition . l'émir aurait simplement prié l'évAque de chanter.une chanson où 11 ne serait question ni de guerre , ni. d'omour .(2J II n le pressentiment de la mort de Mohammad beg et sasent déjà en sécurité sur le lerrain da ehassa du prince .-738-

Mohammad bég , émir de Batan, est montéà cheval , avec une suite de valets et deDouleur et chagrins cheminent en cara¬vane; la joie les a rejoints.La brume couvre les hauts sommets ,dc/mestiques , et Chero de Serkhanes, et Rasoulde Fenek.Ils disent :« Nous allons tuer Afeno , nousenverrons sa tète au khan de Khoy'(l).Nous envc^rrons sa peau à l'Émir d'Amadiyé;Où s'étendent de vastes plans sans neige .Mohammad beg ie seigneur des chasseurs. ne survivra pas .D'extraordinaires merveilles se sont mani¬Nous enverrons sa chair au cadi de la . festées par le monde .ville , poiir son souper .Ces trois choses sont au nombre desmerveilles du monde .Je préfère à tout autre rendez-vous dechasse celui qui surplombe Devené .Les poudrières de Mohammad beg, émirde Botan , sont d'or et d'argent , décorées àprofusion .Mon émir , tirer sur Afeno , fais gémir samaudite femelle.Bouquetin , malheureux bouquetin bou¬quetin des pentes de Tavi ILa pointe de tes cornes est fine , la racineen est épaisse .Mon émir , détourne ton fusil de la fem¬elle , vise le mâle robuste aux boucles dansle vent .Que ne répondaa tu à mes paroleslLes bouquetii}s mâles descendent en filede Kureké Qaso , ils ont contourné les falai¬ses du versant .Nos chasseurs sont novices , c'est pour¬quoi ils se vantent de la qualité de leurpulvérin .Je préfère à tout autre rendez-vous dechasse celui de Darkavoté . 'Le fusil de Mohammad beg, émir deBotan, tire deux coups par deux coups.je ne servirai prince ou seigneur autreque Mohammad beg , émir de Botan .III-Dans la pièce qui suit , il est fait mentionde la tombe de Mohammed beg. Sans doute,le poème a^t-il été composé après la mortde ce prince. D'autre part, il y est faitallusion à Âbou Zayd de Balak, chasseurréputé qui accompagnait d'ordinaire l'émir.On retrouve le nom de ce personnage dans lingrand nombre de chansons et de récits . Onraconte qu'il ne survécut que peu de tempsà son maître .(1) Khojr: ville du Kurdistan iranen.Je préfère à tout autre rendez-vous dechasse celui de Darkavot ,D'où volent les balles une par une , deuxpar deux .Je ne servirai émir ou seigneur .Autre que Mohammad beg, prince de Botan.' Bouquetin, joli bouquetin 1' Les poudrières de Mohammad beg ontdes franges qui tombent sur ses cartouchières.Détourne le guidon de ta carabine dufront de Afeno et de Hajale , vise le mâlecaché derrière les cognassiers .II me faut aujourd'hui un fusil dont lecanon et la crosse soient aussi gros queceux du fusil de Mohammed Pasa .Je veux un mortier de poudre , écraséepar deux amoureux .J'irai au rendez-vous de chasse de Moham¬med beg , tuer Afeno et Hajale , les mâlesrobustes aux boucles dans le vent .Les nuits d'hiver sont longues et lesommeil me fuit , , ,Le temps a passé , les Pléiades sontmaintenant au Sud ,Les blessures sont profondes, ne les ex¬posez pas à la brise ni au froid .Les nuits d'hiver, "brèves ou longues, lesoihmeil me fuit.Le temps a passé, les Pléiades sont au Sud,Les blessures sont profondes , ne les ex¬posez pas à ht brise ou au froid du matin.J'ai contemplé une haute cime . Que jesouffre IDouleur et chagrins campent dans uncoeur blessé .Après Mohammed- beg , je ne serviraiprince ni seigneur .Je servirai ce roi » cet émir , ce sou¬verain destitué .J'ai bien examiné le monde, combien jesuis perflexe 1739-

Afeno et Hajale , les pères des jeunesdescendu du iravin tte Qubd el acontournébouquetins ,Ont contourné l'affût de Mohommad beg,le siegneur des chasseurs .Si vous ne connaissez pas la tombede Mohammed beg le seigneur des chasseurs.Allez au séminaire de l'hippodrome , voirsa stèle .Arc et flèche el fusil y sonl sculptés .J'ai bien examiné le monde . Qu'il m'estamer 1On entend faiblement les coups de fusilqui partent de l'affût de Mohammed beg , leseigneur des chasseurs.Si vous ne connaissez pas la tombe deMohammed beg ; le seigneur des chasseurs .Allez au séminaire qui se trouve à l'extré¬mité de la place ,Regarder sa stèle funéraire .Il a couché Hajale en joue.Bouquetin , robuste bouquetin 1Afeno et Hajale paissent sur la chaise d'Awal.Ils sont descendus s'abreuver à la sourcede seigneur .- Hélas , hélas Mohammed beg va mourirel tourner le dos aux pentes terrestres .Aujourd'hui , le chasseur de chez mon pèreest sorti seul ,Il est monté jusqu'à l'affût de Karê , qui sur¬plombe Devené.Le mâle appelait la femmelle . Debout, al- .Ions à la danse IMais Abou Zayd de Belek est à la mort.Bouquetin ! Quelle embûche on l'a dresséelAfeno et Hajale paissent sur la chaise d'Awal.Ils étalent descendus s'abreuver àHertchekiii . ' vAlors , j'ai compris que Mohammed beg,le seigneur des Chasseur ; ne survivrait pas .IVSource : Rasul agha , chef des Jêliyan .J'ai contemplé Mohammad beg , sa parurele Pelengé Zérlii .Nos chasseurs sont novices pour ce quiest du pulvérin : ils se vantent d'être pareilsau Balaka Rache (1) .* *Nous avons dit pliis haut qu'il existait de nom¬breuses anecdotes au sujet des chasses de Moham¬mad beg ; c'est par l'une d'elle que nous conclueronscet article .tjn jour , l'émir rt sa suite étaient allés dansla monlagne . les chasseurs s'étaient répartis dansles afluts . Deux frères, appartenant à la tribu desKeran s'étaient installés ensemble . Le prince avaitbien recommandé à ses homines de ne pas tirertant qu'ils n'entendraient pas la détonation de sonfusil .Le jour se leva . L'émir aperçut un grosours qui se dirigeait vers l'affût des deux frères.II arriva à porté de leurs fusils , mais ilsne tirèrent pas . Mohamad beg bouillaitd'impatience .et disparut .Enfin l'ours contourna l'affûtLe prince se leva et se dirigeavers les deux frères , escorté de ses valets .Il était très en colère et se disait : « Je leurferai couper la tête , pour avoir laissé échap¬per cet ours I » . Cependant , lorsqu'il se futapproché , il aperçut un spect.icle qui l'emplitd'étonneinent : l'ours était là , étenilu à terre,les pattes liées à l'uiJe de ceintures et deturbans .Voyant rai;imal venir à eux., les deuxfrères s'étalpnt concertés. Que faire? Il nepouvaient tirer , puisqu'ils n'avaient pas en¬core entendu le fusil de leur maître . Ils nepouvait non plus laisser la bète leur passersous le nez. Ils avaient donc posé leur.sfusils , et tombant sur l'ours à bras raccour¬cis ,ils l'avalent terrassé et ficelé avec leursceintures et leurs turbans .Il racontèrent â lémlr ce qui s'était passé.Celui-ci fut si content d'eux qu'il les nomma,l'un «Fil» { éléphant ), et l'autre , «Fengenoz»,Il leur dit ensuite : « Je vous fais chefs desKeran , car la dignité de chef doit reveniraux braves .»R. LESCOT(1) Montagne du Botan .et son élégance :Tes poudrières sont décorées d'or, defranges et de pompons .pétourne la balle de ton fusil de lafemelle , son mâle est debout derrière lescognassiers .Tu as répondu à tout ce que j'ai dit .Le troupeau des bouquetins mâles «st-740-

KitêbxanâHawarêHejmar:1 -Rézana Elfabiya Kurdi C. À. Bedir-Xan.2 Rupelnine Elfabè C Â. Bedir-Xan.3 Dilé Kurèn Min Dr. K. A. Bedir-Xan.4 Blyişa Pêxember. Bi Kurdiya dumill, bidibaca C. A. Bedir-Xan5 Nivêjèn Êzediyan bi dibaca C. A. Bedir-Xan.6 Mektllb ji Mistefa Kemal pasé reC. A. Bedir-Xan7 Kurdistanê Bazll Nlkltln8 Ji mesela Kurdistanê C. A. Bedir-Xanff-Elfabêya KurdiDr. K. A. Bedir-Xan10 Xwendina Kurdi Dr. K. A. Bedir-Xan11 Elfabêya min Dr. K. A. Bedir-Xan12 Dersén Serietè Dr. K. A. Bedir-Xan13 Çarinén Xeyam Dr. K. A. Bedir-Xan14 Proverbes Kurdes . Medhelokên Kurdi .Xan Paris - 193715 Le roi du Kurdistan . Qralé Kurdistanê .Emir K. A. Bedir-Xan û Adolphe deFalgeroUe . Paris - 193716 Der Adler von Kurdistan. Eyloyè Kurdis¬tanê. Prinz K. A Bedir-Xan û Herbert örtelBerlin -193717^- Der Schnee Des Lichtes . Berfa Ronahiyê .. Sihrén Kurdî Prinz. K. A- Bedir-Xaiî ùDr. Curt Wunderlich Berlin -1937Kiryariya Hawarê'Sali 500 Qirùjèn SûrlŞeşmehi 300 Qirùsên Sùrl< Sémehl 200 Qirûsèn SûrlXwedî û gerinendeyê bérpirsiyar: Mîr Celadei' Alî Bedîr-Xan . SamSûriyeDirecteur Propriétaire : Emir Djéladet AaliBedir-Khan. DamasSyrieLucy Paule Margueritte û Emir. K. Â. Bedir-742-

.SAL !lHEJMAR 30ANi\l-:i'. !JNUMERO 30SÊŞEMB1 TlRMEH 1941KOVARA KURDÎMARDI1 JUILLET 1941)f REVUE KURDETÊXISTIYÊN VÊ HEJMARÊTefstra QuranêHedîsên Cenabê PêxemberKeskesorDiljaniya Haco axaDerdê miletê meDivê em bibin yekKulilkên KurdistanêRewşa dinyayêTarîxa Kurd û KurdistanêBi x'wehên Guhderz rekurd yek inJina miletJi xortan reRabûn û ri!lniştinFerhengokGramêra KurdmancîDr. K. A. Bedir-XanDr. K. A. Bedir-XanNûredîn ÛsifEhmed Namî"Bedrî Cemîl PasaCegerxwînTelet QedûrNêrevanOsman SebrîRastederDerketîkî DêrsimiMasûmê HamidîNûredin Os"Dr. K. A. Bedir-XanFerhengvanC. A. Bedir-XanŞAM-^1941ÇAPXANA SEBATÊ-743

SALJtANNEE yHEJMAR 30NUMERO 30SÊŞEMB1 TlRMEH 1941MARDI1 JUILLET 1941KOVARA KURDÎ )f REVUE KURDETEFSÎRA QURANÊ90 - Éwji dexsa xwe baweriya xwe biQurana ko Xwedé şandiye xwar neanine ù bi vê yekê dilên xwe bi tişteklerzan Grotine .Xwedê ji kerema xwe, ji bendeyênxwe ji kîjikî re bixwaze ; Kitêba xweje re dişine xwar. Erin li ser ernekêgihaşt û bi ser wan de ket û ji bonakafiran ezabekî giran heye û ew wandiésîne û riswa dike .91 - Gava ji wan re tête gotin ; ba¬weriya xwe bi Qurana ko Xwedêşandiye xwar bînin ; ew dibêjin : Embaweriya xwe bi Tewratê tinin ko jime re hâte dahatin û kitêbên din inkardikin . Lêbelê Quran heq e; û tesdîqaTewratê dike . Pêxemberê min , ji wanre bêje : Heke hon bawermend in; wecire pêxemberên Xwedê kuştin .92 -Mûsa ji we re bi delîlên eşkereû bi mûcizan hati bû , pistî ko Mûsaçû çiyayê Tûrê , we ji xwe re golikekanî û je re ibadet kir ; hon zalim in .93 - Dîsa bînin bîra xwe ... We ji mere sond xwar , me çiyayê Tûrê di serserè we re da sekinandin û me ji were got : Vê kitêba ko em didin we bixurtl . û dilpaki ji xwe re bibin û guh¬dariya emrên wê bikin . We got : MeJiihlst û em guh na dine te . Ev gotinahe ji devê wan derket ; ji ber ko ewketi bûn kufré û hevîna goliki di diléwan de bû .Pêxemberê min ... Ji wan re bibêje :Heke hon ji dil bawermend bûna , makengé baweriya we bi berdana Tewratêû bi ibadeta goliki, emrl we dikir.94 - Pêxemberê min .. Ji wan re bibêje:Heke mîna gotina we bihuşt ji terefêXwedê ve, bi tenê ji we re ye û hekehon di vê gotinê de dilrast in ; de ji xwere mirinê bixwazin ,bigehin wê bihuştê .ta ko hon lez û bez95 - Herweki destê wan bi xwîna pê¬xemberan sor û xemilî ne; tu cara dilxwaziya]xwebi mirinê nîn in ; Xwedêhalê zaliman dizane .96 - Tu dibînî ko ew ji mişrikanbétir ji jiyînê hez dikin ,hinik ji wanminêkarê emrekî hezar salî ne,lê ew ,bivê jiyîna dirêj xwe ji ezêb dur naxin . Xwedê bi emelén wan dizane .97 - Pêxemberê min . . . Ji dijminênCebraîl re bêje :Cebraîl e ko ev Kitêbbi destùra Xwedê ji dilê te re nazil ki¬riye û ev Kitêb tesdîqa rastiya Kitêbêndin dike û ji mirovên bawermend remizgîniya riya rastî û bihuştê dide .98 - Xwedé ji her kesê ko neyartiyawî ûmelyaket û pêxemberên di wî ûCebraîl û Mîkaîl dike dixeyide ; Xwe¬dê dijminé kafiraye.99 - Meji te re ayet sandine xwar, j^ênko nîşanî emrên Xwedê dikin; bi tenémirovên kafir baweriya xwe pè nayéntn .100 - Her cara ko cuhiyan sond xwarû bext dan , birekî ji wan paşê bextèxwe res kirin; ji ber ko piraniya wanbaweriya xwe bi Tewratê ne anîne .101 - Gava ji wan re , ji nik Xwedêpêxemberek; cenabê Mihemed hat ûwî hikmên Tewratê tesdîq kir; birekiji wan xudankitéban , Tewrat avêtinpist guhê xwe , hèla ko bikarin Qura-^né û pêxemberîtiya cenabê Mihemed.inkar bikin . Tewratê ev tesdîq dikirin.-745-

Qey vfiin ne dizanî bù ko Tewratkitêba Xwedé ye...102 - U cuhî ketin pey Iblîsên ko diwéxtê Siltan Silêman de sihr dixwendinû pê emel dikirin . Siltan Silêman bixwe sihr rie dikir, nebù kafir ;lêlblîsbùne kafir , ji ber ko Iblîsan xelk hlnîsihrê dikirin .Sihr di bajarê Babilê de, ji du mela¬iketan re , ji Harût û Marût re hati bûdahatin ; lê gava wan her du melyake¬tan xelkê hînî Sihrê dikirin ; berî dersdanêji wan re digotin: Em ji nikXwedê fitriekar in , yen ko hînî sihrêdibin, dibin kafir . Bi vî awayî Xwedêdilpakiya evdên xwe diceribandin , yenko ji hînbûna sihrê xwe didan pas,bawerraendiya xwe xuya dikirin û yenko hînî sihrê dibùn, bextieşî dikirin ûdibûn ji kafiran .Xelk ji Harùt û marût tiştine welêdielimin ko bi tè.sîra wan , jin û mêrji hev dibin. Gelî bawerniendino .. Zererésihrkaran , destùra Xwedê nîn be,na gehe tu kesî .Bi hînbùna sihré tu qencî ne digihawan , wan bi tené pè xisar didît ûcuhiyan qenc dizanî bù ko mirovênsihrkar ù sihrzan ji buhusté bê behr in.Ya rast ev e ko , wan nefsa xwe bibehayekî erzan difirot . Heke wan bi¬zaniya ....103 - Heke wan baweriya xwe biQuran ù bi pêxember bianiyana ù xweji cuhîtî û sihrê dur bikirana , sewabaXwedê û xeyra wê didîtin . Heke ewbîrewer bûna ....104 - Gelî bawermendino .. Ji pêxem¬berê xwe re ( raina ) me bêjin ; cuhi¬yan wisa digol , di vê gotinê de manadijùnê heye ; lêbelê je te ( inzirna) angomêze li ibe bike bibêjin û ji dil û canguhdariya emrên pêxemberê xwe bi¬kin... Ji bo kafiran ezabekî dijwar heye .105 - Ji xudankitéban yen ko kafirbùne û mişrik na xwazin ko ji bal Xu¬dayê we , ji we re, qencîyek bête xwar;lè ' Xwedè rehm û piyariya xwe ji kêre dixwaze dide û wî pé kamiran dike,kerem ù comerdiya Xwedê mezin e .100 -Gava em ayelekè hiltînin, anpas ve dibin , an li sûna wê ayetekedin têxin ,em hercar ayeteke hêja mî¬na yà ko hatiye hilanîn , an yekê jeçêtirdişîniii xwar. Ma tu nizanî koXwedè bi her tiştî dikare I...107 - Ma tu ni zanî ko xudawendî ûsermiyaniya erd û ezmanan ji Xuda reye ù ji wî pé ve tu kes ni kare sermiyanû arîkarê we bibe.108 - Ma hon jî dil dikin; ji pêxem¬berê xwe tiştine welê bipirsin , herwekî cuhiyan ji Mûsa pirsî bû .Yen , kobaweriya xwe bi kufré digubêrin, riyarastiyê winda dikin .100 - Ji xudankitéban gelek hene kodixwazinbùneniho ko hon êdî misilmanwe ji riya Xwedé bixirînin ûji nù ve , we bikin kafir .Ew ji dexsaxwe wisa dikin, herçend jî wan Tewratê(le xweiuliye ko pêxemberîtiya Mihe¬med heq e , ù dîné wî rast e . Guh me¬din wan ù dev ji wan berdin , heta koXwedè emrè xwe li ser wan ci ye, ji mere bide zanin. Xuda bi her tişlî dizane.110 - Nimêja xwe bikin, zekatê bidin ûlierçî qenciya ko hon ji bona xelasa ruhèxwe dikin ù pès xwe ve dişînin, honésewaba wè li nik Xwedé peyda bikin .Xwedè her liste ko hon dikin dibîne.111 - Û cuhiyan got : Cuhl û File bi¬tenê dikevin buhusté. Ewji xwe rewisan dixwazin .Pêxemberê min... Tuji wan re bêje : Heke hon di vê goti¬nê de rastdil in, kanî hiceta we .1 1 2 - No ... Ne bi gora gotina wan e .Heçî ko bi dilpakî rùyê xwe daneXwedé û dest bi qenciyê kirine , li nijc,Xwedè sewaba wan heye û ji bo w.aptirsa ezabî nîne û ew xemdar na bin .113 - Cuhiya got: Baweriya filehanneli ser tişteki bi esase, filehan got : Ba¬weriya Cuhiyan ne li ser tiştekl biesase; lêbelê her diwan jî kitêbên ptwedixwêndin .Mişrik û.dînnezanan jî di heqêmisilmaniyé de weke wan got .Xwedêli ser wî tiştê ko wan lihev ne dikir , diroja pistdawiyé de hikmê xwe wê bide .Jl bona Tefsira Quranê K. k. ( kerem kin ) A 11hejmarêil . Hawarê '27, 28, ê 29. "binêrin .746

HEDÎSÊNCENABÊ PÊXEMBER.REHMET 0 SILAVA XWEDÉ LÈ BE186 - Pêxember li neviyè xwe nèrl û gol :Ji boyé ko emé malê xwe ji we re bihélin,em xwe desteng dikin ; ji hoyé ko emêbikarin we bi xwedi bikin, em her x\\'e di¬kevin û tirsonek dihin; û heke yeki diréji wekir ji bona parastina we em çavsor dibin ;hon ji rùh û bihna Xwedê ne .187 - Gava Xwedê qenciya hakimekt dixwa¬ze mirovekî qenc je re dike wezIr, heke hakimpêkanîna qenciyekê ji bira kir wezirê wlUne bira wl , ko hakim dest bl qenciye¬kê kir , wezIr arîkariya wi dike , lê hekeXwedê serfiraziya hakimekî na xwaze; miro¬vekî xirab dike wezîré wî , ko hakim kirinaqenciyekê ji bir kir wezIr wê na yêne birawt ù heke hakim dest bi kirina qenciyekêdike wezIr nabe arîkarê wî .188 - Mîna mirovan dixwim û vedixwim ûweke wan radibim û rûdinlm; ez jl mirovekim û nefsineziiiiyê na kim .189 - Nisanè minaflqan sise ne, gava dlpeyivinderewa dikin , gava wada xwe didinlê diqulipin , ko mirov pista xwe dayê bê¬bextiyê dikin .190 - Ko hon hatine vexwendin , herin .191 - Ji malê xwe berè nefsa xwe bi xwedibike , paşê arîkariya mirovên di xwe ù dipist re arl ciran û hevalên xwe bike .192 - Berê ji xwe re , pè ve meriyên xwere , pê ve dora xwe re .193 - Heke dilè hakim 11 peyayên wî xiradibe; peya mifsid dibin .194 - Di roja pistdawiyé de , li ba Xwedêmirovên xirabtir cw In ko. du rù ù riyakar in .195 - Heke kesekî gulék du we lé veinègerlnin, kulilk ji buhuslè derktine ,196 - Heke ji we se mirov bi ré ve diçinbila yèkl ji wan serekitiya en mayin bike .197 - Her vexwarina ko serxwes dikeheram e .198 - Mirovên hlkêrnehali pirsên ne qencdikin ta ko zana pë şaş bibin .199 - Ez mlzginiyè didim we û hon jl, ji yendi pè xwe re mlzginiyè bidin; heçl ko baweriyaxwe bi yeklliya Xwedé anlne wè bikevinbuhusté .'200-Dln ji se texllt mirova zereré dibîne ;ji zanayên bi tevdan , ji hakimèh bi zilm ûzinat ù ji xebatkerén nezan, yen ko bè rèùtertlb di.sixulin .àOl -Ko zanîn hâte jl hir kirin xira dibe,ko iiehêja hînî wè bûn winda dibe.202- Erna Xwedè ji helalan berdana jina ye.203 - Helaliya ko Xwedê je dixeyide berdanajina ye .204 - Xwedê ji mirovê ko di neyariyê dehar e ; hez nu ke .205 - Bikêrl bikérnehatiya weriri .206 - Ho mirov , nanê te . besî té ye , péqail na bl ; ue bi malê hindik û ne bi é pirqîma xwe Uni , ko tu sax î , xwarina le jîtêrî te dike , bila dinya ko bi eqlê te dikeneû te dixapîne xira bibe .207 -Kurê jinitekê ji miletê wê ye .208 - Mizgeftèn xwe bê xeml ù rewş , lègund û bajarên xwe bl xeml û zlnet ava bikin .209-Cel.ruil hat û gote min ; Her wekîdixwazî hiji dawiyê bimiri , ji kê dixwazi hç'zbike dawiyê je veqelî , herwekî dixwazî bikêtu ê pé berpir.siyar bibî , serfiraziya bawérmendaew e ko hi sev bi ibadetê mijùl dibinû hewcedarê xelkê na bin û çavê xwe nadin ber deriyê xelkè .210 - Bi malê sêwiya ticarelê bikin ta komalê wan bi dana zekatê kèm ne be .211 -Heke hon dixwazin dilè we nerm ûçak be û îşê we here serî , li ber sêwiyabikevin ù ji wan hez bikin , xèrxwazé wanbibin , dilé wan xwes bikin ù ji xwarinaxwe bidin wan ; pariyé devê xwe bidin de¬vê wan .212 - Pez bi xwedî bikin, bi xeyr ù bereket e.213 - Hon dizanin pisltî ci ye ? Pîsiti ewè komirov gotina yekî jl êdin re dibêje; la ko ewli hev kevin .214 - Dev ji heramiyê ù ji heramé xelkêberde ta ko lu sertlraz bibî , bi mal ù Hzqèxwe qima xwe bine la ko lu dewlementiiêmirovan bibî , qenciyê bike cîrané xwe ta kobawermend bibî , listé ko ji bona nefsa xwedixwazi ji xelké re ji bixwaze la ko misilmanbibi I Pir me kene dil pêdlmire (Mirovênbêeql pir dikenin ) .215 -Ji Xwedê bitirfie , tu qenciyê kcmme bine , gava avê jl bîrê dikşîni ko avusetlla te rijiya sellla hevalêk le ew jijiwereqenciyekê, xweşkirlna dilê xelkê jî qenci¬yekê, kubariyê me ke , Xwedé ji nefsniezinahez nn ke , heke kesek bi kémasiyeke kotu je bérî yl qedré te dişkinine, tu eyba wîme de rûyé wl , berde bila ew pè gunehkar/bibe û sewaba kirina te-ji te re bimine , dijùname ke tu kest .-747

KESKESORDi sala 1925an de bû . Wé salé , ez hinnû diçûm dibistanê , lè dibistana tirkan .Di meha Sibatè , Sibata dinoka welaléjorin de, di gelek cihan de , herf wek déliyabûkekè ji rùyé erdè hildihat û geşiya hésinahiyéù kulilkên Biharè . bi tevî tazehiyawan pès me dikir . Goya zivistan jl bi hatinatiştekl hêja hesiya bû , û zù xwe da bù pasû sùna sermè , berf û hageré da bù ^irgermiyatava Biharè .Di van rojan de bû ko li bajér tevllheviyekhebû : Di malan de mezin ji ker ve diştexilinù bi kéf û bi ken bûn. Jin bi tirsû telaş bûn û bi zarokan re pir mijûl nedibûn . Esker bi zor diketin xanlyén Kurdanmitralyoz datinin serè banan .Li dibistanê , sàgirdén mezin digihan hevû pir tişt digotin : « Ser ... kurd ... tirk ... stan¬din ...» Me piçûk , me dida pey wan û bêîko bir bibin bi van nûçeyan kêfxweş dibûn .Lehistik ù ders bê retbet bù bûn . Pirsèn :« $er ... top ... tiflng ... kuştin ... hatin » em ser¬xwes dikirin .Mamosteyê n ko gis tirk bûn bêzar xuyadikirin ; di dersxanè de gèj dibùn û bè hemddipeyivin . Êdl stranên tirki ne dihatin gotinù ala tirkan ne dihate çikandin ser dibistanê.Tirs ù tevger roj bi roj meztir dibù : Memûrxwe tavétin mâia mezinén kurd ù bextji wan dixwestin .Esker top û mitralyozén xwe berdidan ûdireviyan. Mezinén bajér yen ko berèberberi bi hev re dikirin li hev dihatin ûçek didan mirovên xwe .Dibistan hati bù girtin û mamoste '"xweVeşarti bùn . Zaroyên deh , panzdesall xencerù şejderb hildiglrlin . Pirsa « tên » jl her de¬vî derdiket ; her kes bê sebir bû ...Rojekê : « Hatin ... nêzik bùn ... kurd hàtîn..»digotin . Xort ù mêr bi çekên xwe ve , bidahol û zirne hin siwar , hin peya bi hezaranù bi dengên her biji kurd ... her bijikurdislan ... her biji serbestî ... ji bajêr der¬ketin û çûn pêşlya leşkerê kurd yè ko liher derê dida pey t.... û ji dur ve tirs dixistii],dilé wan. Jin ù zaro derketi bûn serbanan : hinan stranên sér digot , hinan go¬vend digirt . . Zaroyan debançe berdidan û$uJl ii ^pik vvi^k bikÇiakun .kelin J>aiê.p. i\ rastçûn seraya hikùmeta t...Li serayê tlşteki rengin xuya kir . Wè roèhinek baran hati bû ; di pişt.re bi derke¬tina rojè keskesor bi ezmanan keti bûn . Megot qey yek ji wan danî bû serayê .Xelk li dora serayê kom dibûn . Em zarojl çùn : ew tiştê rengîn di ser seré me resekini bù . Lé ew ne keskesora ezmên bû .Ez bèsebir bûm ... li bavé xwe geriyam . Leşkerréz girti bùn ,en tûj térken bûn .stranek digotin , çavèn wanMin ew li ser hespè dit,ez çûm cem ; wî ez danim ber xwe . Minje pirsl : « Bavo ev ci keskesor e li ser serayê?»Ev ala me ye ; kurè min 1 Ev san ûşerefa miletê kurd e 1Berê yeke sor hebû ; ew ci bû bavo ?Ew ya neyaran bû. Neyar bi zor keti bûnwelatê me . Em kurd Iro wan ji erdè xwederdixînin û dlbin xwediyê wt . Ha ji te realeke piçûk I Wê deyne ser dilè . xwe I Hejiwî bike û ji bo serfiraziya wê bixebite IEz bi gotinên bavé xwe bû bûm sermest.Dilé min hildavêt .û ez danim erdê .Bavé min ez maç kirim* *Heya ko ew keskesor li sera û kelata ba¬jêr pêl dida dinè bi me re tim Bihar bû ,bihuşteke rastîn .* Lê Bihara me zû wergeriyaPaizeke res û bihuşta me bù dojeheke dijwar.Pistî çend mehan rewşa bajêr guhèrl . Tirsekemezin ket sùna geşi û rahetiyé .Ji bê¬bextiya kurdan ù ji ber ko hinekê wan jinezaniyê arîkariya dijmin kiri bûn ,kurd dişikestin. Mirovên xwenda behsa bébextl û bêrùmetiyahin kurdan dikirinne kir !Ev bal pir domrojekê dijminan dora bajêr girt ù bitopan li me xisl û gotin teslim bin . Léherçend mêrén çekhilgir ne ma bin jl ; jin,zaro , pir ù nexwe$ ketin pêşiya diJDiin .Hin xwes tête bira min : wê rojê yerektno ftxwîndar çêbù . -Kurdan arîkariya dijmin dikir.Gelek ne ajot dijmin weke gurén birçi ketinbajêr .. . bin di cl de kustin , zaro û jinéh -avis dan ber sùngiyan , kal bi dar ve kirin .Hinên din ji bi zar û zêçên xwe ve avêtin .cihèn nenas ù nependî .Ala rengin , san ù rûmeta me , çirandinavêtin ber lingên xwe , pè lè kirin û li şûnawè ya xwe , ya xwinxwaran danin . Zman ûstranên kurdi bend kirin û tirseke dijwarhesp dibezandin.Herkes ji kèfxwesiyé mestxistin dilè xeleké .û gèj bû bù .Behsa Tojeke nû û jlneke geş dikirin .Pişti demaké siwar bi kum û destmal , bi9Ev şanzdeh sal in ko ev hal di kurdistanêde hikimferma ye . Û dl«a jtiiu^cb sal in ko748-

DILJANIYA HACO AXAREHMETA XWEDÊ, LÊ Û U MIBIYÊN MALBATA WÎ BEDer sala hezar ù neh sed û çil ,Bîst û didiwê Nîsana têrgul;Axé me Haco ê dilovan ,Xemxwarê feqîr ù jarên kurdan .Yezdan ê mezin bi rehmeta xwe,Dil sad kirî bi ceneta xwe.Bîst û sisiyê meha me goti ,Tira felekê dilê me sotî .Tabûi giha bù, ser mezarè,Rengê .xwe dida riwê Biharè .Ezmané Cizîrê bû bù tarî,Wé gavê.ji ewran xwîn dibarî .Ew dem te digo ew e qiyamet ,Zahir ko me dîn du sed elamet .Em xerqeyî pèle hesretê bûn ,Sewda ji serê me wè demê çûn .Xortê me ketin deravè kalan,Bi hêl û qiwet misalê dalan .Ser ta bi qedem hemî birin bùn ,Tèk da bi tebayî sernexwîn bûn .Rûdênê keça hemî wekî co ,Bê eql û hewes ji derdê Haco .Sev ta bi seher melûl û gêj in ,Xwîn in ko ji çavè res dirèjin .Çerxa felekê neyar ù bèbext,Doza te çiye, bi min re her wext?Nahêle bi dilxwesi ko rûnin ,Nisxa xereza te em bixwînin .Serdaré ciwan ù xort û kalan ,Bé sue û guneh te kir bi talan .Em mane di hesret û xemê da,Tîra ko li dil ketî te lêda .Bes ko kedera te em helandin ,Can û cegeré me tev kewandin .Qehr û Xezeba xwe bes birêje ;Cewra te li me kirî ji mêj e . ^ala rengin di dilè min û di dilè hezar xor¬tên kurd de pêl dide .Ji bo anlnciha wesiyela bav û kalan , vekirinatola wan û daçikandina ala xwe serkelat û çiyayên Kur.d)stanè em kurd 11 bendaBihara xwe- ne ; li benda' ~l}araneke bikeskesor ....NÛREDlN ttSIFCelwa Xezeba xwe dagerîne ;Sûcek me tu nîne ev ci kîn e .Qîrén ù hewarên xort 14 bùkan ,Lerzîn dikete dilê biçûkan .Fîxan ji me çùne banê barî,Hêja bi me re dikî neyarî .Ko rêçeşinasê miletê kurd ,Xemgîr li ser wî miletê kurd .Haco tu bi navê kurdewarî ,Razayî li benda efwa barî .Emrê te meger giha bù şêsti ,Nazdarê welat tu zù nivîsti .Wextê te ne bù , niha tu razî ,Doza me bi dilxweşî bixwazî .Insaf bike ev ne edl e , zilm e ;Rojek te ne kir kerem digel me.Bistanê hi hendesê te danî ,Guhdarî hene bi dergevani .Pèta li dilè te è birîndar,Xortê me ji xewnê kirine hisyarDer heqê te de nizam ci bêjim ,Bé sebr ù qerar û dîn û gêj im .Feryad dikin ji bê mecalî ,Hèstir diwerin ji her du alî .Tirba te li pêsberê me her dem ,Pê sebr dikin heta xwes in em .Ger çendî qewî li me nihan bû ,Navê te î xwes ji nû eyan bûNamî bese, ey şivanê derdan,Hêja bi xweşî dikî xeberdan .Wek mirxè hezîn bi davé dilxwes ,Rûne bi tené li kuncikî res.Çendî ko bibêjî , hem binalè,Heta bigihîne dewrê salé .Dîsa tu nizanî ev ci hal e ,Derdê di dila ye , bê niecal e .Lê hêvî dikim ji Xwahê gewre ,Vi ewrereşî li me bigore .Daxwaz li me êdî zù xu3'a bé ,Sèrîn e welat niha qe nabê .Ey Xwahê mezin tu çendî pakî,Haco tu bi rehma xwe sa kî .Kémayî hebin jî , lè nebîne ,Pir cewr ù cefa ji bo me dîne .EHMED NAMI749-

DERDÊ MILETÊ ME( Ez dibêjim ) , ( Nema dikim )Beri ko ez dest bi meqseda xwe bikim ,ez dé çend pirsan ji bo brayèn xwe yen koli Sûriye rùnisli bikim .Gell biran Hawar derket , gaziya niiletékurd . Heya kari be li Kurdistanê derkeveméhvanê we ye . Divê kurdên ko 11 Sùriyèrùnistl ne Hawarê bijînin ; bi her hawayi allkariyawê blkln ko kari be gaziya xwe bibe seri.Derdê miletê me ci ye ? Ew cira heya Irousa maye ? Bi min ev her du pirs bo me pirxedar in . ( ez dibêjim ) ci ye ; dema ko yekîji me , ev pirs got tu dèbêjl qey ayeteke qur¬anê ye ; je venagere .Mezin û piçûk xwenda û nexwenda gi}welè ne . Gell birano ma ne usa ye ? ev pir¬sèn te ne rost in , welè çênabe . ( Ez dibêjim )xelas bù . Tu ci bikl feyde ntne . Pir caranheye ko ew baweriya xwe tîne ko fîkra wlne rast e, lè carekê ( ez djbéjim ) gotiye bijûn da venagere .Divêt hêdî hêdî weke miletên din xwehîn bikin ko veke wan em jl bêjin ( em di¬bêjin ). Klnga me vaya pêk anî karê me bètirdé bimeşe .Ew jl çawa dibe? Klnga ko çend hevalgihiştin hev li ser fikrekè xeber dan flkrakolipiraniyê de ma wê fikrè qebûl bikin bidû piraniyè de herin . Heya Iro çend civatakurdan çèbùne . Gis ji bo ( ez dibêjim ) neçûne seri .Gell sêx û melan , mezin û xwendewarènkurdan I ev kêmant di we de jl hene . Weewçend mal û milkè xwe , îstiqbala xwè jibo xelasa miletê knrd feda kir . Ma hon ni¬karin dev ji van her du pirsan berdin ? ji wedengek derkeve- kurdên nezan jl wè bidindû we .Pirsa din jl ( nema dikim ) e . Ev pir tiştekîecêb e ; bi yekî re ser fikrekè xeber bi¬dî ; tucaran bê camérl li te venagerlnê . Pircaran dengê xwe nake, meriv dibê qey flk¬ra me qebûl kiriye. Lê ne usa ye . Ji xwe rariya revê çêkiriye Qenc hat ; hevalê le ye ;ne hat ne bi le re ye ; ev dîsa ne tiştek e .Car heye bi her awayî hevalèn hev , bi sondekêmezinjl girèdayiyên hev in û li ser fikrekèjl li hev hatine , lê saeta ko şixul nêz dibe ;divê dest bl karê xwe bikin ; yek ji wan ra¬dibe dibêje ( nema dikim ) .Keko ÛS8 nabe, em hevalên hev bùn mesond xwari bû . Pir merfv hene ji vl rûyî débixesirin . îşê miletekl jl bo viya^dê bi jûnDIVÊ EM BIBiN YEKJi pasa û begên kurdan ,Di vê rê yek ne bû hisyar.Ji bo serbestiya kurdan ,Ji bo wan qet yek ne bû Xémxwat .Hemî talanker û mêrkuj,Li ser wan dijminé xwînrêj.Melan êriş birin Emro ,Heta Zeydo kirin serdar.Dirist bû kuştina kurdaii ,Di şer'a şêx û mamostan .Beg û aXan di nav gundan, ,Digotin her em in xunkar .Yen xwenda li bajàran ,Meger zanà dibû, dîsa.Di bin destê neyaran da,Dima ew bê gem û hevsar.Bi zazî geh bi tazî geh ,Bi tirkî, geh bi tatîti .Mijùl bûn ehlê bajaran ;Gelé kurdan ne bû yekzar .Bi çil gundan hebû navek,Wekî xuşnav û -mirdasan ;Ne yek berk û ziman û dil,Bi vî rengî mirin yekear.Li hawêr dijminé bedxwaiz,Ji hev em raqetandin tev;Heye ko. ew ji hev dîr e ,Kirin dijmin kirin xwinxwàr .Edîb û' şairên kurdan , .Bi biskên şê mijùl ma bûln ;Yekî wek min hebûna ; lèDi nav wan de dima bê çàr.Zeman sed firsetên hêja ,Belaş dan , kes ne bû bêjê .Heta hasil giha Mûsil ,Cegerxwîn nû dikê Hawar. .CEGERXWiNde bikeve .. Tu ci bikl feyde nabe . Qîma' wlnayê; dibê (nema dikim).Eviya pir caran hatiye serê me . Ez ji sêxû melan , mezin û zanayén kurdmancan hèvldikim; bira bixebitin vô adeta nerindjiiiavmiletî rakih .Weke miletên din em jl xweyiyépirsa xwe bin . Bira di sêwrekè da rindbifikirin . -Heke pirseke wan hebe wé gavé bèjin . Lêkîngii ko soz iliin serè wan jl here divè pirsaxwe bibin seri . Di mèranl û di camèriyê deweke miletê kuiu Kêm pciyda uibin .-750

KULÎLKÊNKO JI KUDISTANÊ TÊNHersai kulilk li dereké li hev diciviyan ûbisérhatiya xwe ji hev re digotin . Kijan emeleklbas kiri be je re mikafatek didan .îsal civata wan li cem krizantêmè 1 1] ùdi bin riyaseta wè de bû .Roja civlnè kulilk hemî hati hùn ; ji sekulllkan pé ve : Nergis , Beybùn û Xecxecok.Ji ber ko wext dereng bû bû li benda wanne sekinin . Her yeké ji wan , bi doré çirokaxwe got :Beri hemiyan gulè dest pè kir ù got :Min Isal tişteki hêja ne kiriye . Bi tenêez ketim dibistaneke ù min dersxana zaro¬kan xemiland û zarok pê kêfxweş kirin .Kulllkan gişan , bi devekî , got :Aferîn ; ev tiştekl hêja ye .Dor 'gihaşt rlhanê . Ew got :Ez li dawetekê hazir bùm ù min singaxanimeke xweşik xemilandKulllkan ne hist ko rihan golina xwe biqedlne, pê kenin ù henekê xwe pê kirin .Lalê got :Tisté ko min Isal kiriye ev e : Berî çendrojan ez li ber seré xorteki biyanî û nesaxsekinlm , û çiqas .ji min bat min demén wien paşln geş ù sivik kirin .Kulllkan tev de got:Pir bas, pir bas , ev tiştekl héja ye , di¬vêt mikafat ji te re be .Heçl benefş e , got :Éz li tâstèkè hazir bûm . Mîr û mezjhli dora sifrê rûniştl bûn , pev disèwirin ; go¬tina wan li ser ser û xerablyê bù ; ûKulllkan ne hist ko gotina xwe temambike ; lè rabûn û gotin :Bes bibèj; kulilka felaketêl...Bi vi hawayî hèr yeké çiroka xwe got ,(1) TeiUlsk kultlk e ; ulkt Diyarbekrê Jt re « pal > jl diMJln .Dinê pê zane ko kurd weke sér in ; tuca¬ran xweji niirinê nadin ail. Lé ci feydetucaran jl gotina wan bi yek nabe . Em ni¬karin baweriya xwe bi hev binin pista xweIi hev girédin . Bo vé jî li bindesté biyaniyanda mane .Heke eili dixwazin bi ser xwe û xweyiyêwelatekî bibin divè eiii van tiştan ji navxwe rakin.Kurdino destén xwe bidin hev ta ko emkari bin dilxwaza xwe bibin serî .BEDRÎ CEMÎL PAŞAKulllkan desl bi sèwra xwe kir gelo mikafatêbidin kê ? Çaxa ji derve dengek hat ;deri vebû û her se kulilkên din: Nergis,beybùn û xecxecok , westiya û xwêhdayl ketinhundir û gotin :Em dereg man, qisùra me efiw bikin. Emji dereke gelek dur, jlçiyayên.Kurdistanê tèn .Li wê derê em rasti se çendekên xortênkurd halin .Ew di riya welat û miletê xwede bi seref û rùmet hati bûn kustin , em liber wan sekinin , me ji wan re sih girtheta ko hevalên wan hatin û ew vesarlin .Kulilk tev de rabûn ; ew rakirin ser milênxwe ji wan rc çepllkan li hev xistin ù gotin:Her bijin, her bijin ; mikafata vê saléjl we re ye .TELET QEDÛRHEC ELÎ BEGZADEREWŞA DINYAYÊJi îro û pê de Hawar di lier hejmara xwe dexwendevanên xwe U ler rewşa dinyayê wê serwextbike ; û tiştên ko di nav nietiê de çêbûne bi urtiji wan re bide zanîn .Ji bo destpêkirinê emê bi sûn de vegerin û ça\ènxwe li bûyerên ko ji destpêka ser hetanî îro çê¬bûne bigerînin ^ .Di serê 1914an de zora elmanan çû bû û elmanşerpeze bû bûn . Tu mislemlike di destê elmanande ne ma bû, û hin birên welatê wan jî bi ser.dewletên din ve kiri bûn .Pistî ko Hitler hikim xiste destê xwê, xebatekezor xebitî , yeWtiya Elmanyê û Nemsê pêk anî ;birên. welatê xwe yen ko je hali bûn birîn bisûn de vegerandin , dewleta Çekoilovakyê ji ortêrakir û ew erd kire du wilayet û xiste binliimayela Elmanyayê . Ji xwe erdè vê dewletê be¬riya ;erê 1914an di destén Elman û Neiiisê de bû .hdî mesela Danzigê ma bû . Oanzig di behira Balliqêde bendereke elmanî ye . Sondxwarîyan pistî14an ew bender da bûn ser Polonyayè û ji Elman¬yayê veqelandi bûn . Erdcki teng , weke liwanekêdiket navbera Denzig û erdê Elmanyayê . Ev lîwanjî di destê Polonyayê de bû . Ji xwe Polonyejî wek Çekoslovakyê pistî serê mezin îiû bû dcwlet. Beriya hingê Ûris , Elman û Nemsê erdê Po¬lonye lêk vekiri bûn . Ji Danzigê pè ve iiin erdênelmani jî keti bûn nav tixûbên dewleta Polonyê .Lê elmanan hêj qala wan ne dikir .Elmanan dixwest di navbera tixûbên xwe û Dan¬zigê de rêkê çêkin ù ew rè bi milkane .iidi wanbibe ; wek erdeki elmani . Polonyê pê qail ne dibû .Ingilîz û .Firensiz jî keti bûn navè .Danzig herçend erdeki polonî be ji bi awakîxwleser dihate idare kirin Je re digotin bajarê.serbest . Hikim di destê walîki de bû fl ew walicivata miletan tayin dikir . Meclistk ya Danzigêhebû. Xelkê Danzikê herçend tev de elman bûn jîlê hemi ne ji tayê naziyan bûn . Le elmanê nazi,hin bi liia piraniya mecllsê xisti bûn destê xwe ûgbh ne didan bikiljnela Polonyê Hebû ko nazi.751-

o]eikt d^at djaynin hikOnietê ; xwe bl serxwe ilanHer tijxUt niadeyén liov Ji cem Orls dthatiabikin fl erdê danzigêbigihînin Elmanyayê.Elînanyayê .Ingilizan jî herwekî di serê 1914 an de kiri bû* **Ji bayé Ewropayê bihna barûdê dihat . Tirshebû ko ser çêbibe; şerekî mezin, wek serê 19Han.Ji wextê mesela Cekoslovakyayê | bêtir .Li gora lifaqekê , Polonye biketa ser diviya bûFrensiz û Ingiliz li pista wê rabin. Ingilîz li heyalbendandigeriya . Heyeteke ingilizi çû bû Moskoyêû bi zimamdarên Ûris keti bû luizakerê . Lê jinijkekê ve wezîrxariciyê Elmanyê , Von Ribenlropbi balallrekê kete paytexlê Ûris û bi dewleta Ûrisre miahedeke nelihevxistinê imza.kir . Heyeta ingi¬lizan bi sûn de vegeriya Lortdrê .Lê ji mile din hevalbendê elmanan ê kevin , tirkrû je bada û berè xwe da ingilizan . Pêşdetir tirkketin tifaqa frensiz û ingilizan ; û di vê babelè de liEnqerê di navbera ingiliz , frensiz û tirkîin demiahedèk hâte imza kirin .Her du aliyan xwe kar dikir ; ser nizing bû bû..Polonyê ciwab da Elmanyê . Li ser yê yekê li yekêîlona sala 1939an de , rojekê Inê ordiwa elmanandirêjî Polonyayê kii . Elmanan bi awaki nû '}erdikir ù dirêjkl diketin welatê neyarên xwe.Poloniyan herçend dest biri bin xwe sikestin.jîElman li nehê llonè gihajtin paytexlê Polonyê û li21ê mehê i)olonî bê qeyd û sert teslim bûn .Zimamdarên wè revîn Romanyayê ; je çûn Frensêxwe dan Ingilleré .û je jî berêElman û Ûris Polonye di nay hev dp leva kirinbi vî awayî dewieteke mezin bl sih û du mil¬ûyon rûniştiman ji hev de ket û ji orlê rabû.Herçî frensiz û ingljz li pista Pulonyè rabùn û |lisiseyê îlonê dakeline qada ser lê arîkariya Polonyêne kirin . 'Ji ber ko di bejê re nikari bûn bigehinPolonyê . Di rojên pêşîn de digotin ko Ingillerébi stola xwe û di riya beliirê re wê bêle hawaraPolonyê . Lê ev proje jî ne çû seri û zora Polonyêheflan de çù .di nav se* *Ingilizan esker sandin Frensê û her du hevalbendanbi hev re xela Majino asê kir . XetaMajino ser ti;iûbên elman û frensizan de asêgeheke11ecêb bû . Drèjahiya wê 150 kîlomêtir .Asêgeh ji rûyê erdê bêlir li bin erdê bû . Li binerdê qişleyine mezin û depoxaneyin hebûn . Hintopên wê jî danr bûn bin erdê . Wextê ser de ewderdikelin rûyê erdê beia dijmin didan û dîsan;dadiketin biné erdê .Pistî serê Polonyayê hcl.-i nibiira 1940i liştekî biehimiyel çênebû . Di (puta .serê ro;iva de , yanî ditixûbên elnian û freiisizi de lopçiyan ti hev dixist;û baiaflrên nêrevaniyé erdén liev keşif dikir .Bi lenê di waré siyaseté de bûyereke giranehaie pê . Li Berline elman talyan û japonan,tifaqek imza kir û je re tifaqa sêbendîn gotin .Li gora madeke wê tifaqê heke ji dewletên koîro serê elmlan fl talyanan dikin pê ve dewietekedin dirêjî elman û talyanan kir hingê japon jiwê bikeve ser û serê wê dewletê bike.Herkesî gol ew dewiel Emérîkaye; ji ber koe,.4ièrike meyildariya domokrasiyan , yani ingilîzebloqe îlan kir ; yani ji hemî dewlelên dinyayê redan zanîn ko her texlît dan û standina ticarî bielmanan re bend e . Li ser vê yekê û hetanî îroji ingilîz vaporên dewlelên bêleref jî li behirêdigirin ; wan vélo dikin û heke di nav wan deli.stin ji bo Elmanyê dîtin wan û vaporan jî zemtdikin .Di vê navê de Ûris dirêjî Fenlandiyé kir , lê îsèxwe ne bir seri . Paşê bi tékiiiya elmanan Fenlan¬diyé stoyê xwe ji Ûris re xwar kir û liste ko jedixwest da ê .Sala 1939an bi vî rengî qediya û bişkojên Bi¬hara 1940Î bi serê Norvêjè vebûn .Bêdiro , li 9è Nîsana sala 1940Î , rojekê Duşembèelmanan dirêjî Norvêj û Denimerkê kirin . El¬manan digot : I deslèn me de isbat hene ko in¬gilîz û frensizan karè xwe kiri bûn bavèjin serNorvêjê û nie di behira Baltiqè de hebis bikin ,me rê ne da wan û pêşî ji wan stand » .Denîinerkc dest hilnanî û teslim bû . Norvêjê11 ber xwe da . Ji ber ko di navbera- Norvêj ûKlnianyayê de behir heye ; elmanan eskerên xwedi bejê re nikari bûn bînin Norvêjê. Diviya bûdi behir û ezmanan re bilialan . Ingilîz û frensizhatin hawara Norvêjê ; stolên wan û ya elmananli bev xislin ; lê elman bi v.-ipbr û bi banflîranderbas bùn û di rojekê de kelin paylexta Norvêjê.Qral û hikùniet xwe dan aliyè bakur , esker danhev ; û xwe jK-kanîn. Inglîz û frensizan esker deré¬xistin bejê û digel .norvèjiyan bera elmanan dan.Elmanan herçend ber bi bakur ve diçûn , ewçendji j.sê wan zcliniet dibû . liakurê Norvêjê lev deçiya ye ù tê de ne nhesin ne jî şose hene ; ûhela dawiya Bihara paşîn berf û qeşa ji erdêranabin .Serine dijwar di navbera elman û sondxwarîyande çêbùn . Lé gelek ne ajot , eskerên ingilîz ûfrensizan digel qral û hîkûniela Norvêjê ji erdêNorvêjê rabûn û vegeriyan cihên xwe .Elmanan bi jerô Norvêjê bakurè Ewropê xisti bflndestê xwe û keti bûn pêsberê girava Ingilleré.Bi ketina elmanan Norvêjê destén ingilizan ji hesînêîsvéçê dibùn . Ji ber ko hesiné îsvêçê diNorvêjê re diçû Ingillirê .Dîsan elmanan da zanîn Ko dilê ingilîz û fren¬sizan heye di Belçîke û di Holan'dê re bên û li elma¬nan xin . Elmanan rê ji van her du dewlelan xwestko di erdên wan re derbas bin .û bikevin biwa¬ra dijminên xwe . Wan her du dewletan cewabda elmanan .Li lOê Gulana sala 19401 elmanan dirêjî Belçîkeû Holandê kirin . Van her du dewletan arîkariyaingilîz û frensizan xwest . Frensiz fl ingiliz çûnhawara wan .Hin erdê Holandê ji behirê riizimtir e . Holanderabû behir berda ser erdê xwe . Lê lu havil jeçènebû . Li çardeliè Gulanê yanî pistî car rojanù frensizan dikir . Ji mile din Elmanyê bi lihevhatinêniqtisadî navbera xwe û Ûria xurt dikir ,Halande teslim bû .çû Ingilleré .Qrala wê digel hikùmeta xwe-752

Betçîke lii rojan ser kir fl li 28ê Gulanê bi destê.qralê xwe teslîml elmanan bû . Lê hikùmeta Belçlkêçû Frensê û je Jî Ingilleré .Ji Flandiré eskerên elmanî keti bûn navberaordiwa sondxwarîyan û ew ji hev veqetandi bûn .Piraniya ingilizan li mile bakur ma bûn ; ew jiOûnkerkê li vaporan siwar bûn û vegeryane we¬latê xwe .Elmanan çend rojan bihna xwe da û 11 6ê Hizêranêserê Frensê ê mezin desl pê kir . Elmankelin Parîsê ; hikùmeta Frensê çû Bordoyè .Dijmin roj bi roj ; saet bi saet ilihate pês .Reîsciinhûr û reiswezarelê Frensê islifa kirin ; ùhikim xistin destê Merêşal Pêten . Merêjal li 22êHîzêranê bi elmanan re milarekèk çèkir .Bi vî awayî serê qada roava ji temam bû û jiroja serê Belçîk fl Holandê heta çekdaniya frensizû elmanî év ser 32 rojan dom kir .,Heta vî çaxî Elmanyê bi tenê ;er dikir . Lêhevalbendêke wê hebû : italye . ilalye hela hingêne keti bfl ser . Lê pijtî ko frensiz sikestin elmankelin Parîsê fl berê xwe dan behira spi italye jîrabû û kete ser . Talyan di hin cihan de se carkilomêtir kelin erdê Frensê ; û digel elmanan, blFrensê re milarekèk imza kirin .Pîşlî serê Frensê peravên Ewropayê en roava jtbakurè Norvêjê heta tixûbên Spanyayê lev deketi hûn deslê Elmanyayê . Elinan ji wan peravanradibûn , diçûn Ingilleré li bajarên Ingilleré dixistin, nemaze li Londirê .Carina baiaflrên elmanî , bê ellahî deh diwanzdehsaetan li Londrê didan . Hin taxên Londrêji bint edim kirin . Di perava manşê de hin ba¬jar yekear hilwe;iyane û bûne xirbe Ingiliz J!.diçûn Elmanyayê fl li bajarên wé dixistin ; lé didestpêkê de ne bi xurtiya elmanan . Lêbelê pistîko Emêrîkê ji wan re balafirèn mezin ù dûrgersandin ingilîz jî bombardimanén xwe xurl kirin .I'işti serê Frensê her kesî digot elman wê di¬rêjî Ingilleré bikin fl derbasî erdê wé bibin .Ingiltere giraveke mezin çarnikarên wêe ;behir in fl di lu derê re nagibe beja Ewropayê .Di navbera Ingiltere fl Frensê de behireke tengheye je re Mans dibêjin; frehiya wê 36 kilomêtir in.Guman bû ko elman dl wê û di ser wê avtcngére derbas bibin fl herin Ingiltere vegirin . Ji xweelmanan gelek esker fl topért mezin ani bûn pera¬vên Man;ê û bi wan topan li bajarên Ingiltereen peravîn dixistin .. Lé elmanan ev t4;t yaniderbasbûna erdê Ingilleré hetanî îro Jî ne ceri¬bandinê .Serê elman û ingilizan di qada serê roava deezmanan û di behirah de çêdibin .diBaiaflrên hev li bajarên hev dixin . Ji miledin II behirê şerekî zor çêdibe . Ji wi ;erî re$erê Etlantîkê dibêjin . Etlantik bebreke mezin c ,dikeve navbera Ewrope A Emérîkaye . Noqar flbaiaflrên elmanî di wê behirê de vaporên ko JiEmêrîkê çek û cebirxane dilînin Ingilelré diréjiwan dikin ; fl carina wan bin av dikin .TARÎXAKURD Û KURDISTANÊDi benda berî vê de , me li ser bakur ûroavayê sinoréKurdistanê zanîna xwe gotibù. Di vê bendê da min dil heye li serhejmara gelé kui-d bipeyivim .Çiqas ko derheqé hejmara kurdan tiştekl rast û dirist didestê me da nîne ji , niafir ko di vî warîda pir ù hindik axaftin bûne ûev axaftinne di cihê xwe da ne ; divê em xwe je bisùnda nedin . Di van gotinên bûyî da , egerqesdên siyasî tine bùna ,belbî jî me di vlwarè nexweya da lu tisl ne digot û dihişlroja wê . Lê fêlneçakiya hin kesan em divî warî da jî dane axaftin .Li ser hejmara gelé kurd , xasma pistîserê mezim pir gotin bûne . Lê tuyèn wannîzikl rastiyê ne hatine kirin . Piraniya ni¬vîsanên ko di vî wari da bùne , bl qesdênstyasî ne .ne girtin .En maj'în ji , jl van nivîsanan hati¬Dema min çavên xwe di kitêba EmînZekî begi da li benda hejmara gelé kurdgerand , 'ez mat mam .Hejmara kurdan dise mîlyonan da heya pêne mîlyonanhatiyenîşnn dan !.. Erdeki wek kurdistanê lireh , bise, car, pêne mîlyon nefs çawan tijl dibe?!Tiştekl li ber çavan e ko , Kurdistan ji erdèpir miletên dorhêla xwe mezintir e .Bi avabûnêû xelkên té da , ji wan. ne kêmtir e .Sebebên ko hejrnara kurdan pê kêm hati¬ye nlşan dan dido ne :1 Heya van salên paşîn eşirên kurdanyekear bindestî hikûmetèn dor xwe ne bùbûn . Ji her vê , ji sedi .şêst-hefliyê kurdanne keti bûn nifûsa hikùmetan . Bi vi awayî ,limî elmanan bikin çûn li du benderên frensizîxislin . Di wan ber du benderan de yanî Dekar ûMerseikebîrê de ceukestiyén frcnsizi li ser lengerébûn . Ingilizan çend cenkejliyén frcnsizi bin avkirin û ji 1500 î bêlir eskerên frensiz di wanseran de hatine kustin .'Piflî midek! gênerai Degol di bin himayelacenkejtlyên ingilizi de avête ser Dekarè. gêneraiDegol dikir Dekar zemt bike lê re bikeve Efrîqaûfrensizî a bakur . Lé eskerên Merésal ew û ingilîzbi ;fln de vegerandin . Û Ingiliz û Frensiz qutbiriyaxwe ji hev kirin Sefirên liev ji paytextên.hev bi şfln de ki;andin .«Elmanan bihna xwe , dida. Dor gthajli - bûtalyanan . Herwekî kurdmanc dibêjin : HeçîPi$lt mitarekê kele navi era irensiz fl ingilizanjî . ingilizan bi hcnceiu k.i frensiz stola xwe tes-dikeve govendé divêl çepilkén xwe bibejîne .Talyanan li Efrîqa bakur , 11 Binxazi ù Tiablis-753

dUcarl bûn hiueki xwe ji ferè van Mkûmetanbiparêzin . Wek dayîna leşker û peran. Yendi deftera nifûsa hikûmelê da çiqas hindikbûna , leşker û dayîna ko bidana ji ewçendhindik dibûn. Ji bo vê yekê, heya mikûnakurdan hebùya xwe ne dixistin qeyda hikù¬metan .Ji bp seşrwextkirina xwendevanan ez tişteklko min bi çavên xwe dltiye bêjim. Hingaxwendevanan dikarin di vl warl da hikmêxwe bi reheti bidin .Xwes, di bira min da ye ka , di navberasalên 923-924an da hikùmeta tirkan qanûnekbi ^derêxisti bû . Liser vé qanùné , seré herpencl hezar nefs şandiyek ( meb'ûs ) dé bi¬hata bijartin . Serekén eşiran dixwestin koqeza me « Gexte » bi serè xwe şandiyekl bid'er.lne. Lè hejmara qeza me di defterahikûmelê dti ne digehiste- bist hezari . Ji bo'wi^ , si hezarè màyî li ser eşiran belav kirin.Hingê , her j'eki ko me dixwest navê wî lèxedeftera nifùsê, herwekî here ber mirinê, digot:Mafir ko honê navè min têxin nifûsatick.d , qe ne kurèn min mexin è..kurd ewçend ji nifùsé direvîn . Pişti kotirko serè ejlran bi destén hev û din danepelaxtih ; di sala 928an dà liejmartinektevàyl çèkir . Di vé héjmarlinê da , hejhiaraqeza me Gextè giha bù heftê û carhezari . Hin jl , cih cih mirovên ko xwe anzarokên xwe ne dabûn nivisin pir bûn .,2 Yek jl , mirovên ko der heqê hejmarakurdan- nivisan kirine , xwe spaitîne proknivisên( peléjmar ) hikûmetèn ko welatê kurdan èxlsttne bin destén xwe .Ëv tiikûmetènhan beri her tisti dixwazin hejmara gelékurd hindik rave bikin ;da ko kurd li berçavè cihanê miletekl bè ser û ber bêne nasin.Di vé rê da kurdên bajarî , ji xwe dihesi¬binin . Çima ko hinl zmanè van bûne t..Pir ecêb e ko fér bûna zmanên biyaûl jimiletên din ra hiner tète zanin ;lè ji bo mekurdan, vacayi xelkè , ji mileté ko zmanéwl hin bûne téne hesibandin !.. Zhar ,bextereşiyako dibén qey ev e ...Ji xwe yê paşiyê ,. tirk hebûna . kurdandi welatê xwe da inkar dikine ,tirkèn çiyayi danine 1..û navèn wanKurdên: Tirkiyé , mtlyon û nivèk û dumilyon hati.ne nişan dan .vè hèla kurdistanê dltl ,Yeki ko ser û berènema dikare xwe liber vé texminé ragire . Li ser teşkllata vêdawiyê ,hevde wilayetên kurdan di bin des¬tè tirkan da ne , ko navèn wan eV in :« Bayezid , Hezarom , Erzincan , Wan ,Hekarl , ,Sêrt , Ma.rdin , Diyarbekir , Bidlis ,Mus , Xarpêt , Dèrsim , MeletI , Meraj , Entah,Kilis û Riha» .Di sala 1928.a.n da gava bejmartina tevayiçêbù bû , hejmara wilayetan yek bi yek dirojnameyèn tirkan da belav kiri bûn .Hlngémin hejmarên yan hevde, wilayetên kurdida bûn ber hev ,û si hezar derketi bù .tevayiya wan pêne mtlyonDi bejmartina 1928 an da xwe ne nivisan¬dina pir kurdan me li jor goti bû . HikÇtmetatirkan jl, serwextl vè yekê bûbù .di sala 19-101Ji lewreda car din bejmartineke tevaxerbê, ji se sed heta car sed hezarî , eskerhe;idandi bfln . Li 15è ilona 1940Î ordiwa talyanldirêjî Misirê kir fl di axa Misirê de Sidî-BeranIzei^t kir , û li wê dêrê sekini. Ji mité din tal¬yanan li roavayê Efriqeyê Somalistana ingilîzî jîvegirtin .Lê 11 9ê Kanûna pêjîn sala 19401 ingilizandiréji talyanan kir , talyan Ji Sîdî-Beranî deréxistin;Bînxazîyê . Tal¬ketin erdê wan fl ew ajotin hetayan perîşan bfln , vegeriyan heta Trablisjlerbê .Li roava ji talyan bêgav man ji Somalistanê rabûn .Ingilizan dirêjî Erîtrê û Hebesislanê jî ' kirîn .Talyan di wan deran dé jî sikestin. Ipgilîzan erdêËritrê fl Hebesislanè vegirtin ; destén taly^naoi detiştekî hindik ma . 'Li 28é Ciriya-pêşin sala 19401 talyan dirêjîYewnanistanê Jî kir . ber ko Yewnanislan dew¬Jiieteke kiçik e ; herkesî digot ko zûka zora wê wêbiçe . Lè welê ne bfl , Yewnanislan bi xurtî li bfrdijminé xwe sekinî . Ingilizan bî stol fl balifirêQ.xwe arîkariya wê kir ù Yewnanan talyan bi ;ûàde vegerandin fl nizingî nîvê erdê Ernewidliié jitalyanan zemt kirin .Elmanan berê xwe ; da . bû Balqanan , fl berîher ti;tî destê xwe avêti bû Romanyayê erdeki ;ter zad genim fl cihê pétroleflMecaristan fl Birxaristan ; ev her du dşwletênko ji destpêka ;eri ve meyildariya Elmanyayêdikir, ev ji Ii Romanyayê rabûn fl erdên ko Romanyêpijti serê 1914an ji wan ttapdi bûp je xwestin flbi arîkariya Elmanyayê ew erd je standin .Qralê Romanyayê terka welatê xwe da û digeldostika xwe Madam Lepeskfl , revî.çfl Spanyayê.Kurê wî rabfl ser texte bavé xwe ; lê hikim ketedestè . generalekî elinanperwer , Entonesko .Ingilizan jî dl Balqanàn de xebateke zor dixedixebitînfl ^ikirin dewletên Balqanan bêxintifaqa xwe . Lê xebata wan ne çfl serî; û pey hevRomanye , Mecaristan û Slovakye ketin tifaqa sê¬bendîn ; yanî tifaqa elman , talyan fl japonen .Tirkiya ko ji destpêka serî re bevalbeodê îngiltzanbfl ' xwe tev ne dida , bi gotin bevalbendiyaIngilleré dikir , fl wer ;ani dida ko heke agirê ^rbi Balqanan ket hingê wê dest bibe xwe .Eskeré elmanan keti bûn Romanyayê fi hati'bÛD Tixûbên ,Birxaristanê . Herkesî digot ko elmap754-

ylçéklr. Xweya ye ev bejmartin ji ya bërlvê , qenctir hatiye ko hejmara welatê tir¬kan ji panzde tailly'onan hilda hevdehan .Min geleki xwe èsand ko hejmara vanwilayetên kurdan ,. disa wek cara berè li serrojnameyan téxim destè xwe . Lê , mixabinko westa min a di vè ré da vala çû . Lè qetşik tè nine ko , ji van her du mllyonènzédebûyl , teqez mîlyonek yé van hevdewilayetên kurdan e . Çima ko di bejmartinasala 1928 an da , çend êrdinièn welêt qadaser bûn ko bejmartin di nav xelkê vanèrdiman da ne bû bù .Ji mile din ; bi qasî si hezar sirgùn tevlzarokên xwe , û ewçend jl hepsî di welatêtirkan da hati bùn bejmartin . Di bejmar¬tina 1940 i da , hepst ù sirgùn vegerî bûnwelatê kurdan . Herçend èrdimèn ko , jidest ferèndi nav da ne keti bûn jmarè vècarê hatin bejmartin . Bi ser da , vê carêwek cara berê k-urd , ji qeydkirina navènxwe ù zarokên xwe ne direvîn . Ji ber vansebebên jorin , eger ji nav ber du milyonênzêde , me yeki wî kurd hesibandiye ; divétexmina me di cihê xwe da be .Yekji, em ji bir nakin ko di nava bajarû sliiorên wilayetên Hezarom , Erzincan , Me¬letI , Meraş 'û Entabé da , ji sedi nîsbetek tirkheye .. Lè hemberé van tirkan , kurdênme en Qers , Zara , Qoçgirl , Stenbol , Edeneû deşta Heymanè , li ser tirkan têne bejmar¬tin ; ko evana me ne xisti bùn.ser wan pèncmîlyonan . Gava èm' hejmara van kurdên dinav wilayetên tirkan da ' bidin ber tirkèn lidi Bîriîaristanè re dirêjî Tirkiyé bikin , U Tirkiyéxin û di Tirkiyé re bên heta qenala Swêşê; ûderbasî Misirê bibin .Lê Bihara. sala IMlê ser' ne di erdê tirkan,di erdê Yûgoslavan de dit .lëLi didowê Adarè birxar ji ketin tifaqa sêbendînfl di roja wê de elman derbest Biriiarislané bûnû gibajtin tixûbên Tirkiyé fl Yewnanistanê. Tirkanxwe tev ne da , û vèca got : Heke pè li erdême kirin emè ;er bikin .Talyanan ;eré yewnan û ingilizan dikir . Lé diber du qadan de jî dişikest ; ci Balqanan ciEfrîqé .Elmanan di Balqanàn de herçî, dewlet henehemî jî xîsti bfln bin destè xwe; ji Yûgoslavyê.û Yewnanistana ko seré talyanan dikir ,. pê ve .Li 26ê Adarè , pi;tî xebateke zor , Yflgoslavye jl ,bi şertê ko eskerê dmanan dî .erdê wan re dei^bas nebin ; ketio tifaqa sêbendîn .Lê ingilîz û emerikant di paytexlê yûgoslavande dixebitin . Pijil du rojan hikùmeta Yflgoslavyayêguhêrî; wesîyê (ext û wezirêo ko tifaq imza'lâri bfln, teV de révîn fi çûn Yewnanistanê.ser shiorê wilayetên , kurdan -[-tevii ko vanberhevdan 40-50 hezarî ji kurdan kèm dike]hejmara wan hevde wilayetan hemi kurd tênhesibandin .Kur-dèn Tirkiyé ko ji ses mîlyonan ne kêm¬tir in , milyon û nivek û du mîlyon hatinenlşan dan . Li ser vê mentiqè ; gava biyaniyanan nivîsevanên liikûmetèn doraliyé kurdan ,tevayiya gelé kurd bi sé-çar mîlyonan texmînkirin , divê em ecêbmayî neminin .Di nav van hevde wilayetên KurdistanaTirkiyé da ,hejmara wilayeta min Meletiyèbi tené (534,0000) derketi bû .Ev wilayet, berèliwayeke Xarpêtè bù . Lê îro bi hejmara xwe ,mezintira wilayetên Kurdistana Tirkiyé ye .Hemî nivîsevanên koli ser welatê kurdanpeyivlne , kesi ji kerema xwe ev wilayetnaniye ser zarê xwe .Xweya ye ko wê li serwelatê tirkan dihesibinin . Di vl warl da ,bê ko ji me xelkên wê bipirsin ; li cemxwe bi dayîna wilayeta me ji tirkan ra comerdlyekebas dikin . Ev comerdiya ko bè bayame ye ; nizam çiqas di cihè xwe da ye IEz ko kurdekî welatî me , ù welatê xwetevî xelkên wl çétirl biyaniya dinasim ,hej¬mara kurdên di kurdistanê da pirtir! diwaz¬de mîlyonan texmln dikim . Berî çil salişairê kurdan Hecl Qadirê Koyl ko piraniyaKurdistanê geriyayè ; ew ji bi diwazde mîl¬yonan texmln dikiye .HelfC çiqas pistî HacîQadir kustin û mirin di welatê kurdan daçêbûne jî , tovèn kurdan en xurt û l>i reşek,ev valahiya han ji mêj va tijl kiriye .OSMAN SEBRÎHikflmeta nû qralé hevdesalî rakir ser text û deslbi éleyhdariya elmanan kir . Di kûçeyéii Belgradede limobîla sefirè elmanan sekinandin li rûyé sefîrlif kirin û 11 wî xislin ; û dirêjî hin elmanêii d|nkirin . Bi vî awayî siyaseta. elmanan di Yûgoslav¬yê de şikest .Ingiltere û Emêrîkê nav di Yûgoslavyayê didaa.Ji xwe ingilizan ordûke mezin anî bûn Yewna¬nislanê , û pişti ko Yûgosjavye li Elmanyê qulibîingilizan eskerên xwe dl Yewnanistanê de xurtkirine . Emêrîkê jî karê xwe kir ko ji Yûgoslavyêre çek û cebirxane bişîne .Lê 11 6è Nîsanê elmanan avête ser Y'ewnanistanû Yûgoslavyayê . Baiaflrên ingilîzî çûn hawaraYûgoslavan ji , û bi hèiiceta ko baiaflrên elmanîji bala&rgehên Biriîaristan û Mecaristanè radibûn ;balafirèn ingilîzî li hin derên wan welatan Jî xis--tin . Ji xwe ingilizan ji roja ko ew dewiet ketibfln tifaqa sêbendîn qutbiriya xwe Ji wankiri bû .Serine no di wan welatan de çèbfln . Yûgos¬lavyayê ji kefteke bètir xwe ne girl ; teslim bû ,-qralê .wê ê ciwan çû Felestînê. Serê Yewnanistanê755 -

BI- XWEHÊN GUHDERZ REMin temaşa Sorgula me dikir . Dengekîbirîna min der da û got :Bavo ! ev ci ye ?Min seré xwe hilda û got é :Hawar e .Hawara kê ye ?Hawara kurdan e .Heya niho cira gazl ne dikir?Ko hâte xwendin , tète zanin .De bixwinePistî ko min ji benda se tarîxên Hawarêneh deh rèz xwendin ; pirskera min got :Bavo ! tè bîra te , pêrar di kitêbekekurdi da te xwendi bû :« Hi$yar mebe niho ne qénc e t« Landik ji te re bizane genc e »« Bê xew mebe paşiya wé renc e »« Binve kezba min binve lo lo ! »Cire çaxèn xewè ji jiyîne nayén hajmartin.Bi Xwedê min şerm kir ko çêliyênheft , heşt sal! qenc û neqenc , bi bihistinèdizanin ù ji bir nakin ; û ez bi çavên xwedibinim û paséPè bistekê , min lé vegerand û got :Belê tèn bejmartin ; lè kitéb ne minamerl ne. Ji lewra rojén xewa wanne lè ye.Nexwe em nehélin Hawar rakeve .Belè wer divê .Yeke dl got :Ma emé ci bikin ?Divét em pir bixwinin û binivisinin .Kitêbên ko di destén me de ne paqij billnin;ji bona ko em bikuri bin , sùna çay û qehwêpês nas û dostén xwe bikin û bi hev rabixwinin .Bavo I ev pir şerm e ; çawan nas- ûdost bên û hé çay ù qehwe rabin , herin .Kurê min serma mezin ew e ko mirovnezané xwendin û nivisandina zmanê xwebe ; nezan be . Nezanin hene car rojan -çayù qehwé didin mèvanên xwe . Lê te ditneyar rabû û mal talan kir ù xéwedi bé çayù qehwe hist . Lè xwendin û zauln nayènetalan kirin ; ew her û her yen me ne .RASTEDERbêtir dom kir . Digel vé hindê heta dawiya Nîsanêelmanan erdè Yewnanistanê , digel giravên wê ,ji Girilé pé ve tev de vegirtin . Ingilizan eskerên,xwe ji Yewnanistanê bi jfln de kijandin û aninMisrê .Ëdi talyan ji keti bfln erdè Yewnanistanê , fibirek ji erdè Yflgoslavyayê bi ser erdê xwe vekiri bû . .Bi vî awayi elman keti bfln devê avten^a Çeneqelê, heçko tirk di Mermerê de glrtt ma bAn.Lê tirko digot hetanî ko pè li erdè min nekinez nakevim serî .Di meha Nisanè de }er li Efrîqé jî germ bû .Wer dixuye ko elmanan ji ker ve esker anî bflnTrablisiierbè û karè zwe kiri bûn Ji nijkekè ve.dirèjl Bingaziyè kirin û di nav çend rojan degihaştine tixûbên Misré Bi rê ve herçl keleh û.bajar hebûn ji Tobriqé pé ve tev de ketin des¬,tén elman û talyanan .Di vé qada ser de eskeré ingilizan hindik bûn.Ji ber ko ingilizan pistî ko di Bingaziyè de zoratalyanan. biri bûn fl ew ajoti bfln ber bi Trablisicerbémiicdarek esker ji vè qadè hilanîn û anibûn Hebesislanè ; û birek esker Jî rékiri bûnYewnanistanê .Ingilizan jî II Hebesislanè seré talyanan kirin flew yekear skènandin .Li meha Nîsanê di warè siyaseté de bûyerekegirane çébfl . Ûris fl Japon 11 hev hatin . Li 14êNisanè li Moskoyé di navbera Ûris fl Japonan delihevhatinek hatiye imza kirin . Li gora .wê lihevhatiné, heke yek ji van her du dewletan , yanlji flris an japon , bi dewieleke din re Kele ;er ,dewleta din di wî serî de wê béterf' bimine .Li meha Nisanè li Iraqè hikflmet hati bû gu¬hartin . Reşid Alî Begé Kèlanî hikûmet xisti bfldeslè xwe . Wesiyê texte Iraqè Mîr Evdililah re¬vî bû Felestînê . Gelşek keli bfl navbera ingiliz fliraqiyan . Ji ber ko ingiliz esker ani bûn Besrè .Li dawiyê ingilîz û iraqiyan li hev xisl û iraqiyandest danin hin balaflrgehèn ingilizi . Ser dirêjbfl . Elmanan Jî bi hin balaflran arîkariya iraqiyankir . Lé ingilizan ji Hiridistanè eskirine nfl û çekinegiran anîn û bi êrî;eké zora iraqiyan birin ;ketin Beiidayé û bajarên Iraqê en din . Reşîd Alî.beg digel hevalèn xwe çû Ecemistanè; Mîr Evdililahvegeriyan Iraqê . Ev ser Jî bi vîû peyayên wîawayî qediya ingilizan welatê Iraqè ji eskeranfltejî kir .Di waré siyaseté de tevgirêdana elman û fren¬sizan diket ber çavan . Frensizan nizingî lielmanan dikir Emiral Darlan çfl Elmanyayê û bi.darî Hitler kel fl wer dixuye ko elman û fren¬siz li ser hin liştan li hev halin . Ev lihevhatiningilîz û emèrîkapiyan dixeyidand ; û ev her dudewlft li Frensê radibfln . Ingilizan bèbexlî bialiyê Frensê ve dida . Xulase navbera van herdu heyalbedèn kevin roj bi roj vedibù. Wer xuyadikir ko dilè ingilizan heye ko frensizan bièsine.Li meha gulanê ;er nemaze di behir û di hewançébfl ; héj rastir di ezmanan re daket bejê .dePistî şikestina Yewnanistanê qral digel hikùmetaxwe .li girava Girîté qerar girtî bû . Ji ber koGirîl ji beja Yewnanistanê dur e ; fl derbasbflnabehirê Ji elmanan re zehmet e . Hin eskeré ingi¬lîz jî derbasî GirItê bfl bûn fl digel yewnanangirav asê dikirin .Li 20é Gulanê , elmanan bi balaflran dirêjîGiravé kir ; fl herçî balaflrgeh fl asêgeh in daneber bomban . Ingilizan digel yewnanan bera elma¬Stola ingilizan ya. behira spî di doranan dida .gîravê de digeriya û bera balaliran didan .-756

Digel Tê hlndé , elmanan di nav se rojan de bisîwanan qederê deh hezar esker daxistin èrdêGirîté fl di hin cihên giravé de asê bûn . Şerekîno di navbera elman fl ingilizan de çêbù . Pistîko linge elmanan di Girîté de erd girt talya¬nan jî hin esker anin giravé ; û ;er dwanzdehrojan dom kir , û elmanan Girit vegirt .Di meha Gulanê de li Etlantîkê jî şerekî mezinçêbfl . Beriya niho serê Etlantîkê ; serê noqaranbfl . Noqarén elmani dirêjî vaporên ingilîzî yenko çek fl zad tînin , dikirin .Li 20è Gulanê di Etlantîkê de hin cenkeştiyêningilîzî û hinén elmani rasti hev hatin . Cenkeşliyaelmanî Bismarké bi 35000 tonî cenkeştiya ingi¬lîzî Hût bi 42000 tonî bin av kir . Lê ingilizan danpey Bismarké û pistî se rojan Bismark iteriqandinû heyfa Hûta xwe hilanin .Li .Efrîqé , di qada Selomê de ser heçko sekinîye . Lé li Hebe;istanè talyan dişkên û ingilizdidin pey . Wer dixuye ko gelek najo li erdè He¬besislanè talyanek ji namîne .Di vè mehé , yanî di meha Hizêranè de ser ketwelatê Sûriye jî . Herwekî me goti bû ji'ber ko. hikùmeta Merè;al nizing! lî elmanan dikir Ingiltereje ne razi bfl . Bireki frensizan ji digel ingilizanbùn . Ji wan re digotin . Ji ber ko navêmezinê wan gênerai Degol e . Ew bi navê Frensaserbest an aza jî bi nav dibin .Di babeta serê Iraqê de me goti bû ko elmananbalaflran arîkariya iraqiyan kiri bû . Ew balaflrbi. di ser Libnan û Sûriye re derbas 'dibûndiçûn û Ji bo standina- benzine jî datanin balaflr¬gehèn van welatan . Pisli ko ingilizan iraqi çêkirinew balafir disan di riya jorîn re vedigeriyanû diçûn wargehén xwe .Ingilizan ev tişt ji frensizan re hêncel digertgazind Ji wan dikir û digot ko hin ba¬ûiaflrên elmanî di balaflrgehèn Libnan û Sûriye dedimînin . Bi ser ve zêde dikirin û digotin koelmanan esker derêxistine Lazqiyê . Hikùmeta Merêşalderew bi aliyê van nûçeyan ve dida .Baiaflrên ingilîzî 11 balaflrgehèn Sam ; Heleb ûRiyaqê dixistin . Édi xuya dikir ko ingilîz û frensizêngolîst wè dirêjî Sûriye bikin . Li 5ê Hizêranègênerai Denz Ji Radyowa rohelat ji frensizên Lib¬nan û Sùriyé re nitqek got û ji wan re da zaninko heké ingilizan dirêjî Sùriyé kir ordiwa rohelatwé dest bibe xwe û bera wan bide .Li sibeha 8è Hizêranè bi şefeqê ve ingilizan ûfrensizên golîst ji aliyê nîvro lêxistin û derbasîaxên Libnan ù Sùriyé bùn . Ser dest pè kir.. Si¬beliré dengê topan jî Samê dihate bihîstin . Lêingilizan digot dilê me nîne em li frensizan xin;armanca me derêxistina elmanan ji Sùriyé ye ; ûtekiifi frensizan dikirin ko bé ser teslim bibin û ;ji lewre hêdî hêdî bi pês ve diçûn . Lê frensizênhikùmeta Visiyè Ji ya wan ne -dikirin. Ji lewre;er dom dike . Li behrê li hewayé jî II hevûdixin . Ingilizan di bakur re jî ketine erdê Sùriyéû berê xwe dane Tidmir û Déra-Zoré . Ji mile'din halin pésiya Bèrfltè Jî .Li 21è Hizêranè wextê nîvro eskerên ingiliz ûfrensizên golîst ketine Şan>ê fl eskerên hikùmetaVî;iyê xwe je dane pa; .Di warè siyaseté de jî bûyereke girane hâte pê.Li 18ê Hizêranè li Enqerê tirk û elmanan tifaqekenelihevxistinê imza kirin . Herwekî me di jorde goti bù Tirkiyé hevalbendê Irffeilterê ye ; jilewre dinyayê li vê tifaqê ecêbmayî ma . Lé tir¬kan da zanîn ko bi vè tifaqê hevalbendiya wanbi ingilizan re xerab nabe . Dî.san tirkan ji ingi¬lizan re got ko tucaran nahêlin eskerên biyanî dierdê wan re biborin .Li 22ê Hizêranè şerekî nû dest pé kir. Serèûris ù elmanan . Herwekî xwendevanên me dizaninù me jî II jor goti bû Ûris 11 ingilizan qulip!bûn û keti bûn tayê elmanan û bi wan re lifa¬qekê nelihevxistinê jî imza kiri bûn .Lê Hitler bi liêncela ko Ûris li ser gotina xwenasekinin guh ne da tifaqa . nelihevxistinê û dirêjîwelatê ùrisan kir . Romanyê jî bi elmanan rediréji ûrisan kiriye . Welatê ûrisan welatekî mezin e;xelkê wî zehf in . Bivé nevè di navbera ûris ûelmanan de şerekî mezin wé çêbibe ; herçî ûdijminên Elman in wè bibin hevalèn Ûris .Sam : 23 Hizéran 1941NÊREVANKURD YEK INSA'gIRDÈN S'iNIFEKÈ WEK ZAROYÊNMAI.EKÊ NEJIBO PIÇÛKÉN KURDAN- Dlhl , pi.stî nîvro , gerinendeyê me bikurikekî piçûk kele sihifa me .Cilên kurik pac[ij , rùyê wi esmer ù çeleng,porên wî res bùn . Çavên wî en kesk diçirisinù mêraniya Kurdên jorîn li rûyê wî dixistin.Gerinende , bi mamosteyê me mîrza Ferî¬dùn re bi dengekî nizm axaft; derket ù çù.Kurikî nih hati li me bi tirs dinêrî . Ma¬moste rabù , bi destê wi girt ù gote me :« Zaroyên min ! divê hon iro pir kêfxweşbin INiho ji we rc ji kurdên jorin hevalektè . Ew 11 Mûşê hatiye dinê li ciyeki dur; jikenarê bakurè Kurdistanê .Qedrê wi bigirinji ber ko ev kurè ciyeki Kurdistanê ye koji milet re mirovên bi nav û deng , xebatkarênbas , ù leskerèn hêja bixwedi kirineû îro jl dike . Hejl wi bikin kurên min IDa ko ew xeiibiya xwe neyine bira xwe .Da bizane ko 'zarokeki kurd li her dibistanakurd , û li her derè Kurdistanê ji xwe rezù hevalan ù bran pêda dike . »Paşê mamoste li dîwarî , li ser xerîteyaKurdistanê Mus 'şani me kir , rùni$t ù bidengê xwe ê ahengdar" banî Gurgtnê Reşo kir.Gurgin ji ciyê xwe derket , çû li ber ma¬moste rawesta . Mîrza Ferîdûn gotê :« Gurgin !di sinifa xwe de tu é pésîn i ;divé tu bi na¬vê sinifé ù bi navê piçùkén kurd en Cezlrêsilava xérbatiné li hevalê xwe è nih bik! I «757-

JlNA MILETSêxê kurdan , ferz e ser we , jiyina. milet , wek[selat;Sert ù bendan . bes bikin ; qebqeb nekin[ wek kewrebatŞerm e bo we , hon fehê nakin dixwin[ xeyrèn welatXwo nekin bo sofiyan her wek'ize, put û latXwe bikin wek aliyê .sêr rab"ne bo milet û dinMir à begler naketui mêjàn ù liaçin camiyan.sèx hez naketin , mensùr be milet[ tev melanEy gelî kurdan, binêrin mane em wek sêwiyanXwe bikin yek , da biçin em , cem Celadet[ Kamiran ;Bo bikin çare ji bo vî miletê h'ax ù enîn .Bo Xwedé , hon bibne yek , terk bikne wan[ bend ù seraRabne ser xwe da bixwînin siiietè «A!em tera»Miletê kurd amiré « ma'rùf û nehyà minkera »Ka dema ko ez bibinim vêkevit bo me cira!..Ta qiyamet , ez bi hesret , dilpijan û dilbirîn...Ey gelî sêx ù egidan , tev li axa û melan ;Ma Xwedè gotij-e milet hon bixwin her wek[ guran ;An dibéjî ceng ù bendan rast bikin wek[ dijminanYan bi xlbet ù nemîinet hon bikin pa.5gotinanNo, dibéjî bibne wek avaniyek , gêçirmeyln.Rabne bo milet ù dinê xwe biçûk ù hûr û gir ,Hon bi yek bin çêtir e, bo we ji top ù balafirPaleya dijmin /^nekin , ù neb'ne rencber ,[ bibne hur ;Heye deh milyon nifûsa me kurmanca zêdetirQet tunîne kes ko kurdan bikne yek ù[ bicivin?!...M. MASÛMÊ HAMIDÎGurgîn zlvirl û bi dengê xwe ê ziz gote mûşi:« Tu bi xêr hati brayê délai ! Xwe bihin firehbike I Ev der j! welatê te ye 1 Em gl bra ùyar in ! » ew hinibêz kir û her du hinarikénwl maç kirin .Ji kêfa , me li çepikan xisl mamoste jisa bù , niilşiyê piçûk jî dikoni . Mlrza Ferî¬dûn ciyek çan! niûşî da û ew riiiiaiid .Mûşi hîn nih rùnl!)!! bù ko ji her dercsiiiifê je re qeltm , dcfter û kaxez halin.Kurikekî jl Silêiuaniyê je re resmô serayaSllêymanlyê şand ; min bala xwe da ; alarengin di ser re pêl dida û diçirisî .DERKETiKÎ DÊRblMlJI XORTAN RERudyard Kipling şair û feylesofè ingiliz!şiret li xortan kiriye û gotiye :Te dit ko xelk di dora te de şaş bûnû ji te re dibêjin tujî şaş 1 ; guh mede wan..Ko xelk ji te kete şikê , tu ji xwe ba¬wer bibe , û guh mede gotina wan .Heke dikari beiidewar bibî ùji bendewariyêbêzar nebî; ko xelké derew lite kirtu hergav bide ser riya rastiyê .Heke xelké ji le nefret kir tu ji wanmexeyideXeyalan bike lê wan ji xwe re mekexwedi .Bas biOkire , lê .fikrên xwe ji xwe remeke serés .Serdestî ù bindestî , van her du xapinokênha wek hev bizane û xwe bi wan medexapandin .Heke gotinên le en rast derew deré¬xistin û golin ko tu xelkê dixapini tu guhme de wan.Bi salan ve dixebitî , xwediyê tişlandibî , pist re , rojekê wan gis winda diki ûji nû ve ji bo pêk aiilna wan dixebiti .Divê bikaii malê xwe gis bi carekê debavêjî hal-ù-balé û bêjl : Min da na minbir. Û ji çûna wî tu keseran nekişinl ù biagirekî xurt xwe ji nù ve bidi xebatê .Dil û laşê te ji mêj -ve westiyane ;' lêdl givnnô tê de liêj tiştek heye û nav di tedide û dibêje : Xebat , xebat ... ù te davêjexebatê, desl bibe xwe.^ ' . Bi niirovêu kêm re te da û slaiid rû¬meta xwe winda meke .Ko bi sêx û axaîi ù dewiemendan rabûù rùni.sli , bala xwe bide liişê rasliyê ji lenehil .Ne ji (lijmiiiê xwe , ne ji ji dosté xweé délai meêşe .Qedirê her mirovî bigiiè lê behayê wanzêde nieliesibîne .Ji drniên jiyina xwe deqlqê jî bê kar ûhavil derbas. meke .Ko tu kel! ser .şê.st û pêncan jS xwe bidexebatê wek xorteki bîst ù pêne sali .Hfke lu bi .slrelên min en jorîn ve çùyî,hingê dinê û tişlên wê dikevin destén te ûlu dibî mirov , kurê min .NÛREDÎN ÛSIF758-

RABÛN û RÛNIŞTINKurd gelek bi edeh ù terbiye ne . Rabùnû Rùnistina wan , dan û standina wanhi rêz û tertlb e . Kurd nazik , giran ù biedeh in . Xwediyê gotina xwe ne ; paşgotiniyaielkê na kin ; dostê dostê xwe , ù dijminéneyaré xwe ne .Pir na xêvin, gotina xwe bê sebeb dirêjna kin , gava erê dibêjin erê ye ù gavano dihèjin no ye . Beriya ko tişlekî bêjin ,-wî tişll xwej didin eqlê xwe ù êdl ji golinaxwe bi sûn- da venagerin ; heke wad danpojman na bin ; bi dilxwe.şi ù ciwamêri wadaxwe tînin cih .Qei\ci û xirabiya ko ji wan re haie kirin,ji bîr na kin ; heke dijminé wan kete bextêwan , di sûcê wl diborin .Lê ez dibinim , hliiên di wan , rêz ù rêzikênbav û kalên xwe ji bir kirine ù biadetên miletên biyanî en nexweş emel dikin.Ev tiştekî ne çak e , xerab e . Divê mirov devji adetên bav û pèsiyên xwe en qenc bernede.Tenbl ù qeydeyên jêrin ji bona wan in :Gava ji kesekî tistekî dixwazin , me hêjînbide min , lê bêjin -^ ji kerema xwe bidemin .Ko ji we re tiştek haie dan - spas- bêjinû pê dilxwesi ù minetdariya xwe bidin zanin .Gava kesek ji we tistekî dixwaze ù keremke dibêje, lê vegerînln û bêjin di nav keremêde bimini .Heke kesek! banî we kir ; lebê an fermù,an ez xulam , ez ben! , ez gorî , ez qurbanbibêjin. Kurd hemî wisa dibêjin., Ko kesekî ji we tiştek pirsî - erê - an -no-,yan dizanim an nizanim bêjin ; hi , ha mebêjin ù serê xwe mehejînin , ev kèmasiyek e.Gava hon tlşlek! vedixwin , bi edeb ûisùl vexwin ; hêdî, liêdi ù bêdeng bikişlnin ;yen dora xwe aciz me kin .Wadê hon li ser xwarinê ne ù par! di .devê we de ye . niirçe milç û çelq û çelqme kin ; Heke hon di civâlekê de , di navxelké de rùnisli ne , bl qirpe qirpa qirika xwekari bin , hevalê dora xwe aciz me kin,nemaze ev tistekî pir eyb e ; kêmaniyekemezin e .Pêşbir! li jin û zarokan me kin ; rê li wanme birin .Wadê bon daxêvin , dengê xwe bilind mekin ù heke miro.vek dipeyive , gotina wî mebirin ù beriya ko ew gotina xwe biqedîne , deslbi axaftinê me kin. Her rastiyê bibêjin;derewker rùres in .Dest ù tiliyên Xwe me kin dev ù difn ù guhêxwe û wan pê paqij me kin .Wadê hon dikuxin an dibihnijin , destê xwéû hêj çêtir destmala xwe bidin ber devê xwe .Li erdè lif me kin . Goşt ù xwarina berdiranan tù me kin erdê . Ariya cigara wxe , dinav civatê de , me weşînin erdê .Li zaroa me din , wan pir me êşinin ; wantirsiyandi ù çavşkêiiand! me kin , ew pé de¬rewîn dibin .Çiqas jî bixeyidi'n dijûna me kin ; xeberénxerab nie bèjin .Bê sebeb sond me x^^in; bê îşekî giran xelkème din ber sonda .Di nav axaftinê de , bi serê bav û pèsiyèxwe sond me xwin û bi serê bav ù kalêxelkè ù gora wan ji sond me xwin ; ev tis¬tekî zehf kirêt e .Ga;va ko hon tèn malekê ù banî we dikinser xwarinê ,bi derew me bêjin em ter in ; ûwerin ser sifrê . ' "Wadê ji we tiştek lè pirsin ; xwej bala xwebidin hela ko hon bikarin cihabê lè vegerînin.Gava kesek ji we re listéki dibêje an qisedike , bi lez ù bez me bèjin ez dizanim ;guhê xwe bidin ser galgala 'svî ; bi bala firehmirov hêj çêtir dielime .Ern û bihinlengî tiştine neqenc in; nemazeli ber mirovên qels ùdilşikestina wan kèmasiyek e .belengaz ûjin û zaroa;.Çavsoriya xwe li xurtan bikin , li yen di serxwe re bikin ; he li yen di bin xwe re , ne !iyen kêmî xwe .Dr. KAMIRAN ALÎ BEDIR-XANFERHENGOKbÛPAŞ ( n ) Birê béjeyê è guhérbar . Di bé¬jeya < ketin > du bir hene < kel » û < in > « ket »derayek ù « in » dupas e ; û ev dikeve şikiline dinù diguhêre: Ez ket - im , tu kel - î , ew kel-iuI Terminaison ] . 'FOLICLOR ( m ) Ev bêje di eslê xwe de ii,-gilizî ye . Lê îro ketiye hemî zmanên dinyayê .Ji lewre me jî ew xistiye zmanê xwe . Ji xwe kur¬dên Qefqasé beriya me ev bêje xistine zmanê nsîû kitêbek bi navô « Folklora Kurdmancî » belavkirine . Folklor tevayiya adet , çîrok û strani^nmileteki ye . Ew adet , çîrok û stranên ko ji na-.'xelkê bi der ketine ù di dora nifşan de bi ser \'eketine û gihaştine nifşên nû . Ji xwe béjeya îçlklorêbêjeke bihevketî ye û bi mana zanîn an zanistiyaxelkê ye . ( Folklore ]GUHÉRBAR Tisté ko di liai û şikilekî de namî¬ne , diguhêre û dikare biguhére . Ev béje guhêbare . Yan! şikilê wî diguhêre fl di balek! denamîne . Herwekî béjeya « bajar ». Ez ji bajêr tèm.Tu vî bajarî dibini . Ez van bajaran dibînim .[ Variable |Rayek ( n ) Birê béjeyê é neguhêrbar . Di béjeya« ketin s de < kel » rayek e fl tucaran naguhêre .Ez kel - im ew dé bi - kel - , ez ket -i- biwam ., aew kel-i bû . | Radicale ] FERHENGVAN759

GRAMÊRABINGEHÊNKURDMANCÎBI NAVÉ VEZDANÈ PAK Ê DILOVAN Û MIHIBVAN4 .35 Hevenav ù serenav . Navdér di navxwe de û di bingeh! de bi du biran leva dibin:hevenav û serenav .36 Hevenav. Hevenav ji wé navdêré redibêjin ko ji yeki bétir kes , heywan antiştan dinimîne ùwan bi hev re bi nav dike.Herwekî rêwî , hesp , çiya . Bèdiro , gava emrèwl dihèjin ;ev bèje navè ber mirov! ye kobi ré ve diçe. Béjeya hesp j! welè ye; pé herçlheywanén wî cisnî hene téne seh kirin . Bibéjeya çiya herçî bilindcihên dinyayêkohenene gir, ne niitik in û ji wan bilintir intêne birê ..Ev in çend hevenav : « Şagirt , xa¬nî , evor, mase , can, binahî , derzl , kerî,pez , kevir , dar . qencî , xelk , zîwan , kes¬kesor , navro , girav , seh »37 Serenav . Serenav ew navdér e ko bitené kesek! , heywanekî an tiştek! dinimîneû xweseri w! kesî , wî tiştî an wi heywan!ye . Herwekî : Sado , Bêlan , Herekol . Evnavdèrèii ha yeko yeko xweser! mirovekî ,seyekî û çiyakî ne . Ev. in çend serenav :« Hevind , Sipan , Xabùr , Hiiuiislaii , Hezro ,Kerevon , - Zin , Dèrgul , Kurdislan , Agir! ,Cemşîd, Ferezende » .GUHÊRBARIYA NAVDÊRAN38 Navdèrèn zmané kurdmancî ji du awirêntêvel ve guhérbar in : zayend û méjer .Ev guhêrbarlya navdéran bi tewangê tête pè., Bi gelemperî dùpasè navdêrah li gora zayendû méjerè wan digubêrin .Carina ji ev guhêrbar!bi guhêrina tipeke rayekî tète pè .39 Zayend. Di zmanè kurdmancî de duzayend hene : mê ù nêr .40 Zayendê nêr . Navên mirov , heywanênnôr û navèn tiştine nerihber yen ko kurd¬mancan ew nér hesibandine , tev de jl za¬yendê nêr in . Wek : « Cemjîd , mes , nêiî , 'ga , xanî , gir , Ferat , can , beran , Xurşid ,'derî , èzing , hiş , çem , kevir , law , dirhav ».41 Zayendê mê . Navèn jin , heywanênmé ù navên tiştine nerihber yen ko kurdman¬can ew mé hesibandine , tev de ji zayendê mêne . Mina : « Sinemxan , jin , meh , dar ,çêlèk ,mehin, tifing, bizin, bir, gol, pehnav, Herekol , Hezarom , co , eni, top , ejnû ,Kurdistan ».42 Navèn heyberên rihber . Di heyberênrihber de , carina mê ù nèrè wê heyberê bibéjeyine ciliè ù bi.serxwe téne nîşan kirin .Herweki di bêjeyèn jêrîn de :BraPismamBùraXwehDotmamDis. Kur KeçBrazîHespYekaneBeranNêr!OîkBrazèMebînMehûMihBizinMirlşkLê gava ew heyber bi awayê jorin , bibéjeyine biserxwe û cihê ne binavkirî ne , hin¬gê béjeyên « mê » û « nêr » bi ser wan vedatinin ù bi vî awayl zayendê wan , yanlmê û nêrên wan didin zanin . Di vl sikili deveqelandekek dikeve navbera béjeya rayl ûbêjeyèn a mé » û hèr . Veqetandek bi xwe jtzayendê wan san! dide . Wek! niho :kewê nêr . kewa mêkerè nêrpisingé nérsîxurè nérhirçé nérguré nérfila nérkera méplsinga méslxura méhirça mé 'gura mèfila mé' kevroskè nér kevroşka mè43 Qeyda jorîn , qeyda gelemper e.Yani mê û nèrè heyberên rihber, nemazeheywanan , bi gelemperî bi vi awayl ténenîşan kirin. Lê kêm caran ù ji vê qeydêder, béjeyên « mê , nêr, dèl, mak , mang»dikevinpêşiya béjeya rayl ù bêî tu tisti biwan ve dibin ; bêjeke nû ù bihevketi ditininpé Hingè ew bêje bi hev ve têne ni¬visandin . Herwekî : « nèreker , maker , mékew, dèlegur , mange »Şanek Zayendê heywanekî , carina , bi veqe¬tandek û tewangê jî tèle nîşan kirin . Gava emdibêjin : t hespa min bîne » an « kera min bîne >xuyaye ko em qala mehin û makeré dikin .Dîsangava em dibêjin:» ez II hespê siwar bûm» an« ez 11 keré siwar bûm » gelek kifj e ko heywanèko em lé siwar bûne » mehin » an « maker» e û« hespê nêr » ù keré nêr » e .(dùmahik heye)neC. A. BEDIR-XAN760-

KitêbxanâHawarêHejmar:1 Rézana Elfabiya Kurd! C. A. Bedir-Xan.2 Rupelnine Elfabé C. A. Bedir-Xan.3 Dilê Kurèn Min: Dr. K.. A,. Bedir-Xan.4 Blyişa Pêxember.- Bi Kurdiya -dumill, bi.dibaca C. A. Bedir-Xan5 Nivêjèn Êzediyan bi dibaca C. A. Bedir-Xan6 ^Mektùb ji Mistefa Kemal pasè reC. A. Bedir-Xan7 Kurdistanê Bazll Nlkltln8 Jimesela Kurdistanê C; A. Bedir-^an9 Elfabêya Kurdi Dr. K. A. Bedir-Xan10 Xwendina Kurdi Dr. K. A. Bedir-Xan11 Elfabêya min Dr. R. A. Bedir-Xan12 Dersén Serietè Dr.K.A.Bedir-Xan13 Çarinén Xeyam Dr. K. A. Bedir-Xan14 Proverbes Kurdes. Medhelokên Kurdt .Lucy Paule Margueritte ù Emîr. K. A. Bedir-Xan Paris - 193715 Le roi du Kurdistan . Qralé Kurdistanê .Emir K. A. Bedir-Xan û Adolphe deFalgeroUe . Paris - 193716 Der Adler von Kurdistan. Eyloyè Kurdis¬tanê. Prinz K. A Bedir-Xan û Herbert örtelBerlin -193717 Der Schnee Des Lichtes . Berfa Ronahiyê .Sihrén Kurdi Prinz! K. A. Bedir-Xan ûDr. Curt Wunderlich Berlin -1937Kiryariya HawarêSali 500 Qirûjèn SûrlŞeşmehi 300 Qirûsèn SûrlSémehl 200 Qirûjén SûrlXwedî û gerinendeyê bérpirsiyar: Mlr CeladetAlî Bedîr-Xan . Sam SûriyeDirecteur Propriétaire : Emîr Djéladet AalîBedir-Khan. Damas Syrie762

îJALyAN^EE 9 -HEJMAR 31NUMERO 31tN1 TEBAX 1941KOVARA KURDÎREVUEVENDREDI1 AOUT 1941KURDETÊXISTIYÊN VÊ HEJMARÊTefsîra QuranêHedîsên Cenabê PêxemberMirina GurîDik û RovlBehramê GorNavèn KurdmancîDinya TarîDelaliya delalanRewşa dinyayêDiljariyekGramêra .KurdmancîPaîzokDr. K. A. Bedir-XanDr. K. A. Bedir-XanC. A. Bedir-XanOsman SebrîCegerxwînBavé CeiTişîdM. Ehmed BoUSeydayê gerokNêrevanHeşyarC. A. Bedir-XanStranvanBIRÊFRENSIZIChant d'automneŞAM—1941ÇAPXANA SEBATÊ763-

SiAJL öHEJMAR 31ANNEE 9NUMERO 31IN1 TEBAX 1941KOVARA KURDÎTEFSÎRA QURANÊ114- Ji mirovê ko di mizgeftènXwedê de dibe mania anîna navêXuda û avahiyên Xwedê hildiweşîne,ma jêzalimtirkî heye? Gava ew zalimdixwazin bikevin niizgeftan , bê lerz ûtirs , ni karin derbasî hundirê malaXuda bibin . Ji wan re di dinyayê derûreşî û perîşanî û di axiretê de eza¬bekî mezin heye .115 -Xuda xudanê rojhelat û rojavaye. Hon berê xwe berbi kû ve bidin jî,rûyê Xwedê li we ye . Qencî û piyariyaXwedê mezin e ; û ew mirazê dilrastandizane .116 - Cuhî, file ù dîn-nezana got: Xwe¬dê yek ji xwe re kiriye law .... Gotinawan nagihe biliridiya Xwedè. No ... yarast ew e ko heçî di erd û ezmanande ne , evdên Xuda ne û guhdariya em¬rên wî dikin .117 - Xuda xaliqê erd û ezmanan e .Gava xwedê bi çêbûna tistekî dil dike ,je re dibêje: Bibe û ew çêdibe .118 - Nezanan digot: Ma ci dibù , hekeXuda bi me rebiaxafta û ji te delîlek jime re bidaya. Pêşiyên wan jî wisa digot;heye ko her du jî weke hev in .Me ayetên xwe pês mirovên" bawer¬mend kirine .119 - Peyxe'mberê min Me tu , bidîn û Quranê rêkiriye heta ko tu ji mi¬rovên bawermend re mizgîniya xweşiyêbidî û en mayîn bi ezabî bitirsînî . Ji tehalê dojehketiyan naye pirs kirin , halêmirovên ko li ser riya xwe a xwarpêdidin erdê.120 - Pêxemberê min Heta ko' tuVENDREDI1 AOUT 1941^ REVUE KURDEji Cuhî ù Fileyan nebî , ew ji tedilxwes nabin . Bêje wan : Riya rastiyêya Quranê û misilmaniyé ye û je pê vetu rê nîne. Pistî dahatina Quranê ûhikmên di wê , heke te li gora gotinawan bikira ,tu êdî ji destê ezabî xelasne dibùyî û tu kesî ne dikarî hûbifilitîne .te je121- Yen ko... Kitêba ko me-ndayewan rast dixwînin ,wêguhdariya hikmêndikin û emrên di wê bi cih tîninew pê bawer bûne.Lê yen ko hikmên kitêbê inkardikin an digubêrin ew dibin kafir û ewdikevin xisarê .122 - Gelî lawên Israîl .... Qenciyako min bi we re kiriye bînin bîra xwe ;min kal û kalikên we ji hemî miletançêtir girti bû .123 - Ji wê rojê bitirsin ko kes tê deni kare arîkariya kesî bike û dayînaberdîl û mehdera yekî ji yekî re nayeqebûl kirin û hon tê da bêarî wêoimînin.124 - Wê demê bînin bîra xwe ... Xu¬da bi pêkanîna emrên diyanetê ji Ibrahimre émir da û ew pê ceriband. Ibrahim herhikmên Xwedê pêk ve anî. Xuda jêregot : Ezê te bikim rêberê xelkê . Ibra¬him got: Lêçêliyê min? Xwedê lê vegeranflû got : , Ez bextê xwe na dirazaliman .125 - Dîsa bînin bîra xwe ... Me Kabedergeh û cihê civandina xelkê û ewlegehêwan kir . Meqamê Ibrahîmî jî ,ji xwe re bikin nimêjgeh . Me emrêxwe da Ibrahim û Ismaîl heta ko ewhundirê mala Xwedê her paqij bikinji bona tewafker û rûxistiyên di wêû ji bo bawermendên ko tê de xwe jiXudayê xwe re ditewinin û lê secdedibin .765-

. 126 -Dîsa bînin bîra xwe ... Ibrahtmgot: Xudanè min vî bajarê ko minava kiriye ji .velkè wî rebike cihekiewle û ji xelkên di wi heçî ko ba¬weriya xwe bi Xuda ù roja pistdawiyéanîne, ji hatinên vî bajaii qwit bide.Xuda gote wi : Ji wan pê ve ezéji ka¬firan re jî tistekî kèm bidim , lè pistre, di roja pistdawiyé de, ezè wanbêxim ezabê agirî ,ev çûyina wan berbi agirî ve , ci çûyîneke giran e .127 - Bînin bîra xwe ... Gava Ibrahimû Ismaîl hîmê Kabè danîn, gotin : Xuda¬yê me .. Ji kerema xwe ,ji me vê avahiyêji xwe re qcbùl bike, ji ber ko tudiayèn me dibihisi ù da.vwazèn medizanî .128- Ibrahjm û Ismaîl gotin : Xudayême, ji kerema xwe, me ji xwe re bikemisilman û ji imetên meji bike mileteklmisilman û emrên xwe li sérihadelêji me re bide zanîn, em jî ji gunehênxwe tobe dikin û dikevin bexlè le . Tutoban didî ûzin û piyar î .toban qebûl dikî ,. lu me¬129 - Xudayê min ... Ji kerema xwe ,ji çéliyê min è bawermend pèxembcrekîbibijêre û ji wan re bişine heta ko ewkitêb ûayelén-te, ji wan re bide zaninû wan ji gunehan paqij bike. Ê délaiû zana, ê mezin û pix'ar lu î .130 -Ji nefs -sefîhan pè ve, lu kesxwe ji milet û dinê Ibrahim nadepaş;me di dinyayê de Ibrahim kiriye rèberèriya rastiyê , , ew di axiretê "de ji , jibirê qencîkeran e .131 -Gava Xudanê wi je re got: Denetsa xwe leslimîmin bike ù bibe mi¬silman : wi got : Min nefsa xweteslîmîMîrê Mirazan û Xudayê erd û ezmanankiriye .132 -Ibrahim ji kurên xwe re wcsiyetkirûYaqûbjî ji lawèn di wvc regot: Xuda ji we re ,weke tlinè rasiir,dinè misilmaniyé bijart û da , berèmirina xwe divê bon baweriya xwe biqencî û mezinahiya wî binin .133- Gava mirina Yaqûb nîzik bù malion li nik wî bûn? Yaqûb gazî Kurênxwe kir ù ji wan re got :pistî mirinamin honé perestişî ci bikîn ? Wan got :Emê perestişê Xudayê te û kal û kali¬kên te Ibrahim , Ismaîl û Isheq bikin ,ew Xudayê ko yek e , bê hevber ûhempaye; em bi wî re dilpak in û emxwe davêjin bextê wî .134 - Ibrahim ù Yaqûb û çêliyên diwan derbas bûn çùn ,.ewji emelén xweû honjî ji emelén xwe bérpirsiyar in ;pirsa emelén di wan ji we naye xWestin.135 - Cuhiyan ji Misilmanan re got :Bibin cuhî ; Fileha jî wisa got. Tu ji wanre bèje : Em ji her diwan jî nabin ,em didin ser riya Ibrahim a rast , Ib¬rahim tucaran ji mişrikan ne bû .136- Gelî bawermendino .. bêjin:Me baweriya xwe bi Xwedê û bi Qura¬na ko ji me re dahat û bi kitêbên kojiIbrahim, Ismaîl, Isheq , Yaqûb ûjiêléndi wan re nazil bûn û bi Tewrat û Incîlakoji Mûsa û Isa re ù bi kitêbên koji he¬mi pêxemberên Xwedê re dahatineanîne ù em tu ferqé na xine nav berawan .Em rastdil in û em ketine bextêXwedè û nefsa xwe spartine wî .137 - Heke Cuhî û Filan mina webaweriya xwe anîn;bi kerema Xwedêew jî dikevin ser riya rastiyê . Lêbelê ,heke wan serhişkî kir û xwe ji baweriyêbi sùnda dan êdl aşikar dibe ko ewnadin pey rastiyê.Pèxemberê rainlXirabiyawan na gihe te, dev ji wan berde, Xwe¬dê bësîwan e, ji heqé wan dertê . Xu¬da dibihîse û dizane .1 38 - Gelî bawermendino . . . Bibéjin... Em tabiên dîné Xuda ne, maji dlnêwi çêtir ci heye? EmperesteşkarèMîrê Mirazan e .1 39 - Pêxemberê min ... ji wan re bê¬je : Ma hon di heqé Xwedê de berberiyame (likin ? Ew Xudanê me û we ye .Em ji emelén xwe , hon jî ji yen xwel)eii)itsi5'ardibin. Em bi dilpaki percsleşkarù secdekarê wi ne .Nîsanclc - I)i destpê1(a ayeta notî de xelelekçêbûye;li sûna "ewan ji dexsa xwe" , "ew jidexsa xwe" haie çap kirin. Dr. I{. I).. Ji bona Tefsira Qnranê le. k.' û li liejmarên27, 28, 29 û 3Ji fedkirin. '766-

HEDÎSÊNCENABÊ PÊXEMBERREHMET Û SILAVA XWEDÉ LÈ BE216 - Misilmanè ko tèkill xelkè dibe ùderdè .wan dikişine ji yê ko rûyê xwe jiwan digubèrine ù li ber derdê wan na keveçêtir e .217 -Jl Xwedê bitirsin û xwarin ù vexwa¬rina he}'wanên xwe bidin wan , wan paqijbikin , bê sebeb wan me westiiiin ù me ê.şîiiin;"ta ko bikèri xebat, siwar bùn û serjêkirinè bên.218 - Ji Xwedê bitirsin û di heqê zaroyênxwe de qenc û adil bin :219 - Bi qeijciyekê , bi dana niv xurmeyekèjl be, xwe ji agirê dojehè biparêzin , sedeqemirovan ji agirê dojehè diparéze .220-Katirji be.jinifîrên bêsûcan bitir.-sin,di nav beyna wan û Xwedê de tu perde nîne.221 - Ji eqilmendiya bawermendên pak'bitirsin , di çavè bawermendan d* roniyaXwedé heye .222 - Xwedè di roja qiyametê de li dutexllt mirovan na neyire , yen ko qedrê miro¬vên di xwe ni zanin ù li wan na gerin ; ligora bayé serè xwe dimeşin ùji yen ko eira¬nèn xwe aciz dikin, qenciya wan vedişêrin ùxirabl û kêmasiyén wan rê xelkê didin .223- Oidoji yekê , sise ji didowan ù car jisiscyan çêtir in , ji civan , yekhûiit ù yekîliyaxelkê hez bikin , Xwedè xelkê di dora yekltiyaxwe de dicivlne .224 -Ji hefl tiştên neqenc ko xelk pè diçinhelakè xwe biparêzin : Ji mişrikiyê , ji sihir- .haziyè , ji kujtina xelkè bê lê , ji xwarinamalê sêwiyan û faizé, di ser ù qewimandinêde ji bazdanê , û ji kêm kirina qedrê jinênxwedî namùs û ji paşgotiniya wan .225 - Dest ji ziuaya ko Xwedê heram kirij-ebikişlnin , heke we ew kir emelê xwe jixelkèveşêrin ù lobé bikin , heke hon niikurhatin honê bêne recimandin .226 - Ji dinya we se tişt bi min xwes in :pîrek, hihna xwes ù mirovên nimèjker.227 - Xwedê hindik jl be ji wê xebatê hezdike ko roj pè de tête çêkirin.228 - Xwedé beri her tisti ji cihanlna ferzêndiyanetê û di pist re ji wê kari hez dikeko mirov pè dilè xelké sa dike.229 -Ko hon hatine vexwendin herin, diy¬ariya xelké lê vemtgerlnin û li xelkê me din230 - Heke heq ù rast bû ko hon li miro¬vek! bidin li rùyé wt me xin.231 - Ji xelkê ne ifba meufeeta xw« Uji bo Xwedè an ji bona tiylekl heq ' û raithez bikin an biieyidin.232 - Gotina min a spehilir gotina min arastir e.233-Sifra spehltlr li cem xwedè ew e ko.xwarinxwerên wê pir in.234 - Tiştê ko ji nefsa xwe re dixwazi jixelkê re jl bixwaze û tisté ko ji bo nefsaxwe na xwazi ji bona xelkè ji me xwaze.235 - Hevaltiya xwe de bi tevdlr be; heyeko rejekê doslê le dibe dijminé te, dijminahiyaxwe de nerm be; heye ko rojekê dij¬miné te dibe dosté te.236 -Li rûyé mirovên ko pesnê we didinaxé birejiiiin." 237 - Tisté ko pesinker dixwazin bavèjindevê wan .238 - Cilên pak û spehi li xwe bikin, liheywanên spehî siwar bibin la ko çavêxelké pê sabibe.239 - Hêj miletê min ji car adetên demanezaniyê ne geriyayè; bi navê bav û kalêxwe pesnê xwe didin ù mirovê ko ne jimalhateke mezin in, kêmî xwe dibînln ûqedrê wan na girin , li siéra dinérin û dildikinpè dema daketina baranê bizanin, gava11 pê darbesta miriya diçin girl û fin dikin.Divê ew dev ji wan tişta berdin.wan240 - Ko se mirov tevl hev rùnistine jiher aiyan dido divê bi dizi ne peyivinû hevalê xwe pê aciz ne kin.241 - Gava hon ji xew radibin se carandeslê xwe bi$on ù di pist re dest bavèjin tişta;bon ni zanin di xew de. destè xwe li kûdatinin ù ji kû hiltînin.242 - Qedrê bavé xwe bigirin an ne Xwe¬dê ronahiya siùd ù xwejiya we ditemirine.243 - Hakim hi standina mal ù peran zalimû qazt bi xwarina bertlla kaiir dibe.244 - Se tisl ' dikarin miletê min bibinehelakè: zikmezinl, xewa pir ù bétail.245 - Gava hon tişlkt dikin bi pakdiliyèbikin anne Xwedè pê qail na be.246 - Heke tu dewlemend 1 Xwedê dixwa¬ze ko tu dewlemendiya xwe ' bi rèz ù tertlb$anl xelkè bidi ù pé arikaiya wan bikfXwedè ji mirovên ko dewlemend in; lê malèxwe ji xelkê vedişêrin hez na ke.'247 - Xwedè ji mirovên gazinker hez na ke.Mirovê ko xwe avètiye bextè te liie kuje.248 Heke hon qenciyekê bixwazin ji mirevènrûspthl bixwazin.767-

. MllWiA jQURlAdaptation de « La mort du loup »d'Alfred de VignyJI GIYANÊ BRAYÊ MINÊ REHMETÎ SEFDEH RASefdo, lawecan t Di sala hezar û neh sed ûbîst û didowan de em hati bûn Mûnixê. Ezû kekê te kamiran. Em ;ikiya bûn. Zora meçû bû. Felekê pojîke re; krşa bû ser qederaKurdistanê. Ëdl di warê siyaseté de tu hêvî nema bû. Me teT de digot : Zman, xwevdin ûnivîsandina zmanê me; bi tîpên xweser, bltîpén knrdt. Belav kirina kitêb, kovar ûrojnaman. Min jl çiyayên Refanê ji te reelfabêke kurdî anî bû. Tu hînî wê dlbûyî. Tedi^ot : « Ez gelek kêfa xwe ji. şihreke Elfrêdde Vînyî re dilînim : Mirina Gurî. Rojekê ezêwê wergerînim kurdmanciyê û wê belav bikim ».Ev deh dwanzdeh sal in, kitêb û kovar blzmanè kurdî û bi tîpên kurdî têne belav kirin.Lê lolekè tu beriya wan belav kirî. Felekabextrej, mîna Kurdistanê pojike res û tarîkişande' ser cane te ê lenîk û çeleng ji. Bihêviya ko giyanê te é pak pê bihese û pê sabibe, eve min < Mirînà gurî > wergandekurdmanciyê û pêşkeşî giyanê le kir.Ewir, di ber di ser heyvê re,Heyva agirgon,Bi lez derbas dibùn,' diçùn;Qey dû û dùman bùn,Ji jewatè hildihatin,Bilind, winda dibûn.Ji mé, heta cîîiê tavikè miriyan,Dar û daristàn,Qurmèn daran gis;DixuyanWek stûnine res.Cira ma heyveron,Geh geh, dibû ge$.Herçl em nèçirvan,Bédeng, lal û ker.Me da pexlaxa nerm.Pus è pelaşa , zer.Me tev dida, seh dikir,Şafir, qizbe, devi, sel.Hédi hèdl em diçûn;Me rél vélo dikir,Ein vedihatin erdè û radibûn ser xwe,Ji niskeké ve me dît;Pencine dehbene gir,Di axé re çûne; li erdè bûne xelek.Me bihna xwe,Ji ber xwe çikand ù em sekinin,Ser iing ù nlvekl.Hevalekl me 1 pir,Sèxè nêçîrvanan,^pgarlnakl hèja.PispoitjkirêçHRtLê vehat, hùr lê mêze kir û got:Ev, rèçèn gur in.Rêçinenù,belê rêç, ew rêç bûn,Rèçèn gurèn fèris,Gurèn ko me da bû pey,Û me dikirBibêbextlDi tariya sevè de , .Wek dizekine tirsok, 'Bi ser wan de bigirin;Û wan . .' . .Bidin; ber tifîng û xenceran.Dor bè deng.Ne pejin, ne teq, ne req,Teblet lal û xamùs;Bi tenê di ezmanan de,Qulingeklvirnl,Ji refè xwe veqeti;Xwedilezand,Û li refè xwe diqorl,Rêçnasê me 1 ptr, veketi bû,Li rèçan bû bû pehin,Rèç seh kir û got: ,Rêçineteze;Gur, dêlik û dû cewrik in;Êdl ....Tu şik ne ma tè de.Me xencerèn xwe kir kar,Tifingên xw dagirt;t) da rè.Sax, çiqil .... me ji hev dikir;Kelem di bin lingên me de, ditewiyan.'.Ko hil dibûn; li çip û tiètèn meSise ji hevalèn me sekinin,Tifingên wan biriqtn.Min çavên xwe, girt .... vekir;' Hûr, li şafiran mêze kir,Di nav rejùya res de,Du morl diçirisin,0 je wè ve,Çend xeyalèn tenikJi bejnan sekini,Qey di heyveroné deBê hay, ferlqet .... direqisln.Gur, bavé mal û malbatè,Xwe da bû pès,Di ber devl ù dar,didan.Çav li dora xwe daşt , , , , û dit;Ré lé hnti bû girtin,Dljiniii lè bù bù çarnikar.Dèlika wi,

Li mère xwe dinêrl.Néçîrvanè mè 1 kal,Nav di seyén me dida û digot:Ha Şevger ha ... . ka Bélan ka . . . .Reşo, tu jt, ji par reBeriya ko se lè béne wer,Gur, stoyê seyekt,Sektşemboyi,Kire devê xwe û şidand,Şidand, şidand, şidand û berneda,Reîtma ko bû,Zlqzlqa xencerèn me.Xencer di rùdiyèn wl re diçûn,Di zikê wl de,Digihanhev,0 berikên tifingên me,Di tihèla wl re tavétin.Gurdîsan,Ârçùmekên xwe, şidand, şidand, şidand,Lê vé carê,Devê xwe vekir,Seyêşemboyl,Ew heywanè fèris,Beriya gur ....Ket erdè û mir.Gur .... li ser totikan rùn^tl,Xwîna xwe alast,Awirek li me da,Li jin û zaroyên xwe fedkiri,Xatir ji wan dixwest.t) pasè,Erzina wl lerizi,Çavên xwe girt,U di xwina xwe de .... vegevizt,Min eniya xwe a germ,Berda.. ser fola tifingê a sar,Û ez,Li;!~vê rastiyê dibûm hisyar:Heke dêlik bişte ko mêrê wi,Bi tena xwe, békes,Bé piştmêr, bê heval ù hogir,san û nêçîrvanan bide,0 di xwina xwe de vegevize.Ne ji ber ko tirsiya bû,Û can lê şlrîn bû,Lê diviya bû .... ew,Biya guré piftreşBimine0 ji zaroyên xwe re.BideKozanin.li dinyayêJi guran gurtir, ji wan birçlfir,Di qesir û sereyan de rûniştl,Tevayekheye.Je re dibén mirov,Lè secde dibin.Ci kedl, ci kovi ci hov. ....DÎK C ROVÎDîkek hebû qlros û xisl, Rabd li ser dîwêr venişt.Rovîkl jîr dîk dît Ii wir Hat cem, silav je ra dikirGolê: nînin mizgeft û dêr Fermû were dane Ii jêr;tro nimêj min ne kir hêj Bo min bibî tu pêjnimêj.Fêla rovî dîk bîr dibir, Zani ko ew de wî bigir.Gotê: nimêj hîn ne bûye, Bi ser da min destmêj niyeRovî digot: Ca wer xar, Pir in li nik min text û darLi der mane zarok û jin,Pagekî lu raveke minBo te bibin gundikî pak.Ava bikin xanîkî çakKês hali bû diliê qiros, Rovî êxisl feqê bi los.Gotê: biliv, li pist dîwêr Kizîr bîne ez téme jêr.Rovî berî da cem kizîr: Lê berde bû tajikî pîr.l)a xwe bi lez û bez revî Çû cihfkî b'rêl û devî.Gava ko dik halê wî dî, Sa bû (likir qîqxî qiql ...OSMAN SEBRlLê ew . . . . ew heyîna serfiraz,Ew bi xwe,Cenawirekî we ye.Ne wek cenawirên din.Ne ji nêz ù birçlnan,Lê ji bo kêf û henek,Dide, her kesi, her lîsti,Ber mirin ù kustinè.Herê, diviya bù dêlik,Bimine ....Û ji cewrikên xwe re bibêje,Mehin nizing, tucaran ....Avahiyên ko mirov .... tê de.Ez, şermendeyî heyîna xwe, min digot,Em mirov, in.san,Digel vl navê bilind,Çiqas nizim û xwar in,Bi tené hon, heywanên fêriş,Hon in ko dizanin,Ji vé jiyina deiewin,Bê deng, lal ù ker,Bê ax, znr ù nalin,Xwe bidin pas, je veqetin,Terka wé û her tistèn wé bidin.C. A. BEDIR - XANEirrtd Vinyl «dllKltt ludaaŞ«irê « Mirina Guri » deqelem liù. Bav« wi labil bû; ewl da bû Mrlarn« «I blVn>> > ' 1"' *"de ketiye çapé.Vinyl dl sala'-lMS an de jl leretan» emrtrXwedaqedirt wl pljtl^ mirina wl ; çétlr bnte TglrUn.. Minakir û ,medhelokè gotiye: gnri dimirin, poraor dibin.- 769 -

BJBHRAMÊ OOaNAVÊNÇURDMANCIRoja bavé Behramê gor cane xwesiparte cehanan ù taca kiyani bi sûn xweve hist; Behram xorteki bengî bù. Tac daseré xwe û li ser texte jahanl bè dilêşl ù sergêjîrùnist . Çiko bav ù bapirên navciwan ûcihangirèn bé hemta welatê faris kiri bùnweki gustilekè elmas ; Behram bi hêsani ùbè dijwarî tiliya xwe tê re kisand . Bi navêbav û kalan çend salan bi vl awayi welatêfaris xwar . Heman pistî çaxeki hindik berèxwe ji kiyaniya xwe gerand ù xiste saz ùle^'iz ù nêçîrê. Behram hevsarê kar da desténmirovên xwînxwar ù sitemkar. Taji ber derêheywanè padişah dengê belengaz ù rebenan ùqirén û hawarên rencber û destgiran digibanegunbeila gerduné eznianê banî.Bi vî awayi ù roj bi roj hîmê kiyaniya we¬latê faris herivtin ù maxên wé hilwesiyan .Dijmin ù neyaran hêliis de.stên xwe dirêj ki¬rin nav welatê faris . Ji vi ali ve Kurdistanù ji wl ail ve Ecemistan li ber linge neyaransikestin û gelek ji mirovên xwedî nav û nişanji ber Behram reviyan û ji welatê farishelistin ; xwe dane her siya kundiréneyaran .Rojekê Behram digel mopizan û peli¬lewanèn xwe ji nêçîrè dihat . Li bajarekîkavil û wêran rast hatin û ditin ko li serédlwarekl du bûm bi dengekî zlz. û bilinddixwlnin . Behram xwe ragirt û got : xwezimin zani biwa ka ev bûm ci dibêjin?Nagehan yeki ji mopizanén wl rabû serxwe û got : Ey serhilindê welatê Iran I weyxudané taca giran , eger tu jl bendeyé berderê eyawané xwe re ferman bikl ezé vékulê ji dilê te derêxim. Behram zù zùjêrefcrmana padişahl xwend û vè re destùr daù got, bêje.Mopizan got : Bùniê vî alî nêr e ; bûinawî ail mè ye. Ê nêr gazî dike a mè û di¬bêje : were , êvarê nik me razî . Ez û tu emêbikin henek û leqirdiyaii ; emê li ser gotinaxwedé û pêxember herin ; dé ji me re zarokçêbibin , emjî bi wan dilxwes bibin ù kordùndenemirin .A mé : Ez dil dikim , lêbeblé qelenë keçênmalbata me giran c ; ez bawer nakim ko lukari bi di bin barê bavé min de 'rabi .È nêr lè vegerand ù got : De bèje qelenète ci ye ?A mè I qelenè min çel bajaiéa wèraa in;Kurdmancin hene hëtanl iro jl, navinebiyanî, navên Emro û Zeydon, li zaroyênxwe dikin; û gava mirov ji wan dipirsecire naveki kurdî li keç an kurè xwe ne kir ?Hin dihèjin : maliyan ev nav eciband,ji lewre me navè keça xwe kir « Elya » annavè kurê xwe kir « Xetfan ». Ji wan re tugotin nlne. Mêrèn ko bi maliyên xwenikarin bivê nevè ewè bi me bikarin I . . . .Lê hinén din dibêjin : Ma navênkurdmanc! hene? Hebin jl em bi wannizanin. Zûka em li wan vedigerinin ûdibêjin : Belê navèn kurdmancî hene û ewgelek çeleng û spehi ne. Ji xwe emè hinekêwan ji we re bidin zanin.Ji her du tofên jorin pé ve tofekeecèb û xerlb heye. Xelkè wê tofê kurdinewelatparêz ù miletperwer in ; bi navênkurdmancî dizanin û pend û şîretan lixelkê dikin ù dibêjin :Navine kurdi li zaroyen xwe bikin. Lê bi xwe navine biyanîli zaroyên xwedikin. Oo ne pér Xwedê jda ko em zivistanê tê de bill^sin û biharan liser wan bixwînin .È nêr : Serê Behramê gor saX bêezê ji niha tarên wêran bidime bavé te .deh mehén din car sed baJB'Behram ev gotin bihîstin û bé deng û rengkete biné çadira xwe û gazi kire seydayêxwe û je re got : Ey rèzanè welatê faris végotina te agir berda dilé min û cerga minherijand . Belê te birhia min sanl min da .Welè ez nizanim dermanê wê ci ye. Ez diza¬nim ko ne tu bi kes nikare birîna min der¬man bike . De rûne ù bêje ka em çawanbikin?Mopizan rûnişt û got : Ey padişahê we¬lalé faris !te mirovên xwînxwar û sitemkarkirine rézan ù dergevan ù rêber û serdar .Wan bi navê te reben ù belengaz xudané navù nîşan tev dil û gerdenxwar kirin. Gerek elu van mirovên hi-dkar ji dergehè xwe durliikl ; goiicvii zêr ù zivin ji wan bistlni û liheleiiga/.îiii lu'.av bikî . Divét guhê te ji den¬gê belengiizêii te re vekiri bé ; û çavè tejiwan re beikiri bin; û tujiwan re dilovan ûniiliirvaii blUeiirain ev gotin xistin seré xwe ûhey ji nù ve da ser rêça bav ù bapirên xweù naveki giran ù nisaneke bilind bi sûn xweve li cihanê hist û çû.CEGERXWiNte770-

xelkè wè tofê ydtl re kurek da bfl. Me jepirsl ; te ci nav li kurè xwe kir ? Camêrhinek sekini; heçko dida eqilê xwe ù di biraxwe de li navê kurè xwe digeriya. Devêxwe bir û anî û pasè bi dengekî nizimmirmirand û got : « Me navè Hesen Besrîlê kiriye; lê di nav xwe de em je re Gurgindibêjin ». Di nav xelkê de jî wejê re Gurgînbigola ma eybeke mezin bù? .Herçî peyayên lofa pésîn, yanî yen kobi maliyên xwe nikarin; bawer bikinmaliyên wan ne kurdmanc in. Edî dem eko em kurdmanc jî guh bidin xwîna xwe ûxwinén kêm tèkill xwina xwe a pak nekin.Min got : « xwîna xwe a pak » . Belèdi rohelaté nizing de ù di nav hevnijadênme de tu miletê arî xwîna xwe hi qasî mepak hilnaniye. Ji niho ù pê de jî divêt emjîguh bidin xwina xwe ù paqijiya nijadêxwe ji xirahi ù kêmasiyê bipapêzin; nemazeji tèkilbûna xwîna miletên nearl.. Ji ber koherweki pêşiyên me gotine « xwin nabe av »û ew rojekê xwe şanî dide; heqé xwe dixwazeû vedigere kaniya xwe. Ma ne heyf e komirov rabe şllanê li ser dara gulê biteimine.Anîna jinên biyani ji mile din kurdine, nekurdziman ditîne pè. Ji ber ko zaro ne liber destén bavén xwe lê li her deslèndiyên xwe bi xwedî dibin û ji zarè bavèn, xwe bêlir bi zarê diyén xwe xeber didin.Ev zaro midekl kurdine nekurdziman in; lê. pistî nifşekl kurdaniya -xwe yekear windadikin û dibin ji wl miletê ko bi zmanè wldipeyivin. Carina jîew milet dijminé kurd e.Tehsira jinan ne bi tené di zimên deye. Adet, ziman, rabùn ù rûnişlin ù hertexllt aylnên miletan bi destê jinan tênehilanin. Ji ber ko jin ji mêran bêtir biboriyè ve girêdayî ne ù dan ù standinajinan bi biyaniyan re kêm e.Jin ew peresto ye ko di mala xwe de,zar ù zêçên wê lè werhati, di ber heykelapèsiyan de heyran ù heşmetkar rùnisli, lêfedikere; nav di xwe dide û deriyê xwe biçilmërekl xurt, li rùyê her liste xerib û neje digire; û té de li dijminekl nedibardiqewimine, Ew dijminé nedibar adet, zimanû aylnên miletên din in. Ew di ber mala wêre digerin; diçin wl seri, tên vl serî, û hekeflrsend bi dest ket, teqslr nakin, xwe nadinpa$ ù dikevin è.Gava minov Ii berlvaniyan ' fedikireisbata gotinên me di wan de dibîne. Herçlmêr (li bin égal ù kefiyén diréj de windabùne. Lé herçî jin hetani îro jl belgihênxwe en délai ne guhartinè û hi kofiyên xween rengereng di beriyén bêdar û belg de wekkulilkên zozanan ter û taze, serbilindù sereferaz digerin ù dixingirin.Di nav berlvaniyan de dîsan jin in konavên kurdmancî hilanine. Navên mêrènwan ji hin awartan pè ve tev de navinebiyanî ne; navên Emro û Zeydon in.Em Iro du lîstan li ser nevèn kurd¬manc! belav dikin. Navèn ii;êran ù navên* *jinan. Bivê nevè her du liste jl kèmin. Jiher ko em ji welét dur in ù di dora me deew peya ninin ko ji me . re navine dinbibêjin. Lê me hêvi heye ko bi arîkariyaxwendevanên xwe em van lîstan bi ser xin.NAVÊN MÊRANAdo Agir.Bado Babîk , Balo Baqoq BaranoBaro Bazo Behlo Behrem BehritzBelo Bengî Beno Berxo BexşoBeybîld Bêco Bêro Biro BişarBlêç Boke Bozan Bozo Bûbê Bûbo.Cangîr Cango Cebo Cemşîd CanoCercijr Cimo Cino Ciroro.Çalo Çarta Çeçan Çeko ÇelengÇelepo Çelo Çemo Çerto ÇetoÇiro Çûro. .Dara Delo Derbas Dermo DilawerDilo Dimdim Dirbo Dîbo DogijDûwan.Efo Egît Evdo Emiz Engo EtmanEto Ewanî Eyas Eylo Eyo.Felemez Fengenoz Ferhad FerhoFerîdûn Ferman Ferzenede Ferzo .Garis Gefo Gemşo Gerno GewroGênco Gêrto Gêso Gîsko GuhderzGurgîn Guro Gurzo .Hirço Hodo Hopo Hovnê HozoHûrik Hûşeng.IpalIskan.Kakilo Kako, Kamiran, KekanKemoKendo Kerevon Kero Keser KeyoKêfo, Koles Kono Kotos KundorKûço Kûto.Henê Hevind Hewran Heyrano Hêman-771-

Lendo Lewend Lêzgîn Lêzgo Lolo.Malo Malor Mentes Mero Melo MéloMisté Misto Mişko Mişo Mùrik.Nali Nehroz New'/.ad Nîço Nîno Nûto.Olo Omo Ortas.Perîşan Perwîz Peşto Peyale PilingPijon Piran Pîroz Poro Potê PozoPiirto Pilşo.Qajo Qehfûr Qenco Qerno QoçoQubad Qulo Qulîxan.Fîemo Hêso Rindo Rizgo Rîsor.Sado Segman Serdest Serdil SertîpSerxan Seydo Sêgul Sênco SiheypûşSiyabend Sîmko Sîno Soro.Şahîn Şabo Şawês Şerrao ŞemdînŞengo Şeweş Şêro Şîbo Şîrin.Tacdîn Taco Talo Tazo Temo TêmûrTerho Teto Têlî Têlo TîroTolo Toro Tozo.Ûcê Ûco.Vêno Vîto.Welo Wendo.Xelef Xerzo Xemo Xeneer XêroXişman Xorîş Xorto Xurlo XurşîdXusrew.Yadîn Yado Yaro Yawer Yekane.NAVÊN JINANAno Arê Aşê Avê Axê.Baran Bazé Benefş Berfê Bersê BesnaBeso Beybiin Beyo Bêzar Bêzê BêzoBihar Biskê.Canê Cazê Canzê Cocê.Çîçek.Délai Derdê Dilê Dilşa Dire Dîlber.Eco Edê Edûl Esmer Eté.Ferfûr Ferxê Fincê Finco.Gewrê Gijê Gozé Gulçîn Gulê GulazerGulistan Gulizer Gulnaz Gui¬per! Gulşa.Hafo Heftsed Helé Heyveron Hezarînê Iniké.Kejé Keser Kewc Keynê Kilè KinéKoté Kulîlk.Lalîxan Layila Lehle Lérè.Mehdiyar Mêles Mencê Meacol MenîjeMerînas Mestê Meymo Mêrê MirarîMomé.Nacîme Nado Narê Narîn Nazé NazoNerniîn Ncsiiu Neslîxan Nèrgiz Nigar.Otê.Perîşan Perîzad Perwîn Pîroz PoşîPorgul.Qerê Qeşem Qumri.Rewşen Rewşê Rewşo Rindé RîhanRîpê.Senem Seno Sérê Sêro Sêvé SinemSînemxan Sîsê Sîsin Sonê Sorgul Sosin.Şayeste Şemê Şengê Şemşûl Şeno ŞerbetŞerbo Şêrê Şîrîn Şoxê.Teyrê Teyro.Xanê Xano Xatiin Xecê Xeco XewêXemlê Xemşê XeHsa Xezal XizêmXumal Xumar Xunav.Zelêx Zerê Zernişan Zêrê Zêrin ZînZîvik Zîzê.Di llsteyên jorln de hin tişt hene komirov divêt li ser wan bisekine û li wanhùr fedkire:1 - Navin hene ko li jinan û li mèranbi hev re dikin. Herwekî; « Baran, Boz, CanKeser, Perlşan, Şeng, Şêr, Xem, Şlrin h. d. [1]»Heke ev nav li mèran hatine kirin bilewanga nêr yanl bi « o » yê têne tewandin;û gava wan 11 jinan dikin^ew bi tewanga mèyani bi « è » yê têne tewandin. Mina: SêroŞêrê. Xemo - Xemê. Dilo - Dilè. PerlşanoPerlşanê.2 - Digel vè hindê em di van lîstan dedibînln ko hin navèn mèran bi tewanga mèû hin navèn jinan bi tewanga nêr hatinetewandin.Navèn mèran: Bûbè, ïïené, Potè, Mistê,Hovné.Navèn jinan: Ano, Besu, Beyo, Bèzo,Eco, Finco, Seno, Halo, Nazo, Xeco, Seno,Şerbo, Sêro.Ji mile din navên mèran bin jinan bincarina bi her du tewangan têne tewandin,Ûco Ccê Xecê XecoBûbo Bûbê . Bêzê BêzoMisto Mistê Fincê Finco,Besè Beso Nazê NazoSèrê Sêro Xanè Xano[ 1 ] Mima van her du ttpan heta dawlyt ye. Jl barknrtlyt holl b. d. ttle nivliandln.»-772

DINYA TARlpê ve ser min Heçî rêka diçim li tari ye ezman;Belê bîniin tirîjtavan li nav pêlên evan ewran.Ji bail û beiiçeyên avên dil im hergav birîndar e;Dipirsim ez hero sed car cira bail im ne hat avdan?Eve Adar, eve Nîsan; ko roj derket cihan lîsan.Li ser min tari ye disan, tema.şa kin geli kurdan!...Ji kurdan pertewek |1] derket hemî dinya pê roni ba;Ci kin eni her ji vî bexlî ko rûre.j man wekî sûdan.Rez û baiîên gelek rengin ji dest me derketin zû da.Diwxazin dor Ijikin sènc e, belê ci bikin ni3'e rezvan;Me nûjen kir kevinbaiiuk bi niêw û derxik û fêkî;Hemî vêk re didin fèki, belê bo wan divêl darvan.M. EHMED BOTl[IJMexsed Ebmedè Xanl ye.Gelek eşkere ye ko ev tisl ji qeydagelemper der e; û wî tu qeyda xweser nine.Gelo sebeba wî çiye ? Bawer bikin tusebeba bingehîn je re nine. Bi lenê ji bodelaliyê an ji bo kêmqedriyê li keçan bi«o» yè ù li kuran bi «ê» yè deng dikin.Herwekî li sùna ko « keçé » bibêjin; dibêjin« keço » ù ji yekî re ko navê wî « Mistefa »ye 11 sùna ko bibêjin « Misto » dibêjin « Mistê».3 - Herweki me got « è » ù « o » yen kodikevin paşiya navan tewang in; tewangèubankirinê ne. Ji lewre diviya bù hergav nebi wan ve bibin; ù bi tenê di dema bankirinêde bi wan bikevin. Lê ew tewang bi awakîwelè bi serénavèn xwe ve bùne ko je tucaranvenaqetin, herweki ji rayekê bêjeyê biwan.Digel vê hindê kurdmancên ko di zmên demihafezekar in guh didin vè l'erqê ù uabêjin« Gulè hat » lê dibêjin « Gui hal » ù bi lenêdi dema bankirinê de dibêjin « Gulê! were ».4 - Me goti bù ko « o » ù « ê » tewangênbankirinê ne. Lê carina van tewanganDELALIYA DELALANAdaptation d'un poème deCharte Baudelaire « Le Balcon »"Stèra biserhatiyèn min, delaliya delalan 1!Tu bihara ber dilè min i ;Bextiyarî û xweşiya min ji te ye ;Ji te ye siùd ù serbilindahiya min.Şuîniya ramùsan, destpaşil ù dilxweşiya min,ji bo te ye !Tên bira te ew rojên bextiyariyè;Ronikahiya mala me û xweşî ù hènikahiyaber êvarê ?Siéra biserhatiyèn min, delaliya delalan IIBer êvarl, wadê tirèjèn roavayl,Sor ù zer dibin IIMina şewq ù pêtiya ti&kên dlwanxanan;Me xwe aveti bùÛ xavikeke zeresor,ber siha şehneşînê.Xwe ber rûyê dinyayê da bù,Ui wê demê desing ù berê te,Xema dilê min direvaiidin.,ll dilè te êxurt ù nerm,Çiqas niziki min dibû ù ez dihewandim.Me ji dilketina xwe re distirand,Û dinehwirand.Ber èvari wadê tirêjên roavayl dihin sor û zer.* «Di êvarên germ de roj çiqas délai e;Dinya dibe fireh ù pehin,,Dil dibe xurt û bi rewaMin xwe Ii ser te de xwar dikir delaliya delalanÛ min bihna ciwanî ù rindbùna te bihn dikir;Di êvarên germ de roj çiqas délai e.li sùna'tewangên adetî jl di.xebitinin. Mesela'^em navê « Mis » bibin. Ev navè ha, navekimêran e; ji lewre diviya hû bi « i » yèbihala tewandin ù li gora qeyda gelemperdiviya bù mirov bibêje: « Mis hat, Mîşi got,Mlşo were ». Lé herwekî me gol « o » yèdixin sùna « 1 » yê ù dibêjin: « Mis hat, Mişogot, Ml^o were ». Wêk neticeke vê qeydênavèn ko hi « o » yè diqedin bi tu awayînayine tewandin. Ji lewre mirov dikare bibêje« Bozèn got » lè nikare bibêje « flêco got »divêt bibêje « Haco got » ji ber ko navê« flaco » bi « o » yè temam dibe.5 - Heye ko di llsteyèn me de navinpeyda bibin ko di eslê xwe de ne bi kurdîne; lè kurdmancan ew bi awakl welè xebitandineko dirfê zarè me bi wan ketiye ûew hathie kurdandin. Di zmên de her tistèkurdandi bi kurdi ye û ew yè me ye.BAVÉ CEMŞlD Û SlNEMXANÊSev dibù tarî, li ber me dibû beden.U di leşika şevê de min reşahiya çavè le didît,Û min bihna keçînî ù çelengiya te bihn dikir.Navkefên destén min bû bùn dergùsa piyên te;Sev dibù tari ù li ber me dibù beden.Wan dem ù rojên bihurî ez tînim bîra xweDemén ko min seré xwe da bù ser çoka te,Û bi nêrina çavê teDinya li min dibû bihar,He$în dibùn gui ù dar.Tu 1 şahl ù şabûnl.Tu 1 xemrevîn û dilxwe$!;Wan dem û rojên bihur! ez tlnim bira xwe.Me li ser dilketina xwe sond dixwarEm sondayê hev bùn ...773-

STÛNA XWENDEVANANP rast e ko em kurd ji nijadê arî ne ?Ci kurd li welatê Ûris hene ù. ew di cihall de ne?Sam, Taxa Kurdan. SIBHIYÊ DIYABBEKRÎC Belê ^m kurd ji nijadê arl ne. Herçlpisporén nijadan hene di vé babeté de yekin. Yanl tev de dibêjin ko kurd ji nijadêarl ne û di rohelaté nizing de wesfên aritiyêji hevnijadên xwe on din çètir ù bètir hilanine.Kurd arinijad û arlzman in jî ; yanlzmanè wan jl zmanekl ari ye ; ù bi zmaneklarî dipeyivin. Û ew, yanî kurd di kaniyazmanè ariyan de rùnistî ne. Li gora hinzmanasan dergùsa zmanên arl ew welate ko dikeve navbera Dij'arbekir ù Xuristané« Xuresan ». Nivé vl welatî kurdislan e ùnivé din ji Ecemistan e. Belê zmanas dibêjinko ev der welatê zmanên arî ne ù zmanênari tev de ji vl welatî li dinyayê belav bùne;û di nav xwe de bi çend birên bingehînlèk vebùne: slav, latin, german, yewnan.Mirovatiya van zmanên arl hetani iro j! xuyaye; reima ko beri hezar salan ji dergùsaxwe rabùne; bi dinyayê ketine û nema vegeriyanekaniya xwe. Ev mirovati ne bi tenêdi gramêr û di bastùrè de, lè di hin bêjeyande jl eşkere dibin. Ev in çend misai:Lêv ( bi kurdi ) leb ( bi faris! ) lip ( biingilizi ) lippe - lîpe ( bi elmani ).Pol ( bi kurdi ) épaule - epol ( bi frensizî ),Ejnû ( bi kurdi ) geiiou-jenù ( bi frcnsizi )bi kurdi jenû jl dibèiiii.Dlop ( bi kurdî ) ilrop ( bi ingilîzî ) tropfen( bi elmanî ).Nav ( bi kuidi ) nam ( bi farisi ) nom( bi frensiz! ) tiame ( hi ingilizi ) name ( bielman! ) oiioma ( hi yewnan! ).No ( bi kunli ) no ( bi ingilizi ) noii ( bifrensiz! ) nein ( bi elmani )..Tu ( bi kurdi ) tu ( bi frensizî ) du ( bielmmani ).O I ew ramùsuiièn ji dil ù can II0! ew nalinén kùr ù dur...Gelo dilketina me a bori,Vedigere ciwaniya xwe a berè ? ?Mina roja ko diçe ber avaÛ li rohelat! hiltéO I Ew ramùsanèn ji dit û can ...0 I Ew nalinén kùr ù dur.SEYDAYÊ GEROKNih, new, iirt ( bi kurdi) new (W ingi¬lizi ) neuf - iiöf ( bi frensiz! ) neu - noy ( bielmanî ).Neh ( bi kurd! ) neuf-nöf ( bi frensizî.)neun - noyn ( bi elmani ) nine - neyn ( biingilizi ).Kok ( bi kurdi ) coquet - koké (bi frensizî).Hesin, hésin ( bi .kurdî ) eizen - eyzen( bi elmani ) ahen ( bi farisi )Par ( bi kurdî ) part - par ( bi frensizî ).Çélî ( bi kurd! ) child - çild ( bi ingilizi ).Hirç, wirç ( bi kurdî ) ours - ûrs ( bifrensizî ).Mes ( bi kurdi ) mouche - mus ( bi frensizî )Stêr ( Iji kurdi ) star ( bi ingilîz! ) stem( bi elman! ) astre ( bi freqsizl ) astron ( biyewnan! ) stella ( bi talyan! ) sitare ( bi farisi ).Germ ( bi kurdi ) vyarm ( bi elmanî ) warm( bi ingilîzî ).Sin ( bl kurd! ) cime - sim ( bi frensizî ).Braştin ( bi kurdî ) braten - bratin ( bielmani ). ,Kurm ( bi kurd! ) wurm ( bi elmani )worm ( bi ingilizi ).Tari (bi kurdi) tarik ( bi faris!) dark( bi ingilizi ).ber ( bi kurdî ) piere - pyèr ( bi frensizî )Ard ( bi kurdî ) arlos ( bi yewnanî ).Ev misalén ha bi tené ew bèje ne ko biderbekê de têne b!rè. Lê heke mirov zmanèkurdi. û zmanên din en arl danin bér bey ûhûr li wan mêze kir wê bète dîtin ko miro¬vatiya van zmanan digel zmanè m» gelek kùrû nizing e. Ji xwe herçl kurdi û farisi,ewçend nizingî hev in ko ev her du zmanwek du zarèn zmaneki dikarin bêne hesiban¬din. Bi ferqa ko farisiyê ji kurdiyè bètirhikmê erebiyè xwariye û di bin tehsira wède maye.Ji mile din Mîrza Sibhî dipirse.: Ci kurdli welatê ûris hene; ù ew di ci hali de ne ?Herweki xmendevanèn me divên bizaninpiraniya kurdan bindestiya se dewletan dikin:Iraq, Tirkiyé ù Ecemistan. Li bakurèSùriyè ù li ser tixuhê tirkan ji CeziraMir Ş'.-ref hola roavayê Çiyayê kurdmancan,di ilrèjaliiya vè xetè dejl birek kurd hene.Herçlweliilé ûris, di wl welat! de kurdmanckêm in. Dihèjin ko nifûsa wan diser. sedliezHii ye. Piniiiiya kurdên welatê ûris dil'ilfstaiiê lie ye. Ji lier- ko baskekt welaté ser¬hedandijielie File.stanê. En mayin Ii welatêOevqasê belav bûne: Gurcistan û Âzerbeycan.-774

Digel vè kindikbfiné, di waré çanda kurdîde kurdmancên welatê ûris ji kurdên mayînpeşdetir in. Ji xwe carekê, di hejmaraHawarê a hejtan de me qala kurdên Rewanêû xebata wan a kultùrî kiri "bù.Ev deh sal in di gundên kurdmancênQevqasê de dibistanén xweser hene û zaro¬yên kurdmancan, ci keç ci law, di wandibistanan de bi kurdmanc! dixwînin. Ji vanpê ve 11 Rewanê, ji bo kurdmancan, dibis¬taneke mamostan heye. Di wê dibistanê dejî her ilm û fen bi kurdmancî têne xmendin.Xortên ko ji dibistana Rewanê şehadetnamêdigirin dibin mamosteyèn gundan.Ji xortên dibistana Rewanê, en bijartediçin Moskoyè û di dibistanén ûris enmezin de bi rûsi dixwînin û llsansè digirin.Ev lisans! vedigerin Rewanê û dersa mamoste¬yèn kurd bi kurdî dibêjin.Kurdên Rewanê di van deh salan de biSedan kitéb belav kirine ù hero jl hinén dinbelav dikin. Ji kitéban pé ve rojnameke wanjl heye, Riya teze.^ ^ ^Ezben! !îro ji posté pêne heb Hawar ll .ser navêmin hatine H Ez hêvi dikim ji niho ù pê deji min bi tenê re hejmarekè bişine. Ji berko kes Hawarê naxwîne .Mektele : 24, 7, 1941 HEBEŞ SMAÎNVîtika Mlrza flebe.ş Smain peyameke. tehilù şêrln e. Sèrîn e, ji ber ko ew ra.stiyê dibje.Lêbelê ew rastî bi xwe tcliil e. Belê MirzaSmaîn ji xwediyê Hawarê hêvî dike ko jêreji yekê bêtir Hawaran nejîne. Cire? Çimkl diwelatê w! de kes Hawarê naxwiiie ù pê bendewarnabe. Lê je re hejmarek divêl ji berko ew bi xwe dixwine; ù jl lewre naxwaze Ha¬wara ko bi hezar dişwariyl bi der têt di des¬tén nezanan de lelef bibe û bète çirandin.Lê herweki me got, ev rasti bi xwe tehl e.Mektele ù kaniya Ereban di Sùriyè de merkezinekurdmancan in. Ew erd birekî deştaSirûcè ye; meqamê begler û axeler ù eşlrane. Ma rtvvayl heq e ko Mlrza Small diwelatekî kurdmancan deji car hejmarên Ha¬warê re xwendevanan peyda nekit. Heke didora kaniyê de héj ew kurdên xwenda nininje bi tenê mezinên kurdan bérpirsiyar in.Emê li Jiéviya pêjna dengé xwe bimînin.HAWARREWŞA DINYAYÊSERÊ SÛRIYE Herwekî xwendevanênme dizanin Ii 8êSùriyè ùHizêranè ser keti bù evdênLibnané ji. Ji ber sebebên ko medi hejmara sih! de goti bù ingilizan ù frensi¬zên golist li heştê Hizêranè ji aliyè nivro deyanl ji Felestînê drêjl Sùriyè kirin.Ordiwa sondxwarîyan xwe berda bû serdu baskan. Baskê ko ji Derheyê dihat berêxwe da bù Samê. Baskê din, yè ko bi ser Seydaù Merceiyûnè ve dihat , berê xwe da bûBêrùtê.Baskê rastè, baskê ko ji Derheyê dihat,di Ezrehê re ù- dirêjkl kete welêt û di Xebaxibêde qerar girt. Eskerên Merêşalji berdikişiyan. Wer xuya dikir ko evan asègehaxwe li sei- çiyayên Kiswè çêkiri bû. Sondxwa¬rîyan ji Xebaxibè dirêj! Kiswè dikir. EskerênVlşiyê li ber xwe didan. Hêdî hêdî ser dadikétfasta Xotâyê. Topçiyèn frensizan ji nav darênbexçeyèii Samê û ji çiyayê Qesyùnê, di serMezê , Rebwê ù bajarê Samê re agir dikirin.Sondxwarl ji mile din, di Qunètirè re hati bûnCidêdè. Heçko şei di nav Samê de çèdibû ;lè hêj gule rast di rast ne diketin è . Lê tirshebû ko bikevin è .Li 18ê Hizêranè dengê tifing ù mitralyozanewçend ntzing bù bûn ko mirov digotqey ser gihaştiye kùçe ù kolanên bajêr. Bêdi¬ro , êvarki d' beXçeyên navbera Mezê ù keywanêde esktrên hindi ù frensizên Samê lihev dixistin .Lé pisli eşayê dengè top û tifing ùmitralyozan, ji nişkekê ve hatine birin. Xelkèdigot qey ingiliz ketine bajêr ù freusiz çùnerayé. Sibetirê xelk di nav bajêr de Ii ingi¬lizan digeriyan, lê ew peyda ne dikirin. Bitenê baiaflrên ingilîzî di ser bajêr re firiyanû hin beyaname avêtin è. Bl van beyanamangênerai Wilson, serfermandaré leskerèn sond¬xwarîyan, ji genei-al Denz dixwest ko bajarêSamê bajarê berdayi ilan bike ù eskerên xweje biki^lne. Ji ber ko eskerên sondxwariy»nketi bûn devê deriyê bajêr ù heke ser didora Samê de dom bikira ehalî uè bihatankuslin . Ji xwe ser ji şevêdî ve sekini. bù.Lê ingilîz ne diketin bajêr, qey hèj dur bûn.Lè herçl eskerên Vîşiyê, terka Samê didanû bajar vala dikirin. Bi saetan ve top, tang,kemyon di cada Bexdê re derbas dibùn,berè xwe didan riya Himsè. Lè igiliz nedihatin. Bajar mideke xwes vala ma. Piştlnivro hew te dît frensizên ko berî nîvro ji775-

Samê rabû hùn, vegeriyan kozik ù asègehên Qamislokê ù berè ywe dan fïeleb ù Cerablisè.xwe û ber bi êvarè ser ji nù ve dest Eskerên ko Tidmir zemt kiri bûn ber bipê kir.Hinisé meşiyan. Frensizên golist jl pistî vegertinaMa ci Ii frensiz ù ingilizan qewimî bù ?Samê berê xwe dan bakur. EwanPssè hâte seh kirin. ko êvara hejdehê Hizê¬ ji pisli ko Nebek xistine destén xwe Himisranè mifrizeyek eskerên hindi, qederê 4(X>-500 ji xwe re kirine armanc. Baskekl dinpnya, gihaşti bù Mezeyê ù li bexçeyèn navbsraji Samê qesta Bêrùtê kiri bû û li serMezê ù Keywanê belav bùbù. Frensizan riya Bêrùtê giha bû Dlmasê. Eskerên MerèfaleW hêsir girtin. Lê frensizan ne dizani bù di vê qadé ' de ji gelek li ber xwe dan ùko ew mifrizekl biserxwe ye. Wan digot serine no li bakur ù li roavayê Samêtşsy pêşdarê ordiwa dijmin e û dijmin, herv/eklçêbùn.beyanama gênerai Wilson dida zanin, Li 7è TIrmehê baiaflrên ingilizi di pera¬gihaştiye devê deriyê Samê û kete Keywanê. vên Tirkiyé de vaporeke frensizî, bi navèLi ser vê yekê frensizan terka Samê da. Lê « Sèndidyé » bin av kirin. Di wè vaporè de.gava ditin ko şaş in ù ingilîz hêj ji bajêr ji bo frensizên Sùriyé çek û posât û hindur in bi sùn de vegeriyan ù dest bi serê zabit jl hebûn; dihatin hawara ordiwa rohelat.xwe kirin. Sondxwarîyan li midafibèn SamêDi eniya Bêrùtê de eskerên Merésal pist!ùisidand. Li 20ê flizèranê topçiyèn ingiliziko ji Seydayê kişiyan; li ser xeta Damûré -lopén xwe li rasta Mezeyê danîn ù li kelehênasé bù bùn. Damûr, Kisweya Bèrûtè bû. JiMezê, Rabwê ù Mihaciran dixistin. Berxwe Sam ù Bêrùt her du jl ji tixùbé Feles¬bi évaré ser xwes kirin. Carina gule dikelintînê bî nizikahî ve not kîlomêtir dur in. Pisliaav bajér, nemaze tara mihaciran Hinserine mezin eskerôn ewistrall xeta Damûrèûerikén tifing ù mitralyozan jî ketine serêdi hin cihan de qui kirin; lê xet bi temam!,Lr^nan. Ji ehaliyan bi tené du peya hatinene ket destén wan. Eskerên Merésal bikustin û çendek jl birîndar bùn.mêranî xwe li ber dijminên xwe digirt û rêSibetirê, li 2îê Hizêranè General Denz,ne dida wan ko bikevin Bêrùtê.bajarê Samê bajarê berdayi îlan kir ù frensi?Wer dixuye ko pistî binavkirina Sêndidyèje kişiyan. Wextê nîvro ingilîz û golist ketinetu hêviya gênerai Denz ne ma bû. Di rojaÇamè. Ser ji defve dom dikir.xwe de stola frensizî ji Bêrùtê ràbù.Ingilizan ù serekê frensizên golist gêneraiÇend perçeyên lez berè xwe dan Frensê;Degol isliqlala ùùiiyé ù Libnané îlan kirin .hinên din jî çùn bendera Skendeironè. Tirkanû wad dan wan dewletan ko pistî qedandinaew vapor ji çek kirin û esker û deryevanï'.'ré Sùriyé frensizên golist bi wan re miahcdeyéngirtin.dost! û bevalbendiyê imza bikin.Li 8è TIrmehê pas! nîvro, Mister ÇorçilWè sevè xelkê Samê bê tirs ù lerz ketidi Meclisé de da zanîn ko gênerai Denzban nav cihan. Lê bi sariya sibè veliiitareke xwesliye. Di roja xwe de êvarèi.nmbeke ecêb teqiya; çendéii diii dane pey.saet heştan de gênerai Wilson bi radyowaL-alalirek km di.iowan Ii Samê xisti bù. CiFelestinê ji gênerai Denz re dida zanîn kobalafir 1/ùii,' ne linle seh kirin Hinan digoteskerôn wî bi diyarl Bêrùlè keline û jeïhnani hiîn. Bombe li dora Mizgofta Einewîdixwest ko Bêrùtê bajarê berdayi Ilan bike»>. Tirba Selahedin keti bùn. Ji bistan bêtirù eskerên xwe je bikişinê. Denz li gênerai:;=inl hilwesiyan; 82 pej'a halin kustin ù jiWilson venegarand û ser di pêşiya Bêrùtê de.rjdi bêtir birindar bùn.dom kir .Piştl vegirtina Samê ingilizan zora xweIngilizan pêşnihada yani tekllfa gênerai

eri nivro niminendeyèn gênerai Denz çùneEkayé, qerargeha gênerai Wilson.Li 12ê évaré di Ekayé de mitarekenamebi tipên navèn niminendeyèn her du aliyanen pèsln hâte imza kirin. Ji xwe li nîvê şevêdi hem! xetên ser de her du aliyan agirû brûskén xwé betal kiri bùn.Di dema imzakirina çêkdaniyé de tişleklecêb qewimî. Gava nimînendeyê gêneraiDenz,, gênerai Verdiyak qelern girt destê xweû kir ko peymané imza bike; cira waneléktrik vemirl û heyeta mitarekê di tariyéde ma . Véca rabûn çend kemyon anîn berpencereyén odê, mitosiklek jl xistin devê dérlû li ber ronahiya fanosén wan mitarekenameimza kirin. Bi v! awayî serê Sùriyé, yé ko34 rojan dom kir, temam bù.General Verdiyak mitarekenameke gelekbi seref imza kir. General Wilson bi xwepesnê eskerên Merésal da; û çekên wan biwan re hist. Li gora mitarekename ji eskerênordiwa . rohelat heçî ko dixwazin wê bikarinderbas! aliyê gênerai Degol bibin û herçl ,naxwazin wê vegerin Frensê.Li 14ê TIrmehê, wextê nîvro ingilizketine Bèrûtè û bajarên Libnan ù Sùriyéen din.ŞERÊ ETLANTÎKÊ -Serè behra Etlantikèweke betè dom dike. Vê paşiyê di vê qadaser de bûyereke girane hâte pê. Li bakurèroavayê Etlantîkê giravek heye, je re dibêjinIslande. Ev girav dikeve navbera Ewropêû Emérîkaye û li ser rê ye. Yanl yê kogirav di destê wl de ye, çûn û hatina vaporandi navbera Ewrope ù Eniêrlkayè de çètirdikare bihemîne.Islande aidl Denimerkê bù. Roja koelmanan avête ser Denimerkê, 9 Nlsan 1940,ingilizan jî esker deréxist Lslandê û tê decih bùn. Herwekî xwendevanên me dizaninEmèrike bi her awayî ù wek hevalbendekîarîkariya Ingiltere dike. Bi tenê hêj rast birast ne ketiye jer. Emèrike herçî vaporêntalyanl, elmani û vaporên dewletên ko erdênwan elmanan vegertine, tev de zemt kirine.Ew vapor di benderine emêrikan! de bùn.Emèrike hin ji van vaporan dane Ingilleré.Li 8é Tirmèhé relscimhûrè Emêrîkêmister Rûzwelt da zanin ko eskerên emeri¬kant ketine Islande û vaporine stol* Emêrî¬kê di benderên Islande de lenger avêtine.Bi vt awayl eskerên emêrikan! ji bo caraDIUARIYEKkohê item wer bû II min wenda kirim cewrû ezabDil bû çénî , pare pare ma Ii cergê sed kulab .Tercima halê me kurdan bêle awaz û xczel,Ilmê derya wer bibine xwîn dibare afilab.Mifleya işqê werînim dergeyê mewzûn vebeXorlê nûhatî bi xame da jiyar bin ji xewab.Aweyë şihran me danî pir bi inwan û edeb,Birca êvîna me îro hilvedaye pir xitab.Ayê kurdan iro nîne hem Ii erd û ta sema;Lewre deng û gaziya me nayê şcrhê sed kitab.Mem ji bo Zînê li zindan sihtiye ten û giyan;Pîra Heyzebûn diyar be xêr xwa kî bê cewab.Perda şahî me Temûza la ko azadî hebe;îro pesnè xem rewa ye not qanûn û rebab;Ev riya qewmî ko dur e, pir cefa ye hat û bal.Bi hezaran reng vedane wan bi xwînê bê hesab,Sam û sûrî bo me lal e, av vexwim wek henzel e;Ava heywên Dicle pak e, şekir û qend û gulab.Dêrazorê ta bi Qersê erdê bavé min heye;Dewsa avê xwîn rewan e, birc û saran tev xerab.Jar û pejmirde dinalin tev ko em pergende ne,B' tenê Hejyar sibhî mûman nav û ceger bûn kebab.HEŞYARpêsîn ji welatê xwe rabùne ù ketine qadaserê ewropayl. Lê hêj tiflng ne teqandine.Lê bêi teqandina tifingê jl ev esker bi kêrîIngillerétên.ŞERÊ ÛRIS Û ELMANAN Herwekipisporén ser dibêjin ev ?er,serê dinyayê èmezintir e. Bi rastl gava miroy dide eqlêxwe lê ecêbmayî dimîne. Di wè qadè deneh milyon mirov li hev dixin; ses milyonûris ù se milyon elman. Welê dixuye koÛris, ji berè de, xwe ji bona vi serî kar kiribû. Di destén Ûris de çek û her texllt hesincawênceng zehf in; nemaze tang. Tangénûris gelek mezin injl. Hin tangén wl 120ton in, keleheke gerok ù hesinl. Divét baia¬flrên wî jl zehf bin. Eskerên wl en siwarljl pir in. Elman bi drêjkl ji hezar kllométr!bêtir ketine erdê welatê ûris. îro di doraSmolenskê de şerekl mezin çêd'be.Li gora flkra pisporén eskerl ev ser serêqethî ye; yanî yê ko di vl serî de biskêhesêb zora wî wê here, ù wê nema bikarexwe li ber dijminé xwe bigire.Di yl serî de Ingiltere û Emèrike li pistaÛris rabûn; ji ber ko Ûris bùye dijminédijminé wan û bi netlcê ve bû dostéwan.Van her dû dewlelên raeztn wad danÛris ko bi ber awayl wê arîkariya wî bikin.Li 12ê TIrmehê di navbera Uris û ingi¬lizan de peymanek baie imza kirin. Li gora-777

vô peymané lier du dcvvlel wê urikaiiya hevbikin ù'ev hei- du dewiet bêî Iirv .silih nakin.Serè ûris ne bi tenê ji bo ùrisan lêji bo ingilizan jî geleki mihirii e ù ingilîzehenieyeteke mezin didin vè meselê. Ajansançend caran qal kiriye ko Ingiltere di BehraMan.se re wè esker derïne beja Ewropayêù drejî Ejmanyayê bike. Hin cerideyên ingi¬lizi di vé babelè de dibêjin ko je çêtir flrsendhi dest nakeve. Ji ber ko elman biùris mijùl in ù ji lewre di roavê deqowetên wî kêm in. Lê heta niho ingilizandest bi vl îşl ne kirine.Elmanan jî li rohelaté dur hevalbendekheye: Japonye. Di navbera elman, talyan ùjaponan de tifaqeq heye: tifaqa sêiiendin.Li gora vè tifaqê heke dewletek.ji dewletênko îro seré talyan ù elmanan dikin pé ve,bi wan re kete ser hingê japon jî serê wêdewletê bike. Herkesî digot ew dewietEmèrike ye; Ûris ne dihate bîrê. Ji xwe dimeha Nisana 1941è de ùris ù japonan jirtiraqek imza kiri hù. Li gora vè tifaqê hel;t;yék ji van her du dewletan bi dewlelikedin biketa ser, a din di wî seri de diviyabù bêteref bimine. Ji ber vàn sebeban rewşajaponan zehmet e. Ji ber ko bi her dualiyan re girêdayî ne.Li 17è TIrmehê wezareta japonyayô islîfakir. Lê dîsan mîr Konoyé hikûmet teşkllkir, lê Mîrza Metçiwoke yè ko tifaqa Rùs-ùjaponîimza kiri bû ne kel hikùmeta nù.Wezirê xariciyê è nù gava in rojnamenivîsanre xeber dida hi awakl vielè şlexill ko jedihate seh kirin ko hikùmeta nù xwe bilifiqa sêbendîn re girêdayî dihesibine lê ,'}uhnadete tifaqa Rùs - ù - Japon!.Li gora nûçeyên paşln japon esker ditineser tèxùbèn ùris û xwe kar dike.MESELA HINDIÇÎNIYÊ - Hindiçînî lirohelaté nivroyê Hindi3t,aiiè mistemlekekefrensizi ye. Di bin wê re ningirava Melegêber bi girava Sometré diiej dibe. Di navbera Melegê ù Sometrê de avtengek lieye, jere avtenga Melegê dibéjîn Di devê vê avlengéde giraveke gelek kiçH: ù ji bejaMelegê 8fX) mêtir dur giravek hej'e; navéwê Sengepor e. Sengepor jî weke Cebeltariqêmilteke behran e; û ew jî di destén ingili¬zan de ye. Herçl vaporên ko ji Ewistralyé,Nyùzelandiyê ù bi tevayî ji Pesîfîkê tên ûqesta Behra - sor dikin divêt di wé avtengére biborin. Ji mile din gir.avén holendl yenHINGEHÊNGRAMÊRA KURDMANCIBI NAVÊ VEZDANÊ PAK Ê DILOVAN Ù MIBIRVAN44' Mana û zayend: Bèjeyin hene kogava mana wan diguhêre zayendê wan jltête guhartin. Mesela « dar » gava bi manadara hejjln e mé ye « Vè daré ji min redaweşlne ». Lè ev « dar » bi xwe gava bimana darê hisk e nér e « Vî darî ji min rebi.şkênîne ».ko bi navé Hindistana holendl nas in, jiroavê her bi rohelê û pey hev di bin wéavtengê re ne. Hindistana bolendî bi hertexlît madenên xwe, nemze bi petrolaxwefîoleki hêja ye. Di welatê japonan de hesêbr.etrol nine. Japon petrola xwe ji Emêrîkêù ji Hindistana holendl ditinin.Li 19è TIrmehê di navbera Frensê ùJaponyayê de lihavhatinek hâte imza kirin.Li gora Vê llhevhatinè Frensê û JaponyeHindiçiniyè pev re midafebe bikin. Pistîlihevhatinè 'eskerên japon ketine Hindiçiniyèû bi v! awayî nizingî li Sèngeporé û Hin¬distana holendi kirin.Ingiltere û Emérîkaye ev lihevhatin prolestokirin; dest daninvéser pereyên japonan}ên ko di banqèn emêrikan i ù in}>ilizi dene. Ji mile din Rûzwelt émir da koji Emê¬rîkê tu tişt nayete rêkirin Japonyayê. Rûz¬welt şandina pétrole jî bend kir ù got: hetaniho me ji japonan re petrol dida da kojapon bi hênceta pétrole dirèjl Hindistanaholendi nekin. ' ,Par japonan bi Hindistana holendi rctifaqeke iqtisadi imza kiri bû. Li gora vètifaqê Hindistana holendi salé ( 1 800 000 )ton petrol bidaya Japonye. Pistî mesela HindiçîniyêHindistana holendl ciwab da mişteriyêxwe ù je re da znin ko tu pétrole nadejaponan.Nûçeyên paşîn dibêjin ko di rohelatédur de weziyet xedar e. Ji alîkî Japon, jialiyè din Ingiltere û Emèrike xwe kar dikinû neçé neçé Ii hevdû dinèrin. Heye ko diwê qadè de serine behr! û mezin çêbibin,Ev her se dewiet jl yani Japon, Ingiltere ûEmèrike dewletlne behr! ne.Sam : 27 Tirmeh 1941, NÊREVAN-778

45 Di zayendê hin navdêrên ko liştinenerihber dinimlnin kurdmanc ne yek in.Hinan ew nêr, hinên din ew mé hesibandine.Ji wan bêjeyan tisté ko heta niho me karibû em biseniflnin béjeyên jêrin in. Heye kohinên din j! peyda bibin: Çax, wext, mixdar,qeder, sing, kursi, balgih, xeber.46 Wezîfeyên navdêré : Navdér dikomekê de gelek wezlfan dihinin. Bi kurtlen bingehîn ev in :kirar : Soro îro ji bajêr hat.Bireseré lêkerê : Min Soro dît. Min jiSoro re got.Bi reserê navdèreke din: kitêba Soro nû ye.Pèveberè lèkerè : Xerlbî ne tu çek e.MÊJER47 Di gramêrê de méjer ew xweseriyanavdéran e ko navdér pé.heybereke bi tenéan heyberine geler dikarin şanî bidin. Bigotinên din méjer yekejmarî û gelejmariyanavdéran sanl me dike û ém pê dizanin gelodi qiseté de qala beybereke bi tené dikinan ji yeké bètir. Heke navdér heybereke bitené dinimîne hingê ew yekejmar e; û hekeji yeké bètir dinimîne hingè ew gelejmar e.48 Yekejmar : Navdér yekejmaf é, gavaew ji tişt, mirov ù héywanèn ko dinimîneyeki bi tenê raberl me dike. Navdêrênkomekên jêrîn yekejmar in : « Mlr hat. Ezhespekî dihinin. Ez çiyayê bilind dibinim ».Ji ber ko ew ji mîran mirekl, ji hespanhespek! û ji çiyan çiyakî hi tenê san! dikin49 Gelejmar: Navdér gelejmar e, gavaew ji tişt, mirov ù heywanên ko dinimineji yekî bètir raberî me dike. Navdêrênkomekên jêrin golejmar in : « Mîr hatin. Ezhespina dibînim. Ez çiyayên bilind dibînim ».Ji ber ko ew ji mîran çend mîran, ji hespançend hespan ûji çiyan çend çiyan sanl dikin..50 Herweki ji misalén madeyèn 48 ù49 dixuye di zmané kurdmancî de yekejmar!û gelejmariya navdéran bi çend awayên têvelxuya dibin. Ew nemaze ji mèjerè lêker,tewang û veqetandekè dixuyin.YEKEJMARGELEJMAREv mebîn e.Ev mehIn in.Min mefaîn dît.Min mebîn dîtin.Ez mehînê dibinim. Ez mehinan dibînim.Ez mehinekê dibinim. Ey mehinina dibînim.Ezê ji le re mèhtneke qenc Ezê ji te re mehîninepeyda bikim.qenc peyda bikim.Ev kurê kê ye 7Ev kurên kè ne 7Mehînê xwar.Mehînan xwar.Tu vî hespî dibînî 7 Tu van heipan diblnl7CHANT D'AUTOMNELe numéro 28 de " Hawar " contenait letexte et la traduction de deux " paîzok "botaniens. Nous publions aujourd'hui unnouveau chant d'automne, recueil! cette foiscidans la tribu des Havérkan. Le ton decette composition, plus léger et plus gracieux,est quelque peu différent de celui des deuxpremières.(1)Palzè li min dest da, min ne kir kar ù baraZivistanê.Çiyayê bilind dixwazin mij ù morané.Beriya Xelef aica dixwaze reşişekehùrbaranê,Ji xéra Xwedê ra, ezji hewiahewia nêçîrvana,bibiwama dlkeki por,(2)Se teyra'di ser me re siwan digirtin,Yek 'qaz e, yek qumrl, yek seqer e.Se hingullsk di destè xelkè délai de ne,Yek zèr e, yek zîv e, yek elmaseki bi cewher e.Malê xelkè délai dan! bûn di bin malê me re.Şeva nîvê sevè, ez çùme tewafa sing û bera.Mi lê meyizand, gava matorekl mèra wi liber e.(3)Dengek haie ji ezmana,Hina digo: «Milyaket in, ketine piştl ewranal»Hina digo: « Qîrèna Même şivanal »Hina digo: « Dengè Ristem Pehievan el »Hina digo: «Cindiyê Bota kar bûji zozanal»Hina digo: « Beranê kovi ne, li serè SlpanèXelatè bi qloça li liev didanal »Ez bùm ser tihèla rastê,Ez qulibtini ser tihèla çepê.Qirén diketî toq û béni ù kehrebana,Li ser sing ù berê min é gewr û boz didana.(4)Xaliqo, ji tesibhanl,51 Gelejmariya serenavan: Ji ber koserenav xwserl tistekî, mirovek! anheywa¬nekî ne, û pé bi tenê ew bi nav dibin, dirastiyê de serenav tucaran nabin gelejmar.Lè bi mecazi û ji bo misalè bi gelejmar!têne gotin. Herweki : Ez ji te re MelayènCizerî, Ebmedèn Xanl û Feqéhën teyran jikû peyda bjkim. Tu di beyabanèn bêdar ûbelg de li Blngolan digert. ( dûmahtk heye )Mi xwe avêti bana hevrlngekê, ji en kafirzemané.779-

Hingè ez li wè bûm, çaxa riknè Birca Belekdanin,Serhoste lèdikir, şakirdiya kevir dibirne banî.Ya serhoste, min divè ti qesrekè ji min ùxelkê délai ra çèkl.Şekir nehat ji malè ne.Gui û rihan ji bihnê ne,Keç, werdek ji golê kevzê ne.(5)Kesî ne dl maslk neqeba di behra de bimrêjl tihna.Ya serhoste, min divê ti xizèmekè çèkl jidostê ra,Ti ne deyn! ser sindana,Ti lénexl bi çakûçana,"Ti bigrl bi hesretl mewlana,'Ti bikşlnl bi mijgulê çavana,Ji bona xelkê délai li pozê xwe è çilakl xl,Rojè èd û daweta, da xirab nebl cihè remlsana.0)LA JEUNE FILLE.L'automne m'a surprise, je ne me suis.pas préparée pour l'hiverLes hautes montagnes réclament brume etbrouillard,Et la plaine de Kbalaf Agha ( 1 ), une averse.Si j'étais, par la grâce de Dieu, un francolinque les chasseurs poursuivent à grands cris,Je me réfugierais dans un Ilot inaccessible.(2)LE JEUNE HO.MME.Trois oiseaux me faisaienl un dais de leursailes.L'un était une oie sauvage, l'autre une tour¬terelle, le troisième un faucon.Il y a trois bagues aux doigts du joli monde(2),L'une est en or, l'autre, d'argent, et la troi¬sième, un diamant limpide.Les tentes du joli monde campaient en des¬sous des nôtres.A minuit, j'allai en pèlerinage vers sa poi¬trine, et ses seins.Je les contemplai, surgit un grand benêt I(3)LA JEUNE FILLE.Un cri vint du ciel.Les uns disaient: a Ce sont les anges der¬rière les nuages 1Les autres: « C'est la voix de Même chevan(l).D'autres: « C'est celle de Rustem, le hérosaCertains: « Les guerriers du Botan (2) des¬cend de l'Alpe I »D'autres, enfin: « Ce sont les mouillons mâlesqui luttent à coups de cornes sur le SlpanèKhalatél»(3)[,En réalité ], j'étais couchée sur le côté droit.Je m'étais retournée sur le côté gauche.Mes colliers et mes pendantifs d'ambre re¬tentissaient.Sur ma poitrine blanche et brune.(*)LE JEUNE HOMME.Gloire à toi. Créateur,J'étais làt lorsque l'on édifia les fondationsde Burdjâ Balak (4),Le maître maçon construisait, les apprentismontaient les pierres. ,Maître maçon, je veux que tu fasses unpalais pour moi et pour le joli monde.Nous te fournirons de la maison la sucrecandi.De notre haleiiie, rose et basilic.Jeune fllle et canard, du lac couvert demousse.(5)Nul n'a vu poisson mourir de soif en pleinemer.(5).Maître, je veuxune fleur d'or(6).Sans la poser sûr l'enclume.Sans la frapper duque tu façonnes pour Tamiemarteau.Sans la tordre avec les pinces:Saisis-la avec d'extrêmes précautions.Modèle-la avec les cils de tes yeux.Pour quebusqué.le joli monde la mette à son neiLes jours de fête et de noce, sans gâter lafossette aux bai.^ers.(1) Hemi Chevan r.st un saint, protecteur dei troupeaux,n ett particulièrement vénéré par lei Yetidii.(2) C'est ù dire, des guerriers terribîes. Les Botaniensla réputation de tout faire avec excès, et l'épitliéte daont« botant > implique souvent une nuance ' d'exagération.(3) Montagne prés du lac de Van,(4) Le palais - des émirs de Botan, à Djeziré, eilcélèbre dans tout le Kurdistan pour avoir servi de cadreaux amours de Hem et de Zin., le Tristan rVsoldvetkurdes.(5) Allusion au trouble-féte dont lt est question dansle 2e. strophe. '(6) Bijou que les femmei portent à la narine gauche,(1) La plaine de Nlsilbfne, ou Khlaf agha,réputé livra bataille aux AralMS» pris de TeU Khalaf.(2) \A bien - aimée.780

KitêbxanâHawarêHejmar:Kiryariya HawarêSali 500 Qirùsên SûrlŞeşmehl 300 Qirûsèn SûrlSémehl 200 Qirûsèn SûrlXwedi û gerinendeyê bérpirsiyar: Mir CelgdelAU Bedir-Xan . SamSûriyeDirectear Propriétaire : Emir Djéladet AaliBedir-Khan. DamasSyrie1 -Rézana Elfabiya Kurdi C. A. Bedir-Xan>2 Rupelnine Elfabè C. A. Bedir-Xan.3 Dilê Kurèn Min Dr. K. A. Bedir-Xan.4 Blyişa Pêxember. Bi Kurdiya dumiÙ, bi~ dibaca C. A. Bedir-Xan5 Êzediyan bi dibaca A. Bedir-Xan6 MeJ^tûb ji Mistefa Kemal / paşê re7 G. À.B^,dir-Xan1 Kurdistanê Bazll Nlkltln8 Ji mesela Kurdistanê Ç. A. Bedir-Xan9 pifabeya Kurdi Dr. K. A. Bedir-Xan ,10 Xwendina Kurdi Dr. K. A. Bedir-XanH Elfabêya min Dr.K.A.Bedir-Xan12-^ Denèn Serietè Dr. K. A. Bedir-Xan13 Çarinén Xeyam Dr. K. A. Bedir-Xan14 Proverbes Kurdes. Medhelokên KurdiLucy Paule Margueritte iiEmlr. K. A. Bedir-Xan Paris - 193715 Le roi du Kurdistan . Qralè Kurdistanê .Emir K. A. Bedir-Xan û Adolphe deFalgeroUe . Paris - 19376 Der Adler von Kurdistan. Eyloyê Kurdis¬tanê. Prinz K. A Bedir-Xan û Herbert örtelBerlin - 193717 Der Schnee Des Lichtes . Berfa' RonahiyêSihrén Kurdi Prinz. K. A. Bedir-Otan ûDr. Curt Wunderlich Berlin - 1937-782-

SAL 9HEJMAR 32ANN^:l£ i)NUMERO 32DUŞEMB1 ÎLON 1941KOVARA KURDÎLUNDI1 SEPTEMBRE 1941jf REVUE KURDETÊXISTIYÊN VÉ HEJMARÊTelsîra QiiranèDi-. k. a. Bedir-XanHedisên Ceiiabê Pêxember Dr. K. A. Bedir-XanKardtix û welatê kardûxan Herekol HzîzanMiletê BêserîBedrî Cemîl PasaAgahiyekHisyarDermanê Nezaniyê Sîbhiyê DiyarbekrîGramêra Kiudmancî C. A. Bedir-XanRewşa dinyayêNêrevanŞiretên Ehinedê Xanî Nûredîn ÛsifBlîlra minSeydayê GerokHindik RindikXeberguhêzŞAM—1941ÇAPXANA SEBATÊ783-

SAL 9HEJMAR 32ANNEE 9NUMERO 32DUŞEMB1 ÎLON 1941LUNDI1 SEPTEMBRE 1941KOVARA KURDÎ n- REVUE KURDETEFSÎRA QURANÊ140 -An gotina we ew e ko IbrahimLismaîl, Isheq, Yaqûb û êlên di wan Cuhîan file bûn ? Pêxemberê min .. bêjewan : Ma hon çêtir dizanin aii Xwe¬dê? Ma ji yê ko hiceta Xwedê li nikwî ye û ew wê vcdişêre, je zalimtirkîye? Xwedê hayji eraelên diwanheye.141 - Ew milet derbas bû çû, kedawan ji wan re ye ù keda we ji we reye. Pirsa emelê wan ji we nayexwestin.142 - Ji nav mirovan yen ko sefîh indibêjin: Ci li wan qewimiye ko qibla xwegubartinfl] Pêxemberê min, bêje wan:Xudanê rojhelat û rojava Xwedê ye,ew ji kerema xwe riya rastiyê ji kîjkîre dixwaze dide.143 -Herwekî me Ibrahim û çêli¬yên di wî bijarli bû, wiha jî me honweke mileteki giran û délai ji xwe reneqand: heta ko hon bi rastiya pêxem¬ber ù kitêbên Xwedê şehdetiyê bîninû pêxemberê min jî, bi qenciya wéşehdetiyê bîne. Gava me Beyta Mi¬qedes, kiri bû qiblegeha we, . me di¬xwest em bizanin kî ji we, li pey pê¬xember e û kî xwe je dide pas. Bi emrêXwedê, guhartina Qiblê ji bona ba¬wermendan ne tistekî giran e. Xwedêsewaba nimêja we ya ko we ber bialiyê Beyta Miqedes ve, kiri bû, windanake, ji ber ko Xuda bi evdên xwere dilnerm û mihrivan e.144 - Me dit ko te çavê xwe Ii ez¬mên digerand û je dipiisl. Emê berê[1] Gava cenabê pêxember bedela Beyta Miqe¬des di Qudsê de Kabe kir qiblegeba misilmanan,cihiyan' wisa got.te bidin qiblekê ko tu pê dilxwes bibî.Rûyê xwe bide ber bi aliyê MizgeftaMiqedes ve û hon li kû derê bin rûyêxwe her bidin ber bi aliyê wê ve. Heçlko xudan Kitêb in dizanin ko ewguhartina Qiblê bi emrê Xuda ye, heqe. Xwedê ji emelén evdên xwe nebêhay e.145 - Heke te hemi delîlên xweşanî xudankitéban bidî jî, dîsa ewrûyên xwe na dine Qibla te, tu jî rûyêxwe na dî Qibla wan û hinên ji wanrûyên xwe nadine qibleyên hinan. Jivir vê da ko ji kerema Xwedê zanînarastiya Qiblê giha te heke te bi yaCuhî û Filehan kir û rûyé xwe da Qiblawan, dibî ji zaliinan.146 - Yen ko me kitèb daye wan,ew herwekî kurên xwe nas dikin, wjsajî ew Cenabê Pêxember nas dikin, bi ha¬tina wî ji kitêbên xwe seh kirine; lêbirek ji wan rastiyê vedişêrin û pêdizanin.147 -Herçî ko ji nik Xuda ye ûemrê wî ye, rast e, Pêxemberê min.Gelî bawermendino, bila şik ne kevedilé we.148 -Ji bo her miletekî Qibleyekheye ko ew berê xwe ber bi wê vedide. Gelîmislimanino, rûyên xwe bi¬din kabê û dest bi ibadeté û emelénqenc bikin û di kirina ibadet û qenciyêde ser ji hev bistînin; hon Ii kû derêjî bin, di rojapisdawiyê de Xwedê wede biçivîne û bêxe bin destê xwe. Xudabi her tiştî dikare.149 -Tu ji kîjan alî jî bi rê kevîdi dema nimêjê de berê xwe ber bi Kabêve bide. Ev emr û fermana Xuda ye.Xwedê ji emelén we ne bêhay e.785-

150 -Tu ji kîjan alî jî bi rê kevî,dema nimêjê de berê. xwe bide kabê.Hon li kû derè jî bibin berè xwe berbi kabê ve bidin.Da ko nerûdana we ber bi alî Kabêve destê Cuhî û mişrikan de ne be hiceLNe ji kafir ù zaliman lê ji min bi¬tirsin, ta ko lion bigehin nîmeta min;û bikevin riya rastiyê.151 - Meji we re, ji we pêxemberekşand, heta ko ew ayetên me ji we rebixwînê û we ji kufr û nezaniyê xelasbike, we hînî kitêb û hikmeté bike ûtiştine ko hon nizanin bi we bide zanîn.152 - Minî bînin bîra xwe, heta koez ji we bînim bîra xwe. Şikra xwebi min bînin û serhişkiyê mekin, ûji kufrê xwe bidin pas.153 -Gelî bawerraendinol Di ten¬gasiyê de bi nimêjkirinê û girtina rojiyêû bi sebré ji min hèvîdar bibiu.Xudansebr digehin qenciya Xweclê,Xuda bi wan re ye.154 - Ji mirovan re, yen ko xwe Iiber Xwedê didin kustin, mebêjin mirî,canfedayên Xuda, ne mirî ne, ew saxin, lê hon tê nagehin.155 - Emê we bi tirsé, bi birçîtiyê,bi belengaziyé û bi mirandina zaroyênwe biceribinin. Pêxemberê min .... Heçîxudansebr in, ji wan re mizgîniya ke¬rema min bigehîne.156 -Yen belakelî ko dibêjin: Em evdû xulamên Xuda ne; em ketine bextêwî û emé vegerin ba wî; ji wan re jîmizgîniya kerem û comerdiya miiibigehîne.157 - Kerem ù qenciya Xuda û pi¬yariya wî bi wan re ye û ew gihaneriya Xuda.158 - Sefa û Merwe jî li ba Xwedêqedirgiran in-, yê ko mala Xwedê tewafan ziyaret dike; je re tu guneh nîneheke ewl Sefa û Merwe jî tewaf kir.Yê ko qenciyê dike û je hêj zêdetir,xweşhal dibe; Xwedê halê şikirdarandizane,159 - Herçend jî me bi Tewratê pêswan kiriye, yen ko dîsa bi hicet ûdelîlên pêxemberîtiya Cenabê Mihemedmikur nayin ew lanetketiyên Xuda neù laneta her kesî jî li wan e.160 - Lê heçl ji wan, ko poşraanbûne û dest ji veşartina rastiyê kişan,-dine, û bi delîl û hicetén pêxemberîtiyaCenabê Mihemed mikur hatine ûtobe¬dar bûne nefsa xwe islah kirine; eztoba wan qebûl dikim û di gunehênwan -dibihurim.161 -Lé yen ko kufir kirine û bêtobe mirinê ew kafir in, lanetaXudaû melaiketan û hemî xelké Ii wari e.162 - Ew di vê lanetê de her debimînin û ji wan re bext naye dayîn.163 -Xudayê we yek e,jî wî pêvetu Xwedê nîne, ê dilovan ù piyar ew e.164- Afirandina erd û ezmanan,pey hev hatina roj û şevê û kin ûdirêjbûna wan, ji bona karê mirovan,çûn û hatina gemiyan ser avê, daketi¬na baranê ji ezmên bi ya ko erdê hisk ûmirî bi vê vedije, têrbûna rûyé erdêbi her texlît heywanan, hatinabayanji her aliyên dinê, çûn û hatina ewrandi navbera erd û ezmanan de; ev tişthemi bi emr û fermana Xwedê û bikerema wî çêdibin û di qewimandinawan de ji bo miletekî bîrewer hezarhikmet hene.165 -Lê hin hene radibin, xaçênxwe dikin hempayê Xwedê û bi qasîko mirov divê ji Xuda hez bike, ewewçend hejî pûtên xwe dikin.Lê bêşik hejkirina mirovên bawer¬mend ji Xudayê xwe, ji hevînawanmişrikan, hêj xurtir e û mirovên ba¬wermend dev ji Xudayê xwe bernadin.Heke pûtparêz bi giraniya êş ûeezayê ko ew di roja pisdawiyêde wé bibînin bizaniyana xurtî, qudretû mezinahiya Xwedé seh dikirin ûdigehiştin. Qudreta Xwedê mezin e;girtin û berdan di destê wi de ne.Xwedê bi awakî giran diêşîne tdiezibîne.166 - Dema ko mezinê wan kafiranezabê Xwedê bi çavên xwe dibînin ù -xwe ji bindestiyên xwe dur têxin ûdi navbera wan de tu bext û hevalltînamîne.Ji bona Tefsira Qiranè k. ]c. û li hejmarên27, 28, 29, 30 û 31ê fedltirin .tê-786

HEDÎSÊNCENABÊ PÊXEMBER249. -Gava hon ji min re qasidekl dişlninmirovekî bişlnin ko nav ù rùyê wîspehî ye.250 -Ko xadima we ji we re xwarina weanî, bînin bîra xwe ko wè bi hilm û hihnawè xwarinê dilè xwe xurt û sa kiriye, ber¬din bila ew ji bi we re bixwe an je çendpariyan bidine wê.251 - Gava yekî xanedan û malvekirî tènik we qedrê wi bigirin.252 - Gava Xwedè qenciya yeki dixwaze,cihè wî bilind dike û wî dike arîkarê xelkê.253 - Heke hon dixwazin qedrê yekî licem Xwedê ci ye bizanin çav bidérin ûbinêrin gelo xelk di heqê wî de ci dibêjin.254 - Ko te xirabiyek kir qenciyekê lipey wî bike; qencî xerablyê dişo .255 - Ko du misilman pev çûn ù yekî é din■kuşt her du ji dikevin dojehè.256 -Gava du misilman ra.stî hev tèndivé silavan li hev bikin, li halê hev bipirsin,pesnè Xwedé bidin; ko wan cw kirin Xwedêdi gunehên wan dibore.257 -Tistè ne hî dilê te lie meke.258 -Gava mirovek tisteld dibêje ù lidora xwe dinêre, yè ko dibihise divè bizaneko ew gotina he emanet e, ji tu kesî renaye gotin.259 -Ko Xwedô kar an xebatek da weheta ko ew xwe bi xwe ji destè we ne çùdev je bermedin. « mirov divè di xebata xwede pè bide erdè û tè de pês ve here»260 - Heke tu bi kirina xwe a qenc sa ûbi a kirêt şermisar dihi bawermend I, miro¬vekî pak ù paqij i.261 - Heke hon dibihisin ko mirovekdibêje xelk hemî hêfesal in; bizanin ko yêbèfesal ew bi xwe ye.262 - Xelkè dora te, di lieqê le de her¬wekî dibêjin tu wiha yî.263 -Heke we bihist ko çiyayek ji cihêxwe rabûye bawer hikin; lê heke dibihisinko mirovek eslê xwe guhartiye bawer me kin.264 -We bihîst ko, di welatekî de êşekheye me rin wî welati û cihè ko hon tè dene êşek lè peyda bû je dermekevin.265 -Heke misilnianekt li misilmankl sûrkisand heta ko ew sûr bikeve kalanê xweXwedè lanet li xwediyê şûrkişandinê dike.266 -Ko le gunehek kir li pey wi xê'rekè bike ta ko xwedè pè gunehê te hiline.( xèr gunehan winda dike ).267 -Gava hon dienirin .heke bon ji piyane rùnin, heke rùnistî ne vekevin.268 - Ko misilman li hev ketin ji bonalihevanlna wan bixebitin; heke hon pê ni¬karin tu caran hevalkariya zaliman me kin.269 - Ko camêrên we bùne mezinên weû comerdên we dewlemendèn we û hon jîIşê xwe bi şêwiriin dimeşinin jiyîn ji mi¬rinê çètir e; lè heke awanén we dibin sere¬kén we û çavtengén we dewlemendèn weù îşê we ^ikeve destè pîrekan, mirin ji jivinèbaştir e.270 -Ko ÎŞ ket destè peyayên békêr divêmirov hévîdarê qiyametê bibe.271 - Qenciya miriyan bêjin, kèmaniya wanme bèjin.272 - Ez wisa dibînim ko ji mirina minbi sùn de hon mizgeftèn xwe mina kenîşteyêncihiyan û dèrèn filan bixemillnîn, je bigerin.273- Ji dan û standina faizê mezinitrguneh ew e ko mirov paşgotiniya jin û mêrènhi namùs bike ; bi xirahiyê qala xelkême kin.274 - Xwedê li wan tète xezebè, yê ko kirinû firotina xwe dé sond dixwin ; belengaz in ùpozbilindiyê dikin ,pîr bûne û zinayê dikin,wexta hikmê xwe de zilmê dikin .275 - Tiniakarê dinyayê me be da ko Xwe¬dè heji te bike , çavê xwe bera malê xelkême de, ta ko xelk ji te hez bikin .276 - ii Xwedê fêdi bikin û ji bona tu tistidestè xwe Ii ber mezin ù dewlemendjinvemekin .277 - Beriya mirinê , hisabè mirina xwebikin , kirin ù gotina we her çak û rast be',278 - Ji bona işekî biçûk jî hevalkariya xel¬kê me xwazin ,279, - Hinde ji destê te tê tu xwe çètir bike.280 - Her ji wicdana xwe bipirse, ewê ras¬tiyê rê te bide , miftî pè qail ne be jî ,ne tu xem e .281 - Girtiyan me êşiiiin, bi wan re qenc bin.282 - Di sûçên xelkê biborin ta ko xelk ûXwedê di sùçên we biborin.283 - Bindestiya mezinê xwe bikin, hekeserè mezinê we hinga mewîjekl piçûk be jl .284-Xwedlmal Xwedè ye, yé ko bawerbike xwedi mal ew bixwe ye , Xwedé tezebaxwe lé dike .285 -Heçl li dinyayê xurtl û çawsorl lixelkèkirine û ew ésandine di axiretê dezefh wè bêne êşandin .

KARDÛXkardûxan derbas bibin ûbehra res .tê re xwe bigehînin0 WELATÊ KARDÛXANAN KURD 0 KURDISTAN DI WEXTÊYEWNANISTANA KEVIN DEPistî mirina Daryûsè diwin kurè wi èmezin Erdeşîr li ser texte Ecemislnnè rùnist.Birayê wl è kiçik Korûş , kurê Perizadè, dilêxwe lè xira kiri bû . Erdeşir pè hesiya, brayêxwe da girtin û kir ko wî bikuje. Lê Korùs,bi mehdervaniya diya xwe, canê xwe xelaskir. Erdeşîr di brayê xwe borî, ew bi xatirêPerîzadê da lè II cem xw ne hist . ErdeşirKorùs kire waliyè Enedolê ù ewji cem xwebi diir xist .Korûş li Enedolê jî rahet ne disekinî. Agirêselteneté di dilé wi de venemirl bû . Ji kerve xwe kar dikir . Esker dida hev. Ji Yew¬nanistanê zabit û kumandar tanin . Ji yew¬nanan di bin fermandariya Kiléarx de ji dehhezari bétir peya gihandi bûn bev .Korûş piştl ko karè xwe kir ; bi ordiweUemezin ajot ser brayê xwe . Erdeşlr pé he.siyabû û' ewl ji xwe kar kiri bû . Di ciliè koîro je re Xana Iskenderiyé dibêjin her du bi¬ran li hev xist . Eskeré Korùs zora dijminéxwe biri bû , lê ji ber ko Korùs di ser dehati bû kustin, eskerên wl en inizefer belavbûn û ji hev de ketin.Ji eceman hinek derbasî aliyê din bûn; hinêndin revîn û yewnan bi serê xwe man .Eceman Klêarx û kumandarên din ezimandintaştiyekê û bi hîlekê ew kustin . Ordiwayewnanan di welatekî xe ri h de bêseri ma bùSahê ecem dijminé wan, hevalhendén wan enkevin li wan qulipl bûn. Ne dizanin wê ci bikin.Hin zabit û eqilmend gihane hev ù séw¬rek danin. Di ordiwê de mirovekî bêja hebù,bi navè Ksènefon .Ksénefon xorteki bêja û xwenda û mêrekiqenc bû . Di şêwrê de herkes bi hèjabùna wîhesiya bû. Hevalên wl rabùn ew ji xwe refermandar bijartin .Ksènefon di heqê vè seferè de kitêbek,bi navê « Enèvesis » nivîsandiye. Di vè kitêbêde Ksénefon bisérhatiya wi leşkeri û seferaecem dur û dirêj qise dike .Yewnanan dikir ko vegerin welatê xwe.Diviya bû di Diclé re derbas bibin. Dicle rabûbù, pir lê nin bûn; av jl bor ne dida .Eceman da bû pey û zor dida wan .Yewnanan qerara xwe da: hindava xwebiguhêrînin, berè xwe bidin bakûr, ji welatêWelatê kardûxan welatê me .ye . Hingêji kurdan re kardûx digotin. Gava em hingèdibêjin , divét bête zanin ko ev hingè ji megeleki dur e.Beriya Isa pêxember' bi çarsedsali. Ji hingê heta îro li me kurdan 2380 salborlne. Lê em di cihê xwe de ne. Me berbi bakur ajotiye; lê me xwe ji cihê wwe êkevin ne daye pas.Ksènefon di kitêba xwe de bi « ez » ê naştexile. Xwe wek mirovekî din dihesibineù çiroka xwe welè gili dike. Ji lewre gelekcaran navê wî ji devê wî tète bihîstin .Ldî guhdariya Ksènefon bikin :«Eskerê Ksènefon xwe gihandi bû bilindcihanû raserî dijminan bù bû . .Eceman xwe dida pas û diketift rêkedin. Xrlsof kumandarekî yewnanî bieskerô xwe ve daketi bù destê , eskerê xwe11 gundên têrzad û zexîre bi cih dikir .Pistî nivro dijmin ji nişkekê ve daketdestè û li me der bû. Kardûxanyewnanênko ji ordiwê dur keti bùn û da bûn pey talênkustin . Li hire me gelek pez , ji pezén koşivanan dikir li avê derbas bikin, standin.Eceman ^ava dit ko em zadè xwe ji gun¬dan dibin , rabûn agir berdan gundi^n. Ksè¬nefon digot em herin arîkariya gundiyan ûnehélin ko gundèn wan bi.şewitînin .Lè Xerîsof ne di vê fikrè de bù. Yew¬nan gotina Xrisof di ser yotina ICsênefonre girt ù wan jî dest bi şewitandina gun¬dên kardûxan kir .Lè ji ber ko yewnanan nikari bù diDIclê re derbaswelatê kardûxan [1]bibin berè xwe dan çiyayênTevdîia me ev dû ko em ji ker ve ji destèrabin ù beriya dijmin xwe bigehinin bllindcihan.Ji xwe ji sevè kotekî ewbùzeman mako em bêi ko bêne dilin ji destè derbasbibin. Me emrl barkirinè da û bi spêdê veem gihane çiyè .Xrisof digel firqe û segmanên xwe ensivik keti bù pèsiyè. Ksènefon di dimdarê dema bû û pê re tu segmanên sivik nîn bùn ,Eskerên wl tev de plyadeyên giran bûn. Ji herko yewnanan mihtemel ne didit ko ecem bi¬din çiyè, ji par re li wan vegerin, bidin peyû li wan xin .Xrisof, beriya ko kardûx pè bihesin , digeleskerê xwe giha bû pehnava çiyê . Ordiwê[1] Bi texmln destn ko yewnan de ne ew de;tlè ,defla Sllopt ye mlU din de|ta Heiinane A Dlcli dittber wan re cUherike . Jl hir wé bidin çlyaytn BoUn .788-

dida pev . Bi vi awnyi em gihane gundèn koGava dijmin II me dişidand Ksènefoneskerêndi newal û di gèran de bùn .Kardûx, gava bi me hesiyan; ji gundènxwe rabûn û digel jin û zarowêii xwe herèxwe dan çiyan .Di gundèn kardûxan de me gelek zad û ze¬xîre dîtin . Xaniyên kardûxan bi kiloz ù dizikèntine û sifir xemilandi bûn. Yewiiaiimidest ne dane wan , û ne ketin pey kardùxênko direvîn . Ji ber ko me di dilè xwe de digotheke me bi wan xwes kir, heye ko em ji we¬latê wan bê teq û req û bi awaki dostanederbas bibin. JI xwe kardûx bi xwe neyarèsahê Ecem hûn .Lè yewnanan herçl zad û zexîre ne , tevde dibirin ; ji ber bègaviyê .Kardûxan guh ne da xweşklrina yew¬nanan û tu rùyé dostl ù aşiyê sanl wanne dan .Dimdar heta bi tariyê di cilié xwe de ma;ù bi sev dakete gundan . Ji ber ko rê gelekteng bû, bi |hewa kelin ,,ù dahatin rojekêajoti bù .Hinek ji kardûxan giha bùn hev û ajotibûn ser yewnanên ko ji par re ma bûn. Kar-'dùxan ew bi lir ù kevan ù kevir kustin ,hinek ji birindar kirin \ Ji xéra xwedê reyewnanên ko ji par re ma bûn hindik bûn.An ne birekî ordiwê î mezin bihata ser¬jêkirin .Bi sev em di gundan de man. Kardûxanli ser çiyan agir dada hû. Me gubdiirlyahev dikir .BI şefeqê ve herçl zabit û kumandar ,gihane bev û qerar dan ko barxana ordiwêsivik bikin û hésîrên ko vê pasiyé hati bùngirtin , berdin . Ji ber ko qelebaliiia hêsîr ûdewaran em aciz dikirin . Eskerên ko li wan]mlqate dibûn nikari bûn jer bikin. Hésiran na¬nê me jî dixwar. Li ser vê qeravè ji dewarênbas heçl ko ji me re diviya bû me ewji xwere bijartin û en mayln berdan .Pistî taştiyê ordû bi rè ket . Bojè pè deem meşiyan. Me carina ser dikir, carina jl mebihna xwe dida.Sibetirê bapùkek U me qelibt . Digel vèhindê diviya bù em bi rè ve herin ; ji berko zadè me ne ma bù .Xrlsot da bù pêjiyê , Ksènefon di dimda¬rê de ma bù . -Kardûxan derbekê xurt H me da . Kar¬dûxan nîzingl li nie dikir ù kevir ù hesin lime dibarandin. Yewnanan dida pey ûji parre dikişlyan Bi vi awayl em jl rèveçûnè diketin.xwe disekinand ù şargeh dikir. Me elam didaXrisof; wî ji eskerên xwe disekinand. Lêcarekê Xrisof li .sùna ko bisekine, xwe werlezand ko ji adeté der ji me bi dur ket .Bivê nevê tiştek li wan qewimî bû . Lê Ksè¬nefon nikari bù here pêşiyê ù seh bike .Dimdar jî bêgav ma û lez da xwe . BIawakî welc ko meşa me bû bez ù rev.DI vê luivê de segmaneUl hêja , Klêonîm,hâte ku.stin .Tîrek li kéleka wî keti bù. Tirémirtal ù kirasê wi î çerm qui kir ù ji parre avêti liû Segmanekî din , yeki bijarte , binavê Basyas ji hati bù kustin .Tîrek di serêwî re çû bù .Gava em gehistin cihè ko em lê bimanaKsènefon bi lez çû cem Xrisof û gazind jekirin . Ksénefon gote wî ko hi vê lez andinédimdar mecbùr bû bù hem bi rê ve here hemser bike. Dîsimji ber vê lezandiné yewnanançendekên du peyayên hèja jl II erdè hiştlbûn, bêî ko bikarin wan veşêrin .Xrisof lê vegerand û got : Tu van çiya¬yên asê dibini ? [1] Mirov di ser destê wanre nikare here . Divêt em xwe H wan biqelibîiiin.Tu vê riyê dibinî, jù pêvêtu ré nîneko em té re bikarin derbas bibin û jl vé derêxelas bibin . Ev jî, rêke zehf asê û nexweş e.JI ber vê yekê min xwe lezand û ez Hhêviya te ne mam . Min xwe ne lezanda he¬bù ko dijmin beriya me biketabilindclhanû ré li me bigirta. Rêberên me bi xwe di¬bêjin ko ji vé pé ve tu rê nînin .Ksénefon gote Xrisof :^Bi min re du hêsîr hene. Her du jî xel¬kê vè derè ne , em carekê ji wan jî bipirsin.Hêsir anîn ù ewji hev dur xistin û ji èpêşin pirsin heke rêke din nas dike . Kirinne kirin wi hêsîrî ji « no » pè ve tu tisl ne got.Bahùn ew, ji pês çavèn hevalê wl ve serjê¬kirin . Hevalê wî anîn ù je pirsin . Ewl got :Hevalê min ji we re got ko rêke din nasnake, ji ber ko di van gundan de keçekewî bl mêr e.An ne rêne din hene.lîvi kardùxi soz da yewnanan ko wan dirêke qenc re biborîne. Rêke welè ko dewarji lê re bi rahetî bikarin derbas bibin. JIgotinên rêber dixuya ko di pêş'ya wan de[1] Wer dixuye ko yewnan keti bûn dora Cûdt û He¬û diviya bû di ber A dl ler wan re biborin. Ll hire A birekolêhâncela Herekoli li«tek t(te blrè. Gelo nav< Herekolê jl kA ha¬tiye? Herekol çiyakî bilind A biheybet e. Di Yewnanlitana ke¬vin de qehremanck wek Risicmê Kurd hebû; je re digotincHêrkûl». Heye ko gava yewnanan ev çiya dit ji xwe re gotine«wek Hêrkùl e» A ev uav lè maye A dl devên kardAs A knrdmaneande bA>'e Herekol.-789

girek heye ù heke kardûx hi wan hesiyan ûberiya wan keline gir yewnan wè hew bika¬rin dl ber re derbas bibin.Şêwrek danin. Herçî zabit ù kumandarû segmanên bijarte , gihane hev. Diviya bûbirek esker here pèsiyè ù beriya dijmin bi¬keve wi gIri û rê biiiemîne. JI bo vi karidu hezar canfeda haline bijartin.Roj diçû ava. Canfedan emrè xwe girtibù. P.iştl şivê wè bl rê ketan. Me rêberêgirêdayî jl sparte wan.Wezîfa canfedan ev bù: Ewê bi sev blketangir ù heta spêdê, wê tê de biman. Bişefeqê ve, bi dengè stirihan, wê işaret bidanaordiwê û drêjî dijminé ko riya mezin girtibù, bikirana. Hingê tevayiya ordiwê xwe bigiliandawan.Baraneke hùr diharl. Ji bo ve^urtlna hereketacanfedan i xapandlna dijmin,- Ksènefondigel eskerên dimdarê II ber riya mezin şargehbù bil. Newalek diket neqeba me ùçiyê.Diviya bù em tè re derbas bibin û hi hewakevin . K.irdùxan ji jor de kevirliie gir ûhûr li me gèr dikirin ; kevirine girover . Dinav wan keviran de hin hebùn dibûn barêerebekè .Ev kevir gava gèr dibûn H tehtaii diketin,dipengizin, dişeqitln, dişikestln û wek kevirènkuçkaniyè , di hewayè re , hi fiîjîneke tlj ,difirin . Di bin barana van keviran de menikari bû em nlzlngl H rè bikin . Em li rékedin digeriyan ; ew ji bi dest ne diket . Hetabl sevè halé me ù kardûxan bi vi kari bû.Li me bù sev . Em ji şargehên xwe riibûn;me xwe da pas û me şiv xwar. Ji xwe eske¬rên dimdarê taştê jl ne xwari bùn. Kardûxanbi sev jî dev ji me barneda ; kuç û kevir Iime gèr dikirin. Me pêjna wan dikir.Canfedayên me bi rêberê xwe ve derbasîçiyê bû bûn . Ji nişkckê ve bi ser qerekonadijmin de girtin . Kardûxan agir dada bù û didora wi de rùnistî bùn . Bi halina yewnananne hesiya bùn. Yewnanan hinek ji wan kustin,binon dinjî, ji hevrazan de gèr kirin û ketinsûna wan.Canfedan di dilê xwe de digot qey bù bùnraserî dijmin û ji ordiwê re rêke basteinîn kiri bûn .Lê ew şaş bùn. Di pas wan re kelhoşkekhebû û rê di ber wi re derbs dibù . Kardûxanmifrizekl mezin èxisti hûn kelhoşkl ù rê biribùn . Digel vé hindê di neqeba girê ko keti bûdestén yewnanan û wl kelhoşkl de riyek hebû.Kardûx bi sev di gir de beyitin û bi sibehö vehê deng ù pèjln dane rê. MIjè gliii bû ser erdê.Kardûx û yewnan ji hev ne dixuyan . Yewna¬nan nlzlngl li kardûxan kir û dema ko bidarl hev ketin, borlzanan li horiyèn xwe xistû yewnanan bi zirt û fortan dirèjl kardûxankir . Kardûxan xwe ne girt ; ji cihè xwe ra¬bûn û revin . Ji ber ko gelek çist û çalak bûnkardûxan xwe bi llngén xwe xelas dikir ûkèm dihatine kustin .Xrisof gava dengè borizanan kir bl eske¬rên xwe ve û di riya mezin re ajote pêj . Ku¬mandarên din dane rè û slvereyèn ko diketinpèsiya wan . Herkesi bi awakl qesta çiyè dikirû hlldiklşiya ser . HInekan rimén xwe paj xweve dréj dikir û hevalè xwe ka$ dikir .Riya ko réber sanl me da bû jl bo dewarû barxanê ji hemi riyèn din çêtir bû . Ksène¬fon bi esker û barxanê ve, tè ve' diçù . Li servè riyè mitikek hebû; û dijmin keti bû ê. LèKsènefon nikari bû riya xwe biguhêrîne . .Jiber ko dewar û barxanê nikari bûn dl rêkedl ve heiin . Yewnanan halaii di hev hildanû êrlş kirin. Lê li mltik wer ne hatin ûciheki revê ji dijminé xwe re hiştin. Kardûxanjl dest lie birîne xwe ,ji mitik rabûn û xwedane pas . Eskerên me tev da di' ber gir rederbAH bùn. Lê girekl din diket pèfiya meù tè de ji dijmin hebû: Yewnanan dil kir wlgIri jl mina girê pêşin bi êrişekê bibin ù riyaxwe vekin .Ksènefon pè qail ne bû. Ji ber ko eskertev da drêjl wi girl bikira hebù ko kardûxvegerin girê ko dihi lé bûnxanê xin .û ji par re li bar¬Ji xweji ber tengiya rê dewar ye¬ko yéko da bùn pey hev û barxanê bû bùkarwanekl dùdirêj .Ksènefon di bin fermandariya se zabitèn hèjaSeflsodor, Emfikrat û Erxegoras de, 'birekesker di girê pèsin de hist ù bl eskerê maylnve drêjl girê din kir û ket è .Di pêşiya gir dekelho;kekI asê hebû ù kardûx tè de şargeh bûbûn ) Ksènefon nîzingl . lê kir . Kardûxanbel ko dest bibin xwe kelhoşk helistin ûbazdan. Yewnanan lè ècèbwayi man û di dilè xwede gotin qey çavèn dijminên xwe şkêiiandineû kardûx yekear ji deşthilantne ketine .Yewnan şaş bûn , dixapiyan . Çavên kardû¬xan ne şkiya liùn. Kardûxan tiftè ko di dimda¬rê de çèbû bû tev de dlti bûn ; xwe ji kelhoşklda bûn pa$'Wer û li dimdarê xin .û dikirin ko li girè pèjln béneKsénefon digel eskerên xwe en ciwantirhilkijya bù ser kelboşkl û talùke bi çavènX'we diti bù . Ksénefon emrl eskeré xwe kir790-

ko hédi hédi bimeşin da ko en bisùndemaylbikarin xwe bigihînin wan û gava li hev civi¬yan diviya hû esker tev de xwe bidin erdekirast û bikevin qora fer .Ksénefon héj emré xwe ne qedandi bû koErxegoras , ji niskeké ve lé der bû û got kokardûxan bi érisekê ew ji gir rakiri bûn; Sefl¬sodor, Emfikrat û heçl ko nikari hûn xwe jizinaran de çeng bikin , hati bûn kustin .Kardûxan piştl ko zora yewnanên girêpêşin birin ; pey hev gir ù mltikén din jî ra¬kirin ù ketin pèsiya kelhoşkê ko Ksénefon blxwe lê bû .Ksénefon bi wasta dilbendeki (tercimanekl) deng li kardûxan kir û mitarekêk jiwan xwest da ko yewnan bikarin kuştiyênwxe veşêrln . Kardûxan pêşnlhada yewnananqebûl kir; bi şerto ko yewnan nema gundènkardûxan bişewitinin . Ksènefon jl ev sertqebûl kir'.Dema ' ev mizakeré , yanl mizakera çêk¬daniyé çèdibû û dawiya ordiwa yewnanan hèjdiklşiya ù dihate pès, kardùxên koji kumblr ûkelhoşkên doré dihatin der, li hev diciviyan .Yewnan jl xwe digibandin hevalên xwe, yenko çekên xwe danî hùn .Ji niskeké ve kardûxan da ber qîran . û bibeyteholé hilkişlyane kelehoské ko Ksénefonhéj je daneketi bù ; û ji nù ve kevir II seryewnanan gèr kirin .Peyayè ko mirtalé Ksénefon hildigirt jebi dur keti bù. Segmanekî, bi navé Êrllok , bazda û mirtalé xwe II ber Ksénefon girt Herdiwan di ber talda mirtalekl de meşiyau ù xwegihandine ordiwê. Yewnan ji ber kadùxan kişiyan,gihane hev û ketin xaniyên ter zad ûqwlt . Di wan xaniyan de ewçend serabhebû ko xwediyan şerabên xwe ber bîr ûsarincèn çementokiri dà bûn.Me kustiyèn xwe bi rêberê xwe guhartin .Rêber çû cem xwediyan; kardûxan jl destùrda ko em miriyén xwe veşêrin .Sibetirê, yewnan hé rêber ù rézan bl réketin . Kardûxan dida pey û li 'wan dixist, ûcarina jl beriya wan diketin geliyan û ré liwan digirtin .Dema pêşdar disekinî, Ksénefon ji par rehildikişlya seré çiyan û bera dijminan dida;ew belav dikirin . Xrisof , ji aliyê xwe ve ,gava dijmin dirêj dikir xwe dida ber û rè jidimdarê re vedikir. Bi vi awayl pèsdar ûdimdar II ber dengên hev bùn û II hevmiqate dibûn .Wextê yewnan ji bilindcihên ko hilkişiyabûn ser , dadiketin jér kardûxan ew gelektésandln. Gava me dida pey wan jî me bi wanne dikari . Carina cihè xwe ne dlterlkandin,heta koem bi temamî nlzingi wan dibûn..Bi tené ji car pènc gavanji ber me radibûn.Lè kardûx hewqas çist û pèslvik bûn kodisan me ne dikari em xwe bighihin wan ûwan bigirin nn bikujin .Kardûxan ji tlrkevan û kuçkaniyè pè ve tuçekên din liilnedIgirtIn:Kardûx tîrkevanlne serdestebùn. Kevanèn wan qederê du gaz' û nivdirêj ù liièn wan, ji gaz û nivekê dirêjtir bûn.Gava tîrkevanên xwe tavétin xwe berdidan serlingên xwe en çepê, werls ber bi jèr û berbi xwe ve dikişandin . TIrèn wan di zirih ûmirtalèn me re derbas dibùn . TIrèn kardûxanko diketin deslèn yewnanan;zolek çerm biserèn wan ve glrèdldan ù wek yadigarekè ,ew ji xwe re hiltanîn .DI vi wel.'itè çiyayîn de ji xelkè her derèbétir xelkê Girîté bi kér hatin .Di rojii heflan de em gehişti bùn dawiyatixùbé welatê kardûxan û daketi bùn destê. Meqerargeha xwe li ber ava mezin danl .Av jiçiyayên kardûxan ne gelekî dur bû . Me digundèn destè de gelek zad û zexîre peydakirin .Ji ber pirahiya zadè ko keti bù desténme û ji ber şahiya ko em ji destén kardûxanxelas bû bûn, ew roj ji me re bû bû rojekêcejn ù şabinetê .Em ji welatê kardûxan di heft rojan dederbas bù bûn .Di van heft rojan de blstekëjî me çekên xwe danani bûn.Ezab û eziyeta kome di van hefl rojan de diti bûn, me ew ne diseré sahê ecem ne ji plştl kuştlna Korûş ûdi wextê perlşaniyê de jî ne dlti bùn . Bixeyala ko ji wan ezeban xelas bû bûn ;yew¬nanan di bin tirêjên tavé en germ. de bihnaxwe dida û kêf , dikir . »Çirokiya Ksénefon, di heqê bisérhatiyayewnanan, di welatê kardûxan de, li hiretemam dibe. Gava mirov vé çirokè dixwinetiştek tète bîrê. Gelo dl ordiwa ko di welaléme re derbas bû bû, çend peya hebûn. Divètdi wè ordiwê de, gava ew ordû ji serê Sa¬hê Ecem vedigeriya deh hezar peya hebiwan.Ji ber ko ji vê bisérhatiya Ksènefon re vege¬ra deh-hezaran jl dibêjin.HEREKOL AZlZAN791

MILETÊ BÊSERlKi ji vê sernnmè bixwine bê şik ewêbêje ko ev mèrik dîn bùye . Ma tu mirovênbi eqil di nav me da hene ko ez ji dîn nebim-Bi min heryek ji me bi hawakî din e . Egerem ji mileteki bi bis û zana bûna halè meev ne dibù .Di dinè da tu jindar hene ko kari bin bê-.seii bijin? Belè .. helè henel Miletê kurd I Honkarin bibêjin mèsek , kelmêşek bé sert nabe Ieinê çawan bê serî bibiu ? Ma ez ci bikimIlin ji hevalèn me dibêjin ko divê em bê seribin . Heke ji me serekek çèbe emê bi hevbikevin .Mil wisa ye ? na . . . na ne wisa ye .Bo rpe jî wek miletên din serekek ( lîderek )divê . Eşirên kurdan tucarn bêserî ne maneko em kari bin bêjin divé miletê kurd jlbêseri he .AGAHIYEKUeslpèlta ilmê evfnê pir lii me xwej bû mizac .Behr û movik yek bi yelc qelbê me de girti rewac.Lewra dil perwaz nede ahên û fîican nayê der .Seyrt işqê bê cefa dil nayê perhîz û mewac .Ger nebî naxwej û bêzar sîn û girî çênebe .Bijijk nayê diyari da bibexşine ilac ;Lew bizane Ijq û ajiq her li dinya serwer e .Serbeta pirsane peyda ew dike cama zecac .EvIna paqij û hêja çêdibe werê ' nejad .Yekliya qewman dijîne kev li siltan text û tac .Çeng fl tenbùr tev dinale dengè sazè ziz û jar ,Sêx seyda ma ci zanin iezeta işqê amac .flGer bixwinin, wer bibînin pend û nishê aşiqan , ,Leşkerê cengê siwar bin , da ji Tûran bêne bac,Hiş û zanîn çêdiice lop û leyare nav û deng.Le;|[erê mêrxas ê camêr Une xûgi sed xerac .Em li ler kest* siwar in derya bextê me rewan ,De bi lîmanê gihin . Hişyaro lo ke tê «cac .HISYAR ,Eşlrek klnga ko bêseri dimine serekpir dibin , heryek ji wan dibêje ez im koez im . Ji lewre ev eşlr kêm dikeve , ejirénDERMANÊNEZANIYÊdoi-ê lê xurliyè dikin û eşlra bextereş ji bèserîtlyètim belengaz û şermisar dimine .Iro em ji bêseri ne , hê sergever û bèxweyî ne .Ez ditirslm şermisart û belengazî parame be ! Zaf mixabin 1 ji piştgotini pève jidestè me tiştek dernayê . Heke em heqnasin, dl nav me da ki bètir hej ji miletê xwedike, rast e, zana ye, xebatker e, kèrhatî yeem de wi bikin seri, di dora wî da bicivin koew jl kari be bèje ez Ilderè kurdan im .Divê em parsûsli\riyè nekin . Ji hev raserè XW8 dayinin û ji emrè serekê xwe raItaetè bikin. Ji bona ko em kari bin vèkeştiya ko em 1< siwar in, bi selametl bige¬hînin benderè .Heke wisa nebe, ji me hikùmetek jl çèbedivè disa bêseri be . Çima ko em ji hevdidexisin, û nikarin em ji yeki ra bibêjin tuserekê me yî . Divè ji niha da em xwe hînlvl tlştl bikin ko sibe ranehêlin pêslra hev .Divè ew serek jî nefismeziniyé neke ûji qenciya welat pêştlr tu armanc negire. Dil¬xwaza wi hi tenê xelasiya welêt be .Hediseke cenabê pèitember dibêje ko hekeji we se mirov bi rè ve diçin bila yeki jlwan serekitiya en mayln bike . Je tète zaninko se mirov jî bèserl nabin . Em ko miletekimezin in çawan bèserl dlbin .BEDRt CEMlL PAŞADinya êvar bû . Ez rasti mirovekî halim ;mlrovi'Ui sere . BI min re da û stand û jimin pirsl ;Pismam , ci dikeve serê te , gelo kurd jiwè bikarin , mina miletên din bibin tiştek ?Min lê vegerand û got ê : Di canê Kur¬distanê dn êş pir in ; û tu şik tè da nlneko her êşek dermanek je re divêt .canê Kurdistanê zehf dermananJI lewredixwaze , dako rihet ù pasè xurt bibe . JI ber ko Kurdis¬tan pir bi êş e ,hewcedarî bijişkekî jîr ùjêhatî ye . Da ko ew bijîşk . bikare vè^nexweşêdarman bike .Kurdino I ew bljîşk divèt rêhereki xurt ,hisyar , cegerpola û desthesin be. Da ko bixurtiya dest ù dilè xwe bikare bè pès û pa$û bi zexmî ber kêmasiyê jî nav miletê kurdhiline .Xeberbêjè min ji min pirsl û got :Bi le kîjan es beri hemiyan divèt bêtederman kirin ?Min lê vegerand û got é : Di canê mi¬letê kurd de du kunérén xedar hene ; wancanê milet koti kirin û giban hestl ; divêt evher du kunér béne bi der kirin. Ev her dûkunèr , nezanî ù berberl ne .Dermanê nezaniyê zanin , ù dermanêberberiyê yekltl ye .SIBHIYÊ DIYARBEKRI792-

BINGEHÊNGRAMÊRA KURDMANCÎBI NAVÈ YEZDANÉ PAK Ê DILOVAN Û MIHIRVAN6TEWANG52 Zinianè kurdmacî zimanekt tewangbare. Yanî bêjeyèn wi di qiseté de wekexwe namînin ù II gora cihè .ko dl qiseté dedikevin ê , û wezîfa ko li ser xwe digirintêne tewandin ù hin parkît bi wan ve dlbin,an bin tipên wan bi tipine din digubêrin .53 Ji birên qiseté bi tené en guhérbartêne tewandin . En neguhêrbar tucaran na¬yine tewandin û ew hergav weke xwediminin.'54 Bi gelemperî bêje di- de ankirar an bireser in . Gava ew kirar inweke xwe diminin, û gava dibin bireser hin¬gê téne tewnndin .Tewanga her birê qiseté herçend yekearji hev cida nebin jî ew kem ù zêde ji hovbiferq in. Tewanga her biri di cih ù di deverawè de de bète gotin .55 Tewauga navdéran : Navdér , heve¬nav bin sernav bin , li gora méjer ù zayêndéiixwe têne tewandin . Bi gelemperî ù dlyekejmariyê de navdêrên nêr bi « 1 » yê ûnavdêrên mê bi « ê » yê ù gelejmara her di¬wan bi « an» ê tène tewandin . Ev parkît bi])a.şiya navdéran ve dibip .Hesp hat . Hesp liatin .Mehin bat. Mehin halin .Di komekén jorin de navdêrên. « hesp »û « mebîn » ne hatine tewandin . Ji ber koew her du ji di wtiii komekan de kiiar inû kirar nayine tewandin. Lè ev navdér bixwe di komekén jêrin de hatine tewandin. JIber ko lê de édi ne kirar lè bireser in.Ez hespî dibinim . Ez hespan dibînim .Ez mehlnè dibînim . Ez mehinan dibinim .DI mîsalêii jorin de navdér Iiemi bireserélèkerè ne . Lè navdér bireseré navdèrekedin jl dihin. Hingè jl navdér têne tewandin.Herweki : Ev goşfê çêlekê ye . Ava golê sè¬rîn e . DI çiyayên Kirdistanê de her texUtdehbe û cenawir hene . Gola Wanê golekespahi ye .Şanek Di nav bêjeyèn Ico bi «aniaké temamdlbin. di hinan de ev «an » ji esil A rayekè bé¬jeyê ye . Mina : Rewan , baran , peyman , garan ,kevan, diran h.d. Lè di hinên din de ev . Ji ber ko eslê bêjeyê c bot a e ,«ania ko pê ve bûye tewanga gelejmarè ye . Jixwe gava em Bolau dibêjin mexsed < cihè > an «eçirênBéjeya c bot > bireseré cih û estréBotan a e. ye û ji lewr'e hatiye tewnndin d bûye c Botan a .Mina béjeya < dar » gava dibe bireseré bêjeke dintête tewandin . Herweki : « pêlén daran > . Bêje¬yèn wek Serhedan , Şêrwan , Xerzan , Hevérkan ,Soran ji mîna mê rie û tev de yek haw! ne.Di vé navê de béjeya « gulan. > reima ko Jicisnt ye tête trwandin Bi rastî eslê vê béjeyêTÎ .« meha gui meli:i gulan a ; yani c an a tewang, ee . Ji lewre diviya bû « gulan » ne hâta tewandin.Lê ev bêje ji qeydê der û bi awerteyi carekê dinjt tête tewandin û dibe « gulanê > û li sûna ko' bibê¬gulanê » . Ji berjin < meha gulan a dibêjin « mehavè yeké a an »a' gulané divét ji eslê béjeyê bètehesibandin .56 Awarle : Bi tenê ù ji qeydê der dilèkerèn gerguhêz ù di zemanè wan en borîde bireserèn wan weke xwe dimînin û jibervajî ve kirarên wan têne tewandin . Jilewre, dl komekên jêrin de reXma kobê¬jeyèn : « Zîn , hesp, çêlek, zarok » kirar In ,hatine tewandin û bêjeyèn ; « Sisin , ceh ,pencefe »yen ko bireser In weke xwe maneû ne hatine tewandin .Zinè Sisin dit . Hespan ceh xwar . Çèlekangiya xwari ,l>ù . Zarokan pencere şkênand .57 Herçi navdêrên nêr In heke diwan de tîpên « è » û « a » bene ev navdérdikarin bi guhartina van tîpan bi ((é»kêjîbéne tewandin . Herweki di van komekande : « Soro ji kêvir ket . Gurgin çû êş . Ba¬lafir ber bi e/amén- firi . Ez H hésp siwarbûm . Ferzo ji bajêr têt. Ki li ser bên bù ?Em ji xênl derketin » .Bi vé qeydê ve , divêt di qiseté de hinnavdêrên nêr bê tewang bimînin . JI ber kodi hemi navdêrên nêr de dengdêrèn « e » û« a » peyda nabin . JI lewre û II nik 'kurd¬mancên ko bi vê qèydê ve diçin bêjeyènwek : « kum, goşt , dil , bis , mirov , mèrik ,gir , kur , mlr , mêr , gund » nayine tewan¬din, ji ber ko di wan de ne «e» nejî «a» heye.Ji ber vè-yeké gava ew di qiseté de dibinbireser jl weke xwe diminin . PIşll ko evqeyde ' di zmèn de cih bûye navdêrên bl«e»ù«a»ji di qiseté de bé tewang hatinegotin . Ji lewre herweki miroy dikare bibêje« ez ji kevirî - an - kêvir ketin » dikare bibêjejî « ez ji kevir ketim » û béjeya ct kevir »netewlne .Şanek Ji raveka jorin dixuye ko di navdêrên793-

nêr (le meyildariya zmèn ber bi terikandina le¬wanga wan a yekejmar e ; nemaze jiklê pésîn .Ji lewre her se siklèn jêrin rast in .Soro kevirî tavèje . Soro kêvir lavéje . Sorokevir lavêje .Gurgîn çn aşi . Gurgîn çû êş. Gurgîn çû a; .Balalir ber bi ezmani liri. Balalir ber ezmên biBalflr . ber bi ezman lirî .lui .Hz li hespî siwar bûm . Ez li hêsp siwar bûm.li hesp siwar bûm .EzFerio ji bajarî lêl . Ferzo ji . bajèr lèt . Ferzotiajar têt . jiK! ii ser banî l)ii 7 Kî li ser bên bù ? Kî 11ban bû ser ?Em xaniyi ji derketin . Em ji xênî derketin.lùii ji xanî derketin .58 Gava çend navdér didin pey hevherweki mirov dikare wan navdéra li goraméjer ù zayendê heryekê yek bi yek bltewine, dikare hi tewandina hinekan jl besbike .Navdêrên ko dane pey hev ne ji yek zayendîne ; lê tev de ji yek mêjeii ne . Te¬wandina navdéra paşln bes e. .«Ez hesp û me¬hlnè dibinim . Éz hesp û mehînan dibinimHesp û mehinan xwar » . ,Navdêrên ko dane pey hev, ne ji yekmêjerl ne. Her navdér clhé û II gora méjerù zayendê xwe tète tewandin . « Ez- mihè ûbizinan dibinim . Ez hêsp û mehînan dibltiim. Mlhè û bizinan xwar » .Navdêrên ko dane pey hev jl yek mêjerlù tev de yekejmar in , lè ew ne ji yek zayendîne; û navdéra paşln nér e. Ji ber kodi tewangê de esll navdéra paşln e û hikimli méjeré wê ye heke ew ne hatiye tewadinnavdéra mê ji bè tewang dimîne . « Ezè he¬rim keçik û kurik bibinim . Tu Rewşen ûFelemèz dibînî ? »Şanek : 1 Herçî navdéran ko bî « e » an bi> yê temam dibin .ci nie ci nér , ji ber kurtiyé« a ,, di yekejmarê de bi guhartina van tîpan bia ê » kê ji tenê tewandin. Di gelejinarê rie ew < e »û c a » yekear dikevin û « n a ' ya tewangê dikevesûna wan .Li ser maseyê Li ser niascLi sér maseyan Li ser masanBer bi çiyayi Ber bi ^iyë.Ber bi çiyayan Ber bi çiyanÇirayê vemirîne Çirc vemirîneÇirayan vemirîne Çiran vemirîne 'Perdeyê rake l'erdè iakePerdeyan" rake Perdan rakeŞanek : 2^ Béjeyên wek Frensê , Sûriye, Emèrfte, Efrîqé h.d. yen ko bi « e » kê temam di¬bin, heke ew bi guhartina wè « e> yè bi « ê > ké neIiatine tewandin û &etine bin hikmê qeyda gelemperew < e > bi < a » kê diguhêre ù . ew bèjè biawayê jêrin têne tewandin : Ji Sûriyayê , jiFrensayè, ji Emêrikayê , ji Efriqayê. Lê şiklê din,yani şiklê ; Ji Frensê, ji Sûriye, ji Emêrikê ,ji Efrîqé siviklir e .59 Bireseré Navdêré : Navdér di ko¬mekê de an bi tena xwe ne, an bêjeyeké dinbi wan ve bûye û hevaltiya wan dike. Ji wèbêjeyê re bireser dibêjin ; jl ber ko ew ma¬na navdêré diediline û dibe serî .Bireserèn navdéran, li gora cisnên xwe II ,pêşi an li paşiya navdéran têne zêde kirin .Bireser gava dikevin pêşlya. navdéranbêî tu tisti bi wan ve dibin : ev keçik , ki¬jan mirov, car xanî , hin çiya , çend kitêb ,deh bizin , van zarokan .Lé gava navdér bi xwe II pês e û bi¬reser dane pey, hingê veqelandekek dikevenavbera navdér û bireser û ^an diglhtne hev:Beriya Mêrdiné, hespê beza, mehîna spehi,çiyayê bilind , pehnava çiyê , newala kùr ,réke diréj ," stûna xênî , destè bi tené , daraşlkestl , xencera min .60 Navdérek dikare çend bireseranbibe . Hin ji wan dikarin bikevin pê.şî hinéndin ji paşlya navdêré. Bireserèn ko ketinepèsiya navdêré û yen ko dane pey wê jiallkl û tev de bireserèn navdêré ne û jialiyê dîn ew bj xwe bireserèn hev in :Min çcnd kitêb hene . Min çend kitêbênqenc hene . Ev xencera min e . Ev xenceraxulané min e . Ev xencera xulamê pismamémin e. Ev xencera xulamê cirané pismamémin eII VEQETANDEK61 Veqetandek bêjeke kiçik e ko dike¬ve paşlya navdèniii û paşiya wan bêjeyènko Ii sùna navdéran radibin û wan dinimlnin.Veqetandek carina di pèsiya rengdêrande jl peyda dibin .Veqetandek bl geleiriperi mêjer û zayendênavdêré sanl didin û navdér ji wekhevênwé vediqetlnin .Bi pévebùna veqetandekè navdér carinablnavkirl û carina j! nebinavkirl dlbin .62 Di zimané kurdmancî de du texlîtveqetandek hene : veqetaudakên binavkirîû veqetandekên nebinavkirl .63 Veqetandekèn binavkirî : Veqetadekènbinavlcirl dikevin paşiya navdêrên, kobireserek bi wan ve bùye û ev veqetandekwan navdéran blnakirl dikin . Ev navdér bivl awayî ji wekhevên xwe vediqetin , dibinxweseri kesekî , tistekî , an westekl wandidin zanin . Veqetandekên binavkirî sisené : è , a , en .Ê Ji bo yekejmara zayendê nêr : Hes-794

pê Soro , çiyayê bilind , deriyê malê , dlwarèhewsè , pismamé min , mirovê qenc ,wan ve ne bùne, 2 yen ko dikevin paşlyawan navdéran ko bireserek daye peysor dixwazim ) .65 Veqetandekên nebinavkàri : Veqe¬tandekên nebinavkirt dikevin paşiya wannavdêrên ko ji wekhevên xwe hatine vcqe¬tandin , lê ne hatine bi nav kirin ù bi biservebûnavan veqetandekan kesi ne an tlştinenebinavkirl şanl didin . Du texllt veqetan¬dekên nebinavkirl hene : 1 yen ko dikevinpaşiya wan navdêrên ko hèj tu bireser bipey hev veqelandekeke bi tenê besî wan e.Hesp û mehinek halin. Min keç û kurek hene.Ll ;ûna:Hespek û mehinek hatin. Min keçek û kurek hene.Lé heke navdér ne ji yek mêjerl ne, hinênwan yekejmar û hinên din gelejmar in, hingêheryek ji wan cihê cihê veqetandeka xwe axweser dibe.Hespek û mehinin hatin. Min keçek û kurin hene.( dûmahik heye ) C. A. Bedir-Xankewê nér .wan.A JI bo yekejmara zayendê mê: Mehîna66 EK, EK, IN.Cemşîd , newala kûr , dotmama wî , jinaEK JI bo yekejmara zayendê nér.délai , stùna slùr , ava tenik , destmala SînemèEK Ji bo yekejmara zayendê mê., kewa mè .IN JI bo gelejmara her du zayendan.EN Ji bo gelejmara lier du zayendan : Ev veqetandek dikevin paşlya wan navdèrC'nHespên Soro, Çiyayên bilind , deriyên malê,ko hêj bi serè xwe ne û tu bireser bidlwârèn liewşê, pismamèn min, miiovên qe¬wuii ve ne bùne.nc, kewèn nêr, meliinên Cpiiişid, newalênHespek liai. Hespin hatin.-Kùr, dotmamèn wl, jinên délai, slùnôn stûr,Mehinek liai. Mehlniii hatin.avên ténik , destmalén Sînemê , kewèn mê .Min hespek dit. Min hespin dîtin.Bi rastî , gava em « Hespè Soro » dibêjin,Min mehinek dît. Min mébînin ditin.vî hespi bi veqetandeka (( ê » ji hespên dinEv hespek e. Ev hespinin in.vediqetînln , ù xweseri Soro dikin. BI vi awa¬Ev mehinek e. Ev mehinin in.yî em dizanin ko. ev hesp hespê mirovekîGava em « hespek hat » dibêjin, em vlye ko navê wî Soro ye , ù. ew ne hespèhespî ji wekhevên wi vediqetînin, lê em wlGurgin , Felemèz an mii-oveki din e .nadin zanin gelo ev kijan hesp e? an hespèDisan di mîsala « Çiyayê bilind » de jl biveqetandekè wesfê billndbûnê em pè vedikinkê ye? Em wl hi vèkirl dikin.veqetandekè nebinav¬ù vi çiyayi ji wekhevên wi ù nemaze jiWezîfa veqetandeka nebinavkirî ji hevdûbêjajêrîn xewş tête seh kirin. Kur ji bavéçiyayê nizim cida dikin ù . ferqa bilind ûniziinhùiiê dixin navbera wan .xwe re dibêje :Gava em « dotmama wi » dibêjin , em çêlîEzbenî min dît, hespek hat û ketehewşê.wé dotmamé dikin ko ne ya min e , ne jlya te ye , lê ya wî mirovî ye ko ew bi méBav gelo ew kijan hesp e? an hespêké ye?her diwan nas e .Kur Nizanim ez herim lé fedkirim .64 Veqetandek di pêşiya rengdêran de:Kur diçe, lê fedkire, vedigere û ji bavé xweGava veqetandeka binavkirî dikeve pêşiyare dibêjefreligdérekê ew li sùna wê navdêré radibe koEzbenî, hespè ko bat hespê kumèt e ;beri bistekê ^él II wé kirine û ew bi xcberhéjanan, hespè ko hat hespê Gurgîn e.nas e . Hingê veqetandek mînaBêdiro, hetanî- ko kur ne çû û H hêsppronavekî iiuvdêrekê dinimîne . Herweki difenekirl, kur û bav bi tenê dizanin ko yekbersivên komekên jêrin de :ji heywanên ko je re hesp dibêjin hatiye ûTu kîjan kuniI dixwazî ?ketiye hewşê. Lê ji ber ko tu wesfê wl biEz ê gewir dixwazin ( yani kumè gewirwan ne nas e, ew hesp bi wan ne binavkiridixwazim ) .ye û ew nizanin ew kijan hesp e. Ji lewre veqetandekekeTu kijan destmalê dixwazi ?nebinavkirî pêve ye. Lé pistîEz a sor dixwazim ( yani destmala sor' ko kur diçe lé fedikire û vedigere, hingê kurdixwazim ) .DI gelejmarè de :ù bav dizanin ko ew hesp, hespê' kumét e;an hespè Gurgin e. Bi gotinên din ew hespEz en gewir dixwazim ( y^nî kumênbi wan binavkirî dibe. Ji xwe veqetandekagewir dixazim . .binavkiri « è » pê ve bûye .Ez en sor dixwazim ( yanl destmalén 'Şanek Heke navdêrine ji yek mêjerî dane795-

REWŞA DINYAYÊHEVDÛDlTlNA RÛWZET Û ÇORÇILMister Bùzwelt reîscimhûrè Emêrikayê heweskarekimasîvaniyê ye. Lè Rûzwelt masi¬yan ne bi nehk ù torên adeti û di perènçem ù golan de, lê bi alet û torine mezin ûdi behran de digire. Rûzwelt car cara û ne¬maze gava ji xebata hikûmelê diweste liyexta[ll xwe siwar dibe ù dikeve behran;diçe masîvaniyê. Masivanl jl mina nêçîrêkêfek e, bi ferqa ko masi iindi bi dest dikevin.DI daviya befta Tirmehé a pésîn de telêgrafanda zanîn l;o reiscimhûr ji Weşîngtonê,ji Qesira Spî [2J. rahùye, ketiye yexta xwe ùqesta' behran kiriye. Herkesî got reîscimhùrweke hercar çù masiyan.Pistî çend rojan xelkê Londrê bala xweda ko reîswezareté vyanjî.jl ber çavan windabùye ù nayete mecllsê . Nèrevaiilna got:Çorçil çù Emêrikayê, ewè dl behran de xwebigehîne Rûzwelt.Hikûmetèn ingilîz û emêrikanî ji vè nùçêre ne « herê » gotin ne jl « no ».Nûçeyên ko ji yexta çejscimbûr dihatin;wan jî qala mêvanan ne dikir û bi tenê di¬got: dinya xwej e; masI zehf in: reiscimhûrbikèf e.Ev hal heta 14ê TIrmehê dom kir û kesine da zanîn Çorçil li kû ye û çl lè qewimiye.LI 14è Tebaxè paşi nivro di saet pêncan de,Mècér Etiî, wekllè Çorçil, dl mecllsê de dazanin ko Çorçil û Ri'izwelt di behra Etlantî¬kê de gihane hev ù liser ser ù nlzama din¬yayê pev re axaftinê, û mideke xwes Hcem hev mane.Di dora vè hevdûdîtinê de gelek tisl hatinegîDlin. Lê liste ko bl awaki resmi baie zaninbeyanameyek e.Çorçil ù Rûzwelt pisli vè hevdûdîtinêbeyanameyek belav kirin. Di vè beyaname deheşt niqte hene , wek çardeh niqteyènWilson. Bi kurtl her du reis didin zanin koIngiltere û Emèrike ji rahetl û qenciyadinyayê re dixebitin û ji xwe re tu tisti na¬xwazin. Ser heta şlkestlna Elmanyayê wêdom bike ù piştl şer lier milet divê bi¬gehe siklè Idara ko lè têt û ewjèhez dike;ù nabe ko miletek bindestiya miletekl dinbike, ù herçi dewletên ko elmanan ew hilweşandineji nû. ve wê bêne danîn.Bivê nevè herçî- miletên bindest kêfa xwe[1] Yext texllleit vapor e, vapora geft û gei4 ye.{2] Qesira spl xaniy£ relicimhûré EmériliA ye.ŞîretênEHMEDÊ XANIRojekê, Ehmedê Xanî şêst zaroyênkurd keç û kur birin mala xwe û jiwan renav wan dedawetekê mezin da. Piştre dirtjnişt û ji wan re pirsênjêrin gotin. Dîvêhon wan di dilê xwede veşêrin, ji ber ko; rêberme êû zanayémezin ew ne ji wan şêst zarokênbi tenê re gotine, lê ji bo hemî Za¬royên kurd re. Gotinên rehmetî ev in :Hon piçûk in, hon geş in, bê derdû xem dileyizin û dikevin; ev demadilxweşiyê ye.Eger hon dixwazin hergav bextiyarbibin û tucaranpir bedbext nebin lidu liştan bigerin; hejkirin ù xebat,Kî hejî we dike hejî wi bikin : îrohejî merivên xwe bikin ; hejî' diya.\we, hejî bave xwe bikin, hejî heva¬lèn xwe bikin, pişlre honê hînî hejkirinadiya me gişan Kui-distanê bibin.Ê didoyan; bixebitin ; îro ji bohinbunè, ji bo zanînè bixebitin; da koliiilc dinê bizanin, bi pês ve herin,bibin meriv, bibin hêja, bibin serdest,bibin însan IGava hon dersén xwe bas dizanin,dilê mamosteyèn xwe xwes dikin . Hondibînin ko hon jî geş dibin , ji binbarekî giran xelas dibin, sivik dibin.Ev hergav holê ye . Bixebitin da kowijdaria we her gav ji we razî bel Ugavawijdana însan rahet e û dilê wîbi kêfe, ew însan tucaran ne bedbext e.Zaroyên min en délai I niha ji bqxatirê min ter bixwin I vexwin I ûbiken in ! Ez bi we bextiyar im , ezdixwazim hon jî bi min dilxwes bin ,dil ko Welat jî bi hejkirina me hevù du hergav sa be 1 .NÛREDÎNOSIFji vê beyaname re anine û bèsebr û hedarhèvîdarê aninclba wê ne.HEVDODlTINA HÎTIER Û MÛSOLÎNÎ -Li 29è Tebaxê radyowên Berlin û Romayêdane zanîn ko ji 25ê Tebaxê ve Hitler û Mûsolinlli cem bev bûn; Mûsoltnl çû bû Okranyayè,qerargaha Hîtler. Bi Dûçe .re hinkumandarên talyanl jt hebùn. Ji mile' elmanan-796-

jl serfermandaré ordiwa elmanî von Keytel ùwezîré xarciyê von Rlbentrop hazirLi gora danezanan di vêbùn.hevdûdîtinê de 'Hitler û Mûsolinl H ser nîzama Ewropayê anû û li ser pèsvebirina serŞERÊ ECEMaxaftinê.DI serê mezin yani di şêrê1914an de ecem ne keti bùn ser lé ordiwêndewletên dorô ù yen hevalên wan tevdeketi bùn axa ecem: ùris, tirk, ingiliz el¬man. Lê ev ordû lev de ù heryek bl awaki jierdè eceman i'abùn û eceni bi serê xwe man ûpistî ko sahè pehlewi rabù ser texte ecem,Ecemistan ket. rh'a pêsevçùn ùbilindbùnè ùji xwe re ordiweke nizamî jî çèkir, bl tangû balafir ù her lexlît hacet ù hesincawènnù. Eceman di behra faris de, ji xwe re stolekekiçik jî pêk ani bû. Dibêjin ko ordiwaeceman ji ( 200000 ) peyayibihevketî ye.Di vî serî de her ù her ù bi her hên¬celè eceman bètreliya xweilan dikir.Li 25è Tebaxè, rojekê Du.şembê radyo¬wên dinyayê dane zanin koordiwèn ingilîzû rùsi ketine erdè Ecemistanè, ùris ji bakurde, ingiliz ji aliyên nîvro ù roava, ji beh¬ra faris ù ji erdê Iraqê.Tukesî II vî şeiê nù ecêbmayî ne- ma.Ji ber ko di rojên paşin de gelek dan ûstandin di navbera van her se dewletan deçêbù bù. Ûris ù ingilizan digot di welaléecem de elman roj bi roj bètir dibin û evelman ji bo her se dewletan, ùris inglîz ùecem, talùkekemezin in.Eceman digot mlxdarê elmanan li Ece¬mistanè (690) peya ye, ne kèm, ne zêde. Lê Hgora ùris ù Ingilizan ew elman jl (2500)î jibètir bùn.' Hevalbedan, yani ùris ù ingilizan digotev elman 11 welatê ecem belav bùne ûheçi rêhesin, karxane û tişllne ko di wextêser de bl kêr tên, tev de xistine deslènxwe; û di hin cihan de çek, cebirxane,bombe ù(.50000) ton dînemit kom kirine. Ûev eleman bi hênceta nêçîrè, di nîzingi Tehranède,dikevin çolê û bi lalimên eskeri mi¬jùl dibin ù xwe kari sêrdikin.JI mile din ùrisan lani bira eceman koii gora miahedeya 1921é heke dewieteke dinçavên xwe berda Ecemistanè ù ji ecemanne hat ko xwe je biparèzin hingè ji Ûrisre dibe heq ko eskeré xwe béxe erdèEcemistnê, bi şertê ko piştl derbasbûnatalûké vl eskert bi sûn de bikişlne û welatêeceman ji eskerên xwe vala bike..Hevalbendan çend caran miraceheti hikù¬meta eceman kir û je xwest ko wan elmananji welatê xwe derïne. Wer dixuya ko golin ùcihabên eceman ne diket serè ûris ù ingilizanù dilè wan li wan gotinan rùnedinist.Eceman digol elman jî wek biyaniyêndin di bin nezaieté de ne ù bi karê xwemijùl in. Lê heye ko em hinên wan ji Ece¬mistanè derînin. Herçi cerideyên ecemi fortènxwe didan ù digotin; Ecemistan bêleref o,lèheke dewieteke dirêjî wê kir ewê di pêşlyaxwe de ordiwa Eecemlstanê dé bibine, çêliyênecem ji bo Istiqhila welatê xwe bêperwa xwînaxwe wê birijinin. Ecem nahllin ko xelkè xeribbên û pè li erdè wan bikin Tirkan jî navdi eceman dida ù digot Ecemistana SahêPehlewî ne Ecemistana kevn e. Ecemistanaîro dewieteke newîn ù bi ber awayi xurl e.Ûris ù Ingilîz dihesiyan ko ecem bi wan dllehîzeû dixwaze vî îşî jî bêxe herenayè.Eceman dixwest bi siyaseta xwe a kevin û bisibe ù dusibè her du aliyan bigerine ù didema paşin de bi aliyè xurt ve bibe.Li ser vê yekê û H 25è Tebaxè, sibè saetçaran de sefirên ûris û ingilizi çûne malawezirarlclyê Ecemistanè û noteyèn hikûmetènxwe ji wezirê ecem re ber pè kirin.Wan notan tistèn ko me li jor gotine dihejmarlinù bi ser ve zêde dikirin ko vegertinaEcemistanè tişlekl miweqet e û tud'jminaliiya ùris ù Ingilizan di heqê ecemande nine.Dema scfiran noteyèn xwe digihandinewezîrèxaiclyè Ecemislailê ordiwèn wan ji di¬ketin erdè Sahè ocem. Eceman di hin cibande dest biri be j! xwe, xwe gelek ne èsandù çêtir dît ko xwe bide alî, û rè bide mèva¬nên xwe. Ûris ji joi de, ingilîz jijèr ve zû¬ka meşiyan ù kelin hin bajarên Ecemistanè.Ingilizan desl danî bîrên pétrole, bel ko ecembikarin xesarê bigihînin wan. Tirkiya ko navdi eceman dida û 11 gora peymana Sadabadêdiviva bù here arîkariya Ecemistanè, xwetev ne da ù weke hercar da zanin ko divî seri de ji bêleref e. Bi lenè gol heyfaEcemistanè, tu sue ù gunehên wê nînin.Herwekî me got eceman di hin deran deçend tifing teqandin, lè xwe ne dane ber ûbi sùn de kişiyan.Sibetirê, eceman jl dijminên xwe mitarekêxwest. Ûris û ingilizan şertên eceman bi sûnde avêtin û yekear ketine hundirê welét. Sa¬hè ecem gava dit ko ûris û ingiliz guh na-797

BILÛRA MINBilûra min a şîrin.Tu di sariya sibehêÛ bingura êvarê deHevalê bêhevalan,Destbrayê şivan û dilketiyan i.Bengê te,Hêstirên dilên itemgtran,Silava ji hev-veqetiyan,-Girîn û zarina dilketiyanTîne bira min.Bilûra min tu i,Xemrevîna térkeserên dinyayê IIJ^ î^ J^Dengê bilûra min,Çiya û zozanên bilind,Kaniyên bi gui û rihan dorgirtt,şkeft û serê zinaranGuhêGuhdarên ne II te0 : sura bayé xerbî.Te di nav pelên darê de digerine.Bilûra -min, were emêBi wi çiyayê bilind reBi hewa kevin,C bibin cirané bayén xurtÛ hevalê kimtên wanYen bi mij û dfiman,Û tê de dengê xwe berdin,Û zarina dengê meBikeve nav kortal û geliyan0 bêcaniya erdên jêrînBihejtne;Û pêlên ava heftrengEn icemzebazNalina me bigehîneDeşta Sirûc û Diyarbekrê;Û beriya mêrxasên Berazan;Û kaiina berxan,Tev şehina hespanLi me vegerînln.Bilûra min, binêre û bibihise!Roj çû ava,Siéra êvarê bû geş,Kolosên çiyan en gewr,Û hewraniyèn wan en sor û zêrinBûne cûn;Û pêlên ava şevê en resKetine dest û nevalan,Hela rûyê gir û kepezan.Di qeraca deKevir pîyê şevgera dixapînin,Û bêdengiya şevê dePêjna lingên mérxasan tên.Bilûra min,Dengé xwe berde IIDinya,Mina zarokekl berşir,Ket dergùsa xwe;Dengê xwe berde bilûra min,t) je re bilorine,Xema wê birevine IIBilûra min tu iX!- J^ Jî:Xemrevîna térkeserên dinyayê;Û ii rohelatîDema ko dinya hisyar dibeJi xew radibeJi me reStrana azah! û serbestiyaKurdistanêBinehwirineÛ dengé wê straoê, bilaMina tirêjên rojè en pak û zêrinBikeve nav dil û guhên me.Bilûra minTu î xemrevîna dilketiyên welêt.SEYDAYÊ GEROK- din è, hikùmeta xwe guhart, û hikùmeta nû biraya mecllsê û bi emrê Şah şer da betalkirin û ordiwê dest ji ser berda, yanl ecemteslim bûn, û serê ko roja Duşembê dest pêkiri bû roja Pêncşembêjû bi selametl xelas bû.Bawer bikin cem eceman ser jî betallyè ne-çêtir e, û her tlşt ji ser çêtir e. Ji xweecaman bi xwe gotiye canê sèrîn xwes-e, merenclne.Lê ordiwèn ûris û ingilizi bi lez Ecemistanèvedigirin. Mister îdin di meclisé de'da zanînko ew esker bi mlweqetî lè heta roja kotalùke derbas bibe wé li Ecemistanè bimînin.DI ROHELATÉ DUR DE-Di rohelaté durde dîzik dikele, lê :hêj ne avètiye der. JaponapHIndiçiniya frensizi bi temamî vegir¬tin ù gihaştine tixûbên Siyam û Hlndistanè. LIgora nûçeyên paşîn japonan ( 150000 ) eskeranine Hindiçiniyè Ingilîz ù emérîkaniyan jîwargehén Sengepor û Fillplné xurt kirine. Tedigot qey hema li hev xin. Lê tlştek ne bûû kela beroşê danl.JI aliyè din, japonan di Mènçûrlyè de es¬kerên xwe ser tixûbên ûris kom dikin.Pistî serè rûs û elmani ûris ù ingiliz ûemêrlkani bûne yek. Ingiliz û emèrlkani di¬kin bi her awayl arikariya ûris bikin. Evarlkarî nemaze ji bo karkirina serè BIharêwè bète kirin. Lê Emèrike ji niho dedikehin tiştan blşîne Rùsyayè; nemaze benzlnabalaflran. JI bo vê yekê jl Emêrîkê car va¬porên bi sarinc dane ûris. Ew vapor benzineji Emèfikè wè bînin Veladivestokè, benderekerûsî. Ev bender dikeve pêsberê giravên Japon¬yayê û vaporên ko berè xwe didin wê bebenderêdi ber û di nav giravên japonan rederbasbibin.Ev iş li japonan zehmet e. DI welatê ja¬ponan de petrol nîne ù Emèrike jî hew pétroledide japonan. Jirnllè din ûrisan petrolên Qev¬qasêne di riya bejê re lè di riya behrê redlşandln Sibéryayé.Pistî seré elmanan bivênevê vaporên rûsî édl ne dikarî bûn ji Batomérabin ûherin Sibéryayé. Japonan digotbi vl awayî ûris di Sibéryayé debê benzinbimine. Lé gava japonan dît ko Emêrîke ben¬zine dide ùris gelek li ber xwevi Işi qebûl nakim.ket û got ezDigel vé hindè vaporeke benzine ji Emè¬rike rabû, di ber pozé japonan rederbasbû û hat û ket Veladîveslokê. Japonan bitenê dengé xwe bilind kir û ev tişt cemÛris û Emèrike protêsto kir, yanl ji wandewletan re meklùb şand û got ev Iş ne bi798

dilé min e, û heye ko ji ber vé yeké navberaHètweki me got elmanan ji mile din berêxwe da bakur û diréji Lênlngradê kir.me xerab bibe.Kesî nezanî çawan û cire, lé ji niskekéLênîngrad payîtextê ûrisan ê kevn e. Caryani imperatorén ûris tê de 'rûdlnlştin. Jive kela japonan dani ù li gora nûçeyên pasïnJapon û Emèrike ketine mizakeran, mizakereyênxwe berè je re Petresbûrg Petrograd di¬gotin. Piştl bolşêvîklye navê wê guhartin ûsiri. Ew mizakeré jî rast bi rastbi destén Rûzwelt téne gerandin.navè « Lénin » lè kirine.Li 28è Tebaxê elmanan di bakur deSERÈ ÛRIS Serè ùris û elmanan biketine Rèvalê (Talln). Réval di Estonyayéxurtiya xwe a berè dom dike. BI tenê el¬ de bendereke mezin e û té de tersxane yanlmanan plana xwe guhartiye û berè xwe daye febrlqa vaporan heye. Réval dikeve devênîvro û pasè jl bakur.Behra Fenlandiyayé. Heséb ev behir ketiyeHerwekî me di hejmara 31è de goti bù destè elmanan û vaporên ùris tè de girtielmanan, nemaze, zora xwe dida eniya Smo¬ mane. Di wè benderè de ûrisan bi xwe hinlenskê. Bajar bi xweji méj veketi bù destén cengkeştiyên xwe bin av kirine da ko nekevlnelmanan, lê ser dl wê hindavè de dibû, ùdeslèn elmanan. Ûris beriya ko jeji lewre je re eniya Smolenskê dibêjin. derkevin avahiyên benderè jî şewitandane.Elmanan zora xwe dida vè enlyê, ji ber Bi ketina Rèvalê rewsà Lênîngradê yekearko ev der mifteya riya Moskoyè ye. Di vê zehmet bûye. Niho, elman ji nîvro, û jieniyê. de serine ' mezin çêbùn. Qederê car rohelê diréji Lênlngradê dikin. Ji bakur veheflan, elmanan di vé eniyê de dreji xetên ordiwa Fenlendiyayê berê xwe daye payîtex¬ûris kli-, lê ew xet nikari bùn hlşkênin û tê çaran û li 30ê Tebaxè ketiye Vîpûriyériya Moskoyé ji xwe re vekin. Bivê nevè ( VIborg ).birê ordiwa ûris ê meztir yanî giraniya wè Di navbera Mosko û Lênîngradê de dudi vê qadé de bû û H ber payîtextê welatê xetên rêhesin hene. Elmanan ji van her duxwe disekinî. Elmanan dixwest vè . ordiwê xetan yek xerab kiriye û avètiye ser a. din.bişkênîne, bikeve zikè welêt ù ordiwa Heke a din jî haie xerab kirin Lênîngradûrisji hev de bêxe. Lè elmanan piştl ko mehekè,û beî ko l)ikarin gavekè jî pês ve herin, di vèyekear ji welêt wê qut bibe.Ûris û elman her du jî fortèn xwe didin,eniyê de ser kirin, plana xwe guhartin ù lê rastî ew e ko ev ser şerekl dijwar e ûqesta nîvro, qesta Behra res kirin û li 16ê ordiwa elmanan heta niho miqawemeta koTirmehê Nîkolayef zemt kirin. DI behra res de di serê Ûris de ditiye di tu serî de ne dititersxana ûris di vê benderè de ye. DI vé ben¬ bû. Ûris biskên jl li ber xwe didin û gelekderè de hin cengkeştiyên nîvco, hêj II ser caran radibin hicùmê, hicùma miqabil, em jere bi kurdmancî bibêjin berhicûm. Di seréùris da tablya elmanan ne vegertina welét e,ne ji kuştlna peyan e. Ji ber ko ne welatbi vegertine, ne jî peya bi kuştinê xelas di¬bin; welat ewçend fireh, peya ewçend zehftaxokan, ketine destè elmanan. Ûris dibêjinme ew cengkeştl beriya ko lerka benderèbidin, xerab' kirine. Elman dibêjin, tu xisarne gihaye wan. Di nav wan cengkeşliyan deyeke mezin hebû bi (35 000) tonî, Krewzorekjt bi ( 10 000 ) tonî.- in. Elman dixwazin di deravine teng de Hordiwa ûris bişidinin û wè ji desthilaninêNizingî Nikolayefè bendereke din heye:bêxin. Elmanan çend caran kês li dijminéOdèsa. Ûris tè de asê bûne, elman digelxwe anî be jî plana xwe bl lemamî nikariromanan lè wer hatine, ew di mlhaserè dehiştine, pêş de çûne, û ji erdê Ûkranyayè bù bibe seri. Welat ewçend fireh e ko gavacih 11 ùrisan teng dibe birek ji wan berejtherçl li roavayê çemê DInyèper e, tevbirê din xwe dide pas û dl devereke din dede xistine destè xwe û 11 27è Tebaxè ketinexwe jl nù ve saz dike ù derlêt pèsiya dij¬Dinyépetrovskè. Erdè Ûkranyayè erdeki hèjamin. JI vl hawayi ev ser ji texminan bêtirû ew der mintiqeke sinhetè ye. LI Dinyé¬dom kiriye û heye ko hèj bètir jl dom bikepetrovskè febrîqeke eléktrlkê heye. DihèjinJi xwe Ingiltere û Emêrîke xwe kar dikinko di dinyayê de je meztir febrlqa elèktrikèko li Biharè arîkariya ûris bikin û ji lewrenlne. Lè ûrisan da zanin ko bendén febrlqèjl ji niho de ûris û ingiliz di Ecemistanè reberhewa kirine û erdén doré xistine binji xwe re rê ji vedikin da ko di bejekè rravê. Eskerên ùris derbasî wl aliyê çem bûnebikarin bigehin hev.û li ber xwe didin.-799

Di Şerê ùris ù elmanan de bivê nevè kuştiù birindar zehf in. Ûrisan carekê goti bû koxesara elmanan digel kuştî, birîndar ù hêsirandu milyon û niv e. Elmanan zûka danezanekbelav kir û got ko xesara ùrisan pènc mil¬yon e. Mina kurdmancan got devê xelkè nedoxwîna mirov e, gotin jî ne pez In kobijmêrînin û je qemçùrê bibin, ji lewre herkesbi kêfa xwe ye ù II gora xwe dibêje.Me goti bù ko eluian ji hicùma Siiiolen.skègeriya bûn û zora xwe da bùn nîvroù bakûr. Ji danezanên ber du aliyan dixuyeko vê carê û jl 26ê Tebaxê ve dl eniya Smolenokède ûrisan dest bi hicùmê kiriye. Elmanqala vê hicùmê dikin ù dibêjin me dij¬min bi sùn de vegerand û xesareke mezingihande wî. Herçî ji hebe tu şik tê de nlneko Işê elmanan di serè ûris d zehmet bûyeù ûris serè xwe xwes dikin.SERÉ EFRÎQAYÊ HerWeki xwende¬vanên me dizanin li Efrîqé ser di du qadande çêdibù. Hebeşistan û Libye. Ingilizan jimêj ve Hebeşistan ji destén talyanan standine.LI Hebesislanè hesêb tu talyan ne mane.Herçl serê Lihyayê, ji ber germa Havinê,sivik bùye. Lê divê li Paîzê ji nû ve dest péMke. Ji xwe di diréjahlya Havinê de her dualiyan tidarika xwe dikir. Çend caran Ingi¬lizan di Behra Spî de drêjî vaporên talyanîkirine; yen ko esker û hesincawèn cengî ta¬nin Lîhyayè. 'Wer dixuye ko ji Ingilizanra ji Emêrîkê ù di qenala Swêşê re gelekteng û balafir hatine. Heke di welatê ùris debi sarbûna hewayé ser jî wê sar bibe; IIEfriqa)'è bi sarbûna hewayé ser wé germ bibe.HINDIK RINDIKZANiN Û NEZANÎN Herçend mirovnezan e, xwe ewçend zana dihesibine. Ji xwezanayén nezaniya xwe kêm In . Fedkirin zana¬yén rastîn di vè babeté de çl dibêjin:Ez bi tenê tistekî dizanim; ew jî ev e koez bi tu tisti nizanim. ( Sokrat )Mirov herçend dide eqilê xwe, ewçend di¬bîne ko bi tu tisti nizane. ( Voiler )Divêt mirov geleki xwendi û xebitî be(la ko bikare tistekî hindik bizane. ( Monleskyö)Di dinyayê de se texllt nezanî hene: Bi tutiştî nezanîn, kêm û nerast zanin; bi tiştinewelè zanîn ko bi kêrî xwedî nayin. (Dûklos)Tisté ko mirov pé nizane ew di ber ça¬vên wi de bèkèr e. ( Fontnél )BI adeti, yen ko hindik dizanin gelek di¬peyivin û yen ko gelek dizanin hindik dipe¬yivin. ( Rùso )Heke mirov ev ber du tisl danîne berhev, dibîne ko liste ko pè dizane, H goratistèn ko pè nizane, gelek hindik e. ( Fontnèl )EYLOYÈN DERKETÎ - Ev seré ha ne bllenè li mirovan, lè H heywanan jl dlhikume.Téxlitek eylo hene, ji wan re eyloyèn şehanedibêjin. Ev eylo H Ewropayê heke yekearwinda ne bùne jî gelek kèm bùne. Lè vêpasiyé refîna ji van eyloyan dirêjî Spanyayêkirine. Dibêjin ko çarmedora van eyloyan semêtir e. Wer dixuye ko ev eylo ji berûris û elmanan bêgav mane, ji ber lop ûfing ûserèbombeyén balafiran revîne û berè xwedane tlxûbén Spanyayê, çiyayên Navarè. Eveylo ji bo kerlyênti¬pez ji guran bi talùketirIn. Se bi wan nikarin, ji her ko ew ji ez¬mên datèn û beranine mezin dixin nav neperùskènxwe ù direvîn. Refeki wan kciikîpez jl hev de dixin. Ji lewre nolirvanêii ti¬xûbên Spanyayê H wan şargeh bùne ù wandikujin. Heta niho ji van eyloyan 20 denchaline kustin.XEB.\TADI NAV CIHAN - Herçî cm kudmancgava qala xelkê Ewropayê, qala awa¬yê xebala wan dikin, di dilê xwe de dibêjinew camêrên ha seri'; sibehê, gava radibin serçavênxwe dişon, serén xwe kur dikin ù liber maseyên xwe rep ûrast rûdinin ù welèdixebitin. Ne ko mina me çarmêlkl nn li serçong ùnivekè rnnin, an çend balgihan bldiiVber enişka xwe, pal bidin û bi îsè xwe *mijùl bibin. JI lewre heke min ji we re gotko reîshikùmetê Ingilleré di nav cihan dedixebite heye ko bon II min ecébmayi bimînin.Belê Mister Çorçil an di nav nivînê de andi hemamê dedixebite.Belè Mister Çorçil hero sibe zù saet hef¬lan dé têt daira wezaretê. DI qala jèrin deodeke wî heye. Tê de nivîna wl raxistî ye.Çorçil rast bi rast diçe wê odê, cîlên xweji xwe dike enterlyê xwe werdigre dikevenav cihan ù tê de xwiriniya xwe dişkênînePişti ko ter xwar rojnameyèn xwe dixwineù banî kulibên xwe dike û di nav nivînê dedixebite, û heta dema taştiyê di vî hali dedimîne. 'Wextê nîvro ji nav cihan radibe cîlênxwe H xwe dike û diçe taştiyê. Û gava dikevehemamê jî katibê wî li pist derî ye. Çorçilji nay avê je re nitqekè an tistekî din didenivisandin.XEBERGUHÊZ-800

KitêbxanâHawarêHejmar:Kiryariya HawarêSali ' ,500 Qirùsên SûrlŞeşmehi 300 Qirûsèn SùrlSémehl 200 Qh-ûsén SùrlXwedt fl gerinendeyê bérpirsiyar : Mir .CeladetAU Bedir-Xan . SamSûriyeDirecteur Propriétaire : Emir Djéladet AaliBedir-Khan. DamasSyriet -.Rézana Elfabiya Kurdî C. A. Bedir-Xan.2 ^Rupelnine Elfabê C. A. Bedir-Xan.3 - Dilê Kurèn Min Dr. K. A. Bçdir-Xan.4 Blyişa Pè^embêr. Bi Kurdiya diimill, itidibaca C. A. Bedii^Xau'5 Nivêjèn Êzediyan bl dibaca C. A. Bèdir-Xiin6-Mektûb ji Mistefa Kemal pasè re7 C. A. Bedlr-Xaii1 Kurdistanê Bazîl Nikitiu8 Ji mesela Kurdistanê C. A. Bedir-Xan9 Elfabêya Kurdi Dr. K. A. Bedir-Xàn10 Xwendina Kurdî Dr. K. A. Bedir-Xan11 Elfabêya min Dr. K. A. Bedir-Xan12 Dersén Serietè Dr. K. A. Bedir-Xan13 Çarînên Xeyam Dr. K. A Bedir-Xan14 Proverbes Kurdes . Medhelokên KurdiLucy Paule Margueritte û Emir. K. A. Bedir-Xan Paria- 1937-15 Le rôi du Kurdistan Qralé Kurdistanê .Emir K. A. Bedir-Xan ù Adolphe deFalgeroUe . Paris - 19.'176 Der- .A.dier von Kurdistan. Eyloyé Kurdis¬tanê. Prinz K. A Bedir-Xan ù Herbert ÖrtelBerlin - 193717 Der Schnee Des Lichlês . Berfa RonahiyêSihrén Kurdi Prinz. K. A. Bedir-Xan ùDr. dut Wunderlich Berlin - 1937802-

S.VL 9HEJMAR 33ANNEE yNUMERO 33ÇARŞiaiB1 ÇIRIYA-PÊŞlX 1941MERCREDI1 OCTOBRE 1941KOVARA KURDÎ * REVUE KURDETÊXISTIYÊN VÊ HEJMARÊTcrslra QuranêDr. K. A. Bedir-XanHedisên Cciiabâ PéxcmJjcrDr. K. A. Bcdir-XpnDu sal(!-ii şcrHawarStôrkNùrediu ÛsifKlastkôn nieHerekol AzizanXebula IlawarâHisyarRcwşa dinyayêNêrevanUrani6ni KuixlmanclC. A. Bedil^XanTŞAM-~1911ÇAPXANA SEBATÊ803-

SAL 9HEJMAR 33ANNEE 9NUMERO 33ÇARŞEMB1 ÇIRIYA-PÊŞlN 1941KOVARA KURDÎ >REVUEMERCREDI1 OCTOBRE 1941KURDEbike, heke ji wan tiştan hinik xwarTEFSÎRA QURANÊgunehkar na be.Eftwa Xuda mezin e û Xwedê167 - Bindestiyên wan dibêjin: Ve¬piyar e.gera me H dinyayê hebiwa, herweki174 -Zanayên cuhiyan yen ko hicetwan nefsa xwe ji me dur xist me jîû şehdetiyên kitêba xwe Tewratê lixwe ji wan wê dur bixista. Xwedêser Cenabê Mihemed vedişêrin û bi vîemelén wan en xirab de şanî wanawayî çend peran dikin destén xwerêderketî ne. Ew pereyên ko wan xwarbide û ewê binalin. Herhal ew agirkettdi roja pistdawiyé de, di zikê wan deiie û je dernakevin.dé bibe agirekî sor.168 - Gel! mirovino Ji hatinênDi roja axiretê de, Xuda bi wan reerdê tiştên qenc û helal bixwin ûna xêve, kerema Xuda na gihe wan ûnje kevin ser şopa Iblîs; Iblîs dijminéew ji gunehên xwe yekear paqij na binwe ê nas û xedar e.ù ji wan re ezabekî giran heye.169 -Iblîs we bi tenê hînî tiştine 175 -Ewji wan in ko bi rastiyêxirab û bêar dike û ew nav di we dide nerastî û bi xufrané ezêb kirîne. Ew bi ciheta ko hon di heqê Xwedê da tiştina êşeke giran dé bêne şewitandin.bibêjin ko hon xwe bi xwe rastiya wan 176 - Ji ber ko ew hikmên kitêbênnizanin.Xuda vesarlin û bi hin kitêbên Xwedé170 - Gava ji wan re tête gotin: Bi¬kevin pey kitêba Xwedê; ew dibêjin: Embaweriya xwe anîn ùwer ne bûne.bi hinên din ba¬bi ya kal û kalikên xwe dikin. Ma ev Ev serhişkî û nehevgirtina wan jiçawan dibe ? Kal û kalikên wan nezan rastiyê çende dur e.bûn, ù ne da bûn ser riya rastiyê.177- Nîsana pakdilî û bawérmen¬171 - Halê kafiran, mîna pez û seyêndiyê ne bi dana rûyê xwe ber bi aljyêşivanekî ne. Şivan banî wan dike, rojhelat û rojava ve ye, lêbelê dilrastîew dengê şivên dibihisin lê mana go¬ û bawermendî ew e ko mirov baweri¬tina şivên seh nakin. Ew ker, kor û ya xwe bi Xwedê û bi roja pisdawiyê,lal in; seh na kin, serwext na bin. bi melaiketan, bi kitéban û bi pêxem¬172 -Gelî bawermendino! Heke hon berên Xuda bîne û bi xweşdilî ji malêdi ibadeta xwe de dilpak in, ji tiştên xwe arikariya mirovên di xwe, séwî,qenc yen ko me dane we bixwin û şikirdarênréwingî, parsek, û belengazan bike, ûXudayê xwe bibin.dîsa ji bona azadkirina dîl û hêsîran bi173-Goştê heywanên mirî, gostê peran arîkarê wan bibe; rabe nimêjê ûberazan û xwîna heywanên şerjêkirî. û zekatê bide, û heke bext da ji bextê xwegostê heywanên ko ne bi anîna navê ne zivire, Ii ser bimîne û tengasiyê deXwedê bi anîna navê pût an xaçeke sebir bike, dilê xwe sist ne ke, Yen dil¬din hatine serjêkirin; ji we re heram e. , rast ew in û ew ji dil ji Xwedè ditir¬Lê yé ko ji ber bégaviyé, bê! ko sin, tobedarén Xuda ne û kcliuc scidilê wî lê biçe û zikê xwe bi wan ter riya XweUe.-805

178 - Gelî bawermendino . . . , . Dikuştina hev lù du de, 11 ser we bi qisasîhatiye cmir kirinMirovê aza bi aza re, yé dîl bi dîl re,jin û dot bi jin û dot re téne qisas kirin.Xwînî divé eezayê xwe hinga ki¬rina xwe bikişîne.Lê dayîna bedîla xwînê jî, ji were heye.Yè ko bedîla ku,ştiyê xwe dixwaze,divê tistekî bi hiliga şehîniya kuslij'éxwe ( j'é kuştî ) bixwaze, ne je zêdetir.Xwîni jî divê di dana xwe de têrçavû camêr be.Ev destùr li ser bedîla xwînê ji wel'e ji ber Xwedê ve sivikahî ù piyariyek e.Yê ko pistî standina ewada xwînaxwe, dest bi kuştina xwînî dike, je reezabekî dijwar heye.179 -Gelî mirovên bijîr.... Di qi¬sasî de jiyîn heye. Xuda bi emrêqisasî canê we diparéze; ta ko hon jitirsa qisasî desfji kuştina xelkê bikişîninû bi wî awayî xwe, bi destê xwe nedin kustin.180 -Ji we re emrê Xuda ye, gavamirin nîzikî we dibe, heke hon dew¬lemend in, ji dé û bav û mirovên dixwe re tistekî li gora marûfê ango jimalê xwe, ji se paran behreké wesiyetbikin. EV li ser bawermendan heq e.[l]181 - Yen ko guhdariya wesiyetekêkirine heke ew piştre hikmê wê wesiyetédiguhérînin, guneha guhartina wêliser wan e. Xwedê dibihîse û dizane.182 - Lé yé ko di wesiyetekê de nediristiyekédibîne û ji gunehkarbùnawesiyetdarî ditirse û ji ber vê yekê manawesiyetê ji ber edaletê ve, li hév tîneje re tu guneh nîne.Xuda di gunehên evdên xwedibore, Xuda piyar e.183 -Gelî bawermendino.... Girti¬na rojiyê ji we re ferz bûye, herwekîïw ji pêşiyên we re j! ferz bû bû, hetako hon xwe bidine riya Xwedê û destii gunehan bikişînin.184 -Rojên rojiyê en ferz hêjmartîne; ( bîst û neh an sih roj in. ) Yen koseba nesaxiyê an ji ber rêveçûné rojiyaxwe xwarin, divê ew bi hinga wan ro¬jan, di rojine din de rojiyê bigirin; ûyen ko dikarin rojiya xwe bigirin lê jiseba qelsiyê na girin, divê ew bede¬la her roja ko rojiya xwe ne girtinnanê belengazekî bidin.Her kesê ko qenciya xwe bêtir dikeqencî digehe wî.Lê heke hon rojiya xwe digirin, jiwe re ji dana nanî çêtir e.bikiraHeke hon serwext biwan û we ew seh185 - Xuda Quranê di meha reme¬zanê de bend bi bend, sàndiye xwar.Quran riya rastiyê ù emrên Xuda pêswe dike û rastî ûxwariyê ji hev dike.Destpêka ineha remezanê de koçavê we bi heyvê ket an we pêdest bi rojiyê bikin.bihistLê yen ko nesax in an bi ré vediçin û ji ber vé yekê rojiya xwe di¬xwin, divê ew di rojine din de rojiyaxwe bigirin.Xwedé ji kerema xwe îşê we giranna ke lé sivik dike.Hon jî rojiya xwe bi timamî bigi¬rin û rojiya xwe li gora emré Xudabiqedînin.Qédrê Xuda bigirin, bi mezinahiyawî bîrewer bin, û şikirdarên Xudayêxwe bibin.186 - Ko evdê min pirsa min ji tekirin, bêje wan:^Ez nîzik im, ez têm hêviya hêvîdarênxwe, bila hêviya min bikin û bila .ew jî baweriya xwe bi min bînin ûguhdaiiya emr û fennanên min bikinheta ko pô bîrewer û serwext bibin.Ji bona Telsîra Quranê K. K. û li liejmarên28, 29, 30, 31 û 32 an fedlûrin.27,[1| Ev ayeta he bi ayela mirasé haie rakirin.806

HEDÎSÊNCENABÊ PÉXEMBEHKEHMET Û SILAVA XWEUI-. LI^ BE286 - Sikirdarén Xwedé ew In ko gavaqenciya xelké dihinin şlkirdarê wan dibin .287- Dev ji ehmeqan berdin.288 - Heke we cw pêne lişt anîn pè ezèmizgîniya hihuslè bi we dlni; di parkirinamiratê de neheqiyê ine kin, ji nefsa xwehêtir bi xelkê re bi Insaf hin, dl dema ser ùqewimandinê de xwe je me din pas ù bazme din, gava lalanè dijminan bi dest we di¬keve xaintiyè lè me kin û je ji xwe re hé rétişleki hilmeyîniii ù heqé bèçareyan ji zalimanbistînin .289- Mala we vekiri ù zmanè we şlrîn he.290 - Keda helaltir keda dest e; dan ùstandin jî qenc û hi xêr ù bereket e.291 - BI dilekî pak ibadeta Xwedè bikeû tu tlşli me ke hevber ù hempayê wî, nlmêjènxwe en ferz hike û heke zekat li serte ferz e zekata xwe bide; heke hec li le ke¬tiye here hecè û ayina emrê pêk bîne; rojiyanieha remezanê higire; tistè ko tu dixwazîxelk ji te re bikin tu ji jl wan re bike ùtistè ko tu ji xwe re na xwazI ji xelkê reji nie xwaze.292 - Ibadeta Xwedê hikin ù tu kesî mekin hevber ù hempayê wî, gava dest hl karekidikin xwe di pêsberê Xwedê da bihesibininû bi dilekî pak bixebitin ù bînin bîra xweheke hon wl na bînin ew we dibîne; li mexlûqènXwedê fetkirin û mezinahiya Xwedêseh hikiri, ko te gunehek kir U pey wi qen¬ciyekê bike, heke te ew guneh bi dizl kiriyeqenciya xwe jî hi dizî bike, lê heke teew guneh hl e.jkere kir qenciya xwe jîeşkere bike.293 -Ji nifirê bêsûça bitirsin, Xwedèdiayê wan qebùl dike.294 - Navê kal û kallkê xwe bizanin; jimirovên di xwe hez hikin, herin ziyareta wan,jl wan me gerin.295 - Tlşt mlştan mavèjln rè ù tistèn koxelk pè aciz dihin je hilînin.296 - Jina qenctir û delaltir ew e koqenaetkar e.297 -Jin divê qedrê mérê xwe û diyawl bigirin.298 -Hema dest bi karè xwe bikin, honébibinin Xwedè Işê we pék Une.299 - Beri ko ji deslè we derkevin qedrêpènc ti.ştan bigirin; beri niirinè qedrê jljinê,berî nexweşiyê qedrê saxiyê, berî xebatêqedrê rahetlyè, berî pîriyè qedrô ciwanlyèberî belengaziyé qedré dewlemendiyë, an nehon poşman dibin.hidinë.300 -Parsek ne peyar, siwar he jî liştki301 - Ko we sedeqa xwe ji dizekî re, jijinikeke zinakar re an ji dewlemendeki reji dan wo rastkiriye; an ewè pè ji xirabiyaxwe xelas hibe an je ibreteké higire.302 -Jin divè bè destùra mérê xwe jimalê wl tistekî me de xelkê.303 -Li ser rê me sekinin ù ma xêvin;heke disekinin divé H jinèn xelkè me nêrin,rè bidin mirovên ko tè re diborin, silava xelkèli wan vegerînln, qenciyê bikin û ji xlrablyèbigerin.304 - Di civatekê de tu kesî jl cihè wiramekin ù Hsùna wl rùmenln.305 - Gava hon li cara evîl rasti kesekîtèn û je hezdikin divè je. re bidin zanîn.306 - Hon brayê hev in arîkariya hevbikin, rastiyê bèjine hev ù 11 hev xedarlyême kin.307 - Zalim be, mezlùm he arîkariya he¬valè xwe bikin, ko mezlùm e; wlji zilmé xelasbikin, ko zalim e bermedin ko ew zilmê Hxelkê bike,308 - Ko te di ciwaniya xwe de qencîyekhi pireki kir, di pirinlya te de Xwedè bi destêciwanekî qenciyekê digihine te.309 - Qedrê her kesî H gora qîmetawî bigirin.310 - Silavan h hev bikin; bi vl awayî honêjl hev hez bikin.311 - Silavan II hev bikin, dest vekiri bin,xelkè vexwîiiin cem xwe ù herweki Xwedèemrî we kiriye ji hev hez bikin, bibin brayênhev ù du.312 - Pistî Imanê tisté çak ev e ko xelkhejl hev bikin.313 - îmanê çêtir ew e ko mirov ditengiyê de sebré bi xwe bide ù dest vekirî be.314 - Pereyé çètir ew e ko mirov je beriji bona rizqè jin ù zaroyên xwe, pasé je jibona êmé hespê xwe yê ko di pista wl dedi riya Xwedè da ser dike, di pist re je jibona hevalè xwe serf dike.315 Qenciya ko dixwazin bikin di demasaxiya xwe de bikin ko we wésiyet kir ^dlXwedè dizane gelo di pist mirina we re daxwaza we tète cih an ne.807

DU SALÊN ŞERJl lÉ tLONA 1939AN HETA lÊ iLONA 1941ÈJi ber Ito vî serî li yeltê îlona 1939an de deslpê Iciriye Ii yeltê Ilona 1941ê du salên xwe enpêsîn diqedîne û pê li sala xwe a sisiyan dilce. Za-.-okên ko di şeva yekê îlona 1939an de bi zikê diyatwe keline îro panzdemehi ne ûpeyayên ko wê se¬vè not û neh salî bûn îro sed û yek salî ne.Bi vê hêncelê em lisla jêrîn helav dikin. Berîdestpêkirina serî bi hefl rojan yanî li 23ê Tebaxê Ûrisû elmanan peymaneke nelihevxistinê imza kiribûn. Elmanan bi vî awayî tixubên xwe en rohelêtemin kiri bûn.19391 tlon Elmanan dirêjî Polonyayê kir û serê ko evdu sal in dom dike, dest pê kir.3 îlon Frensiz û ingilizan ji elmanan re dane zanînko navbera wan ser e.17 îlon Pistî ko elmanan ordiwa polonyayê ji hevde xist ûrisan ji dirêjî Polonyayê kir.27 lion Polonye bê lu sert û qeyd leslîm bû ûûris û elmanan ew di nav hey de lêk vekirine.30 Çirya-Paşîn Ûrisan dirêjî Fenlandiyayé kir. Evjer hela 13ê Adara 1940i dom kir.19409 Nlsan Elmanan dirêjî Norvêj û Denimerkê kir-Norvêjê desl bire xwe, Denîmerke teslîm bû.10 Gulan Elmanan dirêjî Belçikê û Holendé kir-Wan her du dewletan d^st bire xwe û frensizû ingiliz çûn hawara wan.14 Gulan Holende teslim bû.28 Gulan Belçîke jî pistî ko elmanan erdê wê vegirtû ordiwa wê şikest teslîm bû. Lûksembûrg jîdi bin lingan deçû.6 Hizêran Destpêkirina serê Frensê.10 Hizêran Talyan kele ser û ji fresiz û ingilizan reda zanîn ko navbera wan ;er e.24 Hizêran Frensizan şertên elman û talyanan qebûlkirin û bi wan re milarekèk imzan kirin.28 Hizêran Ûrisan Besarebye û Bûkovinye ji Ro¬manyayê standin.3 Tîrmeh Di Wehranê de stola ingilizi dirêjî stolafrensizi kir û xesarekemezin gihande wê.8 Tebax Elmanan bi belaSran dest bi bicûma giravên Ingiltere kir. Vê hicùmê du mehan domkir. Elmanan dixwest bivê hicùmê derziya pijtaIngiltrê biskénîne. Lê ingiliz 11 ber sekenin ûneşikiyan.Ï9 Tebax Talyanan dirêjî Somalistana Ingilîzî kirû ji her ko eskerên ingiliz tê de gelek hindikbûn talyan ketin é.15 lion Talyanan dirêjî Misrê kir û di axa Misrêde Sidi-Beranî zemt kir, lê li wê derê sekinin.27 lion Ji vê larîxê heta 24ê Çiriya - Paşîn Japon,Mecer, Romanye û Slovekye, pey hev, ketintifiiqaelmanan.28 Çiriya-Pêşîn Talyanan di Ernewidiixê re dirêj!Yewnanistanê Idr.9 Kanûna - Pêsîn Ingilizan dirêjt talyanan kir û ewji erdè Misrê deréxistin, dane pey û ketine erdêLibyayê. Talyanan baz da. Ev ser heta 6ê Ka¬nûna paşin sala 1941ê dom kir û ingillzaii talyanheta Binxaziyè ajotin û ketin ê.STÊRKADAPTATION DE « LES ÉTOILES »D'ALPHONSE DAUDETGava li zozanên Slpanè Xelatè min pezèxwe diçèrandin, carina hefteyin diborin belko ez dengê tu însanan bibihîsim. Ez bi ténèbi hevaltiya kûçlk û pezè xwe bûm. Lè, herserè panzde rojan carkê gava ji dur ve mindengê zing'lên qantirê me dlhlhîstji kêfa xweserè xwe radikir: gundiyekî, yan kebaniyamala axè a pîr ji min rè zadè min è panzderojttanl.rojè, ez çiqa sa dibùn; inin ji wan,nûçeyên gund dixwestin, lè tlştê ko ezji hertisti bètir dilxwes dikirim pirskirina halêMIjganè, MIjgana keça aie bù.Bê ehemiyet min ji wan dipirsi: gelo xa-19412 Adar Birxaristan kele tifaqa sêbendîn û di rojawê d^ eskerê elmanan derbasî Biritaristanê bûn.11 Adar Emêrikê qanûna deyn û arikariyê dani.25 Adar Yûgoslavyê bi hin şertan kele tifaqasêbendîn.27 Adar Li Yûgoslavyayê Ordiwê hikùmeta ko lifaqasêbendîn imza kiri bû, xist. Hikûmela nûguh ne da tifaqa sêbendin.3 Nîsan Elmanan ji Biniiaziyê dirêjî ingilîzan kir ûew heta tixûbên Misrê vegerandlne. Év hereketdeh rojan ajot.6 Nîsan Elmanan avèle ser Yûgoslavyê û Yewnanistanê. Ev ser heta dawiya vê mehê dom kirû elmanan ev her du welat vegirtin. Eskerêningilizi jî ji Yewnanistanê vegeriyan Misir û Girllê.13 Nîsan Ûris û japonan peymaneke nelihevxistinêimza kir.19 Nîsan Iraqî li ingilizan rabûn û iraqî û ingi¬lizan li hev xist.19 Gulan Her Hês, wekilê Hîtler W balallrekê jiwelatê xwe rabû û çû Ingiltere.20 gulan Eskerên elman! bi balaflran ketine giravaGirîté û girav di nav deh rojan de zemt ki¬rine. Ingiliz ji je vegeriyan Misrê.20 Gulan Cengkejtiya elmanani Bîsmerkê cengkeştiyaingilîzî « Hfld > bin av kir.27 Gulan Ingilizan cengkejtiya elmanî Bismark xeriqndû heyfa Hûdê hilanîn.Gulan Ingiliz ketine Beiidayé.318 Hizêran Ingilizan û frensizên golist dirêjî Sûriye ûLibnané kirine.22 Hizéran Elmanan dirêj! welatê ûris kir fl jerêdinyayê é meztir dest pê kir.7 Tirmeh Emêrikê esker deréxist girava Islan dé.14 Tirmeh Serê Sûriye xelas bfl fl ingiliz û golistketin Sûrive û Libnané.25 Tirmeh Ûris fl ingilizan dirêj! Ecemistanè kir.Eceman 72 saetan jerek! derewîn kir û çûn rayé,yanî teslim bûn.-808

nima piçûk pir diçe dawet û şahlnetan yanne ? Qet dikeve govendan ? Cilên spehî lixwe dike? Eger ji min re blgotana: «ma jite re çl ? şlvanê reben ù belengaz I » mine liwan vegeranda ko ez gihame bîst salî ù minhîn di spehltiya wê de tukes ne dîne IRojekê înê ez li benda zadê xwe bùm;berî nivro hareneke xurt hat. Heya pisli ni¬vro çavèn min li rè.bûn, piştre min hêviyaxwe birî ù ji sermè ketim holika xwe.Esrè,min dengê zingil bihîst; zùka derketim der¬ve; ci bibinin ... ? bizanin kl ? ... . MIjgan 1xanima min bi xwe bù . . -Li ber holikê peya bû. JIbayé çiyè "hi¬narikén wé bû bûn sorgul. Li min vegeriyaùgot; « Gundi mijûl bûn: pire jî çû bù cemzaroyên xwe bavé min ez şandlm ...»Mijgan, bi bejna xwe a zirav ûnarîn, blçavên xwe en çeleng û hl cllén xwe enxemilandi û giran spehîtl bi xwe hù. Ciyéwè bajar, xaniyên délai, û Işê wê govend,reqs û stran bû, lê ne çiya, zozan, rél ùqantir bûn.Mexlûqa çeleng I çavên min je ne dibûn.Cara pésîn min ew ji pir nézîk didît. Nihaew li ber min sekini bù û bi lenè ji bonaçavên min bû.Dilê min hildavêt, hisé min diçù ùka min dihat girtin.qiri¬Mijgan zad ji seliké deréxist û da min.Piştre bi nérinén tûj li dora xwe nêri,da ko ji giyan şil nebe hinek fîstanê xwerakir û çû holika min; min da pé wê. Li hun¬dir, li ciyê raketina min, li blûr, kulav û lidarê min nêri, plştre bi dengekî zîz û aheng¬dar gote min: « Tu li vir dijî ne ? şivanêreben I Niha tu bi tena xwe ji diltengiyêçiqas. bêzar dlhl ? Béje min: tu ci dikî ? bi çlmijûl dibî û kl Uni bîra xwe ? . , , » Miné jere bigota, « Bi tené le xanima qeşeng ». Dilênim derew ne dikir; lê zimané min ne geriyaû ez sor bûm.Mijgan bi eza min hesiya û xwest hinbétir min biêşîne, « Hevala te a délai çimacarina nayê çiyè û . te nabine V »MIjganè, gava ev pirs digotin serè xwedikir pas ù difceni; min digot qey periya spehltiyébi xwe ye ILè hatina wê weke xewnek bû. Piştldemeké gote min I « bi xaliré le şivano 1 »Bi dilekl şikeştl min jl got è: « Xwedê bite re be xanim 1 » Piştre selikên xwe en valaavêtin ser qantirê xwè, lê siwar bû û bi ré ket.Osa dihat min ko her kiiçê ko ji bin lingên qantir dllirin yek hi yëk II dilê min di- .ketin. Cavèn min ji rè ne dibùn û wekserxweşekl 11 çiyè xwe dlnihêrtlm.Êvarê, gava pez, vedigeriyan gomé nnn jikaş dengek bihîst. Gava min seré x'we rakir,min xanima xwe dîsa li ber xwe dît. Léniha wek sibê delall û çelengi ne dikir, lêjltirsa dilerlzî ù ji sermè diranên wê dirlkrikin.'Welê dixUya ko ji barana sibè çeinrabù bù, Mijgan xwesti bù lê derbas be, avêbor ne da bù. Cilên wê şil bùn ù çavèn wéhèstir dikirin.Hingùra' sevè bù, èdi nikari bû wegere.Min xwest dilè wé. rahet bikim. Min gotê: « ÇI xem e ? Xanim şevên TIrmehê kurt in,tu sebebên tirsê ninin, çavên xwe bigiri ùvekl, sibê ye I » Pasè, ' zû min agirekî mezindada. Mijgan sol û cilên xwe ziwa kirin. PIştremin je re piyanek sîr, hinek penîr, nanù fêkl anîn. Lè eqlê wê ne H xwarinê bû. lihal û mala xwe digirî, bê hemdé min, çavênmin jl hèstir kirin. 'Bù sev. Min ji xanima xwe re di holikê deji pûşan û ji posté berxeki paqij nivinek çè¬kir. Xanima min çû nav ciyan û ez II berder! rùnistim.Ji hevîna wé, dilè min diperiti û lasè mindişewitî. Lè Xwedé dizane, tu tisté xerab nedihat bira min.Çawan bihata? keça axè min xwe spartibû min ù II bin parastina min bû ! Welè dihatmin ko Mijgan di nav keriyèn min ù di ke¬rlyên dinè gis de mlyeke tekane ye IMin tucaran ezman wek wê sevè kûr, ûstêr wek wê sevè geş ne diti bûn.Di canê minù di çavèn min de her tlşt guhêrî bûn. Çavênmin bi nérinén şaş li tlştan dinérin û eqlêmin di ezmanên xeyalan de ajnl dikir.Di vé gavé de deriyê holikê vebû û wekhêva çardeşevl keçika délai je derket. Ji ma¬yina xwe; û ji her nivIna ji. pus û pelasxew lê çù hû. Hat û li ber agir rùnist. Minkulavê xwe ji xwe kir danî ser milên wê,agir vêjand û bê deng U cem wê runiştim.Şev. xweş û hinek hênik bû. Di dora mede cihaneke veşartl bè deng şiyar dibû.Di her tisti de ez livînek dihesiyam; giyamezin dibùn, kulilk vedibûn, meywe digihan...Dde wan jl wek yê min hildavêt û xwinawan ji wek ya min dibeziya . . . Stêr bi xweradibûn ù rûdiniştin.Ji tevgera her tisti ji her dengî, Mijgan-809

ji tirsan dilerizl û xwe li min dipêçand. Jinişkê ve di ser serè me re ronahiyeke geşborî. Me serè xwe rakir; sterekè reşîya şeveçlrand ûji dûrî.me ketjerdê.Mijgan bi tirs pirsî : « Ev ci ye ? » minlè vegerand: « Ev giyanek e, dikeve bihustè »Pasè min şehadeta xwe ani. 'Wôji, şaş şaş H min nêrî û wek min kir ù pirsî« hon şivan sibirbaz In ? » Min got ê : « Noxanimê I lê em li serê çiyan nézîkî stéran In,ji lewre em ji xelkê bajaran bètir bi hal ûslrèn wan dizanin ». Mijgan seré xwe danî bûser destekî xwe û li stéran dinérî. Gava minli rùyé wè nêri min' go qey şivana sétéran e,ketiye erdê. Br dengekî heyran gote min: « Stêrçiqa pir in, çiqa spehî ne 1 Min ew tu caranhevqa zehf û hevqas Çeleng ne dîtine I Tu binavê wan dizanî şivano ?Çawan nizanim xanima min I Biner 1 diser seré me re : Komika sêwiyan e, ji rojhelatihilté û ber bi rojavé diçe. Hinek Hbakur. Terme Mixél e - hefl in - li rastê wan,Dùpisk e, her gav li bakur e. Li ber me,kakeşln e . Hinek li çep; Kerwankuj e; wekstêrka sibehê ye. Ji lewre kerwanek pê xapiyaketiye rê, û bi sev ji sermê qufiliye. Hinekli nîvro Lêl e; dibêjin ko Lêl û Mecnûn hejîhev du dikirin -lê ne digihan hev; gava mi¬rinê giyanén wan derketine ezmên, yek çùyerojava, yek jî rojhelat. Li zivistanê Mecnûnli zozanan e, û Lêl H germiyan e. Havinê Lêlté zozanan û Mecnûn diçe germiyanan û gavaji cem hev derbas dibin digehin hev, hev dumaçl dikin û plştre her yek diçe aliyê xwe.Di vê gavé de' tistekî nerm, sivik û gerrnket ser mile min. Ev serè Mijgan bû. Çîrokênmin ew lorandi bûn û bé hemdé xwe ewavèti bù xeweke giran. Min qet xwe ne livand.Stèr pir diçirisin. Usa dihat min ko, cot, cottèn min piroz dikin, û bi ken disa vedigerinjor. Bi es ù keser min li Mijgan di¬nérî, lê tu xerabî û pîsiti ne dihatin bira min.Bi tenê bextiyar bûm. Min digot qey çelengtir,spehltlr û xweşlktira stéran dahatiye, xwe dayemile min û li wè vezeliyaye.Heta derketina rojê Mijgan ez sermest hiştim.Plştre rabû, û bi ditina rojè weke gule¬kê vebû û kenl.Li goman, berx dikalln, li ser zinarên bi¬lind kew dixwendin, li ser xwlnava giyayèn keskû taze tirêjên rojekê sor diçirisin, û ji flkrako ezè bextiyariya xwe winda bikim, dilê minê reben digevizî û bi nalinén kûr ù bi keserli wan, II pez, kew û çiyan vedigeriya.NÛBEDÎN ÛSIFKLASÎKÊN MEAN ŞAHJR Û EDÎBÊN ME EN KEVINEm dikin qala klasîkên xwe bikin. Lêberî ewilî divèt em H bêjeya « klaslk »é hùrhibin. JI ber ko ev bêje bi me ne' nas e. DIedebiyata miletên ewropayi de he3'amek heye jere heyama klnsikan dibêjin. Ew heyama ko têde şahlr ù. edibên klaslk rabùne. Ji wan edibù şahiran hl xwe re jî klaslk dibêjin. Ewanedibên ha teqlîdî edîb û şahlrên yewnan ûlatini dikirin ù li gora isùl û qeydeyên wandinivisandin; gelek bala xwe didan wan isûl ûqeydan, yani gelek Isùl ù şlkllperest bûn. Jiedebiyatê pè ve ji her tisti re ko di wextêkevin de û bi Islûleke bijarte hâte çêkirinklaslk dibêjin. Di warê mùsîqiyê de jî klasîsniheye. Herçî hestekarèn wè heyamê ne ji wanre jî klaslk dibêjin. Mimariya klaslk jl heye.Xulaise herçi fen û sinhetèn ko bi wê rêzlkève çùne ji wan re klasik dibêjin.Gelo di edebiyatê de klaslkèn kurdman¬can ki ne ? Ew kengê rabùne û bi pas xweve ci eser hiştine ?Bersiva vè pirsiyariyê ne hêsani ye .ûje re xebaleke zor divêtin. JI xwe ji eserénberiya Islamiyeté hesêb tiştek ne maye. Piştiislainiyetê ji nav kurdan gelek şahir, edîb ûpeyayên zana rabùne, lê eserén xwe bi piran!bi erebl, bi farisi an bi tirki nivîsandinê; ûjiwan milet û edebiyata wan re xizmeteke me¬zin kirine. Herçi şahlrên tirkan en mezin yenko seré tirkan bilind dikin Nabî, Nefhl ûFizùl! her se jî kurdmanc in. Yen ko bikurdmancî nivîsandinê: gelek hindik in û wanjî bala xwe ne daye zmèn û çètir kéfa xweji pirsén erebl ù farisi re anlne.Digel vê hindè ev çend eserén ko pèsi¬yan ji me re hiştine edebiyata me a klaslkditinin pè ù dl nav wan de eserine kûr ûhèja hene. Ji xwe herçl folklora me ye, yanledebiyata xelkè, di nav folklorén dinyayê debi bljartey! dikeve rêza pêsîn. DI rohelaténizing de folklora tu miletî ne gihaştiye derecafolklora me.Herçî klasikên me, herweki me got evbehseke diréj û zehmet e, û je re wextektfireh divèt. Ev ne isè bendeké an du bendane. Heke iro em. vê bendê dinivisinin mexsedame ne ew e ko em Ii vè . behsè hûr bibin ûklasikên xwe bisenifinin. Bi tenê em dixwa¬zin vê behsè vekin; bi hêviya ko hinén dinpè mijûl bibin û tistekî tekûz bi ser xin.810

Di vê bendê de emé bè awerteyi qalahem! sabir û edibén kurdma.nc bikin yen ko bikurdmancî nivîsandinê. Heye ko, hinekê wanbi tenê şahlrê diwané ne û ne klasik in. Bilamisenifé klaslkan bi wan mijùl bibe ù klasikanji neklasîkan bibijêre; û heqê herkesîli gora hèjabùna wl bidiyè.Di vê babelè de di deslèn me de tu wesîqenînin. Tiştên ko ez pè. dizanim, min piréwan ji sêxê rehmetî, Evdirehmanê Garis!bihîstine. JI mile din di kitêba kurdlzanè ùrisEleksandr Jaba de der heqê edebiyeta kurdîhin not heiie. Jaba ji melakl kurdmanc rèdiheqê edebiyata me de bendek da bù nivisan¬din. Melayê kurdmanc, ji xéra Xwedé re,benda xwe ne Bi erebl, ne bi farisi ù ne jîbi tirkî, lé bi kurdmancî nivîsandiye.Ew! melayl di benda xwe de qala tarî¬xa bûn û wefata her şahirl jî kiriye. Lêwer dixuye ko mêla di van tarixan de şaş e.Melê ew bè! ko bi rastiya wan bizane, ji berxwe de û bi texmîn gotine, ù 11 hev siwarkirine. Digel vè hindê em gotinên melayêJaba weke xwe diguhêzînilii stùnên xwe. DI be¬nda melê de tistiné xelet hebin jî ew benddi celebé xwe de esereke yekta ye. HerwekîXanî gotiye: «Kurdmancî ye ew qeder li kar e ».ELÎ HËBÎRÎ DI nav sahirén kurdmancde yen ko pistî islamiyeté rabùne ù bi kurd¬mancî nivîsandinê; ê pèsln Elî Herîrî ye.( Xwedè rehmeta xwe lè erzan bike ù heke diser bihustè re bihuşteke din, blhuşteke bijarteheye cih û meqamê wi tè de çèke ). Li gorako me bihistiye gundê wi Hcrir di welatê Sorande ye û Elî bi xwe sori ye. Lê Melayê Jabadibêje ko Herir di welatê Şemdlnan de ye.Me bi xwe tu esera wl ne dltiye. Dibêjin kodiwana w! heye.Melayê Jaba der heqê Elî Herîrî dibêje :« Şahirê berè Eli Herîrî ye. Dîwançeyek heye,sihir û qesayid. Herîr jî gundek e, di cihè ûnehya Şemzdlnan, di sencaxa hekarîyan de, ûsihir û ebyatê di wî jî di név Kurdistanêqewî zêde meşhûr û marûf e. Texmîna ko ditarîxa car sedê hicretê de peyda bûye û di carsed û heftê û yeké de merhûm bùye û dinav Herlrê de medfûn e ».MELAYÊ CIZEBÎ Mêla li cem hem!kurdmancan, nemaze li cem feqehan ewçendlias e ko ne hewce ye ez wesfè wî bidim.Melà şahirek! mitesewif e, diwana wî di sala1919 an de li Stenbolé ketiye çapê. Beriya wè 11Petresbûrgè jî hati bû çap kirin. Min ji véçapé nisxeyek HSamê di taxa kurdmancan dedltiye. Çapa Petresbûrgè çapeke lîtografîk e.Melayê Jaba di heqé Melayê Cizerî dedlbèje: « Sahlré dlwè Melayê Clzeii ye. Elsèwî ji Clzira Bihtan e. Navê wî sêx Ehmed e.Di tarîxa pansed ù çlll de di nêv Cizîrê depeyda bùye. DI wî wextî Mîr Imadedin U Ci¬zîrê mîr bû ù xweheke mîr hebû. Ev sêx Eh¬med li xweha mir aşiq bûye. Xezeliyatinezehf gotiye ùdîwançeyek tertlb klrl)'e. Diwa¬na Melayê Cizerî dibêjin qewî diwaneke mistelehe, ù zehf li nik ekradan meqbùl e. Pasè,Mlr Imadedin ew sèx Ehmed cerlbandlyeaşlqê heqiqî ye û xweha xwe da è.koSêx Eh¬med qedûl ne kiriye. Ev .sèx Ehmed jî ditarixa pansed û pêncî û şeşê de merhûm bùyeû di nêv Cizirê de medfûn e, û zlyaretgahaxelkè ye».Herwekî melayê Jaba gotiye tirba MelayêCizerî zlyaretgah e. JI xwe hèj di saiiiya wîde welayet bi aliyê wî ve didan. Dibêjin komêla II Westanîyê, H ber setê Cizîrê, II serkuçeki rùdînlst û şihrên xwe dinivisandin. JIclzba wî kuç welê dlşlnclrî ko pistî ko mêlaje radihù jin diçûnve didan û dipijandin.wl kuçî û nanèn .xwe pêJi diwana mêlé me xezala jèrin bijartiye.Heye ko di diwana melê de je spehilir xezelhene. Lé me kêfa xwe ji ber gotina « Şebçiraxişebl Kurdistan im »je re anî.Pir ji dîna te xerib im xanimJi te sér ta bi qedem heyran imHer bl can teşnelebî lehlan imDil di benda giriha zilfan imYùsifl cirhekeşî hicran imNiqte) 1 daireyî rindan imLew şebl daîre sergerdan imBadenûşl qedehi Iiirman imBedel ateş ji ceger biryan imLew perişan im û pir êşan imAşiqi nazik û mehbùban imTu mebIn béser û bêsaman insGull haXè Irem! Bihtan imŞebçiraxî şebi Kurdistan imÇI teblet beşer û insan imLilehil hemd ci al!$an imDi riya yar li rêza san imLew. di iqliml sixen xaqan imSibehî îd e û ez pé zanimKo bi kéra te seher qurban imXwes hirandarekî bèderman imCarekê şefeq e . rûhim can imJi Xwedè re veke benda beriyè.811

Dinhirè hurmisalê zerlyèJ Nazikê nîşkerê sirperlyè.FEQEHÈ TEYRAN Melayê Jaba di heqêFeqehè Teyran de gotiye: « Şahirê siyè FeqlyèTeyran e ko navê wî ' Mihemed e. Eslê wl jiqesaba MIksê ye, welatê hekarîyan e. DItarixa hefl sed û dlwê peyda bùye. « HikayetaSêxè Senhani » ù «Qiseya Bei'sisayi » jl .mew¬zûn gotiye ù « Qewlè hespê res » jî wlsanimewzûn gotiye û zehf heyt û eşhar ji qewîmilemeh ù rengin gotine. Û navè wi jl di sih¬rê da « Mlm ù Hey » e, û miqdaré heftê ûpêne salnn émir kiriye ù di tarîxa heft sed ùhefté ù heft da merhûm bùye û li MIksè jîmedfùp e».Gelo Feqehè Teyran kî bû? û navé wî,çl bû? JI ber ko Feqehè Teyran leqeba şahir eû ne navê wî ye. JI eserén wî « Wesfè sêxêsenhani » nik min heye. Yè ko ev nlsxe ni¬vîsandiye di dawiya wè de bi erebl gotiye:« Qesîda wesfè sêxè senhani ya ko Mîr Mi¬hemed nezim kiriye temam bûye. Ev mîr Mi¬hemed b: navê Feqehè Teyran nieşhûr e ».Li gora vè serbe Feqehè Teyran mir bù ûnavè wî Mihemed bû. Lè mirè kijan welatî?Heye ji mirekên Miksè bl xwe bû. Ji ese.rên Feqeh min ji « Wesfè sêxê senhani » pê vetu jl ne dîtine. Ji xwe esera « Qiseya Bersisayi» bi guhê min vejîne bûye. Min navê« Qewlê hespê res »-bihistiye. Bawer bikin jere « Hikayeta hespé res » jl dibêjin. Min hiniezel û qesideyên wi en peregende jî ditine.Dibêjin ko Feqehè Teyran saglrté MelayêCizerî bù û li ber destén wl xwendiye. Feqehdi wefata Melê de je i-e mersiyeyek jî gotiye ùli tarixa wefata Melê tède bl ebcedè işaret ki- .rlye. Ew mersiye bi destè min keti bû lê didema nivisandina vê bendê de ne hl min re ye.Lè qenc tète bîra min ko Feqeh di mersiyaxwe dé dibêje « Heft eyp ù lam jl hevbûn cida, sin ù girl disa té da ». Heke mirovev pirsén ha bi hisahé ebcedê hei kir bawer bikintarixa wefata Melê je xuya bike. Dîsan ji wèqesidè tête zanin ko Melayê Cizerî ji gundêHèseté yé. Ji ber ko Feqeh dibêje:Iro werin, lazim werin, ciran û xelkê Hêşelê.Herçî « eyn û lam » Feqeh qala van herdu tîpan di « We.sfê sèxè senhani » de jl kiri¬ye û gotiye:Miksi ( 1 ) ji wê meymestihê Tewîl diket hikayetêMiskî ji eşqê sihtiye Ev sihir vi sêx ve nihtiyeHalê xwe tê de guhtiye ji t eyn û lam » a hicretê1 ] Feqeh qela n'efia zwe bl xwe dllie Herweki. me[Feqeh Jl welalé Mlka jt. Lé gelek II bilra Botui ma¬golye A M de xwendiye.Gelo leqeba Feqehè Teyran çawan bi vîşahiri ve hùye. Dibêjin ko Feqeh bi zimanêteyran dizani bù jl lewre navê Feqehè Teyranlê kirine. Di vê habetè de min ji Sèx Evdireh¬manê Garisl çiroka jêrin bihistiye.Feqehè Teyran diçû Cizîrê. Bi rê ve rastlkesekî hat;pev re hevaltî kirin Midekl çùn,westiyan, xwe dan her siha darekê. Bihnaxwe didan. Du çùk hatin û veniştin ser darê.Çùk pev re diştexilin û Feqeh dlkent. Kesêjl Feqeh pirsl û got ê: Ma tu cire dlkenl ?Feqeh got : Ev adeta me ye, em feqehholê dikenin.Keşe : Divèt je re sehebek hebe, mirovbè sebeb nakene.Feqeh : Xebera te ye, lè heke min ji tere got, ditirslm tù bêbextl}'è li min biki ûhelakè binl serè min.Keşe soz da yè ko nâbeje tukesi. Feqehrabû mesela xwe je re qise kir û got:Ez bi zimanê teyran dizanim. Tu vançùkèn ser darê dibini, yeki ji è din re dibêje,ev feqehè ha diçe Cizlrè, lè nizane ko li Ci¬zirê serê wl dé bète èsandin.Keşe deyn ne kir. Her diwan da xwe ûji nû ve bl ré ketin. Gava gehistin CizîrêFeqeh çû Medresa sor, keşe çû Westanîyê. LiWestanîyê xelk giha bûn hev ù wek mirovineko li tlşteki digerin diçûn, dihatin ùli erdêfediklrin û dipeyivin. Kesê sehîti kir û zaniko remildarekl gotiye ko di erdê Westanîyêde xezlneyek heye, lé nikari bù cihè wè sanlbide. Miré Cizlrè jl II xezînê digère.Vê carê, keşe kenl ù çù nik mlr; meselafeqeh ù çûkan je re got. Mlr şande pey feqeh.Feqeh gote mlr; belê ezê xeziné derinim, lépara xwe je dixwazin.Mîr jî serté Feqeh pejirand, yanî qebùlkir. Feqeh jl çù hinek zad an! û reşand navaWestanîyê, û xwe li pas kevirekî veşart. Teyrhatin ser zad, zad xwarin û bl hev re ştexilîn.Teyrekl ji yekî ditir pirsl;Ma kê ev zad reşandlye vè derè ?Feqehè Teyran ev zad reşandiye, sebaxfezînè .Ma tu nizanî xezine li kû ye ?Belè dizanim, sibehî wextê roj hiltèt ke¬virê ko tavè beri ewil! lè didît xezine di binwi kevirî de ye.Feqeh zivir! medresé û nivist. Sibe zûrabû çû Westaniyè û pijtt ko kevirè xwe. naskir berê xwe da mala mlr û gote wt: Ezbenimin xezine bi cih kir.Mir digel xulaman rabû, hat Westamiyè,-812

erd kolan û xezine deréxistin. Malekî zehfù zehf sihir ùehyat gotine. Dîwaneke mexsùsderket. Mlr ji feqeh pirsl: Para le çl ye bêje...heye,qewl qenc e, û mewlùdeke kurmanci go¬Feqeh got: Beramberê serê kesê bidin min.Mir got : Serê kesê bi laşê wî ve ye, emçawan beramberê wî bidin le.Feqeh got : Rahet e, serê kesê ji laşêwl vekin.Anîn serê kesê je vekirin û danîn sersehinè û li mile din hèdl hèdl zérèn xe¬ziné êxistin, hetani ko zêr temam hûn. Zèrberamberê serè kesê ne hatin.Mlr enir! û gote feqeh : Te zanî hù koserè kesê hinde giran e, jl lewre le ev sertbi min re kir.Feqeh deyn ne kir, zèr ji sehîné rakirinù çend kulm ax avétine sûnè. Mlle axè daket,serè kesê rabû. Hingê Feqeh berê xwe damir û got ê:im, min zêr navet, zèr ji te re di¬vêtin, tu ko xwedî xulam û mêvan î. Mexsedamin ew bû ko ez sanl we bidim ji serê insèngirantir ax heye, û însan bi tenê bi axê ter dibe.Ev her sô şablrên ha yanî Eli Herîrî,Melayê cizerî û Feqehè Teyran hivè nevè be¬riya' Ehmedê Xan! ne. Ji ber ko Xanî qalawan dike û dlbèje :Min de ilema kelami mewzûn Ali bikira II hané gerdûnBînave riha Melê Cizêr! Pê hey bikira Elî HerîrîKeyfek we bida Feqiyê Heta bi ebed liimSye[ Teyran ' | heyranCi bikim ko qewî kesad e Nînin ji qimaş ro xerîdarI bazarKzè niho hin şihrên Feqehè Teyran bi¬dim zanin . Ji Wesfê şexê senhani :Van qiselan izhar bikim Bebsan kar û bar bikiniYar û biran hisyar bikim Da ez ji sêx' dira wesfekîŞêxek hebû çaxé ewil Nûrha Xwedê bel bû di dilSed gumreh û dal û midil Bi deslê w! tên tobelêŞêxek hebû sinhaniyan Serdarê pansed sofiyanJi qesideke wi :Bizan ko min yar ti vfî Dit- jî birîndar li wiEz kuşlim yekear li wî Ci bikim ko min var ti wiBê desl û hem pa ti wî Pir ii min kubar ti wiÊ b'icezeb xwend! ez im Di qeyd û bendê ez imZencîr bi zendê ez im Miştaqi rindî ez imAşlqê cindî ez im Perwazi flndê ez imXwes qed û ehla ti wî Cama piyala li wiŞÛX bejn û bala li w! Delala mala li wîPir bext û tala li wi Nîmeta ala ti wî.Dur j! wisatê ez im Yar di xeyalê ez imIsa li erdan ti w! Bi girt û Tjerdan li wi.MELAYÊ BATE Melayê Jaba der heqêMelayê Bâte gotiye: « Şahlrê siyè jl MelayêBâte ye. Navê w! j! Mêla Ehmed e. Eslè w!ji Bâte ye. Bâte gundek e, ji gundé di hekarî¬yan. Di tarixa heşt sed û bist! da peyda bûye.tiye. Di Kurdistanê de ew meqbùl e; û heştêsalî émir kiriye ù neh sedê hicrî merhûmbùye. Di nêv gundê Bâte de ji medfûn e ».LI gora liste ko min bihîsliye Baie IiBehdinan û li nlzlngl Amedîyê ye.JI eserén Balê min bi tené mewlùda wîdltiye. Herçl dîwan ù şlhlrên wî ne, çavênmin bi wan ne ketiye. Mewlùda wi di sala 1905an de li Misrê haie çap kIrIn. Heke ez ue şaşIm ew mevvlùd di sala 1919 an de U Stenbo¬lé jî ketiye çapê. BI min re nisxeke destnivîsheye. Eve çend dûrik ji mewlùda Batê:Hemdé bêhed ho xudayê alemînWî Xuday! daye me dinê mibinEm" kirîne imeta xeyrel beşerTabihl wl miqtedayê namwerWi xudayî malikê inilké ezimDaye me miras qurana kerim.Bo cemihl mislimln û sallheBo feqîrê Baie jl el-fatihe.AXAYÊ BÈDARÎ Me tu eserén vî şahirlne ditine. Me hi tené navè wl seh kiriye.Rawiyan gote me ko AXayé bèdarl gelek guhdaye zImên ù çiqas je :hat ewçend béjeyénerebl ù farisi ne xistine sibréri xwe. MelayêJaba qet qala vî şahirî ne kiriye. Dibêjin koAxa dl pey Batê re rabûye. JI lewra me ewdaniye vê derè.EHMEDÊ XANÎ Mêla Cami di heqêMewlana Celaledinè Rûml ù kitêba wl « MesnewlB de gotiye :Men çî gùyem wesfi an alîcenahNist pêxember welè dared kitab.Yanî : Ez di heqê wl alîcenabi de ci bi¬bêjim, ne pêxember e, lè kltèba wî heye.Ev pesnekl bilind ù hèja ye ù bi herawayî li bejna Mewlana têt.DI heqê Ehmedê Xanî û kltèba wl « Me¬mozin » de, bi min be, mirov dikare je bètirjî bibêje. Belê Xani jl xudan kitèb e. Lè Xanipêxember e jî. Pêxemberê dlyaneta me amill, pêxemberê ola me a nijadin.Xanî di wextekî welè de rabù ko be¬riya niho bi se sed û neh salan ne II cemme, lêll Ewropaj'ê ji xelk hêj li millyet ù Hnijadê xwe hisyar ne bû bùn ù zelamên jiyek milet! hev ù dû ji bo ketollkl an protestaniyèdlkuştin. Di heyameke welê de Ehme¬dê Xani bira miliyeta . xwe, bira kurdaniyaxwe biri bû û ji kurdan re goti bù hon berîher tiştî kurd in, rabin ser xwe, dewieteke-813

kurdi çêkiii û bindestiya miletên din mekin.Mehiyé Jaba der heqè Ehmedê Xanî go¬tiye : « Şaliirê pèncè jî Ebmedè Xani ye. Eslèwl ji tavireyê hekarîyan ji eşlrela xaniyan e.BI xwe hatiye Beyazidê, di tarixa hezari datewelin kiriye. DI zimanê kurmanci de Memo¬zin nav kitêbek aşlq û maşûqan' gotiye ù kitê¬bek liiiel jî bi kurmanci ù erebî gotiye, navèwi Nùbihar e. Zarokè di Kurdistanê hemù dipistî quranê dixwlnin. Û zehf jî xezeliyat ûeşbaran ù beyt bi zimanê kurmanci gotiye. Ûdl zimané erebl û farisi ù tirki jî qewî mahirû sahibi irfan e. Û ji şierayê di Kurdistanêhemûyan jî meshùr ù faiq e, belkî ji hemùşieran meqbùl û memduh e. Û di hezar ûşêst û se da jî merhûm bùye ù dl nêv Beya¬zidê da mlzgeftek jl bi navè xwé bina kiriye.Û bi xwe jî II kenarê inizgeftê medfûn e ».Xani herweki bi xwe dlbèje di sala he¬zar ù sèstûyekè hlcrî de ji diya xwe hùye.Lewra ko dema jl Seyb fek bûTarix hezar û şêst ù yek hù.Kengê enilrè Xwedè kiriye em pê niza¬nin. Lê. gava Memozîna xwe qedandiye çil ûcar sali bù.Isal gehişte çilû çaran Ev pêsrewé gnnahkaranXanl ji Memozlnè pè ve hin escrèn dinhene. Nùbar : ferhengeke menzùm .e. Kurdi-Erebi. Xanl ji bo Nûbarè dlbèje :Ji pas hemd û selewalan Ev çend kelime ji lixetanVèk êxistinê Ehmedê Xani Nav lê nihbara piçûkan danîji bo sahibi rewacan Beiki ji bo piçûkê diNeI kurmancanJI eqida Imanê :Sifatè di sebhe ji bo zllcelalBizan heft in ey arifê pir kemalXweşî, şln û zanin û vén û kelainBihislin digel dit! bû temam.Xanl H Beyazidé dlbistanek ji danl bû ùlé de dersa zarokan bi kurdmancî digol. DIpey mirina w! re saglrté w! SmaIn bist salêndin li wè . dibistanê guhdar bû û dersén kur¬dmancî tê de gotin.Li gora tisté ko min bihîstlye Xanî kitê¬beke cexrafyayê jl çêkiriye û tè de qala ez¬man û stèrkan kiriye. Herçend ez gelek lègeriya bim jl ev kitêb ne ket deslèn min.Ehmedê Xanl herweki bi xwe gotiye,Meih û Zin ji xwe re kirine behane û bi véhèncetê kula dilé xwe bi der daye, derdèiniletè xwe è ker û lal bi ziman kiriye û ewaxivandlye.Mem ù Zin ji bo Ehmedê Xan! remzènKurdistanê, rêzikèn welatê w! ne. Xanldibîne ko ew rèzlk winda dibin, kurdmancbl zimanine din dixwînin û dinivîslnin, birêzikên miletên din ve diçin, belgèn xwe ennijadin jl xwe tavéjln, dikevin rengé miletêndin û hi vî awayî ù bi rêva bindestiya wandikin. Seyda dibêje :Sazi dili kul bi zlr û hem bitSazendeyé eşql Zîn ù Mem bitSerha xeml dil bikim fesaneZliiè ù Mem! bikim behaneNeitmè we ji perdeyê derinimZînê û Memi ji nù vejinimDerman bikim ez ewan dewa kimWan bè mededan ji nû ve rakimMeshùr biklm bi terz ù islûbMlnitaz bikim mihib û mehbûbEwreng bikim jl nù serefrezDa bîne temaşeyl nezerbazDilber li Memî bikin girinêAşlq bikenin bi derdê Zînê.Ev meywe eger xerab e ger qencKêşaye digel wî me dused rencEv meywe eger me avdar eKurraamcl ye ev qeder li kar eRv tifle eger ne nazenîn eNùbar e bi min qewl serin eEv meywe eger ne pir lezlz eEv tifle bi min qewl ezîz eMehbùh û lihas û gûşwareMilké di min in, ne mistear e .Ez pilewer im ne gewherl meXodrcste me ez ne perwerî meKurmanc Im û kùhl û kenariRv çend xeber in di kurdwarl.Memozîna Xanl di sala 1919an de liStciiholè hatiye çap kirin. SeydaHemze - îromidirè dibistanén Heslçé ye-jé re dibaçeyeknivîsandiye. Tède dibêje ko Xanî Nûbara xwedi sala 1094é hicrî de nivîsandiye. LI gora vêtarixê beriya qedandina Memoziné bi neh salan.Tirba Xanlli Beyazidé zlyaretgaha xelkè ye.SMAÎLÊ BEYAZÎDÎ Melayê Jaba diheqê vî saiiî de gotiye: « Şalrê şeşê, jî şalrêdi Kurdistanê Ismail e. Eslè wl jl Beyazidê ye,ji sagirdè di Ehmedê Xanl ye. Di hezar ûşêsl ù pèncè hicretê peyda bùye û di hezar ûsed ù blst^ù yekê de merhûm bùye. Kitêbekelixetan jî « Gulzar n nav tellf kiriye bi kur¬manci ù eiebl û farisi, zaro dixwlnin. Bi Sê¬rî ji wè j! zehf Itezel û eşharan û ebyatbi zimanê kurmanci gotiye. Cehda wl meşhûrû marûf e.- 1) di nêv Beyazidê da merhûm ûmedfûn bûye ».-814

MeGulzara Small ne dltiye; ne jî şihlrênwî. Tistè ko em di heqè wi de dizaninew e ko Small daye ser şopa Xanl ù di dibi¬şihra jêrin pè ve, ya ko vê pasiyé ketiyedeslèn me.Dilberek min di bi çavan Sed eiif pahnsî bûstana Beyazidê denc! gotiye.dersén zarokan bi kurdma¬Agirek berda hinavan Şenih û der fanûsî bû.Şenih û rihniya zilamê Agirek berda di amêŞEREF - XAN Melayê Jaba . dl lieqêSeref-Xan de gotiye : « Sairè heflè Şeref-Xane, jl mîrê dl hekarîyan e, ù ji neslè Ebas. DIhezar û sed û yeké da jî H Colenièrgé kocihê hikùmeta hekarîyan e peyda bûye. Esliarù ebyat bi zimanê kurmanc! û farisi zehfgotiye. Di hezar û sed û sést ù yêkô da mer¬hûm bùye û di nêv Colemêrgê de medfûn e ».Me ev Seref-Xan nas ne kir. Heke jemexsed xwediyê Şerefnamê Mlr Seref e, mirSeref ji mirên Bidllsê ye, û me tu sihrén wibi kurdmancî ne ditine.MIRAD - XAN Me navê vî şahiri jî nebihistiye. Melayê Jaba qala wl dike û dibêje:« Şahirê hesté Mirad - Xan e ko di tarîxa hezarû sed û pênclyî da li Beyazidé peyda bûye.Ewl j! mlqderekl xezeliyat û eşharan hl zimanékurmanci gotiye û di hezar û sed ù nehé damerhûm bûye û dl Beyazidé da medfûn e ûpas! w! ji kurmancan êd! şalr peyda ne bùne,heta niha ».Herwekî me got di heqé Mirad - Xan deem tu tlşt! nizanin. Li gora navè wî divêt ewji ji mirekên Kurdistanê he.Melayê Jaba em wi hergav hi vi navIbi nav dikin ji bor ko bi navê wi nizaninpiştîko heşt şairên jorin hejmartiné bendaxwe bi gotinên jêrin qedandiye :« Berè zaf medaris di wilayelè di Kur¬distanê de hebùn.^Dikat, bajar, qeza û qesebeû gundan da ehlê islamê di Kurdistanê daelbete felabid medreseyek û dido ù sisè ùbelko êdl zêde hebûn û bila derece diqet ùihtimam ji kenarê di hakim ù ehaliyan derheqê emrê di medaris û islaman hebùn. Linik mezin û plçùké di Kurdislanè qedr û, rifta ilm û Ileman hebû. Melayê dl qewl ùzûflnûn di Cizîr, AmedI, Soran û Sert û etrafanda zaf bûn. Lakin niha êdl medrese ûilema û xwendin di Kurdistanê de qewl kèmbùye, nadir peyda dibe. Elbetde elametè axlrlye ko ilm ilema niqsan dibin ». 'Kitêba kurdlzané ûris di sala 18601 deketiye çapé. Li gora vé tarîxé melayê ko embi navê wî nizanin beriya niho bi 80-90 sal!şairên jorln senifandine û di heqé ilm ùzanînê de ev tişt bi dilekî kul gotine.S1YEHPÛŞ Sed heyf û mixabin ko diheqê vl şairê hêja de em tu tistt nizanin, jiZilf û xalên û lemamî Qeyd kirin mehbûs bi daméSerbeta şirinkelamê Terki min nadit niidamêSed şikir îro selamé Kir li min taze xulamêŞerh û teqrirê Isamê Fikr û leswirê kelamêReng û elwanê di Garni Şibheti lawûsi bû.Şibheli çavê duyengê Qews û ebrûyê du bengêMir-reyê tîra xedengê Zilf û xal û xuncerengêKes ne di qel wî ci rengî Neqşê maçTn û flrengêQel ne ma qel wi ci rengî Hikmela Têmûr û lengîSifdera mêrê du cengê Sêr û mexmûr û pilingêSed hezaran wek bişengê Hikmekî kawûsî bû.Min qebûl e hikmê rindan Serxwes û sûretlewendanLê çl bêjim qewl û bendan Ketme tora lehl û xendanZebmelek wan pir bi Kefşe bim wek gaz û sindanI min danDil hedef kir tir ti min dan Lê ji halê mestemendanBê eded cewher bi min dan Lewmenoşê can bi der danXemzeyê pir mekr û fendan Lê li min casûsî bû.Lê Ii min berda girînê Mihbeta wê nazeninêBê sebeb ketme nivînê Ax û efxan û enînêLê ji ber hisna jerîné Séq bû bedra j'asemînêKanî bûra ser zeminê Carekê bête girinêEv bi xef, hal im bibînî Merhema bavé birînêZilf û xal û xemrevînê Bo me calinosi bû.Zilf û xal û mest û naz e Işweyê wan xemzebaz eGerdenê gerdenflraz e Lê ji eşqa rûyê tazeyasi û qâzeCerd dikin ehlê mecazê Ta sediXef dibin esrar û razeEz ci kim sewm û nemaz e Kar û şixl û bê niyaz eMin ji dest tenbùr û saz e Dit wek! naqûsî bû.Dil ebir ù mest û mîrê Begler û ;ah û wezirêDa li min derbek bi tîrèKirme hib-ba zemherirêKanî mel-layê CizerîXanî, Sêxê BabeşîrêXemrî û gis û herîrîTa li mir' ne min vebîrêSine kir armanc li lireMek-k! û Elyê HerîrîBên li dengê min feqîrêSev li min kabûs! bû.Sev dikiin nalîn û zarî Şibhetl teyrê BiharèEy Siyéhpûs tu xumar ! Sahibê adab û kar îÇend Siyehpûş lu sitar ! Lê bi eşqa dil nikar!Dir û yaqûl û mirar! Misk û enber je dibarîHespê sahê şehsiwar i Angeh ez pabûsl bûm.Dilberê ehlê dilan bû Qatilê cergê pijan bûQasidê rûh û we can bû.Dibêjin leqeba Slyehpûş pê ve bûye jiher ko hewranikl res bi xwe ve dikir, li hespek!boz siwar dibû û kolosek! spl li serê wîbù; û ew di nav hesp ù kolosè spi de res dikir.Ji şihra jorln em dizanin ko Siyehpûşdi pist Xanl re ye Jû pè ve Siyehpûş bi vêşlhlrê ji me re du şairên din dide nas kirin:« Mek! » û a Sêxê Babeşlrê ».AXAYOÉ Gelo ev kurde ko bi zmanêxwe bi qasl Ristemè kurd mêr e kl bû ? Belê ew815-

axa an pisr.xayek bù. Lê axayè k'ù derè,navè wl ti ye, û kengê rabûye ?Disan ù disan em nizanin, em nizanin.Bi tenê çend dûrikên wî ketine destén me ùhi vî awayî me zani şahirek rabûye ù leqeba wîAxayok c. Nebe ko ev -^ù Axayè Bêdaré yekbibin. Disan em nizanin. Ev in dûrikên Axa¬yok yen ko hi desl me keline :Taw lis bi vî siklê melih, Şermendeyê saqê di resEw qijika fiûxwer biner Qij qij dikit eiwan im ez.Şêrê ji heft bavé xwe sêr, Daway! sêrî naketinTûlepîsê liell kflçikan Ewew dikit erslan iin ez.Nanê cehi tir naxwitin Tişlek di malê du niyeSimbél û çavan bel dikit Zobaşiyê qewman in ez.Fezl û teriqa neqşebend Ger ew bi $orbe germ biyaEw dizika sorbe di nêv De sêxê Beslamî biyaFezl û teriqa soflyan Ger ew reh beh'la wicûdbiEw nêriyê lehyetewîl De bê guman sofî biwaFezl û teriqa alinian Ger ew bi şaşa gir biyaCismê kulindê ser mezin De qazî beyzawi biwa.Fezl d. tcrîqa gadiri Ger leq leq û şeq şeq biyaEw şeqşeqa asî, yeqîn De quibê gêlani biwa.MEWLANA XALID Sêx Xalid Ziyaedindi teriqeta neqşlbendî de şihha Xalidi daniye.Mewlana Xalid ji kurdên Silémaniyè ye. SêxXalid heri ewilî Ii Bexdayè û di pey re HSamê teriqeta xwe belav kiriye ù di sala 1242an da H Samê çûye rehmelè. Di çiyayê Çilyarande veşarti ye. Mewlana Xalid ' şahirekîmitesewif e; û wi diwaneke farisi heye Min bixwe dîwan ne dltiye. Dibêjin ko di wé diwa¬né de çend qesideyên bi kurdi an uivkurdi hene.Me got nîvkirdî jl ber ko Mewlana dl wanqesidan de kurdî ù farisi tevli hev kirine, Èdi'mirov nizane ew qesîde bi kurdi an bi farisine. Eve qesîdeyek ji wan qesidan:Ci tedbir ey misilmanan Kî men xod ra nemidaneinNe lersa me yehûdiyem Ne gebr û ne misilinanemNe beriyem, ne behriyem Ne jerqiyeni ne icerbiyemNe ez erkanî tebhiyeni. Ne ez eflaki gerdan iniNe ez Çîn im, ne ez Hind Ne ez biliiar û niaçin imimNe ez milkê Iraqê me Ne ^z xakî Xurislan imNe ez av im, ne ez ba nie Ne ez xak im ne ez aiesNe ez dinya, ne ez iqba Ne ez firdrwsi ridwan imNişan im bê nîsan başed Mekan im ianiekan bajedNe ten başed ne can başed Ne min ez canî canan imNe baba me, ne dada me Ne enia me, ne xala nieLi ser wechê çiraya me Dikim îro di efiian iniJi efxana bes e salek Ji inaşûqan lies e yarckJi bo mibiban hero carek Welî bim ez bi çeşman im.MELA YEHY.AYÊ MIZlJRi - Min bi lenènavè wi bihistiye ù ji min re gotine kodîwaneke wî heye. Disan rawiyan gote minko Mêla Yehya gelek bala xwe daye zimên ûdi daira imkanê de, bêjeyèn erebî û farisi nexistine dîwana xwe. Çiyayê mlzùriyan di serDihokè re ye.MELA XELÎLÊ SÊRTÎ Dihèjin ko MêlaXelil di wextê Mala Yehyayê Mlzùri de rabûye.Evi inelayl kitêbek heye bi navê « NehcelEnam ». Beylèn jêrîn ji wè kitèbé ne :Tu guh dére nitq û beyana feslhJi ho ferz ù eynan e merdê melihKo Iman û islam ù sewm û selatLi ser malidaran e hec û zekatLi ser te jl ferzaii e ey nùrî canBizani tu erkan û serté di wanHeçî hikmê serbe tu mihtac dlhlJi ho zanina wl tu minqad dihiWe lêken qe yek hê yeki nabitinMi.silnianl bè her diwan nabitinTu manayè şehdê ko bawer bikeTeleflz eger qadir 1 pê heke.ŞÊX ÈVDILQCDIBÊ GÊLANÎ - Ev kî¬jan Sêx Evdilqadirê Gèlan! ye? Xwedè pê za¬ne. Yê ko navê wî ji min re gotiye, gote minjl ko dîwana wî dl gundê Qelenderan depeyda dibe. Qeleneran di dora Mêrdinè de ye.HECÎ FETAHÊ HEZROYÎ Disan minbihistiye ko diwaneke w! heye ù herwekî jlnavè wi dixuye jl Hezroyè ye.min koSÈX MIHEMEDÊ HADÎ Rawiyan gotepésiyén Sèx Hadl ji Rewandizé hatineù di Lîcê de cih bûne.Dihèjin ko diwana wl heye.ŞÊX EVDIREHMANÊ TAXÉ - Dlliêjinko Sèx Evdirehman bidllsl ye.Tax ci ye. ? JIgundên Bidlisè ye, an Sèx ji taxeke BIdlIsèdur e,û ji lewre je re Êvdîrehmané Taxé an« taxî » gotine. Me dîsan bihîstiyé ko dîwanawl heye.NALÎ Ji şahirên Soran e. Diwana widi sala 1931ê de li Bexdayê çap bùye ù yenkodîwan dane çap kirin bisérhatiya Nall jttê de gotine. Je dixuye ko Nali leqeba şahir enavè wi Mêla Xidir e, bavé wi Ehmed Şawêse. Nali di sala 1215è hicri de, li Şarezorê,ji diya xwe bùye. DI sala 1255an de çùyeStenbolé ù heta dawiya emré xwe li Stenliolêmil ù (li sala 1273an de emirê Xwedê kir. LIStenbolé diveşarli ye.gornistaiia Eba - eyùbé - eiisari de.ŞEX RIZA Sèx Riza jî sori ye. Ew jîçùye Stenbolé ù H Stenbolé di civata şahir ùzanan de gelek bi qedr ù rûmet bùye. Dersàefendi ù beglerên Stenbolé digot, nemaze bifarisi. Sèz Riza hecawekî béeman bù. Mixabinko lu şihirên wi- bi min re nînin ko ez belavbikinv Bi lenè çlrokoke.w! dizanim.Herweki me got Sèx Riza li Stenbolé(jersa edebiyatê digot. Wezirê miarlfê gelek jiSèx Riza hez dikir. Lê carekê wezîr sêx xeyldand.Di mala wezirê miarlfê de, li heywanèe816-

posté hirçek! hebû; ev post bi kayê dagirtl bûnû II ser lingan sekinandi bùn. Sèx Riza pistaerna wezîr, rojekê, di dersè de qala mecaz ûklnayé dikir. Ji sagirtèn xwe re heçko mlsalekanl ù got : « Gava hon dikevin xanîkî ù liheywanè hirçekî dibînin divèt bizanin ko xwe¬diyê malè qereçi ye ».HAÇÎ QADIRÊ KOYÎ Hacî Qadirê koylXaniyê didowan e. Ewji weke Xani bi derdêmiletê xwe dişewltl." Sihir ù qesideyên witev de II ser milet û welét In.Çend şlhirên Hacl Qadir di sala 1925an deli Bexdayê di bin navé « komela sihirén HaclQadirê Koyl » de çap kirine. Di wé komelé debisérhatiya Haci j! gotine. Li gora wé komeléHacî Qadir kurê Mêla Ehmed e, di gundéGorqeraçé de ji diya xwe bûye, û ji eşiraZengené ye. Lê ji ber ko di zarotiya xye deguhastiye Koyê navé « koyl » pé ve bûye.Hacl jl weke Nall ù Sêx Riza çùye Sten¬bolé û ketiye civela edib û şablrên Stenbolé.JI sahirén wê heyamê pire wan farisîya xweli ber destén Hacî xwendinéHacî dîwaneke mezin heye an hebù. Mindiwana wl ditiye; bi destniviseke hùr qederê800 rùpel hebù. Hacl ji dîwana xwe du nisxenivîsandi bùn; heke nisxeke 'wé tirkan şewitandiyeheye ko nLsxa din rojekê bikevedestén me.Ezé îro şihreke Hacî e neçapbûyî belavbikim. Herwekî me got Hacl pereslişkarê Xan!bû. Hacl II ser Memozîna bavé min a destni¬vîs- şihira jêrîn nivîsandyle.Zemanè resmi caran! ne maweÇiraii nazim ù minşî kujaweLe dewri éme roman ù cerldeEgerç! meqsed e, zanîn! baw eEman qedrê bizane em kitêheLe dinya êstekl hemtay ne mawLe eyaml heyati şêxi XanîLe ser nisxey xet ew nûsiraweLe lay! erbabi xoy bo qedr û qiymetXeziney gewher e, û kisey diraw eLe mecmûhi diwel, Soran ù BotanLe sayey em kitêhe nasiraweLe kurdan ieyri Hac! û séxi XanlEsasi nezmi kurdt danenawe.Hacî di sala 1912ê hier! de li Stenboléçûye rehmeté. Bi eqlé min li Skûdarè digornis tana Reqece- Ehmed de veşart! ye. Ezdikarim bibéjim min Hacl dltiye, lè nikarimbibèjim ez Hacl nas dikim. Ji ber ko sala koHacl.çû rehmeté ez hèj nû keti bûm ser lingan.ŞÊX NÛREDÎNÊ BIRlFKÎ Ji eserénSèx Nùredînè Birtfki di destén me de bi tenéÇiroka Siltan Ebûhekré Şibll heye. JI xwe jûpé ve min tu eserén sèx ne ditine. Ev Inçend beyt jl qesida Ebûhekré Şibll :Ev bendeyî şêxî cihan ° Lazim divî sira nihanZahir bikim qutbî zeman Da hon bizanin qisetéŞêxek hebû xewsê dinê Insan hemî je bûn' xenîNe d'hate xab û xwarinê Daîm bi terka lezelêNavê ewî qutbî şerif Şiblî Ebûhekré zcrifYekser dibû wek mû zeif Daim bi tirs û xeşyetêEslê terîqa sêx ci ye Ewil emîr! şahiyeSèx hakimek faris! ye Siltanê mîr û $ewketêMîrê nibawendî bû ew Sahê semerqendî bû ew.EVDIREHMANÊ AXTEPÎ Kitêbeke wîheye bi navè « Rewzel Neîm »sfên pêxember ûtè de qala we¬mîraca wi kiriye. Kitéb men¬zùm e, ù 360 rûpel in. Kitéb di sala 1302êhicrl de hatiye nivisandin. Evdirehman teqlldiEhmedê Xanî kiriye û di slblreké de qalakurdmancî û kurdmancan kiriye. Evdirehmandl beyteke vê şihlrê de dibêje :Me ev çend lefzl şêrln çêkirinZimané di tirkan me pê jêkirin.Heta niho me hèhsa wan camêran kirko bi iiezmè nivîsandinê û xwediyê diwanéne. Ji van pé ve çend mirovên din hene kobi sihirê mijùl ne bùne lê di warên dinbi kurdmanci nivîsandinê. Emê niho qalawan hikin.Kurdizan Eleksandr Jaba jî di kitêba xwede qala wan dike û welè dixuye ko ev tlştji je re ewl melayê kurdmanc hl devkî gotine ûJaba ew bi frensizi nivîsandinê.deELÎ TEREMAXÎ Jaba dlbèje ko .kur¬dmancan heta lOOOêhicretê ilmên din û seri¬etè bi zmanè erebî dixwendin. Plştl lOOOîmelayek bi navè EU, ji gundê Teremaxè,qeza Miksè rabûye û ji ber xwendiné çû hetaBexdayê. EU di medresén Bexda, Mûsil, Beh¬dinan û Soran de xwend ù di nav allmênheyama xwe de bû bû zanaki serdeste. EvlEliyê Teremaxl pist! ko vegeriya welatê xwerabù di gundê xwe de medreseyek ava kirû bi zimanê kurdmanc! kitêbeke tesriféjî çè¬kir û dersa feqehên xwe bi kurdmancî got.Hèdl hèdl ew kitêb 1' Kurdistanê belav bù.MELA ONISÊ ERQETÎNÎ Je re Melayêhelqetin! jî dibêjin. Xuya ye-ko « Erqetln » an« Helqetin » gundè w! ye.V! melayl daye pey El! Teremaxl û ki¬têbên tesrlf, zirûf û terkîbè bi zmanê kurdman¬cî nivîsandinê. Min ne eserén EU ne jî yenUnis ditine ji lewre min nikari bû ez hin tiştanji wan belav bikim.ji-817

MELAYÊ ERWASÊ Melayê Erwasékitêbeke kiçik lê hêja nivîsandiye. Kitêba wlIl ser nexweşî ùqala nexweşiyan dike ùdermanén wan e. Mêla tê dedermanê her nexwesiyéû çèkirina dermanén jl dibêje. Min bixwe kitêb nedltiye, ez bi saxlùxdanê dibêjim.Disan rawiyan gôte min ko Melayê ErwasI diwextê Evdil - Xanè havé Bedir - Xan de rabûye.Li gora vé û bi texmln Mêla beriya niho bi150 sali émir kiriye. Ji kitêba wl re TibaMelayê Erwasè dibêjin.KITÊBEKE HISABÎVè paşlyê kitêbekekiçik ketiye deslèn min. Kitêbeke mewzûn.Tê de qala hisabi kirine. Ev in çend beytên wè:heye.salaNeh caran neh bi xwe hesêb ke blllemamHesté ù yek in, lu bizan ya éz xulam.Heşl caran car çend In eya şîrînblraEw sih û dû ne herçl zêde ji te re.Heft caran pêne çend in eya tiflê piçûkEw sih û pêne in da ko pênebî xudûk.Ses caran se çend in eya- sahib meqalEw deh û heşt In tu bizan ya pire kal.Pêne caran pêne çend in ey mêrê çakEw bîst ù pêne in tu bizan ey canê çak.Car caran heft çend In tu béje vêEw bist ùdemêheşt in da tu hilnegrl Semé.Se caran neh bo te heyan kim ya délaiEw bîsl ù heft in tu bizane ya hçval.Du caran car çend in min bo te kirye xetEw heşl temam in der vé nezma pir xelet.Èk caran êk èk e bizan ya nasihaBo feqîrê ko}'! bêjin fatiha.Di dawiya "vê kiféhokê de hi erebî şerhekLI gora vê şerhê xwedi kitêba xwe diromî de nezim kiriye; berî hevdehsàlan. Gelo 11 kù derê ? LI Tirkiyé, Iraqê anSùriyé ?Xwendevanên délai. Ev nivîsara kojibokitêbeke hindik lé ji bo bendeké ' hinek zêdeye, li hire temam. bùye. Herweki min ji were got H vê bendê ne wek bendeké tarixa edebi¬yatê lê wek lisleke sahirén me en kevin fedkirin.Hingè hon dikarin xwe ji şaşbûnê biparèzin.HEREKOL AZÎZANLI DINYAYÊ ÇIQAS HEYWAN HENETukesî heywanên dinyayê ne hejmartiné lêbi texmln liejmarên jêrin pék ve anîne..580 niilyon pezén mêşlni. 100 milyon pe¬zén hizini. 120 milyon ga û gamêş. 180 mil¬yon beraz. 90 milyon hesp. 15 milyon ker.2 milyon hêştir. 900000 rên. Rên texUtek gakoviye; 11 bakuré Ewropê ù Emêrikayê dij!.Xelkêwan welatan ew kedl kirine ûji wanre taxok . û ereban didin kişandin.REWŞA DINYAYÊISÊ SPlÇBERGÉ Li bakurè Novêjê giravekheye je re Sepîçln'i-g dil)ê.jin. Ev girav ji beja Ew¬ropayê ji 500 kîlonielrî bêlir dur e, mirov dikarebibêje ev girav li perê dinyayê. Ji xwe je we vedinya qeşa ye. Li 8é îlonê Mister Çdrcil di mecllsêde dà zanîn ko eskerên .sondxwarîyan derketinewê giravé. Mister Çorçil bi ser ve zêde kir û got kosondxwarîyan bi vé vegertine ppşî ji elmanan slandiye.Bi vi awaj'î ingili'z bùne baUimê bakurè Ew.ropayê. Ji xwe girav aidî Norvêjê ye. Lê giravekebê xêr e. Bi tenê tê de hin kanên rejûyê hene.Divêt ji awirê eskeri ve û nemaze ji bo serê Et¬lantikè eheiniyeta wè hebe.SERÊ ETLAN.TÎKh - Di serê Ellanlikê de vêpaşiyê tistekî mezin û bi ehemiyet qewimiye. Her¬wekî xwendevanên me dizanin ji destpêka serî veEmêrîke bi ingilizan re ye û ew bi her awayî arikariysIngiltere dike. Vê paşiyê cengkeşliyên emêrîkanîdi Etlantîkê de gava noqar û cenkeşliyên elma¬nan didîtin elam didan ingilîzan ko bên û li wanxin. Li lOê Ilonê Mister Rûzwelt nitqek gol û tê deda zanîn koji nibo pê de cengkeştiyên emîrakan!di Etlantîkê de herçî noqar, balafir û cengkeşlîyênelmanî yen ko bi biwara wan kevin ewê li wanxin. Ji xwe elmanan vè paşiyê çend vaporên efitierîkanîyen ko çek û posai tanin Ingiltere di BehraSor û di Etlantîkê de bin av kirine.Li 14êhonê kulnéi Noks wezîré behriyê di nit¬qekè xwe de gol ko ji niho û pê de vaporên ko ji Emê¬rikayê çek û posalan dibin Ingiltere di bin himayetastola emêrikanî de bi rê ve herin. Û stolaemêrikan! heke bi rê ve rasti keştiyên dijmin hatewê wan bigire an bin av bike.Pistî van qeraran ji elmanan re divêt an çavênxwe Ii vaporên ko ji ingilizan re ji Emêrîkê çekdilînin bigirin û berdin ew di ber pozê wan rebiborin, an sereki nû bidin ber çavên xwe û wekeberê li wan vaporan xin. Li gora nitqa Rûzweltheke elmanan li wan vaporan nexe jî nabe konoqarên wandi navbera Islande û Emêrîkê de bige¬rin. Ji ber ko Rûzwelt émir daye stola xwe ko dlwê mintiqê de dirêjî vaporên elmanî bike. Ji v!emrê. Rûzwelt dixuye ko Emèrike êd! daye ber ça¬vên xwe ko tifinga xwe biteqîne. Heke Emêrîkekete ser bivê nevé barê Ingiltfrê wê siviklir bibe.Lê li gora tifaqa sêbendin heke Emêrîke serê elma¬nan kir divêt Japon jî bikeve ser. Hingê ;erê behr! -wê bigehebehra pesifîkè j! û mesele wê mezin bibe.HALÊ FRENSÊ 'Wer dixuye ko Frensê ne ra¬het e. îşê Merêşal Pêten zehmet bûye. Pist! serêûris bolşêvikên freusiz li hikûmela Pêten radibin.Li Parîsê û di hin derên Frensê en din de li zabitû eskerên elmanan dixin. Beri cendekê li Laval ûIl hevalek! wî xistine. Brîna Laval saie bû, hevalêwî mir. Dibêjin ko élman ji frensizan hinekanji benderên eTriqayê dixwaze. Xilase tiştek, tevUheviyekdi Frensê .de heye,lê bi temam! ne xuya ye.ÎSÉ ECEM îşê ecem safî bûye. Şah Riza -Xanê pehlew! terka tac û texte xwe da û ji Tehranêrabû. Kurê wî ŞaKpûr ket sûna bavé xwe flbûye Sahê Ecem. Ji Ber ko eceman der heqê anînciha;ertên sondxwarîyan de ne dilrast bûn ûris ûingilîzan ketine Tebranê^!. Ecem 11 ser pêşnihada818-

XEBATAHAWaRÊAl! Bedir-Xan Celadet beg ji bo le pir slIavDir ji zarê le dibare tê de bihna sed gulavLew divê esra feiakel. tarîxa zar ûzimanEdebî sihr û kinayet lavij û lûj dan bilavHerbijîn pisporê Kurdan tevî Kurdistan bijînDa ko tîpên me di çapxanê rijandin zêre avÇait û hèwana me îro maye bê deng û xebalXew II çavê me dibare item ii ser me sed xûnavMinet û xişma vejale mij li sipan girtiyeEm di bin da mane jarî hèlîna derdan xuhavEm- li bin linge nejadan bûne gêrik her mirîZar ûpejmirde dinalin her bi dili lavelavTarîxa cihan dixwaze serxwebûn ù nav û dengYezdanê navdar ko daye dest û ling û çav û gavMa dizanî ayê jaran nine je re pirsiyarQanûnè cihan seranser bend û serhê wan diravGer nexwinin em nebinin xwin û cenga ' SerxwebûnYan -ne çapek nih nebtnip de bimînin kal û xwavMa dijîn lawanî Kurdî ger ne ewrê res hereHêj bibare dil diyar be wê bibînin roj û tavFirset û îseman nizane dur û nêzîk çax û bengMa ne Hisyar tu dixwazi v! zemani çaii û gav.HISYARûris û ingilizan sefaietên elmanî, telyani, bîrxarî,romani û mecerî giiiine, û elnianên' ko bi desténwan ketine teslimi ûris û ingilîzan kirine. Wer di¬xuye ko ûris û 'ingilizan nizaina Ecemistanè wêbiguhêrinin.ŞERÊ ÛRIS Herwekî me di hejmara 32an degoti bû ûrisan serê xwe xwes- kiriye û xwe li berelmanan digire. Lè wer dixuye ko elman gelekzorê didin ûrisan û wan pir têşinin. Serine xwînrîzdi navbers) wan de çêdibin. Ûris, nemaze, di eniyaSmolenskê de rabùne berhûciina'n jî. Û li gora da¬nezanên Moskoyè ûrisan di vê eniyê de elmanan26 kîlomêtir bi şfln de ji vrgerandine. Lê ji ' miledin ûrisan daye zanin ko elmanan, di bakurè Kiyêvède, ketine bajarê Çernigovè.Di eniya nîvro de yanîOkranyayê de elman li ava Dinyeper derbas bûneû keline wl mile -avê. Bi \î awayî kiyêv û nîvgiravaKirim keline bin lalûkeyê. Wer dixuye ke elmanandikin riya Kirimè bigirin û ordiwa ûris ya ko liKiriiuê ye ji welèt quibikin.Odesa weke xwe dk bin mihaserê de ye. El-,man hèj neketin ê. Li Lênîngradê şerekî dojehîn çê¬dibe. Berfa pêşin dèst bi ketine kiriye. Heye koew dojeh je hinek honek bûye.Di welatê ûris de cihê ko je re Volge dibêjin,400000 elman hebûn. Ew elman ji wextê Keterinève di wî welatî de ne. Ûrisan ji tirsa ko ew el¬mantiştek! bikin, rabûn ew ajoline Sibéryayé.ligiiîz û emêrikanî dibêjin emê bi her awayî.arikariya ûrisan bikin û em nahilin ko ûris biskên.'Wer dixuye ko hin beiafirên ingilizi çûne Rûsyè ûdi eniya Lênîngradê de serê elmanan dikin.Herweki me berê j! goti bû çekên ûris zehf ûecêb in. Welê dixuye ko hin tangè wan bi 250 tonmezinin.Ji tevgera ordiwa elmanî wer dixuye ko elmandi Okranyayê de tijteki- nû pêk ditinin, û dikinli ûrisan derbekê xurt bidin.BINGEHÊNGRAMÊRA KURDMANCÎNAVÊ YEZDANÊ PAK Ê DILOVAN Û MimaVANBI67 RKt, EKE, INE.EKÎ JI ho yekejmara zayendê nêr.EKE JI bo yekejmara zayendê mêINE JI bo gelejmara her du zayendanEv veqetandek dikevin paşiya wan nav¬dêrên ko bireserek daye pey wan.Hespekî délai hat. Hespine délai halin.Mehîneke délai bat. Mehînine délai halin.Hespekî Soro hat. Hespine Soro halin.Mehîneke Soro hat. Mehînine Soto halin.Gelek eşkere ye ko gava em « hespekîdélai» an « hespe.kî Soro » dihèjin, ev golinne bi mana «hespé délai» ù «hespè Soro»ye. Em 11 misala « hespekî Soro » hùr bibin.Di golina « hespé Soro » de qala hespekiwelè dikin ko hl her awayî bi me nas e. Lêgava « hespekî Soro » d'bèjhi ev hesp bi mebi temamî ne nas e. Bi tenê em dizanin koew, hespek jl hespên Soro ye. Lê ew kijanhespê Soro ye; em pê nizanin.68 Veqetandekên nebinavkirî di pè¬siya rengdêran de : 'Veqetandekên nebinavkirljl wek en binavkirî, carina dikevin pèsiyarengdêran. Hingè şlklên wan ev e : i, e, en.Hespekî min ! qenc hebû. Hespine min en qenchebûn. Mehîneke min e qenc hebù. Mehîninemin en qenc hebûn.Çend misalèn din :Ez çùme derên çeman, çem en ser in,Zoranên bavé te bilind In, herf ù baran lê dibarin.Kurê Haco' é mezin I xwenda. Hj^pekl min 1sor hebù.Li gora nûçeyên paşîn emiral Rider serfemandarêstola elmanî hatiye Birxaristanê û elmandi behra res, di benderên birxart de stoleké sazdikin. Ji bona ko ji wan wargehan ' û di riyabehrê re, di Behra - Res de dirêjî peravên ûris bi¬kin. Dibêjin ko birxaran ji talyanan heft torpiyorkirîne. Ji ber ko Birxaristan dewieteke bêteref e,divêt cenkeşliyên wê di Çeneqelê re derbas bibin.Heke ev nûçe r^st e, ev torpiyor bivê nevê ji boelmanan in. Lè Birxaristan herçend ne keti be jiser, nikare yekear bêteref bête hesibandin. Ji lewregelo tirk ji v! îş! re wê ci bibêjin?Herweki xwendevanên me dizanin lirk ji mêjve bi ingilizan re girêdayî ye. Lê vê pàsiyê bielmanan re jî peymaneke nelihevxistinê imza kiri¬ye. Kurdmanc dibêjin: bi gurî goşt dixwe, bi şivên;inê dikişînê. Bextê rom! ye, ma kes pê dizane. . . .Sam; 16 lion 1941 NÊREVAN-819

Şaneh Gava çend navdér bi bireserek! vene ew hemi yek mèjerê ne, ji yekgirêdayî û jizayend! nebin jî, mirov dikare wan navdéran biyek veqetandekè bi biresrî ve girêbide. Veqetandekji zayendê navdéra paşîn tête bijartin, yan! hekenavdéra paşin nêr e, veqetandek nêr heke ewûmê ye, weqetandek j! mê ye. Herwekî li sûna ko .mirov bibêje: < Meta min û mamê min haline » c pis¬mamé min û dotmama min hatine» Mirov dikare bibêje:c Met û' mamê mih hatine ». < Pismam û domama minhatine ».Çend misalèn din: Hesp û mehîna Lêzgîn.Keç û Iturekî min hene. Mih bizinine zozanan.û69 Gava ji yekê bétir bireser bi nav¬dèreke ve dibin ù ew bireser tev de navdérû pey hev bireserèn hev in hingè her yekiwan II gora mêjer ù zSyendê xwe veqelande¬keke cibë- dibe :Avà me sèrîn e.Ava kaniya me sèrîn e.Ava kanike me şêr!n e.Ava kanine me şêrîn e.Ava kaniya gundé me şêrîn e.Ava kanike gundê me sèrîn e.Avà kanine gundê mç şêrln e.Ava kanike gundekî me şêrln e.Ava kaniyên gundè me sèrîn e.Ava kaniya gundè cirané me şêrîn e.Ava kanike gundé cîrané me şêrln e.Ava kaniyèn me sèrln e.Avèn kaniyèn me sèrîn in.Lè heke di nav wan bireseran de rengdèrekheye, hingè û ji ber ko rengdêr jibêjeyèn neguhtèrbar e, û ji lewre tu veqetan¬dek pè ve nabe, veqetandeka navdéra ko ren¬gdêr bireseré wé ye dikeve pêşiya wê rengdêrêû wè bi navdéra xwe Ve girêdide. Her¬weki : gava em « kurè Haco ê mezin » dihèjin« ê » ya ko ketiye pèsiya rengdèra « mezin »ji «è» ya kohi «kur» ve bùye pê ve ne tutişt e. Yani yê ko mezin e, kur e, û ne «Haco»ye.- « Haco » biwa meê hingê bigota « KurêHacoyé mezin ». Heke me çêll keçên Haco.bikira hingê meê « a mezin » bigota, ji berko veqetandeka keçé « a » ye. « Keça Haco amezin » Lè heke me mezinbûn bi aliyè Hacove da hingê veqetendeka«Haço»pê ve dIbe:«KeçaHacoyê mezin ». Çend misalen din ': Tifingamin a dirêj. Hespekî min 1 xurt û beza hebû.Kitêba Hevind a périt!. Mehîna min a kumèt.70 Tewanga veqetandekè: Ji veqetan¬dekèn nebinavkirl « ek, ek, in » gava dikevinpaşiya bêjeyèn ko di qiseté de ne kirar lébireser in, ew j! weke navdéran, têne tewan¬din û dibin: ekî, ekê, ina.Hespek hat. Ez hespek! dibinim.Hispin hàtin.Mehinek hal. ,Èz hespina - dibinim.Ez mehîneke dibinim.Mehinin hatin. Ez mehinina dibinim. .Şanek Ji qeydê der û di hin cihên Kur¬distanê de veqetandeka < in » carina bi c î » û ce »yê jî tète tewandin; herçend < in » veqetandakekegelejmar e û parkîtèn « î » û t ê » yekejmar in.Mesela : Li sûna < goştî bide min » û '< avê bidemin » < goşlini bide min » û « aviné bide min » dibêjin.71 Gava navdér bi dengdêrekè temam -dibin', dema ko veqetandek bi wan ve dibinmirov dikare hin tipên ko navdér ûveqetan¬dekè bi hev re girédidin ji navè bêxe û wankutebir bike. Herweki li sûna ko mirov bibêje:« Plyekl, xaniyekl, çirayekê, maseyeké,coyekê, xwesùyekè, kurslyek, xaniyine,maseya 'min ».Dikare bibêje : « Pèkl, yanikî, çirakè,masekè, coke, xwesûké, kurslk, xanine,masa min ».[1] Ev heyraneke Botan e; larckA JAIIyan- bl xwa. jime re gotiye.( dùmahik heye ) C. A. BEDIR-XANHEYRAN [1]Heyran! işev meçe, li hire be,Wé hê pèsiya heyranè min nijda semer[ ù ereb e,Wê te bikujin, xelk ê bèjin, Eyşmelana[ reben biye serê loman ù sebebaLI ser serê min hat heyran, mehvanêI paşmejlribê.Heyran Xwedê xerab bikè Kesanè 1Xaniyê Mir Ehmedê min raser! kolanèMine divè ezê şeva nivè sevè herim tefwafa xal û nisanè gerdenêDevê min şemltl,. keti bi ser lefika kl-[tana Eyşmelanê.Heyran tu î xirab !,Tu li derè mala babè min rùdini,[ qet ranabi;Ti we bikl, ezê bêjim bah ù brayên xweEv sêwiyè heyrana ji min venabè.Heyran digo keçikê ez xirab im,Ez H ber derê mala babè te rûdinlm,[ qet ranabim;Ti ne bèjî bah û brayên xweTi hèj! xunkarê dinè islamê ez ji te venabim-820-

KitébxaniiHawarôHejiiiiir:1 - llCxaiiii Klfuhiyn Kurd! C. A. Bc(]ii

SAL 9HEJMAR 34ANNEE yNUMERO 34ÇARŞEMB15ÇmiYA-PÊŞlN1941MERCREDI15 OCTOBRE 1941KOVARA KURDI ^- REVUE KURDETÊXISTIYÊN VÊHEJMARÉTefsira QtifanêDr. K. A. Bedir-XanHedisên Cenabê PêxemberDr. K. A. Bedir-XanEşlra JêliyanHerekol AzîzanWelatSibhiyê DiyarbekrîCenga CanîM. E. BotîEdebiyata KurdîRefîq HilmîRewşa dinyayêNêrevanRadyowên KurdîHawarGramêra KurdmancîC. A. Bedir-XanŞAM—1941ÇAPXANA SEBATÊ823-

SAL 9HEJMAR 34ANNEE 9NUMERO 34ÇARŞEMB^MERCREDI15ÇIRIYA-PÊŞÎN1941KOVARA KURDÎ15 OCTOBRE 1941>f REVUE KURDE>TEFSÎRA QURANÊ187 -Di şevên remezanê de nîzikbûnawe li jinên we, ji we re helal e.Ew cilên we ne û hon jî ci]ê wan in.Xwedè seh kiriye ko hon di şevên re¬mezanê de nîzîkî jinên xwe dibûn ûwe pê nefsa xwe dixapand; lê hon êdîtobedar bûn û Xwedê tobe da we ûdi gunehên we bihurLÊdî. hon dikarin, di şevên remeza¬nê de li cem jinên xwe bimînin, hêvîdarênkerem û teqdîra Xuda bibin ûfékiya qederên xwe je bixwazin.Heta dema sagurê ko tê de reşiyaşevê ji ronahiya j'ojê ji hev dibe, bi¬xwin û vexwin lê jiwêdemêù wir daheta rojavayî rojiya xwe bigirin, destjixwarin ù vexwariné berdin û gava hondi mizgeftan de, di îtikafê de ne, nîzîkîjinên xwe mebin.Ev tixwîbên emrên Xudê ne, nîzîkîwan ne bin. Bi vî awayî Xuda emr ûfermanên xwe pês xelkê dike da ko ewpê bîrewer bin, ji. Xwedê bitirsin û destji xirahiyê bikişînin.188 -Malê hev û du bê heq mestînin,talanê xelkê mebin, di neheqiyê deû di xwarina malê xelkê û anîna talanêdi wan de ji bo piştxurtiya xwe ji hakimanre bertîlan medin.Hon dizanin, ew zilm e. Laneta Xwe¬dê Ii zaliman e. Zalim rûreş in, mînakafii-a ne. Kafir dojehketî ne û tê deher dimînin,Ji te bête pirs kirin :189-Mehên nû ji cire ne?.. Bêje:Mehên nû demên rojiyê, fitarê hecê ûaylnên di vê, çaxa dayîna deynan û mehikêpês xelkê dikin. Ji par re derbasîhundirê malan mebin, ev tistekî kirêt eû bê xêr e, lêbelê di deriyaq te bikevinxaniyan, guhdariya emrên Xwedê bikin,je bitirsin heta ko kerema Xwedêbigehe we.190 - Yen ko qesda kuştina we di¬kin, di riya Xwedê de wan bikujin, lêyê ewil hon destê xwe dirêjî wan me¬kin, Xuda ji tadakeran hez nake.Itil -Hon li kù derêjî rastî wan dij¬minên dînên xwe tên dest bi kuştinawan bikin û herwekî wan hon ji wela¬tê we deréxistin wisa jî hon wan jiwelatê wan derênin. Ji ber ko litne jikuştinê xirabtir e. Lê di mescida - Hera¬mé de dest bi kuştina wan me kin,meger wan bi xwe destdirêjiya wekir; ko wan wisa kir wan bikujin, cezayékafiran wilo dibe.192- Heke wan dest ji kufr û kuştihêkisand .... Xuda efiw û lobé dide;Xwedê mezin û piyar e.193 - Heta qelandina fitne û kufrêdi kuştina wan de pé de herin û devji wan bermedin heta hingê ko bjèteseh kirin ko taet û ibadet bi tenê jiXuda re ye. Lê yen ko dest ji kufrêdikişînin û . poşman dibin, ji wan redijminîtî naye kirin. Xuda neyarêzaliman e.194 - Herwekî par di meha Zil-qadêde wan riya Mekê ji we girt û bextêxweli ser ewleyiya wê meha giran ûcihê miqedes şkênand, wiha hon jî diwê mehê de herin qezayê Emrê û destbi kuştina wan bikin. Gava hin bextêxwe Ii ser ewleyiya cihekî an ' wextekîmiqedes xira dikin ji wan re qisas divê.-825-

Bi her ci awayî yek ji we re xirahiyêdike bi wî awayî lê vegerînin.Ji Xuda bitirsin û sînorên heqê xwebizanin û dîsa bizanin ko Xwedé bi:iwanmerdan re ye.195 -Malê xwe di riya Xwedê debi xweşdilî bidin û bi çavtengiyê, xwebi xwe mavêjine" telilukê, camêr ûdestvekirî bîn.Xuda ji mirovên ciwanmêrû dest¬vekirî hez diice.196,- Ko we dest bi Hec û En:rékir, ji bo Xwedê ferz û sinet û ayînêndi wan pêk bînin û biqedînin.Heke sebà tengasiyelcê, weke nesaxîan girtina rê ( ser û kustiné ) nika¬rin bigehin Hecé, ji we re sérjêkirinadeveyekê, çêlekekê an pezeki dibe wacib.Qurbana we divê di wî cihî de-kotengasî bi ser we de hat, héj bi xértirdi Heramé de bê serjêkirin; ù bêrî koqurbana we bigehe wê derê pora xwekur mekin, yê ko seba nesaxiyekê annexweşiya serî bivé nevé, pora xwediqusîne, je re fidyeyek wacib e.Hikma fidyê ev e : Se roj girtinarojiyê an ji ses belengazan re dana sesmid genim an sérjêkirina pezekî.Heké tengasî namîne, û her çendjî dema Hecê bihuriye, yê ko digeheEmré û heta ko sala nû û dema Hecêbê bi nîmeta Emrê dibe nîzîkî xeyraXwedê, je re sérjêkirina deveyekê, çêle¬kê an pezekî dibe wacib.Heke qurbanek nakeve destê wî,divş se roja rojiyê bigire û di vegeraxwe de jî divê heft rojên din rojî bigire.Ev hikmên Xwedê, ne ji bo xelkênMekê û xelkên dora wê ne.Ji Xuda bitirsin ù bizanin ko Xwedébi ezabekî giran diezibîne.197 - Mehén Hecê mehên hêjmartîne. ( Şewal, Zil -Qade û neh rojén Zil-Hicé en pêsîn ) in.Yê ko dest bi pêkanîna ferza Hecêkiriye, bila ew di Hecê de nîzîkî jinaxwe nebe, dest ji fisq û xirahiyê bikişîne,bi heval, xadim û xulamên xwere pev neçe.Çiqas ji destê wî té bila qenciyêbike. Xuda bi vê qenciyê dizane. Ji bo¬na Hecé bi peran ù zad debara xwebikin, lêzadé xwe.slir tobe dia û dilrastî ye.Gelî mirovên bîrewer Ji minbitirsin. ' , '198 -Dema Hecé de heke hon, bikirîn ù firotine, bi ticaretê rizqê xWeji Xudayê xwe dixwazin, ev ji we'rene guneh e. Gava hon ji ETefatê vedi¬gerin, di cihê Meşeril - Heramé de navêXwedê bînin bîra xwe, je şikirdar ûrazî bin, hon nezan bûn ew ji keremaxwe riya Hecê a rast da we.199 - Pasé weke xelkén din, hon jîji Erefaté vegerin û werin û tobedarénXudayê xwe bibin. Xwedé efiw û lobandide, Xuda piyar e.200 - Gava we ayînên Hecê pék anînù qedandin, herwekî mirov bav û bapîréxwe tîne bira xwe welê jî, an hêjbétir honê navê Xwedê ji dil bînin bîrâxwe û bi mezinahiya wî bîrewer bin.Yen ko ji Xudayén :^we bi tenêhêvi3'a malên dinyayê û mezinahiyawê dikin, ew ji axiretê bê behr in.201 -Lê yen ji wan ko dibêjin:Xudané me, ji kerema xwe di dinyayêdexweşîû qenciyê ji me re li hev bîneû di axiretê de me bigihîne kerema xweû ji me agii'ê dojehè dur bike....202 -Ewji hêvî ù. qenciyên xwexudanbehr in. Xwedê di cezadanê ùkeremkariyé de bi lez û bez e.?0'5 - Di rojén hêjmartî de (angodi cejna qurbanè de ji sibeha roja ereféheta piştnîvroyê roja cejnê a sise)Xudayê xwe bînin bîra xwe û bi navêwî zikrê bikin. ( Awayê zikir ev e: Ê me¬zintir Xuda ye, ê mezintir Xuda ye, jiXuda pê ve tu Xuda nîne, ê mezintirXuda ye, ê miszintir Xuda ye, pesn jiXuda re ye. )Yê ko vê zikrê bi lez di nêv du anbi giranî di nav se rojan de dike je retu guneh nîne.Ji bona Telsîra Quranê K. K. û li hejmaêrn27, 28, 29, 30, 31, 32 û 33 an fedkirin.' .826-

HEDÎSÊNCENABÊ PÊXEMBERheke dilê xwe H hev xira dikinjl digérim.335 - DI rojà pistdawiyé de Xwedê ji ev¬dê xwe re dibêje : ez ne sax ketim, te serekII min ne da; ez birçî bûm te xwarin ne daREHMET Û SILAVA XWEDÊ LÊ BE316 - JI sedeqeyén qenc yek ji ew e komirov hinl tistekî çak bibe (r mirovekî dlhini wi tlştî bike.317 - Keda çêtir ji dan û standina pakû ji keda xebata' destan ù xwéhdana eniyan tê.. 318 - Bawermendên çêtir ew in ko exlaqêwan bas e.319 - Bawermendên çêtir ew In ko klrlnû Drollna xwe bi camêriyé dikin, deynê xwebé zebmet didin ù xwediyê deynê xwe aciznakin û deyndarên x\ye na şldlnln û na êşînin.320 - Heçî eqilmend In serdeste hevalêxwe (tibin.321 - Pir merln meyin mala dewiemendan.322 -Pir mebêjin U qisùra min menêie henê dawî derewaii bikin.323 - LI qisùra conierda me nêrin Uo pî¬yê şemltî, Xwedê waii digire ù bernadeko bikevin.524 - Gunebên mezinlir ew in : mişrikî,kuştlna xelkê bé rê, asê bùna dé ù bava; da¬na şehdettya zor.325 - Di roja pistdawiyé de piraniya xelkêmin, ez kelim tengiyê te. U min ne pirsî; ev¬dê wl je re dibêje: Xudayê min, ma min ça¬wan dikari ez bizanlm ko ew tlşt hatine serête. Xwedê lê. vedigerine ù dibêje : gava carû cîrané te nesax ketin tu ne çùyî serdanawan, ko birçî man te II wan ne nêrî, ko ketintengiyê te arîkariya wan ne kir, ma ev j!ne mîna wî ye.336 - Bi. seré bav û brayê xwe sundme xwin.337 - Xwedé emrl we dik^e, divê hon qe¬dré jina bigirin, ew dé û doit û metén wene; ma hon na binin file ji xwe re jinekêmehr dikin ù heta mirinê je na gerin.338 -Xwedê spehî ye û hejî her tistéspehî dike."539 - Pêşlgera xaniyên xwe paqij bikin,mina cuhiya lêvin me bin. ^.340 -Xwedê di gunehên xelké dibore û' ji mirovên ko di sùçên xelkê diborin hez dike.341 - Xw'edê bi deyndara re ye, bi wlşertê ko deyndar pereyê xwe bê rè zia me kin..342 - Xwedê li rû ù malê di we na nêre,lêbelê Ii dil û emelê we dinêre.343 - Xwedê jl arîkarê hewcedaranjl ber gotinên bêrê ù beredayi wê bêne êşandln.326 - Dev û diranê xwé her paqij bigirin.bezdike.344 - Xwedê di her tişll de ji xwediyê327 - Bila mirina we tim di hIra we debe, dilé belengaza pê rahet dibe ù pozbilindje ibretê digirin û eqilmend dibin.328- Mirovên mezinlir «w in koji Xwedétirsiyar in." 329 - Qedrê nanê xwe bigirin.330 - Bawermendé çêtir ew e ko exlaqêsebré hez dike.345 - Xwedê jl mirovên îjo bawlşka tîninhez na ke.346 -Xwedê ji mirovên bi vên ù xeyrethez dike.347 - Heke jin û mêr H hev dinérin, dilêwan pev re rast e û hejî hev dikin Xwedéwl bas e ûxeyra jina xwe' dixwaze.jl II wan dinêre, li wan lé rehmê ù ligora331 -Jina bi zar û zêç ji jinikeke spehilê bê zaro çêtir e.dilê wan dide wan. Heke jin ù mêr destêhev digirin ù pê sa dibin Xwedê gunehê wan332 - Qenciyê berî ewilî ji diya xwe reji destê wan diweşîne ûew jl gunehên xwebike, paşl dîsa ji diy» xwe re bike, cara sisiyadisa jl diya xwe re b'^e, di pist re jipak dibin.bavé xwe re ù piştre Hgora nîzikahiya wan348 - BI exlaqekî bas mirov digehe derecamirovan ko hero rojiyê digirin ù bi sevjl mirovên di xwe re bike.333 - Xwedê ji se evdên xwe bez dike :hakimé adil, mirovê ko Ibadeta wl dike ù yêko kesi na ke hevberé wî.Xwedê ji se evdên' xwe dixeyide: miro¬vê durû ko paşgotiniya xelkê dike, yê ko bê rê jixelkê pir dipirse ù yê ko ziaker e.334 -Xwedê dibêje: gava du mirov bi- zekl rût di axiretê de Xwedé lê tê rehmê.352 - Bizane, çawan divê hevalê xwedileki pak şlrîkê hev in ezbi wan re me, léblbljérl.Ibadeta Xwedé dikin.349 - Bawermend ew e ko bi sûr û bigotina xwe cihadê dike, rastiyê dibêje.350 - Li cem nesaxa pir rù'mênin û bidengekî bilind ma xêvin.451 -Mirovê ko destek cil dide belenga-827-

II BŞteÊN BOTAN :JÊLIYANDi tiejmara Hawarê a 29an de ( rûpel : 10 )awayên xebalê ;anî xortan da û goti bùme hinko xortên me ji folklore re bixetin û herçî starn,çîrok, çîrçîrok, medhelok. û mamik in bidin hev ûdi vi warî de rêke dinbelav bikin. Em dikin irojî şanî wan bidin. Eşîrên Kurdisianê û her texlîladet û rêzikên wan. Ma kes heye ko eşira xwenas neke. Nemaze heke çend pej'ayèn eşîrekê gi¬hane hev ewè bikarin li ser wê eşîrê tistekî tekûzçébikin. Ev nivîsarên ha ko gihane hev ewê bikarintarîx cexrefye û jîna Kurdistanê a civakî bînin pë.Ji xwe Osman Sebrî di vê babeté de ben¬dek belav kiriye. Çiyayê Sasonê ( Hawar : 27, rûp¬el : 8 ). Osman Sebrî li eşîra xwe bi xwe hûr bi¬wa bivê nevê ' dikari bû lisleki je lekûztirbîne wicûdê.Ezê îro ji esirèn Bolan qala jêliyan bikim.Ez dizanim ko di vê dendê de gelelc kêmahi wêhebin û min dikari bû hinekê wan bidim alî. Lêdema nivîsandina vê bendê de yen ko eşira jêli¬yan ji min re gotine ne bi min re ne ko ez jiwan bipirsim. Lê ev bend dikare bi kêrî hinan bêt.Yen ko vê bendê bixwînin heke li ser eşîrine dinti;tek nivisandin, nivîsara wan bivê nevê ji ya minwê lekûztir bibe.Eşîra jêliyan, eşîrek ji eşîrên Botan e. Ësî¬rên Botan sih, sih û pêne eşîr in û bi awayê jê¬rin lëk vedibin : Koçer û dêmanî. Koçer jî du birin : Çoxsor û Silil. Çoxsor : Mîran. Alikan, Dudêran,Dawûdiyan, Soran, Garisan, Gergeri. Silil : Balùyan.Teyan, Xêrkan, Kiçan, Mùseresan. Eşîrên deşta Slo¬pî ; Hewêrî, Zêwki, Spêrli, Keşikan. Dêmanî : di vîmile avê de : Meman, Hesinan, ( jêrîn ù jorin )Ebasan, Aliyan. Dl wî mile avê de : Berwarî, Erih,Garisan ( Koçerên wan jî hene ) Welal - Kelhok,Welat - Kêver, Welal - Kilis, Sùvan, Jêliyan, Dêrsew,Hacî - Aliyan, Keran, Harùnan, Slopiyan. Hacî-Bêra :Sernex, Goyan. Eşîrên Bolan tev de silîv in.Eşîra jêliyan serekê wan Resùl aiia bi xweji min re gotiye. Brayê wî Egîd axa ù kurmaïuêwî Sadiq aiia jî hazir bùn û arikariya wî dikirin.Gava li ser tistekî bi hev ne dikirin Resûl aiiasimbélên xwe en lêrmù ba dida, berê xwe dida minû digot : « Ma ezbeni, év ji kû dizanin » û bi vîawayî zora wan dibir. Te digot qey bira ûkurmaniêwl ne jêlî, lê berazi an sikakî ne.Di vê bendê de min zarê Resûl aica, didaîra imkanê de, weke xwe histiye û ne guhartiye.Ji hin awayên gotinê pê ve; yen ko xwesert xe¬berdanê ne û nayin qelemê.Min notên eşîra jêliyan di sala 1932an deHesîçê cem xwe nivîsandi bûn.liCEXREFYA TEBiHÎTIXÛB, ÇIYA, ÇEM. DEŞT, NEWALTIXÛB Min xerlteke cihê jêliyan çê¬kiri bû ù tê de tixûbên wl bi her kitkiténwî sanl da bû. DI dema nivisandina vé bendêde min xerîta xwe peyda ne kir. Bivê nevéev. kemahîke mezin e. Lê min nikari bû ezwê bi allki bidim. Digel vê hindê li gora koez dizanim eşîra' jêliyan bl eşîrên jêrîn dor¬girtî ye : Li baku : Sùvan; li nîvro : Hacî Ali¬yan, II rohelat : Dêrsew, II rova : Keran.ÇIYA ~ Cihê eşira jêliyan hin dest, hinçiya ye; hin zozan, hin jî germiyan e. Cihêgermiyan ji cihê zozan zehftir e. Tê de şeş'çiyayên bingehîn hene. Çiyayên jêliyan ji-bakûr ber bl nîvro ev In : Çiyayê Kehniyan,Çiyayê Koslyaii, Çiyayê Pehnik, Çiyayê Res,Banê Azizan, Çiyayê Findikê.Çiyayê Kehniyan Ji Çiravé vediqete,dikeve cihê jêliyan û ber bi rojavé diçe. Divî çiyayî de çend deriyên mezin hene. DeriyêKêloste, Deriyê Beristané, Deriyê DIzI, di ne¬qeba wan de derîki din heye, je re KelehaMîr dibêjn. LI vê derê şawlne asê hene kodewar tê re nikarin herin. JI wan re ŞawaBlhok, û Şawa Selpene dibêjin.DI nivroyê Keleha Mîr de Kehniya Boteû Deriyê Dehié hene. Birek jl vî çiyayî heyeje re Başûş dibêjin. 01 Başuşê de jl Bênîkil,Beytik ù Ziyareta Geliyé Zêwê û UolaEynê hene. DI Kevera Dêrawoté de jl duderi hene : Deriyê Şkêrê, Deriyê Asê.Pistî Dêwikê çiya dibe zinl. Zîniyê Basan.û di pey wi re Aflr e, jorîn û jêrin. Divan zîniyan de jî çend derî hene : DeriyêGawat, Kevera Sêx Emer, Deriyê Sûsikê,Keleha Molli.Çiyayê Koslyan Ev çiya jî ji Çiravé têt.Hetanî Kmté je re çiyayê filehan dibêjin. Jewê ve ôdi dibe Çiyayê Kosiyan. Deriyê Gozêdl birê filehan de*ye. Warê vi çiyayi guher ûkehni ne. Çend derî lé hene: Deriyê. Kasé, Bi¬rên Lodiyan, Dola Qlrikan, Keleha Dêrdê,Dola kosiyan. jEv dol lejî rez e. Solek, hewalekli vê derê heye ' wek, Qernasîsé. ÇiyayêKosiyan dl Glrikê de xelas dibe û qùna wldide deşta Mlşarê.Di vi çiyayi de clhek heye dibêjin Me¬hinan. Ev der erdeke rast e; deviyén wézehf In. Xelkê Girê Hisênî, Goveşll, Tanzih ùGirdaran tê de col dikin û erdê dlfetlnin.Mehînan jl xwe koz e.û lé disekinin.Zlvistanan koçer ten êÇiyayê Res Ji neqeba jêliyan dest pêdike û diçe miqabili Çêllké. Di vl çiyayi deji hin, der û deri hene. Deriyê Meydanê; ( lihire sarincek heye dibêjin Serinca Qubletê,serinceke kevn ù mezin e, heye ko scrincckeromani ye ) Deriyê Diholan, Keleha Mêla Ha¬cl, Banê Behîvê, Kelehoşik, Deriyê Tilê, Tirba828

Hesenê Zer, Hewdan, (tè de çend hewdlene ) Bira Gêmé, Birika QubI, Bîra Hirçke-;Iyé, Çélé Kunmêşê ( dl çêlê wl yanl zinaréwl de kunén mêşan hene ) Deriyê Kérxwer,Bira Eyşikê, Kopê Kelihê, Mej'dana Eli Axa,Bîra Gewr, Bira Res, BIhlo ( cihê rez e ) BîraÇalavê, Bîra Nlzaré Hévin, Beriba Newiyan( bi xwe heri h e, yanî şlkeft e, se aliyên wêgirtî, alîkî wê berdayi ) Kevera Çêlik ( dl mi¬qabili Çêlikê de ye. Ev kever cihê pezkoviye, tê de çend geli hene, nêçîrvan têne vangeliyan ) Gewra Kêrte, Geliyé Kehniyan, GéraNêwlyan, Geliyé Kûr, Geliyé Sor, Nekorte,Pépeilk ( riêke asê ye ) MixaLète, Zlving, ŞkêraBabis ( raserî ava Babis e, ù cihê hlrçàn e).Géra Xanî Di qùiitara Çiyayê Res deye. Xanek II vé derê heye; çend berlh jl lêhene. Ava Babis dl vé deiè de tête ser avamçzln Herçî spîndarên cihê jêllya e, ditininhhe, dikin lof û kelek û rêdikin MùsII ûBexdayê. Snla dexil şirîn bê, ji Heskîfé û jiBIsèrIyê, bl kelekan ceh ù genim ditinin hireû difroşin.Çiyayê Pehnik JI Goveşilê dest pê dikeû diçe Kifré. Çiyakî bidar e, koza wî zehfxwes e. Berojê Mir EUiiied koz e. Berê Mehi¬nan jl, welê ye.Banê Azizan Banê A/.izanji riya DaraStewrê dest pê dike, diçe Goyînnn. Banê Azi¬zan koza dudêran e, tète liela Devtenùiê,raserî avê.Çiyayê' Findikê Ev çiya ji nav aciMiyan tête nivroyê Banê Azizan, raser! avaSeyidiyan. Ava Seyidiyan di nav Harùnan deye. Çiyayê Findikê de jî çeuJ deri hene: Ke¬la Sêx. Ozinan, Deriyê Gozê û Deriyê Ga.DRŞT DI cihê jêliyan de deşteke bitenê heye: Deşta Mişarê. Belê yek e, lê belê her¬weki dibêjin beranê çavbelek e. Deşla Mlşarêdeşleke gelek spehî ù bi hatin e. Her du ali¬yên destê çiya ne. Qubletê deslê Çiyayê Rese, pa.squblelé wê jl çiyayê Kehniyan e. Drè¬jahiya destê bl peyai'i heşt saet e; ji neqebajêliyan heta ava mezin. Frehiya wê, jisaetekéheta du saetan dajo.ÇEM Ava mezin di ber Çiyayê Resre' dibore. Je pé ve di cihê jêliyan de hêjaylgotnê se avên din hene : Royé Babis, RoyêSor ù 'Cowa .Basixlré.NEWAL Di cihê jêliyan de NewalaKeluîljé meşhûr e. Newaleke biheybet e, dorawê dar û devl û dehl in.CEXREFYA SIYASITEŞKÎLATA EŞÎRA JÊLIYANEşlra jêliyan II ser erd lêk vedibe. Divl erdî de neh hevérke yanl mintiqe hene.Di herhevêrké de çend gund hene. Ev in hevêrkeyênjêliyan: Deşta Mlşarê, Mendekeran, LêfênNêwlyan, Royê Jêliyan, Lodé, Navkura Basan,Mala jorln, Mala jêrîn, Dêrûya Kurêşan.1 ^DEŞTA MIŞARÊLi Deşta Mişarê hevdeh gundhene:Girê Hesénî Gundekî 1)1 dar û ber e.60 mal té de hene. Ava kehniya wê boş e.Gund di ser kehniyé re ye. LI dora kehniyéseyrangahek heye bi navê DeravéHezar mêr dikarin di bin siha darênMiemberê.wé derûnin. Darên wî spîndar, zergoz, çlnar, tû,bizo, ben, inizû û berû ne. Hatina wan bizehfî spindar e.Çandinlyên wan en avî penbû,kunci ù maşik In. En hejî jî ceh genim, nok,nîsk ù kizin in. Ava kehniya gund dl Qadére dibore û dikeve rowê Babis.LI pista gund xanik heye je re dibêjinOH. Ev der di zemanê berê de asêgeha gund bû.Qadé Qadé, dikeve naVbera Girê Hesénlû Goveşilê.Di cihê jêliyan de jl erdê wê ^behatir erd nlne. Lê gund bl xwe Iro xirbeye. Tê deavahlyâ dér û medreseke kevin he¬ye.. Medrese digel milké xwe, di wextê mlrNasir de guhastlne Tanzê. Ava Girê Hesénî,wextê jl Deravé Miemberêxelas dibe dikeveser milkê Qadé. DI erdê Qadé bi xwe de ge¬lek kanî hene. Ava van kaniyan digehin hevû rowê Qadé diUnln pê; du as H ber vl rowldigerin. Temamî milké wê avî ye. Hatina wê,xelkê Goveşll û Girê Hesêniyê dixwin. Evder gundê EU aicayé qadê bû, maqûlekî jêliyan.Zorava Ev gund xelké Goveşllê lavakirine. Newala Kehniyé di qubletê gund deye. Royé Babis, ji gund, 20 deqiqe dur dibore.Di nav gund de kehni jl heye.Mllkén wan enavî Ii Qadê ne. En beji II destê jl hene. Di çiya¬yêndoré dejl milk û eqarên gund hene. Xa¬niyên wan şlkeft in. Hin xelk rast b: rast di şlkeftanderûdinin. Hinan ji xaniyên xwe li devêşikeftan çékiriné. DI nav şlkeftan de mezelénmezin hene ko tanl [ 1 ] kirine; hinek jl bikuçan dlwar kirine û jl hev veqetandlne.1 I ] Tanl kirin ev e: Ji dar£n bl, berO. ipindar anstûnine elrav ditinin, bin£n wnn didin erdè, lerènmazûyanw«n jl dldln lehl» jlken* ( «ni bo glr?»n )4 w«n 11 re» hev dl»ekintnin.bi hev re dlhûneZelamekl hosle bi şivlkan wan stUnan ù midekl dihèle hela ko hiik bibin. Û pa}i lewek hirl11 rùyt wan didAn. Ev Jl dibe teilltek dlwar.829-

Rezên gund -di qubletê -gùnd de ne ûje du saet dur in. Lêjl gund dixuyin. Du aşêngund hene. PIreke eqid di ser Babis re ye,dibêjin êPira Haçlkan.Eynê Gundekî şên e. 80 mal té dehene. Kehni deh deqiqe di ser. gnnd re ye.Av ji kehniyé lête asê gund, je dikevemalaSêxê kal ( şêxeki neqşlbendi û sêxê jêliyan e)Av ji mala.şêx derlêt, diçe mizgeflê, ù jibelav dibe ser bax û bîstanan. Çiya¬yê Kehniyan raseri gund e. Çiya hemi rez e;rezên wî ewçend qenc in ko heçko difis we¬ke kebnlké je diherikè. Her texlltfêkl lé he¬ne. Gund di nav daran de naxuye. LI pistagundçlyayekî din heye dibêjin ê Kopê Mlkrlyan.Xanîyên gund bi zehfî oli fl] ne. Xanî hemîji kevir in, ji kevirê kursl ne.Mlzgefteke ke¬vin lé heye, di hewşa wê de quleteynln hene.Mizgeft di zemanè berê de asêgeha gund bû-Tllmlşsr Gundê Resûl axa bl xwe ye.50 mal té de hene. DI biné gund de car kehnîhene. Aşek II ber ava wan digère. Erdêgund erdeki bi nan e, û erd hemî avî iie.Se deqîqe nizingî gund girek heye di-"bêjin é Girê Yewnan |2] LI seré wi girî qesrekheye, qesreke kevin. DI nîvroyégund, di Çiyayê res de kelehek heye dibêjinê Kelehoşlk. Tev deeserêu qedîmî ne.Karltan îro xirbe ye. Berê 30 mal lêhebûn. Babis di ber re dibore. DI nav gundde kehni jî heye.Basixir 20 mal tê de hene. CowaBasixré je der dibe. JI gundên jêliyan ji he¬miyan bêtir, dl vî gundî de birinc, penbù,kiincî, maşlk diçinin. Dehiên gunb hene. Lipista gund kelehek heye dibêjin ê Keleha MêlaHacl; asêgeha gund e.Duav 20 mal té de hene. JI kehniyagund pê ve avek ji Gamêş û Kerkujan têt ê.Ji xwe Babîs tê re dibore. JI lewre ji vî gun¬dî re gotine Duav.Gamêşan Gundekî kiçik e, 10 mal têde hene. Milké wî bêjl ye; lê derametê wanheye. Wek bacan,nav gund de ye.kullnd, sllk h. d. Kehni diKerkujan Ev ji gundekî 10 malin e.Milké wî bejî ye. Ji ceh û genim pêve derametén.gundhene.'' Xalldî 40 mal té de hene. Kehniya[1] Di clhfin Botan de xanl li gora tebeqén xwe binav dibin. Navko-yektebeq. Oll-dutebeq. Qesir-sétebpq.[2] Gelo navê yewnan bi çl awaye lé bûye. Heye koji -Wextê Ksènefon. Li hejmara; 32, rûpel 4' fedkiiln. Kardûxû welatê kardûxan.gundheye. Cowa Girikê dlnaV gund re diçe^Cowa Bâsixirê dl .biné gund re diherikè.Tirba Sèx llisênê neqşibendl di vî gundî deye. Sêx Xalid ev gund ava kiriye û navéwl daniye Xalidî.GIrik GIrIk bi xwe xirbe ye. Sêx Xa¬lid di qubletê Girikê de Xalidi ava kiriye.Berê 40 mat té hebùn. Cowa Girikê di navgund re dibore Erdê wl bi zehfî avi ye. Aşeklê heye.Di binlya gund de pireke mezin heye.Di Girikê de zikakek heye dibêjin ê zikakafitnê. Carekê siltan Mîrê Bolan xwesliye' Stenbolé.Rîspîkî mîr heye, ew jî pê re çûye. 'Wekê gihanStenbolé, rîspî gote mîr :Ezbenî, sibehê, ezê cilên te wergirim,bibim mîr. Tu jî cilên min wergire bibe rîspî. Maem ji kù zanin sillan cire banî le kiriye. Ezê he¬rim ba dewletê. Heke siltan ez kuşlim, tu vegerîmal. Cihê Botan namîne bêserî. Tuê zarowén minjî bi xwedî bikî. Û heke siltan qencî bi min kir,ji xwe ew qencî ji te re j'e.Mîr tevdîra Rîspij'ê xwe .pciband. Sibehîrîspî cilên mîr wergirtin ù çû ba dewletê. Mîrçend rojan li hêviyê ma, rîspî venegeriya. Mir jihinekan pirsî. Yekî gote mîr : « Tu here mal, mîrhêdî venagere ».Mîr vegeriya mal ù ji bona xizmeta rîsipiyêxwe ba kire kurê wî Elî û axaliya jêliyan da yê.Pêne ses gundên qenc jî bi ax û av ve dan ê.Elî aiia bû aiiakî gelek zexim. Gundekî jê¬liyan heye navê wî Basixir c. Milkên gund zehf in.Lê erdê wî beji hû. Mezinê gund çù ba Elî axagot : « Em bê av in, ine divêt em cowekê bîningundê xwe ». Av di Girikê re diborî. Hingê jîGirik di destén Axayê Dêrsew de bû. EJî aita got,herin avê bînin. Gundî çùn co kolan. Axayê Dêrsewseh kir, hawara xwe hilanî, hat Girikê. Elî axa jîhawara xwe hir û çù. Li Girikê her du eşîran lihev xist. Jêliyan berda dêrşewiyan. Nîzingi pêncîmêr ji wan kustin. Dêrşewiyan laşên xwe hiştin ûbaz dan. Elî aya gol, sikira cowa Bâsixirê bi kçlaşêndêrşewiyan çêkin. Ji bona vî qasî navê vézikakê bûye zikaka litnê.Di navbeyna jêliyan û dêrşewiyan -de çendsalan bû neyarî. Hela Elî axa nexweş ket, mezinênjêliyan hatin dore. Elî axa gote wan: Wextê ezmirim, min bibin ziyareta Reda Darê û li wê derêveşêrin. Ez mirî bim jî dêrşewî newêrin di sertirba niiii re biborîn ù- bêne hewe.Tirba Elî axa îro jî Ii ber keviya rê kifşe. Ziyereta Reda Darê li ser riya Dêrsew e.Meylanan 20 mal tê de hene. Avawan ji cowa miriyê ye. Di vî gundi de tûyêngarisl zehf in.Balokan 40 mal ^ê de hene. Ava wanji cowa mîrlyé ye.Di çiyayê Beytikê de rezêngund hene.Isxasan Ava wan ya vexwariné jibîrê ye. Ava aviyan ji cowa mîrlyé ye. Fê¬kiyên wan kêm in. Xaniyên wan navko ne.30 mal tê de hene.'-830-

Zovaniyan 40 mal tê de hene. AvaEynê tête vî gundî û di çandinlyên vi gundide winda dibe. Dehiên gund zehf In û bimerés in. Rezên wan dl Çiyayê Başuşê de ne.Xelkê gund bi zehfî şêxzade ne.2MENDEKERANGundên Mendekeran jî II destê ne, dikevinrojavayê deslê. LI Mendekaran neh gund hene:GoveşII Cihê gund lehl e. Doragund gir û bisll ne; cihê gund nivz e; dibewek gêreké. Berê 100 mal tê de hebûn. Ji rojako gund şewltye, xelk venegeryan ê. Hin çûneerdê Qadê; hinén clin Zorava ji nû ve avakirine û ketin ê.GIrxelîb Cihê gund bilind e, II sergirekl ye, girekl bi devî, devIyên hûr. RoyêBabis di bin gund re dibore. Ev her se gundyanî Girxelib, Bèder û Guiidikè Elkan hemabi hev ve ne. Avahiyên gund qederê 20 mal in.Bêdar Gundekî 1er kehni û 1er halin e.70 mal te de hene. Spîndarên wê zehf In.Dehl ù rezên wê jî hene.Gundikè Elkan Gundekî kiçik e. 15mal tê de hene. Ava Babis dl ber gund redibore, kehniya gund jl heye.Dlyê Xirbe ye. Berê 50 mal tê de he¬bûn. Gundekî bi av ù spliidar e.Gundiké Sêvan - Gundekî xirbe ye.Berê 20 mal tê de hebùn. Cowa Sêvau di gund"re diçe. Babis jî di nivroyê wî re diherikè.Kehniya wî jî heye.Dibêjin ko zilamek hebû, navê wî ResùlêQêsim bû. Di wextê xwe de mêreki qenc bù. Diçiyayê Zovaniyan, di Başûsê de cihek heye, dibê¬jin é Bênîkil. Resûlê Qêsim, li wê deiê xaniyekçêkiri bû û dehyeka rezên çiyê dixwar. Mendekeranpê nikari bû. Ji ber ko pismamèn wî jî zehf bûn.Resùl ji ber timahiyê, raiiù û digel brayê xwe berdapismamèn xwe. Hejdeh mêr ji wan kustin. Wextêbi tenê ma mendekeran hatin ê, ew ù brayê wî kustin.Xirabgewran 10 mal tê de hene. Rodi ber re dibore Kehni jî heye. Milké wan avîye, lé dehl û rezên wan nînin.Gundiké îso Xirbe ye. Berê 10 malhebûn. Kehni heye. Babis di nivroyê wl redibore. Avî û dêm e. Di rojavayê gund de mesllekheye: Mesila ava şîrln. Ev mesîl tête serBabis.Haçikan Di nivroyê Geveşilê de ye.Xirbe ye. Berê 40 mal tê de hehûn. Xanî he¬mi şikeft in. Mlzgefteke zemani jl té de heye.ÇlROKIYA MENDEKERAN Dibêjin ko die;îra Batûyan de qebileyek heye, jêre Mendenavkeran dibêjin. Zilamek ji wê qebtlê xwînJ bûye ûhatiye nav jêliyaii ù konê xwe di Çiyayê Bes diguhera Kopê Kelehê de veda.Wi xwextî Elî axayê bernihî axayê jêliyanbù. Elî axa di-rketi bù nêçîrê. Ji laşliya wan rehinek xwê diviya bû. Axê gote xulamekî xwe here wîkoni hinek xwê bîne. Xulam çû konî. Sofîkî pîrmezinê malê bù, heft kurên wî hebûn, lier heftjî çekhilgir. Keçek ya Wî jî hebû, gelek spehî. Xu¬lam xwê bir û vegeriya cem axayê xwe û gote wî :c Ezbeni di'WÎ konî de keçek heye zehf spehî, bikêrî axê têt ».Wekê xulam holê got, kêfa axê jî hat. AxêR?bin em herin kon ». Wextê nîzingi kongot : «bûn, sofiyê pîr gote kurên xwe : t Cilan bibin binéwê dara mezin, mehvan ji me re hatine ». Cil kişandinbiné darê. Axê diviya bêle kon, ji bonakeçkê bibine. Ban kire sofî û got : « Mamo K emmehvanên'kon in» Mamo got: * Axa heçî mehvanênkon bin, li biné darê rûdinin». Li binédara mezin rùnistin, xwarin ji wan re anîn. Pistîxwarinê axê gote sofî :Bavé kuran, min divêt tu keça xwe bidîmin. Ez axayê jêliyan im, tu çiqasî bixwazî ezêbidim te. , .Babê keçkê got : Axa wekî tu cihê jêliyanhemî bidî min, ez keça xwe nadim te.Elî axa ji vê gotinê eniri, rabù, berê xweda Kêrtê; emrî xulaman kir ko herin talanêsofî bînin.Xulam çûn li pezê wî dan. Bû hawar. Herheft kurê wî zilamî siwar bùn bi hawara pezê xweçûn.Li xulamên axè xislin, yek kustin û pezênxwe vegerandin. Xulam vegeriyan û liste ko bi wanre bù gotine axè. Eli axa jùvai> bû, hema zilamekrêkir mala wan, û got bêje wan; Bextê Xwedê ûyê min ji wan re, bila ji cihê xwe nelebitin, tistèko bivèn ezê bidim wan. Min neqenc kir, ji bervî qasî ev fehîtiya ha hâte pèsiya me. Ez îro diçimmal, bila sibe bên ba min, ez xulamê xwe jî diwan borîm.Sibehî ew zilam siwar bû, du kurên wi jîpê re, çù Bêrnihè, mala EU axa. Axê zehf qedrêwî girt ù nû got è; Tu ji kù tè î, ù bi kû vediçî ?.Wî zilamî li axê vegerand û got. « Ez jinav batûyan xwînî bûme. Min . qesta navê te kir.Dih wexlè lu hatî mala me, te pirsa îş û halè mene kir. Te hema got, keça xwe bide mih, ev dinav eşîran de eybeke mezin e. Ji bona vî qasî minkeça xwe ne daye te. Ez îro jî.wê nadim te. Eveez û zaroyên xwe û mala xwe li ber te ne. Hekemin niho jî keça xwe da te ev dibe kemahîkemezin. Ez vê kêmahiyè li ser xwe danayînim.Axê gol: Keça te, keça min e. Ji cihè jêli¬yan te kû derè bivê ezê bidim te.Wî zilamî got: Hin şikeft hene, ji wan redibêjin Haçikan, min ew divêtin.Axê got, here min ew dane te.Wi zilamî jî mala xwe ani Haçikan. Pistîmidekî kurek yè wî çû Govesilè, en din Diyê,Bêdar, Girxelib û Gundiké û' ew der ava kirin.Her neh gundên Mendekeran ji wan hefl kuranzêde bûne, ji lewre dibêjine wan Mendekeran. Ewzilaïqê xwîni pèsiyè Resûl axa bi xwe ye.-831

31.ÊFÊN NÊWIYaNDi Lêfên Nêwlyan de 7 gund hene. Gundlev de li qûna nivroyê Çiyayê Res In. Ji wl;Iyayl re dibêjin kever, çiyakî kêm dar, biteht û kevir. DI Keverê de pezkovi zehf in. Divan gundan de mirov II ber deriyê xaniyanbisekine le dît hema bû qirçqirça stirihén nê¬riyan. Pez dikevin heta nava gund. Ji erdêvan gundan zelifê wî beji ye. Hinek aviyêwan dl Royê jêliyan de heye. Hinek ji vangundan ava Diclè vedixwin. Hin kehni jî hene.Hatina wan ceh û geiiini e. Birinc û penbùyéwan hebe ji hindik in. Tiri û hejlrén wan zehfin; avî jî hene beji jî. Halinek ya wan jlêzing û rejû ye. Êzing û rejùyén xwe ditininber ava Diclé û ji ticarén Mûsil û Cizirêre dlfroşin.Serkar îro xirbe ye. Berê 40 mal têde hebûn. Ji DIclê vedixwin. Ev gund dl seferberllgêde xerab bùye.Çêlikê Hemellyan Xirbe ye. Berê 20mal tê de hebùn. Ji DIelê vedixwin.Geliyé Osman Di rojhelatè Serkarêde ye. Ava ye, 10 mal tê de hene. Kehni lèheye, jl Diclê dur e.Nêwlyan 20 mal tê de hene. Kehnibeye. JI Diclé saetek û nîv dur e.Di nivroyê gund de xanek heye, dibêjinê Xana Kewan. Xaneke zehf mezin e. Mezeîlnje hêj ava né.Geliyé Heftar DI rojhelatè Nêwlyande ye. Iro xirbe ye. Beriya serferberligè xe¬rab bûye, 20 mal tê de hebûn.Kêrte Kèrte ji Diclè du saet dur eKehniya wê heye, ava wê boş e. Di cihêjêliyan de bl pirahiya hejlrén xwe meshùr e.Tiri ù rëzên wê jî zehf in. Di binlya gundde Kérxwer, Gértin û Géra Hejlran dehl ûseyrangah In. Avahiyên gund 30 mal In.Mala Sêx Mihemedé kêrteyî, xeUfeyêtïeqsibendi di vl gundi de ye. Mlzgefteke ke¬vin ji tê de heye. Ev miygeft dl zemanê SêxXalidê cizerî de batiye çêkirin. Hezretê Mewîanajl Sêx Xalldé Cizerî re goti bû, di Cizirêmesekine, here Kêrtê, midekl li wê derêbimine, pasè here Basiretê ù H wê derê qerarbigire. Basirel gundek yê dêrşewlvan e. QubénSêx Xalidê Clzerl, Sêx SalIhê Slbkî û Sêx Xa¬lidê Zlbarl tev de li Basiretê ne._4_ROYÊ JELIYANDl Royê Jêliyan de çardeh gund hene.Ev gundên ha tev de dl bakur û dl nivroyêRoyê Sor de ne. Royê Sor jl qwina Çiravéder dibe û ili welatê Bikalê re tête neqebajêliyan, û je diçe DIclê. Gund hemi nlzlnglvê avê ne. Gelekê erdê wan avi ne. Birincû penbûyê wan zehf e. Fêkiyên wan jl gelekIn. Hinek ji van gundan di nav dilrén fêkiyande naxuyin. Piraniya xanlyén wan şlkpftIn. Şikeftên wan, gelek spehi û xweşbergehIn. Di nav wan deşlkeflên oïl, yanl dutebeqhene. DI şikeflan de deri dlçinhev. JI lewremirov ji serêgund heta binlya gund di şlkeftanre dikare here. Wekê H serê gund jini¬kek dàn .bikute deng diçe heta taxa jêrîn; si-,keft welê deng d'din.Pîrêdel Yanl Pire délai. Ev gund nlvxlrbeye. îro tê de pêne şe.ş mal hene Gunddikeve bakuré Royé Sor. Ji Diclé nîv saetdur ê.Di vl gundî de çinareke keverare heye;ava aşekî ji nava wê derdikeve. DI hun¬dirê çlnaré de quleteynek heye. Çarnlkarêhquleteyné fers in. Tê de ynni di qurmé darêde cihê deh zllaman he\'e. Li ber vê avê aşekdigère. DI nivroyê Pir de, di ser Royê Sorre pireke darînheye. Biharan wextê av radibemirov dl ser pire re diçe. Her du milên avêteht In, pir qederê 50 mêtir bilind e. Li véderê ziyaretek heye dibêjin êPire DelaLBernih Gundé Eli axayè beniUiî ye.Eli axa maqûlekî xurt bû. LI Bernihê berê100 mal hebùn. îro gund bi xwe xirbe ye. Dinivroyê gund de, II ser Royê Sor tehlek heyeje re Keleha Berné dibêjin. Teht hing duminaran bilind e. Keleha Elî axa li ser serêvê tcliti* bù. DI nîvê tehtê de nîzingi bistmezel hene. Ev mezel bi pirahl bi pencerene. Avdiza tehtê Ii seré tehtê qui kirine ûanîne heta Royê sor, û dl nav avê re derê¬xistine. DI serén berê de gava xelk di kelehêde asê dibûn û dijmin li wan dihate wer,xelkè kelehê ji serê kelehê û di avdizè redihatin hela avê bel ko dijmin wan bibine. Jiwan mezelên nava tehtê re dibêjin Mira Berné.Milké Bernihê bê qeder zehf e û avawê téra milkê wl nlne. Ji lewre di tehlan reco kolanè ù ji çiyayên doré av anine. Cihênfowan bilind e. DI hin cihan de co qui ki¬rine pencere êxistinê ê, dl hin deran de kuleklnekiçik lê vekirine. Serê çend salan cai'ekéxelk diçin dikevin cowê û di kulek ù pence--832-

àn rê gelaşan yanî zibllan lavêjin derve ûcowê paqij dikin. DI Bernihê de mizgeftinezemani, mizgeftine eqld ji hene. Ji her tistéwî xuya ye ko Bernih avahlke kevin e, ûmerkeza zelamlne xurt bû.Şikeftiyan Şlkeftiyan gundekî mezinbû. Berê 100 mal lé hebùn, îro ancax 30 malhene. Royê Sor di ber gund re dibore; keh¬niya wî jî heye. Xanî di nav şlkeftan de ne.Dehiên gund zehf in.Çemê Gewr Berê 100 mal té de he¬bùn. îro 20 malek lé hene. Gund di keviyaRoyê Sor de ye. Kehniya gund ji heye. Xanîdi şikeftan de ne.Marosa Jêrîn Xirbe ye. Berê 30 mal têde hebûn. LI ser Hoyé Sor e.Marosa Jorîn Berê 40 mal tê de he¬bûn. îro xirbe ye. Li ser Royé Sor e, ûkehniya wl jî heye.Asik Xirbe ye. Rerê 50 mal té dehebûn. Ava kehniya wé tête ser Royé Sor.Bllcûnan 60 mal té de hene. Di cihêBotan de ev der bi hêjîr, hinar û bi dehiênxwe bi nav ù deng e. Cihê wê parikî bilinde. Ji avê nîv saet dur e. Di gund de kehni heye.Lodik Xirbe ye. Berê 30 mallê he¬bûn. Cihê wê bilind e, xwes e. Ji avê qederêsaetekê dur e. Kehniya gund heye.Sikefla Ûsif 40 mal lé de hene. Rase¬rî avê ye, lé je ,saetekê dur e. Cihê wî bi¬lind e. Kehniya wé heye. Dehiên wê di'ÇeméSikefla Ûsif de ne, û zehf in. Birinc û dlrebgaiisê spî ) jî dlçînin.Hlntaniş Xirbe )'e. Berê 30 mal lêhebùn. Royé Basiretê di ber gund re dibore.Goyinan Berê gundekî gelekî mezinbû. 300 mal tê de hebûn. Lê Iro qederê 70mal lê hene. Goyinan gundê Elî Hemané bû.Mala Elî Hemané di cihê jêliyan de malekekevn e. Gund di qwîna rlzdekî de ye, cihêwl bilind e, di bin re roki kûr diherikè.Miqabilé gund çiyakî bilind e. Li ser seré wlçiyayi kelehek heye, asêgeha gund e; dibêjiné keleha EU Hemané. EH axa té de rûdinişt.Xaniyên gund di devê şikeftan de ne. Hatinqwan avî jî heye, beji jî. Du as H ber avagund digère. Birinc û pênbû jî dajon. Uéjîrénwan ji hene.Findik 100 mal tê de hene. Av ûhewa wê zehf xwes e. Dibêjin heçl ava Fin¬dikê vexwe ù bayé wé II .wl bide ew mirovzù namire. Kehniyên wê boş In. Gund bixwe li ser cada Sert û Cizirê ye. Hatina wanavi jî heye, bejî jl.Dêrik Iro xirbe ye. Berê 10 maL têde hebûn. Di v! gundi de kanine délai hene,gelek spehi û xweşbergeh in. Cihê gund bi¬lind e, di qwintara Banê Azizan de ye.Gundên Lêf û Royê Jêliyan hemî kozin, Zivistanê berf nagirin. Ji bovl qasl eşiraDudêran, Zivistanê bi koçerî téne van deran.Gundên Lodê car In :5GUNDÊN LODÊLodé 60 mal tê de hene. Gundekîgelek spehi ye. Di nav jêliyan "xweşiya av ûhewa vi gundi bi nav û deng e. Gundek zehfbi zêdahl ye. Rezên wê bé qeder boş e. DIvi gundi de berê gelek roris a giyayê rengênsor û qirmiz » sîn dibû. Gelek sabûn jl çêdikin.Lodê gundé Hesam axa bû. Hesam axamaqûlekî' térnan û dewlemend bû. Dibêjinsavaré wl ji nav Xerzan, ji Rldwanê dihat.Şîşll Ev gund ji Lodé cihê bûye; yanlbireki xelkê Lodê beri sih sali Şlşil ava kiri¬ne û guhastln.ê.ŞîşiljI wekî Lodê gundekî ter reze. Kehniyên wê jî boş in. Çiyayê Lodê dikeveneqeba van her du gundan.Xwaran Ji xwe gundekî kiçik bû. Vépaşiyê xerab bûye. Xelkê wî jî Iodé bûn.Lodê hatibùn. Lê debar nebûn vé derê ù 4-5 xan! ava kirikirine.Sêx Şehwelî 60 mal tê de hene. Gun¬dekî déni e. Di biné gund de hinek spîndarhene. Ehlê gund qanllrçî ne. Zifislanê gelekberf tête vî gundî, ù rê téne girtin. DI binlyagund de tehtek.heye, ew text qui kirine ûtê ve riyek vekirine. Je re neqeba jêliyandibêjin. Sêx Şehwelî ziyareteke meşhûr e.6-NAVKURA -BASANDi Navkurê dé car gund hene :. Basan Berê 100 mal tê de hebûn. Lêîro 10 - 15 mal lê mane. Gundekî dêm e. 01dora gund de birkin hene. Li ber' van birkantîtiné dlçînin; titineke xwes lê çêdibe. DI cihêBotan de titina Basan meshùr e.zehf û taze ne. Kehniya gund jî heye.JIRèzen gundMilan Gundekî dêm e. 30 mal tê dehene. Ava wan ya vexwariné ji bîrê ye. Lidevê gund hinek dehiên wan hene. DI bingund re cihek heye dibêjin ê Seré Herexé.Rehniyeke mezin lê heye. Ava kehniyé diçeheta Tanzê. Perén avé hemi spindar in.Déwik L,i ser lixuuè esira Kever e.-833-

âO mal tê de hene. Iteliniya gund heye. A'vtû bejiyên wî jl hene.Dérawidr An Dêra Dawid. Dikeve roj¬helatè Basan. Gundekî kiçik e, titin û rezênwl bas û zehf in.'\ 7 ...MALA JORlNMala Jorln heşt gund hene :TanzêBerê bajar bû, digotin ê bajarêTanzê. îro gund e, 60 mal tê de hene; 'gun¬dekî zehf bl àv û dar ûfêkiye. Gund dikeverojavayê Eynê. ''Spindarèn wé bê qeder zéhf In.1)1 cihê ' jêliyan ji vî gundî têrspindartirgund nlne.Tanzê di Kurdistanê dé clheWbi' "nâVû derig 'e. Cibê hakim û aWman e:' Mirên Bo¬tan tê 'desikeh birîne. Nemaze dl'wexté MlrNasir de gelek' stkeh hatine birin:' Hetâïiî Irowextê gundî erdê dlfetlnin sikehén mlrêh Bo¬lan' peyda dikin.'' Medresa' Taniê mereselie me^hûr e. Diwextê 'Berê de-5«0 feqeh tê^ de dixwendin.Medife.se heta wextê Bedir-Xan begi ava' bû.Bedlr-Xan beg cihén wé en 'heriffi jl nù veda bûn 'avà kirin. îro jl qederê 40mezelênava lê'de hfene.'Quba Mlr Nàsir' di iiewşaMédresé ' de ' ye.Ji mala rlsIpIyê wân re'' dibêjin maiWEöier-'Reşê.'

'WbêJlm. Beri nfha wextê ko kutnê sor hêj ne hatibùn vî welalî; virkerê vî welatê ez bûm. Ji xêrîmin kesekî din nizaniya: viran bike. Wekè min jtmin di'kir ez virekê bikim, êvarê min taxek titinaDêwikê dida hûr kirin, min digote Gozê ( jina wî)c Cihê min başqe deyne, şkevika tilinè jî deyneber serè min >'. Heta sibehê min qelûn vedikişand,min lihêfa xwe jî dikişand ser serêxwe, min mitaledikirin, heta spêdê. Min ew şkevika titinê hemîvedixwarin û ez saetkê jî ranedizam. Min virekpêk dianî, .ser û guhên wê didan hev û min ewvir di civata maqûlekî de digol. Heta deh panzdehrojan kesî liizàniya ko éw vir e. Wextê kumè sorhatin vî welalî ez dibînim 'di ciyatekè de zilamekradibe vireke mezin dike;'ew jî dizane ko vir e,ehlê civatê jî,,Lê ne ew li ber xwe dikeve û ne.kes dibêje ev ci vir e, le, kiriye. Ji her vî qasîmin navê ez kumè sor bibinim.Bûlehran Raseri DiçIê ye. 10 mal téde hene. Xaniyên wl şikeft in..Cihê gund bi¬lind é. Milkê wan dêm ji heye, avî jl. JI xweherçîgundên Mala jêrlii. in, di Quséré de mil¬kê wan heye.Wehsid Gund II ser rasteké ye. 20mal tê de hene. Milkên gund avi , ne.gund de kehhlSeyflheye.DI navbi bervl gundî re ava Bihtan di¬gehe ava Diyarbekrê. Kehniya gund jî heye.'40 mal tê dé hené.' Balak Gundékl xirbe ye. Berê 30mal tê de ' hebûn.Bawêrneker Xirbe ye. Gundekî blspinder e. Bêrê 30 mal lê de hehûn.,din tevU wê dibin, ev ar dibe rok. Aş dinav gund de ye.Emté - 20 mal tê de bene. Babis diber gund re dibore. Kehniya gund jt hey'e.Kehniya Blyê Kehniya Biyê di cihêjêliyan de kehnike bi nav ù deng e. DI dorakehniyé de zehf darên tû ù fêkîne din hene.Serê kehniyé dibe sih û seyrangeh e. Ava¬hiyên gund 10 mal in. 'Bêngov Guhd îro xirbe ye, Berê 10mal tê hebûnElezîz ^- Ev gund di sala 19301 de avabûye. 10 mal lê hene.Xaniyê Nizêr 20 mal tê de hene. Keh¬niya gund heye.Basnê Gundekî bi dar û kehni ye. 30mal té de hene.Kûşê Avahiyên gund 40 mal In. Gundkehnike spehî heye. ' ',:Kûşa Kevin Herwekî kurdmanc di¬bêjin : Nû hatin, kevin xelal In, plştl koKûşeke din ava bû, Kûşa Kevin xerab bûye.Pisli ko me tixùb, 'çiya, .çem, dest,newal û gundên jêliyan gotine emê niho tiştiriedin wek heywan, dar, giyà, kulilk, plseû 'sinhet, hekimî, hiiî adetên vê eşlrê, hatinênaXé û malmezinén jêliyan bibêjin.' flEYWAN Heywanên wan en kedlher texllt terş û dewar in"; pez, hesp, ker,hèstir, ga, çélek û gamêş. Hespên bergîrDÈRÙYA KÛRÊŞANDI Dêrûyê de neh' gund hene. Gundhemi di newaleke de ne'.' Her du milên ne-.walê çiya ne. Mlle bakur Çlyàyê Kehniyan,mile nivro Çiyayê Kosiyan. Babis di' newalêre dibore û taveje Diclêj Hatinên van gundanbi pirahl goz, rez, bitiinc, spindar û her texlltfêkl. ne'. Gund di nw'daran de winda ne.Heta ko mirov nekeve nava gund xaniyannabtne., Nemaze gozên wan zehf in. ' BI tenê diReşênê.de, qederê (10 000). goz hene.Di çiyayên van gundan de sûinên kevinzehf il). Dewarên van gundan ji ber berfê sesmehan nikarin berdin.Reşêne 100 mal tê de hene. Gundek!têrkehnl ye. Deh deqiqe di ser gund re jiqwlna Çlravê kehniyek der,. dibe, navê wêKehniya pehn e. Cowa aşekî je . çêdibe. Avawê hewqas sar e ko mirov bi derbekê de nikere1er vexwe'.'Ava vê kehniyé di nqvgund're derbas dité.'"Oi ré vé ava çend kehniyênIn. Nik xudanmeraqan hespine kihêl jîpeydé dibin.Herçî heywanên kûyl, dl cihê jêliyan deev heywanên ha peyda dibin : hirç, piling,wişk, qwlz, rovl, kêrvpşî, heftar, slxur,kurîbeşlc,beraz, gurî,. slorî, jijo, seyavi, pezkovi,gornebaş, mar ( têxUlê.. m.aran t koremar, ma¬re - res, mare - teyar, t^rmar, . keşkini, kere,dûvşûjln, stobazin mare .av! ) marmarîşpk,kêlgératik, gumgumok,' bajifzerk, şemşemotlk,dû'pişt, mişk, koremisk, sévll, xlll, cirt, zof,beqmn'r, mûri ( téxlltè ..mûriyan :res, hesinbazik,zer , gêrik, revis ). . , ..MASÎ Cew^r, ferxecewr, şebot, mak,marmasl, naqor, sêlexwer, heşlnok, ziMélIk.devhesp, birek, hefrS ) bçq, req, kêycal, kurkurik,merfetest, cobir.TEYR Qertel, şabln, willh, dubrak.laçln, kurt, şlsyarik, bazih, başok, bûm, pepok,kund, leyleg, qir, qirereşk, qlra-.pislkulav, danisorlk,qljik,, çllêçilê, kew ( kejvê,gozel, kqwêçir, kewê sùsik, kewêkenger ) tivili, zerêle.835

şilkak, kurkurlnek, gewrêie, darkutik, kevok,dotavrês"k,por, beytlk,"zerzûr, tltC qltik, çûkniaşik,ibêd, kerak, bllbil, şeblûl, şlvanmljûllk,mlrlşka avê, mlrlşkor, kuteplr, bet, qullng,werdek, qaz, iewas, haclreşk, semawatik, teztezlnetl,dawldê dunîkll.DAR, MÊW, DEVÎ- Di cihê jêllyande her texllt darên bi ber û bê ber hene : Hlrmê,karçlk, xoj, hilù ( çend texllt In : hilùyêzer, hilûyê res, havlnl )-qeysî, m-jmijik, hêjir( çend texllt in : héhnatî, singàll, zerik, bêrkevanî,dirbî, bacani, rljik, tefarî ) bihok, hi¬nar ( çend lexlit In : tirs, şêrîn, rarlşok ) sév( çend texllt in : guhijok, şeklri, xlşxişok, emeréres, xeyll, çermkeri ) tû ( çend texbt In :res, ezreqi, garisl, şêmi ) tûtirk, klzwan ( gir,hùr, bitim, benbùrik ) mazû, gilor, gijik, gijol,guhlj, berû ( berùyê berû, berûyê mazû ) berani,gezù, belalûk, simberî, évrist, soredar,spindar, bî, beniştok, kevot, benav, gulşlrem,gez, ajik, behîv, sénc, çinar. Texlîtê tîrlyênwan ev in : teyifi, gozane, sincérî, kerkûşl,genclkl, gewrê mîr, gewrê mehmo, reşê çê,soré difsé, berisane, tprtori, gozané sor, binétal, tiliya zeynebê.GIYA Glyayên xwarbar yanl, yen kotêne xwarin : Quzmaz, tollk, soryaz, slrmok,sîrik, tirsok, kereng, kengzer, hehs, kidadik,sêvbinerdè, pariyê mihè, benik, gozerebik,spindik, gulmêw, selmlk, punk, karlyè- belek,kariyé - kelehê.Glyayên nexwarbar û kulilk Giyareş,nefel, kellk, ket, çever, zirçlk, giyayê- keran,kélemper, karîş, flrêz, sorik, nèrgiz, hendekù,bêrzan, héro ( hisk dikin, dikin toz û jlh po¬rên xwe pê dlşon; por pé nerm dibin ) sosin,^gemgilok, beybùn, kulilka Nisanè, bililazlk,bûklindér,' rihan, rihana lawan, gui, şllan.PÎŞE Û SINHET DI nav eşlrên Botan"de herçî démanl ne dl tevnê de kêm in; ko-,çerên wan xurt In. Di nav jêliyan de jin kej,penbù, biri dirésin, bi têşiyê goran çêdikin,Hinek ji tevnê çêdikin, lê sivik. Wek têrik ûciwal. Penbû bi dolavê dirésin dikin ris ûrêdikin Sérté. SInhetkarên Sèrtê heqê desténxwe dibin û pê caw û stenboll çêdikin.Di nav jêliyan de qeleçî hene. 'Ev qeleçlgésin, bêjing, serad, kér, milhêb, hestif,dirêşik û kilpidanan çêdikin. Hin ji van qeleçiyanbi sinheta tifingê jl dizanin.Bacolî, reşlkan çêdikin û xeratiyê dikin.Xelk bi pirahl cenan û cotkar û rezvan. in-HfiKÎMÎ LI Kurdistanê hekiml bi zehfiwek malmelan pêiha,>t ye. Ji wan hekiman^^.' *i.ek.'meri kurdmaincS dibêjin. Her esîrô ma¬la hekimé wé heye. Hekîmén jêliyan ji eşîraAlikan In ; mala Silêmanê hekim;Ev hekIm her texlît nexweşl û birinanderman dikin. Birinan bl kewê derman dikin.Rûn û hingivînl tevlî hev dikin ù pê dlkewînin.Fitîlan jî bl birinan didin. Ji bo kewêdermanekî din jî heye.Wî derwanî jl glyé ûji dermanê spi yê şeşxanê çêdikin. Ev,ji herdermanén din rahetir û çêtir e. Dermanénplştl kewê jl hene, zehfên wan ji glyé çêdi¬kin. Wan giyan hekimbl xwe ji çiyan didinhev. Heke berik di nav hestl de ma, goşt dlqelésîninûberIk derdixînin. Carina bestî dişkê.Hingê wî diceblrinin. BerIk bikeve sévokéù di mile din re lavéje, dermanê spî da¬tinin her du devênbirînê heta ko şewata wîbigehe hev. Hekîm bi goşt û xwarinine dinqewet. didin birîndarên xwe.Carina birindar jl tirsa. canê xwe dimi¬rin. JI lewre birindaran bi tenê nahîlin. Xelklêne dora wan ù nav didin wan.Xwarina nexweşan bi adeti tiştlne tirsIn. Hinaré şêrln, şorbeşir, hingivl, epraxé birincl;diklozê bistî jl didin wan.Nexweslyôn ko di nav jêliyan de peydadibin an yen ko pê bihîstine ev In : Ta, êşazirav, zerik (zerika res, zerika zer ) xurl, so¬rik, êşa giran, zlkêş, qollnc, bayé sor, bayéspî, guhêş, serêş,çehvkulbûn, devkulbùn, tltme,zam, nav, xilt,mlzavokî, keçell, gewrik,arsim, sermayî, kuxik, taya sêioje, heftawik( heftûwlk ) dllêş, xişfûk, neks, beqlk, haloq,şîi-şlmak, argûşketin, mûmar, kulmêrù, bùkik,perde, ewr, ava - res, sîkulok mêkutok,bijl, devxwari, fallnc,hévketln.qofî,BI hekiman re bazar e; heke nexweşrahet bû heqé. xwe dibe, hekenexweşiya xwebi birîn an biket hekîm bi xwe tu tîştl na¬xwaze. Herçi nexweşiyên sivik xelk xwe bixwe derman dikin. Jinên -sere bi dermanénwan dizanin.;Li Kurdisianê, nemaze di cerahlyê dehekîmine bi nav ûkîm ji eşlrên din têne xwestin.deng peyda dibin. Ev he¬Peyayé ko di seran de birindar dibinheqê hekîménwan axa dide.H.ATINÊN AXÊ Di zemanê "berê de.gava àxati hëbû û Kurdistan li ser rêzikaxwe a kevin bù eşlran wêrgû dida àxayénxwe. Hatinên axayê jêliyan ev bûn :' Ûoşahi Li Biharè her gund li gorahalê xwe pezek an dido an hêj bêtir dibir axé.836-

Kêsim Li Pehizé, lier gund II gorazêdayiha xwe barek dido difs, birinc, genimdida axê.,'Èdiinî Di êdan de édaniya axê hebù.Pez, dexil an dits.-Deman Axa xurt biwa ne dlhi.jt kobajarî deman bikin. Axê deniiin bikira fédagundiyan. jl tê de hebû.Spniijarl Di Géra Xanî de II serêtofa-spindaré axê hela pêne mecidiyan dibirin,Di tofekê de ( 300 - 500 ) spindar hene.Dûvikê Qemçùrê qemçùrê wekêqemçùrçî dihalin û diketin gundan srxê pezêgundiyan ve lis irtin.Guiidlynn jl tiştek dida axê.Ticiirî Wextê ticar dlbatin ù hin tisldikirin, di wè ilan ù sliindlnê de para axéhebù. Para axê mixlaran'ji ticaran disland ûdidan axê. Li serê pezeki çerxîkî. Li seréhirlya pezeki qemeriki. Li ser xunkariya tewaşçerxiki ( xuiikati heft beqe ne )Pêrûya Kozê Koçerên ko dUiatln erdêjêliyan heqè kozji xwe didan xwediyan. Je pèVE xwediyê kozè pèrùya nxê ji wan dislandù dida axè. Ev koçer di mideUi ko di erdê jêli¬yan de diman, 11 bin deslè axayê jêliyan bûn.Ser biwa digel jêliyan diçûn ser. ,Ev hatinên a\ê en- binavkiri bûn. JI vanpê ve iixa hiçiwu ba mir an ba hikûmelê,leşxeleyck lê hiqewimiya ji esiié disland. Dî¬san axa mllkek bikiriya ù pereyê wî ter nekirii pereyê mayin Ii gundan bes dikirin ùmixtaran ew père didan hev.CEZA -- Axiixê jêliyan wek axayên Kur¬distanê en (lin xelUè eşira xwe cirm dikir. Jieezayê ko ji xelkê dihate standin para axéjl hebù.Dizl Axa li malê dizî digeriya, hekeew .peyda kir vedigerand xweyi 'ù liştek jeji xwe re hillanl.Kii.ştl Axê mala xwînî talan dikir ùdida xwediyê kuştl ù ji xwe re jî llştek dibir.land ûBirîndarAxê heqê birînê jl carlh dis¬dida birîndar. Tlşlekjljl xwe re dihişt.Dawa Ji dawayén ko axê bi xwe şerletawan dikir Jieqè qazîliyêji wan disland.MALMEZINÉN JÊLIYANdi teşkîlata eşîra jêliyan de ûHerwekî medi rêza gundênwan de gotine, me sehitlya ses malmezinénjêliyan kirine.Elî Axaye BernihîTistè ko me di he¬qé wî de zani dl gundê Bernih de goliye.îro ji mala Eli axa tukes ne maye. Bernih jigundên Royé jêliyan e.EUAxayê Qadê Eli axajl gundê Qa¬dé ye, ji gundên deşta 'Mişarê. Ji mala wldu zelam heneElî Hemané ~ Ev Elî axa ji Goyinane, gundekî Royê Jêliyan. JI vê malê jî çendzelumhene.Hesamé LodéJI xwe herwekî nav User e, Hesam axa lodî bù. Çend zelam ji vémalê jî hene.Mala El! Bekiran Mala Resùl axa,axayê jêliyan a îro bi xwe ye. Çirokiya vémalê me di gundê Mendekeran de gotiye.Şc^cera Resùl axa jî ev e : Bekir, Elî, Miheme,Resûl, Miheme û kurê wl Resùl axa. Navêkurê Resùl axa é mezin, yanl wellehdê wî,Evdirehman e. Resûl axa II bin xeté ye, IIDe^ta Hesinan, di gundê Çem -Seref de rûdi¬ne, û azayê meclisa mihafeza fllesiçê ye.Xwedê rikêba wi dirêj bikit.Sam: 18 îlon 1941HEREKOL AZÎZANWELaTçavreş îWelat tu î,Tev bihusl û her xwes îJiyîn di te, pir gcş î'Tu î, lev bax û bistan.Ez fedekarè te nieE/. bi goiiyii le meI..eşkeiê ala le meMirin li ber le erzan.Erdê le jî zehf bi xèrBirçî nînin, hemî. terPeyayên kurd weke sêrPiling in ew, li çiyan.dilkelî ezJi bo leDikiin bigehiui lez biDa bibinim mèrg û-rezJi îro pas xweşî kefte zozan îHerçî zozan, Serhedan.Li dotmama xwe be asiq eya kurdLé ci tête min ji destTu qedrê wê bizane her giran iManie bêhif ù sermestMe xemhmdî ji bo te bûkeke tazeBo armancê divê westJi destê xwar û bedicwaran deranîAza bibi Kurdistan.Ji nav bùkan ew e pè;kè;a hemyanSIBHIY1> DIYARBEKRIŞeveq roj e bilind e aşiyan îCENGA -CANÎHemi dinya dixwazit wè bibinilTlnê em xef dikin li jorê xanîHtlo rabe 'birayê min tu kanî Ji bo le yek nivislî botî çèkirJi hewşê-carekê derkev li banî Divêtin ka ci goti lu bizaniJi xow raliin hemî tev de bi carek Bi şahi be bi şahF be biraoBinèrin qenc |i halê vi zemani Tu her biji bi dinya şadimant.Bihfr e de bibarit ewr .û ezmanM. E. BOTlHesîn kir dexl û'danek bo me' anîXebal e her xebat e her xebat eBi ceng bin mal û mendal û bi can!Rojên serma bizanin îro çûne837-

REWSA DINYAYÊSERÈ t'RIS Ev ser bêi ko xwe sistbike dom dike Cris gelek li ber xwe didinû bi niêrani .ser dikin. Lê ji wan re çek ùposai divêtin. Ingiliz ù emêrikaniyan sozaxwe da liû ùris ko arîkariya wl bikin. Ji bo¬na vê yekê ji konferansek di. Moskoyè de wêbihata danin. Di vê konferans.ê de Işê arika¬riyê wê lilliata mizakeré kirinEv du meh In, dinyayê qala vè konferan.sêdikir ù ùris dixwest ko konferans zùkaçêbibe. Uawl dawî li 28ê îlonê niminendeyènùris û ingiliz û emêrikanî di Moskoyè de gi¬hane hev û dest bi mizakera i.sè arikariyêkirine. Ingiliz ù emêrikaniyan digot ser bihalina Zivistanê ji xwe wè bisekine, ù IIBiharè wê ji nù ve dest pè bike. Hela hingêjt wè wext hebe ko em bikarin .irlkariya ùrisbikin. Lê ûris dibêjin ser li Zivistanê nasekiiie,.elman dl serê xwe de wè pè de herin û Ha¬vîn ù Zivistan ewê dirêjî me bikin, ji lewredivét arikariya ingilîz ù emêrikani bê derengîù ellahî bigehe deslèn me.Ingilîz bi xwe dl ser de ne ù ji herwextl bètir hewcedarê çekaii in. Çekên koew bi xwe çêdikin ne bésî wan e, ùji lewreji Emêrikê çek û cebirxane ditinin. HerçiEmêrîke ye, febrîkeyên wè lev de ji bo de.wlelènko serê elmanan dikin dixehilin. Ne¬maze ji Ingilîzan re. Ji mile din Emèrike jinû ve ordùké çêdike, ordùke mezin. Ji vèoïdiwé re ji çek ù posai divêtin. Ordiwaemêrikanî beré ( 225000 ) zelam bûn. Îro ewordû gihaştiye milyon ù nivekê. Ji mile dinliste ko ji ûris re divêt bê hed ù hesab e.Ingiliz û emêrikanî dixwazin bi 'herawayî arikariya ûrisan bikin û nehllin ko ûrisbiskê, lê herweki Mister Çorçil gotiye Ingilte¬re .nikare çekên girnva xwe kêm bike Ji lierko elman dikare berê xwe ji ûris bade ùbide ingIlV,an.Mister Çerçil li 30é îlonê di mecll¬sê de Ii ser vê meselê xeber da ù gol ko divî serê mezin de gelek nişkegavî hene, yanltiştlne welè ko dikarin ji niskeké ve biqewimin.Ji lewre ji sondxwarîyan re divêt di ner qadaser de hazir û xurt bibin.Li gora gotina Mister Çorçil. vê Zivistanêelman dikarin şê tlştan bikin : Serê ûris blseklnîninù di riya Libyayê re dirêjî Misrê bikin.Di riya Spanyayê re dakevin Efrîqa roav'a.Au berê xwe bidin girava Ingilleré û rast birast dirèjl ingilizan bikin.JI roja ko serê ùris dest pê kiriye tlşlekheye ko hergav tèle birê ù di dora wide gelçk axaflifi çêdibe.Ingiltere esker derèxislaEwiopayè ù ji par re li elmanan bixislaBi vi awayî Ingilleré ji nù ve pê II erdèEwropayê dikir û barê ùris ji sivik biliù.Hebû ko bi vè derbè elman biskè ù ser jixelas bibe.Dema Mistpr Çorçil di meclisé de xeberdida ev nicsele ji vebft. Serokwezirè ingilizandi vé babeté de stexili û got ko liciçend diserê ùris de xe.sareke mezin giha be ji elma¬nan ordiwa elmanan bêj xurl ' e. Jù pêve Mister Çorçil da zanîn ko ev meseleIşekî eskeri ye. Ji lewre nalie ko Ii ser vômeselê eşkere bête xeberdan. Ji ber vê yekèserekwezirê ingilizan ji mecllsê re ne da zanînheke ingiliz dikin esker bişinln' Ewropayê ûheke sandin, kengé.Herçî ser bl xwe roj bi roj germlir di¬be. Herwekî xwendevaên me dizanin elmanji mêj ve. gihaşti bùn dora Klyêvê - payilextèOkianyayè - ù zor didan ê, lè hêj ne keti bùn é.Li IQê Ilonê Kiyêv ket deslèn elmanan. Bas¬kekl ordiwa elmanan Iierè xwe da aliyè rohe¬lê ù bajarê Poltavayê jî zemt kir. Poltava di¬keve nivroyê roavayê .Xerkovê ù je qederê 125kilomêtir dur e. Xerkov bajarekî sinalii ye.-Gofino febrikeyên Xerkové Ii rojè 100 langlçêdikin. Ji ordiwa elmaiiuii baskekî din bt-rêxwe d'iye Rostovê. Roslov deriyê Qevqasê ye.Ebemiyeta Qevqasê jî ji ber pétrole gelekimezin e. Li gora nûçeyên paşin dilè Ingilizanheye dl Ecemistanè re, ordnUé bişînin Qevkasêû petrolên Bakoyè blliemîniii. Générale ingiliziinê bi nav ù deng, gênerai Wèvel vêpiisiyè çùye Qevqasê. Dibêjin ko ordiwa in¬gilizi wê here liela Rostovê ù li wô derê pè¬siya elmanan wê bigire. Ji ber ko heke elmanketin Qevqasé, ji wè derê, wè bixwazin, diriya Ecemlslanô re, dakevin Iraqè ù petrolênwè ji liéxin deslèn xwe. JI lewre dlUeve serèmirovan koingiliz esker blşinin Qevqasê.Lèiiingiad ù Odese .weke xwe ne ù 'serên oiwexwÊş dikin. Nemaze di Lênîngradê de.serine -glniu ùxwîndar çêdibin. Dibêjin ko diLênlngradê de milyonek eskerê ùris heye.JI van eskeran pê ve jl ehaliyan herçî çek¬hilgir ew jî ketine ser. Mlxdarê van çekhilgii-anji mllyoneki bêtir texmîn dikin.Elman di nivro de zorê didin Klriméjî. Kirim di Behra res de nivgiravek e.Yanl838-

Dl RADYOWÊ DEWEŞÎNEKÊN lDRDÎBÊRÛT RADYOWA ROHELATPÈLÈN KURT ( 37, 34 X PÊLÊN NAVlN ( 293, 50 )SAET : 6, 30 hela 6, 45 p.n.Radyowa rohelat hero pi.ştl nîvro ji saetŞCŞ û nivan heta ses ù çel û pêne deqiqanbi kurdi diweşîne. Di her we.şînekê de nûçe¬yên dinyayê û stra nine kurdmancî bene.RADYOWA BEXDAYÊPF.LÊN KURT ( 30, 50 ) Û ( 42, 50 )SAET : 5, 45 heta 6Radyowa Bexdayê ji hero pîştî nivro ji.siiet pêne ù çel û pêncan hela şeşan bi kurdidiwcsine. Sandiyaré Bexdayê jî carina stra¬nine kurdî dide.se aliyên wê behir alîkî wé bej e. Ev bejjî gelek teng e, îşê car ' kîlometiran. Ûris divî erdê teng de asê bûne û Kirimè midalehedikin Di nivroyê Kirimè de Sivestepol beye.Ev bender wargeheUI stolii ùris e. Heke el¬manan Sivestepol jl zemt kir ev is ji stolaùris re zehmet e. Ji mile din, bi ketina Siveslopolèrewşa Odesé jl xcrab dibe. Ji ber koOdese ji bejê mehsûr e, her llst je re, diriya behrê re ji Slvestopolê têt. JI lewre ùriscehda xwe dikin ko Kirim nekeve desténelmanan.Me qala konferansa Moskoyè kiri bû.Ev konferans se rojan dom kir û belav bû.Dibêjlii ko di vê konferansé de ji bo arikariya-ûrlsher tevdlr bute dilin.Li gora nûçeyên Londrê en paşîn el¬man gihaşline dora Xerkovê ù zorê didin ê.Ordiwa Merésal Bùdyeni bi xurtl li pèsiya el¬manan sekini ye. Dîsa 11 gora wé radyowêelman di Kirimè de hinek pês ve çù bin jiûrisan xesareke mezin gihandiye elmanan.ŞERÊ EFRÎQAYÊ Herwekî me berê jigoti bû delêletin hene ko serê Efriqayê wê destpê bike. Di wê qadê de, serén cihnaskirinê.(istikşaf) xurl bùne. Talyan. ji bi vapoaanesker û çek ditinin Libyayê. Ingilîz H wanvaporan dixin. Di dora Tobriqé de serinetopçiyan û brialiran çêdibin. Lé seré rastînhêj desl pê ne kiriye.Sam : 3 Çiriya Pêsîn 1941 NÊREVAN-*-ŞIH1RÛ EDEBIYATA KURDÎREFÎQ HILMÎ'Kitêbeke spehî, çeleng û hêja, 146 rùpel.Mirov ga\a vc kitêbê dibe deslê xwe, deslé wî pêtijî, dilê wî pê geş û germ dibe. Refiq Hilmî divê kitêbê de qala hiji şairên soran en paşîn kirine.Bi kurtî bisérhatiya wan goliye û hin .jihrên wanbelav kirine û li eserén war hûr bûye. Kitêb biher awayî tekûz û lihevhatî ye. «Bi lenê tîpên wêne tîpên me ne. Kitêb bi tîpên erebî hatiye çapkirin. Ji lewra xwendin û .sehkirina wê ji bo medişwar e. Me hin tisl je seh kiri be jî, ne bitemamî. Di rûpelê" kitêbê ê paşîn de dibêje : « Hêwamanwa ye ke zorî pê neçê bergî di).vemî emkitêbê le çap bidên ». Je dixuye ko ev kitêb jidu cildan' bihevketî ye. Ya ko di destén me deye,cilda pêsîn e, a didowan ji U pey e. Refîq Hilniîkitêba xwe pêşkeşî xortan kiriye û di rûpelê pê¬sîn de goliye :DIYARlEm çen laper^ye ke awineyeke suretû sîreli hendi le şaire nawdareka«i Kurdis¬tani Iraq be wîney deske gullkl rengawrengû bùnxwes deréxa ke her gullki le baxêk helbijirabî peşkeşi lawani kurd û be taybetljiêşkeşl ew qotablye xweşewîstane ekem kele qotabxane berzekan da exwînin û wè dale sihir ù edeblyatl kurd şllikyan ber çawnakewêt. Eger bein sipare biçùke tlwanl bêtlmke glyani edebî ewan bécùlinemewe leqelayekbo, pêkhinan û deshînanî bergî dlwemêdam lelam slwlk ebî û giyanî niştemanperwerîrataze êhêlewe.Di vê cildê de Refiq Hilmî li şairên jêrînhùr bùye : Ehmed begê Sahibqiran. Ehmed begê.Wesman pa-şa. Emîn Feyzî beg. Emîn Zekî beg.Eşîri ( Şêx Evdilxaliq ). Ahî ( Salih efendî ). Bèxod( Mêla Mehmûd ). Bêkes ( Faîq ). Pîremerd ( Tewfîci).Hacî Qadirê koyî. Herîq ( Mêla Salih ). Hemdî( Meta Hemdûn ). Xakî ( Mêla Mihemed ). Xesle.BINGEHÊNGRAMÊRA KURDMANCÎni NAVÊ YEZDANÊ PAK Ê DILOVAN Ù MIHIRVAN8Şaneka Tarîxî Gramêra frensizî dibêje kozmanê frensizî veqetandekên xwe ji pronaveke lartint girline. Gelo me yen xwe, ev bêjeyèn hûr, jikû girline 7Li gora tedqîqalên ko heta niho min çêkirine,me jî veqetandekên xwe ji hin pronavan.girline, lê ne ji pronavine biyani, ji pronavine xwe.Belê, veqetandekên- me en binavkirî ji pro¬navine me en işarkî bi der haline. Herwekî pès-839-

delir de bêle gotin « yê, ya, yen » pronavine tşarkîne û veqetandekên me en binavkirî ji wanhatijie pê. Di esl ù bingehî de gava ev pronavdiketin pêşiya navdèreke û dibûn rengdêrine işarkî« di » yek diket navbera wan û navdèrê. Meselagotina i Hospê Soro » di eslê xwe de « Hespê diSoro » [1] ye.Bêdiro, pronavèn « yê, ya, yen » di şiklêê, a, en » de bûne veqetandek û bi paşiya nav¬déran ve zeliqîne; carina jî ketine pèsiya rengdê¬ran. Yanî I Ev hesp yè Soro yê » bûye « Ev hes¬pê Soro ye ». Misalèn jêrîn biservekelina veqetan¬dekên kurdmancî bi temamî janî didin.Ev hesp, yê di Soro ye. Ev hesp, yê Soro ye.Ev, hespê di Soro ye. Ev, hespê Soro ye.Ev hesp, yen di Soro ne. Ev hesp, yen Soro ne.Ev, hespên di Soro ne. Ev, hespên Soro ne.Ev mehin, ya di Soro ye. Ev mehin, ya Soro ye.Ev, mehîna di Soro ye. Ev, mehîna Soro ye.Ev mehîn, yen di Soro ne. Ev mehin, yen Soro ne.Ev, mehinèn di Soro ne. ' Ev, mehînèn Soro ne.Herçî veqetandekên me en nebinavkirî, 'meşiklên wan en pêsîn, yanî yen ko bi navdèrekebê bireser in, me ew ji pronavèn xwe en nebi¬navkirî « yek » û « hin » girline û ew xistine paşiyanavdéran.Yek besp hat.Hespek hat.Hin hesp hatin. Hespin halin.hat.Yek mehîn hat. MehinekHin mehîn hatin. Mehinin hatin.Herçî veqetandekên nebinavkirî, yen kodikevin paşiya navdêrên ko bireserek bi wan vebûye, di pêkanîna wan de, pronavèn işarkî û ennebinavkirî arîkariya hev kirine û ew anîne pê.Herwekî ji mîsalên jêrîn dixuye.Ev hespek yê di Soro ye. Ev hespek yé Soro ye.' Ev, hespekî di Soro ye. Ev, hespeki Soro ye.Ev hespin yen di Soro ne Ev hespin yè Sore ne.Ev, hespine di Soro ne. Ev, hespine Soro ne.Ev mehinek yadi Soro J'e. Ev mehinek ya Soro ye.Ev, mehîneke di Soro ye. Ev, mehîneke Soro ye.Ev mehîninyên di Soro ne. Ev mehinin yen Soro ne.Ev, mehînine di Soro ne. Ev, mehînine .Soro ne.Bi vî awayî veqetandekên me en binavkirîû en nebinavkirî haline pê.|Di vê ravekê de,", kèmahiyek dikeve berçavan. Gelo ; t î » û «e» yen ko di goli nên « hes¬pekî Soro ».' û c mehîneke Soro » de tène dilin, jikû : peyda bûne.- Divêl ev lehsîra lewanga pronavanebinavkirî < yek;» bibe. Ji xwe ev pronav dieslê xwe de jmarnav, e, û jmarnav navdéran ditcwîne ù ev tewang yanî ù lewanga jmarnavan dl serhemî tewangên diu le tèle girlin. Heke meew gotin vegerandine siklè jêiîii ew « î » û « e »ji bi der tèn.Yek hespî Soro. Yek mehine Soro.Herçî « e » ya « hespine Soro » ye ev « e »di e.slê xwe de « en » bû û « n » je keliye û lisùna < hespinen Soro » îro dibêjin o hespine Soro ».Ji xwe « n » işareta gelejmariyê; û ji ber ko di« ine » de « n » ek heye ji xwe je re hewce naniîne.III PRONAV72 Pronav ew béje ye ko dikeve.sùna navdêré. Pronav, mêjer û carina jî za¬yendê navdôrè dide zaniri. JI hêla din pro¬nav wezîfeyên navdéra ko dinimîne Ii sèrxw'c digère ù wan ditine cih.DI komekên jèrin de :' « Zimanê lalekiji yè vIrkereUî çètir e. Du diz ji bo' kerekidizî pev diçûn; yekî dixwest wî bifroşe, è dindixwest pè kareki bike. Bayé zozanan jl yèdestè xweştir e. Ewè ko hal birayê min bù»bêjeyèn « yè, yekî, wi, è,' pè, yê, ewè » pro¬nav in. Ji ber ko ew ketine .sùna navdêrên :« zimanê, dizeki, kerl, dizê, bi kerî, bayé,mirovê ».Rédiro, heke me ev navdér vegeran¬dine sùna wan pronavan ew komek dikevinsiklèn jè'rîn. « Zimanê lalekl ji zimané virkereklçctir e. Du diz ji bo kerekî dizi pevdiçûn; dizekî dixwest kerî bifroşe, dizê dindixwest bi kerî kareki bike. Bayé zozan jibayé deslê xweşlir e. Mirovê ko liai birayêmin bû ».73 Zayendê Pronavan: Pronavan sezayend hene : mè,ynêi' ù nètar.Pronavèn nêr Pronavèn nêr ew pro¬nav In ko dikevin sùna navdêrên nêr. Lêzgîngot, wi got.Pronavèn mê Pronavèn me ew pro¬nav in ko dikevih sùna navlèrén mè. Qeşemègol, wè gol.Pronavèn nètar Pronavèn nètar ew3 Pronva girêklli) Ev şikil hetani. Ira dlghln cihCn Kurdiatané depeyda. dibe. :Lê,,bi tenâ di gelejmarè de Ute gotin. YnniM fûno ko bibêjin « hespên Soro b c hespê di Soro » dibêjinù gelejmariya hespan bi < di s yè didin zanin.4 Pronavèn pirsiyarkî5 Pronavèn nebinavkirl6 Pronavèn xweJlnpronav in ko dikevin sûna navdêrên her duzayendan ù H gora zayendê navdéra -ko dlnimînindikarin carine nêr û carina . ji mébêne hesibandin Lêzgin bat; cw bal. Qeşembat; ew hat.74 Di zmanê kurdmancî de ses tex¬lît pronav hene.1 Pronavèn kcşîn2 Pronavèn Işarkî-840-

Kîtêbxah aII awarêHejmar:Kiryariya HawarêSait . 500 Qirûşên SûrlŞeşmehl 300 Qirûsèn SûrlSéinehl 200 Qlrûşên SûrlXwedi û gerinendeyê bérpirsiyar : Mir Celadet'. AU Bedir-Xan . SamSûriyeDirecteur Propriétaire : Emir Djéladet. Aali. Pedlr-Kbai). Damas Syriei - Rêzaha Elfabiya. Kurdî C. A. Bedir-Xan.2 -r- Rupelnine Elfabé C. A.. Bédlr-Xan.3 , DUê Kurên MIli Dr. K. A. Bedli-Xan.4 -^ Blyişa Pêxember. jli Kurdiya diinùlti bidibaca C. A. Bédîv-Xàn , . ' " '5 ^'Nivéjên Ezediyan bl dibaca C. A. Bèdir-Xan6 > Mektùb ji Mistefa Kemal pasè re7 C. A.Bedir-Xan1 ^.Mesela liurdistaiiê Bazil Nîkilin8 JI mesela Kurdistanê C. A. " Bedir-Xa'n'9 Kurdi Dr. K. A. Bedir-Xan10 Xwendina Kurdi Dr. K. A. Bedlr-Xan11 Elfabêya min Dr: K. A. Bedir-Xan .12 Dersén Şerletê Dr. lt A. Bedir-Xan13 Çarînên Xeyam Dr. K. A. Bedir-Xan14 Proverbes lourdes . Medhelokên KurdtXiicy Paule Margueritte ù Emîr. K. A.iBedir-Xan Paris- 193715 Le roi du Kurdislan. Qralê Kurdistanê.Einir K. A. Bedir-Xàn û Adolphe deFalgeroUe .Paris -1937Ş— Der Adler von Kurdistan. Eyloyê Kurdis¬tanê. Prinz K. A Bedlr-Xan û Herbert Örtşl .Berlin- 193717 Der Schnee Des Lichtes . Berfa RonahiyêSihrén Kurdi Prinz. K. A. fiêdiivXan ûDr. Curt Wunderlich Berlin - 1937-842-

SAlJ 9'HEJMAR 35AX'NKt; yNUMERO 3.'»ÇARŞEMB I I H Vil fl I I MERCREDI12ÇIRIYA-PAŞIN1941 llll II I Ut 12 NOVEMBRE 1941KOVARA KURDÎ )f REVUE KURDETÊXISTIYÊN VÊ HEJMARÉTefsîra QuranêDr, K. A. Bedir-XanHedîsên Cenabê Pêxember Dr. K. A. Bedir-XanDîwana MelêQedrî Cemîl PasaMelik ûKoçerDilistanLênîngrâv''.Smaînê SerhedîPefîşanîNûredîn ÛsifSondQedrîcanKurdên EcemistanèHerekol AzîzanRewşa dinyayêNêrevanGramêra KurdmancîC. A. Bedir-XanMelayê DjeziriBIRÈFRENSIZITawûsparêzŞAM—1941 ^ÇAPXANA SEBATÊ843-

SAL 9HEJMAR 35ANNEE yNUMERO 35ÇARŞEMB12ÇIRIYA-PAŞÎN 1941KOVARAKURDÎMERCREDI12 NOVEMBRE 1941^ REVUE KURDETEFSÎRA QURANÊDi rojên jorîn en hejmarlî de, pistîher nimêja ferz ev dia divê bête kirin.Her dinkarên Xudayê xwe bibin, jebitirsin û bizanin ko honê vegerin ûbigehin wî. Siûd û perîşaniya we di rojapisdawiyê de, di destê Xuda de ye.?04 Mirovek heye .... tê nik teù lu ştexalij'a wî li ser îşên dinyayêdiecibînî û ew dibêje Xuda.sahîdè minbe, dil ù zimanê min weke hev in, lêew dijmineki dîn î dijwar e.205 Gava ji hafa te derdikeve, dù¬rî te dibe, dest bi fesadiyê û xirabiyazad û çêliyan dike. Xuda ji ïes-.id ùxirahiyê hez nake.206 Gava je re tête gotin,: Ji Xudabilirse, ew nefsmeziniyê dike û dibegunehkar. Dojeh têra wî dike.Dojeh ci cihekî têrşerm û ezab e.207 Dîsa kesèk. heye, ji bona riznyêX'wedê canê xwe dide. Xuda bievdên xwe re kereinkar û pi)'ar e.208 Gelî bawerniendiiio Bitevayî dest bi misilmanîliyê bikin û jidil û can desl je bermedin, mekevinser şopa Iblîs a xwar, mirov pêşermisar dibe.Ew dijminé we ê xuya û xedar e.209 Heke hon pas dahatina a3'etênXwedê û sehkirina wan dudiliyê di¬kin, bizanin ko Xuda qadir ù zana ye.210 Ji mişrikan pê ve her keshévîdarê emrê Xuda ye, yê ko di sihênewrên tenik û di xunava qiyameké deû bi melaiketan ve digehe me û ji wanpê ve dîsa her kes' baweriya xwe biwê deiuê tîne ko tê de mirov eezayêemelê xwe dibîne û her kes ù her tiştvedigere ba Xudayê xwe.211 Pêxemberê min . . . . Ji lawênIsraîl bipirse, bila ew bêjin, me ji wanre çend ayet û kitèb dane .... Lê yenko bi ayetên Xuda serwext dibin û pa¬sè mana wan diguhérînin, ji wan re êşekegiran heye, Xuda di cezadanê dedijwar e ù ew bi xurtî diêşîne.212 Jiyîna dinê ji kafiran re têrxemldixuye û ew tenazê xwe bi mi¬rovên bawermend en belengaz dikin,lê di roja pisdawiyê de, cihê bawer¬mendan ji yen wan bilindtir e. Xwedêji kîjkî re dixwaze nîmeta xwe bêhisabdide.213 Di destpêka dinê da, mirovhemî miletek bûn ù gotina wan yek bû,pasè li hev ketin, Xwedê ji wan re pêxemberinsandin, heta ko ji camêran remizgîniya xweşiyê bidin û mirovên xi¬rab bi ezêb bitirsînin û bi wan pêxem¬beran re kitêbin nazil kirin, heta ko liser tistèn ko mirov li hev ne dikirin,pêxemberên Xwedê hikmê xwe li goraheq û edaletê bidin.Ji Cuhî û Filan pê ve tu kes bextêxwe xira ne kir; her çend jî ji Cuhi ûFilan re bi Tewrat û Incîlê hikmênXwedê û emr û fermanên di wî xuyanîbû bûn, wan ji dexs û xirabiya xwe hik¬mên kitêbênXwedê, yen koji mirovan reşanî riya rastiyê didan, guhartin.Lê Xuda ji kerema xwe, evdên xween bewermend û dilpak, gihandin roniyarastiyê, her çend jî ew li ser vê rastiyêbi destùra Xwedê bi ya hev ne dikirin.Xuda ji kerema xwe her kesê ko dix¬waze digihîne riya rastiyê.- 845 -

214 Ma we ji xwe re digot honêbê zehmet bikevin bihustè ? Yen berîwe ketine tengiyeke giran, bêla û nesaxî,belengnzî û birçîtî zora xwe didaPêxemberê Xwedê ù yen ko bawe¬riya xwe bi wî anî bûn digotin : Kanîarîkariya Xwedê ..... Bizanin Ari¬kariya Xuda nizing e.215 Ji te de bête pirs kirin : Emèci bidin û ji kè re bidin? Bèje wan:Ji malè xwe di riya Xwedè da ji dé ùbav û mirovên di xwe re û sèwî, be¬lengaz û rèwingiyan re bidin; herçîqenciya ko hon dikin, Xwedê pè dizane.216- Di riya Xuda de ser kirin jiwe re bùye ferz û hon je hez nakin ;bizanin ko tiştin hene ko hon ji wanhez nakin lê li hev hatina wan ji bonaqenciya we ye û hin tiştên din hene kohon hejî wan dikin lê qewimandinawan bi kêrî we naye. Xuda pè dizanelê hon pê nizanin.217 Ewê ji te mesela .ser û kus¬tiné di meha Remezanê de bipirsin; bêjewan : Di vè mehê de ser ù kustin gunehekemizin e. Lê vegerandina xelké jiriya Xwedé ù ji ziyareta Mescida-Heramèû je derêxistina ehlên di wé gunehekehéj mezintir e; ù fitne ji kustinéxirabtir e. Gelî bawermendino .... bi¬zanin ko kafiran, heke ji wan biha¬la, heta ko hon jidînê xwe derkevindest ji kuştina we bernedidan.Heçîji we ko dev ji baweriya xweberdidin û dimirin dibin kafir.Sewaba qenciya ko wan pêkanînedi dinê û axiretê de pùç û win¬da dibe û ew agirketî ne û té de herdimînin.218 Yen ko baweriya xwe anîneû ketine riya raihaciriyè, û riya Xudade ser kirine, ew hêvîdarén rehmetaXwedé ne. Xuda efiw û tobe dide,Xuda piyar e.219 Ji tê mesela serab û qumarêde béte pirs kirin.Bêje: Vexwarina serabê û leyistinaqumarê gunehên mezin in, herçendew bi kêrî xelkê bén jî.Lé her hal gunehê vexwarin û le¬yistina wan ji nehfa wan pirtir e.Il ji te bipirsin: Emê ji malè xwedi riya Xwedè da bi çiqasî bidin ?Bê¬je wan : Ji mal û kedê xwe en zêde diriya Xwedê de bidin, lé herhal bi awayekîbidin ko hon bi xwe piştre mihlacîxelkê nebin. Xuda hikin ù ayetênxwe pès we dike, heta ko hon bîre¬wer bibin.220 Di dinya ù axii-elê debiaj'etènXuda serwext bibin. Ji te meselasêwiyan wé pirs bikin; bêje wan :Ge¬randina îsè sêwiyan ji we re xeyr e.Heke malê we û wan têkilî hev dibin,bînin bîra xwe] ko sêwî xweh û brayênwe en piçûk in, bi wan re camêr bin.Xwedê camêr û nekesan nas dike.Xuda bixwesta bi netékilbûna malêwe û yé sêwiyan émir dikir, lê ewjiwere zehmet dibû, ji kerema xwe bi tèkil¬bûna wan destùr da, ji ber koXwedêdélai, zana ù féris e.221 Dot û keçên mişrikên ko hêjbaweriya xwe ne anîne ji xwe re mekin jin.Ji dot û pîrekén mişrikan, heke.we hejî wan jî kir, niehrkirina jinan cêriyeke misilman ji we re dîsa bixeyrtir e.Heke we mîşrikek ecibandi be jî,heya ko wî baweriya xwe bi misilma¬nîliyê ne aniye, dot û jinèn misilmanje re mehr mekin.Mehrkirina dot ù Jineke misilmanji evdekî misilman re je bi xeyrtir e.Jin û mêrèn mişrik we digihînindojehè, lè bi cihanîna emr û fermanênXwedè mirov dikeve riya bihustè, ûhi deslûra Xuda inirov ji gunehên xwelobé dike û je pak dibe.Xuda ayet û hikmên xwe pès xel¬kê dike heta ko ew pê bîrewer bin ûdest ji gunehan bikişînin.Ji bona Telsîra Quranê K. K. û li hejmaêrn27, 28, 29, 30, 31, 32 33 û 34 an fedkirin.846

HEDÎSÊNCENABÊ PÊXEMBERREHMET Û SILAVA XWEDÊ LÊ BE353 - Ko te seyê xwe şand û wi nêçlrekji te re girl, je bibe û bixwe, lê heke seyête çû ji xwe re nêçlrek girt, wî je raebe, ewri'jqé wî ye.354 - Parsekî heram e, meger ko izrekemezin hebe.355 Jin ji paisûkê xwar hâte aCrandin,heke tu dixwazi wé rast bikî tué wî bişkîninî,bi sebr û nermiyè pê re bide bistînè.356 - Gava cenaze derbaz dibe ji ber wîve rabin. ( rabin ser xwe ).357 - Wada xwe bîne cih, bawermendwiha dikin.-358 - Mirovên ko xelk ji xirabiya wanditirsin di roja pisdawiyê de II ba Xwedébê qedr û rûmet In.359 - Sebr û dllnermî du xisletên hêja ne.360 - Mirovê ko dlyarlyekê dide kesekî ûpasé je distîne, mina seyek e ko vediré.se ûdl pist re tlşlê ko vereşandiye dixwe.361 - Gunehên mezinlir ew in ko inirovmişrlkiyê bike ango yekitîya Xwedê nas meke, U de û bavé xwe asê bibe, swlndèn dere¬wîn bixwe ù pêsberê qazî de pisli ko bi anî¬na navê Xwedê sond xwariye derewan bike ûpê bi qasî mûyekî jî be, ziyanê xelkê bike.362 - Bi lenê bi malê xwe hon nikarinarîkariya xelkê bikin, bi exlaqê bas û bigotinên şirln ew razî dibin.363 - lio min di heqé meselekê de hikmêxwe da û xelet kir divé ji bîr niekiu ko ezjî mirovek im, dikarim xeleteké bikim, lê jiber ko min xelet kiriye heqê xwediheq win¬da nabe û yé ko dizane dawa wî ne heqbù divê je bigere, listé ko mirov bê heq ûrê dibe peiçek agir e; êdî hon dizanin, bibinan berdin.364 - Miletên berî we mehiw bûne ji berko gava mezinekl ji wan zilm û dizî bikirew bérpirsiyar ne dikirin û ko belengazekîtiştek dIkIr lê radibûn û diêşandln.365 - Heçl di civatekê de rûniştl ne swlndxwarlyênhev in ( bextdaylyên hev in ) galgalako di civatekê de batiye gotin ji xalkê reme bêjin, ew tişteki heram e.366 - Beri ko bikevin mala yekt deslûrawî bixwazin.367 - Xwedê bi mirovên mibrlvan lêrehmê .368 - Ez jî yarlyê dikim, lê disa rastiyêdibêjim .269 - Ne îşê min e ko dilê xelkê qui bi¬kim û bizanlm té de çl heye.-370 - Tu ù malê xwe tev da hon aidé bavéxwe ne.371 -Heqè. du kesên qels ji we re zehfheram e, heqê sêwiyan ù heqê jinan.372 - Di dinya û axiretê de kes jl minbêtir ne nîzîkî Isa kurê Meryemê ye, navbeyna min û wl da tu pêxember danehatlye,pêxember lev de. ji bavekî ne, bi tenê diyawan cihê ye û dîné wàn yek e.373 - Ez ji miiovên ko gava belayek têseré wan Ii serê xwe dixin û porên xwedikislnin, cilên xwe dlçirinin û diqelinin, bidengekî bilind ax û zarlnan dikin û digirinpak û bêrl me.374 - Yê ko sêwiyan dlhewlne di bihustède bi min re ye.375 - îşê dinyayê hon ji min çêtir dizanin.376 - Vexwarina ko heke we je pir vex¬war serxwes dibin ji we re heram e.377 - Pir me bêje, pir me kene, ji feqîrû belengazan hez bike, bi wan re rûne, xèr¬xwazé wan be û arîkariya vyan bike; zehmetbe jî her rasliyê bibêje, qedrê mirovên dixwe bigire, ew ji te bigerin jî, tu jl wan megère, gava dieniri bi xelkê re mepeyive,kêmaniyên xwe bizane û bl kèmaniya xelkêmijûl me be, paşgoliniya nav û hevalèn xweme ke, bi gotin, û rabûn û rûnlşllna xwehevalê xwe aciz me ke, bel ko bi te bike¬ve swind me xwe.478 - Qedrê cîrané xwe bigirin û wanaciz me kin.379 - DI ziwaca xwe bi pezekî jî be dawetébike.380 - Ezê ji nimêj, rojî ù zekatê çêtirlisiekî rê we bidim ? 'E'w li hev anînamiro¬van e; bi ser û pevçûnê xelk winda dibin.381 - Ezè rè bidim we, mêrxas û egidêwe' kî ye ? Mêrxas û egîd ew e ko gava dlenireIi cihê xwe giran e, û bi nefsa xwedikare.382 - JI gotin ù kirina ko di dawiyê detuê poşman bibi je bigere.383 - Ji gotin û emelén ko guh je dlqehiredur here.384 - Di mesela diyanetê de pir kûr majon, miletên beri we pê dinê xwe winda kirine.847-

DÎWANA MELÊDi bejmara Hawarê a 33an de me bendekft lé deIi ser klasikên xwe belav kirqala Melayê Ci;!eri jî kir. Iro em desl bibelavkirina diwana Melê dikin. Diwana Melêherwekî me di wê bendê de goli bû beriyaniho jî hati bû çap kirin, n ne carekê, lêçend cnran. Çapa me a îro ji wan çapangeleki bi ferq e. Ev dîwan berê bi lîpènerebî dikete çapê. tro bi lîpên me bi xwe,bi lîpên kurdmancî dé bêle çap kirin.Qedrî begê Cemîl pa;a hiniel kiriye ndîwana Melê ji serî hela bini wergerandiyetîpên kurdmancî, yani ew ji nû ve bi lîpènkurdmancî nivîsandiye. Xwedê je razî be ûwî di vê riya xebatê de payidar bike.Dîwana Melê di nav kurdmancan, nedi nav meta û feqehan dé gelek nasniazee, û gelek niviştên wê en destnivîs hene. Mehêvi ji xwendevanên xwe heye ko niviştaQedrî beg! deynin ber niviştine din ferqèn ûko di nav niviştan de bibînin ji me re bidinzanin. Em wan di Hawarê de belav dikinû pistî ko dîwan bi temarai qediya em livan ferqan hûr dibin û ji wan niviştcke tekanedilînin pê.Mlrkl er bê bcser neblwed zl fermaiie.ş be[ der nebiwed«Ki salIk bé xeber ne blwed, zi rah û resm û[ menzllha»Ji vê zilmat ù deryayê, ji mewcaii qet xeber[ nayêŞikestl keştiya bayî, ecaca wé şefeq dayêJi herfan mah û salé ma, ne hat der siklè[ falê ma«Kuca danend hiilë ma, sebikbnrani sahllha»Me ra ewel ji pir xamî, kisand axir bi bed-[ lUtmiJI rengê Se'dl û Camî, jl şlhret pê hesan amiBi deng û bang û awazî, dibêji nejtmeya sàzi«Nihan key inaned an razi, kezo sazend meh-[ filha»JI Hafiz, Qutbê Şlrazi, Mêla I fehm er biki razîBI awaz û ney û .sazê, bibî . lier . çerx[ perwaziTezed min hibilia sefwa, bihi ehlll hewa[ neşwa«Meta matelqe nieu lehwa, de'e-dliiya we. r ehmilha».Mêla inilesewif e. Ji lewre sihrén wibi çend awan dikarin bêne mana kirin. Xwen¬devanên me ji vi awirî ve jî dikarin bixe¬bitin û awayê inanakirina xwe ji, jj me rebinivîsînin.1Niwaya mitribê çengé fixan avête xerçengê[l]Werin saql heta kengê neşoyl dil jl véjengéHeyata dil meya baqi binoşin da bi mlştaqi

Lê xelkè peravan en barsivik bi halêMELIK ÙKOÇER.lie nizanin.Karê min di dinyayê de, ji xodgamiyè;z avêtim bednamiyé; yanî min her û her jiya xwe kir ù pê bednav bûme.Ma kengê ew sir veşarlî dimîne ko jecivatan saz dikin, yani sira ko dl civatan detête golin veşartî namîne.Ey Hafiz, heke te bistehî divêtin, terkayar û armancê mede ù li wan guhdar be.C gava dixwazi xwe bigehini mehbùbêdilan terka dinê û her tiştên wê bide.Misrchii vê xezelè a pê.5În, ya ko bi erebîye, ne ya Haliz e. Ev misreh ya Yezîd kurê Miawiyêye. Oi lieqè vê raisrehê de çirokek heye.Dibêjin ko xelkê gazind ji Haliz kiri bû û. goti bû è:cYa Hafiz le

LÊNÎNGRADPERÎSANÎDI nav bajarên ûris de pisli MoskoyèL,êningrad e. Iro di dora Lênîngiadê de serineiwindar çêdibin. DI radyowên dinyayê deler û her navè Lênlngradê tête gotin. Bi vélènceté me dil kir hin tiştan H ser Lênîn¬gradê, ji xwendevanên Hawarê re bIdIn zanîn.Mintiqa Lênîngradê, bl hatinên xwe en.ebihî û madeiii ji her derê . Rùsyayé héjatir8. JI lewre dewletên doré hergav çavên xweberdidan vî welatî. DI pèsiya sedsala ( eslr )sêzdehan da ordiwa Isvêçê giha.sti bû hetaçemê Neva Lê ûrisan îsvèçi skènandin, ew blsûn de vegerandin û avêtin derveyl tixûbên xwe.Lô isvèç ji wî erdê dewlemend ne digerya.Di pèsiya sedsala . çardehan de îsvé^iyandîsan dirêjî. welatê ûris kir û ketin erdêûris û herè xwe dan bajarê Novgprodè. Lêîsvêçî vê carê jî sikestin û vegeriyan welalé xwe.Di sedsala hevdehan de îsvêçiyan biarakariya poloniyan zora ûris birin û ketin:.erdê Lênlngradê, û keleha Kronştandê avakirin. Ev keleh îro di behra Baltikê de wargehêstola ûris e^ û di pêsberê Lênîngra¬dê de 7e. Isvêçi sedsalekê li hire man û ha¬tinên vî welati xwarin.DI sala 1703an de çarê' ùrisan ê bi navû deng, Pétroyê mezin, îsveçî jl welatê xwederéxistin. Heta hingê bajarê Lênlngradê ninbû. Pêtro rabù li wê derè li ser çemê Neva bajarekava kir ù nisbet bi navé xwe ve navêPetresbûrgè lê kir, û payîtextê ûris jl Moskoyéguhasle vê derê. Navé vî bajaii du caran baieguhartin. DI sala 1914 an de bû Lênîngrad.« Burg » bi elmani « Grad » bi rûsî ye, û herdu ji bi mana birc û bajar In.Di .sedsala nozdehan de Leningrad gelekpê.ş ve çù5'e û bùyemerkezeke sinabî. Bolşêvjkîjî di vî bajarî dé rabù û di sala 1919 ande Lênin zora eskerên car birinc ù ew digelmalbata çaran ji Lênhigiadê derêxistine û alasor çikande ser seraya çaran.Ji awirê sinhetè ve Lênîngrad ji Mos¬koyé ne kêmtir e. DI sala 1939an de mlxdarêemeleyén ko di febrîkeyên Lênlngradê dixe¬bitin ( 1200000 ) peya bûn. DI mintiqa Lênln¬gradê de ji febrîkeyên sellloz û elûminyom pê veher texlît destegahén sinhetè hene. Hin febrî¬keyên çek t:t posalan jî peyda dibin. Nifû¬sa Lênîngradê ( 3191000 ) e. DI salên paşlnde dl dora bajêr dé bi tene sést febrîkeyênkewçûkê hatine çêkirin.Li taxa Mihaciran, jl oda xwe temaşabexçeyèn Samê dikim. JI nişkê ve zozanênKurdistanê en bilind, bi dar û avên cemidltên bîra min. Ez xwe II wè derè, H ser ka¬nike, H bin daran dibinim. Doraliyên mingis hêşînayî ne. JI bihnên xwcslk pozê min'vedibe ù singa min hildlbe. JI uêzlk, wekenalînê, dengê blûrekê têt, serê xwe radikim :şivanek pezé xwe Une avé. Çiqas bi kêf Im ,çiqas bextiyar Im, bihusl I bihuşleke rastin.Şivan li blùra xwe, hin bêtir bi keserdixe; laşê min gis dllerize, xwe ji bir dikim.Gava çavèn xwe vediklm, li ber xwedu jendermeyên romî dibînim. Çavên wansor In û ji rûyê wan lanet dibare, yek jiwan, tifinga xwe ji mile xwe radike, bi den¬gekî hisk û bi zmanê xwe, ji şivan re dibêje:Bes bizire, ka ji me re berxeki bîne.Şivan fehim nake; şaş û bi tirs 11 wandinêre. Jendermeyê din dikeve nav pêz û H"berxeki qeiew digère. SIvan razi nabe, lê bizimanê wan nizane. BI destê xwe Işaretan di¬de û dibêje : « Meke I berde I berde I » jender¬meyê din tifinga xwe , hildike, dirêjî şivandike, dibêje : « Blûr qey ne bes bû, tu bikurdmanci jt dlbèjî » û berdide. Şivan bê dengdikeve erdê û pez belav dlbin. Xwinxwaranblhu.st kirine dojeheke dijwar.Bi girin van deran berdidlm û lêm Ci¬zirê. Wexta peleyiyê ye. Her der zer, zer e.LI zeviyan, ji dur ve wek heywanan, tiştênbl can, II ser car lingan dilivin. NêzlkS wandlblm, bl qelafeta bedewiyan însanan dibinimLê bi kurdi dipeyivin; laşê wan ê tazî û spl,nerm û xweşik li ber tava Cizirê sewiti ûres bûye. Ji rûyê wan xwêdan dilop dike.Lé wek makinè dlşlxulin. Bi wan re jin ûzarojl hene. Pîrekan, zaroyên xwe en serşîraveline erdê, nav toz û axê. Mêşan rûyê wangirtiye. JI cilên wan en gen! bihnên pistên.Zaroyên deh donzde salî arîkariya wandikin. Nîvtazî ne, pêxwas û serqcjt in. Jitavé, çavên wan bi zor vedibin. Bê mekteb ûxwendin in !Ji mile din Leningrad bajareki ilm ûzanistiyê ye. Tê de 58 université, 41 mozexaneù 140 civatên her texllt zanistiyê hene.Pişti mirina Lénin navé bajêr bi tema¬mî guhartinè û kirine Leningrad.SMAlNÊ SERHEDÎ851-

LI doia xwe dinêrim : darek nîne.Lê xaniyên wek koxênmlrişkan, dibînim.Diçim rex wan. Ji -derî ve seré xwexwar dikim, diçim hundir. Alikî, mezeleke taii,bê pencere û nizim; II qunclkekê nexweşekdinale, li alîkî jl kerek dizire. Bihna min tengdibe. Zûxwe lavêjim derve.Ev e hal û jiyîna wan. Çandlna wanci 3'e ? Çend elb genim ù ceh. Bêtirê wan jicoté axan, an xwedi erdên biyani dikin. Pi¬raniya wan, ji niha de malê xwe bè qîmetfirotiye. JI ber ko birçî ù tazî ne, belkî jîdeyindar in. En mayî, li pehizè, ji destèrên bê wljdan, wê çl blklşlnin.ticaZilma memûr û jenderman jî li ser e .Sêx jl hene : Pistî paleyi û rakirina bende¬ran deynê şêxan dimîne.Roja cejnê ye. Ez van gundiyên reben,belengaz, cahîl, bê mirşidên ra.stîn û xwedîwljdan, li cem sêxê wan dibinim. Cilên wanperlti ne, hin pêxwas in, û ji dur hatine.Tên, ji dur ve destqiflli, serxwar, IIber sêx disekinin, pasè bi dor diçin secdeya 'wekilê Xwedê, wekllè pêxember, û dergevanèblhuşlê. Lingên wl, destén wl maçl dIkIn,tis¬tekî didin ê û bi fehit, bi tirs û telaş liser çongan, pêlepaş dlmeşin ùderdlkevin.Dinê û bihuşt tev de 'kar kirine. Nihoewê herin mal, ù çend mehan, di koxikên xwede, nanê tisl û savar bixwin û jl dinê bêxeber li benda biii.-àrê bin. Bextiyar in IVedigerim Samê, seré xwe ji pencerederdlxînim, ji qesrèn délai dengê radyowanû perwaneyên elektrlld tên. Li ser cadeyénpak tremway dlmeşin. LI ezmên balaflrekdigère. Bê hemdé xwe keseran diklşlnlm ûji xwe re dibêjim : nezanî .... nezanî ....nezanî .... perîşanl.Şam : 10 rirnieh 1941 NÛREDlN ÛSIFSONDRpjine derbasbûyî . . . rind nayê biramin. Uersxana me yektebeq û neslwaxkiri bû.Gava "deriyê kûçê dihate vekirin deblîzeketeng û tarî û pasé hewşeke bêdar, rûtxuj'adikir. Di hewşê de Bermlleke avê, zingarl he¬bû ko me bi ava wê destmêj digirt.Keçik û lawikan bi he'v re dlllstin, bihev re dixwendin.Xoca mezin jin bû; bejindirêj, piştxwarù hebek mejiçelqiyayi. Xocê biçûk kurê xocamezin bû, hêj zarok bù.Ez, li dawiya zarokan glşan rûdlniştimko darê xoca mezin neglhèje min. JI ber vèyekê navê min bû bû « Rovl ». JI xwe dl ders¬xanè de her zarok, II ser awayê teblet ù sik¬lê wi, naveki zêde lè hall bûMiskê kewaré,Gabelekkirin. Gurê har,Di dersxanè de awakî eezayê bebû.felaqe.Heta keçlkèn mezin jî xwe jl felaqê xelas nedikirin. Kesê ko ji felaqê ne tirsiya û je nereciflya Une bû.Ewê ko cirma wî biçûk ba,xocê biçûk bi çend şlmaqan û xoca mezin biçend daran canê wî dllevlzand û serè wldiwerimand.Ji aliyê lêxistinè para min ji glşan kêmtirbû. BI tenê carekê xoca mezin ji ber«derew»ké, guhê min pir zêde kisand û ez êşandlmHeta çend rojan sorbûn û ê.şa guhê min neçû . . . Dlgel vê qasé tu qebaheta min tunebû ù min « rast » goti bù . . . .Rojekê, zarokeld bilhiloka hermîla iilniêjêşikandl bû. Her du xocan dixwest biza¬nin xwediyê vê ciiniè kî yê ? Yê ko ew şikandibû zarokeki biçûk, ziravok, iiexweş û bêcanbù . . . Min ew ji xoca mezin re got. Xocêdikira ew bavêta felaqê Wî jî inkar dikir.Wê gavé zorokeki din haie ba xocê ù got:« Yé ko bilbilok şkandlye ez im û ne Misto ye».Ûxwe Ii ber felaqê dirêj kir. HIngl darê xocaxanimê hllat ûdaket; zarok bi kel ù giiî, biax û waxin bîst, si dar xwarin. Pasé xocamezin li min vegeriya û got: « Te çima derewû bêbextl li hevalê xwe kir ? » Wê gavé guhên)inçend caran ù wer kisand ko ez ji erdèbilind dibûm ....Ez giriyam . . . giriyam . . . çima ko minderew ne kiri bù. Bclê, yê ko bilbilok şikandlbù Misto bù; û min ew bi çavè xwe ditibùù pasé min jl xoca mezin re goti bù.Pisli ko em ji dersxanè belavbùn, minew zarokè ko derew II xwe kir. û xwe li berfelaqê dirêj kir, dit û min bl destê wi girt ûji wl pirsl:Te çima ezderewker derêxistim û tebi ser de derew li xwe kir û bé sebeb texwe da ber kotekan; te bilbilok ne şlkandi bû.Ewl got: Belê, min şlkandi bû . . . .Na, te ne şlkandi bû, Mistoşikand;min ew bi çavê xwe dit û paşê min ji xocêregot.Êdin nikari bû rasti veşarta, li rûyê minnêri û qedereki ma û ' pasé ji min re got:« Heke tu sond dixwl ko ji xocan re nebêjl,ezê rastiyê bêjim ». Min je re sondmin re bû bûmeraq. Ewî got:xwar, ji-852

Belè, bilbilok Misto şikandi bù, ezjlwî diqeşart ù ji hespê xwe re guhik ù pqzlkderdixistiii;pê dizanim, lé ew pir bêcan e, nexweş e,min hespê xwe çédikir.tu nabini, ma dikare xwe li ber felaqê bigre.SIndik û hevalèn diii li benda kéra destêTe çima li dewsa wi kolek xwai"?min bûn, da ko wan jî mîna min hespên xweÇima? Çima ko min bi wî re sondçêkirina Nizanim çawan bû, carekê min ditxwariye. Ew îro nexweş e, ez rehet im, minkéra de.stê min, ji nav qaşilê darê çerixî ùew xèlas kirxwe glhand tiliya min a biçûk ya destê min iSond ci ye?çepê û ew birîn kir. Xwineke bi av ù sor jeEwl got: Ma tu nizani ? Min got: Na.berlkl. DI wè gavé de tiştek haie bîra min.Hebek bi dur ket û got:Sond xwarin. Min êşa tiliya xwe ji bîr kir ùEm xwîna hevdû dlmêjin ù bi hevji Sindlk re got: .re sond dixwin. Yen soiidxwarî dibin xwîiibirayênRabe Sindlk, destè min hazir e, tu jihev û heta mirinê "bi her awl arîkarîdestê xwe birîn bike, da ko em bl hev re sondû alikarlya hev dikin.bixwin û bibin xwinbirayên hev.Pasè, min bala xwe da, gelek zarok biSindlk hebek dama, bi çavèn xwe enhev re sond xwari bùn.res 11 erdè belek nêri û got: Ma, dibe wisan, jiRojekê, min ev bi çavê xwe dit. Xocêbo xwlnblratlyê divêl em xwîna zendên hevbiçùk, H ber bermîla avé destmêj digirt. Xocabimêjin.mezin, paşlya wê li me bù; nimèj dikir.Min got : Ci xem e lo I. .. ma ne xwîn e,Du zarokan bl kèieke dardesti, milên hevha ji dest, haji zend.diqellşand; dllopên xwîna sor di cihè birinkirlSIndik gol, base, û kêr ji destè min girtdidan û dimêtin, û bi hev re sond dixwarin.û zendê xwe vemalt û birî, heta hebekî kûrSondxwarin û xwinbirati ji min re bùjî birî. XWîna wî hewqas tir bù ko ne dlherikî;bû meraq. Xwînbirakî min heba, gava xocaew bû "dilopek û rtibù. Me xwîna xwe tevlîmezin guhê min diklşand.ewê xwe dida ber minhev kir. Berê min met; tistekî şorgerm bû.û ne dlhişt ko guhê min bète klşandin û ca¬ Pasè wî xwina tiliya min met.rina jl ez jl felaqê xelas . dikirim.Di nav dibistanê de min xwe bi tenêdidît. Hinek hevalên min hebù. Lè me biNayê bîra min. Di pist re çiqas zemanhev re sond ne xwari bùn ù em ne bù bûnderbas bù, nizanim . . . mehek, salek. Min jlbirayén hev.bîr kiri bù ko ez ù Sindlk bùne xwinbirayênRojekê min daxwaza xwe ji diya xwe rehev. Dîsa em bl hev re diçùii dibistanê, ûgol; min ji wê re çiroka sondxwarinê da zanin.em bi hev re vedigeryan. Rojekê, dinya gelekDiya min rùyê xwe bl min re tirs kir ù gdt:germ bû Xoca mezin di nivè rojê de ,em ser¬« Nebe ko tu dîn bùyî; ez wisan zarotiyanbest berdan, mîna rojên pêncşembê . . , Ez ûnaxwazim ».SIndik hédi hêdî vedigeriyan mal. Min destmalaLê min guh ne da ê; min ev tisl « sond¬xwe danî bù ser serê xwe. Xwêdan jî eniyaxwarin » da bù ber çavè xwe. Min dixwest jime diherikî, em Ii ser rêke biçûk û leng dimeşiyan.nav hevalên xwe xwliibirak! qenc bibijêrim.Ji nişka ve kùçikekl res û mezinRasthatineke xwes, ji min re ev heval iTCxsderket peşiya me. Li pê wî çend zilam bl da¬kir. Rojên înê zarok glj Ii nav bexçê mala merên xwe bi dû keti bùn. Ji dur ve deng limediciviyan. Hetani évaré me bi hev re dilîst.kirin û gotin :Hevalekl min hebù ko ji wî béUr navê wîXwe bidin alî, ewê bi we bigre . . .bi min xwes bù. Ewi gelek caran pista gurê Eiri tirsiyan ù şaş man. Min got, emanbar datanî erdê. Gurê hiir, navè ko Xoce xanim em birevin. Çavên kùçik sor bù bùn; mina agirIi « Cemo » kiil bû. Cemo bi rasU mina gurekî dlbiriqln. Kûçlk nêzlki me bû bû. SIndik got,har bû; canê gelek zarokan dişewltand tu xwe li pas min veşêie, û xwe da pêşiyaSindlk Havinê, her rojên Inê, bi xwe min. Kûçlk diréji wl kir; SIndik jl xwe avêtere destek darén bihê dianl. Me ji van daranser wl. Mîna ko bî navé bileyizin;- destén xweji xwe re hesp çêdikirin ù em bi hev re der¬di nav pista hev re birin û anin. Kûçikjîrabûdikelin cirldê.bû ser lingên xwe. Pasé her du jl ketin erdè.Rojekê ji rojên Inê disa SIndik bi xwe Ev ser bi min pir dirêj hat. Ji tirsanre gurzek dar anî bû. Min ji xwe re yekî di¬ ez direclflm. Zilamên ko bi dû kûçik keti bûn,réj û rast bijart û bi kéreke tûj min qasilè elhiştin cem me û bl darên xwe li kùçik xistin.-853

KURDÊNECEMISTANÈ Ù HaLÉ WANSevèdl çend xort hati bûn nik min ûbi hênceta isè Ecemistanè hin tisl li serkurdên ecem ji min pir.sîn.Xorlan dipirsi : LI Ecemistanè çiqaskurd bene ù ew dl çl hall de ne ? Tixûbênwaii digehin heta kû derê ?. Bi ketina ûris ûingilizan wan welatan gelo halê kurdan hineknaguhêre ù ew kurd, ji hatina van dewletantu fède nabinin'?Min ù xortan Ii ser van pirsan me ge¬lek xeber da. Min dil kir xwendevanên Ha¬warê jî li ser vê axaftinê ser wext bikini. Evexwestlnè ev ibend aniye pê.Me pot kurdên Ecemistanè. Gava mirovvè gotinê dibîne û dixwine dibêje qey welatekheye je re Ecemistan dibêjin û tê de hinSindlk xelas bû. Lê reben, ji serçavê wixwin dlherikî. Kûçik delà xwe kir nav llngêxwe, serê xwe bera erdè da û çargav revî.SIndik ji min re got : « Metirse, tiştek nebûye, birîn biçûk e ». Zilaman ew kirinhiméza xwe û ew birin mala wl. Ez jî birev çûm mal, ù min serhatîya xwe ji diyaxwe re got.Roja din SIndik ne hat dibislanê. Minji diya xwe re got: « Yadê em heiln malawan, SIndik bibinin ». Diya miu qail ne bû.Ewê digot, SIndik nexweş e, nabe ko emherin wl nerehet bikin ».Pasè, her sibe, bi hêviya ko ez Sindlkbibînim diçûm dibislanê; lê heyhai ! . . . ewqet ne dihat. Meger ew kûçik har bù. Sindlkbirin Diyarbekrê ser tixtor ù ji wir j! biribùn Stenbolé. Pasé me bihîst ko Sindikmirlye.* *Her rojên Havinê ko zù jl xew radi¬bim û sibehén ewravi dibinim, mina herkesî,zarotiya min tê bira min. Welatê min i kesk,cihè ko lê hatim dinê tê ber çavên min ûbê hemdé min lîêsllrén min diherikin ser''deslè min è çepê. Li tiliya xwe a biçûk di¬nêrim, II ser movika navîn; Ii dewsa wèbirîna peresteşî xézeke biçûk û spl xuya dike,û hêj germiya lêvén hevalê min ê fedakar téde ye. Di pist re xeyaleta havalê xwe a qelireman,wl hevalê ko ji bona sonda xwe, jibona xelasiya hevalê xwe, bi kûçikê har repèiice pence ser dikir.Salqln : 12 - 9 - 1941 QEDRlCANkurd hene. Dison gotinôii kurdên Tirkiyé ûIraqè jî dikarin bi vîawayî bêne mana kirin.Lè rastî bi awaki din e, esil kurd in, esilKurdislan e.Welatê kurdan, Kurdistan welatekî bihev ve- ye. Miletine din keline wl welatî ûew welat perce kirine ûher perce ketiye binhikuiê dewieteke din. Ji lewre gava em kurdênEcemistanè dibêjin mexsed ew kurd in ko diwl birê Kurdistanê de dijîii ko keliye bin hi¬kmê eceman.An ne kurd dl lier derê de diwelalé xwe de ne û di tu derê de ne mèva¬nên xelkê ne.Em vegerin ser pirsa xwe a bingetin,kurdên Ecemistanè.Birê Kurdistana ko Iro di bin hikmêeceman de ye welatekî me^in e, û xelkê wixelkekl boş e. Roavayê Ecemistanè ji bakurheta nîvro, hesêb tev de Kurdistan e.Di teşkllata eceman a kevin dewllayetekeKurdistanê ji hebû. Lê, nemaze pistî koSahê Pehlewi Ii ser texte Ecemistanè rabùbéjeyên kurd û Kurdistanê li Ecemistanè jîbûiie kuUr û bilèvkirina wan hâte beiid kirin.Herweki tirk ji me kurdmancan re tirkênçiyayi dibêjin, eceman jl navè ecemèn çiyayili me kirine. Bi vî awayî cm bûne tirk ùecem, lê em mane çiyayi ù ne bûne deşll. Lêgava ew ji me re çiyayi dibêjin mana hovbûnétê de vedi.jêrin. .li xwe heke ew çiyane biwan Xwédè diziine hela niho ci ji medikirin.Herweki me gol roavayê Ecemistanè jibakur heta nîvro lev de Kurdistan e. EvKuriUstan bi Kurdlstanèn Tirkiyé ù Iraqêjveye. JI nîvro ber bi bakur ve Kurdlslnnaecem, bir bi bir bi awayê jèrin bi nav. dibe:r:orislan ù e.jîrèn bexliyarî, Kirmanşahan,emarela Erdelan, Mikri ù Sawlcblax, nivroyêwilSTetaAzerbeycaiié. Roavayê gola Ûrmiyè :di vé mintiqê de û di lier se qezayên Xoy,Selmas û Crniî de zehf kurd hene. Herçl qezaMakù, hesêb tev de kurdmanc e. Di hir vekurd digehin tixùbên Qevqasê. Di Loristanére jî digehin hehré, Xelîca Besrè, benderaBenderbùsîr.Ev, Kurdistana Ecemistanè ye ko her¬wekî me got bi Kurdlstanèn Tirkiyé û Iraqêve ye. Jû pê ve di gelek cihên Ecemistanède kurd hene.DI dora Tehranê de eşira Pazokî. LiXuresanê eşlrên Pejnawend,Bawenor,Zehferanlù.Li Hemedané eşîrên Cozkan. Li Mezindranêeşlra Modanlû. Di wilayeta Paris de854-

eşîrên şevankare. Erdê van eşlran dige¬he Xelica P'aris, Beiiderebasè. DI Iraqa ecemde eşîrên Embarbo. Di navbera Qezwin ûGêlanê de eşlrên Omerlû. Di her car wila¬yetên Kirman, Gélan, Xûzistan û Qehistanêde jl kurd hene.Gelo nifûsa kurdên Ecemistanè ci ye ?Ne bl tenê li Ecemistanè, lê di tu derên Kur¬distanê de nifûsa kurdan bi temami ne nase. Ji ber ko flik û ecem gava staUstikançêdikin nifûsa kurdan nadin zanin. Lê her¬hal kurdên Ecemistanè divêt ji du mîlyonanbètir bin. Dr. Blêç Şêrkûh wan digihine3 300 0001 .Beriya Sahê Pehlewi ".Ecemistan dew¬ieteke mirî bû. Small axayê sikakî yê ko blnavé Sîmko deng daye ji wallyên Ecemistanèxweylkî ( xoki ) distandln. Digel vé hindê ece¬man slyasetek di heqê kurdmancan de hebù.Ewan jî weke tirkan dixwest kurd temsil bi¬kin, yanl kurd bikin ecem. Ev slyaset nema¬ze di wextê sahê Pehlewi de xwe eşkere kir.Beriya wî ev slyaset wek mareki sermadîtlbl tenê dûvê xwe tev dida, bêî ko bikareserê xwe lillde û jehra xwe birijine.Di vê Kurdistanê de emarela Erdelanberberl bi şahên ecem d'^'r. Şahên ecem, jiber ko bi xurtl, bi mirekên Erdelan ne dika¬rin tevdîreke din ji wan re diti bûn. Nermlyajinan. Şabên ecem bi vê nermiyô ew sistkirin û pasé ew skènandin. Belè şahên ecemkeçên xwe dan mîrekén Erdelan, ew, kirinzavayên xwe ù bùn xwezûrên wan. BI keçênsahè ecem re efyonkeşî û meyxwerî jî ketinqesra wan mîrekan. Pisli çendekè keçên sahêecem ne bl lenê jinên mliêii Erdelan bùn;lê bû bûn diya wan ji. Edl karê hlkùmetè,îsè kurdên Erdelan keti bû de.stèn xwarziyèusahê ecem û wan bi ray ù tevdîra diyên xwe,'yen ko keçên sahê ecem bùn ew digerandin.Pêşdetir ew xwnrzl çûn ser mezbeba xwalèuxwe jî û bûn şîhi. Nemaze di wê heyamê deslniii û şihlli wek kufr ù inianfr dijminênhev bùn. Herçi kurdên Erdelan shii bûn.Gava mirên wan bûn sihî ewan rù ji wanba da û bi vî awayî ew xelk jl destén mirênxwe derketin û mirekên Erdelan' wek şlvanêbê keri di cola Xwedê de bi tena xwe ûxelkê wan bêseri man, û ew wek keriyê ko gu¬ran bi ser de girtî jl hev belav bûn. JI xweeceman jî ev diviya bû. Ji bona ko bikarinwan yeko yeko bêxin bin destén xwe. Welêil bû.Di wextê Pehlewi de siyaseta ecemandi heqê kurdan de li ber siyaseta tirkanhati bùwl glhaşte 80 0001girtin. Sahê Pehlewi pişti ko ordiwamenawreyek di Kurdistanêde çékir ù kurd ji çek kirin. Herçi me¬zinên kurdan, yen ko av bl wan sar û germdibû, ew ji anin Tehranê.Kurdên Ecemistanè ji wek kurdên herderè-ji ber ko nezan in - bi hev ne xwes In.Eceman jî wek tirkan, ji vê berberiyê ïstifadedikir û eşîrên kurdan berdidan hev.[l]Ji mile din kurdên Ecemistanè di miliyetéde, ji kurdên hemî deran kêmtir in.Ew kurd hêj li xwe hisyar nebûne. Dizaninko kurd in, lé nizanin kurditi çl ye û dax¬waz û armanceke kurdan heye. Herçî miletênbéarmanc zûka winda dibin ù têkilî miletine dindibin. JIlewre ji kurdên mlnewer re yen kofirsend bi destê wan dikeve divêt lihişyariyavan kurdan bixebitin.BI hatina ûris û Ingilîzan welatê Ece¬mistanè, halé kurdan dikare biguhére û di¬vêt biguhére. Lé jl bona vê yekê jî divêtkurd jl van dewletan re şanî heyînekê milîbidin; dako ew jî qedrên wan bigirin.(IJ 01 vê babeté de ezê ji xwendevanênko min bi xwe dît û bihistiye bidim zanîn.re listeDi sala 1930Î de Sahè Pehlewî, ji ber ko min jiya wî ne kiri bû, ez ji Tehranê ajoti bûm Iraqê.Li nîzingi Kirendê, di çayxanekê de me bihna xwedida. Mihaflzê min çû bû deslavê. Ez bi tenê mabûm; min çavên xwe 11 dora xwe digerand. Dialîkî çayxanê de çend peya bi clline niveskerirùnistî bûn. Nizanim cire, min guh da axaftinawan. Bi kurdî dipeyivin. Min nizingî li wan kirû min zanî ko ew jendermê ne, lê jendermeyênçolê. Belè îjê wan di bajaran de nîn bû. Yekiji wan nîvjenderraan gote min :Belê ji me re jî dibêjin jendermê, lê emjendermeyine texlîl in. Ji xwe tu nabini cilên menîvî mirî nîvî kurdmancî ne. Em wek jendermyêndin timobîlan nasekinfnin û ji xelkê pirsiyariyatezkeran jî nakin. Işê me kuştina nijdevanan e.Em kurd in, ma tu jî ne kurd î ? ( Min got belê).Xelkê van welatan hrmî kurd in. Eşîra lenişta meneyarê me ye. Me gelek mêr ji hev kustiné. Bidor em li hikûmelê asê dibin û wêrgûyê nadin.Hikûmet dizane ko em pev ne xwes in; radibedeslê yekê digire û 11 a din dixe. Par em lihikûmelê asê bû bûn, neyarên me bûn jendermêû Ii me dan. Isal ew 11 hikûmelê asê ne, em bû¬ne jendermê û 11 wan didin û heyfa xwe ji wanhilttnin. Me gelek ji wan kuşline, lê hêj me 35mêr di zikê wan' d# hene.Di vè demê de miheQzê min hat û gol kctimobila me kar e. Em bi rê ketin. ,-855

REWSA DINYAYÊmezin û ji terefdarèn ser e. Dinyayê got Ja¬ponye hikùmeta xwe gUhart, dike bikeve ser.ÎŞÊ JAPONYAYÊ Japorn hevalbendekî Serekwezirê nû gênerai Toyo nitqek da ù têmlhwerê ye, yanî hevalbendê elnian û tal¬ de nemaze 11 car iiiqtan i.şaiet kirin :yan e. Ji xwe beriya vl serî jî ji van her1 Qedemdina serê Çiiiè .du dewletan re dewletên mihwerê digotin. 2 Pêkanîna yekiliya AsyayêMihwer xeleke xeyall ye ko Berlin û Roma¬ 3 Di hundirê welêt de yekiliyeke nilyêdigehîne hev.II anin pè4 Tevgirêdana Japonyayê lii dewletênHerwekî xwendevanên me dizanin ja.mihwerê xurtir kirin.pon j! pişti seri kete vê lifaqé û ji ber koWezareta gênerai Toyo wezareta serdarêiieskerl yè. Yanl esker dl warê siyasetébi japonan xwediyên vè tifaqê en mezin bû¬ne sise, navè tifaqa sêbendin jl lê kirine.de zora sivîlan birîne û ji ber vé yekè Ko¬Ev car sal in Japonye di rohelaténoyè isUfa kir û Toyo hikim xiste destén xwe.dur de serè Çinê dike û hèj zora wè ne birlye.Yanî serê Japonyayê ne bê teşxele yé.Lê Toyo ji ne wêrî bû bikeve ser.Cire ? Wer dixuye ko serdarên Japonyayê jîLê Japonye di rohelaté dur de armanclnebù bûn xapinoicên nitqa Hitler a pa.sln. Hît¬mézin hene. Beri her tiştî Japonye dixwazeler bi wé nitqê dida zanîn ko ordiwa ùrislingên ewropayl û eniêrîkunlyan ji rohelatéji hev de ketiye û bew. bi kêrî sér têt. Lidur qut bike û wan vegerine welatê wan. JIser vê yekê japonan goti bû dora me jl haliyedivèt em jî diréji Sibîryayè bikin û pa- 'vl karî re jî ji îro çêtir firsend nîne. Ingil¬tere serê elmanan dike, Emêrîke je re çekra xwe ji mîrata Ûris bibin. Herwekî kurd¬ù ceberxinan çêdike. Jû pê ve Emêrîke xel¬manc dibêjin : ko ga ket erdê kêr zehf in.kê xwe hazir dike, roja ko xelk qîma xweLé japonan bala xwe da û dit ko ji bervajîpê ani Emèrike jî tiflnga xwe wê biteqîne.gotina Hitler ve ga hêj ne ketiye erdè ù jlJapon di vi deravî de bêqerar e. Cari¬piyan sekinî ye. Japonan gava ev dit kèrana dengê xwe bihnd dike, diçe wî seri têtexwe vegerand kalanê wê, û vegeriyan siya¬vl serî û zirtê xwe dide. Li serê Ûris fedi¬seta herênayé.'kire û gava dibîne ko ftris Ii ber xwe didinDi seré ûris de wezhiyeta japonan mînaû zû zû naşkên dengê xwe nizim dike ù di¬wezhiyeta talyanan di serê Frensê de ye. Ja¬bêje ez .dixwazijn her îsè xwe bi aşiyê sazponyayê H Mençûriyê Ii ser tixûbên ûris yenbikim û radibe berê xwe dide Emêrîkê. Jirohelê esker kom kiri3'e da ko ùris mecbùrxwe di meha îlonê de serekwezirê Japonya¬bibe bireki eskerên xwe II ser van tixùbanyê ê berê mektûbek ji mister Rûzwelt re ni¬bihile ù van nebe qada serè roavê,vîsandi bû û japon û emêrikani dest bi danpêsherè elmaniin.û «tandiné kiri bûn. Mizakeré bi xef bù ûHerweki me gol Japonye carina fortemister Rûzwelt bi xwe ew mizakeré digerand.xwe dide; rojnameyèn ja])onI li Emêrikê ra¬Lê je tu netice derneket ù h 16ê Çiriya Pê¬dibin. Dinya dibêje qey Japon sibe bikevesîn ajansan da zanin ko wezarela mîr Konoyèseri. Lê . . . paşê ba diguhêre, li sùna bayéistifa kiriye.kur î xurt bakî xerbî î Xwes ù nerm radibe.. Sibetirê gênerai Toyo wezareta japoniieşkll kir. Ingiltere û Emêrîke br vê guhar¬tina wezareta japoni gelek bendewar bùn ûguhên xwe bel kirin. Gelo wezareta Toyo wêci bike ?. Herhal bi ketina wan dewletan erdêEoepi, bivê nevé zilma eceman di heqè kur¬dan de 'wé kêm bibe û heke kurd dil kirinû herwekî me got sanl heyînekê mil! dan,heye ko bigehin hin heqflh xwe jî.Sam 24 lion 1941. HEREKOL AZÎZANGeneral Toyo ji terefdarèn JapoiiyaJI xwe îsè japonan zehmet e JI berko heke Japon x\ye tev da divêt, ji Çinê pêve, serê se dewletên din bike, Rûsye, Ingil¬tere û Emèrike. Stola emêrikani xurt e. Ingi¬lizan jî di behra japonan de stolek Jieye.REWŞA EMÉRÎKAYE Emèrike hêjne ketiye ser. Lê bl her awayî arîkariya in¬gilizan dike û je re .dixebite. Cenkeştiyêh wêvaporên Ingilizi, ji çek û cebirxane dagirO,ditinin hefa girava Islandayê ù wan bi rêve jl noqarên elmani dihemlnln. Elmananheta niho ji dehaii bêtir vaportiçerelên emê¬rikanî bin av kirine. LI 17ê Çiriya Pêsîn-856

noqareke elmani dl nizingî Islandayê de beratorpiyoreke emerîkanî bi navè Kerney daû ew birîndar kir. Bertorpiyor ne xeriql, lêji deryavanên wé 11 peya hatine kustin. Di¬gel vô hindê navbera elman ù emêrikaniyanhêj ne ser e.LI 27ê Çiriyè reîscimhûrè EmêrikayêMister Rûzwelt nitqek da ù tê de dirêjî Hîtlerkir û carekê din ji dinyayê re da zanîn koEmèrike xwe ji boyî ser kar dike.Rûzwelt di vè nitqê de wek reîsdewlelémiletekl şerevani xeber daye. Lé qalaJaponyayê ne kiriye. Dibêjin ko ev el.Tineteke ko Emêrîke digel jiipoiian di mizakeré de ye.Ne bi lenê Rûzwelt qala J.Tpoiiyayê nekiriye, lê Enieilkê da zaïiin ko ji ùrisan redl riya Veladivestokè re èdi çek ù çeberxanènasille. Bl vî awayî heçko Emêrikê ji yajaponan kir. JI ber ko japonan çend caranji Emêrikê re goti bù ko nikare lê razi bibe.Ji lewre Emêrîke divét çek û ceberxanê jiûri.san re di riya bakur yani di bendera Erkenjêlskêre an di nivro di riya Ecemistanère.bişine Riya bakur zehmet e, ji ber ko Zi¬vistanê pêde bendera Erkenjêlské diceraide.Herçl riya nîvro gelek dur e; ji Emêrikê he¬ta wé derê 12000 kilomêtir e. Elman jî dikinbikevin Qevqasê û vê riyê bigirin.ŞERÊ ÛRIS Îro bemi diiiya qala se¬rè ùris dike û herkesi çavèn xwe berdaye wêqada cengé. Ingiliz ù emêrikanî cehda xwe(likin ko arikariya ùrisan hikin ù nehilin ko(lewlcla bakuré Asyê ù Ewropayê di bin lin¬gên eskerên Hiller de bête pelaxtin. C heqdi destén wan de ye. JI ber ko Iro di pèsi¬ya Hitler de l;es ne maye ko II Ewropayê se¬rè wi bike. Ser dom dike ù hero jl rojabori xurtir dibe. Cris ji bi mèranl ser dikinû gelek li her xwe didin. Herwekî stranêgotiye di vî serî de, bihustè lawê bavan bi.lire ye.Hitler bi xwe' da zanîn ko ser xurtbùye û wê héj xurtir bibe. Belè fûrer yanîrêberê elmanan li 4ê Çiriya pêşin, H Berli¬ne û bi hênceta arikariya Zivistanê nitqek da.Hitler dl nitqa xwe de, nemaze qala.serè ûris kiriye û xwesliye ji miletê xwe re bi¬de zanin cire ev teşxela mezin aniye serèwi. BI kurtl Hîtler ji mileté xwe re got; minbala xwe dida û didit ko ûris bi me ne raste û dilê xwe H me xerab kiriye, xwe pêkditine û dike li me xe. Ji lewre min da eq¬lê xwe gelo ez li hêviya derba wî bimîniman ez rabim û beriya ko ew H me xe ez Iiwi xim. Min; lêxistin di .ser hatin lèxistinére girt, û min ne xwest fir.senda lèxistiné bi¬dim dijminé xwe. Miu ev fikir gihande qeraréù li 226 Hizêranè eniri ordiwa me kir ko di¬réji welatê ùris bikin ù wè talùka mezin jiser serê nie rakin ù iniperatoriya bolsèvikiyèji bini edim bikin.Rv, golina Hiller e. Herçi ûris, derewbi aliyê vè golinè ve didin ù dibêjin, Hitleri-asliyè nabêje; me tucaran dil ne kir ko emb elmanan xin. Eni bi wan re dilrast bùn;lè wan bêbextl Ii me ki,-. Hitler dixwaze we¬latê ûris jî wek welatên din bêxe bin des¬lèn xwe, lè elmanèii rehen dlvêt bizanin koerdê ûris, herwekî ji ordiwa Nepolyon re bûbù, wè bibe gornistana ordiwa elmanî jî.Hîtler II 4è CIriyè got, ev 48 saet Indi qada serè ûris de hicùmeke nû dest pèkiriye û heta çend rojan honê netîca vèhi¬cùmê bibinin. Ev hicùm ji bo ordiwa ùriswê bibe derba mirinê.Bèdiro pistî çend rojan ajansan da za¬nîn ko elmanan di qada nivro û navîn dedest bi êrîşeke nù kiriye û wer dixuye koarniaiicên ordiwa elmanan Mosko û riyènQevqasê ne.Herwekî me got ingilîz û emêrikanî qe¬rara xwe dane bi her awayî arîkariya ûrisbikin ùnehîlln ko ûris biskê.Ev arîkari, j: îro de desl pè kiriye, ûdibêjin ko langine ingilizi gihaştine welatê ûrisû bi ùrisan re serè elmanan dikin. Lê arîka¬riya ko her du demokrasiyèn mezin dibêjintistekî bê hed ù hisab e; lè je re hinek wextdivêtin. Ji mile din dùiahiya riyan jî heye.Riyên navbera ûris ù ingilîz ù emêrikaniyanrêne dur in; behrin bene' ko dikevin navê.Di bejê re jl niesafeyine bêpivan bene. Jilewre divêl ùris êrî.sa elmanan bisekinîninù bl çekên ko ji Emêrikê je re bèn, H Bi¬harè .serê xwe xwes bikin.Elman jî bivé nevê U vê heqîqetè his¬yar In û van hisaban bi xwe dikin û dibê¬jin, heke beriya Zivislaiiè me zora ûris nebir ù Zivistan li me geriya, Ii Biharè îşê me,wê çetin bibe. Ji lewre bi ci awayî û bi çlbehayî be divêt em di van çend rojan dederbekê welè bidin neyarè xwe ko pê gêjbibe û bikeve axa mirinê.Belê, elmanan holê got û holê jî' dibê¬jin. Lê mîna kurdmancan gotiye; kirin ûgotin ne xweh û bira ne. JI xwe li gora go¬tina Hitler diviya bù di nîvê Çiriyè de serèûris biqedi3'a û ordiwa ùris jl hev de biketa.- 857

Lê welè ne bù. Herçernd elman pês ve çûneû erdine nù .\isti bin jl deslèn xwe ordiwaûris hêj II ser xwe ye ù bi fedakarike mezin11 ber xwe dide.Hiciima ko Hiller dl nilqa xwe de dazanin li 2è Çiriyè dest pê kiri bû. PisH serèSmolenskê .ser di eniya naviii de heçko seki.ni bù Vê carê elmanan ji vè eniyê desl htêrlşa xwe kir ù berê xwe da Moskoyè, payi¬lextè bolsévîkan. Elmanan ji bakur û nivroji dirêjî Moskoyè kiriye ù hela 60 kilométiiinizingî payîtextê ,bolşêvikan liùye, ù rexniacehdeke mezin elmanan nikari bù bikevin ba¬jêr. Ser di dora bajèr de dom dike ù ùrisbl awakî ecêb ser dikin. Ji mile din elmandixwazin ji bnkùr ù ji nivro bikevin pistaMosko)'ê ù li bajèr béne wer û Mosko ji mî¬na Lênîngradê bêxin nav çemberè.Ûris mikur tèn ko payilextè wnn keliyelalûkeyê. I.ê newmîd nabin û serê xwe xwesdikin. Lè herçî hikûmet ji serfermandariyépé ve ji Moskoyè rabûye ù çùye Semarayè.Semara ( Kwlblşef) dikeve rohelaté Moskoyèù je qèderé 1000 Kîlomêtir dur e.Serfermandaré eniya navîn merésal Timoşenkobù. Stalin ew ji vè qadê rakir ûgênerai Zogov anî sûna wi.Timoşenko çù eniya nivro. Di vê eniyêde jî rewşa ûrisan zehmet bùye. Ji ber koelman zora xwe didin vê cniyè ji.Ûrisan terka Odesé daye û eskerên el¬man û romani 11 16è Çiriya pêsîn kelin bajêrû bendera Odesè. Ûrisan beriya ko je rabinavahî şewitandin ù febrîke berliewà kirine.Li 25ê Çiriyè elman ketin Xerkové ji.Niho erîşa elmanan li ser Roslovéye. Roslovderiyê Qevqasê ye. Ser gihaşliye deriyênbajêr. Lè ûrisan elman li hire sekinandine.Ji mile din elmanan avête ser nîvgi¬rava Qlrimè jl. Berzex yani erdê ko nivgiravêdigehîne bejê gelek teng e, 8 kilomêtir e.Ûrisan di vê berzexê de islihkainine asé çê¬kiri bùn.' Elmanan qederê 15 rojan xwe da¬ne wan istihkaman û ew şkênandine ù keti¬ne rasta Qirmé. Di Qirimê de benderekemezin heye Sevestepol. Niho elman wê bi¬xwazin dl avlenga Kerçè re derbasî peravênNovrosiskê bibin ù je bixwazin bikevin serriyên Qevqasê. Bi vegertina Qiiimè rewşa ùrisdi qada nîvro de wè gclek zehmet bibe. Jiber ko petrolên Qevqasê rast bi rast dikevinbin talûké. Ji lewre û II gora ajansan ' eske¬rên gênerai Wèvel beré xwe dane Qevqasê.Bivé nevè Ingilîz nikare bihîle ko elman bi-BINGEHÊNGRAMÊRA KURDMANCÎBI NAVÉ YEZDANÊ PAK Ê DILOVAN Ö .MIHIBVAN975 Pronavèn kesin. Ji van pronavanre pronavèn kesIn di'iêjin. Ji ber ko ew,nemaze, dikevin sûna kesan û wan diniml¬nin. Di kisetê de se kes hene ko dikevinaxaftinê. Ê xeberbêj, yani yê ko daxêve, ûyê ko pè re- lête axaftin û kesê ko axaftin11 aer wî ye. Di gramêrê de ji wan re kesèpêşin, kesê diwim ù kesè seyim dibêjin.1 Kesê pêsîn. Yê ko daxêve : ez.min, em, me, xwe.2 Kesè diwim. Yê ko pê re tète axa¬ftin : lu, te, bon, we, xwe.3 Kesè seyim. Yè ko di axaftinê deqala wl dikin : ew, wl, wé, ew, wan, xwe, ê.Ji van pronavan « wl » nêr, « wê » mêû en mayln tev de, yanl : « ez, min, tu, te,ew, em,me, hon, we, wan, xwe, è » nètar In.76 Pronavèn lihevxisti. JI pronavènnètar hinên din hene ko ji wan re prona¬vèn lihevxisti dibêjin. Ji ber ko ew bi IIhevxistlnadaçek û pronaveke tène pê.( dùmahik heye ) C. A. Bedir - Xankevin Qevqasê û destén xwe deynin ser bi¬rên pétrole.JI lewre ingiliz çek û ceberxaneyên koji Ingilleré û Emêrikê tèn di benderên xelicaBesrè û di riyên Iraq ù Ecemistanè re dişlnliiQevqasê. Û ji bona vê yekè ji mlhendisêiiingilîzî wan benderan diedilinin û fi-

BIRÊ FRENSIZÎ :MELAYE DJEZIRIMêla Ahmad, plus connu sous le nom deMalayé Djeziri, esl, avec Ahmadé Khani, l'un desdeux classiques kurdes les plus populaires.Nous ne savons pas grand chose de lui.Son nbrii indique qu'il naquit à Djeziré, mais au¬cun document ne permet de fixer d'une façoncertaine l'époque à laquelle 11 vécut. On rencon¬lre dans une élégie de Faqih Teyran, unchronogramme indiquant la date de la morldu poète. Malheureusement, le texte en esl si cor¬rompu qu'il est impossible (l'en tirer une conclusion.Dans son " Reciicil de notices el récils kurdes", Jabase fait l'écho d'une opinion suivant laquelle leMêla aurait quitté ce monde en 550 H ( 1155 -56 AD).Enfin, un manuscrit appartenant à l'Emir DjéladetBeder Khan conlient une note disant que notreauteur a dû mourir à peu près en même lempsque le Sullan Mehmet Falih ( soil vers 1485 ),mais plutôt après lui.Cette dernière Ihè.se parait la plus raison¬En elfel, la date 550 H est aussi, approxiiiialîvemenf,nable.celle à laquelle disparut le premiergrand poète mystique de l'Iran, Senai. Or, lesoeuvres du Mêla sont profondément pénétrées del'influence du soufisme persan, mais ses idées elson style rappellent ceux de Hafez ( mort en 1389)et de ses successeurs plutôt que ceux de Senai. Deplus, la pièce par laquelle débute le divan dulioèle kurde esl une immitalion du célèbre pre¬mier ghazel de Hafez. Elle ne peut donc avoir étélui. Il se relira alors à Dyar Bekir, où il demeuraquelque leinjis. Il regagna ensuite Djeziré et ytermina ses jours.On raconte aussi que le Mêla était éprisde la soeur du prince de Bolan, Izz ed Din ( donton ne trouve pas trace dans Thisloire ), el quele souverain, ayant compris la pureté de celamour, maria les deux jeunes gens.Le poète allait d'ordinaire composer sesvers aux environs de Djeziré, à Westani. La légen¬de prétend que, lorqu'il se levait pour partir, lerocher sur lequel il s'élail assis restait tellementsurchauffé par le feu de l'inspiration, que les pay¬sannes du village venaient y cuire leur pain.Melayê Djeziri a laissé un divan d'environ2000 vers. Les idées el les sentiments qu'il y ex¬prime.sonl ceux .du soufisme persan, le vin de l'ex¬tase, les joies el les peines de l'amour mystique( qui se confondent souvent avec celles de Tamourterrestre ), l'attente du retour au PrincipeUniversel, forment les principaux thèmes chantéspar le poète. Les deux ghazels que nous tradui¬sons (11 et IV, cf. texte kurde, p. 4 - 5 ) permet¬tront de se faire une idée de son oeuvre. Commenous le remarquions plus haut, le style en eslfortement influencé par .l'Iran. Les mots persanset arabes sont nombreux dans le vocabulaire duMêla, beaucoup plus que dans celui d'Ahmad Kha¬ni. La nature de l'inspiration de son recueil, etles diflicultés qu'en présentent la lecture, font qu'ilest beaucoup plus populaire parmi les chaykhs etles mollahs^que dans les autres clas&es de lasociété kurde. De nos jours encore, il esl lu etcommenté dans les écoles coraniques.composée qu'après la première édition des oeuvresde cet auteur ( 1368 ).Malgré ces données, la question reste sansréponse. Elle ne pourra être résolue que le jour oùl'on possédera un texte correct de l'élégie de FaqihTeyraii,à défaut de quelque autre document.Signa¬.lons enfin que la tombe du Mêla, qui se trou¬vait l'inlèrieur de la Medresa Sor, à Djeziré.^etàqui était un lieu de pèlerinage, a été dêtruilepar les soldats turcs. 11 y a donc peu d'espoir quel'on retrouve jamais son épitaphe.La tradition orale compense dans unecertaine mesure le manque de sources écriteset nous donne quelques renseignements sur la viedu Mêla ( cf. " Hawar ", no 6 ). Elle nous a mê¬me conservé son portrait : c'était un homme detaille moyenne, le visage arrondi, le teint clair .Il avait les yeux et les sourcils noirs, la barbeclairsemée, le front large, le cou allongé. Il secoiffait d'un foulard maintenu par une sorte deturban. Il était ordinairement vêtu d'un caftan etd'un :iba, et chaussé de sandales rouges. Son com¬merce était agréable, il était toujours souriant etprenait garde de ne blesser personne.Melayê Djeziri s'appelait, de son vrai nom,Nichant. Ayant commencé ses études àAhmadDjeziré,. sa ville natale, il lés continua en Iraq, enSyrie, en Egypte et en Perse. A son retour au pays,il fnt un certain temps l'un des favoris del'Emir. Mais il ne tarda pas à brouiller avecseTon nom est inscrit au registre éternel.La plume de la Connaissance [1] a tra¬cé un signe [dans le Grand Livre ( de lacréation ).Tout n'est que formes et lignes à l'in¬térieur du cercle et lies points de l'An-owrmystique.Ces figures [2| ^sont des symboles par¬mi les hallucinations du néant.La lettre Mi m a rendu le lever du so¬leil de rUnilé étincelant comme un miroîrpjElle scintille, et son éclair, parti d'en¬tre les Arabes, va frapper la coupe de Perse.Afin que nous puissions contempler lestémoins des Noms Divins sous tous ï-r^rsaspects [4],Elle a enivré l'un de l'Eternel, à l'au¬tre, elle a livré la forme de Tidole,L'un est; épris^de la chevelure, à l'aiî-ireest apparu le grain de beauté.-Elle' a donné le miroir à Alexandre, etla coupe à Djam [5J.Les âmes saintes désirent la n'^.it deton Qadr [6],859

Ta lumière est le flambeau qui éclaire lalampe du sanctuaire.Afin de pouvoir, lorsque je te rencon¬trerai, trouver grâce à toi la vie dansréternilé.J'ai livré par avance au néant l'essencede mon coeur et de mon âme [7].Les marchands de rubis ont brisé lediamant dans leur main.Cette tablette de diamant marquée parle Dessinateur. [8].Seigneur, comment mes lèvres pour¬raient - elles cesser de chanter ta louange ?Gloire à Toi : je ne mettrai pas determe aux cantiques que je t'adresse.Grâces soient rendues à Dieu qui, àson esclave le Mêla,A dispensé l'élexir de peine et d'amour,sans dinar ni derhem [9].pas au vin.N'écoute pas le vulgaire, ne renonceLa plupart sont dans l'affiction, la plu¬part sont frappés de cécité.Toutes les lettres ont la même origine,si tu les réduis à leur principe :Chaque lettre devient une ligne; ôte laligne, reste le pointL'Unité absolue [18J, Mêla, est la lu¬mière irradiant les coeurs;C'est là une question difficile à. com¬prendre, et les mystiques restent dans le doute.TAWÛSPARÊZ(1) La connaissance divine.(2) LcB êtres et les objets créés.(3) La première lettre du nom du Prophète. Est pri¬se ici comme symbole de la révélation. L'Unité : l'unttéabsolue de Dieu el du monde créé.(4) Le mot şahid signiOe liftéraniement ' témoin".les poètes mystiques persans, U a pris sens deChez le"bel adolescent, belle jeune fllle" (il n'y a pas de genresen persan ), les beaux jeunes gens- étant sur terre les té¬Les fils des mages vendeurs de vin flO],chaque matin à l'aube, viennent à la dansejll].Les buveurs, vidant coupe sur couperestent près de la rivière [12].Les tresses des unes répandent l'odeurde l'ambre [13], les autres sont de doucesbrunes.D'autres encore, sont des joyaux pareilsà Canope des cieux;Certaines sont blondes et ... . [14|, ellesont des visages de fées, des joues de perle.Voyant que le monde allait de la sor¬te, je perdis patience et calme.M'ayant ravi patience et calme, elle medéchirait le foie [15].Qui m'opprimait ainsi '? Elle me ravis¬sait l'âme et le coeur.Voici mon âme et mon coeur, voilàma belle au visage de houri.Voilà mon roi 1 Je suis un mendiant( qui frappe ) à sa porte.Lorsqu'elle me vit quémander, l'amieme prit par la main.Elle me conduisit à la danse(16).Ni danseni musique ne s'interrompirent.Le grain de perle me dil : « Nous som¬mes tienne, et tu es nôtre,"En réalité, nous me faisons qu'un, maisle problème est Insoluble »[17].Je bus le vin que me tendait sa main.Je m'éveillai, seul et ivre.Une goutte d'eau avait rejoint la mer,.mais la mer restait pareille.moins de la splendeur divine.(5) Djam est un diralnutif de Djamcfaid, nom d'unsouverain légendaire de l'Iran. Le miroir d'Alexandre, etla eoupe de Djamchld sont des objets merveilleux permet¬tant de contempler tout ce qui se passe dans le monde.(6) La nuit du qadr est celle au cours de laquelleMahomet eut sa première révélation.(7) Cest dire: je me suis & anéanti dans la contem¬du Seigneur, renonçant â toutes les joies du monde.plation(8) Les marchands de rubis sont les ignorants quidédaignent les trésors du mysticisme ( te diamant ) pour seconssacrer aux Jouissances terrestres le rubis ).((9) Cesl à dire: gratuitement.(10) Les flls des mages sont les directeurs spirituelssoufls. U vin qu'ils vendent est leur enseignement,desdestiné à dispenser l'ivresse mystique. Au vers suivant, lesbuveurs symbolisent les initiés.(11) Sema : séance de musique et de danses destinéesprovoquer l'extase.à(12) Variante : à l'écart de la société.(13) Nous avons suivi le texte de la variante.(14) Deux mots incompréhensibles(ir») Le foie, comme le coeur, est le siège des sen¬timents.(16) Cf. note 11.(17) Dieu et la création, ( comme l'Ame et le corps )font qu'un en réalité, suivant la doctrine soufle. Ceit 1&nele mystère auquel le Mêla fait allusion.(18) L'unicité de Dieu et du monde créé, cf. note pré--860

KitêbxanâH awàrêHejmar:1 Réisana Elfabiya Kiirdî C. A. Bedir-Xàn,2-Rupelnine Elfabê C À. Bedlr-Xan.3. -^Di'rêKurênMin Dr. K..A. Bedir-Xan.4 Biylşa Pêxember. Bi Kurdij'à dumili, 'bidibaca C. A. Bedir-Xan .'5' Nivêijên Êzediyan bl dibaca (;. A. Bedir-Xan6 Mektûb jl Mistefa Kemal pasè re7 C. A.Bedir-Xan . ,1 Mesela Kurdistanê Bazit Nîkitlh8 Ji mesela Kurdistanê C. A- Bedii'-XaA9 Elfabêya Kurdi Dr. K. A. Bedir-Xàn"' '10 Xwendina Kurdi Dr. K. A. Bedlr-Xan11 Elfabêya niln Dr. K. A. Bedir-Xan12 Dersén Şerîetê Dr. IC. A. Bedir-Xan13 Çârlnèn Xeyam Dr. K. A. Bedii^-Xlan14^ Proverbes Kurdes . Medhelokên KurdîLucyPauleMàrgueiitteûEiiiir. K. A. Bedir-Xan Paris - 1937-15 Le roi du Kurdistan i Qralè Kurdistanê ._ Emir K. A. Bedir-Xan û Adolphe de. FalgeroUe . Paris - 19376 Der Adler von Kurdistan. Eyloyê Kurdis¬tanê. Prinz K. A Bedir-Xan û Herbert ÖrfelBerlin -193717 Der Schnee Des Lichles . Berfa RonahiyêŞlhrên Kurdi Prinz. K. A. fiedir-Xaii ùDr. Curt Wuuderiich Berlii» - 19,37Kiryariya Hawarê_ Sali 500 Qirùsên SûrîŞeşmehl 300 Qlrûşên SûrlSémehl 200 Qirûsèn SuriXwedi û gerinendeyê bérpirsiyar :Mir CeladetAlî Bedir-Xan . SamSûriyeDirectenr Propriétaire : Emir Djéladet AaliBedir-Khan. DamasSyrie ,862

s.\L yflFJM.AU :3()ANNEE t)NUM...UU ,/)DUŞEMB I I n llll H I I' LUNDI1KANÙNA-PÊSN1941 MMIM II 1 MM ^ 1 DÉCEMBRE 1941KOVARA KURDÎ ^ REVUE KURDETÊXISTIYÊN VÊ HEJMARÉTefsîra QuranêDr. K. A. Bedir-XanHedîsên Cenabê Pêxember Dr. K. A. Bedir-XanDîwana MelêQedrî Cemîl PasaKevirê Mûsayê ElimedRastedarHalanHisyarRewşa dinyayêNêrevanVîborgHesenê MislêAgirîOsman SebrîMoskoDilawer ÇarpîneSînemaEvdirehmanê RojkîLêhîstika ŞetrencêStranvanê Hawarê' BIRÊ FRENSIZI ^ PARTIE FRANÇAISELa partie d'échecs Tawûsparêz .ŞAM—1941ÇAPXANA SEBATÊ863-

SAL 9.HEJMAR 3fiANNEE 9NUMERO 36DUŞEMB1KANÙNA-PÊSÎN1941KOVARAKURDÎLUNDIDÉCEMBRE 1941)f REVUE KURDETEFSÎRA QURANÊ222 Ewê ji te pirsa niehîkê bikin;bêje wiin: Mehîk, tistekî rêvin û bi ezab e.Gava jin mehîka xwe dibinin, nîzikîwan me bin, heta ko ew je xelas ûpaqij dibin.Ko paqij bùn, ji riya ko Xwedê jiwe re. «mir kiriye, nîzîkî wan bibin.Xwedê ji tobedaran hez dike û hejîpaqijan jî dike.22.'i Jinên we zeviyên we ne, biawakî hon dixwazin zeviyên xwe biçînin.Ji bo nefsa xwe ti.ştine qenc pêkbînin. Ji Xudayê xwe hêviya zaroyênqenc bikin. Ji Xwedê bitirsin ûbizanin ko honê rastî wî bên. Ji miro¬vên bawermend re mizgîniya xweşiyêbide.224 Ji _ bona pêkanîna qenciyekêweke laet ù ibadetê, ziyareta xelkêndi xwe ù li hev anîna mirovan, sundme xwin û ji bo nekiiina qenciyekê na¬vê Xwedê mekin behane. Xuda dibihî¬se û zana ye.22.5 Heke hon li ser tistekî nerasl xapiyan ù we bi rasibûna vî tiştîsund xwar;Xwedô we bérpirsiyar na ke, lê he¬ke sundxwarina we nerast hù û honpê zana bùn, hon bérpirsiyar dibin.Xwedè ji tobedaran re tobe dide,Xuda piyar e.'2'?6 Yen ko bi qesda ne nizikbûnajinên xwe sund xwarinê, jiwan re car meh mihlet heye.Heke ew di nav wan car mehande nîzîkî jinên xwe dibin, Xudadi gunehên wan dibihure. Xuda efiw ûtobê dide, Xwedê piyar e.227 Heke ew dest bi berdana ji¬nên x\ye dikin; Xuda dibihîse û dizane.228 Jinên berdayî heta semehîkên xwe bibînin divê bisekinin.Heke avis in, divê avîsbûna xweveneşêrin, ji ber ko veşartina vê- nehelal e, heke wan baweriya xwe biXuda û bi axiretê anîne.Di nav wan se mehan de vegeramêrê wan ji wan re çêtir e.Heke mêrê wan dixwazin, bila bijinên xwe li hevbên.Jin ù mêr divê bi devkenî û xweşdilîbidin, bistînin.Lê mêr bi dayîna mehr ûnanî jiwan pêşdetir in. Xuda délai ù fêris e.229 ^Telaq du car in, pistî wandu telaqan, divê mirov jina xwe angora şerîetê bi camêrî li cem xwe bi¬hêle an bi camêrî ûIicomerdî je veqele.Standina mehra ko we ji jinên xwere dane; bi temamî be an je behrekê be,ji we re ne helal e.Lê heke jin û mêr, her du dibîn¬in ko li gora.şerîetê emrê xwe bi çeyîû xweşdiiî nikarin derbaz bikin, wêgavé, Gelî Qa?iyan, ji bo jin û mêr divegerandina mehrê de, ako mêr ji ji¬na xwe re da bû û li ser vê mehrê, bitistekî kêm û zêde, li hev hatinawande, tu guneh nîne. Ev tixwîbên emrênXuda ne, derbasî wan me bin, yen kosînorên Xwedê derbaz dibin, dibin zalimênnefsa xwe.230 Heke mêr jina xwe carekêdin jî berda ( telaq bûne se car ) êdîew jin, ji mêrê xwe re ne helal e.Lê-865-

elê heke mirovekî din wê jinkê mehrdike û piştre berdide, pas vê berdane,heke jin, û mêrê wè yê berê, ji .xwe reyeqîn dikin ko dîsa li goi:a emrê Xwe¬dê bi xweşdilî ù çeyî bt hev re dika¬rin bijîn, ji nû ve ziwaca wan ji wanre ne tu guneh e.Ev tixwîbên emr û hikmên Xudane, Xwedê wan pês xelkê dike heta koew bizanin û pê bîrewer bin.231 Heke we jinên xwe berdanû se mehîkên./ di wan timam bûn, anli gora şerîetê wan bi qend û keremêbihêlin cem xwe an dîsa li goi-a şerîelêbi qencî û coraerdîyê dest ji wan bikişînin.Di dema mehîkê de bi nîzikbûnawan tadê li wan me kin; yê ko vî tiştîdike zalimê nefsa xwe dibe. Ayet û em¬rên Xuda ma vêjin pist guhê Xwe. Bişikirdarî û pakdiliyè nîmetên Xuda, yenkoji we re hâte dayîn, bînin bîra xwe. l]dîsa bînin bira xwe Kîtêb û ayetênXwèdê yen ko ji we re dahatine; ûşîretan li we dikin.Ji Xwedê bitirsin ù bizanin koXuda bi her tiştî dizane.232 Heke mêr jina xwe berdaû se mehîkên jinkè limam bûn û jinû mêr paşî vê telaqê li gora emrê Xwe¬dê li hev hatin û mêr xwest ko jinaxwe a berdayî ji nû ve mehr bike; Ge¬lî weliyên jinan, hon nianii ziwacawan me bin.Ev ji wan mirovên ko baweriyaxwe bi Xwedê û bi roja pistdawiyéanîne şîretek e.Bi cihanîna vî emi'ê Xwedê, hon jigunehên xwe paqij dibin. Xuda pê di¬zane û hon pê nizanin.Ji bona Tetsira Quranê K.K. ê li hejmaêrn28, 29, 30, 31, 32, 33, 34 û 35an fedkirin.27,HEDÎSÊNCENABÊ PÊXEMBERREHMET 0 SILAVA XWEDÊ LÉ BE385 Hingî we sîr û plvaz xwar derhazlmizgeftan me bin (xelk ji bihna sîr ùpivazé aciz dlbin).386 Derewan me kin, derew ji bawe¬riyê dur diçe, dîn ûderew nabin yek.387 Ji jina ko dixwaze bê sebebdev ji mêrê xwe berde bihna bihustè heram. e.388 Mezin û hakimèn ko xelkê xwedixapînin divè bizanin ko para wan dojeh e.389 Diya ko se zaroyên wê mi¬rinê divê bizane ew se zaro navbeyna agi¬rê dojehè ù diya xwe de dibin beden, diyawan rùyê agir! nabine.390 Mirovên camêr ù ewle dibinxwedi mal û rizq, xwedi nav û rûmet, bè¬bext şerpeze û perlşan dlbin, meydana bèbextantune ye.391 Heke xeyr û berekela xwarinêdixwazi berî û pistî xwarinê destê xwe bişo.392 Xwarina dawetekê a bê qedr ùqimet ew e ko dewlemend je dixwin çavêfeqlran lè dikeve ù je inehrûm dimînin.393 Mirovên xirab ew in ko mehva¬nê wan nlne.394 Qencî winda na he, xirabî jî iiaye ji bîr kirin, Xwedê jî her heye, êdl çadixwazî bike.395:-Tislè ko dilè le pè rahet dibebike û jl ti.ştê ko dilê le pê rnliet na he bi¬gere, heke miftî bi awakl dl felwa hide jlguh medê.. 396 - Ko hon dihinin rastiyê bèjin, îşêwe xira hibe disa ji rasliyê xwe vémegêrlninù bizanui ko i.sê we lier wè bimeşe ùheke dlblnln ko derewan hikin Isé we binieşedisa rastiyê bèjin ù bizanin ko Isè wepè xira nabe û disa dinieşe.397 Heke te di dcma Xurtiya xwede Xwedè nas dikir, Xwedè jl di dema qelsiyate de, te nas dike.398 Tacirê xwedînamùs hevalê pê¬xemberan ù ehlê Xwedê ye.399 - Têcirê tirsonek kar na ke, têcirêçavsor xurt û dewlemend dibe.400 Xwedê li mirovên ko bi qels ùbelengazan ra dilnerm in, qedrê de û bavéxwe digirin û dilê xadim û, xulamên xwexwes dikin lê rehmê û ew dikevin bihustè.866-

DÎWANA MELÊDil hendi dama [4] zilfekê, kefti kemenda[ ilfek'-Hei fl yedll meftùnl sey, ew keyfeesnehplÇlll çln kirin zilfèn slyah keski etiasau qebaÉ'Jl nişan nabin xuya têkil kirin lazim sebaMin dî seba bayé seher mada ji bedrê kir du kerQews û qezeh je hâte der dîsan br zilfan re tebaIro ji tpe l'bedra temam enberfeşan bin sed[ selamEy hudhudê şîrîn kelam ehlen we sehlen[ merhebaMin diblerek wek dur heye mehbûb ù şlrln[ sur heyeHisn il cemalek pir heye Belqls-sifat mesken[SebaMe divê perî ya dilberê lè hèj l'islùba berèLê klfş bibî tu j'pencerê tê û diçî teşhlhi baŞûx û şepala meyperest ew zalima heşyar mestVê nameyê xwendi ve dèst fl teyiha neşrun nebaBèj' ew şirina surperî durdaneya ez MisterîKan' ehd û peymana berê bê fêdô çû teşblhl baNeyşeklra spi dest û zend zanim mecalî na-[ me xwendLeva lehesim kir ji qend mascl keban fi rehaDilber mecali name di na.slko nisana me dl.Nûnek mixallf tê ne di, bel qelbiha nehwis[ - sebaQasid bi nieqsûda me hat ba mijde û emr û[ beratNlsan hinarin hem xelal şebzadeya gulgun qebaîro niecal lê hal û wext, disan clwaii bûn( dirextEw li efna danî ji text « ma kane berqenSelwa rewan V.eynî(xelleba »(wereq çîçek melê dîn sedYaqûtuha yehklş şefeq yehkl iqûdenDilber6[ neseq. [ kewkeba (")şlkinand [1] şekirek, « fequitu ya rûhîi meta »(Got min heta xatir hebit, min got ci kim[ ez ba [2J hetaZilfan tu bes çin çîn bike, miskîn miqabilPêşkêşî yek zUfa[ din bikexwe ke [3] milkê xeten texlti xeta[ya fêta (*)Zilfê di van şîriii lebaii, jehri ne sibhî[ eqrehan [6JTir têne dil wek kev^keban, girtin bi wanzilfên duta [7jNisbet péri zîbayi tu, wek iiêrgizan yektaI yî tu [8]Yamen rea xull fehel, yuşbih bi şey'in[ qameta (")Ji wi baxçeya [9] yar zeyînî, bê pirs Mêla[ sêyek çinîRubbema cenevtu cenneti elqet eleya cina-[yeta[10jr)7Bi narê flrqetê sotim jl ferqè ser heta pê daXedenga xefletê nihtim, ji berqa lamialè da[l].Xedenga firqetê re'd e, dilê ko naglhan lêde[2]Dibêjin ger |3] cebel bit ew, bi ker bit wê[ di gavé deHeçi firqet ne dl hicran, bibin [4J min AaX[wekî lê neJi ber [5] derbê di hicranê, firaql rûh û[ can key daKesê mlhnet ne dî firqet, ne xwari [6] clr'e-[ ya hicrêÇI zanit [7] bê xeber jana dilè dait û ke-[ ser tè daBi dama mihbetè bend im, xedenga flrqetê[dllnihtBi sibhî mirxl nîm besmel di hev wer têni[ di xùnê daBirùska batini da dil, li sine pèta wî wer[bû [8]Ko de pehtin di pèta dil, di nav wi nar ù[ pêtê da [9]Ji ilfê şlbhetî zilfê midam lew bê qerar Im ezKo can min ezîz îro çû û dil ma dl ilfê daJi mehbûb dur kirim çerxê, felek ez pir[ hllavêtimNizanim de bi kû det min, dl vè dewran û[ çerxê daHebîbê bè xeta kuştlm, bi derba flrqetê axirJi wê rojê dizani min, ko yar tîrek II cergê[da [10]Ui- ij^ jK' U (*)xf'f li^ ^. jiiJi ^, Vyii(*til ^\jl ^/. jjlilj.j>(*)- 867

Gelo dîsa hibinim ez çiraya wislelè hllhitBisojim .jibbi perwanè, li her wè nar û şew-[qè daBi derba kewkeba sibhê 11 ineşreq zihre lali, detZlhel dur bit H ses bircan ù winda bit di[ xerbè daJi Sindê zihre peyda bit, ji Hindê misterî der[ bit [11]Sipêde det Sireyayè, şefeq det qametè pê daJi şewqa ebrûyan binimèt hilal disa di[ qewseynanJi xawer bète der xurşid, zilam wer bit di[ nùrê (laBi werdan zeyînin gulşen, çimen da laie[bişklftinBinefş ù çîcekan vêg ra şefeq dane dl rew-[dê da (12)Sehergeh endelib mest in, ji bihna werd û[ blşkojanŞibhi tûtak û goyinan dinalin em di firqê daLi këlbê asitan! xo ne persî qet Iiehib carekGelo nayete bîrê em, di vê' nêçîr û rave daDizanim şehslwara min xezalek wê di fetrakêBi cayî seyd ez bûma di wè felrak ù bendê daCi hedi sed hezar canan di fetrakê hebîbê minKo sed Cemşid ù Keyxusrew xulam in ser[ di vê rè daDI deh salan milazim mam ù yarè rù ne da[ carekEger yekear bi min rû det, bes e carek di] salé daDilo mlzgin bi te sa be, ko siltan me divè bèlinJI min bawer ke peyxamè, seher niizgîn bi minI pê daŞikir binahiya min hal, bi Yaqûb dide rew-I son bûBi bûya Yùsifè misrê H ken'anè heser peydaNesimê sin bil û sêvan seher da hebs ù zindanêVebû qlfla me bê mifte we ringinl di qelbè da(13)Firaqa sev bi axir çû sipêde kifşe hù dîsaMerixa nehs ava bû, xuya bû roj di şerqê daOi çerxê wek nicûm dêmdur, sema hatin[ qira nayek 'Hêva bedrê talih bû Sihêl min di di reqsê da(14)Ji wadi eynienî dilber, H min engûşlek Izhar kirÇI xwes enwarè berqè wî tecela bù di Tûrè daQlrana zihreyè min dl di ber eqda SireyayèVi perwînan dibêjim ekse- hêj keftI di[ camé daHebibê ezml sihbet kir di camaii lew serab anlDilê min di du seyadan, ji biryan ra befrave da (15).3itûlên asitanê ra vexwendin Mlr, li dergahêBi vi çavî Iielilb ditim şikir ev şefqe Mew-[lè daJi sibhi (16) chriwèii saql we bedrek miu[ miqabil dlHilalln sed hilal iro işaret niln ji eksê daBi zarè xwey sirin xwendim, ji lltfê bende[ nîsan kirTe pir cewr û cefa dîne, disllûk û se'y ùBiçin werdan ji gulzarun, ko exyaran[cehdê dadi[ dest xar inJI mexsùsan dl dergahê dl'a

KEVIRÊMÛSAYÊ E-HMEDLi welatê Sêrwan, di bin qesra Sebistiuiôre, kevirek heye; je re « Kevirê Mûsayê ICiimed» dibêjin. Qesra Sebistanë, naveki din jîheye keleha Kormasè.Beriya 80-90 sali gava fermana Sêrwanrabù mîrê wî welati Seîd beg kurè SalIhê lalbû. Seid beg mêreki serdeste bû. Serè dew¬letê kir û gelek carau romî skènandin l'i bikumên sor rengê çiyayê xwe ê hesin kiriyesorbelek. Lè kurmê darê di nav ilarê de xwetev da.Berdevkekî Seîd begî hebû, bi navé Şêrlk.Ew jî mèi;ekî qenc bû. Lê bêbextl Ii miréxwe kir û derbasî aliyê dijmin bù; û çû helaStenbolé û bi hafa siltèn ji ket.Bi rêzaniya Şêrlk romiyan eskerê Sêr¬wan şikrstin. Seîd beg ket hêsîriyc. Dewletêew ajot Rûmêliyê û ew dl keleha Vidinê dehebs kir. Séd beg di wê kelehê de emrê Xwe¬dê kir û tê de haie vesarlin.Şêrlk bù Sêr beg û mezinahiya cihèSêrwan xiste destén xwe.Keleha Sebislanè qesra mîrekén Sêrwanbù. Şêrik jl xwesl qesreke xwe çèke Şebistaiili .serê çiyê, di ciheki asê de hû. Şêrik di¬xwest qesreke mîna wê, lè 11 destê ava bike.Sêr beg dest avête kevirè Sebistanë en şelikirî.Zibara xwe jl nav evîn ù xulamên Seidbegi rakir. Kevir li ser pista zilaman dibirindestê .(5) esiie. (6) zilfên bil û şîrînleban jehri ne şibheleqreban. (7) lê min ji zilfan pir kire iro tenê girlindu la. (8) nisbet perî zîba ye ew, wek nêrgizanyekla ye cw. (9) me j' beiiçcya. (10)7(1) tê da. (2) xedenga flrqetê re'd e, dilê oxefletê Icdin. (3) wer. (4) ne bî. (5) ji bil. (9) vexwarî.(7) çî zaïiim. (8) birùska balinî da dil di pêtê sinewî wer bfl. (9) ko dé bêlin ( an: dî pêlin ) di peladil di nav wi nar il pêtê da. (10) ko yar ew tîrli cergê da. (11) ji Qundis zihre peyda bil ji Hindismisterî bit der." (12) benefş n çîçekan vêkran şefeqda yek di rcwdê da. (13) vebû qifla me bê miftezi rengin qiflê da. (14) ko xwes enwar ù berqjiin ew lecela bûn di Tûrê da. (15) ji biryan reberê wî da. (16) ji siklê. (17) bi zebrê xwey şerîfxwendim ko xizmetkarê dirin im. (18) heya binahiyaçehvan Lil û iz ew welatê min. (19) pésen. (20)nicûm û kewkeb lamih ji ala tên bi bejnê da.fl 1(21) ko tu lê asitanê dur nekî èd! ji dergahê. (22)ji l.a xwey vê reçu nabin di babè lilf û rehmêda. (23) dikarim. (34) bi narê kûh û qendil im helafll im di e^ê da. (26) dlhl. «.26) şirin hey da. CAB.HAI.AN.11 XWEND.V Û .MINEWKHKN KURDAN KE(ieli kunlcn mincwer, nia ne bes e ev keilerPêli lii dinya ve kel, kes ne ma bê ceng ù .ser..^gir li me hù xelek, mêiga neyarmaye .sinŞewta cihan lev disoj, sahè Iran daye herDijmin li ber dojehè, maye b'tenè bê .sewatMirin je ra sed silav, pê dilîzin zo ù ferÇeudi ù kurdên egît Iro bùye naglhanDe helîne dexl ù dan, bijl vejî bè kederÇerxa felek mijde da, kurdên ciwan xortên noCenga welat hatiye, rew.sa cihan ceng û serL' Ewirpaè tu biner, ten û gihan tev disonJi bo bijîn mir ù ser, hemî leva tène serEni bi tenê man nezan,belengaz ù pir xizanNezanî bo me neyar, ma ci bêjim bè meferîro ne benga xewè, roja havil ùHêvîdar eBehberè qewman egéréqewmê kurd, ji we divè serxweserew minewerè pir xebatBapirè qewmê min e, kesê neyar bike derMa ne bes e ev hewar, hindi sal in mane jarBes e êdî bin şiyar, heya kengê ev keder.H1ŞYARYekî ji kevirkêşan, bi ré ve, kevirê xwedanî bù erdê 0pal da bû ser. Şêrik çav pè ket.I.i ser pi.şta hespè xwe çowek H pas guhê widani ù got ê:xwe bibî ?Ma lu wesliyayî, an dil naki kevirèKevirkêş, Mùsayê Ehmed, keserek II xweanî ù Ii Sèrik vegerand ù got:Na herè, ma ez kengê diwestim. Lé tex¬mina ti.şteki dikim.Şêrik çovveki dî jî lê danl û pirsî: Tex¬mina çl diki ?ken got é:Mùsayê Ehmed hé ern û xeyd, lê b'IEz dibinim ko felek II Seid begi geri¬yayè û lu kevirèn qesra wî User pista . pej'ayèiiwi dihi de.slè. Em berè xwe didin jêr,pèsiya me nlsùv e; em diqedînin.Lê heke rojekêfelek II te jl geriya, hinên din wê rahinû kevirèn Sebislanè bidin pista çèll û peyayênte û wan vegerînin cihè wan ê beré, serè çi¬yê. Didim eqlê xwe û dibêjim şlkirji Xwedêre berè me II jêre, lê peyayên te en rebenwê ci bikin berê wan wé qlkeve kêsMû.sayê Ehmed ev gotin û rahişte ke¬virê xwe, Şêrik li ber xwe keti bû. Desténxwe berdan ber xwe, çavèn wl di dùrahiyaezman de li ser niqtekê sekini bùn. Qey téde tistèn ko Mùsê je re goti bùii wek xeya-869-

Rl'WŞA DINYAYÊSÊ MÎTIQ Li 6è (;iiiya - paşin, Stallnyayê lè ji bo hemi Ewropayê cidala jiyinû mirinê ye. Ji ber ko ev ser serè Ewropa¬yê digel bolşêvlkiyê ye û Ewrope tev de ke¬tiye sefekê û serê bolsévîkan dike.serekê ùrisiin iiilqtk da ù li Mo.skoyê di Mey¬Hîtler dibêje me ji ûrisaii se milyon ùdana - sor de birek ji ordiwa sor di ber Stahnre borî û bolsévîkan cejna Çiriyè sahînetses sed hezar hêsîr standine. Bi levayi 18milyon eskerên ùris ji sefa ser hatine êxi.slin.kir. Cejna Çiriyè ew roj e ko té de LéninElmanyê carekê din Çlriyeke wek ya sala 1919bolşêvlki Ilan kiri bû ( 6ê Çiriya - paşin 1919).an nabine. [ Li lié Çiriya -paşui sala 1919auCem bolsévîkan ev cejneke mezin e; cejnede Elmanyê ji sondxwarîyan mitarekê xwesflwan a meziir e. Dema Stalln nitqa xwe digotbû û teslîm bû bû ]. Her tlşt tête bîrê, herbalafirèn rùsl dl ezmanè Moskoyè de diflrîiitisl dibe. Lê tesllnihûna Elmanyayê nabe ùû bajêr ji hemleyên balafirèn elmani diparastin.nayete blrè. Heye ko ser doi" bike, tlslineStalîn pistî ko wesfê cejna Çiriyè danù biqewimin, ordiwèn her du aliyan hetaqise kir û got ko di sala 1919an de halê bol¬tahùrén xwe en dawin ser bikin. Ev jl dibe.sévîkan ji îro xerabtir bû. Nan kêm, cebir¬Lé tabùra paşln 3'a ko dl qada ser de wê bi¬xane hindik bû. Piraniya welêt di eleyhêmîne û bi serdestî pé li erdê bide ewêtabùrekebolsévîkan de bû. Digel vé hinde ordiwa sor- elmanî bibe.di bin fermandariya Lènin de xwe pék anlRêberê elmanan çéli Emôilkê jî kir ûû di dawiyê de mizefer bû.got : Rûzwelt dibeje, min emîr daye stolaStalln pirsa xwe pês ve ajot û got :xwe ko bera vaporên elmanî bidin Herçl ez,îro dijmin bireki welatê me vegertlye û giha.ştiyederiyên Mosko û Lênlngradê. Bivêmin eniir da stola me ko U vaporên eméiikanînexin, lè xwe ji wan biparêzin û hekenevé xesar gihaye ordiwa me. Lê ev ordùvaporéii emêrikani dirèjl wan kir hingê destù siola me rexma van xesaran Ii pêşiya dij¬bibin xwe ù xwe midafehe bikin.min sekinine û seré wi dikiii. Hèj di des¬PişII Stalin û Hitler û li lOé Çiriya-paşln,wezirê Britauyayè ê pêsîn, MIsier Çorçiltén me de gelek madeyèn hov, çek ù cebir¬xane hene. Peyayên me jî zehf in. Hevalbeudènme ji hene. Divêt em zora elmanan bibin.jî nitqek da.Mister Çorçil dibêje : Serê ko Hitler diDijminé me ne ewçend xurt e, herwekî biPolonyayê de dest pê kir hemi Ewrope ve¬xwe bawar dike. Ji elmanan heta niho cargirt, je derbas! Efriqayê bù û je kete birekimilyon û nîv peya çûne. Di destén elmanan deAsyayê jî. Heye ko ev ser hèj firehtir bibetu peyayên ihti)'at ne mane. Elman qewetènû agirê ser bikeve hemi dinyayê. Lê Ingilterexwe en paşîn didin der. Ji lewre hew dika¬hero xurtir dibe. îro balafirèn me ji yêu elrindi vè cidalê de pè H erdê bidin. ElmanynHiller heta ses mehên din wè ji hev de'manan bêtir nebin jî bi qasî yen wan heneù bi bin wesfèn xwe di ser wan re ne. .bikeve.Çorçil qala Pesîfîkê ji kir ù got : EzLi 9ê Çiriya - paşîn Hitler li Mniiixè nit¬nizanim cehda Emêrikê ji bo mihafeza aşiyêqek da çavèn xwe li tistèn borî gerand;qala serêdi Pesîfikè de wè here serî an ne Lê divêtûris kir û got ko ev ser ne bi tenê ji bo Elman-ez bibêjim heke Emêrîke bêgav ma û serêjaponan kir pisli saetekê Ingiltere jî wê serêletên gabûseké diditin. Xwedé giravî Şêrik libêbextiya xwe hisyar bû bù û po.smaniyè ewtêşand. Şêr beg kevir ji destén Mûsayê Eh¬med xiste erdê û gol :Keleh ù kevirèn wê H min herambin, ez mirovekî kurdmanc im. Ez ne mêrêQesrê me.Sèrik da rê û vegeriya xaniyê xwe êkurdmanci, zibara wl ji belav bû.Ev kevir héj li wê derê ye . ù je re« Kevirê Mùsayê Ehmed » dibêjin. Di dorawî de diwarekl hişkeber jl heye.RASTEDARJaponyayê bike. Japon bi qasî Emêrîkê nexurt e. Ji lewre beUe Jupon serê me kir wêbikeve perîşaniyê.Misler Çorçil berî qeclaiullnê dibêje, heyeko Hîtler di.sa qiila aşlyê bike. Lê divêt her¬kes pê bizane ko Ingiltere ne bi Hitler ù nebi tû hikùmeta nazi re behsa lihevhatinè nake.her awayîQANÛNA BÊTEREFIYÈ -Emèrike biaiîkariya Ingiltere dike. Je re hertexllt çek û ceblixaoè rêdikc. Stola emêrikanivaporqefleyôn Ingdizl di Etlantîkê de diheniine.Ji mile din je re gir û hùr 60-70 cenkeştljî dane. Bi tenê vaporên emêrikani en870-

VÎRORTt *"'''' hetanî ko liajêr bi teinamî '>ên. Kûçe û kolanên diii jf welê\ IIJWIIW xerab bikin. lejî bûn.ORDIWA son EW ÇAWAN ŞKWITAND Ez li golina berber eeèbmayt S^'et "n. heft . Topèn kelehaHerwekî xwendevanên me pc ne mam; çinikî min dizanî bû Jj-'J^""' '' ^*^'' '"'^'' ''^'> '^"'^ *' '"t *!""" '!'"bêgav ma û Ji ber dijmin kişiya çûm otêla xwo; ù derketim şehni- ^^.T'J'^n- ' "-"- T^ewê di riya xwe de her tisti bi- şîn^ Min dîl ko ji taxa Romdenê". "" ," ,'.'" ^' '^fşewitîne ft xerab bike. Ji bona dû û dûmaneke res radibû. Rom- ^'^"'^" *!" «'. '"' ^''^'^. "'f''ko zad ù zexîre ù her liste ko den taxa febrîke û desligahèn 7* A""'"""" ."": "*."'""" *!"';bi kêri mirovan lèt nckevin des- sinhetè bû. Teqîn û reqînan jî di- t^" ^l "'='"?"" . ''^''." ? ,!"'n J , ... J.,. , dibûn. Depoycn nenzin û herten elmanan dan pey ht^.. M.n d.lê xwe de ^^^^.^ ^,.^,,^/ -, ^i^ûmetèVîborg bajarekî Fenlandivaye digot, qey d.jm.n n z.ngi h bajèr ^^^^ ^1^;^^,, kerion disotln û diyeDi sala 939an de Ûrisan ev kiriye û b- topan 1. bajér dixe. ^^^ ^^^,,. ,^^5 ^^.. ^^bajar j, Feiiladiyaye stand, bu. Ma ne diviya bù ko hikûmet ^^^^lyên Viborgc wek bizolineVê carê fenlandiyan bajare xwe d. wext û zemani de xelkê h ser ^f^^ f, bilind dixuvan. Ji daîrab. su., de vegerand. I-e uns be- wext h.ke. ^^^ ^^ ^^_.- ^^_. j.^^^.j._riya ko je b.kişm bajar Ez di van texminan de bûm Uer tişt bû bû .ni'ir û dûman.sewitandine. ko xwediyê otêlê haie nik min Taxa belediyê dibijUn dawiyê, jiKojnamevanck! emêrikani, Cak û ji min re gol ko polis digerin û ber ko eskerên ko hèj Ii bajêrBenèi, hela dawiyê II bajêr maye ji xelkê re didin zanîn ko sa- bûn ewê di vè taxé re derketana.û je bi ordiwa sor re derkeliye. etkê berî saetkê terka bajêr bi- Me xwe.st ko em dakevinCak Benêt dibêje: din; ji ber ko ordiwa sor berî kûçan û di dora ff.watan de bi-Roja 28ê Tebaxê, esirk! na- fenlandiyan wê bajèr bise- gerin. Jl me re gctine ko piraqûsênddrcn Viborgè, bi hev rc witîne. Hingê min zanî ko ev kûçeyên bajêr leiemkirî bûnlêdidan. Ez li cem berber bûm ''^ " dûman û cv teq û req ne ^ [jebû ko em pê li wan bikinû min riya xwe kur dikir. Min '°P^" dijminan e; û ordiwa ^ beriya eskerên fenlandiyan wanji berber re «gol: ^'"" î^^^t bi şewitandin ft hilwe- ber hewa bikin..Pistî ko Stalîn serbestiya her ,. .^^^^ "^'^^',. , . Saet bû yanzdth, agir hela.... .... , -, J' otela xwe rabum û çûm .,....,,.,- ... .. ,,. .ayînên diyanetê ilan kese JÎ ,.-,., ,. . , bi zike bajer ket. bu. 1er u hiskkir . .bi naqûsên xwe dixwazin xwe ,^.^""''. "''T'. - f." " "* "'*- t«=v de dişewitîn. E.Ur hêdî hêdî$anl bidin. Lê çlre û nemaze di ' we derê biin M.n j. wan zan. ^^^, ^.^5 ^ .^.^^^ ^^^^^ ,,;.v! wexlî de naqûs lev de lêdidin? ^°. .«^'\«.';''. «"f. I> nîvê şeve wc j. ^^^ Memûiên belediyê ji me rcBerber cûzana xwe dani û li ^"i^J ^>}"9^' .'« beriya ko terka _^ ^^ ^^^, dwanz.lehan demin vegerand û gol: bajer bidc wi wele xerab b.ke ^^^^^^ ^. j ^^^.^ ^^^._ , . J. .. ko kuçek h ser kuçekî nemîne. , ,. , j- v.- _ ;tTu ko !, divet nï- ;, , ^ . > kevin. Ji lewre diviya bu em jlrcjnamevan. , . , . , . . , t ... . Hakimê eskeri gole me ko . ,. .... . w :: ,beriya min te seh kir. be ko dijmin g^^,. ^^^ ^^ ^^ .. » ^..^ ^^^^^ tevdîra xwe bibînin. Me ji ya wiketiye dora bajèr û je bi tenê çil , , . u . . , kir û me da rê. Uiya ko şanî1-1 =.. j^ vin. Lê herçi em rojnamevanên , ,.11 -»_, i,nkilomêtir dû.' e. ,_ j-,. ,. , me dan lê de lexeni nin bûn.b.yan.; bi dilc heke _. . , , i 1 ixwe ne, ,Dibî min ji hakimè b.njêr bi- n,e divêt em dikarin bimînin. Me ^l.'\ y\ "f*'"^' ""^ .**''. ""^hîsti bû merésal Vcroşilov émir jî qerara xwe da ko em heta dawi- cî''=;eke berde. Beresteye wi pêdaye xeia rêhesîn va ko dikeve yê tè de bimînin "^ '''' ®' "'" "^* ^' ^ ^'roavayê bajêr xcrab bikin. Min ji Gava em ji daîra hèkim ra- "^ "* "" /7^'?^ ,. ^""Zberber re gol: bûn me riva xwe bi stasvona "''* vegerand clbika wê, h bajarê.... , ;,u , °-u l ^ u .."S'^yo"» ko wek daristaneke hisk dişewitî,Ma Çl işe naqûsan pê heye? rchesine xist. Mehşer, jin, zaro, . .Berber: Bûye adet, di wextèn pîr, ciwan, ser hev dikirin ko ji ^' * 'talûké de naqûs lêdidin. Ji xwe hev derkevin fl xwe bigehînin Qeder I emrê vê cixarcyeîro min ji yekî bihîsl ko ordiwa Irène. Bi zor me ji xwe re ri- J' «"""ê ^' bajari dirêjtir e.sor dl dora bajêr de wè li ber xwe yek vekir û en) lè re derbas HESENÊ MISTEbarkô.s û yen rèwingiyan nikari bùn bikevin ŞERÊ BEHRÈ Di meha Çlriya-paşlnbehréii ko tê de şcr çêdibe. Qaiiùneke emè- do d- Bchra-spî de ser germ bùye. Di vérlkanî je ic bend bù, yanî wè ne dlhişt ko behrê de nemaze talyan ù ingihz 11 hev diewvapor herin wan behran. Dîsa madeke xin. Talyan di behra spl re esker, çek û cewêqanûnè digot ko Emêrîkenikare vaporti- _blrxanê ditînin Libyayê. Stola Ingihzl û balacarelèiixwe bi çek bike. Reîs Rûzwelt kir firèn wl II vaporên talyanl dixin. Di nivé vêne kir û ew qanùn ji her du mecllsan re Çlriyê de ingilizan bl ser vaporgefleke talyanldaye edilandin. Ji 15ê Çiriya - Paşin û hir girtin. Di qeflê de deh vaporên barkêş hebûn.ve vaporticaretên emêrikani wê bikarin herin Ingilizan ew her deh jl bin av kirin. Ji vanbenderên ingilizi û ewê ji Ingiltere re çek û pê vejl stola ko qefle dihemend car bertopiyorcebiracané bibiu. ( Dawiya Rewfa Dinyayê di rûpelê 13an de ye )-871-

AGIRÎÇi gavii çavên xwe digirim û berè ra¬manên xwe lier ve welêt digubézim, bê hemdnavçavên Çiyayê Agirl en bilind û plrberftên ber çavên min.Ew Çiyayê ko bi destê şlna Xwedê dibakuré welatê min da wek pandlgehekê ha¬tiye daçikandin û ji ba û bager, berf û bilèkù mij ù dûinanê vala namîne.Ew Çiyayê ko, dem bi dêm ji gelêndoraliyé xwe ra, her carê bi awaki bûyeqlblegah; Iro jî dl dilê welatparêzên kurd daciheki bilind û zirav ji xwe ra girtiye. Egerdi babiliskên kevin da bû bû argûna agirêzerdeştiyan .û qada dêlindêzén wan, iro jidldcgaha gelé kurd e. Ji ber ko di nav kuçù zinar, best û şikêr, pal ù kùntarên xweda; bi hezaran hestiyên şerkerên kurd vedişêre.JI lewra rûmeta wl ya Iro ji ya dihne kêmtir e.Eger zerdeşti ji bo parastina canê xwebazgùri hilindi û guraniya agirê navçavên wldibùn; şerkerêii kurd, ji bo serbestî .û aza¬hîya welatekî binpê û mileteki bindest ywi.lia xwe di bilindcihên wl da rijandin; û bivê yeka han, rûmeta w! mezin û navê wlbilind kirin.Car caran tê bira min ko bi zaravayekîUiveltar bi landlka serên welêt ÇiyayêAgirî ra bipeyivim. Bipeyivim da ko daxwa¬za xwe je fêr bibim.Ev çiya ne wek çiyayên mayl ji kevi¬rèn pir bibi^ylşetl ye 1 Wl zeman zeman lavelavênpir mirovên wekî min en derdimendbihîstine. Çiqas ko cihaba wl ne bi dev ûzlman'^e jî, teqez dilê bazgûrbùyan ji rona¬hiya rastiyê bè par nahêle.Çiyayê bilind I Ji çend salan, te birekhevalên canecan ù mêrxas hebûn. Ma gelo,baya te ji wan heye ?Ew hevalèn ko, li nik wan parastinate, serbestî û azahiya welêt 4û. Heyln û rû¬meta xwe û wetatè xwe di navçavên te enbi berf da diditin. Ji bo parastina axa te,bi comerdî xwina xwe dirijandin . . . Bê şlkpire wan ji, te veneqetln; axa te a çak bixwina xwe a paqij avdan. Iro jl hestiyên wanmêrxasan di best û sikêrën te da bayên hê¬nik U xwe dixin.Yek je Birho, tevl xurtl û piraniya ne¬yar û rùbadaua bext, nikari bû dev ji te berde. Herweki ji te ra sond xwari bù, diviynbù gotina xwe bine cih ù dest ji te neke.Te ji bi conicrdi di navderza pista xwe da(1) goiek dayê. Çiqas ji Birho ra ew ax biqasl bihuşlekê hèja ye; ji te ra ji, di pista teda razana şêrekî weke Birho hêja ye. ÇI cihe¬ki bas û pandiyeki mêrxas . . .wimî ?Ma gelo tu zani ko çi li Ferzende qe¬Na, belkl ji tu nizani. Çima ko qede¬rê ew sêr bê daxwaza wl ji best û şikêrênte bi dur xist. Ew mêrxasê ko berdem paraneyaran di dest wl da mirin bû; bi bêbexti¬ya hin deslèn gunehkar, bê teq ù req, .sinşlwan çû 1 Çùyineke welê ecêb ko, di demamirina xwe da ne li pist xwe yar û ne jl 11xwe neyar ne ditin.Roja ko ser giha kùntarên te û neyarqelaçeya wl bi cih kir, hingê tu bi xwehérekeré mêraniya Ferzende bùyi Wé rojêneyar sed û si guleyén topan li kozîka torinéHesenan da bûn û ses birlnèn xedar di ranù parsùyên wî da vekiri bùn. Roj nîzikî éva¬ré bû ko bi hikmê topan qûça ko qelaçe liser bi carekê ser û bin bù. Toz ù dùinaii diqelaçeya Ferzende da wek ewrekl gewr ra¬dibûn û li kûnlarêii te belav bibùu. Mirovbawer ne dibûn ko di nav wê birkana êgirû dùmanê da tinawlr bimine. Lê Ferzende, we¬ki sèrê ko di hewingè da hi birin dibe; hinnih dest bi halan û zirtan dikir.Wê gavé hevalan digot é: « Ferzende Ineyar cihê te nasiye û birlnèn te ."xedar in,rabe em hineki te bi sùn da bibin ». Ewi bidengê xwe ê box li wan vedigerand : « Malawe ne ava, ma hon çawan qail dibin ko ne¬yar béje': Ferzende rû bada 1... Ma honnizanin ko mêrxasên mala Emer ji meûlorinênmalbatê ra riya revê venekirine. SerènAva - heftreng (2) û Mêrgekulavé hin dlmin da ne. Lèdin ùbîranej-ar serwexti halè xwenekin. Mirin jl bi camérl xwes e ».Ev pandiyé te é inêrxa.s, di keleha Xoyèda berî du salanhâte jehirandin.*Di hevalên te en xweya da bi tinê ser¬daré şerkerên kurd sergevazê biliudcilièii teferuiandarê me ô bi roiil maye. Ew jl ji yanzdesalan û vir da di nav lepên eceman danikari bû tev bigere. Lé bèhneke bl tinê witu jl bir ne kiri û nake. Wl hergav, çav.likêseke bi havil e, da ko weke beré mêrxa¬sên kurd li serê xwe bicivine ù di navçavên-872

MOSKOASRGEIIÉN PAYÎTEXTÊ BOLSÉVÎKANJi didowê Çlrlj'è a pê.sîn ve elmanan(lest bi êrîşeke nù. kiriye ù vè carê berê xwedaye Moskoyé, payilextè ùrisan. Dibêjin koûri.san dora payîtextê xwe gelek asè kirine ùwek xeta frensizan a bi nav û deng Mejîno,xeteke xurt di dora wê de anlne pè.Di nivè Tebaxê de serferniaudariya or¬diwa ûris rojnaniêvanèn biyanî ezimaiulineziyareta wan asègehan. Nùyork Herald Tribyùiidi vé babeté de inektùbcke niixabirèxwe yè Maskoyè belav kiriye. Mixabir di mek¬tûba xwe de wesfè asègehên Moskoyé dideù dibêje :Tlniobîla kuInèl Polyof yi ko em lèsiwar bû bûn, di her ù di nav zeviyên he.şinre derbas dibù, diçù. Ew zevî bi xèra se çeménko ava xwe dirijinin wan, her ù lier û salô pède kesk û hesin in.Pisli saetekê, timobila me gihaşte guiidelûnû û spehî. Em ji Moskoyè 60 kllomètiribi dur keti bùn. Di xaniyên vi gundi dezabit cih bù bùn. DI vi gundi de em hinekisekinin, kulnèlekl li wesîqeyèn me iiihért ùpasé destùra me da Timobila mo ji nù vebi rê ket. Her du. aliyên rè bl darên ekellptosxemilandi hùn.Timobila me li ber siha darekê sekinî.KuInèl Polyof xwe zer kir ù peya bù. Me jîda pey. Em gihaştin deriki; ù bel ko cm li widin, deri vebù. Ji ber ko didevaiièn binerdéhatina me diti bùn. Derî nizim bù, me xwexwar kir ù em lê re derbas hûn. Pisli dugavan (kriyekl din ket pê,şiya me. Pasè yekisisiyan. Em di wan re jî derbas bùn û ketinhundirê asêgeha zêrzemînî. Me digol, qey emketine hundirê noqareke yanî vaporeke ko dibin behrê re diçe.te en bilind da ala knidî a rengîn daçikîne...Teqez vê carè, bi tinê bi wê jî nasekine;û wé pista xwe bide le û dirêjî neyarênwelét bike.Çiyaol bizan, seré xelasa miletekî heye kobisekine lê ew beriya xelasiya wl mileti naqe¬de, dom dikè . . . Pês de diçe ....OSMAN SEBRÎ[1] Jl goreyî ko min jl devê serkerân Agiryê bihisti¬gora Birho di nava herdu Araralan di palek& da ye.ye,[21 Sfrèn Ava-heflreng û Mfirgekulavé di Serhedftnav û deng in. Di van feran da torliién Hesenanda blmeraniyén ecèb kirine.Belè Ùris dora payilextè xwe kola bùnù li bin erdê bajarek çêkiri bùn. Gava emkelin hundirê wî bajarê binerdin beri hertisti çavên me bl dûrebîneke mezin kel. Di¬war jî hemî qui bùn ûdi wan qulan re devêmitralyozan derdikelin derve ù II çolô dinihêrtin.Di ber û di tanişta nie re hin zabitù esker diçûn û dihatin. Min dil kir ko biwé dùrebina mezin fedkirim derve. Destùramin dan. Min ji bin erdè rùyé erdè wekexwe dIdit ù tistèn ko min bi rê ve ne dilihùn, niho çavên min bi wan jî dikelin.Ji vê isllhkamé em derbasî islihkaniekedin hùn. Her du îstihkam quiêrî hev bûn ûdl navbera wan de neqebeke girti hebù. îslihkamadidowan ji ya pêsîn meziir bù. Dî¬war bi resmén Stalîn, Voroşilov, Bùdyeni,Timoşênko, Gedanof ù Melotof xemilandi bùn.Çavên me bi gremefon ù radyokê ketin.Kulnêl gote meko esker di vî bajerê blenerdînde mîna xelkè ko di zikê Moskoyè de nedijîn, û kêfè dikin.Istihkamèn binerdin Ii pey hev digihanêk. Zabitê ko bi min re bû got ko di doraMoskoyé de bi vi awayi yanî di bin erdê re400 kilomêtir çarçik îstihkam hene. Kulnêlpirsa xwe pês ve ajot û got :Erdê ko hon tê re hatine lev deIstihkam in; biné wen erdan ji top ù mitral¬yozan tijl ye. Bi dùrebînên ko hon dibininnobeldaréii me dijmin jl dur veTopèn islihkamén pêsinke.şif dikin.dikarin di deqîqè de(10 000) gule berdin dijmin. Heke dijmin ewîstihkam xerab kirin îstihkamên dindidin.bera wîHerçî tang in emê bihîlin ko ew hela500 mêliri nîzingl me bibin û pasé bi gule¬yén pènc sed kîioyî emè Ii wan xin. Hekedijmin gaza jehrîn istîmal kir emje jî natirsin.Ji ber ko istihkamèn me welê hatineçèkirin ko bi şixulandina haweşinan tè de hewazùka tèle guliartin. Heye ko îslihkameke mebikeve destén dijmin. Ev ji nexem e. Ji berko îslihkameke din II pey wê ye ù divêtdijmin ji nù ve xwe pêk bîne ù dirêjî îstlhkamadidowan bike. Ev ji îşekî zehmet e.Yekî ji me ji kulnèl pirsî :Elman dibêjin ko xela Stalin di çeùdcihan de şkênandine. Ev çi xet e ?Kulnêl kenl ù got :LI Rûsyayê xetek wek xetên Mejînoû Zîgfrîd nîne. Serfesmanderiya rûsî, bl tenédi hin cijian de tabiye dane kolan û zeviyêntorpilê çékirine Herçl riyên ko diçin Mosko ùLênlngradê û.bajarine din en mezin û riyên-873

SÎNEMADI ŞERÊN FLANDR 0 DINKERKÊ DEDi serên berê de tarixê bûyerên ser dini¬visandin û dihiştin nifşên ayendé. Lê di vl seride tarlx van bûyeran dinivîsine û resmén wanjl dibe. Bi vi awayi nifşên ayendé bûyerên vlseré.bêeman û xwîndar di kitêbên larîxê dewê bixwinin û li ser perda slnemè a spi dejl bi çavên xwe û weke xwe bibinin.Yek ji van sinemageran bisérhatiya xwebi awayê jêrin qise dike:Li lOê gulanê sala 19401 min ji ser¬fermandaré ordiwa ingilizi ya Ferensê Iznaxwe xwest ko ez derbasî Belçlkayê bibim ûsûretên serê wl welati bigirim. Ewl izna minda û bi çend hevalan re ez derbasî Belçlkayêbûm. Xelkê Belçlkayê derketi bûn pêşiya eske¬rên ferensiz û ingilizi yen ko hali bûn ha¬wara wan; silav li wan dikirin û çepllkan liwan dixistin. Min resmê vê niniaylşê girt ûpê devê kemèra [1] xwe, vekir.Roja din em gihaştine bajarekî bimberdimanklri.Berî bi rojekê baiaflrên elmani ewbajêr da bûn ber bimban. Min li hire jl çendresim girtin. Menzereyine ziz û elemnak. Diallkl de jinikeke lingbirl, li darûbestê siwarkiri,qail ne dibû here xestexané, da bù ber qiranû dixwest kurikê xwe bibine; kur'kê ko eskerancendekê wi ê hûr ù cemidl ji bin riknênhilweşiyayl derdixist.Derketim derveyl bajêr. Min li erdêbalatireke elmani dit û dil kir ko resmê wêbigirim. Min nîzingl lê dikir, eskereki belçlklgote min ko di van balafiran de carina blmbeyênsiwarkiri hene ko piştl ketina balaflrêko digehin birên pétrole bi vi awayi torpilkirlne.Icar min gote kulnêl ko frensizan disala çill de kerlyên berazan berda bùn ze¬viyên torpilê û bi vl awayl torpllén elmananberiya êrlşa esker ji berezan re da bûnteqandin.Kulnêl disan ken! û got :Belê me hay je heye. Lê ji zeviyênme yen torpilê bihneke welê nexweş radibeko beraz ji je direvin.Me roja xwe di nav Istihkamèn Mos¬koyé en binerdin de qedand. Di vegerede min ji timobllê temaşa çolê dikir ù di binher dar û kevirî de qey topek an mltralyozekdidit», DILAWER ÇARPlNEbi midekl nenas diteqin. Ez je hi dur ketim.Li 13ê gulanê em gihaştin Brûkselê pa¬yîtextê Belçikê. Me şevekê rahet ù bi sikûnderbas kir. Sibetirê hevalekl me dawetek çékirû waliyè bajêr jl lé ezimand. Em II ser taştêbûn. Işareta talûké hâte dayîn û beriya ko emxwe bigihînin sirdaban balafirèn elmani blmbeyênxwe bera bajêr dan. Min nemerdl ne kirû digel kemêra xwe derketim şehnişînê, dako sûretên balafir û bimberdlmané bigirim.Balafirèn dijmin bi se refan lêk vebû bûn.Bimbeyèn texrlb û sewatè diketin ser taxênbajêr û ji her derè toz û dûman, pèt ûradibù û mirin li bajêrsûretên din jl girtin.agirbelav dibû. Min çendPlştl nîvro em ji Brûkselê rabûn û meberé xwe da Lovanê. Bi rê ve emrastl qefleyénderketiyan dihatin. Hin bi ré, hin bi ze¬viyan ve diçûn. Keméré halên wan en perîşanjl li ser filmé sekinand.Menzera ko keméré di deriyê bajarêLovanê de girt bawer bikin ez wê menzerêtucaran ji bir nakim. PIrejinekê zarokek kiribû himbêza xwe, yeki din II pista xwe a xûzsiwar kiri bû, didowên din jl ew ji dawê girtibùn û xwe je re didan kaş kirin. Rê ji timobll,meto.slkl ù ereban tijî bû. Herkesî ji ber mirinû kustiné baz dida.Di vê navè dé niitosikla keçikekê,nizanim çawanbû, II pirejinê da. Jinikdigel barê xwe é giranbeha 11 erdê pehin bû.Em tev de ber pê çûn. Jinik ji ling û ji rûyéxwe birin bû bû. Zarokè ko di himbêza wêde bù mitosiklê pê lè kiri bû, serê zarokekldin 11 kevirekî keti bû û mejiyè wî hall bûder. Ji her du zarokên din, linge yekî şikestibû, ê din sax bû, tu lişt pô ne hati bù.Herçl keçika ko li mlloslklé bû zû jierdê rabû,ji piyan sekini û 11vê mezera kuştarê,bi çavine bel û heyirî, wek yeke ko eqlêxwe winda kiriye ù din bûye, dinihêrt ù destêxwe di ser eniya xwe a xwêhdayl dibir ù tani.Yek ji timobilên ko di ber me re der¬bas dibùn, sekinî. Me her du cendek ù herdu birindar û lawikè sax lê siwar kirin. Meji xwediyê timobllê zanî ko kùçe û kolanênLovanê ji çendekan tijl ye. Me da pês û emgehistin bajêr.Li Lovanê me seh kir ko elmanannîzingl H bajêr kirine û belçîkî je dlklşin. Lêbelçlkl beriya ko je bikişln, dikirin pirali devê bajêr bù berhewa bikin. Min di dilê(IJMeklna folografè ya ko pê resmén stnemayêténe girtin.ko874-

xwe de got; nabe ko kemêra min vê flrsendêji dest bide.Kumandarê belçlkl şiret li inin dikirinû digot ko di vl îşl de talùkeke mezin heye.Min ew talùke da bû ber çaVén xwe. Ez jibajêr derketim û ber hi pire çûm. Zabitek lébû. Min pê re da ù stand û zan! ko wl zabit!ev 48 saet in parlk nan ne kiriye devê xwe.Disa zabiti gote min ko dinamitén ko xistineling û kevaneyên pire bi qlmeta hezar zêr!bûn. Bi texmina wl zabiti elman ber bi êvarêwê bigihiştana pire. Wext jl nivro bû. Ez vegeriyambajêrda ko çend sûretên din jl bigirim.Êvarê ez disan hatim ser pire. Topçi¬yèn belçlkl tavétin elmanên ko diréji bajérdikirin.Zabitê ko pir berhewa bikira ez bi sûnde vegerandim û gote min, ji sed mètrî bêtirnlzingi pire mebe. Min kemèra xwe li wê derèdaçikand û ez.bi xwe hinek! din bi sûn dekişlyam.Zabiti işaretek da min. Min je zani kozabit fitlla dliiamltan vêxistiye ù ji min redide zanin ko divêt hinek! din j! xwe bidimpas. Qederê deh mêtiran min xwe da pas.Erd di bin lingên min de hejlya, stûnine resber bi ezmên rabùn û lê belav bûn; Bé heindêxwe gaveke din bi sùn de vegeriyam. Wégavé ez ji mirinê xelas kirim. Ji ber ko cihêko ez lê bûm bi rakirina llngê min qeliştû erd vebû, pêşiya min bù hevraz. Lê ke¬mêra di cihê xwe de bù; her tişt cem xwe ûweke xwe girti bûn. Elmanan dikir ko bike¬vin. bajér. Roj çû bû ava, zerahiya ezmên apaşln di tariya şevê de winda dibû.** «Ez di bin barana bimbe ù gulan de dinavbera xetên belçlkl ù Dinkerké de diçùm,dihatim. Carekê du baiaflrên elmani bl sertimobila min de girtin, mitralyozén xwe lime girêdan. Şlforê min hâte kustin, timobllwergeriya lê ez xelas bùm. Carekê jî perçek!gulê li zendé min è çepê ket û ez birindarbûm û vegeriyam Ingiltere. Qederê deh rojanli mal mam.Di dewiya Gulanê de û pist! ^Ikestinaordiwa belçlkl eskerên ingiliz! jl Dinkerkédiketin vaporan û vedigeriyan welêt. Diviyabû ez herim: û sûretên vegera ordiwê bigirim.Ji Ingiltere ketim vaporeke kevin ù minberê xwe da Dinkirkê. Beriya Dinkerké bisaetekê mijê rûyê behrê girt û her tişt jiber çavên me winda bûn; ne bej, ne vapor,JI MEME ALAN :LÊHÎSTIKA SETRENCÉMin bihistiye ko Lêzgîn aiia dike Mê¬me Alan digel tercimeke frensizi belav bike.Dîsan bi guhê min ve kirine ko bi axè reherçend gelek guharto heblq jî di tiwan destrana lêhîstika şetrencê nine.Ji xwe kêm dengbêj û stranvan heneko pê dizanin. Di nav kaxezên xwe êii kevinde ez lê geriyam û minhoke peregende bideslê min ket. Heye ko ev minho ne tistekîtekûz û bi ser û guh e. Lê heke axè kêmû nîvcobûnè di ser nînbûnè re girt divèt evminho bi kêrî wî bel.Ez wê pêşkêşî axayè xwe dikim. Ew bîxwe ye. Girlin û ne girtin her du jîkêfaje re bêminet in.Sibeh! mîrê min rabû, beré xwe da derizanéDi ber xulaman re derbas bû hâte dîwanêne esker .... BI sibehê ve me nlzingi IiDinkerké kir lê fermandariyé ne histko embikevin hundirê benderè; ji ber kobaiaflrên elmani bêetlaht li benderè dixestin.Zabitekî gote me ko sevèdl 300 balafiirénelmani, bi fikra ko komên eskeran in,Ii girên qûm yen ko 11 nîzingl benderè nexisti bûn. Di vè navè de bireki esker bi selematlli vaporan siwar bû bùn.Bimberdlman heta rohelê dom kir. Ca¬rê ko bimbe diteqlyan vapora me bi avabehrê re dihejiya. Gava bimberdlman sekinidestùra me dan û me nizirgi li bejê kir. Bime re bl sedi vapor, qayiq û her texllt filûqenlzingi Ii bejê dikirin da ko esker II wansiwar bibin. Min çend caran sûreté vaporsiwarbûna eskeran girtin.Lê vé carê siwarbûna eskeran II vapo¬ran bi selemati ne çû seri. Dema ko eskeranqesta vaporan dikir ù bi sedi peya xwe avê¬ti bûn behrê ù bi melevaniyé diçûn vaporanewir şeqitln û balafirèn elmani xuya kir; ûvapor dan ber bimban û mitralyozén xwe IIeskeran reşandln. Esker tevlî hev bûn û bihev ketin. Min digot qey di bin vé baranahesint de kesê zindi ne maye ù bender jiçendekên eskerên ingilîzî tijî bûye. Kemêramin dixebiti û ji min çêtir didlt ù digirt.Piştl ko fiemle qediye û toz û dûmanbelav bûn; min dit ko esker weke beré û jlnû ve qesta vaporan dikin.Balafireke elmani ket nizing! vaporame. Me yek ji balafirvanên wê xelas kir.Gava vapora me terka Dinkerké didabender û bajar dişewitln. Keméré ew resimjl girtin ».EVDIREHMANÊ ROJKÎû875

Rûnişte ser texte mîréii CJzira BotaSer texte gewherkiri, zlvin, zêrlielîLeva xwe hema şll kir, bi çaya fincana ferfûrlGo sifrê rakin, dilé min naçe tu xwarin ûtti xwirinl.Mîr ne kir banî xulaman, li liisabdaran jîne pirsîLé kest ne wèrl bû here balê,Dizanin mir bémad e, mirûzdayiXwe dan ali ù tev de rabûn ji heywanê.Taliyê berdevkekî kal û bi xatir,Ji hindav de rabù, bi hafé ket axir.Qelûna mir dagirt, pereng berda .ser, agir veda;Li doré fedkirî, dest da balgiha, kuxi, kirne kirMîr xwe tev ne da, û poz pé ne kir.Kalo li xwe ma heyirî, pélepas çûye der;Nik xulaman hâte ve, bê deng û lal, xwekir ker.Xulaman je pirsî, gote wî mamo IMa mîr tiştek ne gote te ?Mifirdî dey ne kir, ser! héjand, bi lall gote no.Mlr texmîn dikir, texmîneke giran, gelekdamayî;Derdan serî da bû, ew û xemén xwe şevêpê de nerazayîDihatin bira mlr tiştên dihi û pêr ù en mayl.Ma Mem cire bi mlr re ne çù bù rav û nêçîrêLi bajèr ma û dema mîr hat, bi zilaman ve,jl deri da;Torinèn Çlzîra Bota tev de rabûn ji ber wi vaBi tenê Meniê Alan ji cih ranebù xwe qettev ne da.Li erdê ma peri.san, hewraiil li xwe badayi.Beko, Bekoyê awan, seypesanô mirekên BotaJi derve, li pist derî, sekiniWî jî texmîn dikir, awa awa.Heçko dilê mir xwendi bû, go firsend e aniha.Bi pabûsl kete hundir, gote mîr, miré minezbeniMa meqsùd ne ew bû em vekin qùtij'a dila.Bila herin ba kin, ji bilî hevala Même AlaJI min zêde be jl ez bibéjini, ez bendeyémlr im.Tecrîbe ke pê re bide bistlne,Kirasê w! şll ke rake, bide ber tavè.Qet bermede hiline, deyne, biwestlne heta dawlTiwé her tisti bibîni bi v! çavi.BI awan! digo Beko, hema tu zora w! bibe.!şê te pê nlne.Beko danl bilan!, devê xwe bir ù anl, şlretli mir kirin.Mlr ev şîret ditine rast, gote xulam ùpişekaranHerin tenha jl min re gazî kin Même AlanLê guh bidin, xeber neçlt Tacîn û her du biranMin îro navê bêne hafa min çi kurmam ùçi pismam.Cila bibin hewşê, raxin, lêhîstika .jetrencêbidin navê.Yexwînin herçi begler û axa giragir ù tori¬»nèn Bota.Roj dihate taştiya, tavé,dida bedena Birca -BelekMévanén mîr dihatin lof bi lof û yek bi yek.Même Alan bi dilxwesi hat û kele civatêMemi digo, mîr di min borîHerçl qisùrén min hene dane ber linganJi xwe adet jl ev e, cem mlr û mezin ûhakiman.Mêvan rabùn ji ber sifra parêv ù medfùniû arokHina qelûn dikişand, hina jî guh dida çîrokMîr gote Memî, mévanê min i giram ùMin dil heye îro ez bilehlzim bi şertaEve şetrenc, kerem ke rûne pêşmiqabilbêjaSerté min ev e, yek e, sivik e, hêçi şikestXwe bispêre lévok ùEwè pèbelengazé min.re, bi kéfa xwe, henek û yariké bike.Memi go li ser sera ezben! herç! emr ûfermana miré Botan eRabû, hat, rûnişle ber şetrencê, rêz kirin şahMem lehlzvanekl zor bî, lé Mîr péû fil û ferzinne dizanîMem ù Mîr herweki biçûna navê hevdûTemaşageran zanî xurt e. Même AlangerandinMlr Ezîn nikare hihine bar ù berbariBi rimh ù gurz û şeşperî, Mtm kete naveskerên mîrSefa pêsîn xera kir di baskan vc kete hundirSiwar ji hespa de xistin, peyar dan herllngên'l^'fllaBera birc û barù da pèsi ji dijmin standLi şah hâte wer, rex ù ferzîn kirin hôsîrBeko madé xwe kir dl fena wî derkete pûçMem tu firsend ne da, pey hev ji mir bi¬rin se destBeko dl ÎŞ xerab e, mlr dişkê bi Mem remaye serdestî.Ewi soz da bû mîr Mem.bigre, lé bi bindestî.Çavê Beko bi Zlnê ket, Zîn U ber penccrêrûnişti-876-

Di pas Mem re, ji jor de, beré wê li mlr,hewşê difedkirl.Beko kenl, pê sa bù, gote mlr : miré min ezbani,Di lehlstiké de siûda mirov carina bi cih têt;Ji lewre divêtin Mlr û Mem cihên xwe bibev din.Bila Mem here sûna Mir, Mlr li sûna wi rùnit.Lehlzvanan cihên xwe pev guhartMem hat pêsberê dildara dilovan, lê çav pêne kirBeko disan rabû devê xwe vekir, gote civatê :Divêt birca me birceke kevnare be, neqşineecêb lé ne.Même Alan bê hemdé xwe serê xwe rakir, lidîwêr fedkirîÇavê dildayl kete çavên dildaréEqil terka ser! da, bis ji dil rabù, can ji tenbù, çù flrlDestén Mem! di ser texte şetrencê re diçûndihatinLê Mem èd! nezan! lehistik çi ye ? Mîr çidike nakeFll ù hespên xwe didan bê hay, sûna seg¬man û peyanBi derbine nelê diket beynelê; ferza wl dibùhêsîrPeyarên Mlr hespên wi digirtin wek hèstirû bergîr.Beko digo miré min ezbenî, min ne go le¬histik siûd û cih e.Mlr Ezîn bawer dikir, kêfa xwe tanl, didaklş û berkişa.Pir ne ajot zora Mem! çù, mîr ses dest je birinXulam û pişekaran şetrenc û texte ji navérakirin.Mir destùr da, herkesi beré xwe da derîzané;Mîr ji çû banl, aliyê malê.*Civat belav bû, hewşa qesrê li wan ma xir û xalîZin ji li banl, ji pencere xwe da aliBeko rabù, nlzlngl li Mem kir got ê, şahzadeLi gora serté te ù mîr kerem ke dest ûlingên xwe berde.Memi go bila be; ez bibinim çi ye yaiiya teBeko çû werlsek anî dest û lingên Mem pêgirêdan .Mem rabû, xwe ji cih hinek tev daWerls bû piç û pari, ji hev de ket qet!Vêga Beko kete binaniya bircê zencizek anlMême Alan disa dey ne kir dest û pë sistkirin, berdan.Beko mèvanè xwe pihêt girêda xelek û girékli hev badanMem bihneke damayl ma, qey pêtek jl devîderket, pê pif kire zenclr.Hesin sor bû, heb, herikl, ket e«lê bû ma¬reki férisBeko ji ber mêr revî, xwe da ah, xwe kire pisMem kenl, fîkand, nehwirl, mar tevizî, beréxwe da banîMar kete quieke bircê, Beko bihna xwe dali ber Mem gerî.Beko dikir lavelav, digote Mem: ezbenîMa kengê ez blte karim, divê lu rê bidî minMem di eqlê xwe de digot qey tev henekû yari yeMeml'gote Awan, kuro here stewlé çend mûji dèl û bijiya Boz bîne;Çend mûyèn seré min jî bigire û min pê girêde.Biwan mùyan dilé min ji bir ve diçe saetkê ezdimînim bêhiş.Beko nemerdi ne kir, mûyên Boz anîn çen¬dek jî jl seré Mem rakirinMû Ii hev ha dan, kirin benekî zirav ù tenikTili ûpèçiyên Mem pê girêdanMem xwe tev ne da, cemidl, bêhlş, hû ba¬rek! sivikBeko bl tirs lé fedkirî, H vî hali ma ecêbmayîXeyala mêr hâte bîrê, cendekê Mem rakir, revîBarê xwe bir binahiya bircê dakir zîndanekekûr û tari.STRANVANÊ HAWARÊ(DAWIYA BEWŞA DINYAYÊ)xeriqandin û du krewzor birin kirine.Wer, dixuye ko krewzorèn talyanl dest nehiline xwe û çavê xwe dane revê.Disan di vè mehê û dl Behra - spl deingilizan jl keştiyeke mezin winda kir.Ingihzankeştiyeke balafirhllglr hebû bi navé ErkRweyel.Elemanaii çend caran goti bû me ewxeriqandiye. Lé Erk ne dixeriql û her û herserê dijminé xwe dikir. Lé vé pasiyé noqare¬ke elmani di nîzingi Cebeltariqê de û bitorpîlekê Erk Rweyel bin av kir. ErkRwe¬yel 27000 ton mezin bù û qederê 70 balafirhlldigirtin ù lopine mezin lê hébûn.SERÈ EFRÎQAYÊ Herweki me berêjî got, bl honikbùna dinyayê diviya bû serêEfriqayê ji nû ve dest pèbike. Ev penc mehin her du aliyan xwe pêk ditinin. Ji ingilîzanre di Behra-sor re ji Emêrikê bê qeder çekû cebirxane û tang dihatin. Herçl talyan in,.wan ji di Behra - spl re qewet û çekine nûtanin Trabllsierb û Bingaziyè. Lê ingilizanbirek! wan di Behra- spî de bin av dikirin.-877-

MAMEALANLA PARTIE D'ECHECSnent à avoir deux rendez-vous. Cependant, Bekole traître, travaille à la perte de Mam. Ses intri¬gues sont déjouées à plusieurs reprises. Il persua¬Les lignes que l'on va lire sont la traduc¬tion d'un passage généralement peu connu de lalégende de Maine Alan, el qu'un des collaborateursde " Hawar" a eu là chance de pouvoir noter.La "Partie d'échecs" se situe un peu aprèsles divers épisodes dont le résumé a été publiéjusqu'ici ( cf. Hawar, No 25 ) : les trois frèresDjelali s'étanl mis d'accord pour protéger les amoursde Mam et de Zin, les jeunes gens parvien-Di nav qewetèn talyanl de divèt hin qewetènelmani jî hebin.LI gora danezanên ingilîzî H 18ê véÇlriyê bi şefeqê ve ingihzan dirêjî xetên tal¬yanl û elmanî kirine û bi derbekê xetên pé¬sîn şkênandine ù qederê 60 Kîlomêtiiî pèsve çùne.Ingilîzan qeweteke mezin aniye vè eni¬ya ser. Li gora gotina rojnameyèn ingilîzî vècarê., ingiliz dixwazin talyan û elmanan bajonhela tixùbên Tùnisê ù xwe bigehininerdê frensizari. Heke plana ingilizan çù seri tal¬yan û elman yekear ji Efiiqé wê qut bibin.Ji xwe dilxwaza ingihzan jl ev e.Li gora danezana Ingilizi ya ko li 25émehê hflte belav kirin dl navbera eleman ûingilizan de serine xwîndar çêbûne ù xisarinemezin gihane her du aliyan.ŞERÊ ÛRIS Serè ûris ù elmanan we¬ke berè bi şidet û xurli dom dike. Pistî kodinya bù sahl ù erd cemidi elemanan ji nùve dirèjl Moskoyè kir. Li gora radyowa Mos¬koyè eleman ber bi payîtextê bolsévîkan vedimeşin ù rewşa bajêr xeternak e. Ûrisanterka hin îstihkamên nù dane ù elemanannîzingl li Moskoyè kiriye.Leningrad weke xwe ye. Ûris carinadirêjî xeta elemanan dikin û dixwazin wè xetèdi deveiekè de qui bikin û derkevin. Li gorahin nûçeyan, ûris bi balafiran ji Lênlngradêesker dilînin Mo.skoyê.Herçî qada nîvro, di nîvgirava Kirimède enfin à Mlr Ezîn de tendre un pi.ège au hé¬ros et de l'empoisonner.De bon matin, mon émir se leva. Ilse dirigea vers la galerie.divan.Passa devant les valets, entra daTis leIl s'assit sur le trône des princes deDjezira Botân.Sur le trône d'or et d'argent, incrustéde pierreries.11 humecta seulement ses lèvres avecle thé de la tassede porcelaine.Et dit : "Olez la nappe, je n'ai pasenvie de manger".L'émir n'appela pas ses domestiques,il ne s'enqult pas non plus des intendents.Nul n'osa s'approcher de lui :Tous savaient qu'il était las ct de mau¬vaise humeur.maîtreUs se levèrent quittèrent le perron.Seul, un vieux courtisan, favori de sonEntra dans la salle.Il bourra le tchibouk de l'émir, mitune braise sur le tabac, tisonna le feu.11 regarda autour de lui, arrangea lescoussins, toussa. Mais il eut beau faireLe prince ne bougea pas et ne fit pasattention à lui.Tout perplexe, le vieux sortit à reculons.Il retourna auprès des valets, bouchecousue, sans piper mot.Les serviteurs lui demandèrent: "Oncle,L'émir l'a-t-il dit quelque chose ?Il resta silencieux, hochant seulementla tète pour faire signe que non.L'émir réfléchissait profendénient, i;erdudans ses songeries.Ses soucis s'étaient ranimés, il avaitpassé en leur compagnie toute la nuit sansde, li 16è Çiriya - paşin eleman kelineKerçè û avtenga ko rê dide Qevqasê,destén xwe.bajarêxistinedormir.Les événements de la veille, de l'avantveille et des autres jours lui revenaient àHerçl bajarê Rostovê, H gora elmanan,bajar li 22è mehê ketiye destén wan. Lêxlris derew bi aliyê vê nûçeyé ve didin ûdibêjin ko Rostov hêj ne ketiye destén ele¬manan û ser di kûçeyên bajêr de dom dikeû eleman di rohelaté bajér de şikeştine ûbaz dane.Sam : Çirya - Paşîn 1941 NÊREVANl'esprit.Pourquoi Mam ne l'avait-il pas accom¬pagné à la chasse?Pourquoi était-il demeuré en ville ?Lorsque à son retour, il avait franchi la por¬te, accompagné de sa suite.Tous les nobles de Djezira Botân s'é¬taient levés en son honneur.878-

Seul, Mamé Alan n'avait pas bougé, ilétait resté immobileA sa place, l'air embarrassé, drapé dansson manteau [1]»* *Bako, Bako le Mauvais, le chien des prin¬ces de Botan,Se tenait debout à l'entrée, sur le seuilde la porte.Il réfléchissait, lui aussi à mille choses.Comme s'il avait lu dans le coeur del'Emir. Il se dit enfin : "C'est le moment I 'Il entra, baisant le sol, et dit à l'Emir:"Je suis ton serviteur :N'avions-nous pas pour but d'ouvrir lecoffret des coeurs ?Que l'on aille donc mander Mamé Alanet lui seul.Même si cette proposition est déplacéede ma part, je suis l'esclave de l'EmirEprouve-le, cause avec lui.Mouille sa chemise el étends-la ausoleil [2).Ne lui laisse aucun répit, discute, las¬se-le jusqu'au bout.Et tu verras tout de tes propres yeux.''Bako disait perfidement : "Gagne seule¬ment la partie, je me charge du reste."Bako discourait, il parlait sans arrêt,prodiguait ses conseils.L'émir trouva sage son avis, il dit àses valets et à ses domestiques :"Allez m'appeler Mamé Alan, et lui seul.Mais prenez garde que Tadjin et sesfrères n'en soient pas avertis.Aujourd'hui, je ne veux en ma présen¬ce ni cousins ni parents .Porlez les tapis dans la cour, étendez-les.Installez l'échiquier.Puis mandez tous les begs, les aghas,.les grands et les nobles de Djezira Bolan".* *Vers l'heure du déjeuner, le soleil innondaitles murailles de Burdja Balak,Les hôtes de l'Emir arrivèrent par grou¬pes et un par un.Mamé Alan vint aussi, tout joyeux, se'mêler à l'assemblée.11 se disait : "L'émir m'a pardonné.Il a oublié toutes mes fautes,[ij Mem prétendu malade, pour ne pas accom¬rEmlr & chaise, et était allé rejoindra Zln au palais.pagner laSurpris par la retour du prince, 11 dissimula Zln sousles plis de son manteau cl ne put se lever.PI Cest t dire, Oclie do découvrir ses défauts.Suivant l'habitude des princes, desgrands et des souverains."* * 'I.es hôtes quittèrent la nappe chargéede rôti de mouton, de croquettes farcies etdeboiUcltes de viande grillée.Les uns fumaient leurs tchibouks, lesautres écoutaient l'histoire.et bien-aimé.L'émir dil à Mam : "Mon hôte cherJ'ai envie de faire une partie avec toi,moyennant gageure :Voici l'échiquier, viens l'asseoir enface de moi.Quant à l'enjeu que je propose, iln'est que peude chose.Le perdant se prêtera aux facéties demon bouffon.Et nous rirons de lui à notre plaisir."Mem répondit : "J'exécuterai volontierstous les ordres del'Emir de Botân."Il alla s'asseoir devant l'échiquier, dis¬posa les rois, les tours et les reines.- Mam était un joueur de premier ordre,mais le prince l'ignorait. .Les adversaires s'attaquèrent avec au¬tant d'ardeur que s'ils sele corps.était fort.bout de lui.fussent pris à brasLes spectateurs comprirent que MamEt que Mir Azin ne pourrait venir àMam chargea les troupes du princeà coups de lance, de masse et de massue.Il bouscula la première ligne et enfon¬ça les ailes.Culbutant les chevaux, faisant fouleraux pieds les fantassins par ses éléphants [1]II attaqua, franchit la muraille et lestours de l'ermemi.Il encercla le roi, s'empara de la citadelle,fit prisonnière la reine.Bako faisait triste mine, voyant saruse déjouée.Mam ne lui laissait aucun répit. U ga¬gna successivement trois parties.Le traître vit que les choses allaientmal, l'émir se faisait battre, et Mam l'emportait.Or il avait promis de réduire le hérosà la merci de son maître, mais à conditionqu'il fût battu.Soudain, il aperçut Zin, assise à lafenêtre.-879-

Elle se tenait derrière Mam, au premierétage, face au prince, et regardait dans la cour.Bako se mit à rire, tout joyeux, il dit:Mon prince, je suis ton serviteur.II arrive qu'au jeu, la chance tienne àla place que l'on occupe.C'est pourquoi il te faut changeravec MainQue Mam prenne le siège de l'émir, etl'émir le sien."Les joueurs changèrent de place.Main s'installa ' en face de sa tendrebien-aimée, mais «ans l'apercevoir.Alors, Bako rouvrit la bouche, et ditaux assitants ;"Notre château doit être fort ancien,il est orné d'étranges motifs."Involontairement, Mam leva la tête pourexaminer la muraille.Les regards de l'amant croisèrent ceuxde l'aimée.La raison l'abandonna, la vie quitta soncoeur, l'àme s'envola de son corps.Les mains de Mam allaient' et venaientsur l'échiquier.Mais il ne savait plus où en était lejeu, ni ce que faisait l'émir.Sans y faire attention, il sacrifiait seséléphants et ses chevaux pour sauver sespiétons.Il se laissa exposer à l'échec par descoups faciles; sa reine fut prise.Les piétons de l'émir capturaient seschevaux comme des mulets et des rosses.Bako disait : "Mon prince, ne t'avais-jepas dit que le jeu est une question dechance et de position."Mir Azin le croyait; tout joyeux, il con¬tinuait à mettre Mam en échec.Mam fut vite battu : le prince lui gagnasix parties.Les valets et les domestiques enlevè¬rent l'échiquier.L'émir congédia ses hôtes, chacun s'enfut vers la galerie.Il monta lui-mépie à ses appartements.V* *L'assemblée se dispersa, la cour dupalais demeura absolument vide.Zin s'était aussi retirée de la fenêtreBako s'avança vers Mam, et lui dit :"Prince,Pour payer ton enjeu à l'émir, aban¬donne-moi tes pieds et tes poings."tonMam répondit : "Soit : Voyons quel estgage".Bako prit une corde; il lia les mainset les pieds derompit.Mam.Celui-ci fit un mouvement.Le corde tomba en lambeaux, et sechaîne dansAlors, Bako descendit chercher uneles souterrains du château.Mamé Alân, toujours sans dire mot,tendit doucement ses mains et ses pieds.Bako lia solidement son hôte, nouantles maillons de la chaîne.Mam se recueillit un instant, puis, ilsoufila et l'on eût dit que des flammes luisortaient de la bouche.Le fer rougit, fondit, coula, se répanditsur le sol et se changea en un serpentgigantesque.Bako s'enfuit devant le monstre, trem¬blant de peur.Mam se mit à rire. Il si£Qa, le serpentse fit tout petIt,'monta,prit sonserviteur.II faut quePuis disparut dans un trou. Bako re¬souffle et revint vers Mam.Il" se fit suppHant, et dit: "Je suis tonQuand pourrai-je venir à bout de toi?Mamfarce et plaisanterie.tu m'en indiques le moyen."pensait que tout cela n'était queIl répondit au traître : "Mon ami, vaà l'écurie, arrache quelques crins, à la queue età la crinière decheveux,Boz,Prends aussi quelques uns de mesattache-moi avec.Cela me fera perdre connaissance,:'et jeresterai évanoui une heure durant.Aussitôt, Bako alla chercher un peu ducrin de Boz, ll prit aussi quelques cheveuxde la tète de Mam.j^Il tordit le tout ensemble, et en fitune cordelette mince et fine.Dont II se servit paur lier à Mam lespouces des mains et des pieds.Mam resta Immobile, figé, sans con¬naissance. Il n'était plus q'un fardeau léger.Bako le regarda avec crainte, toutétonné de ce changement.Puis, Il revit l'image du serpent. Alorsil souleva le corps.Gagna les souterrains, et le Jeta dansune oubliette profonde et noire.TAWÛSPARÊZ880-

881-

KitêbxanâH awarêHejmar:Kiryariya HawarêSal! !500 Qirûsèn Sûr!Şfeşmehi 800 Qirùsên Sûr!Sêmeb! 200 Qirûsèn Sûr!Xwedî û gerinendeyê bérpirsiyar : Mir CeladeiAU Bedir-Xan . SamSûriyeDirecteur Propriilaire : Emir Djéladet AaliBedir-Kban. DamasSyrie1 - Rézana Elfabiya Kurdî C. A. Bedir-Xan.2 Rupelnine Elfabê C A. Beillr-Xan.3 Dilè Kurên Min Dr. K. A. Bedir-Xan.4 Biyişa Pêxember. Bi Kurdiya dumili, bidibaca C. A. Bedir-Xan5 Nivêjèn Êzediyan bi dibaca C. A. Bedir-Xan6 Mektûb ji Mistefa Kemal- paşê re7 C. A. Bedir-Xan1 Kurdistanê Bazîl Nlkltln8 Ji mesela Kurdistanê C. A. Bedir-Xan9 ^Elfabêya Kurdi Dr. K. A. Bedlr-Xan10 Xwendina Kurdi Dr. K. A. Bédir-Xati11 Elfabêya min Dr. K. A. Bedir-Xan12 Dersén Serietè Dr.K.A.Bedir-Xan13 Çarinén' Xeyam Dr. K. A. Bedir-Xan14 Proverbes Kurdes . Medhelokên KurdiLucy Paule Margucrille ù Emir. K A. Bedir-Xan Paris- 1937l'y Le roi du Kurdislan . Qralè Kurdistanê .Emir K A. Bedir-Xan ù Adolphe deFalgeroUe . Paris - 19376- Der Adler von Kurdislan. Eyloyé Kurdis¬tanê. Prinz K. A Bedir-Xan ù Herbert ÖrtelIJeriln - 193717 - Der Sclinee Des Lichles . Berfa RonahiyêSlbrèii Kurdi Prinz. K. A. Bedir-Xan ûDr. Curt Wiinderlich Berlin - 1937882-

SAL yHEIMAB TlANNEE yNUMERO 37ŞEMBIH20 KANÛNA-PÊSiN 1941SAMEDI20 DÉCEMBRE 1941KOVARA KURDÎ ^ REVUE KURDETÊXISTIYÊN VÉHEJMARETefsîra QuranêDr. K. A. Bedir-XanHedîsên Cenabê PêxemberDr. K. A.Bedir-XanDîwana Melê.Qedrî Cemîl PasaHevîna PêrîxanêNûredîn .ÛsifKurdistana bakurHisyarGramêra KurdmanciC. A. Bedir-XanZéré EwropayêCemîlê TacdoDi Etlantîkê deEvdirehmanê RojkîSerSmaînê SerhedîRewşa dinyayêNêrevanŞahînoStranvanŞAM—1941ÇAPXANA SEBATÊ-883

SAL 9HEJMAR 37ANNEE 9NUMERO 37ŞEMBIH20 KANÛNA-PÊŞÎN 1941SAMEDI20 DÉCEMBRE 1941KOVARA KURDÎ ^ REVUE KURDETEFSÎRA QURANÊ233- Jinên berdayî heke dixwazinwextê bixwedîkirina zorayên xwe enberşîr timam bikin, divê wan du salanbimijînin. Rizqê zarok û cilê wî li gorataqètê Ii ser bavé wî ye.Tu kes bi tistekî zêdeyî taqeta xwebérpirsiyar nabe.Heke dé zaroyê xwe dimijîne, na¬be ko zaro je bête standin, her wekîeger de bi mijandina zaroyê xwe qaîlbû, êdî nabe ko je vegere ù ji bavèzarokî,girtina dayîneké bixwaze.Ko bavé zarokî mir, li ser warisênwî jî, hikim dîsa ev e.Heke dé û bav Ii ser mesela jişîrkirina zaroyê xwe berî timam bùnadu salên mijandinê disèwirin û li sermidekê je héj kurtir li hev tên, ji wanre tu guneh nîne.Ger hon ji bo zaroyê xwe dayîne¬ké digirin ji we re tu guneh nîne, lêdivé heqê wê ii gora adet û edaletêbidin é.Ji Xuda bitirsin û bizanin ko Xwe¬dê her liste ko hon dikin dibîne.234 Jinên ko mêrén wan dimi¬rin û bî dimînin, bila ew car meh ûdeh rojan 11 hêviya mehîkên xwe bi¬mînin û di vé dema hêvîdariyê de xwemexemilînin.Paşê ji emelén wan weke xemilandinû ziwacé yen ko li gora marûfê ne,ji we re tu guneh nîne.Xuda emelén we dibîne û dizane.235 Heke hon ji jinebiyekê re,di nav car meh û deh rojên hêvîdari¬yê de, qesda xwe a ziwacé didin zanîn.an heke hon vé daxwaza ziwacé di dilêxwe de vedisérin ji we re ne tu gunehe. Xwedê xwe bi xwe dizane ko ev da¬xwaza hanî di dilé we de ye. Lé biwan re, bi dizî maxôvin û me din, mestînin, heke bi wan re xeber didin bidilpakî ù camêrî bipeyivin.Berî qedandina wextê hêvîdariyêdest bi standina wan me kin.Bizanin ko Xwedê veşnrtiyên dilênwe nas dike. Ji Xuda bitirsin û ji riyawî a rast avéré me bin. Bizanin koXuda ji tobedaran re efiw û tobê dideXwedé dilnerm e.236 Berdana jina ko hon nîzîkîwè ne bûne û we mehra wê jî ne biriye,ji we re ne guneh e.Lê li gora taqet û edaletê bi dayî¬na tistekî, qedré wan. bigirin; dewle¬mend li gora dewlemendiya xwe, belen¬gaz jî li gora halé xwe bila bide. Evdayîn li camêr û comerdan tê.237 Heke hon jinên xwe pistî 'bi¬rîna mehrê lê berî nîzîk bûna wan ber¬didin, divè ji wan re nîvê mehra vebirîbidin; meger, ew bi xweyên wan je bigerin.an weli¬Ne standina wê ji leqwayê re nîzingtire.Di nav hev de qenc, xatirniwaz ûkereinkar bin. ...Tişlên ko hon dikin, Xwedé dibîne.238-Dest bi niméjên xwe bikinû niméjên xwe Ii gora emré Xwedê pêkbînin û bala xwe bidin nimêjanavînêango nimêja sibehê. Ji bona Xwedê bidilekî pak rabin nimêjê.239 Heke hon di talûké de ne,û baz didin, bi peyarî an bi siwarî.-885-

nimêja xwe bikin û gava talùke nema;kustiné nekin. Wan got : Ma çawandîsa herwekî Xuda ji we re da zanîn,em dest bi ser û kustiné nakin, Calûtberê we ne dizanî bû, dest bi riimêjaem ji welatê xwe deréxistin û em jixwe bikin.zar û zêçên xwe bi dur xistin.240 Yen ko dimirin û jinên wan Lé gava ser û kustin Ii ser wanbî dimînin, divê berî mirina xwe, jiferz bû, bexiê xwe şkênand, bi tenêmîratxwerén xwe re wesiyetê bikin,çendekên wan desl bi ser û kustinéda ko ew wan jinûbiyan ji mala mê¬ kirin.rén wan en mirî derneéxin û ji wanXwedê mirovên zalim û bêbextre salekê nefeqê bidin. Lê heke jinebî,nas dike.xwe bi xwe ji mala mêrén xwe derdl¬247 Pêxemberê 'di wan ji wankevin û bi marûfê, xwe dixemilînin anre got : Xuda ji we re Talût kire mîr.peyziwacé digerin, Gelî qazî û mîratxwerino. . . Ji we re êdî tu guneh nîne. XudaWan got : Ma çawan Talût dibemîrê me, em ji mîrîtiyê re, bi hèr awa¬délai û féris e.yî je layiqlir in, ew ne dewlemend e241 Ji jinên berdayî re li gorako arîkariya me bike. Pêxemberê wancamêr! û comerdij'ê divê tiştek bête da¬got: Xwedê ji mîrîtiyê ra, Talût ji weyîn, ev li ser mirovên bawermend deyn e.çêlir girliye. Xuda Talût kiriye sei-ekê242 Xuda bi emrên jorîn ayetênwe. Bi zanîn û zexmiya xwe Talût jixwe şanî we dide la ko hon bi hikmên diwe zêdetir e.wan bîrewer bibin.Xuda ji kîjkî re dixwaze sererazî243 Pêxemberê min, te li wanû mezinahiyê dide.ne nihêrtiye? Ji tirsa mirinê bihezaran ji welatê .xwe derketine. XwedêKerema Xwedê mezin e, û zanînaji wan re got: Bimirin... Piştre Xudawî kûr û fireh e.ji kerema xwe ew vejandin.248- Gava lawên Israîl ji pêxem¬Kerem û qenciya Xwedé li serberê di xwe hiceta mîrîtiya Talût xwe¬xelké mezin e, lê bétiré wan şikir nakin.stin, wî ji wan re got: Ewê ji we reTabulé bîne. [1]244 Di riya Xuda de, dest bi serû kustiné bikin û bizanin ko Xuda di¬Di vê Tabulé de tiştine welê henebihîse û zana ye.ko bi arikariya wan tirs nakeve dilê245 Yê ko bê minet û rûtirşî diwe, hon rahet dibin û mêraniya weriya Xwedê de arikariya xelkê (iike,dişide,Xuda ji kerema xwe a mezin vê qen¬Û di vé Tabulé de ji pêmayéii malbaténciyê bi zêdahî ji xwediyê wî re vedi¬Mûsa û Harùn çend tişt peydagerine. Xuda ji hikmeta xwe hinandibin. Milyaket vè Tabule hildigirin, ûçavteng û hinan jî destvekirî dike, qismetahinan digire, qismeta hinan vedike.bi hatina vê Tabulé Xuda rastiya gotinapêxemberê we .şanî we dide; heke bonmirovên bawermend in ...Gelî mirovên bawermend, bizaninko honé vegerin ba Xwedé.249 Gava Talût bi eskerê xwe ve246 Pêxemberê min, ma tu péji bajarê Qudsê derket; Talût ji wannizanî ? Pistî mirina Mûsa mezinên la¬re got : Xuda we bi ava çemekî déwên Israîl gihane hev û ji pêxemberênbiceribîne. Yen ko ji ava wî çemî venexwar,ew ji min in, û yen ko ve¬xwe re gotin: Bila ji me re inîrek bêtebijartin, heta ko em bi arikariya wî dixwar ne ji min in, meger ko mistekêbitenê vexwin, ev ne xem e.riya Xwedé da, bi Calùl û xelkê di wîdest bi ser û kusli né bikin. Pêxemberê[IJ Hin dibêjin ew Tabnt Seiidûqek bê, Iidiwan got: Diliisim ko hon paşî vêgora gotina hinan ew legenekè zêr bû, ji bibuştêgotinê bêbextiyê bikin û dest bi ser ûhati bû û tê du, dilèii pêxemberan dihatin juştin.886

HEDÎSÊNCENABÊ PÊXEMBERREHMET Û SILAVA XWEDÉ LÊ BE401 Ko mezinê we ji we tistekî zêdeyîheq ûinsafè xwcst bi xebera wî me kin.402 Xwedê arikariya wan mirovan dikekoji xwe re an jinekê tinin an erdeki beyardajon û diçinin.403 Xwedê li mirovên ko bi nekesan rej! comerd in, di sûcén xelké diborin ù dilè xweli wan vedikin û bi xadim û' xulamê xwere dilbirehm in tê rehmè.404 Mal bi danê kêm na be, yê kodi tengiyê de sebrê dide xwe serfiraz dibe ùyê ko tirai e, na xebite û hewcedarê xelkédibe dawî perlşan û şerpeze dibe.405 Xwedé dibêje ez neyarê se mi¬rovan im; yê ko bi navé min sund dixwewad dide û lé diqullpe, yé ko zaroyê xwean zaroyên xelké difiroşe, yê ko paleki jixwe re tine û pistî ko pale xebata xwe diqedineheqê taba w! nade wl.406 Mirov paşgotiniya se texllt miro¬van bike ne heiram e :Lê gava Talût û eskerên di wîgihaştin leva avê, piraniya eskerên wîji ava çetnî ter vexwarin, bes hindikêwan dest je kişandin.Gava Talût û bawermendên ko jiava çemî venexwarin û pê bindestiyaxwe şanî Talût dan derbasî avé bûnwan ji hev û du re digotin : îro em bêtaqet in, em nikarin bi Calût û eskerêndi wî dest bi ser û kustiné bikin, jûpê ve ew pir in, em hindik in.Lê yen ko ji kerema Xwedê bawe¬riya xwe ji dil anî bùn û yeqîn dikirinko ew rastî Xwedê bên digotin : Bideslûra Xwedê çend car hâte dîtin kohindikahî zora piraniyè biriye ....Heçî xudansebr in digehin nisretû kerema Xwedé.Ji bona Telsîra Quranê K.K. û li hejraaérn27, 28, 29, 30, 31,32, 33, 34, 35, û 36an fedkirin.NIŞANK Di hejmara 36an deayeta 2'24 bi awayê jèrîn destpé dike :Ji bo iie^ êkanîua .jenciyekc . . .Paşgotlniya mirovên bèdin ù exlaq;Paşgotlniya hakimèn zâlim;Paşgotiniya mirovên ko bi tistèn ko Xwe¬dê û pêxember ne gotine emrl xelké dikewan pé şaşû gèj dike.407 Diayê wan mirovan li ba Xwedé nemeqbùl e : dia mirovê ko di xaniyeki xerabde radibe ù rûdine ù dihèje : Xudayê mm,ji hilweşandina wî xaniyi min biparêze; diapeyayé ko di ré û kùçaii de dinive û dibê¬je : Xudayê min, min ji tada diza biperèzeù dia wî ehmeqè ko heywanè xwe girénadeù ko ew baz da dibêje : Xudayê min, hey¬wanè min ji min re vegerine.408 Xwedê di roja pistdawiyé de lirûyé se mirova na nêre ù bi wan re napeyive :yê ko di çolê de ava xwe a zêde nade hewcedaran, yè ko ji bona firotina malêxwe bl derewa sund dixwe û yê ko ji bo¬na kar ù xweşiya xwe mezinahiya mirovek!xedar nas dike.409 Xwedô li mirovên ko Ii ber deû bavé xwe radibin ù bci^otiniya wan dikin,serxwes dibin ùgava qenciyekê dikin di pistre qala qenciya xwe dikin nameyizine.410 Mirov deyné xwe ne hi diayé lébi hikmè qazî disliiie.411 Mirovên derewker, nefsmezin,durû ù yen ko xirabiyê bi xar ù lez dikinû qenciyê bi sùn da dihèlin û paşgotlni3'a xel¬kê dikindikevin ber xezeba Xwedè.412 Bi mezina re rabin rûnin, jimirovên zana bipirsin ûtèkill wan bibin.Ii eqildaran bigerin;413 Malê hindik ù zaroyên pir belayekemezin e, arikariya wan bikin.414 Yen ko zad û xwarin û hûrmùrén ko xelk hewcedarê wan in tînin ù jixelkê re diflroşin mina mirov in ko di riyaXwedê da cihadê dikin, lé yen ko ew bihadifiroşin mîna mirov in ko kitêba Xwedê' inkar dikin.415 Jin bi du giyana dibin, sîr didinzaroyên xwe, bi dilekî rehm li zaroyê xwedigerin, heke ew qedrê mérê xwe ji digirinù nimêja xwe jî dikin bêşik dikevin bihustè.416 Gava mirov ji tişteki zehf hezdike her û hor dibe.417 Ez ji dinya we ji jina û ji bih¬nên spehi hez dikim û çavê min ji nimêjêron! dibe.418 Şîretan li xelkê bikin ta ko xelkji Xwedê hez bike ù ko xelk ji Xudayê xweher kiriD Xwedê jî hej! we dike.û-887

DÎWANA MELÊ8Serè zilfa te bi kulabi diaHâte destê me bl celabi diaSofiyê xelwinişîn bête sicûdHer du birhèn te ne mihrabi diaErzekê dibikim sùreti halKo tu yî qlbleyi erbabi diaJi diayê qedehek ser destè te?^Her seher sinet e mey nabi diaGull îqbal ji gulzara qebùlMe çinî bù di şekerxabi diaHer du birhên te, ne ixias ù yeqîn 'Ko di wî secdeye erbabi dla[l]Ji dilek safi bibin me di mihrabéSecdeyek lazim e erbabi dia[2]Me bl dil irweyê-wisqa ye di dest [3]Ji senaya te ser elqabi diaJi ezel yek cihetî daye MelêHer me ixlas e ji esbabi dia9Destê qudret ko hilavêt ji bejna le niqabBi cemala ceberûlî, me ne ma perde hicabI^i gulên te yê nazik ko seher girte xunavDi ebarîqê reqîban (1] ji hesed sole gulabEyni kafûre bi meşreb, me ji hisna le ê safLew di eşqa le ^i dil da l'nie vebû ilmi ibabMe ji ser ceşnleyi heywan, qedehek saf vexwarNagihê lezetê zewqa me, bi sed cildi kitabLew di çengê me dixwînin [2] ko di eşqa te bi sazMe bi bejna le dixvtînin[3] ney û qanûn û ribabQehweya telx di gel zehra hilahil biderîMe ji destê le mibarek şekeramîze gulabGer ji destê te mibarek jehri qatil vexwim ezVê li min şehd û esel bit şekeramiz û xweşabQelzemi eşq, ji bayé xwe mixalif demekêNe dema haie ic.acê me li ser deiîtê xirabSeherê Xidrê inayet ko birin çeşmeyî dilBi cihanê me nezer da ko cihan eyni serabBi hibabê mebe mexrflr wehe [4J serkeşle MêlaBa ye ber keftiye wî beyhûde sergeşte hibabWe ye hudhnd ji Seba bêt me nizanî çi ye halKo li halê me iieriban ne sial û ne cewabHer du birhên le ne mihrab çî îman û çi kuflrBûd û nabûd ko yek in ew çi sewab û çi iqabWere Nîsan 1 bide nişani xwe bê perde seherLê ji xwînê bike perhîz ko şehîdan çi hisab.10Lilehil hemd ji yarê me di dest cam e lebalebJi lebê nojt peyapey di dit ilhami lebalebTureya wan xet û xalan, ko ne herfên qelemê neMe ji feyza te ye mestane rewan (IJ cam e lebalebMesti şebkasi meya cazibeyên rûh we dînRûh dizanit ko ji bér lezetê eşq marne lebalebNêrgiza mest ji bala çimenan simbil û gui téQedebi taze bî destê xwe meşî, da me lebalebWallidek sirf e me meşreb te çi îksïri wicûdEm lebaleb, çi lebaleb, bi xwe hem came lebalebŞemh û perwane bi zatê xwe ji halê me di dur inAleşek sirf e ji eşqa te vewesla me lebalebQedehek taze ji eşqê, di ezel da me hekîm!Yê dinoşin hey û heyhey bi xwe cama me lebalebCarekê gote Nîşanî; ne Mêla; min were bavéWe jî xwest min dil û can û dihen kami lebalebTe dizanim, te dibînim, ko tu yî nûrî (2) wicûdElah elah, ji çi nûra te serapa me lebaleb [3JJl inayet nezerî xase ko her misreh û baytekQedehên ahî heyalî ne di şihra me lebaleb.Seh bi qesda kuştina min rim hejand mîtf go sebebDa me çeşmê qehr û xesmè, rim dî dil da go edebKuşliyên dîdar û dinê bê. xeta her deh sed inHer seher dîsa ji nû va têne kêrê sed.,;célebDe ji çèrxi pencemin bêlin leneztl ket jiierîxfl]Mislî şemsê gerge;îii awan de bêlin xezeb^Her mecalê ew di çengê bêt û wert her carşM .Rast û çep de bêxilin sed, sed bi-:mizra

HEVÎNA PÊRÎXANÊRojekê pehiza 1907an bû. Perîxan ûEyşe di bexçê de dileyistin. Perîxaii donzdeû Eyşe jl sézde salî bû.Wek hergav, lêstika wan disa ser bû :Perîxan bû bû eskerê kurd ù Eyşe jî eske¬reki romî. iîerê, ji dur ve bi keviran danhev; piştre nézîk bûn û bi daran, bi sîlan ûbi' kulmikan ketin bev.Perlxané di van tiştan da xwe zù jibir dikir, bi rastî ser "dikir, wek pillngekebirindar xwe tavéf ser dijminé xwe û pirdom ne, dikir ew djda ber xwe.Efgè jî xwe li ber Pêrîxanê pir ranegjrt;,,xwe sipart wé û bext je xwest. Lé Paiixahéj^Ilé xwè zû bi zû hênik ne dikir: dlwê de jl navê « romi » û ji romiyan rekineke venekuştî, kûr û bé payan hebû. BIdarê xwe li kumé Eyşê ê hesin dixist û di¬got ê : « romiyên genî ! hon bi bêbext! medikujin 1 heqé me distinin I lé di seri de da¬wiya wé bi kurdan re ev e I her biji kurd Iher bij! Kurdistan I » Qirîn, zarin û hêviyênEyşê Perîxan sist ne dikir.Di vê gavé de, ji aliyê nialé merlvek!xuya kir. Nézîk bù; ew apé Pêrîxanê bù.Béhal dimeşlya; di çavên w! en sor de şopênhêstirên ziwa xuya dikirin. Hat, destè Pêrî¬xanê girt û bi den];ekl tèrês got ê : « Bes ePerîxan 1 Bes e 1 te hevala xwe kuşt 1 » Pêrî¬xanê bi erin û xeyd 11 Eyşê nêrî ù lê vege¬rand : « Heqê romiyan ù yê dostén wan eve I bila Eyşe romî nebe ! Nizanim emê roje¬kê tola xwe vekin I . . . Emê wan ji erdê xwederéxin I . . . derêxln ! ... »Piştre destê xwe da apé xwe û mesiyan.Pişti demekê, Perîxan hat ser hisê xwe;deyek lazim e der babi dia. [ 3 ] Me bi dil irwetû siqa te di desl.'9[ 1 J qenînan. [ 2 ] dixewnin; yanî xuya dikin.( 3 ) dixewnin. ( 4 J were.10[ 1 J rewan. [ 2 ] nûrî. [ 3 | Elah elah ji çi nûr eserapa me lebaleb.te11( 1 ] Dé ji çerxi bè xemîn bêtiu tenezil ketmerix. C. A. B.seré xwe rakir û li apé xwe nêrî : halé wîê pêrlşan endise^eke mezin xist dilê wè. Çi¬ma apè wê bêhal bû ? . . . çima wek hergavne dikeni û ne dipeyivi ? . . . Bavé wê ê bi¬ha li ber diléwé haie bîra wê . . . Pêrîxanêbas dizanî jina bavé wé ber gav di xeteréde bù. Hezar tişt hatiii bira Perlxané ù telaşekemezin dan ê. Dilê wé é plçùk pirhildavêt û laşê wê ê zirav û narîn dile¬rizl .... Dixwest zû bigehe mal ... zû ...Ezman res bû. Bayekî pehîzé 1 pîs pe¬lên daran en çilmisi ù zer dibarandin serserê Perlxané ù apé wê. Ev pel wek laşênmirlj'an diketin erdê û ew dinixumandln. Pe¬rlxané bihintengî dikir. . . Mal je re dur. . .pir dur xuya dikir; dimeşlyan , . . dimeşiyanlé ne digihan ê . . .Dawiyê hatin. Ketin hundir; xelkémalê di llwanê de bûn û digirîn. Perîxan dinîvê odê de ma ù Ii dora xwe nêri : ciyêbavé wé vala bù . . . Ruyé wé bû zer. Bistekêxwe winda kir; lê zû xwe ragirt û çavên xwevekirin :diya wê reşa xwe girêda bû; rùnistî,digirî; seré xwe rakir; keça xwe dît, milênxwe je re vekirin : Perîxan weke çûkeki bi¬rindar kete himbêza diya xwe û bi girîngot ê : « Dayé 1 Dayê I Kanî bavo ? ka bavémin ê délai ? Kuştlne 1 ne ? ... »*Bavé Pêrîxanê, Mûsa begê kèsan!, meriveklgir, çeleng, dewlemend û miletperwerek!hêja bû. Wî ji piçûkayiyè da hejî mileté xweè dîl, hergav bindest lê môr ù qebremandikir ù ji bo serbest ù serbilind bûna widixebiti. Mûsa beg civateke veşartl digerand.Armanca wl ev bû : « yan serxwebûn yanmirin I » Tu kurên Mùsa begi nîn bùn. Bitené Peiixana wî hebù. Ji lewre hêviya xwebi wé girêda bù. Mùsa beg keça xwe wekîkurekî bi xwedî dikir ù her tişt hini wêdikirin.Èvaran ew rùdinand ber xwe û bisaetan ve wek hevalekl pê re dipeyivi. Ca¬rina ew dikir himbêza xwe, destê xwe diser pora wé a res re digerand û li çavênwê en kesk û bijangreş dinérî û digot é :« Perîxan I ev çi çav in, Perîxan ? Ev ne wekçavên xelké ne I Çavên te pir kûr, dur ûtûj dinérin ! Ev ji min re pir tiştan dibêjin.Ez di van de qedera Kurdestané, cihanîna-889

hèviyêii xwe (liliiiiim, min bè guman nekî,Poiixaii ! » Perlxané milên xwe en zirav listoyê bavé xwe digerand, ew maç dikir ùçavên wé liêslir dikirin.Perlxané ji niho de bavé xwe hêvîdardikir : Memozîna Ehmedê Xanî ji ber kiribù. Xerîta Kurdistana mezin, tevl bajêr ùgundên wê wok resameki ji ber çédikir ûdîwarên odeycii malê bi wan dixemilandin,ji dîroka kurdan pir tisl dizanin ù dilglrti3'amêraniya wan dibû.Mùsa bi'.g ji keça xwe razî bù. Perîxanrojekê bi kéii milet bihata . . .Wé ro;ê, gava, Perîxan di beXçé dedileyist, bavé wè bi hevalèn xwe ve civlnekdanl bû. Bi bêbextiya yi'kî eskerên ronildora çiyè giitl hûn ù keli bûn hundir. Ewyek bi yek deréxistin, birin qislé ù ewdan ber tifin;;an.Gotinên Mûsa beg en dawîn ew bùbûn. « Her liiji serbestî 1 her bijî kurd 1 herbijî Kurdistan ! ». Mûsa beg pişti ko ev gotinketi bû erdê t'i di xwîna xwe de vegevizî bû . . .Diya Perlxané mesele gis gol è. Perî¬xan dilgirtiya bavé xwe bù; hinekî girî. Lêgotinên bavé wé hatin bîra wé : « yan ser¬xwebûn I ,yan mirin 1 Perîxan I min bêguman nekî I » Belél Bavé wé di riyeke mi¬qedes de hall bû kuslin; qurbana armancaxwe bû hû. Rabù, çavên xwe ziwa kirin ùji diya xwe re gol : « Dayê ! bavé min dijwarbûnariya xwe dizanî; wi ev tişt gis dabûn ber çavê xwe. Lé wisa divij'a bù. Ezriya wî digirim. Divét ez tola wl û tola we¬lét rakim I . . . rakim I . . . Ev jî ne bi girî,lé bi xebatê dibe ...» ,Perîxan ji llwanê derket û ket kitêbxanâbavé xwe.V* ltPerîxan, niho, ji heyeta civata bavéxwe a kevin bû- Bi jîrî, xebat, ixlas û agirêwé, civat Ii her derên Kurdistanê ji xwe relebatên hêja peyda kiri bûn. Perîxan bè etlahldixebiti û xwe ji bo rojekê minasibzir dikir. Ew roj hat.»ha¬Rojekê cejna rontiyan bû. Esker limeydaneke mezin hali bùn rèzrê esker ùkirîn. Serda¬hakimê Kurdistanê bl zabitèn xWeIi ciyeki bilind, di bin çadirekl de rùnistî bûnù tema.sa esker û xelkê dikirin.Kurd berê vl bi rojekê xwe li her derêKurdistanê pêk anl hùn : Bi tené ji wan recanbézarek diviya bù. Ji bo wî ji Perlxanéxwe pêşkêş kiri bû. ,., .^Diiié bihar bù. Her dér bi fieslnayl ùbi kulilkên rengarcng xomilandî hù. Perîxan,bi cilên hevrişim spî, bi bejna xwe a zirav,bi porên xwe en res il çavên xwe en dilbi¬rîn spehltiya kulîlkên biharè bû.PerIx.Tiiê l)i navê bajèr ji hakim rekuhlk pcşkêş hikiraiiii.Perixuné kuhikên xwe dani bûn dinav sepeteke piçùk ù xemilandi. Li bin ku¬lllkan binibék hati bù vesarlin.Niho Perixané scpet di destén xwe degirli bù ù weke periyckè di nav esker redinieşiyn. Çavèn xelké lè bùn ù heyran ùmest lè diniliêrlin.Hevalên Pêrîxanê, sc.şdcrh ù bimbehi dost vc, hêdî . . . hêdî . . . xwe dixistin paşiyiiesker. Hinekan ji dora qişlê digirtin.Perixiin giha çtulirè hakim. Hakim ra¬bù, çù pê.şiya Perlxané n destè xwo dirêjîseliké kir. Di vô gavé de, Perixané .selik rakirù çiqas je dihat hewqas bi xurti ew xisteérdè. Dl nav toz ù dùmanê da hor tiştwinda bùn ...Ji aliyên din, dongê tifing û bimbandihalin. Lê pir dom ne kir.Roini bê serek ne dikarin xwe li ber agirêSes sal boiîn. Perlxané dibistana xwexelas kiri bù û bû bù dilbereke béjinzirav,hinariksor, narln û awirpiling. Weke hemîkeçên nifşê xwe, Perîxan ji dilkelî bû.Lê hevîna Perlxané ne weke hevînaherkesî hevineke adi bû. Perîxan dilketiyaarmanca bavé xwe, dilketiya serbestiya mi¬letê xwe, dilketiya serxwebûna welatê xwe bû.hevalèn Pêrîxanê bigirin. Kurd ketin qişlêû aUi xwe çikandin ê.Pistî çend saetan, hevalèn Pêrîxanê enserdest hatin ciyê bimbê. Ji ax û kuç péve tu tişt xuya ne dibù Hinekî kolan : laşêPerlxané di ser yê hékim re dilin. Pencên wéli stoyê wi killl bù bùn. Hevalên wé bihin jlber xwe çikandin û sekinin. Pasé bi hirmet890

KURDISTANA BAKURÇi wexteke xwes bû. Min dlbistanek bidonzde şagirtan hebû.- Belê di sala 1938ande' di Senceqé de min dibistaneke kurdi dan!bû û min té de dersa şagirtên xwe bi kurd!digotiii. Lê wek her tiştê rind û bas ev jl pirdôm ne kir. Dibistana min bâte girtin, sagir¬tèn min belav bûn. Rojekêmin ji şagirtênxwe re derseke ceSgrafyayê jl da; ceXrafyakurdistana bakur. Min diï kir vê dersé ez diHawarê de belav bikim. Heye ko binên din jl bé.kêri hi¬Di vé dersé de min navên wilayet ûqezan, nifùs il mesahe jl goli bû.agir! 4 qezayên wé hene: Dlyadln,l)o.\ô, Reyazid, Elaşgiid. Rûyê erdê wê 12600kîlomêtir "çarçik. Nifùs. 299619.HEZAROM 7 Qszayén wé hene: Xinis,S^lr, QereyazI, Oltî, .Parsiii, Tercan, Tortom.Mesahe: 28970 K. Ç. Nifùs: 384477.HEKARI 3 qe/.ayén wè hene: Zap.Kevar, Şenizdinan. Me.salie 15503. Nifùs: 25016,BINGOL 4 qezayên wé hene: Cebeqçûr.Gêne, KêXî, Şilxan. Mesahe: 9157. Nlfils,eooiM).WAN 8 qezayên wé hene: Başqele,Gewêş, Krdiş, Gurpiiiar, Hewasar, MIradi, t)zalip,Şitaq. Mesahe : 30635 Nifùs: 142661MUS 3 qezayên wê hene: Belanix:Qiilp, Vailo. Mesahe: 28897, Nifùs: 157503BEDLÎS - 4 qezayên wé hene. Exlat,Hîzan, Qotor, Motkan. Mesahe. 7072. Nifùs.50000.DIYARBEKIR 8 qezayên wê hene.Bismil,Çêrinùk, Çinar, Egil, ErxenI, Quip, Lice,SIlivîin. Mesiiiie. 11875. Nifùs 214875XARPÊT 6 qezayên wê hene. Bêzgl,Zalheytler. Kovanmaden, Paxirmadeii, Palo,Sévrêj. Mesahe. 1.''036 Nifùs. 235141.SERTqnzayèn wè hene. Bişêrl, Erih,Xerzan, Berwarî, Sêrwan, Sernex. Sason. Mesa¬he. 14305. Nifùs. 127870.laşê wè deréxistin ù ew H . ser destén xwedi nav bajér de gerandin.Ji aliyèn din nûçeyên serdestlya kur¬dan dihatin. Xelkê hêstirên sin ûjandin û giyanê Perlxanéşahiyê diri¬dl tava ala renginne diçirisî û jl giyanê bavé xwe re dikeni.nOredIn ûsifBINGEHENGRAMÊRA KURDMANCÎBI NAVÊ YEZDANÉ PAK È DILOVAN Û HimRVAN1077 Pronavèn kesîn du tofên biser¬xwe ditinin pê: pronavèn kirar, pronavènbireser.Pronavèn kirar bi gelemper! dikevin sûnawan navdèrèn ko di qiseté de kirar in. Herçibireser dikevin sûna navdèrèn ko di qisetéde bireser in.Ji lewre ev pronavèn ba nayine tewan¬din. Ji ber ko şiklên wan en bireser şlklênwan en tewandî ne. Lè herçî pronavèn kosiklèn wan en tewandî ninin, gava ew, di qi¬seté de dibin bireser, wek navdèrèn ko dini¬mlnin têne tewandin.Pronavèn kirar Pronavèn bireserezmmtuteewwî, wêemmehonweewwan78 Awarte: Herwekî di mada ( 56 ) dehaie gotin, navdér gava kirarê lékereke ger¬guhêz In, dl zemanên xwe en bor! de wekebireseran têne tewandin û ji bervajî ve blre-MÈRDIN 9 qezayên wê hene. Clzlr,Dêrik, Kercos, Bèdilê, Şemreq, Midyat, Nisêbln,Serêkanl. Sorikan, Mesahe. 13045 Nifùs. 235020.ROHA 6 qezayên wé hene. Heran,Helwan, Sirûc, Slwerek. Wéransehr, Yayleq.Mesahe. 15880. Nifùs 299194.DÊLECÛG 4 qezayên wê hene. Bozanbeg,Gulbazar, Lévkend, .Ségot. Mesahe. 4731.Nifùs. 125417.MELETYE 9 qezayên wê hene. Edyeman,Eqçedax, Erebgir, Bésnî, Hektmxan,Darend, Kexte, Egîn, Petirke ( Şlro ). Mesahe21265 Nifûs 412025Di her du wilayetên Qers û Slwasé deyen ko bi Kurdistana bakur ve ne qederê( 400000 ) kurd bene. Nifûsa Kurdistana bakurbi vi awayl digehe ( 3168818 ) ji kurdên Xeymenêpê ve. Min ev hejmar ji stailstlka sala1937an girline HISYAR891

serê wan en sererasl weke xwe diminin. Ji bervé yekê di van lékeran de pronavèn kirar bien bireser digubêrin û her yeke wan dikevesùna a din; yanl pronavèn kirar dlbin bire¬ser û en bireser dibin kirar.Ji lewre lékerén wek « gotin, xwarin,xistin » di zemanên xwe en bori de bi prona¬vine bireser têne çevandin û bireserèn wan ensererast bi pronavine kirar téne nimandin.Herwekî: min got, le xwar, wî xist, we got,wé xwar, wan xisl, me xwar. Çend misai :Zînê Sisin dil. Wê ew dit.Hespan ceh xwar. Wan ew xwar.Min qelem ji destê Min ew jl destê xwexwe xist.xistCîranan em ditin. Wan em dîtin.Soro ez xapandlm. WI ez xapandim.PIIONAVÊN KIRAR79 Pronavèn kirar dikevin pêşiya léke¬ran û lêker rast bi rast didin pey wan: ezhatim, ew çû, min dixwar, wan goti bù, ezêherim, min dé bigota.80 Carina ù gava di komekê de biréserinhene, binekên wan dikevin navbera pronavû lêkerê: îro, ez ji Farqlnê hatim. Ew dihîberî nîvro çù Diyarbekrê. Min nan xwar. Ezdiçim nêçîrê. Wan ev tişt ji min re di koçkawe de goti bù. Ezê sibê bi birayê xwe reherim dibistanê.81 Heke lêkerê du kirarên têvel henepronavèn ko wan dinimlnin, Ii gora rèza ke¬sên xwe didin pey hev, yanî kesê diwim ilidepey kesè pêsîn ù kesê seyim dide pey kesêdiwim. Ji bo xurt kirina gotinê pistî pronavadidowan pronaveke gelejmar û ji kesè pro¬nava pésîn tête hlIdan. Ji lewre nabe ko mi¬rov bibêje: « ew û ez em hatin » lé divét bibêje« ez û ew em hatin » an « ez û ew hatin ». Jiber ko « ew » ji kesê seyim û tt ez » ji kesêpésîn e. Çend ml.salén din: Tu û ew hon çùn.Ez ù tu emê herin. Te û wl we bigota. Minû te me ne xwar. Ez û ew em rabùn.82 Heke di komekê de çend lêker,lê kirarekl bi tenê heye hingê ne gerek e ko dipêşiya her lêkerê de pronav béte tekrar kirin.Ji lewre, li sùna ko mirov bibêje: « ew çû,ew lé fedkirî û ew vegeriya » dikare bibêjeû spehilir e ko béje: « ew çû, lê fedkirî ûvegeriya ». Disan li sûna « Min kiri, min flfrotû min pê kar kir » mirov dikare bibêje: « minkhi, flrol û pê kar kir ».83 Lé heke lêker tev de ne ji yekcisnî ne, yanl hin gerguhêz û hin j! negêrguhêzin; hingê li gora pêkhalina komekê lê¬ker bi pronaveke an bi didowan têne çevandin.84Pronava lékeia iiegerguhêz di pêşlyê de:Véca her lêker 11 gora cisné xwe û bipronavine cihê têne çevandin. Yan! lékerénnegerguhêz hi pronavèn xwe û en gerguhêz,bi yen xwe. Û herweki ji mlsalên jêrin dixu¬ye hevokên kolêkeran ew anlne pê dikarinbi hevgihanga « û » yè ht hev re bêne girêdan:Ez çûm, I. ii xwe re hespek kirî.Ez çûm û mm , \we re hespek kirî.Tu çùyî, teji xwe re hespek kiri.Tu çùyî ù te ji xweEw çù,Ew çù ùrc hespek kirî.wî ji xwo re hespek kiri.wî ji xwe re' hespek kirî.Em çûn, me ji xwe re hespek kirî.Em çûn ùme ji xwe re hespek kirî.Hon çùn, we ji xwe re hespek kirî.Hon çùn û we ji xwe re hespek kiii.Ew çùn, wan ji xwe re hespek kirî.Ew çûn ûwnn ji xwe re hespek kirî.Şanek Ui kesên seyim de şikilên « ew çûkirî » ew çûn û wan kirî » îro hesêbû wi û «nayine gotin yanî ev şikil kar haline êxistin. Dijikesên seyim de pronavèn didowan yanî « wî » û« wan » têne xistin û komek dikevin .şiklên jêrîn :Ew çû, ji x\Ye re hespek kirî.Ew çûn, ji xwe re hespek kirin.Di vî şikilî de her du prona» f n « ew » çiyekejmar çi gelejmar êdî ne pronavine kesÎD lêpronavine işarki ne.85 Pronava lèkera gerguhêz di pêşiyê de :Hingê her du lêker hi yek pronavé té¬ne çevandin, bi pronava lékera gerhugéz.Min çù ji xwe re hespek kiri.Te çû ji xwe re hespek kirî.Wi ( wé ) çû ji xwe re hespek kir!.Me çû ji xwe re hespek kiri.We çù ji xwe re hespek kiii.Wan çù ji xwe re hespek kirî.Herwekî dl mîsalên jorîn de tète dïtinidi vî şikill de lèkera negerguhêz ji - wek lé¬kereke gerguhêz - bê dupas tête çevandin. Ya¬nl «çûm, çùyi, çû, çûn, çûn, çûn»""tev de-'892-

dibin « çû ». Mirov dikare bibêje qey lékerén« çûn » û ' « kirin » gihane hev û lékerekehevedidanî wek «c çûnkirin » anlne pé. Û jiber ko di lékerén hevedidanî de hikim ù îtibtjirli lékera paşin e,- û :di karê me de lékerapaşin «c kirin slékereke gerguhêz e, lékera heve¬didanî « çûnkirin » lékereke gerguhêz hatiye .hesêb û welê hatiye çevandin.PRONAVÈN BIRESER86 min, te; wl, wê, me, we, wanHerWek! di mada ( 77 ) an de haie go¬tin ev pronavèn ba di esién xwe de prona¬vine bireser in : ez te dibinim, tu min dibi¬ni, em wan dibinin, tu wê dibînî, em w diitinin,bpn wl dibinin, ew me dibinin.Lê di lékerén gerguhêz û di zemanênwan en' horl de ev pronav dibin kirar û he¬ke lêkerê bireserek! sererast heye ew bireserbi pronaveke kirar tête guhartin : min lu dl¬ti, te ez ditim, wl em dîtin, wê hon dîtin,me tu diti, we ez ditim, wan em dîtin.Lêbelê heke |]ireserê lêkerê ne sererast,lé nerêrast e; hingê û li gora qeyda binge¬hîn pronav weke xwe diminin ; min ji wanre got, te ji min stand, wi ji wan girt, wêli nie da, me bi wan nikari bû.87 Xwe.Ev pronava nélar her du mêjer û za¬yendan j! dinimîne; yanî dikeve sùna mè ùnêr, yekejmar û gelejmar : wl xwe kuşt, wôxwe kuşt, wan xwe kuşt.Gava di komekê de kirar ù bireser jlyek kesi û ji yek mêjerl ne ù tevgera kirôrrast bi rast li ser wl bi xwe ye, hingè pro¬nava bireser bi pronava « xwe » tèle niman¬din. BI gotinên din pronavèn ji yek kes ùmêjer! û yeke wan kirar û a din bire.ser dikomekê de nagehin hev. Ji lewre mirov ni¬kare bibêje « ez min di neynikê de dibinim »ji ber ko. « ez » û « min » her du jî ji yekkesî û ji yek mêjerl ne; û yeke wan kirarû a din birccer e. Ji ber vé hindê divêt bê¬te gotin : « ez xwe di neynikê de dibînim ».Lé di komeka : « ez pezé me diçêrinim» de du pronav ji yek kes! û yeke wan kirarCl a din bireser gihane bev. Ji ber ko ew herçendji yek kes! bin j! ne ji yek mêjeii ne; «min»yekejmar ù herç! « me » gelejmar e.Le ji mile din em dibinin ko di ko-ZÊRÊ EWROPAYÊîro di dinyayê de hesêb tn pereyê madenîne maye; ji hin pollkên sifir û nlkel péve. Zêr ù ziv di sto û zendên jinan an dldevên mirovên kèmdran de téne dîtin. Didestê xelkê de li sûna polikan kaxez heye.Lê miqabilé wan kaxezan zèr di banqeyénher dewletê de veşartl ye.meka « ez le û birayê te dibinim » de dupronav ji yek kes ù môjêrî gibane hev. Jiher ko her du jî bireser in û di wan de tukirar nîne.88 Awarle. Pronava «xwe» ya kodi esté xwe de pronaveke bireser e carina ùbi kirarekl dl ve di cihê kirar de tête dîtin.Herwekî : « Ez û birayê xwe em hatin. Minû birayê xwe me got. Tu û birayén xwe honji min re sax bin ».Di vi hall j! de mina ko di mîsalên jo¬rîn de tète dîtin pronavèn ji yek kes û ji yekmêjerî nagehin hev. Lé heke méjer guhêrîhingê ew digehin hev : Ez ù xulamên meem hatin. Min û birayén me xwar.89 Ê.Ev pronava nétar bi tenê yekejmarêdinimine ù dikeve sûna pronavèn « vî, vè,wî, wê » yen ko di komekê de pistî lêkerêhatine hildan, herwekî di misalèn jêrîn de :Min da vî, vèMin da êMin da wl, wè Min da êEzê bidim vî, vé Ezé bidim éEzê bidim, wî, wê Ezê bidim éLé li sùna « min da wan » « min daê » naye gotin; ji ber ko pronava « é » nikareniêjeré gelejmar binimine.*-¥NÎŞANK Şaneka jêrin li dawiya mada (12)bête zêde kirin. (Hawar: 28. rûpel : 10)wêS Di hin cihén Kurdistanê de gava evdengdar » dide pey dengdêrekè wê hinek tîj« sweke « z » kê dixwînin. Ev awayê bilévkirinê na¬keve nivîsandinê û « s » hergav weke xwe yanî« s > tête nivisandin û bi « z » yê nayete guhartin.Awayê Nivîsandinê Awayê BilévkirinêBigu'hêsîneSeleteBiguhêzineZeleteEz çûm Parîsê. Ez çûm Parîzê.E:z derbas bûm. Ez derbaz bûm.Ji pesnan dişlexile. Ji peznan dlştexile.C. A. BEDIR-XAN893-

Ui vî sei ; de zèi-ô Ewropayê hi piranîcillé xwe guha.':liye ù çûye Emêrikayê. Ji berko ev zèr malc dewletê ye ù gava dijmindikeve welateki dikare vîzérî zemt bike. Jiber vè yekê zêi é Ewropayê ji ber elemananlevî ùqesla sirlabén Emêrikê kir.Dewiela ijêşîii ya ko zélé xwe revandPolonya ye. Ti:carah ne dihate bîra Polon¬yayê ko elman di çardeh rojan de wè bigehinderiyên paylte: lô wê. Ji lewre hikùmeta Po¬lonyayê heta roja ko topên elmani li Istih¬kamên Verşoviivê dan tu tevdlr ji borevanilinazêrê xwe nedlti bù.Di bin gnleyên dijminan de revandinazêran îşekî zeh net bû. Zêrèn Poloiiyanè 21milyon bùn.Fermand iriyé kemyonêii Versovayé tevde misadere kai bùn. Ji Iev,'re kemyon hidest ne diketin. Dawiyê pènc kemyonênke¬vin peyda kiriiie ù mlxdarê /.ère Uo di wankemyonan diçi: 11 wan bar kirine ù deh pe¬yayên fedayi ew ji Versovayé derôxisline.Di nav wan doh peyan de wezirê nialiyô èberé Mazoskî i hebù.JIber blmbardimanan rè xerab bù bùn.Digel vé hindê wan deh peyan ew pènc kem¬yon bi sehraziihi û bi lez ajotin ù herê xwedan welalé ûris. Kemyon bi sev bi rô ve di¬çûn û hi roj xwe di bin danin deRoja din radyowa Vei-.sovayê ji wnn revedişarlin.didazanîn ko elman bi wan hpsiyane ù daneser .şopa wan. Li ser vé xeberé .Mazoski ve¬geriya Versovayé. Hikùmetè zéro mayin jîdeh kemyonên din bar kiiin ù sparte wi.Mazoskîwé riya xwe biguharta ù herê xwe bidsiyanivro, ber bi behra res.Mazoskî bi deh kemyonên nû ve xwe gi¬hande pêne kemyonên din ûlizêré welalé xweanî Romanyayê, bendera Kosteiicé. Libendera Koslencé veporeke emêrikanîEw vapor wé biçiwa Rùsyayé. Keptaii ùhebù.Ma¬zoskî li hev hatin ù zèr lè bar kirin ù hi réketin. Vapor gihaşti bù nîvê rê, radyowêndinyayê elam didau ko ûrisan jî dirèjl Po¬lonyayê kiriye. Mazoskî dîsa qesta keptén kirù je xwest ko berè vaporè ji Rùsyayébiguhêrîne ù bide Stenbolé. Keptên ji ya wlkir û zêrê Polonyayê ani StenboléVéca Mazoskî miracaheti tirkan kir.Tirkiyé miracebeta Mazoskî qebùl kir û je reDI ETLANTÎKÊ DE,BISERHATIYAVAPOREKE. SVÉÇlXwendevanên Hawarê hero di rojna¬man de dixwlnin an jl radyowê dibihisin kofilan vapor di behra Etlantîkê de bin av bûye.Vaporeke svêçi bi nâvê Garem li lOéîlona 19401 ji Emêrikê rabù ù dihate Ingil¬tere. Baré vaporè çek û cebirxane bûn. Va¬porè ew dianiii Ingiltere. Garem li 25è îlonê .di nîzingi îslandeyé de haie bin- ay kirin.Naxiida yanî kepiané vaporè bisérhatiya xwebi awayé jèrîn qise dike :JI xwe beriya vî serî bi' salekê meji bo guhàstina zêran j= Stenbolé li Helebètréneke bl çek ù mihaflz pôk^ ani.^^J^^^AcWMf-Smeta Tirkiyé ji bo kirê trêiiè ioOO^èrèn zeidixwestin.Ev père bi Mazoski re nin bù.Şirkcteke einérlkani ev père bi keré xweMazoski ù wî jî zéro xwe anî Helebê. Zêr jiHelebè halin Bérùlé. Li bendera Bêrùtê dukrewzorônfiensizi II benda wlljùn. Zèr Ii wanbar kirin û rêkirin Emêrikayê.Dewletên din, ji halê Polonyayê ibretgirti bùn. Holandê beriya ko eleman bikeveweliité wô, bi du mehan, zorê xwe rêkirEmôrikô. Zêré Holandê160 milyon hù.daDeninierké ji 21 milyon ïêré ywe .şaijdeKniêrikiiyéHerçi Norvéç, borlyu ko 37 milyon zêréxwe birevine elman U-U bù welalé wô. Di¬gel vô hindê norvéçlyaii ;:ôrén xwe bi sevrevaiidine ù li vaporekô bi navè Yomô barkirine ù l>i selaiiiet giiiaiidine Emériké.zéréta davt'IyèG.iva eleman ketine Norvéçé îsvêçiyan jixwe revand.Herçi Frensê 130milyon zeré xwe he¬di sirdabôn benqa xwe de hisli bû.Lê gava elman ketin dora Porisê hikùmetafrensiz ew zêr II krewzora Vensaii bar kir ûşande Emêrikayê. . Krewzor jî xisti bùn binbandera emêrikanî.Dibêjin ko Sviçre zêrê XWedi şikeftênçlyayô Elpê de veşartiye ù bi tené çend pe¬ya bicihè wî dizanin.Dîsandibêjin ko yewnan û yùgsolavanjl di wextê de xwe zètên xwe revandiné.Herçi Belçîke, xebero. bi tené birekizêrê xwe kuri bû birevine.CEMÎLÊ TACDO894-

dl Etlantîkê de talùkeke mezin derbas kiribû. Dinya Zivistan bû, behir gelek nexweşbù, pêlên behrè di ser vapora me re radibûnil dadihatin. Me birek! mezin ji " barê xweavête behrê û bi vi awayl em xelas bûn.Digel vê hindê di dema flrtlnê de car kesji fleryavanèn .me keti bùn behrê ù ieriq! bûn.Oi pêşiya sala. 19401 de, di nlzingi pe¬ravên Emêrikayê de em rastî krewzora el¬manî, Graf von Spé, Iratin. Krewzorè Işaretdaye me ko em bisekinin. Lé ji ber ko emdi peravên Emérîkaye de bûn em ne seki¬nin. Krewzorè guleyek avête me ù hingafteseré vaporè. Se deryavanên me hatine kustinù em sekinin,, Elmairan'Vapor vélo. kir û ga¬va dflin ko valu ye dev je berdan. Me xwegihande honderoke emêrikanî. Ji hingè ve emdi navbela Emèrike ù Ingilleré de diçùu ùdihatin ù me ji ingilizan ro çek û cebirxanetanin.Li lOé Sibata 1941è em bi qefleké vediçûn Ingilleré. Bi ré ve rasli noqar ù baliilirènelnianl liatin. Bimbeyèn balaliran dike¬tin dora vapora me ù herçî torpil di ber û ditanlşta me re wek marine te3'ar diborin^ Her¬çî torpiyorèn me en milializ bera noqar ùbalafniii didan. Mo digol qey em ketine doje¬hè. Lô Xwedè wolé hez kir ù emjiwé cehe¬nemê bi selanieli xelas bùn.Vô carê dilé ma hebù em herin wela¬lé xwe tV zar ù zèçéii xwe bibinin ù bihnaxwe bidin. Deslina me dan. Bi hewake xwesem ji Nùybrkè rabùn. Bi lé ve em rastî cenkestiyôneipôrîkanî halin. Wan qefleke emê¬rikani diheniaiid.Li 20è 'llonè eniîialiya emêrikanî elamda me ko borloi|)iyorekc elmanî di van cihande digère ù vré ù du bertorpiyprèn emêrikanîherçend li hev d;i iiin ji bertorpiyora elmanijl destè wan xel:i:; hùye. Emualiyè digote meko em berê xwe bidin Îslandayè. Ji dur veme berloipiyoru elmani dit û berè xwe jebada.Li 24é îlonè me dengé balaUrekê bibl.st.Balafir bilind diflr!.. Me ne zani çi balafire. Lê gelek ne borî balafir daket û li vapo¬reke da, bi navê Brîzîs. Brîzîs di cih de xe¬riql. Ev vapor bi 4000 ton! mezin bû. Ya me 8000ton bù. Me digot dor gihaştiye me jî. Lé balafirêbl Brizisé bes kir û li me ne xist ûŞERWÊ KENGÊ XELAS BIBERojnameke misri bûyera jêrîn didezanin: Di tremwayeke CIzé de car peya hebûn.Her car jî ji CIzé diçûn Qahiré. Xenimek, du.zelam û zabitekî hindi. Zabit deréxist ù ji bilétçire heqê du bilêtan da û got é:Yek ji min re û yek ji bo xanimê.Xanim eniri ù bi xeyd gote zabit:Cire, ma tu min ji kù nas diki koheqé bllêta min didlma xwe vêZabit got: Ma çi xem e Xanim, ji kere¬bilété ji min qebùl bike.Xanimê disan bl xeyd lê vegerand û got:Tu sebeb nîne ko ez bllêta te qebùlbikim, min père heye~ Zabitê h:ndî got: Xanim mexeyide, lê tepère nîne.Te pereyé xwe II mal ji bir kiriye.Xanimê çenté xwe vekir û dit ko birastl pereyé xwe li mal ji bir kiri bû.Réwingî tev de li vl îşî ecêbmayî manû ji zabit pirsin ko çawan ev tlşt zanî. Zabitji rewigiyan re da zanîri ko bi xwe ji feqîrêhHindistané ye ù ji lewre bi vàn tiştan dizane-.Hingê rèwingiyan je xwest'ko der heqê Istiq¬bala wan hin tiştan ji wan re bibêje. Hindiji ber ko zabit ko nikari bû li fala wan bi¬nêre.bi riya xwe de çû. Me bi bêtêlê elam dastola emêrikan! ù me je xwest ko bête ha¬wara me.Di Brlzîsê de 87 deryevan hebûn. Me39 peya ji wan xelas kirin. Wext b

REWŞA DINYAYÊerdê Misrê de glhaşte heta Sîdî-Beranî; lê jehir ve ne hat.REWŞA TIRKIYÉ - Heta niho kes! ne¬ Disan par li 9ê Kanûna-pèsin iiigilîzarizan! Tirkiyé bi ké re ye. Bi her du aliyan di¬ dirêj! talyanan kir; ew ji erdê Misrê. derêxitinde distîne ù ji her du aliyan re xwes dike.û ajotin heta Bingaziyè. Lê paşê elemanMina medhelokê gotiye bi gurî goşt dixwe ù bi derbas! Efriqayê bûn û li 3ê Nisana salaşivên şînê dikişine.1941ê ingiliz ji erdê talyanan deréxistin li ewHerweki xendevanén me dizanin Emê¬ vegerandlne tixûbên Misré, lê asêgeha Tob¬rikê qanûneke deyn û kirékirné heye. LI gora riqé di destén ingilizan de ma. Elemananvè qanûnè Emêrîke ji dewletên ko serè elema¬ Tobriq mihaserê kir lé aliyè behrê vekiri manan dikin bi deyn çek û posalan dide an wan û ingilîz té re eskerên xwe bi xwedi dikir.ji wan re kirê dike. Ji ber ko ev dewiet wan Par plana ingilîzan wekë din bû. In¬çek û posalan bi pereyê pêsîn nikarin bikirin. gilîz ji Mersl-Metrûb û rast bi rast di pera¬Li 4ê vé Kanûné mister Rûzwelt reîscim¬ vên behrê ve meşiya bùn û pey hev S!di-Bérauî,hûrè Emêrikayê emirnameyek imza kir ù pêSelûm, Bardiye, Tobriq, Berqe û Blii'gazida zanîn: ji ber ko midafeha Tirkiyé jibo vegertl bûn; bel ko riya xwe bi kùtaliiyaçolêselametiya Emerlké gerek e Emêrîke ji Tirkiyéxin..v,!f.,i "'re j! li gora qanûna deyn û kirékiriné çek ù Lê îsal ingiliz bi planeke din ve çûnher texllt hesincawèn cengé wé bişine. û II sûna ko jl pêşiyê dirêjî dijminé xweJi mile din Emêrikê da zanîn koji ses bikin dil kirin lê béne wer û wl di çeniberekémehan de ye Emêrikê her tişt jl tirkan rede bixenîqlnin.dişand; lê Ir ser destén ingilîzan ù ji ho ber Eleman di liwana Helfayayé de çepercarê emirnameke Rûzwelt diviya bù. Ji niho û kozikén xwe çêkiri bûn ù té de asê bû bûn.û pé de ewê rast bi rast ji hikûmela tirkan Ingilizan xwe ne da wé xeté.re bişinin. Di nav çekên ko ji tirkan re wê Ordiwa Ingilîzan ji çend deran de di¬béne sandin cilên eskerl jl hene.réji dijminé xwe kir.Digel vê hindê Tirkiyé dl seré Japon Eskerên nyûzelandi ji nivroyê Sîdî-Emerû Emêrikê de ji bêteref e.derketin û beré xwe dan Kepùço û je der¬ŞERÊ LÎBYAYÊ Ji 18è Çiriya - paşîn basî Baidlyê bûn û lê hatine wer. Birekî vlve serê Libyayê ji nû ve dest pê kiriye. In¬ eskerl ji pê,5iya Bardiyê beré xwe da Cembùtégilizan dirêjî talyan û elmanan kir û ji hin¬ù gihaştiyê. Ji Cembùté nyûzelandi pî dangê ve di sehrayê de serek! xwîndar dom dike. ber eskerên ko dirêjî Sîdî-Riziq dikirin. Rirekîfngilîz di vé qada ser de gelek xurt in,din dirêjî Tobriqé kir ù xwest xwe bigi¬Esker, çek û çebirxaniyên wan bê qeder zehf hîne ingilizên aségehé.in. HavIné pè de tangén emerîkanî û her Baskekî din di bakuré Madelenè û ditexlît hesincawèn cengé di riya Siwè.sè le çolê re diréji Birelgobi kir û je beré xwe dadihatin vê eniya ser.SIdl-RizIq, û II qewelèii elmanî on mèkanikîSerê Libyayê an Misré ji 15 îlona sala hâte wer.19401 de dest pê kiriye. Hingê talyanan diré¬ Ji mile di^ eskerine hindi di kûrahivaji Misré kir û ordiwa Merê.şal Greçyanî, di sebré û di Cexebûbé re ser Caloyé meşiyanû ketin è- Ev esker xwe pék ditinin û dikinLê gote wan ko dike here eniya Lib¬ dl riya çolê re berê xwe bidin bakur û bikevinyayê û dizane ko dl ser de wê birîndar bibe. Bingaziyè.Lé çi bike ev j! qedeia w! ye.Bi vî awayl bireki ordiwa elmanan diRèwingiyan je pirs!: Ma ser kengê wênavbera Kepûço, Sîdî-Riziq û Kebra-Sallh debiqede.kete nav çembera ingilîz! û ji giraniya xweZabit got : Ser di wextekî nîzinge dequt bû. DI nav vê çemberé de tang ù timo¬wè xelas bibe. Û dibinim ko bajarên Ewro¬bilên her du aliyan en zirihpoş li hev danpayê di cejna Mlladé de wê bi ron! bibin.û hevdû kirin piç û pari. Ingilizan Sidî-EmerSMAÎNÊ SERHEDÎ ji elmanan vegirt, lê elmanan disan ew bi-896-

şûn de vegerand; û şer hinek sar bû; qeyher du al! birlnèn can û tangén xwe dermandikirin.Pist! 25ê Çiriyapaşln şerji nù ve germbû û gênerai Rômel fermandaré elman!kirne kir û" di Sîdî-Riziq de xeta mihaserêşkênandû eskerên mehsûr gllfande giraniya ordi#R.Ingilizan bi xwe pesnê Rômel û eske¬rên wî da.Bêdiro, Rômel bi çalak! û hinerwerîkemezin ordiwa xwe ji talùkeke mezin xelaskir. Lê héj talthine kùr û dur di pêşiya wtde hene.Li 5ê Kanûna-pêşln, ingilizan pist!xwe pêk ve an! ji nû ve dirêj! talyan û ele¬manan kir.koDi vê êrlşê de ingilizan Sîdî-Riziq biSun de vegerand, berê xwe da bakur û mihaseraTobriqé vekir. Eleman û talyanan jiber ingilizan rabûn û xwe dane pas ûneketinnav çembera brltaniyan. Bi tené qewetènko di Selûm û Bardiyê de bûn té de meh¬sûr man û ingiliz li wan hatine wer û diperava behrê re dane pey dijminên xwe ûew ber bi Xezalê ajoline û ketine BIia-Hamid.Bira Hamid di nivro-rohelaté TobriqéLi gora danezana ingihzl ya 14édé ye.mehéeskerên brîtan! gehiştine pèsiya Xezalê ù jiher al! lê hatine wer. Xezalê li perêbehrê ûdi navbera Tobriq û Derné de ye. Lé hêj bètirnîzingl Tobriqé ye.Ji mile din herweki me II jor got ingi¬lîz li nîvro û dl çoIé re jl dikin xwe BigihîninBingaziyè. Ev baskê ha' hêj II Ciyalo ye.Li gora rawîşa şer welê dixuye kogênerai Rômel di pêşiya dijminekî xurt ùserdert de dike xwe bispêre çiyayên ko di¬kevin nivrorohelaté Derné û té de asé bibe.Lêbelê ingiliz bivê nevé ev plan bir birineû ji lewre dikin di çolê û ji par re çarnikarôuçiyê bigirin û ordiwa Rômel té de edImbikin an vé ordiwê hêsîr bigirin.Ji mile din ingiliz bé ellahî didin peyordiwa Rômel û dikin je re flrsendê nedinko bikare xwe pêk bine.Rômel gava ji alîkî eskerên xwe enpiyade dike bispêre çiyê; ji aliyê din jî biqewetèn xwe en mékanik! di rastê de serèingilîzan dike. Bêdiro li gora nûçeyên 15êmehê ser di rasta Tobriq û Xezalède ji nûve germ bûye; û welê dixuye ko vê carêzora elemanan diçe.ENTÎKUMiNTÊRN Di sala 1936ande di navbera elemau, talyan û japonan depeymanek hâte bû imzâ kirin, bi navè pey¬mana entîkumîntêrn yanî peymana berbolşêvikiyê.Li gora vê peymané dewletên ko evpeyman imza kiri bùn di eleyhêbolşêvlklyêde dé bixebitiyan. Lê ji roja ko ev ser destpé kir û ûris û elemanan peymaneke nelihev¬xistinê imza kiri bû ev peyman jl kar nehati be jî èxistîn pè emel ne dikirin.piştl ko elemanan dirèjl ùris kir evji nû ve baie xebitandin.LêbelêpeymanLi dawiya Çiriya paşîn 11 BerlInè dorsalapeymané hâte sahînet kirin û bi vê hèncetêkonferansek haie danîn. Sèzdeh dewiet keti¬ne vè konferansé. Li gora elemananferans himê Ewropa nû û nizama wè ye.ev kon¬ŞERÊ JAPON Ji sibeha 8ê Kanûnapèsinve Japonye jl dewieteke şerevan! ye.Herwekî xwendevanên me dizanin Ja¬ponye jl mêj ve hevalbendê eleman ùtalya¬nan e; ù ev pêne sal in Japon serê Çinê dike.Di rohelaté dur de pêskepl)'én Japon¬yayê Emêrîke û Ingiltere ne. Japonan digotma çlre Ingiltere û Emêrîke tèkill isèn Asiyayêdibin. Ev her du dewiet jî ne asiyayî ne.Yek ewropayi, a din emîrakanî ye, bila devji Asiyayé berdin; em.asiyayl Isè xweû emé ji Asiyayé re nizameke nû deynin.Herçî ingiliz ùdizaninemêrikanî, wan ji ya ja¬ponan ne dikir; lè yekear qnlbirlya xwe jl jijaponan ne dikirin; ù dixwestin Japonyayêmecbùr bikin dev ji serê Çinê berdê û l'i go¬ra llhevhatinekê eskerên xwe ji Çinêbikişlpe.Japonan pê dida erdê. Herçî emêrikanîne wan jî arikariya. Çinê dikir pî dida berwê ûew xurt dikir.Di vé navê de japonan bi destùra Fre¬nsê (40000) esker sandin Hindeçiniyê. Ingilizûemêrikaniyan ev hereket protêsto kirine ûebloqa Japonyayê şidandine. Ev ebloqe, ebloqekeiqtisadi bû; yan! ingiliz û emêrikanîne dl hiştin ko Japon ji welat an mislemllkeyênwan tiştan bikire û bibe welatê xwe. Japon¬ye ji vê ebloqayê gelek êşiya; kir ne kirEmèrike ji serlén xwe danehat û ebloqeranekir.897-

Ji alîkî ev mizakeré çédibûn; jl aliyê lafir û cenkeşliyên xweli wan giravan jî .xisti¬din her se dewletan xwe karî ser dikir. In¬ ne. Ji mile din balaflran eskerên-'piyadè, ji.jorgiliz û emêrikan! wargehén xwe di Pesîfîkê de, bi peiaşûtan, bera erdê dane û vaporande xurt dikiriii. Ingiltere ji bo vé yeké bin jî esker û tang derêxistine bejê. Bi v! awayî,wargehén xwe dan Emêrikê jl. Japon j! esker llngê japonan di Filîplnê de erd girt: Nlliotanin Hindeçiniyê.japon û emêrikani .dl bejê de jî Ii hev didin.Di meha Çiriya-pêşîn de di Wesîngtoné van pê vé japonan li hin giravên din /" ende mizakera ber dn dewlélan germ bû bû. emêrikan! jî xistine- û Ii hinan jî bi pért^HtêHinan digot wè li hev bèn; hinên din digotû di bin himayeta slolê de esker ji derêxistine.llhevhatina wan ne maye wê ji hev qut l)ibin.Di vô navè de hikùmeta Emêrîkê nole-gihane stola emêrikani û wargehén wé. Nema¬Li gora gotina Rûzwelt xesarine mezinyek da Japonyayê ù lé de .serlén xwe en ze di girava Hawayê de. Ji lewre Rûzweltpaşîn je re dan zanin. Ev note ne haie be¬ heyetek şandlye Hawayê da ko berpirsiyarén 'lav kirin. Lè dibêjin ko Emêrikê ji Japonya¬ vê şikestlnê bi liav bikin. Ji mîïé din her se 'yê daxwaz dikir ko eskerên xwe ji Çin ù fermandarên pesifikè hatine guhartin :Hindeçiniyê bi sûn de bikişine.emîralê stolè, kumandarê eskerên bejê û getie-!Qederê deh panzdeh rojan ev note bê râlé qewetèn hewayi. ' . ^.»..>;cewab ma. Rûzwelt ji imperntorê japonan re Japonyayê li pesîfîkê 'âê'-d*jïfttîtîS" bin¬ji mektûbek rêkir.gehîn hene: Emèrike, Ingiltere ù Holende. Ji .Li 8é vé Kaknùnè radyowên dinyayê xwe Çîn ev pêne sal in serê japonan dike.didan zanîn ko gava sefîrê jagionan 11 Weşingtonécewaba hikùmeta xwe ji Emériké re ber got. Herçî ligiltere; vê dewiela mezin, herwekîTisté ko bi Emériké ve ye, me ew li jorpé dikir stol û balafirèn japoni di pesifikè de di her derên dinyayê de ye, li Pesîfîkê ji wargeb-û mistemlikéne mlhim hene.bi ser wargehén ingiliz! ù emêrikanî de digirtin.Japonye û Emèrike di bejê re nagehin Sengepor : Sengepor mifta behran, kllIlahev. Japonye ji çend giravan bihevketî ye û Pesifikè ye. Vaporên ko ji behra sor ù behraev girav dikevin bakurè rohelaté Asiyayé, da¬ hindi û ji peravên F.friqa roava tên tê rewiya welatê Ûris. Emèrike je gelek

xanê bişinin Sengeporê. Ji japonan re j! divi¬ya bû H pêşiya dijminé xwe bisekiirin û réiiê bigirio. Japonan ji rohelê û di bejê reajot ser Teylandê û bi vaporan eskor derèxi.stirr* peravên. wê en nîvro Ev esker beréxwe da BIrmanyayê. Teylandê qederê se carsaetan seré japonan kir û - pasé çekên xwe.di^. ^Japon û Teyland li hev hatin ù eskeréjaponi bê ser di erdè Teylandê re borin ùberé xwo dan BIrmanyayê û baskek jî berbl jèr bû û herè xwe da Melayayè. Japon ûinjïilîzan II hev da ù japon ketin BIrmanyayêbi japonan re, ew jî serê Emêrikayê dikin.Dtifa di vê rojê de li Berlînê her se dewle¬tên peymana ségane yanî îtalye, Elemanye ûJaponyayê peymaneke din imza kirin. Li go¬ra vé peymané ev her se dewletên ba belhev bi dijmin re nakevin mizakaré û pè retu silhè imza nakiii.Di vî serè nû de ûris hêj rewşa xwexuya ne kir; yanî bi japonan re ne kete- ser.Uris bivé nevé dijminé Japon e. Lé bi ele¬manan ewçend mijùl e ko naxwaze dijrainahiyaxwe eşkere bike. Herçî Japon demakoù' bajarê Vîkloryayê xistin dcalên xwe. Liseré du dewletên dinytiyè enVîktoryayè balefirgeheke mezin heye. Biilafirénko ji Hindistané radibûn ù djçùn Sengaporèje difirin. . -"' Hèrçî Melayê, eskerên japoni di Tey¬landê re û ji beluè ji keline wî welatî jî ù.serine no di navbera ingiliz û japonan deçêdibe. Li gora danezanên paşin di Melayayède japon qederki pès ve çùn ù nizingî II Sen¬meztir dike newèrebarê ùris jl hiline. Ji lewre hevalben¬dê' ingilîz ù emérîkaniy.ia di Pesîflké de hêjue ketiye ser. Heye ko Ûris midekî din jldi vî hall de bimîne.Herçl Emèrike, Rûzwelt bi xwe dibêje,bi nijkegavlya japonan di Pesîfîkê de ketiyehaleld neqenc. Lê Emêrîke xwe pêk ditine.Rûzwelt dibêje di ser de ne derba pésîn lègaporè kirine. Lè Sengapor ciheki gelekaséderba pa.şin hêja ye Tû bi tené ev derb eye ù dibêjin ko ew hevîr gelek av hiltiue.Ingihzan di pêsberê peravên Çinê de dihindava Kentonê de giravek heye, bi navéHonkong. Ev jl bérqevekol û wargeliekî ingi¬hzl ye. Japonan avéte ser vé giravé jl. Ingiiizû japon H hir jî Ii hev dixin. Li hireko dewletan digehîne zeferé, zefera rastîn.SERÉ ÛRIS - Pergara seré Ûris védawiyê guhèrl. Qey Kanùn, berf û serma liUris haline û herçl eleman in Kanûné ewçevandine.Li 22è Çiriya paşln eleman bi nişkeÇin arlkaiiya ingilizan dike û ji par reli ja¬gaviyê keti bûn Rovstoé; lê je wé ve ne çûponan dixebùn. Jiber ko Rostov li ser riya Qevqasé yeJaponan esker deiêxiste girava Borneoyêjî, Èv girav yek ji giravên holendi ye. Jitevayiya van giravan re Hindistana holendidihèjin. Ev Hindislan bi pétrel ù bi her lex¬lit niadenèii xwe geiek dewlemend e. Li Ew¬ropayê Holende bi xwe herçend keli be jîdeslèn elemanan di vé mislemlike de hikû¬û deriyê wê tête heséb windakirina w! ji ûri¬san re tistekî xedar û ji elemanan re zeferekemezin bû. Lé Rostov di serê ûris ûelemanan de bû fetlonekek; je û tê ve qederaser guhêrî. Ûris li elemanan vegeriyan ew ji. Rostovê derèxist-n, ketin pey û ew ajotin he¬ta Tagendrofé. Elemanan baz da û xwe dimet, ordù ùstoIeke holendi heye.dora Tagendrofé de li ber ûris girt.Çaryeka Borneoyè ya ingilîzan,a . ma¬J; mile din Zivistana w! welatî li ele¬yîn ya Holendé ye. Erdè ingilîzan dikevemanan dişidand. Dibêjin ko di dora Moskoyèbakurè giravé. Japonan eskerê xwe derêxislede piyadeyénelemanl êdî nikari bûn xwe livi birê giravé, yanî erdê ingilîzan.erdê pehinbikin. Ji lewre ji piyan disekinînDi cihén ko me li jor gotine .ser donvdike. Lè hin giravên kiçik ù bé ehemiyet ji.niho de ù yekear ketine destén japonan.Bi vî serî dewletên dinyayê en mezinlêk de têkilî ser bùne û seré me bû şereklgelemper.Li lié vé Kanùné eleman ù talyananjl dane zanin ko digel hevalbendê xwe yanlû welê ser dikirin. Çimkl heçl ko li erdê pe¬hin dibû di çend deqiqan de bi berf ûkursêve dizellqî û nema je vedibù. Herç! ûriseskerê'n sibér! an! bûndora Moskoyé. XelkêSibéryayé salé pê de di nav berfê de dijin.Ew dimînin kurmén berfê. JI berfê aciz nabinlê nikarin je bigerin. Hekeje geriyane yanlji berfê derketin nema dikarin bijin. Bêdiro899

ŞAHÎNOstrana Şahîao straneke cihê Botan e.Me du guhartoyên Şahino hene. Lê her dujî ne temam in. A pêsîn ji « v » yen wêxuya ye ko ew yeld eribî gotiye. Ji ber ko xel¬kê Erihê weke serhediyan < b » yan bi » v »yê diguhêrinîn. Herwekî Ii sûna < cewabkê »^gotiye « cewavkê t. Dîsan golina « bê » bi tvê»yê guhartiye û goliye « Heger hindik vê »._1_Hey malikwêraiio, Şablno tu dey nakîTu şiXlekî, emeleki d'mala bavé xwe de nak!Qel.ené mi giran e, té ji kû peyda ki?Havîn e, xwes Havîn e,Dar û eqarê mal^ bavé mi çêblne.Xelkê digo Ehmedxan gui e, mi digo kula 9ilé[mine.heke mirov kurmén berfê ji berfê deranî ewkurm dimirin.Hitler digot me karê xwe kiriye eméH Zivistanê jî ser bikin û zora ûrisan bibin.Lê gotina w! ne çû serî û gênerai Zivi.stanhaie hawara ûrisan.Pistî Rostovê eleman di eniya Moskoryê de jî sikestin û bajarên ko bl serine noketi bûn é, ji dest dan û bî sùn de vegeri¬yan. Ji 6é Kanûna -pêşln ve eleman lerkabajarên dora Moskoyé didin û ùris dikevinê. Li 13ê vé Kanûné hikùmeta ûris ji Kwlbişefêvegeriya Moskoyé. Ji ber ko Mosko we¬ke berê bû bû bajarekî bi selamet; ordiwaelemanan je bi dur keti bù û siwariyén ùrisda bûn pey wê.Herçl eleman, wan jl danezanek belavkir û tê de got ko ji ber xurtiya sermaj'é serdi eniya ûris de sekeniye û ordiwa elemanlheta Biharè wê di midafehe de bimine ûxeta ser ji nû ve û li gora serè mi¬dafehe wè bête saz kirin û ji lewre di hincihan de eskerên eleman! xwe tlidiii pas ûdikin bikevin çeperine nû.Lê ûris ji elemanan nagerin; her û herdirèjl wan dikin da ko eskerên elemanî yenko xwe didin pas tu flrsendê nebinin jl bona koji xwe re îstihkamine nû bikolin ù bikevinê. Heçî deran de jl ko eleman ketine îstih¬kamine nû ûris di wan deran de jî hicùmîelemanan dikin. Bi kurtl heta niho elemandlréj.,dikir û ûris xwe dida al! û H ber xwedida. Lè ji vê Kanûné ve ûris diréji elema¬nan dikin û eleman tabye û istihkaman dikolinû dikin tê de xwe midafehe bikin.Herçî '^Leningrad weke xwe ye. Elemandi dora bajér de sekinine. Di nîvro de Seveslopaldi bin mihaserê de ye û hawara wêdi riya behrê re têt.Sam : 19 Kanûna-pésîn 1941 NÊREVANBihar e, malè me çûne zozana,PJzé koleké ji Şahînê xwe re çêkim- ji gui û[rihanaHeke hindik vê, ezê ker -kim ji mala clrana.Dewarè mala bavé min hesp in,Serbarê wa xurme ne, binbarê y/a qesp in,Cewavkê bidin Şahln . aia hosyanya ez .[xwestiW.Dewarè mala bavé mi héstir in,Serbarê wa xurme ne, binbarê wa şeklr inBI xwedé kî cewavkê bidin Ş^hln aXa[ hosyanya ez birim,Şahlno mal I wêralVo tu dîn î, tu ne dîn î...Tu kaxez pê kaxeza dişinl,Qelenè ml giran e, té ji kûŞahino tu dlnl, tu ne din I,Tè xweyé ca'nîka bozheşîn î,Ti nebînî?ew mêr î, mi bixwazî yan mi birevlnî.Şahîno kurê axé.Reziké Sabine ,'mi Ii beîkezaxô.Tu vî deslé mi bigre, birevine, agirki berde vl[milk ù vé ocaxé.2 'Şahlno dino rabe mi birevîne emê herin zozana,Ezê koleké ji Sabine xwe reçékiim ji gui û[berge rihana,Heke ter i ne kir ezé ker kim ji malè gund![û clranà.Şahlnol dino tu dîn î, tu ne min distînî, ne min[dlrevinî,Nextiké mi giran e, le ji kù bînî.Tu ji Xwedê nalirsî etfa zivi li ser singé mi[ dihejînî.Singé mi bêxçê gulan û sêvan e, dema bihna[te teng bl,Were demkê, da tu xemén dilê xwe je birevlnî.Xaniyê bavé min mezin e, êla koçera danl[li bin eMi şevêdl xewnek ya xêrê li xewna xwe dl bi.Mi d! dêka te rebenê dibl xwesûya min e.900

KilêbxantiH awarêHejmar:Kiryariya HawarêSali 500 Qirûsèn Sûr!Şeşmehi 300 Qirûsèn SûrlSêmehî 200 Qirùsên SûrîXwedt û gerinendeyê bérpirsiyar :Mir CeladeiAl! Bedir-Xan .SamSûriye- Directear Propriétaire : Emir Djéladet AaliBedir-Khan. DşmasSyrie1 - Rézana Elfabiya Kurdî C. A. Bedir-Xan.2 Rupelnine Elfabé C A. Bedjv-Xan-.3 Dilé Kurên Min Dr. K. A. Bedir-Xan.4 Bîyişa Pêxember. BI Kurdiya dumili, bidîbaca C. A. Bedir-Xan5 Nivéjên Êzediyan bi dibaca C. A. Bedir-Xan6 Mektûb ji Mistefa Kemal pasé re7 C. A. Bedir-Xan1 Mesela Kurdistanê Bazil Nikltîn8 Ji mesela Kurdistanê C. A. Bedir-Xan9 Elfabêya Kurdi Dr. K. A. Bedir-Xan10 Xwendina Kurdi Dr. K. A. Bedir-Xan11 Elfabêya min Dr. K. A. Bedir-Xan12 Dersén Serietè Dr. K. A. Bedir-Xan13 Çarînên Xeyam Dr. K. A Bedir-Xàn14 Proverbes Kurdes . Medhelokên KurdîLucy Paule Margueritte û Emîr. K. A. Bedir-Xan Paris - 193715 Le roi du Kurdistan . Qralê Kurdistanê .Emir K. A. Bedlr-Xan ù Adolphe deFalgeroUe . Paris - 19376 Der Adler von Kurdistan, ^loyè Kurdis¬tanê. Prinz K. A Bedii^Xan ù Herbert ÖrtelBeriîn - 193717 Der Schnee Des Lichtes . Berfa RonahiyêŞibrêri Kurdi Prinz. K. A. Bedir-Xan ûDr. Curt Wunderiich Beriîn -1937-902-

SAL 10HEJMAR 38AN Nlili 1ÖNUMERO 38PÊNCŞEMB22 KANÛNA-PAŞÎN 1942JEUDI22 JANVIER 19«2KOVARA KURDÎ )f REVUE KUfiDETÊXISTIYÊN VÊ HEJMARÉTefsira QuranêDr. K. A. Bedir-XanZerdéstSeydayê GerokDiwana MelêQedri Cemll PasaEmèrikeSmainê SerhedîNoqarCemîlê TacdoTiştên PesîfikêEvdirehmanê RojkîHedîsên Cenabê PêxemberDr. K. A. Bedir-XanMoskoHesenê MistêEz zêde dikimSêx AbidRewşa dinyayêNêrevanBIRÊ FRENSIZÎ j^ PARTIE FRANÇAISEKharaboTawûsparêzŞAM^1941ÇAPXANA SEBATÊ903

SAL 10HEJMAR 38ANNEE 10NUMERO 38PÊNCŞEMB22 KANÛNA-PAŞÎN 1942KOVARA KURDÎJEUDI22 JANVIER 1942)f REVUE KURDETEFSÎRA QURANÊ250 Gava wan bi Calût û eske¬rên di wi dest bi ser û kustinè kirin,Talût û eskerê wî gotin : Xudanê me émezin .... me bi sebr û mêraniyê bişidineû li ser qewmê kafiran nisretèbide me.251 Xuda nisret da wan û bidestùra Xwedê zora dijminên xwe bi¬rin ù Dawûdî Calût kuşt. Xwedê je repêxeinberîtî û mîriti da û je re herçi jîwî xwest da zanîn.Heke Xwedê destê hinan bi hinanne girtà û bi vî awayî di dinyayê detixwîbên rêz û tertîbê qaîm ne kira,dinya xira dibû, lê kerem, qencî û pi¬yariya Xuda li ser erd û ezmanan e.252 Ev ayetên Xuda ne, em jile re didin zanîn, bê şik û şibhe evrast in û tu jî pêxemberê Xuda yî.253 Me hin pêxember ji hinêndin çêtir girline. Hin ji wan hene kobi wan re Xuda rastbirast peyiviye.Xuda qedrê hinan ji hinan bilindtir ki¬riye. Me ji îsa kurê Meryemê ra mûcizeû hicet dan û me ew bi rûhê miqedeszexm kirin.Heke Xuda bixwesta pistî hatinapêxemberan û ayetên Xwedê yen ko şanîriya rastiyê dikin, xelk hev û du nedikuştin; lê wan bi hev ne kirin; bire¬kî ji wan bi dîqê Xwedê baweriya xweanîn, bireki din kafir bûn. Heke Xudabixwesta ew li hev ne diketin û hev ûdu ne dikuştin. Lê Xwedê her çi jîdixwaze dike.254 Gelî bawermendino Jimalè. xwe tistèn ko me bi dana wanemrî we kiriye bidin; bidin berî wêroja ko tê de kirîn nîne, hevalîtî û xa¬tir girtin nîne, kes ni kare mehdera ke¬sekî bike.En ko kafir in, zalim in û en kozekatên xwe ne dane, weke kafiranzilm li nefsa xwe kirine.255 Xwedê yek e û ji wî pê vetu Xuda nîne, sax e; her sax e; abadîne, her hebû, her heye û çûna wî nîne.Ne diponije û ne jî radize.Her tistèn erd û ezmanan milkêwî ne. Tu kes bê destùra Xwedê nikare mehdera kesekî bike.Ew pêşî, hal û dawiya me dizane.Ew bi qasî daxwaz û destùra xwe, medigehîne zanîna xwe.Texte wî dora erd û ezmanan di¬gire û parastina erd ù ezmanan je rene tu zehmet e. Ê bilindtir, ê mezintir,û ê çêtir ew e.256 Di dîné Xuda de, zorkirinnîne. Tu kesî ji bo na ko ew bibe mi¬silman me êşînin. Êdî bi keremaXwedêTaxûtê, ji pùtên mişrikan kişandinebaweriya xy/e bi Xwedê anîne; wandeslèn xwe xistine destikeke xurt û jevenaqetin. Xwedê dibihîse û zana ye.257 Xuda piştxurti û arîkarê ba¬wermendan e. Xuda wan digihîne ro¬nahiyê, lê muîn û arîkarê kafiran Iblîse, û ew wan ji ronahiyê dibe tariyê.ûkufr û dîn, rastî û nerastî ji hev veqetiyane.Yen ko deslèn xwe ji parastina-905-

Kafir wê bikevin agirî û ew her tê de Xuda je re got: car teyran bîne ûbimînin. -wan xwes nas bike û pasè wan leyran,258 Ma te ew ne ditiye ?,..Ëw ker bike, perce bike û her perçeyeldNemrîdè ko ji kerema Xwedê xudan ji wan bavêje ser çiyayekî, piştre banîmilk ù dewiet bû bû, paşê nefsmezinî wan bike, lez û bez ewê bèii cem te ûkir û rabù bi Ibrahim re di mesela êdî bizane ko Xuda délai, xwedîqucliietmezinahiya Xwedê de pev çû . . . Gava û fêris e.Ibrahim je re got: Xudanê min ew e 261 Yen ko di riya Xwedè de jiko dimirîne ù miriyan vedijîne. Nem- malê xwe bi xwesdiliyè didin, mînadgot: Ez jî dimirînim û vedijînim. tovekî ne ko je heft sinbil derkeliye ûruLè gava Ibrahim lè vegerand u got: her sinbilekî wî sed heb girline. XudaXudayê min rojê ji rojhelatî dide hilatin,ji kijikî re dixwaze du caran dide. Xudaka tu wê ji rojavayî bide hilatin.zana ye ù comerdiya wî mezin e.Vê gavé Nemrîdê kafir sas bû.262 Yen ko malên xwe, bè mi-Ji ber ko Xwedê zaliman nagihîne net ù bi xwesdiliyè di riya Xwedê deriya rastiyê; ew ji kerem, piyarî û ari- didin û êdî qala qenciya xwe na kin,kariya Xwedê dur in.Xuda waii digihîne xeyr û kerema xwe.259 Ma te ne bihîsliye.... Ji wî J' bona vvan di roja pistdawiyé de tirsmirovê ko di ber gundekî hilweşandî "ine û ew xemdar nabin.re derbaz dibû ù gava halè gundè wè- 263 Gava parsek di xwestina se¬ran ù kambax dît ji xwe re got: Ma deqeyê de we aciz dikin bi wan re gotine-Xwedè çawan vî miriyî, vî gundî, vî ke şîrin ù efiw kirina qisùra wan jixirbeyî dikare ji nù ve ava bike; dayineke bi minet û eza çètir e,Xuda ew mirov mirand, sed sal Xuda dewlemend ù dilnerm emirî hist û piştre wî ew vejand u je264 Gelî bawermendino... Xeyrpirsî : Tu çiqasî li vir mayî ? Wî got :û qenciya sedeqeyén xwe bi minet ûRojekê an danê rojekê. Xuda got : No . . .ezayè xira ne kin, me bin mîna wan kosed sal in tu lé yî. Li xwarin û vexjiber dîtina xelké ji malê xwe tistekî.warina xwe mêze ke, ew xira ne bùne; didin lè baweriya xwe bi Xwedè û bimi-Ire me goşt h wan kiriye. j i jhr dibinGava wî ev tistèn ha dîtin got:Min zanî, Xuda bi her tişlî dikare.260 Wê demê bînin bîra xwe. . .Gava Ibrahim got: Xudanê min ji ke¬rema xwe pês min bike, lu çawani^ kere xwe jî binêre; em dixwazin lis- roja pistdawiyé ne anîne. Ew mîna zitenko me anî serê te ji xelkê re bibe" narekî ne ko ax li sfer e, baraneke xurtibret u h hestiyên kerè xwe fedkire... lê dikeve, ax dice û zinarè hisk rûtdimeçawan hestiyên wî dane hev û pis- mîne. Ew ji xeyra qenciya xwe bê be-Xwedè riya qencî û rastiyê péskafiran na ke. .26Ö Lébelè yen ko malê xwe diriya Xuda de ji bo pêkanîna emr ùmirazén Xwedè ù ji bo zexmkirina bariyanvedijînî ? Xuda gol: Ma te hêj weriya xwe didin. mina bîstanekî cihbaweriyaxwe bi min ne aniye ?bilindin ko lê baraneke xurt daté anIbrahim lê vegerand û got: çawan...min baweriya xwe bi te aniye,xunavek û hatina wé ducar dibe. Xu¬Lê dixwazim bi çavê xwe bibînimû pé dilê xwe bişidînim.da tiştên ko hon dikin dibîne.266 Ma kesek ji we dixwaze koew xudanê dehlekî be, bi av û kanî,906-

ZERDESTWexta ko Zerdeşt sih sali bù, jl weleléxwe derket, dev ji gol ù kaniyên erilê xweberda ù hilkişiya ser çiyan ù té de deh salanxweşiya tenahl ù Iezeta eqilmendiya xwe tamkir û je ter ne bù.Lê dawl flkra xwe guhart ù rojekê Iirohelatî hat pési\a rojè ù got :Tu siéra mezin ! Halê te ci dibù hekeyen ko lu rondiir dikî ne liebùna, wé gavésirùd ù- mezinahiya le bikêiî çi dihat?!Deh salan pè de, her roj lu bi hewadikeli ù diliali hir, heta ber sikefla min ûle em roiidar dikirin; bé min ù mar ù ey¬loyê min, bè şik tu ji riya vj çiyayi ù ji ro¬niya xwe aciz dibùyî...Lè me her ro di sariya sibehê de çavnêriyale dikir ù ronahiya te a zeyde dibirû em pé şikirdarê te dibùn û pesnè te didan.Binêi.-e . . . ez ji eqilmendiya xwe acizbûme, mîna mésa hingivînê ko ji piraniyahingivé xwe ter dibe, min destin divêtin yenko xwe dirêj dikin û dixwazin. Ez dixwa¬zim diyari bikim ù lékvekim; hela ko di navmirovan de, en aqil bi dinitiya xwe ù enter darén "Xurme û mêw û fêkî û ewpîr be û zaroyên wî biçûk bin û biderbekêbabilîskeke germ û agirnakwèdehlê bişewitîne ? Xuda bi vî awayîayetên xwe pés we dike heta ko honserwext bin.267 Gelî bawermendino . . . Ji kedênxwe en qenc ù ji zadên erdê kome ji we re da gihaştin di riya Xwe¬dê de bidin.Gava didin, tiştine qenc ù hêja bi¬din, lişline welè ko heke ji we re bilaatadayîn, we ne seba şermisariyê lèbi kêf û xwesdiliyè bistandana.Bizanin ko Xuda dewlemend e ùqedrê evdên xwe digire.Ji bona Telsîra Quranê K.K. û Ii hejmaêrn27, 28, 29, 30, 31,32, 33,34,35,36, û 37an fedkirin.feqîr ù belengaz bi dewlemendiya xwe ji nûve sa bibin.Ji bona vé yeké divê ez bikevim xwar,herweki tu li êvarê dikî, dema ko dadikevîli wi aliyê avé, heta ko ji dinyayê jêrin reroniyê bînî. 0 . . . tu, siéra dewlémendtir . . .Herwekî mirov dibêjin, divê ez herimava, dakevim xwar da ko bigehim mirovênko hewcedarî zanin ùdewlemendiyë ne.0 tu çavè rahet û bèlesxele, tu î kobé hesed ù lima dikari li siùd ù bextiyariyekemezin ji binèri . . . Were, xêr û qenciya minbixwaze 1 I Xêr ù qenciya wê piyanê bixwaze, .ya ko dike di ser ra birije, la ko avekeze¬lal ù zêrin je biherike ù geşî ù xweşiya ro¬niya le bibe her deri . . . Binêre ! Ew piyandike carekê din vala hibe ù Zerdeşt dixwazeji nù ve bibe mirov.Daketina Zerdeşt bi" vî awayt destpékir.Zerdeşt ji çiyê bi tené kele xwar ù kes ras¬tî wl ne*hat.Lé dema ko zerdeşt giha rêl û daristanan,ji nişka ve dît ko li ber wî mirovekîpîr sekiniye; ew ji holika xwe derketi bû ûdixwest Ii darisfané rayé giyan û pelén heşînaliyanberhev bike.Û wî bi awayé jêrîn dest bi axaftinêkir ù got : Ev lêwingiyè he ji min re nekeski xerib û nenas e; berî çend salan ji virbIrêbiW|aii derbaz bù bù; navè wî Zerdeşt e,lè xwe guhartiye.0 Zerdeşt ! Tu di wl wextî de xweli axwe dianl çiyê; gelo tu dikî niho agirê xwehinl dest û nevalan ? !Ma tu ji eezayê ko pé mirovên şewatkertêne èsandin na tirsî ?Erê, ez Zerdeşt nas dikim, çavèn wipak û zelal in; ù tu xirabî di devê wî decih na gire. Ma meşa wî ne mîna wi miroviye ko ketiye govendè I Zerdeşt hatiye guhar¬tin; Zerdeşt bù bù mîna zarokekl; Zerdeştniho mirovekî sere û hisyar e; ma tu Ii bamirovên razayî çi digerî, tu ji çûyîna bamirovên razayî çi hèvl dikl ?Te di bêdengî û tenahiyé de mîna libehrè émir dikir û behrê tu li ser pêlén xwe 'hiltanî 1 Wey li te, tu diki niho bikevi erdê?Ax li te, tu dikl ji nû ve baré giyanê xwehilgirl ?-907

Zerdeşt lê vegerand ù got: Ezjl miro¬van hez dikim.Mirovê pir û miqedes got : Ma ciremin xwe kişandiye tenahiya rél û daristanan... ne ji bona wé yeké ko mih gelekhejl mirovan dikir. Niho ez ji Xwedé hezdikim û ji mirovan hez na kim; mirov tis¬tekî nepékhatî ye û hevîna wan ez bikuştama.Zerdeşl lé vegerand û got : Min qalabejkiriné kir, ne were ye ? Ez ji mirova rediyariyekê tînim I Mirovê pir û miqedes got:tu tiştek me de wan; çêtir ji wan tistekî bibeû pé baré wan siviklir bike û baré wan émayî bi wan re hilgire; ewê pê héj kêfxweştirbibin; bi tené heke tu jî pé dilxwes dibl ?.Zerdeşt got : No . . . Ez sedeqe na dim,ji bona dana sedeqe divê mirov zehf feqlrbe; ez ne hinde belengaz im.Mirovê pîr û miqedes bi ser zerdeştkeniya û got : De binêre; ko ew diyariya teqebùl bikin. Ew ji mirovên ko di 'tenahiyéde dijîn ne ewle ne ù pé qîma xwe na yéninû bawer na kin ko ew tên da ko diyariyekêbidin wan.Dema ko em dikevin bajarê wan û li serriyèn wî en tena dimeşin, pêjna piyên me IIwan nexweş tè; û berî bi saetèn ko ro hiltégava ji rê ù kûçan dengé plyén me dibihisin, ewdi texte xwe de texmina dikin ù ji xwe redibéjîn : Gelo ew diz dixwaze here kù.Meçe ba mirovan ù di rél ù daristanande bimine I Héj çètir here nav dehban ICire na xwazî mîna min bibî . . . di navhirçan de hirçekl ù di nav teyran de teyreki ...Zerdeşt je pirs kir û got : Mirovê kal^û miqedes di nav rêl û daristanan de çidike ? Mirovê pîr û miqedes lè vegerand ûgot : Ez stranan çèdikim û wan dibêjim; ûgava ez stranan çèdikim, dikenim, digirim ùdinehwirînim û pé pesnè. Xwedè didim. Bistran, girîn, kenîn û nehwirandinè Xwedédipe.ininim; yé ko Xudayê min e.Ue bêje, te çi diyari aniye me ?Gava Zerdeşt ew xeber bihislin, selavli pîrî kir û got : Ma, ez çi dikarim ji were bigerînim diyarî; baştir ew e ko berdin,bila ez zû ji vir herim; ta ko ji we tistekîme stînim IDÎWANA MELÊ12Min di dil kovan hezar in, dax û keybir bè hisabMihnela werdên bixar in wê di dil da sed nişabSed nişab in min di dil îro ji xarên sorgulanYek bi yek peykan civî bûn çûne cergê da kiilabPir bi wan cerhan xwes iin, lew ko tên dermandikin [ 1 |Şerbet û ava heyalê şekir û qend û gulabGer du' sèd peykan di nêva dil biwan de xwes' biwanHer dema kewkeb bidlna necm y perwîn bê hicabZihre û eqda sireya kifşe bûne ew di şerqSayeya bextê me daim ma li ser perde niqabWajgûn dewrê nima min çerx û bayé lewlebanKewkeban seyri mixalif girtî têkil kir hisabVêkelin ( 2 ) Şems û Zihel îro di birca eqrebêHeyf çû deslê Merîxê milki dil lew bû xerab [ 3 ]Lew tenezil kir Merixê nebe çû dewre ZihelÇû leref mihra sipehré nez - zilî erdan ezabLew ji ses bircan Elarid j'afilabê dur bûLê Zihel bû Misterî avête çerxê inqilabŞew - wişî nezma nicûma heyeta çerx û birûcLew li wesfek dernetêtin mah û Zihre afltabMinqelib min dî menazil vajî ew seyrê dikinYek bi yek xûn je dibarin aies û lemh û şehabZihreyè cengè siwar in dî ji çeng avêt çeng [ 4 ]Xwes li pey qanûni wî, wè guh de lu qanûn ribabEz dibèm axirzeman e, de qiyamet rabitinLew şeva tari kişandi wî ne hist eswed xurabXwes li min alem siyeh ma slèr û kewkeb qet ne mawè rojè ditii-sini axiri zû kir şilabEz jiEv ne ew iqlîm e ya şems ù kewakib tè di seyr (5]Ez ne wé erdê dibinim ya ko lè ew mahila.bCin û teyarek me di wer bû li min | 64 winda kirimDame ber penc û kulaban hilflrandim wek iqabSiflewî înam û avèlim zemîna zilmetêLè ko hisyar im gelo ya xewn e min dît! bi xabDèwê merùni minafîq ey Xwedè rûrcşkiriMe bi bala hilk'işinil aqibel çi bil selab.Sirperî ilef nizani sihriya ebyed diketPir xelet erzan me di der heqè wî alîcenab ( 7 ]Ehremen lalîm da bû desti ebyed lê hebû 'Bi VÎ awayî mirovê pîr û mère sere biken ù xweşî ji hev veqefiyan, bi kené -kodu zaro pévre dikin ù pê sa dibin.Lê dema ko Zerdeşt bi tené ma, ji xwere got : Ma imkana wî heye ... I Vî mirovêpîr û miqedes di nav rêl n daristana de héjne bihîsti be ko Xwedê miriye. [']SEYDAYÊ GEROKmexsed ne Xudayê erd [l] Ji vt Xudayî ûezmanan e; lêbelê baweriyên pûç û şaş in.-908

EMÊRÎKEXWE ÇAWAN Kar DIKEEmêrîke xwe kar dike, xwe ji bo se¬rek! dur û dirêj kar dike. Ji gotinên MisterRûzwelt wer dixuye ko serê japon û emêri¬kaniyan wê gelek dom bike û Emêrîke ne hitené di Pesîfîkê de, lé di her qadê de wêbikeve ser û heta zora dewletên mihwerê bi¬çe şûrê xwe venagerlnê kalanê wî.Mister Rûzwelt li 7ê Kanùna Paşin d'pêsberê Kongré de nitqek da\e : « Divêl emnehélin ko djjmin nîzingi peravên me bibe.Divêt em xwe bigehînin erdê wî ù serê xwedi erdê wî de bikin. fi;skerên emerîkanî ji boçêkirina dijmin wè herin her derên dinyayê,lè bêne wer ù zora wî bibin. ».Piştre Mister Rûzwelt ji kongré re dazanîn ko ji bo serbestiya dinyayê ù çêkirinadewletên mihwerê divêt Emêrîke mes'refinemezin bide ber çavê xwe. Ji niho de di bidcaberbiyé de 56 mllyar dolàr hene.Rûzwelt dibêje ko heta sala 1943anbalafir û tangén Emêrikayê ji vên mlhwerêwê se caran bêtir bibin. Yanî di pêsberê tangan balaflreke mihwerê de se tangan se balafirènemèrlkani wê hebin. Febrîkeyên emêrikanîdi sala 1942an de wè ( 60 000 ) balafir (45000)tang û (20 000) topèn berbalafir çèkin. Herçîsala 1943an e, di wê salé de emêrikanî (125000)balafir (75 000) tang ù (35 000) topèn heibalaflrçêkin. Ji van pêve tersaneyén emèrl¬kani di sala 1942an de 8 milyon ton ù disala 1943an de 10 milyon ton vapor wé bininwicûdê.Rûzwelt beriya ko nilqa xwe biqedînegotiye : Ev hejmar besî jupon û elemanan in.Ewê ji van hejniaian bizanin mirov çawandigehe zeferé.SMAÎNÊ- SERHEDÎNOQARYANÎ VAPORÊN KO DI BIN BEHRÊ RE DIÇINJI serê 1914 û 18an ve du çekên nùdikevin ber çavan : noqar û balafir. Ev herdu çekèii ha jî gelek caran bera çekine din,çekine ji xwe meztir didin û zora wan dibin.Noqar an balafirek carina cenkeştlke bi 30 000tonî an je meztir bin av dike. Balafir diez¬manan de difire, noqar di bin ava behrê rediçe. Divé bendê de emè qala noqaran bikin.îsè noqarê berî ewilî di sala 1777an diseré istiqlala Emêrikê de hâte bîra mirovan.Emêrikaniyan ji bo istiqlala xwe ser dikir, Hetahingè Emêrîka bakur ne bi serê xwe lê mis¬temlekeke ingilizi bû. Herçl Kenade ew jîmistemlekeke frensizi bù.Ingilizan ji emêrikaniyan hêsîr girti bùn.Ew hêsîr li vaporan siwar kiri bùn ûdikirinbibin Ingilleré. Ew vapor di bendera Nûyorkêde kar bù bùn ùvé îgelcenkeştîke ingilîzî bi na¬ew vapor dibemandin. Yekî emêrikanîbi navè « Davîd Bihnel » noqarek çêkiri bù ûnavê « Tûrtel » lê kiri bû. Tûrtel neweke no¬qarên iro bû. Bi tenê noqî avé dibû ù di binbehrê re diçù. Siklè wé girover ûdiréj wekeslgareké bù. Tè de peyakî bi tené rûdinişt ùew dimeşand. Seré noqarê wek singokê tûj bûû pê ve bimheyek hebû. Noqarê diviya bûdirêjî dijminé xwe bikira û bi singowa xweew qui bikira. Di vê qulê re bimbe wé biketa :hundirê vaporè ù wè tè de bileqiya.Li 25é Nîsana sala 1777an de noqarê dibendera Nùyorkè de dirêjî cengeştiya ingihzlîgel kir. Lê ji ber ko singowa noqarê nikariDa di çesinan min werïna xakê herwek tûliyaYa hebîb lè pè nihadè b'aniya wî ew tirabHer kesê rabê bi behsè carekê mehder bîkelXêrî heftê hec didêrî belkî behtir ew sewabWehde da bû de şehîd kim wî bi şûrê xwe î şerîfMa nebî îro peşîman ew ji tedbîra sewabŞerhi halè min mêla n?çî beyadê hê temamPir bi wê talîm û rayé hati bû çû bû xilabAh eyamên wê wlsalè ew ko xwes borin u çûnEw seraba Is û nû;è ma Ii pêşber min serabSerbeta jirinleban zehra hilahil bû di navLew bi narê firqetê axir li min dil bû kebabHudhudek xwes tebhe min iro divê herwek nesîmDa. bi bal dilber fainara b'aniya dîsa cewabErzihalê min bigota yé bi inwana edeb^itan bikra ziyaret çétr û seywan û teneb.Wc siwadê gerçi her dem je birin sed intixab.FERQÈN NIVÎŞTAN. 12xwe [ 1 ] Pir bi wan cerhan ter in lew ko dî der¬man dikir. | 2 ] Vèk ketin. | 3 ] Sêf çû destê Merixêmilki dil lew bû xerab. | 4 ] Zihreyè çeng siwa j'evavête çeng. ( 6 ] tè bi seyr. [^6 | di min.dî ji çeng[ 7 ] Pir xelet erzan me dt derheq xwe û alîcenab.-909

û bi temnmî bedena cenkeştiyê qui bikebimbe ji der ve teqiya û xesar ne giha ceiikestiyé.Lê cenkeştiyê jî tu xesar ne gihandenoqarê. Ji ber ko naqar beriya ko cengeştî 11topên xwe bixebite noqî avê bù ù xwe jexelas kir.Ev tecriba pêsîn bû ù ne çû serî.Sed sal keline navè, emêrikaniyan serêhevùdu dikir. Ordiwa Emérika bakùr di nîvrode bajarê Çerlestoné mihaserê kiri bù. Noqarekè dirêjî kerewzora Nû - Eyrenspyd kir. Nû- Ëyrenseyd kerewzoreke xurl bù. Noqara kodirèjl wé kir bi navê « Davîd Lêgel » bû. Tède se peya hebùn Di pèsiya vé noqarê dejl singoyek hebù. Bi singoyé ve jl bimbeyekbi pêncî kilo harùt hebù. Vé noqarê jî diviyabû xwe li dijminé xwe biqelibine ù bedenawî qui bike. Noqarê dirêjî krewzorè kir. Léderyavanên krewzorè zû lé hisyar bùn ù berawé dan. Guleyek ket serê noqarê ù her sepeyayên noqarê teslim bùn. Bi vl awayl evtecribe jl peşilî. Digel vê Iiindè mihendi.sénbehri dev ji vaporên binbehrî beniedan û léxebitîn.DI sale 18801 de mihendisekl talyanl binavé Remezoni li ser hisabè hikùmeta Fren¬sê noqarek çékir. Ev noqar di bendera Tùlonêde daket behrê. Dirêjahiya noqarê 20 mê¬tir bû ù noqar bi 180 sentlmetir bi ber bù.Lé vê noqarê jî alelén lorpllavéj nin bùn.Evé jî wek yen berè diviya bù xwe li dijmi¬né xwe biqelibine û bi vî awayl bimbeyènxwe biteqîne. Digel vê hindè ev noqar wekmaka noqarén iro tète heséb. Lé ev noqarne kete ser.Noqarén lorpllavéj di seré 1914an depeyda bùn ù di vl seri de ketine şikileki le¬kûztir. Di noqarên Iro de Ii gora mezinahiyanoqarê 40-50 deryevan, çend top ù torpîl hene.Bi tenê japonan, di seré Pesîflké de noqarinenû bi kar anlne. Dibêjin ko ew noqargelek hûr in û bi deslèn du peyan têne xe¬bitandin. Di van noqaran de torpIIeke bi te¬nê heye û ev noqar heta se sed niètirt di¬kevin biné behrè. Dîsan dihèjin ko vaporinexweser van noqaran li xwe siwar dikin ûgava nizitfgl dijmin dibin wan dadixin behrè.Li gora vè gotinê divêt wek vaporên balafirhilgirvaporên noqarhilgir jl hebin.(CEMÎLÊ TACDOTIŞTÊN PESÎFÎKÊBi serê japoni ji her wextî bêtir deng bîPesîfîkê ket. Ji lewre me dil kir ko xwendevanênxwe Ii ser hin tistèn Pesîfikê serwext bikin.PE.StFÎK ^ Pesifik yek ji pêne behrên dinyayêen mezin e. Pesifik dikeve navbera Asye û Emé.rîkayê. Rohelaté behrè Emèrike, roavayê wê Asyaye. Bi gotinên din A';ye dikeve rohelaté Pesîfîkêû Emêrîke di roavayê wè de ye.Japonye di vè behrê de wek Ingilleré wela.giravan e. Ev girav di rohelaté Asyayê de nelekiù dikevin pêsberê Mençûko û Sibéryayé. Di navvan giravan de a meztir Nîpon e; ji lewre ji japoniyanre nîponî jî dibêjin.Di Pesîfikê ù di navbera Japonye û Emêrîkêgiravine din jî hene. Hinek ji van giravan yendeEmêrikê, hinên din jî yen Japonyayê ne, û ev giravtèk de wargehine behri û hewayi ne. Herçîgiravên ko li ser riyên behri ne bi piranî di desténEmêrîkê de ne. Di navbera Japonye ù Éemêriké dedu riyên bingehîn hene.Yokohama Senfrensisko - Yokohama ben¬japoni û Senfrensisko bendera emêrikanî ye.deraLi ser vè riyè girav ù wargelic Harbûrê heye. JiYokohama hela Harbûrê ( 2595 ) û ji Harbûrê helaSenfrensisko ( 1941 ) mil in. Di navbera Yokohama -Senfrensisko re rêke din jî heye û ev dikevenivroyê riya pêsîn. Ev rc di girava Midweyê ûgiravên Hewayé re diçe. Ji Yokohama hela Hewayé( ;H379 ) mît û ji Hewayé heta Senfrensisko ( 2068 )mil in.Giravên Hewayè wargeiiekî gelek mezinehemiyet Kiswerè Hewayé ji çend giravanû bi e.tèle pè. Honolûlû inezkeza van giravan û wargebèstola emêrikani ya Pesîfikê ye. Dibêjin ko emê¬rikaniyan ji bo çêkirina vi wargehî bilyonek dolarserf kirine. Nifûsa Hewayè 25C000 ) e. Ji vè nifûsè(( 159000 ) i>eya japon in.Ji Honolûlû heta Maiiilè merkeza Filîplnê, ûdi ser girava Wêkè re ( 4797 ) mil hene.yen jorin pè ve di Emêrikê ji Pesîfîkê dewargehén din jî hene : wek Giwam. Conson,girav ûKenlon; ji giravên Filipînè pê ve. Filipîn bi xwewelatek e.Ingilîzan Jî mistemlikéne mezin di Pesifikède hene. Ewistralyé, Nùzèland, Gina - nû. Ji Sîdneyê,payîteylé Emislalyayê heta bendera Emêrikani,Senfrensîskoyê ( 36158 ) mil in. Rè di giravên ( Kwîk )û ( Taliîtî ) re derbas dibe, Ji Sîdneyê hela Hewayèjî ( 4476 ) rail hene û rè di girava ( Ficî ) re dibore.Ficî ji Sîdneyê ( 1743 mît dur e.)Nûzêland, ev girav dikeve nîvroyé rohelatéEwistralyayé û welatekî mezin e.Gina Nû. Ev girav dl navbera ingiltzholcndiyan de bi nîvî ye. Rohelaté giravé yèûingilîzan û roavayê wê yé hohendiyan û ev bi¬ereki Hindistana holendi ye.Bakurè Bornéo yé jî ingilîzan e.910-

HEDÎSÊNCENABÊ PÊXEMBERREHMET Û SILAVA XWEDÊ LÊ BE419 Yen ko gava dev û destè xwedison navbira didan û tiliyên xwe jî paqijdikin çiqas spehi ne.420 Yê ko ji bona din ù welatê xweser dike ji bona parastina wan şevekê hiş3'ardimîne, xewê Ii xwe dlherimlne ji mirovê kohezar lojl rojî girtiye û hezar şevî nimêj ki¬riye çêtir e.421 Qedré jinên mirovên ko di riyadîn û welatê xwe de ser dikin mina yê diyaxwe bigirin.Herçî Holendé vé dewleta kiçik jî di navberaEwislalye ti Hindeçiniyê de giravine gir û hûr heneû ji tevayîya wan re Hindistana holendi dibêjin ûJaponye çavên xwe berdaye nemaze vî welatî.HINDISTANA HOLENDÎ Belê japonan ne¬çavê xwe berdaye Hindistana holendi. Ji bermazeko Hidislana holendi. welatekî mezin û dewlemendû nemaze. bi madenên xwe en têvel hèja ye. DiHindistana holendi de gelek petrol heye û ev madedi Japonyayê de heke yekear nîn be gelek jîkème.Hindistana holendi ji nîvgirava Malêzyayê berrohelê heta bakurè Ewistralyayé diréj dibe. Evbikişwer welatekî giravan e. Mezintirên van giravanji roavê ber bi rohelê Simeire, Cawe, Selebis, Bornéoû bireki Gina - nû ye. Di vî welati de 63 milyon peyarûdinin. Herçî miletê serdest yanî Holende nifûsawî di Ewropayê de 6 milyon û tiştek e.EWISTRALYE Ewistralyé rast bi rast nemistemlekeke ingilizi Je re dominyon dibêjin.ye.Welat di işên xwe en daxilî de bi ser xwe ye lêdi îşên xarici de tabihî taca Ingilleré ye. GiravaEwistralyayé welatekî mezin e, rûyê erdê wî digelTesmanyayé ( 7704000 ) kilomêtir çarçike, 15 caranbi qasî Frcnsè. Xelkê wi tev ji nijadê engloseksondein, û dl wexline kevin de ji Ingilleré halinevé derê. Xelké cih ê eslî ji ber van revîne û xwedane nîvroyé roavayê. giravé, cihine berislan. Mlx¬darê wan qederê niv milyon e. Herç! engloseskson6 milyon 400 hezar in.flEwistralyé welatekî gelek dewlemend e. Pezêwan zehf e. Di sala 1938an de dî vî welalî de 100milyon pez hatine bejmartin. Zadê wan jî boş e.Genimè Ewistralyayé diçe Emêrîkê, Ewropê û wela¬tên rohelaté dur. Beré, di Ewistralyayé de gelekkanên zêr hebûn. Iro zêr bi lenê di mintiqa Kelgorîde peyda bide. Ji axa vî welalî madenên wek zîv,zeng, siflr, hesin ji dertèn.EVDIREMANÊ ROJKt422 Mirov qedré xadim û xulamê xwebigire je re xeyr ù bereket e.423 Mirov divé ji qe ne ve li hefleyêcarkê ser û giyanê xwe bişo.424 Pêne guneh bene ko bi kefareténa yin şuştin ù ew mina kufr in :Mişrikî, bé ré kuşlina xelkê, bé ré xwa¬rina malê xelké, ji serî bazdan, derew ù sundxwarina bi derewan.425 Hakimé qenc ew e ko bon jiwî hez bikin ew ji hej we dike ù hon bibinarikaré wî ew jî arikariya we dike, hakiméneqenc ew e ko hon je dixeyidin û ew jili we na nêre, hon lanetê lê dikin, ew jilaneta li we dike.426 Qencên we ew in Iço xwediyêgotina xwe ne. -427 Çétirén we ew in ko dilè miro¬vên di xwe xwes dikin.428 Mirovê çêtir ew e ko bi kêrîxelké tê.429 Ziwaca haştir ew e ko xeyd ûzehmet lè tu ne be, qelenè wè ne giran be.430 Xortên we en baştlr ew in komîna mirovên sere giran in û kalên we enxirab ew in ko pir bûne û li ciwaniyé digerin.431 Çaktirén we ew in ko xérxwazû xêrkarê jin ù zaroyên xwe ne.432 Camêr û mêrxas qedrê jina di¬girin, dilé wan na şklnlnin, mirovên pîs ûbéqedr jina diêşlnin.433 Çétirén we ew in koji bona dinyayê dev ji axireta xwe û ji bona axiretê devji dinya xwe bernadin ù ji xelké re na bin bar.434 Yé ko heqé xelkê bi timami dideserfiraz dibe.435 Déza, xaltiyén we mina diya wene, qedré wan bigirin.436 Xelk hemi mirovên Xwedé ne,Xwedé ji nav wan ji mirovê ko ji hemiyan bé¬tir bi kêrî xelké tên hezi,dike.437 Her xatirê mirovên xwe en ne¬sax bipirsin, herin serikî bidin nexweş ûnesaxèn xwe.438 Deynkirin kêmaniyeke mezin e.439 Deyn nirek e, gava Xwedê kè¬maniya yeki dixwaze wl nlrî datlne ser sto¬yê wi.440 Destpêka eqildariyê tirsa Xwe¬dè ye.911

MOSKONEPOLÊON, HÎTLER 0 STALÎNSerê ùris li 22ê Hizèrana sala 1941êde dest pé kiri bû. Dinyayê digot ko zoraûrisan heke ne di çend heftan de be jl diçend mehan de wê here ù ûris de bêne skè¬nandin. Bi tené Stalln serekê kişwerê bolsé¬vîkan, pé li erdè dida û digot, Rùsye na-çkè,heye ko eleman bên heta Moskoyè, dibe koMoskoyé ji bistlnin, lé pé zora me naçe ûem seré xwe Ii Hitler natewinin. Nepoléon441 Pir hene bi sev nimêjê dikin ùje karê w.an bi tené kémxew mayln e û pirjî bene her bi rojl ne ù je karê wan tihn ûbirçl man e.442 Pir hene zikê wan ter e, şikirdarèXudayê xwe ne û ji mirovên bi roj! ûbirçl çêtir in.443 Xwedê li mirovên pakdil û pakzimaiité rehmè.444 Herè wekî mirov silava xelké ïévedigerine wiha ji divé cihaba kaxeza wan liViran vegerine, ev heq û rast e.445 Destè ko li ber te vekiriye valaïemegerîne.446 Yè ko bertlla dide û yé ko dis¬tîne mévanê dojehè ne.447 Yè ko li insan û heywana tèrehmê û bi dilekl xwes û birehm li wandinêre bila bizane; Xwedê wê wer lê binêre.448 Xulqflrehî û dilbirehm! destpêkaye.449 Yê ko bi dilekî pak ji yekî bezdike bila' bizane ko Xwedé jî hej wî dike.450 Pir li çùn ù hatina xwe lezême kin hevaltij'a we wé bétir bibe.451 Herin goristana, ber seré miriyê- we, pê axiret tê bira we.452 Zina perîşant ye.453 Herin bigerin, laşê we pê rahet': sivik dibe.454 Herin bigerin, bi rêke dur û divêjherin, bedena we pê rahet û malê we.bétir dibe.455 Destê xwe dirêjî can, mal, na¬mûs û şerefa xelkê me kin, ew ji we re he->°am e û hon pê kafir dibin.j! hati bû heta Moskoyé, lé serdaré frensizanê mezin bl zefera xwe şikest ù pol û poşman,di bin. pûkén berfê de ji cem me vegoriyaû Mosko ji ordiwa w! re bû gornistan. Da¬wiya Hitler jl ev e.Gotinên Stalîn bèj bi temamî ne çû binjî seri Hîtler jl plana xwe ne bire seri. .Elemanan pêne mehan yanî ji 22è Hi¬zêranè heta 22é Çiriya - Paşîn, roja vegirti¬na Rostovê, ji zefereké dida pey zefereke din.Lê je bi sûn de ù bi Pîrekanùné ve stèrkaelemanan sernexwîn bû. Elemanén mizeferXwe ji eniya ùris dane pas.Me gol ko Stalin di destpêka vî serîde qala Nepoléon kiri bû û goti bù ko Hitlerjl wé bibe hevalê wî. Stalîn dibêje ko qede¬rên Hitler ù Nepoléon gelek diçin hev. Maqedera Nepoléon çi hù ?Di vê babeté de zabitekî elemanî binavé Klewziç tarîxek nivisandiye û tè de qalaseferè Moskoyé kiriye. Nepoléon di sala 1812ah deaveti bù ser welalé ùris. Di wé tarixêde xurtiya Nepoléon gihaşti bù dereceke welêko dewletên ewropayl tev de ketî . bûn binhikimê wî ù Nepoléon bù bù hakimé Ewro¬payê. Nepoléon gava dirèjl ùris kir zabitêelemanl Klewziç xwe gihande ordiwa ûrispê re serê Nepoléon kir. Klewziç di heqé wiserî de dihèje :Taliiya Nepoléon seré brûskin yanîserê bi lez bû. Nepoléon eskeré xwe li cihe¬kî kom dikir ù ji niskeké veûtavét ser dijmi¬né xwe. îşê xwe wer zù pêk tani ù diqedandko firsend ne diket deslê dijniinê wî ko xwepék bîne û li pê.şiya wi bisekine. Ji lewreserén Nepoléon ji çend rojan bétir ne lajotû di van çend rojan de Nepoléon zora dij¬miné xwe dibir ù ew dişkênaiid.Gava Nepoléon avéte ser Rùsyayé, ùris- .an di pèsiya vè tabiye de tevdirèn jérin di¬tin û pé ne hiştin ko tabiya Nepoléon hereseri. Belè Ûris bel ko bikevin serine mezinji ber ordiwa Nepoléon dikişiyan, di cihènko ji dest didan ré, pir, zad. avahl ù hertlştên ko dikari bùn bi kêrî dijmin bén xe¬rab dikirin. Ji mile din gava ordiwa ûrisdikişiya di cihên bisemt de çete ji par re liordiwa frensizan dixist. Bi v! awayi, ordiwaNepoléon ya ko ber bi pés diçû hero qelstir-912-

liyan ji bo mileté kurdî ferz e ? Hercar ûberdem ez dikarim cewaba xwe bidim, bihindik ù rindik.Belê her hosa ye, wek ko ez dibêjim.Çinko miletê kurdî di çaxé saxiya wan dexidmeta şêxan ù ewliyan kiriye.Ew ewliya bi arikariya milelè kurdigihaştine wé reyé, riya hidayeté û bextiyarbûne. Pistî ko ew wefat bùne kurdan gelek lekiyeù mezar Ii ser tirbetéii wan en spehîçèkirin. Ewan ew xaneqahèn wan ù mezarénwan hemî bi mehfûr ù bi beran xemilandine.Zêr û zîvé xwe helandin, kirine gunibet II sermezarén wan.Kurdan gelek malè xwe xerc kir di rê¬HEKE WE ŞiraR KIREZ ZÊDEpiKIM, « AYETA QURANÊ »Xwedè II ser .sêx, mêla, welî ù seydanû li ser hemi rêberên dinè islamê ferz kiriye ko ew spasên xwe en kùr ji mileté kur¬di re pêşkêş bikin da ko Xwidnyé gewre jiwan re peyar bit û ji wan razî bit ù nîme¬ta xwe li ser wan zor bikit.Da bête zanîn ko ew mitîî vé ayeténe, ayeta ko min li scrî goliye.Heger yek ji cenabên waii cemerdanji min re bèjit ji ber çi spasên sêxan û ewdiketù ordiwa ùris ya ko xwe dida pa.s, jialîkî ser dikir ù ji aliyè din xwe pèk tanl.Nepoléon di dilé xwe de' digot ko bista.ndina Moskoyé mesele wé sali bibe ù ùrisasiyé yanî silhè wé bixwazin. JI Nepoléon vegava ordiwa wî bigehişla Moskoyè ewê ji xwere cib ù qisleyéii germ.ù her texllt zad ûzexîre wê peyda bikira ù tè de wè hikariyabihna xwe bide.Belè Nepoléon Mosko zemt kir, lè hêviyaw! pûç derket. Lrisan beriya ko terka payîlexéxwe bidin ew şewitandi bùn û tistèn ko agirbi wan ne diket ew jl xerab .kiri bùn. Nepo¬léon û ordiwa wl ne keti bùn bajarekî, lé kelibùn xerabezareké. Ji xwe Ii Moskoyé ji feqîrû belengazan pé ve kes ne ma bù.Nepoléon di Kremllnê, di qesra çarénûris de li hêviya serlén asiyé hû; lé ew nedihatin. Herçî car yaiil imperatoré ûrisan ùfermandarên wl ordiwa ûris ji nù ve pêk vetanin ù U ber fikan desekinin. Wekê Nepoléonbêgav ma ù ji Moskoyé klşiya ùrisan da peyordiwa wi ù ew gelek êşand.ya nan ù dané wan xaneqan da ù heya nihokurd hemî malên xwe serf dikin di reya xêratêodi wan comerdan de. Û pistî wefatawan malên xwe didin zaroyên wanEw zaroyên ha çi kesb çi kar ninin.Heger ew di dinyayê de bi lorinî ùjî.bextiyaridijîn rizqè xwe ji Xwedè û ji mileté kurdidixwazin.Herçi sèx û ewliya wan jî hevaliyatu miletê din ne kir ji xeynl mileté kurdan.Çinko tu kesê din ji kurdan pé veelba wanne pîvaye. Ji ber vé yeké hemî ewliya û.séxén gewre wek sêx Ebdilqadiré Gélanî,Sahê Neqşebend, şêx Nùredînè Birivkanî, sêxXalidê duçeng, sèx Xalldé Cizeri, XewséHîza.nê,sèxè Nèrl, sèx Ebmedè Xanl, sêx Eb¬medè Cizerî ùKak - Ehmedê Sèse di nav Kur¬distanê de rùdiiiislin heya ko tirbétén di wankeline nav Kurdistanê.Van comerdan hevaliya kurdan kir, bisaxiya xwe ew terk ne kirin, bi wefataxweji. Çinko wan agehi bi dilê mileté kurd êpaqij û xûna wan a pak ya weko hercar ûbemiGava Nepoléon ji Moskoyè vedigeriyaEwrope di bin hikmê w! de bûji Ingil¬herdem di laşê wan de dijiviyeûji bona razlkirinadilé wan hebû.tere pê ve. Ingiltere xweji bo serè Nepoléonkar dikir. Pistî se salan Ingilleré digel heval¬hendén xwe di Vetèrloyè de zora Nepoléon bir.Tisté ko H Nepoléon qewimi ev e. Ne¬poléon ket Moskoyé. Herçl Hiller nlzingi IiMoskoyé kir û bel ko bikev - è ji ber kişiyaû ûrisan da pey. Ayendé wê ji me re bidezanin heta Biharè ûris elmanan wè vegerîninheta kù deré.HESENÊ MISTÊWan comerdan her bi vi awayl xwe jikurdan heséb dikir. Ji van comerdan herçine kurd hùn jl Itirafa kurdi II ser xwe dikir.Çinko ew bi enaniya miletê kurdanbi wan re hisiya bûn, dilê wan her wextbi kurdan re sax bû. Kurd jl di çaxa wande bextiyar bûn, zéngin bùn, malê wan pirbû û tebietsilûk û ji teriqetên wan bùn. Heyaniho ji kurd bi vl awayi ligel zariwên wanmixlis mane.913

Eger vî çax! kurd yek ji zariwên şêxanû ewliyan dibinin ko kesk li ser! ye, he¬ma dibezin, diçin tewafa destê wî ù hertisté ko ew ji malê wan daxwaz dikin^ ewbi wan didin, bi niyeta dilê xwe ê paqij ùxwina xwe a pak.Heger kesek qenct ligel yeki bikit di.vêt ew qenciya wl ji bîr nekit, eger qencili wî ne vegerit,- sûna wê çi xerablyê nekit.Ez yek ji zariwên wan ewliyan im. Jiwextî ez hatime dinyayê . hela vl çaxî ezrizqè xwe û toriniya xwe û bextiyariya xweji mileté kurdî dixwazim û ber hosa; kalikémin sèx Nûredin û kaliké kaliké wi jl rizqêxwe û .yé xaneqa xwe û sifra mihvanên xweû şîlana dlwanxana xwe ji mileté kurdxwestine, û ji mileté kurd birine.Belê vi çax! em zariwên séxén vl ze¬man! bi xwe perlşan bûne. Em ji bavén xweperişantir in; destê me kurt bûye; toriniyame winda bûye.Ma je re sebeb çi ? Sebeb ev e, çaxêkalikên me torin û bextiyar bûn wl çaxî linav kurdan yekîtî hebû, kurd serbixwe bûn,her bextiyar û torin bûn. VI çaxl kurd perlsanbûne, em jl bi perlşaniya wan perlşan in.Heger mirov ji rezeki tirih xwari bitù salekê ew rez tirih ne da, nabit ko mirovpista xwe bidit wî. Divêt mirov wl xwey!bikit heta salekê din.Gelek em zariwên sêx û ewliyan jiXwedê bixwazin û je hévidar bibin û ji kali¬kên di xwe daxwaz bikin ko ew di xwestinayekltl, bextiyari û toriniya mileté kurdi dehem! himetén di xwe serf bikin da ko mile¬tê kurd ji bindestiya dijminên xwe derkevitû bibit serbixwe.Eger em bi mayina terîqén xwe ûsilûkén xwe bawermend in û dixwazin birésika kalikên xwe biçin divêt her bi vlawayl ji Xwedê xwe bextiyari û biserxwebûnakurdan bixwazin.Ez xatircem im, ji hemi ewliya û sé¬xén kurdan yen v! zeman! wek $êx BrahimAeql Sahê Basiret, sêx Ehmedê Xiznê qutbêrebanl û sêx Ebdilqudûsê z!l! û séxén kurdên.Iraqê û bemi séxén kurdan ko ew hem! carqunûtek zêde li ser nivèja xwe bikin û jibona serxwebûna kurdan ji rebê xwe tekaû hêviyê bikin. Çinko rêsikên d!n û diyane-REWŞA DINYAYÊSERÈ LlBYAYÊ - Di hejmara 37an deme goti bû ko général Rômel di pêsberê di¬jmineki xUrt ù serdest de eskerên xwe liçiyayên ko dikevin nivrorohelaté Derné dibeşidlneû dike té de U ber xwe bide. Rômelwelê jl kir, lê di wan çiyan ' de jî gelek nema, ji ber ko ingilizan da pey ù diréji eske¬rên Rômel kir. Rômel bi ingilizan re ne keleşerekl mezin û ji vê derê jî kişiya û terkaBingaziyè jî da. Li 25é Kanùna pèsln ingilîzketin Bingaziyè. Wer dixuye ko Rômelzedixwa¬bi eskerên xwe en mayîn ve xwe bide Trablisxerbê.Ji pèsiya vè mehê ve Rômel diEgedabyayê de ye. Egedabye li ser tixùbênTrablisxerbè ye û par eskerên gênerai Wével gihaştibùn heta vê deré.Ordiwa Rômel û eskerên talyan! gavaji ber ingilîzan dikişiyan di Selûm, Berdiye ûHelfayayé de qewetin hlştl bûn û ew qewetdi wan deran de asé bû bûn. Wan qewetanbirekî ordiwa ingilîzî bi xwe re dihişt.Bi vî awayî û bi wan qewetan birek!peravên Libyayê jl di destê ordiwèn mih¬werê de dima. Qewetèn mihwerê dixwestherwekî ingilizan par di Tobriqé de kiri bûdi Berdiyé de dl erdê dijmin de bimînin ùli riyên menzila dijmin xin û bi v! awayl biqewetine hindik işine mezin bibînin.Belê Tobrik heft mehan di bin mihasaraeleman û talyanan de ma û ne ket. Jiber ko di behra spî de serdest! bi ingilîzanre ye. Ingilîzan eskerên Tobriqé di riya behrêre bi xwedi dikirin.Lê eleman û talyanan nikari bû aségëhaBerdiyé mina ingilizan di riya behrê rebi xwedi bikin û je re zad, çek ù cebirtêji miletê kurd pê ve bi tu kes! re nemaye û di nav miletan de ji miletê kurd!héjatir ûsezatir nlne.Ez xwe, bi tenê bi miletê kurd re torinû bextiyar dibinim û ji Xwedê mezin serfi¬raz! û serxwebûnaji miletê kurd.wl daxwaz dikim. Her hi¬ŞÊX ABIDJl famllya sêx Nùredînè Birlvkau!Amûde: 10-12-1941914-

xanê bişliiin. Ingilîzan jl bê ellahî li Berdiyédişidand. Dawiyê li 2è vê mehê ingilizanBerdiye stand û eskerênitè de hêsîr bùn. Her¬çî Selûm e, li 6è mehê qewetèn mihwerê jekişiyan û ingiliz ketin ê.Pistî Selûmê li Libyayê di destê mih¬werê de bi tenê Helfaye ma bù. Li 17é vêKanûnê filélfaye j! teslim bù. Helfayê ehemiyetekemezin hebû. Helfaye li ser riya mezin,riyako ji tixubên Misré diçe tixùbên Trablisxerbèye. Ji lewre hetani ko qewetèn elemanl ûtalyani lè de bùn qefleyén ingilîzî di nîvroyéwê û di çolê re diçûn û dihatin. RadyowaLondrê dibêje ko di Helfayê de ji xwe zadne ma bù; newaze av. Hèsirên ko ketine destèiiingilizan hew karî bûn ji pij'an bisekinin.Bi vî awayî ingilîzan Libye ji dijminpaqij kir û êdî bi rahetî ew dikarin xwe bidinordiwa Rômel. Wer dixuye ko giraniyaordiwa Rômel berè xwe daye Trablisxerbèû dikişe. Bi tenê dimdar di Egêdnhyayè deye, serè pêşadarên ingilizan dike û giraniyaordiwê dihemine.ŞERÊ ÛRIS Herwekî me dl hejmarabori de goti bù elemanén ko gehişti bûn he¬ta ber deriyên Moskoyé bi sùn de vedigerin.Û wer dixuye ko Hiller û fermanderèn wiêdl bi hev nakin û tiştek di navbera wan deqewimiye. Hitler li 19é Kanûna pêsîn beyanamëkbelav kir û pê da zanîn ko destê ser¬fermandaré ordiwa elemanî merésal von Brewxlçji kar baie kişandin ù Hîtler bi xwe ke¬tiye sûna w! ù bûye serfermandaré ordiwa awe.Ji ziu-ê beyaname xuya dikir ko Hîtler.û Brewxîç li ser sefera ûris, li ser domkirinawi di wextê Zivistanê de jl ne yek bûn. Dîsali gora zarê beyaname ji Hitler bétir Brewxîçdil kiriye ko rexma Zivistanê ordiwa elemanîdirêjî Moskoyé bike. Herwek! ew êrlş çébû,lè ne çù serî.îro plana elemanan ev e: Heta Biharèdi midafehe de mayîn û di vé navê de xweji bo êrlşa BIharê kar kirin, û çiqas ji wanhat ewçend di nîzingi armancên xwe de ma¬yln ù je ne dûrketin.Herçl plana ûrisan ev plan divêt xerabkirinaplana elemanan bit. Ji lewre ûris diher deré de direjl xetên elemanl dikin û zo¬rê didin wan û di hin cihan de elemanan bisùn de vedigerinin. Ûrisan di bin deran denemaze di dora Moskoyé de ji 150 kîlométirîbétir pés ve çùne û eleman bi sùn devegerandine û bajarên Kelînin, Oskoyl, Kelûge,Nérokominsk, Pîlof, Folkof, liozelek, Tafokû Ogorskî zemt kirine.Di qada nîvro de èrîsa ûrisan pistîstandina Rostovê di pèsiya Tagendrovè desekini bù. Ûris di vé qadê de, lé di derekedî ve pés ve çûne, xwe zer kirine nîvgiravaKirimè. Bi vapor û balafiran avétine ser ba¬jarên Kerç ù Fêodosyayê ù li 30 û 31é Ka.nûna borî ev her dubajar zemt kirine. Kerçli ser avtenga behra Ezové ye, û dikeve aliyèaviengé yé roavê. Ji xwe aliyê rohelê di'destè ùrisan de bù. Bi vî awayl avteng bitemamî û ji nû ve ketiye destè ûrisan.Di vé Kanûné de jî êrlşa ûrisan pêsve çû ù li 2ê mehé ûrisan xeçereya réhesiniNovîkirşî vegirt û pé elemanén ko li Novogrodêne û,-yén ko di dora Lênîngradê dene ji hev qut bûn. Li 3é mehê ùrisan Maloyerosloviçzemt kir. Bi ketina MaloyeroslovlçéMojayesk jl diket bin xeteré. Li 4é me¬hé ûrisan bajarê Voroskê jl xist destêxwe û pê 40 kîlomêtir nizingî li Mojayeskékir. Li 8é mehê ûris gibàstine heta bajarêMîşofskê; 130 Kîlomêtir nîvroyé Moskoyé û38 Kîlomêtir roavayê Kelùgayé.Ûris zorê didin Fenlandiyayé jî. Ûrisan'di Kerêliyê de hicùm! fenlandiyan kiri be jifenlandi li pêşiya wan sekinin û ne sikestin.Li 10 û lié mehê ûrisan di qada navînde Mosalek ûLodinovo zemt kirine. Mosalekdikeve 140 kilomêtir roavayê Smolenskê. HerçîLodinovo 70kllornètir bakuré Briyanské ye.Li 16é mehê ûrisan esker daxiste nî¬vroyé Sevestopolê û bajarê Kelavayé zemtkir. Kelava 16 Kilomêtir dùrl Sevestepolê ye.Herçî ûrisèn ko di Sevestopolê de ne nihoew jl dikin xeta mihaserê bişkênlnin û xwebigehinin ùrisên ko daketine erdè Kirimè.Li 19ê mehé ûris ketine Mojayeské. Her¬çl eleman in, wanji li 20é mehé di Kirimède bajarê Têodesyayê bi sûn de vegerandiye.ŞERÊ PESÎFÎKÊ Di serè Pesîfîkê denişkegaviya japonan dom dike û japon , dihemi qadan de serdest in. Lê Emèrike xwepèk ditîne û dewletên gir û hûr dide dora xwe.Li 22ê Kanûna bor! serekwezirê Ingil¬tere Mister Çorçil çû Wesîngtoné. Bi Mister915-

KHARABOl.a chanson de Kharabo a été recueil¬chez les Omeris, tribu de vignerons lixéelieprès de Mardine; elle présente de ce faitquelques particularités dialectales que l'onreconnaîtra aisément en parcourant le textekurde ( go pour ko; mi pour min, etc. ). Lepoème esl l'oeuvre d'une jeune femme aban¬donnée par son liancé, qui a quitté le vil¬lage pour aller se marier ailleurs. Elle dû, ade son côté, épouser un de ses cousins. Elleévoque le souvenir de ses rendez-vous avecl'inlidèle qu'elle aime et déteste tout i lafois. Elle le maudit, mais veut être seule àle faire, aussi couvre-l-elle de ses imprécationsquiconque se permettrait d'adresser des re¬proches à son Kharabo. Les sixième et sep¬lième strophes contiennent des formules demalédiction très intéressantes pour l'élude dela magie populaire kurde.TAWÛSPARÊZ.Çorçil re hin fermandar û pispor jî hebùn.Mirovdewletén ingilizi û emêrikani gihane hévû li ser awayên hevkariyê xeber dan. LiWesîngtoné konferansek haie danîn. 26 dew¬letên ewropayl û emêrikani ketine wé kon¬feransé. Mister Çorçil qederê mehekè 11 We¬sîngtoné ma û li 17é vê Kanûnê vegeriya .Londrê.Disan 11 16é vê mehé civîneke din IIRiyodejanêroyê de çêbù. Herçi dewletên Emé¬rika navîn û nîvro ne ketine vê civIné.Herç! ser, japonan h 25é Kanûna borîHonkong zemt kiriye. Li 2é vê Kanùné japonketine Menîlayê, merkeza giravên Fillplné. Lêhêj Fihpln bi temami venegirtine; sér tê dedom, dike.Japon ji her derê belir zora xwe didihMelêzyayé û dikin xwe bigehinin Sengeporê.Ti aliyê din japon ù Ingiliz xwe di BIrmanyayêde jî tev didin. Çenkeyşek serekô Çlna nevegirtîeskerên çînî sandine BIrmanyayê.Lê ser nemaze dl nîvgirava Melêzyayéde germ e. Wer dixuye ko japon di vé qadêde bi temami serdest in ù ingiliz xwe didinpas û ber bi Sengeporê diki.;in. Japon ji alikîdi bejê re tên ji aliyê din esker derdixîninher du milên nîvgiravé ù bi vl awayi dikevinpas ordiwa ingilizi. Û baiaflrên japoni jî hêr-.tlah! Sergeporé didin ber bimbeyèn xwe.Li 19ê mehê japonan qederê 70 kllo-:.nétlr nizing! Ii Sengeporê kiri bûn ù riyaavtenga Meleqê biri bûn. Li 20ê mehê radyo¬wê Londrê dida zanin ko hin balaflrgehènMelêzyayé ketine destê japonan û japonan jiXerabo, Xerabo, weleh û bileh, tu xeràb î.Tu bi galigalê, bi gotinê çênabi.Mnlé te pir e, jl canê te re edabo IQama le kin e, hember! taximé memikê minubo !Sevè kanûna diréj in, tu ji ber serê minraiiabo !Belkl debara te dibe, ebùra mi di mala bavémi denabo IXerabo, weleh, tu xerab î.Tué ji dinyaé, ji alemé xerabtir î.Tu ji koma pismamé mi çêtir î.Seré memikê mi, 'rebena Xwedê, mlnay! tiriyêÇêlikê Eliyê Remo, di çax û benga xwe dedikeniilî.Seré memikê mi, rebena XwedéPirota, seré Mihela Meşkîna avakiri.Xerabo, dino, havjn e, xwes has'ln e.Nanê cebin e û dewé tirşîn e.mina QesrêSerax û binraxa ^in û xelké délai ebak!salin e.Hecl derdè dila ne dî be, bila nebine !Tu rabe, ji mi re gwizaneke berhera bine..Ezé seré memikê xwe biçipilinim, ji kalabikim taştê, ji xorla re bikira feravîne.Bazê dilé min rojika rojiya se meha digire,bila évaré pé fitara xwé biskénîne.Xerabo, xerabé dîné, te mlka xwe daye bibizinê.Te gula xwe daye bl sosinè.Te berê xwe daye qetlê ùsèpaê zînê.Ez û xerabê bi tenê şevê nivé şeva li zikakabiniya mala li hev rùnistin.Me gillkê xwe pev kirin û gazindé xwe dihiştin,Kundê şkêra, wawlkê ber devê çema li halêmin û bejn{i zirav diponiştin.reiiû ve esker derêxistine Bétimarê 90 mil ba¬kuré Sengeporê.Ingilîz bi xwe dibêjin ko Sengepor ki-.'îta behran di bin xeteré de ye.Sam 20 Kanûna Paşln 1942. NÊREVAN-916-

Miriké goré di mezela, é go Isal hezar û pênesed sal mirî bùn, kefenê xwe li cemcùmêseré xwe gerandin, li ser qebré xwe rùnistin,Li balê min û bejna zirav diponiştin.Ez bi te re dost bùm, tu bi mi re dijmin bùyi.Tu li pas xanika li min dikelisti, te derbekbi tifingê berda mi, ez dikuştim.Tu II wé newalê timam bigere, tu li heft serij'abigere, tu çavk! di wan de nabine.Mi dl mirala çapê li arvané bazé dilé mindixîne,Hefl çap û nîva ji arvané bazé dilè nii hiltlne,Daweta min û Xerabé bi tené sala vè salénév cî Hdar dimine.Şevê nîvê şeva, te bi destè tola jina xwegirt, û ez li ber dlwara dihiştim.Xerabo, dino, mi bihîsti lu zewici, te ji xwere. yek dixweslî.Heke ji mi çètir be, bila ll te helal be, li wlcanî, ya na, ezè tu niUra li te nakim. tudûrîdest î.Xwedè leala bike, Rebî, goslè canê te bihê¬le, li hewa bimine komek beslî.Tu kwlr bibî, lékevî ber vi destî.Xerabé mi xeyidî ji gundiya, jî maliya.Mi dî da ser rêka Omeiiya,Miné digo : " Ezé rabim, ban kim heval ùhogir ù hemşeriya,Bila herin xelké délai vegerînin bi kéf û eşqù laqirdiyaBila Xwedé teala biqedîne miradê miradxwazaû dilketiya,Bila miradê min û Xerabé mi bimine heyakoçeré me vegerin ji deşta Mûşê, rûninakinciya.Xerabo, dino, lu zewicî, te yek anî,Hege ji min çêtir be, bila li te helal be, liwî can!. .Ya na, Xwedé teala bike, Rebî, li canê tekeve derdek, tu nebinî tu dermanî.Ezé seré sibehê rabim, bi destè te bigirim,te biki.;iûim wi cebani.Xerabo, dino, xerabê xelké.Te bejin ziravo, bi terha beniké,Dilkê min û bejna zirav di hev hebû çi kulagd ketiye mala xelké.Xerabo, dino, mala bavé keleşgewra mi li wéçivê, II wé ewcê, li wé zikakê, II wê fitlekéTe meşqazê, meşqetikê, meşordekê,Heçiyê xortê go bi çavê xwe dî ù bi dilê xweXerabo, Xerabo ! Xwedè teala bike, Rebî, he¬çî ji >< erabè min re bèje : " Tu xerabo ",Bila karin û warlna zarokè nêr tu carè dimala wan de nabo IBila sed olçek genimè sor li biné beriyaMérdîné biçîne, li şwlnê bila qeiezîwana resrabo 1Êmayî, bila kuliyê par ù pêrar lè rabo IBila salekê bîne ser benderè, gère bike, ùbidère, ew jî je re bi ka bo,Kulmek zpdè ji wan re' safî nabo !zewicî, ewê se roj û se şevê xwe kustinè jidinyaé, ji qoce felekê.Xerabo, dino bila li te be, li wî dih,Bila li mala hezar û heft sed bavé te be. Ilwé sewdané, li wî aqilî,Çewa te dev ji ml, kihêla seré tewla berda,tué 11 berglla şlxulê Rişmiliya û Qibaliyadihesilî.-Mi ji te re ne go: " Di meha biharè, bergl¬la li şwîna kihèla metewilî I "Li xûşka inezin biner, dû re xûşka biçûk jiHeçî ji Xerabê mi re bèje: "Tu bas I, luxwe re werî.pir qenc î " Xwedè leala bike, Rebî,kulmekLawiko, dino, ezê çl bikim ?S^la vé salé, ezgarisê li pista mala biçine,Li swinë sed olçek genimè sor hilîne;Bi ofara bin! qlza şêxkî, axak! ji xwe re bine;Zi^atş malê vê salé bide min û bazé dila,emé pê daweta xwe li dar xînin.Min di bazé dila barê xwe bar dike, beréxwe dide asê mala Hac! Şemdin e.bi mêr im, tu bi jin 1.Kul û kederé te gelek in, şak berdane servî dili.Kul û kedera ji bîra nakim, heya axê mezelan, kélé di keviri.Kul û kederé te pir bûne, tucar dernakevinji vî dm.917

ieiké digo : " Keleşgewra te esmer e û genimjwine. "Bi xelkê lehl e û bi nevsa mi serin e.Tu rabe, seré xwe di kulek û şibakê qe.srëre biderxine,Bila sira baê Qerejdajcé li ser sébiskè te êşê xine,Bi ser benarkê rùkê j-astê te vegerine.Ez dikim herim welatê xerlb û Xurbeté, tukani ramisanekê bl mi de, ji boxaza qiriké,jl xanûmané ger ené,Bila kederé ramlsané te keçikê Ii welatê xe¬rlb û Xurbelê di dilé mi de nemliie.Wexta Ezraîl dakeve rûhê mi bistlne,Wé gavé, bila diwanzde mikweta zédî heqéml 11 ml xine,Bila heqê ramlsané keleşgewra mi ji mi bilinelXerabo, Xerabo, Xerabo I Wey li miné, weyli miné, wey li miné IÇewa îro hatiye cewaba nexér e,Ji mi keçikê re.Digo : " Delalê dilê te li welatê xerlb ù xurbeténexweş e, nexweşek! li ber mirinê.Ezê ji komé pismama ne wêrim herim serekibidimé.Xwezi ji xéra Xwedê re, ezê bistekekê li tenişlaXerabé xwe rûnlşlama, meyé Ii hevùduhelal bikira heqê ramisana, malifeta derdêdilketinê IGel! gundi û malino, car û cîrano, bùnê biqedrê Xwedê kin, mala Xerabé mi ziyaretekepir evzel e, hûnê bi destê min bigirin û mibibine.Çi darika di bexçê mala bavé mi de bû, jiQenyaliyadilê mi bi te nabo ITRADUCTIONKharabo, KharAbo, lu esvraiment méchant.Tù ne te laisses pas toucher par mes paroles.Tes bien.s sont nombreux, puissent - ils cau¬ser ton tourraenties petit, tu n'arrives même pas â la parured'argent qui couvre mes seins.Les nuits de Décembre et de Janvier sontlongues, ne quitte pas mon chevet.Peut - être parviens - tu encore àinon père, je ne le puislKharabo, tu es vraiment méchant.Tu es pire que ce monde ( maudit ) ,Et pourtant, tuvivre. Chezvaux mieux que mes cousins ILa pointe de mes seinspauvrette de Dieu Iest pareille aux raisins de Tchéleké AliyéRamo (1), lorsqu'ils sont bien mûrs .sur le cep.La pointe de mes seinspauvrette de Dieu Iest pareille au Château des Mo'nes, qui do¬mine Mehela Mechkina. (2)Kharabo, insensé, c'est l'été, le bel été 1Nous avons du pain d'orge, du petit-lait aigre;Nous avons, mon bien-aimé et moi, pourcouverture et pour dessous de lit (3), unmanteau de soie.Puisse qui ne connaît le mal des coeurs, l'igno¬rer pour toujours :Va me chercher un rasoir de barbier.Je couperai la pointe de mes seins, j'en feraile déjeuner des vieillards, le goûter des garçons.Le faucon de mon coeur observe trois moisd'abstinence en plus de Ramadan, qu'il enmange le soir, pour rompre son jeùnelKharabo, Kharabo insensé, tu as échangé tabrebis pour une chèvre.Ta rose pour un lis. (4)Tu te précipites vers la mort et le gibet.Avec mon Kharabo solitaire, àminuit, j'étaisassise dans la rue, au pied des maisons;Nous échangions nos plaintes, laussant toutreproche.Les chouettes, perchées sur les pierrailles, leschacals au bord des rivières baissaient triste¬ment la tète, pleins de pitié pournous.gula, ji beybûna xemilandi,Xerabé mi rahiştl hejkl, léxisti, timamdiweşandt.Bê lome be, çewa dostikek mero gelik 1 bedewhebe,Li çiayki mina çiyayê Omeriya be,Mero dev je berde, dil pêkeve erebekè, libiné beriya jérl, . û lêvdeqandt 1Xerabo, wile, tu xerabo,Malê te pir e, ji canê te re edabo I 'Tu bi şêxkl diwazde elm! bo,Sed ^erdê te di bêrlka mi de bo918-

Les morts du tombeau, enterrés depuis quinzecents ans avaient enroulé leurs linceuls autourde leur crâne, et s'étaient accroupis sur leurssépulcres.Ils bai.ssaient tristement la tète, pleins de pi¬tié pour mol et pour mon ami svelte.Je t'aimais, tu me détestais comme unennemi.Tu m'as guettée, caché derrière les maisons,pour me lâcher un coup de fusil, Tu m'as tuée.Puis, prenant ta maudite femme par la main,tu m'as laissée seule, en pleine nuit.Kharabo, insensé, j'ai appris que tu t'es ma¬rié, que tu as démandé la main d'une fille.Si elle vaut mieux que moi, que Dieu con¬sente à votre union. Sinon, je ne Ae maudi¬rai pas davantage : tu m'es inaccessible 1Mais, fasse le Seigneur que ton corps se dis¬solve, et qu'il lie reste de loi qu'un tas d'os¬sements exposés en plein vent 1Puisse-tu devenir aveugle et tomber à mamerci !Kharabo, insensé, j'ai appris que lu t'es' ma¬rié, que tu as épousé une fille.Si elle vautmieux que moi, que Dieu con¬sente à votre union 1Sinon, fasse le Seigneur. que ton corps soilalleint d'un mal sans remède 1Je me lèverai de bon malin pour te traînerpar la main jusqu'au cimetière.Qui dira à mon Kharabo : " Tu es méchant I",Fasse le Seigneur que jamais sa maison neretentisse aux cris des enfants mâles;Qu'il sème cent oltchaks (5) de blé rouge dansla basse plaine de Mardine, qu'il n'en pous¬se que de l'ivraie.Et que toutes les sauterelles d'antan s'attaquentau resle;Qu'il mette durant un an sa récolle sur l'ai¬re, qu'il batte, qu'il vaniie, et n'en tire quede la paille.Sans une poignée de grain propre tEt qu'il enpousse cent oltchaks de blé rouge;Que les grains restant sur l'aire luisuffisentpour demander en mariage la fille d'uncbaykh ou d'un agha.Et qu'il me donne, ainsi qu'au faucon de moncoeur, l'aumône de l'année (6)1 nous en auronsassez pour notre noce.J'ai vu le faucon de mon coeur charger sesbétes et aller au moulin desHadji Chamdin.Explore la vallée d'un bout à l'autre, avecses sept sommets, tu n'y trouveras pas uneseule source (7)J'ai vu le meunier mesurer la farine dufaucon de mon clurEt en prélever sept boisseaux et demi (8).Mes noces avec Kharabo le solitaire en reste¬ront là pour cette année.Mon Kharabo s'est brouillé avec les gens duvillage et avec ses proches.Je l'ai vu s'en aller par le chemin des Omeris.Je me suis dit : " Je vais appeler les amiset les voisins.Qu'ils parlent chercher mon bien-aimé àgrand liesse.Que Dieu exauce les voeux desamoureux.Même si la réalisation des miens et de ceuxde, mon Kharabo doit attendre jusqu'aumoment où nos nomades reviendront de laplaine de Mouch, pour se fixer au sol (9).Kharabo insensé et cruel,Kharabo à la taille fine comme une jeunepousse de lentisque.Mon coeur et celui de mon svelte bien-aiméendurent à eux deux toutes les peines dumonde.La maison du père de ma belle est autournant de cette ruelle.O toi dont la démarche est gracieuse commecelle des oies et des canards sauvages,perdrix du désert.et desQuiconque se marie selon le désir de soncoeur, après avoir contemplé celle qu'ilaime, soustrait trois jours . et trois nuits auMais, qui dira à mon Kharabo :tu es brave "," Tu es bon.monde, au destin.Fasse le Seigneur qu'il sème une poignée demais derrière sa maison.Kharabo, insensé, Malheur àà ton coeur (10);toi, malheur-919

Malheur à la famille de tes dix-sept cente an¬cêtres, malheur à ton amour, malheur à taraison IMoi, la jument de race que l'on attache aufond de l'écuiie, tu m'as délaissée pour cet¬te rosse (les Rechmela et des Qebaliya (11).Ne favais-je pas dit qu'au printemps, il nefaut pas atiîicher les bidets à la place deschevaux pur sang?Regarde l'ainée, épouse ensuite la cadette (12).Fol ami, que faire ? Cette année, j'ai un ma¬ri, et loi, une femme ITu me causes des peines nombreuses, quime déchirent le coeur.Je ne pourrai les oublier, jusqu'au (jour oùje dormirai dans) la terre du tombeau, ( sous)la stèle de pierre.Les gens disaient : " Ta belle esl brune etnoiraude. "Amère aux autres, elle m'est douce.Mels la tête à la lucarne du château.Laisse la brise du Harabdagh frôler tes bou¬cles blondes et les rabattre sur ta jouedroite.Je vais partir au loin, laisse-moi prendre unbaiser au défilé de ta gorge, à ton cou par¬eil à celui des femmes de ta famille !0 jeune fille, fais qu'une fois en terre étran¬gère, je ne garde pas au caur le regret den'avoir pu ('embrasser.Et, quand Azrail descendra du ciel, pourchercher mon âme,Qu'il me donne douze coups de maillet ensus de mon compte (13),Pour me faire payer le baiser de ma belle!Kharabo, Kharabo, Kharabo, malheur àmoi, malheur à moi, malheur à moi ILa mauvaise, nouvelle vient de me parvenir.Pauvre fille IOn m'a dit : " Celui que ton ceur aime estmalade au loin, malade à mourir.Je n'ose aller le voir par crainte de mes cousins.Que ne puis-jé, par la grâce de Dieu m'asseoirun instant auprès de mon Kharabo.Nous nous acquitterions de notre dû de bai¬sers, "ce remède au mal d'amour 1Villageois, amis, voisins, pour l'amour de Dieu,la maison de mon Kharabo est un sanctuaire très saint, il faut me prendre par lamain et m'y conduire.Les arbres du jardin de mon père étaientlous parés de fleurs et de boutons.Mon Kharabo a pris une perche et les a gaulés.Je ne lui reproche rien, puisque, quand ona une si belle amie.Dans une monlagne comme celle des Omeris,On la laisse pour s'amouracher d'une bédoui¬ne de ta basse plaine, aux lèvres tatouées IKharabo, tu es vraiment méchant.Tu possèdes des biens nombreux, puissent-ilscauser ton tourment ISi tu* étais un cbaykh instruit des douzesciences.Et si je portais dans ma poche cent de tescharmes.Mon coeur n'aurait pas davantage confianceentoi.NOTES(1) Viiliige omeri.(2) Quartier de Mardine..(3) Dinmx : couverture ou lapis que l'on placeenlre le sol et le. matelas sur lequel on dort.(4) C'est à dire : tu m'as abandonnée pourautre qur ne me vaut pas.une(5) Un oltchak vaut environ 60 kgs.(6) L'aumône rituolle que les Musulmans doi¬verser chaque année ( zekat ).vent(7) Ce vers doit sans doute s'interpréter com_une malédiction lancée contre le meunier : sonmemoulin ne peut fonctionner sans eau.(8) Les. meuniers kurdes sont payés en nature.(9) Les Omeris sont de très anciens sédentai¬aussi est-il douleur que les nomades auxquel.sres,Ù est fait allusion ici fassent partie du groupement.Il s'agit, plus vraisemblablement de fractionsétrangères venant hiverner sur le territoire de latribu.(10) C'ost à dire : maiheur à toi qui en asaimé une autre.Les Rechmela (U) el les Qebaliya sont leshabitants de deux vijiages des environs de Mardi¬ne. Ils sont assez méprisés par leurs voisins.(12) Kharabo n'est sans doute pas content demariage : il aurait dû suivre le conseil donnésonpar ce proverbe, et bien examiner la soeuraînée, pour voir ce que deviendrait plus tard lacadette, qu'il se proposait d'épouser.(13) Suivant la croyance musulmane, l'angedescend au tombeau chercher l'âme du défuntquifrappe ce dernier pour lui faire avouer ses fautes.920-

KitêbxanâHawarêHejnur:1 -Rézana Elfabiya Kurdi C. A. Bedir-Xan.2 Rupelnine Elfabé C A. Bedir-Xan.3 Dilê Kurèn Min Dr. K. A. Bedir-Xan.4 Bîyişa Pêxember. Bi Kurdiya dumili, bidibaca C. A. Bedir-Xan5 Nivéjên Êzediyan bi dibaca C. A. Bedir-Xan6 Mektùb ji Mistefa Kemal paşê re7 C. A.Bedir-Xan1 Kurdistanê Bazll Nlkltln8 Ji mesela Kurdisianê C. A. Bedir-Xan9 Elfabêya Kurd! Dr. K. A. Bedir-Xan10 Xwendina Kurdi Dr. K. A. Bedir-Xan11 Elfabêya min Dr. R. A. Bedlr-Xan12 Dersén Serietè Dr. K. A. Bedir-Xan13 Çarinén Xeyam Dr. K. A Bedir-Xan14- Proverbes Kurdes . Medhelokên KurdiLucy Paule Marguerltle ù Emîr. K. A. Bedir-Xan Paris - 193715 Le roi du Kurdistan . Qralé Kurdistanê .Emir K. A. Bedir-Xan. û Adolphe deFalgeroUe . Paris - 19376 Der Adler von Kurdistan. Eyloyê Kurdis¬tanê. Prinz K. A Bedir-Xan û Herbert ÖrtelBerlin - 193717 Der Schnee Des Lichtes . Berfa RonahiyêSihrén Kurdi .Prinz. K. A. Bedir-Xan ûDr. Curt Wunderlich Berlin -1937Kiryariya HawarêSali .500 Qirùsên Sûr!Séjmehl 300 Qirûsèn SùrtSêmeb! 200 Qirûsèn SûrlXwedt û gerinendeyê bérpirsiyar :Mîr CeladeiAU Bedlr-Xan .SamSûriyeDirecteur Propriétaire : Emir Djéladet AaliBedir-Kban. DamasSyri*922

SAL 10HEJMAR 39ANNEE 10NUMERO 39YEKŞEMB15 ŞIBAT 1942DIMANCHE15 FEVRIER 1942KOVARA KURDÎ )f REVUE KURDETEXISTIYEN VÊHEJMARÉTefsîra QuriinèDr. K. A. Bedir-XanHedîsên Cenabê PêxemberDr. K. A.Bedir-XanDiwana MelêQedrl CemilPiişaHêviya tneSalih BamernîSengeporHesenê MistêHindik RindikXeberguhêzGunehQedrîcanÇiyayên SilîvanMihemed Cerail pasaSerxwebûna mûriyanCegerxwînRewşa dinyayêNêrevanŞAM—1942ÇAPXANA SEBATÊ923

SAL 10HEJMAR 39ANNEE 10NUMERO 39YEKŞEMB15 ŞIBAT 1942DIMANCHE15 FEVRIER 1942KOVARA KURDÎ >f REVUE KURDETEFSÎRA QURANÊ268 Iblîs we bi belingazi3'è dilirsîneû şîretên çavtengiyê li we dike.Xuda bi efiw û kerema xwe bext didewe, Xuda zana ye; kerem û comerdiyaXwedê mezin e.269 Xwedê ji kîjkî re dixwazeilm û marifetê dide û Xuda bi vê dayinêxeyrekê mezin digehîne wî. Lé bitenê mirovên bîrewer û eqilmend qedrû bihayê vi ilmi dizanin û pê emeldikin.270 Xuda tiştên ko we ji malêxwe di riya wî de daye an nezra kowe kiriye dizane; kes nikare zaliman jiezabî bifilitîne.271 Heke hon sedeqa xwe aşikaredidin çê ye, lê heke hon ji belenga¬zan re bi dizî didin hêj çêtir e.Sedeqa we hin gunehên we hiltine.Xwedé tişlên ko hon didin an dikindizane.272 Pêxemberê min Aninamirovan ser riya rastiyê ne wacibê teye. Xuda her kesê ko dixwaze digihînerastiyê. Tistèn ko hon ji malê xwe di¬din, xeyra wê ji we re ye.Hon xeyra her tiştê ko seba xwe¬stina rizaya Xwedé didin bi zêdahîwê bibînin û lu neheqî li we naj-^ekirin.273 Arîkariya hewcedaran bikinyen ko di riya Xuda de, di ser û kustinéde ne û ni karin dest bi ticaretê bikin,en nezan wan dewlemend dihesibînin,ji ber ko ew belengaziya xwe pês xelkênakin, lêbelê Pêxemberê min, ji rengêrûyên wan tu wan xwes nas dikî. Ewbi xwestina sedeqeyê xelkê aciz na kin.Gelî camêrino .... heke hon arika¬riya wan dikin Xuda pê dizane.Xudadizane we ji kê re da û ji bona çi da.274 Yen ko ji malê xwe, di riyaXwedé da- sev û roj, bi dizî an biaşikaredidin xeyra Xwedê digehe wan,di roja pistdawiyé de ji wan re tirsaezébnîne û ew xemgîr nabin.27.5 Yen ko faizê distînin, halé diwan di roja pistdawiyé de gava ji goraxwe radibin, mîna wan in ko Iblîs de¬stê xwe da ye wan û ew géj , û dînbûne.Ji ber ko wan got : Kirîn û firotinmîna standina faizé ye.Ne were ye . . . Xuda kirîn û firo¬tin helal lê standina faizê heramkiriye. Lê yè ko bi emré Xwedêbîre¬wer dibe ù êdî dest ji standina faizêdikişîne, gunehê wî tê efiw kirin ûfaizên ko wî berî emré Xwedé standibû, je naye pirs kirin.Lê yen ko. pistî emrê Xwedê ji nûve faizê distînin wê bikevin agirî ûtê de wé her bimînin.276 Xuda keda faizê xira dike ûmalê ko je sedeqe té dayîn digihînezédahiyé. Xuda ji kafir ûhez nake.gunehkaran277 Yen ko bawermend bûne ûtiştine qenc pék anîne, nimêja xwè ki¬rine û zekatêXuda heye.dane sewaba wan li nik925

Xiidn wan digihîue sewiibè .Ji ho wan di roja pisldawiyè detirs ninc ù ew xemdar na bin.27H Gelî bawermendino ..... JiXuda hilirsin ù dev ji standina faizênmayîn berdin .... heke we baweriyaxwe bi Xwedé aniye.279 Heke we dev ji standina fai¬zê bernedaye, bizanin ko hon hi Xuci;;û bi pêxemberê wi di serî de ne. Lé iiekehon tobedar dibin rêsmale we ji we reye. Zilmê mekin da ko zilm ne gihe we280 Heke deyndarê we di tenga¬siyê de ye, li hêviya destfirahiya wîbimînin û eger hon di heqè xwe dibo¬rin ji we re hêj bi xêrtir e. Heke webizaniya ....281 Ji wè rojè hilirsin ko honêbigehin Xudayê xwe. Té de her kes iigora einelé .Kwe li sei- heq ù ccinli tebérpirsiyar dibin ù tu neheqî li wenaye Icirin.282 Gelî bawermendino... {j;;v;;hon deynekî dikin û ji bo vegerandinavî deynî wextekî datinin, divè hon vibinivîsînin, bila kalibeki bl çi awayîbon li ser vegerandina vî deyni li lievhatine li gora wê binivîse.Bila 3'ê ko dinivîse, her weki Xiulaje re da elimandin rast binivîse ù xweji vé nivîsandinê ne de pas.Deyndar divé ji katib re Icqrir bikeû ji Xuda bitirse ji deynê xwe tistekîkêm ne ke.- Lê heke deyndar Icémaqil, lal ansefîh e ù ni kare leqrîr bike, bila weliyêwî ji bo wî li gora lasUj-^è teqrirbike.Di vî ÎŞÎ de banî şahidan jî bikin.Şahid divê dido ù mêr bin, heke dûmêr peyda na bin bila mérek û du jinbin. Jin divé dido bin da ka heke yekéji w^an ji bîr dike şahida din bikarearikariya wê bike.HEDÎSÊNCENABÊ PÊXEMBERREHMET Û SILAVA XWEDÊ LÊ BE456 Hefl inirov hene ko her kes jlwan bigere jl, Xwedé dev ji wan bernade:yé ko bi dilekî pak iiiinéja xwe dike, yê kojineke spehi ù dewlemend je hez bike ji, jitir.sa Xwedê pé re ziiiayé na ke, yê ko bi di¬lekî pak ù rast ji hevalê xwe hez dike, yéko fîava qisùra xelké dibîne çavè xwe digi¬re, yé ko di dema seri de tim li pésiyê yc,yê ko qisùr û gunehên xwe her tîne berçavè xwe ù ji bona xelasiya netsa xwe di¬xebite; yé ko xêixwazi xelké ye ù ariya wandike.Gava ji bo şehdetiyê banî şahidandikin bila ew xwe je ne din pas.Deyn piçûk be mezin be tiralî ûkémgirtiniyê me kin, her dest bi nivî¬sandina deynî ù dema vegerandina wîbikin.Emrê Xwedê ji adet û daxwazênwc zêdetir li gora edaletê ye û nivîsan¬dina deynî li nik Xuda hêja ye, ji berko seneda we a deynî gotina şahidandişidine ù îşê we pêk ditîne û we jişik û şibheyê diparéze; meger ko danû standina we bi malhazirî çêdibe; vêgavé ne nivisandina senedê ji we rene tu gnneli e.Her hal ko firset kete deslê we didan û standine de her banî sahidanbikin. Bila ji katib û sahidan re tuzerer ne gihe; divé ew îsèxwe li gorarastî û edaletê pêk bînin û hon jî biwan re li gora rastî û edaletê bimeşin.Ko zereré we giha katib û sahidan,hon gunehkar dibin.Ji Xuda bitirsin, hon dibînin koXwedé we hînî zanînè dike.Xwedê her tisti dizane.Ji bona Telsîra Quranê K.K. ft li hejmaêrn27, 28, 9,2 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36,' 37 Û38 an fedkirin.-926

4,57 Ne pir bikin, he hindik bikin,bi eau ù bén bikin.458 Yé ko li dinyayê digère ù hirbiraz.nnîna dinyayê dibe, mîna mirovek e ko rojidigire.459 Mirovên koji bona debara feqirû belengaza dixebitin, mîna mirovên ko rojênxwe bi girtiùa rojiyê û şevên xwe bi nimê¬jê diborin an riya Xwedé da ser dikin qedvgiraiiin.460 Mirovê xirabtir ew e ko.z.Tiia yeù neçé ye.461 Comerdî darek ji bihustè ys koşnx ù guliyén xwe ber ra erdê daye; yè kodeslé xwe davêje guliyén wê darê ù coinerdiyédike, cibê wl bihusl e; û çavlengi diireltji dojehè ye û sax ù guliyén wé Ii erdê xwarù marù bùne, yé ko destê xwe davêje guliyêiiwê daré ù çavteng! ù serberjêriyê dike mè¬DÎWANA MELÊ13Lew seher cewian didet hayè sehayê rast û çepSosin û sinbil bi nieslî tên seniayê rast çef) ûna jl niihraba du nûnan secde bit eswed hecerDil bi mîzan mahi nû ebrû nimayt rast û çepDil ji bislJan nililîn nft ser dida xala sij'ah (I)Şehperî zilfa şepal wî dalê daê rasl çep ûAleinê wêrani zilfên le ji rengê enberêÇerx perwazê didin carek li bayî rast û û çepXencer u tîr û teber barîne şibih berq û birfiskMisriyan lamih ji elmasan dldaî rasl û çepTeblik û eqd û serab û nitrik ù berk û wereqHer bi lerz fl cezbeyën yaqûl û laî rast û çepBişkoyên benda girêbanê ji rengê kewkebanBerq û tîr û sîr ji xurşîdê vedayê rast û çepKewkeb û qewsî quzeh lûlù (2) li benda heyderîTèn tewafa zilf û xalên dilribayê rast û çepDil dixûnit zilf fl xalan dêm li balayên ji nûn (3)Her bi qanûn mijdé da xeybê ji nayê rast û çepvanèdojehè ye.462 Giran bin, giran bin, xulqfireh ùZcngiyan qewsên vebeslin pêsberê coqa bebeşbaldiréj bin, Xwedê jl giranl û dilbirclimiyèhez dike, H xwe me kin lez.463 Mirov bi xulqlirehiyé digehe mi¬radê xwe; bi ecelêjê mehrùm dimine. .464 Mirovên xirabtir ew in ko jimalhateke dewlemend in, her liste wan zehfû çak e; paşl radibin henekê xwe bi xelkédikin ù feqîr û belengaza kêmi xwe dibinin.465 Mirovê xirab ew e ko zar ù zê¬çên xwe di tengiyê de dihêle.466 Mirovê ko xelk ji dest Û zimanèwî ditirsin peyayekî xirab e.467 Ji bona mirova du belayên mo¬zin hene; tirs ù çavtengi.468 Ibadet û qenciya ko ji bona xapandinaxelkê tête kirin mişriki ye.469 Mirov pir dibin lê di hejkirinamal ù saxiyê de, dilé wan her ciwan diniliie.470 Miriyê deyndar digora xwe degirêdayî ye, ko deynê wî haie dayin serbesldibe.471 Sedeqa ko bi dizl tête dayîn xwe¬diyê xwe ji xezeba Xwedê diparéze.472 Gava nimêja xwe dikin sola xweji piyé xwe 'me kin, me bin mina cuhiya.473 Xewa sibehê dibe manil rizqê we.474 Mirov bindestiya bavé xwe bikeqey bindestiya Xwedé kiriye, lê rabùn li berXwedê asébûn e.475 Xwarina yeki besî didiwa ye;xwarina didiwa best çara ye, ù a çara beslheşla ye.476 Xwarina comerdekî şifa û der¬man e, a çavtengekl derd û bêla ye.477 Heke inezin û zana şlreta li xel¬ké dikin heq ù rast e, heke nezan wt isidikin, Isé bé ré û durùtiyê dikin.478 Baré xelkê sivik bikin, giran mekin, nav di wan bidin, xeyrela wan meşkininin.479 Xwedé dev ji xelké bébext ûlevlokè berdide ù Ii wan na ye rehmê.480 Xwedè pist ù qiwelê dide miro¬vên ko digehin hev ùpev re dixebitin.481 Xwedè ji wan xebatkera hez di¬ke yen ko bi dit ù can dixebitin.482 Wext hene ko mirov tê de sebrêbidé xwe mîna agir di misla xwe de bigiregiran e.483 Tirs we ji belayê na paréze.484 Bawermend bêbexiiyê na kin;tu kesi na xapiniu, bilebazlyê Ukesi na kin, liwada xwe na qulipin û li pé wada xwederin. '485 Destê xwe bé rê ma vêjin malêxelké.486 Mirovê ko mêvana na hewinebékêr e.-927

HÊVIYA MEAx û afêt me dijwar in;Brin kùr in, sed hezar in;.Xoşya nie welat ù war in;Hemî la dîpişk û mar in;Welat bê te em ne miniii !Bihuşta me kurdislan e;Şêrê mezin Kamiran e;Pilingê lat ù gelyan e;Serdarê hemî mîran e;Bo dîtna te em yêt dîn in t** *Kurdistanê . tu ya şeng IHemî dema ya bê deng 1Sérê mezin heta kengî ?Birîn dijwar in, ,xîn pengîHemi gava b'toz ù, sîn in.Gula mezul Ji çakiya;Bijî, biji; mîrê çiya ITu baran I, em în giyaNé neyaran welat hiyaHeta kengl dé ho minin 1Celadet beg li gel te daRoj in, l'nav esmanê me daPist we dinê kesek ne daHindav hemyê li bin we daPaşl we, me ne vêt rûnin.* *»* ** *Da birestin yek bi yek çûn ber liwayê rast û çepÇingeçinga bişkowan awaz û dengê zèrgowanSed nielaik guh didin ber vê newiiyê ras-t û repLew ji eşqa wî dinalin bazin û berk û wereqCezbeya. dil min ji remza wan gihayê rast û çepZihre û eqda Sireyayè ji şerqê kes-sifinLeyletilqedrê ji nieiireb perde daye rasl û çepZilirerengê mah û xurşîdê ji bala wî nimaLew du kewkeb çûne vê ra isliwayê rasl û çepBêle eywanê ji xelwè hûriya quds! siii.şlSed hezaran rûhi qudsî tên liqayî rast ft çepMa raelayî ez lebi leilabi heyv/an hil nesîbQudsiyan ragirline deslê diayê rast û çep.14Nêrgizên şeng di mest in çep û raslSaqiyan cam di dest in çep û raslRast û çep têne (1) ceger sîne kulabErerên şeng di mest in (2) çep û raslTuxl ala ko xuya bin ji ecemEreban tîp sikestin çep ù raslPir bi şerqê â seher westayinHindiyên'.rojperest in çep û raslQeyserê rûm li serhadi HrengTop û zencîr vebeslin çep û rastHer du destén xwe hemaîl şevekêMe ji bo yar dixwestin çep û raslLi Melê sirperiya hûrî - sifatSed melek desl bi desl in çep û raslFERQÈN NIV1ŞT0N12(1) Dil ji biskan fllfllîn nû fer dida xalasîyeh. (2) lûlû û benda heyderî. (3) ji nûr.14(1) dane. (2) dibestin.Hin in hîvya KurdistanêRoj in radikin taristanêBihar in, diben zivistanêEwr in jor da den baranêGî divin emé wet binin.Em sotlyê dîtna we ne,Kuştiyêt vlyana (1) wey neTu her ser î, em ber pêy neXudanê mey bindï hey neBé serbestî em na rûnin.SALIH BAMERNÎ(1) viyan - hevîn.* *SENGEPORDi seré Pesîfîkê de japonan pistî koli wargehén emêrikanî dane û stola emêrikan!ji bo midekl ji riya xwebi dur xistine, zoraxwe, nemaze dane Sengeporê û di Melézlyayéû di riya behrê re dirêjî wê kirine. Sen-:gepor jî bi her awayl hêja ye û je re kilitabehrandibêjin.Sengepor giravek e, ù dikeve nivroyêMelêzyayé û li ber pozê vê nlvgiravê û Iibakurè girava SImatrayê ye. Simatre jl gira¬vek ji giravên Hindistana holendl ye.Girava Sengeporê 44 kîlomêtir diréj û22 kîlomêtir pehin e. Ëv girava hùr lê hêjaû biqîmet jl Londrê. ji payîtextêIngilistanê13000 milên behri dur e. Ji Sengeporê heta928

Londrê ù li ser riyêii Behra hindi ù behrênsor û spi de se killtén din hene : Babelmendeb,Slwêş, Cebeltariq. Ev her se Idlit jî didestê Ingilleré de neDi girava. Sengeporê de 500000 çînî,100000 melézi û qederê 10000 ewropayi riVdinin. Me ev hejmar ji statîstikeke kevin gir¬line. Dibêjin ko nifûsa giravé îro di ser milyonekire ye. Mixdaré ewropiiyiyàn yanî in¬gilîz ù peyayên waii, bivê nevé, di wexlè serde bètir dibin. Bi wan re wek hindi ù ewistraliyan,miletine din ji ù bi hênceta eskeriyéténe giravé.Ingilizan ji bo asékirina Sengeporê ge¬lek père dane der ù ji vé giravé kelehekenestandhar aninepé. Xebata asékirina giravé he¬ta 14é Sibata sala 1938 an dom kiriye û 600milyon freng lé çùye.Ji birc ù barù, şnrgehên lop û mitral¬yozan pé ve, di giravé de ji bo zad ù cebir¬xane û ardiwên avin depoyine zêrzemînî ha¬tine çêkirin. Di wan depoyan de milyonekton benzîn dikare bête vesarlin. Tonek benzin50 teneke ne. Li gora vi hisabi mi.\darê bêuzlnako di wan depoyan diçe 50 milyonteneke ne.Di dora Sengeporê de giravine hùr wekBolan ù Tikang hene. Ingilîzan ew girav jlasê kirine û bilindcihên wan topine giran ùher texlil hesincawèn cengé éxistine.Balafirgeheke giravé. heye; dihèjin ko didinyayê de je meztir ù spehilir lu balaflrgehnlne.Dl bendera Sengeporê de gir ù hùr, jibo her texlil vaporên barkés ù cenkeştiyantersaneyin hene. Ew vapor heke xesarzedeb(lne di wan terşanan de tamir dibin ù jinû ve bi kêr tên.Pesarekeke (1) Sengeporê heye ko bitenê ji bo anîna rikin, dep û stùnên wê enhesinl 38 milyon freng haliye serf kirin. Liser pesareké qederê 60000 peya cih dibin.HESENÊ MISTÊ(1) Clhé ko vapor lê pal didin ' fl barê xwepê dadikîn û rewingiyên xwe lê peya dikin.HINDIK RINDIKŞER Û BERAZ Ma çi Isé berazan diserî de heye. Heta niho herçl misilman inew dikn.ştin ù ji bêla wan xelas dibùn. Herçîlilehan ew dikuştin û gostê wan dixwar. Lédi vi ser'é xedar ù bêeman de beraz bi kêrimirovan tên ù bîwan re téne kuslin.Herwekî şerevanî li behrê torpîl direşîninù gavavapor Ii wan dikevin ew diteqinù pé vapor berhewa dibin welê jl ù di serébejê de jl erdè torpîl dikin ù gava esker anerebe)'én mitorkirî di wan erdan re derbasdibin ewtorpîl diteqin û xesarine mezin di¬gehin esker û ereban. Ji lewve gava eskerdikevin erdê dijmin keriyek herez didin pèsi¬ya xwe û bi vî awayi beraz ' pè li torpîlandikin wan dileqînin û II sùna mirovan ewdimirin.TEVNEPIRK Belê di vl seri de tevnapire ji bi kêr têt. Ew teVna ko kebaniyênmalè je aciz in û hero ji quncikên dîwarênxwe rès dikin û tavèjin zibilgehê. DI cenkeştîù balaliran de ji bo dîtina armancê û lê ' nîşangirtinêdùrebîn ù teleskopin hene. Ji wanalelau re tayine gelek zirav û li gora wéziraviyèxurtl jl divét. Wer dixuye ko di véziràvlyé de ji tayén tevnepirkê xurtir tu tanînin. Ji lewre van tevnan didin hev ù jiwan tayan dùrebîn û leleskopé çêdikin.GUR Û SÛR îsal di her derên dinya¬yê de sermane xurt çêbûne û ji adeté derberf bariye. Zivistan li Birxaristanê jî xurtbû, gund û bajar ji hev qut bûn û di binberfê de man; gurén birçi bi keriyan daketindora avahiyan. Zabitekî birxarl li dora gun¬dekî de rastl kerikî gur hatiye. Guran diréjiwl kir. Bi' zabit re çi tifing çi şejderb hebû.Zabitê mêr ù camêr li sùré xwe xebitî ù jikeriyî car gur kuslin. Gurén mayln revîn; lépistî midekî disan Ii zabit vegeriyan. Zabitdîsan da sùré xwe lé sùré wî hew dibirl, jiber ko xwîn lé cemidl bù ù sûr bû bù rotikek.Guran zabit kirin piç û pari. Gava gun¬dî gibàstine ser di mextela zabit de ji sûr ûçîzmeyén wî pé ve tiştek ne ma bû. Guranbi tenê ew ne xwari bûn.TOP Û COTKARl Herweki nas e,casûsi di seran de çekeke xurt e. Di betariyekerùsl de kumandar bala xwe dida û di--929-

du ko balalirên elemanl zûkà cihê wl keşifdikirin û.li betariya wl dixistin. Lê ele¬manan bi awakl welê dihingaftine betariyê kokumandar lè ecêbmayî dima. Dawiyê kuman¬dar gote peyayên xwe : « Zarono çavèn xwevekin divét dora me de yek behe ko rêzani¬ya dijiniii dike ».Eskeran bala xwe da. Li nlzingi beta¬riyê colkarek hebù ù di bin barana bimban debê tirs û lerz coté xwe dikir. Kiraseki spî licotkarl hebù. Eskeran çù, cotkarî girt ù anl.Cotkart casùsekl elemanl bù. Kiraseki spl lixwe kirii bù ji bona ko balaflrvanên elemanîdl reşabiyê de wi zûka bibinin. Cotkarl bihaleté xwe şûvine welê radikirin ko ew tev deIşaretin bûn ù balafirvanén elemanl pê cihênlopén dijmin nas dikirin. Ne.hewceyeem bi¬bêjin ko cotkariyê me işareta dawîn di sépiyéde da.FRENKO Û DELALKE EMERÎKANÎ -Vê pasiyé balaflrvanekl kenadl bi navé Vîtdalbi artîsteke emêrikanî Edlt Roge zewiciyeû gava gênerai Frenko diktetor ù serekdewletéSpanyayê bi vé ziwacé heslyayegélek eniri û li ber xwe keliye. Ma Frenkoçl ji vê ziwacé ye ? Delala emêrikanî EdltRoge Frenko xapandi bû.Di serê Spanyayê de balailrvan Vltdal'di xizmeta soran yanl cimhûriyetciyan de bûû serê eskerên Frenko dikir. Vltdal di serekide hêsir ket û bû mehkùml Idamé. Sibetirêewê bihata bi dar ve kirin. Jina Vltdal jiFrenko re kavezek rékiri bû û eflwa mérêxwe dixwest. Sûreté jinikê j'I bî mektùbé vebû; jinikeke délai û bedew. Frenko Vltdalefiw kir û gava ser qediya balafirvan vegeri¬ya welatê xwe. Edlt Roge artîsteke emêrika¬ni bù, di Ewropayê de digeriya û pistî IséVltdal deng pê keti bû. Lê ew ne. jina Vltdalbû û. ew nas ne dikir jl. fllle li Frenko kiribû û vê pasiyé gava vegeriya Emêrikê rabùû Vitdal kir. Frenko ji ber vê fena jliikêxeyidl lê hew dikarî bû Vltdal bi dar ve bike.XEBERGUHÊZGUNEHCarekê min dl kitêbeke de xwendi bû :« Serhatiyè meriv çiqas kevnar be,.dl niejiyémeriv de hewqas şopên kûr dihêle ...»Rast jl wisan e; teşlên ko miu dl biçùklyaxwe de ditine, serhatiyè wé gavé îropir qenc, gelek bi zelali tên bîra min . . Lêli.stin hene ko dihi, pér min ditine; an bi¬hîstine, an jî hatine seré min bi ' xwe, îrozù hi /.ù nayên hesè min ...Qey gava meriv zaro be, niejiyé merivhêj bêtir nerm ù taze ye; ji lewra bîrok ûserhatiyè meriv bi" liésanî lé decih digirin ùlier ko zeman derbas dibe şopên kùr dihélin ..Eve, yek ji serhatiyè biçùki :Biliar, diqediya. Havinê, nih dest pédikir. Êdin herkes ji germa rojê derçvlyan; ,xwe davélin bin siha darekê an diwarekl . . .Pi.ştî xwendinek best mehau; dibistaname jl deriyê xwe li me digirt . . . Ez, bi xwepir kèfxwes bùm;best meh xwendin, di navwé girigéç ù hay ù hùyê de, di nav wan dîwarênteng ù tari de, ne tenê canê min, rihé_ minbi xweji bawî bù bù. Dilé min kufik ù zingargirtî bù . . .Gava mamosteyê me mizgina belav kiri-'na dibistanê ya havînî da me, ne tenê ez,hemî suxteyên dihistané mîna civîkén ji qefeséazad dihin, çirevîtik didan xWe, kumênx^e ber bi ezmanan davélin. û digotin : Herbijî Mamosta I Her bijî Mamosta I . . . Tenê se,car zarokên lirai digiriyan, di sinifa xwe de.ma bùn, û li ber mamoste ù hevalên xwerùsar diman : Tirsa dé ù bavé wan jl da bù.ser dilé wan, béhemd ji çavê ,wan héstir di¬herikin. Giriyê van zarokan hinek kéfa ininkêmtir dikir, dilê min bi halé wan dişewitî ...Jf Jf JfPisli girtina dibistanê qederek derbasbû bû; rind naê bîra min, Xwedê zane me¬hek an meh û nîvek. Ez û çend hevalê xweji ser zinareki derbasî ser lateké dibùn, kaşbi kaş, newal bl newal li héUné çûkan dige¬riyan; bi saetan ve bi dû çêlikê wan ennihtiri diketin; me ew digirtin, ew heywanêbê zar û ziman heta di uav pepikê me debimirana, me bi wan dilistin . . . .-930-

Em, carina serqot, carina jî jiéxwaidigeriyan ù ji vî halé xwe bêtir .sa dibùn.Kum ù sol û cilê me ji me re teng dihatin,bi her hawayi me dixwest em serbest bin. . .Çiqas car bistiriyé kaşaii lingèii me diqelaşt,û kelemën dar û deviyan lingên mexwîn dikirin. Disa ne xèma me bù. Haya meji me tune bù; lisk, serbestî, azadi eni ser¬mest û serxwes ilikirin . . . Çend caran me jidé ù bavé xwe gotinên tal dibiliîslin, dîsame guh ne dida wan ...Pistî best ineh xwendin ù ew jiyinazindanî, se car mehén havinê sérbesli parame bù heqê kesî lune bù me ji vê azadivêbé par bike.Roje^è min û se car hevalan me goti¬na xwe kirin yek : emè biçûna Sikefla Birxêrê;nêçîra çélkewan . . . Sikeft ji gundé mebi se car saetan dur bù. Ji ber germa havinêkewan leva çélikén xwe, xwe davélin bin si¬ha vé sikefté. Di şikeftê de kaniyek jl hebù.Lê sikeft ne xali bù'; cihê pîrebok, cin ù periyanbù. Heta min ji pirika xwe carekêbihîst ko Şikefta Birxèrè payilextè padisahècin û periyan e, kes ne wérî bù here hun¬dirê vé şikeftê. Hela peyayên mezin bi xweji taqet ne dikirin. Lè zarotî, ji bona nêçîraçélkewan, ne cin li ber çavè .me xuya bûnne perî . . . Ji xwe me dixwest cara ewill emvé mêraniyê nîsan bidin; di sikefla cin ùperiyan de nêçîra çélkewan bikin.Reşo û Remo li ber deri man, ez ûCemo'jl kelin hundirê şikeftê; ha Ii vir. ha¬li wir me se car çèlkew girtin. Ew pir biçùkbùn, nikaiî bùn bifiriyan. Di wê gavé dedinya hi genc û xeziné xwe ve bidana' me,em hewqas kéfxwes û dilgeş ne dibûn. Léem hebekî westiyan; li ber derê sikellè darektûé hebù, eûi li bin siha wê rùnistin, mebim xwe rehet dikir, him jî em bi nêçirênxwe sa dibûn . . . Hingî Cemo lî bù bù; di¬xwest here bundirê şikeftê avê vexwe, lé bi¬tenê ne wêrî bù. Min dizani bù li xwe danineji kesî re bêje : bi min. re were hundirê si¬kefté, ez ne wêrim bl tenê herim. Min, bégùmandizani bû ewê bl tenê here . . . Di wégavé de şeytaniyek haie bîra min. Min xwestko mêraniya Cemo biceribinim. Min xwe jiwan vedizl ù ketim hundirê sikefté.. Ne Cemone jl tu hevalan çûyîna min a sikefté ne ditin. Min di quncikeké de xwe ve.şart. Min dilCemo hédi hêdî, bi tirs lingè xwe diivêje ùtê. Sikeft tari bù, héj av venexwari bù, gavanéziki min bù, ji nişka ve, bi dengeki bilindmin go : pix . . . pi$ !Heyhai 1 . . . Cemo, di dilé xwe de gotqey cin e, bi tir.seke mçzin veciniqi ù " keterdê; dev û diranê wi ketin hev. Çiqas mindeng lé kir qet Ii min venegerand. Bi lenèçend caran çavè xwe vekir ù bi tirs II minnérî. Çavè wi é kesk di nav lariya sikefté demîna du cinciqân diçirisin. . .Hingè min fam' kirko min qebahelek, an hêj bêtir, gunehekî me¬zin kir. Ez çùm cem hevalan û min ji wanre got : werin hè çi li Cemo haliye ?Em her se çûn cem wî, çiqas me kirne kir me nikarî bûew ji cibê wî bilivanda.Ji xwe em gis zarok bùn, em her se car jî,heft heşt sali bùn... Hingê dengé bilùrekéjidur ve hezin hezîn dihat. Me dizani bù xwe¬diyê vê bilùré şivanek e.Reşo û Remo li berCemo man, min xwe 11 dengé bilùré girt. Pis¬tî qedereké min xwe gihand şivên û minserhetiya me ji wî re got. Şivan, ji dur ve,merivè Cemo dihat;pezè xwe sipart hevaleklxwe û bi min re hat sikefté; Cemo li pistaxwe kir ù em bi hev re vegeriyan gund. Hêjzimané Cemo ne digeriya, min jl ji fediyan,qebaheta xwe vedişart, heta min ji hevalênxwe re jî rastl ne digot.Em çawan vedigeriyan gund ? Dé ù bavéCemo ewè ji me re çi bigotina. Meê ji déù bavé xwe re bigola çi ? ! Car ne car emdiçûn.Çiroka me zù li nav gund belav bû.Bavé min, di mal de. ez heps kirim. Minbihîsl ko hevalên min jî mîna min heps kiri¬ne. Hèj jî zimané Cemo venebù bû. Herkesi digot ; Ciniyé wî .şeytanl ye, ne rehmanîve û gişan, ji dawiya Cemo dilirsiyan,tenê Sêx Sedeqe ...Sêx Sedeqe, bi cin û periyan dizanî bû.Ev kalê risipi ko zeman pista wî xwar kiribù, 'bi nav û deng bû . . . Eslê wî yan jiMekê bû yan ji Medinê . . . Min bihist koSêx, ji bavé Cemo re gotiye. « Heke tu dehzêran ( pénç pésîn, pénç paşln ) bidi mm ezékurê te rehet blkim ...» Bavé Cemo jî qailbû bû û goti bù « Tu kurê min rehet bikemal û milkê min gis ji te re pêşkêş in ... »-931

Êdin her kesî hêvi dikir ko sêx ewêCemo rehet bike . . . Tenê min bawer neÇIYAYÊN SILÎVANdikir, Min derd û êşa Cemo ji Sêx bêlif ùÇiyayê Silivan, Çiyakî bi dar ù av é.çêtir zani bù . . .Darên çiyè ji méj ve ji sèv, ji şeqoq, jl hejîr,bi gwîz ù bi délî ve xemilandi ne.Gava cemo birin cem .sèx, sêx ez jlxwestim nik xwe, û ji min çend pirs kirin ;Ev darén ha gis bé xwedî ne. Xelkén« Wexta ko Cemo çû sikefté, cihê ko dé ke¬vî çiyayî bi serbestî je dixwin. Dar û devi¬li bù xwar, ù çiqas nezikî qoziya çepê bù,yén vi çiyiiyi gelek mezin in.çiqas dùrî qoziya rastè bù ? ? » ù bi kitê¬Çiyayê Elbatô bi limami bi darên Iiéjlranxeniilandî ye. Dirêjahiya' wî çiyayî 30' ùba xwe dinérî ù bi qelema xwe a qijoti liser kaxetekè çend xêz ù nixlik çédikir ù serêpehniya wi 25 kilomêlir heye.xwe diliejand ù digot : « Min fam kir . . .Salaiê lu kesi tê de nine. Di ser riyaMin na.s kir kîjan cin e . . . ev eineki şeylanîye, je re dibêjin : polotox . . »Erqenisè geliyé gùza heye; di vi geliyl de bihezaran ù bi sed hezaran darén gwîzan henePasé li ser neynùkèn dest ù lingê Cemo Di vi geliyl de jî satarè tu kesî nîne.bi qelema xwe tişlin nivîsand ù got « Min Ev çiya ko kela Mèreniyè li ser e, tejicini di laşê wî de heps kir, heta ez wî ne darên sèv ù .seqoq e ù bi déliya xemilandi ye.kujim, bera nadim, ka ji min re destek şivêter bînin ». .teynan hene. Ev her du kani seyrangeliè xel¬Di wi çiyayi de, du kaniyên mezin bi kule-kén Narikè ne.Xulamê wî Dilo, gurzek şivê hinarè jeDi Narikè de nizikahî ve sih gund hene.re anîn ù bi linge Cemo girt ù bilind kir, sô¬Ev gund cihê "cihè gis bi navdeşt ù çi¬xê wî jî, şiv bi şiv di lingê wî zarokè reben'ya, bi av ù bi as e. Sewil hene ko lè dedişikand . . . Cemoyè ko heta wè gavé zima¬hevde ù liejde as digerin. Rùnistimanén gun¬né wî ne digeriya qirîna wî diçù ezmanan.dan hind je pèncsed mal, hindekl jî sed malLè sêx digot « ev ne dengê Cemo ye, hèjhene.zimanè wi girêdayî ye û dest bi lêxi.slinaHiivîn ù pehîza vî çiyayî gelek .şîrin ùxwe dikir ù digot : Efrit . . . şeylan ... mahênik e. Navdeşlên vi çiyayî gis dehl, rez ùtu ji destê min bi kù da birevî » ù bi zima¬bi darên fèkî leji ne. Ev erdê ha yê navile.stnê cinan çend pirs li ser dikirin : témalim . . .bi satar in.tenatin ... sin . . . sin . . .Héja bùna vi çiyayî nemaze cv c koXwîn ji bin lingê reben diherikî, gavatê de kana kevirèn a^an peyda dibin.her darek li bin lingên reben diket, lirên birùskêII dilè min dixist . . . Min nikarî bù ra¬Divè lieye ji bir kirin kp asèn Kurdis¬tanê kevirèn xwe ji kana vi çiyayî tinin.stî bigota. Ew roj ne bû êvar, Cemoyè re¬ben ji ber darén wi zalimè xedar mir.Di kurdistana me de li destê Sor ûDeqnat, li çiyê fielda ù. Boşat bi nav ù dengJfin. Sor ù Deqnat di deşla Silîvan de ev cihin ko ji qûnlara çiyè avên bist, sih asî bi hevEv bûn bîsl, bîst û çend sal . . . ev çîrokre ù bi carekê ji kanike dertê ser rùyé erdê.Ii serê min qewimiye. Hèj ji bira min ne çù¬Helda ù Boşat berbère hev ù her yekye. Ji min re bùye derdek, di hundirê minser zinareki yekperçe du qesrèn mezin in.de bûj'e girèkek, di dilê min de bûye birî¬Di navbeyna wan de deşla Narikè he¬nek . . . birîneke pir kùr. Sal bi sal ném .ù kêmawé bétir, ésa wé zêdetir dibe. Giyanê minye. Di ser vé destè ù bi her du qesran ûgundèn di >van re, çiyayê Elbaté û çiyayêji ber dihèje . . . Gelek caran, Cemo di xew¬Fişatê bilind dibin.na xwe de dibinim; li hember min melûl me¬lûl disekine û bi gill û gazin ji min re dibêje. r Ji xwe deşta Narikè ne deşleke dorberedaylye,ew di navbeyna car zinarên bilind ûbêbext . . . bêbext Idiréj de ye, ew zinarên he mina bi sûr hati¬A-Ziwan : 28-1-942 QEDRÎCAN ne birandin yekperçe ne.932

kariyé blkln , ù riyên Binmê ù Hindislanémidafehe bikin.Ji mile din japonan li 23ê Kanùna paşînesker derêxistine giravên Selmon, Gina-Nù,Irlanda-Nù ù Britanya-Nù, lev de mistemlikeyêntaca ingilizi. Ser di wan giravan de jîdom dike.ŞERÊ LÎBYAYÊHerweki xwendevanênme dizanin Ii 18è Çiriya paşin 1941 seré Lib¬yayê ji nù ve dest pc kiri bù ù ingilîzan berdabù talyan ù elemanïin ù ew ji I.il)yayé derèxistibùn ù hela bi lixùbên Tiablisxrbè ajotibûn. Ber bi dawiya jiieha Kanùna Paşin 1942ingihz gihaşti bùn Egedabyayê ù keti bùn ê.Romel eskerên xwe ji . Egedabyayê heta bişêşt kllomètri wè ve kişandi bù ù berè xweda bù Trablisxerbè.DI vé navê de balafirèn talyan ù ele¬manî li rojê 10-12 caran U girava Maltô di¬xist.' Dihate bira mirov ko dilê elemanan he¬ye bi perasùtan esker daxînin Maltê. Lè evtişt çênebû. Wer dixuye ko je mexsed melisandinastola ingilîzî bû. Da ko riya behrê jiwan re yanl ji talyan ù elemanan re serbestbimîne û té re jl xwe çek, esker ù cebirxanebinin. Balafirèn ingilizi di behra spi de hin'. ji vaporên ko ev tisl diguhastin bin av dikirin.Lé bivé nevé" hinén din derbas dibùn,Li 25é Kanùna Paşiu 1941 ji niskekét ve weziyet di Libyayê de guhêrî \\ eskeré Romelyê ko berê xwe da bù Trablisxerbè li ne¬yarê xwe zlvirl. Eleman ù talyan ji midafehederbasî êrîşê bûne: Ingilîzan xwe dane pas.Eskerên Romel li pey hev Egedabye, Bîngazîû Derne vegirtin û li 6é vê Sibgte gibàstine doraXezalê û li wê deré sekinine. Xezalè dikeve60 kilomêtir roavayê Tobriqé. Nibo ser didora Xezalê û di navliera pêşdaran de domdike; sërekî sivik. Lê bivé nevé ev ser biêrlşa yekî ji her du şerevanan wê xurt bibe.SERJÈ ÛRIS Êrîşa ûrisan di dirêjahi¬ya eniyè de dom diite. Rleinan dikin li serxeleké bisekinin ù li hêviya Biharè biniinin.Lê ûris na!;wazin vé-lirseiidè bidin neyarênxwe û tim û tim dirêjî wan dikin. Li goradanezanên rùsl plşti ko ûrisan Mojayesk bisûn de vegerand édi Mosko ji her talûkébi dur ketiye. Ûrisan pisli ko eleman ji doraMoskoyé bi dur xistine niho dikin mihaseranavbera gola llmeii ù Smolenskê de rabi'inehicûinè ù xetèii elemanan di vê mintiqê dequi kirine ùnilio dikin vè quiè fireh bikin ùbikevin paşiya eskerôn elemanl yen ko 1'Lênlngradê çarnikar hatine. Ji mile din ùrisgelek zorê didin Xerkovê. Xerkov di Okran¬yayê de merkezeke sinahî ù gelek bi ehemi¬yet e. Li gora nûçeyên radyowa Moskoyèùrisan qederê deh kîloniêliran nizingi li bàjèrkirine; ùkeve destê ùrisan.lieye ko Xerkov di van rojan de bi¬ÇÎN Û MAÇÎN Ev car sal ù tiştek eko japon .serê Çinê dike ù hêj zora wê nebiriye. Belè japonan birekî Çinê, nemaze pe¬ravên wê vegirtine. Lè Çînmina welatê ÛrisKişwerekî mezin ù bê pivan e, xelkè wè jîboş e. Çîn li gora Japonyayê welatekî bisùn¬demayl ye.Lè herçî neyarên japonan henejidestpêka sefera Çinê ve arikariya Çin ù Maçiiiêdikin. Pi.sti ko japon dirèjl Emériké ùIngilleré kir ev her du dewletên mezin bi cardestan bi Çîné girline ù dikin bi her amayiarikariya W'è bikin da ko Çin bikare li pèsiyajaponan bisekine ù serè wan bike. Di seréPesifikè deherweki Emèrike kaniya çek ù po¬salan e; di vi serî de Çin jîji hevalbendan rewê bibe kaniya mirovan, kaniya şerevaniyan.^rti ùÇin û Maçîn îro bûye du dir. Biré ve-biré nevegirli. Di birê vègirtî de japo¬nan hikùmetek danî ù ew hikûmet bitenê jiya japonan dike. Herçl biré nevegirli tê debikùmeleke din heye ù serekê vê hikùmetèmerésal Çenkeyşek e.Ya ko serè japonan dikeev hikûmet, yanl hikùmeta Çenkeyşek e.Herwekî me li jor got îro Çenkey.şek IiHindistané ye ù bi général Wével û ferniandarèningilizi en din dide distîne ù eskerênçiniIlin bi hin tèn BIrmanyayê. Wer dixuyeko emêrikani ù ingilizi hêviyeke nezin di Çenkeyşekde beye.Ji xwe midafeha BIrmanyayêmidefeha Çîné bi xwe ye; ji ber ko Çîn di vérê re xwe digehîne behrê. Heke ev rè ketedeslè japonan halé Çîné wê zehmet bibe.Sam : 10 Sibat 1942 NÊREVANLênlngradê vekin. Ji bona vèyekê jî ûris di933

REWŞA DINYAYÊNiTQÀ ÇORÇIL- Pistî ko Mister Çorçilji Emériké vegeriya di welatê ingilizan de liser halê ser, nemaze II ser serê rohelaté dur.kurt û pist zêde bû bûn. Rojnaman digot koserekwezîr Mister Çirçil dl pêsberê Mecliséde wê xeber bide ù jl meclis ù milet re rewşasiyasi ù eskeri wê bide zanîn.Dèdiro, II 26é Kanùna paşîn, MislerÇorçil di pêsberê meclisé de xeber da û bivê xeberdanê niizakerêk vebti'û ew se rojandom kir. Serekwezirê ingilizan di nitqa xwede nemaze tiştên jêrin gotine :Beri her tisti divêt meclis û milet bi¬zanin ko di parastina azahi ù heqê mirovande édl Ingiltere ne bi tenê ye. Ingiltere yekji bîst ù ses dewletan e ko ev bar hilanineù kirine pista xwe.Çorçil qala Hes kiriye ù gotiye ko Heshati bû Ingilleré ji bo mizakera asiyé. Lô aşîkewelê ko sertéii wé Hîtler wé bivekitaiida,yanî bi émir bigota. Ev asî jî' pistî éxistinahikûmela Çorçil wê bihata mizakeré kirin.Herçl seré Libyayê serekwezîr gotiye kogenerel Romel, xwe pék tanl ù dikir dirêjîdeşta Nil bike. General Oçinlèk, fermandaréqewetèn imperatoriya britani ré ne da wî ûplanén Romel jl hev de xistine ù ew tevUhev kirine. Me Libye ji nù ve vegirt ù hekeme nikarî bû qewetèn dijmin bi temamî edimbikift me du seyekên wé qeweté qeland. Belêdi vl serî de me ji dijmin 36500 hêsîr stan¬dine; ji wan 10600 kes eleman in. Kuştl ùbirîndarên elemanan 11500 peya ne. Herçltalyan In wan ji 13000 peya ji dest

japonan de ye. Lé rojekê ev serdestî, serdes¬liya behir û ezmanan ji deslé japonan wébikeve destén me.Herçî serè Sengeporê ye ez naxwazimdi vê habetè de lu kehaneté bikim. Lê ewçenddikarim bibêjini ko erdê Sengeporê bost bibost dé béte midafehe kirin. Ji bo rékirinaqewetine nû rohelaté dur me her tevdîrénQewetèn emèrlkani di van giravan de hin¬dik in û tu piştmêr ji wan re nayin. Lé wer .dixuye ko fermanderé wan général Ertùr mê¬reki qenc û şerevanekl serdeste ye û dilè wlheye hi qewetèn xwe en hindik heta dawiyêserê japonan bike û erdê Filipînè bost bibost midafehe bike. Herwekî stranê goliye :Bihustè lawê beva bi lire begèrek ditine. Di nîzing de honê berèn vanMêlé xerab ji mérê çèbi sade be.levdiranbibinin.Ui erdê holendiyan, yani di HindistanaMister Çorçil di vè navè de qala Ewis¬tralyayé jl kir ù got : Heke eskerên ewistrallyen ko Iro di qadên ser en tével de ne dilkirine ko vegerin Ewistralyayé ù rast bi rastwelalé xwe midafebe bikin em manil vegerawan nabin.holendi dé ji tevgera japonan di van rojande xurt bùye. Japonan ji car giravên vé Hin¬distané en bingehîn dido, yanl Bornéo û Se¬lebis heséb vegertine.Li Bornéoyé birine pétroleen héja hena.Lé holendiyan beriya ko terka gira¬vé bidin ew bîr şewitandine. Di BornéoyéHerçl .seré ûris, Mister Çorçil pi^ti ko'deerdê ingilîzan jî- heye. Beré yê elmanan jipesnè eskerên rûsî daye goliye : Emê bi herhebû.awayî arikariya ordiwa ùris a qebreman dikin. Japon niho zora xwe didin her du gira¬Tiştên ko Stalîn ji me xwesti bùn me ew he¬ vên din. Cave û SImatrayê. Baiaflrên japon!mi je 1-e rékirine. Heye ko ji ber nexweşiya her ù her li wargehén van giravan en behrihewayè rékirina hin liştan bi derengi ketiye û hewayi didin.Lê di Sibatè de emè listèn derengniayi jl Herçl qada ingilîzan, herweki Misterbigehinin ûrisan.Çorçil goliye weziyet tè de ne ewçand bas e.Çorçil dl dawiyê de gol : Bi hatina Zi¬ Japonan piştl ko Melêzye safî kir ù erdê vêvistanê emê bikarin qewetèn xwe ji nù ve nlvgiravê an mîngiravé vegirt topine me¬kar bikin û pék ve bînin. Û qel nebit, ji bo¬ zin anlne pffişberê girava Sengeporê û desl bina niho Iraq, Sûriye, Felcstîii, îran, Qevqas léxistina vé keleha asê kir. Girava Sengeporêû bIrèn pétrole dùrî talûké ne. Ji roja ko hi¬ gelek nîzingl beja Melêzyayé ye. Japonan qe¬kùmeta Visiyè em terikandiné tucaran hal û derê car rojan bi top û balaflran li balaflrgehrewşa me weke îro pékhalî ne bûye. Bi fêdakarlnemezin di van du salan de em di rû di tariya şevê de lingên eskerên japon! diû Istihkamên Sengeporê dane û li 9é Sibatè,de mane û ne xeriqîiie.axa Sengeporê de erd girt û japonan di peravéde çend kozik xistine destén xwe û di¬Hinan digot divét em esker derînin bê¬ja Ewropayê û di erdê Frensê ù Holendé de réji xetên ingilîzî kirine. Danezana ingiliziseré elemanan bikin. Niho ez didim eqlé xwe diliêje ko serine no, di navbera japon û ingi¬û dibinim ko- heke me ji ya wan bikira emê ' lizan- de çêdibe.bi temami xerab û edim biwan. Ji niho û Disan li gora danezanên ingilizi, Ingilizpê de di hilgirtina baré dijminan de impera¬ di Binnanyayé.de jî xwe dane pas û japonJtoriya brîtanî ne bi tena xwe ye; Emêrîke bl ber bi pês çûne. Japoni dikin Rengùnè^payîlextèBIrmanyayê bêxin destén xwe. Ren-me re ye.Mister Çorçil di dawiya mizakera ko se gùn benderek e û li serê riya Bùrmayéye; riy.">rojan ajot ewlehiya meclisé xwest. Lebatên ko diçe Çîna nevegirtî. Ev rê gelek bi ebehazir, ji yekî pê ve, tev de dengên xwe dane miyet e; ji ber ko çek û cebirxane yen kohikùmeta Çorçil.ŞERÊ PESÎFÎKÊ Seré vé eniyê bixurtiya xwe a beré ù bi serdestlya japonandom dike. Emêrikani di giravên Fillplné debi mèranl ser dikin û li ber xwe didin. Ja¬ponan ew girav hêj bi temami venegirtine.■Çenkeyşek pê serê japonan dike je re di vlrê re têne sandin.General Wével çû bû ziyareta Çenkeyşek.Vé pasiyé Çenkeyşek jî hâte Hindistané-Ji xwe eskerên çlni hati bûn BIrmanyayê ùhin jî tên. Yanl çlnl digel ingilizan dikin hev-935

Dirêjahiya wan a bakur û iiîroyî panzde;a rohelat ù roavayî neh kilomêtir in.Ji çiyayê Fişatê û ji yé Elbaté avénkaniyan datèn û di ser wmi zinaran ve gelekciyan de dişindilin erdê.Di hundirê deşta Narikè- de gundekîkevn û roman! heye ko je re Bakûs dibêjinù ii gora gotina xelkê gava yewnanî je der¬bas bùn navé vé deslè daiiiiie bihuşt.Di zinarên ko doia deşta Narikè di¬girin şikeftlne destkolayi liene û di wanfikeftan de avahiyên ko xelké berè ji xwe reçêkiri bûn, mina xanl, dikan bi pépelingénxwe ve héj îro lêne ditin ù Ii çêkirina wann-irov ecébmayi dimîne.Pehîzé ji axa ù' mala wi pê ve xelkêVi çi)'aj'l bi hev re diçin Erqenîsè, lè armancaiidatinin, xort ariuancaii dihingévin, segma¬nên vl çiyayî roja Erqenîsè tène nas kirin.lier gund bi tevahî wek malek tên Erqenisê.Ew nan û pezê xwe bi xwe re tinin, hergund cihê, cihê bi hev re dixwin.Ava Erqenîsè ji zinareki deilé dikevenav tehteki yekperçe, bl du sed gavî dimesé,pi.jtre dikeve kuleleyna piçûk û ji vè jl der¬tê digehe kuleleyna mezin, ev lyileteyn bis-jx û xiyar ù bi Uri tête tejî kirin.Ava Erqenisè heyqas sar e ko ev fèkitê de diterikin. Temamî xelkê Erqenîsè biisrbesti û bi tevayî je dixwin.' Ev xelk se roj ù se şevan li vé dimîi-.;nû roja çaran axayê Silîvan bi tevl zaro û;:.\itûna xwe ve têne Erqenisê.Xelk diçin pèsiya Axè ù bi şahî gelektifinga berdidin. Axa bi malbat û zaro¬yên xwe vé tè seré kaniyê û xelk dest bigovend ù sur ù mirtalan dikin û govandéÊvarê xelk xatir ji axayê xwe dixwazinSlïRXWEBÛNA MÛRIYANHero sèrê Sileyinan Diçû .jehrê mûrislanEwî .jcrê iieynûk-kuj Ilajar 11 wan dikir dojBi vî karî dexl û dan Ji wan disland bî talanGavil hi^tin şehr sûk Kustin zar û zêrç û bflkûLi wan çawa bii liawiir Li «er hev bûn kero barNe axa man ne jî beg Teva .sèwra xwe kir yekTev de rabûn yekî jir Ji bo xwe re kirin mîrDane hevdi soz û bext Je. re anîn lac û textHemî çûn ber derê wî Sûnda wan bû serè wîTevan çepkên xwe kulan Bijî bijî mûristanwekî Iskender Ji eywanê haie derMîrêEwî mîrê dilovan Bi serbestî gote wanEz dixwazim zîv Da ez herim gilyê sêrû zêrZîv û zêr û dil û can Dan ê çû cem SileymanBi wan lingên xwe en hùr Berê xwe da riya durBelê mîrê qubd û jîr Dane cem xwe çend wezîr^Geh llrîn . û geh meşîn Ta gihane FilislînXelkên bajêr hûr û gir Karê xwe wan sivik kirXwas peya hemî çûn Pêrgî mîrê mezin bûnûXwes xwes halin gote wan Li eywanê bû mêvanHer dû mîran sev û ro Pev re kirin guft û goGo ey sahê ser bi zêr Ez hatime gilyê sêrDivêt wî daleqênî Tola me je bistênîSileymanè keyscihû Pirsek ne xwe.s day rûGo ez mfikî dûvê Nadim bi sed hezar mêrsêrMîr rabû ser lingê xwe Lê vegerand dengè xweGo j'niha û çarê dî Biner çi tê serè wîSileyman jî ne bû Ne kir serê xwe ev tirs pirsMir nivîsî yek ferman Şand welatê mûristanLi kû hon sêr bibênin Çavên wî zû derêninSèrê mezin pir qeIew Ji êvar de kete xewMûrî rabûn weke mêr Ketin poz û guhên sèrSèrê sar è qerbelek Nava rojê bû kelekHudhud gole Sileyman Ka ew şêrê dergevanKurê Dawûd pê ken! Hudhud got-ê ez benîEw sêrè pîr hinermend Iro se ro bûye zendMari tev de bûne yek Kustin sèrê çavbelekArîkarî yekîtî Mûrî kirin rûsipîTa ko kurd û Kurdistan Nebin weke mûristanNe bajar û ne ji gund Tev de nabin serbilindKo tune bin mêr û zêr Emè çawa herin sêrWawîk ù sèr û keftar Di me bikin tar û marBê yekilî em dijîn Lewra em bûn cegerxwînCEGEiaWlNâ her kes diçe ser kar ù şixlê xwe bes serbendémalbatan li vir, II cem axé diminin.Axa heft rojan bi tevl serbendan li serErqenisê disekine, xwarin û vexwarina wl jigundê çiyayê Narikè ji ber xwe ve je re tê;£.ï,a lê mehvanê eşira xwe ye.Di nav wan heft rojan de axayê Silivan!,-! tevî maqûl û serbendén xwe ve bi roj]. néçli-é û bi şeva ta\ l-ryvé de, bi goven-xwe, serbendén xwe hi diyariya xelat dike ûdeslûra wan dide. Piştre axa jl tevl xulamênxwe vedigere mal.MIHEMED CEMÎL PAŞA BIRCfl- ,a mijùl dibe."iştî heft rojan Xatûna Axê maqûlén936

KitêbxanâHawarêHejmar:1 Bêzana Elfabiya Kurdi C. A. Bedir-7!:aa^2 Elfabê C. A. Bedir-Xan.3 Dilê Kurên Min Dr, K. A. Bedir-Xan.4 Blyişa Pêxember. Bi Bjardiya dumill, bitdtbàca. C.A. Bedir-Xan5 -~ Nivéjên Êzediyan lïidibaéia C Ai:Bed|r-Xaa6 Mektûb ji Mistefa Kemal pasé re7 C. A.Bedir-Xan1 Kurdistanê Bazll Nlkltln& Jiniesela Kurdistanê. C. A. Bedir-Xan» Elftibcya Kurdi Dr. K. A. Bedir-Xan10 Xwendina Kurdi Dr. K. A. Bedir-^n11 Elfabêya min Dr. R. A. Bedir-Xan12 Dersén Şerletê Dr. K. A. Bedir-Xian13 Çarinén Xeyam Dr. K. A. Bedir-Xan14-^ Proverbes Kurdes. Medhelokên KurdtXan Paris - 193715 Le roi du Kurdistan . Qralê Kurdistanê .Emir K. A. Bedir-Xan û Adolphe deFalgeroUe . Paris - 19376 Der Adler von Kiirdistan. Eyloyê Kurdis¬tanê. Prinz K. A Bedir-Xan û Herbert ÔrtelBerlin - 193717 Der Schnee .Des Lichtes . Berfa RonahiyêŞihrên Kurdi Prinz. K. A. Sedir-Xan ûDr. Curt Wunderlich Berlin -1937Kiryariya HawarêSali 500 Qirùsên SûrtŞejmehl 300 Qirûşên SûrlSémehl 200 Qirùsên SûrlXwedi A- gerinendeyê -bérpirsiyar: Mîr CeladeiAlt' Bed'lr-Xan . Şam-^-SAriye.DIrectïnr Propriétaire : Emir Djéladet Aali .Bedir-Khan. DamasSyri*Lucy Paule Margueritte û Emir. K.. A. Bedir-938-

SAL 10HEJMAR 40ANNEE 10NUMERO 40ŞEMBIH28 SIBAT 1942SAMEDI28 FEVRIER 1942KOVARA KURDÎ >f REVUE KURDETÊXISTIYÊN VÊ HEJMARÊTefsîra QuranêDr.K.A.Bedir-XanHedîsên Cenabê PêxemberDr. K. A. Bedir-XanZilamek û Zimanek .Herokol AzizanNivîsevanCemîlê TacdoDiwana MelêQedrî Cemîl PasaRewşa dinyayêNêrevanGramêra KurdmanciC. A. Bedir-Xan ,* BIRÊ FRENSIZI *Bavé EmînDiya FerzoŞAM—1942ÇAPXANA SEBATÊ-939

SAL 10HEJMAR 40ANNEE 10NUMERO 40ŞEMBIH28 ŞIBAT 1942SAMEDI28 FEVRIER 1942KOVARA iCURDÎ * REVUE KURDETEFSÎRA QURANÊ283 Heke hon di seferè de ne ùkatibek nakeve dest bila deyndarê weji we re gereweké bide. Lé ger hon jihev û dû ewle ne û gerew nastînin, di¬vê deyndar ji Xuda bitirse û deyné xwebide.Şahid divê tiştên ko dizane veneşêreû bi esehî şehdetiyê bide. Şahidêko zanîna xwe vedişêre, dilê xwe guneh¬kar dike. Xuda tiştên ko hon dikin pédizane.284 Her tiştên erd û ezmananmilkê ;Ş.uda ne. Tiştên ko di dilê wede ne, heke hon ew vedişcrin an aşikaredikin Xuda pê dizane, û bi we rehisabè wan dike.Xuda ji kîjkî re dixwaze efiw û lo¬ban dide û her kesê ko dixwaze diezi¬bîne. Xwedé bi her tisti dikare.285 Pêxember baweriya xwe bikitêba ko je re nazil bùye aniye, misil¬manan jî baweriya xwe pê anîne.Hemî bawermendan baweriya xwebi Xwedê, bi melaiketén wî, bi kitêbênW) iJ bi pêxemberên di wî anîne û ewtu ferq naxin di navbera şandiyên Xwedê.Hemiyan got: Xudanê me, me' em¬rè le bihîst ù me tev da binclesliya tekirin û em gî keline bexiê te.Em hèvidarên kerema te ne; efiwû tobê bide me; emê vegerin ba le.286 Xwedê li tu kesî ji qiwetawî bêlir bar na ke. Barê her kesî li go¬ra taqeta wî ye. Keda her nefsekê jere ye.Her kes qencî û neqenciyê ji nefsaxwe re dike; ù mèvanè êmelê xwe ye.Me ji ber guneh û ji bîrkirinên meber pirsiyar me ke.Weke en berî me, tiştine giran lime bar me ke.Xudanê me, barê me ji taqeta mezêdetir me ke. Gunehên me efiw bike,tobê bide me. Me ji rehm û dilovaniyaxwe dur me ke, me bigihîne xifran ûmihrivaniya xwe. Xudan û sermiyané'me tu î, em ketine bextê te, û li serqewmê kafiran nisretè bide me.-941

SUREYÊ MALBATA IMRANDU SED AYET IN, DI MEDÎNÊ DE DAHATIYE.BI NAVÊ XUDAYÊ PAK Ê DILOVAN Û MIHRIVANIII III1 E. L. M-. ji wan herfan mirazçi ye Xuda dizane.2 Ji Xwedê pê v6 tu Xuda nîne,yé sax ili abadîn ew e, ew her hebû,her heye û her de hebe, çûna wi nîne.3 Xwedé ji te re bi delîl û hicetanQuran şandiye xwar û Quran hik¬mên kitêbên din tesdîq dike. Berî Qur¬anê Tewrat û Incîl nazil bû bûn;4 Da ko ew riya rastiyê pês xel¬ké bikin. Berî dahatina wan, Xwedè kitêbèridin jî şaiidine xwar, wan jî rastîû xwari ji hev dikirin. Yen ko ayetênXwedè inkar kirine û pê kafir bûneji wan re ezabekî giran heye. Xuda xurte û tola xwe vedike.5 Xuda her tistèn erd û ezmanandizane, je tu tisl naye vesarlin.6 Ew e ko di maka diya we de,li gora daxwaza xwe şiklekî dide we.Ji Xuda pê ve tu Xuda nîne, ê xudanqudretû fêris ew e.7 Ew e ko ji te re Quran rêki¬riye. Manayê hin ayetên Quranê, kifşin, sehkirina wan hêsanî ye û ew aye¬tên ha hîiriên Quranê ne, hinên dinmanagiran, mana wan zû bi zû nayinsehkirin.Mirovên dilxwar û fitnekar dikevinpey ayetên managiran û li goradaxwazênxwe mana wan ayetan seh dikin ûdJdin seh-kirin' û pê dest bi fitne û fe¬sadiyê dikin.. Ji Xuda" pê ve tu kes maria wanayetên giran nizane û bi awayî li hevanînarnanayéh wan ne şehreza ye.Mirovên zana û dilpak' dibêjin : Mebaweriya xwe bi hemî ayetên Xudaanîne, ew hemî ji wî ne, li serser û liserçavê me ne. Lê bi tenê zelainênjîr digehin vê rasliyê.bi¬8 Mirovên ,zana û dilpak dibêjin:Xudanê me, te em kirin riya rastiyê,êdî, şik û dudiliyê ji me dur bike, meje safî bike, me bigihîne piyariya xwe,efiw û tobê bide me. Keremkar tû îem ji te hêvîdar in.9 Xudanê me ... . Tu me hemiyan di rojekê ko di hatina wè de tuşik nîne - dé bicivînî. Tu bextê ïcwe xi¬ra nakî.mendî û10 Divê kafir bizanin . . . Dewle¬zar û zêç, wan ji ezabê Xwedêna fililîne. Ew ardûyèn dojehè ne.11 Ew baweriya xwe - mîna mi¬letê firewn û qewmên beri wî - bi aye¬tên Xwedê nayênin, û ayetên Xuda in¬kar dikin. Xwedé. ew èsandin. Xwedêbi ezêbekî giran diêşîne-.12 Pêxemberê min... béje wan:Zora we -wê bête birin, honê bikevindojehè; dojeh çi dereke têrezab e. Do¬jeh cihé es û perîsaniyé ye.13 Di roja seré Bedir de gava dubir rastî hev hatin, tiştên ko di wî serû kustinè de qewimîne delîl ù hiceténpêxemberîtiya Cenabê Mihamed pêsxelkê dikin.û942-

Ji wan du biran yek misilman-édîkafir bû. Misilmanan di riya Xwedè dadest bi ser û kustinè kiri bûn.Herçend misilman hindik bûn, lêhafiran ew ji xwe du cara betir didîtinû misilmanan zora kafiran birin.Xwedê her kesê ko dixwaze bi nis¬retè xWe zexm dike. Di vê de, ji bomirovên bîrewer ibretine mezin hene.14 Jin û hevîn, zar û zêç, barbibar zêr û. zîv, xweşî û dewlemendî, hes¬pên esîl, keriyèn pez û dewaran, çèreû zeviyên fireh tiştine têrxeml in, hej¬kirina, wan şîrîn û dilrevîn xu5'^a dibe,iê ew lişt hemî inalê dinyayê ne, der¬gehè çaktir û bilindtir dergehè Xudayê.15 Pêxemberê min . ^ . bêje wan:Ezl ji "we re bi tistekî hêj bixêrtirmizgîniyêbidim. Li ba Xwedé ji bo miro¬vên dilpak û bawermend bihuştine biav û. Içàni iiene û ew tê de her dimî-*nfn û di wê de ji bo wan jinên paqijû bedew peyda dibin û rizayè Xuda êgiranbiha digehe wan. Xwedê emelénevd û beniyên xwe dibîne.16 Ew in ko dibêjin : Xudanéme, me baweriya xwe bi te aniye, jigunehên me bigere, tobe bide me ûme ji ezabê agirî biparêze.17 Yen ko xudansebr in, xudanbextin, itaetkar in, camêr û comerd,-in û di sagurî de radibin nimêja xwe.IS Xuda delilên xwe anîn ko jiXwedê pé ve tu Xuda nîire.Milyaket -û bawermendên zana jîrabûn bi edaleta wî mikur hatin û go¬tin : Ji Xuda pê vé lu Xuda nîne, édélai, é xudanqudret û fêris ew e.HEDÎSÊNCENABÊ PÊXEMBERREHMET Û SILAVA XWEDÊ LÉ BE487 Xwedê ji xebatkeran hez dike.488 Mirovên ko ne xebatker in bikêri dinya û axiretê na yin.489 Xwedé ailkaré xebatkeran e.49Ö Zekat û sedeqeyén xwe bidin pe¬yayên ko ji ber qelsi û nesaxiyê bèçare ke¬tine ûbixwin.nanê xwe ni karin ji keda desté xwe491 Tu heywan, tu teyr, tu cih, tu rojû tu tisl ne bi çifte ne, yen ko dibêjin newere ye,derewîn in.492 Xwarina we hazir be an Işek!we hebe dest bi nimêjê me kin; mirov divênimêja xwe bi rahetl bike.493 Yé kc qebahetan kirij* li qisùraxelké na nêre; yé ko dinya dltiye xelkê nasdike, qedr û xatirê mirovan dizane.494 Bi xwarin û' vexwariné iorè IInexwesénxwe me kin, me din ser kêTSwanûme tirsin ko ew ji birçina dimirin: (kes jibirçîna namire. ) " " ' '' ' '495 Me enirln,' me-iéyidin; nerm bin,bihna xwe lireh bikin.496 Ko yeki dest bi kar û Işeki kirheta xelas kirina Isé xwe, qenc be, xerab betu tisti me bêjin, û dawiyê qerareké li. ser wlbidin.497 Bi ketina hevalê xwe dilxwes mebin, listé ko Xwedé anî seré wî dikare bîneserê we ji.498 Jin cêrl jî bin Ii wan me din.499 Ji avahiya dur me çin û li cihénnepenî rùmenln, yêyén merzelanin.ko lê rûdinin mina miri¬500 Dijûniya Ii Iblîs me kin, sitariyaxwe ji Xwedé bixwazin.- 19 Dîné heqli ba Xwedê, dînéislami ye,Xudankitêb berî di heqê islamiyetéde, berberiyê ne kirine; lê gajva delîl ûhicetén rastiya dîné, islamê hâte zanînwaii berberiya hev û du kirin ûew ji berdexsê bi hev ketine.Yen ko ayetên Xwedé inkar dikinû pé kafir dibin divé bizanin . . . Xudazû diésîne û zû jî digehîne qenciyê.Ji bona Teisira Quranê K.K. û li hejmaêrn.27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37 38,Û39 an fedkirin.-943

oOl - Ualgalên neqenc ji miriyan reme bêjin.502 Ji kesî re me bin serbar, hekehon siwar in û tajanga we JI desté we ket,hon bi xwe peya bin û wê ji erdê hilînin.503 Tirbén miriya ji xwe re me kinziyaret û mizgeft.504 Gava mêvan -tên ba we bi tiştênli mal hazir be^qedré wan bigirin.505 Xwe dùrî xelkê me girin, jimirovên xwe bidûr me kevin, dev ji zewacêbermedin, derê nepeni ji xwe re me kincih û war,506 Ji firax û piyan, tas û séniyénziv û zêr me xwin û vemexwin.507 Tiştên mina mehûj, behiv û nokyek li pé yeki bavèjin devê xwe, wan listabi kulma me xwîn.508 Misilman xwediyê gotina xwe neû pé téne nas kirin.. 509 Misilman ew e ko xelk ji. dest û .zmanê w! ewle ne.510 Para hîlekar û bébextan agir e.511 Mirovê ko pereyê wî hebe û dey¬nê xWe ne de bébext û zalim e.512 Xwediyê gotina xwe bibin û arî¬kariya Xwedé bixwazin.513 Şlretker divê bi dilekî pak şlretanbide û bêbextiyê ne ke û galgala hâte jere gotin bila ji devê xwe dernexe.514 Mirovên pak zû téne xapandin, mi¬rovên xerab xwe vedisérin, xwe davêjin pistdlwara; heta derb H wan ne keve.515 Jin û mêr mina kevirèn bedenekene, hev û du himbéz dikin û qlweté didinehev.516 Yê ko xirabiyê dike li saxiya wlxerabî té pêşiya wl.517 Heçi ji Xwedê na tirsin ji. xelkêjî fedl na kin.518 Mirovê ko bi çavê rehmê li xelkéna nêre Xwedé rehma xwe lé na ke, mirovêko toba xelkê qebûl ne ke, Xwedê jl tobawi qebùl na ke, mirovê ko di sûcén xelkéna bore, Xwedé :î di finnehéii wi na boic.519 Heçl ko ji %j ké .xeyr û qcncijédibînln ù «ikirlya xwe bi wi xelkê na km,jikirdaré Xwedê ji na bin.520 Heçl ko li hemberé dijmina deZILAMEKûZIMANEKBelê heke ew zilamê xurt û bl vénpeyda bû' zilamek dikare zimanek! jihevdeketîsaz bike û carina zimanekl mirî vejîne.Herweki emé niho bibêjin ew zilam peydabûye û zimanekl miri vejandiye û ew xistiyenav zimanén zIndi, nav wan zimanén ko mi¬rov pê daxévin û mexsedéii xwe pê eşkeredikin.Me got zimanén mIri û zimanén zindt.Bêdiro, ji awiré jiylnbariyé ve ziman jl wekmirovan û wek her heybera rihber dizén,dijin û dimirin.Ji zimanén mirl hin hene warkor ûkordûnde diçin, di pey xwe re tu tisti nahêjin;ne kêl ne kiléb. Hinén din di pey xwe- reeserine mezin, kitëbiné hêja dihélin û ewkitéb hetani Iro jî téne xwendin. Lê ew zi¬man bi xwé mirî ne, ji ber ko êdî ew nezimanê devkî ne û tu kes bi wan napeyive-Li Ewropayê latlnl, li rohelaté nizingibranl zimanine mirî bûn. Latlnl îro jî zima¬nekl mir! ye. Lê herçi ibranl êdl ne zmaneklmii'I, lêbelê zimanek! zindl ye.Belê ew mirovê bivên di nav cihiyande derket û zimanê ibranl vejand. Ibranlmanek! saml, zimanek! kevnare, hevalê ere¬biyè ye. Tewrat yek ji car kitêbênzi¬mezin pêhatiye gotin û nivisandin. Bi tené zanayanpé dizanin û di kiniştan de tewrat bi vtzimani dihate xwendin.Herçl cihi bi zimanine din, bi zimanénwelatên ko té derûdiniştin xeber didan. Yanlcihiyan zimanekl mili, zimanekl xweser ninbû û ji lewre wan bi zimanén xelké xeberdidan.Di sala 1877an di serê ûris û tirk! dezora tirkan çû bû û herçl miletên Belqanêhene ji bindestiya tirkan xelas bû bûn. Xe-Ir 1 i'ii.-iiuliiia neyara an kuştina xwe çokI...11 erdê ù berê xwe ji dijmina na guhêrin,di gora xwe de na yin èsandin.521 Heçl ko bi zar û tewleyê dileyi¬zin li ber Xwedé û pêxember asê dibin.944

laskiriiia dewletên Belqanê nemaze bi desléçarê ûris çû bù seri û milelé ûris bi xwebi. vl tşl bendawar dibû û rojnameyèn rûs!gèlek qala dewletên Belqanê en nû dikir.Di welatê ûris de xorteki cihl bi navêElyêzer bin Yehûda hebûr Kurê Yehûda wekherkesi bi vi seri hendewnr ilibû û didit komiletên bindest wek Sirbislan û Birxaristanêû en mayln ji nîrê zorkerén xwe xelas dibùnû dlglbaşlin istiqlalén xwe. Yehûda bl van bû¬yeran 11 miliyeta xwe hisyar dibû û li berhalê miletê xwe diket, Yehûda didlt ko halêmileté w! ji halê her miletê din xirabtir e. Cihîne bi tenê bê welat û bé hikûmet in; lé zimanêwan jl nîne û bi zimanén xelké xeber didin.. . Xortê clhi qerara xwe da ù di dilê xwede got : divêl cihi vegerin welatê pésiyénxwe; welatê kurên Isiall, ù disan divêt koicihiyan jl weke xelkê zimanek hebe û lêkde pé baxêvin. Ew ziman jl zimanê pésiyan,zimané ibranl ye.Yehûda hînî zimanê xwe bû û di sala|1878an de qesta Parîsê, qesta wl bajarê mé-Sohewtn' kir.Li Parîsê, Elyêzer bin Yehûda tékiliIcihiyén Parisé bû. Elyêzer ji allkl zimanê^we pês ve dibir ûji aliyê din fikrên xwe enmil! belav dikirin. Lê welatiyên wl bi xwe léradibûn ù heye ko digotin ev mirov din e-Lê Yehûda guh ne dida wan û ji esera xwea mezin re bi véneke xurt û mezin û biserê xwe dixebiti. Yehûda kiri bû seré xweji " mileté xwe ê béziman miletekl bizimanbine pê.Yehûda bi xwe hinl zimanê xwe, hinlibrafliyé bû bû. Niho diviya bû ibraniyê diuav civata miletê xwe de belav bike. Ji boçandina tovê xwe je re zeviyek diviya bû. Disala 1881ê de Elyêzer keça mamosteyê xweji xwe re anl û berê xwe da Felestînê. Bi vlawayl jinikek, himê xanimanekê, keti bû destêwl. Zaro wê bidana pey. Yehûda, bl rê ve,di vaporè de dersa jina' xwe got û hetanî kogihaştine erdê Felestînê jina wl hin! çend pir¬sèn -ibranl bû bû.Gava pê li erdê pésiyan kirin Yehûdagote jina xwe, ji niho û pé de emé bi tenébi ibranl xeber bidin. Ibraniya jinikê gelekhindik bû. Jinikê kir ne kir lê mèrê_ wé jiqerara xwe ne geriya. Ne hewceyî gotinê yeko zaroyên Yehûda helaiii ko bûne xort jiibraniyê pê ve bi tu zimani ne dizanin û jilewre di nav xelkê de lal dih'atinebi vêhesêb. Lélaliyê miletê cihi wek miletine din hùxwediyê zimanekt, xwediyê zimanekl xweser.Yehûda û xelkê mala wl di zivarlyê dedIjIn. Lê çi xem. Ji fikirine mezin re fedakarlnemezin divêtin. Ji ber ko xelk bi der¬bekê bira fikira mezin nabe. Yehûda nanêlis! dixwar lê gava didlt ko xelkê mala wîbi ibranl xeber dida, bawer bikin, xwe bextiyartirémirovên dinyayê dihesiband.Dawiyê Yehûda lojnameke bi ibranlbelav kir û ji xwe re xwendevan ji peydakirin. Bi ré va û di hin dibistanén cihl dedest bi xwendina ibraniyê jl kirin.Ji mile din Yehûda ferhenga mileté xweçédikir û béjeyén ko di zimanek! miri de ni¬nin ew j! pék ve tanin. Zimanê ibranl jl dinav cihiyan de belav dibû. Di sala 1922ande gava Elyêzer bin Yehûda mir zimanê ibranlyê ko hei-I 30-40 sali zimanekl mirî hû, bûbû zimané miletekl. Ev ziman !ro di Feles¬tînê û di rex erebl û ingillziyé de zimanek!résml, zimanê dewiet ù hikûmelê ye jl.Kurdino, eve zilamek û zimanek 0 lis¬te ko bi vêna zilamek! tête pé. Di kar û bisér¬hatiya vl zilaml de pend û derseke mezinheye. Herçl miletên bindest û béziman an- bé zimané nivlskl divêt je ibretê bigirin. Herçlem kurd, me ziman, me zimaneki délai heyeû em pê daxévin û piraniya me ji vî zimanipê ve bi tu zimani nizanin. Bi tenê divêt em[lin! xwendin û nivisandina zimanê xwe bibin.Iro hînbûna xwendin û nivisandina zi¬manê mader ji bo her mileti êdî ne bi tenêwezîfeke şexsî lê wezîfeke mil! ye jl. Heçl bivê wezlfé ranebûne wezîfa xwe a milî pékvene anlne û bi kêri miletê xwe ne hatine.Ji bona ko mirov bikare xwe ji mileteklbihesiblnedivét bi kêii wl bêt.Pist! ko em kurd j! wek miletên dinbùne kwediyê elfabêke xweser, 'xwendin û ni¬visandina zimané me gelek hêsani bûye. Tecrlbêsanl daye ko li gora jlriya mirovkurdji hefleké heta car heflan de dikarin hinl xwe¬ndin û nivisandina zimané xwe bibin.Belê piraniya kurdan bi tené bi zimatièawe ê mader dizanin û ji lewre li mal bederve be bi tenê bi kurd! dipeyivin. Lè diji-945

NIVÎSEVANNE DI ÇAPXANÊ LÊ DI QADA ŞER DENivîsevanên rojnaman di serén berê dejî, bi ordiwan re, heta bi nîzingl qada serdiçûn, di qerargahên fermandaran de diman;ù ji rojnameyèn xwe re, nûçeyên" ser bi telegrafêdidan zanin.Lé di vî serî de ev xudanqelem derba¬sî tixùbên xwe en kevin bùne û nizingî IIqadên ser kirine. Ev camêrên ha Iro II balafirû cenkeştiyan siwar dihin ù digel şerevaiilyanxwe didin ber agiré ser.Yek ji wan, yek! emêrikani, bi navôLari EIlu, di krewzora ingilizi « Golte » debû; gava balafir û noqarên elemanl di avénQêrewanê de, li Behra-spî, diréji wé kiri¬ne. Lari Elln bisérhatiya xwe bi awayê jêrîngilî dike : -Nîvê sevé bû. Badyowa krewzorè da za¬nîn ko talùke nizing bûye. Herçî topçî çûn ûli ber topên xwe sekinin. Ez di kebina ( me¬zela vaporè ) kumandar de nivislî bûm. No-,betdar ez hisyar kirim. Min lez da xwe^- ûxwe gihande hevalê xwe Eleksandr Henderson,mixabiré Royterê. Me her diwan pistêncanxelas bi xwe ve kirin û di tariya sevé dehilkişiyan pira vaporè a jèrîn. Û je, me beréxwe da pira jorln. Em héj ne gihaşti bûn-é,torpilek li paşiya krewzorè ket, pèt û rivinije belav bûn û krewzor bi hejeke xurt hejirha. Heçko torpîlan da bûn pey me. Gelek neborî torpileke din li orta vaporè ket. Qeybrûskek li vaporè keti bù. Dor ewçend binav kurdan de hindikahike kiçik heye û xelkèvê hindikahiyê an di welatê xeribiyè de bûnean iro tê de dijin. Tisté koji Vé hindikahiyêrc divêt, heke bi zimané xwe nizanin beriewill hinl wî bibin û piştre di nav mala xweû bi zar û zêçên xwe re herweki Elyéyer di¬kir bi tenê bi kurdi xeber bidin. »Belê ji van kurdan re divét, gava jiderve téne mal, herwekî cilên xwe ji xwe di¬kin û wan bi cilên malê diguhérînin, zimanéxwe ji welê biguhêrînin û bi zimané kûçê dinav malé de naxévin û zimané malê, zimanêmader wek tişteki miqedes hilînin.HEROKOL AZlZANroni hû hù ko çavên mirov pê kor dibûn.Torplla sisiyan II pêşiya vaporè di bin birca to¬pên pésîn re ket. Ji pozê vaporè dûkl stûr ûtari rabû. Krewzor gelek êşiya bû, qey dilêwê II hev keti hû; hew dikari bù ji piyanbisekine.Min da eqlé xwe û dît ko édi imkanne ma bû ko ezxwe bigehinim pira jorîn. Ezbi sùn de vegeriyam. Gava, devên topên ali¬yê çepê beré xwe didan ezmanan, ji aliyé rastêkeştyê xwe xwil kiri bù û noqî avé dibû,Êdl tu wext ne ma bû ko ez windabikim; min da pista xwe a kewçûk û ewnepixand. Krewzor li xwe qelibî; ez û çendsed zabit û deryevan. em ték de avétine beh¬rê. Heta hingê Hendersoii bi min re bû ûembi hev re keti bûn avé.Lé je bi sûn de em ji hev bi durkeli bùn. Carekê bi guhê min ve bû Hendersonhin tişt ji zabitekî re digotin. Lêmin ew seh ne dikirin; ûji hingê ve min Hendersonne dît.Herçî ez; ez bi melevaniyé nizanim. Mer-.çî pista min a kewçûk ez je ne gelek ewlebûm; tişteki kevin bû; hebû ko di nav avédebiteqiya. Wé çi h min hiqewimiya. Min ewpist ji balafllhilglra Ilistriyûs girti bû. LiKanûna-paşîn sala 1941,lOê,roja ko baiaflrên ele¬manî bi ser Ilistriyûsê de girti bûn û ew dabùn ber bimban ez jl té de bûm. Ez ditexminan de bûm ko min hew dit ezdu dîwarên avin de diqeliqim!vandi navHerç! cenkeştî di nav pêlén behrê dewinda dibû û di pas xwe re, 11 rûyé behréteweke doné e stûr berdida. Belê krewzornoql avé dibû û dişewitl. Tirs kete dilê njin;Agir biketa cebirxane û depoyên barûté emdi nav behrê de j! dibûn piç û pari. Şlkirji Xwedé re liste 'ko haie bira min li menéqewimi. Bi tenê dema ko Golte ji çavan win¬da bû tiştek tê de teqiya, lê teqîneke sivik; bê!ko zerer bigehe me.Hetani ko min xwe carekê din li rûyéavé dît min gelek av û don daxwari bû. Minpista xwe li xwe şidand û li dora' xwe fed¬kirî. Ruyé behré ji serên mirovan tlj! bû..bû..Min cehda xwe dikir da ko ji cihê ko vapor têde xeriql bû ez xwe je b* dur xim.Min dit ko çend deryevan hildikişiyanser mitorbotekê. Min hêz da xwe ko ez jl-946

xwe bigehinim wan ù . pé II tistekî hiskbikim. Béféde, ez carekê din noqî avébûm Ewçend av û don çû bûn hundirêmin, min digot qey kezeba min wé biteqe.Min deng li dora xwe kir ù got : hawar.hawar ....Min da xwe, û carekê din min ceri¬band ko ez xwe bigehinim fllûqé û hilkişimser. Lé ewçend peya lê siwar bû bûn koberiya ko ezhigehim-é, fllûqe noql avê bù ûpeya ji nû ve ketin behrê. Herçl ez disannoqî avê bùm. Gava avê ez ber bi jor hiltavétim,serê min li tistekî hisk ket. Ew tislfilûqe bi xwe bû; ez lé siwar bùm ù lé rù¬nistin. Hewmin dît filûqe. dahat; ez jl pê re.Min disan av û dona krewzofê daxwarin.Êdl di min de taqet ne ma bû. Pêlên behrê,bê liemdê min ez dibirim ù tanîm.Avé ezgihandini deryavanên krewzorè.Min ji tevjgera wan zani ko hawara me ha¬tiye; torpiyorèn ingilizi di dora me de ne ùli me digerin. Bi trkesl re fanos'i eléktiiik anItiştekl . ronak nîn bû ko cihé me sanl lorpi-Fybran bide. Lê torpiyoreke heta 75 mêtiran'nlzingi li me kiri bù. Herkesi berê «we dai

DÎWANA MELÊREWŞA DINYAYÊ15Bilbilê mecrûliê eşqê laqala xaran nehinDe gulava rijê sine pişkokan lié xarî bitHer dilé bazîsifet seydê de teyxûnek heb!Fir-r û perwazê humayê pençeyé jenqal bitYar divê hakini bilin qewlê reqlban guh ne kitSahê milkê dilberê dé failek mixtarl bitDa bi zilmê qet ne sojî xenc Q xet xalên di hftrXeyrixwahén dewletê mîr dé li wan guhdar bitTeyrê dil bê temhe ki nayêle dest şehzadeyanQujciyê şahin di dest wê li pey azarî bitBendeyé ba xwey bivê d' meyla sira ù zer ne kitDa elaya pjdişahan bê hed ù hejmari bitSar dibil ma dil bi sed cewr û cefayên zer-reyekEşqê tebiel nar e hingi de biçil dijwar! bitLeskeré alem meger yekser te dijmin bin mêlaXem bi raûyek nakişînî ger te dilber yari bit.16Qelbê me şibih zêr e, ji feyza te cela girtMa râslyeh û sifresefet rengê sefa girlTeşbîh! cedawil me di nêv aleşê eşqêDili qelbi heqlqel bi te eksîrî huma girtSalik kî ye hall ji mecazê bi heqîqetSflrel ne şinasî û bi mana ne fena girtTènh'a ne 11 min lamihi hisna te şefeq daAlem bi xwe wê hisn û cemali di xwe da girtTeyxûn e di dest de û heye dewiet û IqbalHerçî te bivê daw di tora xwe huma girtCanê xwe me kir daneyê dama ko vedayfAhûsifet ew pê hesiya rahi xeta girtEnqa ne j'jikara kes e dafan tn biçin berDafg ko tu I' enqa ko Vedf badihewa girtHerkes seherê talibi tiştek bi çimenhatHin sosin û hin sinbil û hin zilfê duta girtDeslê me seher girt fl birin seyrî hebibêFilhal reqlbî jl hesed lerze û ta girtEw keb kî xereman ko 11 kozê 11 qebo hatSahîné qezayê bl texalll ji xwe re girtZinhare kesî dest bibit erqenil II ser wêBl i;wevé lehlanj[ne bl tllsiniê jiha girtSebrê berê ştrîn e û Istad xeber daLew dil me bi tehlî il xeman xur-rem fl ;a girtHer neşler û şokên ko hebibê me II dil daMin yek bi yek û têk 11 derdê xwe şifa girtAjlq jj xemê sayeî mey came leleb kirPir eqlîj^^didêrid me ji qismé hukema girtSef sef ne tenê gezme dibarin jl kevananDU kakllê zilfan ji kemendê bi teba girtDîwanê berî t-ê ne di vê sllsilebendêGo misleheqî Xusrew û xflban bi ceza girlPeyweste di fêris ji me re de berizîn dilZilfan bi çep û rast 11 oxilme- cema girtQewsé du hilalan ko 11 ser bircl esed bitBfl şlhre di am! ko 11 engu$tê nima girtŞihra te mêla sihri ;eker-rîz e bi mûcizZanim jl lebê lehli te ew feyz û eda girt.ŞERÊ MANŞÊ — Mans ew behr e kodikeve navbera Frensê û Ingiltere û Etlanlikanavludigehîne Behra^bakur.Hin derèti Manségelek teng in û ew di navbera Giravên Brîtanyêû Frensê de avtengeké ditinin pé. Cibê wê êtengtir 34 kilomêtir e. Di parastina . Ingilterejl érisa biyaniyan de ehemiyeta Manséinezin e.gelekNepoléon pist! ko Ewrope vegirt di¬kir dirêjî Ingilleré bike, Nepoléon ji ber vêyekê stolek ji da bû çèkirin Lé plana wlji ber Mansè, ji ber aveke 34 kilomêtir diréjne çù sert.Di vl serîde jl gava baiaflrên elemanl:bi çend btir benzin diçûn ù sev û roj liLondrê dixistin, armanca rastîn bivê nevê vegiitinaIngilleré bù. Lê ev kar ji wan ne hat". 'Ji ber ko lingê wan digihuşt şilahiyê ù nikarihùn Hava Mansé derbas bibin.Eleman di behré dekéra bibin jl çendcenkeştiyên wan hene. Ji wati cengeştiyansise : Şernhorst, Gueyzénaw û Prins Ögen^ ev -.qederê salekê ye ji benderên elemanl bl durketi bùn ù di bendereke frensizi, Brêsté, dediman. Brest li roavayê bakuré Frensê yeIl ser.pozekl ye. Ev poz ber bi Etlantîkê vediréj dibe.Balafirèn ingilizi dl ser Brêsté re diflriyanû her û her II cenkeştiyên elemanl di¬xistin. LI gora gotina Mister Çorçil ji 4000!bétir bimbe avétine wan. Vegera van keştiyanElmanyayê îşekî zehmet hù; anûewé di Man¬sé re derbas biwan an derkelaiia Btlantiké ùdi pist giravên Ingilleré re xwe bigihandanaBehra-bakur ùbihntana welatê xwe.Li 13é. Sibatè emîraliya Ingilizi daza¬nin^ ko her se cenkeşliyêii elemanî bi binhimayeta torpiyor û bertorpiyor ûbala'ârah dedi Behra Mansé de xuya bùne û stol û baia¬flrên ingilizi dirêjîwan kirine. Serek di nav¬bera stol û balafiran de çébû; lê cenkéstiyéiielemanî digel hicùma ingilizan diavtengé rederbas bûne û xwe gihandine benderên we¬latê xwe.^ii ber ko serdestlya behran di desténingilizan de ye ev kar ji elemanan re njiwefeqiyetekhâte hesibandin. Xelkê Ingiltere Jivi îşl enirine kasûli bi aliyé hlkûmeté ve dane.Di meclisé de minaqesèk di vê habetè de-948-

çébû û Mister Çorçil got ko ne diviya bù evcenkeşti bi selamet di ber peravên Ingillerére biborin; lé diviya bû ew bihatana hin avkirin. Serekwezîr dibêje; digel vé hindê evbûyer di lêhé me de ye. Ji ber ko bi vîawayî ev cenkeşt! ji Etleiitiké bi dur ketineû ji ber riya vaporqefleyén me rabùne; û jimile. din di benderên eleman! bi xwe de jime re armanclne nû anlne pê. Di dawiyê deÇorçil ji meclisé re da zanîn ko heyetek débête teşkil kirin û ev heyet H ser vé me¬selê wéjehqlqatê çêke da ko bête zanin hekekasûli béye û heke heye bérpirsiyar kl ne.ŞERÊ SENGEPORÊ Di seré Pesîfikêde yek ji armancên japonan en bingehîn keleliaSengeporê bù. Me eheiniyeta Sengeporêdi hejmarên pêsin de goti bû. Japonan pisliko iiîvgiravai Malêzyayê bi temami vegirt li.9ê Sibatè esker derêxisle Sengeporê û diréjikelehê kir. Ingilizan gelek li her xwe da. Serses rojan dom kir û li 15ê Sibatè ferman¬daré ingilizi ji fermandaré japoni re da zanînJ«o ordiwa ingilizi dike tesUm bibe ù di wéE«yè de éw asêgeha giranbeha kete desté ja-^{M>nan ù bi vi awayl ji seré Pesîfîkê biré-pé-^!n gihaşte dawiyê.Ketina Sengeporê, bivé nevé, Ingilizanêşand ù di meclisé 4e di vê babeté de gelekdan û standin çébû. Mister Çorçil bel koehemiyeta vé bùyerê vesêre, ji mecllsê re dazauln ko ji roja ko stolên emêrikanî û in¬gilîzî di Pesîfîkê de şikesti bûn û serdesliyabeljré keti bû destê japonan qedera Sengeporêxeternak xuya dikir. Ji ber ko Sengepor wargëhek!behri bû û bêi stolé nikari bù, wekexwe, béte midafehe kirin.Piştl' Sengeporê japonan avéte ser gira¬vên Cave û Simalrayé; her du giravên Hin¬distana holendi. Ji car giravên Hindistana ho¬lendl en bingehîn a meztir û ji awiré eskerive biehemiyetir Cave ye. Ji mile din Cavedikeve bakuré roavayê Ewistralyayé ji. Ji xweqerergaha général Wével serfermandaré qe-VKetên sondxwarîyan yen Pesîfîkê jî li vê gi¬ravé ye.Di pey Sengeporê re japonan berdaSimatrayé û bi perasùtan esker daxistiiie Palembanê.Btrén pétrole yen' Hindistana holen¬dl di Palembané de ne. Lê holendiyan beri¬ya ko xwe je bikişin agir berdan wan biranùherçî avahiyên wan, berhewa kirine. Jupoponanbi vaporan jî esker deréxistin beja Si¬matrayé û van eskeran xwe gihande eskerênko bi perasùtan daketine giravé. Ser di nav¬bera japon! û holendiyan de dom dike. Léserê mezin di girava Cave de wé çébihe. Ni¬fûsa Cave 42 milyon e û giraniya qewetènholendi di vé giravé de ye. Ji mile din ligora hin nûçeyan ingilizi ù einéiikaniyaii jlesker rékirine Cavayé. Japon bi balafiran liCave didin lé héj ne ceribandinê ko eskerderînin bejê.Herçl Ewjslralye ye, japonan avête serwi welalî jl. Balafirèn japoni car-car II warge¬hén giravé didin. Li 19ê mehé japonan eskerderêxisle girava Timoré jl. Bi vegirtina Timrfrêjapon çetir nlzingi li Ewistralyayé dikin.Ji xwe Ewistralyé xwe kar dike. HikùmetaEwistralyayé heçi çekhilgir hene banî wankirine. Wer dixuye ko Emêrîke bi xurtlarî¬kariya Ewistralyayé dike. Heye ko hin çek ùeskerên emêrikanî gihaşti bin Ewistralyayé.Lé îşê Ewistralyayé Işekl zehmet e. Ewistral¬yé welateki mezin û bêpivan e. Rùyé erdêwé digel Tesmanyayé 7704(XX) kUomêtir çar¬çik e; 15 caran bi qasî Frensê mezin . Ji lew¬re vegirtina wé dişwar e.Pisporén -eskeri ba¬wer nakin ko Japonye bikare vî barî jîhilgire.BÎRMANYE Pistî ketina Sengeporêjapon gelek zorê didin BIrmanyayê jî : Birmanyedu ehemiyetén mezin hene. Berî herliştî BIrmanye dev ûderiyê Hindistané ye. Jimité din riya Bùrniayê, yanî riya ko Çînanevirgtî digehîne behré té re derbas dibe. JIxwe heke Çln ev pêne sal in seré japonandike xêra vé riyê ye. Çekên emêrikani di vêré ùdi erdê ingilizi re digiha Çenkeyşek. Vépasiyé japonan, pistî ko di BIrmanyayê de,Merteban jî xistine destén xwe rast. bi rastdiréji Rengûnê, payîtextê BIrmanyayê ù serériya Bûrmayé kirine. Li gora danezanên 24êmehê japonan di hinderan de qederê sed kllométirlù je kêmtir jl nîzing! Ii Rengûne kiriye.Ji ber vê yeké riya Bûrmayé keliyebin xeteré. Eskerên ingiliz! digel eskerên çlni,yen ko vé pasiyé hatine BIrmanyayê ji bo pa¬rastina Rengûnêgelek li ber xwe didin. Digelvê hindê ingilîz û çln! ji niho de li sûnariya Bûrmayé dest bi çêkirina reke din ki-949

lye. Ev rè wê di Kelkùtê re derbas bibe ûBINGEHÊNwé bigehîne Çinê. Ev ré di serù di nav iiewcline kûr û çiyayine asé re wê der¬ GRAMÊRA KURDMANCÎbas bibe. Lé wer dixuye ko dî vê niziiigahlyê Bl NAVÊ YEZDANÊ PAK É DILOVAN 6 MIHIRVANde rê wé teman hibe. Ji ber ko bi hezerançiiii li .ser dixebitin. Çimkî heke riya Bûrma¬11yé kete desté japonan Çin ji behré wé qutbibe.PRONAVA BERBI HËViNŞEKÊ LÎBYAYÊ Herweki xwendeva¬90 -HEV, ÊK.nên me dizanin Romel ji Egélè li neyarênPronava berbihevin ew pronav e ko diqiseté du kesên tével bl hev re dinimine ûxwe vegeriya û li 6é vé mehé gihaşli bù ni¬zingî Xezalê. Li vé derê sekini ù ji hingê veIi sùua wan dikeve. F'erqa vé pronavé ji- yenxwe lev ne da. Herkesî hêvî dikir ko Romeldin ev e ko pioiiavén din bi tené kesek! 'dirêjî Tobriqé jl hike ù wé bixwaze ji nû( kesê pésîn, kesê diwim an kesê seyim ) di¬ve xwe bigehîne tixûbên Misrê.nimlnin. Herçî pronava berbihevin divét du'kesan an se kesan bi hev re binimine; an jiHerwekî Romel xwe lev ne da, ingili¬kesekî çend peyan. Ev pronava ha tucaran,;.zan jl dirêjî w! ne kir Giraniya lier du or¬nikare kesekî hi tené binimine. Herweki li jordiwan ji hev dur in; bl tené mifrizeyine mi¬tête ditin ev pronav du şikil bene : hev û êk.torkirî carina U hev didin û balafirèn her duŞikilê paşln « êk » bi tené Ii iiîvrorohelelatê .aliyan benderên hev didin her bimban Her¬Kurdisianê de tête gotin.çl girava Maltê balafirèn elemanl ù talyan!Me' got ko ev pronava hà du an se ke¬bè ellahî li wê didin. Li behrê jî serin çêdi¬sên têvel dinimine. Bêdiro, gava em « ei|ft|bin. Ev ser ji bo binavkirina vaporên hev e.brayên hev in» an «ein brayên êk in » dibnHerçl dewletên mlhwerê, ji ber ko di bejêjin pronava berbihevin; li gora hazirbÀ'ns^re nagehin Efrîqé çek ù eskerên xwe di va¬kesan du an se kesên têvel dinimine. Hekù[|poran de ù di riya behrê re ditinin Libyayê.yen hazir « ez » û peyakî din e « hev » kweŞESÊ ÛRIS Ev ser reima berf û ba¬pêsîn ù diwim ù heke yen hazir jl du kesanran ù sermayé dom dike û wer dixuye kobêtir in, hingê « hev » her se kesên qiselêZivistan li ûrisan tél. Ji ber ko ùris ji pèsi¬dikare binimine.ya Zivistanê ve dev ji êrîşê bernedan. Herçî1 Yen hazir « ez » û peyakî din e.eleman di hin cihan de xwe ji nû ve didinHingê komeka « Em' brayên hev In » manapas û bi gelemperî sereki midefiliê dikinjérlii dide : Ez brayê te me, tu ji brayêLi gora danezanên rûsi j" 20é vé mehevêve ûrisan çend bajarên din bi sûn de2 Yen hazir « ez » û peyayine din inmin i ».vegerandine. Lé danezan wan bajaran bi nav Hingê komeka « Ëni brayèn hev lu» bi awa¬nake. Li 23é mehê danezaneke rûsi dida zanin yé jéiln tôle mana kirin : Ez brayê we me,ko di eniya Smolenskê de eleman rabùne hicûmlnexurt, lé ûris ew hicùm sekinandineû eleman bi sûn de vegerandine.Li 24ê mehê radyowên. Mosko û Lon¬drê dane zanin ko ûris ketine huudirê Xer¬kovê û ùris û eleman di kûçeyên bajêr de IIhev didin.Disan wan radyowan got ko .ûrisau jiLênîngradê diréji xetên elemanî kiriye, ewskénandine û ser di Istihkamên elemanl dedom dike.Sam : 25 Sibat 1942 NÊREVAN.hon jl ( yanl tu û ew ) Irayên mih in.Çend misalén din.; Medhelokê gotiye :« Kalo ji bêkesl, pire jl bénefsi her diwan lihev pirsî ». Di vê medhelokê de « hey » jikesê seyini» du mirovan dinimine : kalo û pire.Heke me medhelok ji hev de xist mana jêrinje bi der têt: Wi (kalo) II pire pirsl; wé«pire» jîli kalo pirsî. -Dijminan xar berda hev. Yan! v! aliy!berda wl aliy! û w! aliyl jl berda vi aliyl.Em du heval in û em ji hev ne razine. Yan! ez ji wl ne razi me, ew jl ji minne razi ye.950-

PRONAVÈN LIHEVXISTI91 Ev pronavèn ha herwekî di mada76)in de haie gotin bi libevxistlna hin daçe¬kan bi hin pronavan hatine pé û li gora pékhatinakomekê ev wan daçèk û pronavan di¬nimlnin Herçî daçek « ji, li, bi, di » ne. Her¬çî pronav an « vî, vê, wî, wê.» ue, au « bev,êk » in. Ji lewre ev- pronavèn ha du tofanditinin pé.92 Tofa pésîn je. lé, pé, té.Min.jê stajjd. : min ji vî ktand, min jiwl stand, min ji vé stand, min ji wê stand.Ez je distinim : ez ji yî distlnim, ez jî'wi distinim, ez ji vé distlnim, ez ji wédislfiiim.Min lê pirsî : min li vî pirsî, min liwî pirsî, min li vê pirsl, min Ii wê pirsl.Ez lé dipirsim : ez II vi dipirsim, ez liw»! dipirsim, ez li vê dipirsim, ez Ii wédipirsim.Min pê karî bû : min bi vl karî bù,.nîi«^--bi w! kari bû, min bi vè karî bù, minbi wé karî bù.Ez pè dikarim : ez bi vi dikarim, ezbi wl dikarin, ez bi vê dikarim, ez bi wêdikarim.Mih lê da : min di vl da, min di wlda, min dl vê da, min di wé da.Ez té didim : ez di vl didim, ez di wîdidiln, ez.divê didim, ez di wê didim..Hérwéki ji rhisalên jorin ve dixuye evpronavèn ha bi tenê yekejmarê dinimlnin û-nikarin bikevin sûna gelejmarè. Ji lewre lisûna « min ji wan stand» «min je stand»nayete goiin.93 Tofa diwim: jev jêk, lev lêk,pev - pêk, tev têk.Me jev jêk stand : me ji hev êk stand.Em jev jêk distînin : em ji hev êk distînin.Me levlêk pirs! : me li hevêk pirslEm lev lêk dipirsin : em li hevêk dipirsin.Me pev pêk nikari bû : me bi hev êknikar! bû.Em pev pêk- nikarin : em bi hev êk nikarin.Me tev ték da : . me^ di hevêk da.Em tevtêk didin : em di hev êk didin.( dûmahik heye ) C. A. Bedir-XanBIRÊ FRENSIZI :BAVÉ EMÎNLa chanson que nous présentons au¬jourd'hui aux lecteurs de Hawar a été trans¬crite d'un disque Odéon enregistré par ' lacantatrice kurde Miryatn Khanonm, originairedu Botân ( tribu Jêliyan ),Le poème relaie là mort de Ahmadancien chef des Reinân, qui, aprèsagha,avoir passé la majeure partie de sa vie enlutte ouverte contre rautorlté du Sultan, Unitpar tomber au cours d'un engagement avecles forces gouvernementales. Lors de la dis¬parition d'Ahmad agha, son flls aîné, Amin,'était encore trop jeune pour lui succéder. Cedonc Perikhân, la femme du défunt quifutprit à sa place le commandement de la tribu.Aussi intelligente et courageuse queelle continua de mener le combat con¬jolie,tre le pouvoir central, avec encore plusd'acharnement que n'avait fait son mari. Ellemontait à cheval, portait les armes, et mar¬chait à la tête de ses guerriers, accompagnéede dengbêj ( poêles populaires ) qui chantaient _ses exploits. Sa réputation ne tarda pasà éclipser celle d'Ahmad agha, dont les en-,,,fants ne furent bientôt plus connus que souste nom de " fils de Pexlkhân " personnen'appela jamais Amln, l'aîné, autrement que ~Ëminê Pêrîxanê, ce qui d'ailleurs, lui déplai¬sait fort.Après avoir participé à la révolte de1925, Amln se réfugia en Syrie avec sa mère.'Tous deux rentrèrent en Turquie, lors dela proclamation de l'amnistie de 1928; maisle jeune agha des Remân fut presque aijssllôlabattu par des gendarmes turcs. Perikhânmourut quelques années plus tard.-Actuellement, rainé des enfants d'Amlnse trouve en Syrie, et malgré tout le déplai¬sir qu'il en éprouve, ses compatriotes con¬tinuent i joindre au sien le nom de sagrand-mère (1).Le cas de Perikhân , n'est pas uniqueles annales kurdes. Elles conservent audanscontraire le souvenir de. nombreuses femmesénergiques qui surent prendre en main lesdestinées de leurs tribus, et dont le rôlepolitique eut souvent plus qu'une Importancelocale. L'un des personnages les plus influentsdu Kurdistan irakien était, durant ladernière guerre, la fameuse Adelà Kbanoùm,avec laquelle nous ont familiarisé les voya¬geurs anglais. ^DIYA FERZO-951 -

Lé DayéLé dayé, dibê sibe ye, baki sera w' axao vêsibê li min saa té.Dengé top ù cebirxana li dora qesra bavéEmin çarnikar té.Derbeka lêdane bavé Emin, way li min porbikurê w'ezélÇàrdara bavé Emin gtrédane bi şelltê, bimerbeté, bi reqeta méra ber hi maltê.De w'ezê çiqa xiyala xwe didim devê vê bi¬riné, wezîro, vê sibê xwîna sar lê.Lê DayéDibê sibê ye, aXao vé sibê, sibê ye, vé sibêbakî sera li mi sar e.Dengê top û cebirxana li ser singa bavéEmin, weziro, vê sibê çarnikar e.Çardara -havé Emin girédane bi şelltê; vé sibêbi beraqé tavé re ber bi mal e.Ferman e, ferman e, axao ferman e.Ce matin, le grondement du canon, le fracasdes o^)us retentissent tout autour de la poitri¬ne du père d'Amln, 6 mon vizir IOn a lié ce matin le père d'Amln sur un bran¬card, avee des cordes. Le voici qui s'avancevers la maison, aux premières lueurs dn soleil INoiis sommes proscrit», 6 .mon agha, nousgOmmes proscrits, .proscrits I (5)0 ma mère, ô ma mère 1Maudit Dar û Kursi I Puisse le feu te brûler,Dar û Kursî (6)1Ce matin, malheureuse aux cheveux coupéscourt, j'ai interrogé tous ceux qui venaientde là-basOn m'a répondu : " Ils ont touché ' le pèred'Amln, le guerrier aux moustaches doréescomme les lis.Sans doute :e débat-il au milieu de son sang,ce malin I "* *Lê Dayê .....Dibê Dar û kursl xopana koza sewiti Dar ûkursîlDibê heçl jl wé ve hat! min por bi kuraXwedé vé sibê je pirsî.Derbeka lêdane bavé Emin simbélê zersosinéLê, Xwedé zanê, vê sibê di nav xwinê digevizi.TRADUCTIONO n)a mère, ô ma 'mère ICe mafin, soufDe sur nous, ô mon agha, unvent froid qui vient du sérail (2).Le grondement du canon, le fracas des obusretentissent autour du château du père d'AmlnIls ont touché le père d'Amln I Malheur à moi,infortunée aux cheveux coupés court. I (3)On a lié le père d'Amln sur la civière, avecdes cordes et des entraves. Voici son bran¬card qui s'avance vers la maison, suivi dequelques hommes.J'ai beau regarder, ce matin, les lèvres decette blessure, ô mon vizir (4), je ne voiscouler qu'un sang glacé INOTES(1) Il est à noter qile beaucoup de. fillesvenues au monde dans les tribus voisines desRemân, à l'époque de Perikhân, ont reçu à leurnaissance le nom dé celte dernière.(2) C'est à dire : le gouvernement exerceses repérsailles conlre nous.(3) En signe de deuil, les femmes se cou¬pent les cheveux et se répandent des cendressur la lête.(4) On donne souvent aux bons guerlerslitres de vizir ( ministre ) ou mir ( prince ).les(5) Ferman : décret impérial. Kn kurde, ces'emploie le plus sonveni dans le sens eemot'* proscription ".(6) Nom de lieu. Sans doute celui de ten- 'droit ù se déroula le combat fatal à Ahmad agha.O ma mère, 6 ma mère ICe matin, soufDe sur moi, à mûn agha, unvent froid qui vient du sérail.952-

Kitêbxanâ H awairê .Hejmar:1 - Rézana Elfabiya Kurdi . C. A. Bedir-Xan.2 Elfabè C A. Bedir-Xan.3 Dilê Kurên Min Dr. K. A. Bedir-Xan.4 Bîyişa Pêxember. Bi Kurdiya dumili, bidibaca C. A. Bedir-Xan5 Nivéjên Êzediyan bi dibaca C. A. Bedir-Xan6 Mektûb ji Mistefa Kemal pasé re7 C. A. Bedir-Xan1 Mesela Kurdistanê Bazll Nlkltln8 Ji mesela Kurdistanê ('. A. Bedir-Xan9 Elfabêya Kurd! Dr. K. A. Bedir-Xan10 Xwendina Kurdî Dr. K. A. Bedir-Xan11 Elfabêya min Dr. K. A. Bedir-Xan12 Dersén Şerîetê Dr. K. A. Bedir-Xan13 Çarinén Xeyam Dr. K. A Bèdir-Xan14 Proverbes Kurdes . Medhelokên KurdtLucyPanleMargueritteûEihîr. K. A. Bedir-Xan Paris - 1937 .15 Le roi du Kurdistan . Qralé Kurdistanê .Emir K. A. Bedir-Xan ù Adolphe deFalgeroUe . Paris - 19376 Der Adler von Kurdistan. Eyloyé Kurdis¬tanê. Prinz K. A Bedir-Xan û Herbert ÔrtelBerlin -193717 Der Schnee Des Lichtes . Berfa RonahiyêSihrén Kurdi Prinz. K. A. Bedir-Xan ûDr. Curt Wunderlich Berlin - 1937Kiryariya HawarêSali .500 Qirùsên Sûr!Şejmehi 300 Qirùsên SûrlSémehl 200 Qirùsên Sûr!Xwedî û gerinendeyê bérpirsiyar : Mîr CeladeiAl! Bedir-Xan . SamSûriyeDiiecteur Propriétaire : Emir Djéladet AaliBedir-Khan. DamasSyrie954

SAL 10HEJMAR 41ANNEE 10NUMERO 41YEKŞEMB15 ADAR 1942DIMANCHE15 MARS 1942KOVARA KURDÎ )f REVUE KURDETÊXISTIYÊN VÊ HEJMARÉTefsîra QuranêDr. K..A. Bedir-XanMarsNamîDestbosîMişoÛkranyeXelîlô GencoJi ezmananSilêmanê FerhoHindik MiiulikXeberguhêzDîwana Melê*Qedrî Cemîl PasaHedîsên Cenabê Pè.\cniber Dr.. K. A. Bedir-XanRewşa dinyayêNêrevan* BIRÊ FRENSIZI *ChahinoTawûsparêzQuelques ChonsonsTawûsparêzŞAM—1942ÇAPXANA SEBATÊ-955

SAL 10HEJMAR 41ANNEE 10NUMERO 41YEKŞEMB15 ADAR 1942DIMANCHE1,') MARS 1942KOVARA KURDÎ ^ REVUE KURDETEFSÎRA QURANÊ20 Ko Cihî û Filan di heqê dîn deberberiya te kirin; bêje wan : Min xweû bindestên xwe spart Xwedè. Ji neza¬nan bipirse : Gelo we baweriya xweaniye? Heke gotin belè, ew kelin ser ri¬ya rastij'ê; heke golin no, bizane ko wa¬cibê te agahkirina wan e. Xuda enielênevdên xwe dibîne.21 Yen ko ayetên Xwedê inkarkirine ù pê kalir bûne û bê rê pêxem¬berên Xwedê kustinè ù dest bi kuştinaşîretkcrên riya Xwedê kirine; bila bi¬zanin . . . . Ji bo wan ezêbekî dijwarheye.22 Emelê wan bi kêrî dinya ùaxiretê naye, halê wan li her du din¬yayê xirab e û kes nikare wan ji eza¬bê Xwedê bililitîne.23 Ma tu wan nabînî . . . Ew cuhiyênko, ji kitêba Xwedê xudanbehrin, li .ser meselekê li hev nekirin ûgava ji bo helkirina wê meselê, li gorakitêba Xwedê, me banî wan kir, birekîji wan kitêba Xwedê avêtin pist guhêxwe û je xwe dane pas.24 Ji ber ko wan digot: Agir bitenê di rojên hêjmartî de dest bime dide û wan bi vê gotina bêesasnefsmezinî dikir û pê nefsa xwe dixapand.25 Gelo halê wan çilo bibe ....Di wê rojê de ko di hatina wê de tuşik nîne; gava em wan dicivînin û têde her kes bi kedê xwe bérpirsiyardibe û neheqî nîne û naye kirin.26 Pêxemberê min ... Bêje : Xudayê min, lu xudanê milkè şahî îidewlémendi yî, tu ji kîjkî re dixwazî*padişahiyê didî ûji kîjikî dixwazî padişahiyêdistînî,her kesê ko dixwazî serfirazû serbilind dikî ûher kesê ko dixwazîreben û şermisar dikî, qencî dL destêie de ye, tu bi her tiştî dikarî,è xudanqud¬ret lu î.jê û27 Bi fermana le sev digehin ro¬roj digehin şevê, ù ew hin kuri ûhin dirêj dibin; lu ji miriyan saxanji saxan miriyan derlinî. Ji kîjkî re di-.xwazî bê hisab mal ûmilk didî.[l]28 Nabe ko mirovên bawermenddesl ji misilmanan berdin û ji xwekafiran bikin hevalbend û arîkar.Yê ko wisa kiriye li gora emrêXwedê ne meşiyaye; meger ko cih liteng dibe ûûrewehon bi wan re midarayê di¬kin. Xwedê, emrê xwe pês we dike ùwe bi ezabî dilirsîne; guh bidin ê. Der¬gehè we dergehè Xuda ye. Dergehè weêpaşîn, dergehè Xuda ye.29 Bêje ; Tistèn ko hon di dilêxwe de vedisérin an eşkere dikin, Xudapè dizane. Her tistèn erd û ezmananje re xuyanî ne. Xuda bi her tiştî dikare,yê xudanqurdet ew e.30 Di roja pistdawiyé de, her keskedê xwe ê qenc û xirab di ber xwede wê bibine û ji xwe re de bêje : xwe¬zî emelê min ê xirab nîzîkî min nehala. Xwedê dixwaze ko hon 'dest ji|1J Ko. Xwedé' da napirse tu kurê kê yi.MEDHELOK957-

gunehan berdin. Xuda bi evdên xwe remihrivan ù dilnerm e.31 Pêxemberê min ... Ji Cihî ûFilan re bibêje: Heke hon ji Xwedéhez dikin, werin bindestiya min bikin,dako Xwedé jî hejî we bike û di gune¬hên we bibore. Xuda efiw û toban dide,Xwedê piyar e.32 Bèje .... Bindestiya Xwedè ûpêxemberê di wî bikin, heke hon xweje didin pas, bizanin ko Xuda ji kafiranliez nake.33 Xuda Adem, Nûh, Malbata-Ibrahîmû Imran ji bo erd û ezmananbijartine.34 Ew hemî ji çêliyeké ne, jixwîn û rayekî ne. Xuda dibihîse ùXwedé zana ye.35 Bînin bîra xwe : . . . Jina Im¬ran ji Xudané xwe re goti bû : Xudayêmin, ev zaroyê ko hêj di maka min deye, min ji te re nezir kiriye, tu wî jixwe re qebûl bike; ji ber ko tu gotinamin dibihîsî û qesda min dizanî.36 Gava jina Imranî zaroyê xweanî û dît ko keçikek e, dilê wê şikiyaû got : Xudanê min, min keçikek anî.Xuda zanî bû çi zaye, ji xwe ke¬çikek ne kurek e.Jina Imran got : Min navê wê kirMeryem; û min keça xwe û çêliyên diwê, bi te sipart, Xudayê min, wan jiIblîsê recimkirî bisilirîne.37 -7- Xuda Meryem bi awakî délaiqebûl kir û wî ew bi xweşî da xweyîkirin û Zekeriya bû bergère wê. Herpara ko Zekeriya diçû balê, didît ko cemMeryemê zad û fêkî peyda dibûn. Zeke¬riya je pirs kir û got : Lô Meryemê, evzadê ha ji kû té ? Meryemê got ê : Evzad ji bal Xuda ve ye, ji ber ko Xudaji her kesî re ko dixwaze rizqekîbêhisab dide.MARSXortên kurdan tev de rabin, dil sad û xweslEm kurên Kurdistan In her bijîn bijlHer biji Kurdistan her bêjin bijîEv welatek pir sérin e her bêjin welatRêberên xwînflroş in bo jina welatHer bijl Kurdistan her bêjin bijlSerbilindl kes nahiné béWek şêrênrojén dijwarbirindar in bo te ne xwînxwarHer bijl Kurdistan lier bêjin bijlRoja cenijè em tev mêr in şagirtêii RostemSerbestî doza me ye heroj û her demHer bijî Kurdistan her bêjin bijîWelalé me pir hêja ye terka wl nakinGer di vê rê de Iro em can fida kinHer biji Kurdislan her bêjin bijl.NAMlmin, ji kerema xwe ji min re zarokeklçak bide, ji ber ko tu diayan dibihîsî;»39 Ew hêj di mihrabê de disekinîû nimèj dikir ko Cebraîl banî wî kirû got : Xuda ji kerema xwe bi Yehyê.mizgîniyé bi te dide, Yehya tesdlqdarêhalina Isa pêxember ji bal Xwedê veye.- Yehya ji mirovên salih re de bibe pêxemberk,û wè bibe zelainekî pehrîzkarû mezinê miletê xwe.40 Zekeriya lê vegerand û got :Ma çawan ji me ziirokek çêdibe, ez pirim ù jina min stewr e. Cebraîl got ê :Emré Xwedê ev e; û Xuda her çi jîdixwaze dike.41 Zekeriya got : Xudanê min,delîlekî pês min bike da ko ez bi avisbùnajina xwe bawer bim.Xuda gol ê : ka ji te re delîlek; tuê se roj bêdeng bimînî, lal bibi ù bixelkê re bi işaretan bipeyivî.Navê Xudanê xwe her bîne bîraxwe û sev û roj dest ji kisand ina tesbîhébertuede.38 Zekeriya ' hema derbasî hun¬dirê mezela xwe bû û got : Xudayê958

DESTBOSÎJI APÊ MIN NÛREDÎN REJi bo apé min Nûredin dilovanHero sed Hatem û Kawis hi heyranSelavan ez bi gulavé dinosimBi lêvén xwe du destén le dibosipiLi Béi-ûtê tu mayî yan Ii ParezMin resmê le sev ù ro kiriye himbézBi vi dengé xwe ê zlz dinalimWeki Ferhad ù Meciiùn ez dikaliinHezar ù neh sed ù sala çil û yekMe jl noşl meya işqê peyalekMin zanî derdek! dijwar giha minHemî xort ù heval ù hogiré minBi xwe ez bi ehwalan nizanimBelê derdê dilé bavé xwe zanimÇiko rokê min je re goli baboXeberdanén te ez sotim hes e lo I . . .Digoti min kurê min tu nizaniJi apé xwe bipirse ew dizaneNe ez tenha hi vi derdî birindarHemi lawané kurdi bùne xwînxwarCegersoj in birîndarên evîn inDivên rokê welalé xwe bibininMin got derdê we ések pir xedar eBI vê ré de kesê bimrê ne ar eMeger zahir biçùk im, lê dibînimLi kovara Hawarê ko dixwînimHene tê de kelam û sihrén niewzùnGelek bétir ji apé min CegerxûnEwl liiasa peyala işqê danlBi navê rêberê seydayê XanlKesi wek wi ne iioşl mey ji caméBerî herkes bi sihrê çùye daméBi te ey sandiyaré rohelatéDikin fexré bi wl kar ù xebatêTe pir wek miu ji xabé kiriie hisyarEger çerxa felek bo me bibe yarBijl apo hi van rojén ciwanîBijl dîsa bijl apo tu kanîMişo me ez li zanistê me samlLi te pirsê dikê bavé min Namî MIŞOOkrenyeDi seré ùris û elmanan de navé Ûk¬ranyayè gelek caran tête gotin. Di vî welatide serine mezin çèbùne ù iro jl çêdibin. Jilewre me xwest xwendevanên Hawarê Ii hinliştên vl welatî ser wext bikin.'Ûkra'nye dikeve nîvroyé welalé ùris. Rû¬yê erdê wê 443000 kilomêtir çarçik e. JiFrensê hinek kêmtir. Ruyé erdê Frensê 551000 'kîlomêtir çarçik e. Erdê Ûkranj'ayé ji nîvrodigihe heta behra res. Ji aliyé rohelê tixûbênwê diçin hela Qevqasé. Di aliyê roava dewelatên Polonye û Romanyayê hene. Herçîtixùbên bakur bi erdê Rùsya spî dorgirli ne.Erdê Ûkranyayè erdeki rast e, tev be¬rislan e, bi tenê aliyé nivro de hin cihênbilind hene.Çemê Dinyeper di nîvê vî erdî re di¬bore ù welat dike du perçeyên wekhev. Di¬rêjahiya Dinyeper 2250 kilomêtir e. Çeménwek Birhiyat, Dèsna, Bùg, Donz ft Dinyesterdikevin Dinyéperl. ,Cimhùriyela Ûkranyayè a sovyètl bi heştmintiqe an wilayetan par dibe : Kiyêv, Çernlgof,Odése, Donz, Xerkov, Dinyépropetrovskû Moldavye. Kiyêv payitexté Ûkranyayè ye.DI erdê Ûkranyayè de her texllt madenhene : Xwé, bismùt, zeybeq, mengenêz, kuf¬rît. Unît, ù di mintiqa Donbasé de komirakevir.Di Ûkranyayè de nemaze komira kevivû hesin zehf in. Di mintiqa çemê Donz derùyé kanên komira kevir 23000 kîlomêterçarçik e. Di sala 1937an de ji van kanan 71milyon ton komir hatiye deréxistin.Di mintiqa Çemê Donhas de kanênhesin gelek dewlemend in. Di sala 1937ande ji van kanan 21 milyon ton hesin derê¬xistine. Kanên Korské ji wan ji dewlementirin. Hesiné van kanan bi tené jl hemî beslné dinyayê bêlir e.Herçi fesfor û mengenêz di Ûkranyarohelat de boş In.Axa Ûbranyayê, axeke res e hûr e. LiEwropayê ji erdê Ûkranyayè çêtir nlne. Dizemanê bolsévikiyéde cofkarlyaÛkranyayê gelekpês ve çûye. Di sala 1938an de zadê Ûkran¬yayè ji hemi zadén Elmanyê, Polonye ûMeceristané du caran bétir bû.959-

JI EZMANANHETA b'iNIYA behrè Û JÉ LI . RÛYÊ ERDÊDi vî serè mezin de bivê nevé tiştinemezin ù nedilî diqewimin. Lê em bi bêtirêwan nahesin. Ji ber ko yen ko ew ti.şt Ii wandiqewimine pericar pè dikevin û dimirin. Lêhinên din heta bi guhên me.vé" dibin.- Herwekî xwendevnnên me dizanin serègirava Girllê sereki ecêb ù xariqilade hù. El¬man di ezmanan re dihatin ù pè li erdêdikirin. Ingiliz jl bi balafirèn xwe deidiketinpêşiya wan ù cehda xwe dikirin ko wanbişkênlnin ù iiehîlin ko lingê wan erd bigire.Elmanan hin esker daxisti bùn balafirgehaMalèmiyé. Balafirèn ingilizi dihalin û Iiwê balaiirgehè dixistin Di nav wan de balaflrvanekhebû bi navê Honor. Honor bera dubalafirèn elmanî da bùn. Lè bahifira wî jlbirîndar keti bû û ber bi jér dibù. Honorébalafirvan dibêje :Dijmin hingafti hû baskén balaliramin. Min dit ko édl bé féde bù. Min ne di¬kari ez seré dijminé xwe bikim. Ji lewre mindigot ji min re çêtir e ez je bi dur kevim. Lédijmin dev ji min bernedida ù berikên milralyozaxwe li min dibarandin. Di n|ivbera minû behré de 200 mêtir ma bûn. Ji niskeké vebalafira min wek kevirekî, bi lez ket ù helaçil métiri noqî avé bû û lê de rùnist. Lê jiber ko deri û pencereyén balafiré qenc girlîbùn av ne kete cihê ko ez lê bùm Min kira¬sê xwe ê canparéz h xwe kir ù di quhi bala¬fira xwe re derketim derve. Kirasê min ezDi Ûkrànya nîvro de zebe.ş, guiidor ûher texlît fêkî çêdibin. Titina wan ji heye. Jisala 1927an ve cotkariyén Ûkranyayè dest biçandina penbù jl kirine.Ji mile dm di van salên paşln de gi¬yayê kewçûkê jl diçinin. Şekirê Ûkranyayèewçend heye ko téra hemi Rùsyayé dike.Nifûsa Ûkranyayè 35 milyon e. BajarênÛkranyayè en mezin ev in : Xerkov ( 800 000)Kiyév ( 650 000 ) Dinyépropetrovsk ( 300 000 )Odése ( 500 000 ) Ertmosk ( 225 000 ) Stalîno( 290 000 ) Voroşilovgrad ( 100 000 ) Nîkolayef(100 000) Keson (100 000).XELÎLÊ GENCOanîm rûyé behrê. Behir bi pél bù. Pêlan ez .davétim çep û rastê. Niho min serê pêlênbehré dikir. Qederê sesaetan inin ajnl kir ûez gehiştim bejê û ketim sikefteké. Ewçendwestiya bûm ko min xwe li erdê sikefté di¬réj kir ûheta sibehê tê de nivistim.Roj li min hilal. ''Ez rabûm, ji sikeftéderketim. Êdl li zadekl digeriyam. Pistî saete¬kê gihiştim dêreké, dereke vala û békes.déré de, min hinek av ùr çend darikên kibrltêpeyda kirin.Wé rojê ez li déré beyitlm. Sibetirêmin da ré û ez gehiştim şikeftekê. Min té dehinek nîsk peyda kir. Qey min di emrê xwe deje tamdartir tiştek ne xwari bû. Min terkasikefté jl da ù ez ji nû ve bi rê ketim. Jidur ve hin dar û şlnahiyek xuya dikir. Ezber pê çûm. Pistî car saetan ez gihiştim ê.DiEw der gundek bû. Zaro civiyane doramin û ez birim déré. Kese hinek nan ù mastdaye min. Min ji kesê zani ko di gund deingilîzekl din jl heye. Ew jî balefirvan bûketi bû vi gundi. Ez çi bibînim hevalekl min.Em lier du jî bûn mévanê kesê.Dît ira rojê me ji gundiyan seh kir koeleman ji gund bi tenê 20 kîlomêtir dur in. Dîsangundiyan gote me ko elmanan ji gundiyêngundekî din 6 zelam kuşti bûn. Ji ber kowan tiştên ko elmanan dixwestin ne goti bùnwan.Gundî bû bûn du bend. Hinekan dixwe¬st ko em xwe bispérin elmanan, hinên dindigot bila bi kêfa xwe bin. Dawiyê her dubend bûne yek ù gotine me, hon serbest in.Me jî qerara xwe da kd ém ji gund rabin ûji elmanan bi dur kevin.Bi sev me lerka gund da. Sev lar! ûhewa ne xwes bù. Heta bi nivé sevé em bi rêve çùn. Em westiya bûn, me hihna xme dida.Ji niskeké ve deivgé balafireke bi guhê me vebû. Me digot qey balaflreke elmani ye. Lêgava balafir hinekê diu dahat û nizingi li mekir me ji dengé wê zani ko ew ne balaflrekedijmin, lé yeke berikên, balafireke ingiliz! ye.Fanosa min a elêktrîkl héj bi min rebû. Min pé işaret dan balafiré. Ewé ji li me«vegerand û danl. Em lé siwar bûn û ji erdêGirîté rabûn.SILÊMANÊ FERHOù p-960

HINDIK RINDIKMELEVANIYA JAPONAN Li gora nû¬çeyên ko ji Sengeporê gibàstine rojnameyènewropayi japonan pisli ko Melèzyc vegirtineû gihaştine pèsberé Sengeporê bi ber awa ûû bi her wasiteyé keleha Sengeporê keşifdikirin. Di vê navê de eskerên japoni bi sevxwe tavétin behrê û bi melevaniyé li kenalaGoheré derbas dibùn û digihaştin peravênSengeporê û erd keşif dikirin. Dibêjin ko ja¬ponan di êrîşa Sengeporê de ji van keşifangelek istifade kir. Ji ber ko eskeran beriyahicûmè erdê ko lê pê bikira ji berê de naskiri bû.HINDISTAN Hindistan mistemllkekeingilizi ye. Lê çi mislemlike, ji Ewropayê bêtirtêrnifùs. Ruyé erdê wél808fi80 kilomêtir çargoşeù uifùsa wé 375 milyon e. Herçl Ewropeji Rùsyé pé ve, digel giravên brîtanî 2084296kîlomêtir çargoşe ye ù nit'ùsa wé 354250000e.Li gora vî hisabi nifûsa Hindistané ji yaEwropayê 20 milyon ù 750 hezar bètir e.PETROLA HINDISTANA HOLENDÎHindistana holendl ji çend giravan pék vetêt. Erdê van giravan erdeki gelek dewlemendû bi nan e. BI tené petrola vî erdi hêjaylmilyonan e. Ji vî erdî II salé 7400000 Ionpetrol bi- der têt. Hatin bi vl awayî bi gira¬van lêk vedibe : Simetie 5000000, Bornéo1600000, Cave 800000 ton. Herçi BIrmanye jeji qederê 1500000 ton petrol derlêt.Herçl birên Bornéo ù Simatreyé neketine" destê japonan. Lé holendiyan ew beriko terka wan bidin şewilandine û berhewakirine.ŞER Û MIKAFAT Di her deré ù diher welatî de xelk hi lier awayi nav di es¬kerên xwe didin ù wan dihévojin ser. Herçlkurdmancî, delalê herlyé û lewikê siwuran evhemî. jl şerevaniyaii te niiviôdiin in. Lê herçiemêrikani bi père ù inikaralaii jl nav dieskerên xwe d'din. Şirketeke emêrikani ilankiriye û gotiye : ji her balefirvanê emêrikanire yé ko balafireke dijmin bide erdê; 500 do¬lar mikafat dé bête dayln.Mister Lêvl, disa midiré şirketekê; ev!ji mikefetek ji bo deryavanan dani. MisterLêvl ji her dei-yavanl re ko cenkeştiya wl dib.ikurê Ellni'.tiUè de noqart-Ue dijmin liiXeri-()iiie, wé 200 dolar bide. Ji mile din MisterLévI ji Mister Rûzwelt re lOlM) dolar rékirine.Ev 1000 dolar ji deiyevanén wé cenke.stiyére dé bénedi serbelav kirin ko krewzoreke dijmin,6000 tonî re, bin av bike.ÇEKÊN NÛ Mixabiré « Gazét de Lozan» ji Londrê dide zanîn. Ingilizan bimbekenù çêkirine. Ev bimbe wek balaflran, xwehi xwe dikeve firé ùdiçe.ber bi armanca xwe veBimbe di şikilê balafiran de ye. Ev bimbebi baskén xwe difere û gava digehe ser serê ar¬manca xwe baskén wé têne girtin û bimbebi serî ve û zîçikl dikeve ser armancê û diteqe.Ev bimbe 20 kilo giran e.ÇAVÊ CAM Di wextê serê 1914 ù 18ande j'ekî ji mihaflzên tixûbên frensiz û spenyolîbala xwe daye ko di nav rèwingiyan de mi¬rovên kor, yekçav ji adelé der bétir bùne.Mijiafiz cv ti.şt gote .screUé xwe û yekji wanmirovan girtin ù çavé wi é pipok deréxistii)..Di nav çavé pipok de vltikek hebû; lê hixeleke zirav hali bù nivisandin. Kaxez xwen¬din ù zanin ko mèrik casûs e; korêu mayinjl hevalên wl nePORDARWlN Ji destpêka v! seri venavê Ewistralyayé her. ù her tête gotin. Beri¬ya serê japonan ji her eskerê wé navê wêdihate bihîstin. Ji ber ko eskerên wê dl herqada ser ù di bin bandera ingilizan de serdikin. Piştl serê japonan jî ji ber midafehawé gelek qala wê dikin. Japonan nîzingl lékiriye û baiaflrên wan li bender ù wargehénwê didin; nemaze bendera Pordarwin.Pordarwliv bajarekî gelek kiçik e; heyeko ewistrall bi xwe pé rind nizanin. Pordar¬win merkeza Ewislralya bakùr e ù 3000 ni¬fûsa wé heye. Cihekî gelek germ û hewa wêné xwes e. Lê ji awirê eskiriyê ve Pordar¬win eheniiyeleke mezin heye. Bender ù balafirgehénwô gelek bi ehemiyet in ù dora ba¬jér bi xwe asêgeh e. Ji vî 3000 nifùsl bi tenéhezar peya xelkê spl ne; en mayîn xelkêF^wistralyayè ê kevin in. Rengê van mirovanreşeşin e. Bajar ewçend germ e ko je rebajarê tihné dibêjin.Xelké bajêr bi pirani iiéçira lûlû, gameşù timsaban dikin. Herçl lûlùvan japon in. Iséwan herçend zehmet be jl kara wan jî ew¬çend zêde ye. Her lûlùvan di car mehan de961

600 dolnr kar dike.Yêu ko nêçîra gaiTiêşên kûvidikin salô ji 1000 dolarl bêtir kar dikin.Lô iro di vé benderè de bi hezaran pe¬ya gihane hev û çùn ù hatin tè de zôde bùye.Ji ber ko dijmin heye ko bixwaze té re bikevehundirê welét.ŞIÎR WÈ KENGÉ BIQEDE - Me hi xwebi çavê xwe ne dit, me ji xelké bajêr bihistŞiforek, ji Samê diçû Bexdayê. Mêriké meberiya ko bi ré bikeve depoya limobilii xweji banzîné dagirtl bû; ewçend ko lèra riyaDexdayê bike. Lé .şifor nizani bù ko dejjoyatimobila wl qui e. Mérik riya xwe hêj bi nivine kiri bù ko timobll sekini. Şifor daket limitoré fedkiri; kir ne kir, limobîl ne meşij'aDawiyê I.5 çi ye zanî û kire hawar ù gazî ù got;ya Xwedê, ya Mihemed, ya Isa, ya Mûsa, yaMeryem. Ji niskeké ve jinikeke bedewi lé pey¬da bû; cerek H. ser mile jinikê ye. Şifor me¬sela xwe ji jinikê re got. Jinikê got: ka viceri bibe û bera depoyé bide. Şifor got : hir¬met ma kengé timobll bi avé me.jiyaye; jimin re banzin divét. Jinikê gelek li ber şiforda û mérik ceré jinké bera depoyé da ù ti¬mobll bi ré ket.Şlfor pişti ko çend gavan ji jinikê bidur ket gote xwe : heye ko ev hirmet dixwazehere dereké, ka ez je bipirsim. Şifor lê zlvirl,jinikê got : ez naçim tu deran ev der cihémin e. Şifor je pirsl ; Hirmet ma tu kî yî.Jinikê got : ez Meryem im. Şifor çù destéwê û dîsan je pirsl : Ji kerema xwe ka jimin re bibêje ev ser wè kengê biqede. Mer¬yemê got, di cejna îsa pêxember de.Şifor gava ji Be3tda3''é vegeriya Samêbiserhatiye xwe ji hevalên xwe re got. Heva¬lên wi gotin é : Ma te je ne pirsî kijan cejnaîsa û cejna kijan salé.Heyhat şifor ev ji bîr kiri- bùn ù jiMeryemê ne pirs! bûn. An ne meê, bi sal ûroj û meh, bizaniya ev seré xedar wê kengébigehe dawiyê.XEBERGUHÊZDÎWANA MELÊ17Mehbûb bi dil bit me bi efrnzi çi hacetEnqa bi xwe bêlin lir fl perwazi çi hacetNe î dur e hebibê me ko ferj-ad ù llxan kinWî guh 11 zemir n ilil e, aw?zî çi hacetGo sixte mirada xwe ji min lelbe ke îroMin lu kerim î, ji le dax'wazî çi hacelMin nalc refîq in xem û tehlî ne misahibTeryad enîsè min e demsazî çi hacetDildan û niwaziş çi ne dîşnaniî bes in minPir derd û cefa hurmet û fzazî çi hacelSihhcl hi mey û çeng û hebibê me divêtinFei-yad û iîxan ma ne bes in sazî çi hacetRazên me çi hacet ko ji xem-maz bizanîEşkên me bes in dîdeî xeni-mazî çi hacelHer lehze çi hacet ko bi nazan bikuji minCana ji xwe qurbani te me naz çi hacetTa çende bi hicra te tu min tecribe bînîZêré ji xwe xalis mihek û gazé çi hacelHacel niye cana yedi bevza biderinîInkarî di dîn da nebit îcazî çi hacetEsrari ezel de di ebed hêne zihûrêEncam û serencam ji aiiazî çi hacelGer lûlûyê mensflr ji nezme tu dixwazîWer şilirê Melê bîn te bi Şirazî çi hacel.18Ewil ko yarê da me yek zereyek inayetQismet me xemr A came di deftera IndayetHisn û cemali canan nadêrïtin tu payanHerçî nebit bidayet csia nehin nihayctFeyza iiflm û liikmet cama sefa ko géraMe ji destô mixbeçan dît bi mislief bi ayetArif heta ne noşî mey ji destê meyferoşXaîb ne bû hûşî peyda ne kir wilayetjiGuqah û zihd û tamat hilnagirit xeral>alKesè ko bi vî derdî divê bikit riayetEşqê ji her du çeşman ewil dît dil eser kirLê zere zere axir sotin kir û sîrayetŞakî silahî herdem hikuştina Melê bitGazindiyan ji kê kim, ji kê bikini şikayetCama di desti şahid jengê ji dil dlşotin /Pîri mixan ji rindan weh weh dikir riwayetEtwari eşq û mestî esrari pitperestîTeqrîri sed riwayet nakif ji bo kifayetLiyitmeini qelbî eynelyeqîn dibexşilnehin riwayetEyneleyan divêtin kafiMirî û padişahî miiyek li nik Melaj'îNadim bi milki alem yek zereyf inayet19Er'erxeram e bi qed û qamet -Yek base da me bi sed qiyametYek bflse bexşl ewil bi ihsanAxir Umin kir cirm û xeramet-962

HIÎDÎSÊNCENABÊ PÊXlîMBEKREHMET t) SILAVA XWEDÈ LÊ HE522 Xwedê ji mirovên ko bi cilênipehl nefsa xwe mezin dikin dienire.523 Şahidê ko şelidatiya xwe ne da,nina şehdetiya zorê ye.524 Heçî ko baweriya xwe bi axirelêmine, xelké aciz na kin, /irara kesi na kin-525 Bi, zaroyan re li gora aqilé wanbimeşin, bi wan re bileyizin.526 Heçl ko baweriya xwe bi Xwedéù bi axiretê anîne arîkariya cîranên xwe dikin.527 Porên xwe bison ù hişkininin.528 Heçl ko bext dide mirovekî ûwi mirovî dikuje, bêbextiyê pé re dike, çavêwl li bihustè na keve; ew mehvanê agirédojebé ye.529 Heç! ko dl nav xelkê de fesadiyêdikin, wàn bera hev didin, ne ji me ne, dù¬rî me ne.5,30 Heçl ko xelké dixapînin, bileba¬zlyê li wan- dikin, ne ji me ne, dùrî me ue.531 Heç! ko sêwiya dihewinin ù wanbi xwedî û mezin dikin para wan bihusl e.532 Heçl ko pis û kémaqil in, seréwan bê meji ye tim ezabê xwe dibinin.533 Senhetén xwe de pé bidin erdê,w! senhetê xwe meguhérinin.534 Heç! ko roja tengayiyè de mînasewat ù labùna avé, arikariya^ xelké dikin,Xwedê qedrê wan weke mirovên ko di riyaw! de hatine kustin digire.Ji jeng û zirqê dil da bişotinCama sedef bin rind ù keramet -Ji her du çeşman té mest û xunrizNûra du çeşnian kê dl selametLi derd û êşan pékan û nîsanMe j' her du çejman klTsIn elametRiswayê eşqê tenha ne ez bûmKes dt zemanan hib bê melametDu secde ferz in flllial bibin berDema xuya bit ew qed û qametDa eybi rindan nek! beyanfNlfûsi qewmî beha tesamétMêla 11 te emr! béféde borîKê;a bi zoran qehr û nedamet.535 X^^edé ji mirovên nezan yen konezaniya xwe nizanin ù 11 ser rùyé xwe di¬kevin' liez na ke.536 Heçl ko bi dilekl rast û pak iiefspiçùkin, Xwedé wan mezin dike.537 Xwedé jl mirovên ko di civatade xwe dinepixinin, di ser xelké re rûdininûbi giranî û qnpanî bi ré ve diçin hez na ke..538 Heçi ko î.5 û xebata xwe bi hihnfirehiyêdiqedinin kar dikin, Xwedé poşmaniyêna de wan, lê heçi lez û hezé !i xwedikin meydana wan kin e, zereré dibînin.539 Jinèn pîr û stewr ji xwe re meylnin.540 Li mirovên seqet ù nesax bi ça¬vên kirinè me uèrin, dilé wan dimine.me ylnin, lê541 Kêfxweşiya xwe bi ser û kustinéko hon kelin seri heta ko zoradijminé xwe bibin ù wl bişkînînin pehniyaxwe bidin erdè û II cihè xwe giran bin.bitcmirinin.542 Mirina xwe me xwazin.543 Gava hon dikin rakevin agiré xwe.544 Gava hon li nisanè dixin, heywa¬na me yînin ber nîsana xwe.545 Yê ko silava xwe na de merhebabûnje re na be.546 Tisté ko hon je têşin mé xwin.547 Bi wî serté ko mirov wezîfeyêndewlemendiyë pék bine, destvekirî be dew¬lemend! héja ye û xeml û zîneta Xwediyêxwe ye.548 Yê ko ne xwediyê gotina xweye û II wada xwe diqullpe ne mirovekî misil¬man ù bawermend e.549 Ko père li cem we peyda ne bûlisiekî me kirin, xwe me kin deyndarê xelkê.çêlir e, léba^tir e.550 ïeneyî ji civata mirovên xerabhevaltiya mirovekî qenc ji tenahliyé551 Xweli Ii seré w! mirovê he yéko bi derewa xelké dikenine.552 Navbeyna du mirovan bê destùrawan rùmenln.553 Ne li ser ava herikandl û ne jlli ser ava golê me inizin.554 Insan û heywana bi jehr, bişewitandin û xeniqandinê me kujin.555 Jin û zarowa me kujin.963-

REWŞA DINYAYÊŞERÊ MANŞÊ Di hejmara 401 dem qala Mansé kiri bù. Vé caré ser ne dibehra. Manşê lê di v! aliyê Mansé, li ser erdêl'rensizan çébû. Li yekê vê mehê danezanekeingiliz! qala vi seri kir û got ko peraşûtlstêningilizi ji balafiran daketine erdeki Frénsa ve¬girt!, di peravên Mansé de, û ' dirêj! stasyo¬neke elemanl kirine. Di vê stasyonê de ele¬manan balafirèn xwe en xesardltî tamIr di¬kirin. Eskerên ingilizi i éjî vé stasyonê kiriyeû ew şikênandiye. Ingilîzan xesarine mezingihandine elemanan û hin hêsir jl bi xwe reanine Ingilleré.Eskerên Ingilizi pişlî ko bi karê xwerebùne xwe gihandine perava Mansé û di binhimayeta topên slolê de, vegeriyane welatêxwe. Xesarên ingilîzî kêm in.Radyowa Londrê pistî ko qala vê zeferaingilizi kir digot ko ev hereketeke bi serxwe bû an ne mexseda ingilizan ne vekirinaenîke nù ye. Radyowa Londrê ev tişt got jiber ko mesela enîke nû vé pasiyé û disantête gotin. Bêdiro, Litvinof, sefirê ûrisan liWesîngtoné di nitqeke xwe de ' digot ko jisondxwarîyan re divét dl roavê de enîke nùvekin, yani esker derînin Ewropayê ù dirêjîelemanan bikin; da ko barê ûrisan siviklirbibe. Lltvînof di nilqa xwe de nemaze tiştênjêrin gotine :Ji bo şikestina qewetèn mihwerê divétem seré waii di çend eniyan.de bikin. Û di¬vét ev eni ji hev dur bibin. Tu şek té denine ko Elmanyê û îlah-e, Ii- Biliaré, xebate¬ke zor wé bixebitin. Me hévî heye ko dost ùbevalbendéu me vî hall bîr bibin û hi karêko ji wan re gerek e rahin. Rexma mizeferiyeténordiwa ùris dijmin hêj xurt e ù zorawl ne çûye. Dijmin di pas enlyê re xwe jibona BIharê kar dike. Ehemiyeta eniya rohe¬lat, eniya ûris mezin e û dawiya ser Ii gorarewşa vê eniyê wé qerar bigire.ŞEUÊ LÎBYAYÊ Seré Libyayê wekexwe ye. Eskerên Romel gibàstine dora Xezaleyéû lé sekinine. Lé ingilîzan j! diréji wanne kil-. Çnxé serê Efriqayê ji dibore. Demako bcrfén Rù.syayê wé bilielin, qùma Efriqayêwek kuçên tiflké wê bikele û wê bisincire.Ji lewre divêt ko bcriva Nisanô di Lihyayêde hereket ji nû ve dest pê bike. Herç! serébalafiran, her du ali li wargeh û qerargehênhev dixin. Dewlelên mihwerê di léxistinaMaltê de pé didin erdê ùli wargehén giravé didin.balafirèn wan heroŞERÊ ROHELATÉ DUR Herwekî medi hejmara çill de goti hù japonan ji Hindis¬tana holendl pistî Bornéo, Selebis û Sima¬trayé çavé xwe berda bù girava Cavayé amezin û balafirèn wan bender û wargehéngiravé didan ber bimban.Li 27è Sibatè de nizingî Sirabayayê debendereke Cavayé di navbera stolênemêrikani, ingilîzî, holendl û japoniyan deserekibehri çêbù. Li gora danezanên ingiliziù emêrikanî baiaflrên sondxwarîyanstola ja¬poni di nîzingl behra Cavayé de dît! bùn ùelam da bùn stolên xwe. Di pey stola japonire, ji eskarantejî, çil vaporên barkés hebùn. Liser vé xeherê her se stolên sondxwarîyanderketin pêşiya stola japoni û li wé dan. Evseré behri qederê 36 saetan ajot û balafirènher du aliyan jl bi slolan re ser kirin. Stolênsondxwarîyan bimêranî ser kirin ù piraniyacenkeştiyên japoni birîn kirin, hinekê wanbin av kirin û ew hemi ji xeta ser bi durketin. Ji aliyé din bimbe ù gule li piraniyavaporên eskeri jl ketin û japon bêgav manû ji behra Cavayé baz dan. Di vl serî denemaze stola holendl qehremanike mezinsanl da.Eméralé vé stolé émir da kumandarêncenkeşliyên xwe ko qeweta dijmin çiqas ser¬dest bibe jî dirêjî wê bikin ù heta dawiyê 11ber xwe bidin. Wan kumandaran jî welê kirùdu krewzorèn holandi yen ko di vî serî debin av bùne rexma ko behir hilkişiya hû pirawan a jêrîn lopén xwe şixulandin û bera di¬jminé xwe dan.Sibetirê ejansa emêrikanî dida zanîn kojaponan esker derêxistine Cavayé ù lingê wandi giravé de erd girtiye û japonî û .sondxwarîdi bejê de 11 hev didin. Jopon derketi bûnse cihén giravé û dikirin II merkeza giravé,li Belavyayê wer bên. Li gora ejansan liCavayé ji qewetèn ingilizi, emèrlkani û ewis¬trall. pé ve 150 000 eskerên holendl hene. Ja¬ponan di derba pêsîn de 60000 esker deréxistinCavayé. Lé hero qeweliue nù ditinin. Holendi964

ù soiidxwari gelek 11 ber xwe didin. Digelvé hindê êrlşa japonan ber bi pé.s diçe ûjapon dikevin hundirê giravé. Li 5é Adarèjapon ketin Betavyayé; Hetanî îro serdestlyabehr û ezmanan, dl Pesîflké de, di destê ja¬ponan de ye ù japon bl vé serdestiyê lavêjinber derê. Herçl ingiliz ù emèrlkani xwe- kardikin û II hêviya dora xwe diminin. Û di¬bêjin ko tiştên ko emêrikani . ù ingilizan diPesîfikê de ji desl dane ev qerekonén wan enpês bùn; mina Melêzye, Sengepor ù Hindista¬na holendi. Xelén wan en bingéhin héj lipas in.Herçî ingilîz xwe di Hindislané de kardikin. Japon II ber deriyê Hindistané ne; yanlIi BIrmanyayê ne ù dixwazin rojké beri rojkéIsé BIrmanyayê safi bikin. Japonan di BIr¬manyayê de gihuşlin riya Bûrmayé ù nihozora xwe didine Rengûnê; payitexté vl welati.Japonan qederê 80 kilomêtir nîzingl Ii Rengûnêkiri bù ù Ii wè deré sekinî bùn. Ji pencêAderé ve û ji nù ve desl bi érijé kirine ûli 8é mehé japon keline Rengûnê ù serê riyaBûrmayé, xistene deslé xweHerçl emêrikanî wer dixuye ko xwe diEwistralyayé' de kar dikin. Heke japonan pistîCavayé avéte Ewistralyayé heye ko japon divl welati de di pèsiya xwe de emêrikaniyanpeyda bikin.Êrlşa japonan, herweki me beré jî gotibù ji bo soudxwariyari nişkegaviyeke mezin'bù Sondxwarîyan hisahé vl .seri ne keri bù..Mlstei- Çorçil li 26é Sibatè, di vê babelè deû dl mecllsê de gotiye : Min hergav hêvi di¬kir ko Emèrike serê dewletên mihwerê wêbike. Lê tucaran ne dihate bîra niiiv ko japonjl wé bikeve ser û diréji nie hike. Ji lewreez, herçî miletên ingiliz-ziman hene şlretanli wan dikim ù dibêjim, sebré bi xwe hidinû li hêviya encamé bimînin. ÉrIsa japonan diwextekî welê de haie rù ko hingê ji medixwestin ko em di Frensê an di Holaudeyêde enike nû vekin ù ji par re li elemananbidin.Pist! ko japonan pé li erdê Cavayé kir,fermandaré ingilizi ê bl nav û deng, gêneraiWèvel yè ko qerargaha xwe danl bû Cavayé,je rabû û vegeriya Hindistané, ser wezîfa xwea pêsin; fermandariya ordlwén Hindistané.Generalekr holendl ket sûna wl.Japon beriya ko vegirtina Cavayé temambikin avétine .ser Gina-nû jl ù li 7é Adaréeskerderêxistine vé girava mezin.Li 8ê Adaré japonan da zanin ko dhCavayé de eskerên holendi teslîm bûne ù diwê giravé de sergiha.jtiye dawiyê.- Radyowa^Londoré herçend derew hi aliyé véiiùçeyênve ne da lie jl gotiye ko di rojén paşin demixaberê hi Hindistana holendl re haliyebirin; ji lewre ji Cavayé tu xeber ue giliaşliyeLondrê.Japonan giravên Fillplné héj bi tema¬mi safi ne kirine; emêrikanî hîn tê de ne ûli ber xwe didin.Bi vegertina Sengapor, Rengùn ù Hin¬distana holendl japon gibàstine Behra hindi.Behra hindi ji bo ingilizan gelekî bi ehemiyete. Ji ber ko vapor di vé behrê le tên û di¬kevin Behra sor û je dertên Behra spî. Her¬wekî ji navé wé dixuye Hindistan bi vé behrédorgirli ye. Di nîvroyé Hindislané de giravekheye je re Seylan dibêjin. Ev girav xeçereyavé behré ye; yanî vaporên ko di vé behrê detên ù diçin, komir û petrola xwe je dibin.Di van rojan de gelek qala Seylanêdikin ù dihèjin heye ko japon bavèjin serSeyiané jl. Ev in dùrahiyén navbera Seylanû bendei ine din: Rengùn-Seylan 3200 kilomêtir,Sengepor-Seyhin 3600 k. Seyian-Besre 6500 k.Seylan-Eden 6150 k. Sengepor-Medegeskar9700 k. Seylan-Medçgeskar 6700 k.Di vé navé de me qala Medegeskaréjî kir. Medegeskar giravek e û dikeve nivro¬rohelaté Efriqayê. Ev girava mezin mistemll¬keke frensizî ye. Wé di serê Behra-hindî deehemiyeteke mezin heye ù di van rojan dedi dora wê de kurt ù pist zehf bùne. Gotineko hikùmeta Vlşiyê di vé giravé de hin war¬gehan wé bide Japonyayê. Lê hikùmeta Visi¬yè derew bi aliyê vê gotinê ve da.ŞERÊ ÛRIS Di hin derên welatê jêrinde darin hişkivl bin ù bihna Biharè dest bibelavbûnè kiri be jî di welatê ûris de hêjZivistan e; berf ù qeşa pùk û baran e.Digel vé hindê ser bi xurtike mezin domdike. Ji vl mill be jl wl milî, êrîş ùberêrîş,hicùm ù berhicûm In. Lê teşebls dl destéûrisan de ye. Bihar nizing bùye. BI BIharêve érisa elemanan wé dest pé bike. Ûris pêdizanin û ji lewra cehda xwé dikin ko elemanan-965

CHAHINOLes deux fragments qui suivent ontdéjà été publiés en kurde dans le numéro 37de Hawar. Tous deux été recueillis au Botan,I.'un dans la région d'Eruh, l'autre chez lesJéliyân.IMaudit Cliâhino, tu ne dis rien ITu ne fais rien dans la maison de ton père.Ma dot est forte, où te la procurei'as-lii?(l)C'est l'été, le bel été ILes arbres el les champs de mon père por¬tent leurs fruits.Les gens disaient : " Ahmad Khan est unefleur. " Je répondais : " Il esl la plaie de moncvur I "C'est le printemps. Nos tentes sont partiespour les zozâns (2).Je construirai pour mon Chahino une cabaneavec des roses et des ba."ilics.Et, si j'en manque, j'en emprunterai chezles voisins.Mon père n'a que des chevaux pour bétesde somme.bi sûn de, ber bi tixûbên wan ve vegirluiii ùherçl cihèn mihim, ji niho de wan bêxin destèxwe; da ko di dema érlsé de bikarin 11 ber wébisekinin û wê bişkêninin.Ûrisan di danezanên xwe yen 26 ù 27éSibatè dane zanin ko di nivroyê gola Ilmenéde zora elemanan birine ù di wê mintiqê deli ordiwa elemanan a 16an wer haline. Ligora danezané dl vé mintiqê de 94000 elemanketine nav çemberé ùrisan; ù elemanan di seréStereyarûsayê de şikestineke wer pis şikistineko çek û topên xwe berdane û çavé xwedane revê; lé ûrisan ew edim kirine.Li 6é Adaré ûrisan da zanin ko elemandi Stereyarosayé de rabûn hicùmê û dil ki¬rine xetên rûsî biskénînin lé ev hicùm neçûye seri. Ji mile din ùris dihèjin ko nizing!li Smolenskê kirine ù gibàstine deriyên Oréléû Orêl li ber ketine ye.Ils portent des dattes en haut de leur charge,des cannes a sucre par dessous.Prévenez Cliâhin agha de Hocbani que l'ona demandé ma main.Mou père n'a que des mulets pour bêtes desomme.Ils portent des dattes en haut de leur charge,du sucre par dessous.Pour l'amour de Dieu, prévenez Cliâhin aghaque l'on m'a prise en mariage.Maudit Chahino, es-Ui fou V N'es-lu jias fouiTu envoies lettre sur letlie.Ma dot esl forte, où iras-tu la chercher ?Tu possèdes une pouliche grise.Mais lu n'es pas homme à demander ma main,ni à m'enlever,Chahino, fils d'agha IOn esl en train de tailler les vignes de monChahino.Prends-moi, enlève-moi boute le feu à celleferme, à celte maison 1IIChahino, enlève-moi, nous irons aux zozâns.Jeconstruirai pour mon Chahino une cabaneavec des roses et des pétales de basilic.Et si j'en manque, j'en emprunterai chez lesvillageois et les voisins.Chahino, fou, lu e.s fou I Ni tu ne me prendspour femme,ni lu ne m'enlèves.Ma dot est forte, où iras-tu la chercher ?Tu ne crains donc pas Dieu pour brandirainsi le poignard d'argent sur ma poitrine ?Ma poitrine est un verger plein de roses etde pommes. Lorsque lu es triste,Viens un instant, tu y cha.sseras la peine détou coeur.La maisonnomade campe ende mon père est vaste, une tribucontre-bas.La nuit dernière, j'ai fait un rêve de bonaugure:J'avais la pauvremaman pour belle-mère!TAWÛSPARÊZDi qada nîvro, deji merésal Tîmoşenko,li ser eniyeke 400 kilomêtir fireh rabûye hi¬cùmê û zora elemanan biriye. Di vê enlyê deûrisan bi 90 firqeyï diréji elemanan kiriye.Sam 14 Adar 1942 NÊREVAN(1) Le mot qelen, que nous traduisons par dotdésigne la somme que doit verser le jeune honimeaux parenls de sa fiancée au monent du mariage.(2) Zozân : pâturage d'été.966

QUELQUES CHANSONSTRADUCTIONIl n'est personne qui ne porte en son churA part " Koçeré " el " Lo Mîro " lesque l'on va lire ont été notés au Bo¬texteslan. Le premier d'entre eux, Berdolavi, es.une chanson à filer (-le mot berdolavi, qujveut dire " devant le rouet n'est pas le"souffrances et peines du monde.Le mien, pauvrette, est un vase qui bout surles chenets, le feu brûle en dessous.Si tu ne sais quel est celui que j'aime; ilse pavane le soir au milieu du village Ilitre de la pièce, mais désigne l'un des genresde la littérature populaire kurde ). Les autressonl des refrains de danse. On lemarflueraque les vers qui les composent sont unifor¬mément de sept pieds, et que les rimes ensont beaucoup plus régulières que celles desautres chansons. Trois de ces couplets renfer¬ment des allusions à des événements histo¬riques qu'il nous a malheureusement étéimpossible d'identifier Ce sonl Malko ( exécu¬;tion d'un chef chrétien par un prince kurde )Amar agha et koçeré ( révolte des Mîrân ).'Je suis allée à la vigne. Des haies de roses ILeur vue m'attriste.Le bien-aimé et moi, nous les avons cueil¬lies, pour nous battre avec.Il restait de mon coeur moins large qu'undoigt,Tant l'amour me troublait.Le dernier, Lo mîro, est une épigramme com¬posée il y a quelques années, sur un de nosamis, par un vieux chanteur.TAWÛSPARÊZJe suis allée à la vigne Des haies de roses ILeur vue me rend joyeuse.Le bien-aimé et moi, nous les avons cueillies;nous avons badiné, joué.II restait de mon c'ur moins large qu'unKesek ninin kul ù xemê dinê ne di dil de.Dilê min rebena Xwedè, sitila kuçkirl agir dibin de.Heke delalê dilê min nas nakI, êvara dimeşitd'nava gun' de.Ezè çùme reza, rèza gula, gula li mi zer kir.Min ù delalè xwe çinine. Il hev di wer kir.Tillk ji perê dilê mi ma bù kêm.Eşq û evlnl li halê min eser kir.doigt.Trois fols le -jour, je me lamente, commefont mes compagnesdeJe suis allé à Djezir de Botan, au bordla rivière.Le bijou que ma belle porte à la narine estd'or et d'argent, il pèse quatre drachmes.Hélas 1 Que ne puis-je, à minuit, l'heure desjeux d'amour, rester un peu chez elle IMELKOEzê çûme reza, rêza gula, gula II ml spl kir.Min û delalê dilê x'we çinine, henek û yar! kir.Tilik ji perê -dilê mi ma bû kêm.Miné rojê se cara, mina heval û hogira, lihalé xwe gill kir.Melko xwesti diwané.Se fincan qehwe danê.Pasé, celad berdane.Melko go : " Ez melko me 1 "Sêro go : " Ez Melko me,Xweyé şwlrê bl co me,'Kilê çavê SUto mè 1 "Ëzê çûme Cizira Bota, ber de çem eXizéma keleşgewra mi zêr û zîv e, car dirhem e.Ez, rebenê Xwedê şeva, nîvê sevé, dema he¬nek û yârlka.Bihneke rùnistam H cema.On fit venir Malko au divan.On lui donna trois tasses de café,Puis on le livra an bourreau.Malko dit : " Je suis Malko I "Le lion dit : " Je suis Malko , '-967-

Je possède un sabre à nervure,Je suis le kohol des yeux de Selto I "(l^EMER AXAEmer axa aXa ye,Sérê Soro axa ye.Şwlrê misri kêşaye,Nav eşlra xwe daye., Amar agha est un dief.Il est le lion de Soro agha.Il a tiré son sabre d'Egypte,Et chargé sa propre tribu.Et s'en allait vers la source du coteau.La jarre était têlée la robe était mouillée.La belle a blessé le coeur des garçons.Les nomades des tentes MirânOnt brisé leurs chaînes comme deslions (3).Je ne te donnerai pour aucune autrefille de tribu.Les nomades des tentes de BotanOnt brisé leurs entraves comme desbeufs .Tralala I Ma nomade.Aux narines percées, au khezém d'or(4).Tourment des braves.MÉRGMêrga pista malano,ÇI mérgeke hesin e !Keç'ko d'résin teşêko,Xirxiro wê je téno.Dostika min esmer e,Esmer, şêrln esmer e 1La prairie derrière les tentes.Comme elle est verte ILes filles y font fourner leurs que¬nouillesQue l'on entend ronfler.Ma mie est brune.Brune I C'est une douce bruna IKOÇERÉKesera mérê berê,Koçeré cer li mil kir,Qesda kanika gir kir.Cer qui bù, taql şil bù.Dilê lawik bikul kirKoçer ji malé Mira,Reş'kandin bendê sera.Ez te nadim b' tu eşîra;Koçer jl malé Bota.Raş'kandin bendê cota.De lé û Je, koçeré,Pozqulé, xizém zerê;Kesera mérê beré 1Tourment des braves (2)La nomade avait pris sa jarre sur l'épauleLO MÎROLo miro, lolo miro IRo dihate niinèja niro.Oda miré min b'soriiig e,Heçl dosla wi firenge;Emrê wl emré quiing e.Lo miro, lolo mîro IRo dihate n'méja nîro.Oda miré min b' liene ye,Heçl dosla wî file ye,Emré wî j'emra zêde ye.Emir, émir IVoici l'heure de la priérede midi.La chambre de mon émir est de couleurpourpreToutes ses bonnes amies sont d'Europe.II a vécu moins longtemps qu'une.grue(5).Emir, émir 1Voici l'heure de la prière de midi.La chambre de mon émir esl couleurde henné.Toutes ses bonnes amies sont chré¬tiennes.Il a vécu plus longtemps que quiconque.(1) C'est à dire : Je suis le bien-aimé de Selto.(2) Mêrê berê, homme de jadis, a le sensde brave.(3) Les Mirân sont une tribu- nomade duBotan. Ces deux vers renferment sans doute uneallusion à une de leurs révolte ( Celle de Brahimagha contre son suzerain, TEmir de Bolan vers 1830 ? )(4) Khezém : bijou que les femmes portentnarine gauche.dans la(5) La croyance populaire veut que la grnevie très courte.ait une-968

KitêbxanâH awarêHejmar:Kiryariya HawarêSali 500 Qirùsên SûrîŞeşmehi 300 Qirùsên SûrlSémehl 200 Qirùsên SùrlXwedi û gerinendeyê bérpirsiyar :Mîr CeladetAlî Bedir-Xan . SamSûriyeDirectear Propriétaire : Emir Djéladet AaliBedir-Kban. DamasSyrie1 Rézana Elfabiya Kurdî C. A. Bedir-Xan.2 Elfabé C. A. Bedir-Xan.3 Dilê Kurên Min Dr. K. A. Bedir-Xan.4 Bîyişa Pêxember. Bi Kurdiya dumill, bidibaca C. A. Bedir-Xan5 Nivéjên Êzediyan bidibaca C. A. Bedir-Xan6 Mektùb ji Mistefa Kemal pasé re7 , C. A. Bedir-Xan1 Mesela Kurdistanê Bazîl Nikltîn8 Ji mesela Kurdistanê C, A. Bedir-Xan9 Elfabêya Kurdi Dr. K. A. Bedir-Xan10 Xwendina Kurdî Dr. K. A. Bedir-Xan11 Elfabêya min Dr. R. A. Bedir-Xan12 Dersén Şerîetê Dr. K. A. Bedir-Xan13 Çarînên Xeyam Dr. K. A. Bedir-Xan14 Proverbes Kurdes , Medhelokên KurdiLucy Paule Margueritte û Emîr. K. A, Bedir-Xan Paris - 193715 Le roi du Kurdislan . Qralê Kurdistanê .Emir K. A. Bedir-Xan û Adolphe deFalgeroUe . Paris - 19376 Der Adler von Kurdistan. Eyloyê Kurdis¬tanê. Prinz K. A Bedir-Xan û Herbert ÔrtelBerlin -193717 Der Schnee Des Lichtes . Berfa RonahiyêSihrén Kurdî Prinz. K. A. Bedir-Xan ûDr. Curt Wunderlich " Berlin - 1937970-

SAL 10HEJMAR 42ANNEE 10NUMERO 42ÇARŞEMB15 NÎSAN 1942MERCREDI15 AVRIL 1942KOVARA KURDÎ )f REVUE KURDETÊXISTIYÊN VÊ HEJMARÉTefsîra QuranêDr. K. A. Bedir-XanAwayê Evi neHisyarNewrûzHerekol AzîzanIşê paqijŞevgerRewşa dinyayêNêrevanGramêra KurdmancîC. A. Bedir-XanHedîsên Cenabê PêxemberDr. K. A. Bedir-XanDîwana MelêQedrî Cemîl Pasa* BIRÊ FRENSIZI *Les jeux kurdesTawûsparêzŞAM—1942ÇAPXANA SEBATÊ971-

.SAL 1«HEJMAR 42AN'NKI-: 10.\UMER0-12ÇARŞEMB15 NISaSJ 1942mi-:hchei)I -15 AVRIL 1942Iv()\'ARA KURDÎ )f REVUE KURDETEFSÎRA QURANE42 Wê demê bînin biin xwe....Zebraîl ji Meryemê te gol : Lè Meryeinc,Xuda lu bijtirtiye û ji gunehan piiqijkiriye. Xwedê lu ji hemî jinèn dinytiyêfêtir giiliye.43 Lê Meryemê.... Ji Xudayêxwe re bindestiyê bike, guhdnrî emrênwî bibe û bi nimêjkenin re secde bibeXudayê xwe ù xwe lè bitewîne.44 Pêxemberê min .... QiseycnMeryem, Zekeriya, Yehya ù îsa lislinexeybê ne; emê ji kerema xwe wan listanbi te didin zanîn; herwekî gava jibo bijartina bergère Meryemê, bist ùheft mirîdên Dergehi, (|eicmèn xwe avê¬tin avê û gava ew li hev kelin, tu neli cem wan bûyî û ])è ni zanî.45 Wê demê binin biin xwe...Cebraîl got: Lê Meiycmc, Xuda bipirsekê mizgîniya kurekî bi te dide, navèwî Mesîh îsa kurê Meryemê 'ye. Qedrêwî, di diny^ tl axirelê de wè mezin bi¬be; ew yek ji yen nîzikî Xuda ye.46 Ewê hêf di l.-indikn xwe de, bixelkê re wê baxêve û di mezinahiya xwede jî bi wan re de bipeyive.Ew ji dilpakan e.47 Meryemê got : Xudayê min, tumêr nîzîkî min ne bùye, çawan ji minzarokek çêdibe. Cebraîl got ê : EmrêXwedê ev e, Xuda her kesê ko dixwazedixuliqîne. Ji xwe gava Xwedê bi çê¬bûna tistekî mirad dike, ji wî tiştî redibêje : Bibe, û ew tişt çêdibe.48 _ Xwedê je re kitêb û hikmetéû Tewrat û Incllê de bide zanîn49 Xuda Isa ji lawên Israîl re bipcxcmbei'îliyè de bi.sine ù Isa ji wan rede bibêje: Kz ji bal Xuda ve, bi ayetû delîlan hatime nik we. Lawên Israîlwè je bipirsin ii bibèiin; Delîlên te çine. Isa ji wan re de vegerine û wêbibêje : Ezê ji ax ù beriyè ji we re teyrekîçèkim û je re bi keremaXwedè can bidim, ezê yêu ko ji diyaxwe kor bûne, sax bikim; çavên wande vebin;ù nexwesén hnweşînêbigehi¬nim saxiyê û bi destiira Xwedê miriyanvejinim; ûherçend jî min lişlên ko hondixwin ù mala xwe de kom dikin neditine, ezê navê wan bi we bidim za¬nin. Ev delil û hicelên pêxemberîtiyaIsa enpê aniye?!hêja ne; heke we baweriya xwe50 Isa wê bibêje : Ez tesdîqdarêkitêba we Tewratê me û tistèn ko jiwe re haie heram kirin, ezê wan ji were dîsa helal bikim ù ez ji we re biayetên Xuda têm, ji Xwedê lirsij^ar bi¬bin û bindestiya min bikin.51 Ji ber ko Xuda, Xudayê minû we ye, je re laet lï ibadetê bikin, riyarasl ev e; û riya rast, riya Xwedê ye.52 Gava Isa bi kafiriya cihiyanhesiya, pirsî û got : Di riya Xwedê da,heval ù arikarên min kî ne? Hewariyanlê vegerand û got: Em di riyaXwedê de arîkar û deslbrayên te ne,me baweriya xwe bi Xwedê aniye ûtu bibe şahidê me ko em misilman in.53 Xudayê me, me baweriya xwebi Incîla ko te şandiye xwar aniye ûbindestiya pêxemberê te~ kiriye, me jişahidên mezinahiya xwe bihesibîne.54 Cihî di heqê îsa pêxember de,desl bi bêbextiyê kirin. Xuda jî di heqê-973-

cihiyan de welê kir. Xuda di her tiştîde, ji her kesî xurlir e.55 Bîne bîra xwe . . . Xwedê, jiîsa re got : Pêxemberê min, ezê te binivînînimû piştfe te bal ezmanan,cihê melyaketan ve hilînim û ezê leji dijminên te pak û safî bikim. Ezê-labîên te, ili axirelê de li ser kafiranserfiraz û cihbilind bikim. Di rojapisdawiyê de kafir wê bên pèsiya min,û wê bikevin hafa min, û li ser liste ko webi hev ne dikir, ezè pirsa xwe « paşînbibêjim û hikmê xwe bidim.56 Ezè kafiran di dinya ù axire¬tê de bi ezabekî giran biêşînim; kesnikare tè de arikariya wan bike.57 Lê yen ko misilman bùne ùtiştine qenc lihev anîne, emè wan bi¬gihînin kerem û comerdiya xwe. Xudaji xedaran hez na ke.58 Em bi wehî û ayelèn xwe jitê re tistèn hèja ù hikmetdar didinzanîn.59 Zayîna îsa, li ba Xwedê wekeafirandina Adem -e; Xuda Adem ji axêda afirandin û je re got : Bibe ù ewçêbû.60 Herçî ko ji bal Xuda ve ye,bêşik rast e, dudiliyê me ke.61 Pistî hatina delîl ù hicelênpêxemberîtiya îsa, heke dîsa hinan ber¬beriya le kir, bêje wan : Gelî mirovi¬no ... . Werin, em banî jinên me ùwe, zaroyên me ù we, nefsên me û webikin ù pişlre niyazmendèn Xuda bibinû ji bona derewkeran desl bi xwestinalaneta Xuda bikin. Yen ko pêxemberî¬tiya Isa inkar, dikin, divè bikevin lane¬ta Xwedê.62 Ev qiseyên hanî, qiseyên riastin. Ji Xuda pê ve, tu Xuda nîne, jiXwedê pê ve délai, fêris ù xudanqud¬ret tu kes nîne.63 Heke wan ji qebûlkirina ra.s¬tiyê xwe dane pas, bila bizanin, Xudamifsidan nas _dike.64 Pêxemberê min . . . , Ji Cihîû Filan re bêje : XudankitêbinoWerin emê li ser qiseya ko, di heqêAWAYÊ EVÎNÊMa dizanî aşiqaii dilher xiyala sev ù rojWer dinalin xwin dimiiliii ewji çavan sev ù rojDilfiirén dama evînê, wan j'nédi ve gotiyeGull ù goyén zilf ù xalan dane zanin sev ù rojMe h'tenè dilher divaye, yara hé ten ù gihanEw sirişta zeiule gaye hiiulika me sev ùBihii.şt ù zenda gihane wéroj"di cihan daye deiigWé ji me sed dil rewa ye em li l)cii(lé,sev û rojQenc ù luiz e, lengudaz e, padi.şaliek hé wefatter dcma hersef dixwaze mîiiekar im sev ù rojBerfa yaré ji xuyina menivîsi xézexszSoz ù peyman me dida wé olperesl im sev ù rojKarê masùqiiii wiha ye, iişiqaii erzandidinWaii bi xismô dil hewa ye xwin diréjiii sev ù rojSorgula liilliil divaye xişmê seywan lé vedaMa li ser lat û zinaran lim şi3'ar e sev ù roj.HISYARwè de, golina kitêb ù pêxemberên Xu¬da yek e li hev bèn ù em bibêjin : Emyekîliya Xwedê dizanin, ji Xuda pèji lu kesî re ibadelê nakin, luvekesî nakin hevrî û hempayê wî, ji wî pô vetu kesî na hesibînin mezin ù sermiyanéxwe. Pêxemberê min .... heke wan xweje dane pas, bêje wan : Hon bibinşahidê me ko me baweriya xwe bi yekî¬liya Xwedê aniye, ù em misilman in.65 Gelî xudankitêbino.... Cihîdibêjin, Ibrahim ji me ye; file jî dibê¬jin, no ew ji me ye; cire hon wisaberberiya hev û du dikin, ma hon bîrna bin ko Tewral û Incîl, ji we repişlî wî haie rêkirin.66 Hon çi milet in... Bi tistèko hon esl ù rastiya wî dizanin qaîlna bin û baweriya xwe pê na yênin,zidê wî dimeşin; û bi liste ko nizaninberberiya hev ù du dikin. Xuda pê di¬zane, lê hon pê ni zanin.67 Ibrahim ne cihî, ne jî file, lêmisilmanekî pak ù d.ilrasl bû û ne jikoma kafiran bû.68 Nîzîkên Ibrahim ew in ko liser şopa wî çûne; û ew jî pêxember ûmirovên bawermend in.Xuda xwedî û arîkarê bawermen¬dan e.-974

HEDÎSÊNCENABÊ PÊXEMBERREHMET 0 SILAVA XWEDÊ LÊ BR556 Nezir û qurbana me kin, kofilan isé min çêbù ji lilan pêxember ù ew¬liya requrbaneké serjê bikim me bêjin.557 Di .şliia xwe de ax ù zarina ùqir ù wira me kin.558 Heçî ko her ji koçeriyé hez di¬kin dibin liovê seré çiya, yen lio lier biseyd ù nêçîrê mijùl dibin ji kar ù Isé xwexafil dibin ù bi sùnda dimînin, mirovên koher li pey mezinén dewletê digerin filnekardibin.559 Heçi bèsebeb xaniyê xwe difiro.sinji wan peraii xêr na bînin.560 Xwedé Ii mirovên ko gava tistekîdiriioşin xerabî ù kèmaniya wî iia bêjin téxezebé.561 Heçî ko xaniyê xwe diliroşin ùbi pereyê xaniyê xwe xaniyeki nastinin xeyrù berekela wan ])eran nabinin.562 Heçi ko bihna rùn ù goşt jidestê wan lê ù bé deslşiştin radikeviii ù pénesax dibin divê bizanin 'ko ew sùcdaré nefsaxwe ne.563 Yê ko xurti ù çavsoriyé li xelkédike û bé heq malê wan dixwe ne ji me ye.564 Wextê ko hon sir" ù pîvazê di¬xwin gerek lion ne yin civatê caméra.565 Heçî ko bê destùra xwediyê wankaxez ù deferén xelké ji hev dixe ù li liiiiidiréxaniyê wan dinêre ù saxiya xaniyên wandike, divé bizanin ko xirabî ù heramiyê di¬kin, heqé wan ew. e çavê wan bé rijandin.566 Yê ko mille diziyé dikire bi dizre gunehkar dibe567 Yé ko nlşanvan e û dev je ber¬dide ù avêtina liling ù nlşanê ji bir dike jinîmeta ko Xwedé da bù wî melirûm dibe.568 Tisté ko sinet û Quran té lu nebe inaniya xwe pê meinin iV pé emel mekin.569 Heçi ko dixwazin xelk Ii berwan rabe piya, bila hisabè rùnistina xwe IIagiré dojehè bikin..570 Heçl ko bêsebeb ù béheq mirovênnemisilman diésin'n ez neyaré wan im û ezli axiretê' dawadarê wan dibim.571 Heçl ko bê sebeb û bê heq xel¬kê diêşinin Xwedé ji xwe dixeyidlnin.. 572 Hébextiya mezLiU-ir ew e ko me¬zinê welatekî bi zad ù xwarina xelké ji xwe reticariyé dike.573 L: lue lê hatiye nivisandin: wekte bi wan kiriye wê bi -seré te ji bé; wekte bi WHii diki ew jl wé bi le bikin.574 Ji bona mirovên ko qenciyê di¬kin masiyên behra ji dia dikin.575 Heçî dar û xerza dişitilîiiin ù erdû coté xwe dikiii Xwedé qedré wan digire.576 Yê ko dielime tistekî û bi xelkéna de zanin kirin, mina mirovek e yé kozérén xwe vedişêre, dike biii erdê ù péarîkariya xelkê na ke.577 Mirovê ko şireta qenciyê 11 xel¬kê dike ù ew bi xwe qenciyê na. ke minaçiiayek e ko dora xwe res dike ù ronahidide xelké.578 Heçl ko dilê wan di dana deynêwan hebe Xwedê arikariya wan dike.579 Ji qenciyê héjatir liştek tune,qenciker mîna mirovek e ko her nimêja xwedike ùrojiya xwe digire.580 Li ba Xwedê sedeqa mezin ewe ko mirov rastiyê bibêje.581 -- Mezin hemî plgii-êdayî wé bénhnfa Xwedê, emelé wan enqenc wan ji pîgirêdanêxelas bikin.582 Yê ko di roja tengahiyé de bikêri hevalê xwe ne hal ko ew ket tengasiyêkes jl bi kéri wî na ye, xweditiyé lénake.583 Mirovê ko deriyê xwe digire liber xizan ù belengaza, Xwedé deriyê rehm ûkeremê lé digire.584 Xwedé mezinê mileté ko Ii serrast ne meşiyaye ber bi rû ve davêje dojehè.585 Tu dilé bé xem tune ye.586 Sebir, baldiréjl ù bihnCrehi zlnetmirova ye.587 Xwedê di gunehên tobedarandibore.588 Tirsê lu kesî ji mirinê xelas' nekiriye, feyda tirsê lune ye.589 Du gur hinde hakimekî zalim ke¬riyî lia êşînin.590 Tu hinde xebata xulamê xwesivik dikl bi wî qasî Xwedê sewaba te bê¬tir dike.591 Wesiyetê xwe binivîsînin û licem xwe hilînin.592 Yen ko qedré kal û piçûk û za¬royên me na girin ne ji me ne.593 Yê ko gava cirané wl birçl ye,zikê xwe dadigire û H cirané xwe na ph'sene camêr e.-975-

NEWRÛZBÎST Û SlSEYÉ NISANÉHerçi Kurdistan, nemaze welatê jorînillthie, qenc bjr dlbin ko ev cejiia iiieziu, cej¬na me a mili ù nijadin, Newrûz, ji lebîetawelatê me bi xwe hatiye der; şertên jiyiuawelatê me ew xwesliye. -,Belê herçî welatê kurdan ù Zivistanawê ditine û té de jiyiyane rind dizanin ko Zi¬vistana wî welati heyama berf û pùk, zîpik ûteyrok û boraiié ye. Heta dera ko bîiialiiyamirov lé hikim dike çav ji spitahiya berfêpé ve tu tisti nabine. Welat di bin poşlkenerm ù slùr, di bin poşlke spl de, lal ù bédengnivislîDi tarîya sevé û di hişkesayiyê de, jegulbiiiaii re bixwiiiui, haciresk bl tira xwe alez li singa ezmaiwiii xelôu xwe ên'bé reçuiop ji uù ve bikiijiniii.Xwedé vé lièvivn mirovan dibe .seri ûBihar tête rù; dinya vcilije ù herçi miletênîraiii yêu ko beri herkesi ù hi rêberiya Zer¬dést yekiliya Xwedé na.s kirine vé rojê sahî¬net dikin ù je re iiewrùz an nùroj (lil)ê|in.Ji ber ko di géra rojê de roj ù heyanioke -nù dest pê dike.Dibêjin ko ev cejiii pniiişiihê iraiVl îlesa^iewl Cemşîd daniye ù pisli aliraiidiiia di¬nê herçî stêrk in di vé lojé de bi ger ù Jirékeline, û ji hev belav bùne.Ehmedê xanl vî sairé kurdan ê mezin,yé ko daye pey lier listé mileté xwe ê mill.û nijadin; di Memozîna xwe de (pila Newrûzêjî kiriye ù gotiye :re, bi tené guregura ezmanan û reqlna blêçù birùskan dilorlnin. Di şevên sayî de liilmaerdê di navbera erd û ezmanan dé wek perdekezlvin disekine û di heyveroné de ev perdewek tûleke teiiik dilive ù direcife. Ev sevdirêj ù bi melal in; roj kurt in. Roj kêmcaran xwe sanl dide; ù dinya ji ronahiyêbêtir di tariyé de dizivire, tê û diçe, li , rojê,li cira û li tehna wê digère.Cih cih çiyayine bilind, wek Agir!, Slpa¬nè Xelatè zozanéii BIngol û Serevdîné û Herekolawelatê navîn çarkokine spl li serên xwewer anlne û ji jor de, li hin reşahiyên desté,wek li wan ecêbmayî, fediklrin; serén xweber bi ezmanan hildidin û çarîkén xwe herû her, bi hiriyeke xwerûspl û ji nù vedixemilînin.Her rihber û candar daye pey cihekîgerm; çi ban çi sikeft, hemi ji bona wan qencin. Tifik dildara herkesî, hewînga her tistébican e. Tisté ko mirov dixwaze çend perengêriêgir an tirêjeke tavé ye.Herçl heşlnahl ne; di bin poşiya berfêde xwe germ hiltînin; berf agir.ê wan e. Heç¬ko erd mirl ye û tiştên rihber je direvin;qey ditirsin û naxwazin bi nesaxiya wé bikevin.Dilé herkesi bi imid û lievike tekanehiltavéje : Çile û rojén serma pîrejhié û her-'çl gît in derbas bibin û roj bi tirêjên xween zêrin şopa ewrên res ji sînga ezmên bimaleù Bihar bi xeflanê.xwe ê rengereqg rû¬yé erdê ji nû ve bigire; berf û qeşa bihelin;ro ù robar û çem biherikin; di mérg û destû çiyan de heşlnahl serî hildin; darên rùt ùtazî bikevin xeml û xêzên xwe en- kesk ' ûsîn; hezar di gulistanan de dasilanên xwe jiXel-Iaqi cihan ji feyzi fllrelHeyati felek bi wechi qudretBê qalib ù bê niihit ù miqyasBê alet ù hê mişlr ù meqrasEvçende miez-zem û midew-werEvrenge misen-neh û miker-rerÎnane bi mareza wicûdêKêşane bi menzera şihûdêHikmet ew e, ev hemî li kar inHiudek dl peya ù hin siwar inHindek di bell û hin seri inHIndek di mein û hin ment inHin midbir in û hinek' mideb-birHin miqbil in û hinek miqed-dirHin katib in û hinek di istadHin mitrlb in û hinek di cel-ladHin rojperest in û hin şebefrûzHin xus-sarevin û hin xemendùzHindek di misai! Zln zeri neHin sibhi Memî di misterî neBilcimle miseyqel ù minir inHin padişeh in, hinek wezîr inHindek ji teher-rika tebllEw téne bi. niqteya reblêTecdîd dikin ji bo we salé- Gava weko têne ttjdalêDanayi miem-merl kuhensalKvrengehe go ji bo me ehwaiGot adeti pê$l û zemananRv bû n hemi cih û mekananWextê weko şehsiwari xawerTehwU dikir di mahi AzerYani ko dihate birci sersalQet kes ne dima di mesken ù malBilcimle diçûne der ji malan-976

Hindek bi jieyarl çùne liaxnnHindek bi siwarl çùne raxnnHindek bi lebayl ù bi kesretHindek bi lievali ù bi wehdelRabùne ve xanim ù xewatinWan ji liji gui kirin besatlnHùraii kire meskeiiê xwe cen-netlié iicrde ù bé mehil ù min-nelOùsize ù dixier û rewalanFakize izar ù zilf ù xalanEUab ù kewaibô di ezraMrrdaii ù niiraliiqé di zîbaEsîuibi qima.ş lilli rixsarICrbabi nielali Iiisiii dîdarWan lék dikirin melali yek erz'l'exniin dikiiin bi lui ù w'elerzSowdiikeri eş(| bùn di bazarHem bayii hisn ù iiem xerîdarSersali ù bakir ù rewalanScdsali ciwan ù pîr û kalanScrsnl li resni ù rahi maiiùd(Vèiiin diçù meqami mehmûd.Qendili minir déri ezreqMi.skal hemil kirin mirew-weq'^.S(;rs!i! ko bù ji nù ve mamùrMir daye géré di taze destùrDesinr ko bù ji bo wişaqanRabùn lieiiil şiblieti işaqaiiTék çùne iii mareza mezadéDild.-ideyi nie(|se(l ù miradêll-la bi lenê Mémo ti TacdinWnn dane xwe dixterane tezyînYani di dema ko bùye lehwilEw lier dn bira di came tebdîlIslel)re([ û sindisin di ber daÇend melicer ù miqrime bi ser daIvakùl kiri bùne lir-re her sul'eiçcm kiri bùne zilf ù gêsùZERDliŞTlïrznnê inilctèti lU'hcr ù îrniii ùxwutlivô .-\vù.sl;iv(îWan lew kiri bù libas tesrlfDn qel nciiilin Ii wan çu lekilfl'ùsîde libasi dilhcranlSeyrnn dikirin hi sergiranî.Dewra felekê ji bexii lérùzDisiin ko nima ji iu1 ve newrûzMebnl li wé adeté mibarekŞelirî ù sipiiliiyaii bi carekBajar ù kelal ù xanl berdanTeşblh bl iiijdiyan ù cerdanSef sef dimeşlne kùh ù destanRef ref dixweşlne seyr ù geşlauEsnafi imem sixar ù kub-barQetlia ve ne ma di şehri dey-yarTi.sté ko Xanî di heqé Newrùzê degoliye ev e Xuiii digel sebebên vé cejnê enfoU'ki avin ù azînên wé en civaki jî gotine.Ji qesideyên Xanî dixuye ko di wé.heyamê de kurdmancan ev cejin bi ayîninemezin şahinet dikirin ù ev cejin gelek biqedirdizanin. Welè xuya dike ko mir bi xwe dicejinê de hazir dibù ù aylnên .şahînetê biemirê wî dest pé dikirin. Herçi ciwan di vécejnê de di bexçe ù bistanan de rastl hevHi'lii (ligehiijte pir ù kalanHoJH ko (lil)ùye Idi newrûzTazim jl bo dema dilefrùzSelira ù çemen dikiriie meskenBèda ù (leuien dikirne gulşeiiXesnia ezob ù keçên di bnkii-Elqi.s-se cewahirên di njulirTék (I.I .li mizey-yen ù niileb-bcsVêk rn li tefer-ricè mircx-xesI.ikcii ne bi telinu-l ù bl inin-iielHelkî Ili leri(|i .serli ù sin-iu'lLewre ko ewan xerez ji goijléMeqsùd ji çùyiiiii lii desléKw i)ù Uo çi lîilib ù çi nielli'ibYani du leref mihib ù niehhùl)Ev lier du celeb ko liev bibininKufwé di \\\i: ow ji bo xwe liiiiin.977-

ÎSÊ PAQIJJl HOJNAMF.KK -A.^ii' beg çil n pêne sali bù; lé hinjin ne uni bù Ev bùne 22 sal A.'>ir begli ber mnsa deflerxanekê de dixebiti Xwlngiraiibù. Karek ji desté wi bi zor derdiket.Ko je re bigolann:

REWŞA DlNYAYi::ÎŞÊ HINDISTANÉ Bûyera siyasi agirantir ya van rojén paşin Isè Hindistané ye.Serê Pesîfikê gihaştiye deriyên HindislanéJapon jl propegendeke mezin çêdikin û xel¬kê Hindislané li ingilizan dieliminin. Hindij! 'istiqlala xwe dixwa/.in. Nemaze ji ber rewşaIro ingiliz ji gelek guh didin meselaHindistanéSir Steford Krips, ji bona vê yekê Ii22é Adaré haie Hindistané Bi Krips re projekewezareta Ingilistanê hebù. Li 30ê AdaréKrips ew proje belav kir ù da zanîn ko tiité koIngiltere dikare bide Hindistané ev e; ù projebi tu awayî nayêle tadîl kirin. Ji hindiyan redivêt an projé weke xwe qebùl an red bikin.Li gora vé projé Ingiltere heqekl mînaheqê domînyonan dida Hindistané. Kenede ûEwistralyé dominyon in. Di idara domînyonéde welat di îşên daxill de misteqil e; herçixariciyê bi taca Ingilistanê ve girêdayî ye. Divê projé de du serlén bişundehiştî liebùn :proje piştl serî wé béte tetbîq kirin ù heladawiya ser herçl îşên eskerl ne, tev de didesté ingilizan de wê bimînin.Serekén Hindislané pisli ko li projé liùrbûn ji ber van her du .şcîlnn ew red kirin.Lé Krips bi serekén HiM.lislniié re bi sixnsetébi ré vè çû ù ne hist ko mizakeré yckcarbéne birin. Ji mile din nliniiienileki Hùzwell,kulnêl Conson .^ Çenkeyşek kelin navê ù dikiningiliz ù^ hindiyan Ii hev binin.Hindi ték de ne ji yek dîn ù mezhebû zimani ne ù ji lev/re di nav hev de jlne yek in. Di nav hiii.liya!i de qederê 80-90milyon misilman hene. Herçi misllinaii bihindiyên bùdaperest ne xwes in ù çêtir. me¬yildariya ingilizan dikin ù dibêjin heke heqekji Hindistané re béte dayln divét hindiyênmisilman hikùmêtcke cihé binin pé.Ji mile din li Hiiulistanê mehrace hene.£v mehrace wek mir ù uxayên me èii beréne; serekén eşiran in. Xelk bi her awaylbindestiya wan dikin ù ev- mehrace gelekdewlemend in. Heke Ii Hindistané bikùmele¬ke mill û adeti haie çêkirin bivé nevê Işêhikûmelê wé bikeve desté mirovên xwendaû kernas û hikimê mehracan é eşlrl wé qelsbibe û ew hédi hédi li ber qanûn û nizamé wêbihele û ji orté rabe. Ji ber vê yekê mehraceji ev/çend meyildariya vl işl nakin.Lê berv'ekl me got mizakeré dom dikinû ingiliz dixwazin isé Hindislnné rojvkê lieiirojekê safi bikin.Li gora nûçeyên pii$Iii Sir Krips vegeraxwe bi sùn de histiye, général Wével keliyenavé ù dikin tevdireke welé bibinin ko lierdu ali qima xwe pè binin. Lé ev teşebis jilie çù seri ù li lié Nisanè Sir Slefoid Krlpoji Nùdeliliyé ù lii radyowê da zanin ko kongrahindiyan ù civata inisilmannn (|inin xwehi serlén proja ingilizi ne anîne ù proje bisùii de avétine. Hindi dixv,'Mzin proje îro bellelliiq kirim û di meclisa midnfeha Hindista¬né de niminendekl wnn helie.SERÈ .PESlFlKÊ ^ Seré Pesifikè gira¬niya xwe daye iiemnze Ewistrnlyayé ù tixù¬bên Hindistané,Herçi Ewislralya ye, herweki me berêjl goti bù emêrikaniyan midefeha wé Ii serxwe girtiye ù tê de xwe kar dikin. Li 15éAdaré gênerai Mek-Erlùr, yé ko II Filipînèbù haie Ewislrayayê ù bùye serfeininiidaréleşkeiên sondxwarîyan yen Pesifîka-NivroMerk-Elùr di Filipinê de bi xurti Ii pêşiyajnponan sekini .ù bi mSrani serê wan kiri bù.Ji hingê ve deng bi vî générale emêrikanîkeliye.Japonan pistî ko esker derêxistine gi¬ravên Timor ù Gina-Nù gelek nizingi li Ewis¬trnlyayékirine. Balalirên japoni ji wargehénwnn giravan radibin ù lier ù lier U wargehénEwislialyayé didin. Mirov digol qey dilé ja¬ponan heye esker derînin Ewistralyayé jl. LêjnpoiiHn ev ti.jt héj ne ceribandiye.lieiçl Seré Fillp'né, vé pasiyé, di nîv¬girava Batané dé* emérikaniyaii terka kozikénxwe da bin jl zora wan ne çùye, xwe danepas, ketine kozikine din ( li ber xwe didin.Japonan ji nù ve esker d>;rêxistine Batané ildikin ji nù ve diréji eiiiériUaniyan bikin ùIsé Filipînè bi temami safî bikin.Pistî serine xurt emêrikaniyan terkaBatané da ù Ii 9è Nisanè ki-^iyane girava Koréigdorè.Ev girav di :;el>ca Me;iily.-iyé deyù lé de keleliek lieye. I.ê bireki eskeré emê¬rikanî di Batané de niune û keline desté JHponsn.'vVer dixuye ko serê Filipinè gibaşliyedawiya xwe. Lé herçi ji hebe emêrikani¬yan di Fillplné de bi qehremànl ser kirine ûsanl dinyayê dane ko mêrine qenc bi çekinekêm ji dikarin li ber dijniinê xwe bisekinin.Bêdiro ev car meh in Fillpin ji welêt qutbùye ù ji hingê ve je re ne pi$tmêr ne jlçek û cebirxane ne hatine. Gelek heye ^oeskerên Fillplné balaHr ji nin bûn; lé bi xwe-979

mêrine qenc bùn. Mêrê qenc dikare lier tistibike; ko hewce bù dibe baiùt, dibe gule ùdikeve ser seré dijminé xwe.Herçl Cave, Simeire, Bornéo ù giravênHindistana Holendi en meylii tev de keti binjl desté jiiponan, di hin deran de .serên çetandom dike ù bulariréii ingilizi ù emêrika¬ni Ii wargehén wan giravan, yen ko Iro didi destê japuiuin de ne, gali gah lilcùni di¬kin ù li wiiii di"xin.Ji mile (lin di Pesîfikê de serine belirijl çêdibin ù nemaze noqarên emêrlknnl dikinvapoiên jnponan en barkés bin av bikin.Li nliyé Hindi.staiié ser nemaze di BIr¬manyayê de germ bùye. Di vé eniyê de nexasimeskerên çlnl Ii pêşiya japonan sekinine.Pişll ketina Rengûnê ser di dora Tongoù çemê IrewndI de çêdibe. Li dawiya Adnréjaponan Tongo zemt kir û eskerên çini ù in¬gilizi xwe je bi sùn de kişandin.Ji mile din japonan avêle ser giravênEiidemané ù ew xistine destén xwe. GiravênEndemané dikevin nîvroyé xelica -Bengale.Rojnameyèn Londrê di vê babeté de dibêjin:stnndina- van giravan dellleke din e ko dilêjaponan heye diréj! Hindistané jl bikin. Dihejmara 41ê de me qala girava Seylanê kiribù ù goti bù ko mihtemel e ko japon berdinvê girn'vé jl.Pistî ketina Sengeporê ehemiyeta Sey¬lanê bétir bùye. Li 5ê Nisanè balafirèn Ja¬pon! bi ser vê giravé de girtin ù ew dan lierbimbeyèn xwe. Disan di vê rojé bi xwe debalalirên japoni li Medras ù. çend benderênHindistané en din jl xistine. Medras ù ben¬derên din dikevin nivro rohelaté Hind'stanéû ji 400 hein 800 kllométiri di .ser Seylanêre ne. Seylan ù benderên léxisll tev de jiwargebéii japonan geleki dur in. Tu balnlirnikare ji wan wargehan rabe, here Seyiniiù benderên din ù disa vegere wargehé xwe.Ji lewre û welê dixuye ko çend vajiorênbalafirhilgir hatine nlzingi wan bende¬ran ù bnlafirên xwe ber bi wan benderan vefirandine. Balafir pistî ko bi. karê xwe rabùnevegeriyane ser balafirhilgiran.Lê wer dixuye ko ingillxan di Seylanêde tevdira-rxwe dlti bûn û lielnrlyên bâlafirşikenxurt kiri bûn. Ji ber ko danezana iiigillzlya ko di heqê vl ser! de hâte belav ki¬rin dibêje ;. Japonan bi 75 balaflran diréj!Seyiané kiriye. Me ji wan 27 balafir di cihde aveline erdè. Xesarine welê gihaştine 25éndin ko divét ew ji bi rê ve keli bin behrêù ne giliaşti bin vaporên xwe.ŞERE URIS Dinyayê tev de çavê xweberdaye vê eniya ser. Ji vî mili be, ji wîmili, iiiirovdewietéii sivll ù eskeri, pisporénşei- ù iqtisadi yekzar ù yekziman dibêjin koseré Ewropeyê di vé eniyê de ù bi şikeslinayeki ji her du .şerevaniyan wê bigeheencnnié.Ji mile din serekdewletén sondxwarî¬yan bi tevayi mikur tên ko ji bo sivikirinabaré Rùsyayé divét di roavayê Ewropayê deenike nù bête danin; yani ji sondxwarivan redlvêt eskec derînin peravên Ewropê yen roavê.Loid BIverbrûg di vê babeté de goliye:(( Rûzwelt, Çorçil û Mekeiizikiiig ehemiyeta eni¬ya ùris qenc bir dibin. Ji xwe heke ordiwa ûrisbêgav ma û kişiya pista çiyayên Orale imidèiimeji bin! béne qelandiii. Serê Biharè wê bilie.sereki encamhéxs. Ji Emêrîkê re divêl di seréBiharè de roleke mezin bilehize. Xebata febrikanbi tenê bi şixulandinn fevayén febrikê,di qadên ser de bi kêr têt ». Biverbrùg pêdixwaze liide zanin ko ji Emêrikê re gerek eesker bişine Ewropayê ù divét ew esker bisondxwnriynn re şerê elcmnnnn bikin.Li gora kaniyên bêteref ù yen .son¬dxwarîyan Emèrike jl xwe ji bona vê yekêkar dike. Li 7ê Nisaiiê genêrni Merşal relséerkanherbiya Emériké haie Londrê. Dibêjinko hatina genêrni Merşal Londrê ji ber vêyekê ye. Général ji rojnainevanan re goliye:eskerên emêrikani bésebir ti liéviya wé rojêne ko pé li erdê Ewropayê bikin.Herçl eleman in ew ji knré xwe ji bo'.seré Biharè dikin ù dizanin ko serè qadaûiis ji bona wân serè lieyin ù mirinê ye.Li gorn ajansan eleman xwe ne bi lenê di Rùs¬yayé de lé (li dcveriiie din de ji kar dikin.Di vé navé de eleman eskerine nù ditininBelqnné, giravên behra Èjé ù peravên Ilalyayê.Ji mile din merésal Von Brewxiç heliyeYewnanistaiié.Li gora hawiièn Londrê, li Biharè, ele¬man di Behra-spl de ji wé rabin hicùme¬ke gelemper. Pisporén eskeri yen Londrê ùEnqerê dibêjin eleman ji milekl diréji Qev¬qasé bikin; ji mile din jl di Maltayé re ba¬vèjin Libyayê ù di Qibrisé re berdin Sùriyéûbi vl awayl wé bixwazin li Swêşê béne wer.Di eniya ùris de ser j! hédi hédi germdibe. Lê elemanan hêj dest bi érlsé ne kiri¬ye. Yen ko radibin érlsé ùris in. Oris dixwa¬zin beriya êrişa elemanan bilindcihên mihim980-

BINGEHENGRAMÊRA KURDMANCÎBI NAVÊ YEZDANÉ PAK P. DILOVAN é MIHIRVAN12ŞANKK . Ji (laçekên ko ji birekî bihevkeline û dikpvin iiêşiya bêjeyan ( li, bi, ji ) lu daceknikare bikeve péjiya jjronavên lihevxisti. Ji ber koev(ti wê (le bene. Ji lewre miriiv nikare bibêje;Moïê bi wî |)è veda. Divêt liibêje : Mozê bi -"w!veila. An: Mozê pé veda.Lê bcrçî daçekên ko ji ilu liinin bihevkeli ne( di-de, jê-re, bi-ve ) birê wiin c paşîn dikarebide pey pron^ivên lihevxisti: ez lè île biim, min je regol, ev her du gund pev ve ne. Birê van daçekané pê;!n ji xwe di wan de ye.Ji mile din pronavèn lihevxisti dikarin bidinpey bev. Ji ber ko di wan de daçekek û pronavekheye û ji lewre gava didin pey hev ji pronavek dikevenavbera her du daçekan: Min je lê pirsî. Yanî:min ji vî II wi pirsî.PRONAVÈN IŞARKt94 Pronavèn Işnrkl ji kes lişt ùheywanan bi tenê kesên seyim dinininin ùgava dikevin sûna wan, wan bi işaretkirinêsanl didin.95^ Di zimané kurdmancî de du lexlitpronavèn işarkt hene:En pivene: ev, ewEn qersene: yê, ya, yen96 Pronavèn işarkl en pivene prona¬vine nélar in ù ji ber ko şikilên wan enkirar ù bireser cilié cilié ninin Ii gora méjerù zayendê navdéra ko dinimlnin lêne tewan¬din ù veiietnndekên wan ilil|iii. Ji veqedandekan,hi lenè en binavkirî bi vun ve dibin.En iieliinavkii'i bi vnn ve nahin. Ji ber ko evIli isarelkiriné ewçend liiniivkirl ne ko nikarinhibin nebinavkirl.Ev Tistè filzing an nevdèia ko diqiselê de pistî hemiyan haie golin şaiii dide.Ev bal Evi got, evè gol, ez evidibînim, ez evè dibinim.Ev halin Kvaii gol, ez evan dibinim.Ew Tişlê dur nn navdéra ko beriçeiuleké di qiseté de haie gotin şani dide.Ew bal Ewl gol, ewê gol, ez ewldibinim, ez ewé dibinim.Ew Iinlin Ewan got, ez ewan dibinim.ŞANKK lîv prniinavên ha di şikilên xwe enlewanilî de, gelek caran bêi « (^ » yê têne bi karxislin: Vî got, vê got, ez vi dibinim, ez vé dibinim,van gol, ez van dibînim. Wi got, wé gol, ez wî de mana herbêjeyê e^kere ye. Bi tenê lê de t yek > bûye t êk » .Herç! t hev-û-din gelek heye ko « hev » jl bimana c yek » e. Bèdiro di zareki kurdi, dl zarèduir.ilî de ji yek » re t jew » an « yew » dibéjîn.-981

DÎWANA MELÊ20F';niré zayl lio nie bê dilber ebesWé li vl (1) emrê nie boril pir ebe»DU emanet da bi naehian ne diLé bi naelilan mede gewher ebes (2)Da dl seyra cjqê bê dilber neçiLew (3) dibil seyra te bé dilber ebesPir li pey weslè me se'y û cehde daCehde û se'ya me, hatin der ebesAhûyé (4) kujiim bi derba xencerèMa di nièlakê deril xencer ebesDil ji derba ka;^ow!tn bû parcparKo di nieydanè dihit sed ger ebesMehdera wî sixleyî îro bikinEz dibêjim na^bit ev mehder eliesKişf û manf kî li lewhi simè wî (5)Ni(|leyi misk û xetî enber ebesDa mêla hi;yar bil lè pir kesanSine pir lê dane sing û ber ebes.21Femi (I) enber^ikené bét ji enber meke hehsBil ji wê silslle û zilfl niienher meke behsVeke lève û ji nêvê biwcrîn qend û nebatJi lebi laleşckir bèj û şckir meke behsBl ser engustè eqiqê bide fincana rehlqêAbl heywan le çi yin nav ji kewser meke behsZeriyèn şeble û dirdane bihin şahidi bezmJi genim reng fl siyeh celire (2) û esmer meke behsDi beşaret bi işarct ji neyè bêle simaTu b'wê nay û semayê bike hawcr meke behsDl nihani bi deraxû;è bidi cani şîrinŞaxl emrî bi xwe birji û ji Qeyser meke behsAyeli hisni mifes-sal kî ji keş-şall cernaiIlmi esqè hike tefsir û ji défier meke BehsRazi dehrè ji sipehré tu nizani bi cedelHikmeli dawer e ew tu ji hikmet meke behsAvi heywan le divêtin tu bibe hemre XidirCami Cem bin û ji Dara û Sikender meke behsJi ezel aqibcii kar ko malûm ne bitinCami mey nos ji teqdiri miqed-der meke behsDilè yarê me ne hù nerm bi sed ab û giriJi dilê dilberi ma berê mermer meke hehsTir bi sed téne ceger, sine li ber maye çeperJi dil û cerg û kul n sineyi kciker mekê hehsŞlrê elmasi kişinit tu ji lamih de xeberVegirit bcq-qeqi yaqûl ji gewher meke behsJi şefeq zihre xuya bit tu biner perwînanCihelè (3) ew binimét lu j'meh û xawer meke behsLi rûyé yar di nû ve me qeran dîne di mestTu ji seyri qemer û lali û exter meke behsPir ji dêmé ici û xalan te xeber daye mêlaNezerè wer bide bejnê ji mifes-sir meke behs.FERQÈN N1VIŞTAN20(1) tevf. (2) me da gewher ebes. (3) ]*ah wê (6) kif( e man» kl li lewhi s!m wl21ICl)N»ni. (2) çirde. (3) idbheU.LES JEUX KURDESLe jeu, les voyageurs l'ont souventrenrarqué, tient une grande place dans la viedes paysans kurdes. A 'cliaque occasion (fêtes,mariages, etc ), les enfants, et même les jeu¬nes gens et les hommes fiiils se nissenibleiitdans les prés qui enlourent. les villages, etorganisent des parties endiablées. L'ardeur- puérile et l'acharnement que des gaillards detrente ans et plus apportent à un tournoi desnnte-mouton ou de colin-maillnrd offrent àl'étranger un spectacle bien pittoresque.Sans aller jusqu'au Kurdistan, sur uneplace de Beyrouth voisine' du port, onpeut voir assez souvent des croclieteurs ome¬ris en train de se disputer quelques piastresaux billes, et tellement absorbés par celteoccupation qu'il semble que le reste du mon¬de n'existe plus pour eux.Naturellement, les jeux guerriers etles combats d'animaux èlaienl nulrefoi.- lesdivertissements les plus appréciés. Le CharafNameh ( XVIJ siècle ) nous apprend que" les jeunes kurdes passaient tout leur tempsà jouer au polo et à tirer à la cible. " L'Ang¬lais Rich ( Narrnlive of a résidence in Kurdis¬lan, 1826/7 ) parle des exercices d'escrimepratiqués è la cour des Babân. L'un d'euxconsistait à trancher d'un coup de sabre unepièce de feutre épaisse d'une quarantaine decouches, mouillée au préalable, et qui étaitsoit étendue sur le sol, soit suspendue auplafond. ( t. I, p. 132 ). A la même époque,la lutte était également très en vogue, et les ren¬contres donnnient lieu à des pans ( ibid,t. I, p. 120). Cependant, con.me la pratique de cesport provoquait souvent des bagarres sanglan¬tes ( le vaincu, que soutenaient ses amis, nevoulait jamais reconnaître sa défaite ) on nes'y adonne plus que très rarement. D'aprèsMillingen, ( Wild life amongst tbe Kurds,1870), des joules, des concours de lancement depierres étaient fréquemment organisés ( L256-257 ).Dans les pays de cavaliers ( Kurdistanpersan, Serhedan ). on pratique encore denos jours certains jeux à cheval. H. Massé,( Croyances et coulunies persanes, p. 421 ),déciil l'un de ces divertissements, appelé taghaleh: il s'agit de lancer sur le sol un .bâ¬ton garni de cuir à chacune de ses extrémi¬tés, el qui rebondit aux côtés du cavalier.Celui-ci doit le saisir au vol. '- Les courses, les joutes, le djérid ara|ie( cidl ) sont eux aussi très répandus .-982

Les récits des voyageurs du siècle. der¬nier renferment de nombreuses allusions àdes combats d'animaux, qui s'accompagnaientde paris en argent. Rich ( t. I, p 102 ) parled'un propriétaire de Koy Sandjak, qui envo¬yait son chien jusqu'à Suleymaniyé, pour lefaire se' mesurer avec un adversaire réputé.A Seldouz ( Wilson cité par H. Massé, p.423, n. 2 ), et dans In région de Qotour (Mil¬lingen, p. '256-7 ), on organisait des bataillesde buffles; elles avaient généralement lieule soir, à proximité de l'abreuvoir. Enfin-Rich(t. I, p 91-3 et p. 109) décrit les ren¬contres de perdrix qui passionnaient la po¬pulation de Suleymaniyé. Les perdreaux decombat avaient chacun leur nom, et leursmaîtres les soignaient avec amour; ils leurfaisaient même passer l'été à la montagne,pour les maintenir en bonne forme. Les oi¬seaux jeûnaient pendant vingt-quatre heures,la' veille du match. Au moment de la ren¬contre, on disposait les cages en cercle, elles assistants se plaçaient un peu en re¬trait. On faisait alors sortir successivementles deux adversaires, et la lutte commençait-Elle se terminait lorsque l'un des championsarrivait à mettre l'autre en déroute, ou à lesaisir par la nuque et à le traîner deux.ou trois fois auteur du ring. Rich cite en¬core des combats de béliers, et l'on trouvesouvent dans les chansons des comparaisonsinspirées par ce sport. Un clianl de guerredéclare :Serê feqîrê Ézldlya ù soliyé MisilmanaXweştir e ji seré nêrî û berana ILa bataille que livrent des faqirs yézidis(l)aux soufls musulmansEst plus belle à voir qu'un combat deboucs ou de béliers ILes jeux suivants, qui se pratiquent enplein air, sont appelés jeux d'été.Hol, ou Gok ( hockey ) . Analogue auhockey européen. La crosse s'appelle çewgan,;çemik, ou kaşo, et la balle, gok. C'est de loinle jeu le plus populaire au Kurdistan. Il arriveque l'on se lance des deQls de village à village.Les équipes aciverses se rencontrent àmi chemin, et la compétition dure parfois cnejournée ou plus.__^ Baûlan ( saute-mouton ) . Dans certai¬nes régions ce jeu s'appelle aussi kervanê xwê( la caravane de sel ). Durant la partie, onchante le refrain suivant :"Baùtan, xwes baûlan ISera didiwan cûme çiyan.Min digo : " Plié, piçkl rùn I "Gahê res I nav keviran. "( Saute-inoutoii, joli saule-mouton IPour laseconde fois, je suis allé sur les monts.Je disais : " Vieille, un peu de beurre I "Le boeuf noir est dans les pierres. )Cire. Notre jeu de barres.Talùl. Chacun des joueurs est munid'un long bâloii. L'un d'eux, le talûlçl, seplace sur une butte, et lance à ses camara¬des une petite pièce de bois nommée talûl.Les joueurs se la renvoient les uns aux au¬tres, à l'aide de leurs crosses. Si le lalùlçlmanque son coup lorsque le talùl revientvers lui, il est exclu du jeu ( dimire, il meurt )el un autre le remplace.Qaq ( billes ) . Se joue à deux. Chacundes adversaires a deux billes. Celle que l'onlance s'appelle qaq, et celle qui sert de but,gule.' Si l'on parvient, à l'aide de la premièrebille, à envoyer la seconde à plus de troispas, on a le droit de redoubler son coup.Celui, des joueurs qu- réussit le premierà couvrir de la sorte une distancé de centpas a gagné.Apé Mus ( colin-maillard ) . Se joue àdeux. Les adversaires sont séparés par unegrosse pierre, un escabeau, etc, sur lequelchncundoit tenir la main gauche. L'un d'eux ales yeux bandés, il est muni d'une cordequ'il brandit en criant : " Apé Mus, adeta tederbekê bê iiamùsl " ( Oncle Mus, tu as l'ha¬bitude defrapper en traître.) Il s'efforce d'at¬teindre son partenaire qui se dissimule, cher¬chant à éviter les coups. S'il est louché, lesjoueurschangent de rôle.Sora berda Mema ( Les Soran poursui¬vent les Maman ) (2) Les joueurs se divisenten deux camps, Soran et Maman. Entre lesdeux groupes, deux comparses tiennent unmanteau tendu à la manière d'un rideau. UnSoran et un Meman s'approchent simultané¬ment du manteau, en rampant, de manièreà n'être pas vus. Un arbitre les interrogealors tour à tour, à voix basse : il s'agit pourchacun des adversaires en présence de devinerqui se trouve en face de lui. Si c'est le Soranqui y réussit le premier, l'arbitre crie; " Soraberda Mema I ", ou inversement : " Memaberda Sora 1 " Le groupe indiqué s'élance sur983

les traces de l'autre, qui prend la fuile. Si l'undes poursuivants parvient à attraper un mem¬bre du camp adverse, le paitie est gagnée,ct les vainqueurs sont récompensés par unepromenade à califourchon sur le dos desperdants.Dik ù inirlşk (les coqs el les poules)Deux camps, celui des coqs, el celui des poules.Le parti des poules est commandé par uncoq. Les poules sortent, se tenant dos à dos,autant que possible. A ce moment, les coqsdu' groupe adverse se jettent sur elles et ten¬tent de leur sauter sur les épnules. Leur coqcherche à les défendre. S'il parvient à désar¬çonner l'un des assaillants, le camp des poulesa gagné et les coqs doivent se laisser chevaucher.Dosek ù balif ( matelas et coussins) .A quelques détails près, analogue auprécédent.Les jeux que nous venons de citer nesonl plus guère pratiqués de nos jours. Certainssont même complètement lombes dansl'oubli. ' Les circonstances politiques elmatérielles ne tarderont pas à faire dis¬paraître ceux . qui subsistent, comme d'ail¬leurs bien d'autres traditions kurdes. Lesseuls divertissements auxquels on s'adonnerégulièrement à l'heure actuelle sont ceuxdont la mise en train nécessite moins d'ap¬prêts. La liste qui suit et elle esl loind'être complète montrera qu'ils ont encorenombreux.Les jeux que nous allons décrire serépartissent en deux catégories: jeux d'hi¬ver, exécutés à l'intérieur des maisons, etjeux d'élé, qui demandent plus d'espace elne peuvent s'organiser qu'en plein air. Celtedistinction, qui semble très nette, m'a été pré¬cisée par plusieurs infomnleurs.Setrenc(écbecs) -. Les échecs sont connusdepuis foit longtemps au Kurdistan. Com¬me dans la Perse ancienne, toutmembre de la noblesse doit en posséder unebonne connaissance, sous peine- d'avoirune éducation incomplète. Un vieux chefauquel un de mes amis demandait unjour s'il savait y jouer répondit simplement :« Je crois passer aussi pour un aghakurde-. Les noms des pièces sont lessuivants : şah, le roi; ferzin, la reine; hesp,le cavalier; fll, le fou; rex, la tour; peydek,ou peya, le pion.Çûkfirt ( pigeon vole ) . Les joueurss'installent eu cercle. Le chef du jeu lève lamain en disant: "Çûk lirl flrl " ( Moineauvole I .) ou " Qaz flri Cr I " ( Oie vole I ), ouencore : « Qazî flrl fir I » ( Cadi vole I ) .Lesparticipants doivent lever la main ou lagarder baissée, suivant que les êtres ou lesobjels cités sont susceptibles ou non de voler.Celui des joueurs qui se Irompe est puni:on couche le perdant face contre terre ; l'unde ses camaïades lui pose la main sur ledus, un second place la sienne sur celle duprécédent, puis un troisième, etc. Ou ditalors :"Dombila, dombil IAxçl ko nas ?Gùê beraz, Inç ko nas ?De.stê kl Ii ser desta ?"( Tambour, tambourin I Qu'est-ce, ôgens ? Exrcénient de porc, qu'est-ce, ô gens ?Qui a la main par dessus celles des autres? )(1). Si la réponse donnée est juste, le joueurreprend sa place, sinon, on le frappe etl'on recommence jusqu'à ce qu'il ait deviné.Dibistan (l'école) . Se joue en hiver. Desenfants s'accroupissent en cercle et étendentmains. Le chef de jeu tirp un de ses cama¬rades au sort, en s'aidanl de la formule sui¬vante; "Yekè yekè, yekaneké, dibistanê, gulaçepê, malê me ye, malé we ye, itileliile ye,heba ce ye, bist li te ye 1 " ( Un par un, l'und'entre eux, rose de gauche, c'est à nous c'est àvous, cela remue, c'est un grain d'orge, le vingtà toi l)Celui sur qui est tombé "le vingt" enfouitaussitôt les mains dans ses vêtements, pourles réchauffer. Le chef désigne alors un autrede ses partenaires, puis un troisième, etc.qu'il ne reste plus personne, il demande :" Germ bûye, germ ne bùye ? " ( Est cechaud, ou non ? ). Les uns répondent oui,les autres : " Pas encore. " Le maître de jeuordonne alors à ceux qui prétendent s'êtreréchauffés de lui toucher les joues avec lesmains, s'ils ont menti, il les punit : Il tirel'oreille du délinquant tout en le questionnant,jusqu'à ce qu'il obtienne une réponsesatisfaisante. Un dialogue s'engage: "As-tufait boire mon âne? Oui, je- l'ai fait boire.Lui as-tu

KitêbxanâH awarêHejmar:Kiryariya Hawarê.Sali 500 Qirùsên SûrlŞe^mehl 300 Qirûşên SûrlSémehl 200 Qirûsèn Sûr!Xwedt fl gerinendeyê bérpirsiyar : ' Wr CeladetAU Bedir-Xao . SamSûriyeDirtetenr Propriétaire : Emir Djéladet Aalidir-Khan. IJama*Syri*1 Rézana Elfabiya Kurdi C. A. Bedir-Xan.2 Elfabê C. A. Bedir-Xan.3 Dilê Kurên Min Dr. K. A. Bedir-Xan.4 Blyija Pêxember. Bi Kurdiya dumill, bidibaca C. A. Bedir-Xan5 Nivéjên Êzediyan bi dibaca C. A. Bedir-Xan6 Mektûb ji Mistefa Kemal pasé re7 C. A. Bedir-Xan1 Kurdistanê Bazll Nlkltln8 Ji mesela Kurdistanê C. A. Bedir-Xan9 Elfabêya Kurd! Dr. K. A. Bedir-Xan10 Xwendina Kurd! Dr. K. A. Bedir-Xan11 Elfabêya min Dr. R. A. Bedir-Xan12 Dersén Şerîetê Dr. K. A. Bedir-Xan13 Çarinén Xeyam Dr. K. A. Bedir-Xan14 Proverbes Kurdes . Medhelokên ^ KurdiLucy Paule Margueritte û Emîr. K. A. Bedir-Xan Paris -193715 Le roi du Kurdistan . Qralê Kurdistanê .Emir K. F. Bedir-Xan û Adolphe deFalgeroUe . Paris - 19376 Der Adler von Kurdistan. Eyloyê Kurdis¬tanê. Prinz K. A Bedir-Xan û Herbert ÔrtelBerlin - 193717 Der Schnee Des Lichtes . Berfa RonahiyêSihrén Kurdî Prinz. K. A. Bedir-Xan ûDr. Curt Wunderlich Berlin -1937986-

SAL 10HEJMAR 43ANNEE 10NUMERO 43SÉSEMB5 GULAN 1942MARDI5 MAI 1942'KOVARA KURDÎ >f REVUE KURDETÊXISTIYÊN VÊ HEJMARÉTelsîra QiininèDr. K. A. Bedir-XanHedîsên Cenabê PêxemberDr. K. A. Bedir-XanHilblna ÇiranM. E. Boti 'VesarlinHesenê MistéCebeltariqSilêmanê FerhoBiserhatiyekXelilê GencoKiriyariya HawarêXwediyê HawarêDîv^'ana MelêQedr! Cemll PasaRewşa dinyayêNêrevanGramêra KurdmanciC. A. Bedir-XanSAM1942ÇAPXANA SEBATÊ987-

SAL 10HEJMAR 43ANNEE 10NUMERO 43SÊŞEMB5 GULAN 1942MARDI5 MAI 1942KOVARA KURDÎ ^ REVUE KURDETEFSÎRA QURANÊGa Birek cihî dixwazin we ji dinêwe vegerînin , we şaş bikiii lê ew besnefsa xwe~'şaş dikin û pê na hesin.70 Gelîxudankilëbino ayelènXwedê inkar mekin û pé kafir ne bin,hon delîl û hicelên pêxemberîtiya BezmaMihemed xwes nas dikin.71 Gelî xudankitêbino. ... li ras¬tiyê cilcn nerasiiyê me kin, rasliyêveneşêriii, hon bi xwe dizanin.72 Ji xudankitéban hinan ji hinanre gol: Destpêka rojé de, baweriya xwe biQuranê bînin û dawiya rojê de bi wê kafirbibin, da ko misilman we bibînin ùbikevin dudiliyê ii ji dinè xwe vegerin.73 Gava cihiyên Xîberé dîtin kohîlebaziya wan bi kêr ne hat, ji cihi¬yên Medinê re gotine: Bi tenê bi mirovênjidînê xwe bawer bin. Pêxemberê min,bêje wan : Dîné heq, dîné islam e ù riyarasl, riya Xwedê ye .Cihiyên Xîberé ji cihiyên Medîncre digotin: Hikmet û zanin, gezû ù ku¬tefir bi tenê ji we re ù ji xeynî we, jitu kesî re ne haie dayîn û baweriyaxwe me yênin ko misilman Ii cem Xwe¬dê dikarin berberiyê bi we bikin.Pêxemberê min. . bèje wan : Zanînû kerem di deslê Yezdanê pak de ne,ew ji kîjkî re dixwaze je re dide. Xudazana ye û zanîna Xwedê kûr û fireh e.74 Xuda ji kijkî re dixwaze, péxemberîlîû riya rastiyê dide, kerem ûcomerdiya Yezdan mezin e.75 Ji cihiyên xudankitêb hinhene ko tu ji wan re qentarek zêrbikl emanet, ew wî vedigerinin te ti hinhene ko ji wan re zêrekî bidi, hela kotu pê ne dî erdê, ji te re wî zôrî venagerînin;ji ber ko ew ji^ xwe l'e dibêjin,heç! ne cihî ne û Tewrat ne xwendiné,malè wan ji nie rc helal e.Ew bi xwe dizanin ko derewandikin, Xwedè di Tewratê de tistekî welêne goliye.7C Belê, golina wan ne rast e,Yezdan ji mirovên xudan bext û camêrhez dike, ji yen ko gava ji wan re tiştekbi emanetî tê dayin wè emanetêji xwediyê wé re vedigerinin û ji Xuda(iilirsin û desté xweji gunehan dikşînin.77 Ew cihiyên ko seba xaliré|)eran, emrên Xuda davêjin pist guhêxwe, mana Tewratê diguhérînin û bexlèxwe xira dikin, ew ji nîmeta axirelê bêhehr in, Yezdan di roja pisdawiyê deli wan naneyire, bi wan re na peyive,û wan ji gunehan paqij na ke. Ji wanre ezabekî giran heye.78 Ji cihiyên xudankitêb hin heneko mana Tewralê guhartinè û ew, vêguiiarloyê bi devkî xwe.ş dixwînin, da kohon cihèn Tewratê en guharlî seh nekin û wan cihan jî, ji eslè kitêbê bihe¬sibinin. Ew dibêjin cihê he jî, jieslê Tewratê ye; lê ne were ye; ùdîsa ew dibêjin; ew ji ji nik Xuda ye;lè ew cihên he, ne ji nik Xwedê ne.Ew derewan dikin ù pé dizanin; pirsênko ne yen Xuda ne, dikin yen Xwedé.79 Ma layiql mirovekî yeko jêreYezdan kitêb, hikmet û pôxemberîtîdaye, rabe û ji xelkê re bêje : Dev jiXuda berdin ù bibin evdê miri. Mirovekîwisa divê, li ser riya Xwedê bisekine,xwes hînî emrên Xwedê bibe û herwekîje re haie gotin, ji xelkê re, dinê Xwe-989

dé bide zanin ù pey emr i^ fermanênXuda bimeşe.80 Ew ji we re nabêje: Pêxemberù melyakelan bikin ji xwe re xwedî.Ma kengè ew pisli ko hon misilmanbûne, bi kaliiiliyê emrî we dike.81 Binin bira xwe... Xuda bihemi pêxemberan Ii hev hal û ji wanre gol : Pisli kitêb ù hikmela ko mil. biwe da, ezé péxemberekî rêkim, ew tes¬dîqdarê kitêbên li ba we, Tewral ûIncîlô ye. Divé hon baweriya xwe biwi bi Bezma Mehcmed binin ù arika¬riya wl bikin.Xuda ji pêxemberan pirsî: Golina meyek bû, we soz da ? Pêxemberan lêvegerand ù got : Belê, golina me yek e,me soz da.soz ùXwedè gole wan :Bibin şahidên vêqeraré, ez jî bi we ra şahid im.82 Yen ko pistî vê qeraië xwe jedidin pas, ew minafiq ùûmizawir in.kafir in, fasiq83 Ma ew, ji dinè Xwedé pê ve,dînekî dixwazin. . . .vêHer tiştên erd û ezmanan, bivê ne¬bindestiya Xuda dikin, xwe dispêrinwî; û hemî dé vegerin ba Xwedê.84 Pêxemberê min.... bêje: Mebaweriya xwe bi Xwedé û bi Quranako ji me re ûbi kitêbên koji Ibrahim,Ismaîl; Isheq, Yaqûb ûçêliyên di Yaqûbre û bi Tewral ù Incita ko ji Mûsa û'sa re û bi kitêbên ko ji pêxemberên.Xuda en din re dahatine, aniye. Em tuferqè naôxin di navbera wan de ù mexwe siparliye Xwedé û em xulamênwî ne.85 Yê ko ji dinê islamê pê vedineki dixwaze ûdibe, ew dîn je wekedîneki rast naye qebûl kirin ù ew diaxirelê de dixesire.8() - Ma çawan Xwedê miletekî kobaweriya xwe Une îl piştredigihine rasliyê.kafir dibeDelîlên pêxemberitiya Bezma Mihe¬med giha bû wan û wan bi pêxembe¬rîtiya Canahê Mihemed şehdetî da bûn.Xuda qewmèn zalim, nagihîne rastiyê.ûHEDÎSÊNCENABÊ PÊXEMBERHEHMÈt Û SILAVA XWEDÊ* LÉ BE.594 Uewlemeiidl ne hi imil e, lil dilcomerdiyê j'e.595 iqjijê ne ew eko mirov devji xwarin ù vexwaiinè berde, lêbelê xweji gotin^ù îşê xerab jl biijire.596 Xuitbiln ne bi dest l'i lep e,Xiirtbfiii ew e ko niiiov wexta xeyda xwede bi nefsa xwe bikare, Ji devê wî dijniidemekeve fi ji destê wl xerabî çênebe.597 Golin û dîtin wek hev na bin.598 Heqê siwara silava li peyan bi¬ke, heqê mirovê ji piya silava li ê rùnistlbike.599 Heke Xwedê di gunehên peyayênko heywanên xwe diêşlnin ûdikin biboriya, kes gunehkar nebarê wan girandima.600 Bi tenê bi gotina xelkê, bê delilCl isbat divê kes kesi ne èsine601 Heke hon tistekî xerab di bun¬dirê .sikefla de jî dikin ew lê ditin ûdev ji işêii xerab berdin.bihislin,602 Ji bona her deri mifta wl heye,mifta biluKsIè ew e ko mirov ji piçûk ù be¬lengaza hez Ilike û II balê wan binêre.87 Eve eezayê wan; laneta Yez¬dan, melyakelan û laneta xelkê li wan e.88 Ew di vê lanetê de her dimîrnin, ezabê wari sivik nabe û tu kes liwan naneyire, li halé wan fenakire.89 Lê yen ko di piştre poşmanû tobedar dibin û nefsa xwe.^islah di¬kin, bila bizanin; Yezdanjï tobedaranre tobe dide, Xuda mihrivan û piyar e.90 Lê yen ko baweriya xwe anl¬ne û piştre kafir bûne û li ser vê pêdane erdê û wilo kifra xwe hêj zêde¬tir kirine, toba wan na ye qebûl kirin,ew mirovên rêşaşkirî ne.91 Yen ko kufir kirine û pê mi¬rinê, ew kafir in, heke li cem wan zérédinyayê hebe ji û ew wi zeri feda bi¬kin jî, ji wan re xelas nîne; ji bona wanezabekî dijwar heye û ji wan retuartkarnîne.990

603 Qurbana xwe bl anîna navê Xwe¬dê li . di riya Xwedê da serjê bikin; lanetaXwedê li ser wan mirova be yen ko qurbanaxwe li ser navê ewliya ii enbiya, sêx il zi¬yareta serjê dikin.604 Yen ko hêviya xwe bi iiivişt ûberbejna dikin, em dest jf ber wan hilliiiiii,bila bf'rbejn l'i iiiviştê wan, wan ji tengasiyêxelas kin605 - Milet hemî bi belayokê têşin, bê¬la miletê islnniê ji hakiniè zaliiii in.606 Dirêj me kin, kin n rasl bibêjin,bi axarilinn zêde û bêrê xelUô ji xv/,e acizHILBÎNA CIRANFeqi-li Misli-fH hciida jêrin berî heştsalnn nivisandiye. Tè de du lis! hene koilikcvin ber v^van. Av avê nivîsandinê.Me ew weke xwe histiye ji bona ko biiienimûneke zarê wî. Misli'fa ji Kurdisianêliali lin liêrûlê ù di .\aniki pakraxisli ûlêionî de rûni.şii bn. Wi xanivi û wançiian ev bend ji Mislefè re daye nivi¬sandin.Mistefa bi vê bendê roni û medcniyetako li Bèrûlê ditiye ji bo welalé xwe c xopandaxwaz dike.me kin;Kurdislan heta niho weke şêveke tari ùdijwar bi, bi berf ù bager ù bariinê. Kesi nedikari lê bigere ù bè ù biçe mala dost ùheval ù hogir ù cîranên xwe; ji bo serdanahev, ka kl ^ax e, kl mirl ye; ji berleqereka ezmana ù biriska ko ji rojhelat ùrojava deidiketin; digotin ev briskên he êli me bidin ù me bikujin; em ne wêrln bènû biçin ù liigerin.Tirsihan, rùnistin nialèn xwe dé û berfbi ser wan de liai ù ket ù siwir bl ù berfêew nixuniandin û ew mane bende n dei iieketin;hela çavèn wam tari bîn ù pir bin li xerifinû bi kêri lu şolan ne halin.Di ser vi qasl re guriyén liar jl xwekiri bîn rexèn riyan ù kengé yek ji wan lêre bibore hemi bi bev re xwe bavêjin-ê ûbigirin ù bibên ù birevinin ù bêxin newa¬leke kwlr de ù bixwin.Pasè ev kurdên he pê besiban koguriyan xwe kirine kemîn ft revde ù xwe dipèsiya wan de veşarliiie ù nikarin ji wan derbasbibin. Çiiikl destvala bîn; ne ko bèzirav bin.kurd mane rawestayldi malên xwe de.Ëva guriya jî gelek ziyanên wa kiribin ù pez ù dewarên wa xwari bin. Nema¬ze berxên wa en liell ù serceleb û nlşankirlù beianêii wa en lov, en ko dilê wan liser dişewitl.nîna xwe bimeşin, bi gotina xelkê xwe şaşme kin.617 Hakimèn we jl Ii gora hezkirinù tifaqa we li we dinèrin, heke bon qedrênefsa xwe nizanin, tadayiya hev dikin, ha¬kimèn we jl we diêşlnin.618 Bixwin û vexwin çavfirehl û ca¬620 Hon hemi şivan in û pirsa keriyêwe ji we dibe; pirs û cihaba malê ji bav,ya xelkê ji mezinan û ya mileti ji hakimantêne kirin.621 Hon hemi Insan in û kaliké wemèriyê bikin, lê bêrê pereyê xwe ma vêjinAdem ji axa res ^le afirandin, bi navêbavçolê.619 Xwarina xwe ji qirata iiraxê bi¬ùkalê xwe.622 Xwe mezin me kiif, mezinahl lixwin, kevçiyê xwe mavêjin serê firatê.gora kar ûzanînê ye.607 Laneta Xwedê li wan be yen ko niû laşê xwe dideqinin, birilyê xwe bi mùçingazirav û dirêj dikin, porên Ii erdê mayîIlnin il bi serê xwe ve dikin.608 Xwedê laneta II wan mirova dikeyêu ko di qehr ù kerba xwe de rilyèii xwe1)1 neynùka diqelêşin, cilên xwe diçiriiiin ûdiqetlnln û qir il wîr dikin.609 Cilên xwe en kevn ii pînekiil lixwe bikin, lê nûyê xelkê li xwe nie kin, xweme xin bin mineta xelké.610 Li ser tirba miriya rùmenln, liser sêla agir rùnin çêtir e.611 Mirovê ko di dema saxiya xwe dexêr ù qenclkê dike ji wî iiisanê ko li bermirina xwe du sed xêr ù xéiataii dike ji bixêrtir e.612 Xurtl û hikmê Xwedé ji en wemezintir e, zor û çavsoriyé li xelkè* me kin.613 Xelkê di bin xwe re me gire, tujl di bin emrê Xwedê de yî, ù Xwedè ji lemezintir û xurtir e.614 Gava bon rastl zaroka hatin sila-.va li wan bikin.615 Ma Xwedè wè çawan ji milelè kopeyayên wl en qels ù belengaz heqê xwenikarin ji yen ji xwe xurtir bistînin liez bi¬ke û II wan bê rehmê ?616 Bixwinin, bielimin ù li gora za¬-991-

Helii çêşltek welê ev guriyên he lilii blbin ù dHiiitin eşkere ladidan ser wa, zlyan VEŞARTINfl xesara wan dikirin û diçùii.m şEn DE XWE (s her tistèn xwe veşartin^'Yeki ji wn ne iliknri va guriya hikujitJi roja ko çekên bi barût peyda bûne,an ser xwe bidit rexeki. Ji ber ko ew bêdi .ser de xwe, çek ù her tişlên xwe vesar¬çek ù bé lifiiig bin. Bi ser qira didan. Giirijllin bù fenek ù di tallmên eskerl de vê fenêbi wa hesiliun ko halê wa cv e; ji bill qirahinl eskeran dikin.liştek ji wa nayê. Vèca qenc hin blii ù ne tirsi¬Belê ev tisl, vesarlin û xwe vesarlinhan; bin iiayarêii ji dil ù rast. Herçi tiştê kopisli derketina harùt ù hesiné bi qui hâte rû.kéfa wa xwest ji xwe re kirin ù birin nBeiê ne tijtekl ewçend bi ehemiyet bù. Jixvveyi hèlislin rwlt weke mari ù birçl wekeber ko .şcrevaniyên bi sur ù xencer ù rimhxwe. Émir, mir; ê revl, revl. Halê me ù waù gurz, beriya ko bigehin hev ù çav bi hevt'v e; ji xwe re bibinin ù seyrê bikin.bikin nikari bùn hevùdin biêştnin.Ev cîranên ko niho hazir in ji wanJi xwe pèsiyan gotiye : pistî ko hesinédur bin; ne dikarin Ii hawar ù baiigîna wanbiqui derket mèranl ne maye. Lê hiiTên dinbén ù van guriyan ji wan bidin alikl ft wandibêjin ne ko mèranl ne maye; lê bûye bibiparêzin.nivi; nivè din bù para fen ù sinhetè.Kongê hawnr ù bangiii digibandin cîra¬Gava tifing nû derket şeievaniyên kevinnan ù ji wan re digolin cm kelin bexté weew ne ecibandi bùn. pibêjiii ko wl wexlide, hinek guri hin liiiie me, listék ji nie reyeki qeredaxi dijminé xwe bi tinfingê kuşl ûne liëlistine, heta mirovan ji dixwin ù har ùçù serè wî anl Gava ew vegeriya nik heva¬devbixwin bîne; em çarji wa naki. Cirana xwelên xwe gote wau : ev hesiné dûravôj ne tukar dikirin ù dihatin wan' biparèzin. Revdaçek e; divêt mirov qederekî bi rê ve hereguriya diçù pêşiya wa;ewji dixwarin ù dixa¬da ko bikare serê neyarê xwe lilne.pandin, weke mesela gur ù rêvi.Di vl sert de veşartin ji serèn beré b^tirPn.sè ew berfa slwîr bî sape ù bi serehemiyet girtiye. D' serên berê de bi siwarlwa de bat; liwlr ft gir ù qor ù zexim liù bi dùrebinan lievftdin bi lenê ji rù ù jiber xwe bir; ù çiya ù rèlèii mezin ù lailteiiiştan keşif dikirin ù li ser halên bev ser¬ù lèrdar jl bel! ù lil kirin, weke deşlekê raslwext dibûn. Lê Iro bi balariran şerevani jilê kir; ft ew bê xudan helistin,jor de ji halên hev dibinin. Ji lewre işê ve¬Lê çend zilam ji ber wê şapê kula binsarlin ft nixumandinê bêtir pês ve çùye.û saX û parazll derketin .Spas ji YezdanêHerçi wextê bêrê ft şerêii kurdmancipak re.diline dlvêt bizanin ko şerevaiil gava diketinEv zilamên he li hev civihan ù komkozikan kolosên xwe en diréj, ji xwe dur,bin ùji hev re golin : Herê birano em lev birçiù tazI ne; keke qiyamet e, em ji diçin hekene qiyamet e ji xwe hin diçin ù hin diminin. ù li hev guhdar bin ù xebitîn. Ev mal daninEni li va dera bigerin ù binêrin Ka kesek li ù biiiyana he ji lier boş bi ù kêm ne bl ûme nayè; ji me re zadekl, aveké bidit;kèm nabe.heta ko piyên me ax girtin ù şidihayin.Xwedè hez kir hela çêşllek welê çendÇùn. ù gerihan Ne mirov, ne heywan, gund ù bajarên xwe en kavil ù xirlie avatu tisl xuya nabit. Ditin ko gund ù bajnrên kirin n nav ù dengé wan di dinyayê de geri¬wa hemi bine kavil ù xirbe. Totik ù pepok' han ù belav bin serê dijmin ù neyaran êù goyin ù kundê kor, di wan de dixwînin ù nizim bibin ù sloyèn wan bête sikestin ûhêllnên xwe di şikêrê wan de çêkirine ù kerbeş çavên wa è tari bibin.ù kunmêri té derketine ù kiloxên zilaman ù Ew zilam bine weke keroblke du sed ûjinan ù zarowan bine weke sênca dora reza; pêiici hejmar ù hilawisti di nêva mezelekebilind bine. Heywanan ew fi xwe re kirine jl wa en rayexisti ù xemilandi, bi her tistèngew ù tê de rùnistine.spehi ê laze.Gava hûsa ditin ngir di hinavê wn Çiqas délai ù rind e. Û mirov divêde jixull ù dilê wa sewiti. Serkol rt pêxwas her lê binêre ù tê de rûne. Mirov je reli dinyayê kelin ù gerihan. Ii xwe re mêcbltl heyran dibê û dimine û pesnê vi ji lier cihetikirin nik xelkên biyenl. Ji xwe re malek ve dide. Iro Kurdislan jl wisa'ye.nùjen çêkirin ù danin û peyda kirin û lêkdan Bêrùt 1934 M. EHMED BOTl-992

datanin erdè ft ew kolosên bêseri dikirinarmanca neyarê xwe. Lè Iro bajar ft benderinbi temami ji çavèn dijmin lêne veşartin.Di Dûseldorf ft Kolonyayê de elemanan jitexte ù kertonê febrikeyin çékirine da kobaiaflrên ingilizi bên ft Ii wan xin. Herçi lebrlkeyênrastin ew jî xistine .şikilê xaniyênadeti.Di .serê çln ft japonan de ji bo carapêsîn çlniyan balariigehên derewin çêkirine ftlê heykeline iialaliran danine. .lapoiii dihatinû li van balafirnn didan ù ew balafirèn textedişkênand û dişewitahdin.Herweki xwendevanên me dizanin bala¬lirên ingilizi gelek caran diçûn ù Ii benderaelemanl Hembùrgê dixistin. Henibùrg warge- 'hekl behri ye û tê de lersaneke stola ele¬manî heye. Di vê lersanê de du hawiz hene;yeke mezin, a din piçùk. Ev her du hawizbi rêhesineké digehin hev ft réliesin di serpireke re derbas bibe. ingilizan diltir vê pireù avahiyên hawizan xerab bikin. Eleman ra¬bûn li dirêjahiya rêliesiné dar danin ù herdu hawizan ji qayixine welé teji kirin ko ew jijor de wek xaniyên piçûk xuya dikirin Bivi awayî pir ù hawiz hatin veşariin. Elemanandi ciheki din de pireke derewîn ft du hawizéndin digel avahiyan çèUirin; hemî ji texte ûkertonê.Beri ewili balafirèn ingilizi pê xapiyanû bimbeyèn xwe her ft lier berdidan pir ùrêhesina derewîn. Lê pişlie gava resmén koberiya nixumandina pire û yen ko di peynixumandinê re hati bùn krşandin danin berhev û balafirvanén ingilizi li liîla elemananhisyar bùn. Resman .sani wan dida ko cibêpire guhèrl bû.Cenkeştiyên elcniani, Gneyzenaw ûŞernhorst yen ko di Sibatè de di Manşê revegeriyane welêt di bendera frensizi Brêstéari di bendereke din de bûn. Balafirèn ingi¬lizi heke ne hero beji scié du se rojan carekêbi ser wan de diçûn û ew didan ber bimbeyènxwe. Danezanan digol xisarine mezin gihanecenkeştiyên elemanl Lê ew bin av ne dibùn.Piştre haie seh kirin ko elemanan di benderaBrestê de mina Şernhorst û Gneyzenaw dukeştiyên derewîn çêkiri bùn û daxisti bûn beh¬rê. Baiaflrên ingilîzî dihatin û bimbeyèn xweberdidan wan keştiyên sehwir. Herçi cenkeştiyênrastin ew di ciheki din de û bi awakiveşartl bûn. Bivê neVê ingiliz bi vê hllê jlhesiyan û ji vaporên texte û kerton geriyan.CEBELTARIQDi rojên paşiii de ù bi hênceta seréHibarè ji nù ve çêll Cebillariqê tète kirin.Ccbellniiq yek ji lier thi deriyên Behra spl ye.Deriyê din Swê.s e. Swès dikeve nivrorohelatévê behré ft di Behra-sor re Behra-spl digehîneBelna-liindi.Herçl Cebellariq e di roavayê Behra-splde ye ù bi vi deriyi ve Behra-spl digeheEllanlikê.Ji xwe ev her du deri ne biwan Behra-spldibù goli;k ù ne digihii behrên mezin. Ji xwederiyê nîvrorohelé, yani kenala Swêşê, héj nebùne sed sal ko haie vekirin. Heta hingêeheniiyela Cebeltariqê ji iro bétir bû. Lê herçlriyèn Hindislan û Pesifikè ji Iro dirêjtir bûn.Cebeltariq zinareki nivgirav e, di nivroyêSpanyayê de ye û bi bejtengekê digehe erdêSpanyayê. Je re Cebeltariq gotine ji ber kofeniandarè erebl Tariq kurê Zeyad, di vêavlengê re derbasî Ewropayê bûye., Hela sala 1704 an Cebeltariq di binhikimê spanyolan de bù. Di vê salé de emîralêingilizi Bok ji niskeké veberda ser Cebelta¬riqê. Sfola Bok di pèsiya bajèr de lengeravêt ù ingilizan bajar û keleh zemt kirin ûté de cih bùn.Hingê b.njar di zikê zinêr de û jiçend avahiyan pêkhall bû. Herçl keleh ew jlné li.ştekî asê bù. Tê de hin t»biye hebùn. Ingi¬lizan keleh xurl û asê kir. Di sala 1705 ande spanyolan dirèjl Cebeltariqê kiri be ji teşebisawan ne çû seri. û ew bi sûn de vegeriyan.Pisli ko ingilîz tê de cih bûn, herçldewletên Ewiopayè en mezin, yen ko berêguh ne didan-ê çavên xwe berda bûnCebelalariqê.Di sala 1762 an, di wexlè Lwl 15 qralêfrensizan de généralDe Valyèr ji bo vegirtinaCebeltariqê planek çêkiri bù. Li gora wê planémiliacim di behir ù bejê ve diréji kelehêbikirana. 180Q0sih cenkeşti ji behirê.piyade digel 100 topi ji bejê ûDi sala 1781ê de Kriyoïi gava diçû seferagiravên Balêaiè bi tabiyeke nù dirèjl Cebeltariqêkir û wi jl siùda xwe ceriband.Ji xwe digotin ser tep û hlle ye. Lêdi vl şeil de ev tep gelek pês ve çûye.Ew¬çend ko. carina bajarine derewîn çêdikin ûew dikin armanca balafirèn neyar.HESENÊ MISTÊ993

BISERHATIYAKUMANDARÊ NOQAREKE ELEMANIRojnameke ingilizi bel ko navê wi érastin bide zanin bisérhatiya kiiniandaré noqa¬reke elemanl bi awayê jêrin dide zanin. 7.;:-bilekl elamaiil, herweki bi xwe wè bibêje, ke¬tiye esareté û di qerargaha hésiran de bisér¬hatiya xwe ji rojnamevan re gotiye. Rojna¬mevan navê Von .Şleysen li zabitê elemanlkiriye û bi vl navi çêll wi dike û dibêje :Von Şleysen mirovekî bejinavln û zirave. Bi qasl ingilizekl bi ingilizi dizane ù gavabi ingilizi dibêje mirov nabêje ko ew elemane. Emré wi di dora sih û pêncan de ye, zewiçiye û wl du zaro bene. Li ber -min liDi pey re spanyolan bi xwe carekê dindil kir ko ingiliz ji Cebeltariqê derînin. Lêev teşebis jl ne çû seri.Ji van pêve çend carên din frensiz ûspenyolan berda Cebeltariqê ù ew ji bej ùbehirê ve ebloqe kir. Lê hercar slolaingilizi ebloqe vedikir û digihaşt hawarakelehê.Lê iro çekên hicùm û midafehe ù hertisl gnhêrine, Ji lewre heke yeki dirèjl Cebel¬tariqê kir, wer dixuye ko rexma her tisti wêbikeve bin bareki ji berè girantir. Ji ber koingilizan asêgeha xwe gelek xurt kiriye.'Ingilizan topèn dùravèj di nav tehl ûzinaran de cih kirine; bi awaki welê ko bilenê devên topan dixuyin. Mitralyozén 340millmétiri jl bi vt awayl hatine vesarlin. Jivnn mltrolyzan Ii Sengeporê jl hebùn.Dibêjin ko di ber wan topan re lucenkeştl, bi selamet nikare derbas bibe.Ji aliyê din ingilizan li lier derèn kelehêtopên bnlafirşiken danine. Ji mile din û vèpasiyé mihendisên ingilizi bajareki binerdinçêkirine. Di wextê ser de, nemaze di hicùmabalafiran de. esker û ehali xwe di wi bajarêbineidin de wè veşêrin.Lê herweki me gol Cebeltariq ne girav;lêbelê nivgiravek e ù bi bejtengekê bi bejêre girêdayi ye. Ji lewre dijmin herweki dimextê berê de bû, dikare di bejê re ji dirèjlkelehê bike. Ji lewre ingilizan cihê bejtengêê tenglir kola û tê de çalekê 50 mêtir dirêjû 6 niêtir kùr daye çêkirin. Bi vi awayl ûdi mehcetê de Cebeltariq di çend saetan dedikare ji bejê qut bibe û bibe giravek.SILÊMANÊ FERHOser kursiki rûnişliye û biserhativa xwe gilidike ù dibêje :Ev cara pê.şin bû ko em derdikelinsefcrê. Emê biçiwan dora Sollandê. Li nivè.sevê me lerka Vilhelmsliafeiiê da. Behir hinekbipcl bft. Ez pè bi kêf bûm Ji ber ko gavabehir holê ye mirov dikare neynika didevaniyèji derve bihile ft dijmin nikare wê bibine.Bi .şefeqê ve min émir da ko iiO(|ar bikevehela çil mêliri biné behrê. Ji aliyê rohelêçend lorpiyorên dijmin xuya kirin. Diviya bftdora me de vaporên lorpllavéj hebin. Em liwan geiiyan lê me ew peyda ne kirin. Helasaet dehan em di biné avè de man.Gava me da rùyé avè, me dil ko tor¬piyor jî bi dur keline ù ji me ve naxuyin.Êdi ein li rùyê avè man. Ji ber ko di dorame de lu vaporên dijmin xuya ne dikirin.Pisli nivro saet sisiyan de dengek baiemin : ji dur ve dû dixTlye.Min lerka kebina xwe da ft ez hilkişiyamjor. Belê ji dur vedùyek xuya dikir û berbime ve dihat. Di pey re qerelùx xuya kir. Minemr da ko lorpîlé hazir bikin. Vapor berêxwe da bù pozé noqara me û di riya torpi¬yorèn ko meberi nivro diti bûn diçù. Gava medû diti bù em keti bûn biné avê û wekêvaporè nizingi li me kir me disa da bû rû.Me noqar xisle weziyeta ser. Dilè min biltavèt.Ev serè me é pèsln bù. Êdî em geleknizingi hev bû bûn. Li ser vaporè qelebalixekçêbû ù medil ko mirovine bi cilên resmigiha.ştine dora lopekô. Me zani ko bi mehesiyane ù dikin li me xin. Min émir da kotorpilê bavèjin.Vapor yeke ingilizi bû: lê minnikari bû ez navè wè bibinim.Min dil torpil di nav kefên spl ù şlnaliiyabehré de riya xwe vedikir û ber bi va¬porè ve diçe. Gelek ne bori pêlèn behrê berbi ezmanan rabùn û perçeyên hesin IIdora mebelav bùn. Me hingafti bù. Pişti se deqiqanteqinine din hatine bihislin. Min got qey vaporji cebirxane barkiri ye. Paşê me zani ko torpilli malika makinan keti bù.Xelkê vaporè bi hev ketin. Deryavananber bi filùqan ve bezin. Du filûqe .daxistinbehrê. Deryevanan bi yeki ko cilên resmi lêbûn girti bùn. Me zani ko ew keplanê vaporè ye.Keptan bi çavine ziz Ii me difidkirl. Deryavanxwe tavétin behrè. Dilê min bi wan ve mabû. Min ne xwesl xerqbûna wan bibinim.Min émir da, noqara me ket biné behrê. Minzani bû ko mezinên min ji bona vl işl ewê994

inin piroz bikirina, lê ez bi xwe lu fexrè pène hesiyam.Von Şleysen biserhnliya xwe a didowanù a paşlii bi vi awayi gili kir :Dinya hêj nù zelal bft bù. Sevé pêdeez ne nivisti bftm. Dinyayê dikir ko roni bibe;lê je ne dihat; mijê ne dihişl. Mijeke kùr ùtarî, me nikarî bft em pè.jiya xwe bibinin.Noqara me bel ko pêşiya xwe bibiie diçù,berî ber bi armancê. Tirs hebù ko cm bikevinser torpîlekê. Saet dehan de nie liiii tirêjêntavè ditin, lô gelek hindik Wexl bù bù nivro,perda mijê ji niskeké ve çiriya Hèj me liber xwe ne dlti bft ko zabileki deng li minkir û got;Torpiyorek, berê xwe daye me. . . .Min emirê xwe da ù gol:Zû, li biné behréTorpiyorê em dili bûn. Noqara me binivi keti bft avê ko guleyek li ber pozé wêteqiya û noqar hejiha. Gule lê ne keli bû.Emjî bi temami keti bûn nav avé ù ji bei- ça¬vên torpiyorê winda bû bùn. Min dengê perwanatorpiyorê dikir. Torpiyor di ser serème re digeriya. Bihneke din, du -liimbeyénbinavin dl ber noqara me re teqiyan. Noqarçend caran çù û hat. Lè disan biinlie li mene keti bûn. Qederê du saetan em di bin avêde man. Gava me da riiyé behrè, nie dit kotorpiyor ji me geriyayè ù winda bùye. Mindeslé xwe di ser eniya xwe re bir ù anl.Xwêhdaneke cemidi je dilop dikir Me birdibir ko heke kèlike din em noql avê ne biwanemê welé noql biwan ko carekê din em dernediketin.Heta êvarê em II lùyê avê man. Emdi ber peravên Skoçyayè de bùn. Di van de¬ran de vaporên peraviii en kiçik gelek caranrasti mirov tên. Min jie dixwest torpila xwebavêjim armanceke welé hùr. Ji xweslolinejiwan keştiyan ji dur ve xuya dikirin. Slolekedin, disan ji wan kesliyén hùr ber bi me vedihat. 'Min kumanda noqbùnê da. Em daketinheta sih métiri. Lè em ne digihaştin biniyabehrê. Mêlironimayé sanl 32 mêtiran da. Biniyanoqara me Ii tehlan ket. Me qesta pêşiyê kir.Lê bê fêde. Me rind guh da. Ti;tek li noqarêdiket û je dengekî hesinl radibû. Min tavilvaporên hûr ev tor avêli bûn ù em keti bûn-ê.Li gora saetê roj ji mêjve çû bù ava. Emê şevaxwe di nav noqara toigirtl de derbas bikirina.Lésibe.Min banl deryavavan kir ft listé ko lime qewimiye gote wan ù bi serve zêde kir:Di pé.siya me de se tisl hene : Teslimbùn, an bi binibeke binavin mehiw bùn anl)i deslé xwe noqara xwe teqandin û lê demirin. Niho bidin eqlé xwe û bêjin minhon kijani dixwazin.Deiyavanan Ii hevdû nihêrt û deng nekir. Zabilé miliendis bi selaveke eskerl qedimiû gol :Kufiiandaii! tu mirovekî zewicî, xuilanzaro ù ciwan i jî. Û (u dizani ko can şêrlne. Te çawan xwest welê bike em bi qerarate razi ne.Herçî ez, min nikari bû 46 welaliyênxwe di biniya behrè de bi kustin bidim. Minli zabitê miliendis venegerand; bi tenê gotehemiyan; bila herkes here ser karê xwe.Herkes çù cihê xwe. Min ser hev çendqehwe vexwarin ù min qerara xwe II defteranoqarê iiivisand.Ber bi destè sibè di xew re çûni. L^min xewnine ecèb diditin. Saet heftan deez hisyar bûm û çùm kebina nêrevaniyé. Torahesinl wer li me geriya bû ko me pê re nikeribft em li rùyé avê derkevin.Heta saet yanzdehan em di vl hall deman. Ji niskeké ve me dengé perwanekê kirù lisleki giran kel ser pira noqara me. Mezani ko dixwazin bi mere bidin bistlnin. Mealela mixaberê şixuland. Wan digot : cRûnislimanénnoqarê hon, di çi hall de ne, zindlan miri Cebirxana xwe bavèjin ».Min li wan vegerand : c Em tev de zindne û heta se deqiqan di me de tu cebirxanenamîne ».Me cebirxane avêt û em derketin rûyêavê û kelin filûqeyén ko di dora me dedigeriyan.Herweki tu dibini her pêne zabitèn wênoqarê d^ vé hêslrgahê de ne. Dilê min herbi vapora ingilizi ve ye; ya ko min di seferaxwe a pêsin de bin av kiriye ».XELlLÊ GENCOzani çi li me qewimiye. Em keti bûn navtoreke hesinl.Min got, ber bi pas. Bêfêde, perwananoqarê li benine fola dikel ûdixijxişl. Ewan995-

KIRIYARIYA HAWARÊLi 15ê Nisana sala 1942an snleke belavbûiiaHawarê lemam bûye. Ji lewre jieboncyên Hawarê re divêt ji vê terixê vekiriyariyên xwe nù bikin ù heqê kiriyariyêji gerinendeyê Hnwarê re rèkin.Belê ev ji bo kiriyariyê ye. Lê vè salabelavbûiiê ji mile din lisline hêja sanl medane. Me divèt em çêll van liştan bikin. Jiber ko ew di tarixa çapa kurdan de niqteyinepê.şveçûnê ne.Di sala 1934an de gava Hawar nù be¬lav bù ji xwediyê Hawarê re diviya bû dinav kurdan de bigere û kiriyariyên Hawarêbide hev Hingê kurdan kiriyariya Hawarê di¬dan, lé bi vl .serti, yanl gava xwediyê Ha¬warê diçû cem wan û ji wan dixwest. Lè vê.carê holê ne bù. Kurd ji xwe ber bi Hawarêmijùl bûn û mil dane ber. Belê mirovinenenas, xoiline belengaz, wek xortên miletênpêşveketi, (lènc kaxezên xwe dikirin nav zerfekêde ù ji xwediyê Hawarê re dişandin ûnav di xelkè didin û digolin arikariya Hawa¬rê bikin, Hawar kovara me a tekane ye;divêt ew bijit, jiyandina wê li ser me ferz e.Û Hawar jiyiya û di salekê de 11 sûna 12 ca¬ran 16 caran belav bû. Di salekê welè de kolier tisl beha bùne. Belê kaxeza ko berê biqemeriki bû Iro bi panzdeh qemeriyan nayetekirin. Her tisl bi vl awayl.Ji mile din mezin ù dewlemandèn kur¬dan jl bi diyarina arikariya Hawarê kirin.Divét em çéll wan jl bikin. Di nav wan denemaze serekê eşira Hevérkan; Hesen axaHaco bi diyarike giranbeha baie serdana Hawnrê.Belê vê paşiyê gava Hesen axa baieSamê 400 llreyèn sûrl dane Hawarê. HesenaXa gava ev père dane Hawarê digot ; Minkunliratek stand û je çend père kar kirine.Ji vè karè min para Hawarê hilanî; ev epara Hawarê.Belê Hesen axa bi vê diyariyé pésî jihemiyan stand. Digel vè hindê em mirovênko ji kiriyariya resmi bêtir û bi navê arikaliyêpère dane Hawarê nikarin ji bir bikin. Divê navê de nemaze kurdên Samê geleki bi kêrhalin; di şevekê de 200 kaxez dane hev û ji.nû ve derêxi.stina Hawarê têniin kirine.Em digel şikrnniya xwe navên mirovênko ji 5 kaxezan bêtir père dane Hawarê libelav dikin :Llrojên SûrîLlreyên SûrlHesen axa Haco 400 Şêxmês axa Hac! Xelef 15EU aiia Ziifo 50 Lêzgin axa 12Miiimêd aica Zirki 50 Arif beg Ebas 10Ur Ehmed Nallz beg 30 Sèx Mihemed Zekî 10Mibeined beg Cemîl Yek! Serhedî 10pasa 25 Mihsin beg Berazî 10Silêman efendî Qolreş 25Emer axa Şemdîn 20Bekir axa AlosI 20Ebnied axa Qereçoiî 20Qedrî beg Cemîl Pasa 15Ekrein beg Cemîl pasa 15Bedrî beg Cemîl paja 15Miqdad beg Cemîl pasa 15Faîz beg kurdî 15Menidiih Selîin beg 10Mihemed Eli axa SêxmûslOMihemed Hec Evdê axa 10Nizamedin beg Kubar 10Bedirxan axa 10Dr Nûrî beg 10Receb axa Zilfo 10Tahir beg Bedir-Xan 10Xanimeke 10Ji mezin û dewlemendèn kurdmancanhin hene ko navê wan nekeliye lista jorln.Ji ber ko wan hêj tiştek ne daye. Heye korê bi wan ne ketiye. Gava ew jl bidin, emê navênwan jl dé belav bikin.Me got ko her tisl beha bùye. Lê mekiriyariya Hawarê zêde ne kir. Xwendevanênme bi xwe, bivê neiiê vê behabûnê Wê derpêşbikin û ji bona sala nû, herkes II gorahalê xwe tûsteki bi ser kiriyariya resmi ve dezêde bike. Lê heçl halé wan tenik e biladisan pêne kaxezan bişlnin, meji wan qebûl e.Ji yêkê Nîsanê ve me dest bi belavki¬rina J

DÎWANA ME;LÊREWŞADINYAYÊ22Tu sehergeh were baiari hidûsLi te bê faîde azar nedit xarî hidûsOa ji dil xuncelebê nazik û dirdane perlBi tebes-siiii bi le ra bét ji gulzari hidûsSed gireh min di dil in çep û raslê wê dikirSahidé hisni qidem zilll girehdari hidûaBil ji siltani qidem min bi te iqrar nehinGer Ii kapan nehin menqebi dew-wari hidûsDîl di deryayî qedem qaf e; bi sabil qedem îGerçî daîm li serê ferqe me minşarl hidûsBelkî dîwar bi guh bin bi Xwedê kî bi XwedèBi tu rengî ne gerî eşkere esrari hidûsLenihej'ek ger ji kenarê qedemî pertewê detDe ji ber wê seeté mehiw bine enwari hidûsSer bi sed pencereyan daye şiaya qedemèKunbeli eşq li ser kursiyî diwari hidûsTu bidûsê wer bibin qenc nezer dih carekLi esasê qedemê daniye dîwarê hidûsHere esié xwe û tertib û qiyasê jêkeGer nizanî çi ye. yekear berê dari hidûsAteji eşq sibhi zêr wê wicûdê bel kelHeye niimkin ne (Irit zeybeqi fer-rari hidûsEl-Iah el-Iah tu di emrê xwe te carek ne bihlÇi seda lêl ji vê kunbedi dew-wari hidûsTu ji ber perdcyî wehinê were der da bibihîÇi newa têt bi sed neiime li ewlari hidûsHaï ft misleqbel û mazî di xwe da têk yek inSibbe niewcitd e bi eynê xwe di êvari hidûsHast û çep gav û seet her li me da derbê nebitZiinqari qedemê heyderi ker-rari hidûsRast ù evraz û nijûvè mi biwartin yek û yekLê tenê wê II me bû daire berwari hidûsDe li .qelbê me çi det lamiayê islamêKo II canê xwe me xef bcstiye zen-nari hidûsReng û jciigê hedesé neqşê bidûsê nie di dilBide ber rindeşi eşqê ev e qes-sari hidûsCan li ser dest niliaî di riya canan daKûhi sef sef ko veweslane di bazarê hidûaI.ê ji xpflet birelin saye zewalê ey dilHûuenl da lu emanet bi siya dari hidûsDa nigarê xwe bi sed rewşi bibinî îroWere caré bike seyrê lu di etwari hidûsTu bi halê me dizani çi ye her lehze -MêlaMe di dil lêl û deril xenceri jied-deri hidûs.Qesida J5an di hejmara 4ol de nivcohaie belav kirin. Yanzdeh malikên wê enpèsln kêm in. Em wan malikan II jèr belavilikin:en demlewend yen ko lu diyari rênekirineHawarê vê kasûliyê bi bêncela belavbûnaRonahiyê *é bi sùn de vegerînin. Bi vi awaylronahi ji weke Hawarê, reima dilaxêva kaxezê,wê bikare bijl û kurdan du kovar û di behi¬ra zaninê de li ;ùna dilopeke du dilop wêhebin.XWEDIYÊ HAWARÊENIKE nû Ji mêj ve ye ûris dibêjin,li Palzê me êrlşa elemanan di pèsiya Moskovède sekinand, Zivistanê pê de me serê wan kir,di hin deran de me ew bi sûn de vegerandû me xesarine mezin gihande ordiwa Hitler. Lèdi serê Biharè de divêt arikariya me bêlekirin, ji arikariya çek û cebirxanan pê ve;divêt bevalbendéu me esker derînin peravênEwropê en roavê û ji par re Ii elemananxin. JI hevalbendan mexsed nemaze Jngilterebû. Terefdarèn vè fikiré li Ingilleré ji liebùn.Ji xwe bi vi awayl û bi derbekê ingilîz wèbikarin zora elamanan bibin.Lê Ingilleré ji bo vi isi karê xwe hêjteman ne kiri bû ù Ingiltere bi tena xwebû. Lê îro II rex Ingilleré Emèrike ji heye.Herweki xwendevanên me dizanin eskerênemêiikani dest bi hatina Ingiltere jl kirine.Emèrike eskerên xwe Ii liakurè Irlande kom-dike. Vê paşiyê rèisê erkanherbiya Emêrikêgênerai Merşal jl haie Ingiltere û qederekilê ma.Berè digotin Ingiltere û Emèrike di sala194.3an de wê esker derinin Ewropayê û lielemanan bidin. Lé di rojén paşin de ev fikirbaie guhartin. Iro dibêjin ingiliz û emèrlkaniewé Isal derkevin beja Ewropayê. Ji ber koelemanan piraniya eskerê xwe li qada ûrisheşldandiye û di roavayê Ewropayê de qewe-Ger ji wê hûrisiriîtè i;weyek izhar bitDe bibit narê hebibil-lah û dojeh tar bitGer ji ber perde yedi beyza bi mi'ciz béte derŞenis û kewkeb dé hilên alem tijl enwar bitWer ji eksa xuinriyan qewsi qezeh det ypsemlnDé gui û rihan bibarin têk ve erd gulzar bitŞemhê de can det ji çewqé bêle ger siphi nefesNaril axir ger bi mûyek behsi zilfê yar bitDe xeta bit nafei misk er nafei talar bitToq û gerden helqeya zin-nari zilfa yari minDé kilîla qelbé e$qê belqes'a zin-nar bit |1|Eqda ihraniê di e;qê da ko pire e$q bitDe çi xem ger xerqe rehnê xaneyê xem-mar bitGezmeyek qewsé çevîn asiq bi nêva dilkevitDe ji can destan bişot xesma |2j kevan nûbar bitGer ji qewseynan bi ndzan bête der cotek zedengDé ceger bit pare pare sine larûinar bitXwin ji mélaké bi derba zenceré ko hâte derBo «ebîdê e^é édl dé ji kê hisyar bitDe ji wan leblan fifayê dil bi qaaên tobe kitDa ijaret zwe; blkio dé herkest btmar biiBilbilé- mecrflhé e^é(Il Dé kilîla qelbê tfqi da ko pire efq bit|2| zatan997

teke gelek kêm histiye û Elemanye di vê eniyêde tucaran evçend kêmqewet namîne. JT miledin heke ûris di pèsiya êrlşa elemanan debi fena xwe maye, heye ko nikare Ii ber vêêrişê bisekine.Qinynia hawirên sondxwarîyan û yabêlerefan ev e. Yanl dema ko eleman diréjiûrisan bike ingiliz û" emêrikani jl wé dakevinbeja Ewropayê û ji par re li elemanan bidinû elemanan bêxin nav du agiran de.ŞERÊ PP:SIf1KE - Herweki xwendeva¬nên me dizanin ji roja ko serê Pesîflké destpê kiriye ser di erdè ingiliz ù emêrikaniyande çêdibe ù ev her û lier erdine xweji desldidin. Ji ber ko van ji bo vl sert weke japonxwe kar ne kiri bûn. Lê li 18ê Nisanè û jinişkekevê balafirèn emêrikani di ser erdêJaponyayê re firiyane ù li Payilextè wan liTokyoyé û li hin bajarên din xistine.Ji ber ko emêrikaniyan di vè babelède hêj tu danezan belav ne kirine me qencnezanî mlxdarê xesara ko gihaşliye japonançi ye ? Herçl japon in diliêjin xesarhindik in.Lê bi tevayi divêl bajarên japoni jiêrlşên hewayi gelek xesardide bibin.Ji ber ko di erdê Japonyayê degelek zinzal çêdibin; yanl erd dihèje, ji lewrejaponi xeniyên xwe ji texte çêdikin ûdîwarên wan xaniyan ji kaxezê ne; kaxezekewelê ko di bin makinan de haie dewisindan.Bi vê dewisandinê ew kaxez dibin depinehisk û qablm. Digel vê hinde texte texte ye,kaxez jl kaxez e.Ji lewre divêt bajarên japoni, wek ba¬jarên ewropayl, li ber bimbeyèn balafirannikarin bisekinin.Bi lenè tişlek heye, ew xani zùhilweşin jl naşewilin. Ji ber ko di texte ftkaxezên wan xaniyan de madeki welè heyeko agir bi wan nakeve. Mina kertonèn girover,yen ko dikin ser vaporên primùs û pê tehnaagir diskéninin.Japonye ji bej ù wargehén Emérîkayegelek dur e. Ji lewre balafirèn emêrikaniçawan nlzingi li erdè Japonyayê kirine. Anbalafir bi balafirhilgiran hatine heta peravênJaponyayê an ji erdê Çlna nevegirli firiyane.Herçi ji hebe ev Ijekl zebmet bû û sondxwa.riyan gelek kêfa xwe je re anl.Li gora nûçeyên rohelaté dur Emêrikêev balafir rèdikirin ordiwa Çinê. Balafir liser balafirhilgiran hetine heta nîzingl Japon¬yayê û je firiyane û piştl ko li Tokyo û 1'bajarên din xistine berè xwe dane roavê û .çûne Çinê.Herçî belafirhilgir piştl ko balafirji wan firiyane vegeriyane wargehénxwe. Jilewre japonan da be jl pey vaporên balafir¬hilgir nikari bûn xwe bigehlnen wan.Şerê'FilipInê bi temami safi ne bûye.Emêrikaniyan pisli ko tei ka nîvgirava Batanédane kişiyane ser girava Korêgidorê. Li Batané60000 eskerên emêrikani ketine destê japonan.Ji lewre divêt di Korêgidorê de eskerên emê¬rikani hindik bin'. Lé ew esker bi xurtî ûmêranî Ii ber xwe didin. Eskerên emêrikanilop ft mitrolyozên xwe veşarline nav zinarêngiravé ù .serê xwe xwes dikin. Japon jl, her¬weki eleman li Maltayé dikin, her û herKorêgidorê didin ber bombeyén balafirènxwe. Lê emêrikani pé li erdê didin ù teslimnabin, ft kes nizane serê Korêgidorê hêj çiqaswé dom bike. Ji ber ko şikênanilina mêrènqene ji skènandina top û tangan jl dişwartir e.Rewşa Ewistralyayé weke xwe ye. Werdixuye ko emêrikaniyan gelek esker, balafirû çekine din anlne Ewistralyayé û hêj jlditinin'. Balafirèn japoni gelek li bender ûwargehén Ewistralyayé da bûn. Herkesi digotqey dilê wan heye esker derinin Ewistralyayéji. Lê ev.ti.şt çênebû ù li gora pisporéneskerl êdi nikare çêbibe ji; japonan ev firsendji desté xwe levandiye.ŞERÊ ROAVÊ Seré roavê ew ser e kodi roavayê Ewropayê de ù di navbera ingilizù elemanan de çêdibe. Ev ser îro bi tenê diIiawan de ye. Ji ber ko di beja Ewropayê deingiliz nînin ù hèj lê venegeriyane.Ev ser di van rojan de xurt bûye. Bisedan balafirèningilizi di ser Mansè re derbasdibin ù II bajarên Frensa vegirtî û II bajarênelemanan didin. Dibêjin ko ingiliz bi vanhicùman dihingivlnin du aimancan: ferbrike ûdestegahén ko ji bo elemanan dixebitin û jiwan re çek û posalan çêdikin xerab dikin ûji mile din elemanan mecbùr dikin birekibalafirèn xwe di vê eniyê debihilin û nekarinwan bişinin eniya ûris Ji xwe dibêjin ko ingilizli sûna ko esker derinin beja Ewropayê heyeko bi van hicùmén hewayi bes bikin û bivl awayi arikariya ûrisan bikin. Lê herçi ûrispê didin erdê û dibêjin ko bel ko ingiliz 0emêrikani esker derinin Ewropayê barê mesivik nabe.Bivê nevê, di vê babeté de gotinapaşln ji erkanherbiya sondxwarîyan re ye.Gelo wê çi bibêjin û wê çi bikin. Tijtê kobikin divêt di van rojan de xuya bikit.PIRSA FRENSÊ Herweki xwendevanên998-

me dizanin roja 'ko hikûmela merésal Pêtenbi elemanan mitarekeyek imza kîr 221940 frensizên ko pê qail nedibûn, terka Frensê dan û di bin serkariyaxwe kirine herin di hin erdên kişwerê we derûnin. Ingilizan pistî ko em xistine jer ù pi$tiko em di qada ser de di tena xwe .hijMne ûstola me bin av kirine; Iro jl dixwazin kişwerêgénéral De gol û di Londrê de encimenekme jl desléme bibin.çêkirin û dan zanin ko ewê di rex Ingilleréde bimînin û serê elemanan bikin. Bi vl awayifrensiz bûne du bir yen ko xwe bi merésalFrensizino 1 ez beré xwe didim we ftarikariya we dixwazim. Heke we dil kirFrensê wé bikare di Ewropa nû de seré xwegirtine û yen ko dane pey De Gol.hilde û bi seref ûrùmet cihé ko sezayi wé yeDi hikûmela Merésal de Laval, yekji serakwezlrênFrensê, bû bû serekwezîr û siyasetadewletê digerand. Ji niskeké ve Merésal Lavalavêt û emîralê stolé Darlan anî sùna wi. HingêLaval gelek meyildariya elemanan kiri bùû ji lewre Pêten hikim ji destén wi standinû ew kirin deslèn emiral Darlan.Digel vê hindê ingilîz û hevalbendénwl ji einlral Darlan jî ne razî bûn ù digotinheye ko Darlan stola frensizi teslimi elemananbike. Lê Darlan, herçend bi elemanan gelekda ù stand, lê ev tisl ne kir.Herçl Laval çù bû Parisé é lê rùnislibù. Carina qala wl dikirin, lé bi awaki resmitêkilî Isé hikûmelê. ne dibû. Lé ji pèsiya vémehê ve çend caran Laval û merésal Pêlanhevûdin ditin. Di dora van hevdûditinan degelek kurt û pist çêbùn. Hinan gol rast e,hinan got derew e, lê Iro kirdeyek li berçavên me ye. Ji 20ê Nîsanê ve Laval serekêwezareta Vlşiyê ye. Herçi wezarelén daxill ûxariciyê ne ew ji di desté Laval de ne. Jixwe Merésal di nitqeke xwe de da zanin kosiyaseta PVensa a daxilî û a xarici her diwanbi destê Laval dé béne gerandin. Herçiemiral Darlan bûyê serfermandéré qewetènbej û behir û hewayé bêi ko bibe wezIr. Lêemiral wê bikar^ bikeve mizakera meclisaweziran; nemaze gava mizakeré li ser mida¬feha Frensa û kişwerê wê ye.Bi vê guhartinè, bésik hikùmeta Vlsiyé,bêtir nlzingi li elemanan kiriye. Lê ji vênizingbûnê héj tu kirde ne haie der.Laval pistî ko hikim xiste deslé xwegolarek yanl nitqek da û gol : « Di kanùnasala 19401 a pêsin de gava min hikim jidestê xwe da min Frenseke xurl hisli bû.Du salên bêbextiyê Frensê xistine halê iro.Merésal Iro hikim xiste destê min. Digelemiral Darlan ezê cehda xwe bikim Frensêji erdê rakim. Em di saetine dişwar de dijin.Welal di nav zivarl û sefaleté de vedigevize.Ji sala 401 ve daira sert hêj firehtirbûye. Frensizino 1 honê qebûl bikin ko hinfrensiz yen* ko bêbextl û xiyanet li welatêbéxe deslê xwe ».Dîdevanén ko gotara' Lavél mana kirinedibêjin ko niyeta Laval heye diréji erdénFrensa aza bike. Di wan ardan de Irensizènaza ne bi tena xwe ne; di her derè de ingi¬liz bi wan re ne. Heke Laval lisleki welêkir ewêxwe domseré ingilizên ji bike-ŞERÊ ÛRIS Di vê eniyê de ser wekedike, êrlş û berêrlşa her du aliyan.Di rojên paşln de - ùrisan êrişên xwe kérakirine. Dibêjin ko ûris ji di hinde xwe ji nû ve kar dikin ûderên eniyêji lewre êrlşênxwe hinek sist kirine. Digel vê hindê daneza¬nên rûsi disa dibêjin, me çend gund b: sûnde vegerandine, lé wan gundan bi nav nakin.Herçl seré balafiran ji bervajî ve di rojénpaşln de xurt bûye. Ji ber ko neyaran Ii réû eskergehên hev dixin û dikin kom kirinaeskeran ji hev re zehmet bikin.Ji mile din haleûrên elemanl, nemaze,zora xwe dane bendera Mûrmanské. Ev benderdikeve bakuré Rùsyayé û gelek bi ehemiyete. Ji ber ko emêrikanî ji ûrisan re di wêbenderè re çek ù cebirxane dişinin. Balafirènelemanl ji sed cari bêtir li vê benderè xis¬tine. Digel vé hindê çùn û hatina vaporandi vê benderède qui ne bûye.Ev lisline bèehemiyel in. .Serine kiçikin. Lè hemi dinyayê Iro diperse û dibêje: Bipirani, berf di Rûsyayê de jl heliyaye; nemazeji Moskoyè heta Behra res; ma gelo çircêrlşa Biharè hêj dest pê ne kiriye. Bi rast!berf heliyaye ù derece di Rùsya navin de di se>sifrê re heta25anji rabûye. Lè êrişa elemanar.hèj dest pê ne kiriye.Herçl par serê ûris Ii 22ê Hizêranèdest pè kiri bû. Gelo elemanén cire beriyawê tarixê dest pê ne kiri bùn. Ji ber sebebênhewayi an ji ber sebebine din. Em pê nizanin;lê liste ko em dizanin Zivistana Isal gelekxurt bûye û pir dom kiriye ù hatina Biharèbi derengi ketiye. Ji lewre divêt tidarikênelemanan jl ji adeté der, bi jûn de ma binOi vê babeté de gotin zebf in. Hin dibêjin kcevêrlş li peşlya Gulanê, hin dibêjin li nivê-999

RECTIFICATIONA la suite d'une erreur de mise enpage, le passage de l'étude de notre col¬laborateur Tawûsparêz sur les jeux kur¬des ( Hawiir N° 42) compris entre leslignes 40 de la page 11 (1*" colonne)el 20 de la page 12 (2' colonne), el quiforme la fin de l'article, s'est trouvé in¬tercalé au milieu du texte.Gulanê wê dest pé bike. Li gora pisporine dinev élis beriya Hizêranè nikare dest pè bike.ŞERÊ LlBYAYÊ Di vê qada .ser detistekî nû nine. Balalirên mihwerê lier û lierli girnva Maltê didin û je nagerin. Heta nihoewan belafiran ji du hezar cari bétir II Maltêxistiye. Digel vê hindê ev girava piçùk digelher tiştêii xwe di cihé xwe de ye de û topênwê en bnlafirşiken li dijmiiiHii vedigerine.ŞERÊ HINDISTANÉ - Gelo japon dilheye diréji Hindslanê jl bike? .li xweji roja kojapon ketine BIrmanyayê besiMi sert Hidistanêdikin. Ji xwe ji mile din li Seylan û Madrasêjl xistine Li ser vê yekê fermandariyaingilizi émir da ehaliyan ko herçi di midefehagiravé de ne xudankar in terka giravé bidin.Je dixuye ko fermandariya ingilizi miiiikindibîne ko japon esker derinin Sèylanè ji. Ji xwepisporén Londrê en eskerl dibêjin ko pi.ştlsafi bûna serê Filipinê di destê japonan da100000 eskerên békar diminin. Ji van pisporanve japon van eskeran binin qada Hindistané.Ji lewre gelek mihtemel e ko di van rojan dedi vê qadé de serine mezin çêbibin û japonberdin ser Seylan û Kelkotayè.Ingiliz bivê nevê ehemiyeteke mezindidin I5 ù seré Hindistané. Ji lewre dil kirinIjê Hindistané safi bikin ù hindiyan bikinbevalbnndén xwe. Lé hindiynn pêşnihada ingi¬lizan bi sùn de vegerand ù ber tişt wekexwe ma.Herçl Birmanya ye; fer té de dom dike.Ingiliz û çlniyan pişti kelina Tongoyé xwedaye paş. Di. Blrmaiiyayê de birên pétrolehene. Japon gibàstine heta wan biran. Léingiliz beriya ko je rabin ew bir xerab kirineû avnhiyên wan şewilandine.Emêrikani di vê qadê de jl arikariyaingilizan dikin. Ji xwe li BIrmanyayê dalafrvM>ênwan hebûn. Vê paşiyê eskerên emê¬BINGEHENGRAMÊRA KURDMANCIBI NAVÈ YEZDANft PAK Ê DII.OVAN Ö MlHinVAN13^97 Pronavèn işorkî en qersene sepronav in : yê, va, yen. Ev pronav li kes.tişt ù heywanan bel ko dur an uizingbùna wanbidin zanin işarel dikin û di komekê dehergav kirar in û tucaran nabin bireser.YêYen Uoko hat biniyê min bû.hatin birayén min bûn.Ya ko bat dotmama min bû.Yen ko hatin dotmamèn min bûn.Herweki di mlsalên jorln de tête ditinev pronavèn hatucaran ne bi serê xwe ne ûhergav bireserek dide pey wan. Ev bireserjl pronava girêkl « ko »ye.98 Ha. Ev bèje ji téxlitek psonavekeişarki ye. Ev pronav dikeve pasiyà pronavènişarkî en pivene û bi veqetandekè digehe wanû fikira isarelkiriné xurtir dike :Kvé ha Eva lia Evén haEwè ha Ewa ha Ewên haJl mile din ev pronava ha dide peynavdéran ji ûbi veqetandekè bi wan vedibe.Mirovô ha Mirovên haJ'iiika ha Jinikén haŞANEK Hin pronavèn işarkî, di zimanêdevkî de, cih cih ketine jikiline din û esilé xwewinda kirine. Ev lişl bi lihevxislina pronavèn işarkîen pivene bi pionava < ha > haliye pê.Evé ha Eva ha Evén hnvîna vêna vênaEwé ha Ewa ha * Ewên hnwina wêna wêiiaDi vi jikiîî de mé û nêr yanî zayendê bêjeyêdîsan xuya dike. Lé ti-slê ko li aliyê roavayê welêtqewimiye ev ferq jî ji orté rakiriye û bi tené ferqaméjer hijliye.Evé lia Eva ha Evén havayaEwê havayaEwa havanaEwên hawaya w:iya wanaNemaze ev jikil bi lu awayî nikare bikevezimanéiiiviskî.(dûmahik heye) C. A. BEDIR-XANrikani bi lier texllt çêkên xwe ve gihaştineHindistané.Sam : 27 Nlsan 1942 NÊREVAN-1000

KilêbxaiiaHawarêHejmar:1 - Rézana Elfabiya Kurdi C. A. Bedir-Xan.2 Rupelnine Elfabê C A Bedir-Xan.3 - Dite Kurên Min Dr. K. A. Bedlr-Xan.4 - Blyija Pêxember. Bi Kurdiya dumili, bidibaca C. A. Bedir-Xanf) Nivéjên Êzediyan bi dibaca C. A. Bedir-Xaii6 Mektûb ji Mistefa Kemal pajê re7 Ç. A. Bedir-Xan1 Mesela Kurdistanê Bazll Nlkltln8 Ji mesela Kurdistanê C. A. Bedir-Xan9 Elfabêya Kurdi Dr. K. A. Bedir-Xan10 Xwendina Kurdi Dr. K. A. Bedir-Xan11 Elfabêya min Dr. K. A. Bedir-Xan12 Dersén Serietè Dr. K. A. Bedir-Xan13 Çarinén Xeyam Dr. K. A. Bedir-Xan14 Proverbes kurdes . Medhelokên KurdtLucy Paule Margueritte û Emir. K. A. Bedir-Xan Paris - 193715 Le roi du Kurdistan . Qralê Kurdistanê .Emir K. F. Bedir-Xan û Adolphe deFalgeroUe . Paris - 19376 Der Adler von Kurdistan. Eyloyê Kurdis¬tanê. Prinz K.  Bedir-Xan ù Herbert OrtelBeriîn - 193717 Der Schnee Des Lichtes . Berfa RonahiyêŞihrên Kurdi Prinz. K. Â. Bedir-Xan ûDr. Curt Wunderiich Beritn - 1937Kiriya Hawarê 500 Qirûjén SfirtXwedi fl gerinendeyê berpiniyar: Wr CeladetAU Bedir-Xao . SamSflriyeOiractenr Propriétaire : Emir I>jélidet AaliBedir-Khan. DamaiSyrie-1002

SAL 10HEJMAR 44ANNEE 10NUMERO 44ÇARŞEMB20 GULAN 1942MERCREDI20 MAI 1942KOVARA KURDÎ )f REVUE KURDETÊXISTIYÊN VÊ HEJMARÉTefsîra QuranêDr. K. A. Bedir-XanHedîsên Cenabê Pêxember Dr. K. A. Bedir-Xan'ReşbelekBavé CemşîdXatùn an PilingNûredin OsifDîwana MelêQedrî Cemll PasaKumandosSilêmanê FerhoRevirşa dinyayêNêrevanGramêra KurdmanciC. A. Bedir-XanŞAM—1942ÇAPXANA SEBATÊ1003

SAL 10HEJMAR 44ANNEE 10NUMERO 44ÇARŞEMB20 GUI, .AN 1942MERCREDI20 MAI 1942KOVARA laiRDÎ )f REVUE KURDHTEFSÎRA QURANI"92 Hela ko hoii ji iiuilèn .\ween hèja. di riya Xwdè de ne din, honnagehin xeyr ù qenciyê. Yezdnn herqenciya ko hon dikin dizane.93 Ji lawên Israîl re, lier zadhelal bù, bes berî dahatina Tewriitè,wan xwarina hin tiştan-seha nezrekè-jixwe re heram kiri bùn; weke sir ùgostê devê.Pişlrecuhî rabùn ù golin lieramhùnawan di Tewratê de nivisandij'e. Bêje wan:Heke hon dilpak û rastiyar in, ka Tewratêbînin û bixwînin.94 Heçî pisli vi, gotina \ir li serXwedê dikin.ew ezabdarên nefsa xwe ne.95 Pêxemberc' min. . . . lit'jc wan:Xuda rasl got, Yezdan rasliyê dihèje,bi gotina wî qaîl bihin, bikevin peymiletê Ibrahim. Ibiahîm li ser rastiyêsekiniye ù ji bêdînan ne bùye.96 Mala pcşîn ko ji bo bawer¬mendan haie ava kiiin, Mala Xuda ye;(liMekê de. Qedrê wc giran e ù ewji erdû ezmanan re sani riya rastiyê dide.97 Di Mala Xuda de, delîlênmezinahiya wê en aşikare hene, wekeMeqamê Ibrahim ù ji wî pê ve hèrkesê ko dikeve hundirê wi, ji talan ùkustinè ewle dibe û Yezdan ji her kesîre ko taqela wî heye, qesda ziyaretaHecê emîr ù ferman kiriye. Yen koemrên Xuda davêjin pist guhên xwebila bizanin Xwedê ne hewcedarêtaet û ibadeta wan e. Yezdan, mezin ûdewlemend e.98 Bêje wan: Gelî xudankitêbi¬no Çima hon ayetên Xuda li serHecê inkar dikin, Xwedê emelén wedizane.99 Bèje wan... (jeli xudankitê¬bino, . . . Ma cire hon desl hi vegerandinamirovên bawermend ji riya Xwedè arast dikin, lion biheq, dinè islam e.xwe dizanin ko dinêXuda ji emelôn wene bè hay e, ew ])è dizane.100 Gelî bawermendino. . . . Hekewc, bindestiya mirovên xudankitêb kir,divè bizanin, pisli ko honmisilman bù¬ne ewé we ji nù ve, ji dîné islamiyelêdertèxin ùvedigerinin kafiriliyê.101 Ma hon çawan kalir dibin ?Ji we re Quran lê xwendin û pêxem¬berê Xwedè di nav we de ye ù ji were şiretan dike. Yen ko li gora émir ûfermanên Xuda dimeşin ù xwe dispêrinXwedê, bila bizanin, Yezdan wan digi¬hîne riya rasliyê.102 Geli bawermendino. . . . Emirù fermanên Xuda her bînin bîra xwe,ji dil ji Xuda bitirsin, berî nizikbûnamiiinê bibin misilman û misilmanbimirin.10.'^ Bi dilekî xurt bikevin ser riyaXwedè ù bi ya Quranê bikin, dev jebermedin ù deslê hev bigirin, golinaxwe hi yek bikin, ù kerema Yezdanbînin bîra xwe, hon dijminên hevbùn, wî dilê we li "hev ani ù bikerema wî hon bûne brayên hev, hondi ber leva korlaleké lêragir de bûn; wîhon je xelas kirin. Xuda bi vî awaylayet û delîlên xwe şanî we dide, ta kohon li gora wan bimeşin û bimînin serriya rasliyê.104 Divê ji we, miletek rabe koji xelké re li gora serietè bi cihanîna1005-

qenciyê ù bi ne kirina xirabiyê eniirdike. Miletên wisa bextxweş in ù di¬gehin rastiyê.105 weke wan mirovên kopistî halina ayetên Xwedé disa gotinaxwe nakin yek, li hev dikevin, qayîşû berberiya hev dikin. Ji wan reezabekî mezin heye.106 Di roja pistdawiyé de, rùyênhinan gewr û ri^yên hinan bibe res û jiyen rùres re dé bé golin: we baweriyaxwe anî û hon je pasé kafir bûne, jiber vî yekî niho jî herin lama dojebébiceribinin.107 Lê yen rûgewr, dikevin bi¬hustè û ew lé de her dimînin.108 Ev ayet û hikmên Xuda ne,ji te re rast tên xwendin; Xuda naxwazeehlê erd û ezmanan biésîne.109 Her tişlên erd û ezmananmilké wl ne û her tisl vedigere baXwedê.110 Mileté çêtir hon in; hon jixelké re li gora serîelé bi cihanînaqenciyê û bi nekirina xerablyê émirdikin ù baweriya xwe bi Xwedétînin. Heke xelkên xudankitêb jî bawe¬riya xwe bianiyana, ji wan re qenc dibû,( rasl e ko ) ji wan hin mirovên bawe¬rmend hene, lê bêtirén di wan fasiq in.111 Zereré wan nagihe we; ew,we bes aciz dikin, heke wan bi we redest bi serî kir, dé bêne skènandinù wô baz bidin û nisrel nakeve desléwan û ew nagehin felatê.112 Ew li kù derê ji bibin ewêbikevin perîşanî ù şermisariyê, meger komisilman dibin an dikevin bexté misil- .manan. Herwekî wan ji rastiyê xwedane pas, erna Yezdên giha wan, ew deşerpeze ù belengaz bibin.Ji her ko wan ayetên Yezdan inkarkirin ù pêxemberên Xuda bê rê kustin,ji ber ko wan gunehkarî dikirin û îşindikirin ko ji serê wan zêde bû.113 Xudankitêb hemî ne wekehev in; ji wan miletek heye ko li serbaweriya xwe sekiniye, di sevé de ava-HEDÎSÊNCENABÊ PÊXEMBERREHMET Û SILAVA XWEDÊ LÈ BE623 Yê ko be heq û rê xelkê diêşliiinpain wan ilojeh e.624 Yê ko misilinaneki pak e diliexerahl Je çêbibe lê li kesi derew ù Iiêbexliyanake.625 Yê ko talanê xelkê Une, lieqêxelkê dixwe cibê wl dojeh e.626 Her kes di dilê wl çi hebe wêkifş bike : qenciker bi qenciya xwe, derewînbi derewê xwe, bêbext bi iilreşiya xwe, mêrbi mêraniya x^e, camêr bi cainéiiya xwe tê¬ne nas kii'in.heram e.627 Mal û xwin û namùsa we li hev628 Derewa mekin, dawiya derewêtu ne ye, hon pê dinya û axireta xwe bizmanê xwe xera dikin, lê dl se tişta dederewne kêmani ye, yek di ser dejl ber koser tep û hlle ye, a didiwa; ji bona dilxweşkirinajina xwe, hetane res be, ako dilê wê ji mala wêsisiya; ji bona li hev hatina mi¬rova Ji ber ko bi hev ketina mirova xerahltên Xuda dixwînin û secde ji Yezdanre dibin.114 Wan baweriya xwe bi rojapistdawiyé aniye; ew li gora şerîetê bicihanîna qenciyê ù bi nekirina xirabiyêémir dikin ù di kirina qenciyê de bilez û bez in û ew ji mirovên salih in.115 Yen ko qenciyê dikin, divêbizanin ko qenciya wan tu caran nayeji bîr kirin. Xuda ji wan rebi zêdahîqenciyê dide. Yezdan emelén evdênxwe en qenc ûXuda qedirdan e.dilpak dibîne û dizane,116 Mal û zar û zîçên kafiran,tucaran nikarin liber Xwedê arikariyawan bikin. Ew dojehketî ne û té de herdimînin.117 Di dinyaj'ê de comerdiya wankafiran mîna zeviya gunehkaran e kobayekî sar û cemidî lê dide û zadè wézeviyè dişewiline. Xwedê ew ne ésan¬dine, ew bi deslé xwe mala xwe xiradikin.-1006

û fesadl je çêdibe, ko i^ir bi erdê kel gerekwl agirl mi>ov vemirîne, avkê li wl agiri bi¬ke; ne ko mirov agir xwes ù gfir bike.629 - Li xirabiya xelkê me gerin, ewji bona we xeyieke mezin e.630 Poşmaiil Jl niv lobak e, heke weguneh ne kirana Xwedê mileteki dl xnlq biki¬ra heta ku gunelikar bibin ù Xwedê di gune¬hên wan bibore.631 Yè ko çavè wi lim li iieyiirti . rtxerablyê ye xeyra kesi na xwii/.e gunehkardibe û ew guneha ko Xwedê li .sei' sloyê wldaniye besl wl ye.642 Heke tu her liste ko lii giiliô xwedibihisi ù bi çavê xwe na bini dibéjî dawilu derewiii derdikevi.643 Heke tu dibêji ez heqê xwe te¬mam distlnim û lisleki xwe yê zêde bi serwan de bernadim wè gavé mirov dixane kotu çavteng il temakar î634 Tirsa Xwedê elanietê zaninê yeû ji xwe razî bûii''ù pozbilindi Ji deslê ne¬zaniya me ye.635 Bi nav û dengê pésiyén xwe, xwemezin me kin, mezinahl bi camérl û emeléqenc, bi zanin ù marifet e.636 Heke hon eqilmend in li pês xweli dinyayê binêrin ù je ibretê bigirin.637 Di sflçcn deyndarên xwe bilKjriiita ko Xwedê JI di gunehên we bibiliore.638 Xwedê di gunehên mirovên koli ser riya heq ù lasliyé lialine kustin dibiliore639 Tistèn rast ù hêja ko hon pêdizanin binivîsînin, ta ko ew lişt winda nebin, û xelkê dawl je aijildar brtn.640 Işê xwe bi asas deyne pas! bis¬pêre Xwedê.641 Bêjin : Xiiibiyé me efiwa le Ji gu¬nehê me mezintir e, cm lièvikaré comerdiyate ne.642 Bèje : min baweriya bi Xwedê .anl û bide ser riya rastiyê.643 Yê ko dilpak e xwediyê gotinaxwe ye.644 Heçl dara ko xelk Ii bin sihawê radikevin û vedizelin dibirin, Xwedê wanbi ser rûyê wan davêje dojehè.645 Qeda û heft bêla 11 mala cuhiyabikeve yen ko tirba pêxemberên xwe kirinemizgefta xwe.646 Ji nîmeta ko bi xweydana eniyaiwe û keda piyê xwe na keve destê we bi¬gerin, devberdana wê ji mineta xelké çêtir e.REŞBELEKJI CEMŞlD C SÎNEMXANÉ RELI BÈRÛTÈ, MÈVANÈN MAMÈ XWE.Zarono IEv bùne deh panzdeh roj we terkamala bavé xwe da ù bon çiiiie Rêriilè; nikmanié xwe.Bawer bikin édl wext e ko em Ii serveçûyîné Iiiiiek xeber bidin. Bivé nevê bon Jlhonê bixwazin bizanin di pey we re ù belwe bergelié mala bawê we çawan dixuye ù

nlne ko kaxezan biçirine il wan li Her niehfûranbirejlne Mehfûr bi xwe jl kêinloz in.Herçl firax ew Jl weke berè naskèn Hekeyek biskê jl, bédeng e, ji ber ko wA diyawe di-^kénine. .Ii xwe divêt hon bizanin kodizika kebaniyê şkênendl bêdeng eGava bon li mal bùn; min nikari bùcz bixeliilini. .li ber ko we ne dihişt Diviyabù et bidim pey we ù li we miqale bibim,nebllim ko hon nîzingl li sobê bikin, biçinbci avê ù neliilim ko bon bikevin ù blêşin.Min dikir ne dikir, carina hon liêlmin diketin, we xwe birin dikir; hon digirin,mill ji we re digot: Xwedê ji we rezl ne tuxem e ko bon ketine; serê we Jl biskê nexema min e, seriyè be deq ù şeq Ji xwekundir e; lé megirin, ez ne Ii ber es, lê liber giriyê we dikevim, ezjè aciz im. Girl nekarê mèran e. Ji lewre û nemaze Ji bonaCenişld qel çënabit. Mêrèn kene nagirin; lêew dijninên xwe digirliiin.Lè bêfêde; min digot. . . digot. . . lê hondisa diketin û digirin Guhên me binlgiriyê we Jl bû bûn. Carina hilqelilqa kelo-,giriyê we jl dibù; wek defeke nekokirl.Digel vô hindè divêt ez mikur bêm kodi van ketinan de par û sûcê min an par ûsûcê piriyê jl divêt hebe. Ji ber ko gavaberçavik bi çavèn min ve ne ez we gah dibi¬nim, gah nabinim. Belê ev berçavik jl, berçavikènpiriyê, tevayine ecèb in. Gava lu wanbi guhên xwe ve dikl, yanl perdeke cam dipè} çavèn xwe re dikişlni Ji nlzingi xwesdibini; lè ji dur ve nabini. Û heke te ew jiber çavên xwe danine heta dawiya dinyayêdibini; lè ber pozê xwe, bişkojên kirasê xwenabini. Ev Ji yek ji hezar halên piriyê en,ne tu. Pèsiyan bila sebeb ne gotiye plrlhezareybl.Belè, gava we niyeta seferè kir, min Jlniyeta xebatê kir û di dilê xwe de got: Hekezaro çûn ezè bikarim qenc bixebitim. Min Jixwe re projeyine mezin çêkiri bûn.Min digot rzê di vê navê de giramêrapê tlihesin. Bawfi bikin ez niho Ji tèralieliyêaciz im; ji lewre ez nikarim bixebitim .Gava lion Ii mal bùn, bi min be, ezçêtir dixebetlm. Ez bi şefe(|ê ve railibùm ûheta ko lion hisyar dibùn saetkê an du saelanez bi nivîsandinê mijûl dibùm.Beri ewili Cenişld hisyar dibù Qey ca¬mêr Ji xewê bétir bi kérî hi.şyaiiyc dihat. Ez(lienirlm. Lè hetaiiivisaiidi bùn.hingê min qederê deh rùpelLê niho ez dereng radibim. Ez Ji xwere dibêjim, ma cire ez zù hisyar bibim; çl limin qewimiye, zaro ne Ii mal in; kes nlnemin aciz bike; ez xlikarim bi kêfa xwebixebitim.Carina, bi sev dengè we dikim û hisyardibim; çavên xwe li texlên we digerinim.Pasé, tête bîra min, ez dibêjim sehwir e, mazaro ne çûne Bérûté.Beré min diya we hisyar dikir; nihodiya we min hisyar dike.Berê ez dereng diçi>ni çapxanê; lê zûvedigeriyam mal. Niho zû diçim, lè derengvedigerim. Paşnlvro,ji rojên dibislanê pê ve,hesêb, tucaran ez deniediketim derve. Lê nihopiştl nivro JI ji xwe re Işeki peyda dikim ûdiçim bajèr. Li min dibe sev û pasè ez ve¬digerim mal û ez nikarim bixebitim. Ma hon çidihèjin, heke hon vegeriyan mal ezê bikarimbixebitim. An iToiiê min disan aciz bikin.Zarono herweki min Ji we re got di malame de rahetl û hésahlke ecêb heye. Lê gelokêfa me ewçend je re têt.Maleke bêdeng, bawar bikin, wek jiyî¬neke bê saz ù stran e.Ma guh ne Ji bona bihlslinê ne. Divêtmirov bibihise û deng bi guhê mirov' bikeve.Lê Ji roja ko hon çùne deng û gazi di malarne de daneketine.Belè zarone 1 mala me Iro dimine wékunpereya ko zérén wè je ketine, tu çiqasiwè bihejini jl deng je nayè.Sam : 12 Nlsan 1942. BAVÉ CEMŞlDxwe ù Kitêba SInemxanê biqedinlm ù hindenivlsaran liivivlsiiiin ko têra çend hejmarênHewaréliikni.l.é welê ne bû. Min kotek Hawara kodi bin çapê de ye qedand ti ji bo Hawara témin xêzek Jl nenivîsand.Ma gelo cire 7 Ez ji kû zanim. Gavahon li hir bûn ez ji reprepa we aciz dibûm;min nikari bû ez bixebitim. Lé niho, mal xirû xall. ne deng e, ne pejio; mé^ek bifire em1008 -

XATÛN AN PILINGJI fkank stocktenDi wexlekê de padişahek hebù. Fikirênvl padişalii ne wek fikirên èii din bûn.Fikirine wl en ecèb hebûn. Di wexta wl depadişahan Ji bo şaliiya xelkê xwe. di cejin ù(lawetan de peya ù dehbe berdidan hev.Lê vl padişuhl Ji vê adelé re lisleki nûzêde kiri bû. Di van temaşan île ne bi tenêxelkê kêf dikir; lê peyayên (|eiic xelal ù enxerab dihalin ceza kirin. Gava mirovek bixerablyê dihate itliam kirin ew tiivètin hepsêû piştre ew tanin meydana leiiinşê. Wextameydan ji temaşageran tiji dibù û padişah liser texte xwe rûdinişt temaşa dest pè dikir.Di dawiya meydanê de, Ii cem hev dudei-iyên wekhev hebûn. Girti di meydanê rederfoes didû û diçû ù derik Ji wan deriyanvedikir.Eger girti deriyê sûcan vekira, je pilingeklbirçi derdiket, xwe tavét .ser wl û ewdikir perce perce. Hingê xuya dilcir, yan pedişahwelê bawar dikir ko mèrik bisùc e û bêlaxwe dltiyeLê ko mérik deriyê din vedikir. Jexatuneke délai û ciwan derdiket û padişahew xatûn ji mèrik le mehir dikir ù xelkê Jisahiyé ji wan re li çt|.iikan li bev dixisl. Mèrikbi jin jl biwa padisnli je re ew jinik JIdida. Ji ber ko hi vekirina vl deriyi mèriksanl dida ko bêsûc e ù /.ilaniekl qenc e.Li cem qiralan ev isùl pir» bêja bù.Ji ber ko bi carekê de peyayên xerab bêlaxwe û peyayên qenc mikafata xwe digirtin.Xelkê jl hejl vê lewaşiyê dikir; lemaşakebimeraq. Xelk gava dihatin temaşagahê ûhetai)l ko girti deriyek vedikir, wan ne dizanigelo ewé dawetekê an kuştarekê bibinin.Piling carina ji vl deriyi ù cerina Jl Ji wtderiyi derdiket.diviya bû bihata cl. Ji ber ko sue raeziu bûdi welêt de li pilingê xurlir û li xatûnaçelengtir gariyan.Roja hikim hat. Xelk bi tofan diçûnlemnsagahé. Cih hemi tijl bù bilii. Herkesixwe ker kiri bù. Ewçend ko teplepa dilé xelkèwê bihala bihislin. Işaret haie dayîn ù xortkele meydanê. Çiqas bibêjin ù rift ù zirav,çiqas mêr û spehi dixuya. Li xwe ziviil ûserè xwe li padisè nizim kir. Lê, lê ne nèrlcavên wl diçûn dolmira ko li cem bavé xwerrtniştl bù.Dotmir ne xwesti bù li mal bimine.Hati bû ko qeder û sernivisa dilgiiliyê xwebibine. Ji roja ko evIna wan hù bù eşkeie dotmlrêJi evIna wî pê ve her tisti ji bîr kiribù, niho wè çi bikira? Tiştek kiri liù ko hetawê wextê Ji destè tu kesi derneketi bù. Ewêsira deriyan derèxisti bû. Belê ewê dizanikijanderi keçik ù kijan deri piling vedişêre.Dotmirê ne bi tenê deriyê keçikê lêkeçik bi xwe jl nas dikir. Keçika li pasyeki ji her du deriyan veşartl ji xalûnên qesirôa xweşiktir bù. Dotmir ew xwes dinasi.Ewê çend caran bi çavên xwe dlti bù kokeçika li paşdeii bi çavèn evinê Ii dilgirtiyêwè nèrl bû ù carekê du caran Jl dotmirêbawer kiri bù ko dilgirtiyê wê Jl li nèrinênwê keçikê vegerand! bû. Û dawiyê, rojekêdotmirê ew dlti bûn ko bi hev re daxaftin.Vê keçikê wêrl bù li dilgirtiyê dotmirê binêreû pè re baxêve. Ji lewre dotmir lè hali bûxezebè. . . . xezebeke gur ù kùr. . . .Gava xort serê xwe ji padişali re xwarkir û 11 dotmirê nêri hù; çavên wi Je dipir.slii:kIJan ? Xort domlir xwes lias dikir, qudretawè dizani; bêşik doliriirê sira deriyan derèxistiye.Ji. lewre xort li dotmirê gelek bi hêvinèrl. Çavên wî je pirsî bùn û xoit zani bùko pirsiyariya wi Je re eşUere bùye. Diviyabû lê vegerine.Dotmir piçik deslê xwe rakir ùew lierKeçikéke padişah e délai hebû û Ii berdilê wl gelek ezîz bû. Wê keçikê, dizika, jipeyayên serayê hejl xorteki mér û çeleng dikir.Lê ji ber ko ew xort ne ji mirekan bû hej¬kirina wl sûcekl mezin bû. Ji lewra gavapadijab bi evina wan hesiya ew xorté délaiavéte hepsé. Li gora isûlé wi ev xort jl wébi aliyê raslê baila. Ji dilgirtiyê wé pê ve tukesi ew ne dit. Ji ber ko lier kesi çavê xwe lierdabû xort ù awirên wan her bi deriyan diçûn.Xort ne sekini, bi mêranî ù bi gaviiie lez berbi deriyan çù. Dilên temaşageran qey sekinibûn, herkesi bHina xwe girti bû. Xort her bideriyê mile rastê ve çû û deriyê rastê vekir.biçiwa ûdi temajagahé de deriyek wê vekira.Bi vl awayl wé bihata zaninhejkirina keçaNiho, ttjika çirokè ev e. Gelo Ji deriyêpadijeh lé dibû sue anne. Herkest û padi^ahko haie vekirin piling an jinikek derket ?j! dizani ko ev tişt lé sue e. Lé adet ù rèzikHerçend em vé meselê didin eqilé xwe-1009-

DÎWANA MELÊ23Şimşadi xeram serwi Hen-nacCanan dibiril bi işwe taracMin dl seherê di xabi mestiDa rengê tezer û laie der-racliişkift Ji xunce nêrgiza mestHû ferq li ser qedé ve taracCebbet kesifl ji sibhi sadiqNùrê ko vada bi şibhetl dacElmas nimane sibhi misrêDanin cegerê me dil kir amacNesrin û benefşe tew-wizandinMawerd reşande şûşeyt acCihiè hebeşaii bi tirfetileyn.\nl qederek Ji Isfehan bacSima ko nima ne ma li hiş sImSImab JI xecle ma ji ixracMirala Sikenderl Ii pès eBehrûn we leha ikusi einwac [']Dora qemerê Ji ber jefeq daKo spède li ferq ser niha tacÇerx û felek û melek diborinEv Şems ù kewakib ù di ebracZihre bi qirani qabi kewseynWelnecmi iza hewa bi midrac |"]Dîsa ji nû bthal e dil saqt werin catna zicacçend cihaba wê çellntir dibe. Ji ber ko dotmirpir hejl wl peyayi dikir û bi hêsani Jiyeke din re terka wl ne dida. Carina dl xewnênxwe de didlt ko dilgirtiyê wê deri vedikir ûpllengeki birçl xortê wê didirand. Carina jlxewinine din ditin : didlt ko deri vedibù ûkeçikek je derdiket û bi ditina keçika ciwanxort sa û dilxwes dibù ù xelké Ji wan reçepilk II hev dixistin ù ji kêfè didan berqlran. Disan dotmirê diti bù ko wl xorti ewxatûna çeleng wek Jina xwe biri bû mal ûqel li evIna wê ne pirsl bû. Ma bi carekêmirin Jêre ne çêlir bû ?Bi saetèn dirêj ve, bi sev ù bi rojdotmir dama bû. Ewê çi bikira? Ewê dizaniko xort deriyê xêrê je bipirsiya. Dawiyêdotmir qerara xwe da bù û gava xort jepirat bi lez desté xwe rakiri bû û deriyêaliyé raslê $anl wi da bù.Gelo dotmirê kijan deri bijarti bû ?Ez bi xwe nikarim II vé pirsiyariyê vegertnim.Ji lewre ez wé ji we hemiyan re dihélim:Ji deriyê ko haie vekirin çi derket, pilingyan xalûn.NÛREDIN ÛSIFMiştaqi xemra al e dil lew xwe; bi roké bit mizacSaqî ko de mehweş bitin kakul ji ;èva res bitinQerqef bila aies bitin em dé bi wé dil kin ilacDa em bi wé dil hey bikin sine daii fl key bikinSed menzilan pê ley bikin ew dé di sérê kit rewacBê nftr û narê niihbetê bêneqş û sinhê qudretêNaçin meqamê wisletê nûrin tena wel-leylft dacEv nar seyqeli dil e, daim li wé qala dileNewrûz û sersala dil e, weqtê ko hilbit ew siracHela bi nûra badeyê rengîn neki sec-cadeyênûrî jî wl jehzadeyî dirdaneya gerden ji acDirdaneya gerden bilor rihan li ter dêm bûne hûrHey bey bi mesti léte dor xala 11 nik ferqa bi tacMihra te pir ebter kirim, xalan ji biskan ta derInZilfa miselsel enberin, çîn çin ji çinê téne bacHeryek li ser çehvan didin j' Ispehané téa xeracÇehvên belek qewsên helek çerx û feick xalib melekFî hib-biha emrî delek welhib-bl yecrî fî ecac ["*Şahid li'bezar reng xem-milîn reqs û semayé( kem-milÎDtro Mêla em sed dil in, saqî werin cama zicac.jrijjtf iSy lil ^Ij C**)Dengê melekan dihêle zimzimErwah ji eşqê tène nilracDil behrek e sed hezar mewc inArif çi xeber ji beliri mew-wacBori û bi ltence,té Mêla kuştEw xenceleba délai û jten-nac-24Dil Ji ilacé ko bi der ket mizacDé ji lebê nû$l eta bit IlacAyinei cami cihan bin cemBadel lal ne di cama zicacAvi heyatê bi we da jerbetekZinde kirim ma ji ediw re nişacBend kirim gerçi sibhi fil bûmStmberé said û bazû ji acExteri iqbal ù mehê birc û bextMihr û sipehr û kemer û text û lacKos ko hiiigaft bi jayl li textPadişahan neqdi rewan da xeracXusrew û Şlrîn li der bendi hisinSlmberan lazim e lê mihr û bacSik-keyl şihra me bi navê te hatLew bi eyarê di cihan da rewaeAbi rewan min diye şihra MêlaYinkir il mal li sûl-I-mizac ["*]2S-1010-

KUMANDOSXêra medeniyetè, medeniyeta sedsalabistan, wek her tlşlên dinyayê ser, aletènser, awayên ser û her tistèn ser geleki gu¬hêrîne û hînbùna wan bùne lisline zehmet,feiiine zirav ù dişwar. Di vè navê de emètro behsa kumiindos bikin.Kumandos çi ye V Kumamlos bi goliname nijdevan an çeteçi ne. I.ê ew ne wekçeteçiyên me bi lenê dizanin tilingé bi.sixullnin.Ew mirovine xwendi ù medeni ne ù bi gelektiştan dizanin.Kumandos gotinekê porlekîzl ye. Gavaingilizan di nivroyê Efriqayê de serê boêrandikir, boêran çeteyine kumankos leşkil kiribûn ù bi wan serê ingilizan dikirin. Di vl se¬rt de piştl ko ingiliz Ji Donkerkê kişiyan ûlingê wan ji erdè E;wropayê qut bû ev ku¬mandos saz kirine. Peyayên kumandos feda¬yi ne. "Tallmeke xweser dibinin. Divèt ewsegmanine bas bibin û bl melevaniyé bizanin.Ji mile din kumandos divêt xwes biziminxerltê bixwinin û II gora plan ù xeritan birê ve biçin û tislèn ko plan sanl didin ditariya sevê de jl bikarin li ser wan vehin. Nehewce ye ko em bibêjin madam ew sérevanine beri her tisti divét ew mêrine qenc bibin.Ji ber ko heke ne niérine qenc in dema kotifing teqiya JI tirsan ilm û fen ù her liştlJi bir dikin û hema çavé xwe' didin revê.Yeki ji wan kumandosan biserhaliyekexwe ji rojnawenanekl ingilizi re bi awayêjêrin qise kiriye û gotiye:Vê carè meê diréji Berdiyayê bikira.Berdiye di peravên Libyayê de bendereke ki¬çik e. Dijmin di vê benderè re çek ù zaddibirin Kepùço ù deverine din; yen ko Jibehirê dur bùn.Li gora tallmata ko da bùne me diviyabû em seh bikin: Eskerên dijmin di nav bajèrde diminin an konên xwe di dora bajêr de.vedigirin ? Eskerên Beidiyê talyan an elemanin ? Berdiye bi rasH ehemiyala ko didin-ê.Iéheye; yanl di wê benderè re Ji dijmin regelek tişt tên ?Ji mile din û li gora talimata ko meji fermandariyé girli bû diviya bû em hemiaxwe welê bikin ko dijmin bawer bike ko evhicùmeke mezin e û mecbùr bibe ji deverinedin esker bine. Bi vi awayl me baré hineskerên xwe sivik bikira. Ré bi me biketameê pir, depo ê her texllt avahiyên neyar. xerab bikiran.Li me bù $ev, em li vaporeke piçûk lébilez siwar bùn ù bi rê ketin. Diviya bû emsaet yanzdehan de bigiliaştana armanca xweû di saet didowan de iê vegeriyana. Bi vlhisabi Ji bo qedendina Isè xwe me se saetwext hebù. Heke me ù dijmin li liev ne xistaev wext ter dikir.Berdiye Ii ser zinareki ye. Di vi zinarlù di peravê decar qels hene ko mirov dikareIi wan peya bibe. Li van qelşan car inifrizewê peya bibiwan. Gava em Ii vaporè siwarbù bûn her mifrize yeko yeko wezifa xwenas kiri bû.Bi rê ve. herçi serekén mifrizan, xeriteù fitograf bi dest, peyayên xwe da bùn doraxwe û wezifa her kesi je re digel her Iiùrahiyêdidan zanin. Ji van mifrizîn ses peyabijartin; ewè di vaporè de bimana. Mifrizeyekjl li pas mebimaya ko keke lihevxistin çêbùewê riya piştmêrên dijmin bibira.Her tevdlr û talimat xelas bû bù ù em bèjji armanca xwe dur bùn. Diviya bù em hinekirakevin ù bihna xwe bidin. Lê em ewçenddi heyecanê de bùn ko xewa me ne dihat.Em ji hev belav bùn ù heryek bi lisleki dinmijùl dibû. Piraniyè çekên xwe paqij dikirin.Hinekan solên xwe èii spl yen fotbolè resdikir. Hinên din bombeyén destan Ii berpistên xwe dikirin h. d. . . .Dinya hinek sar bû bû û behir xwetêk dida. Em tirsiyan ko firtineyek derkeve ûbel ko em bi karê xwe rabin em vegarinwargehê xwe.BI adell şevên Behira-spl ne ewçendres in. Lè Işev tarlke ecêb li me daketibû. Me kulek eznian didlt.Dawiyê em gihaştin. Filùqe daxistin behirêù em li wan siwar bùn. Ecèb, peyayên ko divaporè de nikari bùn binivin, niho di filùqêde di xew re çù bùn. Ji nişkekevê ji binéfilùqê xişiniyek hâte bihislin. Me nlzingi IIbejê kiri bû û filùqe Ii qùmê rùnisli bû. Emdakalin avê ù Je gihaştin qelşikên zinarèBerdiyé. Herk'esl da bù pey serekê xwe ûbi lez ber bi armancê ve diçù.Piştl midekl min dit ko Ii pês tistekîneadeti heye. Min xwe da pês û ez gibajlimsefa pêjIn. Peya li ber çalekê sekini bûn ùdikirin di ser wê re .xwe zer bikin. Çal ji nlvIbêtir ji avê liji bû. Tallke langan bû. Di fitigrafénko balafirvanén me girti bûn ev çalxuya ne dibû. Ji lewre me ji beré de tevdîrawé ne dlti bû. Em Ii calé derbes bûn. Lê mepé bist deqiqe winda kirin. Em hildiki}iyan1011-

serê IchI ù zinaian. l.é ne gelek bi zehmet.Ji lier ko em li wan Ii ser xerite ù Qtografanhùr bù bùn. Eni kelin newaleke; newalekinliiii bêrmekê, biniya wê tehl. Me lingên xwekiri lin nav kiilavan, da ko dijmin pêjiiialingên m niikil Lê Ji ber ko ein di newalê(le bùn rexnin lier tisti carina deng û berdeiigiiidiliiilin liihislinJi niskeké ve ù pey hev se derb halinelicnlan ù lioiik di ser serê me re borin.Peyayên niifiizê di cih de sekinin ù li xwexrbitin. Lè disan bi rè kelin; qesla pês kirinMin di ililê xwe de digot gava em daketinliejë dijmin lii nie hesiya bù lê deng ne kiri bûû hisli bù ko em ji behrê bi dur bikevin. Û gavacm ketin newalê bi ser me de girtin. Lê newei c bù. Pisli wan lier se derban disan bêden¬giyê dora me girl.Me (la bù kumbireki ù me . dikir emIê hilkişin. liù bù hilqehilqa dil û singènme. Me lez dida xwe; ji ber ko em derengma bùn ù wexl Ii me diborî. Saet bû bû yekkêm çarik. Diviya bù saet dido û kêm çarikde cm vegcriyiina peravê û li saet didswanbigihaştana vapora xwe. Ji xèra Xudê reniifrizeyên din yen ko di riyên din ve çûbùn giba.^li liùii bajêr ù dest bi isè xwekiri liùn.Bajai- vaja bû. Di Meydaneke de gornislanekeliiiiobilan hebû; timobiline şikestl ûsewiti. Kumandosên ko beriya nie gihaşti bùnbajér dinamit datanin depoxaneyan. Herçl pirme dlnanilt bi wan Jl xisti bùn. Depokekewçûk ji kel destê me em bi karê wê Jlrabùn. Dijmin bi me ne dihesiya. Dinamiténko me dani bù depoxanan ù lingên piran beriyako em vegerin voporê wè biteqiyan.Ji niskeké ve me dengê motoran kir.Du mitosikl di ber me re borin. Me agirkire ser wan Iê me ne hingaft. Lê bi vlawayl dijmin bi me bihesiya ù wê bigota koqewetèn ingilizi daketine Berdiyé û bi ser mede tang ù qewetine mêkanikt rêkira. Ji xweme ji ev diviya liù. Da ko dijmin mecbùrbibe ù di qadeké de qeweta xwe kêm bike.Me l.sè xwe qedand ù berê xwe daperavê. Dinamit teqiyan; pir ù depoxaneberhewa 1)1111 ù agir bi avahiyan ket. Bi roniyasewaté nie pèsiya xwe çêtir didlt. Èdi dijminbi me liesiya bû rt lopéu xwe li me girêdabù. Lê tu zerer ne giha me û em gihaştinvapora xwe. Balafirèn dijmin rabû bùn; diser Berdiyé le di firiyan û li me digeriyan.Me peyayên xwe bejmartin; bireki mifrezéREWŞA DINYAYÊŞERÊ BIrmanyayê Vê pasiyé seréBIrmanyayê germ bù bù, Japonan lez didaxwe ù dixwest rojké beri rojké serê BIrman¬yayê xelas bike. Ji ber ko di Gulanê de ba¬rana wl welati de.st pê dike, erd dibe lierl ùherekelên eskerl Iê disekinin.Ji xwe radyowa Londrê jl digot ko dlBIrmanyayê de weziyet xedar û giran e.Hawara japonan her û her dihat. Japon gewibù bûn û berdan ser çini ù ingilizan. Ewanjl li ber vê zorê çend caran xwe daye pasù ketin çeperine nû û bi destpêka Gulanê vebajarên Laşyo û Mendelay ji dest dane Evher du bajar jl bajarine mezin û mihim in.Mendelay merkeza BIrmanyayê ye. Herçl Laşyoli tixûbên Çinê û Ji behirê ve dawiya ri¬ya Bùrmayê ye ù ji hire rê dikeve erdê Çinê.Riya Bùrmayê herwekî xwendevanênme dizanin Ji bo çlniyan gelek bi* ehemiyetbû. Çîn, Çlna Çenkeyşek bi lenê di wé rê redigihaşt behirê.Ji Tirmeha sala 1937an yanl ev pênesal in japon serê Çinê dikin. Japonan beriher tişll peravên Çinê vegirtin û ew ji behirêqut kirin da ko Je re di riya hehirê re tuçek û cebirxane nayit. Lê Çenkeyşek di ri¬ya Bùrmayê ù di erdè ingilizan re ù nema¬ze Ji Emêrikê JI xwe re her tisl tani. Ji mi¬le din di bejê re û Ji Rùsyé Jl hin tişi jiÇenkeyşek re dihatin.Jnponan digot heke me zora Çinê nebiriye sebeb riya Bùrmayê ye ù zor didaningilizan ko wê rê bigirin. Ingilizan guh nedida Japonan. Lê piştl ko ingiliz di Ewro¬payê de û di seré elcnia:ian de bi tena xweinanji bégaviyé bi japunaii re li hev hatinù riya Bùrmayê Ji ho se mehan girlin. Divênavê de Japonan bi destùra hikûmela Visiyèesker ani Hindeçiniyê. Inillzan dit ko bi ja¬ponan re midare bè fède ye, piştl se mehanriya Bùrniayê Ji çlniyan re vekir.Ji roja ko japonan dirèjl ingiliz û emêri¬kaniyan kir Çin bù hevalbendê wan. Ji hingêve ingilîz ù emèrlkani ne bi lenê di riyaBùrmayê re Iê bi her awayl ù di rêne dinve jl her tisti dişlnin çlniyan ù çlnl di sefén'ngillgan de serê japonan dikin.didowan héj venegeriya bù. Saet bû bù dido,dijmin bi me hesiya bû, me nikari bû em lihêviya wan bimînin. Vapor bl ré ket.SILÊMANÊ FERHO-1012

Jl xwe Mister Rùzweil. gava japonan evrê biri da zanin ko hevalbendan Ii sùna vêriyê riyên clin saz kirine ù ji çiniyan reweke 4icrê ber lexlit çek ù posai de bètesandin.Japonan pisli ko ev her du biijar xistinedestén xwe dikin bi manawrakê eskerên çiniû ingilizi ji licv veqetînin. Di hin cihan dejixwe keline baskén wan ù li wan tène wer.Bêderew, japonan pistî ko /^aşo vegirtderbasî erdè Çinê bû ù qederki lê de meşiya.Bi vi awayî çînî ù ingilizi Ji hev qutiiûn û japon ket navbera wan. Herçend in¬giliz di newaleke de ma bin ji li gora da¬nezanên ingilizi ev esker bi isùl ù nizamxwe didin pas û dikin xwe bigehinin gira¬niya ordiwa Hindistané.Ji mile din japon berè xwe daye ba¬kurè roavayê BIrmanyayê ù dike riya ko di Kelkotére diçe Çîné, wê jl bibire û bi vi awaylÇlna Çenkeyşek yekear Ji riyên behirê meh¬rùm bike. Li gora nûçeyên paşin çini pê lierdê didin û li ber êrlşa japonan diseki¬nin. Çlnl bi jtarekl berdane ser rêhesina Laşo-Mendelayù ev rèhisin birine. Li 15ê Gu¬lanê radyowa Londrê digot ko serê BIrman¬yayê divét béte hesêb ko xelas bùye.PIRSA MEDEGESKARÉ Medegeskargirav û mistemlikeke frensizi ye Ev giravdikeve nîvrorohelé Efriqayê. Medegeskar ji bercihé xwe ê ceigrafi gelek bi ehemiyet e. Yêko Medegeskar di destê wi de ye dikareriyên nivroyê Efriqayê û riya Bebira-sor lineyaran bigire. Pistî ko japon derketineBehira hindi di dora Medegeskaré de gelekkurt û pist çêbùn. Digotin ko hikùmeta Vlsiyéwargehén Medegeskaré wê bidit japonan; japonwé esker derinin Medegeskaré.Herçl dewletên mihwerê ne ji bervajî vedigotin ko ingiliz ù emêrikaniyan dil heyeko Medegeskar bêxin deslèn xwe û ji lewreli hêncetan digerin. Ji mile din digotin koheyeteke japoni gihaşliye Medegeskaré û digelmemùrên giravé en firensiz hevkariyê dikit.Li 5é Gulanê, serê sibehê radyoware da zanin ko sondxwarl ji ber .salicbéneskerl ù bi miweqell giruvê de vegirin; légirav her firensiz e û her wê firensiz binitne ».Herçl Emèrike ewê Jl danezanek belavkir ù lê de gol ko isè Medegeskaré bi r.iyn .wè çéliùye ù lier du hikûmet, Ingiltre ùEmèrike di vê babeté de yek in ù pisli sert anroja ko Ji ' vegertina wê re hewce ne ma,Medegeskar wê vegere Frensê. Ji mile dinEmêrikê digot heke hikùmeta Vlsiyé dest hila¬nî û li ber xwe da emê vè bereketè je re di heqêsondoxwariyan de dijniiiialil dé biliesibininiEmîralê slola ingilizi ji waliyè Mede¬geskaré lesllmkirina giravé xwesl. Wall evlekilf bi sùn da avèl ù da zanin ko eskerêngiravé wè desl bibin xwe ùli ber xwe bidin.Li ser vê cihabê ingilizan berda giravé ù serdest pèkir.Zimamdarên Visiyè ji ev pêşnibad qebûlne kir ù Pêten ù Laval ù Darlan heryekîcihê cihê émir da walI ù kumandarê Medegaskarêko heta dawi-yê serè ingilizan bikin.Nemaze emiral Darlan di emirê xwe de diheqê ingilizan de liştine gelek giran digotin.Emêrikê ji noteyek dabû Visiyè. Laval Ii vênoieyê vegerand ù berekela ingilîz ù emêri¬kaniyan protêsto kir.Em bèn qada ser. Bendera Diego- Swarésdikeve bakuré Medegeskaré ù je bi erdekiteng veqetandi ye; heçko nivgiravek e. Dibenderè de liawizèn lersanê hene ko lê dekrewzorèn mezin jl cili diliin ù téne tamirkirin. Jù pê ve balafirgeh ù depoyên benzinelê bene. Devê benderè gelek leng e, avtengeke. Li her du milên avtengé lopén peravin enbehri bene. Ev top dùravèj in ù nahllin kodijmin di riya behirê re nlzingi li benderèbike. Bi tevayi Diego- Swarès benderke nùjentête hesêb.Ingiliz digel langine kiçik di pas ben¬derè re daketin bejê û Ji par re diréji ben¬derè kirin û slola xwe ne xislin ber topênbenderè. Herwekî me got frensizan dest birexwe. Ingilizan noqar û vaporeke kiçik yenfrensizan bin av kir û ser nemaze li bejéLondrê ji dinyayê re dida zaninko eskerêngermbù.ingilizi gihaştine Medegeskaré ù dikin dakevinbejé. Hikùmeta Londrê danezana jértn belavdikir:< Dewletên sondxwarl ji bona ko péslji japonan bistlnin û nehilin ko japon eskerderinin bendera Diêgo-Swarês, ji dihi veqewetèn ingilizi gihajtine péjberé Medegeskaré.Emlralé stolé ji zimamderén giravé en firensizLi gora ajansan frensizan li Medegeska¬ré 7000 esker hebûn. Ji vl eskerl 2000 û hinIl bendera Swarésê bûn. Seré Swarèsé serojan dom kir.Li 8ê Gulané piştl nivro Mister Çorçildi meclisé de da zanin ko Diego Swarèsteslim bûye. Mister Çorçil di vé babelè degotiye: Beri se mehan me dest bi karè Mede--1013-

geskaré kiri bù. Di vé navê' de- fermandarênme tevdîrén xwe ditin ù herweki we dltiyeeskerên nie bi mèranl û qehremafil ser kirM di llll roj ù- nivan de lieiidarn SwarésôZPinl kirin. Ev zefer gelek bi isùl ù niziinlri'hù ù lier se çekên nie bej ù behir ùliev^ayé liéjabùna xwe sanl dan. Miilafiliènliiensiz Ji xwes şcr kirin. Lé heyfa min létewan, yen ko dibl hevelbendên nie bùn iroseré me dikin. Em ji xelesa Frensê re dixe¬bitin. Em dikarin vè xesara firensizan, fedakariyckdi riya seré xelasê de biliesiiiinin ».Ji mile din Vlsiyé Ji da zanin ko niidaliliênSwarèsé agir ù birùskên xwe helalkirine ù teslim bùne lê eskerên din yen kodi ciliên giiavê en din de ne ewê sèrê in¬gilizan Ilikin.Rojnameyèn ingilizi ù emêrikani Jl ké¬fa xwe gelek ji vf zeferé re anlne ù pesnêeskerên ingilizi dane. Rojnameyèn emêrikanidibêjin ko Medegeskar xeleka sinsilekê a pê¬sin e. Di pey Medegeskaré ji sondxwarîyanre divêt Dekar ù herçl mistemlekeyén firensizlyen ko di ser de bi kêri hevalbendantên divét bêne işial kirin. Nîzingl Emêrikayêjl hin giravên firensizl hene. Welê dixuye koEmèrike ji lio selametiya hemiyan ewè eskerdcrine wan giravan.Hin rojnamayén emêrikani dibêjin ma¬dam firensizan di Medegeskaré de dest birexwe êdl navbera Vişl ù Emêrikayê ser e.Mister Çorçil di nieclisê de goti bù koxesara ingilizan gihaşliye hezar peyayi. Lé piştrexuya kir ko xesara ingilizan je kêmtir e. Peyayinhebùn ko Iiésir keti bùn deslé firensizanù ingilîzan ji ber ko pé ne dizanin ew windayi(lihesibnndin. Piştl teslimbùiia benderèew hêsir vegerivan cem xwediyan.SF.RÈ FILlPlNÈ Welé dixnye ko serêFillplné bi temami safi bùye ù çend giravênhùr yen ko ser di wan de héj dom dikir ewji teslim bùn. Di nav wan giravan de asêgehaKorêgidorê pisli ketina Batané 27 rojan bieskereki hindik ù bi çekine kém seré japo¬nan kir.Korégîilor li 6é Gulanê teslim liù. Lêhelani ko diiniin pê li beja giravé ne kir ûli stoyê niidaUlièn wê siwar ne bû kelehê liber xwe da ù çekên xwe ne danl.J.'iponan pisli ko 27 rojan li Korêgidorêji Batané bi guleyén topan ù Ji ezmanan bibombeyén balaflran xisl û dit ko keleh bi luawayl teslîm nabe eskerên piyade xiste filù-

ên sor isal elémunan Ji- eri'lê Rùsyayé bavè¬jin derve û bigehin zeferô. . .Ui navbera nilqa HilIcr ù . emirê Stallnde hevdûdllinck çêbù. Li 29è Nisiiiiê Hillerù Mùsolini li Selzbùrgé gibane liev. Wezirènwan yen xariciyê û pisporén wan êii eskeriji bi wan re bùn. Hitler ù Mùsolini qederêdu rojan li ccni hev man. Çi kirin, ne kirin;çi gotin, ne golin; bivê nevê ev ne hatine be¬lav kirin. Kuri ù pist zehf in. Lé kes bi ras¬liyê nizane. ,Dibêjin ko pisli vê licvdndiliiiê di riyaRoinanyeyê .re gelek eskerên lalyaiil diçineniya serè ùris.Herweki me got di eniya ùris de héjtistekî. girmie. ne hatiye rù. Bi lenè li bakurû di dora Mùrmanskè ù gola îlnienê deji pèsiyaGulané ve eleman carina zorê didin xetênûrisan. .Serê balafiran roj bi roj xurtir dibe.Li I3é Gulané ùris ù elemanan ji nis¬keké ve di dsnezanéii xwe de dane zanin koli Kerçè serine no çéliilne ù liéj çêdibin.Kerç li nîvroyé Rùsyayé, Ii bakuré Behirares û dî nîvgirava Kiiimê de ye ù dikeverohelaté iilvgiiavê. Kerç bi xwe Ji nivgiravekédiline pè û ev nivgirav bi bejtengekêbi nîvgirava mezin Kirimè veye. Fireliiyabejtengê qederê bist klloineliran e. Ji bejten¬gê bêta pozê nlvgiravê dein Uo bajarê Ker¬çè lê ye 80 kilomêtir e.Par, elemanan nîvgirava Kirimè bitemami vegirli bù ù rùs je kişiya bùn. LêIi Zivi.slanê û gava behira Azové cemidl bù ûrisdi ser qeşayê re derbas bùn zor dan elema¬nan ù nîvgirava Kerçê iii sùn de vegerandinû tê de cih bùn ù nemaze bejtengê asê kirin.Pèsiya Kerçè avtengeké ù Je re avtenga Kerçêdibêjin. Ev avteng Kirimè ji beja pêşmiqabilvediqeline ù firehiya wê bi tenê çend kilomêtirin. Heke mirov derliasi lieja pêşniiqabil bûdikeve riyên ko digcliinin Qevqasê.Li gora danezanên 13ê Gulané elemananli 8ê Gulané ù bi şefeqê ve dirêji iiivgiravaKerçè kiriye ù piştl serine ko pêne rojandom kir ùrisan xelén bejtengê ji dest daneû bi sûn de kişiyane. Eleman dibêjin ko ûrisjerpeze bûne û tevli bev baz dane û bi hezeranhêsir ù bi sedan top û tang ketine desté ordi¬wa wan. Lé herçl ùris derew bi aliyé vangotinan .ve didin ù dibêjin ko xesarine mezingihandine elamanan ù bi isùl ù fesal û bi nizamt^ tertlb ji xetên xwe rabùne, xwe dane pasù ketine xetine nù.Ji mité dvn danezaneke rùsl ya 14éGulané didezanin 'ko' ordiwa Merésail' TImo>$eiiko dirêJiXerkarovê kiriye,elenianan baz. dayeù eskerên rùsl gilinşline hetakovê hikim dikin.girên ko li Xer¬Digel vê hindê dibêjin ko serê Kerçé nedestpêka érisa BLIiflrê ye. Ev ser erd xweskirin e. Eleman dixwazin ùrisan Ji Kerçéderinin û di erdê Kerçê de tidarika xwe jibo hicùma Qevqa.sê bikin.Li 15ê Gulanê elemnn kelin bajar ùbendera Kerçê ù gihaşline avtengaavteng behraKerçê. EvAzové digehîne Beliira-reş. ŞeiêXerkovê bi şidel dom dike ù radyowa Lon¬drê dibêje hêj mexseda Tinioşênko ne xuya ye.SÉRÊ ROAVÊ Di vê eniyê de sergelek germ ùnemaze bêeman bùye. Balafirèningilizi bi sev ù bi roj ù bê ellahî di ser erdèElemanye ù erdè Fraiisa vegirtî re difirin û bajarù destegahén wan di.din ber bomban. Di vênavê de ù li dawiya meha Nîsanê balafirèningilizi berdan bajaiè Rostokè. Rostok diKehira-balllkê de ye Bajareki kiçik, lê tê defebrîkeyên balafirèn Heynkel hene. Ingilizanse car caran li Rostokè xist ûew bi erdê rerast kir. Ji xelkè 8000 peva hatine kustin 30000J1bê ban ù sekaii mane ùLi 3êguhastine bajarine din.Gulanê balafiiên ingilizi bi reUnemezin diréji Hembùrgê kirine ù ew dane berbomhayên xwe Xesarine mezin çêbûne û bihezaran peyahetaLi 5êhatine kustin an liiriiulai' bùne.Gulané balafirèn ingilizi gihaştineDanzingê yanl erdê Polanyayé. Danzingjibalafirgehên ingilizi divêt 1500 kilomêtir durbit. Heke deslê ingilîzan gihişle Denzingêheye ko sibe balafirèn wan xwe liigeliiiiiii xeléneiii}'a ùris ù Ji par re Ii elemanén. ko serèùrisan dikin bidin. Divêt ev balalir balafirinenû û dùrger bibin. Heye ko ev jiEmêrikê hatine.Hitler di gotara xwe de qala èrlşênhewayi kirin ù got heke ingilizan lixelkè me ê sivll xist emjl emê derbén wanbi derbine Je xurir li wan vegerînin. Bèdiro,ji hingê ve balafirèn elemanî ji ji nù vedest bi léxistana bajarên ingilizi kirine. Léderba elemanan ne weke berê, ne wek éclsênTebax ù tlona sala 19401 ye; je bl geleki sistire. Herçl ingiliz ji bingé ve gewV bùne.SERÈ UBYAYÈDi şeiê Libyayê detistekî nù nlne. Bi tené bombardimanénMaltayé dom dikin. Gicav li ber xwe dide.Lê li 8è Gulané kumandar fr 'waliyé giravéistifa kiriye û yeki din li fûné bftte taylnkirin. Sebeba vé istifayé ne hâte- seh kirin.Herweki adet e, gotine ji ber sebebên libl.1015

GlNA-NÛ C EWISTTALYE - Ghia-nûdikeve bakuré Ewistralyayé û nizingi wé ye..Japonan ji mêj ve avêti bû Gina-nù û bireki wévegerti bù. Pi.şlie emêrikaniyan esker derêxislegiravé ù érisa Japonan sekinand. Ji hingê veJapon di vé qadê de di midafehe de ne Bi tenêjeré lialafiran e. Balafirèn lier du aliyan lihalnliigeli ù wargehén bev dixin. I,i goradanezanên Weşlnglonê balafirèn , emérik:mlxesarine mezin digehinin Japonan.Vé paşiyê ui dora Ewistralyé ù Gîiia-iiùde sereki beliri çêbù. Stola Japanan ù yaingiliz ù emêrikaniyan qederê heft rojan ji 3eGulanê heta loé wê li hev dan. Li goradanezanên emêrikanî dilê japonan hebù eskerderinin giravên ko dikevin rohelaté Ewistral¬yayé. .Stolên ingiliz ù emèrlkani xesarinemezin gihandine slola japoni û ev stol polpo;man vegeriya wargehê xwe.MERTINIK Merlinik giravek ji giravênEntilén kiçik e û ya Frensê ye. Merlinikli behira Ellanlikê û Ii rohelaté Emérikanavin e. Piştl mesela Medegeskaré rojna¬meyèn emêrikani qala giravine Frensê en dmjl kiri bûn.Li lOê Gulanê hikùmeta Emériké heye¬tek şande Mertinikê û ev lieyel rast bi rastbi waliyè Mertinikê re kele mizakeré; bêi kohikûmela Visiyè bêle serwext kirin Digel vêhindê waliyè firensiz hikùmeta xwe serwextkir tl hikûmela Vlşiyê di vê babelè de notakda Emêrikayê. Lè wer dixuye ko Emèrikenaxwaze bi Visiyè re bide bistlne ù ji xwere çêtir dibîne işê xwe rast bi rast bi waliyèMertinikê safi bike.Kmêrike dibêje ko Merlinik wê firensizbimine ù weke berê ala Drensizi di ser seray ûkeleliên wê re wê Ii pêl bi bit. Bi lenê emèrlkaniewê esker derinin hin cihên giravé û tê de wêcih bibin.Li Marlinlkê sloleke firensizl heye.divêl çekên vê slolê jl bêne rakirin. Di vêslolê de ji keştiyên hûr pê ve balafirhilgirekbi 22000 loni ù du krewzorèn mezin hene. Jûpê ve li Marlinlkê 140000 Ion vaporên barkéshene. Emèrike dixwaze van vaporan ji bisllne.Bi serté ko kirê wan bide.Hikùmeta Vlsiyé di nota xwe de çigotiye ne nus e. Lé li gora nûçeyên paşliidest bi jiçekirina cenkeştiyan kirine. Lé wallû heyeta emêrikani li ser tevayiya meselê héjli hev ne hatine. Lê wer dixuye ko emêri¬kanî bi çi awayl hebe ewé vl beri bibinseri.NÛÇEYÊN ECËMISTANÊ-Pistl ko ûrisBINGEHENGRAMÊRA KURDMANCBl NAVÊ YEZDANÊ PAK Ê DILOVAN t MIHIRVAN14PRONAVA GIRÊKl99 Pronava girêkl dikeve pa$iya nav¬dér an pronaveke din û wan bi komeka kodi pey wan re têt girêdide. Di zimanè kur¬dmanci de ji bo her du méjer û zayendanbi tené yek pronavé girêkl heye ew jl«ko» ye.Pronava « ko » di komekè de, 11 goranavdéra ko dinimine carina kirar û carinajl bireser e.Kirar : Mirovê ko tu dltl birayê min e.Yè ko tu dltl birayê min e.Bireser : Mirovê ko te dit birayê miu e.Yè ko le dit birayê min e.Çend mlsalên din : Destmalén ko te ki¬rîne spehi ne. Ez Iro li hespè ko te dibl jigund anl, siwar bûm. Çiyayê ko li pé$ meye Herekol e. Mifla ko min pé ev deri vedi¬kir winda bûye.100 Herweki di cih û deverê de débéte gotin di zimanè kurdmanci de ji « ko »ya pronav pê ve « ko » ke din JI heye. Ewko gibanek e û wezifa wè di qiseté de wekedine. « Ko < va gibanek dikeve navbera hevo¬kên komekekê ûwan digehîne bev. Ji lewreev « ko » hergav dide pey lêkerekê : Min gotko ez nayim. Ew hatin ko me biezimtnin.Ev ko bi xwe gava bi mana « heke »ye hingè beriya lêkerê léte gotin : Ko Lêzginbat emê herin nêçîrê.ù ingiliz ketine Ecemislanê kurdên Ecemista¬nè hinek bihna xwe du. Lê eceman ev serbes¬tî ji kurdan re lisleki zêde hesibande û jinù ve dest bi fidandina kurdan kir. Li servê yekè kurd Ii ber hikùmeta Tehranê asébùne. Ecem û kurdan li bev xistine. Di girtinbevênpêsin de, wer dixuye, zora ecemançûye. Eceman di vê mehê de, li Tehranêordiwek saz kiriye ù li 18è mehé ev ordûberè xwe daKurdistanê.Ji mile din waliyè Kurdmancjahé û se¬rekén kurdan gihane hev ù wali daxwaza kur¬dan ji serekan pirsl. Daxwazên kurdan ev in:Wall û herçl memùrên kurdistanê divét kurdbibin ûdi dibistanén Kurdis¬tanê de divét hertijt bi zimané kurdi bète xwendin. Ji van péve kurd dixwazin ko hatinên Kurdistanê liKurdistanê béne serf kirin.Sam : 19 Galan 1942 NÊREVAN1016

vKitêbxanaHawarêHejmar:Kiriya Hawarê 500 Qirûjén SûrlXwedi A gerinendeyê berpiniyar: Ulr CeladeiAU Bedb>X

SAL 10HEJMER45ANNEE 10NUMÉRO 45ŞEMBl20 HIZÊRAN 1942SAMEDI20 JUIN 1942I

TEFSÎRA QURANÊ118 - Gell bawermendinoCuhiyan me kin hevalê xwe; divê misil¬man (li nnv xwe de bibin hevalên hev.Cuhi bi her awayl xirabiya we dixwazinil lu cira je dest na kişinin; ew minékaièperîşaiiî ù şeiiiiisarlya we ne. Dilêwan ji (lev û golina wan reşlir e. Emayel ù sirelèn xwe sanl we didin dakohon pè serwext bibin.Heke we seh bikira119 Gelî bawermendino... Divêhonê halé cuhiyan xwes bizanin. Honheji wan dikin, lê ew ji we hez nakin.We baweriya xwe bi hemî kitêbênXwedô aniye; ew bi lenê gava bi werene dibêjin: Me baweriya xwe bi Quranêaniye, lô gava ji we vediqetin ù bi lenêdiminin, ji erna xwe kumikên tiliyênxwe gez dikin.Pêxemberê min. . . . Bêje wan: Dierna xwe de bifelisin. . . Yezdan kin ùerna dilê wan dizane.- 120 Gava qencîyek digehe we, jidexsê bihna wan teng dibe ù mirùçêwan diqermiçe; lô gava xirabiyek destbi we dike, we diésîne, rùyê wan dikene,kêfxweş dibin. Heke hon seh dikin ûjiXudayê xwe tirsiyar in, bizanin ko zererakîn û hîlebaziya wan nagihe we;ji ber ko zanina Yezden dora emelénwan digire ù eezayê wan mizawiran dide.121 Wê demê bjiie bîra xwe. . . .Te sibe zil zaroyên xwe berda ù bi qesdaraslkirina şergehekê jibo bawermen¬dan lu ji mala xwe derketî. Xuda bihistiyarù zana ye.122 Du bir ji we, dest bi bazdanêkiri bûn, Lê piştre zanîn ko Xwedêxwedî û arikaré wan e. Misilman divêdilê xwe bi Xwedê bigirin, Yezdannisretè dide wan.123 Di serê Bedir de jî, hon hin¬dik bûn;lê Xuda ji kerema xwe nisretda we; ji Xudayê xwe tirsiyar bibin dako hon bi nîmeta wl şikirdar bibin.124 Pêxemberê min. . . teji bawer¬mendan re digot: Xuda bi se hezarmelyaketên ko da dahatin arikariya wedikir; ma ev ne besî we ye.125 Heke hon dilê xwe sist nakin, sebr dikin, guhadré emrên pêxem¬berê xwe dibin û je ditirsin; bizanin koheke dijminên we li we har bûn,Yezdan bi pêne hezar melyaketên nlşankirîarikariya w« dike.126 Herwekî Xuda ji we hez dikir,bi vê arikariyê raizgîniyê dide we, tako tirs ne keve dilê we, dilê we sist nebe. Di serî de nisret ji keremXwedê ye. Xuda fêris û délai e.û danâ127 Xuda di roja serê Bedir deji kerema xwe bi kuştina hin kafiranû bi xistina hinên clin li erdê, zorawan bir, ew sikestin ûnisret da we.128 Heke Xwedê dixwaze tobedide wan, an wan diésîne, ji ber ko ewzalim ir). Pêxemberê min. . . Tu têkilîşixlê wan nabî.129 Her tiştên erd û ezmanan mil¬kê wî ne; ji her kesî re ko dixwaze tobedide û her kesê ko dixwaze diésîne.Xuda gunehan xira dike, Xuda piyar e.130 Gelî bawermendino. ... Dubare, se bare faîzê raestînin û me xwin,ji Xudayê xwe tirsiyar bibin da ko honji ezabê axirelê ewle bin; ezabê axiretêne gihe we.131 Ji agiré ko ji bo kafiran hatiyedadan, we hay ji xwe hebin, je bitirsin.132 Bindestiya emrên Xuda ûpêxemberê di wî bikin la ko hon bige¬hin rehma Xwedê.133 zr- Li hev anîna tiştên rast ûqenc de lezê bikine xwe heta ko honbigehin xifrana Xwedê û bihuşta kopehni, firehî ê mezinahiya wê bi qaslerd û ezmanan e û ji bo mirovên dilpakû bawermend hatiye ava kirin.134 Yen ko di tengl û firehiyéde destvekirî ne ù arlkariy» mirovandikin, erna xwe hiltinin, xwe digirinû xelkê di sûçên xwe diborlnin bilabizanin. . . . Xwedê hejl qencîkerandike.135 Yen ko tistekî neçé dikin anezabdaré nefsa xwe dibin, divê Xwedê1020-

inin bîra xwe, tobedarê wî bibin ûjêtoban bixwazin. Ma ji Xuda pê ve kîdikare di gunehê xelkê bibore. Ew divéji xipabiya ko kirine û pê bîrewer bûnedestê xwe bikişînin û lè venegerin.136 Mikafatê qencîkeran çiqasspehî ye, Xuda gunehên di wan efiwdike, ji bona wan bihuşline ter av ûkanî liene û ew té de her diminin.137 Berî we jî, ji miletên dinyayêre emrên Xuda dahat ù pir lişl qewim'ne....Di erdê de bigerin û xwesbinêrin; gelo dawiya dilxai- ù derewkerai>çawan bû.138 Quran halé wan pés we dike,riya rastiyê sani we dide û li miiïA'énko ji Xwedé ditirsin şîrehin dike.140^ Gava hon bikevin tengiyê,birindar dibin, binin bira xwe ko ewtistèn ha lî dijininén we jî diqewimin.Carna hon, carna ew birîndar dibin.Xuda bi vî awayî we diceribîne ûmirovên bawermend nas dike û wandigehîne nîmeta sehadété. Xwedé jixedaran hez na ke.141 Xuda bi vî awayi, niirovénbawermend ji gunehan paqij dike û pékafiran diperçiqîne.142 Gelo we ji xwe re digot....beri ko Xwedê şerkerên riya cihadê ûmirovên xudansebr nas bike, honê hemabikevin bihustè.143 Beriya ko ser û kustin deslpêbike hon di riya Xuda de mirêkarêmirinê dibûn, lê gava ev çébû, we jidur ve nihêrt.144 Mihemed pêxemberek e, berîwî jî pêxemberên din hatin û çùn, hekeew bimira an bihata kustin ma hewepist pehniya xwe bi wan ve bikira û bazbidaya. Yen ko baz didin zerereké jînagihînin Xuda. Ew ezabdarên nefsaxwe ne. Yezdan ne hewceyé mêraniyawan e. Lê Xuda camêr û şikirdaran di¬gihîne xeyr û qenciyê.145 Tu kes bê emrê Xwedê namire, dema mfrina her nefsekî li cemXuda nas e. Em ji mirovan re, wexlêko ew sewaba dinya3'ê dixwazin, jedidin ù ji yen dî re ko ji ya axiretêdixwazin wé digehînin wan.146 'Ma çend car pêxemberênXuda bi komên mezin re desl bi serikirin û halin kustin, lé wan lu caradilé xwe sisl nekir, ji serén riya Xwedêaciz ne bûne, wan xwe ne avêt bexiêdijminên xwe, xwe pîs ne kirin; Xudaji mirovên dilgirlî ù xudansebr hezdike.147 Gotina wan ev bû ù wan jivc pè ve tişilik ne digolin : Xudayême, (li giiiiehèn me biiioie, dilè mebişidine û li ser qewnic kafiran nisrelêhide me.148 Yezdan ji kerema xweji wanre sewaba dinyayê, nisiel û dewlemen¬diyë û sewaba axirelê a spehi û qedirbilind,bihusl da. Xuda hejî qencîke¬ran dike.14n Gelî bawermendino.... Hekehon, guh li kafiran didin, ew we vedi¬gerinin li ser dîné xwe û dinya û axirelawe diçe, winda dibe.150 Lê hon dizanin... Xudan ûsermiyané we Yezdan e, Xudan û ser¬miyané bilindtir û spehilir ew e.151 Emê dilé kafiran bitirsînin...Ji ber ko wan, bé izna Xwedè lislinedikirin hevber ûwan dojeh e,têi; êş û 1er ezab e.hempayê Xwedé. Cihêdojeh ji xedaran re cihekî152 Xuda li ser golina xwe seki¬niye, lê diviya bû, hon dest bi kuşlinadijminên xwe bikin. We çi kir? wesistî û kèmasî kir, we guh ne daemrèn pêxemberê xwe, we baz da, herçend jî riya nisrelê pês we de bû;ji we ketin pey' malê dinyayê, desthinfalanî kirin; ji we, bi tenê hinan di riyaXwedê de dest ji ser û kustinè ber nedan. Ji bo ceribandina we. Yezdanberê we ji dijminên we zivirandin ûwî hon şikênadnin. Piştre, herwekîhon poşman bûne, Xuda efiw da we;Xuda bi bawermendan re comerd, délaiû keremkar e.bi-1021

SEGÊ JARû SÉXÉ TEYLESDi (Icmii Silèinaii pêxetnber de şêxeklleyics licbi'i. (;il(Jii wl ciliiie Itesk bûn, Zor zorbiiùiiiel bù. Kiiiè wl licarel bû. Bi xwe li ba¬jareki dadeiiişl. Di sùka ticaretê de bi keskènxwe li ciléii xwe éii tejlesaii zora herkesidibii'i bù.Sôx heroj beyaniyaii ji mal der diçû ûta.^t ne dixwar. Qlza wl a biçûk taşta wl, jere, dibire sûkê. Rojekê ji rojan qizika sêxrabû, la.şta bavé xwe je ra bir. TeqerezaXwedê, wè rojê laşla şexê min kelepaiçe bû., Wekù laşt geha cem sêx û inhiştexwaiiiié, wl çaxl, segekl jar û melûl ùbêxweyi yè ko Ii wê rê bi'i; xwe avêli bûerdê ù lemayi dikir ko sêx çend hestiyanpavèjil ber wi da ko pi waii hestiyan debaraxwe bikit, heya çend demekê.Ko .sêx laşl dixwar çi dikir ? Hema w!«oşl ji hestiyan vedikir ù dixwar û heslî Iiteiiişta xwe dikir kom. Segêjar wl çaxl kuriyaxwe li bijiya xwe dida û dihejand ft çavênwi birabeiê jexê kesk req bûn. Lê çu himelji sêx ne ditin. Wl çaxl çavên qlza sêx bidriovaniyê bi Inyê seg ve çù ù dilè wê ê kaçûçpé sewiti. Çavên xwe bi dilovani ji segvegerand û bi çavekî xezebè nêri iJavê xweù gol ê:Bavo lu cira van hestiyan li tenişlaxwe diki kom ù. nadI vi segê jar ù birçi, neguneh e. hinde ew li te diiiêril.Bavé wê yê ko sêxê Xwedê bù, lêvegerand û got:Qlza min, bisekine ez ji xwarina xwexelas bibim, ez de bidim ê.Ko sêx ji xwarinê xelas bù dest birehestiyaii ù ew lûhiq yek bi yek li ser segêjar wer kirin û lêxistin; heya ko yek ji wanUileqan li ser deslè segê jar ket ù deslê wlşkaiid. Wl çaxl segê jar bi qirin ù hewar ûDxaii qesla Silêman pêxember kir ù çù cemwi; da ko gili l'i gazindiyên perişaniya xwe jideslê sêxê kfsk i rihzerê tacir bikit. Ko gihacem Sili^niiiii agehiya daberiztna sêx Ii serwê da /:iiiiii.Wi r; xwe da bilayê balbasên xwe ve û ferniun kir ser wanù gote wan:Zûka, zûka wt jexê kesk 1 rihzer ûtacir yé ko daberizl ser segé jar binin hire;da ko ez tola vl rebeni je vekini.Balbas çùn û sôx anin cem Silêman ûIi navbera deslèn wl rawestandin. Silêmanhakimekî zor adil û heqperest bû. Ko Siléniansêx dit bi çavê xezebè lê nèrl û got:Sêxê rihzer û kesk, te çlre li vl segêjar xist, heya ko te destê wi şkand; ma tebext nlne 7 Cire heya vé derece tu bi zaranra sitemkar I ' Hey bèbext û bê kovan .... 'Silêman qedereki lê nêri; paşê carekêdin li sèx vegeriya ù got ê:Tu b() çl dey iiaki, ma ji ber çi. tedestê wl şikand, bi min bêje.Sèx çavèn xwe pil kirin ù bi vi awaylcebaba xwe da û got:Ya pêxemberê Xwedê, tu pê agah I koev seg segekl lierimi ye ù pîs e, ev heroj têtcem min. Ji min re ne çak e çu se li iiîzingahiyamin rùnin da ez ne herimim, ;.la xelk,xwe ji min nedin pas.Silêman pêxember Iê vegerand ù got:Ma te, an Xwedê ew inandiye Cihanê,bey bêbextSilêman berê xwe ji sêx dagerand ûgote segê jar.Segê jar bixwaze, ez bo te çi toi jisèxè daberizl lii.slinim.Segê jar ma sekini û haziran xwe kerkir. Silêman carekê din gote seyê jar:Er bo te deslê .sêx pè.s destê te vebişklninSeg Ii Silêman vegerand ù got:No, ne destê min, ne destê wl bi tinhaye. Bi deslşikandiiia wi gclek z'iç û zaro¬yan wè heyf bibin; bextê min qebùl nakitSilêman lè nêri -ù got.Dixwazi ez wî bo te hebis kimSegê jar bi hebiskirina sêx jl qail nebû. Silêman gelek di gumana tolvekirina segéjar da ma; serè xwe li ser singa xwe rakir ûli seg got:Pa ez ji te re çi II sêx bikim bèjeSeg Ii Silêman vegerand û got:Ezbeni ez ji te dixwazim ko vancilên sêx yen baweriyê je vekl û cilén wekyen xelké li ber wî bikl da ko heywanên diawek min jar û reben bi van cilan nexapinû nîzingl li sêx nekin. Her cz vl ji tedixwazin..Silêman ferman kir cilên sêx je kirin ûciline adeti lé kirin.Çiqas xiyala xwe didim vé çlroké. di1022-

DÎWANA MELÊ26Pir meke israf di qetli mibahSefki demi asiq mala yibab [IjSine bi. >lcst xwe mibarek vekeTe'refu kem fl kebedi min cirali [2]Dil ji hewaya te di likrêii dihùrFI liceci beyni hibûbir-riyah [3jEjq giha kè û li eq[i xo maYefteku bil aşiqi hisnil nielah [4jDé du siyeh sirmeyê çehvên xwe kitXaki reh yari seba her sebahToz ù xibai'ê seherê pir çliieşQed neşere-1-tey-yibû bilmiski fali [.5]Fèris ù rinibaz gibane yek bi tirEhniede lil-beyni qelîlir-riiiiali [6]Bûsezeiian her ki ber an asitanMek-keiie min cebhelil ebrah |7jHel-Ie lehûl qelle bi şeri'l buda [8]Men keşefes-sire bis-slii bail [9]Hisn û edaya te mêla lierki dlSeb-be lebù in-neke eynil fesah [10]-UV L. JiUlr->UI, jiUljiiti (t)j-U JJ-Hij i--i«ll j~^ J»(^)\ Jo o^Jl J ji*-l(Ey di niihrê da nebî dil pare pare çak rttiBil ji can der-rakeyek rewjentir û wala divétSûreli hisna miqeddes d« bikit iUrak rûhGer xeberdar î ji sir-ra « kunhi kenze > guh bldérDa bi sed nûrî beyan kil inaneyé lewlak rûhLamihi sir-ra tecel-lî ser li tora dil dikitZebt nakit wé mecali sed hezar eflaki rûhHer du élanên te dî min toqi gerden kir midamDa me her bètin tebes-siin wek gula Dch-haki rûhCewheri hisna eda tenha dihit meqbûli tebhGer ne seyqel dit bi nûri e;q wek hek-kaki rûhDé bi vi endaz û terzî key bibit sihri hilalGer ne bala tebh bit wek pehlewan çalak rûhDilber-im avêt meli wi bari kir qewsi ;evigezmeyan bésûc e ew sef-faki Dé bidit lier rflliŞehsiwar îro keinend avitine qelbi MeliRend nakit xeyri fetraka te sed fetrak rûb.28Esqè ko bidiii bi yek du erwahPêweste di vê bi hev bin e.şbahCaii ù ccsedaii ko il-lili»d eWel ma leliil-mizac liir-rah [1]Wesla le 11 can û dil heyat eMen zaqe ineiaretel-iiewa tah [2]Tenha ne di sine min xedeng inMill lehzeke Gl-qilùbi ci mah [3JPerwin ji şelcq seher xuya bùnLa bed' we filil niinke inisbah [4]Lew mest û miiiel hewa keban inLa bed' we qed tiniilù erwah [3jHer şam û selier bi deslê xolianMin xemretina ledûli eqdali [6]Ifleh bi liqakê qifli qelbiFel-qelbù leliû liqak niifleh |7|Sey-yah me din di xelwe iroIJ.UI ^^ julM > (A)j^L.ill » ciUI 4| j^ (\ .)27Heyfl qeyda xak û gui bit arifl çalak rûhEl-lah ko çi xelwe ù çi sey-yahBerqè ko veda ji ber niqabêWel-Iami' min sinah qed lab [8]Qews û qezehan me din ji balaWel-enberû men şezali qed fah [9|Ayineyi dil Mêla cila dihMin tele'tehû feqed sefar-rah [lOJDa micer-red bil ko periew ilet ji nû ew pak rûhQeydi xak û gui nebit da bè, hicab tl perde bt 'Misli bedri carinan têxit xisûfê xak rfihŞembi sir nûfnadilin ger ew nekit perhizi dilZewqi catna e$qê nakit ger nekit itnsak rûhDil bi tayek nêrgizan dih nazikek lerwende dihGai dikin te^bîhl xaran her xes û xaşak rûhCami esqè paki rûhanï tihûra batin e£ nenûşi her we ma l>et-la ebrd napak rûhj-U. 4^\ ;y^ jii 0* (r)j-u/ ^jUii ^ »iiUJ- J* (r-)^iwM vilu

BÎR 0 BÊRÎWexIé ein di Kurdisianê de digerihayinû berê me dikel çel, çiyn û zozanên Kurdis¬tanê en bilind ù rengin û em derdikelin serserên wan ù me temaşa li dinyaya Kurdis¬ianê dikir û li her çarexêii xwe. dinêrl; medidll ko KW kaj, kendiil, beroj, pe.sar, lal ûzinarên welalé Kurdisianê heryek bi awa ûrengekl spehi xemiliye.Hinek je hesin in, avén sar û cemidlje derdikeviii û serbejêrl mérg ù çimenandibin û her texllt gui ù gulçîçek li ber wanlieşiii dibin ù bilbil ù şehlûl di nav wangiilêii bihiiidar de heryekî bi reng ù awazekldixwlnin û distrin.. Hinek je zer in; giya û guliyén waniilzlkl lii.?kbinê bûne. Bùkik ù kumikên wandiwerihin ù bihina wan belav dihit. Ba ù hewawê bihiiiê dilirlnin ù Ii ser mirovan de tinin.DiOiia mirov hergav bihina xwes hildikişlnilû mirov tucar bê bihina xwes iiaminitû pelên ewrên re.s ù tari li ser re rawesta"iie; ù siha wan dikevil ser wan gui ûgiyayén zer; û liêdû liêdû laviyôii baranêje dirijibin û dibarin ser wan. Ji nû vedestekl diii gui û giyayêii nû serén xwehildidin ù derdlkevin ûji biné xwe hesin dibinû ber hev lil radibin ù xwe li sloyèn hevdùdipéçin û herweki keskesorên meha Adar ùNisanè xuya dikin.Hinck je res in; ji ber ko hingi hemizù ték re ne ù lèrdar in û terh û şitilên wanêii zirav û dirêj pal dane hev; guli belçimên^wan sei hev de xelihane û dihèjin. Ba ûhcwayekl hùr ù rahet li wan didin û ser hevde xwll dikin û wan dikin gimş ù di navwan de xawişe, rizde û berên mezin û ferséntûl û hilù hene. Ronahiya wan Ii wé resatiyédidit; mirov dikarit wan ji hevdû ferq bikit.Hinek je çiya ù rùyalén mebeh ûmezin ù bilind in. Navser, pal û pehnavénwan lireh û vekiri ne. Ko mirov derket serserên waii û li ber xwe de nêri û fedkirimirov dibiiiit ko . ser dinyayê ketiye.Herweki miiov li ezmanan bifiiit; welé dinya,çêl û çiy.i li pé} çavén mirov ve hûr û kiçikxuya dikin ù hemi ji mirov nizimtir e ù Ubin mirovan re ye. Ew nav û heyîna valavekiri, beredayi navbera geH û newalan de lihewa pêl bi pél. her texllt reng û lewin wekerilimé sinemayé dikişlnit û 11 ber çehvên mirovre Unit û diborinit. Ko mirov li rasta lingéxwe û li ser xwe re II wan bésû ft blati ûsermilên bilind dinérit dibliiit ko roj û ezma¬nan pék ,ve pala xwe dane ser wan. Û ewsermil ù çiya û hêsû ji wnn le bûne balgehù nallienlşk 0 pèk ve mane û bùne yek ùwelê dixweyin.Gavamin holé li wan dinêrl ù ew tiştdiditin. min xwe ji bir dikir û di dilé min detu ineraq, kul û keser ne diman ùmin digotko niho ez giham mexsed û miradu xwe. Ewlista min ji Xwedé xwesti da min. Ew jlbihuşta welelé min,welatê Kurdistanê ye.Car caran min digot xelk çi(|as bêeqil in.Li, bajaran perèn xwe didin û diçin sliiemanû xisara xwe dikin. Ma çirc nayên Kurdistanêû seyra sînema ù bibuştên wê nakin. Hemùbêlas in. M. E. BOTÎÇIYAYÊ CODÎSerè çiyayê Cùdl tu laweste ûbinerAxa welatê kurdan hemi ziv e û tev zêrJi wê dé tu dibini Sernex Zaxo û CizîrSed heyf û sed mixabin hemi bé hakim û mlrGull, sindi, silopl weko eynê diyar eBéspin Bêşêr û Hevler hatin bi yadigar eBercTe Dèrgul, Herekol, heta biçit PiştkeverTor û Singar n Bèxêr kéla Même beranberHèml qesta loTu qlblegah idikin, ey Cûdiyé miradanIro ji bo vl qewmê kurdanÇendl xwes I, bilind 1, tu ey çiyayê CûdlTe çend nav ù nlsan hist ji bo vl qewmê kurdiBejna te bejna Zînê, mêranî wek Même alDinalim serte Iro ji qehian bûme evdalTaca serê te zêrin, lu serbilindé EyranWextek hebl te zù da, hemi ji bo te heyranHeke nîzik heke dur, weko Mekeh MedliiéEv jl cihek miqedes werin da em herin éKo roj baie rasta te, heval heyiv ûLi vé rewş û xemla te, hemi pék veSelamstêr inû erzi hirmet ji bo Cûdî Nûh-neblTu misteheql fexr 1bibéjl ma kl heblBoti bo te dibêjit hero sed car ezbeniTaqé eywana Kesra li péste her dikeni.M. E. BOTldinérin1024

MEMOZÎNRehmetî Hacl Evdilqadirê Koyl der heqéMemoziné digot: « Kitêba mileté me ye ». Holêdigot; ji ber ko di gotina « quran an mishefamileté me ye » de ji Qurana ezlmişan re kèmhirmëtiyekdidlt. Batin bi çi awayl béneeşkere kirin mexsed ù mirazê di xwe devedisérin.Herweki me di benda « klasikên me»de dot ( Hawar: 33 ) Haci pereslişkarê Xanlbû û xwe sagirté wi dihesibaiid. Hacl didiwana xwe de gelek çêl li Xani kiriye. Efsûsew diwan ji bo Iro windayi ye Bi tenê şihrekewt bi min re heye. Haci ev sihir bi deslêxwe li ser Memozîna bavé min a destnivîsnivisandiye. Ez wè sihirê carekê din digubézinimstûnén Hnwarê:Zemanè resmi caraiii ne maweÇiraxi nazim ù miiişî kujaweLe dewri éme roman ù cerldeEgerçl meqsed e zanî ni baw eEman qedrê bizane em kitêheLe dinya êstekl hemtay ne maweLe eyaml heyati şêxi XaniLe ser nisxey xet ew nûsiraweLe layi erbabi xoy bo qedr ù qiymetXeziney gewher e û kisey diraw eLe mecmûhi diwel, Soran ù BolanLe sayey em kitêhe nasiraweLe kurdan iceyri Haci û séxi XanlEsasi nezmi kurdi danenawe.Heçl kurdên bîrewer bel min ûbel Hacljlqenc bir dibin Memozin çi ye ûXanl kt ye.Xanl ew mirov e ko gava xelkê Ewro¬payê hevûdin ji bo dozèn mezhebl dikuştin,li miliyeta xwe hisyar bùye; dil kiriye û xebitiyemileté xwe ji hisyar bike û wl bigehîneazahî û serxwebûnê. Milet pê ve ne çù. Ji berko wi, tistèn ko Xani digolin bîr ne dibirin,ew seh ne dikirin. Wek her mirovê mezin,wek ber pêxemberi Xani ji beriya wexlèxwe bail bû; wextê wi ew seh ne kiri bû.Gava Xani' berevuniya milet, nijad ù welatêxwe dikir welatiyên wl li ber tiştine dinsekini bûn.Me got ko Xanl wek her mirové mezinù ber péxemiberl beriya wextê xwe hatiye.lïa gelo welé ye ? An ew di wexté xwe detén û tov li erdé wer dikin. Ev tov heta ko$in bibe midekî diréj li bin erdé dimine.Heye ko ji lewre dibêjin filan beriya wextéxwe hatiye. Tové Xanl ev se sed sal in li binerdé ye. Ma héj dema şlnbûna wl ne hatiyeEv çend sal in zeviya Xant di hin cihnn dedestbi sinbûné kiriye.Ji hejmara Hawarê a 3!)an ve me destbi belavkirina Diwana Melê kir. Jivé hejmarëve jl emê Meiiozina Ehmedê Xanl bi tipênkurdmanci debelav bikin.Ji esera Xanl re Memozin dibêjin. Evgolin ji du bêjeyan bihevketi ye. Mem ù Zln;navèn qehremanèn çlrokë. Lé melayèn kurdanew xistine sikilè Memozin û iro je rc ji « Memù Zin » bêtir « Memozin » tête gotin.Xanî biiiyanê esera xwe ji deslanaMême Alan girtiye; IêeW weke xwe ne biştiyi:û gelek tistèn wê guhartinè. Xanl bi vi awayiji Même Alan re guftirtoke nù guhurtokenivisandl saz kiriye ù ev guharto di hincihên Kurdisianê, nemaze di cihèn ko lê demedrese hene, li guhartoyên xelké tesir kiriyeù ew kêm ù zêde daye ' guhartin.Belê feqehên ko di niedresan de Memozindixwendin, di civatên begler û ajleleran deqesiileyèii Xani bi saz ù qeyde digotin. Dengbêjèiiko di wan civatan de qesideyên Xanlseh dikirin bin birên wan qesidan bi islùbéiixwe dixistin kilam ù stranên xwe ûbi vl awayi di Même Alana di wi welati dede bill li;l diliatin guhartin. Bivé nevêwandengbêjan qesideyên Xani xelet û 11 gora xweseh dikirin ù stranên xwe bi vl lerzl diedilandin.Bi vl awayl Même Alana xelkè jiMemozina Xanl carina lisline welê digirtinko Xanl ew bi xwe tucaran ne goti biin.Ji xwe me dil heye di cih û deverê deem li van ferqan işaret bikin û giiliniloyènxelkê deynin ber guhartoya Xanl.Xelk iro ji, esera Xanl ji diislana xelkéferq dikin ù dibêjin li gora Memê-AlanMem padisahè welalé miliribiyan e, û li goraMemoziné, Mem. kurê debiré diwana Mlr e.Em ji dema qala van lier du eseranbikin ji ya Xani re Memozin ù ji ya xelké reMemê-AIen de bibêjin.vekiriye ûXani Memozina xwe bl .W qesidan lékdi qesideyên pèsln de qala Xwedê,pêxember; kurditi û Miré Botaa kiriye.Li ser qesideyên Memoziné Ii sûna sernaméçend xêzik nesir bene. Ev xézik XapIbi xwe nivîsandinê an hinén din piştre ewbi ser ve zêde kirine em pé nizanin. Herçl jlhebe ew nesir ne rast in. Islûba wan nekurdmanci ne farisi ne jl erebl ye. Ev nivisarji ber du islûban der, ne nezim ne jt nesir in.Digel vé hindé em van xézikan diguhêzînin- 1025

stùnên xwe da ko minhowa li ber desté meweke xwe bikeve destê nifsén ayendé.Qesida pésin li ser Xwedé ye û bê sernanieye. Xanl di malika vé qesidê a pèslnJe bi mecaz dibêje ko ev qeside sernama kilêbêIli xwe ye.Scrnamei name nnmi El-lahBé nami wl natemam e wel-lahEy metlei hisni eşqbazlMehbûbi heqlql û mecaziNamé te ye lewhi namiya eşqIsmê te ye neqşi Xamiya eşqBé neqşi te neqşi xame xam eBê nami te name^atemam eNamê te ye $ahi beyti meqsùdFibristi mikatebati mehmûdMezmùni miraselati lareyb .Meshùdi mikaşefati bilSeybMahbûbi qilûbi men lehil qelbQelban tu dikl bi ba xwe ve celbMaşûq tu yl bi fexr û naziAsiq tu I lêk bèniyaz IMltleq tu mifld û mistefad IBê sibbe mirld û hem mirad 1Nûr i, lu di hisni rûyi dildarNar I, tu di qelbi aşiqi zarŞemh I, ne ji qismi nûr û nar 1Şems I, ji eyan tu perdedar IGenc I, tu di i.év tilismi alemKenz I, tu eyan ji ismi ademEv alem û ademl û meşhûdEv mimkin û masiwayi mewcûdHemiyan bi te ye midare û debrFey-yazi riyazi xulki wel-emrEmrê te bi lefzi « kun » [1] du alemMewcûd kirin Serez çi ademAdem bi xwe yek ji her diwan eYek herf ji emrl « kuii-fekane »Ew herf heqlqeta miheq-qeqHem emr e bi qudreta te hem xelqEşbali mires-sem in ji nasûtErwah miwes-sem in bi lahùtEv rûh ù cesed bi cebr û ikrahTezwlc biilVin bi emrl El-IabNnsûli fgerçl rengsifal eLnhnii ji perlewa cemal eAriTH ko me goti neqşi hùr eLê meqsed û maniya wé kùr eZahir te eger ne maye siSraBalin ew e, neqji xame kubraMewcûd e di wé $ehadet ù teybMejbûd e di wé siyadet û eyb1Insan bi xwe hem zilam e hem nùrAdem ji te hem qerib e hem durHindê weko ciiisi aleinl neEw tabi'i new'i ademi neEvrenge felek bemi iiilez-zemEvçende melek hemi miker-reraEv karigeha ezlm ù dew-warEv barigeha bedi ù sey-yarEvçende zemin digel enasirEvrengehe erd digel cewahirEvçendehe nimet û nefatsEvrengehe me'kel û melabisEvçendehe mid-dea û metlùb .Evrengehe mişteha û mehbûbfleywan û meadin ù nebatatMetlûb û meqasid û miradatBilcimle ji bo me re H kar inFilcimle ji bo me ber debar inHeq-qa kp te xwes nizam û rewneqTertlb kirin ji bo me elheqEm xalll ù atil ù gunehkarMayine di qeydi nefsi em-marNinin me di qelbl flkr û zikrekNakin bi zebant hemd ù şikrekXanl ko nehin bi qelbl zakirBari bide wî zebani şakir.2TADADI NlMETŞIMARt Û TEKRARi: ŞIKIR-GIZARIYA !;.\Hl DI SÛRETÉ AYINEDARIi ÛPERDEBEUilARIYA PERWERDIGARt DA DIGELIXTITAMA Bl MINACATEKI MIXTESERI KURDl.Ey şikri te cewhera zebaniWey zikri te seyqela ceiianiEy wahidi bêşerik ù yektaWey wacidi bênezir û henitaEy baqiyl bézewal ù daimWey hadiyl béfen.T ii qaîmEy xaliqi erd û a.,iin,inanWey xaliqi cimle'ins ù cananMilk û melek û felek bi carekBilcimle te çèkirin tebaiekSibhaneke kul-lema xeleqteEh.sente fe keyfe ma feleqteHeiçl ko te çékir ey nikùkarHeryek di hedé xwe de sezàwarEv ne sedef lu di pir mirarlDir-ri di sefid şefaf û tariHefl in di misali dir-ri jceltanHer ses cihet û çibar erkanHer se weledé di pir mewalldXebra û sema digel meqalldLewh ù qelem û sewabit û ersAeywan ù nebat û maden û fersZahir kirin evqeder senayib- 1026 -

Peyda kirin evqeder bedayihHeryek ji edem kirin te peydaIbdah kirin te bé heyùla [2jFilcimle" çi ew-wel û çi axirElqis-se çi mûmin û çi kafirHeryek ji tera we bùnê meziierEwreng di wan tu bùyi mizmerBè hisin te nine wan wicùdekBè nûr te nlne wan nimûdekHikmet ew e batini û zahirQudret ew e xaibl û hazirNinin te tecez-zl û temek-kinEm-ma we [3] di wan dikî lewet-tinGoya hemi cismek in lu can iGoya hemî şebrek in tu xan îHisna te ye zîneta beblbanRişka te ye xèreta reqlbanMeyla te ye aşiqan dikêşitDerdé te ye, dil ji ber dièsitŞirin te kire şekir li PerwizFerhad ji rengi eşki xùnrlzLeyla te kire hela li QôsêRamin bi te ram bû li WêsêYûsif te cira nima ZilêxaWamiq te kusa gihande EzraŞêxl wekù pence hec bijariDin kir te ji bo keça kufariNlloferé nazperwerl kirEw jl te li mihri misterî kii-Balayi bilind le daye ser wanPabendi bêla te da tezerwanSorgul te kirin ji xar peydaBilbil te kirin hezar seydaXweşrengî te da giyayê sorgulXweşdengi te da iiewayè bilbilRonahi te da serê şemalaiiPerwane kirin bi şewqê talanMehbûb te çêkirin >li dilkeşMeczûb te pê kirin nii.şew-weşEv eşq ù mihbeti: di dil daEv zilfl selasil di mil

Ewa por ASIKALAY POR UKEWkew lêk hatine zibanBe gileyl kirdin li halé kurdanl'or lie kew elé: « Ey kurd tebiel ILi ber çl hawrét exéte zillet 7Boç bo bêgane tu xol emréni ?Be qesbe qesh bo çi exwéni ?Ewan be sire ebêniye bin dor?Rawçl nûsliwe tu eykey buşyar.Be demaxl xoy miftiyan lé egiri.Be briiidarl seriyaii ebirl.Le ciyall ewe bo yan bikey şlnXöniyan emjl eley aferlii 1Ya li meydana beqin exwéniiiKe têkiş ber bûn yektir eşkêninXozge em halem lé ebù haliMêşkini lem ilme ne debù xali 1Kew; « Pore kiçani wale kinaçeEm qewme esta bùn dese paçe;Bé wan dirai ù germiyan ù kôslaiiEstas diyare dewrey Kerlm-Xaii.Emes le kewl kurdan xulqawin*Wek ewan ejiii her çend fewtawinGer xuiulewarl tarix ezaniKirdeweyl éme be bas ezaiil;Be eqil biwaye xelki Ewrùpa;Her glz ney edl leyare ù bomba. 'Ême bilên çi le kirdeyl YezdanHiç kes bc koji.ş nagale kurdan. »|5| Yanl herçi ko dibihisin.I«lt/-^' Cr* J^V ^'BF.NGlNE(7J Ne delaliya kurdmanci; li bi dadê nevinîû xirabiya erebî. Me dikar! bû em wé bi « z » yêbinivîsînin; lê hingi dibû < zelaii » û je maneke dinbi der dikel. Bi ttpin erebî:|8] Ji a gira mexsek f kirin e. Yanî te ewJi ber deri xwe kiriye merdûd. Ji xwe berî 12misrehan Xanî disa jûna kirine bi < gêran i êemcl kiriye û gotiye:Cer xadim e, wl digiri mexdûm.Yani heke ew xadim e tu wî diki mexdûm.|9| Herçi şairin kevin in bi minacatekidest bi esera xwe kirine. Ew minacal hemî kêmù zêde weke hev in. Li minacala Xanî di celebixwe de yekla û tekane ye. Nemaze tiştên ko diheqê IblI» de gotiye yekear negoti û nebihlstî ne.Xanî ji Xwedè dipirse û dibêje; ma te cire Iblis jidiwana xwe bi der kir; bi min be tu sûcê winine. Ewi ji mabûd pê ve perestijt tu kesi ne kir-Xanî niîilekl, welé dide zanin ko heq dldesti Ihlis iip yc. Ji ber ko secde xweseri Yezdane. Jl lewic Iblis secde li pé; Adem ne biriye.Li pa>ê Xani iwe dispire hikmeta Xwedi û jedixwaze wê hikmeté je re ejkere bike. An ne,Xanl ditirse ko heke gelek da eqli xwe, û Xwedérêberiv» wi ne kir; riya xwe di winda bike."Belê Mihemed Mistefa, pêxemberê XwediMASIVANÊNDIHI TORPlLÇlNÈN IrOXelkê Biitanyayé wek hei xelkê girav ûperavan gelek meyla xwe didin masîvaniyê.Masivanl di nav wî xelkê de sinheteke milltête hesêb. Nemaze gundiyên peravan hesêbbi masîvaniyê dijin. Beriya vi serî li Britauyayèqederê 27000 masivan hebûn. Ev masivanênha îro, ji rû û ji biniya behirê, ji masiyanbêtir torpîlan digirin.Mesele holê çêbù. Eleman li riyèn behirêyen ko ji Etlentik û Pesifikè téne' Ingillerétorpîl direşlnin. Eleman van torpîlan ji jor de bibalafiran berdidin jêr Ev torpil li behirê belavdibin ù qedereki dikevin biné àvè. Gava vapordi ser wan re diborin bi têlèn ko li rûyê avédiminin ew derlêii rù. Il vaporan dikevin,diteqin û wan bin av dikin.Di vl serî de selametiya riyên bihiréji bo ingilizan gelek bi ebmiyet e. Ji ber kober tistèn Ingilleré ji derve û di riyên bebirêre tèn. Wek lier stolé di slola ingilizi de jivaporên topllçin hebùn. Lè eleman ewçendtorpîlan direşliiin behirê ko ew vapor ji borakirina wan ter nakin.Herçl vaporên masivanan rejtma şeilderdikelin behirê û bi isè xwe mijûl dibûn.Lè ji ber ko ew vaporine dijmin bùn balafirènelemanl ew didni ber bombeyén xwe û ewdixeriqandin. Ji lewre ev vaporên bêçek bewdikari bûn derkevin bebirê. Hikùmetè bimiwafeqeta xwediyan ew vapor bi çek kirinû li wan top ù mîtrelyozèn balafirşiken ûtopeke ji bo noqaran danin. Bi i awaylvaporên masîvaniyê bùne ceiikesti. Pisli koev vapor bi çek bûn wc/ifcke nû li serxwe girtine: Çinina loi pllaii.Ev Işekl zelimel n bi talùke ye. Lêmasivanên dihi bi şeliraza)i bi karê xweè nû radibin.Herwek! me got torpllén ko eleman jijor de lavêjin, xwe di bin avê de vedisérin.Icar rabûn li vaporên masîvaniyê cihazeksiwar kirin. Têline wê cibazê berdidin kùra¬hiya hehirê. Ev tel lèlên torpîlan ber bi xweve dikislnin û wan ditinin der, rùyê avé.Gava torpil xuya kirin masivan bi tifing anmltrelyRzan bera wan didin û wan diteqlnin.CEmIlÊ TACDOriya rasl sanl daye. Li Xanl di wê ré de jl nexatircam e; dixwaz.e ko Xwedi bi xwe, xwe je ree;kere bikit. Xutraiia di ser rehmeté re li Can Agiyani le Xani- 1028 -

REWSA DINYAYÊŞERÊ Oris di dawiya Gulan ù dipèsiya Hizêranè de ûris ft elemanan, xwekém ù zêde lev da. Lê dibêjin hèj êrişamezin, êrlşa Biharè dest pê n^ kiriye.Elemanan piştl ko Kerç bi sûn de ve¬gerand ù ûris je deréxist di Gulanê dedesl bi berketeke nû ne kir. Lè herçlûris beriya ko Isè Kerçê safi bilie, di mintiqaXerkovê dé, li 13ê Gulanê dest bi êri.şê kiriye.Li gora pisporén eskeri armanca ùrisan xerabkirinaplana elemanén ù bişftnilevegerandiiiaXerkové bù. Ûrisan bi qeweline mezinû zirehpùs dirèjl Xerkovê kir. Elemanqederê beftekè di midafehe de man û Ii19ê' Gulanê rabùn berhicùniê. Ev ser heladawiya Gulanê dom kir ft herdu aliyan gol;de jl, ji nû ve rabùne hicûmé.Herçl eniya bakur, di Léningard û digola Ilmené de herçend ser hinek germ bûyejl; di vé eniyê de hêj lu delèletèn êiişê ninin.ŞERÊ BOA VÈ Seré roavê di vanrojan de gelek germ bûye. Ji xwe serê vê eniyêserè balafiran e. Li 3oê Gulanê bi sev qederê1250 balalirên ingilizi bi ser bajarê Kôlnê degirlin ù qederê .3000 ton bombe berdanebajèr ft febrîkeyên doré. Di tailxa serè bala¬firan de hela niho lucaran 1250 balafir bi bevre bi ser dijmin de ne girtine.Elemanan gava Londrê bombaran dikircarekê an du caran bi 700-800 balafiran biser Londrê de girti bûn; Iê tucaran miitdarêbalafirèn wan ne gihaşti bûn 12501. Dibêjinko bajarê Kölnê heséb xerab bûye ù xelkje direvin ft diçin bajarine din. Pisli du seme zora èdin "bir. Herçi ùris in, wan Xerkovrojan, disan qederê 1000 balafirl avêtine serbi sùn de venegerand. Lê elemanan jl tufebiikeyên Krftpè ùxesarine mezin gihandineerdè nû venegirt.Elemanan li 29ê Gulanê danezanek be¬lav kir ù got ko serê Xerkovê bi şikestinaûrisan xelas bùye ù di vi seri de 240O(X) hêsirketine desté elemanan.Li 31é Gulanê ûrisan ji ji Kwibisefèdanezanek belav kir ft lê de got ko eleman¬wan fcbrikan. Ingiliz dibêjin: « ev lê 1 lê 1ve, lo I lo I hêj li pey e ».SERÈ PESÎFIKÊ Pisli ko seré BIr¬manyayê safi bû ft japon di tixùbên Hindis¬lané de ji ingilizan veqetiyan ordiwa japonizoia xwe da Çinê û di wilayeta Çèkyangê dedesl bi êrisè kir. Japonan di vê wilayatè dean êrlşa xwe nikari bû bibe seri ù bicftma(In bajarên mezin ftgirane zemt kirine, Kèniwaelemanl peşiliye. Danezaiiê digol ko xesaraelemanan kuştl, birîndar ù hêsir 94000 peyane. Ji ûrisan .5000 kuçti 70000 lièsir hene.Bi vl awayl, seré Xerkovê, bêi ko yekift Laçi ft êrişa xwe pês ve birine. Çiniyan li2ê Hizêranè dane zanin ko di wilayeta Çèk¬yangê de car bajar bi sûn de vegerandine.Lê çlniyan ev bajar hêj bi hav ne kirine.ji her du aliyan lisleki heja biser de bêxe,Di Pesiflka navin ûdi navbera japon ûqediya.oniêrikaiiiyan de sereki behri ûhewayi çêbû.Di nîvgirava Kriniê de ji Kerçê pê veSevestepol jl di deslê ûrisan de ye. Ji xweelemanan par ji Sevestepol ne standi bn.Sevestepol bendereke gelek bi ehemiyel ftwargehekl slola Beliira-reş e. Par elemanandor Iê girti bù ù ûris tè de mehsûr ma bftn.Sevestepol jl bikela dcsl èdi di erdê Kiiméde eskerên ùris ne diman. Ji mile din stolarûsi bi Sevestepolê wargehekl hèja ji jiUi vi seri de zora japonan çû ù eniéi ikaiiiyantola Pêrherbftrê ji dijminé xwe liilani.Di Pe.sifika navin de giravek lieye jere Midwey dibêjin. Ev girav wargehekl behriye ft dikeve roavayê giravên Hewayè û miftawan lête hesêb.Li 4è Hizêranè japonan sloleke mezindigel vaporên baikêş şande Midweyê. Di va¬poran de eskerên bejê hebùn.dest dida..Mexseda japonan vegerlinagirava Mid¬Li 6ê Hizêranè elemanan In çêkên xweêii hewayi û bi eskerên bejê dirêji Seveste¬polê kir. Balafir ù lopçiyan qederê car rojanli tabiyén kelehê da û di dereké de xetênrûsi skènandin. Lè ûrisan ew der pine kirû li ber êrlşa elemanan sekinin. isé ûrisan diSevestepolê de zebmet e. Ji ber ko keleh dimihaserê de ye û je re lu inidad naye.weyê lift. Bnliilirên emirikani stola japoniberiya ko higclie dora giravé keşif kir ûelam dan stula emêrikani. Her du slolan ûçekên hewayi li hev da. Ev serê ha qederê3-4 rojan ajot. Stola japoni jikest û bi sùnde vegeriya. Li gora danezaneke emîraliyaemêrikani xesareke mezin gihajtiye stola ja¬poni Qederê 15 cenkestiyén japoni bin avJi mile din ûli gora radyowa Moskoyé,bûne an xesar gihaye wan. Di nav vaporênli lié Hizêranè elemanan dimintiqa Xerkovébinavliftyi de car vaporên balafirhilgirbene.1029-

Herçl emèrlkani ji wan jl vaporeke balafir¬ elemanan re silb nakin.hilgir bin av bûye, ù xesarine sivik gibàstine Ev peyman pisli .jerl jl wê dom bikeçend vaporên din.û ûris û ingilizan ber tevdiré bibinin da koPisli vé şikeslinê japonan esker derêxisle eleman nikarin ji iift ne serê xwe hildin ûgiravên IClèùlen. Ev girav li bakurè Emê¬ dirêji xelké bikin.rikê lie ft ji iiivgirava Elaskê wek xeleké Mideta peyinanè bisl sal inber bi je r dibin. Elèftten ji hezar ù bin PIRSA ENIYA NÛ - Bi peymana ri^slgiravan bihevketi ye. Lê piraniya giravan xali ft ingilîzî ve pirsa enike nft ji. nù ve bû girêkane ù xelk tê de ninin. Emîraliya emêrikani gotinê.dibêje kp japonan, nemaze esker derêxisle Mister îdin di meclisé île gava qalagiravên xali.peyinaiin rùsi û ingill>!i kir ji mile din da.SERÈ LlBYAYÈ - Di qada Libyayê de, zanin ko ùris û ingiliz û emêrikani di vêpisli ko inideki dirêj lier du aliyan bihna babeté de yek in ù di sala I942an de, yanixwe da, ser ji nù ve desl pè kir. Romel li isal di Ewropeyê de enike nn dé bète danîn.26è Gulanê dirêji xetên ingilizi kir. Ingilizan Yani ingiliz û emêrikani di Ewropayê de serê|i berliiré ber bi beriyê, ji Xezalê liela Birhekimè,xeleke inidafeliê çêkiri bftn ft pèsiya wê esker derinin beja Ewropayê an bielemanan bikin. Lè bi çi awayi, sondxwarlvê xetè ji torpîlan tiji kiri bùn. Eleman serè balaflran wè bes bikin. Bivê nevê ev nebi qewelên xwe en mêkaniki ft zirehpùs ji hatiye golin û nayit ji gotin. Ji her ko ev jipar re -li Birheklmê haie wèr. Ji mile din sirén eskerl ye.elemanan ji péjiya xetên ingilizi torpil rakirin Lè liştek baye û ev tisl bi darl çavanù ji qewetèn xwe re du riyên teiig vekirin ù e. Einàrik:uil lier ù lier qewetine nù rêdikinpiştre ev lier du rè gihandine hev û rêke Ingilleiê. Hela niho balafir ù eskerên bejêfireh anine pè. Lé Ii hire sekinin. Herçl hati bùn. Lô vê pasiyé her du hikùmetan daingiliz in, wan jl ji nliki érisa elemanan seki¬ zanin ko sloleke emêrikani ji gihaştiye Ingil¬nand ft ji nliyê din ew ji kelin paşiya leré. Ev stol ji niho de bi stola ingilizi- hev¬elemanan n li liyèn ko lô re ji elemanan re kariyê dike.çek ft cebirxane dihat, dixistin.NÛÇEYÊN COL :Di navbera ingiliz ù elemanan de serine Beri cendekê vaporeke hikûmela Mekslkêa petrolkêş hati bû bin av kirin. Li serxwîndar çêbùn. Midafeha Birhekimè qewetènFrensa Aza Ii ser xwe girti bû. Frensizan bi vê yekê Meksi:;:^ ji japon, talyan ù elemananmèranl û qehremanl ser kir. Frensizên Aza tezminat xwest. Dewlelên mihwerê guh ne dapistî ko 16 rojan li ber dijminekl xurt seki¬ pèsnihada Meksikè. Meksikê jî ji wan her senine xwe dane pas. Ji xwe herçl firqeyên dewletan qutbiriya xwe kir ù da zanin kotalyani ne, frensizên aza ew tarimar kirine. navbera wan ser e.Lê ji ber ko cih Ii wan gelek teng bû bù Mêksike di Emêrîka navîn de ye ùserfermandariya ingilizi li 12ê Hizêranè émir welateki fireh e. Nem ize kanêi pelrol:\ tê deda eskerên Birhekimè ko je bikişin. Di tariya zehf in.sevè de bireki ji frensizên aza xwe da pas û ji Ji mile din Emèrike jî bj qerara kon¬Birhekimè xelas bûne. Birhekim bi xwe û gré da zanin ko nabvera Emèrike BirHaristan,birek lirenaiz ketine deslê elemanan.Mecaristan û Romanyayê jl ser e. Di navPi.şli Birhekimè ser di dora Harmatè hevalbendén Elmanyayê de Fenlandiyé ji lieve.de dom dikeRûzwelt got me ji Fenlandiyé re herli ilanPEYMANEKE NÛ - Misler Idin wezîr¬ ne kir ji ber ko hêj me imid heye ko emxariciyê liigilleiê da zanin ko Molotov wezîr¬ Fenlanddiyayê ji elemanan veqetinin.xariciyê Hftsyê li meha Gulane li Londrê bùSam : 15 Hizêran 1942 NÊREVANft je çùye Weşinglonê ù li 26è Gulanê, diLondrê de. ili navbera ûris û ingilizan depeyniaiu'k Inilc imza kirin.Kv peyman ji 8 bendan bihevkeli ye.Li gora vè peymané her du ali ji bo şikestinaHitler, ewè bi her awayl arikariya hev bikinû heta zora elemanan bibin wé seré wanbikin ù tu {i her du aliyan bel ê din bi- 1030

PROVERBESDIVERS:I Her warek biharek e.Nouveau camp, nouveau printemps.2 Berxê nêr li ber du maka ye.Le bélier suffit à deux brebis.3 Bextê nér kerê jî dike nér.Chance mâle fait de l'ànesse un âne.(C'estàdire: bonne chance permet l'impossible).4 StirI navbeyna goşt il neynûk de cihdigirlt.L'épine s'est introduite entre la chair el l'ongle.( Se dit d'un parasite ).5- De ûdotêşer dikir, kêmaqila bawerdikir.La mère et la fille se sont chamaillées; lesimbéciles s'y ont laissés pj-eiidre.6 Mirov zêrê xwe di silka ceh denaflroşe.On ne vend pas son or au marché à l'orge.7 Du hespé nér li ser alifkî niibin.Deux étalons ne peuvent paître ensemble.8 Masî ji serê xwe genl dibe.C'est la tête du poisson qui se gâte d'abùrd.9 Mêrê çê li navê xwe té.Le brave vient à l'appel de son nom.( Même sens que le proverbe français: quandon parle du loup, il sort du bois ).10 Mirov bi zimané xwe té girêdan.On se lie avec sa langue.II Mirov xwîndar bit, kerdar nebit.11 vaut mieux avoir une vengence à poursuivreque des dettes à payer.12 Mû hi mû, rihek çêbibe.Poil par poil, on arrive à faire une barbe.13 Sev radizin, dijmin ranazin.Les nuits dorment, mais les ennemis nedorment pas.14 Gurl dimirin, porsor dibin.Les teigneux morts, il deviennent roux.( On ne dit que du bien des morts ).15rAva hêdî hêdî me ecêb je di.L'eau qui dort, nous en vîmes merveille.16 Kevroşka mê ù nêr, mirové xurtdizane.Seuls les puissants peuvent dire si le lièvreest mâle ou femelle.( On ne contredit jamais plus fort que soi ).17 Nanê sêlê durû ye.Le pain cuit sur le t sél » est à deux faces.( Le ( sél » est une plaque de métal que l'enfait chauffer et sur laquelle en colle de mincesfeuilles de pâte pour la cuisson. Le painainsi obtenu a deux faces semblables. Ce pro¬verbe s'applique aux hypocrites ).18^ Wexlè leglegê çû bi leqleqê.La cigogne a passé son temps à claquer du bec.( Se dit de quelqu'un qui se livre à desoccupations futiles ).19 Heta Xwedê li me pirs!, kefenê merizi.Quand Dieu s'enquil de notre sort, notre linceulétait déjàpourri.20 Ma le rih li ber tava hêvê spl kiriye.Tu as blanchi ta barbe au clair de lune.( Se dil â un rêveur, â un inutile ).21 Mirov biçùké biran nebê, seyêgundanbê.Plutôt que cadet, chien devillage.22 As çû, emê li çeqçeqokê bipirsin?Le moulin est perdu, chercherons-nous leIraqucl '!2.'1Neige etBerf ù baran dahat, rêç winda kir.pluie sont tombées, effaçant la sente.24 Berû da bizinê, û desl avêleqeniçiké.1! donne un gland à sa chèvre el lui tftleaussitôt la queue (pour voir si elle a engraissé ).2.S Berxê çê ji ber kozikê xuya ye.Bon bélier se reconnaît dès le seuil du bercail.26 Bi berxîtî ter sir ne xwar, bi kavirtlter giya ne xwar.Cbevrelte, elle ne téta pas à sa faim, chèvre,elle ne brouta jamais assez.27 Bila ez xwerê sêran bim, ù ne néçlraçeqel ûroviyan bim.Que je serve de pâture aux lions, et non deproie aux chacals et aux renards.28 Ji giya nermtir nlne, di bin keviranda namine.Rien n'est plus faible que l'herbe, pourtant.elle ne reste pas sous les piètres.( Les faibles eux-îi>éme8 parviennent à secouere i'j ug de l'oppression ).29 Bi lavlavê mirov ji ber jina xwenake der.Ce n'est pas avec des prières que l'on gouvernesa femme.30 Çiyayên bilind bé berf nabin, ne¬walên kûr bê av nabin.-1031

Jl n'y a ni hautes montagnes sans neige, nivallées profondes sans eau.( C'est à dire : les grands doivent toujours.subir des épreuves )..31 Dar, behra wi li bihustè heye.Le bâton a a récompense au paradis.( Même sens que le poverbe français: qui aimebien châtie bien )32 Dar dikeve, berî bi kû da?L'arbre s'abat, où lombera-t-il ?( On ne peut prévoir les conséquences d'unacte )..33 Darê bi tené mîna mêrê li berhikmê jinê, daré dido agiré Kodo, darêsise agirê lise, darê pènc û ses agirdike xwes.Une bûche solitaire est pareille â un hommesoumis à une femme; deux bûches, c'est lefeu de Kodo; Irois, un feu mesquin; cinq ousix font une belle flamme.34 Darê zorê ji bihustè haliye.Le bâton île la violence vient du paradis( cf. No 31 ).35 Desl dcslan dişo, vedigere ruyandişo.Une niain luve l'autre, les deux, le visage.( C'est à dire : l'union fait la force )36 Deslé 'bi tené, deng je nayê.Main isolée ne peut applaudir.(Cf. No 35).37 Di koşa min de rûnişliye, bi riyamin dileyize.Il est assis sur mes genoux et joue aec mabarbe.( Se dit d'un jeune homme prétentieux ).38 Riya dur çêtir e ji tirba kûr.Longue route vaut mieux que tombeauprofond,( C'est à dire: lés entreprises dangereuses sontpréférables à l'inaction ).39 Bilûra ber ga ye, cira ber kora ye.C'est jouer de la flule aux boeufs, et donnerune chandelle aux aveugles.40 Bira bira ye, bazar cida ye.Un fftre esl un frère, mais les affaires .sontles alTaires.41 - Bira di 11 bi dili bl, tûrê parsé limili lii.Que deux c s'aiment, tant pis si lesépaules portent la besace de la mendicité.42 Bizina guriji serê kaniyê vedixwe.La chèvre galeuse boit en haut la source I( Se dit ' à propos des gens qui ne saventpas rester à leur place. )43 _ Cer di riya avê de dişkê.Tant va la cruche à l'eau (\u'à la fin elle secasse.44- Ce keran şamî dike, mesqel şûran.misrî (Iike, xizanî mêran kotî dike.L'orge fait d'un baudet un âne de Damas; laniéule, d'une mauvaise lame un sabre d' Egypte;la misère, d'un homme un vaurien.( Les ânes de Damas sont renommés pourleur taille et leur force ).45 Çekê méra nîvê kar e.L'outil fait la moitié du travail.46 - Çiqa go: « Kew e, » ini go: « Nikiiêwî sor e. »11 avait beau dire: « C'est une perdrixl » Jerépondais: « Elle a le bec rouge. »( S'emploie en parlant d'une discussion inutile )47 Çiya hewceyî çiyè dibe.Une niontagne a besoin d'une autre montagne.( On a beau être puisant, on ne peut sepasser d'aide ).48 Diz hebe, şevereş pir in.Pour peu qu'il y ait des voleurs, les nuitsobscures sont nombreuses.( C'est à dire: qui cherche l'occasion la trouve ).49 Giyayê hewşê ji xwediyê malê ralehil^e.Les herbes qui poussent dans la cour sontamères pour le propriétaire.50 Go: « Ev çi ye lu diçînî? » Go: « Wekêhesîn bl, tê bibînî. »- Que plantes-tu là ? Une fois pous. Il repartit en pleurant; « Jen'ose croire à mon bonheur ! «( A suivre )TAWÛSPARÊZ- 1032 -

BINGEHENGRAMÊRA KURDMANCIBI NAVÊ VEZDANÊ PAK Ê DILOVAN Û MIHmvAN15PRONAVÈN PIRSIYARKI101 Pronavèn pirsiyarkî dikevin kome¬kén pirsiyariyê û li gora pékhatina komekê,carina kirar û carina jl bireser in.102 Kl-Ké, Çi-ÇI Ev pronavèn ha her¬weki tête ditin xwediyê du şikilan in, kirarù bireser; ji lewre nayine tewandinKIRARBIRESERKI hat '? Tu kê dibini ?Çi bat ? Tu çl dibini ? [1)Pronavèn « kl » û « kê » bi gelemperîû bi tenê kesan û pronavèn « çi » û « çl-»tiştên mayin û carina û bi avaki nerêrastkesan jl dinimlnin. Ji van pronavan bi tenê« çi » carina veqetandekè dibe.Ev kl ye ? Ev Hevind e. Ev zarokek e. Evmirovekî min e.Tu kê didlnl ? Ez Hevind dibinim. Ez zarokekldibinim. Ez mirovekî xwedibinim.Tu kt yl 7 Ez dergevanè dibislanê me.Ev çi ye ? Ev kitêb e. Ev çiya ye. Evxapandin eTu jl çi yl ? Ez jijixwe re zilamek im.Ev çiyé te ye ? Ev pismamé min e.Çend misalén din: Tu bi kê re hati'?Yê ko hat kl bû ? Ez çi je. bikim? Ez pé çibikim ? Kê kl kuşt 7 Kl ké dikuje ? Kê got 7Çi dest daye te ? Kê dest daye te 7 Te çl xwar ?Tu çl dixwl 7 Kê kari kê 7 Kl kare kê 7 Evbi çl ye ? Te desté xwe daye çl 7103 KIjik, kijan. Ev her bu pronavmina hev in, yanl ciyok in û béferq ji bokesan û her tiştên din têne gotin û ji ber kosikilén wan en kirar û bireser, cihé cihê ninin,wek navdéran û li gora navdéra ko dinimlninténe tewandin.Ktjik hat ? Tu kijiki, kijiké dibini ?Kijan hat ? Tu kijani, kijanê dibini 7KIjik batin 7 Tu kijikan dibini 7Kijan hatiu 7 Tu kijanan dibint 7Çend misalèn din: Kijani got? Kijikanhilgirl ? Te ji Kijanê re got 7 Wé ji kijiki|1] Piranlyeké kardmancan e mezin di pronava( çi > de knrt û dirêjbûna c i > yé derpéf nakin ûçi > fi c çl » yé bi yek awayl bi lév dikin. Ji lewreher do j! di ;ikilé < çi > de diksrin bêne nivliandln.xwesl 7 Kijan rabû ? Tu II kijani siwar bûyl ?Kêfa te ji kijiké re têt ?ŞANEKA TARlXl Herweki Jl xwe berdixuy« pronavèn i kîjik > û c kijan i béjeyine heve¬didanî ne. Divét ev ji béjeyên t kl - ji - van - yek »bihevkeli bin. Kurdmancan gavn ev béje lihevxiat ftû je pronaveke pirsiyark! anî pé; hinan ji nav vanbêjeyan t kl « ji » fl « yek girtin ji pronavaûxwe re şikilê f kijik >ê dan. Hinén din il (ùna« yek > ê « an >a i van è girtin A ji pronava xwere jikilé kijan é dane.>KI - ji - van - yek KIjikKîjanK! - ji - van - yekJi ywe em Iro jl dikarin bibêjin; « Tu kê jivan dixwazi ». Lê bi vl sikilî bi lenê mirov tênenimandin.104 Çend. Ev pronava ha bi tenégelejmarè dinimine: Ev cend in ? Te çendditin 7 Tu çendan dixwazi VJi ber ko ev pronav bi tenê gelejmarèdinimine, herweki di misalèn jorln de tètedîtin bi lenè bi tewanga gelejmarè lête tewan¬din. Ev çend bi xwe carina pronava nebinav¬kirl ye105 Kû. Ev pronav bi lenê ji bo pir¬siyariya cih tête gotin: Tu çûylbû 7 Mon ji kû tên ?kû ' Ew li kûPRONAVÈN NEBINAVKIRÎ106 Pronavèn nebinavkirl dikevinsûna navdêrên ko di qiselê de bi awakl mibhembatine sanl kirin. Bi gotinên din ev pro¬nav wan kes, tişt anheywanan dinimlnin kodi qiselê de ne binavkiri ne. Ji ber ko vanpronavan şikilekl bi tenêbireser wek navdéran tèneheye, gava ew dibintewandin.Di zimanè kurdmanci de gelek prona¬vèn nebinavkirl hene û li gora pékhatinakomekè û mehcetê; ji béjeyine têvel; û ji nûve hinén din jl tênesaz kirin.En bingehîn ev in :107 Yek. Heryek.Yek hat. Yeki digot. Yekê digote yekJ.Ez yeki dibinim. Min ji yekê redigot.din digol.got. HeryekéHeryekê dixwend. Yeki din digot. Yeke108 Tu. Kes.Min tu ne dit. Kes ne bel. Kesi ne got.Ez tiwan nabinim. Tiwan ne xwar.109 Tukes. Tutişt.Tukesî ne got. Tnkes nabêje. Tukes nehat. Ez tukesî nas nakim. Min ji tukest re negot. Tutijt nlne. Min tutişt nedit.110 Herkes. Hertijt. Tijtek. "Herkesi digot. Min ji herkesi bibist.Herkes dibêje. Tiştek ket. Hertijt hazir e. Jihertiştl bétir. Ti$tek beye. Ez tiftekl dibinim.1033

HEDISÊNCENABÊ PÊXEMBERREHMKT 0 Sli.A VA XWEDÉ LÊ BE0.54 Zanin û binbûn ji ibadelê héjatire, bi iliadelè inirov nefsa xwe xelas dike, bizaniné din, milet û welat xelas dibin.fi.'),") - Zanayên we yen ko bi kèri din¬yayê nayin li axiretê ji xeyra wan lune.fi.'if) Rasti, qenci û rûsplkirin e, bi ra.sti¬yê mirov digehe miradê xwe, derew rûreşi ye,rûyê xwediyê xwe leş dike n mala wi xirabdike.Di isè diyanetê de zêde me rin, zêdemerin, din û diyaneta we je zereré dibine.657 Tim bala xwe bidin lifing n şiirû xencera û ji destê xwe bena medin,mijûlahiya spehilir, mijiilaliiya silehê ye.658 Qenc ù mihrivan, comerd ù dilrehmbin, xatirê xelkê meşkêninin, qedrêwan bigirin.659 Çavé we bila ne li malê xelkè bê,dilè xwe me bijinin bi mal û dewlemendiyaxelkè. timakariyè me kin. dewiya wè poşmaiiiû belengazî ve.' Tistè hêja ko bon dizanin ji xel¬kè re jl bidin zanin, Isè xelkê sivik bikinmezin ne kin.661 teşirês ya ko di mala xwe dehiriya xwe dirèse bi qedr û qimet e.662 Zaroyên xwe hini soberiya avê ùntsana tiliiigê bikin.66.3 Çaxa dé û bavé we pev re banl wekirin beri werin cem diya xwe.111 Hin. Hinek.Hin hatin. Ez hinan dibinim. Hinan got.Min hin dilin. Hinek batin. Hinekan gol. Ezhinekan dibinim. Hinén din dibêjin. Hinekèndin hene.112 Filan. Behvan. Filankes. Ev pro¬navèn ha dikevin sûna navèn mirovan û ligora inèjer û znyendên wan tène tewandin.Filan bat, behvan ne hal.Soro bal. Hevind ne hat.Kilanè digot. Mebêje filan û behvan,yek bi yek binav bike. Filankes cire ne bat 71 13 Ji van pé ve béjeyén wek yen jêrinbene ko gelek caran wek pronavèn nebinav¬kirl têne istîmal kirin: Çend, çendek, hemi,gis, tev, gelek, heçl -h.d...( dûmahik beye ) C. A. Bedir- Xan954 Di roja tengayiyè de arikariya mi¬rova hikin, maldar bi malè xwe, zana bizanina xwe, karker bi xwéhdana eniya xwe,pale bi qeweta lep û piyê xwe...Heke qenci ji we na ye, xirabiyê bi kesime kin.665 - Xwedè ji wi mirovi bez dike yê kohevalên wl dişkên û direvin, lê ew bi xwejicihè xwe lia lebite, ser û lèxistiné dike n lilicmber dijmina disekine, an dijmina diskènineya rûliè xwe dide666 Derman bidin ne.saxén xwe, Xwedêderd daye û derman ji dave."667 Yê ko .serki dide nesax û biilndaiaparek wi di bihustè de lieve.668 - Dewlemendê ko li gor demletiyaxwe nan ii av diile xelkê ù arikariya kèinkeliyadike, mina mirovê ko se meha digireqedigiran e.669 - Cil II iiivinê xwe. derw û hewşaxwe, gund ù bajarên xwe papij bikin wekcuhiya gemar û réviii me bin.670 Mizgîniya xwesiyè bidin wl camêrêko bi eyb ù kèmaniya xwe mijûl dibe, xelasaiief.sa xwe dixwaze tadè li nefsa xwe dike,hewce bû xwe diêşine ù ji ber vè yekê biqisùr û kêmasiya xelkè mijûl na be.671 Dev ji zanina ko bi kêrî iaxirel ûdinyayê na ye berdin.672 Miji'illiûna saetekê li ser zaninê jinimèj û ibadeta sevekè çètir e û inijûlbûnarojekê li ser zaninê ji sed mehên rojiyê bixêrtir e.673 arikariya wl belengazî bikin heyako heqè xwe ji yé xwe xiirl-tir liistine674 Ne bi tené li mezela mêrén xerib,heke mezela diya wc be ji bci i ko lion deibazihundir bibin li deri bidin.675 Li her li.şli Xwedè bi qenci emrkiriye, gava mirovekî dikujin an heywanekîşerjêdikin zebmetê me din wan, deslê x*e liwan sist bikin, bila bi rahetl can bidin.676 Çaxa hon derbaz dibin civatekê silavêli wan bikin û gava bon derdikevin didin serriya xwe xatir ji wan bixwazin.677 Gava hon têne hundirê civatekê ûgava hon bi sûn da vedigerin silava bikin ûxatir bixwazin.Kiriya Hawarê 500 Qirûsèn SùrlXwedi û gerinenileyé bepirsiyar: Mîr CeladetAlî Bcdir-Xan . SamSûriyeDirecteur PropriéUire : Emir Djéladet AaliBedir-Khan, Damas-Syrie-1034

SAL TOHEJMER46ANNEE 10NUMÉRO 46IN10 TlRMEH 1942VENDREDI10 JUILLET 1942KOVARA KURDÎ >f REVUE KURDEDI VÊ HEJMARÉ DETefsîra Quranê Dr. K. A. Hedir XanCasûsSilêmanê FerhoDîwana Melê Qedrî Cemîl pasaMemozîna Xanî Kerekol AzîzanRewşa Dinjayê NêrevanHedîsên Pêxember Dr. K. A. Bedir XanGramêra kurdmancî C. A. Bedir XanProverbesTawûsparêzTEFSÎRA QURANÊ153^- Gava hon şikiyan û hilkişiyanser çiya, we baz dida û li dora xwene dinihérl, pêxemberê Xnda peyayêndi wî di dora wi de, banî we dikir,we guh ne dida; bi derbekê dengekrabû û gol: Mihemed haie kustin. Yez¬dan bi êşa şikênandinê .ù bi hawarakuştina Be'

CASOSÊKO DAN BER TIFINGANGeneral YablonskI, generalekî Rûsyakevin, Rûsya çaran, vê pasiyé ji rojnamevaiieklemêrikani re kirdeya jérIn e ierlb gotiyeû bi ser ve zêde kiriye koté de tiixilafnlneù mirovdewletén wl zemani jl pê dizanin.YablonskI dibêje:Ji kepllén Taname ne biwa nie serè1904an winda ne dikir. Me ew ser winda nekira bolsèviki di welalé ûris de ranedibû ûIro me jl çarek wé liebiwa.L)i serè 1904aii de em sikestin û japo¬nan zora me bir. Bi vè sikesliné di welatèûris de Tikirén ixlilalé desl pè kir. LèIieke Tanane ne biwa me ew .ser windane dikir û xelIT li çariyè ranedibû.. Taname di sala 1901ê de iiati bû Pèlrèsbûrgè.Di scfareta Japoni de wezila wi liebû;zabitê irtibatè. Taname xorteki bejiiibiliiulû stûr bù. Bejineke welè ko di nav japonande kêm peyda dibe. Mèrik kirêt lè devkeiiokû cazibeder bû. Ji lewre jinan kêfa xwe jere tanl.Hingè, ez jl kepitèii bùm ù di istixbaralaordiwê de dixebitim. Me gelek gub didaTaname. Ji ber ko zabitê irlibatê bù; yanlcaiûsé dewleta xwe.Taname ji maleke kevin bû. Bavé ' wlyek ji misteşarên Mikado, yanl imperatoréjaponan bû. Taname gelek di welalên xeribande geriya bû û bi bemi rèzik û adêtèn civatandizani û ji lewre zùka bi xelkê re dost dibû.Me gelek guh dida Taname; ji ber kome dizani ko dur û nizing emê $erê dewletawl bikin. Ji mile din zabitê me yé ko liTokyoyé bû ji me re dida zanin ko hin sirénme en eskerl, digihan erkanherbiya japonan.Bivé nevé Taname dikari bû ji me re bibêjeIV sir çawan digibaştin Tokyoyé.Taname gelek père serf dikirin. Bi qumarêdileyist û hergav winda dikir. Du hevalênmin en zabit hebûn ko pé Ve dileyistin û berû her je dixwarin.Salekê me da pey Taname; lé me lulift lê ne anl der. Herçl raporén sefareta meya Tokyoyé rligol ko sirén rae en eskerl timû tim digeliin erkanherbiya japonan.Me kir ne kir me tu tevdlr Ji Tanamere ne dit. Dawiyê me qerara xwe da em wlmecbùr bikin û bi xwe lerka Petresbûrgèbide. Me digot heye ko yê ko bête sûna wlje kêmtir bibe. Me dii-anl ko Taname eleqayekDÎWANA MELÊ29Ahl Ji derdé dil dikil herçi ki dl azari çerxDerban ii nêva dil didit laini' sifet nfibari çerxTên sineyan peykan nehin amanci wan tîran ew inDama lielayé der keniin her kcişe dora mari çerxBira xwe lînin iiunceyan a;iq di nêv işkenceyanTavelé dil ber penceyan herdem ji nû jenqari çerxJkûvan lelif in gai'izar lew lên ji bilbil ah û zar.Sûna gulan restine xar nav çimenan gulzari çerxScil baziyani hiq-qebaz télin bi hile kari saz(Icli gell l)i naz û geh niyaz seh-har e pir mek-kari çerxllurçi bixwînil siUbelê axir

ez bi tu tisti nizanim. Taiiainê gotina xwepês ve bir û bi ser ve zêde kir ù gol:Tu dizani ko bavé min ji misie.şarênMikado ye û mala me maleke geiek kevin e.plané armanca ordiwa Mançûriyé Mùkdeii bûMe ew JI avêt dolabé. Pisli se mehan nié jiTaname zerl'eke din girt. Vé caré ji me replana çemê Yalo .sandi bù. Beriya ko cmHeke 11Tokyoyé baie biblstin ko min elaqe biIê hùr bibin me bililst ko Taiiamê dcma koartîsteke heye ev ji bo rûmeta mala merezaleteke giran e. Belê heke ev tisl haie bihislinne ez ne bavé xwe ne jl maméii xwe emnikarin bimînin. Ezê Ji Petresbûrgè herim.Lé îleiiskaye min dilirsîne û dibêje ko hekemin ew terikand ù ez çùm weletè xwe ewèmin caris bike ù xelkè min bi niiiiasebelame bibesine Heger llenskayê lelidida xwebire seri bavé niiii wè intiliar biUe ù şerefamala me wê payimal bibe. Êdi tu dizani;ez di bexté te de me, divét lu arikariyamin bikî. Çi şertên te hebin jî ji nilio demin ew qebûl in.Min je re got ko ezê bi serek ù bevelèn xwebişêwirin. Ezji nik Taname kèfxwes derkelimû çûm dairé û min mesele ji hevalên xwere got. Tev de keniyan û li min vegeradin;-^ Taname Iienekê xwe bi me dike.Qey ji bona ko ji rezaletiya arlislekè xelasbibe ewè di oleyliè welatê xwe casùsiyè liike.Kuinaiidan Oblenof got: mexseda wli'şkeie ye. Taname dixwaze, bi vé hêncelê jime re planii:e dcrewin bişiiie ù me bixapliie.Digel vô hindê pv pl.'.nên dcrewin ji lii kêrime tèn Kniè bi umm bikarin bizanin geloerkanherbiya japoni, mo di kijan cili ù niqlanù bi çi awayi dixwaze hi.'tapine. Ji lewre eniJe plana Porartûr û Mençûriv il nivro bixwazin.Me ev fikir tev de eciliiuid. Hema wèévarô min Taname dit ù silielii casùsè meterka Pêtrêsbùrgé da.\ Havîna .sala 1902an bù Me karê xwedikir. Èdi tu şik ne ma bû ko dilê japonhebù barê xwe li barê me xe. Me Tanameji bir kiri bû. Lê ewi xwe ani bira me. DiKanûna wê .salé a pésiii de ji -çenlê sefaretame ya Tokyoyé zerfek derket. Me zerf vekir,planeke eskerl tè de liebù. Taname ew şandibû. Plana hicùma Porarlûrè, planeke feiii ûhêja: Cihên ko japonan esker derèxistana;armanca her firqê û ber kilkilên êrişê. Emlê hûr bûn û em lé ecébmayi" man. Oblenofgol: Xuya ye ko Japon di derew ù bilan degelek şehraza ne.Zabitekî got: Heye ko ev plan rastin e.Me plan avête dolabekê de. Piştl ses mehanTaname ji me re zerfeke din rêkir. Vê carêplana serê Mençûriya nivro bû. Li gora véji erkanherbiyé planén eskeri didi/.iii haiegirlin ù bi tihmeta casùsiyè baie bi dar vckirin. Beri ewill em bi vê xeberè hawnr nebûn. Lê pi.511 çend rojan zabilê meji Tokyoyéji me re da zanin ko xeber rasl e n T.'inamabaie kuslin. Gelek ne horl rojnamaii jl evxeber belav kir ù iù pêve rojnaman da zaninko bavé wi ji ji ber bènamùsiya kurê xweintiiiar kiriye.Êdi tu .şik tê de ne ma bù ko Tanamene derewin, lê rastin bû. Planén ordiwa japoniweke xwe dane bù me. Tavil me ew ber seplan deréxistin û erkanherbiya me planénnieIi gora wan edilandin.Di sala 1904an de ser çèbû. Me û Ja¬ponan bi bev da. Gotinên Taname rasl bûn;japonan di deverén ko wl sanl me dan dirêjinie kirin. Lè di her derè de em sikestin. Neji ber ko qewelên me kèm bùn. Lè ji berko me qewetèn xwe dani bûn cihine welé koji iiiqleyên êrişên japonan gelek dur bùnnie reù jiwext ne dima ko em wan qewetan binincilièii ko lè gerek bùn. Ma japonan, planénxwe, pisli ko bi xiyanela Taiiamê hesiya bûnguharli bùn 7...Min cihaba vê pirsiyariyê peyda kir; lédereng. Ez bi xwe di eniya ser de bûm. Çendzabilèn japoni keti bùn destê me. Me ji wanpirsl heke Taname n'as dikin. Wan zabitangote min: ma li Japonyayê kes heye ko Ta¬name nas nake, ew qehremanekl mill ye.Iinperator mala wl bi nisana rojê mikafatkiriye.Min gol: Hingè ne baie Idam kirin,herweki di wexté xwe de rojnaman nivisi 7Wan got: Belê bi tehmela casûsiyê baieidain kirin. Lê piştl ko ser ,dest pê kir baieseh kirin ko Taname ne casûs Iê canfedeklmill bù. Lê ev tevdlr ji we re dili bû, xwebi kustin da bù da ko bon baweriya xwebi planén wi binin. Bavé wi jl inlihar kir;ev ji rast e.Çiroka gênerai YablonskI û bisérhatiyaTaname ev e. Di bisérhatiya yl zabitê japonide ibreteké mezin hey'e. Bêlé Taname dixizmeta vvelaté xwe dene bi tenê canê xwe,lé canê bavé xwe jl feda kiriye.SII.ÉMANÊ FERHO1037

MEMOZINAEHMEDÊ XANl3m NATA QELEMI MESNÛAT0 SEHDEFTERI MEWCÛDATÛ EQII, Û MAQÛLAT 0PÊŞnF„STÊ (1| MEXLÛQATHEZRF.TÉ SEY-YIDIL-SADATMIIIEMFI) MISTEFA ELÊHKFZELIS-SELEWATheseb deltl û birhanKjya biNabin çu meger |2) wicûb û imkanWacib yek e, zati kibriya yeMiinkin pir e, cem'i masiwa yeWey wacibi mimkinati berqe'Minikin wî ji bo xwe kirne melle'ewê vé |3| bibit mibirheny»nillisn.i wî biderkevit mckmen jiOiMKiiu'i cewheri bibit faşSabit biljjlin ji neqş neq-qaşsintieti wi hekîmê danaI.êNeqşi ewî qadiri tiwan?Ne dibû ko bibit ewî risumekLaîq ewî de hebit riqûmekwcl;(ï bûne béreqem Herçî bûLew ew-weli maxeleq qelem bûEv cw-wel û rûh û eqli ew-welHer sîne bi ew-weli miew-weiEm-ma meke wan ji bev tu lefrîqEvrenge ewan bigire [4) IcwfîqDé ;eyeki wahid in bi carekTe'dad û te'ed-did îtibarekEw-wel biriqî ji hisni sermedNûrek bûye maniya MihemedEw nûr bi emri alemil-xeybBû menşei feyzi alema xeybErwah ji maniya peyemberÇébûn mesela nebat û şek-kerBo esli esili cimle nefsanNefsa sieda nefsi nehsanûHemiyan ji wî ditine tefcr-ri"Hemiyan bi wî girline temcl-tfHéja ne zemtn, ne ev sema bûEw .serweri cimle enbiya bûXelqa felekan ji bo wl rabûSecda melekan ji bo wl rabûEw rehmeti cimle aiemin bûAdem di meyani ma' û tir bûPêxemberi cera'i ciz'i kui bûAdem bi xwe hêj av gil bû ûEw pcncereya cemali barîŞemsa feleka dilè di tariGava kete sùreti cihaniPèxemaberi axiriz-zemanîWI berzexi mimkinat û wacibWi padişehî li jikii hacibMensûx kirin wi din û mil-IetMelûl kirin elil û il-letFikrè ko cihan cem'i kifr eKè?a jl nibiw-weta xwe jifreXelkè ko hebùn li rûyé erdaoTekh'f Kirin hemi bi merdanX;iqan bi xwe tiiodiwl kemîn bfifeitÙT jl xwanê kiseçln bûQeyser bi qisûriya xwe qatlrHazir kiriya bi eyni basirŞahi erebl elem ko rakirKearayi ecem eceb duta kirRûm û hebej û flreng û talarHerç! ko ne kir bi dini iqrarNaçar gelek beşir fena bûnHet-ta ko hinek bi dîn teba bûnPllxane bi agirî dijijtinAlefgede cimlekî vekuştinGava ewî dîn kir a;ikaraDawidi û sibll û nesaraTewral ewan ji bîr kir ekserIncîl û zebûr çûn ji ezberIsayî dema dixwende incîlBehsa wi dikir bo hey û tenzilGo mijde didim resûli emcedDe pas me bè bi navè EhmedDehwa xwe dikir bi dest û idmandev bi quranDesté wî bi seyf ûXwejxilqet e, hem resûl e, hem mîrPur (51 hikmet e, hem kitab e,[ hem sîrNaxwende sebeq mider-rîsi amBè mal û menai sahib in'amBè xèl û heçem bi xwe cihangîrBê tebl û elem cihan seda gîrHerçi te didi meger liep ew bûI.pşker ji cinûd « lem torew » [6] bûBè xeyme û barigah û eywanEwran vedida li ser wi seywanHindé ko ji pês ve baxeber bûEwçend ji pist ve babeser bûSihdan ne diket ji wi Ii erdanVèk ra dibihist sed xeberdanGûyende dibûn digel cemadatPûyende dibùn digel nebatatYek new' ne ma ji cinsi heywanNina |7| nibiw-weta wi ImanIl-Ia ko hinek ji ibni ademBûn derxwiri ateşi cehen-nemElqis-se di erd û asimananHasil di cemi'i ins û cananNinin bê şerefeta wî tijtekNabit ji wl zêdetir me pijtekEv bèmededê di im-meta xweMimiaz kirin bi him-meta xweWer'a wi we reng din qewî kirŞer'a wî sirat mistewî kirAlem hemi şiblii enbiyan eAbid hemi pèk ve ewliya beFerdek ji sehubeyi di kub-barPansed ji dil;iweri di kuf-farEw cimle digel yekî seraserNe dibùn bi mehabetè beraberXelké heye ;ibheyek di diniBehsè bi cedel bikit ji diniQuran û xeber çi mi'cizat inAyal siwer çi bey-yinat inûBûbekr û Emer çi xwe; qerin inEsmah û Eli eceb guzin inEy padifehé bilindpayeXurjîd felek-nişîn sayeNe'ti te bi ilmi min mibal e'Med-dah ji bo te zllcelal eEz dé çi bibêjim ey jehinjabWes-safl te ye kelamil-lah -Şaha ji te ra xwe;-ism e < yasin >Taha ji te ra tilism e < lasln » |8fHer ev bes e, ey hebibi mixtarBari ji le ra bijite swindxwarSed car bijite ey keremkarGer dé me hebin. guneh du sed barSed mertelie gerçi em xerab inEm-ma ji te naimid nabinHet-ta bigehéle Xaniyê jarû pelid û wacibin-narNapakEw ji bi xerabî im-metiniDeliwa diketin wes-siyiniWî bedemelî wekî kilabanBarî bike peyrewê sehaban (9|Em diqcta xwendevanan [IJ iivè pirsè, li ser vè dêjçyèserdikişinin. Xani ev bêje, xwe, biji béjeyên « pès i û « dest » li hevxistiyeû aniye pè. Xwes bèje ye,bi mana serwer, bilind û mezin e.[2] Min ev misreh weke xwenizanî bû ez bixwinin. Di min¬howa erebî de mirov nikare « k »ji « >y ê ferq bike: Heke megew < k » liesiband dibe mekirjlC«lj >^}=r} ^y^ o)'[3] Zc-hmet e. Ev « vè » ji berdi vê dfirê de ketiye navê. Jiçibo eşkcrekirina ayendé di paşiyat cw » de « è » yek heye û ewbes e. Ji xwe wê ya ayendé« »yanî isliqbal bi « w »yê ye û nebi « V » yè 3'e. Ji lewre me nizaniev « vê » çi bèje ye û wê Ii hireçi Uar e.Heke ji bo temamkirine weznênevè « wê f çètir bû.ye, bivé|4| Mirov dikare « bigere » jlbixwine.[5| Farisî ye bi mana tiji ye fl ne< |)tr V a kurdmancî l)i managelek. Ji lewre me ew bi u > yéi farisî ye. Eve kurdmanciyawè : JSy pêxemberê Xwe¬dé ! I>erde ez ji wek seyê esha¬bèn kehfè, bi yarén te re herimbihustè. Ji xwe çawan dibe koew bere bihu.sté û ez herim doje¬hè. Heke ew seyê eshabén kehféye; ez seyè eshabèn le me.-1038

REWŞA DINYAYÊŞERÊ MISIRÊ Hetani ko serê Efrltfabakur di erdê Libyayê de çèdibû Je re serèLibyayê digotin. Lê Ji roja ko qewelên Romelkeline erdè Misirê Ji vl seri re seré Misirêdibêjin .Dema serê Libyayê germ bû û ordiwaingilizi a heştan Ji çenJ xetên midafehe xwedas pas û vegeriya erdê Misirê misler Çorçilli Emèrikê, cem mister Rûzwelt bù. Wexlèşikestina Sengeporê JI disan Çorçil Ii Emêrikêbû. Şikeslina Libyayê, bivé nevè di Ingilis¬tanê de endlşeyine kûr ù inezin anl bûn pé-Di meclisé de 22 niminendan teqrirek dan ûJi hikûmelê izahat xwestin ù pè mesela ewle¬hiya hikûmelê verakirin. Çorçil serekwezîr ûwezirê midafebe ye; yanî her se wezareléncengè: berbi, behri û hewayi di bin emirê wîde ne. Ev niminende û hinên din dibêjin, jixwe berê ji hinan got, Çorçil serekwezirekipèsdest û serderte ye; lè ber du wezlfanyanl serekweziri û weziriya midafehe pev renikqre pêk ve bine; ji lewre divêt Çorçil jiwezareta midafehe islifa bikit, li ^ûiiè vekldin tayln bikit û bi xwe bi serek weziriyèbes bikit. Herçi Çorçil vè pèsiiibadê qebûlnakit û dibêjit, hetanî ko ez serekwezîr imdivèt wezareta midafehe di destê min debimimil, an ne ez ji seickwcziriyê ji xwédidiin pas. Lê miletê ingiliz nikare ji Çorçilbigere. Ji ber ko ew bi xurtiya vèn û dilèxwe di wextine gelek leng de dilqewinî damileté xwe û ew ji sisli ù nesvinidiyê xelaskiriye.Emé di van stùnan de berî ewili qalanitqa Çorçil bikin ù pa.sè kirdeyèn serê Libyaû Misirê bibêjin. Li 2è Tirmehê, Çorçil pisliko çavên xwe Ii serén l.ibyayê en borî gerand,qala hezimeta îro kir ù gol:Ne ez, ne milet, ne hikùmel, neerkenherbiyè bawar ne dikir ko Tobriq dirojekê de liikeve destê dijniinan. SerfermandarOkinlèk bi xwe JI ev lişl ne tani bira xwe.Berî bi rojekê Okinlèk lelêgrafek sandi bùLondrê û tê de goli bû ko li Tobriqé eskerinekafi hisli bûn û bi texmiii wan eskeran wêhikariya 90 rojl berevaniya Tobriqé bike.Ez hingê li Emériké bûm. Li 21éHizêranè gava dikelim oda mister Rûzwelt ûli ketina Tobriqé serwext bûm qey banê qesra-eiscimhûr keti bû serê min. Digel vé hindêne mizakereyèn xwe bi Rûzwelt re pés ve bir1 nemaze meseleyên Jêrin me gihande qeraré:Çûn û hatina eaker, vapor û balafiran dinavbera Emériké û dî welatè me de. Tévdirêngerek ji bo vaporên nie yen ko bi deslêdijmin têne binav kirin û çèkirina vaporên nû.Serekwezîr di.ia vegeriya ser pirsa serèMisirê û got:Hin lieiie ko hikûmelê illiain dikin ûdibêjin ko me tijién lazim di wexl ù zemanide rênekirine welatên rohelaté nizing. Lê newelê ye. Di nav du salôii paşiii de me çekû eskerên Jèrin sandine welatên rohelaté nîzing:9.50 (XX) esker, 4500 tang, 6000 balalii-, 5000top, 50 000 mitralyoz, 100 000 kemyon Di vènavè de me 2000 tang jl rékirine welalé ùris.Çorçil, di pey re da zanin ko beriyaêrlşa elemanan ji gênerai Okinlèk re goli bù kokumandji ordiwa heşhaii , rast bi rast béxedestê xwe. Lê Okinlèk pè qail ne bù bù ûfermandariya wê ordiinè di destén gêneraiRlçi de hisli bû. Lê pisli sikesliné û Ji 26êHizêranè ve Okinlèk kumande bire deslè xwe.Serekwezîr golina xwe pès vç bir û gol:'Di Libyayê de me karè xwe kiribù û Romel dest bi èrisê ne kira Okinlèk bixwe wé diréji Romel bikira. Min got ko mekarê xwe kiri iiû. Belê roja ko Roinel dirêjime kir qewelên ber du aliyan bi vi lerzi bûn:Bi Romel re 90 000 esker hebûn(.50 000 elemanl,40 000 talyanl) eskerên me 100 000 bùn. Ber¬berl 5 tangén mihwerê me 7 tang û li berberl 5topên elemanl û talyanl me 8 lop hebûn. Dihewan de em li dijminé xwe serdest bûn. Lêxesarine mezin gihaşline ordiwa me. Helanilio me 50 000 peya wiii.da kirine; pire wanhêsir çûne. Li 21é Hizêranè di eniya Birbaşimde, serè sibehê 3(K) langên me keti bûn qadaser. Êvarê ji vl se sed tangi, bi lenè 70 tangvegeriyane warê xwe.Lè serê Libye ù Misirê héj xelas nebûye. Me ewlehiya xwe da gênerai Okinlèk ûem bawer in ko Okinlèk sezayi vê ewlehiyê ye.Ji mile din serekwezîr da zanîn ko evses. meh in, lier meh 50 000 esker di riyabebirê re, nivroyê Efriqayê, Pozê Imidê lixwe ba didin, lên dikevin ordiwa ingilizi.Çorçil beriya ko gotara xwe biqedîne,carekê din da zanin ko relima van hezimelanû binavbûna vaporan Ingiltere û hevalbendénwé dé bigehin zefera paşiii.Meclisé çepilk Ii serekwezirê xwe lihev xistin û hikùmeta Çorçil bi 475 denganewlehiya meclisé stand. 25 dengên mixalif.Eve gotare Mister Çorçil a bêja. Embèn niho ser qada $er.1039 -

Pi;II ko asêgeha Birhekim an BIrlia;im keledeslé elrmanan rewfa }erê Libyayê gelek guhèrl.Ordiwa Ingilizi a heglan terka xeta X^zale-BIrhekimda A ki^ivii hela tixûbên Misirê. Bi lenè ferman¬daré ingilizi lliçi qederê 25-30000 esker li Tobriqéhi|t lia k» Tobriq ew bendera mihim weke par dideslè ingilizaji û di p»;lya Ordiwa Romel de liimineû Ili vi awayi bireki ordiwa mihwerê di doraTobriqé de bisekinlne.Giraniya ordiwa hejlan ji liehiré ber bi çolêli ser xeta Sidûm, Kepûçû û Sidî Emer cih bû ù iilièviya (iijminé xwe ma. I.è Homcl vê carê minaberè ne kir. Deriya ko Ijê Tobriqé safî bike lier bipé} ne çù. Pè$darén ordiwa wl gihajti bfln hetapèjiy» Hardiyayê. Ll 20ê Hizêranè Romel ew pfşdarji ji pèsiya Bardiyayê bi jûn de vegerand fl jirohelê, roavè û ji nivro dirèjl Tobriqé kir.Ingilizan Zivistanê pè de Tobriq asé kiri bfl.Herwekî Çorçil goliye bévikc mezinhebû ko Tobriqçend mehan li ber érisa eskerên mihwerê bisekine.Lê ev, hêvi ne jû seri. Keleh ji 24 saclân bêtirnikari bû li ber érija dijmin bisekine. Eskeré Romeli 21c Hizêranè keleha Tobriqé bi lemamî zemtkir û mixilarek hèslr, çek fl cebirxane ket de.slèwan. Romel pijti ketina Tobriqé qet ne sekini ûda pey dijminé xwe da ko je re flnsende xwe jièkanînû xwesazkiriné nedit. Ingilizan Berdiye midafehe nekir û dev je berda. Eskerên mihwerê li 24ê Hizêranègihajii bûn pêşiya xeta Seiflni Sidî Emer û diréji wèkiri bûn. Pişlî ;creki warqilandinè gênerai Uîçieskerên xwe ji vé xeté jî kisand, xwe da pas ûvegeriya heta Merslmetrûh. Ji lier ko Hîçi ilili l)flko eskerên wi ji bo midafeha vè xetè iiindik bùnù heke li hire fer bikira wè bihala jikestin. Rîçî

HEDÎSÊNCENABÊ PÊXEMBERREHMET 0 SILAVA XWEDÊ LÉ BE678 Ezê Ji we re tistè ko Ji nimêj, rojlû sedeqe bi xêrtir e rê we bidim ? Lihevanlnadu mirovan ji wan çètir e; tevlokl asasé dinû milet xera dike.679 Mirové ko gava qenciyê dike biqenciya xwe dilxwes dibe û gava xiiabiyèdike ililteiig ilibe, bi xirabiya xwe dilxwe}nabe mirovekî pak û bawernieiid e.680 Heke lu hînî zaninekè bûyl, divéJi xelké re bidi zanin.681 Tisté ko Ji le re haie gotin, hferweki batiye gotin ji xelkè re Ji wiha qalbike, kêm û zède meke.682 Zanlh winda nabe lé carna zanakèm dihin, ew nezanén ko li cihè zannn rû¬dinin, Isè xwe ù yè hevalè xwe lev da ^a}dikin, lisleki Jh hev nagerinin.683 Malè we pir be hindik he pè ari¬kariya belengaza bikin, yè ko bi tenê ji zêdahiyamalè xwe arikariya xelké dike mina ewpeya ye ko piştl ko zikè wi xwes 1er dibexwerininayiya xwe dide birçiya.684 Mirovek hal ba cenabê Pêxemberû got: sirelekè li min bike, lè bila kin bene diréj be; ceiiabè Pêxember gote wi: mexeyide, xulqé xwe teng meke I ,'685 Paşgolinl Ji dan ù slandina faizéxirabtir e,686 Dayende, ango yê ko dide Xwedéye, ez bi tené par dikim.687 Ji pés min ve tu cara pajgotiniyaxelkè mekin û ji min re mebêjin Clan diheqé te. du an di heqê filan kesi de lislekixerab gotiye: ez dixwazim wadê hon tên cemmin bi çavé rehmê Ii we binèrim.688 Nisanè ininaliqa car in: gavadipeyivin derewa dikin, ko wad dan li wadaxwe diqulipin, ne xwediyê golina xwe ne,gava Ji wan re emanelek lô dayln xainiyê pêre dikin ù di doz û dawa xwe de tadayi ùneheqiyê dikin.689 Di singa we de perçeyek goştheye, heke ew pak û safi ye her liste weqenc e, heke ew xirab e, lier liste we neçakc; ew perça gu$l dil e.690 Uava dikin tembi û şlreta li xelkébikin wexta wè xwej bizanin, wextin benexelk Ji jireta aciz dibin û wextin hene şirett golina we diçe hela dilé wan.BINGEHENGRAMÊRA KURDMANCI16PRONAVÈN XWEMALiNlu Pronavèn xwemalln ew pronav Inko li navdèrèn ko dikevin fûna wan işaret ûiikireke xwemaliyè bi wan ve dikin. Bi gotinêndin ev pronav xwediyên tişlên ko di qisetéde qala wan baie kirin sanl didin. Ev pronavènha ji du pronavèn tével téne pé; ji pronavekeişarkl û ji pronaveke din, bi gelemperî pro¬naveke kesîn.115 Yekejmar. Yekejmara vé pronavéII gora zayendê tisté ko mirov xwediyê wlye bi pronavèn qersene « yè > û c ya » têtepê û pronavèn din didin pey.EN NÊRyè min, xweyaEN MÊmin, xweyè te, xweya te, xweyè vl, vê, wl, wê ya vl, vê, wl, wéyé me, xweya me, xweyé we, xweya we xweyê van, wanya van, wan116 Gelejnier. Gelejmara vé pronavébi pronava qersene « yen » dest pé dike û.pronayên din didin pey.GELEJMARA HER DU ZAYENDANyen min, xwe yen me, xweyen te, xwe yen we, xweyen vi, vê, wl, wé yen van, wan117 Herweki tète ditin ev pronavènhevedidanî bi her birekî xwe, di qiseté dewezil'eyine têvel dibinin. Birên pêsin yanlpronavèn îşarkî en qersene, sanl wan tijtandikin ko me qala wan kirine û em xwediyêwan in. Herçî birên paşln, pronavèn ko danepey wan sani kes yani xwediyan didin. Jiber vê yekê pronavèn pêsîn ji mêjer û zeyendéliştan û pronavèn pa.şin ji mêjer û zayendêxwediyan lênebijartin.destmal^ nin ya min destmalén min yen mingopalé min yé min gopalén min yen minDi kesên seyim de pronavèn ko xwedi¬yan sanl didin ji zayend ù mèjerê pève dur ûnizingbûna kesan jl didin zanin. « vl, vé, van >nizing « wl, wé, wan » dur. Herçl xwe kerembikin fedkirin mada: 87118 Di zimané kurdmanci de, ji enjorin pève, bin pronavèn din en xwemallnhene ù tène çèkirin Ji. Herweki: yé kè, yatukesi, yen kijaiié, ya hinekan, yé filanan b.d.(dûmahik heye) C. A. BEDIR-XAN1041

PROVERBES54 Benifté mérê pis, çiroka mêrê qenc e.Le mastic du lâche, c'est l'histoire du brave.C'est i Aire: le ISctae te fait valoir en racontantles exploits du brave ).55 Gui bù. baran lè ket, şil bû.La fleur éclos, la pluie vint et la mouilla.56 Gundè bincame tê de, çu cara ava nabit.I.e village qu'habite un hypocrite ne sera jamaisprospère57 Heçl ne li jer e sêr e.Qui n'est pas i la guerre est un lion.58 Heçl dur e bi nùr e.Tout ce qui est loin brille.59 - Heçl li hespê hevalan siwar e, her Ipeyar e.Qui monte les chevaux de ses amis va toujours ipied.60 - Hemi kera bi wişkê majo.Ne-conduis pas lous les Sncs de la même manière61 Herkes giriyê wi bi miriyê wi tè.Chacun pleure ses morts.62 Her seriki eqileki.A| chaque tète sa raison.63 Hevalè qijiké nùkilè wl ber di gù de ye.L'ami de la pie a toujours le bec dans la crotte.64 HèlIna teyrê kor, Xwedé çêdike.Dieu bâtit le nid de l'oiseau aveugle.65 Hirçek Ii rezeki bi su hat, wè salé çelkél mehûj zêde bûn.Un ours se fâcha avec une vigne. On récolta, cetteannèe-li quarante boisseaux de raisin sec en plus.( L'ours, brouillé avec la vigne, s'abstint de lavisiter et de manger le raisin. )66 Ji bona çavekî, dihebinim çiyayelti.A cause d'une source, j'aime une montagne.67 Ji méra nav dimine, ji ga çerm.Les hommes laissent un nom, les boeufs, une peau.68 Jin keleh e, mêr girti ye.La femme esl une citadelle, l'homme, nn prisonnier.69 Jinikê xewn bi mêrê xwe re didlt, keziyaxwe li .ser yaré xwe kur dikir.La femme se vit en rêve avec son mari; elle cou¬pait ses cheveux pour son amant.70 Jljo seré xwe di pirça xwe dide, dibê;« ox, çi nerm e » ^Le hérisson se frotte la tète sur ses piquants, etdit: t ohl qu'ils sont doux. »( chacun se croit parfait ).71 Keçik ziyaret in.Les jeunes fliles sont des lieux de pèlerinage.( Cest â dire: elles sont très enloaréei ).72 Ken ji dilé gej lè, baran ji ewrê rej té.Au coeur joyeux le rire, au nuage noir U pluie.73 - Ker bi gem û hefsar, mér bi soz ûqerar.L'âne a un mors et un licou, el l'homme, nneparole et une prometie.74 Ker ù jûr, baxara meriyé kor.Ane et sabre, comnerce d'aveugle,75 Ko agir bi çiyé ket, ter ù hijk tev dedijewitin.Que 1« foudre tombe sur la montagne, humide, ousec, tout brûle.( Le malheur frappe indistinctememt tout le monde ).76 Ko ecelê mûriyê hat, çeng û perê wêçêdibin.Lorsque la fourmi se prépare à mourir, il lui poussedes griffes et des ailes.( Se dit des ambitieux qui causent leur propre perte,en se lançant dans des entreprises au-dessus deleurs forces ).77 Ko kela sorbe çû, beliayé keskè bi perèk e,La soupe ècumée, l'écunioire ne vaut plue qu'un sou.78 Ko ker kele beriyè, xwedi wè reliêjeteriyê.Que l'âne tombe dans la vase, son maîlre" le tirerapar la queue.79 Kor çilo li Xwedê dinêre, Xwedé Jiwerge lê dinêre.Comme l'aveugle voit Dieu ainsi Dieu le voit.80 Li diwari misk hene, di miskê deguh hene.Dans le mur il y a des souris, elles ont des oreilles.81 Li kerè mirl digère ko sol'i wl je jêke.Il cherche les ânes morts pour prendre leurs fers.( Se dit d'un avare ).82 Malan mal bar kir, terziyan go: « Der¬ziya me di serè me ra ye. »Les tentes levaient le camp, des tailleurs dirent:I Nous portons notre aiguille sur la tête.i(Se dit de pauvres gens dont le bagaje est léger ).83 Mala zarok lê de, şeytan. naçe tê de.Maison qui a un enfant, le.diable n'y va.84 Mala zéra xerab dihit, mala kura xerabnabit.Maison qui a l'argent pour richesse peutèlre ruinée,maison qui a des flls pour richesse ne le peut.85 Mal mala aşiqa ye, simbél simbélêsûbafi ne.Sa maison esl celle d'un bohémien, ses moustaches,celles d'un soubachi.( Soubachi: directeur de police; ce proverbe s'ap¬plique aux gens qui n'onl rien, mais se donnentgrande allure ).86 Mastè palza bidin eziza, jirè bihara bidinneyara.Donnez le lail caillé d'autonne â qui vous est cher,^e lail de printemps, â vos ennemis.( Le lait de prinlemps esl généralemeul mauvaias ).( A suivre ) TAWOSPARÊZKiriyriya Hawarê 500 Qirûsèn SùrlXwedi û gerinendeyê bepirsiyar: Mir CeladeiAlî Bedlr-Xan . Sam SûriyeDirectenr Propriétaire: Emir Ojéladet AaliBedir-Khan, Damas-SyrieŞAM—1942 ÇAPXANA SEBATÊ-1042

SAL 10HEJMER 47ANNÉE 10NUMÉRO 47ŞEMBl25 TlRMEH 1942SAMEDI25 JUILLET 1942KOVARA KURDÎ )f REVUE KURDEDI VÉ HEJMARÊ DETefsîra Quranê Dr. K. A. Bedir XanEzmên dibarandin Xelîlê GencoOlwana Melê Qedrî Cemîl pasaMehfûrSilêmanê FerhoOé an Xû;k Nûredin ÛsifMemozina Xant Herekol AzizanRewja Dinyayê NêrevanAva DIclêM. F. BotîGramêra kurdmanci C. A. Bedir XanHedîsên Pêxember Dr. K. A. Bedir XanProverbe»Tawiisparêz_; ;TEFSÎRA QURANÊ158 Heke hon mirin an di riyaXwedé da hatine kustin, honê vegerinba Xudayê xwe, û ev ji we re xeyr e.159 Pêxemberê min... Bihinfirehiyate bi wan re, ji kerema Xuda ye; hekete dilê xwe teng bikira û zorê Ii wanbidaya, ewê ji dora te belav bibûna.Qisûrê wan efiw bike û ji bo wan diayêbike da ko Xwedê tobe bide wan. Gavatu dest bi Işekl dikl, bi wan rebisôwireû ko te qerara xwe da, êdl ji Xudayêxwe hêvîdar be, Yezdan, ji hêvldarênxwe hez dike.160 Gava Xuda ji kerema xwenisretè dide we, êdl kes nikare zora webibe; heke wl nisret ne da, ji wi pê vema kl dikare arikariya we bike. Ji berwê yekê divê mirovên bawermend jiXudayê xwe hêvîdar bibin; kerem ûcomerdiya wl bixwazin.161 Pêxemberê Xuda, tu cara dibelavkirina talanê de bêbextiyê nake.Her kesê ko vê bextreşiyê dike, di rojapistdawiyé de wê neheqltiyê di pês xwede dibine. Her kes li gora emelê xwe têceza an mikafat kirin û ji tu kes reneheqltt naye kirin.162 Mirovên ko li gora emrêXuda diineşin, ma kengê mina wan in kobêbextiyê dikin û Xuda ji wan dixeyide.Cihè wan dojeh e ii dojeh çi ciheki 1ertirs û ezab e.163 Cihê mirovên çak, li nik Xudabilind e. Yezdan emelé zelamên camêr ûpeyayên bêbext dibine.164 Xuda bi mirovên bawermendre gelek keremkar ù comerd bù. Wl, jiwan re ji miletên wan pêxember sandinda koew ji wanre ayetên Xuda bixwi¬nin, wan ji gunehên wan paqij bikinû ji wan re kilab û hikmeté bidinzanin. Beré ew miletên he, nezan bûn ùriya xwe şaş kiri bun.165 Herçend jl, di seré Bedi réde ji dijminên we heftê mirov hati bùnkustin û heftiyén din jl hêsirén we bû bûn,dema serê Ihidê de koji we heflé zelamhâte kustin, we hema got: Ev çima hatserê me? pêxemberê min, bêje wan: EvIşe destê We ye, Xwedé ji we slandi bû.Xqda bi her tisti dikare.166 Ew tiştên ko di roja serê Ihidéde qewimîne bi destùra Xuda çêbûne,Xuda dixwest mirovên bawermend nasbike;167 Û dixwest ko mirovên durûjl bêne zanin. Ji wan re dihate gotin:werin di riya Xwedê da dest bi ser ûkustiné bikin.... Werin arikariya komaşerkeran bikin. Wan digot: Me Isé sertbizaniya, me arikariya wan bikira, lê jixwe ev ne ser e, hon xwe rast bi rastdavêjin mirinê. Ne wisa bû... iê ew diwê rojê de ne ntzikf baweriya pak lécîranên kufré bûn, Ew tistèn ko ne didilé wan de ye berna bi zimané xwedibêjin. Xwedé tistèn ko ew di dilè xwede vedisérin pé dizane.1043

EZMÊNLI SER SERÊ ME PEYA DIBARANDINEv saick û tiştek e ko elemanan bi slwanvaiiiyan((irava Girllê vegirl. Vé pasiyé yewnaiicklko di vê baranê de şil bûye ji rojpainevaiieklingilizi re qala serê Girllê kiriye û«oliye:Beri hatina elemanan bi du rojanmill lerka Etinê da bû û ez bail bûm Girilê.Hikûmet jl hati bû Girllê. Hikûmet di giravé deleşkilal çédikir û je re memûr diviya bûn; Iê ewbi (If.sl ne dikitin. Li Ellnê cz hinek bi Isélaşê mijûl bû bûm. Min xiznielên xwe pêşkeş'liikùnielé kir û niiii wczilek girte ser xwe.Ll 20ê Gulanê bi şefeqê ve ez ji Xaniyêrabilm û çûm gundê Kîryoniro. Min bihîsti bûko di wi gundi de mixdarek zeyl heye. Gavaez gehiştim gund lelsê belediyê hêj hisyar nebû bû. Ez Ii ber xaneké rûniştim û di sariyasibê de min qehwa xwe vediwar. Rojekê Bi¬harè e spehi bû. Ez keti bûm texmln ù mitalan.Dengé topên balaOrşiken yen ko ji Sodayéberdidan ez bijyar kirim. Xwediyê xanê bi eringot: Ma ne şerm e; li Xanyayê drdin, ji xelkêsivll çi dixwazin.Piştl demekê topan xwe lal kir; lê viz ûvingina balahraii nizing dibû. Gelek ne borîme dengê boriya talûké bihist. Xelkê gunddi gastina gund de gihane hev û li ezmêndifcdkirin. Balafir ref bi ref dihatin. Bi carekêde me dit ji balaUrekê çend balafirèn dinppyda bûn û ewjê veqetiyan. Lê gava merind bala xwe da me zani ko ew ne balalir,lê lisline din in.... belê ew însan bùn, eskerbûn, ji balafiran derdikelin ù dihatine me. Ewsiwanvani bûn.Ji beré de ji me re goli bûn; heye kodijmin slwanvaiiiyiui bcrilit ser Giiité. Lê mebawer ne dikir. Édi me ew bi çevên xwediti bûn.Jin û kurê min li Xaniyayê bi tenê bùn.Ez ji nav gundiyan derketim û min da rê ûez ketim nav darên zeytûnê. Balafir di serdaran re difirin û siwanvani bera erdê didan.Ez tirsiyam ko iickevim deslé wan. Ez di vêmitalé de bùm min dit yek kele nlzingi min.hema 4-.") gav ji min dur. Mérik pê li erdêkir, ne kir çav bi min kir, da tifinga xwe, ûbera min da. Deslé min birin bû; min xweli erdé pehin kir. Dengê (imatlk û mitralyozannav di min dida. Ingiliz û stwanvaniyan rahiştibûn hev. Gava pitpita mitralyozan bi dur ketei ji cihé xwe derketim. Erd Ji çendekan tijlDÎWANA MELÊ30Dilberê Iro seher avête cerké min du doxYek li sine, yek li dil da lew ji min lên ax fl oxAh fl oxén min ji dil tèn ew ji ber lira qizil lênYan ji kovanên di kul lên je dizên her xfln ft zoxXfln ji dil co corewan lê wek eqlq ii eriiewan têLê ji desl selwa ciwan tê ew ;epala jeiif; û $oxEw ;epala $ox fl şengê kaflra rom û lirengéDa me ber cibtek xedengê zalimê kuştim bi doxZalimè kuşlim şepalê nazikê qencê delalêBfln hicaba zilf fl xalé berqe'e ala fl loxNitrik û layên bi rlşl yé di /érîn pê vewe.^îMin du fêris dîn di pésî mirwel insaf A yoxLew heriftim ez ji meylè şibheli sehl fl sihclêMihbet û e;qa delîlè ez kirim yekser piloxDest nehèlim ez ji dîné şibbi Ferhad û ŞirinêDé ji ber eşq û evînê min dirèçil ev kiloxSibbela çerx û sema lè wek Meiè sed mibtela lêZemzem ù ava heyatê misterî sed sêx fl ;ox31Heyheya reqs fl sema tê ya çi xwes besliye çerxKo di biroè bi sema lêt û li ser de.st çûye berxSofiyèn her di tewafè hec-ceril-eswed-dc qesdGui û sinbil bl sema tèn hem-miyan zemzein û çerxNeqji elmas ger elmas c lé bini girliye berf .Xeti yaqûl e li yaqûl sikénandi qey li noixKerixin em di qiyamè wè ji dil perde dirandArili wexlim fl me'rûf bila liète ew ji kerxDa binasî xeterén rè tû nebî icafii jiwîDicle ye lé di pir in, berderî pél in fl berxPir şiar e di şi'rê de û Mcla bù şalfiroşLew nişan min mede ferxé ko li nik min bûye ferx.bû bû. Min nl.'.iiigi li çendekên nûzêlandiyankir. Ui cizdanên waii de resirnên dé û bav,jin û zorowén wanhebûn. Min li wan temaşakir û çavên min hèstir kirin. Ser ne tistekî qence. Lê zarowén min Min ji bû ve da rê ûez gihaştini Xanyayê Ezmên bé etlahî siwan¬vani (iibaïaiidin Gelekê wan diketin dorabalafirgeba Malêniê. Ev halaOrgeb ji bajêr dehkilomêtir dur bù. Welè xuya dikir ko elemanandixwest di dora balaiirgehè de bigehin hevûje bikevin bajêr.Ingiliz û yewnanlyan bi mêranî ser dikir.Lê gelek caran 11 xwe heyirî diman. Elemandadiketin lier derê.Mifrizekl ingilizi dema koserê lofeke siwanvaniyan dikir, |tofeke dindiket pista wan anler.işla wan. Ji lewre wanne dizani beri ewili serê ké bikin. Ji mile dineleman bi siwanvaniyan re di sikilé eskerande qirdikjl berdidan erdé.Carina esker diçûnser qirdikan û slwanvaniyén rastin ji par reli wan dixisfin. Digel vê hindê xwfnsariyaingilizan û mêniniya xelké Girîté gelek bikêrbatin. Mêrén kal tifingên xwe en jengirtlji bin erdé derdixistiii;hin bi tifingên. néçtré1044-

MEHFÛRJI < MAURICE BOUCHOR a HATE WERckRANDlNLi wextê berê siltanê Stenbolé, bi xulamû berdevkên xwe ve çû bû welalé kurdan. Kurêwl jl pê 're bû. Rojekê ew gihaşti bûn gundekîmezin. Gund b: mêrgine fireh dorgirli bû.Senhnedéra wl gundi bû. Xelkê kêf dikir û téciranhûrmûr diflrotin. Nemaze mehfùrên spehi,mehfûrén rengereng yen ko di wl welati deçêdikirin.Çavê kurê siltên bi keçikéke délai ûbedew ket û pé re axaft. Pisli ko dur ûkeçé, li karé kuré^ min dipirsi, ma tu nizaniko ew kurê siltan e...Keçikê disan bi rahetl vegerande ailténû got-ê: Ezbeni ez kurê sillan çi ye nizaminiheke kurê le karek, sinhetek heye ez wl dikim,an ne not....Kirin ne kirin keçikê qima xwe bi mê¬reki bésinhet ne anl. Siltan vegeriya Stenbolé,kurik di gundê kurdmancan de ma û hinl çê¬kirina mehfùran bû. Pisli ko kurê padişê bûhostekl serdesle, keçik qîma xwe pé ani û tevde çûn Stenbolé. Siltan bi kur û bûka xwesa bû û daweta wan kir.diréj pê re da û stand kurik gote bavé xweko dilê wl heye wê bike jina xwe.Siltan li.kurê xwe vegerand ù got: Kurêmin vi Işl meke, ma ev keçik kl ye gundikékurd. Min ji te re Ii Sienbolê keça paşaklhazir kiriye. Di payitexté me de je dewlementirpa;a nine.Kurik bi edeb û terbiye li bavé xwevedigerand, lê pê II erdè dida û ji keçikakurdmanc ne digeriya. Kurik digol heke divètez dikarim ji bo vê keçikê bemi emrê xwedi vl gundi de biborinim. Siltan dît ko ji derdêRojek ji rojan kurê siltên bihîsti bù kojiderveyl bajêr di rex pireke kevin de aşxanekenû vebûye û té de xwarinine gelek qenc ûtamdar - çêdikin. Kurik cilén siltani ji xwexistin û ciline têciran Ii xwe kirin ù berê xweda aşxanê. Gava gihişti-ê xwedi gelek |qedrèkurê xwe re ji keçikê pê velu derman iiine.wl girt û je re séniyek xwarin anl. Bi rastixwarinine qenc bûn. Kurê padiséji her sebenêpariyek dibir û lam dikir ko erd di bin wi dehejiha û raxera odê digel séniya xwarinêdakele jêr. Kurik 1)i carekê de dit ketiye zérzemlneketari û ezman hew je xuya dike. JiSiltan şande pey keçikê ûew an! hafa xwe ûje re got: min qima xwe bi te anl, ezê tebikim bûka xwe, tu çi dibêji?Keçikê bi edeb û terbiye, Iê bè gur ûgef gote siltên: Ezbeni, kurè te çi Is dike ?Siltan haie kerbè û got: Ma lu din bûylniskeké ve car pêne peya bi xenceran pê kelinû dikirin wl bikujin. Kurik xwinsariya xwewinda ne kir ù gote wan:, Zèr û zlvê min hemin ji we re ye.Lê bi kuştina min çi bi desl we dikeve. Ez nebi lenê têcirê mehfùran im, lé ez zanim meh¬fùran jl çêkim. Li sùna ko hon min bikujin, mindirêji siwanvaniyan dikir. Jin û zarowan bi çoû keviran bera wan dida. Ji xwe carina elemanberiya ko bigehin erdê bi berikên mitralyozandi hewayé de dihatin kuslin. Te dît çend siwan¬vani daketine zeviyeké. Xelk li wan komdibùn, bi lifing, şejderb, kêr ù ço bi wanbi xwedi bikin, ez dikarim ji we re mehfùrançêkim.Diz pê qaîl bùn ûjê re tevnek vegirtin,birî û tiştên din en gerek ji ji kurê padijê reanîn. Bl vl awayi şalizade xêra sinbela xwe jimirinê xelas bû.diketin, ew dikuştin. Bivê nevè ji xelkê jlEm bênsereya siltên. Dinya bû êvar ûhindihatin kujtin.gava kurê siltên venegeriya serayê xulam ûHeta êvarê esker û ehaliyanserê slwtn-berdevk belav bûn car goşeyênpayltext û lévaniyan kir û bi texuiin heçl daketi bùn erdétev de hati bûn kustin.Fermandariya ingilizi êvarê danezanekbelav kir û da zanin ko ingiliz hakiml weziyeténe. Lé dawiya barana Insên ne dihat û elemanguh ne didan telefaté. Di destê eskerên eledeçekine terlb hebûn. Bi qeweta wançekan ù bi fedakarine mezin mihaciman zoramidafihan bir.' Herçl midafih xwe dan peravan,li vaporan siwar bûn, çûn; da ko di deverinedin de û ji nû ve seré dijmin bikin.XELlLÉ GENCOgeriyan. Tukesi şopaşabzadê girêdan.wl hilnanî. Li serayê şlnaHerçl şahzade, di bepsa xwe de ^v ûroj li mehfùra xwe dixebiti ù qet seré xweji xebatê ranedikir. Bi tené carina xew lê girandibû û saetek an didowan di xew re diçû, qeyda bû ser réké û dikir rojekê beri rojekêbigehe dawiya riya xwe.Şahzade, bi vi awayl se; mehén xwe dihespa dizan de temam kir. Lé di vi mideli deji mehfûreke mezin û spehi çékir û ew da desténdizan ù gote wan:1045

Eve ji we re mehfûreke délai, wê bibinû ji pa^aki re bifrojin. Hêj çêtir wê rast birast bibin seraya siltên. Sillan gelek hejl meh¬fùran dike. Mebit ko wê ji sed zêii kênitirbifrojin.Didowan ji dizan cilên têciran wergir¬tin, mehfûr kirin pişla xwe û ketin kûçe ûkolanên bajêr û gihaşlin ber seraya padisè ûketin hcwşa wê. Sillan gava çav bi mehfûrêl(ir cw gelek eciband, sed zêr pé dan û ew kiriMehfûr raxistin dlwanxanekê de û xelkêseiayé lé kom bûn. Keçika kurdmanc, jina.?alizadê gava mehfûr dit, di wé de iieqş ûkulilkên mehfùrên welalé xwe nas kirin. Keçikli neqşêii mebfûrê hùr bùn ù bi derbekê degol: « Bi Xwedè ev mehfûr ji welalé min tél.an yè ko ev çêkiriye li ber teviiên welatè minxebiliye ». Çavén keçikê héstir dikirin. Keçikli her iieqş û kulilkên mehfûrê cihé cihé fedkiriù ji niskeké ve qir kir û got: « Werin fed¬kirin, eve navê wl ù ji me re çi dinivîsine ».Xelkê aerayé tev de Ii cihé ko keçika kurd¬manc ?anl wan dida nibêrlin û ditin ko gotinakeçikê rasl e. Şalizade Ii nav gulekê navê xweû cihé ko lê girti bû nivîsandi bûn.Bi emirê siltan esker gihane hev û berêAwe dan pira kcvm û bi ser sikefla dizan degirlin û deriyê hesinin yê ko diz té re dadi¬ketin biniya erdê jkénandin û gihaştin zêrze¬mîna ko jabzade bi xwe té de bù. Şahzade Iiber tevnê rùnistl, dest bi çêkirina mehfûrekedin dikir. Eskeran diz hemi girtin, ew kelemçekirin û Şahzade deréxistin ber tava rojè. Siltanû bûka wl jl di pey eskeran re gihaştiue devêjikefié. Xelk li wan kom bùn, herkesi xelasbûnaşahzadê şahlnet dikir. Şabzade jina xwe di him¬bêza xwe de diguvaşt ûdigot-ê: Ji ber eyinate ez hinl senhetê bûme û xéra vê sinhetè minxwe ji mirinê xelas kir û disan gihaştime te.Siltan ji nû ve daweta kurê xwe heft5ev û heft rojan bi reqs û govendan dasahînet kirinSILftMANÉ FERHODE AN XÛŞK?JI . FRANK .SIOKTEN HATE WERGËRANDINLi golekê, xortek dé û xûşka xwe disendalekê de digerine. Dinê bihar e. Bayekîserin li ser rûyê avê ê sin pélên sivik çêdikeû wek dergùseke sendalé diliejlne.|Di bin şirgermiyatavé de kulilkên doraliyên golê bi giranlhildibin. Wek xanimèn çeleng û xemilandi blpozbilindi li hev dinérin û ji xwe pêve lukesi naecibiniiiSeiulal, bi stran ù ken ji peravan durdikeve. Xort Ii dé û xûşka xWe dinêre; ji saû kêfxweşbûna wan, xwe çiqa bextiyar dizahe ûheşmetkar li diya xwe a pir, lê bîn çeleng ûnarln ù li xûşka xwe a ciwan, .sepal ù dilbertemaşa dike.Ji nişkave, ji livina yekê ji wan sendaldiqùlibe û lier .se jl dikevin avê. Ji xort pêvene dé ne ji xûşk bi melavaniyê nizanin.Xort hewar û zarinên wan dibihise ûcigera wl diperite. lier diwan pevre nikare xelasbike; ewé yekê ji wan bibijêre: kî gelo ? Xûşkan dé ?Ez dikim nakim lu tisl té dern.ixininKa hon ji pè mijùl bibin ù hineki xwe biésiuin..nCredIn ÛsifMEMOZINAEHMEDÊ XANi4 -ISTIDAVI ŞEFATiT 0 ISTIŞFA'lMEXFt:RET E Jl CENAllÊ SAHIBSÉRlRl ŞEFAET DI SÛRETÉ..iIR,\CÉ DA BI BAL HEZRETIIZZETF.y wasileyi wicidi UewneynŞayesleyi guiM-qahi qewseynŞ^hinjcb e Icxiig'li MedinêHi'cii Ji iL' ewqader me dîne".e)rH Ii-lrUau ii nik lE gavekrc».» melekan Jl le. silavikvTq-qilq;mera le yek ijaret.".jxilb-sera iî ysk inareti.y padijeh! ztriri lewlak'^ab^ bere .'^simané çalakfîsiir ji îe re biraq û refrefbi -1 icrists ref rîfJa red' bibin ji ber le perdeBê perde dlgel Xwedé xeber deBéie lu qedir û ziicclal îBêje lu qedim û layezal iEm fani fl jar û misli xak InHadî ne lu bl xwe em lielak inEw-wcl le ji bo çi da me tazim. Danl li ser me taci lekriinTeşrîfi xila'elé te da meGava le emanetê xv.e da meMclûmi te bû l

REWŞA DINYAYÊPIRSA ENIYA NÛ Ji roja ko êrîşa elemanandest pê kir û di nivroyê eniya ûris de ordiwèn rûsibêgav mane û ji ber elemanan ki;iyan pirsa enîke nûji nfl ve tête gotin û çapèn hevalbendan li ser vépirsê gelek disekinin. Ji xwe vé pasiyé gava Çorçil çflbû Emêrikê hi Rûzwelt re ev mesele jl haie mizakerékirin û dl dawiya mizakeré de her du hikflmetan dabû zanin ko di sala 1942 an de li Ewropayê enîkenû wê bête danîn; yanl eserén ingiliz fl yen heval¬bendén wî wê dakevin beja Ewropayê fl serè elemanan bikin.Li 16è Tirmehê radyowa Londrê da zanîn koeskerine kenedî û ingilizi di dora behira Brîtanyayé demanawrene mezin çêkirine. Ev menawre bi vî awayîçêbflne: Esker li vaporan siwar bûne û ketine behirê'Pişlre ev esker di bin himayeta stolé de vegeriyanebejé û dirêjî peravênkirin. Di peravan deeskirine din hebûn, heçko ew dijmin bûn. Eskerên koji behirê haline zora wan birine û daketine bejé.Radyowa Londrê gotiye ko menawre bi miwefeqiyekemézin gihaştiye dawiyê. Vê radyowê bi serve zèdekir û got: Eskerên ko ev menawre çêkirine, sibewê herin fl dakevin beja Ewropayê. Çapa yanîmelbûata sondxwarîyan di vê menawre de delèletènçêkirina eniya nû dibinin. £v çap bi xwe pé iierdê dide û dibêje êdî wext e, eniya nû divél rojekêber! rojekê bêle danîn.PIRSA HINDISTANÉ Herwekî xwendevanênme dizanin dl Sibata vè salé de Sir Staford Kripsçû bû Hindistané û bi navé hikùmeta xwe bi serekénHindistané en mili keti bû mizakeran. Ingiltere dildlklr bi hindiyan re li hev bel û îsè Hindistanésaf! bikit. Ingilleré ji hindiyan re wada istiqlalê dida.Lê ev isliqlal pisli serî jwé bihata telliîq kirin û hetadawiya ser Hindistan di bin vegerlina ingilîzan aeskeri de wê bimaya. Hindiyan ji ber van sebebanpê;nihada ingilizan bi sûn de avêt û her lişt wekexwe ma.Blyê nevê Japonan kéfa xweji vè qerara hindiyanre gelek ani fl héz da bû propeganda iwe. Lè hetavê dawiyê li Hindislané sezayi gotinê tu tişt neqewimi bfl.Vê paşiyê Gandi serekê hindiyan è bi nav ûdeng xwe lev de û li 13é mehê encimana kongréa icral qerareké dur û diréj belav kir. Di vé qeraré deencimen bi kurll dibêje: Divêt ingiliz ji Hindistanérabin û herin. Pisli çûyina ingilîzan li Hindislanéhikflmeteke mili dé bète saz kirin û di vé hikûinctéde ta û qewimén Hindislané lev de dé bêne nimandinIngilizên ko dil dikin, bi serté ko wek hindiki béneheséb, dikaiin li Hindistané bimînin. Digel vè hindèhindi bi tu awayî naxwazin di warê ser û cidaléde îsé ingilîz fl henalbendén wî biwarqilînin. Ji bervajî ve pijtî ko ingilîz ji Hindistané kişiyan Hindistau.wê arikariya Çîné jî bikit.Qerara encimené ev e. Li 7è Tebaxê kongréwé bigehit hev. Hingê ev qerar Ji kongré re dé béteber pê. kirin. Hct: «Gnjr» ev qerar tesdîq kir flingiliz ji Hindistané ranebfln hingé bindî Ji nû vedest bi grêvina bikin yani bê ^r fl çek ewé bixwaziningiliz aciz bikin.STOLEKE FRENSÊ Gaya milareka frensiz ûAVA DICLÊ- LI BEXDAVÊ li ber SET HATE GOTINAva Diclê emdizanin tu ji Kurdistanê téKa selamên wl welati bê diyari holê têTu cire hinde melûl I hédû hêdû ber me tèRengé te şeylo û lari we bè mişmiş leyl téBihn dikim teAva-I)iclè wek kirasê ÛsiftéHer bi xwîna genc û lawan lewma hinde jarî téAava-Diclè tev (le xwin i, her ji xwina kurdi têBin te de hesti kilox in sed hezar ser ser de téNeicmeya şiiia şehidan pêlbi pêl té û lèPer bi van xortên welati her bi av ù nale lêTu 11 nav asteng ù nala'i we ji nav palên çiyan léSerbejêr I kerbelayê we bo behrê diçi û lèKa Cizira mîr Bedir-Xan lu ji nav Birca-belek tèEw cihê ewçend bi deng bù Iro bê jiii ù miri léTujinavsér ù pili(igan û ji nav axa b'bihn té.Her biji tu Ava-Diclô ber bi nav û dengl téM. E. BOTlelemanî çebû, birek ji stola frensizan ya Behira-spî,li Skenderiyé lj,û. Ingilizan ne hist ko ev slol jiSkendiriyè rabe fl here bendereke din. Emîralê slolêjî qebûl ne kir ko derbasî aliyè Degol bibe. Jilewre ingilizan slol girt û ewji çek kir û hikûmelaIngilleré da zanîn ko kesliyén vé slolè hela dawiyaser li Skenileriyè wê bimînin; slol bi zabil û derya¬vanên xwe ve li Skenderiyé ma.Vê pasiyé gava ordiwa Romel kel axa Misirêû rewşaingilîzan di vé qadé de bû xelernak hikûmelaVisiyè eniir da emîralê stolé û got heke elemanketine Skenderiyé bila cehda xwe bike ko je ,rabefl slolè bigehîne bendereke frensizî.Û heke ev lirsendbi desl ne kel weke beré ù di bin bandera fren¬sizî de li Skenderiyé biminit.Bivé nevè ingiliz û emerîkanî pé hcsivan. Liser vê yeké li 3é Tirmehê. Emériké notak daye Vîjiyêû je xwest ko ev slol di Beliira-sor ù di Beliira-hindlre xwe bigehîne bendereke emêrikanî. Vjsiyé cv pèsnihadyanî leklif bi çûn de avét. Emériké pêşnihadikedin ji Visiyè re ber pê kir û got bila slol xwe bigehînegirava Marlinlkê. Ev girav mislemlikeke frensizi yeû Ii Emériké ye. Vé pasiyé .emêrikaniyan destdaniye ser giravé. Visiyè ev pèsnihad ji bl jûn deavèl û da zanîn ko ev slol ji benderên Frensêpé ve naçil lu deran. Li ser vê yeké Rûzwelt got:Edî ingiliz isé xwe wê bizanin û heke elemanannîzingi 11 Skenderiyé kir ingiliz slola frensizî bianxwe re bibin, an wé bin av bikin; ji xwe binav¬kirina vê stolé hêsani ye, ji ber ko qameyén topênslolê je hatine hilanin.Niminendevén Visiyè dibêjin ko heke ingilîzandiréj! vè slolè kir; slol ewé li ber xwe bide fl beyeko keştine din higehin hawara wè.ŞERÊ ÛKIS Herçend êrisa Timojenko y»mehaGulané, di mintiqa Xerkovê de, êrifa elemananbi }ûn de hijli be jî ev hicûm ji destpêka Tirmehé ve bi tevl germî fl giraniya xwe dest pé kiriyed pijtl çend rojan xuya bfl ko armanca elemanan apê$iA Qevqas fl bi taybeti petrolên Bakoyè ne.1047-

EiemaoïD beriya blcflma mezin bicflma ko dlpéflyi vê mehé de deslpê kir erd je re xwe; kiriye.Armant* vê erdxwefkirinê birîna rêhesinan bfl, yen koRoatové bl Moskoyè re girédidin. Bl vl awayl Qevqasji imdada ko je re Jl Moskoyè bihala wé mehrflmbiwa. Ji ber vè yekê jl yekinekèn ordiwa von BokJi Xerkovê derketin beré xwe dan çemê Donès ûpifll jerine dijwar 11 çem derbas bûne fl 11 27êHizêranè keline Kûbyanskê. Kûbyansk dikeve nîvro¬rohelé Xerkovê û je 70 kilomêtir dflr e. Di Kflbyanskêde çend rêhesin digehin hev.Herçl yekinekèn ordiwa von Kieyst ew JI jlPoltavayê rabflne fl berê xwe dan rohelê û li . 24ê'Hizêranè ketine Izyomé, bajarek li ser çemê Donês'Bi vl awayî elemanan eniya xwe ber bi rohelê biribfl fl ew di hindava Tagenrogé de rast kiri bû.Li 29è Hizêranè elemanan ji bakuré Xerkovê, jlhindava Korské Jî rabùne hicflmê fl II gora dane¬zanên wan di nav pêne rojan de 250 kilomêtir pê;ve çAne û gihagtine çemé Don. Elemanai) 11 çemêDon jt derbas bûne û li 6è Tirmehê dane zanîn koVoronêj ketiye deslé wan. Ûrisan derew bi aliyê vênûçeyé ve da fl gol ko Voronéj dl deslê wan de ye.Lê flrisan mikur hat ko eleman li Don derbas bflneû gihajiine wi mile avê.Ji mile din eleman ji Biyelgorodê j! rabflnehicflmeke din fl je ve JI qesta Don kirine - fl berêxwe dane Pavlovskê.. Vê ordiwê di nîvê rê de berêxwe Ji rohelê bada, xwe li bakur girt fl 11 8ê Tirmehê yekinekèn vé ordiwê keline StarayaroskolêLt lié mehé ûrisan da zanin ko bi hemlé xwe bajarênKentemîron û Lizîşansk vala kirine û je kijiyane.Her du ordiwèn elemanl yen ko Jl Xerkovfl Poltavayê rabfl bfln du armanc da bfln ber çavênxwe; li rohelê Stalingrad fl 11 nivro Roslov.Ordiwa ko berê xwe da bû Stallngradè 11 16êmehê gihajle Bogûçarê, li ser çemé Don. Ûris Je flJl bajarè Morovdayé ji ki}iyan. Elemanan pijti ko evher du bajar standin bi qewetèn xwe en mêkaniktdan pey flrisan û xwe li Stallngradè girtin. Li 20êmehê elemanan qederê 100 kilomêtir nlzingi li Sta¬llngradè kir û li hire sekinin. Welè dixuye ko ûrisanli pèsiya Stallngradè xeteke midafehe çêkiriye fl dilèwan heye Ii hire pè li erdè bidin fl scrè elemananbikin. Stalingrad bajarekî mezin fl merkezeke sina¬hî ye. Heke elemanan Stalingrad bi navê xwe êkevin Çarlçln sland ewè bigehin çemé VolgèVolga ûrisan miqedes.aPijtî rèhesinaj Mosko - Roslov, Volga di navberaQevqas û Rûsya bakur de réke behri ye. Volga çe¬mé Ewropayê ê dirêjtir e; 3400 kîlomêtir. Heke elemangirhajtine Voigé ewé lè re dakevin behira Qezwînéû bi vî awayî Rflsya bakflr ji Rûsya nivro yekearwè qut bibe. Ji lewre divèt ko flris di péjiya Stalln¬gradè de pé li erdê bidin.Em bèn ser ordiwa eleman! ya ko berê xweda bû nîvro û armanca wê vegirtina Rostovê bfl.Vè ordiwê. ji ber ko ûris di gelek cihan de belko li ber elemanan bisekinin Jl ber dikijiyan, bêellah!mejiya û li 19-20 Tirmehê li aliyé nivro JI derbasîçemé Don bû, çem II xwet ba da û Ji rohelê berdaRostovê. Ji xwe bireki vê ordiwê Ji bakur dadiketRostovê. Mexseda «lemanan 11 Rostovê wer halin flRostov vegirtî bfl; lê Timo;enko ew bl ffln de vegerandlbû. Ji hingê ve flrisan Roslov asê kiriye.Ll 24ê TIrmehê herçend danezanên elemanlzemtklrina Rostovê da bin Jî zanin flrisan ev nûçene bellyand yanî je re belê ne gol û ew tesdîq ne kir.Elemanan II 25è mehé Ji gotine ko Novoçersk Jî ketiyedestè wan. Lè flrisan pistî du rojan da zanin koev her du Jiajar vala kirine fl Je rabflne.Herweki ji raveka jorin dixuye elemanan biçend baskan dirèjl ordiwa Timo;enko kiriye. Jemexsed xistina vê ordiwê nav çenberê bû. Lê vêcarè plana elemanan ne çfl seri. Timojenko dl wextû zemani de xwe da pa;. Ji xwe welê dliiuye koTimo;enko j! herwekî Okinlèk 11 Misirê kiriye, Jl bonako nekeve deravek! teng xwe dide pa; hetani kocihekî wek Elemeynê peyda bike fl li wê derê êri;aelemanan bisekinlne, xwe pêk bine ù pa;ê rabeberbicAmê.Eleman bl vê hicflmê di nav car heftan de,11 ser enîkê 600 kîlomêtir HreB 600 kîlomêtir pê; veçflne. Lê herwekî me gotnikari bû ord'iwaTlmo;enko bigire. Timo;enko li nîvro xwe da pa;.Lê li bakuré eniyê di mintiqa Voronêjê de rabûberhicûmê fl piraniya ordiwa elemanl Ji mile Donyê rohelê avête roavê û pirèn ko elemanan lê çêkiribûn ew Jî xerab kirin fl bajar bi temam! xistine destêxwe. Ért;a flrisan di mintiqa Voronêjê de dom dikeû pisporén eskerl dibêjin ko ev êrî; ji bo baskêordiwa von Bok ê çepé xetereke mezin e.Herçl elemanan, herweki me gol II nîvro Jî dlçend deran de li çemé Don derbas bûne û II vl mlléavê keline û xwe ji bo èrîsa Qevqasê kar dikin.SERÈ MISIRÊ Herwekî me di hejmara 46ande goli bû fermandaré ingilîzî gênerai Okinlèk kişiyabfl heta xela Eleyemeyn-Qelare, û II hire li pèsiyaelemanan sekinî bû û hicùma wan sekinandi bû.Bi vî awayî Okinlèk Ji gerokiya Romel re sèncekdanl bfl fl le;ebis xisti bfl deslê xwe.Okinlèk pi;tl ko imdadine mezin gihaştine wiû ordiwa xwe saz kir Ji 20 hela 25ê mehê du carandirêji xetên mihwerê kir ù di dirêjahiya enlyê degir û mltikén héja xistine deslèn xwe fl eskerên xwetè de cih kirin. Herçî eleman di midafehe de dimanû ji xwe re tabiye û kozik dikolan. Okinlêk Ji baskielemanan yê çepé, yanî Ji behirê Jî dirêj! xetênmihwerê kir û stolè bi topèn xwe en dûravêj tabiyénwan bombaran kir.Li gora flkira pisporén eskeri vê carê ingilîz wêrabin hicûmè û ordiwa Romel ji erd* Misirê derininfl wê vegerînin Libyayê. Heye ko heta Trablisxerbè.SERÉ PEsIfIkÉ Li Pesîfikê qey ;er sekiniye.Ji tevgera baiaflrên her du aliyan pê ve hêjay! gotinêli;lek nîne. Li gora nûçeyên ko Jl wê eniyê tênsondxwarî xwe kar dikin û vè carê qewelên emê¬rikanî û ingilizi wê rabin hicûmè.Herçi ;erê Çinê, ev ;er dom dike û japonxwe didin çlniyan.zoraŞERÊ ROAVÉ Li roavê yan! di qavberaIngilîz û elemanan de ;erê balaflran e. Ingiliz bireflne ji çend balaHran bibevkell diçin ser Ëlemanyéû Frensa vegerti û e-déu dm yen ko îra-didestêel^mana'! de ne fl li bajarên wan en sinabi û lilÂ'^eh fl benderên wan didin.'girtina midalIhén wan bfl. Ji xwe par elemananSam: 25 Tirmeb 1942NÊREVAN1048-

BINGEHENGRAMÊRA KURDMANCI17 -RENGDÊR119 ~ Rengdêr ew bêje ye ko bi nav¬dêré ve dibe û wesfekî wè dide zanin; an wênavdêré di mana wê de tayln û texsîs dike.Herweki gava em « hespé res, hespê beza,hespê xurt »,dibêjin « res, beza, xurl » reng¬dêr in; ji ber ko ew yek bi yek wesfekî nav¬déra bësp didin zanîn. Disan di gotinên « evbesp, car hesp, kijan hesp, hin hesp, hespè' min » de béjeyên « ev, car, kijan, hin, min »rengdêr in; çùnkl ev jî navdéra hésp di manawé ne dixesisinin û dieyinên.120 Ji raveka jorîn dixuye ko reng¬dêr dn cisin in: yen ko navdéran diwesifîninù yen ko mana wan tayln û texsîs dikin. Jien pésîn re rengdèrèn wesfin dibêjin ù ewxwerû rengdér in. En mayin di esilên xwe debéjeyine din in ù gava di komekè de bi nav¬dêré ve dibin, wezifa rengdèrê dibinin ù nav¬dèrèn xwe Ii goia Ifwaiifién xwe didin tewan¬din û gava navdér ji Uoniukê dikevin û ew biserên xwe diminin hingê vedigerin esilên xwe.121 Di nav navdéran de bi tené enwesfin yen ko xwerû rengdêr û ji bêjeyènneguhêrbar in; gava bi tena xwe ji dimininnayine tewandin û veqelaiidekè ji nabin. Lêherweki di cih û devera wê de dé bête ravekirinvê qeydê ji awerteyiii hene.122 Di zimané kurdmanci de ses texlltrengdêr hene:1 Rengdérén wesfin2 Rengédêrên işarki3 Rengdérén jniarin4 Rengdérén pirsiyarkî5 Rengdérén nebinavkirî6 Rengdérén xwenialin123 Ji van reiigiléraii, en wesfin dike¬vin paşiya navdéran ù bi du awan bi wan vedidin. En xwemalin hergav didin pey navdêréû veqetandek dikeve navbera wan. Herçlişarki, pirsiyarkî û êii nebinavkirl dikevinpêşiya navdéran û bel tu tişlî bi wan ve dibin.En jmarin, hinek ji wan dikevin pèsl û hineéodin paşiya navdéran.RENGDÉRÉN WESFiN124 Rengdérén wesfin gava bi nav¬déran ve dibin wesfekî wan didin zanin, angowan diwesifînin.Weki nibo, béjeyén « res, spehi, bibind »rengdêrine wesfin in; ji ber ko gava bi nav¬déran vedibin. wesfekî wan didin zanin. Her-HEDISÊNCENABÊ PÊXEMBERREHMET Û SILAVA XWEDÊ LÊ BE691 Wiiidabûna zanin û zaïiaya, pirbûna nezanî ù nezana, zehfbûna serxwes ûzitiakera ji elaineléii qiyametêne.692 Yè ko pésninièj e bila xelkè jinimêj ù ibadeta xwe aciz me ke, ne pir bike, nehindik bike, bi can û bên bike;xwe ko dibila bine biracemaetê de_ iiexweşiii hene, jariiihene û inirovin hene ko Isé wan bilez e.693 Hedisa qudsl, ango Xwedè Ii serzimanè Pêxemberê xwe gotiye: Kelima şebadelêkeleha inin e;yé ko wé bêje, wé têkeve kelehamin û yê ko dikeve keleha min ji ezabè minxelasdibe.694 ^ Her rastiyê bibêjin; yen ko ewdibihisin pê kêxweş dibin an ne, ew ne l}ê weye; xema vi lişli mexwin.695 - Ji welatè xwe hez bikin; hejkirinawelét ji imanê lê.bêçareya696 Dilè sêwi û zaroya dilê bêkes ûxwes bikin. Heke we ev tişt kir biza¬nin ko Xwedê we de bigihîne xwesiyè.697 Her bixebitin, ji bona we ji xe¬batê çêlir û héjatir tu tisl nlne; bon pé dinyaûaxireta xwe ava dikin.698 Berî Is û xebata xwe pékbinin ûpiştie dest bi diayé bikin.699 Bê deslûra Xwedé kes nikarearikariya keseki bike.700 Mirov ne bi diaya xelkê lê biemelé xwe digehe rehm ûqenciya Xwedê.701 Mirovê ko bi kêri dinyayê naye,bi kéri axiretê ji naye.702 Nanê xwe ne ji xebala xelkê lêji keda xwe bixwin.kwekl: « Min hespê res dit. Ev hespê ha re} e.Ez Ii ber gola spehi rùnisli me. Bi min ev golspehi ye. Felemèz bilkişiya bû ser vê darabilind. Ev dar gelek bilind e ».mlsalan dixuye rengdérén wesfin diMina ko ji vankomekêde pisli navdêrên xwe peyda dibin û bi duawayên tével bi wan têne girêdan.1 Bi veqetandekè: tiQnga qenc, şejderbadagirtl, mehîneke boz, xantkt nizim, mêreki bas,mirovine xirab, jinine spehi, destmaleke sor,çêleka dose. Hingé rengdér bireseré navdêré ye.2 Bi lékera bùnê: ev tifing qenc e, ewxanl nizim e, şejderb ne dagirtl ye, hespé minbeza ye, mehina ko bat avis e. Hingé rengdérpéveberé lékera bûné ye.-1049

PROVERBESJ7 Mezinahiya gund di pehnabiya rê ve xuya ye.On reconnaît la gr.:ndeur du village i la largeur dela route.88 - Mér çem e, jin gol e.1.'homme est une rivière, la femme un lac.89 Mêr bé xweyi dibin, jar dibin; jin bêxweyi dibin, har dibin.Homme seul devient faible; femme seule davient chaude.90 Min darek avél kewê, li kewê ne ket, kewli daré ket.J'ai lancé un bilon sur une perdrix; ce n'est paa lebâton qui est tombé sur la perdrix, mais la perdrix,sur le bAlon.91 Mirin ne hêjayl jlné ye.La mort ne vaut pas le deuil.02 Mirlşka birçi di xewna xwe de garis dibine.Poule affamée rêv de mais.63 Miri$k avê vedixwe û li Xwedé dimeyiziné.Poule qui boit regarde vers Dieu.94 Mirové tirsonek her dimire, ê mêr carkê.Le poltron meurt il chaque Instant, le brave, unes^ule fois.95 Mlr dimire, xizan dimine.Le prince meurt, le pauvre reste.96 Naveki giran di gundekî wêran.Grand nom dans village en ruine.97 Père xulamekî qenc, lé axaki xirab e.L'argent est un bon valet, mais un mauvais jmaltre.98 Plvaz çiqas flrk bin, seré^wan mezin dibin.Plus les oignons sont espacés, plus lia ont la tèteIjroue.( Qui vil retiré le croit un grand personnage ).99 Qorina quiing ji derdan e.La grue crie parce qu'elle a mal.100 Rovl di ber mèwé re çû, devê wl negiha tirtih go: t Tir; e *.Le renard vint i passer devant un cep, il ne putatteindre les raisins, et dit: i Ils sonl aigres101 Rovl 1er e, liri tir? e.Le renard n'a pas faim; te raisin est aigre.102 Royé kiçik Iê herikl ji avé mezin lé«ekinl çetir in.relit ruisseaux qui coulent valent mieux que grandes7aux qui dorment.103 Seré gurl di bin kum de çêtir e.Mieux vaut que tête teigneuse reste sous le bonnet.;04 Serê hefl newalan newaleke ye, seré heftjotinan gotinekê ye.* l'origine de sept vallées, II y a une seule vallée.\ l'origine de sept parolei, un mot.i05 Se gidi hene li diné, yê ii hevraza vedi¬xwe qelûné, yê mala xwe datlne rex mala bavéjinê, yé bi ré va diçe bi tint.il y a trois foui an monde: celai qai fume la pipe^ la montée; celui qai planta ta tante t cAté de celledu père de sa maltrene, celui qai chemine seol.106 .Si II st kilamê hirçé ne. Ii ser darahirmé ne.L'ours a trente trois mots i dire, tous au sujet dnpoirier. ( Les ours aiment lea poires ).107 Şeva tari di évaré de kif? e.Nuit somnre t'annonce dés le soir.108 Sev yek e, diz hezar.Il n'y a qu'une nuit, mais mille voleurs.109 Sér dikiuje, rovl dixwe.C'est le lion qui lue, mais . le renard qui mange.110 Sér Ii zozana dihirmijé, gur li binéberiyé miha bei'didé.Que le lion rugisse sur l'Alpe, le loup poursuivrales brebis dans la plaine.111 Sor li mirdaran, sipl li qirpulan.Aux lâches les insultes, aux haillons les poux.112 Tajiyé Mibé koro berdidané khoşka,diçû qijika.Le lévrier de Mehé koro, on le lâchait sur les lièvres,II poursuivait les pies.113 Te beran gurand, ma birayê berên nlne?Tu as ècorché le bélier, n'a-l-ll donc pas de frére«( qui chercheront i le venger 7 )114 Teyr base, bi refè xwe re.Oiseau ne vaut qu'en vol.115 Teyrin hene goşt dixwin, hin bene gostéwan dixwin.II y a des oiseaux qui mangent la viande, et d'autresqu'on mange la leur.116 War ew war e, lé bihar ne ew bibare.Cesl bien le même camp, mais pas le mêmeprintemps.117 Xewa miriyan tê, xewa birçiyan naye.Qui est mort peut dormir, mais non qui a faim.118 Xeyalé asvén av e.Le rêve du meunier, c'est l'eau.119 - Xêr bi rêz e, jer bi rêz e.Le bien a son tour, le mal aussi.120 XizanI kirasê hesinl.Misère, chemise de fer.121 Xwin nabe av.Sang ne devient pas eau. ( On ne peut pas pardon¬ner une oifense grave. )122 - Ya ?êx Misûr dox dirêj e, naçe tùr.0 cheykh Mesur, la queue esl trop longue pourentrer dans la musette. ( Tu ne peux pas nous enfaire accroire ).123Yeki li zikê yeki dida, digo: «Ay pista minl*On frappait quelu'nn sur le ventre, il disait: a Ahlmon dosI t.( A suivre ) TAWÛSPARÊZKiriyariya Hawarê 500 Qirûjén SûrlXwedi û gerinendeyê bepiniyar: Hir CeladetAli Bedir-Xan . SamSflriTeDirecteur Propriétaire: Emir Q|éladet AaliBedir-Khan, Damas-SyriaŞAM—1942 - ÇAPXANA SEBATÊ-1050-

SAL 10HEJMER 48ANNÉE 10NUMÉRO 48ŞEMBÎ15 TEBAX 1942SAMEDI15 AOÛT 1942KOVARA KURDÎ )f REVUE KURDEDI VÊ HEJMARÉ DETefsîra Quranê Dr. K. A. Bedir XanReşbelekBrtvè CemşîdDiwana Melê Qedrî Cemil pasaNêçîra hirçan Osman SebrîMemozina Xanî Herekol AzîzanRewşa Dinyayê NêrevanGramêra kurdinanci C. A. Bedir XanGotinên şopewer Osman SebrîHeyranStranvanCoulumesTawûsparêzTEFSÎRA QURANE168 Ew tirsonek ij minnfiqên. kodi roja serê Ihidé de ji bajarê Medînèderneketi bûn, wan di heqê mirovêndi xwe de yen ko di riya Xuda de hati bùnkustin digot: Heke wan biya me bikirana,ne dihatin kustin. Bêje wan: Heke gotinawe rast e, gava mirin niziki we dibe kabon canê xwe je xelas bikin.169 Yen ko di riya Xwedê daketine, hon wan miri mehesibinin.Canfed;iyèn riy:i Xwfiè ne miri ne,Xuda wan bi xwedi (lil

REŞBELEK2JI CEMŞlD Û SÎNEMXANÉ REYEN KO BERÊ XWE DANE ZOZANAN Û IrODI HAVINGEHA ZEBEDANÊ DE NE [1]ZaronolDiya webûrmûrên we didan hev; lion kardibAii. Meji we re goti bû ko honê herin Zebedané.Wejimin pirsl: ZebedanI çi ye, ew jlwek bajarê Samê ye?Min ji we re goli bù; no ZebedanI nebajar e, ZebedanI zozan e, havingehe. We disanpirsl, ma zozan çi ye? Mine ji we re bidayazanin, lê nizanim çi kete navê û ştexaliyame haie birin.Nilio guh bidin, ezê ji we re di stùnênHewarê de bibêjim zozan çi ye. Ji xwe hêjçêtir e ko ez bi we re, di vê babeté de, li berdestê Hawarê bişlexilim. Bi vl awayl ji hevalênwe yen ko li derveyl Kurdistanê bûne û heyamazozanan ne dlliiie ù ew ne bihîstine ewé jllê serwext hibin.Li wextê berê kurdmanc koçer bûn. Gavaez kurdmanc koçer bûn dibêjim, je mexsedne ew e ko kurdmancan gund û bajar nin bûn.Kurdmancan qesr û hircine welê hebûn ko ewji hezar salan de heta Iro li ser himên xweDIWANA MELÊ32SIr-rl WChdet jl ezel girliye het-ta bl ebedWahId û ferd e bl zalê xwe wt nInIn çu ededDl qedem da ezel û eyn û ebed her du yek inSermedlyet we dixwazit ne ezel bit ne ebedFerq e wahid Ji ehed lê di meqamê aemedêBi heqîqet ko blkln her du wahId çi ehedçlYek e derya tu bizan qenc çi mewc Ô çl jl hebab01 esil da ko hemi av e çl av û çi cemedAfltahl ebedly-yet di xwe de girtiye kewnNe ko ewrek heye lê girtiye çehvên me remedHisn û zatê bit A lalan jl cemada semed eJi misala senemê weko teclaya semedXeyrî derya niye sehra bi heqîqet em-maav biye ;ibhl zebedJi rûyê kef û kemè evKul-li yewmin huwe fi ;e'n neb! iafil jeHer peyapey ji jiûnan digirlt feyz û mededde Adem bidiya sir-ri ilml IbltsGerHînema ebsere keb-bere hIne we seced [1]Çl zeman A çi mekan û çi cihat fl çi hidfldÇl meqadir û lefasil û hisab in çl ededÇi minafal û lizflra In çi qiyas û çl misaiEv çl tewlld û çi térkib e çi rûh In çi cesedSer bi eczê diderlt qew-welè der-rakeyt maYerce'el qeïbû qelllen we meta qame qe'ed [2]Heyret û ecz fl serencam dl babê nezerèKey bi xaliq nezerè qasiri mexlûq resedGufligfly! me'rifelê çendî Mêla peyda kiGewhera me'rifelê nagihele kes bixeredj-i |.tt J4J yj» wUti ^_,_ (r)sekini ne.Hela vê paşiyêjl bireki kurdmancan diDl nlvî;ta Hawarê dekoçeriyé de dijin û vê jiyinê di ser jiyinaideinani re digirtin. Cire? Ezé pasé evljljiweer bibêjim.Ez dizanim honê niho ji min bipirsin,ma koçer jl çi ye û koçerî çi teva ye? Koçer jiwan xelkan re dibêjin ko Havîn û Zlvistanan diciheki de rûnanin û cih û warê xwe li gorasar û germbùna bayl diguhérînin; li Zivistiinêtêne germiyanan û li Havinê vedigerin haviiigehanù diçin zozanan. Sinheta van xelkan ji cot"kariyé bétir şivanl ye; pez bi xwedi dikin"Herçl xelké ko ji bervajî ve salé pê de dicih ù guudekl de rûdinin û nemaze bi cotka¬riyê mijùl dibin ji wan re jl démanl dibêjin.Koçer di levinê de jl xurt in.Herçi dêmaiil, ewji salé pê de di gundênxwe û di bin banan de ne diman. Nemaze yen kodi dora gundên wan de mêrgin hebùn. Bihaié,ewan konên xwe li wan mêrgan vedigirtin ûhavingelién xwe tê de çêdikirin.Lê. zarono, ez dibinim ko em ji zozananRefbeleka zarowan a pê}In di hejmara Hawarê44an de belav baye.Yerce'il qelbfl kelîlen we meta qame qe'edbi dur ketine; Iê me dev je bernedaye. Bitenê piştt ko salên min gibàstine péncihl riyazozanan ji min re hinek zehmet e. Ji ber koriya wan bilindclhan kaş e, hevraz e,Zozan, zozanl... biliuşta koçerên mîran.Zozan, ev çi gotinekê spelii û şêrln e. Di kelkelaHavliié de hi tené bi liilêvkirina wê canù giyanê mirov honik dibe û bi xiyala wémirov hişkahiya tebîetê 1er ù heştn dibine.Belê zozan.... zoziin....* bihusl^ şivan û bêrlvanan.Nizanim çawan bû ko heta niho minji we re qala zozanan ne kir.Biraki we hebû; ew nûxwiriyê min bû; wèew ne dit. Min navê mamekl we lé kiri bû:Sefder. Derdek! bèderman pê ket û herwekihon dibêjin û wek manié ko ewl navê wl hil¬digirt, çû cem Xwedé. Sefder şeşmehi û di navdergûsé de bû; ji xwe tucaran li ser pifta xweranebù, min je re digot: « Sefder, koçer çûnezozanan >. Sefder bel ko bizane kéfa xwe jiTè gotinê re tanl û dikeni. Ev gotin bir û1052 -

tirba wl ye. Ji ber ko keké we beri ko zimanéwl bigere çû bû nik Xwedê ù ne wek Sînem¬xané «Ez sitiya Bota me » ne jt wek Cemşid< Ez meré qenc im x goti bû.Lébelé, zozan, zozan... waré siwarênserhedan.Ji germiyanan diçine zozanan.Zivistan e, welatê kurdan di bin pojiyaberfé a spl de nixumandi, nivisti ye. Koçerû démanl giha$tine hev; li ber tifikê qelûnédikislnin. Terş di jkeft û zivingan de, dewardi stewl ûiiaxuran de ne. Jin li aliyé malênanén xwe bi tenùré ve didin, hiriyê dirésinigoran çêdikin û ji zarowan re dilorlnini^der.gûjén wan dihejînin.Di civàtaniide koçer jii dêmaniyan bétirdipeyivin û tistèn ko di riyèn zozanan de ditineji civatnişlnan re qise dikin.Bi vl :' awayl digehin Biharè; koçer ùdémanl cejina Newrùzè hi hev re şahlnel dikiniqewltiyèn xwe li hev dikin; xatir ji hev di'xwazin; heta bi Patzè.Seqem ^kestiye; zora sermayé çùye; dilèf û 'pesaran de giyanermik dest bi sinbûnékiriye; hirç ji kunén xwe hatine der û lê digerin-Sibe roja barkirinè ye. Koçer, tev de, jinû mér, ptr û ciwan wek ordiwa ko sefet-beriyawè hâte Ilan kirin, xwe kar dikin. 'Karé seferieke.dûr,sefereke welê ko beri ber bi jor ù herber bi bilindclhan e; pé bi pé, gav bi gav ji ez¬mên re nlzingtir ùjinizmiyé dur, hildikişin....hildikişin....Kitkitén konan li erdê' raxistî ne... stùn,şellt, guUçk, çasir, nêvber, tèj, perispan, kêlik,xurb, çlt, berçlt, ping, sing, bersing, tirlj, çaph.d Li rex wan ter, tùr, xurcik, meşk ûhevan; diz û dizik, :den ù qersùnekin. lïerçiberoş, séni, cifnt ù berges; Ji xwe ew ji heriçend rojan de nik spiker in. Jin II van tekberankom bùne, toz û riluina wan diweşlnin, li wanhûr dibin, derzi û sùjiii bi desti ve, wan didùrin,û pi ne idikin.Li aliyé hewsé si nginiya çakûç û simtirajane; dewar li rex hev sekini, bi dor lingénxwe Ii ber solbend radikin ù solén xwe ji boknç ù ;fersèn zozanan nù dikin.Wè sevé li koçerén ko rojé pè:de. xebi¬tîne, xew giran bûye. Lè herçl 'idewar, wekzarokên ko kèfa xwevji solén xwe en nû re anlnefevè pfi defjingèn* xwe li erdé didin û pikoliyédikin; ké&wef in. Ji rùnistina Zivistanêtirxan bûne.Bi sariya sibè ve karwan bi rè ketiye.KaTwanlekIj;[wélft iqey tn dibéjî bajarek e, biling bûye û bi rè ve diçe. Ma çi heye ko nepère ye.Ji xwe şivan keriyèn xwe beriya karwAnajoline ù seyén gurxenék li gurén birçi yenko li riya pez kemîn bûne, qelibine û hevû¬din dirandine.Karwan dime$e.... sipanine berfê, yen koji dur ve, bi tirljên tavê en pêsin, wek ptpoqine şikestl diçirisin, dest bi xuyakiriné dikin.Di hin deran de berf heliyaye ù erd di spitahiyaberfé re wek qulên çarşeveke spiûkevinres dike.Tayén berfé ji rûyé erdê radibin û wekpeline spi, xwe ber hi hilindicihan ditewinin.Kullkén ko xwe di bin germiya berfé deve-$arti bûn, adarik, pelezêsk; pltanlk, firisk ûgangilok, ev bûkên BIharê mina çiçikènmirijkan yen ko ji qalikén xwedibinen spl dersor, spl, mor û xumrl seri hildidin.Bûkên nù, yen ko bi nùxwiriyén xwe veji bo cara pêsin di vêré re diçin bi her za¬rina berşlrên xwe disekinin û devên zaroyênxwe didin ber singén xwe. Herçi jinên serebi çavine mihirvan Ii wan fediklrin û dibêjin« Heq di desté wan de ye, me jl holè ne dikir,me JI bawer ne dikir ko, heke zaro hinekgiriyan heye ko tifaqek Ii wan biqewime. Lèpisli ko wan jl çendek anin, ew ji ewé biza¬nin ko êşa ko zarowan nagirlne ji é$a kowan digirine xedartir e » û karwan ji destébi hewa dikeve, karwanvani ja û bi kéf in...distrén....dinehwirinin....Zozanvaniyan zozanên dilê xwe diçèrandin....Koçer diçin zozanan û ji nù ve digebinwarên ko té de ne kêç, ne mes ne jl pèslhene. Hewa saf ù sivik e, sira bé giraniyahedeiiên wan şiştiye. Koçer ji nû ve çist ûçalak in; xwin di rayén wan de ne wek avaçeman lê wek ava şip û avşaran diherikè.Lingên ko niho di ser jehar ù jaxuran re xwezer kerine di lajén wan dexan ne bistlne.tu movikén tir¬Koçer diçin, diçin... zozanan..

NÊÇÎRA HIRÇANLi Mirdés di gundé Xèstùré da bi navéMêla EU nêçirvanek hebù. Rojekê Mêla EUçù bû néçlra kewan û se kew kusli bûn. Divegera mal da rastl hirçekl lïati bù ù dinavbera wan da pevçûneke xwes bû bù. Ji bo koxwendevanên me agahl ser û beré vé pevçûnèbibin divé em rê bidin gotina nèçirvan. MêlaEU got:Wê rojé ez çû bûm nêçîra kewan ù minse kew kusli bùn. Di vegere da ji bo vehésinéez li ser kanike rawestiyam. Hin ez nihrùnisli bûm ko min hirçekl nêr li pêşberi xwedil. Herweki em ji hirçan dizanin; heya mirovekteng nekeve ser, an bi birin neke nlzingi mirovnnbin. Lê vl hirçl welê ne kir. Ne ez tengketi bûm ser wi û nejî min ew bi birin kiri bù.Tevl vê yekê hal û li pês min rawesll. Tu dengje ne dihat, her Ii çavên min dinérî. Xweyabù liştek di dilê wl da heye."^Tifinga min nevala bû, Iê tu berik JI tê da line bùn. Herwekiadet e ji bo néçlra hirçan em du berikan dêxinetifingên xwe. Iro ji bo néçlra kewan min çendzo balme (xurdek) xisti bùn é. Bi vl zikê tiringémin ne dikari hela xwe di hirçl^bida û biriheti jl je filitin dişwar bû. WI her li çavénmin dinêrl; lê nêrinek bi neyarî.Êvar nizing bû, ji bo min çùyin diviya bû.Heya sev res bùye min nikari bû welê mat li pêshirçl bimînim; her tevgerek diviya bù. Hingê haiebira min: Ne be ko hirçl ji birçina beré xweda be min ù çav li xwarina gostê min be? Livedigerin germiyanan. Û kurdmanc hejl véjiyinê, hejl koçeriyé dikin. Cire? Ji ber kokoçerî azahl ye ù kurdmanc bendeyên azehiyêne ù azahl di bajarên wnn de ne maye.Ji ber ko bajar, bajarên Kurdislanè ketinedestén dewletên biyani û memùrên ne jiwan. Bajar bajnrên wan, lê qnnùn û nizam,qanûn ù nizama romiyan.... Kurdmanic j'wan qanûn û nizaman derevin ù bi tenêkoçeriyé ew ji qanûnên bajaran, ji nizamêndewletên vegerliyar xelas dikirin ûew digiban¬din biliiidcihêii çiyan, çiyayên ko ber bi ezmannnseri hildidin ù nlzingi li Xwedé dikin.Bcl>; zuronol ji ber ko qanûn ù nizamênromi keti bùn bajarên wan, kurdmanc xwediilan çiyan ù xwe dispastin qanûn û nizamênXwedè. Herçl li jiyina Kurdmancan a civakihifyar in rinb dizanin ko kurdmancan xèraejlrl û koçeriyé ziman û nijadê xwe pak ûweke xwe hilanine. BAVÉ CEHŞtOser vè ramané min kewek di tùré xw.e yé. néçiréda bi derxist û avête pês wi. Hirçl terme kewbi riheti rakir ù da ber difna xwebin kir ûpasé berjér avêt. Bi vl awayl min her dukewèn din jl yek bi yek avêtine ber, wl jl ewher du kewana di par ra gihandine yè pésIn..Vê carè édl tistekî ko min bavétanayé ne ma bû.Bé şivlşk çavén wl H min bûn. Hèdlka mindestbire ser tifingê. WI qes da min nasi bû kodi pè ra xwe avéte ser min.Ji ber ko kani di navbera me da bû'beri ko ew xwe bigehîne min, min beré tifingêli singa wl saz kir. Bi dengè tifingè ra l)orinekecèb biser ket û birçi xwe gihande min. Beré,tifing ji dest min girt du ta kir û avéte wé giharéhinga xwe tevle min kir. Standin û du takirina tifingè du se saniyan ne ajoti bû. Bè koez réke felaté biramim, min xwe di himbèzahirçl da dit.Ere çiqas ko neyaré min hirçekl nér bû; .lè ez bi ged ù hêlên xwe je ne kêmtir bûm.Min jl dest di nava wl ra bir û me hev û din kutkir. Heke mikûna hirçl hebùya ko min ji xwebi dur xe; teqez wè bi çeplén min bigirta û ez likuçeki bidama. Lë min- nava wt zemt :kiri bû ûdiviya bû pista wi deynim erdé. Sereki diréj mehev û din bir û anl. Dawi bi piraniya tifkirinaser çavén. min, ez şaş kirim ù nava xwe dinav çeplén min da bi derxist. Hinga rahijtemile min û du se caran ez li erdè xistim. Êdltu ya xéré di cendekê min da ne ma bû û minnema dikari bù Ii ber xwe bidimhirçê délai haie bendaWé demèmin û kulmikan.Êdl nema min dikari bù çavé' xwe rakim.Beri her tisti pencek Ii serê min da û çermé serêmin daxiste dor guliên min. Pâsé bi dilê xwe\i slhg ù pista min da. Sereki ez welê di navlepên xwe davepûrisim, dawl min dit ko devji min liernade; èdi mih xwe li iniriné na.Gava hirçl dit ko e/. nema dilebitim, jilêdane geriya ù guhêxwe da ser bèvila min.Min qenc hiliiiii xwe hi xwe da girt, nedeng ûiieji pişln ji min ne dihat. Dema ez diwl hali da ditim ez hişlim ù çû. Léjixilxilajiilikén ber lingên wl min zani ko dur ne çûye.Sereki ez welê mam ù ne dipizivim. Gavadit ez napizivim cardin vegerî ser min. Mindisa bihna xwe bi xwe da girt. Vè carè wekbijiské ko dixwaze nexweşiya nexwejé xwefér bibe dur û diréj cendekê min palmisandû guhè xwe da ser difna min. Dawl ko bawe¬riya xwe bi mirina min anl, hema di rexmin da bi çepolan gorek di nav tlçilan da ,veda û ez rakişandim è. Disa bi kevir û iilika-1054

ser min por kir. Qey ko bi wé jl dilé wi rihetne bù bû ko, dixwest zinareki mezin ji bi sermin da wer ke; da ko ji derketina min bè qisawetbimine.Di rex me da zinareki zehf mezinhebû, çù xwe da pas ù zor kir. Zinar gelekimezin bû, hikmê wl lè ne dibù. Eger ew jlbi ser min da tôt kiri bûya êdl dinya ko minbidiya ew hinga bù. Sed xêra Xwedê ko -ïorawl ii zinêr ne hù ù dev ji min berda ù çù.Heya giha seré çiyê dengê pelepehi wi di guh*min da bû. Ji ber ko zora wl li zinêr ne bù hùewçend kiz dihù ù ji erna dikire lewelew.Piştl ko di gaza çiyé da wer bù êdl nemaçûn, û genl bû bin keté; dé hinga bixweMe. q-seda ko cendekê min vedişart jl, ji bo wé yekèbù. Ew zinarè ko dixwest bi ser min da tôt kejl, ji bo ko tu cinawirên din beri hatina wlgostê min nexwin.Dema hirçl ez vedipùm ser hev û li mindixist min sonda tola xwe xwari bù; lê çawancarekê din ez ù wl, emê rasie hev bihatana?!Hirç di çiyê da pir in; piişê min ilê cw çilobinasinti?!Di vegera mal da awayê ko ez pê tolaxwe ji wi hirçl Iiilinim haie hira min. Ji xwepisli çend rojan ji ho xwarina goşlê min êgenl wê bihatana cihê ko ez tê da veşarli,deng je hat, şevji qiriya bù, kevir ù xilikênhinga toi girtin gengaz hù.Beri her tisti zùkakp bi ser min kiribù ne gelek bùn. Mindadermnnkirina birlnèn min diviya bù.xwe û ez rabûm. Cendekê min herweki b: mirkutbète kulan, ciheki rihet tê nema bù. Beriher tisti min çermê serê xwe di dor guhênxwe da rakir û herdu seri anin berhev ùdestmala xwe di ser ra girêda. Pasé min herse kewén xwe bi tiûnga dulabûyl va li erdêhilanin û,berê xwe da mal.Herweki em ji hirçan dizanin gostê tazeû nih naxwin. Çi gava çend roj bi ser daBi niv sev gihame mal û min birlnènxwe dane derman kirin ù pêçandin. Roja sisi¬yan ez di nivlnê da bi derketim û tevl birayêxwe hatime ser gora ko hirçiji min ra çékirl.Me disa gor weke berê kir ù 11 pêşberi goré jlkozikek ava kir.Ji wê rojê da min ù birayê xwe me devji kêr ù Is berda û ji sibê lieya êvarè di wêkozikê da çavdariya gorê û hatina hirçl kir.MEMOZINAEHMEDÊ XANt5-EŞ'ARI MEDIHETA TEWAIFÊ DlKURDAN E, BI ŞECAET Û XÊRETÉ0 IZHARABEDBEXTI û bé TALIIYAWAN E DIGEL HINDE ŞECAET ÛHEMIYETÉSaqî tu ji bo Xwedè kerem keHerçend ko xalis û Xemlx inNeqdîn bi sik-keyî ezîz inhebiwa me padişahekGer deLaîq bidiya Xwedè kulahekTayin bibiwa ji bo wî textekZahir ve dibû ji bo me bextekHasil bibiwa ji bo wî tacekElbelt-te dibû me jî rewacekXemxwarî dikir li me yelîmanTînane derî ji dest leimanne dibû li ser me Xalib ev rûmWan girt bi şîrî şehri şihretTesxîr kirin biiadi him-metHer mirekî wan bi bezii HalemHer mirekî wan bi rezmi HistemBifkir ji ereb heta ve gurcanKurdmancî ye bûye sibhi bircanEv rûm û ecem bi wan hisar inKurdmanc hemî li car kenar inqebîli kurdmancHer dû terefanBo tiri qeza kirine amancserhedan kilid Goya ko li inYek cir'ei mey di cami cem keNedibûn xerabey di desl bûmHer taife seddikin sedid inDa cam bi mey cihan-nima bitMehkûmi eleyh û sialîkEv qul'.imi rûm û behri taçikHerçi me irade ye xuyabitMeâlûb û miti'î tirk ft tacikHindè ko bikin xirûc û lehrîkDa keşif bibit li bei' me eOwaIEm-ma ji ezcl Xwedè wisa kirKurdmanc dibin bi xûn milet-texKanî dibitin miyesseriqbalEv rûm û ecem di ser me ra kirWan jêk ve (likin misali berzexIdbari me wê giha kemalèTebeiy-yeli wan egerçiar eCw.nmèrî û lilm-mel û sexawelAyabiwe qabili zewiilèEv ar li xelkè namidar eMêrinî û xcrel û celedetYa her wîhe dé l'istiw»bitNamûs e li hakim û emiranEw xetme ji bo qebîli ekradHet-ta weko dewr mintiha liitTawan çi ye jair û feqîranWan dane bi yir û him-met û dadQetmimkin e ev ji çerxi lewiebHerçi bire sirè desti him-metHindè ji secaetèxeyûr inTali' bihilin ji bo me kewkebZebt kir ji bo xwe b'mîrî dewietEwçend ji min-neténifûr inBextê me ji bo me ra bibit yarCarek bihilin ji xab hisyarRabit ji me jt cibanpenahekPeyda bibitin me padijahekSiri binera me bêle daninQedri qelema me béte zaninDerdê me bibtnitin ilacêIlmê me bibinitin rewacêhebiwa me . serflrazekGer déSabib keremek sixen-niwazekNeqdé me dibùye sik-ke meakflkNe dima wilie bêrewac û mefkûkLewra ko cihan wekî crûs eWi hikim di deslê şîri rûs eLê eqd û sedaq û mihr û kabînLilf û kerem û eta ù bexjînPirsî ji dinè min ev bi hikmetMihra te çi gote min go him-metHasil ko dinè bi (Ir û ihsanTesxlr dibil ji bo wi insanEz marne di hikmela Xwedé daKurdmanc di dewleta diné daAya bi çi wechi mane mehrâmBilcimle ji bo çi bûne mf.hkflmEv xéret û ev iliwwi him-metBu mani'i hemli bari min-nelLew pék ve hemişe bé lifaq inDaîm bi temer-rid û jiqaq inGer dé hebiwa me it-tifaqekVêk ra bikira me inqiyadekRûm fl ereb û ecem temamiHemiyan Ji me ra dikir xulamlTekmtl dikir me din fl dewietTebill dikir me ilm hikmetûTemylz dibûn ji hev meqalatlUmtaz dibûo xudan kemalal1055

' REWŞA DINYAYÊPIRSA HINDISTANÉ Ll 7é Tebaxê kongriHindistané dl Bombayé de gihaye hev. 10 000 nlmtnandedl kongré de hazir bfln. Mehatma Gandt qe¬derê laet û nîveké peyIvI A Jl lebatan re sebebêngibanheva kongré da zanin. Kongré piftre desl blmizakera qerara enclmena icral kir. Encimené qerarda bfl ko ingiliz Jl Hindistané derkevin û IsliqlalaHindistané béte Ilan klrln. Kongré ev qerar bi piranlyekemezin lesdtq kir û Ji mile din qerar daheke Ingiliz Jl welalé wan derneketin xelké Hindédest bi Isyana medent bikin.ingilizan dit ko bislehl yanl asiylja Hindistanébibe. Li ser vê yeké fl 11 9é mehé waliyéwé xerabHIndhtanê GandI, Nehru, Mewlana Azad û Ji lebatênkongré qederê 250 peya dan girlin. Ll serve yekêdi hin bajaran de esker fl ehaliyan 11 hev xist. Lêeskeran sora ehiaiyan bir.SERÉ MlSlRË Di feré Misirê de lijtekl nflWelé dixuye her du ail jl xwe ji bo èrt.nlne. kofeke nfl kar dikin. Bi tené di Behira-spl de ji liémehé hela 14an jerekl behirt'^fl hewayi çêbû. VaporqeflekeIngilizi Jl Cebeltariqê diçfl Maltayé. Demaqefle di ber Sicîlyé re dibori baiaflrên mihwerê blser qeflé de girlin slola talyanl JI xwe tevlî vtfl;ert kir. Elemanan fl talyanan got ko di vl ;ei-t deJi cenkejtl fl barkêjén Ingilizi qederê panzdehkcftlyan batine bin av kirin, qefle ji hev keliye fldejl vaporan hin vegeriyane Cebeltariqê fl çendek gihabin jt Malle, lu xér di wan de ne maye.Li 14é Tebaxê Ingilizan der heqè vl jertdanezanek belav kir fl gol eleman talyanko flmibalexê dikin fl rastl ev e: Di vl jierl de balaflrbllgiraIngilizi « Igil » bi 22000 ton mezin û krewzoraMençesler bi deh hezar ton mezin fl hin vaporênbarkè} binav bflne fl xesar giha;tiye hinan; léqefle xwe gihandiye Malte. Ingilîzan jî krewzoreketalyanl fl du noqar xeriqandine.SERÉ PESlFlKÉ Li Pesifîkè Ji 7è vê mehéemêrikani dirêji Japonan dikin.veLi ser riya Emèrike û Ewistralyayé komek giravRoja heştan pijtl rohelat bi du saelan hirç digaza çiyè da bi derket ù berè xwe da goramin. Tifingên me di dest me da bûn; Iê newek berè ji bo nêçîra kewan dagirtl, vê carêji bo kuştina hirçekl nêr. Me her yeki du berikèxisti bùnê. Rast haie ser gorê û dest bi vedanêkir. Gava gor vala dit, borin ketè û rabù serlingén pajtn. Wè hingê bû ko dùyè du tifingandi kozikê da dirêji pêslra hirçl bû û pè ra dengje vemirl.PiftI vê bi du rojan min kavilè hirçéxwe di diwana atayé Mirdêsan Hecl Ebûzerata da raxistî bû. Herçl kesén ew kavil didltdigotin: < Me hin hirçekl holé mezin ne dltiye ».Vè gotina han hineki ferma bindestiya mindirevand û min bi xwe ra digot: Bindestî nejl pisiva min, lè ji pirxurtiya hirçl bûye.OSllAN SEBRlheye, ji wan re giravên Silêman dibêjin. Japonanev glriv dl vl ;ert de xistine desté xwe. Li 7éTebaxê qewetèn emêrikani bi hin yekinekèn ewistrallve diréjt wan giravan kir fl esker derêxisle hinan. Lihej, li behir fl 11 hewayé ;er e. Lé heta niho jl vifer! tu neltce ne hate< rû.Japon dibêjin eskerên emêrikani yen ko ketinebejê jl warên xwe qui bûne, Jl ber ko vaporênemèrlkani vegeriyane wargehén xwe. Lé emêrikani¬yan da zanin ko Ijè giravên Silêman heye. ko gelekdom bike fl beriya netîca qeti emêrikan! hewdanezanan belav blkln.ŞERÊ ÛRIS Bl péjveçflna ordiwèn elemani,dl qada nîvro de rewja Rûsyayê hero >xeternaktlrdibû fl flris ev venedi^artin. Bi dengeki bilind ev'digolin fl arikariya hevalbendén xwe dixwestin. Evbflne deh panzdeh roj rojname û radyowan digot koÇorçil Ji bona vé yekê çûye Moskoyé. Lé Londrêev nûçe leyid ne dikir. Li 17ê Tebaxê hikùmetaIngilleré bi awaki resmi da zanin ko Çarçil çQyeMoskoyè fl digel niminendeyê Emériké Mr. Herimanbi darl Stalln keliye fl jl bo jikestlna elemananû zefera soiidowariyan tevdîrén gerek mizakerakirine. Welé tête texmîn kirin ko di vê hedûdltinéde mesela eniya nû Ji haie mizakeré kirin.Herçi qada jer, di eniya bakflr de flris êrişdikin û eleman di midafehe de ne. Lé dl eniyanîvro de érija elemanan dom dike fl ordiwèn ele¬manl gihajtine qflntar 'fl deriyên çiyayên Qevqasê-Pijtl kelina Rostovê, elemanan ji aliki beréxwe da rêhesinako Slalingradê bi bendera Novorosiskêre girêdide fl Ji aliyé din bi qewelên ko 11nivro derbasî çemé Don bfl bûn qesta rohelê kir.Baské ko beré xwe da bfl nivro pijtl ko pe¬ravên behira Azové yen rohelê paqij kirin li 2éTirmehé gihajte bajerê Yêskê fl rêhesina Stalingrad-Novorosîskêbiri fl li it mehê , giha;te çeméKûban û pirin avêlane ser çem. Ûrisan gelek bere¬vaniya mintiqa Kûbané kiri be jl eleman 11 9êTirmehé keline bajarè Kresnodaré, merkeza Kflbanéû Je aveline Meykopè. Li Mevkopè birine pétrole hene.Ûrii hègav man, agir bi btrèn pétrole xistin û terkaMeykopè Ji dan. Bi vi awayl elemanan nizingi 11peravên Behira-reş yen rohelê kir. Baskekl ordiwaJIelemani pistî vegertina Maykopê beré xwe dayeGrosniyè, mintiqeke peirolè.Herçi baskè ko berè xwe da bû rohelê didirêjahiya çemê Manèç de meşiya û beré xwe dayebehira Qezwinè. Eleman bi vl awayl di wextektkurt de gelek pè; ve çûne bakuré. welatên Qev¬flqasé tev de vegirtine. Lè Stalingrad héj ne koti.\edeslè wan ev bûne 3 befte dora StaUngradè deû;erine dijwar çêdibin. Li 15è mehê elemanan da zanineskerên elemanl diko di hindava Stallngradè deher deré de giha;line Çemé Don. Dilé elemanan 'hebûVolgê. Lê gava ditine kodi Stallngradè re bigehinStalingrad gelek li ber xwe dide niho dikin dlEsterzané re bigehin devê Volgé fl wé riyè jl bigirin.eleman dl hindavaLi gora nflçeyén pa;înStallngradè de 11 enijka çemé Don jt derbas bflne flavé. Bi vl awajrt elemanan 60 kUo¬glhaftine wt milemêtir nigingi 11 Stallngradè VMje. Herçl Groint, divê mintiqê de Ji ûris bêgav man ù xwe dane paf.Di navbera elemanan fl petrolên Grosniyè qederê 200«kilomêtir maye. Sam: 15 Tebax 1942 NÊREVAN-1056

GOTINÊN ŞOPEWER'^'BEXTBi navè bext tiştek heye ko carina direwşeke keslnedl da xwe dinimine û bihayêkira wè hingè winda dike. Lé bext ne rasthati¬neke dûrt kiré ye. Ew havila kireke kevn e;ko di demeké nepayl û di rengé rasthatiné da limirov bi dertê. Kireke bas, bextçakiyê û kirekenebaş bextereşiyê^ tinin pés xwediyê xwe.Ne bi tiné kirèn mirov, carcnrnn kirèii bavû kalan jl di kirasê a bext t da tène pès kurBINGEHENGRAMÊRA KURDMANCÎ18125 Rengdérén wesfin li gora hastûrëuxwe an sade an hevedidanî ne. En sade ewin ko di zimèn de şiklekl wan 1 sabit heyeû ji bêjeke bi lenê têne pê. Wek: sor, girti,niviz, qels, nerm, xurt, şikesll, we/.a, dirêj,kurt, fireh, pehin, bilind, leng h.d.En henedidani ew in ko ji bêjeyèn têveltènepè. Ev rengdèrèn ha di /.imanê kurdmanciû neviyan.TIRSA MIRINÊde bê pIvan in û di dema xeberdan an nivî¬sandinê dehinên din, ji nù ve tène saz kirin.\. Kesén ko dimirin digehin.Xudayeké dilo¬Mina: pozberan, çavbelek,dilteng, xweşcival,van. Ji ber vê yeké tirsa mirinê ji mirovênbawermend ra şermeke mezin e.ŞOPA TERBIYETerbiye ji se tiştan pêve hemi sinçiyên(2|mirov herweki bixwaze diguhêzine.mèranl tirscomerdî çikostxèrxwazl bedxwaziEv ber se tistèn ban di afirandina mirov daçilo bin welè diminin Terbiye tucaran nikaremirovekî mér, tirsok ù comerd, çikos ù xér¬xwaz ji, bedxwaz bike. Ji vê pêve herçl siiiçiyènmirov hene bi terbiye têne guhartin ûmirebt çawan bixwaze dikare berê şagirdê xwewè da higuhèztne.Bi tinê yek heye ko ji van her se sinçiyênjorln 5opa heval an mirebi çlçkekl kêm anzède dike; lé bicaré nikare bade._ OSMAN SEBRl[1] Şopewer: Her ti;té ko lè hikim û manakekûr heye û di bir fl mejiyè mirov de şopina dihileû zfl zfl nayete Ji bir kirin.[2] Sinçî: Bi mana exlaq û seciyè ye. Yanî xeslet^nmirovan en zikmakî û en deslexislî. Sinçî xwerûkurdmanci ye. Ma te li sinçiyè wi nihèrî, ne tusinçî ye.HEYRANHeyran Işev meçe, li hire beWê bè pèsiya heyranô min nijda semer û ereb eWè te bikujin xelk è bêjin Eyşmelana reben[biye serê loman û sebebeSer serè min hal heyran mehvanê paşmeSrebê.Heyran Xwedé xerab bikè ke$anéXaniyê Mlr Ebmedè min raseri kolanèMiné divé ezè şeva nivé sevè herim tewafa[ xal ù ntfané gerdenêDevé min jemiti keti bi ser lefika kitana[ Eysmelanè.Heyran tu 1 xirab 1Tn II deré mala dabé min rûdinl qet ranabinûza, dilşikestl, kêmxew, sorboz, warxweş,destvala h.d.126 Bi gelemperî rengdérén wesfin dikomekè de bi navdêrên xwe ve peyda dibin.Lê gava navdêrên wan neew ji komekè ketine,hi wan re ne, yanlhingê navdér hi Veqe¬tandekèn ko rengdêr bi wan ve dibùn tènenimandin. Herweki di madeyèn (64,68)an dehaie gotin veqetandek dikeve pèsiya reng¬dèrê ù wêzlfa pronavé dibine. Heke di qisetéde, ji berê de, çêl Ii hêsp û mehlnè hati bekirin, hingê ïniiov Ii sùna ko bibêje: «ez hespêboz dibinim » an « ez mehina boz dibinim »dikare bibêje: « ez ê res dibinim » ù « ez ares dibinim »diHcve ùradibe127 Lè carina navdér ji qiseté yekearrengdêr wek pronaveke li sùna IwèHingê rengdêr, ji her ko wezifa nav¬dêré dibine ù wesfê xwe è rengdèrin windadike, wek navdêré tète tewandin û veqetandekbi paşiya wé ve dibe.Strané gotiye:Tirsinii bimrim ne bInim esmeraRiya Mêrdlnê bi knş e,mindelala min.Bêjeyèn ' « esmer » û « délai » her du jlrengdèrin. Lê ji ber ko Ii bire bûne navdér ûsanl jin an keçikekè didin weqetandeka mè bivan ve bùye. Heke me malikên stranê vegeran¬din esilên wan, hingê navdér vedigerin sùnénxwê û rengdêr bi serèn xwe ù bè veqetandekdiminin:Tirsini bimirim ne binim yara min a esmerRiya Mêrdiné bi kaş e, yara min a delall.Tu we biki, ezé bêjim bab û brayèn xwe ev[ séwiyé heyrana ji min venabl.Heyran digo keçikê ez xirab imÉz deré mala bebê te rûdinim qet ranabimTi nebejl bab û brayèn xwe, ti béji xunkaré[ diné islamê ez ji te venabim.1057-

COUTUMES ET TRAITS DE MOEURS124 Eni bûne kirivé hev, xwina me Ii dawahev keliye.Nous voilà « klrlv », le sang de chacun de nous ataché le pan du vêtement de l'autre.Le < kiriv » est celui qui lient dans ses brasl'enfant que l'on esl en train de circonscrire. La« kirivali > établit enlre les membres des deux fa¬milles intéressées ( ils deviennent c kirîv » les unspar rapport aux autres ) des liens analogues à ceuxde la parenté par le sang.125 - Konê rej kémaniyê qebùl nake.Tente noire ne souffre aucun manquement.Allusion i l'hospitalité dont les nomades sontsi llers.126 Mévanê yeki, mévanê gundekî.L'hôte d'un habilant est celui de tout le village.l'27 Sal ù şapik şiltlê saxe.Pantalon et gilet de Chakh,( Les tissus de Chakh sonl renommés. )128 Reşik pehin, devi xwar.Les espadrilles larges et la bouche de travers.129 Bpvé keça siltan e.Qui a des filles est un roi.( Il peut en effet faire le bonheur ou le malheurdes prétendants. Aliuiion aux difficultés qu'éprouventdans certaines régions, les Jeunes gens à se marier,en raison de la dot élevée qu'ils doivent verser aupère de la fiancée ).130 Bê sêx û pir meçe diwana mlr ko tunekevi halê feqlr.Sans cheykh ni pîr, ne va pas chez l'èmir, si lu n'enveux pâtir.( 11 ne faut pas s'adresser aux grands sans èlrerecommandé. Les cheykh et les pirs, chefs religieuxservent souvent d'intercesseurs ).131 Çavzer hebin, çavreş pir in.Pour peu qu'il y ait des yeux marrons des yeuxnoirs sont trop nombreux.( Les yeux marrons, considérés comme un signe debeauté, sont, au Kurdistan, plus rares el par consé¬quent plus appréciés que les yeux noirs ).132 Dawel ferikl, herbùrl lieliki.Après la noce, la c berbûri » a honte.( C'est à dire : chaque chose en son temps. La< berbûri est la matrone qui accompagne la mariéejusqu' à chambre nuptiale ).la133 Dewieliya bi lez, rez ù pez.Fortune rapide: vigne et moutons.( Au Kurdistan, la culture de la vigne et l'élevagedu mouton permettent de réaliser de gros profits,les bonnes années ).C'est ma tribu, et le renom revient à Becbaré.( Se dit en parlant de quelqu'un qui profite duIravail des autres ),137 Go ziyareté: a min gelek cara bi derewabi te swind xwariye ». Go: « Mi ji gelek caraniala le xerab kiriye, lê tu bi xwe nizani. »Il dil au sanctuaire: t Souvent J'ai fait sur loi defaux sermenlsl Le sanctuaire répondit: « El moi,je l'ai souvent Joué de mauvais tour à ton insul >( Les ziyaret sont les sanctuaires locaux tombeauxou cénotaphes de saints, sources, grottes etc. quiavqisinent la plupart des villages kurdes. C'est pareux que l'on Jure.- Beaucoup sonl entretenus par desaints personnages qui en perçoivent les revenus etrecueillent les oITrandes des pèlerins d'où la réponsedu sanctuaire dans notre proverbe. )138 Gundek e, gudorek e.Un village, un melon.( Se dil d'un repas où les invités sont trop nombreuxet le menu trop maigre. )139 Gundé bê rez, û konê bè pez, û inèrèdibè ez ù ez, hemi ne tu tişt in.Village sans vigne, lente sans moutons, hom.me quidit: c moi, moi >.( Tout cela ne vont rien. cf. No 133 ).140 Heçi bi mal e, bi xwaltik û xwal e.Qui une maison a aussi tantes et oncles maternels.a( Qui a une famille a quelqu'un pour le soutenir ).141 Heçl jinekê blive, divê tùrek pereyé wlan barek derewén wl hebe.Qui prend femipe doil avoir un sac d'argent ouun ballot de mensonge.142 Her kezizerek simbélsorek li pey e.Derrière chaque chevelure blonde, il y a unemoustache rousse.( La chevelure blonde pour les femmes, et la mous¬tache rousse pour les liommes, constituent autantd'atlrails physiques ).143 Hirç ù govend, rovl ù sûk, koçer ûpiva/.lirşk.L'ours et la danse, le renard ct le marché, le nomadeel l'oignon confit.14 1 Jina werin ji ni.ihi, xwarzl bèn ser xwala.Prends femme dans une lionne famille, les neveuxressemblent à leurs oncles maternels.145 Kerê got: « Xwedê kir è ez ker im, nekoçer im ? »L'ànesse dil: i Grâce à Dieu, je suis une ânesse etnon pas un nomadel »( Allusion k la bêtise proverbiale des nomades ).( A suivre ) TAWÛSPARÊZ134 Uijiniiiè hév nabê dosté lèw.L'ennemi du père ne devient pu l'ami dn flls.Kiriyariya Hawarê500 Qirûsèn Sûrl( Allusion aux querelles héréditaires qui divisent lestribus kurdes ).Î3,') Ez mineta aie jl li xwe nakim.Même envers mon agha, je ne venx pas avoir dedette de reconnaissance.Î36 El éla min e, nav navê Bijaré Momin e.Xwedî fl gerinendeyê bepirsiyar: Mir CeladetAli Bedir-Xan . SamSflriyeDirectear Propriétaire : Emir Djéladet AaliBedir-Kban, Damas-SyrieŞAM — 1942 ÇAPXANA SEBATÊ .1058 -

SAL 10HEJMER 49ANNÉE 10NUMÉRO 49SÊŞEMB15 iLON 1942MARDI15 SEPTEMBRE 1942KOVARA KURDÎ * REVUE KURDEDI VÊ HEJMARÉ 1)ETefsira Quranê Dr. K. A. Bedir XanMemozina Xanl Herekol AzîzanCivatReşld kurdKenediyê péfln Cemîlê TacdoTelqîna Êzdiyan Feqîrê telqînbêjMarça canbézaran Osman SebrîLi péjberé yaré Osman SebrlSe salên ;er HawarDiwana Melê Qedri Cemîl pajaJi Rastedar re ŞebistauŞlhirên zarokan Osman SebrîRewşa Dinyayê NêrevanMedhelokên japoni HawarCoutumesTawûsparêzTEFSÎRA QURANÊ178 Kafir bila kèfxwes û dilgeş me¬hin ù ji xwe re ne bêjin ko ev jiyîn û emrêdiréj û mihleta mezin, ji bo wan çak e. Meev tişt da wan da ko gii nebê di wan zêdetirbin. Ew, di roja pisdawiyê de hi serkeşiyaxwe heyran û bêçare dé bimînin. Ji bonawan ezabekî giran û cegersùz heye.179 Xuda mirovên bawermend he¬ta wextekî di tengasiyê de dihêle herwekîtengasiya we a haziri, da ko tê de êdî qencû xirab ji hev veqetin; li ne qesda Xwedêye ko ew ji we re nependiyên hikmetaxwe bide zanîn. Lê Xuda li gora daxwazaxwe, ji hin pêxemberên xwe re hikmetavesartiyén xwe dide seh kirin. Baweriyaxwé bi Xuda il bi pêxemberên di wîbinin. Heke hon bawermend in û ji Xuda¬yê xwe tirsiyar in, biznnin ko Xwedêsewabeke mezin digihine we.180 Divê mirovên çavteng ö destgirtixwes bizanin: Heke ew ji malêko Xuda da wan, di riya Xwedé da nadin, ew çavlengiya wan bi kêrî wan na¬ye û ew ji wan re ne tu xêr e, lé belêew birlnek e, xirabiyek e.Malé wan di roja pisdawiyê de wébibe niré stoyé wan é gunehkar. Miratxweréerd û ezmanan Yezdan e, herkes de wê here ft ew de bimîne. Xudaji emelén we xeberdar e.181 Xuda gotina wan bihistiye; wandigol: Xuda belengiiz e, eiu dewlemendin. Em vê gotinê qeyd dikin ù ji bîr nakin ko wan pêxemberên Xuda bê rê kusti¬nè. Emê wan bèxine dojehè ù ji wan re débibêjin: Iezeta agirî tam bikin; çawan e?182 Ev dé bibe zecayê kuştina pê¬xemberên Xuda, an ne, Xuda bi evdênxwe re ne zalim e.183 Mezinên cihiyan digol: Mêzebike, Xuda emrê xwe bi me da, divê emhela ko péxemberekî welê bê ko gavaem qurbenekê serjê dikin û berdidinmezeleke, bi emrê wî ji ezmênagirekdaté û wê qurbanê dişewitîne; bawariyaxwe bi lu kesî neyînin.Pêxeberé min... bêje wan: Rerî min,ji we re bi delîl, hicet û mûcizan, herweki hon dibêjin pêxember halin. Hekehon rastdil in, cire we ew kustin?184 Heke ew bi golina le qaîl nabinù derew bi alî te ve didin, tuxemdarmebe, ji ber ko ew bi gotina pêxem¬berên beri tejî û bi kilêb û hicelên Xwedêen din jl qail ne bû bûn.185 Her nefs Iezeta mirinê wè tambike. Di roja pisdawiyê de her kes ligora emelê xwe bérpirsiyar dibe; yen kojiezabê dojehè xelas dibin û digehin nîmetabihuşlê çiqas bextiyar in. Jiyina dinyayêxew û xewnek e û xapandina demekê ye.186 Xuda we, bi can û malê wede biceribîne. Yen ko ji wan re berî wekitêbên Xuda hati bùn sandin, yani xu¬dankitêb û dln-nezan jî; bi çend awaylwê béne qehirandin ù ezibandin. Hekehon sebr dikin û ji Xudayê xwe tirsi¬yar dibin û di riya rastiyê de pê didinerdé, édl aşikar dibe ko hon, li goraemré Xuda meşiyane.1059

MEMOZINAEHMEDÊ XANÎ6 -SEBBBA NEZMA KITAB B BI VlEZMANÎ Dl SÛRETÉ ŞEKWAYA JIDEWRANÉ Û GILIYA JI EBNAYIDl ZEMANÈ KO LI BAL WANYEKSAN E HINEBA DANAYlDIGEL EYBA NADANÎXanî Ji kemali békemallMeydana kemalê dite xallHasil ji Inad egerjl bédadEv bidhet e ger xilafl mi'tadSafi femirand vexwar dirdiManendi deri llsani kurditnaye nizani û InllzaméKêfaye cefa Jl boyl amêDa xelk ne béjltin ko ekradBé me'rifet In bé esl fl binyadEnwa'l milel xudan kitéb InKurmanc b'tenè dl bê heséb InHem ehli nezer nebén ko kurdmancE«qé ne klrln Jl bo xwe amanc (1)Ték da ne di talib in ne metlflbVêk ra ne mihib-bin ew ne mehbflbBé behre ne ew jl e^qbaztParix ji heqlql fl mecaziKurmanc ne pir dl bé kemal inyellm A bé mecal InEm-ma dlFilcimle ne cahll Q nezan inBelkl di sefti û bé xudan InGer dé hebiwa me JI xudanekAllkeremek lellfedanekIlm fl hiner fl kemal fl Iz'an'Péhey bikira Eli HertriKeyfek we bidi Feqthé teyranHet-ta bl ebed bimaya heyranÇlblkim ko qewl kesad e bazarNinin Jl qima; ra xeridarXesma ko di vê esir da himyan |2JMifflq fl heblb e bo me hemiyanYanl jl terne' dirav fl dinarHeryek Jl me ra we bflne dildarGer Him temam bidi bi pûlekBIfro}! tu hikmeté bi solekKes naketeRaniglritin kesekmeyteré xwe CamiNlzamiWextê ko me di zemanè evrengFilcimle II ser diravt bfl cengHez kir me bibine kimiyagerGava ko me di ne bfl mlyes-serTesllya me pêleké emel kirTesflyei cewheri deitel kirQelbé me ne kir qebfll htleQel bfl xerez û ne bû weslleDîn çfl fl ne ket bl dest me dinarPajé Jl neçari bwine sef-farSifrê xwe t xef me e|kera kirQirtasiye bfl me lé dia kirDe'wet kiriya bi sidq IcabetBfl wasitayl qezayi hacetEv pfll egerçl bé beha neYekrfl ne û saf fl bé behaneBé hile fl xurde fl temam inHeqbflll miamila ewam in'Kurmanci ye sirf e bé guman eZérnine bIbIn slpldeman eSifré me i sor ea^ikar eZiv nlne bIbIn ko kemeyar eNeqdé me mebêje kem beha yeBé derbi qebûli padl^hanMe'lfll e II ba gelek elimanMeqbfll 11 ba gelek hekimaneLê hakiml wexl i me'rifetnakMesmfl' ne kir bl sem'i idrakMîrê ko bl navê mîrza yeMehza nezera wt klmlya yeQelbi di zexel diket bilflrlPûli.di dexel dikit illûriSed bar hebin fliûsi uhmerDerhal dikit bi yek nezer zerE'Iay dikit bi qehrl ednaEdnay dikit bi litf e'iaPa;an digirlt weki esiranAza dikitin weki feqîranHer roj hezar bê newayanHer lehze bi litf sed gedayanZengîn dikitin bl desti him-metHikmet ew e nakitin çu min-netGer dé wi nezer bida me carekIluiri tewec-ciha mibarekEv qewl hemi dikirne e;'arEv pûl hemi dibflne dinarEm-ma nezara wî zêde am eLew xas nezer Ji dil ne da meEw rehmeti xas e bo ewamiYareb tu bid! w! her dewami.|1] Nakeve seré mirov ko Xanlxelet bibêje fl xelet binivîsîne,Dlgel vé hlndé dl vé misrehê de«ejiqéi xelet e. Ji ber t ejq li hirebireser e, û bireseré lékerén gergu¬hêz di zemanên borî de nayinetewadin. Ji lewre ;ikllê rast < E$qne kirin Ji bo xwe amanc e. LêŞi'ir fl iesel fl kitab fl diwanBéslk-kel fahi gehrewa yeJi bo llmamklrina wezné mirovEv cins biba li ba wi me'mfllGer dé bibiwa bl derb menqfl;dikare bibêje: Wan e;q ne kirin JiEv neqdbibe li nik wi meqbfllNe dimawlhe bé rewac fl meijflfboxwe amanc.Min dé elema kelami mewxflnMehbflb e bikes ne namzade[2] Himyan bi mana c heban >Ali bikira Ii banl gerdflnLew bextl slyah fl namirad ee; fl li bire bi mecazi cizdané perêBina ve riha Melê cizériQirtasiyeya me bé penabanûpère bi xwe" ye.KURD Û CIVAT:CIVATDi kurdmanci da ji kombûn û civlnaçend mirovan ra civat tê gotin.Lè ji gutlek mirov ra wè çalè civat di¬bêjin ko ew gutil bb cibanina dozekê an galazû dehkekè civiya be; û xurtl û serdestlya 11-batan li ser hev hebe. Bi kurtl: < raman ûarmanceke civatê hebe *Eger raman û armanc ji ciyatC dur beewè liête gotin ko c dehbe jl pev ra dijin ûdixebitin. *Lê ne wisa ye; xebat û civtna dehbeyanbi ajotiiieke nebifl ye. Pèfiyèn wan çawan bûaew jl wek wan in û ewê ber we bin.Civlna mlrovaa bi hef û jtregiyé ye;havila jehrazayiyè ye, bi zanin û bingeh e,her civîneke mirovan pèjveçûneke. Eger civatênmirovan jl wek yen dehbeyan bi nehejl biwa;bèguman ev pèjveçûna wisa mezin pêk ne di¬hat û emè wek pèsiyèn xwe di sikeft û qulèndar ù beran de bûna. Je pêve civatên mirovanxweyi dIrok in. Ji dehbeyan ra dlroktune^.JI Dehbeyan cihè bûneke mirovan dlheye: ko mirov bi destkirin: anl tiştan bihejê xVe dibinin û bi destèa xwe saz dikin-Mirov; bi deslkiran kar û xebatèn xwehèsan dikin: wek gisin. Gisin niho Ii pès ça¬vèn me tijtekl pir piçûk û kèm hèja ye.gava emLèkûr binèrin bèsaniyeke mezin' bi mera dike. Her deatklr Ii gora karé xwe pir anhindik hèsaniyè dike.Hèjayiya civatê yek je ev e ko deslkiran ,li nik xwe diparéze û awayé xebata wan ji-1060

KENEDIYÊPÊŞlN, YÊ KO PÊ LI ERDÊ FRENSÊ KIRIYEHerweUI xwendevanên me dizanin ft diRewşa dinyayê de jl wè bixwinin ingiliz ùhevalbandan li 19è Tebaxè esker derêxistineerdè Frensê, mintiqa Diyêpê. Diyêp di Behira-Mansë de bendereke frensizî ye. Li vè seferèeskerên ingilizi, emêrikani, Ueiiedi ù frensizênşerevani pardarl kirine.Balaiirvaneki emêrikani lii niivê JozèfBarùland ji di v| serî de hazir hCiye. Barrtiandkeleheke Drolek lajot. Keleha tirolek lexlllekbalafireke bombavèj e. Ji ber xurll il mezina¬hiya wè ev nav Iê kirine ù je re keleha flrolekgotine.Barùland di heqê vè seferè de bendeknivisandiye ù lè de gotiye:Pêne kelehèn firolek pardariya vê seferèdikirin. Ji balafirgeheke Ingilleré ew bi niza¬meke welè rabûn ù bi rê kelin ko mirov Iêheşmetkar dima. Kelehèn lirolek di orlê debùn. Herçl spItTeyer ù nêçlrvanên frensizi,kenedi, polonî, belçlkl ù holendl dor li wangirti bûn. Ev refè leyrèn hesinin gelek ne borixwe gihande ser erdê Frensê. Herkesi ji berêde wezifa xwe nas kiri lui. Kelehèn firolekdi bin hefadiya nêçlrvanun de bi ser balafirgehênAbèvîlè de girtin û ew dan ber bombeyén xwe.Ji bona ko balafirèn elemanl nikarin bi firèbikevin û bi ser eskerên me yen ko dikirindakevin bejê de herin ù daketina wanbiwurqilinin.Gava me bi ser balafirgehên AbêvIIê degirt saet bù bù heşl ù nîv. Qederê bist deqiqanme bombeyén xwe barandine balafirgehêndijmin. Di vè navè de bèlelek, yanl telêgrefekelibatan ra rava dike. Bê guman e ko civat nebiwa parastina deslkiran ne diçû sert. Hertişlji wendabùii û mirinê ra heyirandi bû.Me ji van pirsên jor ev pêjor yani ne-. tice derxist ko civatên mirovan ù dehbeyanwan ji hev dur dixe ù warekl hêja û bilindji civanên mirovan "ra çêdike.1 Civat, ,havila raman ù armancê ye kobingeha wè ji.'heş û jlregiyè tè.2 Xweyi dIrok e ani civat bi tevgeraxwe jina xwe heman heman ji xwe ra dlrokekê,^çédike.3 Desfkirén libatên xwe diparéze û jixelkè ra awayé xebata wan' rava dike.( dûmaylk heye ) REŞlD KURDbétel, gihaşte me. Bêtêlè digot ko eskerên megibàstine peravê û balafirèn elemanl bi serwan de girtiye û sereki hewayi di navberafiulnflrên her du aliyan de desl pê kiriye. Mejl berê xwe da wê hindavè. Di ser peravênFrensê re qederê 900-lOOObalafir «ilia bftn hev,dirêii hev dikirin, pèsl ji liev distaiidin ù li hevdidan. Hew le dil balafirek wek teyreki baskşikestiber bi jêr dibù, xwe noql avê dikir;an di toza reşahiyê de dibù ewrekl ecacè ùwinda dibù. Lê herçl kelehèn flrolek lu tislbi wan ne hati bft. Ji ber ko ew qenc dihatinebemandin ù berikên ko ji dur ve dihalin ni¬kari bùn di zirhên wan re derbas bibinDi serê hewayi de reicnia ko xesarinemezin giliaşti bin hevalbendan jl ew serdestbùn. Lê divèt mirov mikur bêt ko balafirènelemanl tev de ne keti bùn vi seri. Birekiwan bi ser vapor ù filùqeyêii me de (;irti bùnù dikirin hendi daketina wan bibin. Dl dest¬pêkê de niiwcfeq bûne ji. Lê lopèn slolê bala¬firèn elemanl bêgav liiştin ko ew bilind biCrin.Bi vl awayl jl lesîra wan kêm kirin.Saet ijù bû iieli ù bisl, min dûvebinaxwe li qerain liehirê rasl kiri bû. Du bala¬firèn me ù didowên elemanl Ii hev diduii.Vaporeke piçùk di bin himayeta bist balafirènemêrikani, ji tlpê libêralor, nizingi Ii bejê kiribù. Balafirèn neyar dirêji vapor ù balafirandikir. Min bihina xwe di xwe de girt. Bombediketin dora vaporè ù slftnine avê ji behirêber bi ezmanan rndibùn. Di vê navê de, mindit ko gulokine res ji Vaporè Ii behirê gèr bûn.Ma ew ne eskerên me bùn. Min dùrebina xwedi çavén xwe re dikir; qey bi şidandina dùreblnêmine çêtir bidlta.Ez ne şaş bùm; ew eskerên me bùn.Belê eskereki kenedi bi desti ve lifliigekl tima¬tik, bi qayişa 'navtengà wl ve bombe, pê Iireşabiyê kiri bû ù qesla pês dikir. È kenediqederê du deqiqan bi tenu xwe bera dijminênko ji çeperan agir dikirin dan ajote ser wan.Dijmin dikir, ne dikir ne dihingafte wi. Dipey wi re rewleki kenedi dakete bejé û diréji çe¬pera dijmin kir. Min kenediyê xwe nema di¬dit; ew lekili hevalên xwe bû bû Lt pişlremin seh kir ko kenediyê min bi destbombekêdepoxaneke dijmin berhewa kiri bù. Li servé yekê dijmin terka çeperên xwe en pèslnda bû.Piştl ko em vegeriyan Ingiltere min Iikenediyê xwe pirsl. Kenediyê min bi birlninesivik birindar bû bû û-keli bû xestexané.CEMlLÊ TACDO-1061

TELQINA ÊZDIYANMirld, kesol Ser te dar e, bin te dar e|Wê beye ser le melek Ezrail û Cebraîl e. WèJi te bike pirs û sewal e. Nebe nebe, tu jebikl flkar e.Mirld, kesol Telqtn e, asin e. Wè beye serte nikl û ni kin e Wè pirs bike, bèje: tu jjkijan din e. Tu bèje ez I èzdl me, bi }èx û b'feqlr û merebl me. Sèxè min sèx Adl ye, melekFerxedtn, melek Secadin e, Sèxè Şemsaniya,9éxê Şêxisna, fèxè Ebûbekra ye, sêxè Sèteriqaye; her du kurèn Sitiya Zln e. Li ser kaniyasipl rùnistl ne, hec û tewafa mêrê èzdl ne.Mirld, kesol Telqln e, aain e. Wè beye serle nikl û nikin e, Wè pirs bikè, bèjè tu j'kijan din e. Tu bêje ez 1 èzdl me. Bi Mûsapêxember re derketime serè Çiya Tûresin e;Bi Isa pêxember re çûme Quds û XellI e. B'Mihemed pêxember re çûme Meke û Medlne.Mirld, kesol Ser te kevir e, bin te kevir e-Wè beye ser te melek Ezrail û Cebraîl e*Deyne ber wan Mishefa-reş û nan û penlr e"Eger pê qall ne bùn, rabe bi gopalè feqlr e.Mirld, kesol Ewil bi dev bû, pa$l wè bibebi ev. Wê rabê MadI, wè hilInè bang û selawaté,wê xirab bikê dêr û mizgeft û q'adl; ûkesek ne bejê bi Isa ù Mûsa ù Mihemed.Xelk wè bibèjè bi siltan Ëzl û siltan }éx Adi-Amln, amln Xwedè arikaré din.MARŞA CANBÉZARANJI SEYDAYÊ CEGERXWiN RAEz benî, pistî ko me ev mars berpeyî we kir divérezè xwe. Gelek silav û xwe}î.lu rae nekt dizéKurde gelparèz, Ji bo serxwebûnDivè biijlnl,Bi comerdî xwinHim divê xebat, Ji bona welatDa bibin Xudan, Rêzik ù qaiiûna Serbilindl dewlemendî divêlin xebat »« Bè dijwarl bè xwinxwarl em naçin welal »Me armanc yek e, Girtina welètJi dit me diçe, Sed agir û pètÇavèn xwe veke, Hey xortê ciwanNeyar ne hist xwin, Di rehên me met« Serbilinill dewlemendî divêtin xebat »Bê dijwui i l)è xwinxwarl em naçin welat »Divè bon lier yek. Mina gurê harSinga xwe vekin, Bajon ser neyarMin ji we navê, West ù rawestînDi rêya welêt, Em gis canbêzar< Serbilindl dewlemendî divêtin xebat »< Bé dijwarl bè xwinxwarl em naçin welat. »OSMAN SEBRl 'LI PÊSBERÊ YARÊDelala minlDi rûpelén jina xwe da ev bû cara di¬dowan ko bi ber pèlèn hezkiriné dikevime.Bè şivlşk nifşa paşin, perè tava teyroka te limin da.Oi vè da ez nizanim gelo heqè te û minli ser min e; an heqè min û gazindan li sertel Divè ko vè yeka ban tu ji hev bi derèxt...Ya' ko ez dizanim, heke ne ji te bûya;bilindî û ziraviya hezkiriné min ne dizani»bila jl Melê Cizeriher bikirana zarin...Heke es bi xwe ne di cane mirov da bit,bi zarina kesan mirov agahl qasa è$è nabit.Di vèyekê da mineta te li ser min.Disa heke ne ji te bikya, ev derdè malkambaxù nih ji min ra. li kû dihat? Di vèda jl gazinda min li te.Ere, ev bû cara didowan ko pèlèn hez¬kiriné min davén ber xwe û dibin; lè kû dadibin, vèderè ez jl nizanimi...Hin ez ji ber pèlèn hezkirinekè ( hezki¬rina welêt ) nefllitl bûm ko, bi berpêlèn yadin jt ketim. Nizanim ko ev rasthatin ji bextçakiyamin e, an ji bexteresiyè?.. Divé, ez vêyeké ji feyiesofekl evlnl bipirsim.Bi tiné di dema pirskirinè da min gotinekheye, nizanim ko çiqas der wè heq bièxe destèmin?l Ew jl ko min hez kiriye; lé ez tè bi dernaxtnim,ka hemberé vé hezkirina xwehez kirin, anna?....hatimeDaylana minl ez naxwazim wek evlnkerènmayl pesna rùçik û .linçlyèn te bidim/ .Heke min welê kir, dur û nizik, pir ûhindik ez jl dikevim ser şopa wan.Ui dinôda ya ko bi min xwes et ew e ko: riya min jiya hemi kesan cida be. Bi tinê, ji bona te minpesnek heye ko ew jl: her tu daylana min 1.Zeriya minl heke di vl zemani da bawe¬riya min bi rabûna miriyan tine bùye jl, ji Iropêve min bawerl bi wê yeké heye.Dergehè dilè min, yè ko weke tehtan bitu tillsman venedibûn, nêrineke te ew dergehbi gengazi vekir. Canê min, yé ko her digeljlné jer bù û ji hev bêzar bù bûn; heyîna teew ji hev ra kirin yar.Heke Meslh miriyèn xwahisgeréu jlné divejandin,te xweşekl xwahisgerè mirinê li jlnévegerand. Erê, çi(|Hs ko tu ne Meslh bl jl,hemin tu mesihi yl.Ez di çavên te da kaniya jlné dibinim.Heke tu bi xwe ne jin bt jl, teqez tu fehrefteyajlné yl.OSMN SEBRl1062

SÊ SALÊN ŞER1 iLON 1939 1 ILON 1942Ev serê ha, serê ko iro dinya té dekefteleftan dike û li hev dixe II lê Ilona 1942angihaşllye sala xwe a sisiyan û pê li a çarankiriye.Heke inirov bûyerên serê 1914-1918angihandine bûyerên sain 1939!in dibine ko evserè ha ji dùmahika serè 1914an pêve ne tuati$t e.Di serè 1914an de zoia elemanan çù bùû Elemanye bi miaheda Sevré şeriên sond¬xwarîyan qebùl kiri bùn. Sondxwarîyan Ele"manye û hevalbendén wê, nemaze Ewistirynyê'ji çek kiri bûn ù cexrafya Ewropayê bi kemkirina hin dewletan ù bi zèdekirina hinên dinguharti bùn. Sondxwiriyan iniperatoriya Ewistiryayêyekear ji orlê nikir ù hin erdênElemanyayê je weqelandin ù misleinlekeyênwè je standinElmanyê bi vl hall razi bû Ini, Hetaroja ko wezlrxariciyekl wê, Strêsemiin,

déttne bira xwendevanên xwe.Xwendevanên ko vè liste bixwinin ewèbibinin ko eleman di destpèkè de, serdest bûn;beye ko hetani Iro jl, dî gelek deran de serdestin. Le û nemaze piştl ko Ûris û Emèrike jl ketinefer l$é elemanan zehmet bûye. Zeman ji ele¬manan bétir hevalè ingilizan e.SALA 1939iLON1 Elemanan dirèjt'Polonyayè kir û qewetènmêkanikt en elemanl feré xwe é brûsktniji bo cara pèjln di vl welati de ceriband.Ordiwa polonî ya ko hêj seferberiya xwetemam ne kirî bû, dî tu deran ne karbweke xwe ;erè elemanan bike û Ii 27èllonè Polonyê bê qeyd û sert teslim bû.3 Ingiliz û frensiz bi teminata xwe ve meşi'yan û li Elmanyayê Ilanherb kirin.17 - Pijtl ko elemanan ordiwa polonî ji hev dexist, ûrisan jl diréjt Polonyayê kir û digelelemanan ev welat lék vekirin.ÇIRIYA PAŞlN30 - Orisan dirèjl Fenlandiyayé kir. Rûsya me¬zin midekl dirêj bî Fenlandîya piçûk mijûlbû û zora wé bir. Gelo hingè ùrisan nedixwest qeweta xwe jani bidin. Li 13êAdara 19401 di navbera ûris û fenlandiyande aşl çébû û Fenlandiyé jî nîvroyéwelatè xwe hîn erd dane Ûris.JI ŞEBISTANJI RASTEDAR RERastedar ezgorilReşbeleka te gîhaşte destén me û gelekbihina me pè hat. Tu pirsa me ù pirsa welètdikl. Bi vè pîrsîyrîyè tu birlnèn me daxèvlnl.Lè çî xem. Ji xwe bîrlna ko naêşe û naribemirov li dermanê wê nagere. Nemaze brinènme, ew birlnèn ko devén wan ne haline hev««û her dixwazin baxévin. Belè guh bide ez jite re bîbèjîn.Herçl welat ù halè welèt: Riyên bê rêwî,réwîyên nebirè... bîxêriyên bêdû, gundèn ka¬vîl.... ne pez ù ne şîvan... zeviyên rût; bêiiderbùne mérg, kelehèn bè segman, newulên tèrovl,zozanên bè sêr, dawêtèn bè def ûgovend...Herçl em, çi bèjime te. Xwezi te ne pirsiyaû min jl ne gola. Belê em bi xwe, bè serekù bè peya, bè xulam û bê mêvan; destén vala,zendên béxebat, dénién qermiçl, bèxwèhdanaeniyè pistên qor...Belè bùk û zava; lê dil hemi zingargirll.Ne Gulavéjek, ne Ronahik, jî xwe kes nayeHawara me.Xwezi bî we; sed xwezi... Belê hawarlî nav we dabiketîye, dî tariya sevê de bi Rona¬hîya Gulavèjè hon pês û pasè xwe dibinin.ŞEBISTANSALA 1940NlSANketin ser ûkirin.Ii Frensê ù Ingiltere ilanherb9 Di yek rojè de elemanan avèle ser Norvêjû Denlmarkê. Denlmarké dest bilnanl û. teslim bû. Norvêjê lî ber xwe da û ingilizù frensiz çùn hawara Norvêjê. Di behirû hewan de di navbera eleman û heval¬bendan de jerin çêbùn; hevalbendan eskerderêxisle bejê jl. Lè, li dawiyê je kifiyanû eleman di Norvêjè de cih bùn.GULAN10 Elemanan berda ser Belçikê û Holendé.Van her du dewletan dest bire xwe ûingiliz û firensiz jl çAne hewara wan.14 Ordiwa holendl pifti ko xesareke mezingihasi-è çekên xwe danl ù teslim bû.Qralii,'H wè digel hikùmeta xwe çû Ingiltere.28 Belçîke jl piftl ko 18 rojan }eré elemanankir flkeat û teslim bû. Qral di welèt dema; ne çû derve.HIZÊRAN5 Di vê rojè de feré erdè Frensayè destpè kîr.10 Gava talyanan dit ko Frensc di|kè ew jl22 Reîscimhûrè Frensê istifa kir merésalPèten hikim xiste destè xwe24 Hikûmela merésal Pêten bi eleman ûtalyanan re miterekêk imza kîr û serèerdè Frensê bî vl awayl gîhaşte dawiyaxwe.28 Ûrisan bé ser ù bî lîhevhattneke kotekBeserabiye û Bûkovinye jî Romanyayêstandin.TlRMEH3 Dî Wehrané de slola ingilizi bi tehmelako Laval stola frensizi teslimi elemananbike dirèjl slola frensizî kîr û xesarekemezin gihande wé.TEBAX8 Elemanan bi balafiran dest bi hicùmaIngilerè kir. Carina balafirèn elemanlbi }ev û roj 11 Londrê didan. Xelk da¬diketin zèrzeininan û bi hezaran bombedi ketin ser paxitextè Ingilistanê. Ev serèhewayi heta 5è Çiriya-pèsin dom kir.Elemanan dixwest bi vè hicûmè ingilizan *-1064-

imelisinin û jî desthilaninê bêxin. Lèingiliz lî ber sekinin ù eleman je geriyan.19 Talyanan di Efriqayê de dirèjl Somalis¬tana Ingilizi kîr. Jî ber ko di vè mistemlekêde eskerên britani gelek hindikbûn talyan dî çend rojan de ketin è.ÎLON15 Merésal GrazyanI, fermandaré talyanl, jîtixùbên Libyayê dirêji Misirê kîr û keteSIdi-Beranl. Lè je bi pês ve ne çù. ttalyayêev pèsveçùn bî cejinin^ mezin sahînet kîr.27 Ji vê larîxê ve heta 24è Çîriya-paşin, Ja¬pon, Mecer, Romanye û Slovakye, Ii peyhev, ketin peymana elemanan.ÇIRIYA PÊŞlN28-7 Talyanan dî erdè Ernawîdilixê re diréjiYewnanistanê kîr. Di pèsiyè de talyan ketibîn hin gundên yewnanan jt; piştre yewnanan ew bi sùn de vegerandin ù ketinerdè talyanan.KANÛNA PÊŞlN9 Ingilizan xwe kar kîr ù avêle ser talyananù ewji erdè Misirê derêxistine ù dane pey.General Wével talyan ajoline hela Bîiigazîyè.VI seri heta 6e Sibatè 1941è domkir, ingilizan bajarè Bingaziyè zemt kirù gîhaştin tixùbên Trablis&erbê.SALA 1941KANÛNA PAŞÎN12 Ingilizan diréji îinpeialoriya Hebesislanèkîr û zora talyanan liir. Lî 20è Gulanêingiliz ketin Edisababayê, payitexté Hebe¬sislanè. Impertorè hebeşi Hèlaselasl vege¬riya welatê xwe ù jî nù ve lî ser textepèsiyèn xwe rùnist.ADAR2 Birxaristan ji kete tifaqa sêbendin, tifaqaeleman û talyan û japonan ù di roja xwede eskerên elemanl derbasî erdè Birxanistanèbùn.11 Emériké qanûna deyn ù arikariyê danl.Lî gora vé qanùnê Emêrîke heçl dewletênko serè Elemanyayê dikin ji wan re çekû aletèn cengê bi deyn dide.2.") Yûgoslavyê jl kete tifaqa sêbendin. B'şertê ko eskerên elemanl derbasî erdèwé nebin.27 Li Yûgoslavyayê ordiwê hikùmeta ko tifaqasêbendin imza kivi' bû xist û hikùmetanû ciwaba elemanan da.NlSAN3 Fermandaré elemanl Romel ji tixûbênTrablisterbè berda ser ingilizan. Ingilizvegeriyan heta tixûbên Misirê. Lè asêgehaŞIH1RÊN ZAROKAN;DIBISTAN< JI RKKEM BGnt RA iDestpék bi navè Yezdan Ev e diçim d>l>istanDivé èdi bixwînimDa her tisti bizanlmSert vèya gelé minDaketi bûn hèia jèrLé ji îro Ili şAn daHerçî kurde wé bixwin ,Welalé xwe bistînèEm in xweyî war û jûnJi bo me ye lièla jorSerxwe nabe kurdislanBo rastiyê bibtnimHeya ko pè bikuniin.Nezan ma hitn mér A Jinpepùlc A békérRebenL>i nav bujar li gundaDa ko bibe xweyî sînNeyaran je derïneDoza me ye serxwebûnHildin iila kesl( û sorRè xwendin A dibistanBIHARGava dinê dibe bibar Uibişkivin devi û darZozan têne gihartin zû Mîna cilè.i bûkên di nûNèrgiz, sosin, kulik ù gui Direvinin xeman ji dilDinya dibe wek gola sîn Çîçek didin sed rengî bînXesma aihstn birbungé zû Tev radibin ew teyr û tûVèk ra dikin şabî û saz Hisyar dibin bulîlk û bazBilbil dibe dengbêjê wan Dikit qîrîn ji dil A canPîroz dikin rojên di hev Hîn xweştir e biharè sevTEVDiRA M1ŞKANLi welatè Mèidînè Di nav gundé CilînèBû bû xudan nav û dengPisikeki xurt û şengMisk ne hişlin di malan Uiş revîn qui A çalanPisik xwe zfl davél serKijanê wan dilial derWelè iua bûn mal fl gèj Yeki wan i boçdirèjDigot: gelé hevain Em girli man di çalanRéké bo me car bikin An ji li vir bar bikin.Misk ne man tev dicivîn Bo vè yékè peyivinKezeb ji xwe disolinHer yekî yek digotinYeki wan i risipi Digot ev emin rè dlBidin yeki bijîninDu zengilan bibîninHeke li kfl pisik d! Bila lèxe stoyé wîÇigav dengè zèngil bé Wer zanibin ko ew téNema hon kes dimirin.Bi lez û bez veşirinTevdireke li ré ye.Gişkan digot: welè yeKo wî kari biqedinLè di nav xwe kes ne dînWî ji her ew dikujtin.Pisik serbest bilielinOSMAN SEBRlTobriqé ji desl ne dan ù té de asê bûn.6 Elemanan avêie ser Yûgoslavyê û Yew¬nanistanê. Ingiliz çûn hawara wan. VIseri hela dawiya vê mehê dom kir. Ele¬manan ev lier du welat vegirtin. Ordiwaingilizi vegeriya Misirê, lê bireki wê da¬ket girava Girllê Qral ù hikûmela yew¬nanî jl di wê giravé de cih bùn.13 Ûris ù japonan peymaneke nelihevxîslinéimza kir.19 Iraql bî hénceU ko ingiliz gelek eskeranlne erdê Iraqè, lî ingilizan rabûn û bûjer. Ingilizan zora iraqiyan bîr ù lî 3êGulanê lî Iraqè her lişt vegeriya halè xweè berè.1065

GULAN19 Her Hés wekllè Httlet- bi balafireke jiElmanyayê rabù ù çû Ingiltere. Elemanangot, Hês din bûye.20 Eskerên elemanl bi balaûran daketine, girava Girité û heta dawiya mehé ser kirinù girav vegirtin. Qralè Yewnanislanê çûIntîilterê.20 Cenkeşliya elemanl Bismarké cenkejtiyain({illzl Hùfl bin av kir.27 Ingilizan jl Bismark bîn av kir û heyfaHùdè je hilanî.HIZÊRAN'f) Ingiliz û goltstan dirèjl Libnan û Sùriyèkirine VI sert heta 14è Tirmehé domkir û di wè rojè de gênerai Denz çekènxwe danin.22 - Elemanan dirêji Sovyétistané kir û jerêdinyayê é mezintir dest pê kîr. Ordiwènrûsi û elemanl rahiştine hev.TlRMEH7 - Emèrikê esker derêxisle girava Islandayê.Islande li bakuroavè Ewropayê ye û bilaça Denimerkê ve girêdayî ye.12 Oris û ingilizan peymaneke bevalbendiyêimza kirîn.14 Eleman di.. Behira-reş de ketine benderaNikolayefè.19 Di navbera japon û frensizan de lîhevhatînekhaie imza kirin ù eskerên japon'keline misteinlika frensizi, Hindiçiniyè.25 Ûris û ingilizan dirèjl Ecemistanè kîr.Eceman qederê 72 saetan sereki derewinkir ù çùn rayé û teslim bûn.TEBAX1'^ - Mr. EllI di meclisé de da zanin ko Mr-Çorçil di ciheki Etlantikè de gihaye Mr.Riizwclt. Her du mirovdewletan di vèlievdûditînè beyanamak belav kir. Jî vèbeyaname re beyanama Etlanîlkè gotine.iLON8 Mister Rûzwelt di meclisé de da zaninko eskerên sondixwariyan daketine giravaSplçbergè.10 Mister Rûzwelt da zanin ko cenkestiyénemèrlkani yen ko di Etlentlkè de digerinémir standine, heke noqar, balaflr û cengejtiyènelemanl tèkill wan bûn li wan xin.19 Eleman ketine Kiyêvè, payitexté ÛkranyayèÇIRIYA PÉSiN16 Ûrisan terkif bendera Odèsayè da.19 Elemanan diréji Moskoyè kir. Mosko wekLênlngradê li ber vè hicûmè sekini,elemanan tu havil je ne kirin.25 Eleman ketine bajarè Xerkové.ÇIRIYA PAŞlN18 Ingiliz di qada Ltbyayé de rabùne hicûmèù dirèjl xetén Romel kirine. Eskerên Romelù yen talyanan nikari bûn li ber ingilizanbisekinin û ji ber baz dan. VI seri heta18ê kanùna paşln sala 1942an dom kir.22 Elemanan da zanin ko ketine bajarèRostovê.29 Destpêka serè nîvgirava Krimè.29 Ûris li elemanan vegeriyan, û di qadanivro de bajarè Rostovê bi sûn de vege¬randin. Bî vè zeferé èrija ûrisan ya Zi¬vistanê dest pê kir û elemanan di dirê¬jahiya eniyè û di deverina de xwe danepaf. Ûrisan di dora Moskoyè de elemanbi $ùn de vegerandine.KANÛNA PÈSlN7 Japonan jî niskeké ve bi ser giravên Emè¬rlkani de girtin. Dî giravên Hewayè dexesareke mezin gihaşte stola emèrlkani.Disan di wé rojè de. qewetèn japoni jiHindiçlniya frensizi dirêji Siyamè, bi navèxwe è nû Taylandè kirîne. Piştt $erè kodu se saetan ajot japon û taylandt liEv beyaname dide zenin ko plştl şerlhev hatin ûeskerên japoni derbast erdèsondxwarl heqè her mileti wè bidin. Jiber ko kurdmanc jl miletek in, bivê nevèji wada vè beyaname para xwe wè bigirin.2ö Cris di bakur û di eniya Smolenskê derabùne berhicûmê û dirèjl elemanankil ine.27 Eleman di Ûkranyayè de ketine Dinyepro"lirlrovskè.9J8 Oris ji Tallnè, bî navê xwe è kevin Rèval,kifiyan. Talln di behira Balllqè û diKslonyayè de ye.." Fenlandi kelin bajarè Vipûriyè; bi navêxwe i kevin Vîborg.Taylandè bûne.8 Japonan di Hindiçiniyè re dirèjl mistemlikaingîUzt Melêzyayé kîr. Serè Melêzyayéheta dawiya Sîbaté dom kir û japonan evnivgirav bi temami vegirt û gihaştin péjberéSengeporê û li peravên avtenga Melaqayètopin danin da ko Ii Sengeporê xin.Disa di vé rojè de eskerên japoni di binhimayeta stolè de daketine giravên Fill¬plné. Emeriknniyan qederê pêne mehanberavaniya Filipinè kir û Ii 6è Gulanasala 1942an japonan giravên Fillplné lev 'de vegirtin.1066-

18 Japoniyan dirèjl Honkongè kir. Honkongdi nivrorohelaté Çinê deasêgeheke ingi¬lizi ye û tè de bendereke eskerl heye.Ingilizan Honkong heta 26ê vê mehê mi¬dafehe kir.31 Ûrisan di Krimè de Kerç û Téodosye bîsûnde vegerandine.SALA 1942KANÛNA PAŞlN3 Orisan Maloyoroslovlç ji elemiuian stan¬dine.10,11 Ûrisan eleman jl Mojayesk ù Lodinovoyèderêxistine.18 Ordiwa ingilizi eleman ù talyan ji erdêLibyayê rêş kir ù kete BingBzîyè. Romelvegeriya tixûbên Trablisierbé ûji Egadabyayêwé veqerar girl.19 Ûrisan Mojayesk bi sûn de vegerand.20 Elemau ji nû ve kelin Têodosyayê û Ûrisje kişîyan.23 Japonan esker derêxisle GIna-nù ù birekigiravé zemt kir ù avéte ser giravên Silê¬man û Irlanda-nû.25 Romel li ingilizan vegeriya ù Ii 6ê Sibatègihajte péjiya Xezalè. Ingilizan ew li wêderè sekinand.SIBAT1 Japoni li avtenga ko Sengeporê ji Melê¬zyayé diqetine dei Ims bûne ù rasl bî rasldirèjl Sengeporê kirme. Sengeporêheta8è Sibatè li ber xwe da. Japonan pişH koSengepor safi kîr avèle serdistana holendlgiravên Hin14 Pijtl serine no holendiyan çekèn xwedanl û japonan girava Simalrê bi temamivegirt.27 Japonan ji giravên Hindistana holendl,esker derêxisle Cavayé.Holendiyan heta7ê Adarè ser kir ù di vê tarixê de çekênxwe danin.NlSAN5 Balafirèn japoni lî nîvroyé Hindistané.dirèjl girava Seylanê kirine22 Bombavéjèn emèrlkani di ser Japonyayêre firiyan, payilext ù çend bajarên wèdane ber bomban û je berè xwe dan ro¬helê ûdanin.çûn li balaflgeheke Çlna nevegirliGULAN4 Di BIrmanyayê de eskerên japoni gihaştineMendelayê ûbi vl awayl riya Bûrmayéhâte birin.5 Balafirèn ingilizi bi refine ji sed balafiranbihevkeU dest bi léxistina Elmanyayê kir.REWŞA DINYAYÊESKERÊN SONDXWARIYAN DI BEJA EWRO¬PAYÊ DE Beriya niho jî Ingilîzan çend caraneskerên ko ji wan re kumandos dihèjin, derêxistineperavên Frensayè. Lé tucaran ew esker li bejé jidu se saelan bètir ne diman û mixdaré wan jlne ewçend zêde bû. Lé vé carè li 19é Tebaiéeskerên sondzwariyan bi pirahl û bi tangan re halinû li nîzingi Diyèpè daketin bejé. Ev hemle ewçendxurt bfl ko xelkê got qey ingilîz û sondxwarî dikineniya nû vekin.Li gora danezanên brîlani bemie bi awayé JérInçébflye û plana sondixwariyan rexnia xesarèn kogihaştiye qewetèn wan çûye seri.Li 19è Tebaxê, serè sibehê di saet heflan devaporên ko eskerên bejé lé siwai bû bûn, di binhimayela stol û stol di bin himayeta balaflran de jibenderên Brîtanyayé bi rè kelin. Gava eleman biwan hesiyan slol û vaporên sondxwarîyan qederêdeh milan nizingî li erdé Frensê kiri bûn. Balalirênelemanl derketin pèjiyà neyarên xwe ù drèjî stol flbalafirèn sondxwarîyan kirin.Di nav vî seré bebri û hewayi de qeflek ji es¬kerên sondxwariya daketin bejé. Eskerên vi qefleylkenedi bûn. Pistî ko lingên kenediyan erd girt flwan û elemanan rahişle hev kelekine xweser tangénxwederêxistine re»ahiyê û tangan jî digel piyadeyénkenedî diréji elemanan kir. Di pey kenediyan re in¬gilîz, emêrikanî û frensizên jerovanî pè li erdé kirinû xwe li arinancè girtin.nexma her dişwari û lalûkeyê eskerên sond¬xwarîyan di bejé de xwe saz kirin [û berdan serçeper û kozikén elemanan. Eskerên kenedî yen kogiraniya hemlé tanin pè qedré du kilométiran pêj veçûn û gihajline riva ko digehîne bendera Dlyépé. Es¬kerên vé hemlé pi?t! ko depoxaneke dijmin ûperavin lal kirin pistî nîvro saet heftan de qeflebeja Frensê da û vegeriya Brîtanyayé.betarikelerkaHin tangén sondxwarîyan gihajti bin devén kttçevènbajèr jl, ji ber ko tangén elemanî dikirin li wanbêne hev, fefmandaré hemlê ew bi Jûn de vegerandin.Jigotinên ingilizan welé dixuye ko ev ériçekekesfl bû û sondxwarîyan havileke mezin je kiriye.Mixdaré eskerên ko dakeline bejé bi temamî ne hatibe jî seh kirin bi texmln ew 15-20000 peya bfln.Ù Havinê pê de vê êrrşê dom kir.7 _ Di Behira-Mercanê de stolên japoni Ùemêrikani Ii hev da. Japon jikesfin û jiber stolaemèrlkani kişiyan.13 Ûrisan Kerç ji dest da.13 Ûrisan diréji Xerkovê kir. Lî 19ê vê mehéeleman Ii ûrisan vegeriyan û rabûnberhicûmê.29 -Romel ji xetén Xezalè rabû hicùmê ûingîllian xwe da pa» ûkijiyan erdé Mi¬sirê. Okinlèk, fermandaré ingilizi ordiwahe$tan kijand heU Elemeynê û èrl»aelemanan li ber vè xetê jikest.HIZÊRAN4 Di dora girava Midweyê de stola emêrt-1067-

SERÉ MEDAGASKARÉ Li 5ê Gulana salalM2an ingilizan avêli bû ser girava Medagaskarè ûdl bakuré giravé île bendera Diyêgo-Siwarês zemtkiri hn. Hingè ingilizan bi slandin.T vê benderè beskiri hû. I.r vê p.isiyè ingilizan ji bo ewlehiya riyênviipoièn xwe ji nù ve esker rékirine giravé û ewesker li lié mchè dakeline jiivrorohelê giravé ûbendcrn Morondiivayè zemt kirine û je beié xwedane luindirc welèl Tananarivè, merkeza giravé.W.iliyè Mcdagaskerè yê ko di bin eniirc Visiyède ye li ber xwe da. Lê ingilîzan niiqawenielafrensizan ifkênand û lier hi pé.5 çûn. Welê dixuyeko ingiliz heta çend rojan zora frensizên giravéwèbihin.ŞERli MISIRÊ Li lè llonè bi sefeqè ve Romeldi eniya Misirê de rabû hicûmè û 11 ser dirêjahiyaeniyè dirêji xelên ingilizi kir. Lè li 3è mehê Romelnemaze zora xwe da nivroyê eniyè ft di navBirclhcbîs û Bîrelmerîrê re kele nav zeviyên lexeiiiklrî,yanî cnlê ko dijminan lê torpil û lexeni danibûn. H(imcl bi fedakarine mezin di nav wan zevi¬yan re qeilcrê 13 kîlometiran ber bi péj çû. Lôordl\v:i ingilizi a he.>lan ne hi.51 ko eskerên Rome'je wê ve herin.Ordiwa heştan pisli ko êrî.sa Romel sekinandrabû lierliicûinè û talyan û eleman bi sûn de ve¬gerandin. .Li 8ê Ilonê Romel vegeriya bû çeperênxwe en \iifn\. Bi vî nwayî èri^a Romel şikest ûordiw.T ingilizi bi xurli di cihên xwe de sekinî. Jihingê ve (11 wê eniyè de serê balafiran fl lihevxislinalopçi\;in c.lîi lenê li Hè niellé eskerine kumandoS dake¬tine erdè Tobriqé û hin depox.nne û avahiyên eskerîberliewa kirine ù slola ingilîzî hin vaporên mihwerêdi benderè de bin av kirin.ŞERÊ ÛRIS Ûris xwe bidin pas ji hi mêranîkani li slola japoni xist ùxesareke mezingiliaiide wê. Disan di vê rojè de japonancskcr deréxist giravên Elêùtenê.27 Eleman keline Kùbyanskè.TlRMEH1 Elemanan di navhei'a Kùsrk ù Xerkovê re(lest 1)1 hicùma mezin kir. Hicùma ko jere liicOinia Biliarê dibêjin.4 Orisan Sevestepol ji dest da ù elemanketin ê Bi vl awayl serê Krimè safi bù.7 Serê Çinê sala xwe a pêncan qedand ùkete n şe.şan. Vi seri li 7ê Tirmeha 1937an desl pè kiri bù.8 Eleman ketine Starayaroskolê.24 Cii.saii Roslov |i desl da.TEBAX7 Emêrikuniynn esker derêxisle giravên SîléniHii.Bi vl. awayi di Pesîflké de emérlknniyandest bî érlsé kîr.9 Kleman ketine Krasnodaré, Krasnodar dîBehira-reş debendereke rùsl ye.19 Ingiliz ù sondxwarîyan esker derêxisleDiyêpê.fl qehreinani ;er dikin A xesarine mezin digehînintlijniinèn xwe. Ji bo schala ûris mirov dikare bibêjeko eskereki elemanî ji bona ko rûseki Ji riya xwe bidealî, darekê ko rayèn wè di bin erdê re çûne hildikişîne.Pisli ko eleman gil)a;liiic qunlar û neqebènçiyayên Qevqasê érija elemanan gelek kèm kiriyeLi aliyè nîvro elemanan ji du baskan berdayewelalên Qevqasê. Baskekî di peravên Behira-reş rexwe li bendera Novorosîské rasl kiri bû. Vî baskîli 2ê llonè bendera Enapayé vegir.l fl zora xwe daNovorosîské. Danezanên elemanî da zanîn ko ordiwaelemanî Ii 4é llonè kel Novorosîské Jî. |Lé ûrisanderew bi aliyè vê nftçè ve da û pişlre xuya kirko wé rojè eleman bi tené asêgeha bajèr zemt kiribûn û ser di kûçeyên bajêr û di benderè de domdikir. Lê pişti çend rojan ûris bégav man û jeki^iyan fl di nîvroyé Norosiskê de keline xetinenn û berevaniyé de pê didin erdè.diBaskè di berè xWe da bû Grozniyè. Groznlmerkezeke pétrole ye. Eleman di vè qadè de jî bizehmet û gelek hêdî ber bi pês diçin. -Li goradanezanên paşîn ordiwèn elemani hêj ji Grozniyè40-50 kilomêtir dur in û di bilindcihên Qevqasê deberfê dest bi ketine kiriye.Herçi Stalingrad, ser di dora wé de xurl bflye,Stalingrad li ser çemê Volgê bajarekî mezin e. Erdê.bajêr di perèn çem re qederê 40 kîlomêtir dirêj dibe.Eleman gelek zorê didin Stallngradè. Ji ber koStalingrad ji alîkî merkezeke sinahî, ji aliyè dinmifta Volgè ye. Bi standina Slalîngradê Rûsya nîvro jiRûsya bakur qut dibe.Elemanan ji nîvro, ji bakur û Ji roavê ber¬daye Slalingradê ù bi qeweline mezin dirêji bajêrdikin. Pisli debê mehê ordiwèn elemanî di bakur ûdi nivro re gibàstine Volgê. Heséb Stalingrad kelebin niihaserc. Lê vêna berevaniyên bajêr bi tu tiştînaşkê. Belê cih li ûrisan leng bùye; lè ûris di yètengiyê de jî bi dilfirehî serè xwe dikin.Li 12ê llonè serfermandariya rûsi heçî pirèn Volgéhene tev de dane berhewa kirin û riya vegere Iieskerên xwe liirin. Serfermandar! di emirè xwe dedibêje, ji bo midallhên Slalingradê veger ne maye,divêt Stalingrad heta mirov û berikê pajin serè xwebikit. Midafibèn Slalingradê welê ji dikin.Li 13é Ilonê eskerên elemani gihastine dorabajêr û keline devên kûçe û koldnan. Ji hingè veser di nav bajêr de çêdibe û ùris bajarê xwe kûçebi kûçe, xani bi xanî midafehe dikin; carina elemandilevin hin mezelên avahikê, di hinên din de hèjûris hene. Ûris lerka van niezelan nadin û di liwanaavahiyè de li dijniinê xwe diqelibin û didin singénhev.F.v ser dimine serên kurdmancî. Ma li wexteberê screvaniyèn kurdmanc as û asêgeh li bev quine dikrin û tê de ne diketin singèn hev û bi xen¬ceran 11 hev ne dixistin?Pisli ko ûrisan ré li xwe birin hawar flgaziya bajér bi balaflran tél. Heye ko Stalingradbikeve destè elemanan. Lê bi vê midafehe flrisanplana elemanan bi geleki guhartinè û bicihanlnawè warqilandinè.Mirov bè hemlê xwe 11 vê mêraniyê ecêbmayîdimîne. Di dema şike.stinê de jî 11 berxwedan nekarè her caroêri ye.ŞAM: 15 Ilon 1942 NÊREVAN- 1068

BRÊZÎLYEBrèzllye jl kete ser. Brèzllye yek ji cimhûrityetènEmérika nivro ye. Ji Emérika nivrore Emérika latin jt dibêjin. Ji ber ko xelkèwê bi pirşnl ji nîvroyé Ewropayê ûnemazeji Spanye û Porteklzè çùne wan deran û diwan welatan de qeri^r girtine.Brèzllye ji wek piraniya dewletên Emé¬rika nivro qutbiriya xwe ji mihwerê kiri bù; lèmina sut û Erjantlnè héj ne keti bù ser. Vé pasi¬yé noqarén mihwerê ji nù ve car vaporênBrèzllvayé bîn av kirine. Li ser vè yekè Brèzllyeji rabû'ji Eleman û Italyayé re ilanherb kîr;Di nav erdên Emêrikayê de erdè Brèzllye j'her deré bètir nlzingi Ewropayê ye. Ji vl awiri vejt jerevaniya Brêzllyayèkirdeyeke girane ye-Bi vé hèncetê me dil kir xwendevanên Hawarêli ser hin tistèn wl welati serwext bikin.Di sala 15001 de emiralekl porlekîzlBrèzllye keşif kir ûBrèzllye bû mistemlekekewè dewletê. Di sala 1815an de Mlr Bédro, kurèqralè Porteklzè bù xidlwè wi welalî ù1822an de Bédro istiqlala Brêzllyayè Ilandi salakir ùBrèzllye bû welateke bi ser xwe. Lé dî sala1889an de di Brêzllyayè de îxtilalek çêbù; xeikIl qral rabûn, ew ji text êxistin û cimhùriyetIlan kirin. Ji hingè ve Brèzllye jl wek dew¬letên Emériké en din cimhûriyetek e.Rûyé erdè Brêzllyayè3 275 510 kilomêtirçarçik e ù nifûsa wê 43 milyon e. PayîtextêBrêzllyayè Riyodèjanèro ye.Zimanê resmi ùzimanè piraniyè portéklzl ye. Lé herçl wilaye¬tên nivro, tê de bi elemanl û lalyanl jl xeberdidin.Brèzllye di nav cimhùriyetèn Emérikanivro de a dewlementir e.hesin, m^nganèz, komir, elmasDi erdè wè de zèr.h. d... peydadibin. Herçl hatinên wé: qehwe, kekao, birinc,penbû, tenbakû ù şekîr in. Dî Brêzllyayè derêline welê hene ko héj Insan pê 11 wan nekiriye. Dibêjin ko darén wan rèlan qederêhezar sali téra dinyayê dikin. Çemê Emazon.çemê dinyayê è dirêjtir ( 6420 kilomêtir diréj )tê re dibore.Ji qehwaQehwa Brêzllyayè zehf ù bi nav û deng e.dinyayê heral ji sedi 65 jî Brêzllyayèdertêt. Qehwa Brêzllyayè têk de 66 milyonklB in. Ji van 66 milyonan 16 mîlyon di hundirêwelêt de diminin û a mayln rêdikin derve. Ji berzêdabiyê, carina qehwa wl welati kèmbeha dibeJi lewre hikûmet ji sedi 30 pari ji cotkaran bibehaki nizim dikire û wê dijewitlne.Di Brêzllyayè de xizmeta eskerl mecbûrlye û midetê xîzmeléneh sal în. Di sala 1939ande yani wexlè ko ser dest pè kîr di ordiwaBrêzllyayè de 6548 zabil û 7.3275esker Ueb Jn.Herçl stola wê ji zîrehpûşek, 17 bertorpiyor4 noqar, 4 torpiyor, 6 torptlçln ùji çend va¬porên petrolkêî bi hev diket. LêBrézilye jihingè ve ordù ù slola xwe xurt kîrîye. Vèdewletê piştl seri di balaflrvaniyè de ji zèdekiriye Ji bo vè yekè hikùmeta Brêzllyayè jîïtalvayê mamosteyèn halaflrviniyè jl anl bùn.Lè pîjtl ko Italye di rex Elemanyayê de keteser ew mamoste vegeriyane welatê xwe.Reîscimhûrè Brézilyayé Cltolyo Fergasçirokeke délai ù ca/.îbedar heye. Fergas dîxorlaniya xwe de sivanè ber pez btl. Xwej liblùrè pif dikir ù distrand. Dilè keçikekè pèketi bù. Lè keçik pé qall ne dibù, ji ber koFergas ne ji maleke nas bù. Fergas je redigot: « Keçé, tu Iro min iiaki ji ber ko ezşîvanim, lè rojekê tiwé poşman bibi. Belê liwê bîbinlko tu bî reiscemhùrê Brézilyayé yê ayendé qallne bûyl »: Keçik 11 vé gotinê dikeni, hejl Fergasdikir, lè qall ne dibù ko bibe jina şîvnnekl.Fergas ji şivaniyê derbasî ordiwê bù ùmidekl tè de ma. Ji ordiwê jl derket ù ketedibislana hîqùqê ù bù evkal. Dî pey rejîxwere rojnnmeyek ji deréxist ù Ii dengé xwegeriya ù deng pê ket. Fergasé şivan di parlamanêde bû niminende yanl mebùs.Di sala 19301 dî Brêzllyayè de ji berzèdahîya qehwé bihraneke iqtisadi çêbû.Fergas ji emelan, ji xwe re, hizbek, çékir ûnamzediya xwe danl riyaseté. I.é namzediyawl ne çù seri û yeki din bù reiscimhûr. LéFergas imida xwe ne hirl.Fergas gava dit ko Is bîqenci çênebû,rabû hevalên xwe en kevin, jivan, dane hevû ji Sênpawloyê dîrêjl Riyodejanêroyê kir.Di navbera şivanên Fergas ù eskerên hikù¬metè de ser çêbûŞivanên Fergas zora poilsù eskeran bir, reiscimhûr danin ù li sùna wlFergas bù reiscimhûrekl dikUtor. Ev donzdehsal în Fergas reîscimhûrè Brêzllyayè ye ùdostika wl ya wextê sivaniyè jina memùrekladell ye.XELlLÊ GENCO'~~~ÇENd1mÊdHEL0KÈN JAPONÎKém caran mirové xurt ne hijk e.Sefera sed kllométiri bi gaveke deit pê dike.Heçl zane xeber bike, dizane derewan Jt bike.Dl edebê derédeklrin béedeW ye.Dizê peran dlkln hepian, dire erdan dikin «titan.Çètir e ko mirov dl fenekê de xurt be, li »ûna ko diçendekan de qeli be.PUlngên xelkê Ji mirov re mifkan nagirin.Riiflçayaaar bênexwanin jt pitvèour nayine daxwarin.1069

COUTUMES ET TRAITS DE MOEURS146 Mlr terka baz ù şahln kir, sisyang û tilùrkirîne sewirdarè xwe.L'émir a délaissé le faucon, II a pris pour conseillerala bergeronetle et la tourterelle.147 Nan û plvaz û nexwejl çavre;I ye.( Qui a ) du pain et des oignoni et se prétend maladeest un gourmand.148 Ne gayê min lî garanê ye, ne galgalananê gavèn dikim.Mon boeuf ne fait pas partie du troupeau, je ne parlepai de ce que mange le bouvier.( C'est 1 dire: Je ne me mêle que de ce qui ^aregarde, et n'ai paa à pâtir du resle. Dans beaucoupde villages Jcurdet, les troupeaux sont gardés parun berger communal ).149 Ne jina bêlas, ne xulamê bè meaj, neerdè kaş.NI femme épousée sans payer la dol, ni valet sansgages, ni terre en pente.150 Şeb û jekir li cem jivana yek e.Alun et sucre candi, c'est tout un pour le berger.151 Şekir ne xurdê şivana ye.Le sucre n'est pas nourriture de berger.( Allusion i la vie rude que mènent les bergerskur

SAL 10HEJMER 50ANNÉE 10NUMÉRO 50PÊNCŞEMB15ÇIRIYA pÊŞÎN 1942KOVARAKURDÎJEUDI15 OCTOBRE 1942>f REVUE KURDEDI VÊ HEJMARÊ DETefsira Quranê Dr. K. A. liedir XanGramêra kurdmancî C. A. Bedir XanDiwana Melê Qedrî Cemîl pasaKlêopalre Bişarê SegmanMemozina Herekol AzizanXanlMalikeke Hafiz FarisîxwînMarşa Felaté Osman Sebr!Rewşa Dinyayê NêrevanPiroziya Cejinê Sèx MemdflhEnigmesTawûsparêzTEFSÎRA QURANÊ187 Wê demê bînin bîra xwe...Mezinên xudankitéban ji Xuda re swindxwari bûn ko ew hicetén pêxemberîtiyaBezma Mihemed venaşêrin û wan pêsxelkê dikin. Lê wan plştre ji bo xatirêçend peran bextô xwe res kir û swindaxwe avêt pist guhê xwe. Ew dan ûstandina wan bi çiqasi kirêt ù ne hêja ye.188 Guh mede wan... Ew nefsaxwe bi tiştên ko pêk ne anîne li berxelké mezin dikin û zirtê xwe didin ûdixwazin ko xelk jî pesnê wan bide.Wan xwe ji eezayê Xuda xeîas ne kiriye,ji bona wan éseke giran heye.189 Erd û ezman milkê Xwedêne û Xuda bi her tiştî dikare.190 Di afirandina erd û ezmanande û di çûn û hatin ù kurt û dirêjbûnaşevan de.jibo mirovên bîrewer hikmetinehêja hene.lyl Ew.di rabûn, rùnistin û raketinêde Xudayê xwe ê mezin tînin bîra xweû bi hikmeta afirandina erd û ezmananmijûl dibin û dibêjin: Xudanê me, te erdû ^ezman bê sebeb ne afirandine; mebaweriya xwe bi te girtiye, me ji ezabêdojehè biparêze.192 Xudayê me... mirovê ko tu davéjlagirê dojehè, perlşan û şermisar dikî.Ji ezabdarên nefsa xwe re tu arîkar nîne.193Xudanè me....Me dengé Quranêû pêxemberê ko li ser riya rastî û baweri¬yê banl me dikir bihist. Wl digot: bawe¬riya xwe bi Xwedê bînin; me jî bawariyaxwe pê anî. Xudané me, di gunehên mebibore û sûcén me efiw bike, canê medi dema standine de, bike hevalê canêqencîkeran.194 Xudanê me.... Sewaba ko temizgîniyawê bi pêxemberên xwe re bi meda, bide me û me di roja pisdawiyê deşerpeze û şermisar meke. Tu mezin 1,bextê xwe xira nakî.195 Xudanê wan, ji kerema xweli wan vegerand û gol: Ez qenciyakirin û emelê we nas dikim û ew licem min winda nabe. Qenciker jin anmér bin, di hav wan de tu ferq nîne, ewweke hev in. Yen ko ji bo parastina dînéxwe ji welatê xwe hatine deréxistin û diriya min de hatine èsandin û dest bi sertkirin û gihane mirinê; ez di gunehênwan diborim û wan digihlnim bihuştênter av û kanî. Ev şabaşa Xuda ye û tuşabaş ji ya Xwedê ne spehîtir e.196 Di dinyayê de dewlemendî,çûn û halin û zirt û forte kafiran bilawe nexapînin.197 Ev tiştên he, kêmqedr in,dawiya wan kafiran ketina dojehè ye;dojeh cihekî ter şerm û ezêb e.198 Lê yen ko ji Xudayê xwe tirsi¬yar in, li gora emré Xuda dimeşin, xweyibext in, ji din û welatê xwe hez dikin,xebatker in, derewan nakin, pakbeden ûpak dil in, qenciyê dikin û ji xirabiyê destdikislnin, destvekirî ne, ne çavteng in,arikariya feqîr û sêwiyan dikin; ji bonawan bihuştên 1er av û kani hene û ewher tê de diminin. Di wan bihustan de,ji bowan, ji bal Xwedê ve her tislèn çak ûpak pêda dibin. Ji bo bawermendan ji.kerem û rehmeta Xuda xweştir tu tiştnlne û her liste ko ji bal Xuda ve ye bas e.1071

BINGEHÊNGRAMÊRA KURDMANCÎ19DERECEYÊN RENGDÈRÈN WESFIN128 - Rengdèrèn wesfin, wesfê navdéranbi dereceyèn têvel dikarin bidin zanin. Bi goti¬nên gin ev rengdèrèn ha di qiseté de ji awirêmanfû bastûrè ve di şîkiline têvel de fènedltln-Weki niho gava mirov dixwaze wesfê bezabûnahespeki bide zanin dikare bibêje:1 Ev hesp beza ye.2 Ev hesp ( jî è dîn ) bezatîr e.Dî komeka pèsln de rengdèra beza, wesfènavdéra hêsp gava ev bî tena xwe û bezabûnawl adell ye, ne kèm û ne ji zêde ye, dide zanin-Di vl hall de rengdêr di halê adeti de ye.Herçl komeka diwim, tê de rengdèra bezadî şikilekl din de ye ù « tîr » ek pè ve bùye-Bî ;vê « tir »ê rengdêr dikeve halè kemper_yanl mîqayesè. Belè gava em « Ev hesp bezalire » dibêjin; hespè ha hatiye dayln ber hespekidin û ji è din bezatîr derkeliye. Jî lewre parkita«tir»è bel. ko navdéra rengdèrê bî navdèrekedin bête kemperandin yanl miqayese kirin,bi rengdèrê ve nabe.QEYDE Ji bo çèkirina kemperiya deng¬déran li rengdèrèn adetl> tîr » ekê zède dikin.Herweki: qenc-qenclîr, bilind-bilîntîr, spehl-spehltir,sor-sortir, dirêj-dîrêjtîr, lireh-Qrehtir,xurt-xurtir, beza-bezatîr h. d.129 Jî mîlê dîn rengdèrèn wesfin di halênxwe en adell û keniper de bi zêde kîrîna hînpirsan, nemaze hokeran di mana xwe de kèm ûzède dikin.1 Ev hesp beza ye.Ev hesp hînek beza ye.Ev hesp gelek beza ye.Ev hesp yekear beza ye.Ev hesp ne ewçend beza ye.Ev hesp bi qasl hev beza ne.2 Ev hesp (jîèdin) bezatîr e.Ev hesp ( ji ê dîn ) hinek bezatir e.Ev hesp (jiêdin) gelek bezatir e.Ev hesp ( ji ê din ) yekear bezatir e.Ev liesp (jîèdin) ne ewçend bezatîr e.Ev liesp ji hev ne bezatir in.130 Disan ji alîyê din rengdérén wesfinen adell gava « ne » yek dikeve pèsiya wanbi awnkl dîn mana dibin û dikevin şikîlê nerênt.Herweki dagirtl-nedngirtl. Ev tiUng dagirtl ye.Ev tifing neilagirU ye.Lê heke « ne » bi rengdèrê ve ne bûyeDIWANA MELÊ34Ney ;ekera gerden ji ac dîsa ji res tozên semedQewsé li bala ferq fl lac keybir re;andln bê ededKeybir rejandin bé hisab misrî ko dan slqal fl tabSed Ristem fl Efrasîyab kujtin li wan ker kir cesedSed padl;ah fl Xisrewan candan jl ejqê wan rewanŞlrin û libsê erxewan min dî II bejina serwl qedMin din 11 bejna er'erîn tayén zibad fl enberinBayé seba da cenberin zill çflne ser nflra semedZilf çflne ser nflra zelal carek were bayé ;imalBiskan ji ser dêmé vemal zilfan ji ber coté esedSeh-haré coté cadiwan îro ji remza ebriwanDil girl û da ber gaşiwan ker kir li miskînan jkebedDil girt û da ber xenceran kustin nîgara dllberanMe jl desté zilma esmeran dad û meded dad fl mededDilber Ji le'len Xwey şefaf da min meya gulgin fl safDeryayé esqè qaf û qaf peyweste lêtin cezr fl meilHusna minez-zeh bê misai ser da llbasê xet û xalSergeşle heyran maye lal ehmed ko dl nflra ehedEl-lah ji nûra sermedi yek qetreyek da Ehmed!Şlrînî ft remzek we dî medhûşî ma het-ta ebedhingê rengdêr ne nerêni ye. Bî rastl gava em< ev tîQng nedagirti ye » dibêjin je mexsedew e ko tiflng vala ye. Lè heke me « ev tifingne dagirtl ye » dibêjin je mexsed ew e ko tifinghèj ne hatiye dagirtin. Yanl nerènl jî rengdèrêbètir lî lèkerè hikim dike.RENGDÈRÈN 1ŞARKÎ131 Ev rengdèrèn ha dikevin pèsiya nav¬déran ù lî wan işaret dikin. Rengdérén îşarkljî pronavèn işarki en pivene « ev, ew » pève, netu tîşt in û gava navdèrèn wan ji komekèdikevin ew vedigerin ser eslèn xwe û wezîfeyênxwe en bingehîn dibinin; herweki dî misalènjérln delèle dllîn:Ev mirov iro ji bajèr hat.Ev Iro ji bajèr hat.Ewl mirovê ko tu dili birayê min e.Ewê ko tu dm birayê min e.Evan mirovan gote min ko tu çûyl néçiré.Evan gote min ko tu çûyl nérçirè.132 Me dî mada 57an de goti bû konavdêrên nêr bi guhartina « a » û « e » ya wanbi « ê » kê jl têne tewandin û di hin derènKurdislanè de ev navdér gava yekejmar inyekear nayine tewandin. Lê heke rengdêrekeîşarkl daye ber navdêré hingê navdér ji kijanmêjer û- zayendi be jl li gora qeyqa gelempertête tewandin. Ji lewre mirov nikare bibêje< Ez vl hêsp, an, vl hesp dibinim » divêtbibêje « Ez vi hespl dibinim ». Herweki:vi hespl, van hespan wl hespl.wan hespanvè mehlnè,van mehinan wê. mehlnè,wai>mehinan.( dûmahik heye)1072 -

^IROKA TARlXl:KLÊOPATREcfiiop xwlu diditin bi tirs, ker û lal II wan difedkirin û xuldamkole nema ji beriyè vedigeriya.* *Rojekê, Klèopatre, dî dlwanxana xwe aKlêopatre melika Misîrê bû Jiylna xwe dimezin ûzêrhell de xwe lî ser texlè_ xwe dirêjevln û hezkiriné de derbas kiri bû. Beriya wéZilèxa hebû. Zilèxayê jl hez dikir; hezkirinekèkûr ù hûr. Ji Zilèxayê ve mihbeta dilan yekbù, ne dibû di'do. Dilê Zilèxayê bi (îsif pê¬xember keti bii. Zilèxayê ewçend je hez dikir-ko rojekê ga-va pês Ûsif ve sêv dixwarin kêrkirî bû ù jî bêsebriyè lî dora xwe difedkirlù wek masiyê ko ketiye bejê bè kês û fesalxwe lev dida. Sidonye, cêriya wè a azadkirl,lî ber lingên wê rùnisli, guhdariyu emrênwê dikirin.Klèopatre bajeiia xwe bi xurlî hejand ùda bù deslèn xwe.ber l)i jor rakir. Cêrl ûkoleyèn ko li pès wèKlèopalrayê gelek caran ù ji gelek kesanveqor girli bùn, mana i.saretè seh kirin, xwehez dikir. Lé evinèii wê gelek netajotin. Se¬xwar kirin erdê, raxer maç kirin û di pistvekè, kém caran hela bî salekê.Lé bi Antonyoperde û stùnan re winda bùn. Klèopatre gotere Klèopafrè sebir bî xwe da ù di evIna wi deji salé wè ve jl çù.Belè melika bedew carina şevekê, şevekekin, spiseveké hez dikir.Klèopat^è di kelkela Havinê de, roja xwedi qesira xwe a penceregirtî de derbas dikirù ber bî êvarè, bi cêrl l'i berdevkên xwe vederdiket bejtçeyèn xwe en bernil il temaşahespên avê dikir.Hespên avè bi xwe, ,ji germé pelixi,cangiran ù lingqeriml derdikelin qeiuxaii ùdevên xwe êo UrehmeziVi bi vekêşaii vedikiriuû di dora mehinan de bî lavekariya evinêdigeriyan; bi pozên xwe en hestifp.eliin pistamehinèn xwt dîxurand û talastin; ew kèfxwesdikirin ù bi şahlke schwetenglz digel wandadiketin avè; té de wnida dibûn. Pisli biliinekè,di wl mile avé de du sehwirèn res ùlibevbadayl xuya dikirin,Klèopatre, ra û damarèn canê wê jî vêtemaşayê şidandl û vegirt!, di ber xulamkoleyénxwe re derbas dibrt, diçû qesira xwe.Carina çavén wê bi xulamkoleki rift ûlewend dikelin. Wè sevê, ew xulamkole diçûxizmeta xanima xwe; pi.sla wè dida erdè, beréwé dida Xwedé û emè ..xiininia»xwe ê hiskbùyljheta ko ew sist û nerm dikir difirkand û ewbedena zlvin, dî nav cilian de, bi milên xwe enzexm badida û distrand. Bi vê firikandin û badanèqey hestiyên melikè diheliyanù canê wê ènerm dibû gutlek hevir; hevirekl hinde çir kodeng je dihat. Klèopatre kèfxwes, ewçendxwêh dida û germ dibû ko dilmest û bêhîşdi xew re diçû; germiya Havinê di germîyacanê wê de winda dibû.- Sibetir ew xulamkole peyda ne dibû. Xelkèserayê ji bev lê dipirsin. Digotin, bi weztfekèçûye beriyê; Lè carina cèriyèn xewgehaKlèopatre di sêlûna hemama melikè de çendSidonyê:teng dibe.vedişêrimYa Sidonye, tu nizani çiqas bihina minDitirsim ko sira ko di dilê xwe debi liilavêlina dilé min wê singa minder bike ù wê bikeve her çavftn dinya ù alemé...Sîdonyayè pèyèii xatûna xwe ramisand,rùyê xwe di ejiiùyên wê da ù got:Xamima minl lu destùra cêriya xwedidi ko bişlexile ù li dermanê xanima xwebigere. Carina giyakî adell dermanê derdeklzexin e. Ma ew çi sir eko xanima min lésine?...Klèopatre: Tu qenc dizani Sidonye ko ezgelek heji le dikijn ûdilê min ber bi te ve ye.Ev du salin min lujicèriliyê azad kiri û mintu, di vê qesirê de, kiri miroveke aza û ser¬best; ji her mirovên aza azatir û serbestîr. Ûdîsan min destùra le da ko tu li gora kèfaxwe ji xwe re li mêreki bigcri da ko ez wlji tere binini. Te jî xwe re evdeki reşîk bi¬jart. Mill ew jl azad kir. Cire, ji berte dikim.ko hejlSidonye: Belè ezgori, ez pè dizanim ûdixwazim sezayi wê hezkiriné bibin. Û minHamo. evdê reşik ji xwe re neqand...Klêopatre: Belê Hamo, ev evdê reşik,jina mirekl Hebesislanè ewji min re.dîyari; rèkîilbù. Hamo di deryavanîyê de şehraza^derketû li Skenderiyé di cenkeştiyan de dixebite. Lè-Hamo êdi ne kole ye, mêreki aza ye û yê teye. Çawan Sidonye tu bextiyar I?Sidonye: Belè ez gori ez bextiyar im, lêbextiyariya min bi tenê hingê tekûz dibe, gavamin xatûna xwe jl bextiyar dit...Klèopatre destekl xwe 'danl ser serê Sî¬donyayè û ne hi?t ko gotina xwe ^ibej.seri.Sidonye lê fedkiri. Du hêstirên germ û giroverwek du daneyèn.mirariyan di »er hinarikénKlèopatre re ketin koça Sîdonyayè.Sldonyé rahişte her du lipgén xatûna xwe1073

à ew li Mr hev çend caran maç kirin. Sidonyêgole xatûa xwe: Ez gorl, ka bêje min çi destdaye te.... singa min tirba sir û dîldîziya te ye.Klèopatre: Ma ew xorté ha, ew ferman¬daré romani; yé ko heta bi Skenderiyé ez pêre rawestiyam naye bira te. Belê ew ferman¬daré romani, yè ko daye pèsiya ordiwa xweù xwe lî welalên Mad û Faris girtiye...Sidonye: Mark Antonyo, ma ne ew e.Çawan nayete bira min. Ew mirové bextiyar.Belê bextiyar; lê ne ji ber ko serdarekl romaniye; lê jî ber ko dilé melika Misirê meyildariyawl kiriye û tro melikè riya wl dipé.Klèopatre: Belè Sidonye, we ye, herwekite goliye; lè vegera wi bi derengi ket. Anton¬yo soza xwe da min, ewê jîna xwe a romaniberde û li sûna wê ezè bibim jîna wl. Emèherdu lî ser texlekl rûnin. Serèn me di bintaceké re wè bigehin hev; rohelat ù roava herdu welat jt ewè bîndestîya me bikin.Sidonye: Min hèvl ji Xwedè heye kodaxwazên xatûna min tev de biçin sert.Klèopatre: Tu çiqas délai I, Sidonye,Xwedè ji le bibihise. Kes nizane, dinya ye, tedit tifaqek lê qewimi.... way lî min ax, ezê...ma ezê çi bikim; ma bel wl ez dikarim. De rabeem je re diayê bikin, ji Xwedê hévidar bibin...Klèopatre û Sidonye deverù li erdê dirêjdibin. Di sikûna sevè de dengè van her dujinîkan wek zarina şlrmjekl geh bilind û gehnizim dibe. Heye ko Xwedê ew deng bihîsti bin.Antonyo mizefer, serdest, bi mal ù menai,bi hèslr ù xulam ji seferè vedigere; lerka jînaxwe a romani Oktavyayè dide ù lî sùna wêKlèopatre mehir dike. Lè Antonyo newère vlIşl di nav qewm û milelè xwe de Ilan bike.Dillrse ko xelkè wl lê rabin, je bigerin û bibindijminên wl.Lè Antonyo pê$keplkt xurt heye: Oktavyo.Oklavyo birayê Oktavyayè, yanl bûrayêAntonyo ye. Oklavyo jî allkl li heyfaxweha xwe digère ù jî aliyè din dixwaze diRomayê de fermandaré tekane bimine Anton¬yo bi nav ù deng ù bî mêraniya xwe di serwl re ye. Oklavyo teqslr nake û di şehnedêrekêde ji xelkè Romayê re dide zanin ko Antonyojina xwe ii lomanl berdaye û melika Misirê,Klêopalre xistiye sûna wè.Ji mile din Klèopatre bi xwe zor didaAntonyo ù dixwest ko ziwaca wan bête Ilankirîn. Di ber çavên reiyetên Klèopatre ev ziwacjî melikè re rûmeteke mezin bû.Antonyo, wl a$iqê seyda nema kari bû libei israra Klèopatrayè bisekine. ' Di sala 36anberiya mlladè, Antonyo bî nameù qasidan jirohelê heta roavè da zanin ko jîna xwé aromani berdaye; bûye mère melika Misirê ûKlèopatre ketiye sûnaOktavyayè.Meclisa Romayê giha hev; romaniyan biyekdengiyè Antonyo xain Ilan kirin ù jî Okla¬vyo re swinda sedaqeté xwarin.Car sal kelin navê, beriya mlladé bi 32salan; bû ser. Eskerên Oklavyo û yen An¬tonyo li hev dixistin. Klèopatre daweta cêriyaxwe aazadkirl sahînet dikir. Jî wê dawetè retorinèn dewletên dost, gîregirên welèl tev dehali bùn vexwendin. Klêopalre mérê cêriyaxwe Hamo, ewHamoyé ko' melmé ew azadkirî bù a xisti bù rèza torînan, ji xelkè redida nas kirîn.Ji-milè din Antonyo jl rabû, ji bo kéfxweşîyaKlèopatrayè Hamoyé r#şîk kire naxudayé[l]cenkeştike romani, cenkeştiya ko An¬tonyo bî xwe lé de hati bû Misirê.Herçl cejin û şahînelên serayê hebûn,Hamo di hemiyan de ha/.ir dibù ù Klêopatrebel SIdonyayô ne diçù tu seyranan û cêriyaazadkjrl hergav li ber texte melikè xuya dikir.Sidonye jinikeke şehraza û xudan vèn ûmekir bû. Klèopatre gelek caran pirsa xwepèdixist, pê disèwirl û ji ya wé dikir.Rojekê Klêopatre axIn û- keserek li xweanl ù gole SldonyayêiSidonye, dibl ez û Oklavyo em di bexçêqesirê de digeriyan. Oklavyo ez kisandim bersiha darekê ûez li rex xwe rûniştandfm. Ok¬lavyo midekl xwe ker kîr qet xeber ne da. Bilenê bi awirine kùr, lê bişivlşk li min dinihêrt.Ez rind pê dihesiyam ko di xeyalxana wl re tis¬tiné hewilnak derbas dibùn û',wan ewlèsand.Min xwe nema ragirt ù je pirsl. Ewl jl hertiştgolemin. Belê Antonyo ditirse ko demekwê hebe, ez» jî wi .ù evlna wl aciz bibimû ezê dîl bikim kd je xelas bibim Hingé ezêjehrè bidim è. Tu dizani Sidonye dijminênme zehfîn, li ber fikan sekinine û li^firsendekêdigerin; da ko bavèjin nav min û wl.Ditirsim ko lîngine rêvin pê li kaniya evlname a zelal bikin û wè ava zelal bişeyloylninû me lè de bixenîqlnin.Sidonye: Ez gorl, heq di deslè te de ye.Lê nabe ko lu newmld bibl ù xwe bê tevdlrbavêjl himbêza qederê. Rome yen ko xiyalietû bêbextl Iê kirine, wan bê eaza nahlle; zûan dereng eezayê wan dide. Antonyo bêbextl[Ij Naxuda: kumandarê vaporè; '.keptan.1074-

MEMOZINAEHMEDÊ XANi7 'FIHRISTI SERAXAZI KITAB,EXBARÛ ES'ARI NE'TI ELQABÛASARE DISÛRETI TTIRAF0 IQRAR Bl ECZ 0 INKISARlDIGEL ITIZARA GUFTARÊ.Saqt bike cami asimaniRaha weko rflhi cawidan!Da em bigerin diniaxi can 1erYek lehze bi rahi rflhperwerSaql tu birêje cami minaAva ko dikil zeniiré binaŞadab bigere qelbi mehzflnMedbîş bigere eqli mecnûnSaqî bike kaseya micewherşîreyi me'sera mileh-herYaqflt inizab û le'l û sey-yalWî dir-ri xwejab û xemr û tel-lalDirdaneyè xwe birêje navèYan! ereqa wekî gulavèDem dem bide desti meyperestanXelké ko hinik ji dil di destanDa cami ililan bibit mires-se'Bezma terebè bibit misen-ne'Vé meclisé meyswira mudamèMestane bike ji new mudamè (IJMimkin ko ji feyzi bê nihayetYek qeire bibit 11 min inayetNej'a qedeha meya mirew-weqKeyfa ineba rezl bi rewneqEwreng bikit dl ' nefsè tesIrHasil bibitin di qelbî teşwlrYanl bikevéte can! şewiiikHet-ta bigehéte qelbi /c^qeknefes bibit Jl ho miuTesiriTesîri qefes bibit ji bo minTesfiyeya dil bibit me hasilHevdeng bibim digel enadilMirxê dili mirde bête perwazBé perde bibit tenue awazDem jibheti bilbilan binalitGeh fibhi enedilan liikalitko ve ré bikil sehergahAhanHemware digel nesimé hcmrahSed xunceyidil ji ber l>i ker|2| binbi zeban û ba xeber binSosinBifkoJ bibi}kivin ji xaranbibin di mey hezaranXflnrizSorgul bigirin bi e;ki jebnemBilbil bikenin li reimi hemdemSaql bide min jerabi gulgûnBé deng _fl def fl sedayi qanûnDa fehne fl mihtesib nebininbicivin ça xem nemininŞahlTefwtf biçin Ji qelbi mehzflnDfsao bibim ez jl ofl digergflnHcxmflr bibim bikirme lafanSerxwe; bibim bikim guzafanBékéf nejim çu ez bibêjimduran biréjimDlwane bibimBedhal bibim slran bl der dimBéqal ji batine xeber dimTeşbîhi neyé bikim leren-nimTûlisifel ez bikini leUel-limDa keşf bibin ji min keranialMeşhûd bibin li min meqantatŞii'be ji meqami dil bi awazGulgeşt bikin gewejt A şehnazBé deng Ji iewri dil bi ahengSeil aeng sed ebdan weki çengManendi ribabi bè kemançeDeng bè ji defa me bê tebançeZihre bibihit newayi iş-şaqReq-qas bibil li ewe nih taqSazi dili kul bi zèr û bem bil (3|Sazendeyi eşqi Zîn û Mem bitSerha xemi dil bikim fesaneZînê Memi hikim behaneûNeinié we 14) ji perdeyê derinimZînê û Memî ji nû vejinimMe'lfll biwîn hebîb û asiqtro he wekî tebîhi haziqDerman bikim ez ewan deWH kimWan bè ineiledan ji nû ve rakimDerdé di dilc .Meniè ciger-rişZina Ji di-rûni Ilil cefakêşWè perdegiya efife meslûrWé bégunelia ji tehmelé durMejhûr bikim bi terz û islûbMimtaz bibin mihib û mehbûbEwreng bikim ji nû serefrazDa béne lemaşeyi nezerbazDilber li Memi bikin girinêAsiq bikenin bi derdé Zinè-Hemderd bikin bi wan sefayèBé derd bikevne helwelayèXelké ko sine û ji dil safPakîzesirijt û ehli insafBilcimle bikin ji bo rae lehsinBèjin ko bi qencî haie tedwînXelké ji < yihib-bibim » digergflnHerçi ji ezel bi wi t yihib-bûn »Da bèn û bikin hikayetê gû)Hindek bikirin xwe pè feramfl;Hindek bikirin bi can sema'èHin pè bikirin ji dil weda'èLè hévî dikim ji misteldaoHerfan negirin li mistefîdanEv name eger xerab e ger qencKèjaye digel wé me du sed rencNewbawe ye tifl e newresldeHerçend nehin qewl guzideLê min ji rezan ne kir temet-ti'Mamendi dizan bi kes teteb-bi'Newresti bediqeyl Bad eHe'sflm e efIf e xanezad eNflbar e eger firin eger talMetbû' e ji rengi newi' etfaiMin hèvl heye ji ehli halanTeqbth nekin evan tifaUn ,Ev meywe eger ne avdarKurmanci ye ev qeder II kar eKv till e eger ne nazenîn eNûbar e bi min qewl jerln eEv meywe eger ne pir lezlz eEv tifl e hi min qewl ezîz eMehbûb fl lihas fl gujwareMilké di min in ne mistear eElfaz û meani fl IbaratIn$a û mebani fl ijaratMewzû' û meqasid û hlkayelMermflz û menaqib ù dirayelIslûb û sifat û mana û lefzEsla ne kirin me yek ji wan qerzBilcimle netayici Ui flkr igDûşize û newerûs û bikr inmede desté xelki nasazVè ;ahidè dilribayi ten-nazIni-mîd ew e ji ehli irfanKw dé ne girin li min çu herfanTeşni' nekin wekî xeyûraubikin 11 min qisflranIslahEsbabi kemal perdepûf inErbabi xerez di pirxirûj inMe'nnil ew e ji ehli razanEw (lè ne kirin bi min tinazanEz pilewer im ne gewheri meXodresle me ez ne pérwerl meKurmanc im û kûhî û kenariVan çend xeberén kurdwarldlImza bikirin bi hisn û ellafIsxa bikin ew bi semi' insafEsbabi xerez ko guh bidérinEyban bi kerem li min veférinAva riwè jairi neréjinGer mimkin e yéke qenc bibéjlnSehw û xeletan nekin te'ec-cib ,Te'wil bikin ji bo te'es-sib.11] Di vé maliké de du mudam »hene û her du ji bl erebl ne. « mu¬dam > a pè;in bi mana hergav e.mudam» a didowan bi mana ;erabéye. « ji nSw mudamè » yanl jinû ve serabê.|2{ Ker bi mana perce, kerl ye flk > té de ji I k > ya adell stflrtir e.Ji bo fanikirina stûriyé mirov dikare an < zir » û bem > dugotinên mflsîqiyé ne. tzér» bi manazirav fl bem > bi mana stflr e.Herweki bl farisi tlz fl pes dihèjin.1*1 < Nezmé we a ye an < nexméwan > e. Ji ber ko qala Mem fl Zlnédike fl beré xwe dide xwendevanan.li Romayê kiriye. Lê qedera te bi qedera wl vegirêdayî ye. Divêt lu evlna xwe dî singa wide bi xwedi bikl û divêt ewlehiya Antonyobêxi deslê xwe.Klêopatre: Belê', Iê çawan û bî çî awayl.Ji dihi ve cz bala xwe didim û lête bira min- 1075

ko midelek e Aanlonyo destè xwe nade lufiraxèn xwarinê yen ko min je ne xwarinê ûpiyana ko min je venexwarîye nake devê xwe.Je dixuye ko di her tişll de jehrê dibine.Sidonye: Sibe ezê ji te re rêke welè sanlbikim ko mêrê te ê romani, wè bizane kojinika ehmeqtîr dîkare mêrê jirlir bixaplne.Weke hero, Antonyo û Klèopatre, beriber bi behirê, dî şehnlşlna qesirê de rùnistl,şlva xwe dixwarin. Klèopatre jî her firaxé parikdibir û piştre ew dida mérê xwe. Piştlko xwarin û vexwarin; kelin himbèza hev ûkwe lî ser texlekl diréj kirin. Klèopatre lîbèjîna mère xwe a zirav wek dargerthgeke teraliya*bû û ew lî singa xwe dişîdand û rûyéwl bi şopa maçikan sor dikir.Her duji serxwes bù bûn. Pîyanèn jerabé,li ser hev, bi ser xwe ve dikirin. Klêopalrerahişte pîyaneke mezin û ew heta bî nivlvexwar. Gava nivé din dida Antonyo, serè xwe,hinek hejand ù pelek ji gula ko bi pora wéve bû ket nav piyana serabè. Antonyo evpiyan jl wek pîyanèn dîn bire ber devéxwe. Klèopatre destè wl girt û bî tirs û lerz'da ber qlran û got: « Vè serabè vemexwe ».Rû û eniya Antonyo lék ve çûn. Antonyo bitirs ù iezeb lî Klèopatre dinihérl. Klèopatrebanl Sldonyé kir û piyan da è. Sldonyé koleyekanl û piyan da desté wl. Bi emré Klèo¬patre kole jeraba piyanê vexwar ù pisli çenddeqiqan mir.Klêopatre milên xwe en zlvin lî stoyéAntonyo gerand ù got: « Hey sersem, tu di¬bini, min dilé xwe lî le xerab bikira; mindikari bù bi pelé gula .serè xwe jehiré bite dim û te bikujim ».Antonyo deng ne kir lé qenc zani ko pelégula seré Klèopatre jehirdar bù ù heke Klèo¬patre bixwesta M çî awayl hebe kari bû je¬hiré bidiyè.Jin û mêr xwe bi lenè kirîn, cira vemîrandinû ketin himbèza hev. Bî lenê heyvekeçardeşevl wek rùyê mirovekî li xwe heyîrl dînav perdeyên qesirê re li wan teroaja dikir.*Ser dom dikir. Eskerên Oklavyo û yenAntonyo di bej ù behiran de li hev dixistin.Uiduwê llonè, 31 sal beriya mlladè.Cfiikesliyèn Oklavyo û yen Antonyo ûKlèopatiè di behira Yewnanistanê, di Ekzyomède gihane hev û li hev dan. Ji nijkekêve cenkestiyén. misri bî $ûn de vegeriyan. StolaOklavyo da pey. Yen Antonyo direvin. Di wêrojê de xuya kir ko Oklrfvyo wê zora Anton- ,yo bibe û kiswerèn rohelê û roavê bêxe dé»- 'tên xwe. .Herçl Klèopatre, di nav bist û car saelande bist ù car caran li mêr û yarê xwe diqulipiew dixist xeydê, ji xeydè radikir û ewtavêle dexsê; ew li ber lingên xwe digerandû ew dî taya evinê de sermest û bèhi; dikir.Ma disan ne ev Klèopalra yewnan! bûlit) qeyserè Romayê Jûlyùs Sêzarùs xisti bûdava evlna xwe û pasé lé qulipl û bêbextl lêkiri bû.'Niho dora Antonyo bù. Antonyo ji keti bûtora yewnanîyê û Iro dibû qurbana xiyanela wè,Niho Klèopatre Oklavyo da bùbûra ûber çavên xwe,neyaré mérê xwe. Oktavyoyê ko zoraAntonyo dibîr.Evln û zeferdariyrAntonyo kevinbû bû; wèk dîwarên qesîreke, zèrhell yen kozérên xwe dîweşlne erdè û ew di bîn ling>inde dibin ax û xweli.Je re mizeferekl nû ù agirekî sor ûbé xweli diviya bû. Ew mizefer jl Oklavyobi xwe bû. Oktavyo Misir û kişwerê wê débislanda û wl ew bidana ser imperatiriynRomayê. Klèopatre wé bibiwa melika Romayê jl.Antonyo bêbextiya Klèopatrayè bir dibir,lé birbirlneke bî derervgl; tir ji kevanê fllilt bû.Ev bû bû salek ko cenkestiyén Klèopatra¬yè di Eksîyomé de sîkestî bûn û ji ber slolanOktavyo baz da bùn.'Yekè Tebaxè, sih sali beriya mlladé.Eskerên Oktavyo gihaşli bûn deriyênIskenderiyé ûli eskerên Antonyo digeriyan.Ev serè dawIn bû. Heke Antonyo nikariyaeskerên Oktavyo. bişkentne û ordi^ra wl bi ^ûnde vegerine Oklavyo wé4)iketa payilexla Misirêû heta tirbén firewnan jljé re bejin û sto wêxwar bikirana. Beri herkesi melika MisirêKlèopatre. ,Klèopatre dîlirsl; ma Antonyo bi bêbex¬tiya wé ne hesiya bû. Klèopatre xwe dihewranikl res pêça û ji derlkl qesirê i nizimderket û gote SIdonayè:Min ji le pève tukes navetSldonyé: Ma Hamo ?...Klèopatre: Hamo... belè, bila ew ji bi mere bét. Sidonye min bibe û min di nav tarltiyatirbén qral û imperaloran de vesêre. ( berêxwe da Hamo ) Te emrên min bi temami bicih anine?Hamo: Belè ezbeni, ne kumandarên es¬kerên beji, ne ji yen betûrê ji ya Antonyonakin, kes dest nnbe xwe.... iKlèopatre: Sidonye, Hamol min setiiw1076-

girliye; ez ditirsim. Belè ez diliisim ko An¬tonyo bide pey min û min bigehîne cezayé koez sezayi wl me.Klèopatre şeva xwé dî nav tirbén hikimdarênMisirê de derbas kir. Leşker û stolaOklavyo zor dida deriyên Skenderiyé.Mark Antonyo, li Klèopatre digeriya; lé ewpeyda ne dikir. Antonyo didlt ko her tisl windabûye. Antonyo şûrê xwe kisand ù ew di qelbéxwe, di wl qelbl re ko héj evina Klêopatretê de xwe lev dida derbas kir ù ew fermandarénavdar bè nav û deng, bê san ù rùmet mir.Oktavyoyê mizefer ket Skenderiyé ù emîrda ko melika Misirê a bedew, wê melikako qeyser û fermandarên Romayê lac, sûr ûrûmetén xwe datanin ber lingén wé, je re binin ûbi keziyan bi ereba wl ve girêbidin û di kûçeyênSkenderiyé de rakijinin.Klêopalre ev bihist û zani ko bimaya, bilenê bi vl away.l wê bigîhaşta Oktavyo.Esker û berdevkên Oklayyo ketin kùçe ûkolonén bajêr û lî melikè geriyan. Lè li jûnaKlèopalra zindl, cendekê wé peyda kirin.Hamo, je re mareki res 1 diréj peydakiri bû. Klèopatre deverù xwe lî erdê dirêjkir û mar berda ser xwe. Mar jl wek aşiqênwè di dora wè de geriya, canê wè ê tenikçend caran bihin kîr, di bin berzika wè rexwişîya, li navlanga wè a liya ù xwe gihandpora melikè ûjê dakel bîn erzina wê; sing ûberê wê tev da, gerdena wè kire devé xwe; ewbedena narln û nazenîn carekê, du caran liçermê xwe è rej şîdand.Klêopalre hela hingê xwe lev ne da bû.Gava bi germiya devê mar hesiya bi carekê dexwe hilavèl. Bî vê levdanè di bîn melikè- decih li mar leng bû. Mar bi gerdena melikèpihét girl û bi zengelora wè veda.Klèopalra ko di himbêza aşiqên rift ûlewend de bi xwedi bù bù û kumè gelek ca¬mêran xisti bû balgîhê xwe, bî maçika marekires 1 sik, bè xwedi ù xudan mir.Herçl Hamo û Sidonye, kelaşên van herdu xadimên sadiq û wefakar li ber cendekêxatûna xwe nobel digirtin.Dihok: 12 Tebax 1942 BIŞARÊ SEGMANMALIKEKE HAFIZDiwana Haflzê «Irazi, çi bi }lhir çi bl tesewif,gelek bl nav fl deng e. Em Iro Ji wé diwané, ma¬likeke berpeyî xwendevanan xwe dikin. Heke me evmallk 1)1 flreht wergerande kurdmanciyê, Haflz dlbéje:Haciyè reben daye riya kebbé û diçe. Herçl ez, diclhé xwe de rflniftt, lé ez dixwazim rfl fl dlndar bibtnim.Ewl beré xwe daye xênl û 11 car dîwarên wl digère.Herçî ez, armanca min xwediyê xénI ye fl ez lé digerim.MARŞA FELATÊDaxwaza me ramana me girtina welatMe jin navè bibindesll her divè felatWelatê me Kurdistan e pêgera jêranEw qada ser û nijdan e landika mêranJi navè me léte zanin şelpên mèranlMa hewceye ko em bèjin cihan dizaniJî Keyqubad heya digîhé AsliyaJcê zorMed serdest bûn di Asya da li jêr û li jorBizdandî bûn Selahedin hefl qiran bi ?lrPiştl wl jl di me rabûn pîr şah ûemlrMe bav û kal keline xew sereki dirêjDiréji nav welèl bûne pîr destén qirèjMe fèl ev eko bibirin wan dtstèn zorkerDi welét da qet naxwazin hevrl û berberSézde sal în xwin diréjin ji xwe û neyarMe dest késa jî xebatê ûXebata me her dé ev bit sercot û cobarû mèrku?tinDî welét da ji neyaran kesek nehiştinEmMe jinleşker în sondxwarinê ji bona welalnavé bi bindest! her divé felat.Sam: 28 Tirmeh 1938 OSMAN SEBRtREWŞA DINYAYEŞERÊ ÛRIS Par ûrisan eleman Ji Roslové blsûn de vegeravdi bû fl pé érlja ûrisan ya Zivistanêdesl pè kiri bfl. Isal eleman li Stallngradè, plçll koketine birek! bajèr, sekinine. Ev bû qederê mehekèko eleman ketine kûçe û kolanên bajér û di navxanî, qijie fl febrikan de seré ûrisan dikin. Herçlflris ne bi tené 11 ber xwe didin, lé radibin berhlcflmanjî fl carina avahiyên ko berî nîvro ji destdane, pijtî nîvro wan bi jfln de vedigirinin.Li 9é mehé érisa elemanan sekini. Cire fl èrljyekar sekiniye an pijlî çepd rojan ewè Ji nfl vedest pé bike? Ev ne xuya ye. Li 9è mehé elemanandanezanek belav kir fl tè de gol: Ji ber ko ordiwaelemanl di bajarè Stallngradè de niqteyèn mihimxistine deslèn xwe ji Iro û pède dl jeré vi bajaride tabiye dé bête guhariin. Me topine mezin anlneStallngrdè. Emé bi van topan laxén bajèr en maylnyen ko hèj di destén flrisan de ne texrib bikin.Bi rasti JI Ji hingé ve danezanên »er qalc jerésegmanan nakin. Herçl danezana elemanl ya 13émehé yekear qala jerê Stallngradè ne kir.Eleman herçend gihajti bin Slalingradê JI 11bakur û li nivro erdén dora bajèr di destén flrisande ye. Ordiwa elemanl pijiî ko li çemé Don derbasbûye wek pozekl ber bl Stallngradè fl li dora wédirêj bùye. Yanl ordiwa elemanl bajarmihaserê kiribe JI Jl rokelé pêve her se aliyên bajêr berdayi nefl ordiwa Tlmoşenko i'

aré midaflhên Slalingradê sivik bike. Lé pl;lrexuya kir ko plana Tlmogiénko je meztir fl firehtir e.Ordiwa Tlmofênko çi 11 bakur çl 11 nivro beré xwedaye çemé Don. Bl vî awayi TImojènko dixwaze bi¬keve pi;la ordiwa eleman! ya ko di Stallngradè deye fl wé Jl giraniya wé qut bike. Li gora nflçeyénkaniyèn rûsî pèjdarén ordiwa Tîmojénko di hinderan de glhafllne çemé Don.Herçl seré çiyayên Qevqasé, di vé qadé de Jl,vt pa;iyé eleman hesêb hikarl bfln pè; ve herin. Divé q.idé de ordiwa elemanl bi du baskan lék vebflye. Baskekl peravên Behira-re; girtiye û qesta nivrodik*. Ev baské ha dike nake xwe nagehine Toapsé-Nemaze piftl ko stola rflsl esker daxistine navbaraNovorosisk fl Toapsé eskerên romani yen ko di vlbaskI de ne bégav mane fl ji érijè derbasî midafehebflne û ûrisan bi berhicûmeké çend gund bi jûnde vegerandine.Dl nîveka vé qadé de ordiwa elemanl ji Armavlréve riya hesin fl .boriyén pelroIê girtiye fldirêjkl, wek zimanekt haliye hela Mozdoké fl je dirèjlGrozniyè dike. Herwaki xwendevanên me dizanin diGrozniyè de bîrén psirolé hene. Di van panzdehrojén pajln de eleman ber bi birén pétrole ve bitené 22 kîlometiran pês ve çflne. Di vé qadè de jîflris radibin berhicflme û xisarine mezin digehîninelemanan fl carina dikevin çeper fl kozikén wan jl.Heke me çavén xwe 11 kirdeyèn }erê ûrisgerand em dibînin ko îsal miqawemeta flris li gorapar gelek xurl bflye û blrha èrija elemanan kém kiriye.ŞERÊ PESIfIKÊ Di vé qadé de eskerên emê¬rikan! fl ewistrall jeré xwe xwes dikin. Di giravênSilêman de eskerên emèrlkani yen ko daketine bejépê didin erdé. Di GIna-nfl de ewislraliyan japon -(kénandine fl didin pey fl wan ji Pormorsl bi durdixin. Pormorsl ji bo hevalbendan ehemiyeteke mezinheye. Japonan ji méj ve dixwest Pormorsl bêxindestén xwe fl bi vî awayî héj bètir nizingî 11Ewistralyayé bikin fl pé riya Ewistralyé ù Emérikébibire. Lè plana japonan ne çû str! 0 niho jiPormorsl bi dur dikevin fl nîzingl li Kakodayédikin. Li gora nflçeyén eskerên ewistrallpafinjl Kakodayè bi lenè 18 kîlometiran dflr in.ŞERÊ ROAVÈ Serè vè enlyé jeré; balaflrandi vi sert de ingilîz bi temami serdest in. Ba¬e fliaflrên ingilîzî bi ;ev û >bi roj di ser Elemanyayêû di ser welatên ko elemanan ew vegirtine re diflrinû xesarine mezin digehînin bajarên wan welatan.Vé pasiyé méréjal Gôring di gotareke xwa de qalavan érijan kiriye û gotiye: Ingilîz niho li bajarênme didin. Lé pist! ko me Ijé ûris safi kir emé beréxwe bidin Ingilleré.Ji vé gotina Gôring dixuye ko baiaflrên elemanlû di yek wextl deancax dikann }eré ûrisan bikinnikarin diréji Ingiltere ji bikin. Ji xwe Hitler nebi xurt! bombaran dikin. Li gora danezanên ingiliz!li 12é mehé di van bombardimanan de ingilizan30 baiaflrên mibwerè aveline erdê fl pénclyén dinbirindar kirine.Ingiliz fl emêrikaniyan vé pajiyé gelek esker, top,tang û balaflr ànîne qada Misirê. Welé dixuye kodewletên mihwerê jl dikin esker û cebirxane bininvé qadè. Ji lewre balaSrèn wan 11 Malle didin dako di vé navè de vaporqefleyén wan ji Sîçllyayêderbasî benderên efriqayl bibin.Sam: 15 Çiriya-pèsin 1942NÊREVANPÎROZIYA CEJINÊJi xweyiyê Hawarê reRoj béte der, al sor fl zer, ev ro li ser bané le bitHerdem bijl bi kéf û xwejî cejna te jî t>îroz bibitHerdem jeva te ron bibil J'dil şahiya te xwej bibitÇend roj hene her cejne bit cejna le jî pîroz bibit.Hindi ko ev dinya hebit b'rûyé bilind b'demê sipî .Her hakim fl jahé me b! cejna le jî pîroz bibitL'bexçè gulan Tnav simbilan seyran bik! jahé dilanB'kèf û sema dur h! j'xema cejna tç jî pîroz bibit.Heyva li ser le carde bit daim Bihar l'erdé te bitL'te çi miraz e her we bit cejna le jl plroz bibitHindi ko padi;ah hebin hemi li ber payé te binDaim di ferwara te bin cejna le Jl pîroz bibit.Dora me hal hon b'kin xebal ev ro l'welat rojé helalAla veda sewqè li me da cejna te jî pîroz bibilÇak hilkevit roj derkevit dijmin b'revit yan jt b'kevitMemdûh divét ev haie bit, cejna te jî piroz bibit.Dihok: 20 lion 1942Sèx Memdflhé BrîfkantENIGMES173 Ser bî jêr dibe, tijl dibe, ser bi jor dibevala dibe ( Kum ).On le renverse, il s'emplit, on le redresse, il se vide( le bonnet ).174 Seri di le de, kok di de de ( guhan ).La pointe en toi, la racine dans la mère ( le sein )175 Séniya savaré lî ser guhê darê ( hinar ).Un plateau de blé cassé sur la branche de Tarbra ( lagrenade ).176 Şaşîka delala gîndîrl newala ( zlpik ).Le turban des belles roula dans les vallées ( la grêle ).177 Sev têt, ?emal têt, gah lêt, gopal têt, jinik padîfah û siltanan têt ( hév ).La nuit vient; le flambeau vient, des fois il est courbé;cela vient de chez les rois et les sultans ( la lune ).TAWÛSPARÊZdixwest kn di çend eniyan de (er bike. Lt qelsiya.talyanan n xurtiya ûrisan «w bégav hi}t fl Iro ordiwènKiriyariya Hawarê500 Qirûjên Sûrlelemani li Efrlqt JI fer dikin.SERÉ MISIRÉ Di vt eniyt de Jî nemaze ferêbalaflran e. Baiaflrên ingilîst fl emêrikani 11 benderênefriqayi wek BingazI û Tobriqé A Ii benderên giravaGirité didin. Herçl eleman A talyan, ew Jl zorê didin.Maltayé. Bombardimanén Maltayé sist kiri bfln. Lêji lit vé mehé ve balalirên mihwerê ji nfl ve giravéXwedî fl gerinendeyê bepirsiyan Uir CeladetAli Bedir-Xan . SamSflriyeDirecteur Propriétaire : Emir Djéladet Aali^edir-Khan, Damas-SyrieŞAM ÇAPXANA SEBATÊ 1942i-1078

SAL 10HEJMER 51ANNEE 10NUMÉRO 51YEKŞEMB15ÇIR1YA PAŞiN 1942KOVARA KURDÎDIMANCHE-15 NOVEMBRE 1942)f REVUIi KURDEDl VÈ HEJMARÊ DETefsira Quranê Dr. K. A. Bedir XanQe(hi Cemil pasaDiwana MelêMir fl Nèrçîrvan M. l^niMi SilêmanTislèn danezanan Xelilè GencoBişarê SegmanSelahedinSilav li sifra hazir e CegerxwînWarê min ne I kor e Osman SebrîŞflşa Dilan Bişaiê SeginanMemozina Herekol AzîzanXanîGramêra kurdmancî C. A. Bedir XanMezin û Mezinatî Osman SebrîRewşa Dinyayê NêrevanTEFSÎRA QURANÊ199 Ji xudankitéban, heçi ko Ijh we¬riya xwe bi Xwedè û bi Qurana ko jiwere dahatiye i^ bi Tewrat ù Incîla koji wan te hâte sandin, anîne ij ji Xudayêxwe tirsiyar in ûbi ayelèn Xuda tiştiiieerzan nakirin, qedré ayetên Xnda digirin,sewaba wan li nik Yezdan heye. Xudahisabè emelén evdèn xwe zû diqedîne.200 Gell bawermendino Gavadikevin tengiyê, xwe sist n pis mekin,xudansebr bin, dilê xwe xurt bikin, hêjluêrtir bibin, berê xwe bidin dijminêndîn û welatê xwe, sînorên welalên xwebi peyarl bebi siwarî jjeji dijminên xwebiparêzin, gava zorc didin we, pê bidinerdé, ji Xudaj'é xwe tirsiyar bin, li goraemrê wi bime.şin

DÎWANA MELÊ. 35Ah 11 deslè vè sirè dil Jl mey hewalê kliIlerçl II mill kiri mêla cama meya du sale kirŞeng fl ncbatè mejlha misk fl zîbadé wejihaRflmch dibè peyane héj zède li min délaie kirÇlçek û gui sehergehan neslerin In dil zergehanTel» da ji misk fl maweré niahe xunav fl jale kirfl biskè xumriyan law di zilfê sutriyanMane leniamî kesk fl sor bedre II doré haie kirDur kirim ji sinbllan çîçek fl bijkok û gulanDil ji, me rengé bilbilan jibhelê daii fl laie kirPire meitan ji şije ê da me sefîneke meyéŞikir ji Xwedè ko qeizemek min ji xwe ra qebale kirXunce leha j'rengê gulê dèmê li ser nima mêléSibhetè bilbilan seher lew me fliian û nale kir36Derê meyxane ya esqè sehér arif ziyaret kirHi abé çejmê xûna dil widû' best û teharel kirWerin cama hllalè da ji eksè mahi nû bînîKo xanè mihr û cergé çerx û xan roze xaret kirDi mlzan qewsé mahé nû bi wechê dilberê min dlJi çe»mé goje é ebrû bi dewrê cam îşarel kirBi ebsaran nezer min çû ji çerxé qewsé ebrûyanŞikirxwazim ko çavan kari ber eyné besarst kirJi ber dèmê niqab avèl fl deslûra tewafè daBl se'yi beyti Icramé fl min eswed ziyaret kirDi didaré hezaran can nisaré meqdemé yar imKesè canan bi can bînit di ejqè wl tlcaret kirBi dtnarê deni zinhar da yaré xwe neflrojîKesè Yûsif nrolî wî di alem da xisaret kirTené ew secdeya jikrè tebll mihrab û qewsènanKo dilq û jemll sec-cade bi wé avé xesaret kirDi behsa le'lé leb her xam naril teb'é elmasîWelé le'sir û feyz û mihr fl tedbîrê heraret kirDi Icaza beyanê da suxen ger béte InsafèDizanit mixteser herkes mêlé sihir fl Ibarel kir.KOTIŞTÊNDI DANEZANAN DE TÊNE GOTINEv ser ji nû ve me hliil erdnigariyè dike.Lè carina dl donezanèn şerevaniyan de navinewelè hene ko di xerllan de jl peyda nabin.Ji ber ko ew deverine welè ne ko an tè derûnişliman ninin an hebin jl gelek hindik inûcarina jl ew rtiniştiman koçerên ereban infl di reşmelan de rûdinin. Ji xwe ji vl ^vesUxuya ye ko em Iro qala qada serè Misirê di¬kin. Ev in çend serénavèn qada sert Misirê:EL-DEBEH Salsyoneke rêhesinê ye. Liroavayê Elemeynê ù je heflè kllométiri dure. Di dora .ilasyonè de çend konên erebanhene. El-Oelieh nemaze bi ava xwe a vexwàrbarhêja ye. Ji Bircilerebè heta hire tu av biqasl ava El-Debehè ne ?êrin e. Di sehrayê denavè El-Debeh gelek caran tèle peyda kirin.El-Delieh bi msna keftar e. Ji lewre heçl erdêko l)i gir û mltikén rex hev xarûmaro nebedewinavé El-Debeh lè dikin.XEZAL Di beristanèn Erebistanê deMlR 0 NÊÇlRVANDibêjin rojekê miré Botan bi çend siwarênre derketi bû geste. Mlr û peyayên xwegihan navseia çiyakî bilind. Mlr nèrl ko peyakli bermezin rflnişliye. Mlr ji hogirénxwe re got; em herin cem vl peyayi ka ewçi dikè. Çùn cem peyè; mir je pirs kir l'i got:M Peyayè délai lu li ber vl beri çi dikiNMNMNMEz nèçirvan im ezbeniKani lajt û tolèn te?Ez li ber kewan im ezbeniMa tu çawan bè tiving kewan bigiri?Kewé min ê ribat heyeÇawan tê bi kèw kewan bigiri?N Min dav li dora wi vedane; . kewêmin wè bixwine, kewèn çiyê hemi wè bikevindavê ez jl ezèMNwan bigirim.Tu çi xwarinê didl kewê xweEz kuliyan didim ê ezbeniMir li kêw nêri û got: Hey heywanê bênamûs,tu çawan heval û hogir û welatiyênxwe bi destè xwe ji dijminan redikl davan.Dijminé ko tu li cem. I, te dikè rekihè û egertu aza biwayi tê hemi tişt bixwaran, tislènhèja û bêhejmar.Mlr sùré xwe derani û kew ker ker kir ûgote xelkè dora xwe:Ezji kesè ko heval û hogirén xwe bidestè xwe dikè davén dijmin hez nakim. Heqêwl kesi kuslin e.Ji vêçirokè tête zanin ko em ev kew in.Ne xwe ji me re Mlr û sûr divêtin. Bel wanyekiliya me çênabé.Telşelr: 10-10-1942RASTOM. EMIN SILÊMANmirov gelek caran rastl navè Xezalè tèt. Erebli deverén ko tu avahigeh lé ninin il té dexezal peyda dibin, navè kezalè lê dikin.Birel-xezal,Blra xezalan; Derbel-*ezal, Riya xe¬zalan;Erdel-xezaI, Erdè xezalan. Xezala ko didanezanên qada seré Misirê de tête ditin dikeveroavayê Elemeynê ûjê S."! Kilométiran dure.DÊR-EL-MENASIBibadetgaha ûlehan e.Dér hewekl nas eLé erebên çolê navê déréli deverine din ji dikin; li xirban û li koménkevir ûteht ù şaxuran. Herçl Dêr-el-menasib libakurè Himématé korteke mezin e û di dorawé de latin hene. Ji lewre ev nav lè kirine.Heke me ev nav bi kurdmanci mana kir, emdikarin bibêjin Déra kevirèn daçikandl.CALO Di orta Hbyayè de waheke ke¬vin e, ù dikeve nlvrorohelè Bingaziyè. Talyanantè de ji bo mihacirén talyanl yèa ko ji Ital¬yayé hatine, xanl û;ji bo eskerên xweqişleçékirine. Beri hezar sali melikèn fatiml ti deqesirin çêkiri bûn û ew carina dihatin Caloyè ûmidekl xwes lé dimarf. Calo di qûma sehrayê^dedimine giraveke. Av, mêrgine xwej lê hene.*Beriya jer kerine pez û dawaran tè de diçirlo.-1080

ÇlROKA TARtXt;Ëwropayé skènandin. Ereb pê serevral bftn.SELAHEDÎNSergevazê kurd bû malè ereban, siltanekl erew.Di dasilaiia Selahedin de lu şopên kuidltiyè0 RIÇARDÊ SÈRDlLne diyiir in, ji navê keleheke pève. DiSelahedin kurd bû Kurdekî héja, zana, çiyayên elewiyaii de kelehek heye, navè kurdunxurt û zexim, camèr û dilqewln, xudan vén lè ye. Ereb je re Hisnel-Erad dibêjin: Kelehaù rûmet.kurdan.- Şerevaniyên kurd sùrkèrèn xaçè jeEwropayiyan tu siltanê rohelê dananine derèxisti bùn ù ew bi xwe lê de asè bù bûn.ber qran û imperatorén xwé, ji Selahedin pève Heta hingé ni)vê kelehê « krak dé jevalyê »Belè Selahedin kurd bù; dikari bù xizmetnmilelè xwe, xizmeta mileté kurd bike .. ne kir.yanl keleha şevalyan bù.Dikari bû heyîna miletê xwe béxe serGava segman 'Wilyem gotina xwe gihandebimine qewIii û wl bike milet ù dewieteke dawiyê, axa û serliendè wi Roj^er Pikon je pirsl;biserxwe û abadin... ne kir.Ji liste ko tu dibêji ewle yl?Dikari bù miletên din di xizmeta miletêWilyem bi edeb, xwe li her Pikon xwarxwe de bixebitine ù miletê xwe li sùna mi¬ kir ù got-ê: Belê ezbeniletên din bigehîne kişwerkişayiyê ne kir.Pikon bihinekè sekini, xwe ker kir û pajêDisan, Selahedin, serdaré kurd, siltanê serê xwe hilda ù goté Wilyem:ereb dikari bû di xizmeta ereban de jl kurditiyaTu dibêji ko te xwelia min nus kiriye,xwe car caran bianiya birê, ew bigota ma gelo ewê jl tu nas kirl?xelkê ù ew nav, nav bi fenê payidar bikira.. .Çawan ez nas ne kirin ezbeivl, me eWSelahedin ev jl ne kir.rojên sèrln anlne bira xwe. Rojên ko li Skcç*-Selahedin, islamiyet di ser milel ù nijadêlande di qesira bavé serbend de; min xizmetaxwe, di ser hertiştl re girt ù qewmê xwe, we dikir.bijarteyén mileté xwe di riya islamiyeté «le biJe pê ve, çi gote te?kustin da û milelé ereb bi eskerên ko ji çiyayênBiserliiitiya xwe, çawan hêsir bûye ûkurdistanê dadihatin, gihande kişwerkişayiyê. Iro di çi ezabi de yeMihemed pêxemberê Xwedê bù; nezan ùDivêl em wê xelas bikin, hetani konexwendî. Xwedê ew gihand û eliinand ù bixwelia min di liésiriyê de ye bila ji min rédestè wl mislimanl li dinyayê belav kir.her xwesl û rahetl heram bit.Islamiyet qeliha bû. Zora mirên erebanBelê ezbeni emê wê xelas bikin; divêtli ber êrlşa şevalyeyên ewropayl en zirehpùs em wé xelas bikin...çû bû. Hespên tazI ji ber liespèn rimbazènîşev ezè meselê berpeyî qralé xwe RIçar¬flreng baz didan. Ereban ji avahiyan xwe da bûdè Şêrdil bikim, ka ray ù tevdîra wl çi ye?pas. Qralén Frengislanê keti bùn erdè miqedes.Pikon di oda xwe de wek şêrekl birindarSelahedin, ew kurde bixwegihayl, ji çiya¬diçû wl seri û dihate vl serl.yên Kurdjstanê, dakel beriyén Erebistanê, zoraPikon ji xweha xwe Mariyê ecêb liezjevalyeyèn ewropayi bir ù desté xwe da islamiyetadikir. Roja ko qralê Ingilistanê niyeta seferèko gihaşli bù caiikeşiyê; destè wê girtkiri bû ù berè xwe da bû erdè miqedes Pikonû ew rakir, islamiyel ji piyan sekinand. Şopajl keti bù ordiwa wl. Xweha wl Mariyê neola Mihemed ji nù ye şên ù ava kir. Erebdixwest brangê xwe bi lenê bihile, rabû ewvegeriyan ' bajar û şnrislniian.RIçardè Şêrdil qralê Ingilistanê bû. Mêrekijl pê re hat.qenc; bi dil ù vên ù bi destè xwe sêr. WekSelahedin di Teheriyê de ordiwa elilênheral qralén Frengislanê Ricard jl li ber Selahe¬xaçê şkênandi bû, keti bû Qudsa şerjf, Misifdin ji desthilaninê ket. Lê Selahedin dostêû Sûriye bi sûn de vegerandi bù. Selibl ji beVneyarè xwe, dostê neyarê qenc bû. Ricard de keti bùn. ,nexwe; kel. Selahedin kete belgihê bijiskan ûXebera şikestina sellbiyan gilinîte welatênEwropayê. Xelkê Ewropayê bi bev kefin. Jamènew derman kir.Ricard disan wek hemi qralén ewropayl,déran lêdidan, Ii def û tepilkan dixistingava ji welatên rohelê, ji erdé miqedes vedi¬û bangêran xelk diezimandin cihada xaçè.geriya welaté xwe, dilè wl bi hirmet û beyraniyetaReqetèn mèran, pir û ciwan, ber bi qerargahanve diherikin. Ji qralén Ewropayê se miranSelahedin hiltavèt.Selahedin xizmeta islamiyeté kir, qralénpardariya vè seferè dikirin: Barbarûsè elemanl.1081

Fiilp Ogûsté frensizi A Rlçaidè ingilizi é férdil.Ordûke béqeder boş û mezin, bi ter? û dewarû bi her hacetén cengè keti bû vaporan û berêxwe da bû erdè miqedes.Ji tarixa Isa 1189 û ji tarixa Mihemed SS.")sal bi fûn de ma bûn.Qrané elemanl bi rè ve keti bû behirê ûtè de emirè Xwedè kiri bû. Stola sellbiyangihasti bû pèsberé keleha Ekayé. Sellbiyan b'ser kelehê de girt û pijtl sereki no ketin è. Di vl?erl de Pikon birindar bû. Rimek di polê w'è çepé re derbas bû bû. Pikon biri bûn xes¬texané. Siwarên ola Mihemed gava ji kelehêkijiyan hèslr bi xwe re biri bûn. Di nav wande xweha Pikon, Mari jt hebû.Ji mllada Isa pêxember heta hingé 1191 salketi bûn navè.Navè Mariyê kirin Sireya. Mari d'qesira Selahedin de digel cêrl û nedlmênwl radibû û rûdinişt. Selahedin pijtl ko 11 çirokakeçikê serwext bû qewltl li peyayên xwe kirko qedirê wê bizanin û wè nerencinin.Lè keçika reben wek mékewa di rikehéde girti, di nav caican re teraaşa dinya azahiyédikir. Destén ko ji ber bev dikişiyan û digihaştinqûntarén çiyê. rêlên ko di pal û pesa¬ran re dikijiyan û bi ser pehnavan de diketin;keriyèn xezalan yen ko ji ber siwar û tajiyandirevin û xwe didan qelaçan...Di vè navè de xulamê Pikon, segmanWilyem bi nameke Rlçardê jêrdil çû bû baSelahedin. Xulamê sadiq kir ne kir û bi darlxweha axayè xwe ket. Mariyê je re bisérhatiyaxwe got. Wilyem li tevdireke geriya ko Marian Sireyayè birevine. Lé je re tu imkan nebâte dilin. Pasbanén qesirê çivikek ne dihi$tinko bel wan biOre û bikeve derveyl qesirê.Wilyem her tisl ji Pikon re goli bû. Pikonqesla qralê xwe kir û mesela xweha xwe jere da zanin. Ricard wad da ê koji xelasa xwehawl re wê bixebite û gole wl:Pikon, divèt tu bizani ko Selahedinmêreki qenc, alîcenab xudan bext ù rùmet ùbi rebenan re dilovan e. Ma naye bira te rojako di dora Yafayè de siwarên me li selefènmlr Sèvdin qclilil hùn ù hespê min di bin minde hati bù kujtiii, kurè Selahedin çi bi minkir. Belê gava ez ji hespè xwe ketim neajote ser min; èrl$a siwarên xwe sekinand ûdu hespè klhèl ji min re rêkirin û hetani ko ezli hespl siwar ne bûm dirèjl min ne kir. Ûgava ez li hespé xwe siwar bûm dora iar ûtirade ji min re bisl. Pikon neyarên me mêrineqenc û xudan bext io; ji rèzlka jerevaniyé derJI DlWANA CERGERXWiNSILAV LI SIFRA HAZIR EEy sflxleyé bê nav fl deng Dijmin 11 ler beliflr ePir le;ker fl top fl tifeng Seyda ew e ê mahIr eSed sal In ev Zeyd fl Emlr Ceng e dlgel rifa melêMertal di dest wan dablhu;t Gurzé dl dest wan agireSêxê hl lac fl teyiesan Werglrtiye rengê XldlrRflni;liye l'BIrca-belek Sabé ecem fab Nadir eEw sofiyê dil fl reben Serqot fl xas fl taz! y«Digirt bi hewar fl fixan Séxé min Evdllqadlr eCarek 11 fêx ew nanire Da zani be last fl derewKincé 11 ;éx çox fl quma; Klncê 11 sofî çadir eAxa bl deh gundé zwe ve Bawer dike Keyzuirew eTalanker fl diz fl kelej WI daye ser rêça gur e.Halé me kurmancan ev e Em dé çilo serbest bijfnHerçl ko çflye guh medê Silav 11 sifra hazir eSeydayê rast fl rihnl yeLewra Cegerxfln namidarZana dizanin ew kl ye Yen ker dibêjin kaflr e.CEGERXWiNtu tifti nakin. Bila dilè te Ii gotinên min rûnit.Ezé ji Selahedin re binivlsInim û tiwé bibint koewê xweha te azad bikit û wê vegerinit te.Pikon çû destén qralè xwe û got ê:Ezbeni, hêviya min jt ev e. Ji xwecarekê Selahedin di civata mirekên ereban dene goti bû; heya niho tukesi Ii ereban wekÛsifé Selahedin bi edil û kerem hikim ne kiriye.Ricard rabû û ev name ji Selahedin re nivîsand:TacidaralHilgirtiyê nameya min eskerek ji eskerênmin en qebreman e.Ev qehremanè ha çendcaran di meydana jeref û rûmeté de xwe gihan¬diye qehremanèn te û sûre xwe hingaftiye berçeqû kewkebèn ;siwarèn te. Xweha wl ketiyedestén siwarên te û iro hèsira te ye. Navê wèMartbû, we navé Sireyayè lé kiriye. Qralé Ingilistanêji hikimdaré misilmanan hèvl dike ko wé azadbike û vegerine brayé wê. Heke hikim¬daré misilmanan pê qall ne bû, hingè bilabrayé wè jl bêslr bigire û li cem xwe bihile.Tistè ko Xwedê gihandiye hev ji hev meke ûlu leyrl ji hêlIna wl bi dur meéxe.Ezê li hêviya qerar û bersiva te bimî¬nim. Bi tenê beriya qedandinê dixwazin blnimbira mliê misilmanan ko Emer kurê Xetabgoliye: « We kengé xelk hésir kirine; xelkêko ji diyén xwe aza hatine dinyayê».Roger Pikon li hespê xwe siwar bû ûwek bayekî kur qesda merkeza Selahedin ûbepisxana xweha xwe kir. Xulam û berdevkanew birin hafa serdarè kurd, siltanê erew.Selahedin pijtl ko name xwend kenl; Pikonrûniftand û je re got:Xorté qenc, ezè bi bicihanlna daxwazaqralè te gelek kèfxwe; bibim. Li min gelek1082 -

WARÊMIN NE I KOR EDi Kurdistana roava û wilayeta Meletiyèda eşlra Bézikan heye. Nivè vê eşlrê yê pirtirli ntvroyè Ferêt di wilayeta Rihayê da dimineko je ra Bèzikè Omaxacè dibêjin. Ji her koFerêt ev esir kiriye du cihan, malmezinénherdu cihan cida ne. Pir caran neyari jl d'navbera van malme^inan da çêdibe.Mala Ûsiv axa ji malmezinén Bézikè jorinû mala mêrxasên eşlrê ne. Vè pasiyé di vèmalbatè da bi navê flemê Qadir axa mêrekrabû bû ko di wl welati da rù bi m^èran vane bişti bû. Bavé flemê, Qadir axa se kur hebùn.Hemé, Emer û Mislefa.Birayê biçûk Mistefa him delaliyê bav ûbiran û him jl bi desthilanîna xwe ji fleméne kêmtir bû.Rojekê Mistefa ji bo derbazbùna Ferêtdiçe ser gemiyê û li wir raste Seyid Weqasxwes e ko ev name bi destè şerevanlkl qralèIngilistanê gihaştiye min. Ez bi silavine eskersilavan li wl şerevaniyl dikim û je re dibéjimtko min ne adet e, ez daxwazên Rlçardêjèrdil bi sûn de bavèjim. Heke dinyayê carekêŞêrdilek û Selahedlnek afirandiye ev ne tuhêcet e ko carekê din jl mêrine wek wandé biafirlne.Berdevkan Mari gihandi bû Pikon. Pikonxwe li destén Selahedin xwar kir ù ew ramisan.Hêstirên sahiyè ji çavên Pikon diherikinSelahedin ji Rûçard re nama jérln rêkir:TacidaralMe xatirê qasidê te herweki sezayi wl,sezayi her mêrê qenc e, girl û zani. Qasidê te^ilavén min, silavên wl mirové ko di qadénser de qedir û hinera le zani, ji te re digehîne.Me ji ya ta ne kir û ew bi xweha wl rehèslr ne girt. Ji ber ko di mal û qesirèn rtiede hi tené ji hésirèn qadên ser re cih heye.Hèslr bi lenè ew in ko di dema peveçûné deji ber bégaviyé xwe tavèjin bexlè dijminé xwe.Qasid mévan in; mévan jl nabin hèslr.Me xweh vegerande birê. Xwedè wan bihev sa bike.Selahedin bi qewlè Emeré Xetab ve çûda ko Rtçardos jt bikare ji ya pêxeberé xweIsa bike û erdén ko ji xwediyan standine ve¬gerine xwediyan. Ma Meslh ne gotiye: « tistènqeyser bidine qeyser; tijtèn Xwedê bidineDihok: 9 Ilon 1942 BIŞARÊ SEGMANlè, ko ew jl ji malmezinén Bézikè Omaxacè ye.Ji ber ko di beré da neyariyeke biçûk dinavbera van her du malbatan dageniiyè zû li hev radibin ûhebû, li serher du bi jeşaranbera qefsinga hev didin. Berikên Seyid Weqêspêslia Mislefa dihingévin ù bê can dikeve erdé.Seyid Weqas jl, licri ko gazl bi ser gilié li Ferélderbns dibe ù diçe mala xwe.Qadir axa jl tê cendekê kurê xwe dibemal ù ji her ail dost û naséii wan berê xwedidin Semsaté, mala Qadir axa ji bo serxweşiyê.Lé çiqas ko Seyid Weqasé çû bû mal jl ji tirsaHemê xew ne keli bû çavan ù ji mala xwe jlbazdabù. Mêraniya Hemê ewçend deng dabûko Seyid Weqas reya revê jl şaş kiri bû. Pislicar rojon Seyid Weqas ji xwe bê hêvi bù ûberê xwe da mala Qadir axa ù dexalelê.Çaxê nivro bû, dema taşliya mêvanan;Qadir axa li odê hêreyi danina sifrê ûHemê jl li melbexê çavdariya rakirina firaqandikirin. Di wê gavé da bù ko Seyid Weqas lipés mala Qadir axa xewiiil. Kesek bi xwe rane anl bù, ko ev şarela xweavelinê bû.Xulaman li hêla odê xeber da bùn Qadiraxa û li hêla malè haya Hemé kiri bûn.Li ser vè yeka ko ne dihat bira kesi bavébi kur ve xwe ne terlilandin û lier yeki qesdayé din kir. Qadir aXa di dilè xwe da digot,Hemo I serhişk e, heye ko golinine sar biderûyê Seyid Weqas, an tistiné léde. Hemo jldizani ko Qadir axa bi mihrivaniya bavltiyèdexaleta xwiniyé kurè xwe qebûl neke ù biwê yekè navê caraerl û dilgirsiyê li ser malaÛsiv axa rake.Di navbera qesra odê ù malê da kurft bav raste hev hatin. Ji devê herdiiyan bihev ra ev golin bi derket:Ev e Seyid Weqas tèye û xwe davêjemala me. Divè em tè biborin.Pisli ko her yeki flkra ê din nasi, Qadiraxa yè ko heya wê hingê hèstirek bi çavanne keti bû, du hêsliran di nav bijangan ra da der.Dema flemê hèstir; li çavên bavé xwe ditin, got:Bavol ma evçend ji te ra giran e kotu di xwina kurekî xwe biborl?!.. Ma ji bové digirl?l....Qadir axa bi dilè xwe é xurt li flemovegerand û got:Na Hemo, di borina xwina kurekî jimin ra ne ewçend dijwar e. Lê gava min luli ser vé reya camèr dltl ji kéfxwejiyan evhèstir bi çavèn min ketin. Sebebè kèfxwesiyamin ev e ko, min zaniye warê min ne Ikor e..,OSMAN SEBRl1083

iiÇlROKA TARlXl"ŞÛŞA DILANt Yadê dil ketiye ray lè nabé >« ŞAfa dilan jikestiye cebar nabé >'Vôna, lu bi serè xwe kl, bèje min tumin bez dikl?Çawan ez ji te hez nakim, ez perestijkarate me....Tu ji min re sond dixwl ko evlna lesadiq û abadin e?Hezar sondt dixwim.Hingé ezé bi dilekl rahet û xatircemherim qada ser, û ezé bizanim û je ewle bibimko di pey min re yek heye,tu heyl, ko dilèwè bi min ve ye û ji min re diayé dike ûhévldara Xudayê xwe ye ko ez mizefer bibimû vegerim bém û xwe bavêjim himbêza wé...Lokûs ev tijt gotin û Véna kişandehimbèza xwe ûvegeriya qerargahé.Niv saèt kete navé.ew li ser eniya wè maç kir ûDi xewgeha Vénayède, xorteki din, wek Lokûs rift û bilind, jipiyan disekinî û pè re taxaft.'Véna, tu bi seré xwe kl, bèje min, tuji min bez dikl?Çawan ez ji te hez nakim, ez peresti$karate me.Tujimin re sondsadiq û abadin e?Hezar sondl dixwim....dixwl ko evlna teHingè ezè bi dilekl rahet û xatircemherim qada ser û ezé bizanim û je ewle bibimko di pey min re yek heye,tu heyl, ko dilèwé bi min ve ye û ji min re diayé dike ûhévldara Xudayê xwe ye ko ezvegerim bêm ûmizefer bibim.xwe bavêjim, himbèza wè...Lagos ev tişt golin û Vêna kijande himbèzaxwe û ew li ser eniya wê maç kir û vege¬riya qerargahé.Ma ew çi xilqeteke ecêb bû ko ji dumêran hez dikir û ji ber diwan re digot ezji te bez dikim...Me got ecêb, lé heke mirov daeqilê xwedibine ko tê de tu ecêb nlne. Gelek jin ha¬tine ditin ko ji du zilaman pev re hez kirine>gotine ko ji wan hez dikin.Lê licrçi Vénayè, ewè digot ko ji wan herdu xortan hez dikir û ji dil û bi rastl dil, andilên xwe da bû wan ûdi riya wan de amadeyther fedakariyè bù. Ev ecèb bû. Lé jeecêbtir, wan her du xortan jt pè dizani û pèqall dibûn û ji hev ne didexisin. Belè vanxortan aoz da bû hev û goti bù:

hez dikir û ne dikari yeki di ser ê din re bigire.Klèopatre, wè canbaza evinè bi halé Vénayèdizani û şlret lé dikirin û digol:Vénal pipoka dilé xwe bi du evlnannieèslne. Evlnek dilé keçikan bi xwedi dike.ji yekè bètir wl diperitine û wl révin ûbèkèr dike. Dil nema bi xweşiya evinè dihese.Vêna dida eqilé xwe; gotinên melikè rastdiditin; Lè dilè wè je re digot ko di wl deevlneke bi lenè heye.* *Lokûs û Lagos piştl ko ji Vénayè xatirxwestin vegeriya bûn qerargahên xwe û bieskerên xwe ve beré xwe da bùn qadên ser-Véna xwe di ibadetgaha xwe de bi tenêkiri bû û ji ber du asiqén xwe re dia dikir-Ji Yezdan lavelav dikir û digot: Min ewsipartine te, tu wan bisilirîne.Se hefle ketin navè; qasidek ji Ijada serhat û da zanin ko dijmin şikestiye û ordiwaMisirê a mizefer daye pey. Lè disa wl qasidlda bû zanin ko di navbera dijmin û misriyande serine no çèbùne û kustiyèn misriyan zehfbûn û serbend Lokûs jl di nav kuştiyan de bû-Wek herkesi Véna jl bi mirina Lokûshesiya. Xencereke Vénayè hebû. Ew pijtxencerekezèrhell û diyariya Klèopatrayè bû. Vé¬nayè herwekt tiştekt adell bikira, bel ko desténwê bilerizin û goné wè biguhére xeifcer j'kalan kisand û ew di singa xwe rakir.Vénayè xencer di aliyê çepê rakiri bû ûşilfa xencerê hingafti bû nivé dilê wê. Xwinasor di singa wè a spl re diviziql û di ser raxeraxewgeha wê re diherikî. Vêna devbiken jipiyan disekinî û temaşa xwina xwe a sor ûgerm dikir.Cêrl û xulam pê hesiyan; deng bi qesirêket. Xelkè qesirê di dora wé de li hev gihanebev. Kabln û bijlşk Vêna li ser texte wè dirêjkirin û ew seh kirin. Dilè wè nema hiltavèt.Lè Véna dijl û bi xelké dora xwe re didaûdistand. Xelk lé ecébmayi man. Ma çawandibû, bel kq dilè wê hilavèje dijl, ttin je tir¬siyan; digotin: Vêna an yekear rehmanl ye,perçekl -yezdani ye, an yekear şeytani ye.Kurt û pistan ji nù ve dest pê dikir, ma evkeçika Xertbxilqet ji kû hati bû? ji Insan anji cinan daketi bù? Tukesi pé ne dizani.Çend hefteyén din ketine navé, Devé birtnaVénayè hati bù hev, lé teptepa dilé wé nemavegeriya bû. Véna gava di xew re diçù xelk bitirs û hédika nlzingi wè dibûn, guhên xwedidan mile singa wè a çepé. Véna bihina xwedida ù distand, lè dilé wè nema hiltavél. Xelkéterka wé didan; bi tirs û lerz diçûn ibadetgahè,dia dikirin û digotin: Xwedéo.me je bisitirlne...Lagos di qadeke din de jer dikir. Qasidêwé qadè jl hat. Ordiwa Misirê zoradijminanbiri bù. Lê Lagos bi birîneke xedar birindarbù bù ù bi rê ve emirê Xwedê kiri bûVêna gava pé hesiya, bel tu teredidé rahiştexencera xwe û ew di singa xwe rakir. Lé vécarê ne di aliyê çepé lè di aliyè raslê re. Disinga wê re disan xwina sor vlziql, lê vê carèVénayè nema kari bû ji piyan bisekine; ket erdéû beriya ko kahin û bijisk béne ser, Vénayè ça¬vèn xwe ji ronahiya dinyayê re girli bù,dilêwè hew hiltavèt û bihina wê li ber wè çikiyabû. Vêna miri bù.Klêpoatre gelek li ber kel; şlna wè dagirêdan û di ber dara şlna wè re ji çavèn xwedu héstirèn germ herikandin.Klèopatre dixwest je yadigarekè hiline.Emirl bijiskan Uir ko dilé Vénayè derininje re binin. Bijiskan singa Vénayè kelaşt. Téde çi bibinin, li sûna dilekl du dil, yek lialiyè çepé, yek li aliyè rastè. Hingè herkesizani çawan Vénayè, cihè cihè ji du mirovanhez dikir. Vénayè di her dilekl xwe de evlnekedin bi xwedi dikir. Bijiskan dilên Vénayèkirinè jûsekè de ù berpeyî Klèopatrayè kirin.Klèopatrayè ew şûşe danl ibadetxana xwe.Evlna Klèopatrayè vemirl bû. Antonyo,mér û asiqè wè, xwe kusli bû. Kléoparayé marberda bû ser xwe. Oktavyoyê mizefer Misirvegirtî bù.Oktavyo gava qesira Klèopatrayè seh dikirdi ihadetxaùè desûşa her du dilên Vénayè tède peyda kir. Kahln û bijiskan je re got:Ev her du dil di singekè, di singa Vênadélai de hiltavétin. Vénayè bi yeki hejl Lokûsèromani ûbi è din hejl Lagosè yewnanî dikir.Véna di yek wextl de bi yeki dikeni û bi édin digirt...Kahinan çiroka Vénayèûji Oktavyo re durû diréj qise kir. Oktavyo deng ne kir, lé heyeko li ber xwe ket û bi xemxwarî emirê ko diheqê Klèopatrayè de da bû anl bira xwe [1].sehrakir ûSerdarê mizefer, pijtl ko bisérhatiya Vénayèkir «ûfa dilan ji ibadetxana Klèopatrayèew şande Romayê.Tarix jl ... ji mllada Isa pêxember re héjsih sal diviya bûn.Dihok: 29 Ilon 1942BISARÈ SEGMAN[1) Dl hejmara Hawarê a 501 de çiroka Klèopatrayèbiiwlnin û II bisérhatiya Klèopatrayè serwext bibin.1085

MEMOZÎNAEHMEDÊ XANI-r-HifEBDEl MEQAL E DI NETA HA-CIMÉ BIHTAN XUDAN IQBALJMlR ZEYNEDiN IBINl EMlR EV-3AL DIGEL WESFA HER DUlEMSlKÈYÉN DI Wl DI SAHIB:EMAL ZlN ÛVeq-qaji sehifeyl hlkayelSeq-qadi sebikeytSlTl Dl BÊ MISALriwayetKéja bi vl lerhl resm fl aylnlé da bi vl terzî derb fl lezyln3o padi^ahek zemani sabiqflabfl di hikflmeta xwe faîqEcnasi milel mili' û minqadNesia wî ereb emîri ekrad |1)Texliwî Cizlr fl bexlî mes'ûdTaii' qewî meqami mehmfldRûm fl ereb fl ecem difermanMejhflr bi navé mîrè BihtanAba' fl Izam fl ced-di walidMensflb fl miselseli di Xalid (2)Ceb-barifelek ji wl hezerkarMesifll ji sel-li seyfl ceb-barZIneldehi milk fl zîni din bflNavêwl emlr i Zîndin » bflMIrl jl wl ra bi zîn miwes-sefZlnet ji wl ra bi dîn mi'er-refAsarl ;ecaeta »1 ;ahlDagirie ji mah hela bi mahiMahlyet-ti wl medari dinyaŞahiy-yeti wl şi'ari iqbaMihtacl sexaweta wl HatemMexlûbi jecaetawl RistemHatem ji kemali ijirn-fiieta wîTomari sexaweta xwe girtîEql fl hiner fl sexa fl meydanZebt A neseq fl nizam fl dîwanDlndar! û dewiet fl diyanetSerdari flsewiet fl siyanelMefhi^n ji heryekî xezinekMeknfln ji heryekî deflnekBé isir ji bo wl ra miyes-serBé xusir ji bo wl ra miqed-derEnwa'l newadir fl cewahirElwani nefais fl zewahir.Mecmûeyi mimkinati meqsfldWacibkiri bûn li nik wl mewcfldrtasil bi wi mid-dea û metlùbWasil bi wî mi^teha û mehbflbSehnakeremê ji nazenînanCen-net liji bû ji hûr û eynanHùré, wi dj cen-nelè gelek bûnSulmani wî di bezretè melek bûnLé zadeyi dûdimani dewietNewbaweyi bositaniif-fetŞehzade du bûn 11 nik wt fahlXur;îd du bûn li nik wl mahiYanl ko ji wl nejadi ailHemjiredu bûn dl laibaltYek serwi riyazi nsill bflWé nav bi rasiU Sill bflVa dl ii dil û binavi mlr bflWé nav ji nisflnavi mîr bûRawl wîhe gotemin miem-maEw hûr bi navé Zîn misem-maYek zède girin ziyade mehbûbYekYekYekrûhi qilûb fl hflr fl meqlQbesmer fl ya diwi zeri bflhflrl fl ya diwî perî bflEw hûr flperl di bèbedel bflnLewra ko ji nûri lemyezel bûnHisna rnxi wan, kesî ne dl bflZtra ji cemali sermedi bflLeb le'l Q semen izar fl guiruxRewneqşikenl bitanl xul-luxZllfeyn misaliXed-devn ji rengîlayi sinbilrflyê sorgulEw sorgul fl vinbilè di azadBijkiftl 11 qed-di serw fl şim;adSorgul ji xwe daH' ser rehijtl.Sinbil bi xwe pèk ve daheristlHisnaleli rux ji xet-ti yaqûlÇaha zeqenè jî sihri harfltGoyakiri bû ji mijk bèzîRem-mali felek niqatrtzlXal fl niqel û beyaz fl hemreBeyt û hecer fl tewaf ûemreEbrû ji kemani qewsi eflakMijgan bi keman ji sehmiSermayeiwehşela cinûnansem-makMerraûz di dehjeta iyûnan ^Mebhûl dibûn di terfelel-'eynKej-;afl rimûz hikmetel-'eynCebbetdinima ji terfl eklîlGoya ko li ifq cenahi cebrîlWistay li istîwayédaîmXurjld dl xidmeta wl qalpiHerçî bidiya rex û binagû}Filhal bi der dida Ji bo hûşGerden le digo di desti saqlQarûre yepur jerabi baqlYan ;ibheti jlşeya nebatéYan menbei kehniya heyatêSerpençe fl naxuni milien-naRencendelxatiri milen-naXelkè ko didîtin ew kemergahHazir dikirin ji iiewri dil ahZahir dikirin ko zend û bazinËdî ne diman gilî fl gazinHerçend ko her du sibhi can bflnEw her du bi hisin tew'emran bflnHerçend Silî we nazenîn hûLè Zîn ji misali hûrî eyn bflHerçend Sitî sitarewej bûLê Zîn bi ruxan hévegeç bfl 'HerçendSitî wekî qemer bûZîn mihir-sifel ziyade 1er bûEv herdû wekî dh şebçiraianGava dimejîne bai û raxanNalanTalandikirin cemad û heywandikirin nebat fl InsanKofi ji cewahlranmikel-lelKoter ji nitrikan miselselEv zlnet fl xeml fl qi;! fl benhelEz pi} û pes fl yemîn fl qenbelGava dlmejtn péri digel wanWalib dikirin welê dUelwanGer sêx in fl ger meta fl mlr inDerwé; fl xenî fl ger feqlr InKes. nlne ne talIbi cemaléKes nîne ne raxibi wisalêHin raxibi hisni layezal inHin talibi qalibê betal inLîken hemi}-an yek e yeqîn dostFerqa ko heye ji mexz ta post.NOT11,2| Seyda, gava em seyda dibê¬jin hêf ko bi nav bikin je mexsedseydayê kurdmanciyê, Seyda Mi¬hemed Hemze, midlrê dibistanénHesîçêye.Seyda Memozin li Sienbolê dabfl çap kirin. Di wê çapê de liber van her du malikan hejmarênnotan heneVé pasiyéMin ev tisl je pirsî fllê not bi zwe ninin.Seyda hati bfl Samê.ewl jl gotemin: < Min hingê not jl dan!bflnû tê de goli bû ko 11 gora nivi;-leke din ev her du mallk bi awayêjérln in:1 Ecnasi milel mit! û minqadKurdt kurt kurd emlrt ekrad2 Aba' û izam ù ced-di purnamHeniflb fl miieUeli di Behram.Lé xwediyê çapxanê yè ko bikurdmanci nizani bû pê qail nebfl û gotemin: liste ko dl ininhoyéde nîne ez nikarim çap bikim >.Herwekî nas eyê ko esilên mi¬rekên Kurdistanê gihandine erebanxwediyê Serefnamé, Serefxané bidlîsî-ye. Ma mîr Seref cire holêkiriye fl ji mirekên Kurdistanêheryek! re, 11 gora kéfa xwe, pêflkl.erebpeyda kiriye?Tisté koberi pêjln tête bîrêev e: Hingê ev ti;t baw bû fl ;erafetbl aliyé ereban ve didan.Ji lewre Şerefxan jl ji bona komirên Kurdisianê jl jerafetêmeh¬rflm nebin esilên wan gihandineereban.Lê bawar kii în ne welê ye. Jiber ko mirovflbért herkes! qencîserafelé ji xwe re dixweze. Şerefxanholé ne kir, malbata xweji vé serafelémîrekén Bidllsê,mehrflm kir fl esilépésiyén Şerebcan,ji erebîtîye prasliye fl ew gihandi¬yeNûsîrewanè xwerfl ari fl Iran!.Xwedè gunehên mlr Seref bixeflrtne.Çiroka Serfxané bidlis! kevin e.Lê vê pajiyê kitêbeke kurdî flfrensiz! derket, kilébeke héja. Xwe¬diyê wé kitèbé j! lijline kurdanbl aliyê erebanve dide fl ji bonabajarè Cizlrè, Çizîra Bolan, ÇizlraMlr Seref t Cezlret ibnil Emer >ya ereban dibêje. Ha ji Cizlrèzwerfltir bajarê knrdanheye.Mir Seref beri se sed û hinsalan mîrekén me dikirin ereb. Irokurdizanek! frensizkurdlzaneklwelé ko ji ber knrdparéziya wlwelatiyên wt je re dibêjin kurdbajarên kurdaii pêfk^t erebandike.Beztrefo mileté knrd....- 1086

BINGEHENGRAMÊRA KURDMANCIMEZIN 0 MEZINATIANSERGEVAZ 0 SERGEVAZI20Ez vê bendê ji xanima gelparèz133 Gava çend navdér didin pey hev,Rew;en Bedir-Xan re berpé dikimherweki mirov dikare her navdêré bi rengdè¬ra xwe a işarkl sanl bide, li gora zayend û Ez dibêjim belkl ne hewce ye ko em ser¬mèjerè navdéran, dikare bi yek rengdèra ijarkl pilkî bipirsin û bêjin: Ma gelo, mezin ji ké rajl bes bike. [1 1tète gotin û mezinatî çi ye?.. Çi kesè lu bix¬Navdèrèn ko dane pey hev ne ji yek wazî vè pirsê je bikl, an dilbihewesé mezinatiyèye, an jl bûye teriya yeki ji wan. Herzayendi, lè ji yek méjeri ne û her du jl yekej¬mar in. Bengdèra işarkl ji zayendê navdéra yek bi ditina eqlé xwe mezinatiyè di hinan dapaşln e û bi tené navdéra paşln lête tewandin. û bi awakl dibine. Bi zanina hinekan, aXayek,Vé tiré û vl kevani bide min.be^ek, paşayek, mirek, wezlrek an padlşahekan: VI tîr û kevani bide min.yek mezin in. Lé qesda me ji mezinatiyè neTu vl hespl û vè mehlnè dibl ni?ev celeb mezinatî; bi tené sergevazi ye. Ji vanan: Tu vê hesp û mehlnè dibliil?ber ses birèn ko me jim'arti pêve gelek birénTu vè mihè û vl beranl dibinî?din jl hene ko doza mezinatiyè dikin ûjê raan: Tu vl mih û beranl dibini?mezin jl tèle gotin; Iê ne sergevaz. Sergevaz ewNavdèrèn ko dane pey hev ne ji yekmirov in ko miletan divejlnin û radikin, anInèjerl ne. Her navdér bi rengdèra xwe têtedi vè rè da şopine kûr û mezin dihélin.nlsan kirin û yek nikare bikeve cihê a din Herweki dilbiheweaèn serkevaziyè jl pirù li sûna wé rabe.in divè em pir û hindik li ser vl rûçiké banTu vl hespl û van mehinan dibini?û wergii liyèn wi, ramanèn xwe berpeyî xwendevnnanTu vé mihê û van beranan dibini?bikin Di vi warl da me kurdangolinek heye diliéjiii: « mirovek hêjayl hezarRENGDÈRÈN JMARlNmirovl ye; lê hezar mirov ne hêjayl miroveki134 Remgdèrên jmarin ji hin jmarnavan ye ». Herweki ifiat ji min ra bûye sinçiyeklpêve ne tutişt in ù gava bi navdéran ve dibinnaveqet, di vê yekê da jl geleki pè} da diçiman mêjer ù mixdar an rêza wan didin zanin.û dibêjim: a mirovek hêjayl miletekl ye; léJi vl awirI ve ev rengdèrèn hii du celeb in: miletek pir caran ne hêjayl mirovekî ye ». Tètejmarin û rèzin.gotin ko: ev celeb mirov ji miletan radibin ù135 bn jmarin dikevin pèsiya navdéran ne milet ji van mirovan, tène pè!.. Ev gotinû méjer an miidarê wan didin zanin û nav¬çiqas ko rast e jl tevl rastiya xwe dis* gotinadêrên xwe li gora tewangên xwe didin tewan¬ me ya jorin pûç nake.din: Deh mirov hatin. Deh mirovan got. ÇelSergevazi wek mezinatiyèn mayl bi xebatmirov hatin. Çel mirovl got. Çel û pêne mi¬rov hatin. Çel û pêne mirovan gol. Min deh min e. Min ev kitéb heta rûpelê wé é bist ûritil goşt kirin. Ezê deh ritil goşt bikirim. Ezé çaran xwend.deh ritilan bikirim. Ezê çel rltill bikirim. Ezé ŞANEK Jmarnavén c dido fl c sisè > (tTSdeli ritil ù niv pirtiqal bikirim. Ezé deh ritil ûdikevin pègiya navdèreke fl dibin rengdêr jl c dido >ktia pa;In û ji t sisè > kîta pé|In dikevin fl ev har dunivan bikirim. Ezê deh û nivan bikirim. Tujmarnav dibin c du > fl f se »ji vl sed xaniyi kijani diêcibinl?Du mirov batin. Du mirovan xwar.136 En rézin dikevin paşiya navdéranSe mirov halin. Se mirovan xwâr.ù rèza wan di qiseté de didin zanin. Ev reng¬RENGDÈRÈN PIRSIYARKIdèrèn ko wek en wesfin didin pey navdéran137 Hin pronavèn pirsiyarkî gava dike¬gava navdèrèn wan ji qiseté dikevin veqe¬vin péjiya navdéran dibin rengdér û ji wan retandekèn wan li sûnè radibin: Ji hire heta stûnarengdèrèn pirsiyarkî dibêjin. Ev rengdér bi tenêçaran bijmérlne ù Ii ber wè bisekine. Ev edi komekén pirsiyariyê de téne ditin: Kijansagirté çaran, é beftan li kû ye? Mehina minmirov hat? Tu kijan mifovl dibini? Kijan jini¬di bezê de a pêncan derket. Ui vé rézè dekê got? Kîjan mirov hatin? Çend mirovan«warè sisiyan birayê min, é şeşan pismaméxwar? Tu çênd mirovan dibint? Ev çi lijl e? TuIII Kerem bikin fedkirin mada 58an.çi tijtl dixwazi? Tu jl çi kesi yl? Tu çûyl kû deré?1087-

ûxwe westandiné nakeve dest tu kesan, hèrgiz13 Bire ne: di anlnciha daxwazên xwebè wl mirové koji ho wé yeké hatiye afirandin.Lé mezinatiya din bi west û xebatê dikevedeslè wan kesan ko beri her tijtl xwe dibi¬nin, xwe diQkirin û ji bo xwe ne. Herçlsergevaz in, tené û bi tené armanca xwediraniin.Mirov çiqas rûpelén dtrokè tev dide,sergevazéii ko hatine,,an li ser rakirina mile¬tekl û an jl ji bo danina ol ù mezhebeké xe¬bitîne. Hinekan ji wan karén xwe birine seiiû hinekan jl temam kirina wl kari ji hevalènxwe ra bistlne. Bi çav pesnedarén wê rè, evherjdu bir, ji hev nayène veqetandin, ko hêjaylgirisandinè ne (te'zlm). Evmirovana dil û|Canènxwe bicarekè û bê hlle didin armanca xwe ûbè wè. armancê di dinê da li pêj çavèn wantu tisl nnxewine. Havilên kirèn wan ewçendmezin in ko mirov bè raman destê $lna Xwedêdi nav da dibine. Heke mirov ji wan ra pe¬yayên Xwedê bèje, gotin geleki xwes di cihèxwe da, lè. Di rûpelén diroké da biserhatiyènsei'gevazén ko me xwandi dadewer dibin zlnatkerdibin, bawermend dibin nebawermenddibin; kirèn wan ji kirèn Xwedê ne. Çima kokirêii wan, ré û rêzikên rûyé diné ji awakldiguhézin awakl d'"-Rùçikên sergevaziyé jl, li ser bawerl,dema ko té da radibin û cihê ko té da dijln^serpilkî ji hev cida dibin; lê di binatiyé da yekin. Bi çav zanina min yen bingehl ev in.1 Bawarmendin: bi rastl û glhana ar¬manca xwe.2 ne: di nasina nefsiyeta xwe û hevalû bemberên xwe da.3 Têgihêşll ne: di serwext bûna doraliyênxwe da hişiyar in.4 Xweyi vin in: herçiya dixwazin bédudill (likin.5 Xweyi şln in: ji bo kirina ber tijtlqewlê di can û dilé xwe da dibin in.6 Mêrxas in: reya lirsê tucar bi dilé wannakeve.7 Zorbaz in: xurtiyé bi temami di xwe dadibinin û xurtiyé li xurtan dikin.8 Dilovan in: li ser bindeslan.9 Dil/eximin; tu boblat û lehl dilên wannBhejlii in.10 - Dùrbin in: ji ditina çavan hétir, bidil û mèjûyén xwe agabèn rastiyene.11 Hùrbin in: inezin piçûk tutijt li berbinahiya wan nayete vejartin.12 - Çavekiri ne: naxapii) ^ nayènexapandin.da zor jidiyayl ne.14 Rastin: di dilèn wan yen girs da rèyènxar û çoleçiv nin in.Tète gotin ko ev rûçikèn han bi pir kesanra tène ditin. Ere emnabèjin ko xelk hemiji van rûçikèn han bi carekê bè parin. Heryeki, hinek ji van, yané dido, sisè, car, p,èncan $eşLéû hefl li nik digehin hev û peyda dibin.hemi bi hev ra, no. Çima ko gava evjùçikénme jinarti hemi di geda yeki da gibéftinhev û tikûz bûn, hemIn ew mirov dibe sergevaz.Hemi sergevazén ko gelên keti rakirinean ol û mezheb danine ji van rûçikèn hanhemiyan ne bèin. Hinekèn wan xurt ûpar bùne. Lè ewji gi§tik ne yekjêhatî bûne, ko kirèngelek mezin an sopèn kûr û fireh li pè xwehljlin e. En mayl evqas der pêşda neçln e.Di vir da, ez camérl ah berpirsiyariya kèmû zède bûna handavêjime ser gel. an hevalênwan. Piştl ko ev hemi rûçikèn mejinarti disergevazekl da tikûz bûn, hindikiya havila ki¬rèn wl ji békériya kesén dora wl ye.}\şbûna sergevazan: heye ko hinek bipirsin û bèjin; gelo -sergevaz çawan û çi demèradibin?...Bi çav min, sergevaz zaylyèn dem ù meh¬cetê ne. Çi gava .dem û mehcet gihêştine hev,ji wan sergevazek lête pè. Ev hewcebûn ew¬çend pês de diçe ko, xelk ji xwe bè bevl dibeû çav dide destê fina Xwedè. Yanê dixwazinko Xwedê li nik xwe sazê wan bigerxe. Evdaxwaz ewqas pir dibe ko [ gotin neyè şermandin] êdl guhên xelkê diréj dibin Hinga,Xwedè peyakî xwe dajo pès, ko hemi rûçikènsergevaziyé té da tikûz in. Ew peya bé west ûrawestîn dixebite û xwe dide nasin. Dema jxelkwl dinase, bi her awayi xwe dispèriné. Ewjl wan berve felat, azalil*ù serdestiyê dajo.Qet tu caran ji bira min bi dermakeveko, em kurd jl hewce ù çavnéré sergevazeklne. Çigava ew sergevaz ji me rabù, teqez evrûpelén bextereşiya me dé béne wergerandinû di dîroka jina gelé kurd da wè rûpelinebextiyariyè béne vekirin.Ez dibêjim belbl ew roj ne geleki durbe. Pir mikûne ko sergevazê me yè péjendeli diyaré qada xebata welèt, li hêviya roja xwerawesti be. Em kurd dihèjin: ( Kaniya ko timav je hatiye bi rar namiçiqe ). Gelé kurd yé kolé da sergevnz iHliùne, ne dur e ko di rojekêweki iro da sergevazekl btzé.0$MAN SEBRl1088-

REWŞA DINYAYÊŞERÊ MISIRÉ Ji 23é Çiriya-Pêjln ve di eniyaMisirê de êrtj e, êrl;a ingiliz fl hevalbendan e.' Fermandariya ingilizi vé carè beriya ko deslbi êrişê bike xwe bi temamî kar kiriye, her tevdirdîtine fl bl her awayî serdestî, di bej fl behir ûhewan de, xistiye deslèn xwe. Jû pève fermanda¬riyé' ji bo érlsé wextekî geiek! minasib ji bijartiye.Jl alîkî bayé sehrayê honik bflye, ji aliyé din qewe.tên elemanl, nemaze en hewayt di eniya flris demijùl in. Digel vé hindè heye ko ji qewelên mih¬werê re ji welét hin imdad fl pistmèr hali bin. Jiber ko> ji lié Çiriya-Pèjîn fl ji nû ve balalirêneleman! li maltayé di$idandin.Oi vê érîsê de teklika, yanî awayé fer, ingi¬lîzan ji teklîkên jerên vé eniyê biferq e. Pistî koingiliz kişiya hûn xela Qetara fl Elemeynê bêpivanîyasehrayê ji ortê rabû bû. Ji lewre tang ûherçi qewetèn mêkaniki weke berè nikari bûntev bigerin, ménaweran çèkin û bikevin paşiya xeténdijmin fl lé wer bèn.Ji ber sebebên jorin fermandariya ingilîzî vèbi eskerên piyade dest bi hicûmè kir. Li 23ècaréÇiriya-Pêjln, şeva Inè, di tava heyvè de, topçiyèningilîzî desl bi léxistana xelén mibwerè kir. Bala¬flran jî pardariya vè hombaranê dikir. Qewetèn mib¬werè péjiya xelén xwe bi zeviyên torpil û leiiemangirti biin. Ji piyadan re diviya bû van torpil ûlexeman ji ber riya xwe rakin. Di vi isî de topçîfl balaflran jl arikariya piyadan dikir, wan ji b:gule fl bombeyén xwe ew torpil fl leiiem dilcqandin.Welé dixwiye ko ji bona vè yekè baiiinréningiliz! fl yen hevalbendan, carina di rojekê de, jised car! bêlir di ser xelén dijmin re diflriyan.Heta 30è Çiriya-pèsin ser bi vi awayî dompiyadeyén brîtanî pisli bombaianèn topçî ûkîr flbalaliran di hin deran de erd ji torpîl û leiemanpaqij kirîn û berdan xelén dijmin. Nemaze di qadabakur de brîtanij'an xetén dijmin qui kirin û neqebineflreh- xislin destén xwe. Tangén britani di vanneqeban re derbas bûn fl zora xwe dan tangénelemanl fl lalyanl; bû $erè langan, ;erè kîsoyènfola.^Di vî serî de xesarine mezin gihaytine tangénher du aliyan û ingiliz qederê car pènc kilométiranpè} ve çfln.fl.hin gir û mitik xistine destén xwe.Stola ingilîzî jî pardaiiya vi seri dikir û bi topènxwe en dûravêj li baskè dijmin çepé li riyèné ûpiflcniyé dida.Bi v! awayî sefha bicûma ingilîzan a pè;inqediya bfl fl ingilîzan xetén mibwerè di pèncderan de neqeb kiri bûn. Sisè 11 aliyè eniyè yèhak^ir fl dido^li ^aliyè eniyè yè nîvro. Qewetèn he.valbendan ev neqeb hédi hédi fireh dikirin.Neqeba ko eskerên ewistrall di roavayê Elemeynê, nîziqgt girê Eqaqirê vekiri bfln ji hemiyanmezintir à firehtir bfl. Li 3ê Çiriya-Pajin Romel jibo giriina Vê neqebê jij qewetèn eleman! liwayekpiyade fl liwayek tang pè; ve ajot. Liwa eleman!di bin himayeta tangan fl dî pi;t gir re qesta pé;kirin. Herçî ewistrall di bin himayeta tangén ko diperavan re dimefiyan fl dl bin himayeta lopénslolê de baské liwa elemanl é çepé li xwe badonfl kirin li liwa elemanl wer bén. Romel di pé|berèvé weziyeté de refek slflka blj ser ewlstraliyan derêkir û ji mllê din pénci tangén din jl ;andehawara piyadeyén xwe, da ko liwa piyade yekearneyete pêçandin. Lè tangén ingilîzî en ihtiyat I!tangén Romel der bûn û ew bi şfln de vegerandin.Ewislraliyan zor dida elemanan.Li 4ê vè mehê Romel bi xwe di qada nîvro deeineliyateke lehiwandinè mijûl dibû. Di qaii"abinavîn de kumande di deslèn générale laly.niil MaryitIde bû. Romel emirî wî kir ko di navbera Dèrilincarû Riwêsatè yanî di qada navin de rabe b^^rhicûméû baré qewetèn bakur sivik l)ike. Talyananweke hergav û elelisûl nikarî hû bi karê xwe rabin.Générale lalyanl gava vi hali dibine bèi ko pirsaxwe bi Homel béxe radibe menawreke din çèdiki. fleskerine din yen ko Ii baské wi è çepé bûn fl berbi nîvroyé eniyè jargeh bû bûn radike hicûmè.Ingilîz li ber fikan sekini bûn û li hêviya vïtisti bûn da ko bizanin di pèsiya vi eskerl deerdén neleiemkirî kîjan in. Eskerên mihwerê gavaqesta pèf dikin; ingiliz wan erdan dibinin û eskerênfrensizi, nûzélandî û yewnanî di bin himayetatang û balaflran de berdidin qewetèn mibwerè.Romelè ko di dawiya qada nivro de bû péhesandin. Romel bi balaflra xwe di ser qada ferre flriya. Li aliyé bakur ewislraliyan zor dida ele¬manan û dikirin li wan wer bèn. Di navberaRiwèsat û Himématé re 500 tangén britani pè lixelén mibwerè dikirin. Herçi aliyé nîvro, lé re jlfrensiz, nûzélandî û yewnanî dikirin di bakuré Qe¬tarè re li baskê mibwerè é çepé bizivirin.Romel 11 ber vè xeteré giraniya tangén xwedi bin fermandariya gênerai Riter von Tûma dadadixe qada ser. Lé Romel bi vé tevdiré jî tu havilnake. Ji ber ko li aliyé bakur herçî perav ûgirèn doré keti bân deslèn brîtaniyan û di wé qadéde tangén mibwerè nema dikari bûn xwe tev bidin.Britani di neqaba ko di nîvro de çêkiri bûn; té rcji ber bi pès çû bûn û bi vî awayi her du baskénqewetèn mihwerê berdayi ma bûn. Li str vè yeké (îidirêjahiya eniyè de qewetèn mihwarè ji ber britaniyan radibûn û xwe didan pa;.Sibetirê fermandariya brîtanî danezanek belzvkir û lé de; got ko pijtî sereki ko 12 rojan ajoli/eqewetèn mihwerê sikesliné fl baz dane. Li gor»raporén pèsln di van 12 rojan de 9000 hésir kelir»destén brîtaniyan û ordiwa britani 250 tang fl 270topên mibwerè ;kênandine û 300 balafirèn wé ai ê-tine erdé.Di van 12 rojan de balafirèn hevalbandan 900!;cari dirèjl qewetèn mibwerè kirine.Romel pifti ko ordiwa wl di xeta Elemeyr'»de jikest ù baz da beiè xwe da Mersi-Metrflh û iipa( xwa çend Drqeyén talyanl en piyade hi|lin»da ko ew êrl|» britaniyan biwarqilînin, Di vé nav6de Romel ordiwa xwe wé bikira xeteke nû flnfl ve serê britaniyan bikira. Lé ev plana Romel jl>»çû Krt-' Firqeyên talyanl beri ko bikare xwe r>bin xwe teslim kirin fl Ji ingilizan ;,re' gotin; el---man revîn û em di çolé de bi tena xwe hijtii.Here weleh ji wan re pasban fl nollrvanin divi;,-bûn d» ko wan ji tada neyaran biparêzin1089-

Bi vt awayi brlUniyan gelek nizingî li gira¬niya ordiwu Roinel kiri bû. Di pêsberê vêweziyeté de Romel qederê sed Ijng û çil stûkarêkirin ber bri'nniyan. Dema ko van lang ûbalaliran .serê brîlaniyan dikir giraniya ordiwai^omel ji Mer.I-Melrûh rabù û beré xwe daSIdl-Herant. Lê brîlaniyan ellahî ne dida. Li 9èrnehê brlianî keiin iMend-Me^rûh û je dane peytfewelên mibwerè. Pera-jû'Mèn frensizi beriyaordiwa Romel ji balaliran dakeline balafirgehênMer.il me' rùh ù balalirên neyar li erdè xerabkirin ù li lié mehé ordiwa heşlan ke e Sîdîberanî.Romel berè xwe da bù Tobriqé; Tobriqa ko çend caran bù bù asêgeha brî'aniyan.Li l.lè mehê ordiwa he«lan kele Tobriq ùi5ardiyayé. Romel di Helfayê re berê rrdiwar.we da Lîbyayê, ber bi Derna ù Wngaziyê. Li{]ora danezaneke brî anî ya ko li 15è mehéhâte belav kirin xe.:ara qewe'ên mihwerê heiaiiiho ku.^ll, birîndar ù hê.sîr 75000 peya ne.Çek ù noKa'ên ko ke:ine deslèn brîlaniyan bêiied ù Ili ab in. Qewelên mlhwerê direvin, or¬diwa hcşian daye pey. Li gora lexmîna hawî-L-èn hevalbendan ordiwa hejlan û (|ewe:ênemerîkanî yen ko di Tûniiè re lên di Trablis¬xerbè de wê bigehin hev ù bakurè Efrîqayê jiialyan ù eleman rès bikin. Lê vê carè bi malişlinkewer pak bimalin ko şopa solên neyarjî ii qûma Efrîi|ayé wê bixeriiînin.FAS 0 TONIS tf CEZAÎR - Li 8è vê mehê,roja Yekşembê, pi.şll nîvê sevè, saet siseyan deradyowên emerîkanî banî guhdarên xwe dikirinù digolin: Elo... elo... ev der Boston... Wejînglon...Şîkago... FîladalGya... ye!.. guhdarêndélai ji ber radyowên xwe ramebin; pişlî çendf'.eqîqeyên din Mr. Rûzwell bi xwe ji we renùnçeyine mihim wê bidil zanîn.Ew çend deqîqe li guhdaran borîn, Mr:Rùzwell peyivî ù ji dinê ù alemé re da zanîn:vo eskerên emerîkanî di Ellanlîk ù di lîehira-spîre dakeline Fas ù Cezaîrê. Mr. Rùzvvelldi golara xwe de ji mile'.ê frensiz re gotko ji vê hereke'ê mexsed derèxislina qewelêniniliwerê ji bekurê Efrîtiayê ye. Ji Mile din'.erekcimhùrê Emérîkaye ji frensizan re didai.anîn ko ew erdén frensizî her frensiz in ùtwê her frensiz bimînin. Rùzwell ji eskerên-i-ensizî re yen ko di Fa% ù Cezaîrê de ne.iigol ji bo (|elandina dijminé mişlerek arîkaliyaeskerên min bikin ù herçî zabit ù kùman-.;arên we ne divé. xwe bêxin bin emirê fer-.landarê min.Gava Rûzwelt li ber mikrowa radyowêdaxafi ôli:! vaporên barkés, liji çek ù eiker,.lâll ccn'se .li digel çend vaporên balalrhllgir disevè de bédeng ù ji ker ve nlzingi li re.-aiiiyèkiri bùn û esker, lop, lang, mitralyoz ù her

SAL 10HEJMER 52ANNÉE 10NUMÉRO 52ÇARŞEMB20 KANÛNA PAŞÎN 1943KOVARA KURDÎREVUEMERCREDI20 JANVIER 1943KURDEDI VÊ HEJMARÊ DEGawestiyayî Qedr! Cemll Pa}aCivatRejld KurdHeke Te Divêt SIretbéjKeleh* Şahln Bi;aré SegmanDiwana Melê Qedrî Cemll pa}aPendnameCegerxwînSahê Ecem FarisîxwînMirdêsanOsman SebrîGèlo Dem Jl Zêr e? Osman SebrîBeyta Kewê Mêla EnwrrHeyatHisén Eminé PerlxanéPira Genderê Osman SebrîMarja Keyan! CegerxwînRojén Derbasbfly! Qedrl-CanXanimeke Ciwan CegerxwînRoviyê KerOsman OebriLe Mariage TawflsparézGAWESTIYAYÎ0 KOÇERÊN KURDANBeri dora sed sali pire kurmancan koçerbûn. Havînèn xwe li çiyayên Kurdistanê enheftreng û di nav gui û guUlkan da dibihartin.Pez û dewarên xwe bi nefel ù giyayén zozananxurt u qelew dikirin. Zivistanê, beré xwe didannlrro, ji ber pûk û berfa zozanan direviyan,dihatin germiyanan, biniya çlyayén Kurdistanê.Ji Ferét heta Dicle li vé desta hana fireh cl clkoçeran datanin.Di v6 çûn A hatina koçemall da gayênzexm ù xort, hûr û mûrén malén wan bildi.girtin.Yekcaran çend malan ji ber qelsbûnaveqetin bi sebebekè din he JI ji wan ragawestiyayî tê gotin. Wek remzeké hatiye naikirin; gawestiyayî ew in ko ji ejlra xwe abingehîn veqetiyane.Ger em li esirèn dejta biniya Mêrdinébinèrin, wek ejîrén Kikan û Deqoriyan yen koejîrén giran in emé bibinin ko tev da ne jibavekî ne, ji esirèn din gihane hev.Mesela Deqoriyé Amùdé: bi xwe birekide criyên welaté Wané ne. Ew bi xwe jlherweki min got ne ji bavekî ne, di navwan da birê Seyida heye ko di Kurdistanê dase car bir in. Qeblla rehmeti Seyidxan jl yekji wan e, qebîla Gabara qismekl ji çiyayê Sin¬galè ye, kikan jl wisa ye. Tê da RemI, Kosekanû Omeriya hene. Evana tev da ji eşlrên dinIn, Ev di wê wexta koçeriyé da ji eşlra xwebl çi hawayî be, veqetiyane û di nav Deqoriyanû Kikan da mane; bûne kikl û deqorl. Pireeştrên Cezira Sùriyè wiha ne.Lê; herçî eşîrê xerecna ko Iro temam bierebl dy)eyivin; gelo ji kù ne? Evana ji çiyayêTérika dahatine biniya germiyana Mêrdlnê. Dirê da gayê hinên wan westiyane û Ii dora Dérikêmane. Yen ko li dora^Dèrikè mane ko Iro hi navéqeblIa Rûta deng dayine, bi xwe xwerû kur¬manc in ev û xerecna pismamé hev in; édl çawanbûye ko xerecna zimanê xwe winda kirine,divêt ev bête kolan.Bi min çiroka g^westiyan er e.QEDRl CEUlL PAŞAf(ay6n xwe nikari bûn tevl éla xwe hime}in,jiwan vediqetiyan; di clkl ter av û giya da çendrojén xwe dibihartin. Pa^é diçûn digihijtinheral û hogirén xwe. Hinek ji wan gaweatiyanheyta xve ji waré xwe é nû ra dianin fl li wéd digirt ft dinuuuJi ber wé ye ko di pey terikandina koçeriyéra em dibinin, birekji ^reké di germiyananda ye: bireU din li çiyé bi d bûye. Et ^ her1091

CIVAT2CIVAT NE HAVILA LIBATAN EBerè hati bû gotin ko civat xwedi dIrok eû pèsve (li(,K. Li ser vé rastiyê em hê gumanbawer dikin Uo « karê civatê ne ji nehejiyê ye.»Civiil, bi çend girékan girêdayi ye ko tevgerù ajotiim xwe di sinorè van girékan du tekûzdike. Guvn civat ji tixùbé wan derkeve ji civatêdikeve. Ji ber vé yekè civat her. di sinorè vnngirékan du ye:Pègirt ( iidel ), şerde ( terbiye ), ol ( diya¬net ), zêw, gewzin ( bediiyat ) b. p.Ma kes Unie bêje: vana lihatun çêkirine ùpêkinèii civatê jl libat in?Ji xwe civatok ji ber vè gumanè biŞÛ11 (le maye ù di vl homané paşln de bi awii'kl qels di rèzii zunisliyé de cih girtiye.Çiqas pisporén roliilut ù roavayi hebùndi vê gumanè de bùn. Wan buwer dikir kocivat di dest libulan de lizkeke. Digolin: libatçawu bixwazin bergiya jina civalê dikarinbiguhêrînin. » Hin bûyer jl heman li vê dorébi Ijawerlyn me dilizin. Pir caran hatiye' di¬tin ko rajoiekl ( melbû' ) xurt fl zorker dîrokageleki li ser rêzikên gewza xwe ajotiye ù gelbivé nevé lujèriya ( itaet ) wi kiriye. Bi pirsekwl xwe di gêtlùkiMi mirinê wer kiriye.Gava diroké li rO em ili çav xwe rakinwisa tê dilin. Lê ko em kùr liiiierin û em bigihêubingeha hùyeran emê biliiiiiii ko gumanarae ji leyianekê pêve ne lu tisl eBo iia.skirina libatan divè ko em xwe bigihêninbingeha jina civata ko ev rajorgihandiye.Serxwerabûna kurdnn ne Isè peyayekîye. Heke peyakekl daye pês kurdan yê ko ewrakiriye ù ajotiye kurd in, dlll, perlşanl ùgiyanê gelé kurd e, serxwerabûneke bindeslili ber serdesliya zorker e. Yé ko ola holşewikldi nav ûrisan da daniye disa ne Lénin e''birçiti, perlşanl ù şerpezeyiya gelé ûris e.Gavn van bûyeian em kùr di çavên xwerakin emê hiliinin ko bûyer ù homan hin bihin di "sivanè civatê de raman û awanine nûpèk Une fl libat jl bi hêsani hinl rajêriyavan bùyerun dibin an bo cihanlna van bûye¬ran ji nişkave pél dide, li hev dikeve.Kéf û gewza me bi xwe di bin xurtiyacivatê de ye.'Em awnyêjinè û gewzé ji civalêhin dibin. Ji liz, ereq, lùlin, cilén hevrlşimhez kirin ù ne hezkirin ilim bi havila civatêHEKE TEDIVÊT TE DOST HEBINJI KITÊBEKE INGlLlZl Bl NAVÉ« HOW Tp WIN FHIENDS »Li gora vê kitêbê yê ko dixwaze dosténwî hebin divêt şertê.n jêrîn bîne cib:1 Bi xelkê dora xwe eleqedar bibin. Ewpê sa dibin û meyildariya we dikin.2 Li sûna ko ji ber fikirên wan gazindanjl xelké bikin; guh bidin gotina wan û balaxwe bidin ko wan seh bikin. Ev guhdariyaxérxwaz dibe sebeba dostaniya wan.3 Çiqas ji we hat ewçend bi xelkê remekevin cedelê.4 Heke hon ketin cedelé û we bi xelkêre da ber hev, di cedelê de nerm bihin û flki¬ra xelké bi qedir bizanin. Xelk jî wê qedirêflkira we bizanin.5 Heke te dîl ko te xelet kir û tu xapiyayî,li ser xeletè mesekine, zûka mikur were.6 Guhdarekl qenc ù bisebir be. Ré bidexelké ko qala nefsa xwe bikin. Xelk ji vîti-tîgelek hez dikin.7 _ Gava te yek nas kir,, navê wl qencji berbike ù dema ko pè re daxèvl navê wl her ûber bîne ser zimanè xwe. Ji guhê xelkê re jinavèn wan çêtir û ahengdar mûsîql nlne.8 Heke tu bégav mayl û divêt kémahiyayekî bidî rûyé wl; beri ewilî çèl li wesfèn wîen qenc bike. Gava te dît ko kéfa xwe ji tere anî kémahiya wî sivik bike û vvê bi çendpirsan je re bibêje; bel ko lï *er wê gelekbisekinî. Bi vî awayl ew rûyê xwe ji te banade û li kémahiya xwe hisyar dibe.9 Didema mibahesè de gotina xelkê bitu awayî mebire. Rê bide wan ko tùrikêxwe vala bikin. Ko tûrikê xwe vala kirin ewêçètir guhdariya te bikini10 Her rûken be. Xelk ji rûyèn bimaddirevin, lé nîzingiyé li rûyèn biken dikin.ŞÎRETBÊJye; ne bi xwestin û hezkirina libatan e. Gis bipirsek nuh derketi. texllt, ji mile civatê jilibatan ra té pejirandin ( qebûl ).Ji xwe jerdeya mirov nijanà civata xwehildigre. Hiş, jlregt, şarezayiya libal ji giyanêcivata Wl lé. Şenle, raliùh û rûnijtin û mêra¬niya kurdekî tavil kurditiya wl xuya dike.Dûmak: Civat ne havila libatan e, bi vajayllibat bnvilèn civatê ne.( Dûmavlk heve ) REStD KURD--1092

ÇiROKA TARlXl:KËLËHA ŞAHlNDIWANA MELÊ .37Yemame kete dlwanxana xatûna xwe Zeynoyé,melîka Tidmirè. Zeyno di dtwanxanè dewek pilinga ko riyèn felatê lè hatine girtin, bésebr û^ierar diçû, dihat. Zeynoyé gava çav biYemamé kir; sekinî, berê xwe da wé û got ê:SSSârlYemame ez îro ji her wextî bétir hew.xizmeta' te me. Di van deravên dişwarde diyêt tu fedakariya xwe carekê din, heyeko ji bo cara paşîn, sanl min bidî.Ez gorî, min çend caran ji xatûna xwere gotiye û ez bawer dikim ko baniwa mindelèletèn wê j Idîtine ko di vî dilî de du evînhene ù ev dil bi tenê ji bona wan hiltavéje.Evîna welét ya ko di -exsè xanima min de tètepè.O evîna Rebî kuré 'abir, ew siwarê ko surù mirtal ù cane wî hévîdarê flrsendekè ne, dakoxwe ji bo text ù tacê melîkê feda bike. Kabêje ezgorî çi émir ù çi fern^an e?Yemame, text ù lacé ko tu dibéjî ditalùka mehiwbunê de ne. Eskerên Romayê gi¬ha tine devén deriyên payîtextê. Ez melîkaTidmirê, ji min re divêt welatê xwe ji xerablyêù miletê xwe ji hèsîriyé xelas bikim.Ez çawan dikarim xizmeta xanima xwebikim?Lezé bide xwe ù here nik Rebî kurèCabir, yarè xwe û fermandaré Keleha-Sahîn. Di¬vèt tu xwe pè re di kelehê de hepis bikî dako keleh heta dawiyê li ber xWe bide. Û hekekeUhén payîtextê en din bikevin destén dijminjt bila Rebî teslim nebit ù heta segmahèxwe ê pa?In serê romaniyan bikit. Heke tu pére bî Rebî tucaran naçe rayé.Herweki xanima min gotiye ewé holéjî bibe..Yemame! ji bîr meke eskerên me dirastê de biskên û kelehèn din bikevin desténdijmin jî Keleha-Sahîn divèt li ber xwe bide ûheke romani rojekê ketin ê, biia tè de ji çen¬dekan pêve tu kesî nebînin.Bi xatirê te ez gori, hetani ko destèsegmanekî birindar di qevda ïûr ù xencerè deye romani nakevin Keleha-Sahîn.Xelkino li min kin slreté ew dllbera zêrîn kemerMin dî di halè xefletê hat der ji bircé wek qemerHat der ji birc û penceran dil girt ù da ber[xenceranEv reng e halê dllberan lew aşiqan xwîn bû cegerQelb û ceger min bûn birîn lewra ko je tèn[ av ù xwînEy can were halim bibin da rùh ji qalib bète derCane min bêle ser cesed mizgîn bi afaqan resedAlem hemî pè bin hesed Insan ù cin ù canewerAlem hemî tèk bùne sef seyirln li sahè mi n bi xefHatin temaşa çarteref salir xumar tayin di berHat padisahè pir sipah qamet elîf dèmsibhè mahDad ù meded sed ah ù ah zilf ù eqarip, têne serKuştime xelkino eqrebé meslim ji şewqa xebxebèTali' tené min d'kewkebé îro eqarib tène derîro eqarîb haie xar çû nîvê baxè gulîzarEw be çeyè her lè bihar lewbilbijan lè qal userbê hed ji dil nalî ù keybda baxçeyè ridwan[ û xeybWan naliyan nînin çieyb sohtîneem dil bù seqerSohtin li min cerg ù hinan werdèn di dor[ girtin xunavZilf haie ser lèkir belav bayé nesîm wexté seherTirsim mixalif ba dite zilfên di dora cebhelêRakit qiyam wé saetê alem bibil zîr ù zeberZahir dibêjin pendeglr da dil nedî zifla hesîrSibhêmelê d'mlnî esîr guh dére qewlè mu teberOrîlyanos qall ne' dibû ko Tidmir deriyê wela¬tên rohelê di destén ereban de bimine. Orilyanosda pèsiya ordiwa xwe û dirèjl Tidmirè kir.Zeyno bi eskerên xwe ve derket pejiya qeyserù serdaré romani.Orîlyanos ji nav xelkè derketi bù. Ew kurêgundîkl bû; ne pisaxa ne jî pismîr. Lê mêrekiqenc û çeknas. Orilyanos wek segmanekî adetîkele ordiwê ù di gelek seran de bi mêranî ûşehrazahiya xwe serevraz bû. Pi^tl çend salanbû fermanderekl xudan gotin ù ji eskerên xwehebandî.Di vl wextl de Romayê mezinên xwe jinav mirovên hèja ù xudanvèn dibijariin. Orflyanosésegman bû fermandar, bûqeyser.Tidmir.. ew şaristena ko di orta beyabanéde wek gnleke ter û taze seri hildida; di binhikimê Romayê de bû. Di wexté Zeynoyê deTidmir ji nîrê romaniyan xelas bû bû ù bû bùpayîtextê kişwerê rohelê.Lé tistè ko qeyserên din ji dest da bûn,OiUyanos dixwest wan bi sûn de vegerine.Zeyno... keça miré ereban bû; keça Emro,Emroyê iraqî. Navê wé Zeyneb bû, ereban jere digot Zeba, romaniyan jl ZenobI, kurdan jîZeyno digotin é. Bavé wê, Zeynowa bedew dabû mîrê Tidmirè. Mêrê wê mirovekî bêvênû kêradil bû; serdestlya Romayê li ser xwe1093-

qebûl dikir û wek relyekt xweytkl dida'Jûlyanos ù Ewgûstos.Mêrê Zeynoyê mir û Zeyno li «er texteTidmirê bi tena xwe ma. Zeynowa dilqewlnbû melîka Tidmirê û çavên xwe da kişwerkişayiyê.Ciwab da qeyserên romani; welatêxwe ji bin nîrê Romayê deréxist. Ordiwèn wègiha -tin erdê Misirê, stolên wê di Behirên spîù sor de welatine nû vedigiriin. -Romayê ev hal xerab didlt. Civata rlspiyanqerarek da û got: Yçk ji wan her dustèrkan divèt ji ezmané rohelê bête êxistin.Ordiwa Orîlyanos berè xwe da Tidmirè.Zeyno lerka payîtextê xwe da û çù pêrglnaneyaré xwe ê tacidar; bû ser.Zeyno di sala 267an de li ser texte Tidmirèrûniijtl bû. Di sala 272an de eskerên wé û yenRomayê li hev dixistin.Zeyno sûr bi dest, dabû pèsiya eskerênxwe û di dest ù sehrayên Erebistanê de bimèranike kêmdltl serê romaniyan dikir. LèXwedè je re hez ne kiri bù. Re.\ma her mè¬ranl ù fedakariyè ordiwa Zeynoyé ^ikesti bùù Zeyno vegeriya bù Tidmirê ù té de asé bùbù. Romani ji her ail li Tidmirê çarnikar hatibùn. Zeyno pé dihesiya; didlt ko demén pa înnîzing bùne. Zora wê dé biçiwa. Dida eqiléxwe; ma inlihar ne çètir bù.Dema, Yemame cêriya bedew, yar ù day¬lana Rebl kurè Cabir keti bù afa baniwa xwe,Zeynowè ev fişt didan eqilê xwe ù bé sebir ûqerar di dlwanxana xwe de diçù, dihat. Belê diwextekî welé de Zeynoyê goti bù Yemameyéko Cabir heta peyayé xwe ê pa4n di Keleha-Şahln de pé bide erdè. Yemamé lè vegerandû goti bù:Ezgort tu xatircem be, heta ko deslè seg¬manekî kor té de xwe tev dide romani nakevinKeleha-Sahîn.Yemamé terka xanima xwe da û qeslaKeleha-Şahln kir. Rebl kuré Cabir di kelehêde tidarika xwe dikir. Sed mérén mêrxas xweji mirin ù hatinkuşlinê re kar kiri bûn. KurêCabir ji jorê bircê de, gava çav bi daylana xwekir; deng lê kir ù got è.Te xér e Yemame. Di vê demê de di vanderan de lu li çi digeri. Ma tu nizani ko vèévaré an sibe romani 11 birca me wer bèn ùemé tè de, di bin mihaserê de bimînin. 0 na¬keve serè min ko keleha me ji deh rojanbètir li ber êrlşa dijmin bikare bisekine.Yemamé lè vegerand ù got é: Kurê Cabir,mérxasé mêrxasan; deriyên kelehê ji canê min.PENDNAMEHingi geriyam ez li dinè min qe nedîKes misli me bè yar û bira, dost û xwedîRézek me nivisl me nema eyb û fedlRabù ji xewê der seherê da semediYa reh tu ji bo mileté kurdî meded î.Ey kurde li dor sax û çiyan dest ù newalanÇawan dikujî yar ù biran dost û hevalanHer wextl dikêşim keser û derd û mitalanDijmin ji xwe ra ger bibine keys û fesalanDé jebreke qatil wekî selwa bi we dî.Xwejxwanè di min çùne semawati felekHi.'>yar dikirin cin ù .şeyatîn ù melekRabin ji xewa cehié vekin çavén di belekMen ase cehùlen sibulen nari selekEv cehl ù nifaqa me hemî -bê xeredî.Rabin ji xewa cehlè bikin cehd ù ser e.Lewra me bi guh se'i kiriye ev xebereBari ko émir kir bi îbadel ji me reGo evdè mino rabe çi bikî ez bi te reHévî me heye em bigirin vî beledi.Ger hévî heye vî beledî em bigirinRabin herçl ko kurdin tevî hûr û gir inMalê xwe bibin top ù teyaran bikirinSerbestî bibin, yan li dinè em bimirinMin her-rl flraqil wetenî wel-hesedî.Herçî ko me gotî ji we ra guh bidineAlem hemî însan e ji bil me bi tinéBê top ù teyare, bi tenê man li dinêCiz'ek ko ji îmanê ye hib-ba wetenéLew péteke agir ji weten da kebedi.Sera nebewî hikmè Iiedîsa wî hilat.Bo sêx ù melan ma li dinê fitr ù zekatHerçî ko Cegerxwîn e nema sebr ù tebatZanim ko heye pistî heyalê ra mematLewre ko nehim xeyrî Xwedè kes ebedl.CEGERXWÎNdergehên dilê xwe ji giyanê min re veke. Ezhatime nik te; ezê nik le, ezê nik we bimînim.Ev keleh ne mîna le goliye bi derbasbûnarojan; lé bi fenê bi xelasbùna dilopén xwîname dikare bikeve destén dijminan. Kurè Cabir.rihnjya çavên Yemamé; ji min re sondé bixweko tu kesê zindl terka kelehê nadit. Belê jimin re sondé bixwe ko kelehèn Tidmirê tev debikevin jl keleha me heta segmanê paşln de hber xwe bidit.Kurè Cabir: Bi serê te é délai hezar sondldixwim ezDeriyên kelehê vekirin. Yemama bedew,cêriya Zeynoyê, daylana Cabir kete hundir.-1094

Romaniyan Tidmir mihaserê kir. Segman ûsiwarên wan en zirehpùs berda birc û kelehan.Keleh li pey hev diketin destén wan; ji KelehaŞahln pêve. Keleha-Sahîn, keleha cabir û Yema¬mé, bi sed mêrén xwe en sondxwari li berwan disekinî. Belê Keleha-şahln li ber érisaromaniyan, wek dara ko li ber bayé kur dise¬kine, disekinî. Lè keleh jî wek wê daré hin bihin Ji xwe dijkênand û seréxwe xwar dikir.Wê rojê, segmanên kelehê, bi rojè vebi tevdaneke neadeti xwe tev didan.Ma çi liwan qewimi bû. Yemamé ev lişt ji xwe dipirsi.Yemame gelek li héviyè ne ma. Kurè caebirnîzingl lé kir û got è:Yemamel nizamin tu bir dibl, keleha megihaştiye çi hall? Zadè me ne maye. Segmanênme li sûna tlran rotikan dixin ber kevanènxwe. Ji mile din ez dibinim ko eskerên mindikin li min rabin.Yemame:. Belê Rebl ez bir dibim. Gavamin soza xwe da bû melika xwe, min hisabèvl tişll, bisabé ber li«ll kiri bû. Digel vé hindèmin gote melika xwe koheke rojekê romaniketine Keleha-şahln. tè de tu peyayé zindlnabinin.Rebl: Min jl soza xwe daye te. V. hekerojekê dijmin keleh vegirt ezèLê....Rebl li hireinlihar bikim-dengé xwe hirl û gotina xwene bire seri. Yemamé desté wl girt ûje pirsl: 0 lê...Rebl: Romaniyanhèdlkaqasidê xwe ji min rejandiye. Şertine bijeref berpeyî me dikin. Es¬kerên min jj kelehê berè xwe bidin sehrayêH herkes bi aliyê xwe de wè here.Yemamé: Û tu..rRebl: Ez jl... Belè min jl hèslr nagirin.Yemame bihinekè sekini û pajè gote Cabir:Heta sibê em bidin eqilê xwe. Bi spêdê ve emjl dikarin qasidê xwe ji fermandaré romani r«bişlnin.Rebl û Yemame ji hev bi dur kelin. Reblwek mirovekî lermisar serê xwe kiri bû berxwe û hèdl hèdl dimejiya.»Sibeliré gava roj hildihat, tlréjên wè dl kelehêde ji Yemamé pève, ne didan tu peyayè zindl.Yemamé bi jev jehir xisti bû ava kelehê.Rebl ù eskerên wJ, hemiyan je vexwari bû.Yemame li ser sora xwe sekini bû.fRomanlbiketena kelehê jl, té de tu peyayé zindl wépeyda ne kirana.Yemame xencer bi dest, di ber çendekanre bori, li wan hûr bû, ew wek bijtşkekl sehkirin. Rih di tiwan de ne ma bû. Pi»tl ko qalliyaxwe pè anl; M ber cendekê yaré xwe sekini,xencer di singn xwe rak ir û ket ser kelaféRclii kurê Cabir. Xwlnn Yemamé a sor û germli wan aliya, qey vé xwinê ew digibandin hev.»Deh roj keti bûn navé. Fermandaré romanihéj li hêviya bersiva Rebl bû. Qasidê wl xuyane dikir. Roja 'dehan romaniyan didlt ko diser kelehê re kurt û qertel û dubrakin diflrin.Maçili ehlê keleh* qewimi bû.Romaniyan nlzingi li kelehê kir. Bibin bikelehê keti bû. Romaniyan ne kelehek lègornistanek zemt kiri bû.Tarlx jt. ji mllada Isa pêxember re hêj2Ş2 sal diviya bûn.Dihok: 25 Çiriya-Pajin 1942BIŞARÊ SEGMANŞAHÊ ECEMHER DU JIN Û CÈRlYA WtBojekê jahé ecem li ser lexlé xwe ê gewherkirialdayt, bi bilketlneke jairane bi nezim fl wezineber dida fl ;ihir digotin.Şah dn jin û cérike délai habû. Jina wl tezin jâ ko navê wé ( ahan ) bfl li mile wl êBiti fl jina wl a plçflk bi navé ( Heyat ) é li mile1 ê çepê rflniill bûn. Herçl céri navé wê ( Beqa )flflewll pêfberé wan ji piyan disekinî.Sab her du mllén xwe li navtangén Jinên xweeraoadlD fl bl pétên çavên zwe céri himbéz kir fl got:Ez di nav du dil ù du dllberan de rûiştlû tê de li xwe heyiri me. Nizanim kijanêi ser a din re bigirim û dilê xwe pê girébidim.Jina mezin Cihanê seré xwe niha ser sermUéb a^|oUTu padisahè cihanê yl, cihan te daxwazdike. Kar û Ijén padijahè cihanêcihanê dikarin herin seri.bi ten* WJioa picflk Heyalê Jl da eqilê xwa û got:Bel* cihan xwej û rind e, lè ji xwejiyacihanê re heyat divêtin. Heka heyat nlne cihanbel wè bi kéri çi têt.Şth gotinên her du Jinên xwe Jl «clbindl bftn.Dikir ko wan bl awakl mikafat bik». Vt dl vé ntv*de Beqa ko Jl piyan sekini bû dastflni xwe xwestko »w Jl bljtexlle. Şah destflra wé d* fl Beqayê got:Cihan ûdu jl fanl ne;heyat her du jl xwe? in, lè herIro hene sibe ninin. Tu jl xwere beqayê . bixwaze ko abadlnl bi ten* dibeqayêde ye.Sab kêf» xwe Jl goUn» Beqay* re gtUk ml;rakljand» zawgchs xw»; d«T» w* Jl nilrariyan,pasUa wé Jl mibbct fl «vint UJI Ur.FARISlXWlN1095

MIRDESAN 0GAWESTIYÉN WANGELO DEM JI ZÊR E?Ev meselokek welêye ko en wé nizanin gelekiBeri çend rojan Xwediyê Hawarê li serbéjeya gawestl hin tişt ji min pirsl bû. Ji berko gawestiyén eşira me Mirdés jl hebûne ûnemaze ez bi xwe ji gawestiyén wè esIrè me;pir û hindik dikarim di vl warl da bipeyivim.Ji bo ko bikaribim flkireke bas bidime xwen¬devanên xwe, divè ez Çlçkekl li'ser emarelako ejlra Mirdés je daketiye baxivim.Mirdés, berè di kurdistana bakur da navêemareteke mezin bû ko miré wê Ii bajarêEgilè rûdinlşt. îro ew nav li ser se e?lran bitené maye ko ew ejlr koçerén Mirdêsan bûne.Pijtl ko emarela Mirdés di hev da ket û hûse keriyan, édl xurtiya xwe wenda kir û rojbi roj berve qelsiyé bi gavèn mezin diçù-Herweki miii ji serefnamé, dîroka malbatè ùçlrokêii di nav ejlrè da zaniye; destpêka riihevdakelina vè emaretê bi bùyina se ciyandest pê kiriye.Dema malbata mlrê Mirdés pir û mezindibù, pùsmlrên ko çav didan^ mezinntiyê jlzède dibùn. Dilbihewesèn mezinatiyè di navaEgilè ù bin guhén mlr An nikaribùn herçiyadi dilèn xwe da binin cib. Ji bo anlnciha vandaxwaznn. di ber liilma mlr da derketin divyabû. Wan ji welé dikir. Yek bi yek di Egilé da bider diketin ù berên xwe didan nund ù bajarênkeviyên emaretê. Bi vl awayi ji xwe ra hevalû piştmêr diditin ù deslê xwe didane serhêleke emaretê û nema mlrê Egilê dinasln.Gel kè van pismiran nikari bùn daxwazaxwe bibin serl ù di wé ré d« serén xwe didander. Hinekèn wan jl mina mirekên Çêrmflkù Paloy je ra II hev dihat ù di rex emarelaMiidês da yek emarelfn biçùk lanln pê.Di van ketin fl rabûnên han da koçerênMirdêsan digel miré Egilê rast mnbûn ù jeneqetiya bûn. Lé mixabin ko vè rasliyê gelekine^ajot. Di nivé bahilIsUa hejdehan da, pismirêndi nav koçrrim

BEYTA KEWÊHER BER LI CIHÊ XWE^ YÊ BI SENG EBêjin carek* kewek li jor Wan,Derkefti bû bo sehran û gcryan;Hâte gund 11 ber gundi dipirsiUa bizanit çi ye ka balê kewan.Ta ko gehijte li binya Géman,.Nik hinde kewa yê bûye mévan.Nav wan de wl dit ribadekl çak,Bi bejn û bala fIrin e ezman.Mévani geiek xwezi dixwestin,Ribad bibitin xizim digel wan.Got: Wan çi ye halê we li vèrèTHûn çawan dijin li v*ré çawan,Yékcari eve guiidekl hi}k e.T*k da xirebest û kevr û zindanEve saetek e ez li nik weSer min teng bûye erd û ezmanSer min ev saet bûye hezar salAx bo le Wan* hizar car ax Wan.Got: kewê ribad me heyf e IroTu li nav evan xlz û tozanZor ez bi xem im ji ber te biraTu Ii vêrê bibl li navl gûniyanWey ez nemtnim bo vl lejéterGeviské biket 11 aer stlridanMixabin ji bo te lawê taz e.Mixabin ji bo te katê reyhanTu bimiri II vl erdi bi jeng 1Bè seng û biba bibl li nik wanNibo zor nexwejiyè dibiniLi vè kora 4

PIRA GENDERÊ ÛHEMÛŞÊ KULIKDi nivroyê Meletiyè û qeza Gexté da binavé Hilofé çiyak heye. Çemén Gexlè ù Gen¬derê di rohelaté wî da dikevin ser hev. Berîtékilbùna herdu çeman, di wexta Romaniyanda, U aer çemê Genderê, bi navê çêm, pirekhatiye çèkirin ko îro jl; hemberé wê pire diwelaté kurdan da nlne. Pire di ziquwekl weléteng da haliye çêkirin ko navbera du çiyangihabdiye bev. Bi xêra vè pire mirov bé dijwartji çiyayê Hilofê derbazî hèrikèn Alikandibe. Ne ji ber boriya çém, bi tené ji ber bilindiyacih, pire gelekî bilind batiye çèkirin. Bèzêdeyî mirov dikare béje ko sed mêtir bilindiyapira (ienderê heye.Di serhél û binhêlén vé pire ra eşîraReşiyan cih girtiye. Vé esîré diwazde bav, ûher bavekî malmezinek heye. Ji van bavanTeijikan û Alikan di dorhêlén pire ù kùntarênçiyè da dimînin. Herçl Ziravik di nivroyê vanherdu bavan da li destê bi cih bùye, ko Hemù'sèKulik mezinê vl bavî bù.Ileri he4ê-nod sali, di navbera ZiravikanMAHŞA KEYANÎHer bijin al û key xwendegah û seraHer bijîn xurt û.kurd en ji dil en biraMil de zù dest û milPâte lèxin ji dilN'aye key té seraLser sera, l'ser sera.Bè welat, bé felat em çi ne kurdinolîê civat bê xebat em çi ne kurdino .l ê xellc, bê FeratBê ' izlr, bê xelatHè sera bê kelatEm çi ne kurdinolTlp û kom ko nebin em çi ne bê ewaTeng ù top ko nebin em çi ne bê ewaTop ù kom kewt ù gê5Teng ù top bidine pê;.Vaye dijmin revîHerne wa, berne wa.Pehlewan ko nebin kengê pék tèn hemiXwendevan ko nebin kengê pêktên hemîXortino herne cengRengé Ristem bi dengOa bijîn xurt ù rind .Serbilind em hemî.Amùdé: 16-11-942 CEGERXWÎN -ù Alikan da serine dijwar çêbù bùn. Ji ber kodi van da ji her du aliyan mêrine pirhati bùne kujtin, ji bo rakirina tolè pir caranré Ii mêrxasên bev dibirin. Di nav van rèbirinan da, sé-çar caran Alikan ré li«Hemù-.êKulik axayê Ziravikan biri bù. Lé Hemùsèkulik, méré qenc, siwarê rimbaz ù sùrhingêv.her carê di van rêbirînan da du-sè mêr jiAlikan diku^t ù bi selametl ji nav neyaranbi derdiket.Van serdestiyên Hemù.sé kulik çawan koji allkl tirsa wl diéxisl dilê Alikan ji hèla dinagirè hildana tolè jî di dilé wan da zède dikir.Lê nema Alikan diwêrîn li erdé rasl, cihê kolingê hespan li çargavé bişiiiule, xwe berdinpéjiya Hemùsé kulik.Rojekê Alikan bihîsti bùn ko ilemù.ê ku¬leyayèn jéhatl sandi bùn ser pire ù ber vesibè her hêleke pire bîst peyan xwe di navlat û zinaran da veşarli bù.Hemùsé kulik yê ko tirsa neyar di dil dadh ne dl bù, di vegere da peyayên xwe bi kaiekîlez ù giran. bùn nav Ziravikè roheratêçemê Gexiè û bi lenè vegeri bù mal.Dema gîha bù nivè pire her çil peyayên Ali¬kan di vir ù wê va herdu dergehên pire jestandi bùn ù berê tifingan diréjê kiri bùnûgoli bûn ê:- Hemù ol vê carè tuyê çi bikî û bi- kûda berî??...Hemù:,è kulik bê raman ù tertilln beré hêspeda bû çém:Vé carê jl vir da.Teqez ji destketina;lik hatiye nava Te'jikan ù di vegere da reya neyar çêtir e.wl bi pira Genderê dikeve. Hinga risipiyènCioti bù ù du zengùyèn xurt avèti bûnwan goti bùn ko: « Vêcar emê kari bin tolanavtengà hêsp, ù hêsp jl xwe avèti bû çém.xwe bistînin. Hemù> Dikare li ser pire bi si wariHemùs ewçend siwarekl ecêb bù ko, xweéri^è bîne peyayên me Çima ko ser pire ne^şaş nekiri bû. Beri ko bigehe avê bi deh gaî raste, ù di her hêleke va heya nlvI pépiling in;di kijan hélé va be heya nîvî hevraz ûji niv'bi sùnda sernijùv e. Ji ber vé dewar geleki bidijwari li ser dime in. Alikan dixwestneyarêxwe ê mêrxas Hemûfè kuUk di derbendekeholé da zemt bikin.Li ser vè ramana han, Alikan bi ^ev çilzan xwe ji ser hésp hol kiri bû, ko herweki jibilindiya deh gazân bikeve nav avê. Hesp mir:lê Hemûş bi vé xurtiya dilê xwe ji destê neya¬rên xwe bi selametî filitl.1 erê, ji bo ko nekevin destén neyarankurdan xwe di cihén holé jl davêtin.OSMAN SEBRl-1098

ROJÊN DERBASBÛYÎBirtna min pansimaii kir û hinek derman damin. Roja din em gihiştin Dérikê, li ba hevaleklPiştl jiyineke se salan jiyineke lal û şêrtn bûnj mêvan, lê bi sev xewnine bi liisezvediciniqandimez ji Amûdé bi dur diketim... Çend hevalên min. Birina min diêşiya .en fedakar û çend sûxeyên min en wefakar Sibehê ez li timoblle'kê geriyam, bi destdora limobîla me girti bûn.. Yek, du heval ne ket, vêcar li ser hespan me beré xwe daxuya ne bûn; Xwedé zane île ji bê bextl, dibe « Eyndlweré ». Pi.jtl du saelan em gihişlin wir..ko ji diltengiya jihevqelandinê çavén wan bar Ji xortên wir Felahé mêle Sadiq û Mihemedéne bû bû û ne hati bûn...mêle Ehmed derketin pêşlya min ù bi rûkenîBi kel û giri min ù hevalan destén' xwe ù bi dilgermî deslê min guvaştin..di hustiwên hev re bir ù anîn. Me hevdù dis| art^ . *Xwedê.. Bi germiyeke wisan me deslèn hev Di yeké Adaré de gihişlim « Ey!cn.>erè ».diguvaşt ko dilèn me ji hev re digolin: Emé Herkesi ji niin re digol: bexlè le bas e, lu diher û her heval û bira bimînin...serè Biharè de hall vir, ji Iro pève Bihar e,Gava timobll bi rê ket, bê hemd çend hé.sir Bihara Eyndlweré mîna Bihara zozanên kur¬i çavên min herikin.. Ji allkl, ji hevalan bi dislanè ye..dur diketim, ji aliyê din birîna hêta min ez diésandim;giyanê min dihejiya; min ne zanî bûEv fala ko herkesî ji min re vedikir wisandernekt.. bi hejmar, mehek û se rojan, bi sevsa vê birînê ewè çiqas dom bike û ewè çi U ù bi roj baran bariya. Bi hezar dijwarl minêniya min binivîselxwe digihand dibistanê.. Snxleyèn dibislanê,mîna yen Amûdô, pire wan kurd bûn. Ji lewraGelek rojên xwe? û pir rojên res miii lime zù hevdù nas kir ù me zù ji hev bez kir..Amùdê derbas kirin.. Paşiya paşîn ez bùm zelûlêQederê mehekè min nikarî bù dora xweserencameke kirét.Gava diçûin dibislanê û vedigeriyam, dêlikekbidî'a, bişev baran.. bi roj baran... èdi caneme bawl bù bû, hundirê me zingar girli bù.teva du cewrên xwe li ser riya min xuyaBirîna min jl hêj dixebiti.. min bawer ne dikirdibùn û hi min da direyan. Cewrekî guri Lù, çako ewê klnga rehet bibe..vekl vrf kwlr bû, rlseké nèvlyé rùyê wî şewitendibû.. Cewrikê din kimil bù, mina bi rePistî mehekè bi şun da, niva, roj bi derket,xweşiya firengiyè Ici be, gava direya kewlln ûgiya şln bù, gui ù çîçekèn rengereng xuyakaz kaza wl, nota kwîsiyê lablabik di berdekiiin.. min fam kir ko Bihara «.Eyndlweré »Bihareke welalî ye. Li hember: Çiyayê Cùdl.ma be, bi der diket..Belê van cewrikan limî dixwestin riyawargehé Nûh pêxember di bin de çemê « Diclê »min bibirin.. min jl guh ne dida wan.. ne didiherikè.. li berê çem « Cizira Bolan » welaléhaie bira min ko rojekê hestiyekl bavêjim berMem û Zlné xuya dike. Ev her se bergehén dî¬wan û xwe ji wan biparêzim . Rojekê ji nişkaverokî di jiyina min de wergerandineke mezincewrikekl Xwedè zane è kwlr bû jiçêkirin û giyanê min bi axa wé derê ve girê¬jpaj ve bi hêta min girl û ez birin kirim...dan... Di rojên baranê de, dost ù hevalan jiTixtoran ji mill le hewa gnhaslin û cihmill re digotin: Malava bihna xwe leng mekeguherandin berpé? ù « Eyndîwer » nîsan kirin.-Iro sibe, baran ê bisekine, èdin Bihar e, emêherin « Pira bafet » seyranê, tiwé bibinî çi ci¬Timobila me hêdî hedî ji Amùndé bi derhekî xwes e çi cihekî xwe?.. Min û hevalançend seyran çêkirin, Vècar dora « Pira bafet »ket û paşê lezand; hevalan, hetani em ji hevbixwe hati bû. Rojekê, me xwarina xwe bi xwewenda bûn destén xwe ji min re kil dikirin.re bir ù em çûn «Pira bafet» pira dîrokî ('diljéjinTimobll, her ko diçû, xwe diguvaşl.. li aliyédi zemanè Mîr .Mehemedê yek'Iest de ava bûye )çepê çiyayên Kurdistanê li ail raslê cola CezîréBi rast jl cihekî pir xwe? bû. Dicle, di bin lingénû }orezara Erebistanê diheàkln.. xunaveke bèdang hûrik hûrik dibariya. Sifèr digot: Xwedéme re diherikî.. Birca belek rind xuya dibû..bike baran boj nebare ù em xwe bigihîninli ser Cûdî berfa sipî diçirisî..Hetanî évaré em li wir man. Hevalê yefctaQamislokê..Xwedê em ji herf û çiravé parastin, baranû rûhşêrfn MehemedêMelè mina hergav wekene bariya.. Lé hetani em gihiştin Qanûşlokêşalûlekl dikiri şeqeşeq Ji diwana Cizeri perçênxwenavê rùyên me dialast..Bi lez û bez min xwe gihand cem tixtor..dilşewat dibijartdikir û digot:û deslê xwe bi aheng kil1099-

Sérekl pir nêçîrvanROVIYÊ KERGirtin derbend û gavanNedijêlli) timawir Ne mirov û cinawirTirsand çavé hemiyan Kes nedihijt wan ciyanSérê me è sregevaz DU rovîkl belengazRabû bange rovl kirRoviyê bi tirs û xemBi sed fén û dused losSér dil bi wl jewitlDigot: kuro were virl..Dijewijl dihat cemJe ra dikir panciros. Ew jl çlçkl tewitiGot: ezxulam bûme jar Nema bi min dibil karSèr gote wl: zor çak e Li nik min be xem nakeHer roj heye min néçlr Dixwin #û feqlrBila tu jl ji wan blLi nik min dergevan bl.W rojé jér rê biri Reya karwên 'diniriÇavèn rovl li ré man Hew dit ko tê bazirganSèr dengeki gnrmijlGot roviyê jar û qels:Erd û ezman tev hejlLi min biner ho teres;Tu çavên min çer diblnTRovl got: wak ar û xwin.Lê pùrta min çawa ye? Weki sixên pola ye.Hinga piftl van zirtan Sêr xwe berda péj karwan< Me di dil de heye narek ko disijit seqerê »Erzibala ko nivisl me bi xûna cegerê.. »Birîna min hédt hêdî rehet diliû.*aÊdin wexta girtina Dibistanan bat., ji allklkêvxwej, ji aliyê din dilnexwej bûm. Ezévegeriyama Samê, mine hevalên xwe en li wirû en li serré bldltana.. Lê destê m'inji Eyndl¬weré û hevalên Eyndlweré ne dibû.. Şaireklçiqas rast gotiye: < Gava meriv li cihekîdimîne, bi Insan û axa wé de> ê ve bi benênnexuyayi té girêdan, klnga meriv ji wir diçe, evbenên ha dilê meriv ber bi xweû diéjtnin... »Gava ji « Eyndlweré »ve dikifininderketim mina roja< Amûdé > qirika min tije giiI bû bû..aRoj, meh, sal.. çiqai zù derbas dibin. Evbûn du sal né kêm, ne zêde ji wan ci¬han, ji wan hevalan bi dur ketime..li cihinewisan dimînim ko ne « here » ne « were »dibî». m: guhê min ji vê ahenga piresteşî bépar maye.. li dora xwe dinêrim ji berdéla Cûdîû Diclé leylanine xapinok dibinim.Hevalekl dewsa Mehemedé mêlé, ew dewsavala, tijl bike nlneXwedé giyanê wl bîhuştlnbike aûxté min jl ne Biro û Remo ninji diyariya wan deran bi tené tiştek bi min remaye; di hêta min da hêj jehra diranê wlcewrikl dilive. Ew cewrikê bé xwedi, ew cew¬rikê serberdayî...adeyde: 10-11-942QEDRI-CANSlyar, peya tertillnJi fêr ne çû kês û tawHesp û qatir bertiltnKustin du hespên qelaw 'Dewêr reya xwe girt çû Syar ù Peyan dida dûHinga rovl hâte wirZikê xwe je ter dikirSa» bû ji vê tevdiré Mat ma Ii vê néçiréSereki ma li nik jérÇav bûn fena çavè gurJe nepixln teng û dawBerê vê min nezanîHerroj dixwardu dan terDi para bû wek slxurDigot: holê dihit rawÇawan dibit méraniNe hewce me rùyê jêr Ne xwe didim hêla jêrŞerme kesên bi rûmetJi kêfa van xeyalanDakete nav geliyaÇaterèyek dibiriVezeliye li ber kajBixwin nanan bi minetBeré xwe da newalanWê rojê her geriyaDibû rovlkl guriGoté: kuro sibe xwef.Roviyê bi fên ù fût Gurl bû bû qels û rûtSert hilda çi biner Roviyekl zexm û terHatiye péj, wè gavé Je ra dike silavêRabû je ra silav kirYé zexim kiré nedikirDiniçandé bi çavanRoviyê jar bir dibirBeré xwe vegerandeDigol: siha te xwejtirKo dest* yê jar bigirGiran giran da gavanDema jaret lê dikirDi para xwe glhandéGoté: ev e ez halim Çendak e bè xebatimEz nêçîrè nikarimTu hevalekl rind ILè ji te hêvikar iniYek pariyan bi miu dl.Roviyê zexm nepixl Dn se dengan dikuxiPir oflaz sor dikirinDigole wl: « zor çak eHer roj heye min nêçirBila tujl ji wan blRoviyê jar ecêb maLê çi bike zivarlGolliiên sêr bir birinLi nik min he xem nakeDixwin zîvar û feqlrLi nik min dergevan bl».Ji gotinên kerê hall..Her bûye stoxwariDigot, bemin dièjim De derdê vl bikèjimWé rojè ew gerin tevHeya 11 wan dibû jevYè jar digot: de rabe Bè dizl me jol nabeYê xurt pozê xwe rakir Digot te mal ava kirMa tu zani ez kl me?Ne weki te rovl mel..Min tirsandin gelek mêr Bùme pijtmèr ji bo jérGelek nema bo sibèKarwdnekl hela kimYê jar digot: hevalolDé xwe berdim nivé rêMala te pê ava kim.Holé mebêj delalo..Rm nabin pistmêré jér Natirsin ji me tu mêrJi xwe meke şivîşkanRoviyê xurt eniriGoté: kuro hê sebavÇawan holê dibêjiMin navê tu carek dinLi palekê veketinSibê her du bi ré bûnGibane serhèla rêKaleki dest bi dar eRoviyê xurt kire qirGot roviyê jar û qel»:Em in dizên mirljkan.Hilkijkijl mirmirîMa le ninin eql û çavÇavan ji xwe dirèjlBijkênl rûmeta minl...Heya sib* raketinBer ve reya karwên çûnDitin eve mlrek têLi keré xwe siwar eQulé dikir cIrecJrLi min biner ho tereal1100

Minçavûpùrtçawanin?.Got: ne weki yê sanin.Roviyê xurt pingirl Xiniz xiniz dinirlÇavên zerik xez dikir Pista yé qels gez dikirDigot: kuro keré nér Bo min bibèj pesna jèr.Yê qèls digot: bila be; Lê b'daxwaza min nabeDi wir da roviyê xurt Berè xwe li mèrik girtÊrij dikir kol dibùn Dûman li ser hol dibùnÇû pêj mèrik rawesti Ew jl li ber dawestlDema ket ber hikmè dér Mérik rabù mina jèrDaré xwe girt hilanî Di navçava wl danlRovl bi semt lerizi Serê dùvik diheziÇavan ji zo avêt der Ev e halé kesè kerRoviyê jar digot: axl Ma minnegot.malkambaxJi xwe meke jivljkan Ëm in dizé mirîékanEm rovl ne, nabin sér Cûhesin qet dibit zèri..Lè te ne b'hlst, J)i kerl Da der kavil û serlPijtl ko ter gill kir Revl xwe da nava kir.OSMN ASBRlEXANIMEKE CIWANEy xanimckem fermû were hicré mitalaDa jerhè bikini bo te evan flkr û xiyalaDestén te bi destem li derè qesrêAlem dicivîn refrefe ser tacl miel-lawizaretEm lejkerè kl desti bi ser darl tiving eEm resmê selambo te dikl ber meh û salaPèçame li ser çerxé dlreksona tej'araDestè te I nazik ke birim ewcel balaGer ser xwe nejln xanimekim pûçe xeyaliinBè ceng û edeb marûzekem hiç ûbelalaEm hucreyekim bo te weki xwendegeha kurdŞeb la bi seher dersl didim eyné miel-laGer şuhretl dame ke Cegerxwîn ù ciwanimBùm serweré kala bi xwe dilgirliyé nalaAmùde 16-11-42 CEGERXWiN( Dùmahika rùpelè 6an )Gexlè, kunlnrên çiyayê Bêli ( Çiyayê Nemrûd ).Vê derkeliiui Mirdèsên gawestl di qiiacê Qere¬gêçiyan da çirokek xwes heye. Malir ko wêhalibe lalê de binivisim. Di demên biçûkiyaxwe da, min ev çirok ji devên kal ù risipiyènejlrè bihîsti bû; Lé qenc di bira miu da nemabû. Piştl ko ji welét bi derketim, rasthatinécarekê din ji nù va çiroka derketina Mirdésanégawestl ji qiracé Qeregêçiyan bi ser ù berênwê va ji min ra da zanin. Ji bo xweşiya wê,dé berpéyl xwendevanên xwe- bikim.Di sala 19301 da, disa jl ber hin tevgermin rûyé xwe ji hikûmelê bada ù çûme naveşlra erebê.Iniz, mala miré wan Miçhim kurêMihèd. Hingè rehme-lê Evdilqadirê kurê Diri 1ji li ber tirkan bazda bû ù hati bû nik Miçhim.Diréjiya rojé di bin siha konan da em bê liarû xebal bûn. Rojekê Evdilqèdir gote min:Pistî du rojan me dil heye em xezlbibin. Heke te dil heye hevaliya me bikî, emdé bi hev ra herin.Pistî dan û standineke biçùk gotinên meÇû bûn serhev, min jl xwe ji çûyina wéxeziyê ra kar dikir. Roja sisèya em çil siwar biawakî nijdevanl di rex hev ra li sinoré tirkanraperin û me beré; xwe dabû nîveka welèt.Serêvarê em raste keriyek xezal hatin ù me dapey wan. Pistî teqegurteke kurt em li hev civln,bi tenê du xezal hati bûn kustin. Belbl ev carapêsin bû ko yeki weki min 1 çiyayi dikir lierdê beriyê gostê xezalan li ser kozén gewrigébibirêje. A rast ez bi qasl zarokekl biçûk bi vêxwarinê dilxwes dibûm. Hin me berê xwe liré raat nekiri bû ko min ji Evdilqèdir pirsl:kù bixwin?Pismam em dé gosté xezalan klnga ù liPistî saetekê din ù li ser xirbé we Mir¬dés;,:!. Çima ko li wir av di sarîncan dadîtin.tèteEvdilqadir, begekî neiwanda; lé gelekî jîrù serwext bû. Çiqas çîrokén dîrokî bihîsti bûn;hemî bi kar û mak dizanin. Ji xwe di ré ûrêzanèn Crîran da şarezayekî welè di nav esi¬ran da kèm kèm peyda dibûn. Hîn ko kêshat bù, ji xwe derbas kirin ne karé éqil bù.Min je pirsl, he ka derheqé vé çiroka ko minbiçûkl bihlstî da çi dizane. Camêr çirok Uiter ù berên wê ve ji min ra holê gol:< Teqez te niha ji devên kal ù risipiyènmalbat û e>Irè bihistiye. Pistî ko koçerén mir¬dêsan beré xwe dane zozanan, gayén we li virwestiyan e ù di qûna vl qiracl da bi cih bùne.En we yen ganewesti ko Térikan in xwe danepista DiyarEekirè. Ji xwe birê we yé ko çùneHeymanè, Mirdêsê Evdil-Hey, lu ji mi çètirdizani »Tevl ko min çirok berè jl bihîsti bû, min ,dixwest carekê jî ji devê Evdilqèdir bibihlsim.Min je pirsî:Gelo sebebè çûyina Mirdêsanè gawestlko va erda berdane û çûne çiyè jl dizani?_ Çawan nizanim. Lê te dil heye ko bê¬bextiya Qerefiêçiyan ji devê min bibihlsl; dîsajl xem nake de bêjim. Ma ne me zora webiriye: dixwaze bila bi bêbextl be.Rehmeti bi kenê xweyé nas vegûrizlù got:c Pistî ko Mirdêsê gawestiyayî bi Térikanva ji hev qetin, hon ê gawestl di qûna vl qi¬racl da bi cih bû bûn, û we ev xirbé ko bj-1101

M?- 'Il- - laMirdêsan bi nav bûye, ava kiri bû. Lê vê yekahan demekl dirêj dom ne kir. Sê-çar sal biser da ne çùn ko di navbera Qeregêçîyan ùMirdêsanè gawesU da şerekl pirî dijwar çê bù.Ji her du aliyan bi dehan mérxak ù egîd hatibûnkustin. Van her du e.-îran nema dikaribûn di erdeki da rûnijtana. Hikûmet ù hine.slrén doré keUbûn navberè. Dawî qerar dabûnkl. herçl ejlra ko mérén wé gelek hatine kustindé bimîne û ya din wé li wl erdî barke. Liser vè qeraré, Qeraregèçiyan bi jev cendekènkustiyèn we Mirdêsan di gorên wan da biderxisti bùn û seyén kuştl èxisti bùn sùna wan,ù çendekên Mirdêsan di nav en xwe da raveyîhikûmelê kiri bùn. Gava hikùmetè goristanènherdu eşlran vekirin, di a Qeregêçiyan da 20-30kuşlî, ù di a Mirdêsan da deh seyén kuşU dltibùn. Hînga hikùmetè pê da bù pi.?ta Mirdêsanû di (|irêc da bi derxisti bùn û wan ji beréxwe da bù çiyayê Bêli, cihê ko îro je ra Mirdê¬san tête gotin ».Bi kulabùna çiroka Evdilqadir ra me xwegihandi bù ber pagèn xirbé Mirdêsan. Herçl jime peya dibùn, doxhefsarê mihînê davêtinezendé ù ji bo birajlina gosté xezalan lùpêngewrigé dicivandin.Esirèn ko bi navè Mirdés têne xwendin dise cihan da rûdinin. Cihè yelé, Nirdêsê Evdilfleydi desta Heymanè da, ko tevayiya wandeh gundin. Cihè didowan, Mirdésé Gawestî dinîvroyé Meletiyè ù qeza Gexlè da, ko tevayiyawan nîzîka sed gundî ye. Cihè siséyan, MirdêsêTérikan in, ko tevayiya wan digehe dora dusedgund.Ji van péva jî li welatê Serl-.edé ( Qerekilisê ) bi navèn Osman komî; Se bo û Bazarcixése gundèn Mirdêsan bene ko, berî sed salîU welatè Heymanè ji Mirdésé Evdil-ftey veqelîne. îro ji emarela Mirdés a mezin bi lenê evher se e;îr ù her se gund wî navî diparêzin.Herçî béjeya gawestl, herwekî je dixewineji koçerén ko bi semet qelsiya ga ù barbirénxwe ji èl ù esiré bi sùnda mane ra hatiyegotin. Ji xwe heya îro jl barbir û erebekejènxelkè Serhedé hîn ga û madegin. Heye ko hiniMlvén hin ejîran ji ber hin sebebên din, ji élû ejtra xwe qetlbin an bi jùnda inabin, disail bi navé gawestl hatibin navandin.OSMAN SEBRÎ *LE MARIAGE CHEZ LES KURDESComme partout en Orient, le célibat ccnstitue au Kurdistan un état anormal. On se mariétrès jeune: les garçons, à partir de 15 ou 16ans; les fdles, dès 12 ans. Chacun a autantde femmes queses moyens le lui permettent.Charaf Khân, qui écrivait au XV!!» siècle nousdit que la plupart de ses compatriotes prenaientquatre épouses et que les plus riches entre¬tenaient encore un nombre égal de concubines( Charafnâme p. 33 ). De nos jours,' les gens dupeuple se contentent généralement de deuxfemmes; seuls les chefs en ont quatre, commele permet l'Islam. L'exemple récent du fameux Simko et de ses 14épouses ne peut êtreconsidéré que comme tout à fait exception¬nel. Il esl de règle de se remarier lorsque lapremière femme est stérile: si pareille mécom¬pte arrive à un agha es vassaux se cotisentpour lui permettre de choisir une secondeépouse.Les conjoints doivent èlre de naissance égale( hinkùfèn hev ) et les familles nobles prennentsoin d'éviter toute mésalliance. B y a peu detemps encore, les représentants de l'ancienne- aristocratie déchue se refusaient, même appauvnset menant une existence obscure au pied deleurs citadelles en ruines, a donner leursfilles aux grands- propriétaires terriens quiformaient la nouvelle classe d^rigeante, crééeet soutenue par le gouvernement ottoman. Lemême préjugé existait chez les nomades àrencontre des sédentaires. Enfin, la loi yezidie,qui interdit tout mélange entre les différentescastes des « chaykh, » des « pir » et des « muridr> a transfoiné en prescription religieusecelle exigence de la coutume. Chez les Kurdesmusulmans, les chansons populaires se fontsouvent l'écho du désespoir de jeunes fillescontraintes par leurs parents à de." unionsindignes d'elles.Il va sans dire queles bouleversementssociaux qui ont suivi la révolte de 1925 elsa répression ont considérablement atténuéla rigueur de ces conceptions.Dans les classes populaires, les épouxappartiennent d'ordinaire à la même tribu sou¬vent au même village et à tamême famille,seules, les maisons de chefs ou de notablespratiquent le maria{,e intertribal. Les alliancescontractéesservent alors, soit à renforcer uneentente politique, soit à sceller une réconci¬liation. Il arrive en ellet, mais assez rarement;-1102

que, pour mettre fin à une vendetta, les prochesdu meurtrier accordentgratuitement la maindune de leurs tilles à l'un des parents de lavictime.Suivant la coutume kurde, le cousinger¬main possède des droits sur la main de sacousine; il doit être préféréà tout autre pré¬tendant, et ce n'est que s il renonce expres¬sément à elle que la jeune Ue peut épouserun étranger ou un autre membre de la famille.Toute infraction à cette règle risque de provo¬quer de graves connits: rapts meurtres ouguerres.Des lois et des préjugés aussirigides sopposent souvent aux désirs des jeunes gens, etfont que les enlèvements sonl chose fréquenteau Kurdistan. Les amoureux dont la passion estcontrariée se mettent dacord pour réaliser leursvoeux malgré la mauvaise volonté descomme 1 oppositionleurs;rencontrée vient générale¬ment du père de la jeune fille ils vont seréfugier soit chez le jeune homme si la famillede ce dernier est assez puissante pour faire respecter son choix, soit chez un chef voisin quisera tenu par les devoirs del'hospitalité deprendre les fugitifs sous sa protection, et quitâchera d'arranger les choses à lamiable. Cependant. comme le rapt entraîne le déshonneurde tous les proches de la belle, ceux-ci acceptentrarement l'idée d'un compromis; ils cherchentà se venger, soutenus par leur clan. Un pre¬mier meurtre en cause inévitablement un se¬cond: la plupart des inimitiésséculaires quifont s'affronter les Iribus n'ont pas d'autreorigine. . . j ,-Signalons, pour terminer cette introduciion,que la répudiation, bien que permise par l'Is¬lam, n'est pas entrée dans les moeurs kurdes.Presque partout, on la considère comme unepratique honteuse. Un mari qui se sépare de safemme secouvre de ridicule; il n'a plus d autre ressource que de quitter son village ouson clan.Fiançailles et mariage comportaient jadisdes usages fort compliqués dont beaucoupsont tombés en désuétude. Nous tâcherons dedécrire aussi complètement que possible ceuxqui aubsistent encore, ou dont le souvenirest parvenu jusqu'à nous.Les travaux en plein air, chez les séden¬taires, la vie de» camps chez les nomades, lesfêtes et lea danses font que, non seulement iln'existe aucune séparation sociale rigide entregarçons et f iUe», mais qu'il leur est facile de serencontrer chaque fois qu ils le veulent. Amou¬rettes, rendez-vous clandestins forment le prin¬cipal thème deschansons populaires.Pourtant, malgré la liberté dont ils jouissent,les jeunes gens n'ont pas la faculté dexprimerouvertement leurs préférences, au momentdes fiançailles. Cest le père, assisté d'unconseil de famille, qui choisit sa futurebru.Le fils n'est pas présent à la réunion, mais onle consulte parfois indirectement; pourtant s'il adéjà contracté un premier mariage, il peut faireconnaître sa volonté, ou même demanderqu'on lui donne une seconde épouse.HÛOlNl.Lorsqu'une famille jette son dévolu sur unejeune fllle qu'elle ne connaît guère, soit qu'ellen'appartienne pas à la même tribu, soit qu'ellehabite un village éloigné, elle délègue une oudeux femmes ( rùdl ), qui vont s'installer pourquelques jours chez, les parents de la belle:elles observent discrètement ses manières,iludienl ses qualités el ses défauU. Une foissatisfaites, elles s'en retournent, mais san»dévoiler le but de leur voyage.HRRK KIRIN. ( accordailles ).Si elles remportent uneimpression favo¬rable de ce premier contact, on charge unintermédiaire de sonder les intehtions de lafamille et de s'assurer qu'elle ne rejettera pa»une demande éventuelle. Alors, le père ou lefrère aîné du prétendant, ou encore un notableami, se présente à son tour chez la future fian¬cée. Il offre soit une arme, soit un cheval, dontle prix sera déduit du « qelen ». L'accep¬tation de ce cadeau constitue un accord tacite.Le dicton déclare: t herè kirin nivè mehré ye »( les accordailles sont la moitié du mariage ).XWEZGIN ou ŞÊRANI ( deintnde en mariage,ou cérémonie îles sucieries ).A quelque lemps de là, au cours d'uneseconde visite, qui doit avoir lieu denuit, lepère ou le frère aîné du jeune homme, accom¬pagné pour la circonstance de quelquesparents,présente oITiciellemenl la demande enmariage. Il olfre des rasins secs et des sucreriesquil a apportés C doù le nom de la cérémonie:« : èranl » douceurs ) puis, après quelques mo¬ments de conversation, il fait comprendre sesintenUons La formule consacrée est la suivante;«Me divè tu barê me li me kl» (Nous voudrionsque tu nous charges de notre fardeau ) ouencore: « Me divê tu li me kiraseki bibirl »( Nous voudriou» que tu coupes une chemiseà notre taille ). On répond: « Li ber qebelé weye » ( cela dépend de vous ). Le demandeur-1103

éplique: « Tn jl bé minetl » ( Non sommesachevée, les jeunes gens sont « desgirti » ( fian¬votre disposition ). On fixe alors le montant cés). Un peu plus tard, lorsque là dot aura étédu « qelen, » dot que la famille du fiancé versée en entier, ils deviendront «r qelenda ».doil verser à celle de la fiancée, et qui a déjà Alors seulement, la mère et les parentes de laété discuté par des intermédiaires (1). Celui-ci fiancée iront faire les achats à la ville et com¬comprend généralement une certaine somme, menceront à s'occuper du trousseau (cihaz).DAWET ( les noces ).payable en espèces ( hijkpere ) ou, le plusLes noces ont généralement lieu au prin¬souvent, en nature ( sele ), et des cadeauxtemps ou en automne, c'est à dire lorsque la( xelat ). La somme à payer est évaluée en« kls » ( bourses; chaque « kls » vaut cinq liv¬vente du bétail ou celle des récoltes permetde disposer d'un peu d'argent liquide.res-or ) mais si l'on convient de s'en acquit¬XEYL EVANl ou BI-.RBÛRi ( corlège nuptial ).ter en nature, on attribue aux objets ou auQuelques jours avant le mariage, les pa¬cheptel qui en représenteront l'équivalent,rents et les amis du fiancé se rendent à laun prix supérieur à celui qu'ils ont en réalité.ville, où ils font emplette de cadeaux à sonLe « xelat >> comprend généralement des armes,intention. A leur retour, ils s'installent chezdes vêtements, de la vaisselle, etc.lui, pour une nuit, parfois pour quelques jours,Le montant du « qelen » varie suivant lale temps de consommer les vivres qu'ils ontnotoriété de la famille de la fiancée ( pour lesapportés. Ils vont ensuite, toujours munis defilles de maisons princières, il s'élevait jusqu'àprovisions, chez le père de là fiancée, et le1000 bourses, soit 5000 LT or ); toutefois, simettent en demeure de leur livrer sa fllle:le prétendant est d'un rang supérieur au sien,« Divè tu bûka me kar bikl. » ( U faut prépa¬le père fait souvent remise d une partie, voirerer notre mariée ). On leur répond: « Eve bùk,de la totalité de la dot D une façon générale,ehlé wè qall bikin ù bibin » ( Voici la fiancée,le taux du « qelen » est relativement bas dansobtenez le consentement de la famille, et emmenez-l;i).les pays de monlagne, alors qu'il esl considé¬Les délégués distribuent alors desrable ( de 150 à 200 LT ) dans les la plaine,cadeaux à tous les gens de la maison, y comp¬où les femmes travaillent davantage.ris les domestiques, afln de vaincre leurLa cérémonie de là « xwezglnl » achevée,les futurs conjoints deviennent « xwesti » ( pro¬opposition.Le lendemain, de bon matin, les femmesmis ). Signalons que, de nos jours, le « herèhabillent la mariée; on la fait monter à cheval.kirin » n'est plus guère prati lUé; il se confondIl est de bon ton qu'elle pleure au moment duavec la « xwezglnl », et la tendance prévaut deplus en plus de verser une partie du « qelen »départ, ou tout au moins qu'elle fasse semblantde pleurer. Pour la consoler, les assistants luidès la demande en mariage ( survivance duchantent un épithalame ( hevalè ):cadeau que l'on faisait au moment du « herêEz xeriba Xwedê me, Li ber pencê rojêkirin » ).me, Hesreta mala bavé me, Porên xweDKSTOiRAN ( liançailles ).On laisse s'écouler plusieurs mois, après lavenakim, Hinê pè wer nakim, Şijtina« xwezglnl, » un an parfois. Enfin, le père dudayikê ji bir nakiml Guliyén min bîst ûfiancé convie ses proches et ses amis, ainsi queses in, Şijtina dayikê çi xwej e Xaniyêleurs femmes, et tous se rendent chez la promise,bavé bùkê wiha bi kort e, Van dilopan jortemportant de quoi préparer un repas ( dans lesû sort e; Xwehé megrt, zava xort e.Je suis une étrangère devant Dieu Je suisfamilles riches, on envoie les provisions la veille,avec des domestiques qui s'occuperont de lala victime du destin, La cause du chagrinconfection du menu ). Tandis que les hommesde mon père. Je ne dénouerai plus ma chevalure,causent, les femmes font cuire le déjeuner. LeNi ne la teindrai au henné; Jen'oublierai jamais le temps où ma mère me lavaitlbanquet achevé, on étend sur le sol un man¬teau ou un tapis, et chacun des assistants yJ'ai vingt-six tresses Qu'il est douxdépose un présent en argent. Le père du pré¬d'être lavée par sa mérel La maison du pèrede la mariée n'est [u'une bicoque, U y pleuttendant ramasse le produit de la quête et en re¬met une partie à la future bru. La cérémonieà grosses gouttes! Soeur, ne pleure pas, lemarié est jeunel(1) Toutes ces négnciatioas p»r intermédiaires ontOu encore ( ce second hevalê se chantaitpour but dévitePde» brouilles entre les deux familles,autrefois chez les Kurdes de Damas):en cas de désaccord.1104

Lê hevalê, çavrejê, birihqeytanê;Heval hatin te bibino. Hatin, hatin! Gis erebin, gis jl tat ini Hatin ber mala, min bibino., Hine bînin, di tisté kin, Kevçî kevçl avêlêkini Li destê bûké, beri zavê kin Malazavê wer kprt e; Van mizriban jort ù sortlui Bûké megrî, zava xort e.Amie, amie, ^es yeux sont noirs, tes sour¬cils sont minces comme des flls! Les com¬pagnons sont venus te chercher. Les voici,les voicil Tous .sont arabe-, tous .sont vassauxlIls sont venus à la maison, m'enleverlApportez du henné, mettez le dans un bas.sin,Ver.sez l'eau à pleine.-* cuillerées, Oignez-enles mains de la mariée, puis les mains dumarié. La maison du marié e4 une masure.Il y pleut à torrents par le ; gouttières.Mariée, ne pleure pae lendemain de» noces, le « zava » revêtun costume neuf que lui a offert sa femme,et va se promener avec ses camarade». Commeil a cessé d'être prince du village, les homme»mariés se vengent à se» dépen» des mauvais1105-

tours qn'il leur a joués la veille.Quant à la nouvelle épou»ée, elle reçoitse» amies, venues lui remettre leur» cadeaux.La « pirek » montre aux visiteuses le mou¬choir taché de sang, qui prouve que tout s'estnormalement passé. Le mari et les beaux-pa¬rents la récompensent de ses services par unprésent. Enfin, les jeunes gens du village se fontannoncer à leur tour; ils remettent à la mariéele produit de la cha»ae qu'ils ont organiséele jour même en son honneur. Elle leur offrede l'argent, des souvenirs.C'est en général le second jour que seterminent les réjouissances. Pourtant, chez lesfamilles aisées, elles peuvent se prolonger. Lesmariages princiers duraient une semaine, etdonnaient lieu à des fêtes splendides ( voirdans Mem û Zln la description de celui deTâdjin avec Seti ). Au début du XIX" siècle,des noces à la cour d'Ardelan coûtèrent 100. 00tomans ( 40.000 pour le trousseau et 60.000pour les réceptions ), soit plusieurs millons defrancs. On employa, à cette occasion, 1400 kg.de sucre pour la confection des pâtisseries.Quinze jours après le mariage, les parentsde la jeune femme vont faire visite à ceuxde leur gendre; il» leur remettent quelquescadeaux. Un peu plus tard, la nouvelle mariéeva passer quelque temps chez son père; ceséjour terminé, les amis de son époux vontla chercher; ils lui restituent, à cette occasion,tout ce qui avait été volé lors pillage de la « xél¬vanî»; elle rend chaque objet à son propriétaire.Dés le retour de la femme au foyer conjugal,lea époux cessent d'être considérés comme« bùk û zava » ( jeunes marié» ), ils deviennent«jin û mêr » ( mari et femme ).On ne peut s'empêcher de remarquer quecertaines coutumes, comme la visite des beauxparentsà la famille de leur gendre, les pré¬sents qu'ils font à cette occasion, et la resti¬tution des objets volés à la « xélvanl » don¬nent à penser 'que pe « qelen » n'était àl'origine qu'un sorte de dépôt de garantie dontremise étaite faite ( un an après le mariage,suivant certaines traditions) si l'épouse étaitsatisfaite de sa nouvelle vie. Telle est, en toutcas, l'opinion de certains informateur»,Pour terminer, il ne »era pas san» intérêtde noter quelques usage» qui »emblent parti¬culiers aux Yézidis du Cheykhan, et dont laBien que le mariage dépende des parents,la jeune fille, pressentie, peut refuser un partiqui ne lui plait pas.Durant les deux jours qui précèdent lesnoces, la fiancée ne doit porter que du blanc.Le jour du mariage, elle se couvre d'unvoile rouge.La veille de la cérémonie, elle se passeles mainsau henné; toutes ses amies font demême: un bassin plein de ce produit est portéde maison en maison; après s'être servies,les femmes y jettent quelques pièces de monnaie.Lorsque la mariée arrive au domicile con¬jugal, sa belle-mère lui remet une cruchepleine de sucreries; elle doit briser le vase sur lepas de la porte; les assistants se disputentles dragées, qui portent bonheur. Au mo¬ment où elle s'apprête à franchir le seuil, onégorge un mouton à ses pieds.soeurL'office de la « pirek » est rempli par lade l'Autre Monde de la mariée, et celuidu « brazava » par le frère de l'Autre Mondedu «zava ». Le < brazava », en compagnie dedeux amis passela nuit à la porte des époux.C'est à lui que le mari remet le mouchoir tachéde sang.Le mariage consommé, la jeune femmedoit rester sept jours dans la chambre nuptiale;lorsqu'elle est obligée de sortir, il lui fautprendre garde de ne franchir ni ruisseau, niflaque d'pau.Au bout de se» sept jours de réclusion,elle sort avec quelques amies. Elles empor¬tent des dattes et sept sortes de grains (1) blé,lentilles, avoine, petits pois, fèves, pois chiches,qu'elles font bouillir sans, assaisonnement.Elles gagnent ensuite un ruisseau ou unerivière; la mariée y jette sept poignées du metsqui a été préparé, puis tout le monde tra¬verse l'eau et l'on s'installe pour consommer lesprovisions dont on s'estmuni.Aucune femme en état d'impureté ( femmequi a accouché depuis moins de quarantejours, ou qui a ses menstrues, ou dans la maisonde laquelle quelqu'un est mort récemment )n'a le droit de s'approcher de la mariée.TAW ÛSPARÊZ(1) L'auteur n'en cil* qne six.Kiriyariya Hawarê 500 Qirûtên SûrtXwedi fl gerinendeyê bepiralyiR Hir CeladetAil Bedir-Xan . Sam SflriyeDirecteur Propriétaire: Emir Djéladet Aalidescription est empruntée au livre récent deLady Drower, Peacock Angel ( Londres, 1941 ):ŞAMBedir-Khan, Damaa-SyrieÇAPXANA SEBATÊ1106

SAL 11HEJMER 53ANNÉE llNUMÉRO 53DUŞEMB15 ADAR 1943KOVARA KURDÎLUNDI15 MARS 1943)f REVUE KURDEù bira, an zirxweh ù zirbirayên hişlemiratîhene, vê gavé dé şeşyekekê dis¬DI VÊ HEJMARÊ DETefsira Quranê Dr. K. A. Bedir Xan tîne. Berî lielavkirina miratê wesiyetdérGramêra kurdmanci C. A. Bedir Xandivê je deynê mlrathiştî bide û wesiyelêndi wi bîne cih.EvinOsman SebrîDiwana Melê Qedri Cemil pa}aBeydaxa Kurdî E. ŞêrkohEv emrên Xuda li ser parkirina mi¬Memozina Xani Herekol Azîzanratê ne; li gora emrè Xwedê bimeşin;La vie universitaire au Kurdislan Tawûsparêzhon nizanin di dinya û axiretê de jimirovên di xwe, kî ji we re nîziklire;TEFSÎRA QURANÊvî tişlî Xuda dizane.11 Heke tu zaro nînin, nîvê mî¬6 Mîrata dé û ba\ i^i îlelan kêm,rata jinkê, ji mêrê wê re ye. Heke zaroyênbe, zéde be, je li gora emrê şeiîelê, jiwê hene, çaryeka miratê mêrê wê dibe;bo mêran parek i^ ji bo jinan parek heye.Berî belavkirina mîratê, wesiyetdér divê7 Di dema parkirina miratê de,je deynê mlrathişti bide û wesiyetênheke hin ji mirovên kesê mirî yen ne wê bine cih.mîratwer û hin sêwî û belengaz hazir Heke tu zaro ninin,, çaryeka miralain; divê hon dilê wan ji bi dana tistekî mêrî, ji jina wl re ye, heke zaro henexwes bikin û pê qedrê wan bigirin. heqê jinikê heştekek e. Heke mlralhiştl8 Welî û bergerên sêwiyan û hemine de û bav ù ne jî zaro histiye, wôkesén ko sêwiyan dihewinin, divê ji Xudagavé xweh û bramakên wî, ji mîratabitirsin û sêwiyan neêşînin là tu xira¬wî behrekê distînin. Heke xweh an brayekîbiyê li wan nekin, divê ew bînin bîrawî heye şeşyekekê dibe, heke biraxwe, sibe heye ko zaroyêji wan jî sêwîbimînin.an xwehên wî, ji yekî zêdetir in, seyckekêdibin ù ev di nav xweh û birayén9 Yen ko bê heq û sebeb, malé wî de lén belav kirin.sêwiyan dixwin, divê bizanin ko ewBerî belavkirina mlralê, wesiyetdéragirl dadiqurtînin û ew digehin perengêndivê je deyné mlralhiştl bide û wesiyelêndojehè.wî bîne cih. Na be ko mirov beri10 Gava ji we kesek dimire, emrê mirina xwe, ji yekî biyani re, ji malé xweXuda li seT parên mîratxweran ev e:ji seyekekê bêlir wesiyetê bike û biKurik du paran û keçik parekê dibin. Heke mikurhalina deynên derewin, zererézaro hemî keçik in ù dido ne, an hêjbigehîne mîratxwerén xwe. Ev emrénzêdetir in, du parên miratê di nav wande têné belav kirin; heke keçikek bi tenêXuda ne, divô mirov emrén Xuda binecih. Xuda zana û dilnerm e.ye, nîvê miratê dibe; ko zaro an neviyên12 Ev sînorên emrên Xuda ne,kesê miri hene, ji de û bav, her yekêjiyen ko bindestiya fermanên Xuda ûmiratê şeşyekekê distînin; lê eger tupêxemberê di wl dikin; divê bizanin,zaroyên kesê mirî nînin, û ew bi tenêXuda wan digehîne bihustén 1er av âmliratxwerên mîrathiştî ne, seyekek ji kanî ù ew tê de her dimînin û ev jidore û ê mayî ji bavî reye. Heke xweh bona wan serfiraziyeke mezin û hêja ye.1107

BINGEHÊNpronavèn qersene ( yè, ya, yen )dane pey navdéran.rast bi ra»GRAMÊRA KURDMANCI21BENGDÊBÉN NEBINAVKIRÎ138 Rengdèrèn nebinavkiri dikevinpèjiya navdéran û wan nebinavkiri dikin. Dizimanè kurdmanci de gelék rengdérén nebinav¬kirl hene. Yen ko ji hemiyan bêtir léne bi karêxistin ev in: Tu, her, herçl, filan, gelek, hemi,hevqas, çend. h. p.Hemî mirovan digot. Isal gelek fêkî hene.Min je re tu derman peyda ne kir. Kèm û zèdeher kêr dibire. Min îro filan jinik dît. Ji terşême çend kavir mirinê. Li cem min hevqaspère hene. Herçî mérén qenc bi bêbextiyê tolaxwe venakin. ,Rl'NGDÊRÊN XWEMAl.lN139 Rengdérén xwemalln ji hin prona¬vèn kesîn ù hin pronavèn îşarkî léne pé; di¬kevin paşiya navdéran ù xwediyê kes, tisl anheywanên ko qala wan di qiseté de tète kirindidin zanîn. Ev rengdér birê pronavèn xVedinen paşîn bi xwe ne; ù li sùna ko bidin paşiyamin, xwe , me, xwete, xwe 'we, xwevî, vé, wl, wé xwe van,. wan, xweEv rengdérén ha ù navdèrèn wan bi ve¬qetandekè digehin hev. Veqetandek jl li goraméjeré zayenda navdêré lête bijartin.Hespé min, mehinèn te, kltèba vî, qelemènwè, xaniyê me, çiyayê we, kurên van, keça wan.140 Lê heke navdêrên van rengdêran biawakî ji qiselê ketine, hingé li gora mêjer ûzayenda navdêré yek ji pronavèn qersene enIşarkî vedigere .jùnè ù rengdér dibe pronavekexwemalln. Herwekî gava em « Ev rasteka mine; kani ya te dibêjin » mexsed « Ev rastekamin e, kanî rasteka te » ye. Ji bo kurtî ùspehîliyé em béjeya « rastek » dubare nakin.Çend misalèn din: Min destmala xwe peydakir, te jî ya xwe dît. Kitêba min ji ya te stûrtire. Erdê wan avî ye; lè yè me bejlye. Ew çûhespé xwe anî; lu jî here yè xwe bîne.Şanek Heke rengdèrèn xwemalin lev de ji vtkmêjerî ne hingê mirov dikare kulebir bike û. bibêje:< Hespê min ii le anîn » Li sûna lio bibêje « Hespê minû hespè le anîn an t Hespè min û yê- le anîn ».Jl BinÉ.s noji^;N kevix:EVÎNHô warê ko biyan bùYanzde salan ji bo minNe hezkiriha delalanNe serdilk ne yar ù jinBw pêl ji emrê şîrînBori di deryayê xemTev diltengî zivarîBi dijwarî ù elemWek rêwiyê pirweslîBêzar bù bùm ji jînêKè bîr dibir binêreLi dehera evînêMe got qey derd ù kulanAre di dil temirandCira bihara jinêBi zorbaki vemlrandNcdiyar bù ew rè ji minMa bùm di kuncé tarîTim bilêkek bîrekujBi ser dil daTlibarlKurmé wî nav evîn hûDi bistané ciwanîBi derd ù kul û hesret-Ket xew seré xwe danîBihar holé kula kirÇù dawiya havînéHisyar ne bù bi carekBê hévî "bù ji jlnéîsal ku her du paîzGîhane hev bi reşîMe dîl kapa bexté meDumîr hatin bi xweslDi parîzén welatîMe dît ji bo xwe sorgulWeke Même cegerxwînJi bo wé bùme bilbilDemîkî ez vehistimDi sîdara gula sorBùm pinpinî ù veniştLi ser tilan dor bi dorDerdên ko yanzde salanMe bê awa civandinWè xweşdema li nik wêHemi ji me revandinErdè ko wê tê gesteBo min dêra miqedesHêjayl Hind û gn eDi rex wê da yek nefesLeyla çi şermisar eLi pêsberê delalêZîn hingî pesnedar eBo periya cemaléMe pesna wê ne qesd eNîne şîrînzimanî .Ew rewşa şeng ù oflazsÇavmat dihèle XanîHeke Feqî bidîtaDe dest li ber bibestaMelê bi sed kul û derdWè leva xwe bigestaEw jî ji bo me pir dîtFelekê, kir neyariRahlşt mile me avétNav girava Sent-MariLè sed girîn ù hesretBilbil w4 dem ù gavéNedit ji bo xwe birbangDimk ne gihand xunavêHê pirpirokê sermestÇavên belek tu kustinBigiri û xwin birêjeGelek dur e gihêştin.Medegesker- Sent-Mari 10-2-936OSMAN SEBRl1108-

VJMARNAVDIWANA MELE-38141 Jmarnav ew bêje ne ko mêjer anmiitdarê tiştan, bi awayên têvel didin zanin ùdi qiseté .de bi navdèreke ve dibin an dikevinsùtUi wê; wê Siniminin û Iê vedigirin.142 Jmarnav mêjer û mixdaran an yek¬ear binavkiri dikin û wan welê didinzanin,an bel ko wan tayin bikin, ^wan bi awakîmibbem pês me dikin. Ji vl awirî ve jmarnavdu celeb' in:1 Jmarnavén i)inavkiri: car, ê çaran,çaryek, ji çaran yek, çareçar, êçarim.2 Jmarna'^ên nebinavkirî: gelek, hindik,pir, bêtir, zehf h. p.JMARNAVÉN BINAVKIRÎ143 Jmarnavén binavkiri ji di nav xwede bi car biran leva dibin:1 Jmarnavén bingehîn2 Jmarnavén rèzîn3 Jmarnavén birewîn4 Jmarnavén komelîn144 Herçl jmafnavén adetî ji yeké hetadawiyê tev de^jmarnavên bingehîn innavén mayln tev de ji van téne der.ù jmar¬145 Jmarnav ji ber bastùra xwe^ ve ansade an hevedidanî ne.En sade ew in ko ji hejmarekè bi tenéhatine pè: car ses, yanzdeh, bîst, hezar, mil¬yon h. p.En hevedidanî ew in ko ji yekè bèlirhejmaran hatine pè. Ev hejmarên ha bi gihaneka« û » bi hev têne girêdan: bist ù car,sed û bîst, neh, hezar ù neh sed ù çil ù yek,ses hezar ûpènc sed ù çil ù heşt, du mîlyon. û sed hezar ù pènc, sed ù neh. Herweki jimlsalên jorin dixuye herçî yekinekèn wek sed,hezar, milyon h. p. gava dubare, sébare... dibinnavbera wan ù navbera hejmara ko wan da^epey hevgihamka « û » nakeve: se sed, deh he¬zar, panzdeh milyon, çil ù pènc mîlyon h. p-TEWANGA JMARNAVAN146 Jmarnav ji ber ko ji béjeyén guhér¬bar in. gava di qise.tê de dibin bireser, tènetewandin ù navdèrèn ko didin pèsiya wandidin tewandin.147 QEYDA GELEMPER Di tewangé de esiljmamavê sade ye. Ji lewre di jmarnavén heve¬didanî de tewang li goreyîhejmara paşln têteçêkirin.Û gava ev jmarnav dikevin pêşiya navdé¬ran, nardér jl tewanga hejmara paşln dibin ûCana ji' cemala te miqeddes qebez im ezGer xùb ù perlzadl nezerke tebesimez'Mlslê mehé nù ger teMéze bike camé' çidivêtin me biblnldizani çi kes im ezYaxme ji me can kir ko tecellayê li dil daMin rùli di qalib tu yl tenha qefes im ezHubba te ye min radihéjint ko binalimŞeb ta bi seher nale ji rengé ceresimMin go mehé nû çaşiniyê ebrùyê yar eGo min çi hed-de şubhetê ne'lê feres im ezSaql ji ezel yek du qedeli bade bi min daHeta bi ebed mest ù xumar û teles im ezCana tu î min can gulè bè xar û kerem blMîn net ko ne.Sedèzwek bilbilê mihnet ebes im ezcewr ù cefa dî bi me naçin ji deré teYekser tunebati welè teb'é mekes im ezGer te divêtin bibirl ser tu bike fermanDa wè saeté ser bibirim xwes meqes im ezSer ta bi qedem ezbisojim sibhé melaylPerwane sifet sohtime bê sewt ù hes im ezTùr im bi39dil péyrewé Mùsayim ezAleşperes û nûr û lecel-la yim ezBari ji wî ilmî ko xeberdarî kirimîro lu bizan Adem é esmayim ezînsayé ilùmè ledinî çunki me zaniZanî bi heqîqet ko çi Inşayim ezHerfên reqemè lewhè wic-ùda me bixwenDa qenc biblnl ko'çi Imlayim ezZahir tu perisaniyè halè memebinMecmù'e di zatê xwe tuXrayim ezAlem çiye îrab û hirûf û kelîmatinEw niqte di nefsa xwé û meinayim ez .Sed Nil ûFiratin diretin qelbé me daPè naliesim qelzem û deryayim ezRed neqil ù riwayet di meya safi mûyekîro ko ji pîrê xwe bi fetwayim ezPeyweste tu her bangé nekî .sibhetè neyBè yar ù ney ù saz ko nay ù ney im ezHerçlle bivêtin ji me wer can bi xwe bitCana bike ferman vewestayim ezSed şlş ji dil dane ji mihra le mêlaI.ew her bi fixan misli ney nayim ez.pè ditewin.Ez çaran dibinim. Ez car hespan diblniraEz sihî dibinim. Ez sih hespl dibinim..Ez sih it çaran dibinim.Ez sih ù car hespan dibinim.Em* li jêr, le»ang» jmarnavan, bi rêiê ve, difelxweseriya her hejmar*, yeko yeko ûbibêjin.kom bi ko-1109

BEYDAXt KURDIPl-ŞKÊŞ BO GENC Û LAWANBeyda&t kuidl hela ne blnimHiç scrêj iinbê derdi deron imÇend sale le dil daxi Kurdii-tanKunI tiya biwa cerg û slnemaii.Helsin ba birwèn hiç ranewestinLe rê weten da komel bibeslin.YezdanI gewre le ser- hemo mnnYezdant gewre gewrey leşker man.îmro rojèke rojl helistan eDesti yek bigrin be biraynn eXaki Kurdistan reng be xwênTa bedesl ne çè em nav û em şwênPiyan Serql û jin Xerql xum bêXwin û xum ù şln ba bo welen bêKurdlş le dinya heta diyar bêDijminyan kwér ù dosliyan sad bêKnke lu megri kurd le xem derçùW« bizane rojèk weko sèv helçùYa xwa her bisl lawani kurdLe bo, xaki kurd bijin hezar cavE. ŞÊRKOHLA VIE UNIVERSITAIREAU KURDISTANLa société kurde traditionnelle offre, à,qui ala patience de se pencher sur ellepour l'étudier,bien des aspects in>itteiidus. C'est ainsi quel'une de ses classes les plus importantes, celledes «feqeh» ( étudiants en sciences religieuses ),a jusqu'à présent échappé aux observateursoccidentaux.On imagine trop volontiers un Kurdistanexclusivement peuplé de nomades pillards, etplonné dans la barbarie. La réalité est foutautre, et l'histoire nous apprend que Jla plupartdes capitales de ces petites principautés, dontquelques uiifs subsistèrent jusque veisl840,élaieiit autant de métropoles intellectuelles poures régions dont elles constituaient en mêmetemps les centres économiques et politiques.I.n munificence des émirs y attirait maîtres etélèves. Charaf Khûn énumère, dans son < Charafnftriie», les fondations pieuses ( mosquées,écoles, etc. ) constituées par ses ancêtres, àBillis. Elles sont fort nombreuses. Il possédaitui-ménie une riche bibliothèque.MEMOZiNAEHMEDÊ XANl-9 -TEHSiNA QIMAŞ Û KALAYIW/.LAYI HISNA HEBIBAN . E,IMCMEN TERIZA CEWHERI BE¬HAYI CEMALA SITt Û ZiNAN EMEXSÛSEN.di qeyserê Hindd ko di dinyaVèk da ne xudan mêla' û kalaMcrniùi leninê di qeyserHella veke deimiya Sikenderdefaini di xaqanl)nr-ri dil.el:i ko di jalema SilêmanHerc,-i'"

La petiteville de Djezir comptait, à elleseule, huit madrasas ( Medre.sa Sor. MedresaMlr Evdali, Medresa Serê Meydanê, MedresaBeyraxH, Medresa Mishefa Res, Medresa SerSûre, Medresa Nebi Nùh ), dont la plus impor¬tante groupait, il y a un siècle, quatre centsétudiants et une quarantaine de professeurs,tous payés et nourris par le prince de Botàn.Actuellement, aucune d'entre elles ne subsiste.Amadiyé, dont les souverains se rendirent detout temps célèbres par leurs libéralités enversles gens de science, fut, au Moyen Age, etjusqu'à une période récente, une pépinière delillérateprs, de théologiens et de canonisles( cf. Charafnâme, pp. ,27-28 ). Des cinq écolesqui y existaient ( celles de la Grande Mosquée,de la Nouvelle Mosquée, de Qabliân, d'imâmQâsem, et de Murâd Kliân ), deux seulementrestent encors ouvertes de nos jours: Qabliânet Mui'âd Kliàn. Un seul clieykli enseigne al¬ternativement, dans la première, l'été, et dansla seconde, l'hiver. Ajoutons que la GrandeMosqué disposait d'une bibliothèque de 1000volumies, qui fut incendiée en 1920. Plus heu¬reuse, la niadrasa de Qabliân conserve encoreune collection de 2000 manuscrits, réunie auXVI* siècle par Sullan Husayn, prince de Beh¬dinan. En plein vingtième siècle, les écolestradilonhelles d'Aqr, de Zakhô, et de Deliok,nu Kurdistan irakien, sont encore florissantes.Enfin, un très grand nombre des manuscritsarabes et autres conservés à Mossoul furentcopiés par des scribes kurdes.Il est à noter que, de nos jonrs, la foiceattractive que représentaient les cours localesayant disparu, l'enseignemenl tend à se disperserdans les villages; les maîtres hébergent, moyen¬nant une pension modique, les élèves quiviennent, parfois de fort loin, écouter leursleçons. La plupart des bourgs du Kurdistanirakien renferment des écoles fondées et entre¬tenues par des cheykhs, qui y ])iofessent depère en fils. De même, en Djeziré syrienne,quelques docteurs réputés ont fait de leursvillages respectifs nutant de pelils centres in¬tellectuels, qui attirent des étudiants de lousles coins du pays, et même de l'élranger.Cet éparpillement a d'ailleurs des consé¬quences néfastes. En effet, alors qu'autrefois,les maîtres, groupés dans les centres urbains,étaient amenés à se spécialiser dans telle oulelle aialière, ils sont, aujourd'hui, contraintsdlnculqùer simultanément à leurs auditeursdes notions sur l'ensemble des disciplines trfldilionnellesde l'Islam. Il vn sans dire qu'euxmêmesne les possèdent pas toutes à undegré égal. Le progràninie des cours, fortchargé, comporte d'abord lu lolalile des « douzesciences »( duwazde ilm ): grammaire arabe,logique, les diverses brandies de la rliélorique,exégèse du Coran, hadilh, droit canon,arithmétique, géométrie. Sont enseignés enoutres, des rudiments d'hisloire et de médecine,les classiques kurdes ( suilout Malâyé Djeziriel Ahmadé Kliâni ), 11 y a une cinquantained'années, les élèves étaient leniis, par surcroit,d'étudier certains poèmes persans ( dont le« Pendname » de Altar, et le « Matliiiavi » deDjelâl ed Din Honmi ).Les inétlipdes pédagogiques en usagesont les mêmes au Kurdislan que dans le restede l'Orient: le inailre lit ct coninienle à sesélèves des ouvrages dont ceux-ci s'elforcent deretenir le texte par coeur. Ln plupart desmanuels employés sont en arabe; les explica¬tions se donnenl en kurde. Toutefois, on utiliseaussi des traités rédigés, en kurmandji; nousciterons les plus connus: le « Tcrkib » de MalaAli ( nahou ), le « Tefsira Kurmanci » ( saïf ) le« Nehcol Enani, »

ses parchemins, le « feqeh » a droit au titre de« seyda », qui se donne aux personnes instrui¬tes, et, tandis qu'il ne portait jusqu'alors au¬cun costume dislinclif, il peut désormais re¬vêtir la redingote ( djiibë ) des cheyhks, etcoiffer le bonnet rouge, orné du turban demousseline blanche. Il regagne alors son pays,et y devient cadi ou mollah.Il arrive cependant qu'après avoir terminéson stage chez un premier maître, l'étudiants'inscrive de nouveau chez un second, voiresuccessivement chez plusieurs autres. Beau¬coup passent de nombreuses années de leurvie à parcourir le Kurdislan, en quête descience. Certains même s'expatrient, et vontj usqu'à Damas et à Pagdad.C'est surtout sur la charité publique quecomptent les « fe jeh » pour subisler au coursde leur long apprentissage. Jadis, les fondalionspieuses leur assuraient, dans les centresurbains, logis et nourriture; mais la plupartd'entre elles ont disparu. 11 leur faut, main'tenant, quêter dans les campagnes, au momendes fêtes ( celle du « sersal », en particulier )'et des récolles. Les dons en nature, et plusrarement en argent, qu'ils reçoivenl à ces oc¬casions leur permettent de s'acquitter de. laredevance qu'ils doivent Verser au cheykh, etde vivre tant bien que mal.La corporation des « feqeh », en pleinedécadence à l'heure actuelle, était autrefoispuissante et redoutable. Plus turbulents encoreque leurs confrères d'Europe, les étudiantskurdes formaient partout des J^roupes organiséset bien armés. Ils épousaient les querelles deleurs maîtres, el des batailles rangées se dé¬roulaient fréquemment entre disciples d'ulémasrivaux. Nombreuses étaient aussi les interven¬tions de la jeunesse universitaire dans lesaffaires publiques. Elle représenta, jusqu'aumilieu du XIX" siècle, le parti de la réaction,contre les innovations religieuses et socialesdes cheykhs de confréries, avides d'étendreleur influence spirituelle, el par là, leur pou¬voir politique. Ce furent, cependant, les chefs de« tariqa » qui gagnèrent la partie, en s'appuyantsur les élément populaires. Les ulémas durent,à partir de 183040, s'affilier, eux aussi à l'ordrele plus puissant, celui des naqchbandis (1), afinde sauvegarder leur situation, ce qui mit fin(1) Linlluence qu'ils exerêrent, dans un sens mo¬dérateur, sur lévolulion des doctrines de cel ordrefui considérable, même en dehors du Kurdislan.au conflit. De nos jours, tout jurisconsulte, outhéologien kurde est, en.mème temps, directeurspirituel; il enseigne à ses élèves les doctrinesdu soufisme, aussi bien que le hadilh ou ledroit canon.Suivant le droit coulumier kurde,, les« feqeh » se trouvaient rangés sous l'ôbédianceduchef ou du prince qui les avaitaccueillissur ses domaines. Ils lui devaient, par consé-quent, le service militaire, mêmelorsqu'il enrésultait pour eux l'obligation de porter lesarmes contre leur propre tribu. Par contre, ilsavaient droit à une double part de butin, ( entanl que combattants, et en tant que religieux ).Les étudiants participaient d'ailleurs volontai¬rement à la plupart des campagnes. CharafKhànrapporte ( Charafnâme, p. ^52 ) que son aïeul,partant en guerre conlre un lieutenant de ChahIsmaîl ( au XVI" siècle ), se vit offrir l'aided'un do cteur de Billis, qui se joignit à lui avec500 « feqeh ». Un peu plus tard ( vers 1530 ),l'émir Babân, Hâdji Cheykh, battit trois fois desuite les troupes de Chah Tahmasp, avec unearmée composée exclusivement d'écoliers,encadrés par leurs maîtres ( ibid. p. 366 ).Ardents à combattre les ennemis de l'ex¬térieur, surtout lorsque ceux-ci étaient despersans chiites, les « feqeh » ne l'étaient pasmoins à participer aux luttes purement localesdes factions. Vers 1177 H, Sulêymân Pacha Ba¬bân, qui avait reçu de Karim Khân le gouver¬nement du Kurdistan iranien, fut assassinépar l'un d'entre eux.^ La guerre ne constituait évidemment pasle seul délassement des jeunes intellectuelskurdes: ils savaient aussi choisir des divertis¬sements plus innocent! les seuls qu'il leur."loit encore possible de pratiquer.Le congé hebdomadaire du vendredi, lafin des examens ( ceux-ci ont lieu dès que l'é¬tude d'un ouvrage est terminée ), elles diversesfêles sonl mis à profit pour organiser desveillées ( sêrangeşt ) ou des promenades à lacampagne, égayées par des jeux (les plus pra¬tiqués sonl le « bir » et le « ségavî »), de.s dansesel des chants ( on chante surtout les poèmesde Malâyé Djeziri .Le jeudi soir, en particulier, les « feqeh »se -réunissent pour danser la « bêlîle », ou« bélùle ». C'est une sorte de quadriUe, qui secaractérise par la lenteur de son rythme, etqui, n'est en honneur qu'au sein de la corpora¬tion estudiantine. Les exécutants, se tenantr-1112

daf la mains, se rangent sur deux files pa¬rallèles, qui se font face. Les deux groupes,font simultanément les mêmes pas, de manièreà s'avancer à la renconlre l'un de l'autre, puisà s'éloigner. Les figures comportent: 1" Troisbattements; jambe droite, croisant la jambegauche, puis la gauche croisant la droite, enfin,la droite croisant la gauche. 2° Petits pas enavant, légèupment croisés. 3" Révérence, accompagn4iedupe flexion du genou droit. 4° Petit."pas en arrière, légèrement croisés 5" Batte¬ments, pas en avant, révérence, etc.Ces évolutions sont guidées par des; trojjhes que chante l'un des deux groupes, landisque l'autre répond à chaque vers par un re¬frain. On lira un peu plus loin quelques spé¬cimens de ces compositions, souvent pleinesde fraîcheur.Les seuls lex,tes dont je dispose sont malheu¬reusement modernes et contaminés par la légè¬reté des autres a govend » Kurdes. Leur inspi¬ration diffère considérablement de celle desanciennes « bêlîle », beaucoup plus sérieuse,parfois même pieuse.Les rythmes des pièces traduites spnt lessuivants: n° 1, cinq pieds (2el3; lemps forts:2, 5), n''2, sept pieds ( 4 el 3; temps forts: 1,4,6);n" 3, vers, sept pieds (3 el 4; temps forts: 2, 4, 6),refrain, 4 pieds; n" 4, huit pieds ( 4 et 4; tempsforts 1, 3 ); n'S, sept pieds (3 el 4; lemps forts:2 et 6 ), refrain, trois pieds; n" 6, huit pieds(4 el 4; temps forts: 1, 3), refrain, quatre pieds.Je dois enfin prévenir le lecteur qu'encertains endroits, ma traduction du n" 4 s'é¬carte con.sidérablement du sens littéral dutexte; il était impossible d'obtenir autrementune v'eràion françaife acceptable.TAWOSPARÊZKeçkê, le bid'nê Mîrè Cizirê.Xwişkê, le bid'nê Mirè Cizirê!Hero sed siwar Têne néçiré.Hero sed siwarKani ew sozaKant qerara'Keçkê te bid'nêXwljkè, le bid'nêHero sed siwarTéne néçiiê.Te ya l'ser biré?Te ya l'ser birê?Miré HizanêlMiré HizanêlTéne meydanê.Hero sed siwar Têne meydanê.Kani ew sozaKani qiraraTe ya l'ser birê?Te ya l'ser blrè?Nous te donnerons, fillelte.Au prince de DjeziriNous le donnerons', soeurette.Toujours cent chevaliersToujours cent chevaliersOù ilonc est Ion serinentAu Prince de Djeziri' Qui vieiiiirnl à la chasselQui viennent à la chasselPrêté au bord du puttii?sont donc tes promessesFaites au bord du puits?Nous le donnerons, lillelle.Nous te donnerons, soeurtte.Toujours cent chevaliersToujours cent chevaliersAu Prince de HizâiilAn Prince de Hlzftn!Qui entrent dans la lice!Qui entrent dans la licelOù donc est Ion serment^Prêté nu bord du puits?OÙ sont donc tes promessesFaites au bord du puits?IIBircè Bidîsé rcş in, Cotek kevok lê d'meşin.Ramlsané Ueçkoka L'mala bavi çi xwes in!Bircê Bidlisè spl ne, Cotek kevok je frine.Ramisanê keçkoka L'mala bavi sèrln e.Les tours de Billis sont noires.Deux pigeons s'y promènent.Ali! Que baiser les fillettesChez leur père esl douce choselLe,s tours de Billis sonl blanches.Deux pigeons prennent leur vol.Ahl Que baiser les fillettesChez leur père est douce choselmLeylanè, b'hoy Leylanê, b'hoy LeylanêtLeylanè, b'hoy Leylanè, b'sîng dermanêlLeylanê, b'wisa wisa, b'hoy LeylanèlHal-hala li nav garisa, sîng dermanêlFîncana b'desl fehrisa, b'hoy LeylanôlFîncana b'desl fehrisa, b'sîng dermanêlLeylanê, b'çima-çima, hoy LeylanêtHal-hala l'nav genima, sîng dermanêlFîncana b'desl hakima, hoy LeylanêtFîncana b'desl hakima,- b'sîng dermanêlLeylanè, ho Leylanê, ho LeylanêLeylanè, ho Leylanè, ta gorge e»t mon êlexirlLeylanè, comme ci, comme ça, ho Leylanêi;Haro dans les mal», ta gorge eit mon élexIrlTu es la coupe entre le» main» de» braves, bo Leylanê!Tu es la coupe entre les main* des braves, ta gorgeI est mon éleztr;Leylanê, pourquoi, pourquoi, bo LejUati1113-

Haro parmi le» blés, la gorge e«l mon êlexirlVITu es la coupe entrj le» mains des princes, ho Wey l'ser banî,Wey Fser banlt[ Leylanè!Lo kuro dîno,Wey l'ser banllTu es la coupa enlre les mains des piinces, ta Deslê raslê l'min hilanî, Wey l'ser banlII gorge est mon élexirlîşarel kir, min nezanî, Wey l'ser banllIVWey l'ser banl çek dişwişlin, Wey l'ser banll(iundo bêrl, béri, béril Gundo, ber xopano béri! Xortê xelkê l'çolê hiştin, Wey l'ser banllGewram rind c, pe^da bêrî, Gundo her xopano liéri!UI qoziyêçava l'min dinérî, Gundo, ber xopano bêril ,Wey l'ser banî çek kutane,Zend ù bazin lev hildane,Wey l'ser banllWey J'ser banllGundo, bêriya berx û miya, Gundo, pez û kar û béri! Xortê xelkè l'çolê mane, Wey l'ser l^nîlWey l'pésingé av û hiya, Gundo, ber xopano bêrilGewramrinde, mêr koli ya, GUndo, berx û kar û bérî! Là-haut sur la terrasse, là-haut sur la terrasse.Gundo, bêriya lezlez e, Gundo, her xopano béri!Grand fou, là-haut sur la terrasse!Wey l'pêşinge av û Iieze, Gundo, ber xopano bêrî! Elle a levé vers moi la main droite,Gewram rind e, mêr terei e, Gundo, ber xopano bérî! ' . Là-haut sur la terrasselGundo, ber'ya pezê cote, Gundo, ber xopano béri Elle m'a fait vgne, et je n'ai pas compris.Wey l'pêjingè av û çol e, Gundo, lier xopano bérîLà-haut sur la terrasselGewram rind e, mér şindoi e, Gundo, ber xopano bérîLà-haut sur la terrasse, elle lavait son linge;Gens du village, allez traire, allez traire, allez[ traire!Gens du village, allez donc traire le bétail!Ma mie esl belle, elle trait ses brebis.Gens du village, allez donc traire le bétail!Elle me regardait du coin de l'oeil.Gens' du village, allez donc traire le bétail!Gens du village, il faut traire agnelles el brebis.Gens du village, il faut traire chevrettes et brebis!Holà! Au bord de l'eau, près des saules.Gens du village, allez donc traire le bétail!Là-haut sur la terrasselLes manches retroussées.Là-haut sur la terrasselAyant laissé les pauvres gas dans la campagne ,Là-haut sur la\terrasselLà-haut sur la terrasse, elle battait son lingp.Là-haut sur la terrasselLes manches relevées.Là-haut sur la terrasselLes pauvres gars sont restés dans la campagne.Là-haut sur la terrasselMa mie esl belle, son homme est un gredin.Gens du village, allez donc traire le bétail!ROJA NÛGens du village, il faut traire bien vitelGens du village, allez donc traire le bétail!Xwendevanên délai miiginiya me 11 we. PljtiHolà! Au bord de l'eau, près des roseauxHawar û Ronahiyê honê bi rojnameke kurdi, Boja-nûjî sa û kéfxwes bibin. Hejmara vê rojname a pêjlnGens du village, allez donc traire le bétail!di van çond rojan de wc derkeve. Hoja-nû wek HawarMa mje esl belle, son homme est un rullianlû Ronahiyê ne bi tenê edebî û civaki ye. LêbelêGens du village, allez donc traire le bétail! Roja-nû rojnameke siyasi ye. Honê tê de ji ber UxlitGens du village, allez traire les brebis de la nivisaran pève danezan û nûçeyên ser en dftwîii jî[ plaine. peyda bikin. Ji niho de hon dikarin kiriyarê Roja-nûGens du village, allez donc traire le bétaillbibin. Ji bona vê yekê jî hema bi kartekê nav û adrêsaxwe ji xwediyê wê re bidin zanîn. Eve adrêsa Xwedî;Holàl Au bord de l'eau, dans la steppe.Dr. Kamiran AH Bedir-XanGens du village, allez donc traire le bétail!Xwediyê Roja-Nù Avahiya Ebû-EflfMa mie est 'belle, son homme est un rien qui[vaille.Meydana Bircé BêrùtJi bo posté bi erebî divét holê bête aivisandin;Gens du village, allez donc traire le bétail!VûVijJLl lj\6 ùll'-''S' JjtiJiMasiko, per beleko, Yar YcmanI(( ; ijjj » *ojé=tll îJii ji-l -.«-t»Vè avê şeylo meko, Dk>st YexnanlDost rind e, j'xew rameko, Yar Yeman!Dost rind e, j'xew rameko, Dost Yeman!Kiriyariya Hawarê 500 Qiriişên SûrlPetit poisson, nageoires blanches el noires.Amie, de grflcelAhl ne trouble pas celte eau. Amie, de gràcelMa mie est belle, ne l'éveille pas. Ami, parpiliélMa mie est belle, ae l'éveille pas. Ami. de gr&celXwedî ù gerinendeyê bepirsiyan Mlr CeladetAlî Bedir-Xan . SamSûriyeDirecteur Propriétaire : Emir Djéladet AaliBedir-Khan, Damas-SyrieŞAM ÇAPXJ«

SAL 11HEJMER 54ANNÉE 11NUMERO 54ŞEMBl15 GULAN 1943KOVARA KURDÎSAMEDI15 MAI 1943)f REVUE KURDETelsîra Quran*Diwana Mel*P*} kevinCejinplroz!Ji wan reSersalaMel?minEhmedGram*ra kurdmancîMemozînaPêloji û sisliMetaChansonsDI. VÊ HEJMARÊ DEXanlfivdilmecldDr. K. A. Bedir XanQedri Cemîl pasaCegerxwînOsman SebrîYehyay* SeydaOsman SebrîSelîmHisênîC. A. Bedir XanHerekolHesenSelimAzîzanHisyarHisênîTawûsparêzTEFSÎRA QURANE13 Yen ko serhişkiyê li ber Xwedôû pêxemberê di wi dikin, tadakerên sîno¬rên Xuda dibin, divê bizanin, Xuda wantavêje agirê dojehèû ew tê de her di¬minin ûji bowan ezabekî dijwar heye.14 Ko yekê ji jinên we zina kir,bani car sahidan bikin, heke wan li serzinaklrina wê şehdetî da, jina xwe licem xwe bigirin heta mirina wê û ber¬medin ko ewji malê derkeve; an li hêviyariya ko Xuda, de sanl we bide, bimînin,15 Divê hon, her kesê ji we kozinayê dikin biêşînin û biezibînin. Hekeew tobedar dibin, êdî dest ji ezibandinû ésandina wan bikişlnin; Xnda jitobedaran re tobê dide, di gunehênmirovan dibore, Xuda piyar e.16 Xuda di gunehên gunehkarê koji nezaniyê, gunehekê dike û zû poşraan ûtobedar dibe, dibore. Xuda zana ù fêris e.17 Toba Xwedê ne ji bona wane ko di gunehkariya xwe de pê didinerdê û dest ji gunehan nakin û gavamirin dest lavêje wan dibêjin: Ez ketimbexté Xwedê; li dtsa ne ji bo wan e kokafir dibin, kafir diminin û kafir dimi¬rin û di roja pisdawiyê de dest bi tobandikin. Me ji bona wanû cegersùz pék aniye.ezabekî dijwar18 Gell bawermendino... Di belav¬kirina mlratekl de heke jinek bû parawe, wê bi zorê mebin û ji xwe re mekin jin, ev ji we re ne helal e. Hekewê jinikê zina ne kir, mehra ko je rehatc dayln je mesUnin û wê meşidlninû me renclnin û heke ew ji xwe re mê¬reki dibijêre mani'i ziwaca wê mebin.Bi jinên xwe re nerm bin, qedrêwan bigirin, zorê li wan medin, gavahon ji wan dienirin jî, bi wan re gulçlnbipeyivin. Heke dilê we, ji jinên we sardibe ù hon êdl hejî wan nakin jl, sebrêbidine xwe û xwe ragirin, pir catan honjitistekî hez nakin, lê di dawiyê dedibînin ko Xwedê bi wî tisti, xwesiyèdigehîne we.19 Heke dilê we, ji jina we sarbti, û we ew bê sûç û sebeb berda ûwe jineke din anî; ji qelenè jina xwe aberê tu tiştî ji xwe re bi sûn da medinvegerandin, heke we je re qentarek zêrda be jî; ji ber ko ev gunehekê eşkereû kémasiyeke mezin e.20 Çawan dibe ko hon je tistekîbistlnin; gotina we'bû bû yek û can ûbedena we, giha bûn hev.21 Jinbavên xwe, ji xwe re mekinjin, ev ti.ştekî kirêt e û Xwedê je dienire;meger we ev tişt berî dahatina emrê Qura¬nê kiri be; Xuda di gunehên we dibore.22 Ji we re, mehirkirina dé, dot,xwlşk, met, dêza, brazê, xwarzê, dayln,xweha sîr ù xwesiîya we heram e. Ji were mehirkirina zirkeçén we jl, keke ewkeçik di mala we û di bin lerbiyela wede ne heram e; meger ko hon beri ni¬zikbûna jinkê, jinik dimire an hon wêberdidin; wé gavé mehkirina keçawê, jiwe ce helal e.Mehirkirina jinên kur, nevl û nevtçirkênwe û civandina du xwlşkan dimehirekê de ji we re ,ne helal e, megerko ev tişt, beri dahatina emrén Quranêçêbûne. Xuda di gunehên gunehkarandibore, Xwedé piyar e.1115

DÎWANA MELE40A?iq er carek ji balayé bidil berqa mecazDé li nik sahll) dilan hela ebed bit aerflrazKejf û esiaré sifetan bè mihebet nabitinS*1retè esma divêtin da bikin je fehmè razSamia hnsni cemalé dé ji ilmê bêle eylnE»q da je hilbilin kê dl heqlqel bê mecazHusn ù hub bè yek-du nabin de bikin şnh û gedaNûrê nadit ?u'leya mehmûd û bê sem'a ayazMe'neya esqè dizani ayela husnè bixwin,Da lu herfên mehbelè yek yekji hev kl ImtiyazAjiqan bè gav lew kalln jl dil tên şubhê re'dWan ji balayé dibarin wek birùskan remz û nazKl xeber dil de ji ejqè û ji ber usla giritGerçi ew ralié diraze sîne sûz û cangudazAfeiln sed afeiln hè, min ji wan ni aferinEy ji tlièn dllberan daim di dil peykan û gazGuh bide awaz ù ney weqtè sema tèn muxpeçeFehmê lazI ger diUI çawan dinalin çeng û sazEw dilè mill wek kebftter nabitin kes lewme kitLew di vê lorê we da kef 11 me dilin sed şehbazWer dilo d» çin tema^aya ciwananè çimenWl hilall ser bi naz û sayeban danin niyazZilf û sinbil, misk bùy û bisk sosin surjlrinSer ù bala sebzepûş û gui nlsan û JuncebazNèrgiièn qamet di zimrûd sergiran halin xeramCar etrufan bi ref ref lê bi mes lên siy ù qazDil be kl dem ez ji wan her yek bi nazan dil dibimDilribayèn canfezayê dilberin asiq gudazEqd û Ihramê dema dilber xweylbl ferzi eynSecdeyek ber wan du birhan nagiril cih sed nemazIde û mlrê me Iro dergehè litfê vekirGo mcla: hingi bixwazî de bidim bes lu bixwaz41Ji re'na nêrgizê ley mest û xwlnrlzZeman bû ehdi ceng-englz û CenglzTe canê min divèt ey canê alemJi min bistin bi le'lèn xwey şeker-rêzDu ember bûn li şimşadê vebesllLè bestin 1ew hewa bû enberamlzJi axa asllanè meskeiiè bûnLé da&an da biblnl xwes sebatêzTenê Ferhad dizanit lezetê esqèKo wt can daye Slrlnè. ne PerwètPèt û tabé hezar ejkence da dilJi Siraré nigahè mest TebrèzIlahl nêrgiza meymest 6 nazikJi deslê xwar û bedxwahan biptrêzKo lè lèl ew qebaya asimaniLellf û şeng û nazik wek belallzPÊŞ KEVIN-Barê giran 11 ser mile sortan eXortino werin em bi pist û milBo welat xebat em bikin ji dil.Serxwebûn divè bo me her demèPè? kevin hemi, pês kevin hemi.Bo me her divé yekti û raejlHer bijl welat, her bijl bijl.Serxwebûn divè bo m« ^er dem*Pès kevin hemi, pès kevin hemi.Em bi nav û deng, her bikin xebatSerbilind hemi em biçin welat.Serxwebûn divê bo me her demèPès kevin bemi, pès kevin hemi.Min divè welat, min divê serekSerbilind bijin, emhemi gerek.Sexwebûn divè bo me her demè;Pès kevin hemi pès kevin hemi.Xorlno em hemî ceger bi xwin in,Yan mirin divè yan bilind bijin.Serxwebûn divè bo me her demêPès kevin hemi, pès kevin hemi.CEGERXWiNJl BiRÊN ROJÊN KEVINCEJNEPiROZIYA \^ELATÖDizanim cejne hat Iro heval û hogirén te gl}k ,Direvin himbêza bavanBi vê va hevde cejnên meKo bextê res weka lerm*Te iro ne de ye ne bavTu bê qey ev ne bes bûn koDi her ail va dilteng îJi bir meke di rojên tengTu lawê miletê kurd î,Heye di çerxa dinyayêMetin be da ko w* rojêBi pozên çapliyên devrejNeyaran bikujin b* vanWelalé ko xopan bûyeDi xarin aleke renginnoia berxan û makan pifkkuta bûn holê dûi! ha»rojên mo kirine tarifevhemi biyan stoxwaribû mtvanê te xlvar 1 'birlnèn te b* derman lnmêranî rirt û halan la.ji bo te rojekê jay'wê gav ewr * bibin saylei û la gnrmlkan b'bevdlanewal û deviyan tev dlBbl car* tovê wan raUnji nû va j*n û ava kiadi nav gorna bavé minD* hing* bêjim cejna te pîroi be li aer çav* min.Hema 16-1-934 OSMAN SEBRlSewaşek rète, disa alemê dilBi cadûyè du çesmè fltne-englzXebals teb'ecahll seksurujt eYeqln ew ker ji canan lew diket M»Mêla cane te çawan pehlewan kerLi tayên xumriyan zilfèn dilawtzJi husna bè ni}an nadI nlfànekNişanl ger ji dil ne gira bi perhtzMebin' ger ev bi suret ademineHemi dario ji agir ra kirl rèz1116

JI WAN REKO KETINE RENGÊ BIYANIYANPericar hin ji me an ne ji me lè lev deketine kiras û rengé biyaniyan, li civatan bitue re rûdinin guft û go û doza xelké dikin.Herçendî em bersefa wan didin jî ew hingétèk û ten^ ne. Ji bo pêşteva her kesi, divèt emdi Hawarê de bersefa wan bidin.Belê em dikarin pesihé nijadê kurd biawayê zanisti ù dîrokî bersefa her çavnebarîbidin. Ew jl nikarin bidine mandelê « inkar ».Ji ber ko ev gotin rasl û dirist in.Gava xelkè gostê kulî ù gumgumokandixwar, ine golşê pezkoviyan dixwar. Dîsa gavaew di bin konê res de mezin dibùn em di koskû seran de li ser mehfûr û xalîçan rûdiniştin.Qesirên me en hendesekarî hebùn. Herwekîji beden û awahiyèn me en kevnare djxuyin.Heyama ko xelkè pût ù senem ji xwe redikir armanc; dîsa me xudanè sev û rojandinasi. Di destpêka Islamiyè de direfşa Mihemddisa me hilda jor. Ji xwe cenabê pêxemberne goti bû ko heke ilim herç bigîje pèwirè,disa lawên Iran wé destè xwe biginin-ê.Di awayé ser de lawên kurd dîsa xùnrèjéncihanê ne. Ne bi lenê text ùkevelê osmanlî,lè yè herkesî dîsa kurdan berz kiriye.Belè em dikarin bibêjin kesê ko nanékurd bixwe û li erdè wan bisekine divél li meçep nezivire. Divél ew zanî bin ko rojén res ûleng di pèsiya wan de hene ù kesnikare wanwè rojè biparêze. Roja ko perengé dojehadilèn xortên kurd wan û yen ji wan meztirjî débibirêje.Belè ji birbir re divèt nehêle ko dergehètobê bète girtin ù ew bikevin berselma ayêkurd. Hévî dibe ko ev belgihbiyanî navèn xwebi x,eté res di diroka me de xéz nekin.Herkes ji me riya xwe dizane. Herwèklcoliye: Qencîkîro bi xwe kiro, xirabkiro bixwe kiro. YEHYAYÊ SEYDAAmûde: 15,5/1943Jl BiRÊN ROJÊN KEVINSERSALA MINJI QEDRl CAN RA »bal sala me qut bûSfw sise bùne sl'w car,Bl Ù û wax û kûfintl diltengt bû êvar.Bi dilekl şikestlMin deftera xwe anî,Tevl qelem divllêIi pèsberé xwe dant.'0 çûme bazara dilDa tijtekl bibhîsim,Rûpelekl defterêBej bikim binivisim.Darén di geliyé dilJi rûkl bû bûn hllor,Ji newalén di nav daDiherikin xwina sor.Ne man tn dest û banlQe tistekî qenc ne dit,Li bin darek hlloréWelatoyê biçûk dit.Ew jl bi hesreta déDikizl fl dikeli;Di nav t^ê biyanèIi ser pisté vezelî...tCn got: Welato rabeKijln ji bo qte ««rm elDigot: bavo tu n'zanîXwînà diyan çi germ e.Min be;l salan tu ne dlHinde li min kar ne kir.Van du salên ji bo déJi wan heşlan zêde kir.Bi ser vê yeka han daWek lerma res zivarl,Ket ewrekl malkambaxBi ser min da dibarî.Mafir ji bo welét inDivé ez wan bikèsim.Ne herweki hevalanHin zêdetir biésim..Berè bèhna xwe ragirtPasè kûfin bi ser ket,Pêlek dûyî tûj û tehlJi bévilé bi der ket.Di wir da min hilanîQelemoka hesinlEv giloka ji derdanLi desté xwe dizinl.Bi dilekl pir sewatMin berê xwe da ezmèn,Ev çend béjeyén jêrinBerpè kirin bo Yezdên:c Yezdan te qet ne da vlBiçûkl bèhnek»zwe$:Ji roja te afirandHolê timl bextereflWI ses salan ne dit bavDu salan ne bav û dé;Diréjiya heşl salanWilo maye çav U ré.Piringekî maziyêHinavè wî disoje,Veqellneke bi dûmNîvekadil diroje.Yekcaran bébn geş diba;Lê bi hezring û keserGava dayikê nabinDisa seri dikev ber..Bi navê te ev UraZirava niin dibire,Ma ji bo çêllkl waEv dijwarl ne pir e?l...» *Vè hèreya bi sewatJi jinè bézar kirin.Du héstirèn kezebxnrDi wir da hisyar kiriibLanet li te be salé.Min ji te ne dîl xwésllDiwazde mehên le holéDerbaz, kirin bi rejl.Bi vè va neb lanet inJi neh salan dixwînim,Di sersala dehan daKa çi xewnè diblaiMi...Berna 31/12/1933OSMAN SEBRl1117-

MELA EHMEDŞalrek jl Heyderan e, di mihaciriya xwede hali bû qeza Nisébinê. Ji ber ko evlnawelat û milet di dilê wl de şaX da bû, èsek lêpeyda bû bû û di vê nesaxiya xwe de dlwanekji şi'ran ù qesidan çêkiriye; heye qederê( 300-400) rûpell. Nilio jî ew diwan bi xetèwl è dest li cem kurê wl ye; navê wl M.Emîn e.Ew jl li nahiya Amûdé li gundê .(Xalil)dersén serietè dixwine. Ji ber ko dî stûnaklaslkan an şairan de navè wî min ne dît, û mîrjl dibêje van vesartiyén wiha divé hon ji minre bidin nas kirin; lewra me iro dest pê kirû wan peşkeşl mlrê mezin dikim ezbenî. Eveyekji qesîdeyên wî:Ela ya ey-yûhes-saqî ji zaté te recakar imWerin camek meya safî ji hicré mest û guzar imMelûl im bê qeder saqî mifer-reh bim bi camé raMirada min ji desté le badeya sor ù gulgon eBelè wexlè seher îro xiyala firqetê xwarimXerîb im pir keder saqî binûşim éz bi fecrê raBinûşim badeya safî ji bè hojî weki rabimXewasè qelzema eşq im ji yaqûta xebardar imWe liken bé xeber saqî mişew-weş bim bi[ derbè raXewasè qelzema kùr im di behran da me dî[ dur-rekNehin min taqeta weslê ji kerba dil birindar imBelè şam û seher saql bi feryad im ji sewqè raJi esqè mest û sekran im ji hinga elest im ezMe noşi badeya mey lè heta îro weha jar imHezîn im rengê zer saql ji van tir di cergé da'Dil ù cergé min bù aies ji şewqa mah û sîmayîDisojim mislî perwanè cenahè cemè didar imVejandim ser léser saql beré sal da lu mahé raJi cergé min dibarin' tîr ji qewsé ferq ù hicran eMeraqa wesletè kuşlim ji ser ta pè wekî nar imXideng ù raawezer saqî li min lêtin ji qellé raJi Dkra sùrela gulgon di behrè xem ne hatim ezWekî bilbil bi efxan im meh ù salan dilingar im, Eman ey leb şeker saqî ne ma taqet ji sebrè raWeki bilbil bi xemdari gulistan min U bîr in herPeya-pey xem dibarin dane dane zubdeyé ek-[ dar imWe fehmî qed nejer saql lelef cap û mal vè raJi hicara vé demè dîn im li kù pîrê-mexan kaniBipirsim hal ù esraran çi res esqè. bi dildar imBibinim ez eger saql didim rûh ez bi mejdèJi derbê flrqetê Ehmed dinalit mislê kerbînîJi destê mehbet û e?qê muqlmê eskè xunbar imDerln rux ey qemer-saql peyala heyderi je ra.Şandox: SELÎM. Ş. M. HISÊNÎraBINGEHÊNGRAMÊRA KURDMANCÎ- 22148 _ NÎV. Gava ev jmarnav bi serê xweye û bi lisleki din ve ne girêdayi ye bi « 1 »yè lèle dewandin: nivi bide min, nlvekl bidémin, bi nîvî bike.Lè heke jmiarnaveke din annavdérek binivl ve bûye hingê « niv» li goreyî tewanga wanlèle tewandin û ji ber ko hikim li wan nake hernavdér bi tewanga xwe a xweser ditewe.Ji yek û nîvé ( nfvan ) bèlh:.Ji car û nîvan bètir.Ji çil û nlvI bèlir.Nîv zebeşî (zebeşekl) bide min.Nîv sève (sèveké) bide min.Bîsl û nîv zebeşl ( zçbeşekl) bide min.Bist zebeş û nivan bide min.Bist ù nîv sève ( sèveké ) bide min.Bist sêv û nivan bide min.Zobeş ù nivl ( nîvekî ) bide min.Sév ù nîvé ( nivekê ) bide min.Min ev hesp bi bisl zèr û nivekl kirl.Min ev hesp bi bist zêr û nivan kirl..Min ev hesp biçel zér û nivl kirîBi goslè nîv bizinê em ter nabin.149 YEK. Ev jmarnava ha bi « è » yêléte tewandin: Ji yeké, bîsl û yekê, çel û yekê,sed û yekè, hezar û yekè, milyon û yekê...Lé gava « yek » dikeve pèsiya navdèrekelé hikim nake û zayendê xwe nadiyê. Ji lewrenavdér li goreyî tewanga xwe ditewe:Ji yekhespl, yek mehlnè, bîst û yek zebeşl ( bîst ûzebeşekî ) bîsl ù yek sêvé ( bist û sèveké ).Çend mîsalên din: Min ji hezar û yekèbètir hesp hené. Ez sed û yek hesplù yek çèlekè dibînim. Jiû hezarbist û yeké heta sesed ù yekè bijmérlne. Min ev hesp bi çil û yekzèrl (biçil ù zêrekî) kirî. Min bislxwe bi sih ùberanênyek bizinê (bi sih û bizinekê)guhart. 13irayê min ev xanî bi sed û zèrekl( bi sed û yek zêrî ) flrot.150 Jmarnavén dido, sisè, car, pènc, ses,heft, heşl, neh, deh, yanzdeh, dwanzdeh, sèz¬deh, çardeh, panzdeh, şanzdeh, hevdeh, hejdeh,nozdeh, bisl, bi « an »è léne tewandin: Jiçaran, heştan, dehan, bîslan, bîst ù pêncan,sed ûnehan, se sed ù hefUn, hezar û şanzdehan,hezar ù çil ù siseyan bêtir.Ev jmarnavén ha le\yangên xwe didinnavdèrèn xweû wan jl wek xwe ditewinin:Bi ses zèran, ji heft bizinan, di nav hevdehkeçikan de, bi çel û heşt eskeran ve, ji dn sedù nozdeh çèlekan,ji hezar û hesté û car hespan.1118

MEMOZINA, EHMEDÊ XANÎ11DESTANA BEYANA NEWniîZA SILTANI.TESMHfE HEWSIHI Smén ij ŞAD1MANIBI MERSÛMÉ QEDlMI KUBDISTANÉ KOWAN DIGOTE SERSAL tl ED DIKIRINBI IDI WISALXel-laql cihan ji feyzi filretHey'ali felek bi wechi qudretBê qalib û bê mihit Q miqyasBê alet û bê mi;îr û meqrasEvçende mIez-zem û midew-werEvrenge misen-neh û miker-rerInane bi mareza wicAdêKêjanebi menzera ;ihûdêHikmet ew e, ey hemi li kar inHindek di peya û hin siwar inHindek di belî û hin serî inHIndtk di muîn t hin ment inHin midbir in û hinek mideb-birHin miqbil in û hinek miqed-dirHin katib in û hinek di istadHin mitrlb in û hfnek di cel-ladHin rojperest. in ûhin şebefrtizHin xu(-serevin û hin xemendùzHindek di misali Zîn zeri neHin ;ibhl Memi di mi;terî neBilcimle miseyqel û minir inHin padifeh in, hinek wezîr inHindek ji teher-rika tebliEw lêne bi niqteya rebîîTecdîd dikin ji bo me saléGava weko têne Hidal*Danayi miem-meri kuhensalEvrengehe go ji bo me ehwalGot adeti pêşi û zemananEv bû li bemi cih û raekananWextê weko şehsiwari xawerTehwil dikir di mahi AzerYanl ko dihate bircl sersalQel kes ne dima di mesken Q malBilcimle diçûne der ji malanHeta digehiste pir â kalanRoja ko dibûye Idi newrôzTazim ji bo dema dilefrûzSehra û çemen dikirne meskenBêda û demen dikirne gulşenXesma ezeb û keçên di batiirElqis-se cewahirên di nadirTêk da di mizey-yen û niileb-besVèk ra li lefer-ricê mirex-xesLiken ne lii lilimet û bi min-nelBelkî bi leriqi^erh û sin-nelLewre ko ewan iiefrez ji geşt*Meqsùd ji çûyîna bi dest*Ew bû ko çi lalib ù çi metlùbYanî du lerel mihib û mehbûbEv her du celeb ko hev bibîninKufwé di xwe ew ji bo xwe binin.12BIDERKETINA ŞEHniYAN E Bl DESTÉ JIBO SEYRANA SERSAL Ù^ GESTEDewra felekê ji bexii fêrûzDisan ko nima ji nù ve newrûzMebnî Ii w* adet* mibarekSebrî û sipahiyan bi carekBajar û Icelat ù xanî berdanTeşblh bi nijdiyan û cerdanSef sef dime;îne~kûb û destanRef ref dixweşîne seyr û geştanEsnafTimem sixar û kub-barQelha ve ne ma di şehri dey-yarHindek bi peyarî çûne baxanHiudek bi siwarl çûne raxanHindek bi lebayi û bi kesretHindek bi hevali û bi wehdelRabùne ve xanim û xewatinWan jî tiji gui kirin bcsatinHflran kire mesken* xwe e#n-natBê perde û bê melal û min-natDûşîze ù duxter û rewalan' Pakize izar û zilf û xalan ,Perçem kiri bûne zilfû g*zûWan lew kiri bù libas tesrlf ^Da qet nebitin li wan çu lekilfPùjîde libasi dilberanîSeyran dikirin bi sergiranî.151 Jmarii'avén sih, çil, pênci, sést,heflè, beştê, not, sed bi « î » yê téne tewandin:Ji çill, séstl, notî, sedî, pènc sedi, neh sedi,sed û çill, hezar û du sedî, heft hezar û heşlsedi, car milyon û sedi... bétir.Ev jmarnavén ha jl tewanga xwe didinnavdèrèn xwe ù wan ji wek xwe ditewinin:Bi' sih zèri, ji çil bizini, di nav heflè keçikî de,bi not eskerl ve, ji sed ù pènci çélekî...152 HEZAR. Ev jmarnav jî gava bi serèxwe ye bi « 1 » yè tète tewandin ù hikim. linavdéra xwe jl dike.Ji hezari, ji yek hezari, ji hezarekl bèlir.Ez hezar hespl dibinim, ez hezar mehlnldibinim.Lè gava hezar bi jmamaveke din ve bûyedikeve bin hikimê wé ù li gora (ewanga wèhejmarè tète tewandin: Ji car hezaran, bisthezaran, çel bezail, çel ù pènc hezaran, sdehezarî, sed ù deh hezaran... bêlir.Ji mile din jmarnava hezar gava ne bi serèxwe ye ù daye pey jmarnaveke din navdéraxwe nema dikare ;bitewlne. Min ev tisl bihezar zêrî, car hezar zêr, çel hezar zêr, çel ûpêne hezar zér, sed ù deh hezar zèr kirl.Vient de paraîtreHISTORIQUE SOMMAIRECHAR DE COMBATLE MAITRE DU CHAMP DE BATAILLEpar leCommandant L. FOUQUET

PÊLOŞIU SISTÎMELABinmol Ev peloşl û sistiya me ipirineketevayi şanî dide. Belè çak bizanin û xwé mexaplnin.Xebala azadiya welèl ne ev eù tukesbi vè rèveçûnè ne gihaye qonaxè. Herweki dinivîsara berî vé de jî min goli bû liste konabe, kesan ne ditiye. Ezè bûyereke xwe dîllji we re ber pès bikim:Ji ber kc ez li Cizlrè di Amùdé de dikançlme, divayèn xwe pertel ù lişlan derim ji Hele¬bè dikirim, tînim. Herweki berga riya minHesîçê û Déra-Zoré ye; tevi rêwiyan em ji Dérégihijti bùn hember Reqayê. Makîna me diberiyê de ma ù makîneke din jî hatù li mesekini. Li gora adeté tevl ajotek, em her duail (12) peya lèkombûn ù me zor dida xwe.Lè me lu havil ne dikir. Ez lè varqilîm ù minbi tené (5) peya niqandin ù ew dane sondé koemê xwe ji dil ù can bidin-è.Pistî peymané me xwe ji dilda "hiaklnèû wek qertel ji newalê çeng kir jor ù lè siwarbûn ù gihîştin daxwaza xwe.Em ji liste tewş ù bèkèr re merd in. Her .keyaki me ènexwende se an car rojnameyènbiyaniyan bi çil kaxedî dikire ù Hawara zimanùlîpèn xwe nakire. An dikire heq nade. Anjî bi gole-golé hèj dide. Herwekî goliye: Yèbûké ne zar e, ne ziman e; yè xesûyé ne dîne ne Iman e.Malxirabinol carekê çavên hisyariyé vekinû li xelkè binihérin. Ma hon ji her tisti dide¬xisin; çima ji tistè qenc ùpésveçûna xelkè ûEVDILMEdDÊ KEN'ANÎMêla Evdilmecîd jî xelkê welatê jore. He¬yamê sala 1925an ewjt daketibû Cizîrê û biawayê melan ew jî li nahiya Amûdê li gundê« Gundor » disekinî.Merovekî ji hevîna welèt û milet ne bêxeber bû. Benga Hisyar li ( Sinceqa Sadûn )dibislana kurdi vekir. Pir caran nav di şagirUndida, eger rê pêketa dikari bû li gora xwexebala welaté xwe bike. Lè mixabin mîrînèje re ne dûman. Ji ber vl qasî me dikir ko birùpelên Hawarê navè wi bêle nivisandin. Ji berkomér dimire nav dimîne; mêrê ko mîr ewmirar dimire eger navè wî namîne. Û ji bo kozendeyl jl ji xwe hèvîdar bin. Vaye qesîdak jiqesideyênwî ko bi evîn goliye:Cana were der ji niqab ù ji hicabê bê jek te liebînimEz hesretê le marne di vê qehr û ezabê pir mest û[ hezin imHeyhûde meke emrê ezîzî di beqayê xurjîdê semayêEşqale dilem solî çi hacet bi îtab* her subhe ê'.dîn imPesnê te bi min qeyd û kemen zulfû ey jahé nigafaSuhli te li min qelb ù ceger ez bi jerabê ex nùrêI cebln imTe divê lu li min berq û birùskan birejînl werImin bihebtnlWer zilié siyah dente bi mawerd û kulabê dit xerqe-[ yî xwîn imTe divé ko min zir û zeber kî di hewayé wer der jl »eray*Te divé ko qiyamet li me bi xwe rabil da ez le1 bibtntmGer bête sîraaa'n bi qidûma le mibartk led car( mibarekneyarè xwe naqehirin?.Yezdan zanîn ù çav daye, ji bo dîtin ûnaskirinê. Yê me bi tené ji bo bindestî û çavpehinkiriné.Ma hon nabînin adet ù awayépéîveçùna xelké tev de ji me hewisin û me jibîr kirine. Herweki; di stùnên jèrin de h hem¬Rûhem ne mizgina besiré wé cewâbê lalq wê dibinimHet-la ko me niy-vel pêncan di me biçkîni rûhem( dcriniBel la bi qiyamel ez di név ax û tirabê nalin û enîn ImCaran sûndé dixwim ez b' brûyé hilal* ser çesmè xezalêSeb la bi seher sebr û qerar bè te me nayê dil behrê^( enin Imber hev dû bi rèz in:IRO YEN WANSala nuhRomanMùsiqlBERÊ YEN MENuhrozÇl^ok û dîrokèn meSaz, slran, bilùr, diholKen-ani lu bi eşqê roesoji cegeré ref ba;eql* mljew-we»Kena'ni we sinabi çinû»i serabê der ilmê yeqln im.Amûdê: 8-4-1943Şandox: SELlM Ş. M. HISBNJù zirna |kevnareIsliqbal û dawat û intixab Wek roja Sitî daneTacdîn. Herwekî Ehme¬dê xanl gotiye:Texlerewan wekî gemî bûQcbra di bin de ademl bû.Ji mala mlr heya malaTacdin merov sekinin,texte wê bi hewa danhev, heya gihandinQansDllana Cerg-û Bez. Keçû xort tev de dikevin-ê.MiahedeSoz û bextê eşlranTaltma siwart Terada cejin û jahiyanya şerevaniyên me.MobllyeMehfûr û xallçeyên meen bi neqş.Heçl zane ji xwe zane; heçl nizane baqénlska ye.HESEN HISYARmala zavè.1120

CHANSONSLa première des deux pièces qai suivent estune chanson de guerre yezidie, que j'ai recueilliechez le» Bchéris. Elle est certainement très ancien¬ne, puliqu'all* fait allusion à un combat livré parU tribu des Khaletân,. .groupement jadis puissantsmslf qnl a disparu depuis plusieurs siècle». ' Elleprésenta donc, bien qu'incomplète, un très grandinlêrét bûtorique.La seconde est nn « lavij i des Berwarls ( Botân ).comme le» autre» ebapsons de la même povinceqiie l'on a lue» dan» les a»' 28 el 41 de Hawar, ellea pour thème un dialogue entre deux amoureux.La printemps de» cloua sert de toile de fond àcette idylle; chaque stropba estintroduite par uneévocatiOD de paysages alpestres: hauts sommetsdont la neige est en train de fondre, torrents quidévalent des montagnes,oiseaux migrateurs dont lesvois striant le ciel, le coucou qui chante déjà.Delana, xwes DelanalŞERÊ.XALITAPèsiya rnaié me ser e, paşiya malè me ferman alSerè feqîrê Êzldiya, sofiyê MisilmanaXwe$tir e ji seré nêri û berana!Delana Başo, wa bi şitillÇend peyayé Mala Zpro li serè girê Qereçèri[ bùne gutil,Derbekê dane Hesarê cibo û Bimbaè Miro,[Miçoô mala Sêx Isa.Ji mala bavé mi qelandin tové bîst û pèncDjélana Başo, li beré bendé![mêrèn rimbiqetil.Mertela deslê Hesarê cibo giran e, kete zendé.Seré feqîrê Êzldiya û Sofî MisilmanaXweştir e ji reqs û govendèlLé daré) DelanalPèsiya malê me ser e, làlî ferman alPêşiya eşlrê Êzldxan çûye lîla Botana.Delana Ba^, bi qirkor elHespè Bişarê Zoro di meydanê de bore bore.Derbekê dane li Hêsarè Cibo, Bumbaè Mîro,Ji mala bavé min qelandin tové bist û pêne[ .séxé serbiporelLA GOERRE DES KHALETANDelana, beau DefanalDevant nos tentes, la guerrel Derrière nos[ tentes, la proscriptioniLa bataille que livrent les Faqirs yezidi aux[ soofls mnsnlnuuuEst plus belle à voir que les combats desiioocs[ et des béliers (!>Delflna Bflcho, couverte de broussailleslQuelques guerriers du clan de Zoro se sont[ groupés sur le tertre de Qaratcheri.Ils ont touché Hesâré Djebo el Bumbaè Miro,[ Micho du clan de Cheykh Isa,Us ont enlevé à la maison de mon ' père la[semence de vingt-cinq braves aux lancesDelana Bâcho, face à la falaisel[ meurtrières. .Le bouclier que Hesarê Djebo porte au bras est[ trop lourd, il a glissé sur son poignet.La bataille que livrent les Faqirs yézidis aux[ Soufls -musulmansEst plus belle à voir que la danse et la ronde!0 DelanalDevant nos tentes, la guerrel Derrière, nos[ tenles,la proscriptioniL'avant-garde de la tribu d'Ezidkhftn (2) a ga-Delana Bâcbo...(3).[ gné Ifes collines de Botân.Le cheval de Bechâré Zoro renficle sur le pré.Ils ont louché Hesâré Djebo, Bumbaè Miro,Ils ont enlevé à la maison de mon père la[ semence de vingt-cinq cheykhs à la têteLAVIJ[ chevelue (4)Ezè li Xana Gosehè fekirim, allkl je heriftt.Ezê li dora girè Niskîn fekirip, sosin û beybùn[ lé re bişkif«.Xwezika wî lawî; du yar li gundî hebin, ék yar1 [ be, ya dl dezgirtllEzè li Herekolê fekirim. ne mane kevî.Dora Kani Fersikè nérim, porjan lè bine dar[ û devl.Ezê terka lawikè xwe nadim hela Korkendll[ bihele,Ji min û lawikè min re bibe gakêl û zevîlEzè li Mérgùmarê fekirim. mîrè hemi besta,Li Herekolê fekirim, keviyo lè, bîne mina UlyêXwezika min behr h bejna Wlind bebiya,[ desta.Bila Xwedè emanetê xwe ji min biswMtal(1) Lm . f«fort priiii u KardMaa.P) Cttl i dire det VoUIli. n y >* IwliraMwi prédaanle* aocienoes mlfrmUoiH de« Khiiftie.(3) Le lens de « qirkor > m'telMpp*.( p»i««t la bafte O I- 1121 -

E»ê 11 Amosè fekirim, mlrê hemi çiya,Lèbl je derbine, diçin ser milkê Kaxpiya,Ezê çengilê keleşgewra xwe bigrim, birevînim,[ bibim nav malê Qoçebegiya.Ezê li AXyolê fekirim. çi çiyakî iezeb elEzè li Arnosè fekirim, qentarê nêriya lê bineEvinika xelkê dinya alemê[ celebé.hemi li ser dev û[lêvan in,Ya min, rebena Xwedê, tinê ji dil û kezeb elmie à la taille sveltelEt que Dieu ine réclame alors ( l'âme )qu'il m'a prêtée!Je contemple l'Arnos, reine de 'toutes lesmontagnes.Des torrents en dévalent, qui submergentles terres de Kakhpiya (8).Prenant le bras de ma belle, je la veuxenlever; je la conduirai parmi les tentes desQotchebegi (9)!LA JEUNE PILLE.. Qulingo, Xwedê kî ezê nizanim ne lu koçer î,[ne holis î.Tavikl baran dibare, piçkê berfê ser çengê teDema rêka te li Cizira Bota bikevit.[diqerisi,Tu ji ber min ve keyfa zeri esmera bipirsl.Goylno, xirabo, cire dengê le li min oayéTTu sibeha dixwlnl li gumbeta Cûdl,Êvara xwe tavèjt berojl Saravayé.Tu kirasê belge mish«^ wergiri, baweriya miLE JEUNE nOUUE.Je contempleLAVIJ. [ li le nayêlle khân de Goseh, un côtés'en est écroulé.Je regarde les alentours du tertre de Neskin(5),lis et pâquerettes y fleurissent.Comme j'envie le gars qui, dans son village,a deux amoureuse*, l'une pour maîtresse, ell'autre pour fiancée!LA JEUNB FILLE.Je contemple le Harakol (6), il n'y subsistetagneJe contemple l'Aghiyol (10), quelle mon¬terrible!Je contemple l'Arnos, les bouquetins mâlesy défilent de cent façons.L'amour des autres n'est que deboucheel de lèvres.Pauvrette, le mien seul est de tout clurlLE JEUNBHOMME.0 grue (11), pour l'amour de Dieu, es-tunomade, es-tu sédentaire?Il bruine, le.s flocons de neigesur tes ailes.se glacentSi la route passe par Djezira Botân,Informe-toi, en mon nom, de la santé desjolies bunes.LA JEUNE FILLE.Coucou, maudit coucou, pourquoi n'enlends-jepas ton chant?Chaque matin, tu chantes à la cime duDjoudi (12),Et le soir, tu gagnes le Chârâvâ (13).Si même tu portais une tunique faite avecles feuillets du Coran, je me méfierais de toi(l4)ltrace de neige.Je regarde les alentours dela source dela Pierre Plate, le chardons y poussent,drus comme des arbres, toufl'us comme desbuissons.Je ne renoncerai à celui que jaime quelorsque fondront les neiges du Korqandil (7),Et lorsque nous aurons, moi et celui quej'aime, au sommet de celle monlagne, notrelabour, notre champ.LE JEUNE HOHME.Je contemple le Mérgoumâr, prince detous les prés innondés.Je contemple le Harakol, il n'y subsistetraces de neige, que minces comme les doigtsde la main.Puissé-je avoir part (à l'amour) de m'a-(8) Village de la plaine.TAWOSPARÊZ(9) Tribu nomade du BoUn. rtpuKe pour la beauti de"' (11) La grue eil jouvent évoquée dane le» poiilej popolalreekurde». On lui demande en général, comme Ici. de porter desmatsages.(H) Dapri, la légende, le coucou aurait jadl» été un homme.Ayant a.saijlné .on frère il fui changé en ojaeau. , U crie:< Keko. keko! . < Frèrcl Frèrel ). ou encore: c «i kojtT Kt kU4l7 >( Qui a luéî Qui a tué7 ). Cel oiieau a donc mauvaise pressedans le folklore Kurde-Lusage eii.lall Bulrefol. de porter des chemises, sur lesqueUesétaient brodés des verset» du Coran, nSn de se préserver dudanger.Kiriyariya Hawarê:JiboSûriyêS llreyên sûri-Ji bo welatên din Uièkl ingiltilXwedi û gerinendeyê bepirsiyar: Mîr CeladetAli Bedir-Xan,SamSûriyeDirecteur PropriéUire: Emir Djéla4et AaliBedir-Khan, Damaa-Syrie(S) L'un de». eamiBeU da Baiakol.( BaMtm 4« BMin.ŞAMÇAPXANA TEREQIYÊ-19431122-

SAL 1 1HEJMER 55ANNÉE 11NUMERO 55SÊŞEMB15 HIZÊBAN 1943KOVARA KURDÎREVUEMARDI15 J13IN 1943KURDEDI VÊ HEJSIARÊ DETefsira QuranêDr. K. A. Bedir-Xanxwe re neke dost û yar, û zinayê ne.ke; heke cêrî pas ziwacé, van liştan |dike,Lwis PaslôrHerekol Azîzaneezayê wê, nîvê eezayê jineke aza ye:Diwana ,Melê Qedri Cemil PasaDaylanOsman SebrîMemozina Xan! Herekol AzîzanDiljarê Xemgin Ehmed NamîHawar eSalih BamernîPênivisMîrzangî BelbeşînîŞeylanqênlOsman SebrlTEFSÎRA QURANÊ23 Mehrkirina jinên xelkê ji were heram e, meger ko ev di meydana serîde ketine desté we û bûne cêriyên we.Dot û jinên din hemî, ji we re, bi emrêXuda hatine helal kirin, da ko hon deslji zinayê bikişînin, û di riya helalê de,bi pereyên xwe, li gora daxwaza dilêxweji xwe re jin û cêriyên helal werînin.Gava hon, ji xwe re jinan ditinin ûntzîki wan dibin, divê hon mehra wan,herwekî hâte gotin ù heke dil dikin hêjzêdetir ji; bidin wàn; heke hon, bi wan reli hev tên, û je parekê an mehra ko jiwe birin, bi lemamî vedigerinin we,standina wê, ji we re nabe tu guneh,Xuda zanîi û fêris e.24 Heke destê we teng e. û honnikarin, ji xwe re jineke misilman û azawerînin, bila cêriyeke misilman pêdabikin û bi destùra xwediyê wê, ji xwere bînin û li gora adet û edaletê mehrawé bidin xwediyê wê. Xuda baweriyawe û halê we dizane. Herwekî bon hemîaza û cêrî, ji. hev ù dû hatine afirandin,heye ko hin ji we ji hinên din çêtir in.Cêriya ko zewicî divê qedrê namûsû şerefia xwe bigire; mirovekî din, jiDeslûra anîna cêriyan herçend ji, jimirovan re hâte dayln, ko bê jin nika¬rin bisekinin, û ji kirina zinayê ditirsin;lê herhal ne anîna cêriyan û ^sebir ki¬rin ji we re bixêrtir û çêtir e. Xudadélai û rehlm e.25 Xuda dixwaze hikim û emrênxwe şanî we bide û we bigehîne riyayen berî we, riya Ibrahim û Ismaîl arast. Xuda rêberiya we dike, da ko honxwe ji gunehan bidin pas. Xuda ji tobekaranre tobê dide, Xuda délai ~ùfêris e.26 Xuda dixwaze ko hon tobekarbibin û ew di gunehên we bibore; xu¬dankitêb ù dîn-nezan dil dikin, we ji riyarastiyê derînin.27 Herwekî mirov qels hatine afi¬randin Xuda dixwaze barê mirovan si¬vik bike.28 Gelî bawermendan Malêhev ù dû bê heq ù bê rê raestînin ûmexwin, meger ev, di [tiya ticaretê deû bi riza her du terefan çêdibe. Nefsaxwe jmekujin û bi kuştina mirovêndin, canê ^xwe medin kuslin. Xuda biwe re délai ù dilnerm e.29 Yên^ko van tiştan dikin, divêbizanin ko emê wan bavèjin agirê do¬jehè, û gihandina wan a wé derê ji raere ne tu zehmet e.30 Heke hon destén xwe, ji gd--nehén mezin dikislnin, em gunehên ween piçûk jl efiw| dikin, û we degihlninbihustè.1123-

YEN KO XIZMETA INSANIYETË KinmK:- 1 -LWiS PASTÖR [ LOUIS PASTEUR ]1822 1895Gava em çêl li mirovên ko xizmela Insaniyelê''kirine dikin, ne gerek eem bibêjin|ko wan mirovan di yek wexli de xizmela miletê xwe jîkirine. Miletê wan.jl bireki Insaniyelê ye.Ji lewre heçiyê ko xiz-meta miletê xwe dike, xizmela Insaniyelê j! dike. Bi lenê mirovinewelê hene ko bi ke;f il Icadên xwe rast bi rasl û bila wasilexizmeta Insaniyelê dikin. Herkes ji wê xizmetê' rasterê fêdê dibine.Paslfir.ji wan mirovan e ko ji'kesifên wl însan, heywan her candarfèdedar bûye ù hela roja qiyametê jî ewê je fêdedar bibin.Lwls Paslôr li 27ê Kanûna-pêşîn, sala1822an li Fransê, di bajarê Dolê de ji deyaxwe bùye. Bavé wî di ordiwa Napoléon deesker bù ù bi mêraniya xwe deng da bù. Gavatelek li Imperatoré Fransê geriyaù Bonapartşikest ù neyarên wî ew û eskerên wî hêsirgirtin bavé LwSs qebûl ne [kir koveke ùbispêre dijmin.sùré fxweBavé Lwls digol ez Sùré xwe nadim. Xuyadikir ko mirin da bûber çavên xwe. Zabitekînemsewî gava ezm ù qerara wî eskerî dit, jegeriya ù destùr da ko sùré wî pê re bimîne.Ji pista wl bavé mér mérekî qenc daketibû. Lé kur ne seré însanan; lé seré nexwe-Çiyan dô bikira.Lwîs héj du salî bû. Êvaran, gavabavéwl ji xebatê vedigeriya mal kurê_ xwe dikirser ejnùyên xwe, je hez dikir ù digot-ê: a Kurêmin, di jiyîna eskeriyé de min gelek meşeqetkişandine. Min divêt tu Jaixwînî,bibî zanakixurl. Min navé ko tu jî wék min zehmeté bikişinl». Deya wî dikeni û bi ser ve dikir ùdigot: « Bêlé divêt kuré me bixwînê ».Dé ùbavé Lwîs gava ev tisl digotin, bivênevê wan jî wek kuréxweê dusalî listé koayendé je re vedişarl nedizanin.Di vê navé de famîlya Paslôr guhasti bùbajarê Êrbwayê. Jiberko bév diwî bajari dedebaxaneyek heb i. Lwîs jî destbi xwendinékiri bù û diçù dibistanê; lê ne ewçend heweskarbù. Li dibistanê ji xwendinébétir bi çè¬kirina resimén heval ù mamosteyèn xwe mijùldibù. Carina ji li sùna ko here dibistanê, diçûber çemekî ù masî digirtin. Lwîs di resim ùneqşê de gelek xudan-qabilyet bû. Dibêjin kolè bixebiliya wè bibiwa resameki mezin.Bavé Lwls li ber halè kurè xwe diket,jîret lê dikirin ù hùxweriyè xwe dihévolewxendiné. Ji xwe gelek ne bori zanayé ayendédev jl resim ù masîvaniyê berda û meylaxwe da xwendiné.Lwîs bû bû şanzdeh tait.Bavé wl rabûû ew ji bo x-wendinê rêkireParîsê. Lè bihina Lwîs, li Pari¬sé teng bû û zûka bêriya gundèxwe kir. Lwîs di vè babelè deji hevalekl xwe re gotiye: « Axmin carekê din bihina debaxanébihin bikira. Ez dibêjimqey bihina min pê wé vebiya »Lwîs li Parîsê gelek domne kir vegeriya gundè xwe.Bavé . wî vè carê kurê xwerêkir liajarekl nlzingi gundè.wan. Vè caré Lwîs xebitî û yekear meyla xwe 'da xwendiné; nemaze hikmet û kimyayê.. -Lwîs di sala 1847an de şehadelnama tibiyègirl. Paslôr hingé 25 salî bû. Paslôr beriya koSehadété bigire, héj di dihistané de dest bi kesfèkiri bù. Du madeyèn kimyewl yenko beriyahingé. wek madeyine xweser dihatine hesèbîsbat kir ko ew made ji yek eslî ne.Paslôr pistî ko şehadetname girt diûnlyersîtaSlrasbùrgé de bûbù miawlnè seydayê'kîmyayé. Êdî Paslôr lerka kîmyaxanè ne dida.Dibêjin ko di roja ziwaca wl de rexma k^vexwendî tev de hati bùn ù her tişt hazir bûbù; Paslôr xuya ne dikir. Lè geriyan û ew dikimyaxané de peyda kirin. Paslôr ji bîra kiribû ko roja ziwaca wî ye.Paslôr ji Slrasbùrgé hali bù Parîsê û di sala1867an de di Sorboné de dersa klmyayè digot.Cerahî yanîqelaşlina bedena mirov sinhétekîkevin e. Lé hela kësfèn Paslôr gelekcaran nexweş bi emeliyatê diketin û dimirin.Li gora slalîstîkén wîwextî ji mirovên emeliyatbùyîji sedî çil xelas ne dibûn.Ji lewregava digotine nexweşan divêt em ji te reemeliyatê çékin; zù zù pé qaîl ne dibûn. Nexweşan-digol:t Ma cire bila sebeb em xwebidin ber êşa emeliyatê. Ma dawî dîsan nemirin e. Ji me re çélir e ko embimirin ».bê emeliyatBelê hingê piraniya nexweşan bi teslraemeliyEl» dimirin. Lê ne di dema emeliyatêde an ),i:itî wê. Lébelé pistî du se heflan. Yanlemeliynt qenc çédibù, devé birînê, carina, dihatehev û pişlre, ji niskeké ve xwin jehri dibû,canê nexweş diweriml û nexweşdè dikir.emirè Xwe¬Ma cire? Hela hingê kesi ne dizani. Hetahingê bijiskan bawer dikir ko mikrob dipierderên nexweşari de xwe bi xwe ù bel sebebekèdervekl peyda dibin; di canê nexweş de zêdedikin û wl dikujin.1124-

DiWANA MELÊ42Tu dizani bl Xwedê min lu xeyall seb û rozBl xeyala xwe mudam min lu li bal ! seb û rozHer bi mlzan dlreşlnln cegeré Ur û xedengJi neseq saîqe me j'qewsê hilalê seb û rozMlslê goyîn te rewan nale ji dil tên miskinEm nizanin tu çi ra herwe dinalî sèb û rozTe ji feryad û flxanan bi xwebilbil ker kirEl-lah el-Iah ji çi derd! weh dikalî seb û rozDako dilber qedemê lê binehit rewşen'kitLê tu xwinê jl çavan vedimal! seb û rozTe tenê zewq û sefa kir be çunîn dilberê rageh sibhê nûn geh wekî dal î seb û rozFetweya pîr û melaya tu bi ilhamê bihêWê meyê her we dinoşî bi helalî seb û roz.Çln çîn kirin zilfên siyah kesCé allas e qebaÊdî nlsan nadin xweya têkil kirin badê sebaMin dî seba daye seher medarê bedrê kir bi kerQews û qezeh je hâte der disa bi zilfan ra tebaIro li me bedra lemam enber fcşand û sed selamEy Hudhudê şîrînkelam ehlen^e sehlen merhebaMin dilberek wek dur heye mehbûbek şîrînsur heyeHusn û cemalek pir heye Belqîs sifet mesken SebaMe d'vê ko dîsa dilberê hey hey li islûba berêKejf bî ji loqa pencere bê û biçî teşbîhêŞÛX û ;epala meyperest ew zalima hisyar û mestWê nameyê xef de bi desl fî ley-yuha nejr.û nebatBêj wê 5îrîna surperî durdaneya ez misterîKa ehd û peymana berî bê feyrie çû teşbîhê baMeyşekera spî desl û zend zanim bi halê name xwendLêvan tebesim kir ji qend maslin keban û fîr û baDilber bi balê name dî nasi ko nîsana me dîbamixalif lê nedî bel qelbiha nehwi s'-sebaQasid bi meqsûda me hat ba mijde û emr û beratNîsan hinarin hem xelat şehzadeya gulgûn qebaIro mecali haie wext dîsa ciwan bù min di rextEw lamia danî ji text makane jierqîn xwe lebaSelwa rewan zêrîn wereq ç'çek melê dîn yek neseqYaqûtiha yuhkî jefeq yuliki uqûden kewkeba.Lè Paslôr bi vê nezeriyé qaîl ne dibû.Zanayé mezin bi eqîda xwe a nù ket kîmya¬xanè û li mîkrobèn ko mirovan dikujin geriyaû pistî xebaleke zor_ îsbat. kir: mîkrobèn komirovên emeliyalbûyî dikujin xwe bi xwe û jicanê wan peyda nabin, ew mîkroU ji dervetên, dikevin hundirê cane mirov, té de zêdedibin ù nexweşan dikujin. Ew mîkrob jî wektozè di hewayé de difirin bi dest ù alelénemeliyatê ve dibin.P.^tî ko sebeb hali bû eşkere kirin tevdlrhêsani bû. Diviya bû dema ko beden dihateqelaştin nehilin ko mîkrobèn derve bikevinImndirê bedenè. Mîkrob lisline ewçend hûr inko bi çavan nayine dîtin. Lê mirov bêî kowan bibine dikare wan mehiw bike.33-Dermaninhene ko mlkroban dikujin. Oda emeliyatêbi wan dermanan tête çwlşlln, alelén emellyatè jl lêne kelandin û sotin ù bi vl awayl e^jtji mlkroban têne saff kirin. Herçl bijlşkdejlên xwe bi dermanan dison ù lepikinekewçûk yen ko haline kelandin bi destî vedikin. Bi vî awayl ré ji mîkrpban re çénabe kobikevin hundirê bedenè ù zereré bigehînin me.Nezeriya Pastcr ev bù. Wek her listé nùev nezeriyé jî kele ber eksè xelké. Bijîskénwî zemani henekê xwe pê kirin. Lê pistî tecrîbenegeler ( mile'ed-did ) gava rastiya neze¬riya mlkroban haie seh kirin xelk li dora Pastorciviyan ù qedirê wî zanîn. Êdî nexwesén eme- ,liyalbùyî bi piranî dijîn û kém caran dimirin.Xwedé dizane hela niho, çend mirov xêranezeriya Paslôr ji iniriné xelas bùne.Pastcr pistî ko. nezepya mlkroban danlù ev nezeriyé çù serî, xéra vê nezeriyé gelektisl keşif kirine. Di nav hinên din de mîkrobènko nexweşiyan diguhésînin ù wan bi peyayênsax dixin. Di vê navê de Pastôr dermanê seyéhar û yé dîftêryayè jî peyda kir. Ev her dunexweşî ji nexweşîne mîkrobîn in. Paslôrmîkrobèn wan keşif kir ù ji bona wan mlk¬roban dermanine welé xurt peyda kir ko ewbi wan dermanan lêne kuslin. Wan dermananbi siringé dikin bedena mirov û ew tèkillxwiné dibin û wan mlkroban dikujin û nexweşansax dikin.Fransê welatê hevrlşim e. Di nivroyêFranseyé de xelk kurmê hevrlşim bi xwedidikin. Hevrîşimê Liyoné bi nav û deng e.Di wexté Pastor de nexweşîk bi kurménhevrîşim keti bû; kurm pê dimirin. Ev tisl jibo xelkê nivroyê Fransê afelek bû. Wezirê ziraetêli ber vê afetê bêgav ma û miracetiPastôrkir.Paslôr rabù çû nîvro û leboratwarekê, lê de'danî ù qederê car salan bé etlahî bi sev û rojxebitî û dermanê vê nexweşiyê peyda kir ûgundiyên hevrîşimkar ji feqirî û.xiziniyè xelaskirin. Hingê hevrîşimê Fransê li salé sih mîlyonfreng kar lanl.Di vê hengamê de bû ko keç ù bavéPaslôr emirê Xwedê kirin. Paslôr bi xwe jl jiber vê xebalê û mirina keç û bavé xwe gelek 'perfşan bâ bû û nexweş keti bû. Ewçend kogelek caran xelkê wl je imIda xwe dibirin. LèXwedé dixwesl ko Pastor hêj xizmeta Insani¬yelê bike û qasidê xwe je re rênekir.Disa di wexlè wt de nexwegiyek bi mirifkanketi bû û bi hezaran mirifk pê dimirin. ji1125

, DAYLANJI BlRÉN ROJÊN KEVmHé ji min dil herisandèSuhtiyê are te me,Hiş û aqil şewişandê 'Sews û blmarê te me.Bel li min binhér çi roj e,Eşq hinavan, pir disoje,Kir li min dinya le dojeZar ko neyarê te mel..Her çima ji min bi naz î?J'bexlê 'kambax her digazi,Bes nlne ev xêrnexwazî?!Xwes mlvandarè te me.Bo çi evqas bê Iman î?J'pirsB halan cangiran II .Hinde sal in ko dizani,Ketî ber baré le me..Daylanê b'navê Xuda kl,Deslé min bigrl ù raki,Dil xopon bùye avakl,Gêj û slagjaré le me..Çer dikim tu nayê rayéCan ji bo le kir fedayéBîr bibe' roja BelayéEz xerldarê te me.Min qelen da bû Humayt,Dil û can b'heflê belayl,Ger çiqas pirtir hêjayl.Ma ne xemxwarê te mel...Hê cira çewlê li dil daD'bistanè reyhan û gpl daNavê me bilbil te hildaJ'blngê va pergende me.Sosina nava welal îWey li ser çavén me hall.Rp li min iro hilallRûgeş û pirxend eme.Pirs û sokendan di bîrim,Canecan û dil esîr im.Lé bizan ko bé feqîr im,Ser di ber şermende me.Malê wé rewşa pilengîdiskénin bazik ù çengî,Her tu serdar ù çeleng IMîr tu î ez kole me.Min berî j'eni^a keleş bû,Him Sefa û beré res bû,Hec tikûz Merwe pê weş bû,Tehtê bîra Zemzem eEbrû te xencer misai in,Wek tîran bijang heval in,Dilkelî ji dest dinalin,Soflyè b'cerbeze me.Çavên te kaniya mirazan.Dame ber pencên du bazan,Weki rimbazèn Berazan,Ez kiri exterme me.Dildize çenga qilotl,Difnê teyrin cerg disott,WI zarê şîrin digoti,Sorgula tewrinde me.Se deqan j'dém! veniştin,Hèreker lev da ne hiştin,Hin revandin bin dikuştin,Yek ji V an Çerpeze me.Lév yiqûl didan mirari,Mest kirim pelka gihari,Wek mesîh miriyan dikariVejînl, ez mirde me.Dilhewandè b'xèr û bêrê,Biskherirê ser bi zerê.Kirimè dergehvanê dèrê,Dêr lu î ez kese me.Veger himbêzê xwe lêxim,Tayê dil b'pèla te vêxim,Can bi canan ra bi rè xim.Ma tu bé qey ez hemel...Madegeskar: Sent-marî 15-3-936OSMAN SEBRlmile din bi pez re jî nexweşiyek peyda bù bû.Hikûmelê ji nû ve beré xwe da Pastor.Pastor mirîşk derman kirin ù li nexweçiya pêzhùr bù. Heb bi péz keti hû.Nexweşiya pêz ji berè de nas bû ù diktorù beytaran ew li gora xwe derman dikirin;lé tu havil je çênedibù. Pastor pistî ko li sernexweşiyê vebù rabù ji her welatê Ewropayêdiktor û pispor ezimandin ù civalek danî.Pastor 50 pezên nexweş anîn. 25ên wan pis¬porén din bi isùlê xwe derman kirin. Herçîbîsl ù\ péncén mayî Pastor ew li gora keşfa xwederman kirin. Ji pirzikên wan hinek edap girtù ew edai> li pezén nexweş şiringe kir. Pis¬porén din dikenin. Lé piştl car rojan pçzén kowan derman kiri bù tev de mirin ù yen koPastor derzl li wan xisti bùn hemî jî sax bùn.heywan ù Insanan kiri bû. Heywan û Insanêngestî tev de miri bûn. Di nav wan de lawikekhebù. Lawik anî bûn dikana hesînkerekl û ji ,pês'çavén Pastor ve birîna wî soli |bûn. Pastorev menzera hezîn qel ji bir ne dikir û j»hingé ve kiri bù seré xwe ko ji vê ésa xedarre tevdîreke bibîne.Êdî Pastor li seyén har digeriya. Heçlderan de saxlùxa yekî didan;" diçû wê derê;gilîza wî lanî û ew tehlîl dikir. PişU lecribeyinegeler Pastor rabù ji gilîza seyê har seromekçékir û ew di canê kêvroşkekê şiringekir û pasé ji wê kèvroskê re gilîza seyé harda vexwarin. Kévrosk ne mir. Ev serom li sergelek kêvroşkan ceriband ne yek jî ne mir.Ev miwefeqiyeleke mezin bû. Lê derman diviyabù li ser însén bihata ceribandid.Di sala 1885an û di meha Çiriya-pèsin de,Pastor pistî vê zeferé xwe yekear da nexweşiyaseyan, seyén har. Hela hingè dermanê segestişewilandin bù. Pişiî gestiné hela bi nîv saetécihê gesti bi hesinekl sor disolin. Lêluhavîljèçênedibù, nemaze zaroyên gesll, lev de dimirin.Pastor ji zarotiya xwe ve bala xwe da bù[hariyë. Gava neh sali bû, di dora gnndê wandi çiyayên Jùrayé de ses xort li ber pez bûn.Seyekî bar diréji wan kir. Zarokan ji ber bazda. Seyé har xwe gihande piçûktirè wan û ewavéte erdé. Birayê >wî gava ^ev bal dît 11 sezîvirî û birayê xwe ê piçûk bi zor xelas kir.Lê seyè har dev lè kiri bù ù diranên wt dizenda wî a çepê re çû bùn. Lawik anînde gurekî har peyda bil bû.WI guri dev libajèr, hakimê bajêr şlret li dé ù bavé wt kirin1126

MEMOZINAEHMEDÊ XANÎ14-UlLAQl-BÛNA TACDiN Û MËMIYB Bl SlTi t ZINÊ, MISTEX-REQ-BÛNAEŞQWAN E DI BEHIRAÛ EVÎSÊ.W^n her du gurl dl came lebdilWextê dIkIrIn dl jehrl tehwilNigah ecaylbek nima wanYek ciz' ji eql qet ne ma wanOltio dl mehel-le ù zlkakanHer kûçe û xurfe fl jibakanSed taze ciwan ji rengê sêrwanpiba û herir û xez di ber wan.Pansed ji keç fl kur fl rewalanEwçend ji qismi pir fl kalanEnwa'l mizek-ke'r û mien-nesHindek di birebne, hin mileb-besHindek di ealî û ekabirHindek di ^danl A esaxirPêxwas hinek, hinek di serkolKa;o jl piyan û ser wekî holSermest hinek, hinek di serxwesDerobeste' hinck, hinek di demke;GQyende hinek, hinek di xamûşPflyende hinek, hinek di niedhû}Hin came-derlde, hin di serxwejHin eq'1-reniide, hin mifew-we;Hindan dikirin flxan û feiyadHin bûne ji qeydi eq'l azadHeryek dl meqameki digergûnHeryek hi cefayekê cegerxûnEv her du demek veraan tehey-yirBûn xerqeyi licrceyi tefek-kirTacdin sekini fl pirsiyar kirPirsa xwe bl êk yextiyar kirGo ey xidirê rehi bidayetBêj' «V çi bela ye bê nihayetWI gol du ;ehlewendi şed-dadh-o li vî xelkê bflne cel-lad.Herçl ko dibinin ew du serxwe;Filhal dikin niha mi;ew-we;Wan go le ne di ko ew çi reng mWl go du kur in, ziyade şcng inWan go ko bi jlr ^ejper in ewYa ne bi xedeng û xencer in ewWt go ko bl xemil» fl bi awirXelkê dikujin weki bi keybirWan pirs dikir ko gur bibininDa bo xwe bl merdi desl hilîninHer du dl wi kari bûn ko nagahDilin ko jl mehzi qudretil-lahEw her du puser wekî du peykerTabende bi şekli şalii exterYek hey'et û ;ikl fl yek libas inEm-ma di wi ;ehri reng nenas inSîrel-melek in surperî neNe bayi'in ew ne misterî ne.Van her du biran ko ew du ewbajDitin dil fl can vedan bi jaba;Ewreng giriyan cinûn û walehÉdi qe ne hûn ji eql agehNe fehm û xired ne eql û ne hû;Gêr bûn li ser zemîné medhûşFilcimle ji eql û canî 1er bûnFilhal ji dur ve her du gér bflnWan her du ferişteyên di kub-barDilin du melek ziyade dildarMehpare ne lîken alilab inDildaiin e lê ceger kebab inTeşblh bi seydi nim bismilBê ;ib'h gihane hali mişkilNaçar bezine ser-^ikiiranFekrine rixê di wan nig.iranZanîn ko ne seydi serserl neSerxèli sipahi dilberi neWeslan fl nezer kirin bi diq-qelWan haie bi qelbî rehm û riq-qetElqis-se ji hisni van xezalanRehmek kete qelbi Wan rewabnSir-ra dilî kir bi hev teel-liqNûra rixi wan bi hev tce$-şiqMckşûf terîqi ajinayîRùhan qe ne kir ji hev cidayîYekrengî û sirf alemi xeybZahir dikir it-tihadi lareybHib-bê we kirin bi hev giriflarHisné we kirîn bi hev telebkarTe digo ko çi qalib û çi meqlûbHer car çi talib û çi metlûbBc ;iiblie yek in çi ten çl erwahEw niit-leliid in çi can çi epbahHib-ba di dilan we kir lielawetBujcza di dilnn we kir cdawelNisbet 1)1 me hadis in edim inLîken ji heqiqeta qedim inLewra ko cinfldi cin mueen-hedÇêbflne dl ilmi heq muxel-l«dHin mu'telifih hinek mixalifHin mixtelif in hinek mualifWan mu'telifan bi yek ve llfetAxir we kirin ne ma çu kulfetYan! ku ewan gurê di xAnxwarGava wehe dîtin ew birîndarEw her du bi sed dilan hebandinRûnijtin û her du wergerandinGavek seyirin li bejn fl bnlanPëlek heyirin li zilf fl xalanGolin ecêb ev keçên di kê neYan her du mflalkè di Xwedé neEv meywe li kê cihî giha neEv gui di çi gu!$enê nimaneSerwcn di çi cûybarê kê neTeyrên di çi murxizarê ké neMawerd ji hcstiré di gulgûnRihlin li ruxê di wan di pur-xûnEşqc kiri bûn wisane hi;yarQet'a ne dibûn ji xwe xeberdarAxer ko k'irin bi xaineya eyqHisna xeti wan li lewhi dil mefqWan ve ko bizanin ew çi «si in ,Lewra ko nizanin ew çi nesl inEngu}tiré di wan ciwananKésan ji esabii d'xudananXatem ji enamilê d'xwe kêfnaDanîne cihan ji boyl nîsanYaqûl bi niihriyan gehûrinElmas bi ;û;eyê d'belorinSersal û xwe;t ji dest bi der d«DEy;é xwe bedel kirin bi derdaoNagah ecanibin xuya bflnNakam kirin wedah û rabûnMan her du bira weki du seydaoPabesli selasilan û qeydanRabûn ko $evék siyah û tariSeins û qemeran kiri tewarlReh jibheti murxi nim biimllBé qcw-wet û bé tiwan û bê dilSerran) dewar fl ser'û mehrOrSewda fl fiad ù xebl û roexmdrSeil car riiketin asilananHel'îa ko gihane açiyananHerçend gehiçliue meqamanEm-ma ko li wïin du lelx-kamanHoj û sev û wext û sibh û éva^Yeksan dinima li wan bi yekear.ko zaroyê xwe bibin Parîsê cem Lwîs Pastor.HemIn zarok miri bû, lé heye ko...Pastor gava lawik dît hinek dudilî kir. Léji ber ko di lèwik de lu hévî ne ma bùPasfor rabû û şiringe li nexwesé xwe da. Xewalêwik dihat Iê xewa diktor ne dihat; gelo wê çibibiwa? Pastor dermanê hariyê peyda kiri bû.Lav/ik saz bû ùji hingê ve ji mirovên segesti,heke batine derman kirin, ji sedî bi tenê yekdimire. Lê beriya Pastor ji sedi sed dimirin.Pastor 'bi vt awayl heta dawiya emirê zwebi keşifan xerîk hùye ù ji dinyayê re xizmetinemezin kirine.Di sala 1870Î de fransizan ji elemanan re,pênc mîlyar freng tezminat da bûn. Yeki jihevçaxên Pastor goliye: « Keşifên Pastor ber¬berl van pêne mîlyon frangan in ko fransizandaye eltsmanan ».Pastor li 28ê Ilona sela 1895an piştl ulvroemirê Xwedé kiriye.Civata ko navê wl lê ye i« Ênstllû Pastor »di vl wari de xebala vl fransizê mezin pés vetajo.HEREKOL A^IZAN-1127

DILJARÊ XEMGÎNDilo Jaro Jl xew rabe, Ji derdê miletê xemginXebalê pir bike !ro,.bi serbestî bibe zengînMe Tacdin û Çeko ninin, xeberdarê me bê Gurgînfil Iole û balaflr rabin, bizozanê dilê xemginErê xortê ciwan pirsê II dapira xwe qel nakêWelatê me gelek rind e, eger carek temaşa kêLl hawlrê cihan meyzê, xerîta wi xuya nakêMixabin milelè kurdi, WL'Ialê te bibè xemgin( Ditirslm eyî welen bimrim, ne blnim bextiyar I lu )Li bin pencê neyaran lim, bi ah û nal û zarl tûBi wê xwîna jehîd û xa, zlyan rihlin bi xakê tû( Binosin ba 11 ser qebrim, weten xemgîn û cz xemgîn )Sev û rojan bi ahînl, tu bes nakî ji van nalaÇi mikrob e li canê te, ko ijewra wê dû sed salaHere nik Nafizc kurdî, bijîjk e ew bi ehwalaWelatê min hela kengê, bi

ŞEYTANQÛNÎ. 1 ,« Şey'anqûnl: wekl her milell li nlk me kurdan jl derheqê xerafatan da baweriyek heye. Li goreyîwêbaweriyê, liln mirî pistî mirinê radibin.Gava ew' mirî navê kîjan mirovî hildin, ew jt"dimire. Jl bo vê yekê kijan miriyê ko şeytanqûntbibe bl merê dikujbin. Ji ber ko dibêjin,jeytanqûnl bê'merê bl tu lişlî nayê kujtin ».Di hejmara Ronahiyê a 14 an da bi navê( tersô sevè ) min bendek belav kiri bû. Di wèbendê da mih hin xerafeyên ko di nav kurdanda cih girti jimarti bûn. Şeytanqûnî, ji wanzerafonyek e. îro min divê çirokeke qewimîli ser -yî navê han binivisim.Li Serhedan feqeyèn kurdan gelek hehûn.'Dema ev feqe digehêştin Mela-caroi ( navê kitê¬beke ye), ji bp pèsvebirina xwandin û zanînaxwe, hinekèn wan diçûn Iranê û deslûra xweji zanayên Iranê en fèris distandin. Bi vê yekahan di nav heval û hogirén xwe da dilgir dibûn.Bokeyên vê çirokè feqe Emer û feqe He¬sen, pisli ko Mela-cami xwandi bûn, ji hopèsvebirina zanin û standina deslûra xwe berênxwe dabûn Iranê, H gundekî bû bùn rijîvanû ev çirok 11wan qewimî bù. Ji bo ko xwandevanqenc serwext bibin, emê rè bidin goli¬na feqt Emer:Dema em gihêşlin sinorèdereng ra em li gundekî 'bûne mîvan.Irané bi évaraJi berko di gund da ode nîne, gundî mîvanén xwedibin mizgeflê û her yek ji gundiyan jenan ù çlvè dibe. Em ji rasl çù bûn mizgeflê.Me bi gundiyan va bi hev ra nimêja şîvan kirû hin me nan dixwarin ko dengé girî ù sînébi ser gund ket. Gundiyên ko ji me ra nanbûn bi hev ra ev gotin dikirin:ne- dibû.Kurê mixtar çû rehma Xwedél..Çi kureki çak û dilpaqiji. pirjî ne ajot..Di topa gund da kurekî welê peydaJi yan gotinên ban me zani ko kuré mix¬tar piçtl bèkèfiyeke du se rojan emra Xwedékiriye û canê xwe siparliye ruhisiîn. Bivênevê hinek ji diltengiya gundiyan hali bû mejî. Nemaze, mirov 1 Ii ser rêkê be, di riyazwe da raste miriyan were, ne tiçtekl xwes e..Saetek ne bori ko risipiyekt gund jialiyé mixtar va hâte cem me. Ji me ra digot:heke hûnê tşev Ii ser cendekê' kurê, mixtarzetmek qnran bizwtnin, emè cendek bison ûrakin mizgcftê. Mixtar wê di ber westa weva^ du zêran bide we. Berê me ! li welatêrabiyaniyan bû û ji me ra dirav diviya bû. Maqima xwe bi vê 'gotinê anl. PişU saetekê cen¬dekê mirl anin nik me û her kes çû mala

dtt ke feqe guh nade daxwaza wî, hema rabûser Xwe û qesda feqe kir û bervè çù. Wêgavé -dengeki welê bi feqe kel ko kevir li berdibûne keri. Bi lez ù bez dîsa deri rahêjandû du se dengan gazî min kir. Dema min lêvenegerand ù cendek jî nîzîkî lê kir, héla deriberda û baz da. Lé kù da biçûyat ji her cardiwaran derbaz bùn ne mikùn bù. Çiqas caracendekê reben beré xwe didayé ko here cem,feqe qîrek dida xwe û gazî ji Hezreti sèx di¬kir. Çi seré we biésînim; tu ewliya ù enbiyane man ko feqt; Hesen gaziyê nekir. Bi berqirekê ra xwe li diwarekl davéle dîwarê din.Pè da pê da feqe Hesen diweslî û cendekxurl dibù. Dawî, cendek feqe Hesen li kunceklasê kir û girt. Feqe li ber mirinê jî destbire xwe û kulmek di pé ra li ser çavé cen¬dek da û pê ra xiste erdê. Xùneke ecêb didev û bévilén cendek ra avêt ù feqe Hesen jiji tirsan wekî sofiyê bi cerbeze diricifî.Vé hêreya han dil û hinavén min zlzkirin. Êdî ji méj va ji sinorè henekan bori bù-Bê ko ji tirsan' déri vekim, ez hilkişîm serxênî û di pixériyé ra min rahişle deslé feqeHesen û hilkişande jor. Pir ne ma, cendekrabù ser xwe ù pisli sehadété, ji Xwedè rasipas kir. Pasé hi dengeki bilind holé gazime kir.Gelé biran hùn kù .da çûne?.. Ji boXwedé be werin cem min.Hîn min dikiri lé vegerînin ko feqe Hesendeslé xwe da ser devé min û gol:Kuro, ma lu ji riya Xwedé ketiye?!..Ev cendekê han seylanqùni bûye. Ma qey lunizani ko şeytanqûnî çi ye? an te divê biblsebeba seré me!..Feqe Hesen di gotina han da ne I neheqbû. Tirsa ko bi ser ketî, ev gotina wî ne di.gihande waré sermè. Lê tirsa min ne ewçendbù, Ji xwe dema wî û mirî ( cendek ) hev ûdin di nava mezelé da dibirin û tanin, li derveji pirkenîné zikê min êşiya bû. Hêdîka mindeslé xwe da ser gurmiké ù goté: Ne heweeyihinde,tirs e. Mirî navè me nizane. Bi deslelepêjî, ew yeke ù em dudu ne. Bi ser da me xen¬cer hene. Heke dilê wî heye xwe bide berdevén xenceran, bê sik destén me dikarinbillvin.Feqe Hesen heya wê htn^ê guh bi xweda girti bùn û li çavên min dinèrin. Gavagotinên min qédiyan, hineki ricifl û got:Feqè Emer dilê min ditirsiye. Ji wê pêva li nik me mer jl nine ko pê cendek bikujin.Ida feytanqùnl bi xenceran dimire?!..Çawan? wekl keran dimirin. Lê metirse,dibe ko camêr ne miri^be û bi xûnê ketibe,He xwe' ragire, mérik xwe bi qir û zariyankuşl; ez binèrim ka çi bewala' wîye.Mérik her qir ù zarin bù, bê atlaht gazi medikir. Min hineki dilê feqe Hesen rihet kir ûez çùm diyaré pixériyé. Miriyê me di, nivê me¬zeléda rawesti ù her gazi me dikir. Bi dengektxurt min goté:'Te xêr e ù çi dixwazî?divé tu werîBira, ez tişteki naxwazime. Bi tenê mincem min. Ez ne mirime. Xwe¬ya ye ez bi xùné ketime. Werin yek torpanbidin ko ez li xwe kim ù mizgîniyé bidine bavémin ûhèja bide we.bèjin, kurê' te ne miriye. De bexşlşekeEzê çawan bawer bibim ko tu seylan¬qùni ne bûye?Te çi divê, ezé welé bikim.Qurana min bi tùré nên va li wir in,hëke le dane min, dé zanibim ko tu şeytanqûnlne bùye.Mérik bé dudilî çù quran û tûrê nên aninù di pixériyé ra diréji min kirin. Hingadilêmin rùnist ko camèr ne miri bûye û bi xûnêkeliye. Ez rabûm hatim jèr *û derê meze¬lé vekir ù çùm ceni. Pisli ko feqeHesen birihetiya mérik baweri anî, bi dadiliyeke inezinhaie cem me. Hîn jî carcaran diricif t.Me her yekî hinek kinc ji xwe kirin ûdane mérik. Tevî bergera wi, ji tirsa ko gundine béjih seylanqùni bùye ù nekujin,min bisev haya kes! ne kir. Sibê dema hatin ko cen¬dek herin gorislané, mérik di nav me da rû-'niştî dîtin. Êdî şika kesî ji rihetiya wî ra nema bû. Pistî ko bavé mirî tevdîra min zani,xwe avéte himbêza min ù got:Heke ne ji lewilîna te bûya, me delawik bi deslé xwe bikuşla. Mafir ko te lawêmin ji vî hall ù ez jî ji ara kuşlina wl xelaskirim, ezè dilè le geşbikim.Pistî ko se rojan em li . nik xwe kirinmîvan, bi dilxwesi ù rûmet bi rê kirin. Gavaem Ii w! gundî bi rê ketin mezérên zer bexşîş berda bùn kisê xwe.heryekt pêneOSMAN SEBRÎKiriyariya Hawarê: 'Ji bo|Sûriyê5 lîreyén sûrî -Ji bo welalên din lîieklingillztXwedî û gerinendeyê bepirsiyan Mir CeladeiAlî Bedir-Xan, Sam SûriyeDirecteur Propriétaire : Emir Ojéladet AaliBedir-Khan, Damas-SyrieŞAM ÇAPXANA TEREQIYÊ 19431130

SAL nHEJMER 56ANNÉE 11NUMERO 56PÊNCŞEMB15 TÎRMEH 1943KOVARA KURDÎ ^ REVUEJEUDI15 JUILLET 1943KURDEDI VÈ HEJMARÊ DETefsira Quranê Dr. K. A. Bedir-XanYûng Simpson Herekol AzîzanSeylanqùniOsman SebriDiwana Melê Qedri Cemîl PasaMêşhingiviM. E. BotiKeça Şi'rêOsman SebrîKitêba Tolé reh CemşîdMemozina Xani Herekol AzizanTEFSÎRA QURANÊ31 Minêkariya dewlemendî ù siûdaxelkê ko Xwedê bi wan hinan ji iiinêiidin dewlementir û bexliyarlir kiriye, nekin. Dest ji hesùdiya xurlî ù xwe.shaliyamirovan berdin. Mêr ji qenciya xwe ûjin jî, ji qenciya xwe behirdar in. Lavekarékerem û comerdiya Xuda bibin;Xuda her tisti dizane.32 Me mîratxwerén dé û bav ùmirovên di wan û destbirayan şanî wedan, ji mîratê parên wan bidin ii biza¬nin ko Xuda her liştî dibîne û sahidéwan e., 33 Mêr bi tevdir, sebr û giranij'axwe û bijdana mehr û nefeqeyè jinan,ji wan zêdetir in û Xuda mèr kirineçavnêrê jinan. Jinên çak ji Xudayê xwetirsiyar in, qedrê mérén xwe digirin,gava mêrê wan ne hazir in, lier wekîXuda ew parastine, ew jî wiha bi dilpakiyênefsa xwe ji gunelian û malémêrê xwe ji xirabiyê di|)aiézin.Heke hon ji asêbùna jinên xwe di¬tirsin, şîrelan li wan bikin, kowaiigiiiine da, bi nexeberdaiié an bi nenizikbûnawan, wan birencînin ù ko disadest ji serhişkiyê bernadin, wan bié.sinin;lê heke wan dest ji serliişkî ûserkeşiyê berdan di sùçên wan biborinû bizanin ko yê mezinlir Xuda ye ùXuda ji zilm û xedrê hez nake.' Gelî bawermendino Hekehon dibînin ko, jin û mêr bi hev na¬kin ù bon ji hev bûna wan ditirsin, jimala her diwan, navbiran bişinin bawan, da ko ew bi destùr û kerema Xuda,wan li hev bînin; Xuda bihistiyar ûféris e.'Aâ Ji Xudayê xwe re pereslişêbikin û lu kesi mekin hevber û hem¬payê wî. Gelî bawermendino. . . qedrêdé û bavé xwe bi her awayi bigirin,dilé mirovên di xwe û sêwiyan xwesbikin, ji parsek, belengaz, réwingî ûcîranên xwe en dur û nîzik re ewniirovén di wc bin an ne arikariyêIlikin, xweshaliya wan bixwazin; hevalêhevalên xwe bibin, dilé xadim û xula¬man meşkinînin, wan 'meésînin, û biwan re comerd bin. Xuda ji nefesmezinanû ji yen ko forte xwe didin heznake.36 Yen ko çavteng û destgirtl neû li xelké şîreta çaviengî û destgirtîtiyêdikin û nîmeta ko Xuda da wan vedi¬sérin, divé bizanin ko ji bo kafiranezabeki dijwar heye.37 Yen ko ji malé xwe, seba di¬tina xelké bi riyakariyé comerdiyê dikinû baweriya xwe bi Xuda û bi axiretênaycnin. wan ji xwe re seylan kiriyeheval, seylan çi hevalekî kirêt e.38 Ma çi dibû, heke wan bawerij'axwe bi Xuda û bi roja pisdawiyêbianiyana n ji malê ko X\ve(lé da wan,cii riya Xnda da bida3'a? Xuda wan ûvesailiyén dilê wan nas dike..39 Xuja ji lu kesî re neheqiyênake ù Xwedé qedrê qenciyekê piçûkjî, digire û ji kerema xwe, ji xwediyêwê qenciyê re, sewabeke' mezin dide.1131-

T&W KO XIZMETA InSANIVETÈ KIRINE:' " -2-SÖR CÊMS YÛNG SIMPSONSIR JAMES YOUNG SIMPSON 1811Heke sllrlyek di tiliya me ra bû û hevalekl medike wl bi kéra xwe rake em rûyê xwedifemixlnin, diranên xwe li hev di^iidinlnû bé sebr û qerar dixwazin zùka ji des¬tén hevalê xwe xelas bibin. Çlre? Jl berko cm lé;ln û éf lijteki giran e.Lê yen ko di xeslexanan de zikê wan dlqelêjin,dcsl an lingeki wan dibirin, hekene hatana hene kirin ewê çi ezab bldltana.Em Iro dibêjin ewé çi ezab bldltana. Jiber ko Iro tu ezabî nabînin. Lê berêwan ezabinc giran didîtin. Ji ber ko hin¬gê bene nîn bû û emeliyat dest û lingénnexwe; girêdayi û gelek caran ew bi xwebi masa emeliyatê ve girêdayi çêdikirin. LêIro xêra Simpson di wexté emeliyatê denexweş bi tu liçlî nahesin; çavên xwe di¬girin û dikevin xeweke giran.Di sala 1847an de Dr. Simpson di Skotlandêde bû bijlşkê mellke Viklorye. Pistî vêtaylnê Simpson xwe yekear da keşifa bencê.Di sala 1846an de Dr. Simpson seh kiri .bù ko bijlşkine emêrikani ji bo nivinandinanexweşan lecrîbeyina çêdikin ù bi esIrè dilênnexweşan ji bir ve dibin. Beri ewilî ev tişt^elek bi talùke bû, yanî nexweş carina pê di¬mirin û ji aliyê din hisên mirov bi temami nedihalin razandin.Simpson diviya bû tistekî welé peyda bikeko nexweş pè yekear bèhiç bikevin ù lê tutalùke nîn be.Di sala 1847an de Simpson téxlitek kongréçèkir ù bijîşkine welêt lê ezimandin. Simpsonji hevalên xwe re nezeriyal û lecrîbeyên xwedan zanîn. Piraniya hevalên Simpson bi goti¬nên wî qaîl ne bùn; lê je re golin, Xwedê jite re li hev bîne û xebata te bibe seri.Simpson hero li ser' nefsa xwe tecribeyinegiran ù bixeter çêdikirin û xwe dixist talùkaBeri sedsalekê di xestexaneke Ingilistanê mirinê.^deşagirtek! libl emeliyat dikirin. Sagirtê reben Doslekî Simpson hebù, jefe digotin Léondida ber qiran ù di nav ezabine giran de xwe Blaygar. Dr Blaygar kîmyagerekl serdeste bû.dilewand. Li ber serê wî xortek sekini bû ù lê Simpson rojekê çù bû ziyareta doslê xwe. Dr.-Uemasa dikir. Wl xorti di dilè xwe de digot; Blaygar ji wek Simpson bi keşifa bencê mijûl( Ma gelo Imkan nîne ko mirov di wexlè eme^ dibù. Wê rojê Dr. Blaygar dikir ko lecribekêliyalè de dilè nexweşan ji bîr ve bibe ù wan çêke. Simpson gava pê hesiya ji hevalê xwebinivlnîne da ko bi êsèn emeliyatê nehesin ». , re pêşmihad kir ko benca wl li ser nefsa xweEv xort Cêms Yûng Simpson, ji gundè biceribîne. Blaygar pê qaîl ne bû û gol, beriBaskèlè, kurê nanpêjekî bù.ewilî em wê li ser kêvroşkan biceribinin. Ra¬Cêms piçûkê hefl bTran bû û di sala ISUan bûn du kêvroşk anîn ù ew derman bi wandi meha Hizêrnê de ji deya xwe bû bû.Cêms di dibistana gundè xwe de xwend ûdane bihin kirin. Her du kêvroşk béhis raketin.Simpson gava ev netice dît gelek kèfxwesgava bû çardesalî çû Édînbûrgè. Gundè wî bû ù gole miawinê xwe, de were em jî ji vtnîzingl wî bajarî bû; je bi bîsl kîlometiran dur.Cêms ji gundekî piçûk keti bù bajarekî mezin.dermanî bihin bikin.Miawinê wî pê qaîl ne bù; lé vegerffnd ûLi ber çavên wî Êdînburg bajarê dinyayê ê gol: « Ka em bibînin ewê çi ji kêvroşkanmeztir bû. Cêms bi xwe di xaliralèn xwe de bibe; pişlre.,.. »dlbèje: « Ez piçûk, feqîr û hov gihaşti bùm Midekî U hêviyê man; kévrosk hisyar neÉdînbûrgè. Min tukes nas .ne dikir ko sebira bùn, mirin. Ji miawinê wî ne biwa bê Sikxwe pê bînim ».Cêms ji bêkesiyê zûka bêriya gundè xweSimpson jî wê biketa xeweke welê ko je nemahisyar.kiri bù. Kiri bû ko vegere gundê xwe. Lê Çarê Çiriya-paşîn sala 1847an bû. Di leboratwaragava rabûn salé bi pêncî dolarî arîkariya wîSimpson de du bijîskén din hazir bùn.kirin dev ji vê fikirê berda ù xwe da xwendiné; Dr. Keyt û Dr. Donkan, her du jî miawinênket dibistana tibiyè. Di sala 18301 de, hèj wî. Slimpson benceke nù çêkiri bû û diviyanozdeh salî, Cêms şehadelnama hekimiyê girtû bû Dr. Simpson.bû wê biceribîne.Lê tecrîbe ne li ser kêvroşkan, lêbelê liCêms hêj 26 sali bù ko dwig pê kel, Heçî ser nefsa diktoran bi xwe de bihala çèkirin.gundiyên dora Édînbûrgè hene dihalin balê û Dr. Keyt dest pê kir û qederek ji wî dermanîDr. Simpson gundiyên feqîr herwe derman bihin kir. Piştl du deqiqan Keyt b'êhiş keti bûdikirin. Du salên din kelin navè ù Dr. Simp¬son di libiya Édînbûrgè de bù seyda.erdê. Simpson û Donkan da bûn pey. Her sebijisk bi encameke nenas ve xwe li erdê dirêj1132

ŞEYTANQONÎ2Di binhèla îzolê-bendê û serhèla .Sîroyêda li pal ù qùntarên çiyê gelek gundèn biçùkhene ko rûniştmanên van gundan ji 10-13 malanpirlir nabin. Di van gundên han yekî da binavê mala Ebès car bira hebùn ko bi qenciyaji hev ra, di nav gundên dorhêlê da hali bùnnasin. En ko çakl û dilovaniya wan ji hev radilî, tevî'zîvariya wan dikari hùn bêjin ko her'car kurên Ebés bextiyartirên xelkê wî cihî ne.Tevî ko ev birayén han ji hev cida rûdiniştin,malên wan ji hev ne dihatin nasin. Mirov bîçûyamala kijani ji wan; birayê din lê da di¬dît, an bi hev ra li nav zeviyeké di xebatê dadiditin.Her wekî felekê ji kesî ra dûm ne kiriye;an mina ko kurd dibêjin: cira kesî heya sibêvêkelî ne maye, rojekê bi mirina biçùké birankiri bûn. Ji zindiyan bêtir diman miriyan. Anewè vegeriyana jînê û însaniyet ji ésa emeli¬yatê dé xelas biwa an her se jî di xizmelaInsaniyelê de dé qurban biçiwana.Di wé demè de jina Simpson digel keçaxwe ù xwarziya diktor deriyê leboratwarê ve¬kirin û ketin hundir. Gava her se peya li erdéditin nizani bùn çi bikirana, bi çi awayî arî¬kariya wan bikirana. Lê ji xêra Xwedè re gelekne bori Simpson çavên xwe vekir, rabû serxwe û ji peyan sekinî. Hevalên wî jî pé re.Sîmpson xebata xwe biri bû serî; édî nexweşji ber emeliyatê ne direviyan û jîna gelekmirovan xêra bencê wê bihata xelas kirin.Lê wek her tiştî keşifa nù benca .Simp¬son jî kete ber ekisa hinan. Ewçend ko hinandigol bene mixalifî diyanetê ye û istîmalkirinawè guneh e. Lè bencê bi xwe, bi rehakariyaxwe cihaba wan dida ù rastî, bi gavine mezinpès ve diçù.Dr. Simpson yè koji êşa xelkê re dermanpeyda kiri bù di dawiya emirê xwe de binexweşîke welê ket ko sev ù roj je tésiha.Dr. Simpson di sala 1870i ù li 6ê Gulanêde çû rehmeta Xwedé. Qralîçe Vîktoryê émirkiri bù ko wî di gortistana Westminsterê, gormislanaseh û şebinşahan de vesèrin. Lêji berko di wesiyetnama xwe de cihê veşatina xwesanl da bù Slimpson li Wirstenê haie vesarlin.îro xêra vî ingilîzé mezin zikê mirovandiqelêşin ûr, kezeb, ù gur.îlikên wan dibirin,didirùnin û nexweş hela dawiya emeliyatê bi lutişll nahesin, HEREKOL AZÎZANÂlo şln û girl, riya xwe existe mala kurèn EbèsHîn ro negîha bù nîveka ezmén ko bi arîkan'ya cînaran cendekê Alo siparti bùn axa. sar ûkèleke bilind di héla sêrî da daçikandi bûn.Birayén Mo jî, pişlî ko li ser gora birayê xwevegerin; bi mêvané serxweşiyêmijùl dibùn.Di nava wê malbatê da a ko agirè veqetînèdil je sotî û perilandî, ji hemiyan pirlir, jinaAlo a ciwan Zêzé bù. Dema liyên w6 bi mîvanù cînarên ko hatine scrxwe.siyô mijùl bùn;wé biçùké xwe ê yeksalî dabû ber himbêzaxwe ûjê ra li ser sêwîbùna wî dinehwirandin.Ji ber ko nexweşiya Alo ji du rojan pirlir neajoti bû; mirina wî ji Zêzé ra mîna ecêbekenedî ù nebînayî dihat. I'iştî ko évaré perènxwe en res di ser diné ra vegirtin û hemitinawiran xwe avêtine xewgehên xwe; Zêzé ça¬xé di ber himbêzê, ew jî di ber êrgùn da, şînaAlo ji nù va bi ser xisti bû. Heya sev gîha bûnîvî, Zêzé bîstekê ji girin ù kizînê valanemabû û geh golin davéle ser peyayé malê (Alo)ù geh tanîn ser biçùké salé (kurê wé êsalî û berhinibêz ) .yek¬Sev gîha bù nîvî ko Ii pas dêrî dengek biguhê Zezê kel; navê wô hildidan ûdigot:Zêzé, were dêrî veke ez hatim.Tu kî'yî ko ez dêrî vekim? IEz Alo me. Ma lu dengê min nas nakl ?..Wey qeda bi le û havé le keve; tu bimirinê nemayî, seylanqùni jî bûyî 7 1 ....Ji bo ko em bizani bin, Alo çawan ji gorêbi derkeliye ûpi-stî ko hatiye pas dêrî çilo gazljina xwe kiriye, çi lê qewimiye; divê em rêbidin gotina wî.Dema çîrok gîha vê derê, pistî ko kenekllehil riya xwe bi rûyê Alo xist, çend gepên xurtji qelûna xwe kişandin ù got:Bê .sik min bîra mirina xwe û kûrayiyagorê ne dibir. Hew min dît, bévilén minşewilîn û aveke germ ù nerm bi ser dev ûsînga min da herikî.Min hinekî xwe tev da,cihê ko ez î tê da î teng ù tarî bù. Tu neçù min dît bêhna min jî çikiya. Hînga minbîr bir ko ez î di goré da me. Min zûka qenfesbi ser xwe va anî ko di jér va bi vekirinagoré mijùl bibim. Lé gava Xwedê bixwazeyekî ji len^iyê bi derxe, bê wesl jî dike. Hînmin destén xwe li tehiên ser xwe negerandibù ko pê ra teqayek di tala seré min da vebûû bayekî sar di pé ra li nav çên min kel.Ronahiya bivé siya cinawirekî bi ber çavênmin xist. Ji ber ko leqa di ser serè min ra efere bù, min nîvê cendekê xwe tê ra bi der1133

xist. Cinawir ji min lirsl û baz da. Heke ezne t 9a9bim, hirç bû.Bijengazl ez ji gorê bi derketim. Min qencbala xwe dayê, gor hati bû vedan. Dawl çi dibeez ji gora teng bi derketim û min qerqer( kefen ) li nava xwe pêça. Xûna koji bêvilènmin hali bù dest, plsîr û qerqerè min rengdabû. Tevl ko min serçavên xwe ne didît, herhal min dizani ko wek è cinawirên leşxwerbûye; lè bè ko ez li;şuşlinê biflkirim, li nav go¬rislané, min berî da mal. Gava ez gihame pasderî, dengè giriyê jina min dihat. Hîngé jimin ra sik ne ma bùko jina min gelekî hejmin dike. Lê gava min gaziyê kir û ez nasîm,bi carekê dîn bù ù ji riya Xwedé derket. Wêdizani ko ez seylanqùni bùme. Çiqas ez di bergeriyim bê feyde bù. Hînga min xwesl ko derîbişkênim ù di hundir kevim. Ji ber ko herdu rojên nexweşiyê ez pir qels xisti bùm, heyamin deri rahêjand; Zêzê darekî zexim qeraseyîpas dêrî kir. Ëdî xwe westandin tewş bù. Pisliko bi bergère ne bû; mirrdixwasl, Zêzé bi gurintiyanbiqefllînim. Bi vé ramané bû ko min goté:Keça malmèralanl ma qey lu dizanî koezê nikari bim werim. Heke derî ne bû ezédi pixériyé ra dakevim.Bi vé golinè ra min deri berda ù çùmeser pixériyé. 'Heya min xwe di pixériyé raberda, Zêzé derî vekir û bi nava gund da revî.Min dizanî ko rêva Zézéwé çi belayé ji minra bîne. Vêcar ;.-'n qerase li pas derî asé kir,lê pir mikùn bû ko ew jî weke min di pixé¬riyé ra dakevin. Tistekî ko min xwe pébiparasta diviya bû. Min sereki dora xwe çavkir. Dergùsa kurê min éyeksalî bi ber çâvémin kel. Hê ko zarok bitirse min hîdîka rakirù da himbêza xwe. Berî wé demè lucaran nedihat bîra min ko bira û pisnamèn min wébixwazin min bikujin, lê bi xéra vî gedeyébiçûk ezê ji mirinê biûlilim.Hin ez ji van ramanan kula ne bù bùmko dengê bira û pismamèn min hal. Beré xwedane derî ûzor kirin, Zêzê digot: Qerase dayepas dérî. Hûn dikarin di pixériyé ra dakevincem wî.Tu nema hemiyan xwe di pixériyé raberdane xênl, her yekî merekbi dest da bû.Êdî mecala raman ù levdiran nema bù. Hemamin pista xwe existe quncekl ù biçùké bi destxwe da ji devê merên wan raDi kijan hélé va ko devê merekêkire armanc.dirêjî mindibû, min|cendekê biçûk dida ber û digot:Heke dilè we bi min najewile qené bilabi hiraziyè we bijewite.DIWANA MELÊ44Şahldê cllwe nima qudsiyê fêrûze UbasHeçi rengête nlsan det lu nisanè xwe binasHusin bê aylneyê eşqê tecelrll naderitEşqê inehmùdl dl me'na nemekê husnê eyazHerçl rengêNezerète bivêtin xwe bibinî Ul-lahwer bide kasé çi xwes aylneye kasTu serabê bi xurabê bi nehlnganDébide meykifayet bl çi rengi me bikin koze û tasRemz û razê ney û nayê ko sina! ne hemiJi mihalane bi eqlê xwe bizanî ji qiyasWê biket mezlele her dem 11 herifan bi cedelBi du caman ji xweyên siretê ebyed û weswasbestegiré le ne bil Xidrê Inayet ji qedemNangehê aba heyalêbi du esker IlyasTu hinê mahé nû û desté qezayé hey û hjyNe 11 zer'è felekê belkl li umrê me ye dasTurkê xûnrêj û xunarê me bi yek xemzeyekîZuhdê çil sale li min zêr û zeber kir ji esasJi lebê le'lê şekrbarî qe nekir pirsek melêMisriyangezme reşandin- ko kişandin elmasZarokè biçûk ji barbar û qîrèna dengê mepir tirsî, .ew jî bi hêl û deng digiriya.VêcarZêzé ne ji tirsa cane min; lê ji tirsa ko belaninji kurê wê ra çébin herdeslé yekî û pê em diparaslin.carê xwe davéle serPistî ko nîv saetê me li ber hev da bi sûnda, bi navê Qasim cînarekl me jî bi gelsqiréna me ra bLsyar bû û hal Dema Qasimkele hundir, min gaziyê kir û gotê:Qasiml bira û pismamèn min din bûneû dikin min bikujin. Ma hûn jl bê namûs bûneko deng nakin?! Pistî ko vana min 11 ber çavênwe bikujin, xelk è ji we ra çi nebèje?..Golina min li Qasim pir kar kir ko xweavèle pês û gol:Gelé cînaranl hûn hemî ji xênl bi der¬kevin; girlin û kuşti.na vî li min.Bi gotinê ne ma û hat bira û pismamènmin hemî di xénI da bi derxislin ù pasé diber êrgùn da runişt û gote min:Heke te divé, zarok lèxe dergûsé û wereber êgir da em hinekî bipeyivin:Ji xwe biçûk ji tirsan ji xwe çû bû, minew danî dergûsé û çûme ber êgir ù li pèsberéQasim rùnistim. Pistî dayîn û standineke kurtQasim bawer bù ko ez sèytanqûnî ne bûme ûbi xùnê kelime. Hînga gazî bira ûûpismamènmin kir. Her yekî ko dihate pês min, ji şermanbi erdé da diçû, êdî nema dikari bûn li çavênmin binêrin; her bi merên di dest xwe daerd dikolan.Hele Zêzê, heya çend mehan ser-rastnikari bù ber ve min binêre. 'OSMAN SEBRl-1134

MÊSHINGIVÎDi Kurdislanè de li cihè Bolan, li QezaSernex eşirek heye navè wê eşîra kendaliya ye.Eşlreke gelek piçùk û hindik e, bi xweylkirinapezê: çùr ù bi dihindana wan gelek meshùr ûbi nav ù deng e. Lè nemaze û se behran bi pispûrlû serve-bùna mésên hingivî hêj meşhûrlirû bi nav ûr dengtirin.Herweki ez bi.xwe di sala 1938an de wextéli welêt bûm ez û çend mirov û pismamènxwe 11 gell û niwalén çiyayê pista Şirnex digerayîn.Me dit ko çend zelam en bi gopal, das,bivir û celte bi mil|ve wé li nav kelebestan de,giya, kuç û ferşaji de digerin û lén û diçin.Wexté min holè dît min ji wan pirs kir;pismam ma çi li hewe qewimiye ko hûn vè spê¬da hinde sar û cemidi li nav van giyan ù véerda xwisgirti û şil digerin tèn ù diçin.Gotin: pismam aniha tu dibînî dinyaIro Bihar e û erd hemî kesk ù hesîn bùye.Vèca wexté mésèn hingivîye; mes hingivî hingiviyê^xwe dikin çêkin. Ji lewre em ho kin>«V li me qewimiye.îca min ji wan re got; ka xéra xwe nihaji min re bèjin ka hûn çawan çêdikin û di¬zanin û serve dibin.Gotin: Biha're pismam, mêsèn hingivî débèn li erdé 1er av, fgul, kulîlk û giya bigerinû danin, ter avè vexwin û ji gui, kulîlk ùgiyayèn bi bihin ù bihindar barikên xwe çêkinù bijlingèn xweve girêbidin û bişidînin, bifirinû pasè biçin mal û cihè xwe ù hingiviyèxwe çèkin,Véca em jî dé bèn li wan bigerin ù hèrebikin. Wexté me holê dîtin emê xwe li hîviyèbigirin hela firin, û çùyîn. Heke me dîtnivz fitleké an du fillan firin ù çùn hingé emdizanin cihè wan nîzîk e ù ne dure. Heke medît se car fillan bilind bû û xwe dewir da ûflrl hingê em dizanin cihê wè dur e. Dibit koriya saetkê hehît emê lé bigerin ù pê biçîn;heta em vêdikevin û serve dibin. Véca emêtîj û hûr lè binêrin ko beré xwe kù ve daû çû. Emè xwe bi wé hindamê bigirin û herin.Em winda nakin hela em rast biçînber devê quia wan bisekinin: véca emé destbirina mésa xwe bikîn; mésa xwe bibirin,hingiviyè xwe je derêxln ù biçîn mala -Xwe.Dibêjin rojekê Mihemed begê mîrê Botanli zozanê' Herekolê bù; ji civata xwe re gol:Me divêt em vê hefleyê herin seyrana xwe HKêla-Memê bikin.Kêla-Memê zozanè goyan e; gelek bilindù xwes e; pez gelek lè qelew ù xùrt dibin.Çiya û avên wê gelek bi xêr û bér in.JI BÎRÊN ROJÊN KEVIN:KEÇA ŞI'RÊBù çil roj ko min tu li pès xwe ned!Me can çù ji derdan were ca gidIXwedé ez éxistim qurek bê jimarBo dùmajîna min hinarll lu parDema xem didin pêl ji derya êdilDiçin lên di rehan tivanc tir û kulWè gavéî sews im, bijîşkek çelengDivé dil çiyar ke bi daxèn perengTe nadim bi Leyla û şlrln ZInanBi te ezez im hél mizgefta dlnan..He fermû were pês du pirsan bibéjMe bexşaji bo ledit ûcanji mêjYarê me Rondo ! kes ne hist gis kirinDeslgirlî ji bo te anè şair ini..Ji ber ko sérser bûn û bé warJi lewre biskên te dilalanè çùnû sùnZînalek mezin bû 11 min û le yarJi bîr va nakim qet vè ésé lu car.Heles 11-2-934 OSMAN SEBRlRabùn kar û barê xwe kirin, xwe pèkanîn ù çùn Ii Kèla-Memè danin ù desl b>seyrana xwe kirin.Mîr Mihemed digel civata xwe li nav mérgù çîmenekî ter av û giya de li ser kaniyekesar ûcemidî rùnistin. Dîtin ko mèsek ya hin¬givî ji jor de hat û li ser avè danî.Di nav civata mîr de zilamekl geverî hebû.Gever gundek Ii cihé Botan, li qeza Sernex,li qûnlara çiyè û zozanè Çiravé ve ye.Wî zilamê geveri gol: Mîrè min ev mésahe ya hingivî mésa min e û ji gundè minGever hatiye.Mîr gol: Te çawan zanî ko mésa te ye?Zilamê geverî got, ez dizanim ya min e.Ka em rabin biceribinin. Heke mèsa min der¬neket bila mîr seré min lèbidit.Rabîn mes girtin û piçik ermîşim bi lingèwé ve girêdan û berdan. Mésa gewir flri, çû.Mîr rabù xulamekî xwe î rast ù diristdigel mérikê geveri rêkir. Her du vèk re çûn.Geverê; li ber dinba.şka mêşan rùnistin. Dîtinko ew mésa nîşankiri di ser gurbikaxwe rediflril.Vegeriyan nik mîr û mesele je» re gotin.Mîr ji geverî pirsî: Te bi çi rengi zanî komésa le ye?Mêriké geveri got: Miré min gava min ditmè; rabù ù bilind bù ù xwe dewir da û berêxwe da nişilrv ù bilind flri; hingê min zani ewmèsa min e.Mîr rabû geveri xelal kir.M. E. BOTl1135

_^n0KEKE MISIRA KEVIN:KITÊBA TOTÊ REBçlroki li ser paptrot []] niuhandt hallge dtlln< BERIYA Isa Pêxember bi i3oo salI »« Ez Allure me, keça melik Menib-Belah.Zilamê li ber min rùnistl ew jl birayê minNInûferk-Betah e. Em her du, ji de ù bavekîbùne. De ù bavé me ji me pêve lu wêrlnin bùn.Wexté ez giha;tim çaxé ziwacé diya min ezbirim hafa melik. Ez hingè spehi û bedew bùm.Melik got: Li keça me Aliùrè temaşa bikin;bùye jin. Wextê «ziwaca wê ye. Emé wébidin kê?...Min gelek hejl birayê xwe dikir ù mindixwest ez wi bikim. Min diya xwe serwextkiri bù. Diya min rabû, gote melfk:Allure ji birayê xwe hez dike. Li goraadetên me divêl em wan bi hev sa. hikin.Melik lê vegerand ù got:Te bi tenê du zaro hene. Cire dixwaziwan bi hev re bizewicinl. Ma ne çêtir e koem Ahûrê bidin kurè serdaré me û ji kurê xwere keça fermanderekl din binin. Bi vl awayi tukeç ù kurè xwe bi bùk ù zavaki zéde dikl.Diya min bi xeyd lê vegerand û gol:Tu bi min re cedelê diki, ji ber ko minbi tenê du zaro hene. Lê tu ji bir diki koadet dixwaze em bira bi xwèliè re bizewicînin.Firewin gote wezirê qesirê: îşev Aliùrêbibin qesira birayê wê ù her celeb perù ûdiyari pê re.Ez çùm qesira Ninùferk û bùm Jina wl.Firewin émir Kir qewmê xwe. Daweta min sa¬hînet kirin ù ji min re xelatine ^giranbeha anîn.Ninùferk rojè pê de mêvan dihewandinû bi sev bi min re dima.Kurikek ji min re çêbù. Yê ko li rex minrùnisli ye. Me navê Mèliit lè kir. Ji kèfa fire¬win re payan ne diliate ditin.Mijûlahiya Ninùferk géra di nav tirban debù. Ninùferk diçù Mênfisè di nav tirban dedigeriya ù kêlên Urewinan dixwendin. Li tabùlênwan iiùr dibù; li xetên sèhrè yen ko li wanbùn hùr dibù.Rojekê ji peresto Belah re ayin.ek çêkiribùn. Ninùferk jl pardariya ayinè kiri bù. Pislinimêjê bi ayinvaniyan re gava vedigeriya, liber lirban disekini ù kêlên wan dixwendin.|I) Téxlitek giya heye je re papiros dibêjin. Misriyénkevin li ser pelén wi giyayî dinivisandin.Kaleki çav pè kir û kenl, Ninùferk je pirsl:Tu cire li min dikeniWl kall lê vegerand û gol:Ez ti te nakenira. Lê gava ez dibinimko lu tel van deran û van xelên kèm û jardixwlnl kenèn min tên. Heke lu dixwazi tişlek*hêja bixwini bi min re were ezè te bişlnimdereké û li wé derê kitêba ko Toi, gava daketeerdê, bi deslé xwe nivisandiye bixwine.Di wê kitèbé de du neşlde hene. Heke te apèsln xwend erd û ezman, sev ù roj, av ûçiya lev de dikevin bin sêhra te.. Tistèn ko teyrù mar dibêjin seh dikl û di biniya behirande çùn ù halina misiyan dibini. -Demn ko lu neşida diwemin bixwini tudikevi sikilè ko piştl mirinê pèbikivi. Di ez¬manan de rojê bi mewkiba xwe a rebanl ûhêvê di sikilè xwe èrastîn de dibini.Ninùferk Bi serê millk ji min re bibêjeew kitêb li kù ye. Tisté ko devé temin bixwaze...digire jiKalo Min ji te sed polikèn zèr ù dutabùt divêtin; ji tabùtén ko ji borta kahinèndewlçmend çêdikin.Ninùferk eniir kir sed zèr dane kalo û dutabùt jl je le çêkiiiii.Kalo gol: Kitêba ko ez dibêjim di ortaNil, di Qeflé de ye. Kitêb di nav çend sendûqande ye. Sendûqeke hesinl, tê de yeke lùnc, dinav tune de yeke ji dara qurnefllé, tè desendûqeke ehanos, di nav wé de yeke zivin,di nav zivin de yeke zèrin û kitêb di navsindùrika zérln de.... Di dora sendùqê de dùpiştû marin hene, di nav wan de şehmarekjl heye. Ew hemi hefadiya sendùqê dikin.Ninùferk ji pereslişgaliê vegeriya liik nim,çiroka kilêlia Tolé reb ji min re da zanin ûbi ser ve zêde kir:Piştl ko min kitêb bi dest xist ez nematerka erdê bakur didim.Min kir ne kir, birayê min ji fikira xwene geriya ù qesta firewin kir ù çiroka xwe jere got:Ji bo vè yekêji min re sef liieyek divê¬tin. Ezè xweha xwe Ahûrê digel kurè wèMèhit bi xwe re bibim.Firewin sefine da wî. Em lê siwar bùn ûme berê xwe da Qeqtê. Kahln ù serkahinèîzis lev de derkelin pèsiya me û lii(tiiia meşnhinel kirin. Em daketin bejê ù çùn ziyaretamabeda îzis. Ninùferk ji îzis re guyek û qazekqurban kir. Qedetè car rojan em bùn nêvanènwan. Birayê niin ziyaretèn xelkè welèl qebùl1136

dikirin. Herçl plrek^R wan dihatin nik min.Roja pêncan Ninùferk hinek sima xwest.Je re şimake safi anin. Ninùferk rabù ji semayêaeflneyek digel bér û deryavanan çékir û lêxwend. Seflna sima a heftill bû sefîneke rastinû deryavanan ew di avê de livandin. Birayêmin lê siwar bù; deng li deryevanan kir ûgot: ajBerê min bidin cihè ko kitèb lê ye ».Berê wl dan cihé kitêbê û Ninùferk ji meveqetiya.Piştl se rojan giliSslin sendùqa ko kilêb lêde bû. Di dora wè de bi hezaran mar û dûpişthebùn. Ninùferk diayek xwend û li wan pifkir. Tev be bêhiş kelin; ji şehmêr pê ve. Şehmêrserè xwe hildida û dirèjl birayê min dikir.Ninùferk şehmar bi sùrê xwe kir du kerl. Lègelek ne bori her du kerl gihane hev û vécarè mar di şikilekl hèj bi heybetir de vejiya.Ntnûferk disan ev kuşt; mar disan vejiya. Licara siseyan Ninùferk gava mar kire du kerlû çend mist qûm xislin^navbera her du ke¬riyan. Vê caré mar bi temami mir.Ninùferk bal sendùqê ve çû. Pev hevsenduqên hesinl, lûncin, darên darçln ûebanos û yen zlvin ù zèiin vekirin. Kilêb dinav sindùrika zérln de bù.Ninùferk kitêb vekir ù neşida pèsln xwend.Erd ù ezman av û ax séhirin. Ninùferk tistènko teyr û mar digotin seh kir; di kùrahiyabehirê de masî û cenawirên behirê tev de dilin.Ninùferk neştda diwemin xwend. Roj ùhêv û slèr keline mewkibeke biheybet û djsikilén xwe en rastin de lê xuya bùn. Bi xwejl keli bû sikilè ko pisli mirinê pé bikela.Ntnûferk kiléb hilanî vegeriya şikilê xweyê vê (diniyayê ù gole deryavanan: « Min bibinnik Ahûrê ».Pisli se rojan gihastiné erdê ko ez Iê bûm.Ez di keviya avê de li hêviya wan bûm: nivmiri. Se sev û se rojan min ne xwar, ne jlvexwari bù. Ez çûm pêşiya wan ù min gotebirayê xwe:Bi serê mellk bikî, ka wé kitêbê, kilêbako me ji ber wè ewçend zehmet kişandine,bide min; ez lè lemaşa bikim.Ninùferk kilèb gihande deslèn min. Minher du iieşlde xwedin. Bi min re jl herwekibi birayê min re çebû bù, bù.Birayê min rabû çend pelên paplrûs aninû her dn neşide li ser wan nivisandin. Ninùferkpajê kasek serab anî û pelên paplrûs tê dehelaiidin ûserab vexwar. Bi vi awayl her duneşld herf bi herf, pirs bl pire jl ber kirin.Di roja xwe de em vegeriyan Qeflê ô meli cem Izis şahlneleke mezin çékir; pez serjê¬kirin û xelk ezimandin. Pasè em çùn ù Iiseflnê siwar bûn.Lê li ser liste ko li kilêba wl qewimi bûagehl bi Toi keli bû. Toi rabû giliya birayêmin li cem Ra, Rebê Rojê kir û got:Ninûferk-Belah; kurê mellk Menlb-Betah,qanûn ù ferleta min nehibandiye. Pé li meskenémin kiriye, sendûq ù kitêba sêhirê biriye,pasvané ko lê miqate dibù, kufliye.Rebê Rojê lê vegerand ù got: Ew û xelkêdora wl tev de ji le re ne; lu bi dilê xweyl, çi ji wan dixwazi bikl, bike.Ra destén xwe hejandin û got: Ninùferk-Betahbi selametl nagehe Menfisê. ;; Ne ew nexelké wl.Di vé demê de kurê min Mêhlt ji binsiwané hol bù, xwe hingafte banê seflnê ûket avê.Qlrin bi xelkê seflnê ket. Birayê min jimezela xwe derket û ji kurê xwe re neşldeyekxwend. Lawik ji biné avé vegeriya banêsefl¬nê. Birayê min neşldeke din xwend. Zimanêlawik geriya ù listé ko pê re bù ji me re gol.Digel kurê xwe ê mirl em vegeriyanQeflê. Me ew herweki sezayi kurèn mellkan elehnlt kir, yanl derman xistin can ù binavawi ù di Qeflê de veşarl.Birayê min got: Divêt em lezê bidin xweû rojekê beri rojekê bigehin cem bavé me fl- 'rewin; beriya ko bi tijtè ko li me qewimîbihese.Em li seflnê siwar bùn û gihaştin cihê kokurê me tê de bin av bù bû. Ez ji bin slwanamelekl hol bûm, ketim avê.Ninùferk diayinji min re xwendin û ez vegeriyam banêseflnê. Sefine vegeriya Qeflê. Bi ayinineşaliane birayê min ez li rex kurê xweveşartini.Birayê min vegeriya seflnê û ji nû ve birê ket. Gava nizingi li cihé ko ez ûkurê xweem lê de bin av bû bùn kir; ji xwe re gol:Ma ne çêtir e ko ez vegerim Qeflé ûbi Ahûrè re bême vejarlin? Gava mellk ji minpirsl, kanin zarowén min ezè çi ciwabê bidim-ê.Ma ez dikarim je re bibèjim min ew bi kujtindane ù ez zindl vegeriyame cem le.Birayê min pisli ko ev lijt ji nefsa xwere golin émir kire xulamên xwe û je re1137-

MEMOZiNAEHMEDÊ XANl15Ya ne wlhe cem çlra nikarinMecrûh û zeif û dilllkar InEvrengehe wan dikir tefeh-husMahiy-yeti hali xwe leces-susTacdîn fekirî di destbirayîWan her du biran bi eql Q texmtnBé jaibe qatilê xwe zaninTacdin li nik hebû şiûrek .Eşqê di wî hisli bû qisûrekGo rabe bira ji nav nivînanHifyariya Memi û Tacdin e Ji bé-Teyisit guherek wekî çirayêBii& ahbike ji ber birinanhùfl ù mexinùriya seraba eşqê,ayahi xeberdariya wan e jiùsebeb ù wasieyi uiamqiEw dûxteyî çe;m her du ;ahlnEw sûxteyl per Mémo û TacdinXwes çûne şikari kebk ù qazanNagah bi ser ve sibhi bazanNûrek lllilî 11 wan ji nagehÉdî qe ne ma ewan çu agehYaqûteke riiisli dancyj narMej'el-sifet e ji bo şeva tarManendi cernai ew tcyîsîHek-kaki bi navê Zîn nivisiDeslê xwe dirêj kirî ko bînitDa {[cnc nezer bikit bibînitMem jî fekirî di dest TacdînElniaseke bébcha û texmînLê navè Silî kirî kitabetIsfadekî sahibi meharetEm sêr in û ew di xwe xezal inPir eyb e ko em ji desl binalinMem puxteyî e;q bû temamiGot-ê go bira meger tu xam îDa zen ne biri mices-sem im |ezSer la bi peyan miqes-semim ezEv cisim li min bûye muxel-tetEw xet hemi bûne muneq-qetTe'sir ù rengê' eşq û wemqanBil-tuI di tûl û erz û imqanHindéko di heftiya hemil bûnSer-raf eger bibète b'qratYek niqte nehin ji derd xalîEw-zêdc di welişî û xebil bûnEw-heftc li wan ko bûye salifXo kerdeyî cyq bûn mualifRabûne-ve rojekê bi êk veFekirîne bi reng û rûyé èk veTexmîn bikitiri bi wezn û qîratBazar bikit ji bo FelalûnMecmûi xezaîné di QarûnSemna semenè di wan nigînanNabit bi wiqûli dûrebînanHêja tu dibê cira dinaliDil bûye mehel-li eşq halaVî hali divê mehel-li valaNîne eceb er bibim hilûliMin maye ji sûreté heyûlîEşqêkiri bùn wisa mibed-dulMayin di-teec-cib û tehey-yurŞabinşehê eşq bê xerez hatWan êk û du nas ne kir ji ew-welEw-wel dikirin ji liev texer-rubDaman û gulek kirin tefek-kurZanîn ko sewahibê nigînanCewher veşirî dema erez halEv hal ù mehel û cism û cewherPaşê ko kirin bi hev teqer-rubHerçî kirî kir Silî ù ZînanEşqê ji xwera kirin misex-xerDîtin xwe bi paçe bend û zingil' Perwaz ù lirin mihal û mişkilEskûfcke zilmetê bi ser daCelfûyekc ilfelê bi ber daBé te'me û bé serab û bé çavBé mccfsed û bc miraU û bê gavMestane ji rengi çeştni dildarMcxmùr ù siyah û mest û bimarManendi dihan yar diltengNalîn ji reha dilî wekî çengGotin eceb em kû bûne bîmarYa bûne di key serî birîndarUoja weko bù îd tehwilEw geriyane came tebdîljîÇnwa xeniiline ev keçanîEw jî geriyane cil giranlKw bûn kome di rùzi newrûzMisli meh û mihri alem-efrùzEw her du ne ey di dest vemişlinEw her du ne ey dexel dikuştinEw bûne di jehrî bûyî cel-ladEw bûne ko xelk ji dest bi feryadEw bùne ko van bi dil hebandinEw bûne li van ceger kewandinCan û ceger û dil'û hinavanDest û ser ù pê û pist û çavanWel-lah yekî ne maye rahetBil-lah yekî ne maye taqetBizdandine wan ji min elaiqBilcimle dibén ko nehnû asiqNapirsî li halê min lu zalimHêja tu dibêji ez menalimEvrengehe wi ko kir lezel-lumTacdin qe ne ma ji bo tekel-lumEw mane digel evan birinanBehsa me li ser Sitî ù Zinan.perçak caw anîn. Ninùferk kitêba sêhirê tè depêça, ew kire berhejinek ù li singa xwe pihêtgirêda. Sefine jl gihaşti bû dera ko em tê debin av bù bùn. Ninùferk di bin seywnnê rebi der ket û noql avê bû.Deryavanan da ber qiran ù got: Ax felekêçi feUiketeke mezin aiiiya serê nie. Katibêferznnê, zaïiayè bilindpaye çû, lieywnxSefine giliaşte Menfisê. Firewin pê hesiya.Şinn Ninùferk girêdnii. Firewin ù kaliiiièn wlhewriinlnp res wergiitin; liatin ketin seflnê.Firewin ji xelkè sufiiiê dipirsi ù digol; ma kesnlne ko cihê ko kurè min lê de xeriqiye sanimin bide... Kesi ne dizani lê vegerine.Bêrên setinè radikirin. Yek di nav wande giran bû bù, bi rahetl ranedibû. Du peyanFirewin ko. çav bi kitêbê kir got: Vêkitêbê ji ser singa wl rakirin.Xelké dora wl gotin: Tacidara ji mezéde ye, lê liste ko haie serè me bela vè ki¬lêbê ye. Ninùferk mirovekî inezin,û tevdir hû...xudan rayFirewin je geriya; qey lirsl. Ninùferk 16-rojan di tehnlté de, 35 pêne rojan kitankiri û70 roji kefenkiri hiştin ù pasé vesarlin.Ev e liste ko ji ber kilêba Tolé-reb li meqewimiye ».CEMŞÎDKiriyariya Hawai"è:Jibo Sùriyé 5 lîreyén sûrî-Ji bo welatên dîn lîi ekî ingiliz!.Xwedî û gerinendeyê bepirsiyar: Mîr CeladetAlî Bedir-Xan, Sam Sûriyerahişlin-ê ûbi zor ji avè xelas kirin NinùferkDirecteur Propriétaire :Emir Djéladet Aalibi xurtiya sêliir ûzanina xwe bi hère ve bùBedir-Khan, Damas-Syriebû ùxwe gilinndi bù Menfisê. Kitêba Totê rebli ser singa wl xuya dikir.ŞAM ÇAPXANA TEREQIYÊ 19451138

SA'L l'IHEJMER 57ANNÉE 11NUMERO 5%ï(

SÈYTANQÛNÎANTABÛTA ŞEŞCENDEK3Di serê kanûna pèSin, sala 941 an da kemyonekji .Samê bi derket d berè xwe daDer'ayê. Nava kemyoné ji malé ticaran dagir¬tl û li ser pista wé tabûlek hebû. Ev tabulahan li ser siparîşa kefxoyé gundefel, 11 Saméhali bû çèkirin û li ser pista vé kemyoné jikefxoy ra diçû. Deni^ kemyon bigehêşla, florané,dé lab'ûl bidana siparîşkerê wé.Gundiyên ko li ser riya Der'ayé, wek hemîgundiyên li ser şehrahan, ji bo gîhana cihéko diçinè pir caran xwe didin ser rè û çavnèriyahalina tomobllên barkés dikin-, da ko bibihayekî hindik xwe bigehînin qesdegeha xwe.Dinè sar ù ezman tijî ewr bù bù. Hînlimobîl fl Samé bîst kîlomelran bi dur ne kelibû ko rèwiyek di devé rè da destê xwe ji şofèrra radike. Ji ber ko di nava kemyoné dacih line bù sofèr, réwî li ser pista kemyonésiwar dike ù bi ré dikeve. Pir naçe ko dergehèezmên vedibe ù baraneke xurl di ewran dalé xwar. Uêwiyé li ser^pisla kemyoné, ji bo koxwe ji ber baranê bide alî, deriyê tabulé ra¬dike, lé da vedizele û derî li ser xwe digire-En ko bi riyan da peya çûne qenc dizanin kopistî w. s înê vezelîn xewè tîne. Nemaze di binpeskén baranê ù li ser pista kemyoné, . wekzarokên di landiké da mirov béhemd ji xwediçe. Réwiyê délai jî bi vezelînè ra dikeve xew.Pistî di xewvaçùna réwiyè pêsîn bi hinekî,se réwiyén din siwar dibin û di pé wan rajîdudu. Lè ev her pêne réwiyén han, hezramiriyekî di nava tabulé da dikin. Dizanin koguiidiyek di xenlexmè da miriye ù di navtabulé da li xelkè wî vedigerinin. Bi vé ramanahan, di dorhêla tabulé da pal didin ù dipeyivin.Dema rê dikeve erdè Horané, ji neçakiyaré, di cih cihan da kortalih bè fesal çèbùne.Ji ber ko baranê ev kortalén han tijî av kiri¬ne, nema bi ser rè va ferq dibin. Ji lewresofèr lé hisyar nabe ù dolapeke limobîlé dikevenav korlaleké ù bi hemd diçenge. Bi çengînèra limobîl pir xurt dihèje ù réwiyê di tabuléda hisyar dibe.Réwiyén li dorhêla tabulé, herwekî tirsaçengîn ù hejlna limoptlê têra wan nekiri be kodi nişkava devé tabulé vedibe ù kesè ko tê damirî dizanin, li ser xwe rûdine û ji tirsa he¬jlna tomobilê pel pel li dora xwe dinêre.Her pêne rewiyên mayl dizanin ko miriyêdi tabulé da seylanqùni bùye. Timobll 11 serDÎWANA MELÊDU yek e dé eşq yek bil aşiqan yekyarê besQible dl yek bit quiûban dilberek dildaré besMin di benda zilfeké dil da bi d'esté pire eşqLew di esqé da ko besl ihram ù yek zeuruarê bes'Terh û lerzê pûl e zen-nar û felîpa yek bi yekLew me zen-nar û çelipa yek lenê yek carê besHin ji nik déré ve lén, qesla kenîşlê hin dikinNe ji wan im ne ji wan, min derê xem-maré besGerçî lén reqs û semayê her sed nêy^ekerMin di bezma sirşîrînan ev şirin rellarê besWeh çi waln gewher in hatin lîbasê cisin A canMin ji wan horî suri$lan ew perî rixsaré besHewce sihrê Samiri nîn im ko zilfan re; bikinÇeşmê benda dilribayan kokila eyarê besBilbilan sed kil di çavin, çav li sed gui vedikinMin di baxê gulizaran yek gui û gulnarê besMin di baxè gulllroşan dî ecêb resmek xeribXarê teb'an gui di dest in gulpereslan xar e besEw cefa çû der ji hed zilma le bir hela .bl ÇinRehinekê carek bike heyl zalimê azar besXeiqé deryaé gunah in teşne é lulfa heq Inxef-farê besRehmeté amûzikar û şefqeyêRhiè dinyayê seraser dijminé mih bin mêlaPisleméré min Elî ê Heyderê ker-rar e bes.40 - 50 kîlometirî dibeziye ko her pènc bi hevra ji tirsan xwe zer dikin û lavêjin xarè. Her¬wek! èşeşan ( è ko di tabulé da bù ) naxwazeji wan velie, ew jî xwe ji pé wan davêje xarê.Tevî şikeslina desl ù jingén her pêne rêwiyan.dema dibînin miriyê .sèytanqûnî jî xwe 11 pèwan avét; dixwazin li erdé jî birevin. Lè hey¬hat ko nema rev bi kesî dibe; ji ber ko tukes bi selametî ne giha bù erdè.Gava sofèr dibîne ko her ses réwiyén liser pista kemyoné bi hev ra xwe avelin, zûkadisekine û vedigere sêrwan. Lè ne wekî berèwan li ser lingan vé caré hinekan deverù ûhinekan jî li ser pisté dibîne. Dema sebebèxwe aveline ji wan Klipirse, her pènc dibêjin:Me miriyek di tabulé da dizanî. Gavalimobîl çengiya ù derè tabulé vekir, me golqey Sèytanqûnî bùye ûme xwe avét.Hînga sofèr diçe ser é şeşan ( è ko di tabuléda bû ) ûdibèjè:Ev camêrên han ji te tirsîn ù xwe avelin;lê te ji ho çi xwe avèl?!..Çaxa limobél çengiya ù ez hisyar bûm,min nizanî bù ko çi qewimiye. Lé gava mindîl endora min xwe bi lez û bez davêjin, jimin ra welê hat ko agir bi limobîlé keliye;berna bé allahè min jî xwe li pê wan avêt. .Sofèr her şeşan dîsa li dorhêla tabulégirêdide û tevî tabulé dibe ber xestexanaDer'ayé. Bi vî awayî tabula ko ji bo rakirinacendekekî hati bù çêkirin; di rojekê da sescendek li dora xwe civandin.OSMAN SEBRl1140

GULISTANGULISTANA SADIYÉ SÎRAZÎSadî ji şairên Irana kevin e. Di dawiya sedsala$e;an a hicri û di heyama Se'd kuré Zengi(jielabikên faris ) de li Şirazê ji diya xwebal navê etabekê wibûye. Bavé wî nisbetwexli ve navê Sadî lé kiriye.Dibêjin ko Sadl 102 salan emîr kiriye. Ji van102 salan 12 bi zaroliyê, 30 bi xwendin ûhinbûne, 30 bi ger û eskeriyé û sibén dinji bi laet û ibadeté derbas kirine.nav eserén wi de Gulistan û Di Bostanawi ji hemiyan bi nav û denglir in. Ev her dueser li gelek zimanén ewropayi halinewergerandin.Sadî ji ber xwendiné gelek di dinyayê de ge-.fiyaye; çûye Misir û Hindé jî. Dema .diwelaté Samê de digeriya, li nizingi Trablisşamêdestén ehlén-selîb û bû hêsîr.keliye Di hêsîriya xwe de di xendekén kelehaTrablisé de wek emeleki xebiliye.Gulislana Sadi lev de bikemiyat in. Sadi hikmetû felsefa xwe bi hênceta çîrokan goliye ûpaşê ew dî hin malikan de xulase kirine.Me dil kir ko ji xwendevanên xwe re hinçîrokên Gulistanê ber pé bikin.Sadi Gulislana xwebi dibaçe û he;l fesilan levvekiriye. Heye ko hin xwendevanên me dilhikin kurdmanci û farisiyê deynin ber hev.lier çîrokè me fesila wéJi lewre II rexişaret kir.Di wergerandiné de jne ji lefzé bèlir guh dayeinanayê. Ji lewre heye ko di lefzé de, ca¬rina esil û lercime li hev dernekevin.1 FESIL: 1ÇÎROK. Dibêjin rojekê Nùsêrewanê adil çùliû nêçîrè. Li wextê taşê je re néçîrek dibiraşlin.Xwè nîn bù. Rabùn lawikek rèkir'n gun¬dekî; da ko ji wan re xwê bîne. Nùsèrewangote lawik:Heqè xwé bide û iiibe. Da ko cemxelkè nebe adet tiştan béjière ji gundan bibin.An ne gund xerab dibin.Berdevkan got: Ma ji tirihek xwê çi ziy.ançêdibe?Nùsèrewan: Asasé zilmé li dinyayê hindikbû; heçl hal tiştek lè zède kir. Bi vî awavîzilim gihaşle halè xwe è îro.féit fen û bend dizanin ù hero bi fenekêdiçû navè.Di nav sagirtèn wî de xorteki çeleng hebù.Hos'e meyildariya wt dikir. Rabù ji se sed ûsést hinerèn xwe se sed pêncî ù neh hinerhînî wî kirin. Hinereke bi lenè şanî wî ne da.Lawik di pereçongi}é de hewqas xurl bù'ko tukesî pè ne dikari, Şagirt bi vè xurtiyéewçend ji xwe razî bù ko rojekê gote mellk:Bi /exmijê ez ji hosteyè xwe ne kêmtir im.Di hinerweriyê deem beramberê hev in.Bi lenèew bi émir ji min mezintir e, ù ez elimandime.Melîk ji vè kèmedebiyé kéfxwes ne bù;madé xwe kir ù émir da ko hoste ù şagirlbiçin nava hev.Di meydaneke fireh de hoste ù şagirt lierahev bidana. Rikinén dewlelè ù giregirèii welèldi meydanê de lihev gihane hev. Lawik wekfîlekl meil bi der kel. Bi derbekê welé hemlekir ko di pèsiya wî de çiyakî hesinîn biwaewé ji cih bileqiya.Hosle zanî ko lawik bi zexmiya bazùyènxwe serdestî wî ye; rabû bi fena ko San! sa¬girté xwe ne kiri liù, dirêjî wî kir. Lawiknizanî bû li wé fené bigerine. Hosle sagirtéxwe bi du destan girt, rakir ser seré xwe ùavét er.lè.Qîrèii bi xelké ket. Melîk émir kir ko hostexelal ù lawik ceza bikin. Ji ber ko li ber hos¬teyè xwe rabù û pé nikarî.Lawik got: Xudawendal hoste bi zexmiyaxwe zora min ne bir. Lè di sinheta pe'reçongiyède fenek hebû ko ew .ji min veşarli bù. îro biwè fenê dirêjî min kir ù ez xistim erdê.Hoste got: Ji xwe min ew fen ji bona Irohilanî bû. Hekiman goliye; ji dostê [xwe reewçend qeweté mede, da ko heke rojekê bùyeneyarê te, nikare te.Te ne bihîsliye, yé ko ji sagirtê xwe cefadîtiye çi golye:An wefekari di vè dinyayê de nîn bùAn di vi zemani de lukesl pé emel ne kir./Kes ji min hînî llravejiyé ne buKo dawiyê ez ne kirim armanca xwe.Heke mîr ji bexçê xelké xwe sèvek xwarPeyayên wî dara sêvé ji kokê ve radikin.Heke .siltan bi standina pénc hêkan silemkarl kirLejkeré wi hezar mirişkî dikin ;î;an.Ji sitemkaré bed re dinya namîneLê lan^la xelkê lê dibe payedar.2 FESIL: 1ÇÎROK. Yek hebû di sinheta pehlewaniyêde bi ser keti bû. Di vé sinhetè de se sed û3 FBSIL: 1ÇÎROK. Padişahek bi xulamekî [1] ecemIre di keftlké de rûnijtl bû. Xulam lucaranderya ne dlti bù û zehmela kestiyé ne kişandibû. Dest bi ^rl û zariyé kir; lerzë" bi cane wlkel. Gelek pê re xwes kirin tu havil je çè¬nebû. Padişah ji vl hall gelek aciz dibû; lètu çare je re ne dihate dttin.Di kestiyé de yeki çeknas hebû. Rabû gote-1141

MEMOZiNA. EHMEDÊ XANÎ16Miuweilelu Sill (i Xlnè ji sersal ùgeflâ, islillaa dayê ii macéra ùsergmeflévegerin bi vî Ew je libasiHa/.ir geliyan ko kes ne nasi'Ilerçciul kirin libas lebdilne dibûn ji hall tehwilEm-maK^qé kiri bûn wisan mibed-delÉdl ne diçûne halê ew-welQet kes ne digo Sill û Zin eXelkê we dizanin ecnebi neDayineke wan liebù zemaniTeşbiiii belayi asimaniZala felekê ii ber zebûn bûWè nav jl pire Heyzebûn bûEw hal ji xcllelè bi ser daFekirî ko cilê di wan di ber daRûni.stine bè inezaq û meşrebWinda kirine ze(|en di xcbxebYanî di telicy-yir û melal inMehpare di haleté webal inCulwa bûyî cûcemi di lazeRengè seinenî be cayî xazeKafùr misil izar qaniSorgul geriyane ze'fenuiiZani ko perî

SEFERA sicîlyayêQEWETÈN SONDXWARIYAN ÇAWAN 'DAKETINE GIRAVÉPistî ko sefera Efriqayê gihaşfe dawiyê ùsondixwariyan erdên Misir, BingazI, Trablisxerbû Tunisé ji eskerên mihwerê paqij kirinherkes di guhdariyè de bû. Gefo sondixwari¬yan di kû re dirèjl keleha Ewropayê bikin...Balafirèn ingilîzî û omêrîkanl ji wargehénEfrtqa bakur radibûn, îtalye nemaze giravaSicîlyayê didan ber bombeyén xwe. Vé bombaranébi beftan ve ajot.Li 8 û 9ê Tirmehé balaflran girava Sicîlya¬yê, béetlahl 48 saetan bombaran kir. Ajansanev nûçe belav kir. Herkesî dipirsi gelo sond¬xwarl dihin dakevin giravé.Li 9ê Tirmehé pi.stî nî\fro li saet dehannobeldarèn peravê di nîvro-rohelalé giravé denoqaveke ingilîzî dlti bùn. Noqav nîzingl libendera Basînoyé dikir. Dinya héveron, deryasakin bû. Betariyèn peravîn lopèn xwe li noqavêgirêdan. Noqav bin av bù. Lé pistî çenddeqiqan noqavé ji nù ve da rù.Dîsa di wî wextî de sC balafirèn talyanîdi ser xelica fîlayè re difiriyan. Nobetdarandi nizingî xellcê dejl du not|av dît! bùn.Wan hei' se noqavan di navbera Efola,Başîno û di xelîca Cîlayè de kùrahiya behirêqam dikirin. Li saet yanzdehan xeber gihaşteSerfermşmdariya ordiwèn sondxwarîyan ko diwan peravan de ber bi qeraxè kùrahiya behirê,di hin cihan de, ji nîv gazé kêmtir e.Talyanan li xwe hisyar bù bùn. Ronavéjèngiravé sînga ezmén ù dùrahiya behirê bè etla¬hî didan ber ronahiya xwe.Li saet yanzdehan 560 balalirên bombavèjdi ser wan peravan re firiyan; balaflrgeh ûbetariyèn peravin dane ber bomban.Şev çù bù nîvé sevé. Gulokine sipî ji ba¬laflran dib^n 'ù dikelin erdé. Ew .siwanvanibûn. Di pey wan re balafirèn eskerguhèz nî-.zingl li erdé giravé dikirin.Ta slwanvaniyén pêsîn da bù ber xwe iiew ji cihê ko dixwestin lé peya bibin, bi durxistin. Lê hejrveronè arîkariya wan kir ù bi. peyarî vegeriyane armanca xwe. Lê siwanvanihindik bûn ù talyanan ew dlti bùn. Li hevxistin. Siwanvani bégav man, cihè xweji desldan û bi sûn de kişiyan. Talyanan dikir koliwan wer l>ibalana. Di vé navè de çend bala--firën eskerguhèz gihastiné ser ù eskerên koji wan peya bùn, çûne haw^àra siwanvaniyan.Ji talyanan jî selefek siwar ^ha.^ti bù cihèHÊVIYA NUHRazame Ii ber dergehè meyxaneyè naçimMîna keseyé sondxwarîMin xaç ù.Sermeslî ù bé hesparesteyé xaç imWergirll cilé respùtèn xwe wekî Ibrahim şikandinEz bûm bi seré xweMin sêx ù mêla sofî û derwés qewilandinJi pésî derè xweMe hévî mezin bû ji mezin rîspî û halanHeyhat ù hezar axSist bùne rehên Sêr ù piling, gur ù ŞepalanTev bùne malkambaxKes nîne ji dil bo gelé Kurd bike xebatêBi deslè zorê veke riya jin ùWek Ristem ù IhsanfelatéDilgeş bike kurdan(Java ko me dîl dem holé bèkèr hat ji bo meXebata welêt kareki dijwar ùMe hévî ji kesî nemaZendé xwe vemalanbi dom eGaz! ji hevalanbé xortên welatîEw hîmê welêt inEn lira neyar Cerg ù hinav je sot pahtfTev agir ùpè tinYektî me divè me rè ew e, em dé biçin herYezdan arîkar bitSerdestî ji bo me ne pir e em de bibin, gerCihan bi neyar bit.OSMAN SEBRÎpevçûnê. Lê ingilîzan zora talyanan bir, ew biSun de avêtin ù cihê ko berî midekl ji destda bùn bi sùn de'vegerandin ù Iê asè bùn.Tevgera balaflr ù siwanvaniyan hela siseyèsibehê sekinî. Dor gihaşti bù stolè. Slol dibinhimayeta balafiran de nizingî li peravê kiribù. Krewzorèn giran ùsivik bi torpiyor ù bertörpiyorandorgirtî xwe gihandi bùn mesafaendaxtê ù topên xwe 11 belariycn peravingirêda bùn.Saet hù bù pêncé sibehê. Stolèbetariyèntah anî, yen ko di nav darén zeytûnan deveşartî bùn, ji Katané hela Basînoyé ker ûlal kiri bûn.I.i saet pêncan eskerên bejê pê li erdègiravé kiri bùn. Li mintiqa CIla-LIkatayè emê¬rikanî ù li peravên Basiroyé du flrqeyènkenedi peya bù bùn. Pésdarénjî daketi bùn mintiqa Seragozayé.ordiwa heştanSaet bû bû heçlê sibehê, 9 Tirmeh rojaYanl ji wextê ko siwanvafniyèn pè^daketi bûn giravé heft saet bori bùn. .^anvaiit1143-

dl bakuré Cila ù Basiroyé de se balaflrgehxisti bùn destén xwe. Qewelên emêrikanî diPêjna me kir û hove ne da rengé xezalanperavê de serpirek saz kiri bùn û lè reDur ket ù nèrl her du birî rengé hilalançekine giran daxisti bùn bejé ù tangén emê¬Min got: lu çima dur direvî, qey rae nenasi?!.,rikanî bajarê Cîlayè zemt kiri bùn.Go: şerm û fehél e me ji van dost ù hevalanLi wexlè nîvro hawara eskerên niihwerèMin gol: tu were da bi edeb biçme tewafèhati bù û mihweriyan di bakurè Cîlayè deYek bose ji qews ù birowan bo me helal e.dirèjl emérîkaniyan dikir.Go: ma le diye fllwa le vî qewlê qedlm e.Di mintiqa ordiwa heştan de brîtaniyan liMin goté: bi min qewlè qedlm xewn û xeyal ebakurè Efolayé ù di nivroyê Seragozayé de duEz mifiiyé eşq im bi xwe fltwa min evîn e.serpir saz kiri bûn û di wan re ordiwa heşlanGo: mifiiyé esqè tù î fltwa te betal e.dadiket bejé. Eleman ù talyanan xwe dan pasMin got: lu î Laies, bi xwe hatim te bibûsim.ù di bajarên Ii jor binavkirî de asé bûn. EskerênGo: xirqe û bendik te ne^bin ew jî mihal e.ingiliz ketin Efolayé ù mihweriyan beré xwe'Min golê: Gegerxùn eji derdê le dinali.da Talirîdayè.Go: rasl e (iegerxùn e di benda me délai e.fleta 12é Tirmehé roja Dusembè sond¬Destè xwe bi min da ù me her ser bi piyan birxwarîyan di peravan de enîke bi 150 kllométiriGo: na, tu Gegerxùné min î bilkişe bal e.flreh danî bûn ù qederê 15 bajar xisti bùnCEGERXWÎNdeslèn xwe. I.è kùrahiya eniyè ji çend kîlo¬metiran ne bétir bù.Roja Dusembé, serê sibehê di hewèrka Édî lingên eskerôn sondxwarîyan di g'ravèCminljqe ) firqa talyanî a 48an de serine no çê¬ de erd girti bù; hemia sondxwarîyan çù bûbùn. ËJkerine elemanî bi qederê sed tangén gi¬ serî ù sondxwarl hèdl hédi girav vedigirtin;ran glbasti bùn wè hewérké, hewêrka cmèrlkaniyan.heta ko gihane bakur rohelalê giravé. Li hireMihweriyan bi xurtiya tangén xwe,di pèsiya Katané de hinek sekinin. Elemananamèrikanî vegerandin heta qeraxè. Cenkestiyén Kalan asé kirl bù û dixwestin seré xwe téingilîzî ù yewnanî yen ko li ber bajér bùn de. xwes bikin.bera tangan dan ù ew bi sùn de vegerandin Di vé navê de herwekî xwendevanên meù hin jî .skènandin.Di vê navè de sîwanvanîne kenedî daketindizanin Mùsolini îstîfa kirleslîmbùné belav bù.ù dengekî aşl anpaşiya ordiwa mihwerê ù kirin ko rê li wan Sondxwarî pi.stî ko midekî li hêviya vîbibirin. Bi wî awayî ù hela nîvro emêrikanî dengî man ù bihina xwe dan li 2é Tebaxè jixwe ji nû ve saz kirin ù berè xwe dan Lîkatayênù ve desl bi érlsé kirin.ù dest bi êrîsè kirin.Qewetèn mihwerê di dora çiyayê ÉlnayêKenedî ù ingilîzî di roavayê Efolayé dede asé bù bùn. Ev çiya, ji xwe re kiri bûngihane hev. Ji mile din baskè kenediyan è çepêpist dida ordiwa emerîkanî.laide. Di èrîsa sondxwarîyan a nû de ingilizanji nîvro dirêjî Katané; emêrikaniyan jî ji ba¬Ber bi évaré, di hewéi kn Ogùstayè de ele¬kur roava dirèjl .Misîné dikin. Bi vî awayîmanan avèle ser ordiwa ingilîzî a heşlan; bjEtna, talda qewetèn mlhwerê di navbera hermexseda ko riya desta Katané li wan bigire.du qewetan de dimîne. Herçend qewetèn son¬Ingilîz bégav man ù di hin deran de xwe dandxwarîyan di baskén taldè re pês ve diçin;pas; elemanan deverine ko keti bùn deslènewçend cih 11 eskerên mihwerê yen ko ditaldè de ne, wè teng bibe.ingilîzan bi sùn de vegerandin. .Serî bi sev jîdi ronahiya lava hévê de dom kir. BetariyènKalan 11 ser ketine ye, emerîkanî zoréslolê bera elemanén ko nizingî peravê dibùndidin riya Misîné; ser dom dike.dida; slwanv.inî ji dadiketin paşiya elemanan..Sam: 4 Tebax 1943 NÊREVANBi vi awayl ingilîzan xwe ediland, Ogûsleji nù ve stand. Elemanan xwe da pas ù bè! kobéne mihaserê kirin kişiyan ù di devé destaKalanê de şargeh bûn. 'Herçi talyan in, di nav van her se rojande, ji 20 GOOI bètir hèslr dan û ew jl bi sùnde kişiyan.EZ U YARPijili.ko me ev bend nivisunfl radyowan elamko Kalan kelij'e.daHoja ko Kalan ketiye di eniya rohelê de jîûrisan zefereke inezin xiste destén xwe. Ûrisanb.-ijarê Urélê zeniil kir û beré xwe da Briyanské.Ji mile din ûris zorê didin eniya Xerkové JI.Welé dixuye ko serê Ewropa a inezin ne dur e.Sondxwari ji roavê, ûrisji rohelê bi derbekê xurlelemanan li erdé dirêj bikin.1144

ÇETEYÊN RÛSÎDcma ko Ordiwa rûsî di eniyan de serè neyarèxwe dike,

PANAMAJAPONAN EV KRNAI, DÉ BERHEWA BIKIHA, Emérika bi du birén mezin lék ve dibe: Eniêrîka^ bakur, Emêrilia nîvro. Ev her du bir helasala 1914an bi bejtengekê bi hev ve girêdayibûn. Emèrike di navbera du behirên mezinde ye: Etlantik û Pesifik. Vapora ko jibendereke Emérika bakur ya rohelê radibûû dikir ko here bendereke Emêrîka bakurya roavê je re diviya bû dakeve helaxelaseka Emêrîka nîvro, bej li xwe ba bideû ji nù ve berê xwe bide bakur. Evsefer ne ijê rojan, lê îjê meh û heflan bû.sala Iill4an de .jirkelekc emêrikani bejlcngaDiPanamê qui kir û kenalek, wek kenalaSwéjê, anî pê. Ji hingè ve vapor ji bonako ji rohelê derbasî roavê bibin, û ji berEmêrîka nivro li xwe bavajî ve, nemadidin; (li kenalê re derhas dibin.Erdèn dora kenalê milké dewletên yekbûyi( dewiela cimhûriyelén emérika bakûr enyekbûyi ) ni-. Emêrîkê di wextê ajiyé dejî di kenalê de esker bi xwedî dikir. I.èpisli ko bû jer liikûmelê ew esker zèdekirine. Tirs hebû ko japon xirabîna dikenalê de bikin Vi wê hiretiminin.Herwekî ji çirokiya jèrîn dixuye dilê japonanhebû; lê ji' wan ne hatiye. Hnjnameyènemèrlkani dihèjin:. Di destpêka sala 1940Î de memùrekl japo¬ni, bi navè OH Maygoşî; hati bù Emèrikê ù dikunselosxana japonî ya Sîkagoyê de bi cih bù bù.Digotin katibê konsllosxanè ye. Pistî car mehanMaygoşî bi emirê hikùmeta xwe çù Panamayêù bù wekllè konsilos.Maygoşi pişlî ko gihaşt Panamayê nexweşkel ù nexweşiya wî qederê du mehan ajot. DIVê midelè de Maygoşî bi peyayine welè re didaù distand ko li cem polîsé ew peyayine bişibhedihatin hesêb. Ji lewre teşkîlatên emerîkanî yêucasùsiyè da bùn pey wekîlkonsllè japonî.Li 23è Çiriya-paşîn 1941è 11 gora raporako gihaşll bù hikûmela Emêrikayê .Maygoşîcasùsekî xeternak bù ù hikùmeta wî ew biwezîfeke mihim rékiri ^bù Emérîkaye.Polîsèn sirî ew du caran di dora kenalêde ù li nîzingl hawlzên ko vô pasiyé hati bùnçèkirin, dîti bùn. Ber bi dawiya vé mehé mlraqibénemêrikanî yen Panamayê bètêlekeşlfreklrl girti bùn. Bêlèl ji bo casùsè « nimere:72 » bù. Di bélélè de digoUn, jl karé temezinén te razi ne; her liste xwe hazir blke^liser emirè ko tu ji me bisllnl û di wexté koemé şanî te bidin de divél tu kenalê ber¬hewa bikî.Êdî ji emêrikaniyan re diviya bû bizaninev lelégraf ji kijan hikùmetè dihat ù casùsè« ntmere 72 » kî ye. LI 2é Kanûna-pèsin serekêbercasûsiya emèrikanîû zabitekî bilindpayeji boIsé telègrafé hati bùn Panamayê. Li 3è Kanùnéji serekê bercasùslyè re meklùbeke bèimzahati bù. Di wé mektùbé. de digotin ko casûséanimere72» Olî Maygoşî, wekllkonsilê japon!yé Panamay'è ye. Xwediyê mektùbé je pèvedigot heke Maygoşî û hevalèn w! beriya 7êKanùné ne hatine girlin ewèxerabine mezinbikin. >Sibetirê OH Maygoşî çù bû ziyareta waliyèemêrikanî ù je re goli bù ko ji ber scbebènsihî jl konslliyé islifa kiriye û dike vegerewelaté xwe. Ji lewre hati bû nik walî da koje xatir bixwaze.Herçî memùrên bercasùslyè Usla mirovênko dikirin dest danlyana ser hazir kiri bûnù II 6è Kanùné, wexté esayé Maygoşî ù hevalênwî de bigirtana.Maygoşî berî girtina xwe bi çcnd saetanbi niyeta hikùmetè hesiya û bi balaflreke terkaPanamayê da ù xwe gihande Emérika nîvro.Herçî hevalèn wî tev de hatine girtin. Biwan re hin xerîleyèn kenalê ù dinamit jî hâtedîtin. Hevalèn Maygo.şî mikur batine û berfişt gotine. Jl-gollnèn wan xuya dikir ko Maygoşîji Tokyoyé emlr girli bù ko li 6-7 Kanû¬né bi nîvé .sevê ve kenala Panamayê berhewabike. Maygoşî H gora wî emirî haziriya xwekiri bù ù talîmalin da bùn peyayên xwe.JI xwe H 6-7 Kanûnê japonan ji niskekéve dirêjî Emérîkaye kiri bù; avêti bù serPerlharbùrè.Tlştê ko rojmayèn emerîkanî gotiye ev e..11 aliyè japonan jî qala Maygoşî dikin. Radyowaijaponî da zanîn ko Maygoşî bêî ko wezîfa xwebl cih bîne terka Panamayê daye. Ji lewre ewbi xwe ù se hevalèn wî bl îdamè mehkûmbùne ù hlraklrî kirine. Yanî xwe bi xencerènxwe kustinè.Rojnameyèn emerîkanî ev oAçe j! belavkirine. Lé dihèjin ev nûçe ne rast e, Maygo^zindl ye, ev hîleke japonan e; da ko memù¬rên me şaş bikin ù şopa peyayè xwe windabikin.QADIRÊ FERMANKiriyariya Hawarê:JiboSûriyèSlireyén sflrî-Jj bo welalên din liiekl ingiliz!Xwedi û gerinendeyê bepirsiyar: Mîr_ CeladeiAlî Bedir-Xan, SamSûriyeDirecteur PropriéUire : Emir Djéladet Aali, Bedir-Khan, Damas-SyrieŞAM ÇAPXANA TEREQIYÊ 19431146-