12.07.2015 Views

6. sürdürülebilir tüketim ve aile

6. sürdürülebilir tüketim ve aile

6. sürdürülebilir tüketim ve aile

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Ateş BAYAZIT HAYTA2. Toplumun çevreye etkisini <strong>tüketim</strong> alışkanlıklarını değiştirerek,yaşam biçimini çevreye duyarlı hale getirerek azaltmaya çalışanyaklaşımlar,3. Teknolojik iyileştirmeye dayalı yaklaşımlar,4. Ekonominin karar <strong>ve</strong>rme ölçütlerinin değiştirilmesine dayalıyaklaşımlar,5. Toplumun başarısına ilişkin ölçütlerin salt ekonomik değişkenlerlesınırlı olmaktan çıkarılarak genişletilmesine dayalı yaklaşımlar.İkinci grup stratejiler, <strong>tüketim</strong> alışkanlıklarının <strong>ve</strong> yaşam biçiminindeğiştirilmesine dayanmaktadır. Bu stratejinin içinde bir yanda yaygınmateryalist yaşam değerlerinin en aza indirilerek yaşamın gönüllüolarak basitleştirilmesi yer alırken; diğer yanda materyalist değerlerinhakim olduğu yaşam çizgisi sorgulanmadan çevreye etkiyi azaltıcı, yenidendeğerlendirme, <strong>tüketim</strong> çılgınlığının önlenmesi vb. uygulamalaryer almaktadır (Bookchin, 1996:78).Çevredeki kaynakları tüketen birey <strong>ve</strong> <strong>aile</strong>lerin, bu çevreyi korumada<strong>ve</strong> sürdürmedeki rolü çok önemlidir. Bugün bireysel <strong>tüketim</strong>inneden olduğu atıklar çevreyi kirleterek kaynaklara zarar <strong>ve</strong>rmektedir.Özellikle deterjan, pet şişe, plastik, haşere ilaçları vb. atıklar topluyaşamın yoğun olduğu <strong>ve</strong> dünya nüfusunun hızla arttığı günümüzdeönemli boyutlara ulaşmaktadır. Toplumdaki her bireyin <strong>ve</strong> <strong>aile</strong>nin <strong>tüketim</strong>zorunluluğu göz önüne alındığında; satın alma, kullanma <strong>ve</strong> atmakonusundaki karar <strong>ve</strong> davranışların çevrenin korunması <strong>ve</strong> kaynaklarınsürdürülebilmesinde ne denli önemli olduğu ortaya çıkmaktadır. Özellikle<strong>aile</strong>nin ev ile ilgili faaliyetlerini ekolojik düşüncenin dışında asladüşünmemek gerekir. Tüketicilerin evle ilgili kararları oluşturmadaçevre ile olan entegrasyonu gözardı edilmemelidir.Literatürde <strong>sürdürülebilir</strong> <strong>tüketim</strong>, sorumlu <strong>tüketim</strong>, bilinçli <strong>tüketim</strong>gibi farklı tanımlara sıkça rastlanmakla birlikte bu tanımlarınhepsinin aslında aynı kavramı ifade ettikleri görülmektedir (Bayraktar,2001:51).Sürdürülebilir <strong>tüketim</strong>; tüketicilerin satın alma kararlarında <strong>ve</strong> <strong>tüketim</strong>davranışlarında yalnızca kendi kişisel ihtiyaçlarını tatmin etmekisteği ile moti<strong>ve</strong> olmayan, kararlarının <strong>ve</strong> davranışlarının muhtemel sonuçlarınıdikkate alan bir <strong>tüketim</strong> biçimidir. Bir başka ifade ile, bireyle-72 TSA / Yıl: 13, S: 3, Aralık 2009


Sürdürülebilir Tüketim <strong>ve</strong> Ailerin <strong>tüketim</strong>in yerel, ulusal <strong>ve</strong> uluslararası toplumlarda yaşayan bireylerüzerindeki etkilerinin farkında olmasıdır.Son zamanlarda ortaya atılan <strong>sürdürülebilir</strong> tüketici modeli, bireylerin<strong>tüketim</strong> kararlarının sonuçlarını düşünmeyi onlara bir görev olarakyüklemektedir. Bireylerin <strong>tüketim</strong> kararlarını alırken, bu kararların çevreseletkilerini de düşünmeleri gereğinin günümüz çevre sorunlarınınçözülmesinde ne kadar etkili olduğu gerçeği ile karşılaşmamız gözardıedilemez. Bu sebeple insan sağlığını <strong>ve</strong> doğal dengeleri koruyarak, ekonomikkalkınmaya imkan sağlayacak şekilde kaynakların yönetiminisağlamak, çevre sorunlarının önlenmesinde <strong>ve</strong> giderilmesinde etkiliolabilecek uygulamalar geliştirmek, tüketici eğitimine önem <strong>ve</strong>rmek <strong>ve</strong>gelecek nesillere yaşanabilir bir çevre bırakmak <strong>sürdürülebilir</strong> <strong>tüketim</strong>modelinin tüketici olarak bireylere yüklediği en önemli görevdir (Kendirli<strong>ve</strong> Çağıran, 2004:33).Sürdürülebilir <strong>tüketim</strong> modeli tüketicilerde olumlu davranışlargerçekleştirmeyi <strong>ve</strong> aynı zamanda olumsuz davranışları engellemeyiamaçlamaktadır. Tüketicilerde olması istenilen <strong>sürdürülebilir</strong> <strong>tüketim</strong>davranışlarını şu şekilde sıralamak mümkündür:- Satın alınacak olan mal <strong>ve</strong> hizmetlerin kaliteli, gü<strong>ve</strong>nli, ucuz <strong>ve</strong>sağlıklı olması konusunda titiz davranmak,- Haklarını bilmek, sahip çıkmak <strong>ve</strong> savunmak,- Firmalar arasında gü<strong>ve</strong>nirliliği ön planda tutmak,- Medyanın <strong>ve</strong> reklamların etkisinde kalmadan <strong>tüketim</strong> kararı almak,- Her çeşit savurganlık <strong>ve</strong> israftan kaçınmak,- Çevreye en az zararı <strong>ve</strong>recek ürünleri seçmek,- Kimyasal madde içeren ürünleri kullanmamak,- Ani satın alma davranışında bulunmamak,- Enerji kullanımı konusunda dikkatli davranmak,- Kalite <strong>ve</strong> standart ölçülerine dikkat etmek,- Çevresel sorunlara duyarlı olmak,- Tüketim kararlarını alırken mantıklı <strong>ve</strong> duyarlı davranmak,TSA / Yıl: 13, S: 3, Aralık 2009 73


Sürdürülebilir Tüketim <strong>ve</strong> Ailesine <strong>ve</strong> parka gitme, bahçeye çiçek ya da ağaç dikme, birlikte alış<strong>ve</strong>rişeçıkma gibi faaliyetler sonucunda da doğayı tanımaları <strong>ve</strong> çevre kirliliğikonusunda çocukların bilgilendirilmesi sağlanabilir. Bununla birliktegörülen her bitki <strong>ve</strong> hayvan türünün hayatımız için vazgeçilmez önemini,tükettiğimiz şeylerin tümünün doğadan geldiğini, bir gün geliptamamen yok olacaklarını anlatarak onlara doğa sevgisini aşılayabilir,doğayı kirletmeden nasıl yaşayabileceğimiz konusunda özellikle ev <strong>ve</strong><strong>aile</strong> yaşantısında uygulanabilecek bilinçli çevre koruyucu davranışlarlaörnek olunabilir (Ural, 1991:47; Gönen <strong>ve</strong> Hablemitoğlu, 1992:34).Tüketim kalıpları <strong>ve</strong> alışkanlıkları ilk önce <strong>aile</strong> içerisinde kazanılmaktadır.Bir başka deyişle <strong>aile</strong> çocuk büyürken yalnızca gelişiminiyönlendirmekle kalmaz, <strong>aile</strong> içinde <strong>ve</strong>ya dışında çocuk için <strong>tüketim</strong>davranışları ile ilgili bir davranış modeli oluşturur. Üstelik çocuklarhangi havayı soluyacaklarını, hangi suyu içecekleri, hangi yiyecekleritüketecekleri ya da hangi giysiyi giyecekleri konusunda tamamen annebabalarınıntercihlerine uymak durumunda kalmaktadır. Bu nedenle <strong>aile</strong>lerinbilinçli <strong>tüketim</strong> davranışları ile ne satın almak istiyorlarsa buürünlerin sonradan çevreye tekrar kazanılabilir olup olmadığına dikkatetmeleri, yeniden kullanılabilen ürünleri satın almaya özen göstermeleri<strong>ve</strong> bu ürünlerin kullanımını alışkanlık haline getirmeleri çocuğun budavranışları kendisine örnek model alması açısından önemlidir (Bayraktar,2001:52; Kocakurt <strong>ve</strong> Gü<strong>ve</strong>n, 2005:37).Eski Türk <strong>aile</strong>sinde olduğu gibi günümüz <strong>aile</strong>sinde de anne-babanınyanında çocuklar her alanda olduğu gibi <strong>tüketim</strong> alanında da önemlibir yere sahiptirler. Zamanımızda çocukların sadece kendi harçlıklarını<strong>ve</strong> harcamalarını değil aynı zamanda <strong>aile</strong>nin satın alma kararlarını <strong>ve</strong>harcamalarını yönlendirdikleri <strong>ve</strong> bu konuda etkili oldukları bilinmektedir(Odabaşı <strong>ve</strong> Barış, 2002:71). Aile üyeleri ile doğrudan ya da dolaylıolarak kurulan iletişimlerin her biri, çocuğun <strong>tüketim</strong> davranışlarınıkazanmasında önemli bir rol oynamaktadır. Çocuğun <strong>tüketim</strong> davranışlarınınşekillenmesinde <strong>aile</strong>nin doğrudan etkileri; <strong>tüketim</strong>le ilgilibilgileri edinme, inanç <strong>ve</strong> norm kalıplarının oluşumunu içermektedir.Bu oluşum gerek sözlü ifadelerle gerekse örnek davranışlarla gelişebilmektedir(Moschis, 1985:911).Aileler çocuklarını eğitmek amacıyla <strong>tüketim</strong> ürünleri hakkındabilgi <strong>ve</strong>rerek <strong>ve</strong> <strong>aile</strong> üyelerinin tüketici davranışlarını gözlemleyenTSA / Yıl: 13, S: 3, Aralık 2009 77


Sürdürülebilir Tüketim <strong>ve</strong> Ailetaklit ederek öğrenmenin aktif olduğu bir yaş dönemidir. Ayrıca çocuğunkumbarada biriken paralarla oyuncağının alınması, küçülen eskiyengiysilerin çocukla birlikte belirlenerek yeni sezon alış<strong>ve</strong>rişlerinin bunagöre yapılması, kullanılamayacak olan giysilerin ayrılarak bir başkasına<strong>ve</strong>rilmesi gibi işlemler çocuğun <strong>tüketim</strong>i somut olarak görmesine <strong>ve</strong>tüketme davranışında kendine ait sınırlar kazanmasına yardımcı olabilir(Nazik, 2005:64).Çocukların küçük yaşta öğrendikleri <strong>tüketim</strong> alışkanlıkları, gelecekteyetişkin olduklarında çevreyi etkileyecek önemli faktörlerdendir.Aile <strong>ve</strong> arkadaş grupları çocuk tüketicilerin eğitiminin önemli bir parçasıolmakla birlikte, kurumsal eğitim de ilkokulda <strong>ve</strong>rilmektedir. Okulagitme ile birlikte çocuklar, kendi satın alma özgürlüklerine kavuşabilmekte<strong>ve</strong> harçlıklarını yönlendirebilmektedirler. Özellikle ilköğretimçağında 7-14 yaş grubunda yer alan çocuklar son çocukluk dönemleriniyaşamakta olup, her ürün <strong>ve</strong> reklamdan kolayca etkilenebilmektedirler.Cinsel kimliğin ön plana çıktığı <strong>ve</strong> aynı zamanda akran gruplarının büyükönem taşıdığı bu dönemde ilgiler ortaktır <strong>ve</strong> grup üyelerine karşıseçicilik ön sırada yer almaktadır. Özellikle sosyal statü, yaş, cinsiyet<strong>ve</strong> giyim bu yaşlarda akran grubuna seçilmek açısından önem taşımaktadır.Bu bağlamda, çocuklara <strong>ve</strong>rilecek eğitimin daha kapsamlı <strong>ve</strong> sürekliolması gerektiği gündeme gelmektedir.Son yıllarda tüketici eğitimi konuları, okullarda tüm sınıflardaçeşitli derslerin konuları altında okutulmaktadır. Eğitim uzmanlarınagöre; tüketici eğitimi ne kadar küçük yaşta <strong>ve</strong>rilirse ileriki dönemlerdetüketici problemlerinin aşılması o derece kolay olmaktadır. Öte yandanuzmanlar çocuğun gelişim döneminin her sürecinde tüketici eğitimi almasınınönemini de vurgulamaktadırlar. Bu açıklamaya göre çocuklargelişim dönemleri sürecinde tüketici olarak beş evreden geçmektedirler;Gözlem: Çocuğun pazarda tanıştığı ilk evredir. Aileler genelliklebebeklerini <strong>ve</strong> çocuklarını bu evrede alış<strong>ve</strong>rişe götürmeye başlamaktadırlar.Bu gezilerde çocuk, alış<strong>ve</strong>riş çevresi ile ilk etkileşimini kurmaktadır.Bu süreç 2. aydan 33. aya kadar olan süreci kapsamaktadır.Talepte bulunma: Bu evrede çocuk mağazada gördüğü <strong>ve</strong> ilgisiniçeken ürünleri talep etmeye başlamaktadır. Ayrıca bu evrede reklamlardanda etkilenmektedir.TSA / Yıl: 13, S: 3, Aralık 2009 79


Ateş BAYAZIT HAYTASeçim yapma: Çocukların yürümeye başlaması ile birlikte raflardabulunan bir ürünü seçmeyi <strong>ve</strong> raftan almayı artık başarabildikleri birdönemdir. Bu aşama çocuğun ilk fiziksel iletişimini içermektedir.Yardımlı alış<strong>ve</strong>riş: Bu aşama çocuklara <strong>aile</strong> <strong>ve</strong> <strong>aile</strong> yakınları tarafından<strong>ve</strong>rilen paraların yardımlı alış<strong>ve</strong>riş ile harcanmaya başlandığıdönemdir. Aynı zamanda çocuğun elindeki para ile mağazadaki ürünlerisatın alabileceği kanaatine vardığı dönemdir.Bağımsız alış<strong>ve</strong>riş: Gelişim sürecinin son basamağını oluşturmaktadır.Aile yardımı olmaksızın alış<strong>ve</strong>rişin yapıldığı dönemdir.Çocukların tüketici olmayı öğrenmeleri süreci olarak adlandırılan“tüketici sosyalizasyonu” da dört yaşından önce başlayıp, ömür boyudevam etmektedir. Buna göre; 4-5 yaşlarında çocuk tüketici rolünüdeneme aşamasındadır. 5-6 yaşlarındaki çocuk tüketici ilk kez kendibaşına hareket etmekte, hiç kimsenin yardımı olmaksızın kendi alış<strong>ve</strong>rişiniyapabilmektedir. 7-12 yaşlarındaki tüketici, düzenli olarak sık sıkalış<strong>ve</strong>riş yapmakta, <strong>tüketim</strong>i bir görev ya da bir ayrıcalık olarak değil,kendi yaşındaki ya da kendisinden büyük insanların normal davranışıolarak görmektedir. 12-15 yaşlarında ise tüketici olarak toplumdakiyerlerini tam olarak almaktadırlar (Özgen <strong>ve</strong> Gönen, 1995:8).3. SONUÇ VE ÖNERİLERSon yıllarda yapılan çeşitli araştırmalarda <strong>aile</strong>lerin çevre ile ilgilikonulara gösterdiği duyarlılığın arttığı <strong>ve</strong> alış<strong>ve</strong>rişlerinde kendi isteklerinindeğil, çevre sağlığının <strong>ve</strong> korunmasının önem kazandığını göstermektedir.Hızla gelişen teknoloji <strong>ve</strong> değişen dünya çerçe<strong>ve</strong>sinde çevreninkorunmasından <strong>ve</strong> çevre dostu ürünler tüketilmesinde <strong>sürdürülebilir</strong><strong>tüketim</strong> bilincinin kazandırılmasında <strong>aile</strong>lere önemli görevler düşmektedir.Aile ortamında kazanılan bilgi <strong>ve</strong> beceriler bireylerin ileridekidavranışları üzerinde etkili olmakta <strong>ve</strong> bireylerin gelecekteki <strong>tüketim</strong>eyönelik davranışlarını büyük ölçüde <strong>aile</strong>sinin <strong>tüketim</strong> davranışları belirlemektedir.Dolayısı ile <strong>sürdürülebilir</strong> <strong>tüketim</strong> konusunda <strong>aile</strong>lere yönelikbazı önerilerde bulunmakta yarar vardır.• Aileler ihtiyaç önceliklerini belirleyerek, rasyonel <strong>ve</strong> planlı sa-80 TSA / Yıl: 13, S: 3, Aralık 2009


Sürdürülebilir Tüketim <strong>ve</strong> Ailetın alma davranışını benimsemelidirler. Böylelikle para, zaman<strong>ve</strong> enerji konusunda da tasarruf sağlanabilir.• Aileler satın alma sırasında ürünlerin etiketlerine, içerdiklerimaddelere dikkat ederek, doğaya zarar <strong>ve</strong>rmeyen, fazla <strong>ve</strong> zararlıatık oluşturmayan <strong>ve</strong> yeniden kullanılabilen maddelerdenyapılmış ya da bu tür maddelerle ambalajlanmış çevre dostuürünleri tercih etmelidirler.• Evsel atıkları azaltmalı <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>rimli hale getirilmelidir. Örneğin;boşalan cam, plastik <strong>ve</strong> kağıt ambalajlar diğer atıklardan ayrıtoplanarak yeniden kullanılabilirler.• Aileler çevre korunmasında etkin <strong>ve</strong> kalıcı bir sonuca ulaşabilmekiçin örgütlenmelidirler. Batı’da gelişmiş ülkelerde buörgütlerin pek çok örneğini görmek mümkündür. Türkiye’dede bu konuda faaliyet gösteren çeşitli dernek, vakıf <strong>ve</strong> organizasyonlarbulunmaktadır. Çevreyi <strong>ve</strong> doğayı koruma bilincinintabana yayılmasını sağlayabilmek için bu tür örgütlerin küçük<strong>ve</strong> yerel boyutlara indirgenmesi önemlidir.Sürdürülebilir <strong>tüketim</strong> bilincine sahip tüketicilerin artırılmasınayönelik yapılabilecek diğer faaliyetleri de şu şekilde sıralayabiliriz:• Örgün <strong>ve</strong> yaygın eğitim kurumlarında uygulanan çerçe<strong>ve</strong> öğretimprogramlarında <strong>sürdürülebilir</strong> <strong>tüketim</strong> bilincini oluşturmayayönelik eğitim materyallerine yer <strong>ve</strong>rilebilir.• Ekonomik kalkınma <strong>ve</strong> refah ile <strong>sürdürülebilir</strong> <strong>tüketim</strong> arasındakipozitif ilişki çeşitli bilimsel etkinliklerle vurgulanabilir.• Ulusal <strong>ve</strong> uluslararası her türlü platformda çevre konularınınönemini vurgulayan faaliyetler desteklenebilir.• Başta yerel hükümetler olmak üzere bütün yasa koruyucularınkonu ile ilgili yasal uygulamalarında <strong>sürdürülebilir</strong> <strong>tüketim</strong> modeliniözendirmeleri sağlanabilir.TSA / Yıl: 13, S: 3, Aralık 2009 81


Sürdürülebilir Tüketim <strong>ve</strong> AileKendirli, S., Çağıran, H . (2004), “İşletmelerin Sosyal Sorumluluk BağlamındaEkolojik Çevre Yönetimi <strong>ve</strong> K.Maraş Sanayi İşletmelerinde Bir UygulamaÖrneği”, Standart Ekonomik <strong>ve</strong> Teknik Dergisi, Ocak.No.215:23-42.Kocakurt, Ö., Gü<strong>ve</strong>n, S . (2005), “Çevre, Aile <strong>ve</strong> Çocuk”, Eğitim <strong>ve</strong> BilimDergisi, C.30, No.135:34-38.Makela, C.J . (2003), “Sharing the Sky : The Role of Family and ConsumerSciences in Sustainability”, Journal of Family and Consumer Sciences,C.95, No.2:4-10.Mc Gregor, S.L.T . (1999), “Globalizing Consumer Education : Shifting fromIndividual Consumer Rights to Collecti<strong>ve</strong> Human Responsibilities”, Proceedingsof XIX th. International Consumer Studies and Home EconomicsResearch Conference, Uni<strong>ve</strong>rsity of Ulster.Moschis, G . (1985), “The Role of Family Communication in Consumer Socializationof Children and Adolescents”, Journal of Consumer Research,No.11:898-913.Nazik, M.H . (2005), “Çocuk <strong>ve</strong> Tüketim”, Eğitim Dergisi, T.C Milli EğitimBakanlığı Yayımlar Dairesi Başkanlığı. Haziran-Temmuz Sayısı,No.6:64-65.Nazik, M.H . (2008), “Sürdürülebilir Tüketim”, Tüketici Bülteni, C.2,No.5:15-18.Nazlıoğlu, M . (1991), Sürdürülebilir Kalkınma Açısından Kadın <strong>ve</strong> Çevre,Sürdürülebilir Kalkınma El Kitabı, Türkiye Çevre Sorunları Vakfı Yayını,Ankara.Ural, S . (1991), Okulöncesi Dönemde Çevre İçin Eğitim – Çevre Eğitimi, TürkiyeÇevre Eğitimi Vakfı Yayını, Ankara.Odabaşı, Y., Barış, G . (2002), Tüketici Davranışı, Mediacat Kitapları, EsenOfset, İstanbul.Özgen, Ö. Gönen, E . (1995), İlkokul Çağındaki Çocukların Tüketim DavranışlarıÜzerine Bir Araştırma, Ankara Üni<strong>ve</strong>rsitesi Yayınları, No:1270:8-9, Ankara.Yener, M . (1990), “Tüketici Eğitimi <strong>ve</strong> Aile Açısından Önemi”, Standart Ekonomik<strong>ve</strong> Teknik Dergisi, No.346:19-21.Yener, S., Kocaman, T . (2001), Demographic Characteristics of Child Population,UNICEF.TSA / Yıl: 13, S: 3, Aralık 2009 83

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!