13.07.2015 Views

türkiye yatırım danışma konseyi ilerleme raporu - 2012 - YASED ...

türkiye yatırım danışma konseyi ilerleme raporu - 2012 - YASED ...

türkiye yatırım danışma konseyi ilerleme raporu - 2012 - YASED ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİİLERLEME RAPORU<strong>2012</strong><strong>2012</strong>


İçindekiler3Tablolar...........................................................................................................................5Grafikler.........................................................................................................................6Kısaltmalar.....................................................................................................................7Önsöz ............................................................................................................................9Giriş ............................................................................................................................. 11Yönetici Özeti............................................................................................................. 13I. Makroekonomik İstikrarA. Temel Makroekonomik Göstergeler................................................................. 211. Büyüme............................................................................................................ 212. İstihdam........................................................................................................... 223. Para Politikası ve Enflasyon.......................................................................... 234. Döviz Piyasaları.............................................................................................. 27B. Dış Ticaret............................................................................................................. 30C. Yatırım.................................................................................................................... 341. Uluslararası Doğrudan Yatırımlar ve Cari İşlemler Dengesi .................... 342. Yatırım Teşvikleri ............................................................................................ 36D. Kamu Harcamalarının Yeniden Yapılandırılması ve Mali Konsolidasyon... 37E. Mali Piyasaların Derinliğinin Artırılması........................................................... 43II. İş OrtamıA. Kayıt Dışı Ekonomi ile Mücadelenin Sürdürülmesi....................................... 49B. Hukuki Çerçevenin İş Hayatının İhtiyaçlarına Cevap Verecek ŞekildeDüzenlenmesi....................................................................................................... 52C. Yargı Sisteminin Hızının, Etkinliğinin, Tutarlılığının veÖngörülebilirliğinin Artırılması.......................................................................... 55D. Altyapının Geliştirilmesi...................................................................................... 591. Enerji Sektörünün Liberalizasyonu............................................................. 592. Ulaşım Altyapısının Geliştirilmesi................................................................ 65E. KOBİ’lerin Desteklenmesi.................................................................................. 72F. Gümrük Süreçlerinin İyileştirilmesi................................................................... 80G. İş Ortamının İyileştirilmesine Yönelik Diğer Öneriler................................... 831. Mesleki Eğitim Sisteminin Geliştirilmesi, Eğitim veİstihdam İlişkisinin Güçlendirilmesi............................................................ 832. Türkiye Algısının İyileştirilmesi.................................................................... 853. Vergi Sisteminin Etkinliğinin ve Öngörülebilirliğinin Artırılması........... 884. İdari İzin Süreçlerindeki Prosedür Sayısının Azaltılması ve KamuYönetimi Uygulamalarının İyileştirilmesi.................................................... 955. Yaygın Sulama Sistemleri Yoluyla Sürdürülebilir TarımınGüçlendirilmesi .............................................................................................. 99


4TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>III. İş Gücü PiyasasınınEtkinleştirilmesiIV. YenilikA. Özel Sektör ARGE Yatırımlarının Artırılması............................................... 107B. Sanayi Üniversite Diyaloğunun Geliştirilmesi................................................ 119C. Yenilik Merkezleri ve Teknoparkların Güçlendirilmesi................................ 121D. Bilgi ve İletişim Teknolojileri Altyapısının Geliştirilmesi............................. 123E. Fikri ve Sınai Mülkiyet Haklarının İyileştirilmesi........................................... 127Sonuç


İçindekiler5TablolarTablo 1: Katma Değer Artış Hızları ve Sektörlerin GSYH İçindeki Payları........................22Tablo 2: Mevsim Etkilerinden Arındırılmamış Temel İşgücü Göstergeleri..........................23Tablo 3: 2011 ve <strong>2012</strong> Yıllarında Para Politikası Kurulu (PPK) Toplantıları veGecelik Faiz Oranına İlişkin Kararları........................................................................26Tablo 4: Türk Lirası Zorunlu Karşılık Oranlarına İlişkin Kararlar........................................27Tablo 5: TCMB Döviz Müdahale ve İhaleleri...........................................................................28Tablo 6: Yıllara Göre Dış Ticaretin Gelişimi............................................................................31Tablo 7: İhracatın Ülke Gruplarına Göre Dağılımı..................................................................32Tablo 8: Cari İşlemler Dengesi....................................................................................................36Tablo 9: Kamu Borç Stoku..........................................................................................................37Tablo 10: <strong>2012</strong>-2014 Dönemi AB Tanımlı Genel Yönetim Brüt Borç StokuTahminleri.......................................................................................................................38Tablo 11: 2011 Yılı Merkezi Yönetim Bütçesi Tahminleri ve Gerçekleşmeleri.....................38Tablo 12: Merkezi Yönetim Bütçesi Tahminleri (<strong>2012</strong>-2014)...................................................39Tablo 13: Uluslararası Para Fonundan (IMF) Sağlanan Net Finansman.................................40Tablo 14: Türkiye’de Kamu Yatırımları (2002-2011)..................................................................41Tablo 15: Sabit Sermaye Yatırımlarının Sektörel Dağılımı........................................................42Tablo 16: Küresel Rekabet Gücü Endeksi - Finansal Piyasaların GelişmişliğiAlt Bileşeni......................................................................................................................45Tablo 17: Doğal Gaz Piyasasında Verilen Lisansların Dağılımı................................................61Tablo 18: 2011 Yılı İçerisinde Verilen ve Yürürlükte olan Lisans Türü ve Sayısı..................63Tablo 19: Bölünmüş Yol Uzunluğu...............................................................................................65Tablo 20: YİD Modeli ile 2011-2023 Döneminde GerçekleştirilmesiPlanlanan Projeler..........................................................................................................66Tablo 21: Sivil Trafiğe Açık Havalimanları Sayısı.......................................................................70Tablo 22: Havayolu Yolcu Trafiği.................................................................................................71Tablo 23: KOSGEB Tarafından KOBİ’lere Sağlanan Destek Miktarı...................................74Tablo 24: Kredi Faiz Destekleri kapsamında Sağlanan Destek Miktarı..................................75Tablo 25: KOBİ’lere KGF A.Ş. Öz Kaynakları ve Hazine Desteği ileSağlanan Kefalet ve Yaratılan Kredi Hacmi...............................................................76Tablo 26: 2010-2011 Global Medya Kampanyası.......................................................................86Tablo 27: Vergi Dairelerinde ve Elektronik Ortamda GerçekleştirilenVergi Ödemeleri (01.01.2011-31.12.2011)..................................................................91Tablo 28: Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmaları...............................................................92Tablo 29: Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programı KapsamındaDamla Sulama ve Yağmurlama Projelerine Sağlanan Hibe Tutarları.................. 100Tablo 30: Ziraat Bankası Tarafından Kullandırılan Kredi Tutarı veYararlanıcı Sayısı.......................................................................................................... 101


6TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>Tablo 31: Bazı Temel Bilim, Teknoloji ve Yenilik GöstergelerindeTürkiye’nin Konumu.................................................................................................. 110Tablo 32: Çeşitli Kanunlar Kapsamında Yararlanılan ARGE İndirimi veMükellef Sayıları.......................................................................................................... 112Tablo 33: TÜBİTAK TEYDEB Destekleri............................................................................. 114Tablo 34: TEYDEB Destekleri Kapsamında Desteklenen Firma veProje Bilgileri............................................................................................................... 115Tablo 35: AB 7. ÇP’de Türk Ortakların Aldıkları Fon Miktarları......................................... 115Tablo 36: San-Tez Programı Kapsamında Sağlanan Destekler............................................. 117Tablo 37: KOSGEB Tarafından Verilen Yenilik Destekleri................................................... 117Tablo 38: TTGV Desteklerine İlişkin Sayısal Veriler.............................................................. 118Tablo 39: Yetkilendirme ve Hizmet Türlerine Göre İşletmeci Sayıları................................. 124Tablo 40: Bağlantı Çeşidine göre İnternet Abone Sayıları ve Artış Yüzdeleri.................... 125Tablo 41: Bilgi ve İletişim Teknolojilerine ilişkin Temel Göstergeler................................... 126Tablo 42: PCT Başvuruları......................................................................................................... 128GrafiklerGrafik 1: Enflasyon Hedef ve Gerçekleşmeleri (TÜFE)....................................................... 24Grafik 2: Döviz Kuru Gelişmeleri............................................................................................. 27Grafik 3: Yıllara Göre Uluslararası Doğrudan Yatırımlar...................................................... 34Grafik 4: Gelişmekte Olan Piyasalarda Hisse Senetleri Yıllık Toplam İşlemHacmi Karşılaştırması................................................................................................ 44Grafik 5: Tahvil ve Bono İşlemleri............................................................................................ 44Grafik 6: EVD ile Tescil Edilen Beyannamelerin Toplam BeyannamelereOranı (İhracat)............................................................................................................. 80Grafik 7: Elektronik Ortamda Onaylanan Beyanname Oranı (İhracat).............................. 81Grafik 8: Elektronik Ortamda Onaylanan Beyanname Oranı (İthalat)............................... 81Grafik 9: ARGE Harcamalarının GSYH’ya Oranı...............................................................108Grafik 10: GSYH ve GSYARGEH Yıllara Göre Tutarları....................................................108Grafik 11: Gerçekleştiren Sektörler Bazında Ar-Ge Harcamaları Oranı.............................109Grafik 12: TZE ARGE İnsan Gücü.........................................................................................110Grafik 13: Teknoloji Geliştirme Bölgelerine İlişkin Sayısal Veriler......................................122Grafik 14: Patent ve Faydalı Model Başvurularının Yıllara Göre Dağılımı........................127Grafik 15: AB ülkelerinin Avrupa Patenti Başvuruları...........................................................129Grafik 16: Marka Başvurularının Yıllara Göre Dağılımı........................................................129Grafik 17: Tasarım Başvurularının Yıllara Göre Dağılımı.....................................................130


İçindekiler7KısaltmalarABAvrupa BirliğiAİSAvrupa İstihdam StratejisiARGEAraştırma-GeliştirmeAYFAvrupa Yatırım FonuBAŞKENTGAZ Başkent Doğalgaz Dağıtım A.Ş.BİLGEBilgisayarlı Gümrük EtkinlikleriBİTBilgi ve İletişim TeknolojileriBOTAŞ Boru Hatları ile Petrol Taşıma A.Ş.BROPBölgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel ProgramıBTKBilgi Teknolojileri ve İletişim KurumuBTP-UP Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikaları Uygulama PlanıBTYKBilim ve Teknoloji Yüksek KuruluCNGSıkıştırılmış Doğal GazÇEDÇevresel Etki Değerlendirmesi RaporuÇSGBÇalışma ve Sosyal Güvenlik BakanlığıDAPDoğu Anadolu ProjesiDFYDeğişken - Çoklu Fiyat YöntemiDHMİDevlet Hava Meydanları İşletmesiDSİDevlet Su İşleriDTVTDevlet Teşkilatı Veri TabanıEBYSElektronik Belge Yönetim Sistemlerie-DTRe-Dönüşüm Türkiye ProjesiEPDKEnerji Piyasası Düzenleme KurumuEPOAvrupa Patent OfisiEVDElektronik Veri DeğişimiGAPGüneydoğu Anadolu ProjesiGİBGelir İdaresi BaşkanlığıGİDGenç İstihdamının DesteklenmesiGSYARGEH Gayri Safi Yurtiçi ARGE HarcamalarıGSYHGayrisafi Yurtiçi HasılaHSYKHakimler ve Savcılar Yüksek KuruluIMFUluslararası Para FonuIPAAB Katılım Öncesi Yardım AracıIVCIİstanbul Risk Sermayesi GirişimiİBBSİstatistiki Bölge Birimleri SınıflandırmasıİFMİstanbul Uluslararası Finans MerkeziİKMEP İnsan Kaynaklarının Mesleki Eğitim Yoluyla Güçlendirilmesi ProjesiİMKBİstanbul Menkul Kıymetler BorsasıİŞKURTürkiye İş KurumuİTEPİleri Teknoloji ProjeleriJAPTürkiye’de İstihdamla İlgili Öncelikler Konusunda Ortak Değerlendirme BelgesiKDVİRA KDV İadesi Risk Analizi ProjesiKGFKredi Garanti FonuKİDKadın İstihdamının DesteklenmesiKİKKamu İstihdam Hizmetlerinin GeliştirilmesiKOBİKüçük ve Orta Ölçekli İşletmelerKOPKonya Ovası ProjesiKOSGEB Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi BaşkanlığıLNGSıvı Doğal GazLPGSıvılaştırılmış Petrol GazıMEBMilli Eğitim Bakanlığı


8TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>MEGEPMERSİSMKKMYONABUCCOOVPÖTVPPKPRODİSPTİPTTSAGPSan-TezSFYSGKSTATAKBİSTAREKSTBMMTBPTCDDTCKTCMBTEKNOGİRİŞİMTEYDEBTGBTHYTOBBTPETTGVTÜBİTAKTÜFETÜİKTÜPRAŞTYDTATZEUBTYSUDYUİSUNCITRALUNICEFUYAPÜFEVOBVPNWEFWFEWIPOYDKYİDYOİKKYÖKMesleki Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi ProjesiMerkezi Sicil SistemiMerkezi Kayıt KuruluşuMeslek YüksekokullarıTürkiye-Bulgaristan-Romanya-Macaristan-Avusturya Doğal Gaz Boru HattıOrta Vadeli ProgramÖzel Tüketim VergisiPara Politikası KuruluProje Değerlendirme ve İzleme SistemiProje Teşvik İkramiyesiPosta ve Telgraf Teşkilatı Genel MüdürlüğüSatınalma Gücü ParitesiSanayi TezleriSabit Fiyat YöntemiSosyal Güvenlik KurumuSerbest Ticaret AnlaşmasıTapu ve Kadastro Bilgi SistemiDış Ticarette Risk Esaslı Kontrol SistemiTürkiye Büyük Millet MeclisiTahvil ve Bono PiyasasıTürkiye Cumhuriyeti Devlet DemiryollarıTürk Ceza KanunuTürkiye Cumhuriyet Merkez BankasıTeknoloji ve Yenilik Odaklı Girişimleri Destekleme ProgramıTeknoloji ve Yenililik Destek Programları BaşkanlığıTeknoloji Geliştirme BölgesiTürk Hava YollarıTürkiye Odalar ve Borsalar BirliğiTürk Patent EnstitüsüTürkiye Teknoloji Geliştirme VakfıTürkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma KurumuTüketici Fiyatları EndeksiTürkiye İstatistik KurumuTürkiye Petrol Rafinerileri A.ŞT.C. Başbakanlık Türkiye Yatırım Destek ve Tanıtım AjansıTam Zaman EşdeğeriUlusal Bilim, Teknoloji ve Yenilik StratejisiUluslararası Doğrudan YatırımlarUlusal İstihdam StratejisiBirleşmiş Milletler Ticaret Hukuku Komisyonu TahkimiBirleşmiş Milletler Çocuklara Yardım FonuUlusal Yargı Ağı ProjesiÜretici Fiyatları EndeksiVadeli Opsiyon BorsasıSanal Paylaşımlı AğWorld Economic ForumDünya Borsalar FederasyonuDünya Fikri Mülkiyet ÖrgütüYatırım Danışma KonseyiYap-İşlet-DevretYatırım Ortamını İyileştirme Koordinasyon KuruluYükseköğretim Kurulu


Önsöz9Yatırım ortamının iyileştirilmesi çalışmalarına uluslararası bir bakış açısı kazandırılmasıamacıyla 2004 yılında oluşturulan Yatırım Danışma Konseyi üyelerinin tavsiyeleridoğrultusunda ilgili tüm kamu kurum ve kuruluşlarının katkısı ile hazırlanan “TürkiyeYatırım Danışma Konseyi İlerleme Raporu”nun altıncısını sunmaktan gurur duyuyorum.Başbakan Sayın Recep Tayyip ERDOĞAN’ın başkanlığında 10 Haziran 2010 tarihindealtıncısı gerçekleştirilen Yatırım Danışma Konseyi toplantısı sonrasında Konsey üyeleri,küresel ekonomik büyümedeki yavaşlama ve yatırımlara yönelen sermaye akımlarındakiazalmaya rağmen Türkiye’nin küresel ekonomik dalgalanmaların oluşturduğu riskleri yönetmedekibaşarısını önemle vurgulamışlardır.Dünya ekonomilerinde yaşanan olumsuzluklara rağmen Türkiye, uygulamakta olduğuistikrar odaklı makroekonomik politikalar ve yapısal reformlar neticesinde 2011 yılındayüzde 8,5 oranında büyüyerek ülkenin rekabet gücünün korunması ve güçlendirilmesidoğrultusunda güçlü ve kararlı bir yönetim yapısına sahip olduğunu göstermiştir. 2011yıl sonu itibarıyla toplam 375,8 milyar ABD Doları seviyesinde ticaret hacmine ulaşanTürkiye, 15,9 milyar ABD doları tutarındaki 2011 yılı uluslararası doğrudan yatırım girişiylebir önceki yıla oranla %76’lık bir artış oranı yakalamıştır. 2002-2011 yılları arasında110,7 milyar ABD Doları düzeyinde gerçekleşen uluslararası doğrudan yatırım tutarı, son10 yılda Türkiye’nin yatırımcılar açısından güvenli bir liman haline geldiğinin en somutgöstergesidir.Türkiye’nin son yıllarda sahip olduğu yüksek ekonomik performansının sürdürülebilir halegetirilmesi, yatırım, üretim, istihdam ve ihracat politikaları arasında bütünlüğün sağlanması,ülkemizde ihtiyaç duyulan hammadde ve ara maddelerin üretilmesi ve emek-yoğunteknolojiden bilgi-yoğun teknolojiye doğru geçişin sağlanmasına bağlıdır. Bu kapsamda ülkemizinüretim yapısının yeniden şekillendirilmesi amacıyla genel, bölgesel, büyük ölçekliyatırımlar ile stratejik yatırımların teşvikinden oluşan dört temel bileşene sahip yeni teşviksistemi oluşturulmuş ve yatırımcılara yeni olanaklar sağlanmıştır.Diğer taraftan, yatırımların artırılması ile yatırımcıların güveninin kazanılması, yatırımlaraçısından uygun hukuki ve idari altyapının oluşturulması ve yatırım ortamının özel sektörünihtiyaçları doğrultusunda şekillendirilmesiyle de yakından ilişkilidir. Bu doğrultudaçalışmalar yürüten Yatırım Ortamını İyileştirme Koordinasyon Kurulunun (YOİKK)ekonominin değişen öncelikleri ve özel sektörün görüş ve önerileri doğrultusunda <strong>2012</strong>yılının Ocak ayında yeniden yapılandırılmış ve daha önceki yapıda yer almayan AdaletBakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ve Ulaştırma, Denizcilik ve HaberleşmeBakanlığı da YOİKK yapısına dahil etmiştir. Önümüzdeki dönemde 10 Teknik Komitearacılığıyla çalışmalarını sürdürecek olan YOİKK, Konsey tavsiye kararlarıyla da örtüşenyapısal reformların hayata geçirilmesi çalışmalarını kararlılıkla sürdürecektir.


10TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>Konsey tavsiye kararlarına ilişkin yatırım ortamıyla ilgili görev ve sorumluluğu bulunankurum ve kuruluşlardan elde edilen bilgiler doğrultusunda oluşturulan ve YOİKK gündeminede alınarak takip edilen 2010-2011 yılı gelişmelerini içeren bu <strong>raporu</strong>, Konseyüyelerimizle paylaşmaktan büyük mutluluk duymaktayım.Bu yıl yedincisini gerçekleştireceğimiz Yatırım Danışma Konseyi toplantısının, Türkiye’ninyatırım yeri olarak cazibesinin artırılması amacıyla yürütülmekte olan çalışmalara önemlikatkı sağlamaya devam edecek başarılı bir platform olacağına yürekten inanıyorum.Zafer ÇAĞLAYANEkonomi Bakanı


Giriş1110 Haziran 2010 tarihinde Başbakan Sayın Recep Tayyip ERDOĞAN başkanlığındagerçekleştirilen Yatırım Danışma Konseyi’nin altıncı toplantısında, 17 çokuluslu şirketinüst düzey yöneticileri, Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Avrupa Yatırım Bankasının başkanlarıile Dünya Bankası Başkan Yardımcısının yanı sıra Türk özel sektörünü temsil edendört sivil toplum kuruluşunun başkanları, yatırım ortamıyla ilgili görev ve sorumluluğuolan kabine üyeleri ve ilgili bürokratlarla bir araya gelerek bir önceki yıl yapılan toplantıdanbu yana sağlanan gelişmeleri değerlendirmişlerdir.Toplantıda Konsey üyeleri, Türkiye’yi küresel bir yatırım merkezi haline getirecekunsurları değerlendirmiş ve Türkiye’nin uluslararası doğrudan yatırımlar için daha da cazipbir merkez haline getirilmesi için alınması gereken önlemler hakkında önerilerde bulunmuşlardır.Türkiye’nin küresel ekonomik dalgalanmanın oluşturduğu riskleri başarılı birşekilde yönettiğini ifade eden Konsey üyeleri, verimliliğin artırılması, küresel piyasalardakirekabet gücünün korunması ve güçlendirilmesi amacıyla Türkiye’de yatırım ortamıreformlarına tüm hızıyla devam edilmesinin önemini vurgulamıştır.Toplantı sonrasında kamuoyuyla paylaşılan sonuç bildirisinde Konsey üyeleri,Türkiye’nin yatırım yeri olarak cazibesini artıracak önlemler konusundaki önerilerini, dörtana başlık altında toplamışlardır:I. Makroekonomik İstikrarII. İş Ortamıa. Kayıt dışı ekonomi ile mücadeleb. Hukuki çerçevenin iş hayatının ihtiyaçlarıyla uyumlu hale getirilmesic. Yargı sisteminin hızının, etkinliğinin, tutarlılığının ve öngörülebilirliğinin artırılmasıd. Altyapının geliştirilmesie. KOBİ’lerin desteklenmesif. Gümrük süreçlerinin etkinliğinin artırılmasıg. Mesleki eğitim sisteminin güçlendirilmesih. Türkiye için daha güçlü bir global marka oluşturularak Türkiye algısının gerçekdurumu yansıtmasıi. Vergi sisteminin etkinliğinin ve öngörülebilirliğinin artırılmasıj. İşletmeleri ilgilendiren idari izin süreçlerindeki prosedür sayısının azaltılmasık. Yaygın sulama sistemleri yoluyla sürdürülebilir tarımın güçlendirilmesi


12TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>III. İşgücü PiyasasıIV. Yenilika. Özel sektör ARGE yatırımlarının artırılmasıb. Üniversite ve iş dünyası arasındaki işbirliğinin geliştirilmesic. Yenilik merkezleri ve teknoparkların güçlendirilmesid. Yeni bilgi ve iletişim teknolojilerinin geliştirilmesie. Fikri ve sınai mülkiyet haklarının geliştirilmesiKonsey tavsiye kararlarında vurgulanan hususlar, yatırım ortamı ile ilgili görev vesorumluluğu bulunan kamu kurum ve kuruluşların gündemlerinde öncelikli olarak yer almaktaolup YOİKK Teknik Komite Eylem Planlarının oluşturulması sürecinde de dikkatealınmaktadır.Türkiye’nin yatırım yeri olarak cazibesinin artırılması ve uluslararası yatırımcılarnezdindeki algısının olumlu yönde geliştirilmesi amacıyla YOİKK tarafından yürütülençalışmaların da etkisiyle Türkiye’nin uluslararası yatırım yeri endekslerinde kaydettiği <strong>ilerleme</strong>lersürmektedir. Nitekim, uluslararası danışmanlık kuruluşu olan AT Kearney tarafındanyayımlanan Doğrudan Yabancı Yatırımlar Güven Endeksinde Türkiye, 10 basamak<strong>ilerleme</strong> kaydederek 13. sıraya yükselmiştir. Yine, yatırımlar konusunda referans yayınlardanbiri olan ve dünya ekonomilerini işe başlama, şirket tasfiyesi ve dış ticaret gibi yatırımortamıyla ilişkili 10 başlıkta değerlendiren Dünya Bankasının <strong>2012</strong> İş Ortamı Raporunagöre Türkiye, revize edilen 2011 sıralamasına göre 2 sıra <strong>ilerleme</strong> göstererek 183 ülke arasında71. sırada yer almıştır.Altıncı Konsey toplantısından bu yana ülkemiz yatırım ortamına ilişkin hususlardaKonsey kararları doğrultusunda sağlanan gelişmelerin, Mart <strong>2012</strong> itibarıyla yer aldığı veyaklaşık 50 kurum ve kuruluştan derlenen bilgilerle oluşturulan <strong>2012</strong> yılı Yatırım DanışmaKonseyi İlerleme Raporu, Konsey üyelerinin ve kamuoyunun bilgisine sunulmaktadır.


Yönetici Özeti13I. Makroekonomik İstikrarA. Temel Makroekonomik Göstergeler• Dünya ekonomilerinde yaşanan olumsuzluklara rağmen Türkiye, 2011 yılında%8,5 oranında büyüyerek bu alandaki istikrarlı performansını sürdürmüştür.• 2011 yılında ise işsizlik geçen yılın aynı dönemine göre 431 bin kişi azalarak, 2milyon 615 bin kişiye gerilemiştir.• <strong>2012</strong> yılının ilk iki ayında tüketici enflasyonu yüksek seviyelerini korumuş olsada, TCMB’nin <strong>2012</strong> yılındaki I. Enflasyon Raporuna göre, <strong>2012</strong> yıl sonu enflasyonoranının %5,1-%7,9 aralığında gerçekleşeceği öngörülmektedir.• Ancak değişen küresel piyasa koşulları doğrultusunda TCMB tarafından 2011yılının Temmuz ayına kadar olan dönemde döviz alım ihaleleri, 2011 yılınınAğustos ayından itibaren ise döviz satım ihaleleri gerçekleştirilmiştir.B. Dış Ticaret• 2011 yılında ihracat, bir önceki yıla göre %18,5 oranında artış göstererek 135milyar ABD Doları seviyesine yükselmiştir.• Ayrıca, ihtiyaç duyulan girdilere daha etkin ve düşük maliyetli olarak ulaşılmasıve ara malı ithalatına olan bağımlılığın azaltılması ile cari açığın sürdürülebilirbir yapıya kavuşturulması amacıyla 23 Mart 2011 tarihinde “Girdi Tedarik Stratejisi”açıklanmıştır.• 2002 yılında, komşu ve çevre ülkelere 9,3 milyar ABD Doları seviyesinde olanihracat, 2010 yılı itibarıyla 5 katın üzerinde artış göstererek 49 milyar ABDDoları seviyesine yükselmiştir.C. Yatırım• 2011 yıl sonu uluslararası doğrudan yatırım girişleri, 2010 yılına göre %76 oranındaartarak 15,9 milyar ABD Doları seviyesine ulaşmıştır• Uluslararası Para Fonu (IMF) tarafından <strong>2012</strong> yılında cari açığın GSYH’ye oranının% 7,4 olarak gerçekleşmesi tahmin edilmektedir.• Genel, bölgesel, büyük ölçekli yatırımlar ile stratejik yatırımların desteklenmesitemellerinden oluşan yeni teşvik sistemi, yatırım, üretim, istihdam ve ihracatpolitikaları arasında bütünlüğün oluşturulması, ülkemizin ihtiyaç duyduğu


14TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>hammadde ve ara maddelerin üretilmesi ve emek-yoğun teknolojiden bilgi-yoğunteknolojiye doğru geçişin sağlanmasını hedeflemektedir.D. Kamu Harcamalarının Yeniden Yapılandırılması ve Mali Konsolidasyon• Kamu harcamalarında sağlanan disiplin ile 2002 yılında %61,5 seviyesinde bulunankamu net borç stokunun GSYH’ye oranının, 2010 yılı sonu itibarıyla%28,9’a, 2011 yılı sonu itibarıyla ise %22,4 seviyesine inmiştir.• 2008 yılında %5,3 ve 2009 yılında %5,6 olan faiz harcamalarının GSYH’ya oranı,2010 yıl sonu itibarıyla %4,4 seviyesinde, 2011 yılı sonu itibarıyla ise %3,3seviyesinde gerçekleşmiştir.• 2014 yılı sonunda ise merkezi yönetim bütçe açığının %1’e düşürülmesi hedeflenmektedir.• 2002 yılında 9,4 ay olan nakit iç borçlanmanın ortalama vadesi, <strong>2012</strong> Mart ayıitibarıyla 60,8 aya çıkarılarak likidite riski azaltılmıştır.• <strong>2012</strong> yılında özel kesim sabit sermaye yatırımlarının reel olarak %7,7 oranındaartış göstereceği tahmin edilmektedir.E. Mali Piyasaların Derinliğinin Artırılması• İMKB şirketlerinin halka açık piyasa değeri içindeki yabancı payı ise Şubat <strong>2012</strong>döneminde %62 olarak gerçekleşmiştir.• Özellikle finans sektöründe en önemli paya sahip olan bankacılık sektörü,sermaye, kârlılık ve risk göstergeleri açısından sağlıklı gelişim sürecini sürdürmektedir.Sektörün toplam aktifleri Aralık 2011 itibarıyla %21 oranında artışgöstererek 1.218 trilyon TL’ye ulaşmıştır.• Faizlerdeki gerilemenin de etkisiyle kredi hacmi aynı dönemde %29,9 oranındaartmış ve mevduatın krediye dönüşüm oranı %100’e yaklaşmıştır.• Mali piyasalar içinde önemli bir rol oynayan Türk sigortacılık ve özel emekliliksektöründe <strong>2012</strong> yılı Mart sonu itibarıyla 59 sigorta ve emeklilik şirketi, 2 reasüransşirketi bulunmaktadır.II. İş OrtamıA. Kayıt Dışı Ekonomi ile Mücadelenin Sürdürülmesi• 2003 yılında %32,7 seviyesinde olan kayıt dışı ekonomi oranı, 2010 yıl sonuitibarıyla %28,3 seviyesine gerilemiştir.• 2008-2010 Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi Eylem Planı kapsamında,sektörler itibarıyla belirlenen mükellef gruplarının Risk Analizi Modeli iledenetlenmesi uygulamasına geçilmiştir.• 2010 Ocak döneminden itibaren hayata geçirilen KDV İadesi Risk Analizi ProjesiUygulaması (KDVİRA) ile KDV iade süreci hızlandırılmıştır.• 2010 yılında uygulamaya başlanılan e-Fatura sistemi ile faturalaşma işlemlerinindaha hızlı ve güvenli yapılması sağlanmıştır.


Yönetici Özeti15• 21 Aralık 2011 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan 2011-2013 Kayıt DışıEkonomiyle Mücadele Stratejisi Eylem Planı kapsamında 47 eylem belirlenmiştir.B. Hukuki Çerçevenin İş Hayatının İhtiyaçlarıyla Uyumlu Hale Getirilmesi• Başta teknoloji olmak üzere ticaret hukukunu ilgilendiren ulusal ve uluslararasıgelişmeler, Türkiye’nin AB mevzuatına uyum yükümlülükleri ile finans ve sermayepiyasalarında yaşanan değişimlerin ışığında yenilenen Türk Ticaret Kanunu,13 Ocak 2011 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından kabuledilmiştir.• Ulusal ihtiyaçlar ve uluslararası en iyi uygulamalar çerçevesinde gözden geçirilenTürk Borçlar Kanunu yenilenerek 11 Ocak 2011 tarihinde kabul edilmiştir.C. Yargı Sisteminin Hızının, Etkinliğinin, Tutarlılığının ve ÖngörülebilirliğininArtırılması• Yeni 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile yargı reformu kapsamındauygulamadan kaynaklanan aksaklıkların giderilmesine; davaların basit, hızlı, enaz giderle ve etkili bir biçimde görülmesine; mahkeme dışı çözüm yolları ilesulh veya uzlaşmayı mümkün kılacak ve teşvik edecek bir altyapının oluşturulmasınayönelik düzenlemelere yer verilmektedir.• Vatandaşların, avukatların, bilirkişilerin, kolluk birimlerinin ve kurumların/şirketlerinkendileri için hazırlanan portallar üzerinden yargısal işlemlere elektronikortamda erişimi/işlem yapmaları sağlanmıştır.D. Altyapının Geliştirilmesi• <strong>2012</strong> yılı Mart ayı itibarıyla toplam 21 elektrik dağıtım şirketinden 13’ü özelsektör tarafından işletilmektedir.• 2011 yıl sonu itibarıyla 55 doğal gaz dağıtım bölgesinin ihalesi tamamlanmış, 62şirkete dağıtım lisansı verilmiştir.• Yenilenebilir enerji kaynakları ile elektrik üretimi yapacak santrallerde yerli üretimaksamı kullanımına teşvikler getirilmiştir.• Toplam karayolu ağı, <strong>2012</strong> yılı Mart ayı itibarıyla 65.219 km’ye ulaşmıştır.• “Ankara-Konya Yüksek Hızlı Tren Projesi” tamamlanarak, 24 Ağustos 2011tarihinden itibaren hızlı tren işletmeciliğine açılmıştır.• 2011 yılı itibarıyla 47 havalimanı sivil trafiğe açık bulunmaktadır.E. KOBİ’lerin Desteklenmesi• KOBİ desteklerinin etkinliğinin artırılmasını hedefleyen KOSGEB DestekProgramları Yönetmeliği çerçevesinde 7 yeni destek unsuru tanımlanmıştır.• 2011 yılında KOSGEB tarafından KOBİ’lere yönelik olarak son 6 yılda sağlanandestek miktarının %86’sı tutarında destek sağlanmıştır.• KOBİ’lerin finansmana erişim olanakların artırılması amacıyla uygulamadaolan, Hazine Müsteşarlığı destekli kredi kefalet sisteminin süresi 14 Temmuz


16TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>2013 tarihine kadar uzatılmış, kefalet oranı %65’den %75’e çıkarılmış, kredilerinvadesi 4 yıldan 8 yıla yükseltilmiştir.• Kredi Garanti Fonu A.Ş. ve Hazine Müsteşarlığı tarafından, 2011 yılında toplam3.197 KOBİ’ye 1 milyar TL tutarında kefalet sağlanarak birikimli toplamda3,07 milyar TL kefalet ve 4,35 milyar TL kredi hacmine ulaşılmıştır.• Küçük İşletmeler Yasası’ndaki temel prensiplerin Türkiye’de de benimsenmesive uygulanmasına yönelik çalışmalar 2010 ve 2011 yıllarında yaygınlaştırılmıştır.F. Gümrük Süreçlerinin İyileştirilmesi• 2011 yılında ihracat beyannamelerinin %93’ü Elektronik Veri Değişimi (EVD)aracılığıyla onaylanmıştır.• 1 Ocak <strong>2012</strong> tarihi itibarıyla NCTS (Yeni Bilgisayarlı Transit Sistemi) ülkemizdeulusal düzeyde uygulanmaya başlanmıştır.• Dış ticaret denetimlerinin risk analizi yoluyla etkinleştirilmesi, kalitesiz ve güvensizürünler üzerine yoğunlaştırılması, bürokrasinin azaltılması ve maliyetlerinazaltılması amacıyla yürütülen Dış Ticarette Risk Esaslı Kontrol Sistemi(TAREKS) kapsamında düzenlemeler yapılarak, pilot uygulamalara 2011 yılındabaşlanılmıştır.• <strong>2012</strong> yılı Mart ayında Gümrüklerde ortaya çıkan zaman kaybını ve maliyetleriazaltmak için, “Tek Pencere” sisteminin kurulması çalışmalarına başlanmıştır.G. İş Ortamının İyileştirilmesine Yönelik Diğer Öneriler1. Mesleki Eğitim Sisteminin Geliştirilmesi, Eğitim ve İstihdam İlişkisininGüçlendirilmesi• Mesleki ve teknik eğitimin teknolojik gelişmeler ve iş piyasasının talepleri doğrultusundageliştirilmesi amacıyla hazırlanan “İstihdam ve Mesleki Eğitim İlişkisininGüçlendirilmesi Eylem Planı”nda yer alan 38 tedbirden <strong>2012</strong> Şubat ayıitibarıyla 24’ü gerçekleşmiştir.• Mesleki eğitim ve öğretimin iş piyasasından gelen talepler ile uyum düzeyininarttırılması ve eğitim kalitesinin yükseltilmesi amacıyla başlatılan “Mesleki Eğitimve Öğretim Stratejisi” hazırlık çalışmaları 2011 yılında da devam etmiştir.• <strong>2012</strong> yılı Şubat ayı itibarıyla ortaöğretimdeki brüt okullaşma oranı %92,56’ya,mesleki eğitimin genel ortaöğretim içindeki payı da %47,95’e çıkmıştır.• <strong>2012</strong> Şubat ayı itibarıyla toplam 249 adet meslek standardı Resmi Gazete’deyayımlanmıştır.2. Türkiye Algısının İyileştirilmesi• Sermaye Piyasası Kanunu Taslağı ile İstanbul’un uluslararası finans merkezihaline getirilmesi için önemli bir bileşen olan yargısal altyapının iyileştirilmesikonusunda önemli bir adım atılmıştır.


Yönetici Özeti173. Vergi Sisteminin Etkinliğinin ve Öngörülebilirliğinin Artırılması• 2010 ve 2011 yıllarında yapılan vergisel düzenlemeler ile verginin tabana yayılmasıve daha adil, tutarlı ve öngörülebilir bir vergilendirme sistemi oluşturulmasınayönelik önemli tedbirler hayata geçirilmiştir.• 2011 yılı itibarıyla mükelleflerin vergi ödemelerinin adet bazında %37’si elektronikortamda gerçekleştirilmiştir.• Ülkemiz ile bugüne kadar 76 ülke arasında Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmasıimzalanarak yürürlüğe girmiştir.4. İdari İzin Süreçlerindeki Prosedür Sayısının Azaltılması ve KamuYönetimi Uygulamalarının İyileştirilmesi• 2010 yılı başında gerçekleştirilen Yönetmelik değişikliği ile çalışma iznine ilişkinbaşvuruların elektronik ortamda yapılması sağlanmıştır.• 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda yapılan değişiklikle ticaret sicil kayıtlarınınve ticari defterlerin elektronik ortamda tutulmasına ilişkin hukuki altyapıoluşturulmuştur.• Sağlıkta E-Randevu Projesi, 2011 yılında ülke geneline yaygınlaştırılmıştır.5. Yaygın Sulama Sistemleri Yoluyla Sürdürülebilir Tarımın Güçlendirilmesi• Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programı kapsamında, toplubasınçlı sulamaya yönelik 5.312 projeye 139,8 milyon TL tutarında hibe sağlanmıştır.• Tarımsal sulama alanında kullandırılan yatırım ve işletme kredilerine yöneliksübvansiyon oranı, 2011 yılı itibarıyla %60’dan %100 oranına çıkarılmıştır.• Kamu yatırım programında sulama projelerine ayrılan kaynaklarda ciddi birartış sağlanmış olup, 2008-<strong>2012</strong> yılları arasında Devlet Su İşleri (DSİ) TarımSektörü yatırım ödeneğinde 4 kat artış gözlenmiştir.• Katılımcı su kullanım yönetiminin güçlendirilmesine yönelik Sulama BirlikleriKanunu 22 Mart 2011 tarihinde yürürlüğe girmiştir.• Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) Eylem Planı kapsamında 2011 yıl sonuitibarıyla 370.418 hektar alan sulamaya açılmıştır.III. İş Gücü Piyasasının Etkinleştirilmesi• İş gücü piyasası dışında kalan ve iş gücü piyasasına erişimi önünde engeller bulunanhedef gruplara yönelik olarak başlatılan 3 temel operasyon kapsamındaçalışmalar sürdürülmektedir.• 2010 yılında özel istihdam büroları aracılığıyla işe yerleştirilen kişi sayısı 27.651olup, 2011 yılında 35.564 kişi işe yerleştirilmiştir.• Kadınların sosyo-ekonomik konumlarının güçlendirilmesi, kadın istihdamınailişkin sorunların tespit edilmesi amacıyla 2010 yılında "Kadın İstihdamı Ulusalİzleme ve Koordinasyon Kurulu" oluşturulmuştur.


18TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>• İstihdamla İlgili Öncelikler Konusunda Ortak Değerlendirme Belgesi (JAP)çalışmalarının hem AB 2020 Stratejisi hem de Ulusal İstihdam Stratejisi (UİS)taslağı ile uyumlu şekilde yeniden düzenlenmesi ve güncellenmesine yönelikyürütülen çalışmalar <strong>2012</strong> yılı başında tamamlanmıştır.IV. YenilikA. Özel Sektör ARGE Yatırımlarının Artırılması• ARGE harcamalarının GSYH içindeki payının 2023 yılına kadar %3’e çıkarılmasıhedeflenmektedir.• ARGE ve yenilik faaliyetlerinde bulunan işletmelerin; kamu kurum ve kuruluşları,kanunla kurulan vakıflar ile uluslararası fonlardan aldıkları destekler KurumlarVergisinden muaf tutulmuştur.• TÜBİTAK TEYDEB destekleri kapsamında 2010 yılında 1.367 KOBİ Projesine159 milyon TL tutarında hibe sağlanırken 2011 yılında 1.416 KOBİ Projesine162,7 milyon TL tutarında hibe sağlanmıştır.B. Üniversite ve İş Dünyası Arasındaki İşbirliğinin Geliştirilmesi• Girişimcilik olgusunun teknoloji ve yenilik odaklı firmalara yönelmesini ve lisans,yüksek lisans veya doktora düzeyinde eğitimli öğrenci ve mezunların bilgive araştırmalarını ticari ve katma değeri yüksek ürünlere dönüştürebilmeleriniteşvik etmek 2007 yılından itibaren uygulamada olan TEKNOGİRİŞİM kapsamındagerçekleştirilen düzenleme ile her yıl ayrılan 10 Milyon TL ödenek, 50Milyon TL’ye yükseltilmiştir.C. Yenilik Merkezleri ve Teknoparkların Güçlendirilmesi• Aralık 2011 sonu itibarıyla Türkiye’deki aktif 43 Teknoloji Geliştirme Bölgesinde(TGB) faaliyet gösteren 1.800 firmada 15.822 personele istihdam sağlanmaktadır.• TGB'lerde yürütülen toplam ARGE proje sayısı Aralık 2011 sonu itibarıyla4.979 adettir.D. Bilgi ve İletişim Teknolojileri Altyapısının Geliştirilmesi• <strong>2012</strong> yılı Mart ayı itibarıyla elektronik haberleşme sektöründe faaliyet gösterenişletmeci sayısı 362 olup, bu işletmecilere verilen yetkilendirme sayısı 570’tir.• 2011 yılı dördüncü çeyreği itibarıyla Türkiye’deki toplam internet abone sayısı14,1 milyona ulaşmıştır.• Mobil telefon abone sayısı da 2003 yılındaki 27,9 milyon seviyesinden 2011 yılıAralık ayı itibarıyla 65,3 milyon seviyesine yükselmiştir.


20TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>


Makroekonomik İstikrar21I. MakroekonomikİstikrarÖzellikle 2008 yılından bu yana dünya genelinde gözlemlenen olumsuz ekonomikkoşullar nedeniyle ülkelerin reform ajandalarında daha üst sıralara taşınmaya başlananmakroekonomik istikrarın sağlanması hususu, Türkiye’nin yürütmekte olduğu reformprogramının öncelikli gündem maddeleri arasında yer almaktadır. VI. Yatırım DanışmaKonseyi (YDK) toplantısında da, Konsey üyeleri sürdürülebilir kamu finansmanı ve dışdenge ile fiyat istikrarına bağlı olan makroekonomik istikrarın, özel sektörün Türkiye’dekiuzun dönemli iş planlarının temel unsuru olduğunu vurgulayarak, bu alandaki politikalarınkararlı bir şekilde uygulanmasının önemini ifade etmiştir.A. Temel Makroekonomik Göstergeler1. Büyüme2008 yılında gelişmiş ekonomilerde başlayan finansal kriz, 2009 yılında küresel birboyuta ulaşmış ve dünya ekonomisi %0,7 oranında daralmıştır. Bu süreç uluslararası kamuoyununodağını “büyüme”den “sürdürülebilir büyüme”ye çevirmiş ve Türkiye de bueğilim doğrultusunda politikalar uygulamaya başlamıştır. Küresel krizin etkilerini azaltmakamacıyla uygulamaya konulan yurt içi talep ve üretimi artırmaya odaklanmış önlemler sonucundaTürkiye ekonomisi, 2009 yılının ikinci çeyreğinden itibaren canlanma eğiliminegirmiştir 1 .Küresel ekonomik krizin etkilerinin yoğunolarak hissedildiği 2009 yılının ilk yarısında%11,2 oranında daralan Gayrisafi Yurt İçiHasıla (GSYH), yılın ikinci yarısında toparlanmaeğilimi göstermiş ve %1,2 oranında büyümüştür.GSYH’de 2009 yılının ikinci yarısındanitibaren etkili olan artış eğilimi, 2010 yılındaartarak devam etmiş ve 2010 yılı büyüme oranı%6,8’lik beklentinin de üzerine çıkarak %9,2olarak gerçekleşmiştir.1Mevsimsel düzeltilmiş verilere göre.


22TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>2011 yılında ise dünya ekonomilerinde yaşanan olumsuzluklara rağmen Türkiye %8,5oranında büyüyerek bu alandaki istikrarlı performansını sürdürmüştür. Büyümeninönümüzdeki dönemde bir miktar yavaşlayarak, <strong>2012</strong> yılında %4 oranında gerçekleşmesiöngörülmektedir 2 .Dünya ekonomilerindeyaşanan olumsuzluklararağmen Türkiye, 2011yılında %8,5 oranındabüyüyerek bu alandakiistikrarlı performansınısürdürmüştür.2010 yılındaki büyüme oranlarında, özellikle sanayi ve hizmetler sektörlerindeki katmadeğer artışları etkili olmuştur. Sanayi üretimi, kapasite kullanım oranları ile tüketicigüvenindeki iyileşmelerin devam etmesi ve baz etkisi dikkate alındığında sanayisektörü katma değeri 2010 yılında %12,8 oranında artış göstermiştir. 2010 yılındahizmetler sektöründe görülen artış oranı ise %8,7’dir.Tablo 1: Katma Değer Artış Hızları ve Sektörlerin GSYH İçindeki Payları2008 2009 2010 2011 <strong>2012</strong> (*)Sabit Fiyatlarla, % DeğişimTarım 4,3 3,6 2,4 5,3 3,0Sanayi 0,3 -6,9 12,8 9,2 3,5Hizmetler 0,3 -5,2 8,7 8,7 4,3GSYH 0,7 -4,8 9,2 8,5 4,0Cari Fiyatlarla, % PayTarım 7,6 8,3 8,4 8,1 8,2Sanayi 19,8 19,1 19,4 20,1 19,1Hizmetler 72,6 72,6 72,1 71,8 72,7GSYH 100 100 100 100 100* ProgramKaynak: <strong>2012</strong> Yılı Programı, s. 152011 yılındaki büyüme oranlarında da sanayi sektörü ve hizmetler sektöründekiartışlar etkili olmuştur. Bu kapsamda, sanayi sektörü katma değeri öngörüleninüzerinde %9,2 oranında, hizmetler sektörü katma değeri ise %8,7 oranında artışgöstermiştir.2011 yılında iseişsizlik geçen yılın aynıdönemine göre 431 binkişi azalarak, 2 milyon615 bin kişiye gerilemiştir.2. İstihdam2010 yılında istihdam, bir önceki yıla göre 1,31 milyon kişi artarak 22,59 milyonkişiye ulaşmıştır. Bu çerçevede, işsizlik oranı %14’ten %11,9’a gerilemiş, iş gücünekatılım oranı ise 2010 yılında bir önceki yıla göre 0,9 puan artarak %48,8 olarakgerçekleşmiştir.2011 yılında ise işsizlik geçen yılın aynı dönemine göre 431 bin kişi azalarak, 2 milyon615 bin kişiye gerilemiştir. İşsizlik oranı 2,1 puanlık azalarak %9,8’e gerilemiş,2<strong>2012</strong> Yılı Programı, s.15.


Makroekonomik İstikrar23iş gücüne katılım oranı ise 1,1 puanlık artışla %49,9 olarak gerçekleşmiştir. 2011yılında istihdam edilenlerin %25,5’i tarım, %19,5’i sanayi, %7’si inşaat ve %48,1’ihizmetler sektöründe çalışmaktadır.<strong>2012</strong> yılında, öngörülen büyüme ve yatırım artışlarına paralel olarak, istihdamın 147bin kişi artması, işsizlik oranının ise %10,4 seviyesinde gerçekleşmesi beklenmektedir.Tablo 2: Mevsim Etkilerinden Arındırılmamış Temel İşgücü GöstergeleriKurumsal olmayan nüfus(Bin Kişi)15 ve daha yukarı yaştaki nüfus(Bin Kişi)(Bin Kişi, %)Türkiye Geneli Kentsel Yerler Kırsal Kesim2010 2011 2010 2011 2010 201171.343 72.376 49.170 49.535 22.172 22.84152.541 53.593 36.576 36.973 15.965 16.620İşgücü (Bin Kişi) 25.641 26.725 17.105 17.594 8.536 9.131İstihdam (Bin Kişi) 22.594 24.110 14.679 15.508 7.915 8.603İşsiz (Bin Kişi) 3.046 2.615 2.425 2.087 621 528İşgücüne katılma oranı (%) 48,8 49,9 46,8 47,6 53,5 54,9İstihdam oranı (%) 43 45 40,1 41,9 49,6 51,8İşsizlik oranı (%) 11,9 9,8 14,2 11,9 7,3 5,8Tarım dışı işsizlik oranı (%) 14,8 12,4 14,6 12,3 15,9 12,8Genç nüfusta işsizlik21,7 18,4 24,8 21,2 15,3 12,7oranı (1)(%)İşgücüne dahil olmayanlar(Bin Kişi)26.901 26.867 19.472 19.378 7.429 7.489(1) 15-24 yaş grubundaki nüfusNot: Rakamlar yuvarlamadan dolayı toplamı vermeyebilir.Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)3. Para Politikası ve EnflasyonTürkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), fiyat istikrarının sağlanması ve sürdürülmesiamacı doğrultusunda, para politikası uygulamalarını 2006 yılı başından itibarenaçık enflasyon hedeflemesi çerçevesinde sürdürmektedir. Ayrıca TCMB finansal sistemdeistikrarı sağlayıcı tedbirleri alma görevini de yerine getirmektedir.Küresel krizin etkisinin hakim olduğu 2009 senesinde tüketici enflasyonunun düşükseviyelere ulaşmasını müteakiben, 2010 yılında da enflasyon genel eğilime paralelbir seyir izlemiştir. Bu doğrultuda, 2010 yıl sonu itibarıyla Tüketici Fiyatları Endeksi(TÜFE) yıllık artış oranı %6,40 düzeyinde gerçekleşmiş olup, enflasyon oranı yılsonu hedefinin altında kalmıştır.


24TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>TCMB’nin <strong>2012</strong> yılındakiI. Enflasyon Raporunagöre, <strong>2012</strong> yıl sonuenflasyon oranının%5,1-%7,9 aralığındagerçekleşeceğiöngörülmektedir.2011 yılında ise ağırlıklı olarak dövizkuru ve ithalat fiyatlarındaki gelişmelerile, fiyatı yönetilen veya yönlendirilenürünlerdeki ayarlamalarabağlı olarak enflasyon yılın son çeyreğindeyükselişe geçmiştir. Bu doğrultuda2011 yılı Aralık ayında TÜFEbir önceki yılın aynı dönemine göre%10,45, Üretici Fiyatları Endeksi(ÜFE) ise bir önceki yılın aynı ayınagöre %13,33 oranında artış göstermiştir3 . <strong>2012</strong> yılının ilk iki ayında tüketici enflasyonu yüksek seviyelerini korumuşolsa da, TCMB’nin <strong>2012</strong> yılındaki I. Enflasyon Raporuna göre, <strong>2012</strong> yıl sonu enflasyonoranının %5,1-%7,9 aralığında gerçekleşmesi öngörülmektedir.Grafik 1: Enflasyon Hedef ve Gerçekleşmeleri (TÜFE)40,0035,0030,0025,00%20,0015,0010,005,00Hedef0,00Gerçekleşme2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 201135,00 20,00 12,00 8,00 5,00 4,00 4,00 7,50 6,50 5,5029,70 18,40 9,30 7,70 9,70 8,40 10,10 6,50 6,40 10,45HedefGerçekleşmeKaynak: TCMBKrizin finansal piyasalar üzerindeki etkisinin hafiflemesiyle birlikte, kriz dönemindeuygulanan genişletici para politikasının kademeli olarak normalleştirilmesi amacıyla,14 Nisan 2010 tarihinde “Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Para Politikası ÇıkışStratejisi” açıklanmış ve bu kapsamda, piyasaya sağlanan ihtiyacın üzerindeki likiditeninkademeli bir biçimde azaltılması süreci başlatılmıştır. Bu çerçevede, likidite3www.tuik.gov.tr


Makroekonomik İstikrar25yönetimi stratejisinin daha etkili kullanılabilmesine yönelik olarak operasyonel çerçevededeğişiklik yapılmıştır. Bir haftalık repo ihale faiz oranları politika faizi olarakbelirlenirken, faiz koridoru sistemi korunmuştur.Küresel piyasalardaki normalleşme doğrultusunda, yabancı para zorunlu karşılıkoranı Nisan, Temmuz ve Eylül 2010 dönemlerinde yapılan düzenlemelerle toplamda2 puan artırılarak %11 düzeyine yükseltilmiştir. Ayrıca, uluslararası likidite koşullarındagözlemlenen iyileşme dikkate alınarak, 15 Ekim 2010 tarihinden itibarenTCMB’nin Döviz ve Efektif Piyasaları döviz depo piyasasındaki aracılık işlemlerineson verilmiştir.Kredi piyasasında yaşanan genişleme doğrultusunda, Türk Lirası zorunlu karşılıkoranı ağırlıklı ortalaması 2010 yılı Eylül ve Kasım aylarında 0,50’şer puan, Aralık ayıiçerisinde 1,4 puan ve 2011 yılı Ocak ayında 2 puan artırılarak %9,4 düzeyine yükseltilmiştir.Buna ek olarak, Türk Lirası zorunlu karşılıklarına faiz ödenmesi uygulamasına2010 yılı Eylül ayı içerisinde son verilmiş; 2010 yılı Aralık ayından itibarenzorunlu karşılık oranları artan vadelerde azalacak şekilde yeniden düzenlenmiştir.Ancak küresel piyasalardaki ve Türkiye’deki ekonomik gelişmelere bağlı olarakTCMB tarafından uygulanan politikalar da değişikliğe uğramıştır. TCMB, 2010 yılınınsonlarından itibaren uyguladığı politikalarla orta vadeli enflasyon görünümünübozmadan ekonomiyi kademeli olarak daha sağlıklı bir büyüme kompozisyonunadoğru yönlendirmeyi amaçlamıştır. 2010 yılı sonlarına doğru, hızlı artan cari açıkve kısa vadeli sermaye girişleri ekonominin kırılganlığını artırmıştır. Bu kapsamda,TCMB makro finansal kırılganlıkların kontrol altına alınması amacıyla kısa vadelisermaye girişlerini caydırmaya ve kredi genişlemesini yavaşlatmaya yönelik politikalarizlemiştir.TCMB bu dönemde daha düşük bir politika faizi, daha geniş bir faiz koridoru vedaha yüksek zorunlu karşılık oranlarının uygun bir bileşim olacağını değerlendirmiştir.Yeni politika bileşimi kapsamında, politika faizi olan bir hafta vadeli repo ihalefaizi oranı, 2010 yılı Aralık ve 2011 Ocak aylarında alınan kararlarla %7’den %6,25’edüşürülmüştür. Politika faizindeki indirimlere ek olarak, kısa vadeli faizlerde aşağıyönde oynaklığı artırarak çok kısa vadeli sermaye girişlerini caydırmak amacıyla, gecelikborçlanma faizi de aynı dönemde 450 baz puan düşürülerek %1,5’e çekilmiştir.Gecelik borç alma ve borç verme faizleri arasındaki koridorun genişletilmesiyle, kısavadeli faizlerin konjonktürün gereğine göre daha dalgalı bir seyir izleyebilmesineolanak verilmiştir.Küresel piyasalardaki gelişmelere bağlı olarak 4 Ağustos 2011 tarihinde gerçekleştirilenPara Politikası Kurulu toplantısında, yurt içi iktisadi faaliyet üzerinde durgunluğayol açma riskinin azaltılması amacıyla politika faizi 50 baz puan düşürülmüştür.Politika faizi indiriminin yanı sıra, kısa vadeli faizlerde oluşabilecek aşağı yönlüoynaklığın azaltması amacıyla gecelik borçlanma faizi 350 baz puan artırılarak faizkoridoru daraltılmıştır.


26TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>Bazı Avrupa ülkelerinin kamu borcu sorununa ilişkin endişelerin derinleşmesiylebirlikte gözlenen kısa vadeli sermaye çıkışları ve Türk Lirasının aşırı değer kaybıüzerine, orta vadeli enflasyon beklentilerinin olumsuz yönde etkilenmemesi amacıylaTCMB, 2011 yılı Ekim ayında gecelik vadede borç verme faizlerini önemli ölçüdeartırarak faiz koridorunu yukarı doğru genişletmiştir. Bu çerçevede, TCMB piyasayayapılan fonlama miktarını ayarlayarak para piyasasındaki gecelik faiz oranlarının politikafaizinden daha yüksekte oluşmasına izin vermeye başlamıştır.Tablo 3: 2011 ve <strong>2012</strong> Yıllarında Para Politikası Kurulu (PPK) Toplantıları ve GecelikFaiz Oranına İlişkin Kararları(%)PPK Toplantı Tarihleri 1 Hafta Vadeli Repo Gecelik Borç Alma Gecelik Borç Verme20 Ocak 2011 6,25 1,50 9,0015 Şubat 2011 6,25 1,50 9,0023 Mart 2011 6,25 1,50 9,0021 Nisan 2011 6,25 1,50 9,0025 Mayıs 2011 6,25 1,50 9,0023 Haziran 2011 6,25 1,50 9,0021 Temmuz 2011 6,25 1,50 9,004 Ağustos 2011 5,75 5,00 9,0023 Ağustos 2011 5,75 5,00 9,0020 Eylül 2011 5,75 5,00 9,0020 Ekim 2011 5,75 5,00 12,5023 Kasım 2011 5,75 5,00 12,5022 Aralık 2011 5,75 5,00 12,5024 Ocak <strong>2012</strong> 5,75 5,00 12,5021 Şubat <strong>2012</strong> 5,75 5,00 11,50Kaynak: TCMBTCMB, uyguladığı yeni para politikası doğrultusunda 2011 yılı Ağustos ayındadöviz satım ihalelerine başlamış ve yabancı para zorunlu karşılık oranlarında butarihten itibaren kademeli indirimlere gitmiştir. Döviz likiditesine yönelik alınanbir diğer önlem de, döviz ve efektif piyasasında TCMB taraflı işlemlerde borçverme faiz oranının hem ABD Doları hem de Avro için düşürülmesidir. Bu politikadoğrultusunda, Türk lirası zorunlu karşılık oranları, 27 Ekim 2011’de ağırlıklıortalama olarak 2 puan düşürülmüştür. Ayrıca, Türk Lirası zorunlu karşılıklarındöviz olarak tutulabilecek kısmı %40’a yükseltilmiş, yine Türk Lirası zorunlu karşılıkların%10’una kadar olan kısmının altın olarak tutulabilmesine ilişkin düzenlemeyapılmıştır.


Makroekonomik İstikrar27Tablo 4: Türk Lirası Zorunlu Karşılık Oranlarına İlişkin KararlarKarar Tarihi Vadesiz 1 ayakadar3 ayakadar6 ayakadar1 yılakadar1 yıl vedahauzun(%)Mevduat/katılım dışıdiğer*16 Ekim 2009 5,0 5,0 5,0 5,0 5,0 5,0 5,023 Eylül 2010 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 5,512 Kasım 2010 6,0 6,0 6,0 6,0 6,0 6,0 6,017 Aralık 2010 8,0 8,0 7,0 7,0 6,0 5,0 8,024 Ocak 2011 12,0 10,0 9,0 7,0 6,0 5,0 9,023 Mart 2011 15,0 15,0 13,0 9,0 6,0 5,0 13,021 Nisan 2011 16,0 16,0 13,0 9,0 6,0 5,0 13,06 Ekim 2011 16,0 16,0 12,5 9,0 6,0 5,0 11,027 Ekim 2011 11,0 11,0 11,0 8,0 6,0 5,0 11,0*17 Aralık 2010 tarihli düzenlemeyle bankaların TCMB ve kendi aralarında yaptıkları hariç olmak üzere, repo işlemlerindensağladıkları fonlar da zorunlu karşılık kapsamına alınmıştır.Kaynak : TCMB4. Döviz PiyasalarıTCMB, enflasyon hedeflemesinin yanı sıra dalgalı döviz kuru rejimi uygulamasınadevam etmektedir. Ancak değişen küresel piyasa koşulları doğrultusunda TCMB tarafından2011 yılının Temmuz ayına kadar olan dönemde döviz alım ihaleleri, 2011 yılınınAğustos ayından itibaren ise döviz satım ihaleleri gerçekleştirilmiştir.Grafik 2: Döviz Kuru Gelişmeleri2.5TCMB tarafından 2011yılının Temmuz ayınakadar olan dönemdedöviz alım ihaleleri,2011 yılının Ağustosayından itibaren isedöviz satım ihalelerigerçekleştirilmiştir.21.510.502000Ç12000Ç32001Ç12001Ç32002Ç12002Ç32003Ç12003Ç32004Ç12004Ç32005Ç12005Ç32006Ç12006Ç32007Ç12007Ç32008Ç12008Ç32009Ç12009Ç32010Ç12010Ç32011Ç12011Ç3<strong>2012</strong>Ç1ABD DOLARIAVROKaynak: TCMB


28TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>Bu kapsamda TCMB, 2010 yılı içerisinde de güçlü bir döviz rezervine sahip olabilmekamacıyla, kuralları önceden açıklanmış şeffaf ihaleler aracılığıyla döviz alımlarıgerçekleştirmiştir. TCMB, yeni politika çerçevesine geçilen Kasım 2010’dan Avrupaekonomisindeki belirsizliklerin hızla yoğunlaştığı Ağustos 2011’e kadar olan dönemde,kısa vadeli sermaye akımlarının sınırlanması ve döviz kurundaki aşırı değerlenmeninönlenmesini amaçlamıştır.Bu dönemde, risk iştahının güçlü olması ve sermaye akımlarının kısa vadede yoğunlaşmasınedeniyle, TCMB faiz koridorunu aşağı doğru genişletmiştir. Böylecegecelik piyasada oluşan faiz oranlarının politika faiz oranından daha düşük seviyedeoluşmasına izin verilerek, gecelik piyasa faizlerinde aşağı yönlü oynaklığın artırılmasıve çok kısa vadeli sermaye girişlerinin azaltılması mümkün olmuştur.TCMB, 25 Temmuz 2011 tarihinde döviz alım ihalelerine ara verme kararı vermiş veyabancı para zorunlu karşılık oranlarını uzun vadeli yükümlülükler için azaltmıştır.Bu kararı takiben TCMB, 4 Ağustos 2011 tarihinde politika faizini düşürdüğünü, gecelikborçlanma faizini önemli ölçüde artırarak faiz koridorunu daraltmaya ve gerekgördüğü günlerde döviz satım ihaleleri yoluyla piyasaya döviz likiditesi sağlanmasınakarar vereceğini açıklamıştır.Ayrıca, bankalararası döviz piyasasında döviz likiditesinin akışkanlığının artırılmasınakatkıda bulunmak amacıyla uluslararası piyasalarda artan belirsizliklerin ortadan kalkmasınakadar geçecek sürede TCMB, Döviz ve Efektif Piyasaları döviz depo piyasasındakiaracılık faaliyetlerine 10 Kasım 2011 tarihinden itibaren yeniden başlamıştır.Tablo 5: TCMB Döviz Müdahale ve İhaleleriYılDöviz AlımİhaleleriDöviz SatımİhaleleriDöviz AlımMüdahaleleriDöviz SatımMüdahaleleriMilyon ABD DolarıToplam NetDöviz Alımları2002 795 - 16 12 7992003 5.652 - 4.229 - 9.8812004 4.104 - 1.283 9 5.3782005 7.442 - 14.565 - 22.0072006 4.296 1.000 5.441 2.105 6.6322007 9.906 - - - 9.9062008 7.584 100 - - 7.4842009 4.315 900 - - 3.4152010 14.865 - - - 14.8652011 6.450 11.210 - 2.390 -7.150<strong>2012</strong>* - 1.450 - 1.006 -2.456TOPLAM 65.409 14.650 25.534 5.522 82.167* 23 Mart <strong>2012</strong> itibarıylaKaynak: TCMB


Makroekonomik İstikrar292010 yılı içerisinde döviz piyasasının etkin işleyişi ve likidite akışında herhangi birolumsuzluk gözlemlenmemesine paralel olarak TCMB, döviz satım müdahalesindebulunmamıştır. Ancak, son dönemde gelişmekte olan ülkelerin döviz kurlarında aşırıoynaklık ve düzensizlik hareketleri gözlenmeye başlamıştır. Bu tespit doğrultusundagelişmekte olan ülkelerin merkez bankaları döviz kurlarına uygun gördükleri araçve yöntemlerle güçlü ve etkili müdahalelerde bulunmaya başlamışlardır.


30TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>B. Dış TicaretSürdürülebilir büyümenin tesis edilmesi ve üretim olanaklarının yurt içi piyasalarlasınırlı kalmaması açısından dış ticaret, ülke ekonomisinde önemli bir yere sahiptir.Bu kapsamda Konsey üyeleri tarafından, Konseyin VI. toplantısında dile getirilen makroekonomikistikrar başlığının altında dış ticaret konusunun da ele alınmasında faydagörülmektedir.2011 yılında ihracat, birönceki yıla göre %18,5oranında artış göstererek135 milyar ABD Dolarıseviyesine yükselmiştir.2005 yılında 73,5 milyar ABD Dolarıseviyesinde bulunan ihracat, 2008yılında 132 milyar ABD Dolar düzeyindegerçekleşmiştir. Ancak 2009yılında yaşanan küresel ekonomikkrizle birlikte, özellikle Türkiye’ninen büyük ihracat pazarı olan AvrupaBirliği (AB) bölgesinde ciddi talepdaralmaları yaşanmış ve buna paralelolarak, Türkiye’nin ihracatı 2009yılında %22 oranında daralarak 102milyar ABD Doları seviyesinde gerçekleşmiştir. Buna karşın, 2010 yılı ile birlikte,dünya ekonomilerinde yaşanan toparlanma ve Türkiye’nin dış ticaret pazarlarınınçeşitlendirilmesine yönelik çalışmalar sonucu, 2010 yılında ihracat yeniden artış eğiliminegirmiş ve bir önceki yıla oranla %11 artarak, 114 milyar ABD Doları seviyesineyükselmiştir. 2011 yılında ihracat, bir önceki yıla göre %18,5 oranında artışgöstererek 135 milyar ABD Doları seviyesine yükselmiştir.İhracattaki büyümeye paralel olarak ithalat da 2005-2010 döneminde genel olarakartma eğilimi göstermiştir. 2005 yılında yaklaşık 117 milyar ABD Doları seviyesindebulunan ithalat, 2008 yılında 201 milyar ABD Doları seviyesine yükselmiştir. 2009yılında küresel ve yurt içi piyasalarda yaşanan talep daralması ithalatı da olumsuzyönde etkilemiştir. Buna karşın ülke ekonomilerinde yaşanan toparlanmaya paralelolarak, 2010 yılında ithalat da %31 oranında artarak 185 milyar ABD Doları seviyesineulaşmıştır. 2011 yılında ithalat, bir önceki yıla göre %29,8 oranında artış göstererek240,8 milyar ABD Doları seviyesine yükselmiştir.


Makroekonomik İstikrar31Tablo 6: Yıllara Göre Dış Ticaretin GelişimiYıllar İhracat Değişim(%)İthalatDeğişim(%)(Milyar ABD Doları, %)İhracatın İthalatıKarşılama Oranı%2007 107,3 25,4 170,1 21,8 63,12008 132,0 23,1 201,9 18,7 65,42009 102,1 -22,6 140,9 -30,2 72,52010 113,9 11,5 185,5 31,6 61,42011 134,9 18,4 240,8 29,8 56,0<strong>2012</strong>* 148,5 10,1 248,7 3,3 59,72013* 165,7 11,6 272,5 9,6 60,82014* 185,1 11,7 295,9 8,6 62,5* Orta Vadeli Program (<strong>2012</strong>-2014)Kaynak: TÜİK, Kalkınma Bakanlığıİhracatın ve dünya ihracatından Türkiye’nin aldığı payın artırılması ve rekabet gücünüartıracak çözümlerin üretilmesi amacıyla 24 Mart 2011 tarihinde “2023 İhracatStratejisi” açıklanmıştır. 2023 İhracat Stratejisi ile, Türkiye’nin 2023 yılında 500milyar ABD Dolarlık ihracat yapan bir ülke konumuna gelmesi hedeflenmektedir.Bu hedefi gerçekleştirmeye yönelik olarak ihracata dönük üretimde yüksek katmadeğerli, teknoloji yoğun, yenilikçiliği ve istihdamı destekleyen; hammadde ve aramalı maliyetlerini azaltmayı, verimliliği artırmayı öngören ve yeni pazarlara açılmayayönelik politikalar oluşturulmuştur.Ayrıca, ihtiyaç duyulan girdilere daha etkin ve düşük maliyetli olarak ulaşılmasıve ara malı ithalatına olan bağımlılığın azaltılması ile cari açığın sürdürülebilir biryapıya kavuşturulması amacıyla 23 Mart 2011 tarihinde “Girdi Tedarik Stratejisi”açıklanmıştır 4 .Türk Eximbank tarafından 2011 yılında ihracat sektörüne 6,5 milyar ABD Dolarıtutarında kısa vadeli ihracat nakdi kredi desteği ve 5,8 milyar ABD Doları tutarındasigorta imkanı sağlanarak toplam 12,3 milyar ABD Doları seviyesinde bir destekverilmiştir.Yaşanan küresel ekonomik kriz sonrası dönemde, ihracatta pazar çeşitlendirmesinisağlamak amacıyla çeşitli politikalar uygulanmaya konulmuştur. Bu kapsamda;İhtiyaç duyulangirdilere daha etkinve düşük maliyetliolarak ulaşılması veara malı ithalatınaolan bağımlılığınazaltılması ile cari açığınsürdürülebilir bir yapıyakavuşturulması amacıyla23 Mart 2011 tarihinde“Girdi Tedarik Stratejisi”açıklanmıştır.Pazar eksenli yürütülen bu çalışmalar neticesinde, 2010–2011 yılları için ABD, Çin,Rusya, Hindistan, Brezilya, Kanada, Polonya, Nijerya, Mısır, İran, Suudi Arabistan,Cezayir, Libya, Ürdün ve Katar, 15 hedef ülke olarak belirlenmiştir 5 .4Ekonomi Bakanlığı Internet Sitesi, www.ekonomi.gov.tr5Yine aynı dönem için, Meksika, Şili, Peru, Güney Kore, Endonezya, Malezya, Vietnam, Pakistan, Ukrayna,Kazakistan,Türkmenistan, Gürcistan, Azerbaycan, Irak, Suriye, Lübnan, Umman, BAE, Tunus, İsveç, Hırvatistan, Kosova, Güney AfrikaCumhuriyeti (G.A.C.), Kenya, Gana, Senegal, Tanzanya 27 Öncelikli Ülke olarak tespit edilmiştir.


32TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>Bu dönemde pazara girişin kolaylaştırılması amacıyla çeşitli ülkeler ile SerbestTicaret Anlaşmaları (STA) imzalanmaya devam edilmiştir. Halen EFTA Ülkeleri,İsrail, Hırvatistan, Bosna Hersek, Makedonya, Karadağ, Tunus, Filistin, Fas, Mısır,Suriye, Gürcistan, Arnavutluk, Sırbistan, Ürdün ve Şili ile STA yürürlüktedir. Ayrıca,Lübnan ve Morityus ile imzalanan STA’ların da iç onay süreçlerinin tamamlanmasınınardından yürürlüğe girmesi beklenmektedir. Diğer taraftan, “Türkiye Cumhuriyetiile Kore Cumhuriyeti Arasında Serbest Ticaret Alanı Tesis Eden Çerçeve Anlaşma”(Çerçeve Anlaşma) ve “Türkiye Cumhuriyeti ile Kore Cumhuriyeti Arasında MalTicareti Anlaşması”nın (Mal Ticareti Anlaşması) <strong>2012</strong> yılının ilk yarısında imzalanacağınailişkin “Ortak Beyan” 26 Mart <strong>2012</strong> tarihinde Güney Kore’nin başkentiSeul’de imzalanmıştır. Bununla birlikte, 13 ülke veya ülke grubu ile müzakereleredevam edilmektedir.Türkiye’nin temel ihracat pazarı olan AB bölgesine yönelik ihracat, 2007 yılında toplamihracatın %56’sını oluşturmaktayken, bu oran 2011 yılında %46’ya gerilemiştir.Bu doğrultuda, Yakın ve Orta Doğu ülkeleri ile ticaret hacmini genişleten Türkiye;2007 yılında toplam ihracatın %14’ünü bölge ülkelerine yaparken, 2011 yılında buoranı %21 seviyesine yükselmiştir.Tablo 7: İhracatın Ülke Gruplarına Göre Dağılımı(%)Ülke Grubu 2007 2008 2009 2010 2011AB-27 56,30 48,01 46,03 46,26 46,21Kuzey Afrika 3,76 4,43 7,26 6,17 4,97Diğer Afrika 1,81 2,43 2,68 1,98 2,69Kuzey Amerika 4,23 3,64 3,50 3,73 4,05Güney Amerika 0,48 0,68 0,66 1,09 1,36Yakın ve Orta Doğu 14,06 19,26 18,79 20,46 20,70Kaynak: TÜİK2002 yılında, komşu veçevre ülkelere 9,3 milyarABD Doları seviyesindeolan ihracat, 2010 yılıitibarıyla 5 katın üzerindeartış göstererek 49 milyarABD Doları seviyesineyükselmiştir.Türkiye, komşu ve çevre ülkelerle 6 olan dış ticaret ilişkilerinde de son yıllarda önemlimesafe kat etmiştir. Bu kapsamda 2002 yılında, komşu ve çevre ülkelere 9,3 milyarABD Doları seviyesinde olan ihracat, 2010 yılı itibarıyla 5 katın üzerinde artışgöstererek 49 milyar ABD Doları seviyesine yükselmiştir. 2011 yılında, komşu veçevre ülkelere yapılan ihracat 57,2 milyar ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. Benzerşekilde, Türkiye’nin söz konusu ülkelerden 2002 yılında gerçekleştirdiği 12,8 milyarABD Dolarlık ithalatı, 2010 yılında 60,7 milyar ABD Doları seviyesine yükselmiştir.6Komşu ve Çevre Ülkeler: Afganistan, Arnavutluk, Azerbaycan-Nahcivan, Bahreyn, Bangladeş, Beyaz Rusya, Birleşik ArapEmirlikleri, Bosna-Hersek, Bulgaristan, Cezayir, Cibuti, Eritre, Etiyopya, Fas, Filistin, Gürcistan, Hırvatistan, Irak, İran, İsrail,Karadağ, Katar, Kazakistan, Kırgızistan, Kosova, Kuveyt, KKTC, Libya, Lübnan, Macaristan, Makedonya, Mısır, Moğolistan,Moldova, Özbekistan, Pakistan, Romanya, Rusya Federasyonu, Sırbistan, Slovenya, Somali, Sudan, Suriye, Suudi Arabistan,Tacikistan, Tunus, Türkmenistan, Ukrayna, Umman, Ürdün, Yemen ve Yunanistan.


Makroekonomik İstikrar332011 yılında ise söz konusu ülkelerden yapılan ithalat ise 78 milyar ABD Dolarıdüzeyinde gerçekleşmiştir.2011 yılı incelendiğinde, Orta Doğu ülkelerine olan ihracat geçen yılın aynı döneminegöre %18,2’lik artışla 24,8 milyar ABD Doları; Balkan ülkelerine 7 olan ihracat%12,4’lük artışla 8,6 milyar ABD Doları ve Orta Asya ve Kafkas ülkelerine olanihracat %30,5’lik artışla 6,3 milyar ABD Doları tutarına yükselmiştir. Bununla birlikte,Türkiye’nin 2011 yılında Orta Doğu ülkelerinden yaptığı ithalat 24,1 milyarABD Doları, Balkan ülkelerinden yaptığı ithalat 10,3 milyar ABD Doları ve OrtaAsya ve Kafkas ülkelerinden yapılan ithalat ise 6,4 milyar ABD Doları seviyesindegerçekleşmiştir.2010 ve 2011 yılları içerisinde dış ticarette ürün güvenliğine yönelik çalışmalar dagerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda temel amacı dış ticaret denetimlerinin risk analiziyoluyla etkinleştirilmesi, kalitesiz ve güvensiz ürünler üzerine yoğunlaşılarakürün güvenliğinin tesis edebilmesi olan Dış Ticarette Risk Esaslı Kontrol Sistemine(TAREKS) 368 farklı başlıktaki ürün dahil edilmiştir. Bu ürünlerin yıllık işlem hacmi18 milyar ABD Doları civarındadır. TAREKS bünyesinde yaklaşık 6.300 firma adınayetkilendirilen 10.500 kullanıcı sistemi aktif olarak kullanmaktadır. <strong>2012</strong> Mart sonuitibarıyla sistem üzerinden gerçekleştirilen işlem sayısı yaklaşık 300.000’e (256.563ihracat, 47.441 ithalat) ulaşmıştır.Ayrıca, uluslararası piyasalarda rekabet gücüne sahip olan Türk markalarının geliştirilmesiniteminen; 2006/4 sayılı Tebliğ 8 çerçevesinde Ekonomi Bakanlığınca yurtdışında yürütülen markalaşma faaliyetleri desteklenmektedir. Bu kapsamda, 77 Türkfirmasının 87 markası TURQUALITY® Programı kapsamında, 29 Türk firmasının32 markası ise Marka Programı kapsamında olmak üzere; toplam 106 firmanın 119markası desteklenmektedir. Bunun yanı sıra, Türk markalarının yurt dışında ofismağazaaçma işletme ve marka tanıtım faaliyetlerinin desteklenmesine yönelik olarakyürürlükte bulunan 2005/4 sayılı Tebliğ 9 , 2010/6 sayılı Tebliğ 10 ile revize edilmişve destek oranları, süreleri, limitleri ve desteklenecek birim sayıları artırılmıştır.7Arnavutluk, Bulgaristan, Bosna-Hersek, Yunanistan, Romanya, Moldova, Slovenya, Hırvatistan, Kosova, Makedonya, Karadağ,Sırbistan.82006/4 sayılı “Türk Ürünlerinin Yurt Dışında Markalaşması, Türk Malı İmajının Yerleştirilmesi ve TURQUALITY®’ninDesteklenmesi Hakkında Tebliğ” (R.G. 24.05.2006/26177).92005/4 sayılı Yurt Dışında Ofis-Mağaza Açma, İşletme ve Marka Tanıtım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Tebliğ (R.G.25.11.2005/26004).102010/6 sayılı “Yurt Dışı Birim, Marka ve Tanıtım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Tebliğ (R.G 18.08.2010/ 27676).


34TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>2011 yıl sonu uluslararasıdoğrudan yatırımgirişleri, 2010 yılına göre%76 oranında artarak15,9 milyar ABD Dolarıseviyesine ulaşmıştır.C. Yatırım1. Uluslararası Doğrudan Yatırımlar ve Cari İşlemler DengesiKüresel ekonomik kriz ile birlikte sermaye hareketlerinde yaşanan daralmaya paralelolarak uluslararası doğrudan yatırımlar (UDY) ülke ekonomileri açısından ayrı bir önemkazanmıştır. Bu doğrultuda makroekonomik istikrar başlığı altında bu hususunda değerlendirilmesigerekmektedir.Türkiye uyguladığı istikrarlı ekonomi politikaları sonucunda 2007 yılında tarihininen yüksek tutarı olan 22 milyar ABD Doları seviyesinde UDY çekmiştir. Ancak Dünyagenelinde yaşanan ekonomik kriz ile birlikte küresel UDY akımlarında ciddi bir daralmayaşanmıştır. Söz konusu daralmaya paralel olarak Türkiye’ye yönelik UDY akımlarında dabir gerileme yaşanmıştır. Bu kapsamda Türkiye’ye yönelik UDY girişi, 2010 yılında 9 milyarABD Doları seviyesinde gerçekleşmiştir.Gerek dünya ekonomilerinin toparlanma sürecine girmesi, gerekse Türkiye’nin temelmakroekonomik göstergeler açısından bir çok ülkeden olumlu yönde ayrışması,Türkiye’ye yönelik UDY akımlarını da olumlu yönde etkilemiştir. Bu doğrultuda,2011 yıl sonu uluslararası doğrudan yatırım girişleri, 2010 yılına göre %76 oranındaartarak 15,9 milyar ABD Doları seviyesine ulaşmıştır. 2011 yılında gerçekleşen sermayegirişlerinin yaklaşık %71’i AB ülkeleri kaynaklıdır.Türkiye’nin yurt dışında gerçekleştirdiği doğrudan yatırımlarda da son yıllarda büyükbir artış gözlemlenmektedir. 2010 yılında 1,5 milyar ABD Doları seviyesindebulunan yurt dışında doğrudan yatırımlar, 2011 yılında %67 oranında artış göstererek2,5 milyar ABD Doları seviyesine ulaşmıştır.Grafik 3: Yıllara Göre Uluslararası Doğrudan Yatırımlar25.00020.000Milyon ABD Doları15.00010.0005.00002007 2008 2009 2010 2011GİRİŞÇIKIŞKaynak: TCMB


Makroekonomik İstikrar352006 yılında %6,1 düzeyinde olancari açığın GSYH’ye oranı, 2007 yılında%5,9’a, 2008 yılında ise %5,7’ye gerilemiş,2009 yılında ise krizin etkisiyle azalan ithalatsonucunda %2,3 seviyesine düşmüştür.2010 yılında ihracat rakamlarındaki%11,5’lik artışa rağmen ithalatta gözlemlenen%31,7 oranındaki artış neticesinde,Cari İşlemler Dengesi 46,6 milyar ABDDoları tutarında açık vermiştir. Bu dönemdecari açığın GSYH’ye oranı %6,3 olarakgerçekleşmiştir. 2011 yılında ise, Cari İşlemler Dengesi 77,2 milyar ABD Dolarlıkaçık vermiş olup cari açığın GSYH’ye oranı %10 olarak gerçekleşmiştir.Uluslararası Para Fonu (IMF) tarafından <strong>2012</strong> yılında cari açığın GSYH’ye oranının% 7,4 olarak gerçekleşmesi tahmin edilmektedir 11 . Bununla birlikte, <strong>2012</strong>–2014dönemini kapsayan Orta Vadeli Programda (OVP) <strong>2012</strong> yılı için ihracatın 148,5milyar ABD Doları, ithalatın 248,7 milyar ABD Doları ve cari açığın GSYH’ye oranının%8 olması beklenmektedir. 2014 sonunda ise ihracatın 185,1 milyar ABDDoları seviyesine ulaşması ve cari açığın GSYH’ye oranının 2014 itibarıyla %7 olmasıbeklenmektedir.Krizle birlikte azalan cari açığa bağlı olarak dış kaynak girişlerinde keskin bir düşüşyaşanmasına rağmen, 2010 yılı içerisinde fon girişlerinde hızlı bir toparlanma sağlanarak56,7 milyar ABD Doları seviyesine gelen sermaye girişleri, 2011 yılında 63,2milyar ABD Doları olarak gerçekleşmiştir.Uluslararası Para Fonu(IMF) tarafından <strong>2012</strong>yılında cari açığınGSYH’ye oranının % 7,4olarak gerçekleşmesitahmin edilmektedir.11IMF Dünya Ekonomik Görünümü Raporu, Eylül 2011.


36TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>Tablo 8: Cari İşlemler Dengesi(Milyar ABD Doları)2008 2009 2010 2011 <strong>2012</strong>*Cari İşlemler Dengesi -41,5 -13,4 -46,6 -77,2 -65,4Dış Ticaret Dengesi -53,0 -24,9 -56,4 -89,4 -81,8İhracat (FOB) 136,3 104,3 117,9 140,6 152,6İhracat (FOB) 132,0 102,1 113,9 135,0 148,5Bavul Ticareti ve Uyarlama 4,3 2,2 4,0 5,6 4,2İthalat -187,7 -132,1 -173,9 -225,2 -232,4İthalat (CIF) -202,0 -140,9 -185,5 -240,8 -248,7Navlun ve Sigorta ve Uygulama 14,2 8,8 11,6 15,6 16,3Hizmetler Dengesi 17,7 17,3 15,5 18,2 21,5Gelir 35,6 33,9 34,7 39,0 42,8Gider -17,8 -16,6 -19,3 -20,7 -21,3Turizm 18,4 17,1 16,0 18,0 21,0Gelir 22,0 21,3 20,8 23,0 26,0Gider -3,5 -4,1 -4,8 -5,0 -5,1Gelir Dengesi -8,4 -8,2 -7,1 -7,7 -6,9Gelir 6,9 5,2 4,5 4,0 5,0Gider -15,3 -13,4 -11,6 -11,7 -11,9Yatırım Geliri Dengesi -8,3 -8,1 -7,0 -7,6 -6,8Doğrudan Yatırımlar -2,6 -2,7 -2,2 -2,8 -2,6Portföy Yatırımları 1,0 0,3 -0,5 -0,9 -0,3Diğer Yatırımlar -6,7 -5,6 -4,3 -3,9 -3,9Faiz Geliri 2,0 1,7 1,1 1,2 1,4Faiz Gideri -8,7 -7,3 -5,4 -5,1 -5,3Uzun Vade -8,0 -6,8 -5,1 -4,5 -4,7Cari Transferler 2,1 2,4 1,4 1,7 1,8* <strong>2012</strong> Yılı ProgramıKaynak: TCMB Ödemeler Dengesi İstatistikleri (Ocak <strong>2012</strong>)2. Yatırım TeşvikleriYeni teşvik sistemi,yatırım, üretim, istihdamve ihracat politikalarıarasında bütünlüğünoluşturulmasını,ülkemizin ihtiyaçduyduğu hammaddeve ara maddelerinüretilmesi ve emek-yoğunteknolojiden bilgiyoğunteknolojiye doğrugeçişin sağlanmasınıhedeflemektedir.Türkiye’nin son dönemde yaşamakta olduğu yüksek ekonomik performansın kalıcıhale getirilmesi amacıyla yatırımların artırılması büyük önem taşımaktadır. Bu doğrultudaoluşturulan yeni teşvik sistemi, yatırım, üretim, istihdam ve ihracat politikaları arasındabütünlüğün oluşturulması, ülkemizin ihtiyaç duyduğu hammadde ve ara maddelerinüretilmesi ve emek-yoğun teknolojiden bilgi-yoğun teknolojiye doğru geçişin sağlanmasıamaçlarına sahiptir.Yeni teşvik sistemi kapsamında genel, bölgesel, büyük ölçekli yatırımlar ile stratejikyatırımların teşvikinden oluşan dört ana başlık altında yatırımcılara; KDV istisnası, gümrükvergisi muafiyeti, vergi indirimi, asgari ücret üzerinden hesaplanan sigorta primi işçi veişveren hissesi desteği, faiz desteği, yatırım yeri tahsisi, gelir vergisi stopajı desteği ve KDViadesi desteklerinin tamamından ya da bir bölümünden yararlanma imkanı getirilmektedir.


Makroekonomik İstikrar37D. Kamu Harcamalarının Yeniden Yapılandırılması veMali KonsolidasyonKamu harcamalarının yeniden yapılandırılması ile altyapı öncelikli olmak üzerekamu yatırımlarına ayrılan kaynakların artırılması ve mali konsolidasyonda <strong>ilerleme</strong> sağlanmasıhususu, Konsey üyeleri tarafından daha önceki toplantılarda olduğu gibi, VI. YDKtoplantısında da üzerinde durulan öncelikli konular arasında yer almıştır.Küresel krizle birlikte yaşanan ekonomikdaralma ve bütçe açığındakiartışın etkisiyle, AB tanımlı genelyönetim nominal borç stokununGSYH’ye oranı, 2009 yılında %46,1olarak gerçekleşmiş, ancak alınanönlemler ve uygulanan ekonomikprogram çerçevesinde 2010 yılısonu itibarıyla tekrar düşüşe geçerek%42,4 oranına gerilemiştir. Bu oran2011 yılı sonu itibarıyla %39,4 olarakgerçekleşmiştir.Bunun yanı sıra, kamu harcamalarında sağlanan disiplin sonucunda 2002 yılında%61,5 seviyesinde bulunan kamu net borç stokunun GSYH’ye oranının, 2010yılı sonu itibarıyla %28,9’a, 2011 yılı sonu itibarıyla ise %22,4 seviyesine gerilediğigözlemlenmektedir 12 .Tablo 9: Kamu Borç Stoku(Milyon TL, %)2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011Merkezi Yönetim Brüt Borç Stoku 331.520 345.050 333.485 380.321 441.508 473.561 518.343Merkezi Yönetim Brüt Borç Stoku/GSYH (%)51,1 45,5 39,6 40,0 46,3 43,1 40,0AB Tanımlı Genel YönetimNominal Borç Stoku342.055 352.835 336.595 380.390 439.338 465.858 510.553AB Tanımlı Genel YönetimNominal Borç Stoku / GSYH (%)52,7 46,5 39,9 40,0 46,1 42,4 39,4Kamu Net Borç Stoku 270.287 258.202 248.441 267.992 309.886 317.628 290.459Kamu Net Borç Stoku / GSYH (%) 41,7 34,0 29,5 28,2 32,5 28,9 22,4Kaynak: Hazine MüsteşarlığıKamu harcamalarındasağlanan disiplin ile2002 yılında %61,5seviyesinde bulunankamu net borç stokununGSYH’ye oranı,2011 yılısonu itibarıyla %22,4seviyesine inmiştir.12Hazine Müsteşarlığı.


38TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>Ekim 2011 tarihinde yayınlanan OVP kapsamında, AB tanımlı genel yönetim brütborç stokunun GSYH’ye oranının <strong>2012</strong>-2014 döneminde de azalmaya devam edeceğive 2014 yılı sonunda %32 seviyesine ineceği öngörülmektedir.Tablo 10: <strong>2012</strong>-2014 Dönemi AB Tanımlı Genel Yönetim Brüt Borç Stoku Tahminleri<strong>2012</strong> 2013 2014AB tanımlı genel yönetim brüt borç stoku /GSYH (%) 37,0 35,0 32,0Kaynak: Hazine Müsteşarlığı2008 yılında %5,3 ve2009 yılında %5,6 olanfaiz harcamalarınınGSYH’ya oranı, 2010yıl sonu itibarıyla %4,4seviyesinde, 2011yılı sonu itibarıylaise %3,3 seviyesindegerçekleşmiştir.2010 yılı merkezi yönetim kesin bütçe gerçekleşmeleri içerisinde, faiz dışı giderler246.060 milyon TL, giderler 294.359 milyon TL, gelirler ise 254.277 milyon TL olarakgerçekleşmiştir. Bu dönemde bütçe açığının GSYH’ye oranı öngörülen %4,9 seviyesininde altında, %3,6 düzeyinde gerçekleşmiştir. Merkezi yönetim bütçe faiz dışıfazlasının GSYH’ye oranı ise %0,7 düzeyinde gerçekleşmiştir. 2011 yılında merkeziyönetim bütçe gerçekleşmeleri içerisinde, faiz dışı giderler 271.090 milyon TL ikengiderler 313.302 milyon TL, gelirler ise 295.862 milyon TL olarak gerçekleşmiştir.2010 ve 2011 yılları içerisinde faiz harcamalarında önemli ölçüde azaldığı görülmektedir.Bu kapsamda 2008 yılında %5,3 ve 2009 yılında %5,6 olan faiz harcamalarınınGSYH’ya oranı, 2010 yıl sonu itibarıyla %4,4 seviyesinde, 2011 yılı sonu itibarıylaise %3,3 seviyesinde gerçekleşmiştir. Bu oranın Ekim 2011’de yayımlanan OVP’yegöre ise 2014 yılı itibarıyla %3,2 seviyesine kadar azalacağı öngörülmektedir. Faizharcamalarının bütçe harcamaları içerisindeki payı 2010 yılı itibarıyla % 16,4’e, 2011yılı itibarıyla ise %13,5’e gerilemiştir 13 .Tablo 11: 2011 Yılı Merkezi Yönetim Bütçesi Tahminleri ve Gerçekleşmeleri2011BütçeKanunu(Milyon TL)2011 YılSonu Gerç.Tahmini*2011GeçiciGerç.2011 BütçeKanunu(%GSYH)2011 Yıl SonuGerç. Tahmini*2011 GeçiciGerç.Bütçe Giderleri 312.573 313.172 313.302 25,7 24,4 24,2Faiz DışıGiderler265.073 270.562 271.090 21,8 21,1 20,9Faiz Giderleri 47.500 42.610 42.212 3,9 3,3 3,3Bütçe Gelirleri 279.026 290.941 295.862 23,0 22,7 22,8Faiz Dışı Denge 13.954 20.380 24.773 1,1 1,6 1,9Bütçe Dengesi -33.546 -22.230 -17.439 -2,8 -1,7 -1,3*OVPKaynak: Hazine Müsteşarlığı13Hazine Müsteşarlığı.


Makroekonomik İstikrar392011 yılı Bütçe Kanunu’nda merkezi yönetim bütçe açığının GSYH’ya oranının%2,8 olacağı öngörülmüşken, 2011 yılı sonu itibarıyla söz konusu oran %1,3 olarakgerçekleşmiştir. 2014 yılı sonunda ise merkezi yönetim bütçe açığının %1’e düşürülmesihedeflenmektedir. Merkezi yönetim faiz dışı fazlasının GSYH’ya oranı 2011yılı sonu itibarıyla %1,9 düzeyinde gerçekleşmiş olup, 2014 yılı itibari ile ise bu oranın%2,1 düzeyine yükselmesi beklenmektedir.2014 yılı sonundaise merkezi yönetimbütçe açığının%1’e düşürülmesihedeflenmektedir.Tablo 12: Merkezi Yönetim Bütçesi Tahminleri (<strong>2012</strong>-2014)(%GSYH)<strong>2012</strong> 2013 2014Bütçe Giderleri 24,6 24,2 23,6Faiz Dışı Giderler 21,1 20,9 20,4Faiz Giderleri 3,5 3,4 3,2Bütçe Gelirleri 23,1 22,9 22,5Faiz Dışı Denge 2,0 2,0 2,1Bütçe Dengesi -1,5 -1,4 -1,0Kaynak: OVP <strong>2012</strong>-2014, Kalkınma Bakanlığı2011 yılında uygulamaya konulan 6111 Sayılı Kanun 14 ile kamu alacaklarının yenidenyapılandırılarak uygun vadelerde ödenmesi imkanı getirilmiş ve bu kapsamda, baştavergi ve sigorta olmak üzere kamu kurumu ve meslek kuruluşlarının alacakları yapılandırmakapsamına alınmıştır.IMF ile yapılmış olan 19. Stand By düzenlemesi, 2008 yılı Mayıs ayında tamamlanmıştır.Öte yandan, 2010 yılında IMF’ye 1.423 milyon SDR’si anapara ve 85 milyonSDR’si faiz olmak üzere toplam 1.508 milyon SDR ödeme yapılmıştır. 2011 yılındaise 1.780 milyon SDR’si anapara ve 46 milyon SDR’si faiz olmak üzere toplam 1.826milyon SDR ödeme yapılmıştır. Bu kapsamda Türkiye’nin IMF’ye olan toplam borçstoku 1.874 milyon SDR’ye gerilemiştir.146111 Sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması İle Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer BazıKanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (R.G. 25.02.2011/27857-Mükerrer).


40TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>(1) (2)Tablo 13: Uluslararası Para Fonundan (IMF) Sağlanan Net Finansman(MilyonSDR)2000-2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 TOPLAMI. Kullanım 23.431 1.666 1.999 749 2.248 0 0 0 30.093I. Borç Servisi 12.524 5.910 5.635 3.741 1.502 582 1.508 1.826 33.229Anapara 10.232 5.267 5.092 3.373 1.244 458 1.423 1.780 28.868Faiz 2.292 644 543 368 258 124 85 46 4.361III. Net Kullanım(I-II)V. Faiz Hariç NetKullanımV. IMF Borcu(Dönem Sonu)10.907 -4.245 -3.637 -2.992 746 -582 -1.508 -1.826 -3.13613.200 -3.601 -3.094 -2.624 1.004 -458 -1.423 -1.780 1.22560.745 10.247 7.154 4.530 5.534 5.076 3.654 1.874 -(1) Hazine Müsteşarlığı ve TCMB toplamını içermektedir. TCMB en son 2001 yılında kaynak kullanmış olup, borç geriödemelerini ise 2005 yılında tamamlamıştır.(2) 31 Aralık 2011 tarihi itibarıyla $/SDR kuru 1,5395’tir.Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Kamu Borç Yönetimi Raporu, Ocak <strong>2012</strong>2002 yılında 9,4 ay olannakit iç borçlanmanınortalama vadesi, <strong>2012</strong>Mart ayı itibarıyla 60,8aya çıkarılarak likiditeriski azaltılmıştır.2003 yılından itibaren uygulanmakta olan stratejik ölçüt politikası ve borçlanmastratejileri kapsamında, kamu borcunun risk profilinde de önemli iyileşmeler yaşanmıştır.Bu kapsamda, 2003 yılı sonunda %46,3 düzeyinde bulunan döviz cinsi/dövize endeksli borçların merkezi yönetim borç stoku içerisindeki payı, <strong>2012</strong> yılıŞubat ayı sonunda %27,3 seviyesine düşmüştür. 2003 yılı sonunda %51,1 seviyesindeolan değişken faizli borçların merkezi yönetim borç stoku içerisindeki payı ise,2011 yılı sonunda %39,8 düzeyine gerilemiştir. Ayrıca, 2002 yılında 9,4 ay olan nakitiç borçlanmanın ortalama vadesi, <strong>2012</strong> Mart ayı itibarıyla 60,8 aya çıkarılarak likiditeriski azaltılmıştır 15 . 2011 yılında, mahalli idare yatırımları ve yatırım işçilik giderlerihariç olmak üzere, ülkemizde; toplam tutarı 2011 yılı fiyatlarıyla 303,7 milyar TL,2010 sonu kümülatif harcaması 140,6 milyar TL ve 2010 yılı başlangıç ödeneği 31,3milyar TL olan 2.534 adet kamu yatırım projesi yürütülmektedir. Bu projelerde;• z Ulaştırma sektörünün payı % 43,2• z Diğer kamu hizmetlerinin payı % 20,7• z Eğitimin payı %11,6• z Tarım sektörlerinin payı % 9,4• z Enerji sektörünün payı %5,1• z Sağlık sektörünün payı ise %4,2düzeyinde olmuştur.15Hazine Müsteşarlığı.


Makroekonomik İstikrar41Tablo 14: Türkiye’de Kamu Yatırımları (2002-2011) (1) (Milyar TL, %)2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011Proje Sayısı (Adet) 4.414 3.851 3.555 2.627 2.525 2.710 2.759 2.332 2.425 2.534Toplam Proje Tutarı(Cari Fiyatlarla,Milyar YTL)Cari Yıl ÖncesiKümülatif Harcama(Cari Fiyatlarla,Milyar YTL)ToplamProgram Ödenek(Cari Fiyatlarla,Milyar YTL)Toplam ProgramÖdenek/ ToplamProje Tutarı (%)166,8 187,1 196,1 206,7 200,4 209,3 219,0 245,8 273,4 303,766,0 80,4 86,8 84,0 86,5 93,5 102,4 110,9 118,4 140,610,6 12,5 12,0 16,2 17,5 17,1 17,1 21,5 27,8 31,36,3 6,7 6,1 7,8 8,7 8,2 7,8 8,7 10,1 10,3(1) Mahalli idare yatırımları, kamulaştırma harcamaları ve yatırım programında toplam dışı tutulan yatırımlar hariçtir.Kaynak: <strong>2012</strong> Yılı ProgramıKüresel krizden çıkışla birlikte toparlanan Türkiye ekonomisinde 2011 yılında özelkesim sabit sermaye yatırımlarının reel olarak %22,3 oranında artması öngörülmektedir.Bu dönemde, özel kesim sabit sermaye yatırımları içinde tarım, madencilik,imalat, enerji sektörlerinin paylarının artacağı, ulaştırma, turizm, konut eğitim, sağlıkve diğer hizmetler alt sektörlerinin paylarının ise azalacağı tahmin edilmektedir 16 .<strong>2012</strong> yılında özel kesim sabit sermaye yatırımlarının reel olarak %7,7 oranında artışgöstereceği tahmin edilmektedir. <strong>2012</strong> yılında özel kesim sabit sermaye yatırımlarıiçinde tarım ve ulaştırma alt sektörlerinin paylarının bir önceki yıla göre artacağı,eğitim sektörünün payının aynı kalacağı, diğer sektörlerin paylarının ise azalacağıöngörülmektedir 17 .<strong>2012</strong> yılında özelkesim sabit sermayeyatırımlarının reel olarak%7,7 oranında artışgöstereceği tahminedilmektedir.16<strong>2012</strong> Yılı Programı, s.24.17<strong>2012</strong> Yılı Programı, s.25.


42TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>Tablo 15: Sabit Sermaye Yatırımlarının Sektörel Dağılımı (1)Sektörler2010 Yılı2011 Yılı(Gerçekleşme Tahminleri)(Cari Fiyatlarla, Milyon TL)<strong>2012</strong> Yılı(Planlanan)Kamu Özel TOPLAM Kamu Özel TOPLAM Kamu Özel TOPLAMTarım 4.635 3.766 8.401 5.348 6.814 12.162 6.883 8.020 14.903Madencilik 879 2.676 3.555 1.611 3.762 5.373 1.240 4.154 5.394İmalat 384 62.192 62.577 435 90.161 90.596 763 99.173 99.936Enerji 3.054 9.194 12.248 2.885 16.490 19.376 4.010 18.174 22.184Ulaştırma 20.545 33.185 53.730 24.647 45.326 69.973 20.366 60.624 80.989Turizm 240 10.320 10.560 359 12.258 12.617 444 13.286 13.730Konut 715 27.969 28.684 947 34.235 35.182 1.233 37.914 39.147Eğitim 4.873 1.817 6.690 6.624 2.265 8.888 8.323 2.535 10.858Sağlık 2.248 5.010 7.258 2.405 5.990 8.396 2.825 6.596 9.421DiğerHizmetler9.491 7.200 16.691 11.850 8.278 20.129 14.585 9.035 23.620TOPLAM 47.064 163.330 210. 394 57.111 225.580 282.691 60.671 259.511 320.181(1) Merkezi yönetim bütçesinde yatırım işçiliği dahildir.Kaynak: <strong>2012</strong> Yılı Programı<strong>2012</strong> yılında, sektörel ve bölgesel önceliklerin yanı sıra devam eden projelerden:• z <strong>2012</strong> yılı içinde tamamlanarak ekonomiye kazandırılabilecek projelere,• z Uygulamasında önemli fiziki gerçekleşme sağlanmış projelere,• z Başlatılmış bulunan diğer projelerle bağlantılı veya eş zamanlı olarak yürütülmesi• z ve tamamlanması gereken projelere,• z Mevcut sermaye stokunun daha etkin kullanılmasına ve korunmasına yönelikidame-yenileme, bakım-onarım, rehabilitasyon ve modernizasyon türü yatırımprojelerine,• z Afet risklerinin azaltılması ve afetlerin önlenmesi ile afet hasarlarının telafisineyönelik projelere,• z AB’ye üyelik yönünde ortaya konulan politika ve önceliklerin hayata geçirilmesiiçin sürdürülen çalışmaların gerektirdiği projelere,• z e-Dönüşüm Türkiye Projesi ve Bilgi Toplumu Stratejisi ile uyumlu projelereağırlık verilecektir.


Makroekonomik İstikrar43E. Mali Piyasaların Derinliğinin ArtırılmasıMali piyasaların derinliğinin artırılmasıbir ülkede yatırımların artırılmasına,kalkınma ve sürdürülebilir büyümenin tesisedilmesine, mali istikrarın korunmasına veenflasyon başta olmak üzere temel makroekonomikgöstergelerin istikrarlı olmasınakatkı sağlamaktadır. İlk kez Konseyin III.toplantısında gündeme getirilen bu hususailişkin, son yıllarda İstanbul MenkulKıymetler Borsası (İMKB), Vadeli OpsiyonBorsasındaki (VOB) yıllık ve günlük işlemhacimlerindeki değişimler, sigorta sektöründe gerçekleştirilen <strong>ilerleme</strong>ler ve yasal altyapıdasağlanan iyileşmeler incelendiğinde, önemli gelişmeler sağlandığı gözlemlenmektedir.2009 ve 2010 yıllarında etkisini özellikle mali ve finansal piyasalar üzerinde gösterenküresel ekonomik krize rağmen Türkiye’deki mali piyasalar, güçlü pozisyonlarını 2011 yılındada korumayı başarmıştır.<strong>2012</strong> yılı Şubat ayı itibarıyla İMKB’de işlem gören şirket sayısı bir önceki yılın Şubatayına göre yaklaşık %7 oranında artış göstererek 374’e ulaşmış, küresel piyasalardakidurgunluğa paralel olarak hisse senedi piyasası aylık ABD Doları bazında ortalamagünlük işlem hacmi bir önceki yılın aynı dönemine göre yaklaşık %28 oranındaazalarak 1,564 milyar ABD Doları seviyesine gerilemiştir. İMKB şirketlerinin halkaaçık piyasa değeri içindeki yabancı payı ise Şubat <strong>2012</strong> döneminde %62 olarakgerçekleşmiştir.İMKB <strong>2012</strong> yılı Şubat ayı itibarıyla hisse senetleri yıllık toplam hacmi açısından,gelişmekte olan ülkeler ile karşılaştırıldığında, sahip olduğu 58,6 milyar ABD Dolarıseviyesindeki işlem hacmi ile gelişmekte olan ülkeler arasında 8. sırada yer almıştır.Dünya Borsalar Federasyonu (WFE) verilerine göre, borsalarda gerçekleşen Tahvilve Bono işlemleri göz önünde bulundurulduğunda İMKB, tescil işlemleriyle beraber,Tahvil ve Bono Piyasasında sahip olduğu 79.445 milyon ABD Doları seviyesindekiyıllık toplam işlem hacmi ile gelişmekte olan ülkeler sıralamasında 8. sırada yeralmıştır. <strong>2012</strong> yılı Şubat ayı itibarıyla, Tahvil ve Bono Piyasasında aylık işlem hacmiyaklaşık 364,4 milyon ABD Doları olarak gerçekleşmiştir.İMKB şirketlerininhalka açık piyasadeğeri içindeki yabancıpayı ise Şubat <strong>2012</strong>döneminde %62 olarakgerçekleşmiştir.


44TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>Grafik 4: Gelişmekte Olan Piyasalarda Hisse Senetleri Yıllık Toplam İşlem HacmiKarşılaştırması*Çin-ŞangayÇin-ŞenzenKoreBM&FBOVESPATayvanHindistan-UlusalJohennesburgİMKBTaylandHindistan-BombayMalezyaMeksikaEndonezyaVarşovaİsrailSantiagoKolombiyaFilipinlerMısırBudapeşte59.50358.56437.14924.55123.57620.01017.23511.1788.9538.1258.0076.7762.9882.793158.322139.457114.127327.580371.281424.59850.000100.000 150.000 200.000 250.000 300.000 350.000 400.000 450.000milyon ABD Doları* Şubat <strong>2012</strong> itibarıylaKaynak: WFEGrafik 5: Tahvil ve Bono İşlemleri*İspanya-BMELondraABD-NASDAQJohennesburgKolombiyaKoreNorveç-OsloİMKBGretaiMICEX/RTSİsrailİsveç SIXSantiagoHindistan-UlusalÇin-ŞangayİrlandaAlmanyaBuenos AiresHindistan-Bombay152.090150.544104.18879.44559.10441.47241.19741.19332.67426.77417.93313.7677.7014.9933.437489.334471.970770.220424.598500.000 1.000.000 1.500.000 2.000.000 2.500.000milyon ABD Doları* Şubat <strong>2012</strong> itibarıylaKaynak: WFE


Makroekonomik İstikrar45İMKB’de 2011 yılı içerisinde görülen gelişmeler, Dünya Ekonomik Forumutarafından yayımlanan Küresel Rekabet Gücü Endeksinde de yer almaktadır. Türkiye,endeksin hesaplanmasında %17 oranında katkıda bulunan “Finansal PiyasalarınGelişmişliği” alt göstergesinde 2011 yılında 6 basamak <strong>ilerleme</strong> sağlayarak 4,26puanla 55. sıraya yükselmiştir 18 .Tablo 16: Küresel Rekabet Gücü Endeksi - Finansal Piyasaların Gelişmişliği Alt BileşeniFinansalPiyasalarınGelişmişliğiAlt BileşenineilişkingöstergelerFinansalhizmetlerinerişebilirliğiFinansalhizmetlerinmaliyetiYerel hissesenedi piyasasıfinansmanıKredilere kolayerişimRisk sermayesininvarlığıBankalarınsağlamlığıHisse senedipiyasasınındüzenlenmesiYasal haklarendeksiFİNANSALPİYASALARINGELİŞMİŞLİĞİSIRALAMASITürkiye Avustralya ABDBirleşikKrallıkSıralama DeğerleriBulgaristan Yunanistan Macaristan43 21 13 4 106 68 4240 25 18 12 119 86 9142 16 28 19 88 91 11073 23 24 50 48 111 9382 21 12 23 66 103 11733 4 90 111 101 106 7532 10 48 28 102 84 3989 8 20 8 20 105 3955 6 22 20 75 110 63Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu (WEF)2011 yılları içerisinde İMKB’de işlem hacimlerinde yaşanan gelişmelere ek olarak,piyasaların gelişmesine yönelik olarak bazı önlemler alınmıştır. Bu doğrultuda;Borsada halka arzda, birincil piyasada uygulanan mevcut yönteme ilave olarak ikiyeni halka arz yöntemi geliştirilmiştir. Sabit Fiyatla Talep Toplama ve Satış Yöntemi18Dünya Ekonomik Forumu Küresel Rekabet Gücü 2011-<strong>2012</strong> Raporu.


46TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>Bankacılık sektörününtoplam aktifleri Aralık2011 itibarıyla %21oranında artış göstererek1,218 trilyon TL’yeulaşmıştır.Faizlerdeki gerilemeninde etkisiyle kredi hacmi%29,9 oranında artmışve mevduatın krediyedönüşüm oranı %100’eyaklaşmıştır.(Sabit Fiyat Yöntemi - SFY) ve Değişken Fiyatla Talep Toplama ve Satış Yöntemi(Değişken - Çoklu Fiyat Yöntemi - DFY) olarak adlandırılan bu yöntemlerin işleyişesasları 11 Mart 2011 tarihinde duyurulmuştur. Yine aynı duyuru ile HisseSenetleri Piyasası Birincil Piyasa Seans saatleri 10:30 – 12:00 olarak değiştirilmiştir.Buna paralel olarak Toptan Satışlar Pazarı işlemleri de 10:30 – 12:00 saatleri arasınaalınmıştır. Söz konusu yeni yöntemler ve birincil piyasanın yeni saatleri 4 Nisan 2011tarihinden itibaren devreye alınmıştır 19 .İMKB’nin Tahvil ve Bono Piyasası (TBP) bünyesinde 7 Ocak 2011 tarihindeBankalararası Repo-Ters Repo Pazarı oluşturulmuştur.AB’de yaşanan sorunlara karşı etkili politikaların uygulamaya konamamış olmasınedeniyle borç sorununun giderek yayıldığı ve küresel ekonomi ve finansal sistemüzerinde baskı yarattığı gözlenmiştir. Yaşanan sorunlar ve görünüme ilişkin kaygılarrisk iştahında bozulmaya yol açmış ve piyasalarda dalgalanmaya neden olmuştur.Piyasalardaki dalgalanma nedeniyle borçlanma imkanları sınırlanmış ve maliyetlerdeartış yaşanmıştır. Ancak, uygulanan etkin piyasa çeşitlendirilmesi politikaları sayesinde2011 yılında toplam 4,3 milyar ABD Doları tutarında Eurobond ihracı gerçekleştirilebilmiştir.<strong>2012</strong> yılının başlarında piyasalarda bir önceki yıla nazaran dahaolumlu bir hava olmasının etkisiyle, ilk iki ayda 2,5 milyar ABD Doları Eurobondihracı gerçekleştirilirken, Mart ayı içerisinde 90 milyar Japon Yeni (1.1 Milyar ABDDoları) tutarında bir ihraç daha gerçekleştirilmiştir.2011 yılında AB merkezli ülke borcu krizi ve küresel ekonomide yaşanan yavaşlama,dünya genelinde finans piyasalarını olumsuz etkilemiştir. Bu dönemde Türkiye’definans sektörü görece sağlamlığıyla ön plana çıkmıştır. Özellikle finans sektöründeen önemli paya sahip olan bankacılık sektörü, sermaye, kârlılık ve risk göstergeleriaçısından sağlıklı gelişim sürecini sürdürmektedir. Sektörün toplam aktifleri Aralık2011 itibarıyla %21 oranında artış göstererek 1.218 trilyon TL’ye ulaşmıştır.Faizlerdeki gerilemenin de etkisiyle kredi hacmi aynı dönemde %29,9 oranında artmışve mevduatın krediye dönüşüm oranı %100’e yaklaşmıştır. OVP’de öngörülen%4’lük GSYH büyüme hedefi ve reel sektör ile finansal sektör arasındaki etkileşimgöz önünde bulundurulduğunda, <strong>2012</strong> yılında GSYH büyüme hızındaki yavaşlamanınkredi büyümesinde ılımlı bir yavaşlamaya neden olması beklenmektedir.2011 yılı içerisinde gerek bankacılık sektörünün gerekse bankacılık dışı finansalsektörlerin mali yapısının ve kurumsal kapasitenin güçlendirilmesi amacıyla çeşitliönlemler alınmıştır. Bu kapsamda, bankaların sermaye yeterliliği, özkaynakları,bağımsız denetimi, kurumsal yönetimi, iç sistemleri ile bankacılık dışı finansal şirketlerinsermaye ve yönetimleri gibi konulara ilişkin düzenlemelerde değişiklikleryapılmıştır 20 .19Borsa Birincil Piyasada İlk Halka Arzlarda Uygulanacak Yeni İşlem Yöntemleri Hakkında 11.03.2011 tarih ve 366 sayılı Genelge.20Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu 2011 yılı Faaliyet Raporu.


Makroekonomik İstikrar47Diğer taraftan Türk Bankacılık Sisteminin Basel 2 ile uyumlu olan yeni sermayeyeterliliği düzenleme taslakları yayımlanmıştır. Basel 2’ye geçiş için 1 Temmuz 2011– 31 Haziran <strong>2012</strong> arasındaki bir yıllık dönem paralel uygulama şeklinde bir geçişsüreci olarak belirlenmiştir. Ayrıca Basel Bankacılık Komitesince öngörülen birdizi reformun ilk aşamasını teşkil eden ve kamuoyunda Basel 2,5 olarak bilinen ilkeve standartlar, paralel uygulama sürecine tabi tutulmuş olan Basel 2 DüzenlemeTaslaklarının ilgili kısımlarına derc edilmiştir.2005 yılında açılan ve Türkiye’nin ilk ve tek türev araçlar borsası olma özelliğinesahip olan VOB’un 2011 yılı itibarıyla yıllık işlem hacmi yaklaşık 440 milyar TL’yeulaşmıştır. Mali piyasalar içinde önemli bir rol oynayan Türk sigortacılık ve özelemeklilik sektöründe <strong>2012</strong> yılı Mart sonu itibarıyla 59 sigorta ve emeklilik şirketi, 2reasürans şirketi bulunmaktadır. Sigorta ve Emeklilik Şirketlerinde çalışan toplampersonel sayısı 2011 yılı Aralık sonu itibarıyla 16.571’dir.Son 20 yılda istikrarlı biçimde büyümesini sürdüren sigortacılık sektörünün 2011 yılıAralık sonu itibarıyla toplam prim üretimi 17,16 milyar TL olarak gerçekleşmiştir.1981 yılında 4,5 ABD Doları tutarında olan kişi başına özel sigorta prim harcamasıise, 2011 yılı Aralık sonunda 136,88 ABD Doları tutarına ulaşmıştır. 2011 yılı Aralıksonu itibarıyla sigortacılık sektörü toplam prim üretimi içinde, hayat dışı branşlarınpayı %84,34 ve hayat branşının payı ise %15,66’dir.Türk sigortacılık ve özelemeklilik sektöründe<strong>2012</strong> yılı Mart sonuitibarıyla 59 sigortave emeklilik şirketi,2 reasürans şirketibulunmaktadır.


48TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>


İş Ortamı49II. İş OrtamıA. Kayıt Dışı Ekonomi ile Mücadelenin SürdürülmesiKayıt dışı ekonomi ile mücadele, ekonomi politikasının temel unsurları arasında yeralmaktadır. Bu çerçevede son Konsey toplantısında üyeler, hükümetin kayıt dışı ekonomiile mücadele sürecinde yürüttüğü çalışmaları desteklediklerini belirtmişlerdir. Bununla birlikte,söz konusu çalışmaların, adil rekabetin sağlanmasına, işletme verimliliğinin arttırılmasına,finansmana erişimin kolaylaştırılmasına, vergi tabanının genişletilmesine ve işçilerinsosyal haklarının korunmasına katkıda bulunacağını belirterek, bu alandaki çalışmalarınsürdürülmesinin önemini vurgulamışlardır.2008-2010 Eylem Planı kapsamında;Kayıt dışı ekonomiyle mücadeleye yönelikçalışmalar 2008 yılından itibaren“Kayıt Dışı Ekonomiyle MücadeleStratejisi Eylem Planları” 21 kapsamındayürütülmekte olup, bu kapsamda gerçekleştirilençalışmalar ve denetimlerinetkinleştirilmesine yönelik faaliyetler neticesindeson dönemde kayıt dışı ekonomioranında iyileştirmeler sağlanmış; 2003yılında %32,7 seviyesinde olan kayıt dışıekonomi oranı, 2010 yılı itibarıyla %28,3seviyesine gerilemiştir.• z Sıvılaştırılmış Petrol Gazı (LPG) ve akaryakıt sektörüne yönelik denetim faaliyetleriartırılmış, akaryakıt sektöründeki kayıp ve kaçağın önlenmesi amacıylafiilî tespitlerin yapılması, sektörün kayıt altına alınarak kayıt dışılığın ve kaçakçılığınönlenmesi ve kayıt düzeninin sağlanması amacıyla ilgili kurumlar ile işbirliğiyapılmıştır.• z Sektörler itibarıyla belirlenen mükellef gruplarının Risk Analizi Modeli ile denetlenmesisağlanmıştır. Risk analizi projeleri, mükelleflerin gönüllü uyumununtemin edilmesi, matrah ve vergi farklarının ortaya çıkarılması, vergi kayıp ve2003 yılında %32,7seviyesinde olan kayıtdışı ekonomi oranı, 2010yıl sonu itibarıyla %28,3seviyesine gerilemiştir.Sektörler itibarıylabelirlenen mükellefgruplarının Risk AnaliziModeli ile denetlenmesiuygulamasına geçilmiştir.21Kayıt Dışı Ekonomi ile Mücadele Stratejisi Eylem Planı ile İlgili 2009/3 Sayılı Başbakanlık Genelgesi (R.G. 05.02.2009/27132);2011/21 sayılı Başbakanlık Genelgesi (R.G. 21.12.2011/28149).


50TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>e-Fatura sistemi ilefaturalaşma işlemlerinindaha hızlı ve güvenliyapılması sağlanmıştır.KDV İadesi Risk AnaliziProjesi Uygulaması(KDVİRA) ile KDV iadesüreci hızlandırılmıştır.kaçağının azaltılması yoluyla kayıt dışı ekonomi ile mücadele sürecine büyük katkısağlamaktadır. Bu yöntem ayrıca, sektörler itibarıyla mükelleflerin büyüklüklerininbelirlenerek sektörel ve bölgesel analizlerin yapılmasına ve mükelleflerinvergisel uyum davranışlarının ölçülmesine de imkan vermektedir.• z 2010 yılı içerisinde uygulanmaya başlanan e-Fatura 22 sistemi ile faturalaşma işlemlerinindaha hızlı ve güvenli yapılması sağlanmış; iş gücü, zaman ve faturalaşmamaliyetlerinde önemli ölçüde tasarruf kaydedilmiştir. 2011 yılı Ağustos ayıitibarıyla 3.020 mükellef elektronik fatura uygulamasından yararlanmıştır.• z Lisanslı Depoculuğun teşvikine yönelik düzenlemeler yapılmıştır 23 . Bu kapsamda;lisanslı depoya teslim edilen ürün için üreticiye verilen ürün senetlerinin eldeğiştirmesinden doğan kazançlar 31 Aralık 2014 tarihine kadar gelir ve kurumlarvergilerinden istisna tutulmuş, ürünlerin lisanslı depolara ilk tesliminde veborsadaki alım satımında KDV istisnası getirilmiştir. Lisanslı depo işletmesi ileyapılan sözleşmeler ve ürün senetleri damga vergisinden istisna tutulmuştur.• z 2010 Ocak döneminden itibaren hayata geçirilen KDV İadesi Risk Analizi ProjesiUygulaması (KDVİRA) ile KDV iade süreci hızlandırılmış, iş gücü ve zamantasarrufu sağlanmış, doğrudan riskli noktalar üzerine yoğunlaşıldığından denetimdeetkinlik ve verimlilik temin edilmiştir. Ayrıca, KDV iadelerinin Bilgi İşlemMerkezince değerlendirilmesiyle Türkiye genelinde uygulama birliği sağlanmıştır.• z Kayıt dışılığa yönelik ihbarlar Türkiye genelinde Vergi İletişim Merkezi aracılığıylatek bir merkezden alınmaya başlanmıştır. Bu kapsamda, 540.056 mükellefinvergisel sorularına cevap verilmiştir.• z Mükelleflerin gönüllü uyumunu artırmak amacıyla broşürler basılarak, beyannamedönemlerinde illere gönderilmiş ve internet üzerinden paylaşılmıştır.• z Mükelleflerin işlemlerini kanunlar çerçevesinde yürütmelerinin teşvikine yönelikolarak eylem planı döneminde çeşitli bilgilendirme faaliyetleri düzenlenmiştir.Yine, mükellef-vergi dairesi çalışanı ilişkisinin geliştirilmesine yönelik olarak yaklaşık35.000 personele eğitim verilmiştir.• z Ayrıca, vergi bilincinin artırılmasına yönelik faaliyetler kapsamında, ilköğretimokullarında eğitim faaliyetleri düzenlenmiştir. “Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi 2008-2010 Eylem Planı kapsamındakayıtlı istihdamın artırılması amacıyla ise;• z Sigorta primi işveren hissesinin 5 puanlık kısmının Hazine tarafından karşılanmasıile işveren üzerindeki istihdamdan doğan prim yükü azaltılmıştır 24 .22397 Sıra No’lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği (R.G. 05.03.2010/27512).235904 sayılı Gelir Vergisi Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (R.G.03.07.2009/27277).245763 Sayılı İş Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (R.G.26.05.2008/26877).


İş Ortamı51• z Kadınları ve 18-29 yaş arası gençleri istihdam eden iş yerleri için kademeli olarakişveren prim hisselerinin İşsizlik Fonundan karşılanması konusunda düzenlemeyapılarak, gençlerin ve kadınların kayıtlı çalışmaya katılımları teşvik edilmiştir 25 .• z Özürlü çalıştırmanın maliyeti düşürülerek, kota dahilinde özürlü çalıştıran işverenlerinprim hisselerinin tamamının; kota fazlası özürlü sigortalı çalıştıran veyayükümlü olmadığı halde özürlü sigortalı çalıştıran işverenlerin prim hisselerininyarısının Hazine tarafından ödenmesi uygulaması başlatılmıştır 26 .• z En az on işçi çalıştıran işverenlere ücretlerin banka vasıtasıyla ödenmesi zorunluluğugetirilmiştir 27 .Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi Eylem Planının 2011-2013 yıllarını kapsayacakşekilde yeniden hazırlanması çalışmaları Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB) koordinasyonundailgili kurumların katkısı ile tamamlanmış olup, Planda;• z Gönüllü Uyumun Artırılması,• z Denetim Kapasitesinin Güçlendirilmesi,• z Yaptırımların Caydırıcılığının Artırılması,• z Veri Tabanı Paylaşımı ve• z Toplumsal Farkındalığın Artırılmasıamaçları çerçevesinde 47 eylem belirlenmiştir 28 . Eylem Planı; yılda en az bir defaSayın Başbakanın başkanlığında toplanacak Kayıt Dışı Ekonomiyle MücadeleYüksek Kurulunda, en az altı ayda bir Ekonomi Koordinasyon Kurulu üyesi bakanlarve ilgili bakanlardan oluşan İzleme ve Yönlendirme Kurulunda, üç ayda birise GİB başkanlığında ilgili kurum yöneticilerinden oluşan Yürütme Kurulundadeğerlendirilecektir.Kayıt dışı ekonomiyle mücadele çalışmaları kapsamında ayrıca, denetimlerde idaripara cezalarının miktarı arttırılarak denetimde etkinlik sağlanmış ve denetim elemanlarınıngörevlerini yapmasını engellemek amacıyla cebir ve tehdit kullananlarhakkında idari para cezası uygulamasının yanı sıra, Türk Ceza Kanununa (TCK)göre suç duyurusunda bulunulması sağlanmıştır 29 .2011-2013 Kayıt DışıEkonomiyle MücadeleStratejisi Eylem Planıkapsamında 47 eylembelirlenmiştir.2525/03/2009 tarihli ve 2009/52 sayılı Genelge.265763 Sayılı İş Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (R.G.26.05.2008/26877).27Ücret, Prim, İkramiye ve Bu Nitelikteki Her Türlü İstihkakın Bankalar Aracılığıyla Ödenmesine Dair Yönetmelik(R.G.18.11.2008/27058).282011/21 sayılı Başbakanlık Genelgesi (R.G. 21.12.2011/28149).295754 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde DeğişiklikYapılmasına Dair Kanun (R.G.08.05.2008/26870).


52TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>B. Hukuki Çerçevenin İş Hayatının İhtiyaçlarına CevapVerecek Şekilde DüzenlenmesiTürkiye’deki hukuki altyapının, işdünyasının gelişen ihtiyaçları ve teknolojikgelişmeler çerçevesinde geliştirilmesi,mevzuatın küresel standartlara ve en iyiuygulamalara uygun şekilde güncellenmesi,Üyelerin üzerinde hassasiyetle durduğu konulararasında yer almaktadır. Bu çerçevedeVI. YDK Toplantısında Konsey üyeleri,1950’li yıllardan beri yürürlükte olan TürkTicaret Kanunu başta olmak üzere temelbazı yasal düzenlemelerin yenilenmesiningerekliliğine vurgu yapmışlardır. Bu kapsamda bazı temel kanunların yenilenmesine yönelikolarak uzun süreden beri yürütülmekte olan çalışmalar 2011 yılı içerisinde sonuçlandırılmışolup, yatırım ve ticaret ortamı üzerinde doğrudan etki yaratacak değişiklikleryapılmıştır:6762 sayılı Türk TicaretKanunu yenilenerek 13Ocak 2011 tarihindeTürkiye Büyük MilletMeclisi tarafından kabuledilmiştir.1957 yılından beri uygulanmakta olan 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu, başta teknolojiolmak üzere ticaret hukukunu ilgilendiren ulusal ve uluslararası gelişmeler,Türkiye’nin AB mevzuatına uyum yükümlülükleri ile finans ve sermaye piyasalarındayaşanan değişimlerin ışığında yenilenmiş ve yeni Kanun, 13 Ocak 2011 tarihindeTürkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) tarafından kabul edilmiştir 30 . 1 Temmuz<strong>2012</strong> tarihinde yürürlüğe girecek olan 6201 sayılı yeni Türk Ticaret Kanunu’nun,Türkiye’deki yatırım ortamını doğrudan etkileyecek yenilikleri arasında;• z Tek pay sahipli anonim ve limited şirket kurulmasının, ayrıca anonim şirket yönetimkurulunun ve limited şirket müdürünün tek kişiden oluşmasının mümkünhale gelmesi,• z Yönetim kurulu veya müdürler toplantısı ile genel kurul toplantılarının elektronikortamda yapılabilmesinin sağlanması,• z Güvenli elektronik imza ile karar alınabilmesi,• z Sermaye şirketlerinin web sitesi kurmasının ve şirketle ilgili bilgi, rapor, açıklamavb.nin siteye konmasının öngörülmesi, böylece şirket işlemlerinde şeffaflığın arttırılmasınınsağlanması,• z Uluslararası muhasebe ve raporlama standartları ile mevzuatın uyumlaştırılması,bununla birlikte bu hususun Küçük ve Orta Büyüklükte İşletmeler (KOBİ) içinilave yük getirmesini önleyecek kolaylıkların düzenlenmesi,• z Kurumsal yönetim ilkelerinin güçlendirilmesi,• z Pay sahiplerinin ve azlığın haklarının güçlendirilmesi yer almaktadır.306102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (R.G. 14.02.2011/27846).


İş Ortamı53Kanun, şirketlerle ilgili olarak tescil ve ilana tabi hususların düzenli olarak depolandığıve elektronik olarak kullanıcılara sunulabildiği bir bilgi bankasının Türkiye Odalar veBorsalar Birliği (TOBB)” yerine “bilgi bankasının ticaret sicil memurlukları nezdinde kurulmasınave karar alma sürecinin kolaylaştırılmasına yönelik hükümleri de içermektedir.Yine 1926 tarihinden beri yürürlükte bulunan Borçlar Kanunu ulusal ihtiyaçlar veuluslararası en iyi uygulamalar çerçevesinde gözden geçirilmiş ve 6098 sayılı yeniTürk Borçlar Kanunu, 11 Ocak 2011 tarihinde kabul edilmiştir 31 . Kanun ile getirilenyeniliklerin başında, güvenli elektronik imzanın da, islak imzanın imzanın bütünhukuki sonuçlarını doğurmasının kabul edilmesi gelmektedir. Ayrıca Kanun, satışsözleşmesi başta olmak üzere özel borç ilişkilerini tesis eden sözleşmelerin akdedilmesindeve ifasında taraflar arası menfaat dengesini gözeten ve sözleşmelerindeğişen koşullara uyarlanmasını öngören ilişkin pek çok yenilik getirmekte ve adiortaklıklarla ilgili olarak günümüz gereksinimlere uygun düzenlemeler içermektedir.Küresel ekonomik kriz ortamında özel sektörün kamuya olan borç yükünün azaltılması,maliye ve para politikalarının daha etkili şekilde uygulanması, istihdamın veekonomik kalkınmanın desteklenmesi amacıyla hazırlanan ve kamuoyunda “TorbaYasa” olarak bilinen 6111 sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile SosyalSigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer Bazı Kanun ve KanunHükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun 32 , 13 Ocak 2011tarihinde TBMM tarafından kabul edilmiştir. Söz konusu Kanun ile;• z Özel sektörün çeşitli kamu idarelerine olan borçları yeniden yapılandırılmış veyaödeme kolaylığı getirilerek ihtilafların sonlandırılması öngörülmüş,• z Vergi tabanının genişlemesine yönelik düzenlemeler yapılmış,• z Sosyal güvenlik reformunun uygulanması aşamasında tespit edilen eksiklik veaksaklıkların giderilmesini sağlayacak tedbirlere yer verilmiş,• z Çırakların, mesleki eğitim görenlerin, Türkiye İş Kurumu (İŞKUR) kursiyerlerininve staj gören öğrencilerin sosyal sigorta olanaklarından yararlanması vemesleki eğitim gören öğrencilerin uygulamalı staj imkanlarının genişletilmesisağlanmış,• z Kadınlar, gençler ve özürlüler gibi iş gücüne katılım açısından dezavantajlı gruplarınistihdamının arttırılmasına yönelik sosyal güvenlik prim indirimi yenidendüzenlenmiş ve• z Esnek çalışma biçimlerinin uygulanabilirliğinin arttırılmasına yönelik tedbirlereve düzenlemelere yer verilmiştir.6098 sayılı Türk BorçlarKanunu yenilenerek 11Ocak 2011 tarihindekabul edilmiştir.316098 sayılı Türk Borçlar Kanunu (R.G. 04.02.2011/27836).326111 sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer BazıKanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (R.G. 25.02.2011/27857 [1.Mükerrer]).


54TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>Uluslararası muhasebe ve denetim standartları ile uyumlu düzenlemelerin temini vegüncellenmesi amacıyla, “Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu Kanunu Tasarısı”ve “Türkiye Denetim Standartları ve Kamu Gözetim Kurumu Kanunu Tasarısı”ilgili tarafların görüşü alınarak hazırlanmıştır. Söz konusu Tasarıların ilgili TBMMkomisyonlarında görüşmeleri devam etmektedir. Bahsi geçen kanuni düzenlemelerle,işletmeler nezdinde yapılan bağımsız dış denetimlerde uygulanan farklı denetimusul ve tekniklerinin ortadan kaldırılması, ülke genelinde mali tablolara standart getirilmesindemevcut kurumsal altyapının güçlendirilmesi hedeflenmektedir.


İş Ortamı55C. Yargı Sisteminin Hızının, Etkinliğinin, Tutarlılığının veÖngörülebilirliğinin ArtırılmasıYargı sisteminin hızının, etkinliğinin, tutarlılığının ve öngörülebilirliğinin artırılmasıhususu, ilk Konsey toplantısından bu yana vurgulanan önemli öncelikler arasında yer almaktadır.Bu çerçevede, son yıllarda özellikle Adalet Bakanlığı koordinasyonunda sağlanançalışmalar ile önemli iyileştirmeler sağlanmıştır.Hukuk yargılamasını düzenleyentemel kanun niteliğindeki 1927 tarihliHukuk Usulü Muhakeme Kanunu’nu yürürlüktenkaldıran yeni 6100 sayılı HukukMuhakemeleri Kanunu ile yargı reformukapsamında, uygulamadan kaynaklananaksaklıkların giderilmesine; davaların basit,hızlı, en az giderle ve etkili bir biçimdegörülmesine; mahkeme dışı çözüm yollarıile sulh veya uzlaşmayı mümkün kılacak veteşvik edecek bir altyapının oluşturulmasına;ayrıca karşılaştırmalı hukuktaki gelişmelerin hukuk yargılamasına yansıtılmasınayönelik düzenlemelere yer verilmektedir 33 . 1 Ekim 2011 tarihinde yürürlüğe girenKanun, alternatif bir çözüm yöntemi olarak yatırımcılar için büyük önem arz edentahkimin ülkemizde yaygınlaştırılmasına ve tahkim kültürünün yerleştirilmesine yönelikhükümleri de içermektedir. Bu kapsamda ulusal tahkime ilişkin usul ve esaslar,Birleşmiş Milletler Ticaret Hukuku Komisyonu Tahkimi (UNCITRAL) ModelKanunu esas alınarak hazırlanan 4686 sayılı Milletlerarası Tahkim Kanunu çerçevesindeyeniden düzenlenmiştir. Böylece ulusal ve uluslararası tahkim kuralları uyumluhale getirilerek, ulusal tahkim kurallarının UNCITRAL kuralları çerçevesinde şekillenmesisağlanmıştır. Ayrıca alternatif yargılama yöntemlerinin yaygınlaştırılmasınıhedefleyen bu düzenlemenin yargı sisteminin hızının ve etkinliğinin artırılmasınakatkıda bulunulacağı öngörülmektedir.Ayrıca, devlet hizmetlerinin ve adaletin hızlandırılması, yargının etkililiğinin ve verimliğininartırılması ve mahkemelerin iş yükünün azaltılması hususlarına yönelikolarak Adalet Bakanlığı tarafından hazırlanan ve çeşitli kanunlarda değişiklik öngörentasarı yasalaşmıştır. Söz konusu Kanun 34 ile;• z Yüksek mahkemelerin iş yükünün azaltılmasını teminen hukuki yollara başvuruiçin harç uygulaması getirilmiş 35 ,336100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (R.G. 04.02.2011/27836).346217 sayılı Yargı Hizmetlerinin Hızlandırılması Amacıyla Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (R.G.14.04.2011/27905).35492 sayılı Harçlar Kanunu (1) ve (2) sayılı tarife değişikliği.


56TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>• z Miras belgesi verilmesi, terk eden eşin ortak konuta davet edilmesi gibi bazı çekişmesizyargı işlemlerinin noterler tarafından da yerine getirilebileceğine ilişkindüzenleme yapılmış 36 ,• z Cumhuriyet başsavcılıkları arasında yetkisizlik kararı verilmek suretiyle soruşturmaevrakının sürüncemede kalması ve yargılama sürecinin uzamasının önlenmesineyönelik olarak Ceza Muhakemesi Kanunu’nda değişiklik yapılmış 37 ,• z Doğrudan verilen adli para cezasına mahkumiyet hükümlerine karşı kanun yolunamüracaatlarında parasal bir sınır getirilerek bölge adliye mahkemeleri veYargıtay’ın iş yükünün azaltılması hedeflenmiş 38 ve• z Cumhuriyet savcılarının daha etkin ve süratli biçimde soruşturmaları yürütebilmeleriamacıyla bazı davalarda bulunma zorunlulukları kaldırılmıştır 39 .Tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri alanların ve özel hukuk ilişkisindendoğan anlaşmazlıkların, süratli ve etkin bir şekilde tahkim veya alternatifuyuşmazlık çözüm yöntemleriyle çözülmesini sağlamak üzere, bağımsız yapıya sahipİstanbul Tahkim Merkezinin kurulması amacıyla hazırlanan Kanun Tasarısı TaslağıBaşbakanlığa sevk edilmiştir.Kamu hizmetlerinin verimli, hızlı ve etkili sunumu hedefi çerçevesinde, kağıdadayalı süreçlerin elektronik ortama taşınması amacını taşıyan Kanun Taslağı 40 ,Başbakanlığa sevk edilmiştir. Söz konusu Taslak ile her türlü dava usul işlemlerinin,icra ve iflas işlemlerinin, idari davalar ve vergi davaları ile ilgili her türlü hukukiişlemin ve ceza muhakemesi hukukunu ilgilendiren işlemlerin Ulusal Yargı AğıProjesi (UYAP) vasıtasıyla elektronik ortamda ve daha hızlı biçimde yapılabilmesiöngörülmektedir. Teknolojik araçlar kullanılarak kamu hizmetinin hızlandırılmasıçalışmaları, sonuçları itibarıyla söz konusu hizmetlerin yargıya intikal etmesi halindeyargılama sürecini de daha etkin kılması öngörülmektedir. Bu kapsamda;• z Vize ve pasaport başvurularının elektronik ortamda yapılabilmesi vesonuçlandırılabilmesi,• z Noterlik işlemlerinin elektronik ortamda gerçekleştirilebilmesi,• z Sağlık hizmetlerinin sunumunda elde edilen kişisel sağlık verilerinin değerlendirilmekoşullarının belirlenmesi,• z e-Devlet projelerinde gerekli koordinasyonun sağlanması ve• z Güvenli elektronik imzanın bankacılık ve finans başta olmak üzere mali sektörlerdekullanımı amacıyla çok sayıda kanun ve kanun hükmünde kararnamededeğişiklik yapılması öngörülmektedir.36Noterlik Kanunu 71 inci madde değişikliği.375271 sayılı CMK 161 inci madde değişikliği.382577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu 45 inci madde.395320 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun Yürürlük ve Uygulama Şekli Hakkında Kanun Geçici 3 üncü madde .40Kamu Hizmetlerinin Hızlandırılması Amacıyla Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına DairKanun Tasarısı Taslağı


İş Ortamı57Yüksek mahkemelerce sağlanan adalet hizmetlerinde sürat ve etkinliğin arttırılmasınıteminen, 6110 sayılı Kanun 41 ile Yüksek Mahkemelerin üye sayılarının artırılmasınave bu Mahkemelerde dairelerin birden fazla heyetle çalışabilmesine yönelik yasaldüzenlemeler yapılmıştır. Bu kapsamda, Yargıtay’ın 32 olan daire sayısı 38’e ve 250olan üye sayısı 387’ye; Danıştay’ın 12 olan daire sayısı ise 15’e ve 87 olan üye sayısı156’ya çıkarılmıştır.Yargı hizmetlerinde etkinliğin arttırılmasına yönelik üçüncü paket kanun değişikliğiniteliğindeki “Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması ve Basın Yoluyla İşlenenSuçlara İlişkin Dava ve Cezaların Ertelenmesi Hakkında Kanun Tasarısı”, 30 Ocak<strong>2012</strong> tarihi itibariyle TBMM’ye sevk edilmiştir.650 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin 42 yayımlanması ile birlikte, hakim vesavcı sayısının arttırılmasına yönelik etkili tedbirler yürürlüğe konmuş; bunun yanısıra, 2011 yılında kadrolu ve sözleşmeli olmak üzere toplam 5.642 personel alımıgerçekleştirilmiştir. 2011 yılında yeni kurulan 293 mahkeme ile birlikte Türkiye’dekimahkeme sayısı 6.223’e ulaşmıştır.Yargı süreçlerinde zamandan ve dava giderlerinden tasarruf sağlanması amacıyla hertürlü yargısal ve idari işlemin elektronik ortamda yürütülmesini temin eden UYAP,2009 yılı sonu itibarıyla tüm yargı birimlerinde kullanıma açılmıştır. Kamu kurum vekuruluşları ile özel sektör kuruluşları arasında bu kapsamdaki temas ve entegrasyonçalışmaları sürdürülmektedir.Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu (HSYK)’nun görüşü 43 ve Adalet Bakanlığı’nınkararı 44 doğrultusunda, 9 olan bölge adliye mahkemesi sayısı 15’e çıkarılmış ve başsavcılarınatamaları tamamlanmıştır 45 . Söz konusu mahkemelerin, altyapı hizmetlerinintamamlanmasını müteakip 2013 yılında faaliyete geçirilmesi öngörülmektedir.5352 sayılı Adli Sicil Kanununun 13. maddesinin yeniden düzenlenmesi suretiylekamu kurum ve kuruluşları ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarına vegerçek kişilere, elektronik olarak adli sicil sistemine erişip, kendi iş ve işlemleri içinsorgulama yapma imkânı sağlanmış; ayrıca söz konusu erişimin altyapısının oluşturulmasınayönelik Projenin başlatılabilmesini teminen finansmanla ilgili düzenlemeler,<strong>2012</strong> yılında tamamlanmıştır.İcra hizmetlerinin verimliliğini artırmak ve icra dairelerinin kurumsal kapasitelerinigüçlendirilmek amacıyla, Adalet Bakanlığı tarafından “İcra DairelerininKapasitesinin Arttırılması Projesi” yürütülmeye başlanmıştır. AB ile bir eşleştirmeprojesi niteliğinde olan ve başlangıç aşamasında bulunan Projenin temel hedefi,icra dairelerin daha verimli ve hızlı çalışmasını temin etmek, icra daireleri ile ilgili416110 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (R.G.14.02.2011/ 27846).42Adalet Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü HakkındaKanun ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname(R.G.26.08.2011/ 28037).4307.06.2011 tarihli ve 187 sayılı görüş kararı.4413.06.2011 tarihli Bakan oluru.45HSYK’nın 19.06.2011 tarihli ve 1035 sayılı Kararnamesi.


58TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>Vatandaşların,avukatların, bilirkişilerin,kolluk birimlerinin vekurumların/şirketlerinkendileri için hazırlananportallar üzerindenyargısal işlemlereelektronik ortamdaerişimi/işlem yapmalarısağlanmıştır.şikayetlerin azaltılmasını ve vatandaşın icra dairelerine olan güveninin artırılmasınısağlamaktır.Yine, AB’deki en iyi uygulamalar çerçevesinde, yargının mevcut iş yükünü azaltmak,yargılama süresinin uzamasını önlemek, kişilerin yargıya yaptıkları başvurulardandaha etkin sonuçlar almalarını sağlamak ve bir mahkeme yönetim sistemi kurulmasıile bu sistemin işletilmesini sağlayacak teknik alt yapıyı oluşturmak üzere AdaletBakanlığı, “Mahkeme Yönetim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi”nin ikinci aşamasınıyürütmeye başlamıştır. Projenin bahsi geçen hedefleri doğrultusunda ilk aşamasındaçeşitli adliyelerde oluşturulan sistemin, halihazırda yürütülmekte olan ikinciaşama Proje ile, 20 pilot adliyede daha uygulanması öngörülmektedir.Türkiye’deki ceza adalet sisteminin Avrupa standartları ile uyumlu hale getirilmesive insan hakları standartlarının geliştirilmesi amacıyla <strong>2012</strong> yılında AB ile ortaklaşa“Ceza Adalet Sisteminin Geliştirilmesi Projesi”nin uygulanmasına başlanacaktır.Proje sonucunda, vatandaşların ceza adaletine olan güvenini arttırılması, daha hızlıişleyen ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatlarıyla uyumlu bir ceza yargılamasısisteminin kurulması hedeflenmektedir.Gerekli hukuki ve idari prosedürlerin tamamlanmasının ardından HSYK, Danıştayve Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı UYAP Sistem Merkezini, UYAP DokümanYönetim Sistemini ve internet hizmetini kullanmaya başlamıştır. Bu gelişme ile, yargıbirimleri arasında elektronik ortamda etkili, hızlı bir bilgi ve belge alış verişinisağlayacak önemli bir adım atılmıştır.Vatandaşların, avukatların, bilirkişilerin, kolluk birimlerinin ve kurumların/şirketlerinkendileri için hazırlanan portallar üzerinden yargısal işlemlere elektronikortamda erişimi/işlem yapmaları sağlanmıştır. Ayrıca, yargı sürecinde kırtasiyeciliğinazaltılmasını ve bürokratik prosedürlerin sadeleştirilmesini temin için hakim,Cumhuriyet savcısı ve diğer yargı personeline verilen e-imza sayısı 49.761’e ulaşmış;adliye sınırları dışından UYAP sistemine erişimin sağlanmasını teminen ayrıca, hakimve savcıların sanal paylaşımlı ağ (VPN) sertifikaları tanımlanmıştır.Soruşturma ve kovuşturma aşamasında Cumhuriyet savcısı, hâkim veya mahkemecedinlenilmesine gerek görülen kişilerin Türkiye’nin neresinde olursa olsun Sesve Görüntü Bilişim Sistemi kullanılarak video konferans yöntemiyle dinlenilmesineyönelik mevzuat çalışmaları tamamlanmıştır 46 .Acil ve felaket anında devreye girmek üzere UYAP Acil Durum Merkezi faaliyetegeçirilmiştir. UYAP’ta bulunan bilgi ve belgelerin yargı bağımsızlığına ve kişiselverilerin korunması kurallarına uygun olarak, güvenli bir ortamda saklanması vesistemin her türlü saldırılara karşı korunması için Bilgi Güvenliği Yönetim SistemiStandardı olan ISO 27001 standardına ulaşma çalışmaları ile UYAP Sistem Merkeziyönetiminin uluslararası standartlara kavuşturulmasına yönelik çalışmalar, AdaletBakanlığı bünyesinde sürdürülmektedir.46Ceza Muhakemesinde Ses ve Görüntü Bilişim Sisteminin Kullanılması Hakkında Yönetmelik (R.G.20.09.2011/ 28060).


İş Ortamı59D. Altyapının GeliştirilmesiEnerji, ulaştırma ve bilgi teknolojilerisektörlerinde liberalizasyon çalışmalarınadevam edilmesi ve artan talebin karşılanmasıiçin mevcut altyapının güçlendirilmesi,Türkiye açısından stratejik politikaalanlarından biridir. Sürdürülebilir ekonomikkalkınmanın sağlanmasında büyükrol oynayan güçlü bir ulaştırma altyapısıoluşturulması ve enerjide dışa bağımlılığınazaltılması konularında 2011 yılında önemliçalışmalar yürütülmüştür.1. Enerji Sektörünün LiberalizasyonuElektrik Piyasası2011 yılı sonu itibarıyla Türkiye’nin elektrik arzı yaklaşık 228 milyar kWh, elektriktüketimi ise 229 milyar kWh olarak gerçekleşmiştir. Elektrik enerjisi üretiminin%45’i doğal gazdan, %18’i yerli kömürden, %23’ü hidrolik kaynaklardan, %10’uithal kömürden, %2’si petrol türevlerinden ve kalan %2’si de rüzgar ve jeotermalgibi diğer kaynaklardan elde edilmiştir.Özel sektör tarafından üretilen elektriğin, tüketicilere rekabetçi bir piyasa yapısıiçerisinde serbest olarak ulaştırılması amacıyla Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu(EPDK), serbest tüketici limitini 2002 yılından itibaren düşürmekte olup, bu limit2011 yılı için 30.000 kWh olarak belirlenmiştir. Böylece, kullanımları yıllık 30.000kWh’in üzerinde olan tüketicilere toptan satış piyasalarına doğrudan erişim olanağıtanınmış ve tüketicilerin enerji gereksinimlerini, tedarikçiler ile ikili anlaşmalaryaparak serbestçe karşılayabilmelerinin önü açılmıştır. Serbest kullanıcı limitininazaltılmasına devam edilmesi ve <strong>2012</strong> yılı sonuna kadar meskenler dışındakitüm tüketicilerin, 2015 yılına kadar ise tüm tüketicilerin serbest kullanıcı olmasıhedeflenmektedir 47 .2010 yılı içerisinde Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliğinde yapılandeğişikliklerle serbest tüketicilerin tedarikçilerini değiştirmelerine ilişkin süreçbasitleştirilmiştir 48 .Ayrıca, Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmelik 49 ileelektrik piyasasında, yalnızca kendi ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla kojenerasyontesisi kuran, mikro kojenerasyon veya kurulu gücü azami 500 kW olan yenilenebilir47Elektrik Enerjisi Piyasası ve Arz Güvenliği Strateji Belgesi, 2009.48Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik (R.G.17.04.2010/27555) veElektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik (R.G.06.11.2010/27751).49Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine ilişkin Yönetmelik (R.G.03.12.2010/27774).


60TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong><strong>2012</strong> yılı Mart ayıitibarıyla toplam21 elektrik dağıtımşirketinden 13’ü özelsektör tarafındanişletilmektedir.enerji kaynaklarına dayalı üretim tesislerinde üretim faaliyetinde bulunan gerçekveya tüzel kişiler lisans alma ve şirket kurma yükümlülüğünden muaf tutulmuştur.Elektrik Enerjisi Sektörü Reformu ve Özelleştirme Strateji Belgesi ile Türkiye’nindağıtım şebekesi 2004 yılında coğrafi yakınlık, yönetim yapısı, enerji talebi ve diğeretkenler dikkate alınarak 21 dağıtım bölgesine bölünmüştür. Türkiye ElektrikDağıtım Anonim Şirketi (TEDAŞ)’ne bağlı 20 bölge özelleştirme programına alınmıştır.Dışarıda bırakılan tek dağıtım bölgesi, işletme hakkı 1990 yılında Kayserive Civarı Elektrik Dağıtım A.Ş.’ye devredilen Kayseri’dir. 1 Ocak <strong>2012</strong> tarihi itibarıylaTEDAŞ’a bağlı oluşturulan 20 bölgesel elektrik dağıtım şirketinden Başkent,Sakarya, Meram, Osmangazi, Çamlıbel, Uludağ, Yeşilırmak, Çoruh, Fırat ve TrakyaElektrik Dağıtım Anonim Şirketlerinin hisse devri yapılarak özelleştirme işlemlerisonuçlandırılmıştır. Dicle, Vangölü, Ayedaş, Toroslar Elektrik Dağıtım A.Ş.’nin isedevir süreci devam etmektedir. <strong>2012</strong> yılı Mart ayı itibarıyla toplam 21 elektrik dağıtımşirketinden 13’ü özel sektör tarafından işletilmektedir.18 adet termik santral, 27 adet hidroelektrik ve 56 adet akarsu santrali olmak üzeretoplam 101 santralin özelleştirilme çalışmaları Özelleştirme İdaresi Başkanlığıncayürütülmektedir. Bu santraller içerisinden, 52 adet akarsu santrali 19 grupta toplanmışve 2010 yılında ihalesi tamamlanmıştır. <strong>2012</strong> yılı Şubat ayı sonu itibarıyla 19gruptan 10’unun devri yapılmış; 5 grubun ise devir işlemleri devam etmektedir.2011 yıl sonu itibarıyla55 doğal gaz dağıtımbölgesinin ihalesitamamlanmış, 62 şirketedağıtım lisansı verilmiştir.Doğal Gaz PiyasasıTürkiye’nin artan enerji talebinin karşılanmasında doğal gazın payı ve önemi giderekartmaktadır. 2011 yıl sonu itibarıyla 55 dağıtım bölgesinin ihalesi tamamlanmış,62 şirkete dağıtım lisansı verilmiştir. Dağıtım lisansı almış olan şirketler tarafındanlisans kapsamındaki dağıtım bölgelerinde 2,5 milyar TL üzerinde yatırım yapılmış;yaklaşık 2 milyon abone sayısına ulaşılmıştır.2011 yıl sonu itibarıyla 71 ilin doğal gaz iletim hattı tamamlanmıştır. Bu çerçevedegenişleyen kullanım alanı ile birlikte 2011 yılında 39,2 milyar Sm3, <strong>2012</strong> yılı Şubat ayısonu itibarıyla ise 8,2 milyar Sm3 doğal gaz ithalatı gerçekleştirilmiştir. Ayrıca 2011yılında 714 milyon Sm3 , <strong>2012</strong> yılı Şubat ayı sonu itibarıyla ise 55 milyon Sm3 doğalgaz ihracatı gerçekleştirilmiştir.Mevcut doğal gaz boru hattının geliştirilmesi çalışmaları kapsamında, Boru Hatlarıile Petrol Taşıma A.Ş. (BOTAŞ) tarafından inşa edilen doğal gaz boru hatlarınınuzunluğu, 2011 yıl sonu itibarıyla 12.215 km’ye ulaşmıştır.2011 yılı içerisinde, 8 adet ithalat (spot LNG), 3 adet toptan satış, 6 adet iletim sıvıdoğal gaz (LNG), 6 adet sıkıştırılmış doğal gaz (CNG) iletim-dağıtım, 6 adet CNGsatış ve 2 adet dağıtım olmak üzere toplam 31 adet lisans verilmiştir. Böylece, 2011yıl sonu itibarıyla toplam lisans sayısı 243’e ulaşmıştır.


İş Ortamı61Tablo 17: Doğal Gaz Piyasasında Verilen Lisansların DağılımıLisans TürüLisans Sayısıİthalat 12İthalat (Spot LNG) 30İhracat 4Toptan satış 37Depolama 4İletim 1İletim (LNG) 22CNG Satış 46CNG İletim Ve Dağıtım 25Dağıtım 62TOPLAM 243Kaynak: EPDKBaşkent Doğalgaz Dağıtım A.Ş.’nin (BAŞKENTGAZ) %80 hissesine tekabül edenAnkara Büyükşehir Belediyesi’ne ait hisseler, Özelleştirme Yüksek Kurulu’nun 2Temmuz 2009 ve 28 Haziran 2011 tarihli kararları çerçevesinde özelleştirme programınaalınmış; 26 Temmuz 2011 tarihinde de ihale ilanı yayımlanmıştır. Başkentgaz’ınAnkara Büyükşehir Belediyesi, belediyeye bağlı kuruluşları ile iştiraklerine ait %20’lik hissesinin özelleştirilmesi işlemleri ise Ankara Büyükşehir Belediyesi tarafındanyürütülmekte olup, <strong>2012</strong> yılında ihalenin gerçekleştirilmesi planlanmaktadır.Doğal gazın yer altında depolanması ve böylece mevsimsel talep değişikliklerininkarşılanabilmesi amacıyla yürütülen projeler kapsamında 20 Eylül 2010 tarihindeTuz Gölü Doğal Gaz Yer Altı Depolama Projesinin ihalesi yapılmış olup, 15Haziran 2011 tarihinde çalışmalara başlanmıştır.Dünya petrol rezervlerinin %65’i ve doğal gaz rezervlerinin %71’i Türkiye’yi çevreleyenHazar Havzası ve Ortadoğu ile Rusya’da bulunmaktadır. Dolayısıyla, Türkiye,gerek coğrafi, gerekse jeopolitik konumu ile Orta Doğu ve Orta Asya’nın üretiminindünya pazarlarına ulaşmasında köprü ve terminal olma özelliği taşımaktadır.Bu kapsamda Türkiye’de, Doğu-Batı ve Kuzey-Güney ekseninde birçok projegeliştirilmektedir:• z Hazar Bölgesi ülkelerinde üretilecek doğal gazın Türkiye’ye ve Türkiye üzerindenAvrupa ülkelerine taşınmasını öngören Hazar-Türkiye-Avrupa Doğal Gaz BoruHattı Projesi kapsamında, Azerbaycan-Türkiye Doğal Gaz Boru Hattı ile 2007 yılıTemmuz ayından itibaren doğal gaz tedarik edilmektedir. Hattan <strong>2012</strong> yılı Şubatayı sonu itibarıyla yaklaşık 19,9 milyar Sm3 doğal gaz alımı gerçekleştirilmiştir.• z 2007 yılında başlatılan Türkiye-Yunanistan-İtalya Doğal Gaz Boru HattıProjesinin Türkiye – Yunanistan kısmından Yunanistan’a <strong>2012</strong> yılı Şubat ayı sonuitibarıyla yaklaşık 2,6 milyar Sm3 doğalgaz ihraç edilmiştir.


62TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>• z Türkiye-Bulgaristan-Romanya-Macaristan-Avusturya Doğal Gaz Boru Hattı(NABUCCO) Projesine ilişkin olarak 13 Temmuz 2009 tarihinde imzalananHükümetler arası Anlaşma, 1 Ağustos 2010 itibarıyla yürürlüğe girmiştir. 8Haziran 2011 tarihinde ise NABUCCO Projesi’nin geçtiği ülkelerin her birininEnerji Bakanlıkları ile projeyi yürüten NABUCCO Uluslararası Şirketi arasındaProje Destek Anlaşmaları imzalanmıştır. Yıllık maksimum 31 milyar m³ kapasiteyesahip olacak hattın 2017 yılında işletmeye alınması planlanmaktadır.• z Mısır ve Suriye gazını Türkiye’ye ve Türkiye üzerinden Avrupa’ya ulaştırmayıamaçlayan Arap Doğal Gaz Boru Hattı Projesinin Mısır ve Suriye arasındakibölümü tamamlanmıştır. Türkiye-Suriye doğal gaz şebekelerinin de <strong>2012</strong> yılındabirbirine bağlanması hedeflenmektedir. Bu kapsamda, Kilis Doğal Gaz BoruHattı Yapım İşi Projesine ait sözleşme 15 Mart 2011 tarihinde imzalanmıştır.• z Azerbaycan’ın Şah Deniz Konsorsiyumunun üreteceği Faz II gazının yıllık 10milyar m³ hacminin BOTAŞ doğal gaz iletim sistemi üzerinden Bulgaristan ve/veya Yunanistan sınırından Avrupa ülkelerine transit iletimine ilişkin hükümetlerarası anlaşma ve ticari anlaşmalar paketi 25 Ekim 2011 tarihinde; hükümetlerarası mutabakat zaptı ise 24 Aralık 2011 tarihinde imzalanmıştır.Petrol PiyasasıPetrol piyasasında 2011 yıl sonu itibarıyla 1.457 bayilik, 7 adet dağıtıcı lisansı, 6 adetdepolama lisansı, 7 adet ihrakiye 50 teslimi lisansı, 4 adet iletim lisansı, 67 adet madeniyağ lisansı, 16 adet serbest kullanıcı lisansı, 38 adet taşıma lisansı (demir yolu vedeniz yolu) ve 1 adet işletme lisansı verilmiştir. 2011 yıl sonu itibarıyla geçerli olanlisans sayısı 13.658’e ulaşmıştır.Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı’ndan 2011 yılında 257 milyon varil; <strong>2012</strong>yılı Şubat ayı sonu itibarıyla ise 43 milyon varil ham petrol yüklemesi yapılmıştır.2010 yılı Mart ayında süresi biten Kerkük–Yumurtalık Ham Petrol Boru HattıAnlaşması 19 Eylül 2010 tarihinde yenilenmiştir. Kerkük–Yumurtalık Ham PetrolBoru Hattı ile taşınan ham petrol miktarı 2011 yılında 163 milyon varil; <strong>2012</strong> yılıŞubat sonu itibarıyla ise 23 milyon varildir.LPG Piyasası2011 yılı içerisinde LPG piyasasında toplam 1.267 lisans verilmiştir. Böylece, piyasadakitoplam lisans sayısı 9.739’a ulaşmıştır.50Ülkenin karasuları ve/veya karasuları bitişiğinde deniz vasıtalarına veya hava meydanlarında yerli ve yabancı hava taşıtlarınavergili veya vergisiz sağlanan akaryakıt ve madeni yağ.


İş Ortamı63Tablo 18: 2011 Yılı İçerisinde Verilen ve Yürürlükte olan Lisans Türü ve SayısıLisans Türü2011 yılı içerisindeVerilenLisans SayısıYürürlükte OlanLisans SayısıLPG Dağıtıcı Lisansı 7 71LPG Depolama Lisansı 3 78LPG Taşıma Lisansı(15 adet karayolu, 6 adet denizyolu, 24 adet boru hattı)11 45LPG Tüpü Muayenesi, Tamiri ve Bakımı Lisansı 4 116LPG Tüpü İmalatı Lisansı 10LPG Otogaz Bayilik Lisansı 1.242 9.419TOPLAM 1.267 9.739Kaynak: EPDK2011 yılında 3.746.025 ton LPG tüketimi gerçekleşmiştir. Türkiye Petrol RafinerileriA.Ş. (TÜPRAŞ) ve LPG dağıtım firmalarınca 2011 yılında gerçekleştirilen toplamithalat miktarı 3.047.948 ton; toplam ihracat miktarı da 105.159 tondur.Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanımının ArtırılmasıYenilenebilir enerji alanında, 18 Mayıs2005 tarihinde yürürlüğe giren 5346 sayılıYenilenebilir Enerji KaynaklarınınElektrik Enerjisi Üretimi AmaçlıKullanımına İlişkin Kanun (YEKKanunu) özellikle rüzgar enerjisine vehidrolik enerjiye olan ilgiyi büyük ölçüdeartırmıştır. 8 Ocak 2011 tarihinde yürürlüğegiren 6094 sayılı Kanun ile YEKKanunu’nda kapsamlı değişiklikler yapılmıştır51 . Bu doğrultuda;• z Yenilenebilir enerji kaynakları ile elektriküretimi yapacak santrallerde yerliüretim aksamı kullanımına bazı teşvikler getirilmiştir. Güneş enerjisinden elektrikelde etmek için sağlanacak teşviklerin uygulamasına ilişkin idari düzenlemeçalışmaları devam etmektedir.• z İşletmedeki ilk 10 yıl boyunca; tüketicilere elektrik enerjisi satışı yapan tedarikçilereyönelik olarak, yenilenebilir enerji kaynaklarından üretilen elektriği satınYenilenebilir enerjikaynakları ile elektriküretimi yapacaksantrallerde yerli üretimaksamı kullanımınateşvikler getirilmiştir.516094 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanunda DeğişiklikYapılmasına Dair Kanun (R.G. 08.01.2011/27809).


64TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>alma yükümlülüğü getirilmiş ve bu yolla üretilen elektriğe kaynak bazında belirlenenfiyatlardan alım garantisi sağlanmıştır.2011 yıl sonu itibarıyla rüzgâr ve jeotermal enerjiden üretilen elektrik enerjisi miktarıtoplam elektrik üretiminin %2,4’üne ulaşmıştır.2011 yıl sonu itibarıyla elektrik kurulu gücüne eklenen 3.527 MW’lık yeni santrallerin%46’sı yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımına yöneliktir. Bu kapsamda2011 yılı içerisinde 372 MW’lık rüzgâr, 1.249 MW’lık hidroelektrik ve 20 MW’lıkjeotermal kaynaklı elektrik üretim santralleri işletmeye alınmıştır.2010 yılı sonunda 1.320 MW olan rüzgâr enerjisi kurulu gücü, 2011 yıl sonu itibarıyla%30’un üzerinde artış göstererek 1.729 MW seviyesine ulaşmıştır. 2011 yıl sonuitibarıyla 6.860 MW rüzgar elektrik santrali lisansı verilmiştir.2010 yılı sonunda 53,21 MW olan çöp gazı enerjisi kurulu gücü, 2011 yıl sonu itibarıyla%13’ün üzerinde artış göstererek 60,43 MW seviyesine ulaşmıştır.2013 yılı sonuna kadar iletim sistemine 600 MW kurulu gücünde güneş santrali bağlanmasıöngörülmektedir.12 Ocak <strong>2012</strong> tarihi itibarıyla hidroelektrik santraller için yaklaşık 18.164 MW lisanslıproje bulunmakta olup, bu projelerin tesisi ile Türkiye kurulu gücünde yenilenebilirenerjinin oranının 2023 yılına kadar %30’u bulması hedeflenmektedir.2023 yılına kadar güneş ve rüzgâr enerjisi kurulu gücünün 20.000 MW’a, 2013 yılınakadar ise jeotermal enerjiden elde edilen elektrik üretiminin 600 MW’a çıkarılmasıhedeflenmektedir.<strong>2012</strong> yılında da yenilenebilir enerji kaynaklarından daha fazla yararlanılması, enerjiverimliliği potansiyelinin belirlenmesi, mevzuat iyileştirilmesi ve yeni uygulamalarıngeliştirilmesine yönelik çalışmalara devam edilecektir. Bu kapsamda, nükleer enerjialanında bağımsız bir düzenleme ve denetlemenin sağlanması amacıyla yasal ve kurumsalaltyapıların oluşturulması; temiz kömür yakma teknolojilerinin kullanılmasıve geliştirilmesi; elektrik üretimi ve dağıtımının özelleştirilmesi; doğal gaz depolamakapasitesinin artırılması; petrol piyasasının sağlıklı ve güvenli bir şekilde işlemesininsağlanması amaçlarıyla Ulusal Petrol Stok Ajansı’nın kurulması önümüzdeki dönemdeyürütülecek çalışmalar arasındadır 52 .52<strong>2012</strong> yılı Programı.


İş Ortamı652. Ulaşım Altyapısının GeliştirilmesiKarayolu, demiryolu, havayolu ve deniz ulaşımı altyapısının geliştirilerek, Türkiye’ninulaştırma koridoru olarak stratejik konumunun güçlendirilmesine yönelik çalışmalara 2011yılında da devam edilmiştir.Karayolu Ulaşımı2011 yılı sonu itibarıyla 65.167 km olantoplam karayolu ağı, <strong>2012</strong> yılı Martayı itibarıyla 65.219 km’ye ulaşmıştır.Türkiye’nin bölünmüş yol ağı, 2011 yılıAralık ayı itibarıyla 21.227 km’ye ulaşmışolup bölünmüş yol uzunluğunun<strong>2012</strong> yılı sonunda 22.500 km’ye ulaşmasıhedeflenmektedir.Toplam karayolu ağı,<strong>2012</strong> yılı Mart ayıitibarıyla 65.219 km’yeulaşmıştır.Tablo 19: Bölünmüş Yol Uzunluğu(Km)Devlet ve İl Yolları Otoyollar TOPLAM2002 4.387 1.714 6.1012003 1.323 39 1.3622004 1.765 26 1.7912005 2.045 5 2.0502006 1.240 241 1.4812007 1.082 1.0822008 1.477 14 1.4912009 2.002 114 2.1162010 2.156 72 2.2282011 1.514 11 1.525TOPLAM 18.991 2.236 21.227Kaynak: Karayolları Genel MüdürlüğüKarayolları fiziki altyapısının geliştirilmesine yönelik önümüzdeki dönemde gerçekleştirilmesiplanlanan ve toplam maliyeti yaklaşık 221 milyar TL olarak belirlenenprojelerin finansmanında Yap-İşlet-Devret (YİD) modelinin de kullanılmasıplanlanmaktadır.


66TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>YİD modeli ile 2011-2023 yılları arasında gerçekleştirilecek 5.550 km uzunluğundakiotoyol projelerinin toplam maliyeti 86 milyar TL olarak tahmin edilmektedir.Bu projelerin hayata geçirilmesiyle Türkiye’nin otoyol ağı uzunluğu yaklaşık 7.827km’ye ulaşacaktır.Tablo 20: YİD Modeli ile 2011-2023 Döneminde Gerçekleştirilmesi Planlanan Projeler(Km)Proje AdıUzunlukGebze-Orhangazi-İzmir Otoyolu 421Kuzey Marmara Otoyolu Projesi (3. Boğaz Köprüsü dahil) 414Sabuncubeli Tüneli Projesi 4Ankara-Niğde Otoyolu Projesi 342Ankara- Kırıkkale- Delice Samsun Otoyolu Projesi 472Aydın-Denizli-Burdur Otoyolu Projesi, Aydın-Denizli kesimi 175Aydın-Denizli-Burdur Otoyolu Projesi, Denizli- Burdur kesimi 155Kınalı-Tekirdağ-Çanakkale-Balıkesir Otoyolu Projesi 359Ankara-İzmir Otoyolu Projesi 535Afyonkarahisar-Antalya-Alanya Otoyolu Projesi 490Sivrihisar-Bursa Otoyolu Projesi 202Şanlıurfa-Habur Otoyolu (Diyarbakır bağlantısı dahil) Projesi 445Gerede-Merzifon-Gürbulak Otoyolu Projesi, Gerede- Merzifon kesimi 357Gerede-Merzifon-Gürbulak Otoyolu Projesi, Merzifon- Gürbulak kesimi 919Yalova- İzmit Otoyolu (Özelleştirme kapsamından çıkarılmıştır) 81Mersin- Silifke (Taşucu) Otoyolu (Özelleştirme kapsamında yapılacak) 98Çiğli- Aliağa- Çandarlı Otoyolu (Özelleştirme kapsamında yapılacak) 81TOPLAM 5.550Kaynak: Karayolları Genel MüdürlüğüKuzey-Güney Aksları Projesi ile, Karadeniz bölgesinin Güneydoğu ile Akdenizbölgesine yüksek standartlı karayolları aracılığıyla bağlanması hedeflenmektedir.Bu doğrultuda, 15 Mart <strong>2012</strong> tarihi itibarıyla 11.797 km uzunluğunda olan Kuzey-Güney karayolu koridorlarının 8.511 km’sinin fiziki ve geometrik iyileştirilmesi tamamlanmıştır.Kuzey-Güney karayolu koridorlarının 2015 yılına kadar tamamlanmasıhedeflenmektedir.


İş Ortamı67Demiryolu UlaşımıDemiryolu yük ve yolcu taşımacılığının geliştirilmesi amacıyla kamu-özel sektör işbirliğiile çeşitli hızlı tren projeleri ve altyapı çalışmaları yürütülmektedir:Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları (TCDD), 8.324 km ana hat, 446 km ikincihat olmak üzere toplam 8.770 km konvansiyonel ana hat uzunluğuna sahiptir.2.342 km tali hat ile toplam konvansiyonel hat uzunluğu 11.112 km’ye ulaşmaktadır.Yüksek hızlı tren hat uzunluğu ise 888 km’dir. Böylece, 2011 yılı sonu itibarıyla toplamkonvansiyonel ve hızlı tren hat uzunluğu 12.000 km olmuştur.Ankara-İstanbul arasındaki seyahat süresinin azaltılması, hızlı, konforlu, güvenlibir ulaşım imkanı yaratılarak ulaşımda demiryolu payının artırılmasını amaçlayan“Ankara-İstanbul Yüksek Hızlı Tren Projesi”nin tamamlanması ile Ankara-İstanbularası mesafenin 576 km’den 533 km’ye; seyahat süresinin ise 3 saate düşmesiöngörülmektedir. Ankara merkez olmak üzere İstanbul-Ankara-Sivas, Ankara-Afyonkarahisar-İzmir, Ankara-Konya, Ankara-Bursa, Ankara-Sivas-Erzincan koridorlarındanoluşan çekirdek ağ üzerinde Ankara-Eskişehir arası 13 Mart 2009 tarihindegünde 8 seferle hızlı tren işletmeciliğine açılmıştır. Artan yolcu talebi ilebirlikte sefer sayısı günde 20’ye ulaşmıştır.2009 yılı Mart ayı ile 2011 yılı sonu arasında Ankara-Eskişehir arasında 4 milyon 979bin kişi taşınmıştır. Projenin 2.Etabı olan İnönü-Vezirhan ve Vezirhan-Köseköy kesimlerindeise inşaat çalışmaları sürdürülmektedir. Ankara-İstanbul Hızlı tren projesinin2013 yılı sonunda tamamlanması planlanmaktadır.Yapımına Nisan 2006 tarihinde başlanılan “Ankara-Konya Yüksek Hızlı TrenProjesi” tamamlanarak, 24 Ağustos 2011 tarihinden itibaren hızlı tren işletmeciliğineaçılmıştır. Ankara-Konya arasındaki seyahat süresinin 1 saat 30 dakikaya inmesiylebirlikte, 24 Ağustos-31 Aralık 2011 tarihleri arasında 408.328 yolcu taşınmıştır.Ankara-İstanbul Hızlı Tren projelerinin tamamlanmasından sonra İstanbul-Konyaarasındaki seyahat süresi 3 saat 30 dakikaya inecektir.Ankara-İzmir Hızlı Tren Projesinin Polatlı-Afyon kesimi için ihaleye çıkılmış olup28 Aralık 2011 tarihinde ihale teklifleri alınmıştır. Uşak (Eşme)-İzmir arası projeihalesi için çalışmalar devam etmektedir.Ankara-Sivas ve Bursa-Bilecik Hızlı Tren Projeleri de altyapı çalışmaları devam edendiğer hızlı tren projeleridir.Organize sanayi bölgelerine yakın ve yük potansiyeli yüksek olan bölgelerde diğerulaşım sistemleri ile entegre olarak kombine taşımacılığı geliştiren lojistik merkezlerinkurulması hedeflenmektedir. Lojistik merkezlerin öncelikle İstanbul, İzmit(Köseköy), Samsun (Gelemen), Eskişehir (Hasanbey), Kayseri (Boğazköprü),Balıkesir (Gökköy), Mersin (Yenice), Uşak, Erzurum (Palandöken), Konya (Kayacık),Denizli (Kaklık), Bilecik (Bozüyük), İstanbul (Halkalı), İstanbul (Yeşilbayır), Mardin,“Ankara-Konya YüksekHızlı Tren Projesi”tamamlanarak, 24Ağustos 2011 tarihindenitibaren hızlı trenişletmeciliğine açılmıştır.


68TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>Kahramanmaraş (Türkoğlu), Kars, İzmir ( Kemalpaşa), Sivas ve Habur olmak üzere19 merkezde kurulmasına yönelik çalışmalar yürütülmektedir. Bu kapsamda, Samsun(Gelemen) lojistik merkezi tamamlanarak işletmeye alınmıştır. Denizli (Kaklık) veİzmit (Köseköy) lojistik merkezlerinin 1.Etap çalışmaları tamamlanmıştır. Diğer lojistikmerkezlerde yürütülen proje ve kamulaştırma çalışmaları devam etmektedir.Kombine taşımacılığın geliştirilmesi ve taşımacılıkta demiryolunun payının artırılmasıamacıyla;Tekirdağ Limanının mevcut demiryolu ağına bağlanması ile Derince ve İstanbullimanlarındaki sıkışıklığın önlenmesi; Ege bölgesinin Avrupa’ya bağlantısı noktasındayaklaşık 600 km mesafenin kısalması ve boğaz trafiğinin azaltılması amacıylaplanlanan Tekirdağ-Muratlı Demiryolu projesinin inşaat çalışmaları tamamlanmıştır.Karasu Limanının mevcut demiryolu ağına bağlanması amacıyla, “Adapazarı-KarasuLimanı ve Sanayi Tesisleri ile Demiryolu Bağlantısı ve İstasyon Tesisleri Altyapıİnşaatı” çalışmaları devam etmektedir.Asya-Avrupa kıtaları arasında denizaltından kesintisiz demiryolu bağlantısını sağlayacakolan “Gebze-Haydarpaşa-Sirkeci-Halkalı Banliyö Hattının İyileştirilmesi veDemiryolu Boğaz Tüp Geçişi İnşaatı (Marmaray) Projesi”ne yönelik çalışmalar devametmektedir.Avrupa’yı Türkiye üzerinden Kafkasya ve Orta Asya Cumhuriyetlerine bağlamayıamaçlayan Türkiye-Gürcistan-Azerbaycan Demiryolu (Kars-Ahılkelek-Tiflis-Bakü)Projesi kapsamında çalışmalar sürdürülmektedir.Kemalpaşa Organize Sanayi Bölgesi Demiryolu Bağlantı Hattı inşaat çalışmalarının<strong>2012</strong> yılında tamamlanması planlanmaktadır.Ankara-İstanbul Hızlı Demiryolu projesinin devamı ve Avrupa ile entegre olacakyüksek standartlı bir demiryolu hattı oluşturmak amacıyla; Halkalı-BulgaristanHududu Demiryolu Etüt Proje ve Mühendislik Hizmetleri işi 2008 yılı Ekim ayındatamamlanmış olup, proje <strong>2012</strong> yılı yatırım programında yer almaktadır.Demiryollarının, yük ve yolcu taşımacılığındaki payının artırılması amacına yönelikolarak 10. Ulaştırma Şurası’nda önerilen ve Ulaştırma Bakanlığınca belirlenen 2023 hedeflerikapsamında;Yüksek hızlı demiryolu ağına öncelik verilerek 10.000 km çekirdek ağıntamamlanması,10.000 km yüksek hızlı ve 4.000 km konvansiyonel hat inşası ile toplam demiryoluağının 2023 yılına kadar 25.940 km’ye, 2035 yılına kadar ise 28.376 km’ye ulaşması,Demiryolu payının yolcu taşımacılığında %10’a; yük taşımacılığında %15’e çıkartılmasıamaçlanmaktadır.


İş Ortamı69Deniz UlaşımıDeniz ulaşımının geliştirilmesine yönelik yürütülen çalışmalar kapsamında;Ulaşım, turizm ve balıkçılık sektörlerine hizmet vermek üzere kıyı bölgelerinde inşaedilecek altyapı tesislerinin ve ilave kapasitelerin etkin bir biçimde planlanmasınıamaçlayan Kıyı Yapıları Master Plan ve Turizm Kıyı Yapıları Master Plan Çalışmaları2010 yılında; Balıkçılık Kıyı Yapıları Durum ve İhtiyaç Analizi Çalışması ise 2011yılında tamamlanmıştır.Ana limanların karayolu ve demiryoluna bağlanması ile limanların kombine taşımacılıkyapılabilen lojistik merkezler haline getirilmesi amacıyla;• z Ege Denizi’nde Çandarlı Limanı,• z Akdeniz’de Mersin Konteyner Limanı ve• z Karadeniz’de Filyos Limanının yapımına yönelik uygulama projeleritamamlanmıştır.Limanların hinterlant ulaşımının demiryoluna öncelik verilerek sağlanmasınayönelik;• z Aydın-Güllük Limanı bağlantısı ve Ereğli, Filyos, Zonguldak, Bartın Liman bağlantılarıuygulama projeleri ile Erzincan-Trabzon demiryolu bağlantısının avanproje çalışmaları tamamlanmıştır.• z Kırıkkale-Samsun demiryolu bağlantısının uygulama projesi ise devam etmektedir.YİD modeli ile deniz ulaşımı ve yat turizmi için gerekli altyapının oluşturulmasıamacıyla yürütülen çalışmalar kapsamında;• z Turgutreis, Didim, Çeşme, Sığacık, Yalova, Alanya, Mersin ve Kaş Yat Limanlarıprojeleri tamamlanmıştır.• z Gazipaşa, Kumkuyu, Muğla Ören ve Datça Yat Limanları ile Dalaman Yat Limanıve deniz otobüsü yanaşma yeri projelerinin yapımına devam edilmektedir.• z Karasu Limanı üst yapı inşaatı ile İzmir Karaburun, İzmir Yenifoça, BalıkesirAvşa Adası Türkeli, Silivri, Trabzon, İzmir Seferihisar Ürkmez, İzmir ÇeşmeŞifne ve Tekirdağ Yat Limanlarının ihale çalışmalarına devam edilmektedir.Mevcut kamu limanlarının işletme hakkı devri yöntemi ile özelleştirilmeleri kapsamında;İskenderun Limanının işletme hakkı 2011 yılı Aralık ayında 36 yıllığınaLimak Yatırım Enerji Üretim İşletme Hizmetleri ve İnşaat A.Ş.’ye devredilmiştir.İzmir limanının kruvaziyer turizminden aldığı payın son yıllarda artış göstermesinedeniyle kruvaziyer yolcularına hizmet verecek uluslararası standartta terminalhizmetlerinin verilebilmesi ve liman geri sahasından turistlerin azami ölçüde


70TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>faydalanabilmesi amacıyla TCDD İzmir Limanı kruvaziyer limanı ve yük limanı olarakikiye bölünmüştür. Kruvaziyer limanının imar planı çalışmalarında son aşamayagelinmiş olup; <strong>2012</strong> yılında özelleştirme ihalesinin tamamlanması planlanmaktadır.İstanbul’un tek kruvaziyer limanı olan, Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş.’ye aitİstanbul Salıpazarı Limanı’nın, geri planındaki tarihi ve doğal değerlerin de öne çıkarılarakyenilenmesi amacıyla imar planı çalışmaları yürütülmektedir.Hava Ulaşımı2011 yılı itibarıyla 47havalimanı sivil trafiğeaçık bulunmaktadır.Havayolu ulaşımı sektöründe oluşturulan rekabetçi piyasa ile birlikte yürütülen altyapıtesisi, modernizasyon ve ilave kapasite çalışmaları sonucunda havayolu yolcu taşımacılığındaönemli <strong>ilerleme</strong> kaydedilmiştir.Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ) Genel Müdürlüğü tarafından işletilenhavalimanı sayısı 43’e ulaşmıştır. Anadolu Üniversitesi tarafından işletilen EskişehirAnadolu Havalimanı ve özel sektör tarafından işletilen İstanbul Sabiha Gökçen,Zonguldak Çaycuma ve Antalya Gazipaşa Havalimanları ile birlikte 2011 yılı itibarıyla47 havalimanı sivil trafiğe açık bulunmaktadır.Tablo 21: Sivil Trafiğe Açık Havalimanları SayısıSivil Hava Trafiğine Açık Havalimanları Sayısı Uluslararası Statüde Olan Havalimanı Sayısı2003 37 242004 37 242005 37 242006 39 252007 42 282008 44 322009 45 352010 46 352011 47 36Kaynak: DHMİ2011 yıl sonu itibarıyla, bir önceki yıla göre; iç hat yolcu trafiği % 15,3 artışla 58 milyona;dış hat yolcu trafiği % 13 artışla 59 milyona ulaşmış olup, toplam yolcu trafiğiise % 14,4 artış ile 118 milyona ulaşmıştır.


İş Ortamı71Tablo 22: Havayolu Yolcu Trafiği(Yolcu Sayısı)İç Hat Yolcu Trafiği Dış Hat Yolcu Trafiği Transit Yolcu Trafiği Toplam Yolcu Trafiği2003 9.147.439 25.296.216 - 34.443.6552004 14.460.864 30.596.507 - 45.057.3712005 20.529.469 35.042.957 547.046 56.119.4722006 28.774.857 32.880.802 616.217 62.271.8762007 31.949.341 38.347.191 418.731 70.715.2632008 35.832.776 43.605.513 449.091 79.887.3802009 41.226.959 44.281.549 492.935 86.001.4432010 50.575.426 52.224.966 736.121 103.536.5132011 58.329.262 59.018.318 671.531 118.019.111Kaynak: DHMİHava ulaşımı altyapısının geliştirilmesine yönelik yürütülen çalışmalar kapsamında:YİD modeli ile, Kütahya-Afyon-Uşak Bölgesel (Zafer) Havalimanın ihalesi yapılmışolup, 23 Aralık 2010 tarihinde uygulama sözleşmesi imzalanmış; 21 Nisan 2011 tarihindeise yer teslimi yapılmıştır.İzmir Adnan Menderes Havalimanı mevcut dış hatlar terminali, CIP, iç hatlar terminalive mütemmimlerinin işletme devri 2 Ocak <strong>2012</strong> tarihinde gerçekleştirilmiştir.Çukurova Havalimanının uygulama sözleşmesi 25 Ocak <strong>2012</strong> tarihinde imzalanmıştır.Kiralama modeli ile ihalesi gerçekleştirilmesi planlanan Nevşehir (Kapadokya)Havalimanı ve Samsun (Çarşamba) Havalimanının ihale yoluyla kiralanması ve/veyaişletme hakkının devri hususunda ihale hazırlık çalışmalarına başlanmıştır.Altyapı Genel Müdürlüğü tarafından yürütülen çalışmalar kapsamında;• z Balıkesir Körfez Havaalanı, Ağrı Havaalanı pistinin genişletilmesi, EskişehirHavaalanı PAT sahaları geliştirilmesi ve Iğdır Havaalanı altyapı ikmal işleritamamlanmıştır.• z Bingöl ve Hakkari (Yüksekova) Havaalanlarının ise inşaat çalışmaları devametmektedir.• z Iğdır Havaalanı, Elazığ Havaalanı ve Şırnak Havaalanı üstyapı ve müteferrik işlerinşaatının <strong>2012</strong> yılı sonuna kadar tamamlanarak, havaalanlarının işletmeye açılmasıplanlanmaktadır.Uçuş başvurularının daha hızlı, doğru ve kolay bir biçimde yapılabilmesi için“PERSİS” otomasyon sistemine geçilmiştir.


72TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>E. KOBİ’lerin Desteklenmesi2010 yılı verilerine göre Türkiye’dekitoplam ihracatın %60,1’ini, toplam ithalatınise %42’sini 53 gerçekleştiren KOBİ’lerin 54finansman olanaklarının artırılması, büyümelerininteşvik edilmesi, yönetimkapasitelerinin geliştirilmesine yönelikpolitikaların uygulamaya konulması ve üretim-tedarikzincirleri arasındaki bağlantınıngüçlendirilmesi hususları Yatırım DanışmaKonseyi’nin kurulduğu 2004 yılından itibaren,Konsey üyelerinin önemle üzerinde durdukları hususlar arasında bulunmaktadır. Buhusus özellikle finansmana erişimin güçlendirilmesi ve KOBİ’lerin büyüme kapasiteleriningeliştirilmesi boyutlarıyla çeşitli uluslararası yayınlarda da sık sık gündeme gelmekte veTürkiye’nin öncelikli politikaları arasında yer almaktadır.KOSGEB DestekProgramları Yönetmeliğiçerçevesinde7 yeni destek unsurutanımlanmıştır.2009 yılında Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresiBaşkanlığı (KOSGEB) Kuruluş Kanunu’nda gerçekleştirilen düzenlemeler 55 doğrultusunda,KOBİ’lerin bölge, sektör ve ölçek parametrelerine göre farklılaşan ihtiyaçlarınayönelik olarak hazırlanan KOSGEB Destek Programları Yönetmeliği, 15Haziran 2010 tarihinde yürürlüğe girmiştir 56 . KOBİ desteklerinin etkinliğinin artırılmasınıhedefleyen söz konusu Yönetmelik çerçevesinde, 7 temel destek unsurutanımlanmıştır:• z KOBİ Proje Destek Programı• z Tematik Proje Destek Programı• z İşbirliği - Güçbirliği Destek Programı• z Araştırma- Geliştirme (ARGE), İnovasyon ve Endüstriyel Uygulama DestekProgramı• z Genel Destek Programı• z Girişimcilik Destek Programı• z Gelişen İşletmeler Piyasası KOBİ Destek Programı 5753Girişim özelliklerine göre dış ticaret istatistikleri-2010.54“Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Tanımı, Nitelikleri ve Sınıflandırılması Hakkında Yönetmelik” gereğince çalışansayısı 250’den az ve yıllık net satış hasılatı ya da mali bilançosu 25 milyon TL’yi geçmeyen işletmeler KOBİ olarak tanımlanmaktadır.Sermayesinin veya oy haklarının %25’inden fazlası kamu kurum veya kuruluşunun kontrolünde olan işletmeler, bulimitlerin içinde olsalar bile KOBİ sayılmamaktadır.55Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı Kurulması Hakkında Kanunda DeğişiklikYapılmasına Dair Kanun (R.G. 05.05.2009/27219) ile KOSGEB’in imalat sanayi dışındaki sektörlere de destek verilebilmesitemin edilmiş ve bu gelişme ile KOSGEB’in hedef kitlesi yaklaşık 10 kat artış göstererek 3 milyon KOBİ’ye ulaşmıştır (Ayrıntılıbilgi için bknz YDK İlerleme Raporu 2009).56Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı Destek Programları Yönetmeliği (R.G.15.06.2010/27612).57KOSGEB Desteklerine ilişkin ayrıntılı bilgi www.kosgeb.gov.tr adresinden temin edilebilir.


İş Ortamı73KOSGEB Destek Programları Yönetmeliği’nin yürürlüğe girmesini müteakiben,2010 yılının ikinci 6 aylık döneminde, yeni destek unsurları kapsamında toplam11,14 milyon TL tutarında destek sağlanmıştır. 2011 yılında ise söz konusu destekunsurlarının etkinliği artırılmış ve 2010 yılına kıyasla 15 katın üzerinde artış sağlanarak170,28 milyon TL tutarında destek sağlanmıştır.2010 yılı içerisinde KOSGEB tarafından, diğer destek unsurları ile birlikte sağlanantoplam destek miktarı 2009 yılına kıyasla %73,7 oranında artış göstermiş ve 2005-2010 yılları arasında sağlanan toplam KOSGEB destek tutarı 205 milyon TL’yeulaşmıştır. 2011 yılında sağlanan toplam destek miktarı ise 2010 yılı toplam destekmiktarının 3,6 katını aşarak 177,5 milyon TL’ye ulaşmıştır. Böylece 2011 yılında son6 yılda sağlanan destek miktarının %86’sı tutarında destek sağlanmıştır.2011 yılında KOSGEBtarafından son 6yılda sağlanan destekmiktarının %86’sıtutarında desteksağlanmıştır.


74TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>Tablo 23: KOSGEB Tarafından KOBİ’lere Sağlanan Destek Miktarı*Destek Unsuru 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011Danışmanlık veEğitim Destekleri5.720.501 1.588.763 934.897 141.036 944.607 926.962 20.197Bilişim Destekleri 507.948 1.778.947 1.054.721 543.701 449.074 1.370.936 127.277TeknolojiGeliştirme ve 12.483.852 5.457.501 4.418.588 6.819.782 6.631.706 5.606.972 1.303.100Yenilik DestekleriKalite GeliştirmeDestekleri574.161 243.459 348.558 507.057 616.075 570.993 137.404Pazar Araştırma veİhracatı Geliştirme 3.551.425 2.551.933 2.529.504 5.072.667 8.499.340 10.685.716 1.711.921DestekleriUluslararasıİşbirliği Geliştirme 44.728 22.043 23.024 21.691 26.352 195.898 10.292DestekleriBölgesel KalkınmaDestekleri18.274.982 5.715.913 5.406.457 5.983.925 6.668.285 7.337.313 3.305.129GirişimciliğiGeliştirme1.960.823 644.374 398.995 982.458 1.352.027 643.172 266.802DestekleriKOBİ Proje DestekProgramı293.319 20.540.659Tematik ProjeDestek Programı- 197.611İşbirliği-GüçbirliğiDestek Programı1.364.636 12.451.150ARGE ,İnovasyonEnd. Uyg. Destek4.161.762 43.294.757ProgramıGenel DestekProgramı4.959.644 67.538.532Girişimcilik DestekProgramı358.292 26.252.955Diğer(İştirakler-Projeler-IVCI**- Ulusal/Uluslararasıİlişkiler)1.217.222 5.816.309 2.628.408 23.097.753 2.686.162 9.938.184 302.847TOPLAM 44.335.642 23.819.242 17.743.152 43.170.070 27.873.628 48.413.799 177.460.633* 15 Haziran 2010 tarihinde yürürlüğe giren KOSGEB Destek Programı Yönetmeliği kapsamındaki destek unsurları kırmızıile gösterilmiştir. Söz konusu yönetmelik kapsamında tanımlanan bir diğer destek unsuru olan Gelişen İşletmeler PiyasasıKOBİ Destek Programı uygulamasına başlanmakla birlikte henüz destek sağlanmamıştır. Başvuruların alınmasına devamedilmektedir.** İstanbul Risk Sermayesi GirişimiKaynak: KOSGEBTL


İş Ortamı75KOBİ’lere kısa vadeli finansman sağlanması amacıyla 2004 yılında alınan BakanlarKurulu Kararı 58 gereğince uygulanmakta olan Kredi Faiz Destekleri kapsamında ise,KOSGEB Kuruluş Kanunu’ndaki değişiklik sonrasında 59 7,3 milyar TL tutarındafaizsiz kredi kullandırılmış ve 464 milyon TL tutarındaki faiz KOSGEB tarafındankarşılanmıştır. Bu kapsamda 2004 yılından itibaren KOSGEB tarafından karşılanantoplam 892 milyon TL tutarındaki kredi faizinin %52,1’i, 2009-2011 tarihleri arasındakullandırılan kredilerden kaynaklanmıştır. Söz konusu destekten yararlanantoplam 203.736 işletmenin %78,9’u yine aynı dönemde yararlanmıştır.Tablo 24: Kredi Faiz Destekleri Kapsamında Sağlanan Destek MiktarıKREDİ TÜRÜKOBİ İhracat Finansman Destek Kredisi(27.02.2009-31.12.2009)0 Faizli Diyarbakır İli İşletme SermayesiDestek Kredisi(19.10.2009-24.12.2010)100.000 KOBİ Destek Kredisi(02.11.2009-31.07.2010)Acil Destek Kredisi(20.11.2009-24.12.2010)Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP)Bölgesi Makine Teç. Kredisi(20.11.2009-24.12.2010)Ölçek Endeksli Büyüme Destek Kredisi(22.11.2010-31.12.2011)KOBİ İhracat Finansman Destek Kredisi2010(22.11.2010-31.12.2011)Acil Destek Kredisi 2011(23.09.2011-31.12.2011)Van İli İşletme Sermaye Destek Kredisi(09.12.2011-31.12.2011)Yararlananİşletme SayısıKullandırılanKredi Tutarı(Milyon TL)KOSGEB TarafındanKarşılanan Faiz4.838 1.210,54 28,602.008 58,31 8,2784.155 2.019,73 148,331.449 127,35 20,27631 137,18 22,3162.118 2.408,32 206,94.625 1.268,21 16,63964 84,38 12,753 0,09 0,02TOPLAM 160.791 7.314,11 464,08Kaynak: KOSGEBGelişen İşletme Piyasası’nda işlem görmek üzere payları halka arz edilecekKOBİ’lerin ilk halka arz işlemine ilişkin maliyetlerinin 60 desteklenmesi amacıylaKOSGEB tarafından yürürlüğe konulan Gelişen İşletmeler Piyasası KOBİ Destek582004/7131 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı.59Mayıs 2009- Ekim 2011 tarihleri arasında.60İMKB, SPK ve MKK kayıt ücreti, Aracılık Komisyonu, Bağımsız Denetim Ücreti, Piyasa Danışmanı Ücreti gibi.


76TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>Hazine destekli kredikefalet sisteminin süresi14 Temmuz 2013 tarihinekadar uzatılmış, kefaletoranı %65’den %75’eçıkarılmış, kredilerinvadesi 4 yıldan 8 yılayükseltilmiştir.2011 yılında toplam3.197 KOBİ’ye 1 milyarTL tutarında kefaletsağlanarak birikimlitoplamda 3,07 milyarTL kefalet ve 4,35milyar TL kredi hacmineulaşılmıştır.Programının da KOBİ’lerin kurumsal kapasitesinin güçlendirilmesi ve daha şeffafhale getirilmesine önemli ölçüde katkıda bulunacağı öngörülmektedir.KOBİ’lerin büyümesinin önündeki en önemli engellerden biri olan finansmana erişimalanındaki olanakların artırılması hususunda oldukça önemli bir rol üstlenenkredi garanti kuruluşlarının etkinliğinin artırılmasına yönelik olarak;• z 2010 yılı içerisinde gerçekleştirilen yasal düzenlemeler ile Hazine desteğindenfaydalanacak KOBİ’lerin desteğe başvuru süreçleri kolaylaştırılmış ve 2011 yılıiçinde yapılan düzenleme ile Hazine destekli kefalet sisteminden daha fazla firmanınfaydalanmasını sağlamak amacıyla, desteğin süresi 14 Temmuz 2013 yılınakadar uzatılmıştır. Ayrıca, sistemden faydalanan işletme sayısını artırmak amacıyla,kefalet oranı %65’den %75’e çıkarılmış, bununla birlikte destek sağlanacakKOBİ kredilerinin vadesi 4 yıldan 8 yıla yükseltilmiştir 61 .• z Bu kapsamda 2010 yılı içerisinde Hazine kefaleti ve Kredi Garanti FonuA.Ş.(KGF) öz kaynakları ile sağlanan toplam 938,92 milyon TL tutarındaki kefaletile yaratılan kredi hacminde %65 oranında artış sağlanmış ve 2010 yılı sonuitibarıyla 1,3 milyar TL tutarında kredi hacmi yaratılmıştır. 2011 yılında ise toplam3.197 KOBİ’ye 1 milyar TL tutarında kefalet sağlanarak birikimli toplamda3,07 milyar TL kefalet ve 4,35 milyar TL kredi hacmine ulaşılmıştır.Tablo 25: KOBİ’lere KGF A.Ş. Öz Kaynakları ve Hazine Desteği ile Sağlanan Kefaletve Yaratılan Kredi Hacmi*KefaletSayısıKefaletTutarı(Milyon TL)YaratılanKredi Hacmi(Milyon TL)1994-20062007 2008 2009 2010 2011HazineDesteğiKGF ÖzKaynaklarıHazineDesteğiKGF ÖzKaynakları(sayı, Milyon TL)TOPLAM2.529 305 1.138 2.605 708 2.382 1.363 1.834 12.864185,63 52,99 284,59 565,35 275,9 663,02 441,4 601,4 3.070,28280,86 75,45 402,58 790,65 434,1 868,31 681,2 812,5 4.345,65*Hazine Desteği ile gemicilik ve denizcilik sektöründe faaliyet gösteren KOBİ dışındaki firmalara yönelik olarak da desteksağlanmakta olup, tablodaki rakamlara söz konusu destekler dahil edilmemiştir. Bu kapsamda Ocak-Aralık 2011 tarihlerindeHazine desteği ile gemicilik sektöründeki 10 KOBİ’ye sağlanan 80,9 milyon TL tutarındaki kefalet ile 128,5 milyon TLtutarında kredi hacmi yaratılmıştır.Kaynak: Kredi Garanti Fonu A.Ş.612010/263 sayılı Kredi Garanti Kurumlarına Sağlanacak Hazine Desteğine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Kararda DeğişiklikYapılmasına Dair Karar (R.G. 10.04.2010/27548), 2011/2016 sayılı Kredi Garanti Kurumlarına Sağlanacak Hazine Desteğineİlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Kararda Değişiklik Yapılmasına Dair Karar (R.G. 03.07.2011/27983).


İş Ortamı77• z AB Rekabet Edebilirlik ve Yenilik Çerçeve Programı kapsamında, KGF A.Ş. veFinansbank ile Avrupa Yatırım Fonu (AYF) arasında kredi garantileri anlaşmasıimzalanmıştır. KGF A.Ş. ile AYF arasında imzalanan “Yenilikçilik ve RekabetEdebilirlik (CIP) Programı” kapsamında 112,5 milyon Avro’luk kredi hacmineulaşılması hedeflenmektedir. Bu kapsamda KGF A.Ş. tarafından uygulanmaktaolan “Her Köye Bir KOBİ” Projesi’nde 2011 yıl sonu itibarıyla 523 KOBİ’nin670 talebi karşılanmış olup, sağlanan 86,1 milyon Avro tutarındaki destek ile107,7 milyon Avro tutarında kredi hacmi sağlanmıştır.• z AB Katılım Öncesi Yardım Aracı (IPA) kapsamındaki “Büyüyen Anadolu’yaKredi Kolaylıkları Projesi” ise 2010 yılı Ekim ayında uygulanmaya başlanmışolup, Proje kapsamında hedef bölgede 62 500 milyon Avronun üzerinde kredihacmi oluşturulması hedeflenmiştir. Bu çerçevede 2011 yıl sonu itibarıyla 2.700KOBİ’ye toplam 180 milyon Avro tutarında kredi kullandırılmıştır. Ayrıca Projekapsamındaki “Mikro KOBİ’lere Mikro Krediler Projesi” çerçevesinde de KGFA.Ş. tarafından 181 KOBİ’ye yönelik olarak sağlanan 2,5 milyon TL tutarındakikefalet ile 3,2 milyon TL tutarında kredi hacmi yaratılmıştır.• z IPA kapsamında 2011 yılı içerisinde başlatılan, AYF ve İstanbul Risk SermayesiGirişimi (IVCI) ile birlikte uygulanacak 16,3 milyon Avro bütçeli “Gelişen 43Anadolu Girişim Sermayesi Fonu” Projesi kapsamında ise <strong>2012</strong> yılı içerisindeTürkiye’nin az gelişmiş bölgelerindeki KOBİ’leri hedefleyen yeni bir girişim sermayesifonu oluşturulması ve fon tarafından yenilikçi sektörlerde faaliyet gösterenKOBİ’lere yatırım yapılması planlanmaktadır.Konsey üyelerinin VI. Yatırım Danışma Konseyi Toplantısında üzerinde önemledurduğu hususlardan biri olan, KOBİ’lerin üretim ve tedarik zincirleri arasındakibağlantının güçlendirilmesi hususunda da önemli projeler yürütülmüştür. Bukapsamda 2007 yılında uygulanmaya başlanan Ulusal Kümelenme PolitikasınınGeliştirilmesi Projesi çerçevesinde;• z 32 küme kategorisi belirlenmiş, 10 pilot iş kümesi için yol haritaları hazırlanmıştır 63 .• z Bölgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Programı (BROP) 64 kapsamındaki11 pilot küme 65 için de kümelenme analizleri yapılmış ve 11 pilot kümeninmevcut durumu ile kümelenme alanında ihtiyaç duyduğu temel hususlar ortayakonulmuştur.62Kişi başı milli geliri Türkiye ortalamasının %75’inin altında bulunan, Türkiye’deki KOBİ’lerin %25’ine ev sahipliği yapan ancakKOBİ kredilerinin yalnızca %10’unun ulaştığı, İBBS II bölge sınıflandırmasında yer alan 43 il.63Mersin İşlenmiş Gıda İş Kümesi, Ankara Yazılım İş Kümesi, Ankara Makine İş Kümesi, Denizli-Uşak Ev Tekstili İş Kümesi, KonyaOtomotiv Yan Sanayi İş Kümesi, Muğla Yat Üretimi İş Kümesi, Eskişehir-Bilecik-Kütahya Seramik İş Kümesi, İzmir Organik Gıdaİş Kümesi, Manisa Elektrik Elektronik Aletler İş Kümesi, Marmara Otomotiv İş Kümesi.64BROP kapsamında, istatistiki bölge birimi sınıflandırılmasına göre İBBS-II bölgesinde bulunan toplam 43 ilde desteksağlanabilmektedir.6511 Pilot Küme; Kayseri-Mobilya; Gaziantep-Makine Halısı; Kahramanmaraş-Tekstil; Sivas-Doğal Taşlar; Yozgat-Mobilya;Trabzon-Ağaç İşlemeciliği; Samsun-Dış Ticaret İşlemleri; Malatya-Kayısı; Erzurum Kars-Kış Turizmi; Mardin-Turizm;Çorum-Makine.


78TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>• z Kümelenme çalışmalarında yer alan tüm paydaşların yararlanabilmesini teminenKümelenme Portalı oluşturulmuştur.Kümelenme çalışmalarının tamamlanması ile birlikte, kümelerde yer alanKOBİ’lerin KOSGEB desteklerinden ve danışmanlık hizmetlerinden daha etkilive verimli bir şekilde yararlanması sağlanabilecektir.Yine firmalar arası iş birliklerinin artırılmasına yönelik olarak, IPA kapsamındabaşlatılan AB destekli “Kümelenme ile Ağ Oluşturma ve Bölgesel İşbirliğiiçin KOBİ’lerin Güçlendirilmesi Projesi” kapsamında Samsun, Trabzon, Çorum,Gaziantep ve Kahramanmaraş illerinde;• z firmalar arası iş birliğinin artırılması ile verimliliklerinin ve katma değerleriningeliştirilmesine,• z bölgedeki ihracatçı birlikleri ve sanayi odaları gibi yerel aktörler tarafından sunulandestek hizmetlerinin çeşitlendirilmesine,• z firmaların teknolojiye erişimlerinin kolaylaştırılmasına,• z üniversite-sanayi işbirliğinin geliştirilmesine ve• z firmaların uluslararası pazarlardaki rekabet gücünün artırılmasınayönelik önlemlerin uygulamaya konulması planlanmaktadır.Ayrıca, 2010 yılı Eylül ayı içerisinde yayımlanan tebliğ 66 ile, kümelenme anlayışı veproje yaklaşımı çerçevesinde, işletmelere yönelik proje bazlı veya yurt dışı pazarlamahususlarındaki eğitim ve danışmanlık hizmetlerinin KOBİ grupları için uygulanabileceğibütünleşik bir destek mekanizması tasarlanmıştır. Bu kapsamda ihtiyaç,ölçek ve donanımlarına göre gruplandırılan her bir KOBİ grubu için ayrı eğitimve danışmanlık programları uygulanarak işletmelerin uluslararası rekabet gücününgeliştirilmesine katkıda bulunulması hedeflenmektedir.KOBİ’lerin gerek kurumsal kapasitelerinin ve rekabet güçlerinin artırılması, gereksesağlanan desteklerin ihtiyacı olan KOBİ’lere kısa zamanda ulaştırılabilmesiaçısından danışmanlık sistemi oldukça önem taşımaktadır. Türkiye’deki KOBİ’lereyönelik olarak gerçekleştirilen çeşitli uluslararası yayınlarda da sıklıkla bu hususunüzerinde durulmaktadır. Bu kapsamda;• z KOBİ’lerin sektörel olarak ihtiyaç duydukları danışmanlık hizmetlerinin iyileştirilmesive geliştirilmesi hedefi çerçevesinde, Japonya Uluslararası İşbirliğiAjansı (JICA) ile KOSGEB işbirliğinde “Türkiye’de KOBİ Danışmanlık SistemiProjesi Çalışması” başlatılmıştır 67 . KOBİ danışmanlık hizmetine ilişkin standartlarıntespit edilmesi ve kalitesinin artırılmasının hedeflendiği Projenin <strong>2012</strong>yılı içerisinde tamamlanması planlanmaktadır. Proje kapsamında ayrıca, “KOBİ662010/8 sayılı “Uluslararası Rekabetçiliğin Geliştirilmesinin Desteklenmesi Hakkında Tebliğ (R.G.23.09.2010/27708).67Proje,2011/1274 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı gereğince Milletlerarası Antlaşma olarak yürürlüğe girmiştir(R.G.18.02.2011/27848).


İş Ortamı79danışmanlığı”na ilişkin meslek standartların oluşturulması için Mesleki YeterlilikKurumu nezdinde gerekli çalışmalar da yürütülmektedir.• z Ayrıca, 50 ülkede faaliyet göstermekte olan Avrupa İşletmeler Ağı kapsamındaTürkiye’de kurulan 7 konsorsiyum ve bunlara bağlı 33 Merkez tarafından,işletmelere fikri mülki haklar, teknoloji ve iş analizleri, AB kaynaklı finans veAvrupa İşletmeler Ağı alanına giren diğer konularda özel danışmanlık hizmetiverilmektedir.Özellikle AB ülkeleri tarafından yaygın olarak uygulanmakta olan Küçük İşletmelerYasası’ndaki temel prensiplerin Türkiye’de de benimsenmesi ve uygulanmasına yönelikolarak çeşitli çalışmalar yürütülmektedir. Bu kapsamda;• z Avrupa Küçük İşletmeler Yasası›nın ilgili taraflara tanıtımının sağlanması veYasaya ilişkin farkındalık ve bilincin artırılması amaçlarıyla 30 Haziran 2010 tarihindeilgili kamu kurum ve kuruluşlarından temsilcilerin katılımıyla bir çalıştayve Avrupa KOBİ Haftası etkinlikleri kapsamında 7 Ekim 2011 tarihinde “AvrupaKüçük İşletmeler Yasası: Tanıtım ve Türkiye Uygulamaları” konulu etkinlikdüzenlenmiştir.• z Yasanın “Önce Küçük Olanı Düşün” prensibi çerçevesinde, KOBİ’lerin finansmanproblemlerine çözüm üretmek üzere, geç ödemelerde alacaklının korunmasınadair hükümler 14 Şubat 2011 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan TürkTicaret Kanunu’nda yer almıştır 68 .• z Yasa kapsamında yürütülecek çalışmaların etkinliği açısından, KOBİ’lerle ilgilikurum ve kuruluşlar tarafından gereken destek ve yardımın sağlanması veKOBİ’lerle ilgili oluşturulacak her türlü politika, strateji, eylem planı, uygulama,vb. çalışmalarda Yasa’da belirtilen prensiplerin göz önünde bulundurulması amacıylaBaşbakanlık Genelgesi yayımlanmıştır 69 .Yurt dışında fuarlara katılan firmaların tanıtım faaliyetlerinin desteklenmesine yönelikolarak 2005 yılından itibaren yürürlükte olan Tebliğ, değişen koşullar çerçevesinderevize edilmiş olup 70 , bu çerçevede destek kapsamı, oranları, süreleri, limitleri vedesteklenecek birim sayısı yeniden düzenlenmiştir.Girişimciliğin desteklenmesine yönelik çalışmalar kapsamında ise 2011 yılı içerisindedüzenlenen 1.404 adet uygulamalı girişimcilik eğitimi programından yaklaşık 48.000katılımcı faydalanmış ve bunlardan 2.400’ü kendi işletmelerini kurmuştur.Küçük İşletmelerYasası’ndaki temelprensiplerin Türkiye’dede benimsenmesive uygulanmasınayönelik çalışmalar2010 ve 2011 yıllarındayaygınlaştırılmıştır.686102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu (R.G. 14.02.2011/27846).695 Haziran 2011 tarih ve 2011/6 sayılı “Avrupa Küçük İşletmeler Yasası Prensipleri” hakkındaki Başbakanlık Genelgesi.702010/6 sayılı Yurt Dışı Birim, Marka ve Tanıtım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Tebliğ (R.G. 18.08.2010/27676).


80TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>2011 yılında ihracatbeyannamelerinin %93’üElektronik Veri Değişimi(EVD) aracılığıylaonaylanmıştır.F. Gümrük Süreçlerinin İyileştirilmesiÖnceki toplantılarda olduğu gibi son YDKtoplantısında da Konsey üyeleri, firmaların dünya piyasalarıile ilişkilerinin güçlendirilmesi amacıyla gümrüksüreçlerinin iyileştirilmesinin kritik bir önem taşıdığınıifade etmişlerdir. Bu çerçevede üyeler, gümrükaltyapısının uluslararası standartlarla uyumlu halegetirilmesinin, ihracatçılar ve ithalatçılar açısındanmaliyetlerin azaltılmasına katkıda bulunacağına dikkatçekmiş; gümrük süreçlerinin şeffaflığının ve hızınınartırılmasına yönelik çalışmaların sürdürülmesiningerekliliğini vurgulamışlardır. Konsey üyelerininönerileri doğrultusunda, gümrük süreçlerinin iyileştirilmesine yönelik çalışmalara 2010 ve2011 yıllarında da devam edilmiştir.Beyanname bilgilerinin gümrük müşavirleri, ithalat-ihracat şirketleri ve taşıyıcı firmalartarafından elektronik ortamda transferini sağlayan Elektronik Veri Değişimi(EVD) aracılığıyla onaylanan beyanname oranı, 2006 yılından bu yana artış göstermekteolup bu oran 2011 yılında %93 olarak gerçekleşmiştir.Grafik 6: EVD ile Tescil Edilen Beyannamelerin Toplam Beyannamelere Oranı (İhracat)10090807060768386 87909350%403020100Kaynak: Gümrük ve Ticaret Bakanlığı2006 2007 2008 2009 2010 2011Gümrük müşavirleri, ithalat ve ihracat şirketleri, Veri Giriş Salonunda, BilgisayarlıGümrük Etkinlikleri (BİLGE) Sistemi aracılığıyla beyanname verebileceği gibiEVD aracılığıyla kendi bürolarından da beyanname verebilmektedir. Son yıllarda,EVD aracılığıyla beyanname veren gümrük müşavirleri ve ithalat- ihracat şirketlerindeartış gözlemlenmeye başlamıştır. 2011 yılında ihracat beyannamelerinin %93’ü


İş Ortamı81EVD aracılığıyla, %7’si veri giriş salonunda onaylanırken; ithalat beyannamelerininde %92’si EVD aracılığıyla %8’i veri giriş salonunda onaylanmıştır.Grafik 7: Elektronik Ortamda Onaylanan Beyanname Oranı (İhracat)1009080706050838890899193%4030201001712 10 11 9 72006 2007 2008 2009 2010 2011Veri Giriş SalonuEVDKaynak: Gümrük ve Ticaret BakanlığıGrafik 8: Elektronik Ortamda Onaylanan Beyanname Oranı (İthalat)100908070%6050407078848588923020100302216 1512 82006 2007 2008 2009 2010 2011Veri Giriş SalonuEVDKaynak: Gümrük ve Ticaret Bakanlığı1 Ocak <strong>2012</strong> tarihinden itibaren mavi hat 71 kapsamındaki ihracat beyannamelerindekağıtsız beyanname uygulamasına geçilmiştir.71Mavi hat, A ve B sınıfı onaylanmış kişi statüsüne sahip kişilerin ithalatta ve ihracatta, C sınıfı kişi statüsüne sahip kişilerin iseyalnızca “1000” rejim kodu ile yapılan ihracatta yararlandığı, eşyanın belge kontrolüne veya muayeneye tabi tutulmadığı hattır.


82TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>1 Ocak <strong>2012</strong> tarihiitibarıyla NCTS (YeniBilgisayarlı TransitSistemi) ülkemizde ulusaldüzeyde uygulanmayabaşlanmıştır.Dış Ticarette RiskEsaslı Kontrol Sistemi(TAREKS) kapsamındadüzenlemeler yapılarak,pilot uygulamalara 2011yıılında başlanılmıştır.Gümrüklerde ortayaçıkan zaman kaybını vemaliyetleri azaltmak için,“Tek Pencere” sistemininkurulması çalışmalarınabaşlanılmıştır.Posta ve hızlı kargo taşımacılığının etkinliğinin artırılması amacıyla hazırlananGümrük Genel Tebliği, Ocak 2010’da yürürlüğe girmiştir 72 . Teknik altyapı çalışmaları,7 Mart 2011 tarihinde tamamlanarak uygulamaya geçilmiştir. Söz konusu Tebliğile hızlı kargo firmaları ve Posta ve Telgraf Teşkilatı Genel Müdürlüğü (PTT), belirlilimitler dahilindeki ticari olmayan eşyanın işlemlerini, eşyanın alıcısından herhangibir vekalet almaksızın takip edip tamamlayabilecektir. Böylece işlemlerin hızlanması,kırtasiyeciliğin azalması ve maliyetlerin düşürülmesi amaçlanmaktadır.Gümrük işlemlerinde maliyetin azaltılması ve sürecin kısaltılması amacına yönelikolarak, ihracatın e-imza uygulaması ile düzenlenmesi çalışmaları kapsamında, Kasım2010’da sistemin Ankara TIR Gümrük Müdürlüğünde pilot uygulamasına başlanmıştır.Sistemin tüm gümrük idarelerine yaygınlaştırılması çalışmaları ise devam etmektedir.Ülkemizin Ortak Transit Sözleşmesine taraf olmak üzere yürüttüğü çalışmalar kapsamında1 Ocak <strong>2012</strong> tarihi itibarıyla Yeni Bilgisayarlı Transit Sistemi (NCTS) ülkemizdeulusal düzeyde uygulanmaya başlanmıştır. <strong>2012</strong> yılı başında NCTS’nin yanısıra, Önceden Özet Beyan verilmesi (deniz ve hava yolunda) uygulamaları kapsamında-emniyet ve güvenlik amaçlı- risk analizi ve değerlendirmesi çalışmalarınabaşlanmıştır. <strong>2012</strong> yılı sonuna kadar her iki uygulama kapsamında etkili ve seçici riskanalizi ve değerlendirmesi yapılmaya başlanmış olacaktır.İhracat, ithalat ve iç piyasa pamuk denetimlerinin elektronik ortamda yapılmasına,e-imza kullanılmasına ve firmaların 7 gün 24 saat işlem yapmasına olanak sağlayanTAREKS’in hayata geçirilmesine yönelik düzenlemelere Ekim 2010’da başlanmıştır.TAREKS ile, dış ticaret denetimlerinin risk analizi yoluyla etkinleştirilmesi, kalitesizve güvensiz ürünler üzerine yoğunlaştırılması, bürokrasinin azaltılması ve maliyetlerinazaltılması hedeflenmektedir. Bu kapsamda Aralık 2010’da seçilmiş tarım ürünleriithalatında pilot uygulama başlatılmış olup 73 seçilmiş sanayi ürünleri ithalatı 74 ,tarım ürünleri ihracatı 75 , iç piyasa pamuk 76 ile pil ve akümülatörlerin ithalatı 77 denetimlerindeuygulamalar devam etmektedir 78 .Gümrüklerde ortaya çıkan zaman kaybını ve maliyetleri azaltmak için, ilgili kurumve kuruluşlar arasında entegre bir yönetim sistemi tesis edecek olan “Tek Pencere”sisteminin kurulması çalışmalarına Ekonomi Bakanlığı tarafından başlanmıştır 79 .72Gümrük Genel Tebliği (Posta ve Hızlı Kargo Taşımacılığı)(Seri No:1)(R.G. 28.01.2010/27476).7308.12.2010 tarihinde pilot uygulama başlatılmıştır. 2010/42 sayılı Bazı Tarım Ürünlerinin İthalat Denetimlerinin Dış TicaretVeri Sistemi Üzerinden Yapılmasına Dair Dış Ticarette Standardizasyon Tebliği (R.G. 03.12.2010/27774).7401.01.2011 tarihinde pilot uygulama başlamıştır. 2010/43 sayılı Bazı Kişisel Koruyucu Donanımların İthalat DenetimlerininDış Ticaret Veri Sistemi Üzerinden Yapılmasına Dair Dış Ticarette Standardizasyon Tebliği (R.G. 25.12.2010/27796).7509.02.2011 tarihinde pilot uygulama başlamıştır. 2011/22 sayılı Ticari Kalite Denetim Yeterlik Belgesi KapsamındaGerçekleştirilen Bazı Tarımsal Ürünlerin İhracat Denetimlerinin Dış Ticaret Veri Sistemi Üzerinden Yapılmasına Dair DışTicarette Standardizasyon Tebliği (R.G. 30.01.2011/27831).7631.12.2010 tarihli ve 48324 sayılı Ekonomi Bakanlığı Ekonomik Araştırmalar ve Değerlendirme Genel Müdürlük onayı.7713.03.2011 tarihinde pilot uygulama başlamıştır. 2011/29 sayılı Pil ve Akümülatörlerin İthalat Denetimlerinin Dış Ticaret VeriSistemi Üzerinden Yapılmasına Dair Dış Ticarette Standardizasyon Tebliği (R.G. 03.03.2011/27863).78TAREKS ile ilgili detaylı bilgi, I/B Dış Ticaret bölümünde yer almaktadır.79Gümrük Hizmetlerinde Tek Pencere Sistemi başlıklı <strong>2012</strong>/6 sayılı Başbakanlık Genelgesi (R.G. 20.03.<strong>2012</strong>/28239).


İş Ortamı83G. İş Ortamının İyileştirilmesine YönelikDiğer Öneriler1. Mesleki Eğitim Sisteminin Geliştirilmesi, Eğitim ve İstihdamİlişkisinin GüçlendirilmesiTürkiye’deki mesleki ve teknik eğitimin iş gücü piyasasının ihtiyaçları doğrultusundayenilenmesi, yatırım ortamının temel bileşenleri arasında yer almaktadır. Nitekim, VI.YDK Toplantısında Konsey üyeleri, Türkiye’de yeni ve daha nitelikleri iş alanlarının yaratılabilmesiniteminen, eğitim-istihdam ilişkisinin güçlendirilmesinin önemini yenidenvurgulamışlardır.Mesleki ve teknik eğitimin teknolojik gelişmeler ve işpiyasasının talepleri doğrultusunda geliştirilmesi, hayat boyuöğrenme anlayışı içinde aktif iş gücü piyasası politikalarınınetkinleştirilmesi ve mesleksizlik sorununun giderilerek iş gücününistihdam edilebilirliğinin artırılması amacıyla, 2010 yılında“İstihdam ve Mesleki Eğitim İlişkisinin Güçlendirilmesi EylemPlanı” hazırlanmıştır 80 . Eylem Planı, dokuz öncelikli alan altındatoplanan 38 tedbirden oluşmaktadır. <strong>2012</strong> Şubat ayı itibarıylagerçekleşen tedbir sayısı 24’tür.2010 Yılı Programı kapsamında, mesleki eğitim ve öğretimin iş piyasasının talepleriyleuyum düzeyinin arttırılmasına, eğitim kalitesinin yükseltilmesine, mali kaynaklarınçeşitlendirilmesine ve iş dünyasının yönetimde rol almasına yönelik olarak başlatılan“Mesleki Eğitim ve Öğretim Stratejisi” hazırlanması çalışmaları, 2011 yılındada sürdürülmüştür. Yine <strong>2012</strong> yılı Programı kapsamında, mesleki eğitimin payı vekalitesinin artırılması ve özel sektör ile meslek örgütlerinin mesleki eğitim sürecineidari ve mali yönden aktif katılımının sağlanması için ihtiyaç duyulan düzenlemelerinyapılmasına devam edilecektir.9. Kalkınma Planı, Hükümet Programı, Şura Kararları ve Orta Vadeli Programıışığında hazırlanan Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) Stratejik Planı (2010-2014) kapsamında,plan dönemi sonuna kadar ortaöğretimde brüt okullaşma oranının %90’ıaşması, mesleki eğitimin genel ortaöğretimdeki payının ise %50’ye ulaşması hedeflenmektedir.<strong>2012</strong> yılı Şubat ayı itibarıyla ortaöğretimdeki brüt okullaşma oranı%92,56’ya, mesleki eğitimin genel ortaöğretim içindeki payı da %47,95’e çıkmıştır.2011-2015 yılları arasındaki 5 yıllık dönemi kapsayan ve T.C. Hükümeti ile BirleşmişMilletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF) arasında imzalanan Ülke ProgramıEylem Planı kapsamında, 2011-<strong>2012</strong> Çalışma Planı yürütülmektedir. Ortaöğretimdeokullaşma oranının arttırılmasına yönelik yürütülen söz konusu plan kapsamında,okul terk ve sınıf tekrarlarının nedenlerinin belirlenmesi ile 14-18 yaş grubunda“İstihdam ve MeslekiEğitim İlişkisininGüçlendirilmesi EylemPlanı”nda yer alan 38tedbirden, <strong>2012</strong> Şubatayı itibarıyla 24’ügerçekleşmiştir.”Mesleki Eğitim veÖğretim Stratejisi”hazırlık çalışmaları2011 yılında da devametmiştir.<strong>2012</strong> yılı Şubatayı itibarıylaortaöğretimdekibrüt okullaşma oranı%92,56’ya, meslekieğitimin genelortaöğretim içindeki payıda %47,95’e çıkmıştır.80İstihdam ve Mesleki Eğitim İlişkisinin Güçlendirilmesi Eylem Planı Hakkında Karar (R.G. 15.07.2010/27642).


84TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>olup örgün eğitim dışında olan çocukların özelliklerinin, ihtiyaçlarının ve beklentilerinintespit edilerek politikaya dönüştürülmesi amacıyla iki araştırma yapılmaktadır.Araştırmaların <strong>2012</strong> yılı sonunda tamamlanması ve sonuçlarının kamuoyu ile paylaşılmasıplanlanmaktadır.Son yıllarda meslek yüksekokulları (MYO)’nın sayısı ile, MYO’ya devam eden öğrencisayısında önemli bir artış gözlenmektedir: Son 5 yıllık dönemde, MYO sayısıyaklaşık %30’luk artış göstererek 687 olarak gerçekleşmiştir. MYO’lara devam edenöğrenci sayısı ise yaklaşık %22,5 oranında artarak, 2010-2011 öğretim yılı itibarıyla614.873’e (açıköğretim öğrencileri hariç) ulaşmıştır. MYO öğrencilerinin (açıköğretimöğrencileri hariç) toplam yükseköğretim öğrencileri içindeki payı ise, 2010-2011öğretim yılı itibarıyla %29,24’dür.Mesleki eğitim sisteminin geliştirilmesi, eğitim ve istihdam ilişkisinin güçlendirilmesiamacıyla 2006 yılından bu yana yapılan “İşgücü Piyasası İhtiyaç Analizleri” ile, işgücü piyasası ile ilgili periyodik ve güvenilir bilgi elde edilmekte, kısa vadede istihdamdaartış veya azalış beklenen sektörler ile meslekleri tespit edilmekte ve böylecebu mesleklerde ihtiyaç duyulan beceri ve yetenekler belirlenerek istihdam politikalarınınoluşumuna katkı sağlanmaktadır. Uygulanan anket sonuçları çerçevesindeşekillenen politikalar neticesinde, 2011-<strong>2012</strong> eğitim öğretim yılında MEB Meslekive Teknik Eğitim Genel Müdürlüğüne bağlı okullarda öğrenci sayısı 1.547.935 iken,mesleki ve teknik eğitimin genel ortaöğretim içindeki oranı %48’i bulmuştur. Bununyanı sıra, Mesleki ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğüne bağlı okullardaki öğrencisayısında son bir yılda %12’lik bir artış sağlanmıştır.Okullardan gelen talepler ile ticaret ve turizm sektörlerinin beklentileri doğrultusundayapılan çalışmalar sonucunda, meslek liselerindeki ders yükü, staj çalışmalarınadaha fazla zaman ayırmalarına imkan tanımak üzere, 2010-2011 eğitim ve öğretimyılından itibaren kademeli olarak uygulanmak üzere azaltılmıştır.Mesleki ve teknik eğitim öğrencilerinin yabancı dil bilgisinin geliştirilmesi amacıylaticaret ve turizm eğitimine yönelik alanlar ile yaygın eğitim programlarındamesleki yabancı dil dersi de eklenmiştir. Bu kapsamdaki eğitimlere 2011 yılındabaşlanmıştır.Yükseköğretim Kurulu (YÖK) ve MEB işbirliğinde, Doğu ve Güneydoğu Anadolubölgelerinde bulunan 8 pilot ildeki 81 , 8 pilot sektörde 82 ; 16’sı mesleki ortaöğretimkurumu, 5’i mesleki eğitim merkezi ve 8’i MYO olmak üzere toplam 29 eğitim kurumundayürütülen “İnsan Kaynaklarının Mesleki Eğitim Yoluyla GüçlendirilmesiProjesi” (İKMEP) 2010 yılı itibarıyla tamamlanmıştır. Proje çalışmaları sonucunda,20 meslek için ön lisans programları ve eğitim standardı dokümanı, 52 öğretimprogramı, 64 meslek programı ve 19 sertifika programı tamamlanmış ve 2010-2011öğretim yılından itibaren yükseköğretim kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.81Diyarbakır, Elazığ, Erzurum, Gaziantep, Kahramanmaraş, Malatya, Şanlıurfa, Van.82Bilişim teknolojileri, elektrik-elektronik, gıda, makine, metal işleri, otomotiv, tekstil, turizm.


İş Ortamı85İKMEP programlarının MYO’da uygulamaya konulması ile birlikte, ilgili uzaktaneğitim programı da hayata geçirilmiş olup, 60 uzaktan eğitim merkezi ve 300 lokasyonlanokta bağlantısı sağlanmıştır.Türkiye’de “Mesleki Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi”nin(MEGEP) yanı sıra, 2005 yılından bu yana mesleki eğitimin modernizasyonu yoluylaTürkiye’deki insan kaynakları gelişiminin desteklenmesi amacıyla Dünya Bankasıdesteğiyle “Ortaöğretim Projesi” yürütülmektedir. Anılan proje kapsamında, ortaöğretimve yükseköğretim programları arasında program bütünlüğü sağlanmış; adaletalanındaki mesleki dallar için ihtiyaç analizleri ve yeterlilik tabloları çalışmaları tamamlanarak,alanın uygulanacağı okullara yönelik donanım hazırlanmıştır. Meslekive teknik eğitimde uygulanmakta olan örgün eğitim programları, Uluslararası EğitimProgramlarının Sınıflandırılmasına (ISCED-97) uygun hale getirilmiş ve 2011 yılısonu itibarıyla 60 alan ve 226 dal programı hazırlanmıştır.25544 sayılı Mesleki Yeterlilik Kurumu Kanunu’nda 83 , 2011 yılında eğitim ve öğretimkurumlarının akreditasyonuna yönelik düzenlemeler yapılmıştır. Bu düzenlemelerile, akredite olan eğitim ve öğretim kurumlarından mezun olanlara kazandıklarımeslekî yeterliliklere uygun Meslekî Yeterlilik Belgesi verilmesi öngörülmektedir.<strong>2012</strong> Şubat ayı itibarıyla toplam 249 adet meslek standardı, Resmi Gazete’deyayımlanmıştır.2. Türkiye Algısının İyileştirilmesiKonsey üyeleri, 2010 yılında gerçekleştirilenVI. Toplantıda da Türkiye algısının gerçekleuyumlaştırılmasının yatırım ortamının iyileştirilmesinekatkıda bulunacak önemli hususlardanolduğunu vurgulamışlardır. Bu kapsamda, geçtiğimizdönemde Türkiye’nin yatırım ortamı ile tarihi,kültürü ve turistik değerlerinin tanıtımı amacıylaçeşitli faaliyetler yürütülmüştür.<strong>2012</strong> Şubat ayı itibarıylatoplam 249 adetmeslek standardı ResmiGazete’de yayımlanmıştır.Yatırım Tanıtım Faaliyetleri2006 yılından bu yana çalışmalarını sürdüren Türkiye Yatırım Destek ve TanıtımAjansı (TYDTA), 2011 yılında da Türkiye’nin yatırım ortamının tanıtılması amacıyla çeşitlitanıtım faaliyetlerine devam etmiştir.835544 sayılı Mesleki Yeterlilik Kurumu Kanunu’nda (R.G.07.10.2006/26312) , 11.10.2011 tarih ve 665 sayılı Kanun HükmündeKararname ile değişiklik yapılmıştır.


86TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>Türkiye’nin yatırım ortamının tanıtımına ilişkin 2011 yılında 3.500 adet kitapçık,656.000 adet broşür; <strong>2012</strong> yılı Ocak-Mart aylarında ise 720 adet kitapçık, 2.200 adetbroşür dağıtılmıştır.Türk Hava Yolları (THY) ile gerçekleştirilen işbirliği çerçevesinde THY uçuşlarında2011 yılında yaklaşık 529.000; <strong>2012</strong> yılı Ocak-Mart aylarında ise yaklaşık 70.000 adetbroşür dağıtılmıştır.2010-2011 Global Medya Kampanyası çerçevesinde, CNN, Emirates Open SkiesMagazine, The Economist ve Bloomberg Businessweek gibi medya kuruluşları ilesözleşmeler imzalanmıştır.Tablo 26: 2010-2011 Global Medya KampanyasıTVAL JazeeraCNN InternationalLufthansa Inflight TVSkynewsDergiBloomberg BusinessweekBritish Airways High Life MagazineEmirates Open Skies MagazineLufthansa MagazineSingapore Airlines Silverkris MagazineThe EconomistThe Turkish PerspectiveGazeteFinancial TimesYayın Miktarı12.000 sn.100.000 sn.12 ay36.000 sn.12 yayın12 yayın12 yayın12 yayın12 yayın12 yayın7 yayın160 yayınKaynak: TYDTATürkiye’nin ticaret ve yatırım potansiyelini uluslararası çevrelere daha etkin tanıtmakamacıyla, Ekonomi Bakanlığı’nın yurt dışı temsilcilik ağının güçlendirilmesine yönelikçalışmalar yürütülmektedir. Bu kapsamda, Ekonomi Bakanlığı yurt dışı ticaretmüşavirliği sayısı 2010 yılında 77 ülke ve 3 uluslararası örgüt nezdinde 100 merkezdetoplam 115 iken; 2011 yılı sonunda müşavirlik sayısı 89 ülke ve 3 uluslararası kuruluşnezdinde 136 merkezde toplam 195’e ulaşmıştır. <strong>2012</strong> yılında Ekonomi Bakanlığıyurt dışı teşkilatının 105 ülke ve 3 uluslararası örgüt nezdinde 159 merkezde toplam250 müşavir ile faaliyet göstermesi planlanmaktadır.


İş Ortamı87Ülkenin Uluslararası İmajının GeliştirilmesiKültür ve Turizm Bakanlığı tarafından Türkiye’nin uluslararası imajının geliştirilmesiamacıyla 2011 yılında yürütülen çalışmalar kapsamında;CNN kanalının Amerika, Avrupa, Ortadoğu, Afrika ve Asya Pasifik bölgelerindekiyayınlarında Ocak-Mart 2011 tarihleri arasında Türkiye tanıtım filmleriyayınlanmıştır.Living İzmir Projesi kapsamında 25 farklı ülkeden yaklaşık 66 medya mensubu 14-19 Mayıs 2011 tarihleri arasında İzmir’de ağırlanmıştır.Istancool Festivali kapsamında dünyaca ünlü sanatçı, edebiyatçı ve modacılar 27-29Mayıs 2011 tarihleri arasında İstanbul’da bir araya gelmiştir.İstanbul Uluslararası Finans Merkezi ProjesiTürkiye’nin uluslararası imajının geliştirilmesi ve uluslararası alanda Türkiye algısınıniyileştirilmesine yönelik atılan adımlardan biri de İstanbul Uluslararası Finans Merkezi(İFM) oluşturulmasına yönelik yürütülen çalışmalardır. İstanbul’un bir finans merkezi halinegetirilmesine yönelik çalışmalar, ekonomik işleyişin fiziksel, kurumsal ve yasal altyapısınıgüçlendirecektir. Diğer taraftan, finans merkezi çalışmaları kapsamında yürütülecekolan tanıtım faaliyetlerinden elde edilecek sonuçlar, yalnızca İstanbul ve finans konularıile sınırlı kalmayacak, Türkiye’nin global marka olarak algısının güçlendirilmesine de katkısağlayacaktır.2 Ekim 2009 tarihinde yürürlüğe giren İFM Stratejisi ve Eylem Planı’nda; uluslararasıstandartlarda işleyen bir hukuk altyapısının oluşturulmasına, finansal ürün vehizmet çeşitliliğinin artırılmasına, vergi sisteminin basitleştirilmesine ve etkinleştirilmesine,düzenleyici ve denetleyici çerçevenin geliştirilmesine, fiziksel ve teknolojikaltyapının güçlendirilmesine, nitelikli insan kaynağı ihtiyacını karşılayacak bir eğitimaltyapısının sağlanmasına ve dünya ölçeğinde tanıtım ve izleme yapacak bir organizasyonyapısının oluşturulmasına yönelik öncelikler ile eylemler belirlenmiştir 84 .1 Mayıs 2010 tarihinde yayımlanan Başbakanlık Genelgesiyle İFM idari yapılanmasıoluşturulmuştur. Bu çerçevede, İFM Yüksek Konseyi, İFM Ulusal Danışma Kurulu,İFM Koordinatörlüğü, 8 adet çalışma komitesi ve Yüksek Konseye tavsiyede bulunmaküzere İFM Uluslararası Danışma Konseyi kurulmuştur.<strong>2012</strong> yılı Şubat ayı itibarıyla İFM Stratejisi ve Eylem Planı’nda yer alan 71 eylemin12’si sonuçlandırılmış, 24 eylemde önemli <strong>ilerleme</strong>ler kaydedilmiştir. Bu kapsamda;84İstanbul Uluslararası Finans Merkezi Stratejisi ve Eylem Planı, Ekim 2009 http://bit.ly/I1QXqj


88TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>Sermaye Piyasası KanunuTaslağı ile İstanbul’unuluslararası finansmerkezi haline getirilmesiiçin önemli bir bileşenolan yargısal altyapınıniyileştirilmesi konusundaönemli bir adım atılmıştır.• z 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’na ek olarak Sermaye Piyasası Kanunu Taslağıhazırlanmıştır. Taslak ile İstanbul’un uluslararası finans merkezi haline getirilmesiiçin önemli bir bileşen olan yargısal altyapının iyileştirilmesi konusunda önemlibir adım atılmıştır.• z Yabancı menkul kıymetlerin yurt içi piyasalarda işlem görmesi için gerekli mevzuatdeğişikliği yapılarak, yabancı şirketlerin borsaya kotasyonu için gerekenMaliye Bakanlığı izni kaldırılmış ve gerekli altyapı oluşturulmuştur.• z Pay sahipliğinin kaydi olarak takibine ilişkin Takasbank ve Merkezi Kayıt Kuruluşu(MKK)’nun altyapısı güçlendirilmiştir. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ile getirilenkaydî ortaklık haklarının elektronik ortamda kullanımına ilişkin hazırlıklartamamlanmış; MKK bünyesinde elektronik genel kurul hizmetlerine olanaksağlanmıştır.<strong>2012</strong> yılı içerisinde borsaların hukuki statülerinin netleştirilerek anonim şirket şeklindeyapılandırılmak suretiyle genel kamu idaresi kapsamından çıkarılması; BireyselKatılım Sermayesi Piyasası Kanunu Taslağının TBMM’ye sevk edilmesi; şirketlerinhalka açılmalarının ve halka açıklık oranlarını arttırmalarının teşvik edilmesine yönelikçalışmaların tamamlanması planlanmaktadır.3. Vergi Sisteminin Etkinliğinin ve Öngörülebilirliğinin ArtırılmasıVergi sistemindeki yapısal problemlerinin çözümlenmesi, vergi idaresinin çağdaş veetkin bir yapıya kavuşturulması, ekonomik ve teknolojik gelişmelerin yarattığı imkanlarınvergilendirmede kullanılmasına yönelik çalışmalar büyük bir kararlılıkla sürdürülmüş ve buçerçevede, kayıt dışı ekonomi ile mücadele çalışmalarına da hız kazandırılmıştır 85 .2010 ve 2011 yıllarındayapılan vergiseldüzenlemeler ile verginintabana yayılmasıve daha adil, tutarlıve öngörülebilir birvergilendirme sistemioluşturulmasına yönelikönemli tedbirler hayatageçirilmiştir.2010 86 ve 2011 yıllarında yapılan vergiseldüzenlemeler ile verginin tabanayayılması ve daha adil, tutarlı veöngörülebilir bir vergilendirme sistemioluşturulmasına yönelik önemlitedbirler hayata geçirilmiştir. Bukapsamda:• z Gelir vergisi tarifesinin üçüncüve dördüncü diliminde ikili birayırıma gidilerek ücret gelirleriile diğer gelir unsurları ayrıştırılmıştır. Böylece, ücret geliri elde edenlerin, diğer85Kayıt dışı ile mücadele kapsamındaki gelişmeler II/A bölümünde incelenmekte olup, ayrıntılı bilgi için bknz. s. 49.866009 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu İle Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun(R.G. 01.08.2010/27659).


İş Ortamı89gelir unsurlarından gelir elde edenlere nazaran daha geç %35’lik dilime girmesisağlanmıştır 87 .• z Stopaj yönünden tam ve dar mükellefler arasındaki ayırıma 88 son verilmiş, sermayeşirketlerinde (yatırım fonları dahil), menkul kıymet ve diğer sermaye piyasasıkazançları için banka ve aracı kurumlarca yapılacak vergi tevkifatı oranı %0 olarakyeniden belirlenmiştir.• z Kazancın yetersiz olması nedeniyle, indirilemeyen ve sonraki dönemlere devredenyatırım indirimi istisnasından yıl sınırlaması olmaksızın yararlanılmaya devamedilmesi sağlanmış olup, indirim konusu yapılacak tutarın ise ilgili kazançtutarının %25’ini aşmaması öngörülmüştür.• z KOBİ’lere kredi sağlayan kredi garanti kurumlarına tanınmış olan muafiyetinyeniden düzenlenmesi suretiyle, kredi garanti desteği ihtiyacı bulunan büyük ölçekliişletmelere de kredi garantisi sağlanması ve böylece ekonomik etkinliğinarttırılması sağlanmıştır.• z Geciken vergi borçlarının ödenmesini kolaylaştırmak üzere amme alacaklarınauygulanan gecikme zammı oranı, 19 Ekim 2010 tarihinden itibaren geçerli olmaküzere aylık %1,95’den, %1,40’a 89 ; tecil faiz oranı ise 21 Ekim 2010 tarihindenitibaren geçerli olmak üzere yıllık %19 oranından, %12 oranına indirilmiştir 90 .• z Gelişen teknolojiye paralel olarak mükelleflere yapılacak tebligatın mükelleflerinelverişli elektronik adreslerine yapılması imkanı getirilmiştir.• z Türkiye’de kurulu vadeli işlem ve opsiyon borsalarında gerçekleştirilen vadeli işlemve opsiyon sözleşmeleri nedeniyle lehe kalan tutarlar için banka ve sigortamuameleleri vergisi istisnası getirilmiştir.• z Yurt içinde Türk Lirası cinsinden ihraç edilen tahvillerin geri alım ve satım taahhüdüile iktisap veya elden çıkarılması ile vadesi beklenmeksizin satışı nedeniylelehe alınan paralara uygulanacak banka ve sigorta muameleleri vergisi oranı %5’ten % 1’e indirilmiştir 91 .• z Varlık kiralama şirketleri tarafından ihraç edilen kira sertifikalarının geri alım vesatım taahhüdü ile iktisap veya elden çıkarılması ile vadesi beklenmeksizin satışınedeniyle lehe alınan paralara uygulanacak banka ve sigorta muameleleri vergisioranı % 5’ten % 1’e indirilmiştir 92 .87Ücret gelirlerinde 76.200 TL ve üzeri gelirler 4. dilim kapsamında değerlendirilirken diğer gelir unsurları için 3. dilime ait üstlimit 50.000 TL olarak belirlenmiştir.88Türkiye’de yerleşmiş, resmi Daire ve müesseselere veya merkezi Türkiye’de bulunan teşekkül ve teşebbüslere bağlı olup adıgeçen daire, müessese, teşekkül ve teşebbüslerin işleri dolayısıyla yabancı memleketlerde oturan Türk vatandaşları tam mükellefsayılırlar ve gerek Türkiye gerekse yurt dışında elde ettikleri gelirlerin tamamı üzerinden vergilendirilirler. Türkiye’deyerleşmiş olmayan gerçek kişiler dar mükellef sayılırlar. Bu kişiler sadece Türkiye’de elde ettikleri kazanç ve iratlar üzerindenvergilendirilirler. Yurt dışında çalışan Türk vatandaşları dar mükellef olarak kabul edilmektedir. Kurumlar açısından ise kanunive iş merkezleri Türkiye’de olmayan şirketler dar mükellef olarak değerlendirilirler.892010/965 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı (R.G.19.10.2010/27734).906183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunu’nun 48 inci maddesi gereğince Maliye Bakanlığına tanınanyetki kullanılmıştır.9120.12.2010 tarihli ve 2010/1182 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı (R.G.29.12.2010/27800).9226.04.2011 tarihli ve 2011/1854 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı (R.G.29.06.2011/27979.


90TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>• z 25 Şubat 2011 tarihinde yürürlüğe giren 6111 sayılı Kanun ile alacakların yenidenyapılandırılması, ihtilaflı alacakların ihtilaflarının sonlandırılması, ihraç edilecekürünlerin imalatı ile gemi imal ve inşası ile ilgili olarak yapılacak teslim ve hizmetlerinistisna kapsamına alınması ve yatırımlarda devlet yardımları hakkında karargereğince yapılan yatırımlarda kurumlar vergisi indirimi oranlarının artırılmasıgibi çeşitli vergisel tedbirler hayata geçirilmiştir 93 .• z 2011 yılında yapılan bir düzenleme ile, yatırım Teşvik Belgesi sahibi mükelleflerebelge kapsamındaki makine ve teçhizatın, finansal kiralama şirketleri tarafındankiralanması ve gümrük tarife istatistik pozisyonları itibarıyla sayılan amortismanatabi iktisadi kıymet niteliği taşıyan makine ve cihazların finansal kiralama şirketlerineteslimi ve bu malların finansal kiralama şirketleri tarafından kiralanması veteslimi indirimli orana tabi tutulmuştur 94 .Anonim ve limited şirket statüsünde olup 2011 yılı sonu itibarıyla e-fatura uygulamasındangönüllü olarak yararlanan kullanıcı sayısı 262 adet olup, düzenlenene-fatura sayısı 347.669 adettir. E-fatura aracılığı ile faturalaşma işlemlerinin dahahızlı ve güvenli yapılması sağlanmış; iş gücü, zaman ve faturalaşma maliyetlerindeönemli ölçüde tasarruf kaydedilmiştir. Uygulama ile ayrıca belli sektörlerde ticari aktivitelerintakibi ve ekonomik büyüklüklerin tahmini mümkün hale gelmiş; denetimbirimlerine hızlı, kolay ve işlenebilir veri akışı sağlanmıştır.Elektronik Defter ile ilgili çalışmalar 2011 yılı sonunda tamamlanmıştır 95 . www.edefter.gov.trinternet adresi içeriği oluşturularak yayına başlamıştır. E-defter kılavuzlarıoluşturularak ilgili internet adresinde üzerinden yayınlanmıştır.Vergide otomasyona geçilmesi ve elektronik vergi ödemelerinin yaygınlaştırılmasınayönelik çalışmalar sürdürülmüş, bu kapsamda 6 Şubat 2011 tarihi itibarıyla 24 bankae-tahsilat sistemine geçmiştir. E-tahsilat uygulaması kapsamında, yapılan tahsilatlarbaşka bir işleme gerek olmaksızın, tahsilat anında mükellefin vergi dairesi hesaplarınaişlenmektedir.Uluslararası muhasebe ve denetim standartları ile uyumlu düzenlemelerin temini vegüncellenmesi amacıyla yapılan düzenleme ile 96 , işletmeler nezdinde yapılan bağımsızdış denetimlerde uygulanan farklı denetim usul ve teknikleri ortadan kaldırılmakta,ülke genelinde mali tablolara standart getirilmesinde mevcut kurumsal altyapıgüçlendirilmektedir.İnternet Vergi Dairesinden elektronik ortamda yapılan işlemlerle ilgili olarak;93R.G. 25.02.2011/27857 (1. Mükerrer)9427.12.2011 tarih ve 28155 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2011/2604 sayılı Kararname ile 2007/13033 sayılı Kararnameeki (I) sayılı listeye eklenen hükümler ile.951 Sıra Nolu e-Defter Genel Tebliği (R.G. 13.12.2011 / 28141).96660 Sayılı Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumunun Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun HükmündeKararname (R.G. 02.11.2011/28103).


İş Ortamı91• z Şubat 2011 tarihinden itibaren, Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler aracılıkyaptığı mükelleflerin beyanname ve bildirimlerini gönderebilmelerine ilişkinaracılık/aracılık ve sorumluluk sözleşmelerinin girişini İnternet Vergi Dairesindenelektronik ortamda yapabilmektedir.• z Ocak 2011 tarihinden itibaren mükellefler bandrol bildirimlerini İnternet VergiDairesinden elektronik ortamda verilebilmektedir.• z Mart 2011 tarihinden itibaren, Noterler veya Noterlik Görevini İfa ile MükellefOlanlar Tarafından Tasdik Edilen Belgeler ile Defterlere İlişkin Bildirimlerİnternet Vergi Dairesinden elektronik ortamda gönderilebilmektedir.• z Mayıs 2011 tarihinden itibaren, mükelleflerin vergi levhaları İnternet VergiDairesinden elektronik ortamda alınmaya başlanmıştır.• z 1 Kasım 2011 tarihi itibarıyla, Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) Beyannameleriİnternet Vergi Dairesinden elektronik ortamda alınmaktadır.2011 yılı itibarıyla mükelleflerin vergi ödemelerinin adet bazında %37’si elektronikortamda gerçekleştirilmiştir. Dolayısıyla 2003 yılında %24’lerde olan bu oranda görülenartış, vergi mükelleflerinin elektronik ödeme imkanlarından yararlanma alışkanlıklarındaönemli iyileşmeler sağlandığını göstermektedir.Tablo 27: Vergi Dairelerinde ve Elektronik Ortamda Gerçekleştirilen Vergi Ödemeleri(01.01.2011-31.12.2011)2011 yılı itibarıylamükelleflerin vergiödemelerinin adetbazında %37’sielektronik ortamdagerçekleştirilmiştir.Tahsilat Şekli Ödeme Sayısı Oranı (%) Tahsilat Tutarı (milyon TL) Oranı (%)Vergi Dairesi Tahsilatı 89.636.821 62,90 71.335,59 30,54Banka Tahsilatı 52.864.787 37,10 162.279,71 69,46Kaynak: Gelir İdaresi Başkanlığı<strong>2012</strong> yılında yapılan vergisel düzenlemeler ile;• z Gerekli şartları taşıyan mükelleflerin yatırım indirimi istisnasından yıl ve oransınırlaması olmaksızın yararlanması sağlanmıştır 97 .• z Türev ürünlerinden elde edilen gelirlerin vergilendirilmesine ilişkin olarak mükelleflerintereddütlerinin giderilmesi ve uygulama kolaylığı sağlanması amacıylahazırlanan Kurumlar Vergisi Genel Tebliği Resmi Gazete’de yayımlanmıştır 98 .Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmaları, gelirin hem elde edildiği devlette, hemde geliri elde edenin mukim olduğu devlette ayrı ayrı vergilendirilmesini sağlamaktadır.Bu anlaşmalar ile, diğer devlette yatırım yapan, teknoloji götüren veya hizmetsunan kişilerin diğer devletin tam mükelleflerine kıyasla daha ağır vergilendirilmesi97Anayasa Mahkemesinin 09.02.<strong>2012</strong> tarihli ve Esas No:2010/93, Karar No:<strong>2012</strong>/20 sayılı iptal Kararına ilişkin yürütmeyi durdurmakararı, 18.02.<strong>2012</strong> tarihli ve 28208 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.985 Seri No.lu Kurumlar Vergisi Genel Tebliği (R.G.19.01.<strong>2012</strong>/28178)


92TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>Ülkemiz ile bugüne kadar76 ülke arasında ÇifteVergilendirmeyi ÖnlemeAnlaşması imzalanarakyürürlüğe girmiştir.önlenmekte, yabancı yatırımcılar veya diğer girişimciler bakımından vergilemeyi belliprensiplere bağlamak suretiyle iç mevzuattaki değişkenliğin uzun vadeli planlamaaçısından yaratacağı sakıncaları ortadan kaldırmaktadır.Ülkemiz ile bugüne kadar 76 ülke arasında Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmasıimzalanarak yürürlüğe girmiş olup, buna ilişkin ayrıntılı tablo aşağıda yer almaktadır 99 :Tablo 28: Çifte Vergilendirmeyi Önleme AnlaşmalarıTaraf Devlet İmza Tarihi Resmi GazeteTarih-NoYürürlükUygulamaBaşlangıç Tarihi1) Avusturya 03.11.1970 01.08.1973 – 14612 24.09.1973 01.01.1974Avusturya (revize) 28.03.2008 26.06.2009 – 27270 01.10.2009 01.01.20102) Norveç 16.12.1971 21.12.1975 – 15445 30.01.1976 01.01.1977Norveç (revize) 15.01.2010 28.05.2011 – 27947m. 15.06.2011 01.01.<strong>2012</strong>3) Güney Kore 24.12.1983 02.10.1985 – 18886 25.03.1986 01.01.19874) Ürdün 06.06.1985 15.07.1986 – 19165 03.12.1986 01.01.19875) Tunus 02.10.1986 30.09.1987 – 19590 28.12.1987 01.01.19886) Romanya 01.07.1986 21.08.1988 – 19906 15.09.1988 01.01.19897) Hollanda 27.03.1986 22.08.1988 – 19907 30.09.1988 01.01.19898) Pakistan 14.11.1985 26.08.1988 – 19911 08.08.1988 01.01.19899) İngiltere 19.02.1986 19.10.1988 – 19964 26.10.1988 01.01.198910) Finlandiya 09.05.1986 30.11.1988 – 20005 30.12.1988 01.01.198911) K.K.T.C. 22.12.1987 26.12.1988 – 20031 30.12.1988 01.01.1989 (1)12) Fransa 18.02.1987 10.04.1989 – 20135 01.07.1989 01.01.199013) Almanya 16.04.1985 09.07.1986 – 19159 30.12.1989 01.01.1990 (2)14) İsveç 21.01.1988 30.09.1990 – 20651 18.11.1990 01.01.199115) Belçika 02.06.1987 15.09.1991 – 20992 08.10.1991 01.01.1992 (3)16) Danimarka 30.05.1991 23.05.1993 – 21589 20.06.1993 01.01.199117) İtalya 27.07.1990 09.09.1993 – 21693 01.12.1993 01.01.199418) Japonya 08.03.1993 13.11.1994 – 22110 28.12.1994 01.01.199519) B.A.E. 29.01.1993 27.12.1994 – 22154 26.12.1994 01.01.1995 (4)20) Macaristan 10.03.1993 25.12.1994 – 22152 09.11.1995 01.01.199321) Kazakistan 15.08.1995 08.11.1996 – 22811 18.11.1996 01.01.199722) Makedonya 16.06.1995 07.10.1996 – 22780 28.11.1996 01.01.199723) Arnavutluk 04.04.1994 05.10.1996 – 22778 26.12.1996 01.01.199724) Cezayir 02.08.1994 30.12.1996 – 22863 30.12.1996 01.01.199725) Moğolistan 12.09.1995 30.12.1996 – 22863 30.12.1996 01.01.199726) Hindistan 31.01.1995 30.12.1996 – 22863 30.12.1996 01.01.199499Almanya ile 16.04.1985 tarihinde imzalanan Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması feshedilmiş olup, 01.01.2011 tarihindensonraki vergilendirme dönemleri için uygulanmayacaktır. Bahse konu Anlaşmayı revize eden ÇVÖ Anlaşması 19.09.2011tarihinde imzalanmış olup henüz yürürlüğe girmemiştir.


İş Ortamı93Taraf Devlet İmza Tarihi Resmi GazeteTarih-NoYürürlükUygulamaBaşlangıç Tarihi27) Malezya 27.09.1994 30.12.1996 – 22863 31.12.1996 01.01.199728) Mısır 25.12.1993 30.12.1996 – 22863 31.12.1996 01.01.199729) Ç.H.C. 23.05.1995 30.12.1996 – 22863 20.01.1997 01.01.199830) Polonya 03.11.1993 30.12.1996 – 22863 01.04.1997 01.01.199831) Türkmenistan 17.08.1995 13.06.1997 – 23018 24.06.1997 01.01.1998 (5)32) Azerbaycan 09.02.1994 27.06.1997 – 23032 01.09.1997 01.01.199833) Bulgaristan 07.07.1994 15.09.1997 – 23111 17.09.1997 01.01.199834) Özbekistan 08.05.1996 07.09.1997 – 23103 30.09.1997 01.01.199735) A.B.D. 28.03.1996 31.12.1997 – 23217 19.12.1997 01.01.199836) Beyaz Rusya 24.07.1996 22.04.1998 – 23321 29.04.1998 01.01.199937) Ukrayna 27.11.1996 22.04.1998 – 23321 29.04.1998 01.01.199938) İsrail 14.03.1996 24.05.1998 – 23351 27.05.1998 01.01.199939) Slovakya 02.04.1997 03.10.1999 – 23835 02.12.1999 01.01.200040) Kuveyt 06.10.1997 28.11.1999 – 23890 13.12.1999 01.01.199741) Rusya 15.12.1997 17.12.1999 – 23909 31.12.1999 01.01.200042) Endonezya 25.02.1997 15.02.2000 – 23965 06.03.2000 01.01.200143) Litvanya 24.11.1998 10.05.2000 – 24045 17.05.2000 01.01.200144) Hırvatistan 22.09.1997 10.05.2000 – 24045 18.05.2000 01.01.200145) Moldova 25.06.1998 25.07.2000 – 24120 28.07.2000 01.01.200146) Singapur 09.07.1999 18.07.2001 – 24466 27.08.2001 01.01.200247) Kırgızistan 01.07.1999 12.12.2001 – 24611 20.12.2001 01.01.200248) Tacikistan 06.05.1996 24.12.2001 – 24620 26.12.2001 01.01.200249) Çek Cum. 12.11.1999 15.12.2003 – 25317 16.12.2003 01.01.200450) İspanya 05.07.2002 18.12.2003 – 25320 18.12.2003 01.01.200451) Bangladeş 31.10.1999 15.12.2003 – 25317 23.12.2003 01.01.200452) Letonya 03.06.1999 22.12.2003 – 25324 23.12.2003 01.01.200453) Slovenya 19.04.2001 23.12.2003 – 25325 23.12.2003 01.01.200454) Yunanistan 02.12.2003 02.03.2004 – 25390 05.03.2004 01.01.200555) Suriye 06.01.2004 28.06.2004 – 25506 21.08.2004 01.01.200556) Tayland 11.04.2002 08.01.2005 – 25694 13 01 2005 01.01.200657) Sudan 26.08.2001 17.09.2003 – 25232 31.01.2005 01.01.200658) Lüksemburg 09.06.2003 08.01.2005 – 25694 18 01 2005 01.01.200659) Estonya 25.08.2003 04.07.2004 – 25512 21.02.2005 01.01.200660) İran 17.06.2002 09.10.2003 – 25254 27.02.2005 01.01.200661) Fas 07.04.2004 22.06.2005 –25853 18.07.2006 01.01.200762) Lübnan 12.05.2004 17.08.2006 – 26262 21.08.2006 01.01.200763) Güney Afrika 03.03.2005 20.11.2006 – 26352 06.12.2006 01.01.2007Cum.64) Portekiz 11.05.2005 15.12.2006 - 26377 18.12.2006 01.01.2007


94TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>Taraf Devlet İmza Tarihi Resmi GazeteTarih-NoYürürlükUygulamaBaşlangıç Tarihi65) Sırbistan-Karadağ 12.10.2005 08.08.2007 - 26607 10.08.2007 01.01.200866) Etiyopya 02.03.2005 09.08.2007 - 26608 14.08.2007 01.01.200867) Bahreyn 14.11.2005 21.08.2007 - 26620 02.09.2007 01.01.200868) Katar 25.12.2001 05.02.2008 - 26778 11.02.2008 01.01.200969) Bosna-Hersek 16.02.2005 08.04.2007 - 26487 18.09.2008 01.01.200970) Suudi Arabistan 09.11.2007 03.02.2009 - 27130 m. 01.04.2009 01.01.2010[*]71) Gürcistan 21.11.2007 10.02.2010 - 27489 15.02.2010 01.01.201172) Umman 31.05.2006 13.03.2010 - 27520 15.03.2010 01.01.2011 (6)73) Yemen 26.10.2005 13.03.2010 - 27520 16.03.2010 01.01.201174) İrlanda 24.10.2008 10.08.2010 - 27668 18.08.2010 01.01.201175) Yeni Zelanda 22.04.2010 04.07.2011 – 27984m. 28.07.2011 01.01.<strong>2012</strong>76) Kanada 14.07.2009 29.04.2011 – 27919m. 04.05.2011 01.01.<strong>2012</strong>(1) Anlaşmanın 5 inci maddesinin 2 nci fıkrasının (h) bendinin 2 nci fıkrası, 11 inci maddesinin 3 üncü fıkrasının (c) bendive 14 üncü maddesinin 2 nci fıkrası gereğince bir Akit Devlette vergilendirilmeyecek olan kazanç ve iratlar hakkında1.1.1987 tarihinden itibaren başlayan vergilendirilme dönemleri için yürürlüğe girmiştir.(2) Anlaşmanın deniz ve hava taşımacılığına ilişkin hükümleri 1.1.1983 tarihinden itibaren uygulanmaya başlanmıştır. Ancaksöz konusu Anlaşma feshedilmiş olup, 01.01.2011 tarihinden sonraki vergilendirme dönemleri için uygulanmayacaktır.Revize edilen Anlaşma ise 19.09.2011 tarihinde imzalanmış olup henüz yürürlüğe girmemiştir.(3) Anlaşma uçakların uluslararası trafikte işletilmesinden sağlanan kazançlar yönünden 1.1.1987 tarihinden itibaren eldeedilen gelirler üzerinden alınan vergilere uygulanacaktır.(4) Anlaşma hava taşımacılık faaliyetlerinden elde edilen gelirler ile bu kazançlar için açtırılan mevduat hesabı dolayısıylaelde edilen faiz gelirleri için 1.1.1988 tarihinden itibaren uygulanacaktır.(5) Anlaşma hükümleri müteahhitlik yönünden 17.8.1995; diğer hükümler yönünden ise 1.1.1998 tarihinden itibarenuygulanacaktır.(6) Anlaşma, Gulf Air tarafından uluslararası trafikte hava taşımacılığı işletmesinden elde edilen kazançlar ile işletilenvasıtaların veya bunların işletilmesiyle ilgili menkul varlıkların elden çıkarılmasından doğan kazançlar yönünden1.1.1987 tarihinden itibaren uygulanacaktır.[*] Diğer taraftan, “Türkiye Cumhuriyeti ile Suudi Arabistan Krallığı Arasında İki Akit Devletin Hava TaşımacılıkTeşebbüslerinin Faaliyetleri Dolayısıyla Alınan Vergilerde Karşılıklı Muafiyet Anlaşması” 11.01.1989 tarihindeimzalanmıştır. Anlaşma 09.08.1990 tarihinde yürürlüğe girmiş olup, hükümleri 01.01.1987 tarihinden itibarenuygulanmaktadır. Söz konusu Anlaşma, yalnızca Akit Devletlerin hava taşımacılık faaliyetleri dolayısıyla alınan vergilerikapsamaktadır.Kaynak: GİB


İş Ortamı954. İdari İzin Süreçlerindeki Prosedür Sayısının Azaltılması ve KamuYönetimi Uygulamalarının İyileştirilmesiİdari izin süreçlerinin rasyonel hale getirilmesi ve kamu yönetimi uygulamalarınıniyileştirilmesi, yatırım ortamının kalitesi bakımından önem arz etmekte olup söz konusuhususlarda son yıllarda önemli gelişmeler kaydedilmiştir.İdari İzin Süreçlerindeki Prosedür Sayısının Azaltılması6 Ekim 2010 tarihinde yürürlüğe giren Yönetmelik 100 ile taşınmaz mülkiyeti ve aynihak edinimine ilişkin olarak başvuru sahiplerinden istenen belgeler yeniden düzenlenmiştir.Bu kapsamda, uygulamada valilikler tarafından istenen ve/veya ibrazınıngerekli görüldüğü bazı belgelere 101 başvuru belgeleri arasında yer verilmiş, uygulamadagerekli olmadığı görülen belgeler 102 ise madde metninden çıkarılmıştır. Böylelikle,başvurunun sınırlı ayni hak veya ipotek tesisine yönelik olması halinde ise, daha azsayıda belge ile başvuru olanağı sağlanmıştır. Aynı Yönetmelik ile başvuru sürecininkolaylaştırılmasına yönelik olarak da usule ilişkin düzenlemeler yapılmıştır.Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun’da 103 yapılan değişiklik ile izin sürecininkolaylaştırılmasını teminen mesleki hizmetler kapsamında çalışacak yabancımühendis ve mimarlara, akademik ve mesleki yeterliliğe ilişkin prosedürün tamamlanmasısürecinde bir yıla kadar ön izin verilmesi sistemi getirilmiştir. Söz konusuKanun değişikliği ile; usulüne uygun olarak yapılan başvuruların sonuçlandırma süresi90 günden 30 güne indirilmiştir.Ayrıca 2010 yılı başında gerçekleştirilen Yönetmelik değişikliği ile çalışma iznineilişkin başvuruların elektronik ortamda yapılması ve Çalışma ve Sosyal GüvenlikBakanlığı (ÇSGB) tarafından çalışma izinlerininelektronik olarak verilebilmesi imkanı getirilmiştir104 . Bunun yanı sıra yabancıların çalışma izinişlemlerinin daha seri ve hızlı bir şekilde sonuçlandırılabilmesive işlemlerin elektronik ortamdayürütülmesi amacıyla hazırlanan YabancılarınÇalışma İzinleri Otomasyon Projesi, 2 Ağustos2010 tarihi itibarıyla başlatılmıştır. Projeyle, yabancılarınçalışma izin talepleri, internet üzerindenelektronik başvuru yapılmak suretiyle kabuledilmekte ve işlemlerin tüm aşamaları hakkında başvuru sahiplerine elektronik ortamdabilgi verilmektedir. Bu sistemle:2010 yılı başındagerçekleştirilenYönetmelik değişikliğiile çalışma iznine ilişkinbaşvuruların elektronikortamda yapılmasısağlanmıştır.100Yabancı Sermayeli Şirketlerin Taşınmaz Mülkiyeti ve Sınırlı Aynî Hak Edinimine İlişkin Yönetmelik (R.G. 06.10.2010/27721).101Koordinatlı çap örneği, imza sirküleri ve Merkezi Kayıt Kuruluşundan alınan belge.102Şirketin bağlı olduğu vergi dairesi ve vergi numarası, şirket bilançosu, yöneticilere ilişkin bilgiler ve ortakların kimlik belgesisuretleri veya faaliyet belgesi.1034817 sayılı Kanun m.12 (Değişiklik Tarihi 05.02.2010).104Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanunun Uygulama Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik (R.G.21.01.2010/27469).


96TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>• z Hizmet alıcıları, 24 saat elektronik izin başvurusu yapabilmekte ve başvuru sürecinitakip edebilmektedir.• z Karar süreçleri hızlandırılarak izin işlemleri daha seri ve süratle sonuçlandırılmakta,zaman ve kağıt tasarrufu sağlanmaktadır.• z AB tanım norm ve standartlarına uygun uluslararası faaliyet ve meslek standartlarınauygun veri tabanı oluşturulması, veri tabanının sürekliliği ve bilginin güvencealtına alınması sağlanmaktadır.• z Kurumlardan görüş alma işlemi ve veri paylaşımı ilgili kurumlarla imzalanan protokollerneticesinde elektronik işbirliği ile gerçekleştirilmekte, yapılan işlemlerelektronik ortamda takip edilebilecektir.• z Hizmet alıcılarına yönelik harç, eksik evrak gibi tüm bildirimlerin e-posta üzerindenyapılması ile postadan kaynaklanabilecek zaman kaybı önlenmektedir.Anayasa Mahkemesinin Maden Kanunu’nun bazı maddelerini 105 iptal etmesi üzerineMaden Kanunu’nda yapılan değişiklik 24 Haziran 2010 tarihinde 106 ve buna paralelolarak hazırlanan Madencilik Faaliyetleri Uygulama Yönetmeliği 107 6 Kasım 2010tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu kapsamda;• z Arama ruhsatı verilmesi aşamasında rezerv güvenliği dikkate alınarak teknik vemali konularda yeterlilik şartı getirilmiştir. Bu sayede, maden arama ve işletmeruhsatlarının verilmesi ve kullanılması aşamalarında uluslararası standartlar uygulamayakonulmuştur.• z Özellikli alanlarda ruhsat düzenlenebilmesi için ilgili kurumlardan 1 yıl içinde izinalınması şartı getirilmiştir. Böylece, yatırımların güvenceye alınması sağlanmıştır.• z Madencilik faaliyetleri için arazi sahibinden alınan mülkiyet izni 108 , Çevresel EtkiDeğerlendirmesi Raporu (ÇED) belgesi, işyeri açma ve çalışma ruhsatı ve diğerizinlerin alınması süreçleri basitleştirilmiştir.• z Arama ruhsat müracaat belgelerinin aynı gün içinde değerlendirilerek sonuçlarınwww.migem.gov.tr ve Maden İşleri Genel Müdürlüğü ilan panosu aracılığıyla kamuoyunaduyurulması uygulaması başlatılmıştır.Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun’da yapılandeğişiklik 109 lisans geçerlilik süresi uzatılmış ve lisans müracaatları kolaylaştırılmıştır.Bu kapsamda, medya hizmeti sağlayıcısı kuruluşlara verilen lisans süresi 5 yıldan10 yıla yükseltilmiş ve bu kuruluşlardan alınmakta olan yayın lisans ücreti ve yayıniletim yetkilendirme ücretinin lisans veya yetki belgesi verilmesini müteakip altı ayiçinde eşit taksitlerle alınabilme imkanı tanınmıştır.1057 nci maddenin birinci ve sekizinci fıkraları ile 10 uncu maddesinin altıncı fıkrası.1065995 sayılı Maden Kanunu’nun Bazı Maddeleri ile Diğer Kanunların Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapan Kanun (R.G.24.06.2010/ 27621).107Madencilik Faaliyetleri Uygulama Yönetmeliği (R.G. 06.11.2010/ 27751).108İrtifak hakkı, intifa hakkı, kiralama, satın alma, orman izni, vb.1096112 sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun (R.G.03.03.2010/27863).


İş Ortamı97Ruhsatlandırılmış özel hastanelerin mesul müdür ve yardımcısı atama ve değişiklikişlemleri yapma yetkisi 17 Şubat 2011 tarihi itibarıyla valiliklere devredilmiş olup 110 ,işlemlerin kısa sürede mahallinde sonuçlanması amaçlanmıştır.Kamu Yönetimi Uygulamalarının İyileştirilmesiKamu Hizmetlerinin Sunumunda Uyulacak Usul ve Esaslara İlişkin Yönetmelik 111kapsamında oluşturulan; hizmet envanteri veri tabanı, kamu veri envanteri ve DevletTeşkilatı Veri Tabanı (DTVT) 3 Ocak 2011’de uygulamaya geçmiştir. Aynı tarihitibarıyla, kamu kurumları tarafından veri girişi eğitimleri ve veri girişi yapılmayabaşlanmıştır.Elektronik Belge Yönetim Sistemleri (EBYS) ile resmi yazışmalarda e-imzanın kullanımınailişkin esasların düzenlemesi amacıyla Resmi Yazışmalarda UygulanacakUsul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik Taslağı konusunda kurumların görüşlerininalınması süreci devam etmektedir.E-devlet reform paketi kapsamında, 11 adet proje hazırlanmıştır:• z 1 Temmuz 2010 tarihinden itibaren ülke genelinde uygulanmakta olan e-Çevreİzni Projesi kapsamında, tek çevre izni uygulamasına geçilmiş olup, başvurularelektronik ortamda e-imza ile yapılabilmektedir. Proje, 2010 yılında e-DönüşümTürkiye Projesi (e-DTR) kamudan iş dünyasına kategorisinde birincilik ödülüalmıştır.• z Online Araç Tescili Projesi kapsamında 2 Mayıs 2010 tarihinde uygulamaya geçen“İkinci El Araç Satışı” uygulaması, 2010 yılında, kamudan vatandaşa e-hizmetlerkategorisinde e—DTR birincilik ödülü almıştır.• z Adli Sicil Projesinin hayata geçirilmesine ilişkin teknik altyapı ile ilgili hazırlıklarNisan 2010 itibarıyla tamamlanmış olup, Projenin Birinci e-Devlet ReformPaketinin yasalaşması ile uygulamaya konması beklenmektedir.• z Çevrim İçi Şirket Kuruluşu Projesi kapsamında Merkezi Sicil Sistemi (MERSİS)Mersin’de pilot olarak uygulanmakta olup projenin yaygınlaştırma çalışmalarısürdürülmektedir. Bu kapsamda 237 adet ticaret sicil müdürlüğünde kayıtlı ticariişletmeler, şahıs işletmeleri, yabancı şirket Türkiye temsilcilikleri, sermaye şirketlerive kooperatiflere ait çeşitli bilgilerin veritabanına aktarımı sağlanacaktır. Veriaktarımı ile ilgili çalışmalara 80 ticaret sicil müdürlüğünde devam edilmektedir.Projenin <strong>2012</strong> yılında ülke geneline yaygınlaştırılması beklenmektedir.• z E-İhale Projesi kapsamında, sağlık sektöründe pilot uygulama başlatılmıştır. Bukapsamda 7 Mart 2011 tarihinde, Hacettepe Üniversitesi Hastanesinde ilk kağıtsızihale gerçekleştirilmiş olup, Projenin ikincil mevzuat çalışmaları Birincie-Devlet Reform Paketinin yasalaşması sonrasında yapılacaktır.11017.02.2011 tarihli ve 2228 sayılı Sağlık Bakanlığı talimatı.111Kamu Hizmetlerinin Sunumunda Uyulacak Usul ve Esaslara İlişkin Yönetmelik (R.G. 31.07.2011/27305).


98TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>• z Çevrim İçi Dava İşlemleri Projesi kapsamında, “Çevrim İçi İlan İşlemleri” ile denemeuygulaması başlatılmış olup 112 Projenin, Birinci e-Devlet Reform Paketininyasalaşması sonrasında yaygınlaştırılması beklenmektedir. “Online Dava Açmaİşlemleri” çerçevesinde ise avukatlar 16 Mart 2011 tarihinden beri bürolarındandava açabilmekte iken, Birinci e-Devlet Reform Paketinin yasalaşması sonrasındavatandaşlar da teknik altyapısı hazırlanan sistemden faydalanabilecektir.Ayrıca, “E-Tebligat İşlemleri” projesinin teknik altyapısı tamamlanmış olup,Proje Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun yürürlüğe girmesiyle hukuk davalarıaçısından tamamlanmış olacaktır. Projenin tamamıyla uygulamaya geçmesi içine-Tebligat’a ilişkin Kanun 113 kapsamındaki ikincil düzenlemelerin yürürlüğe girmesibeklenmektedir.Sağlıkta E-RandevuProjesi, 2011 yılındaülke genelineyaygınlaştırılmıştır.26 Nisan 2010 tarihinde tamamlanan Tüketici Portalı Projesi, çerçevesinde, vatandaşıbilgilendirmek amacıyla hizmete açılan www.tuketici.gov.tr adresi e-devlet kapısınaentegre edilmiştir. Tüketici hakem heyetleri ile tüketici mahkemelerini entegreeden www.tubis.gov.tr isimli internet sitesi ise test aşamasındadır.Yurt Dışında e-Ticaret Projesi kapsamında İhracat Yönetmeliğinde 114 yapılan değişiklikle,e-ticaret yoluyla yurt dışına mal gönderme imkanı sağlanmıştır. http://www.e-ticaret.gov.tr sitesi sayesinde, e-ticarete ilişkin ihtiyaç duyulabilecek bilgilertek pencereden sunulmaktadır.Belediyelerde E-Vergi Projesinin e-devlet kapısı ile entegrasyonu sağlanmış olup, 4vergi türü 115 için beyanname ara yüzleri hazırlanmıştır. Bu kapsamda, TÜRKSATtarafından GİB, Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü, Tapu ve KadastroGenel Müdürlüğü, Özürlüler İdaresi ve Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) ile pilotbelediyeler arasında entegrasyon sağlanmıştır.Sağlıkta E-Randevu Projesi çerçevesinde, 10 ilde canlı operatörlerden randevu alınabilmesisağlanmıştır 116 . Bu uygulamanın e-devlet kapısı ile entegrasyonunun tamamlanmasınınardından, 2011 yılında hizmetin ülke geneline yaygınlaştırılmasısağlanmıştır. Halihazırda, e-devlet kapısı üzerinden “Yeşilkart Bilgi Sistemi”, “UlusalOrgan Bekleme Listesi” ve “Aile Hekimim Kim” hizmetleri verilmektedir 117 .6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda yapılan değişiklikle 118 ;112https://vatandas.uyap.gov.tr/login.uyap.1136099 sayılı Tebligat Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (R.G. 19.01.2011/27820).114İhracat Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik (12.07.2008/26934).115Emlak, çevre, ilan-reklam ve eğlence.1161 Haziran 2010’da Yalova, 1 Temmuz 2010’da Eskişehir ve 26 Temmuz 2010’da Bilecik, Çanakkale, Edirne, Kırklareli, Sakaryave Tekirdağ illerinde pilot uygulama başlamıştır.117“Yeşilkart Bilgi Sistemi” 2010 yılından beri, “Ulusal Organ Bekleme Listesi” 2008 yılından beri ve “Aile Hekimim Kim” 2005yılından beri hizmet vermektedir. Söz konusu üç projenin TÜRKSAT üzerinden entegrasyon ile verilmesine 2010 yılındabaşlanmıştır.118Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (R.G. 12.04.2011/27903).


İş Ortamı99• z Ticaret sicil kayıtlarının ve ticari defterlerin elektronik ortamda tutulmasına veticari işletmeyle ilgili gönderilmiş her türlü belgenin bir kopyasının elektronikortamda saklanmasına ilişkin hukuki altyapı hazırlanmıştır.• z Ticaret şirketleri ile gerçek ve tüzel kişi diğer tacirlerin 6762 sayılı Kanun çerçevesindegerçekleştirmek zorunda olduğu bütün işlemlerin elektronik imza ileyapılması mümkün kılınmıştır.Aralık 2000’de başlatılan ve taşınmaz mülkiyet bilgilerinin hızlı, doğru ve güncelbir şekilde üretilmesi ve sunulmasının hedeflendiği Tapu ve Kadastro Bilgi Sistemi(TAKBİS) Projesinin tapu sicil müdürlüklerindeki yaygınlaştırma çalışmaları kapsamında28 Mart <strong>2012</strong> tarihi itibarıyla 945 tapu müdürlüğü, 32 kadastro müdürlüğüçevrim içi işlem yapacak şekilde işletime alınmış olup projenin <strong>2012</strong> yılının ilk yarısındatamamlanması hedeflenmektedir. 10 pilot ilde farklı tapu sicil müdürlüklerindenvatandaşların alım-satım yapmalarına yönelik hizmet sunumu başlatılmıştır.Coğrafi veriye ilişkin içerik ve değişimi standartlarının oluşturulması ve kamu kurumve kuruluşlarının sorumlu oldukları coğrafi bilgilerin ortak bir portal üzerindenkullanıcılara sunulmasını hedefleyen Coğrafi Bilgi Sistemleri Altyapısı Projesinin2014 yılından önce bitirilmesi planlanmaktadır.6762 sayılı Türk TicaretKanunu’nda yapılandeğişiklikle ticaret sicilkayıtlarının ve ticaridefterlerin elektronikortamda tutulmasınailişkin hukuki altyapıoluşturulmuştur.5. Yaygın Sulama Sistemleri Yoluyla Sürdürülebilir TarımınGüçlendirilmesiTürkiye’deki arazilerin miras yoluyla parçalanması, işletme ölçeklerinin küçük olmasıve eksik örgütlenme nedenleriyle tarımsal arazilerdeki sulama yetersizliği, milli gelirinyaklaşık %8’ini oluşturan tarım sektöründe ciddi bir dönüşüm ihtiyacını ortaya koymaktadır.Bu husus özellikle yaygın sulama sistemlerinin güçlendirilmesi boyutu ile 2010 yılındaKonsey üyelerinin de gündeme getirdikleri hususlardan biri olmuştur.Türkiye’nin ekonomik ve sosyal yapısı içerisindeönemli bir konuma sahip olan tarım sektörü,son yıllarda yaşanan küresel gıda krizleri ve güçlenengıda güvencesi hassasiyetleriyle birlikte daha daönem kazanmıştır. Doğa şartlarına bağımlı bir üretimyapısı bulunan tarım sektöründe son dönemdeileri teknoloji kullanımı artmış ve tarımsal üretimdeistikrar yakalanmıştır. 2007 yılında Türkiye’de yaşananşiddetli kuraklığın haricinde, son 8 yıldır büyümesinisürdüren tarım sektörü 2010 yılında % 2,4oranında büyümüştür.


100TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>Kırsal KalkınmaYatırımlarınınDesteklenmesi Programıkapsamında, toplubasınçlı sulamaya yönelik5.312 projeye 139,8milyon TL tutarında hibesağlanmıştır.Tarım sektörünün GSYH içerisindeki payı ise 2002-2007 yılları arasındaki düşüşerağmen, 2008-2010 yıllarında yükselişe geçmiş ve 2010 yılında % 8,4 olarakgerçekleşmiştir.Ancak özellikle sulama açısından problem yaratan arazi parçalılığının giderilmesiihtiyacı, tarımsal üretimin ve verimin artırılması açısından önem taşımaktadır. Bukapsamda, işletmelerin çok parçalılığını gidermeye yönelik olarak miras yoluylabölünmelerinin önlenmesi amacıyla Türk Medeni Kanunu ile Toprak Korumave Arazi Kullanımı Kanunu’nda değişiklik yapılmasına ilişkin çalışmalar devametmektedir.2006-2010 döneminde her yıl ortalama 69 bin hektarın üzerinde bir alanda su kaynağıyetersizliği nedeniyle sulama yapılamamış olması, sulama sistemlerinin etkinliğininartırılması gerekliliğini ön plana çıkarmıştır. Bu doğrultuda daha etkin sulamayöntemlerinin kullanımının teşviki amacıyla, Kırsal Kalkınma YatırımlarınınDesteklenmesi Programı kapsamında, toplu basınçlı sulama konularındaki projelere%50 ile %75 arasında değişen oranlarda hibe sağlanmakta olup, bu kapsamda 5.312projeye 139,8 milyon TL tutarında hibe sağlanmıştır.Tablo 29: Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programı Kapsamında DamlaSulama ve Yağmurlama Projelerine Sağlanan Hibe TutarlarıDestek SağlayanKurum/KuruluşGıda, Tarım veHayvancılık BakanlığıProje SayısıYararlananÇiftçi SayısıSağlanan Hibe(Milyon TL)Sulama YapılanAlan (hektar)5.312 59.484 139,8 55.800Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık BakanlığıTarımsal sulamaalanındaki yatırımve işletme kredilerineyönelik sübvansiyonoranı, 2011 yılı itibarıyla%60’dan %100 oranınaçıkarılmıştır.T.C. Ziraat Bankası A.Ş. ve Tarım Kredi Kooperatiflerince 2007 yılından itibaren tarımsalsulama alanında kullandırılan yatırım ve işletme kredilerine yönelik sübvansiyonoranı ise 2011 yılı itibarıyla %60’dan %100 oranına çıkarılmıştır 119 . Bu kapsamda2011 yılında Ziraat Bankası kredilerinden yararlanan çiftçi sayısında % 25 oranındaartış gözlenmiştir.1192011/1240 Sayılı BKK (R.G. 06.01.2011/27807).


İş Ortamı101Tablo 30: Ziraat Bankası Tarafından Kullandırılan Kredi Tutarı ve Yararlanıcı SayısıYararlananÇiftçi SayısıSağlanan Kredi(Milyon TL)2007 6.371 802008 28.458 3682009 17.200 2362010 16.854 2582011 21.080 277TOPLAM 89.963 1.219Basınçlı Sulama Yatırımları için sübvansiyonlu kredi kullandırılmaya başlandığı 2007 yılından 31.12.2011 tarihine kadaruygulamadan yararlanan üretici sayısı ve kullandırılan kredi tutarıdır.Kaynak: Hazine Müsteşarlığı2008 yılında Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) Eylem Planının ilan edilmesi ilebaşlayan süreçte, GAP 120 , Doğu Anadolu Projesi (DAP) 121 ve Konya Ovası Projesi(KOP) başta olmak üzere kamu yatırım programında sulama projelerine ayrılan kaynaklardaciddi bir artış sağlanmış ve cari fiyatlarla 2008 yılı başında 1 milyar TLcivarında olan Devlet Su İşleri (DSİ) Tarım Sektörü yatırım ödeneği, <strong>2012</strong> yılı bütçesinde4 kat artış göstererek 4 milyar TL seviyelerine yükselmiştir.Söz konusu çalışmalarla birlikte, sulama yatırımlarında hızlı bir artışın hedeflenmesininyanında, bu yatırımlarda sulama suyunun daha etkin kullanılmasına yönelik birperspektif benimsenmeye başlanmıştır. Özellikle yeni planlama ve projelendirmeçalışmalarında sulama sistemleri, ağırlıklı olarak su tasarrufu sağlayıcı kapalı sistemlerşeklinde tasarlanmakta, yine eski ve yıpranmış sulama şebekelerinin rehabilitasyonunayönelik çalışmalarda kapalı sistemler esas alınmaktadır.Bunun yanı sıra, 22 Mart 2011 tarihinde yürürlüğe giren Sulama Birlikleri Kanunuile su varlık ve kaynaklarının tarımda etkin ve rasyonel kullanımını sağlamak amacıylakatılımcı su kullanım yönetiminin güçlendirilmesi hedeflenmiştir.Güneydoğu Anadolu Bölgesinin sahip olduğu kaynakların değerlendirilerek bölgeninkalkınmasına katkıda bulunulması amacıyla başlatılan GAP kapsamında 15 barajtamamlanmış ve 1 milyon hektar alanı sulayacak su depolanmıştır. Su kaynağı hazıröncelikli projelerde ana kanal ve şebeke inşaatlarının tamamlanmasının hedeflendiğiGAP Eylem Planının tamamlanmasını müteakiben 1,06 milyon hektar alanın dahasulamaya açılması planlanmakta olup, 2011 yıl sonu itibarıyla 370.418 hektar alansulamaya açılmıştır. GAP Eylem Planı kapsamında ihaleleri yürütülen ana kanal inşaatlarıve sulama projelerinin tamamlanması ile sulama alanlarında önemli bir artışbeklenmektedir.Kamu yatırımprogramında sulamaprojelerine ayrılankaynaklarda ciddi birartış sağlanmıştır.Sulama Birlikleri Kanunu22 Mart 2011 tarihindeyürürlüğe girmiştir.GAP Eylem Planıkapsamında 2011 yılsonu itibarıyla 370.418hektar alan sulamayaaçılmıştır.120Güneydoğu Anadolu Projesi İlleri: Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak.121Doğu Anadolu Projesi İlleri: Ağrı, Ardahan, Bayburt, Bingöl, Bitlis, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Gümüşhane, Hakkari, Iğdır, Kars,Malatya, Muş, Tunceli, Van.


102TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>Ayrıca, sulama kaynaklarının etkin kullanımına yönelik farkındalığın artırılmasıamacıyla çeşitli eğitim programları uygulanmaya devam edilmiştir. Bu kapsamdaAlmanya’nın işbirliği ile 1993 yılında uygulamaya konulan “Sulu Tarım AlanlarındaTarımsal Mekanizasyon Eğitim Merkezi Projesi” kapsamında 122 gerek sulama yayımcısıolarak Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Personeline, gerekse çiftçileresulama eğitimleri verilmekte olup, proje başlangıcından itibaren 81 temel eğitim kursunda1.419 sulama yayımcısı yetiştirilmiş ve özellikle damla sulama ile yağmurlamasulama teknikleri ile ilgili olarak 75 kurs düzenlenerek, 970 personele teknik eğitimverilmiştir. Bunun yanı sıra, GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı tarafından,bölgede sulamaya açılacak alanlardaki çiftçilerin sulama konusunda gerekli bilgi vebecerileri edinmelerini sağlamak amacıyla uygulanmak üzere, Nisan 2011 içerisinde‘‘GAP Tarımsal Eğitim ve Yayım Projesi” uygulamaya konulmuştur.Sulama kaynaklarının etkin kullanımında büyük önem taşıyan arazi toplulaştırılmasınayönelik olarak yürürlüğe giren Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu’nun 123özel arazi toplulaştırmaya dair hükümleri 2009 yılında yayımlanan ikincil mevzuat 124ile işlerlik kazanmıştır. Tarım arazilerinin miras yoluyla parçalanmasının kısıtlanmasıamacıyla ilgili kanunlarda değişiklik yapılmasına yönelik çalışmalar ise devametmektedir.Tarımsal sulama sistemlerinin geliştirilmesinde yenilenebilir enerji kaynaklarınınkullanımı da tarımsal faaliyetlerin sürdürülebilirliği ve geliştirilebilmesi açısındanoldukça önem taşımaktadır. Bu çerçevede “Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeYenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanımının ve Enerji Verimliliğinin ArtırılmasıProjesi” kapsamında, özellikle GAP bölgesinde güneş pili teknolojisi ile tarımsal sulamanınyaygınlaştırılmasına yönelik önemli <strong>ilerleme</strong>ler sağlanacağı öngörülmektedir.Sulamada kullanılan enerji maliyetleri ürün maliyetlerinin önemli bir bölümünüoluşturmakta olup, GAP illerinde tarımsal sulama için kullanılan elektrik enerjisininyıllık maliyeti 160 milyon TL’dir. Güneş pili teknolojisi ile hem elektriğin ulaşamadığıve mazotlu pompaların erişemediği bölgelerde de güneş enerjisi sayesinde sulamagerçekleştirilebilecek hem de önemli bir maliyet unsuru olan enerji maliyetindentasarruf edilebilecektir.122Proje kapsamında çiftçileri eğitmek üzere sulama yayımcıları yetiştirilmektedir. Sulama yayımcıları, suyun tarımsal alandabilinçli bir şekilde kullanılması amacıyla, ekonomik ve modern sulama tekniklerini, arazi tesviyesi, drenaj, sulama suyu kalitesi,tuzluluk, pompa özellikleri ve pompa seçimi gibi sulama açısından önemli konuları çiftçilere aktarmakta ve daha etkilisulama tekniklerinin kullanımının yaygınlaştırılmasına katkıda bulunmaktadır.1235403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu (R.G. 19.07.2005/25880).124Tarım Arazilerinin Korunması, Kullanılması ve Arazi Toplulaştırmasına İlişkin Tüzük (R.G. 24.07.2009/27298).


İşgücü Piyasasının Etkinleştirilmesi103III. İş Gücü PiyasasınınEtkinleştirilmesiTürkiye’de yeni ve daha nitelikli işalanlarının yaratılması açısından, iş gücüpiyasasının etkinliğini artıracak reformlarönem arz etmektedir. Mali disiplinin korunmasıylabirlikte kayıtlı istihdam maliyetininazaltılması, eğitim ve istihdam arasındakiilişkinin güçlendirilmesi ve iş gücü piyasasıesnekliğinin artırılması bu alanda atılacakönemli adımlar arasında yer almaktadır. Bukapsamda bahsi geçen hususlar, Konseyüyelerinin daha önceki toplantılarda olduğugibi son toplantıda da üzerinde hassasiyetle durduğu konular arasında yer almıştır.İstihdam odaklı sürdürülebilir büyüme çerçevesinde, iş gücü piyasasında dezavantajlıgruplara yönelik destekleyici politikalar, piyasanın geliştirilmesi yönünde varlığınısürdürmektedir 125 .Bu çerçevede; esneklik ile güvence arasındaki dengenin sağlandığı, verimliliği esasalan ücret sisteminin oluşturulduğu, teknolojik gelişme ve değişime uyum sağlayabilecekistihdam olanakları ile herkese, başta cinsiyete dayalı eşitlik olmak üzere, eşit hak ve fırsatlarınsunulduğu etkin bir iş gücü piyasası oluşturulması çalışmaları devam etmektedir.AB katılım sürecinde AB tarafından sağlanan “Türkiye’de AB Katılım Öncesi MaliYardım Aracı” (Instrument for Pre-Accession Assistance-IPA) (2007-2013) kapsamındainsan kaynaklarının geliştirilmesine katkı sağlama, iş gücü piyasası dışındakalan ve iş gücü piyasasına erişimi önünde engeller bulunan hedef gruplara yönelikolarak 3 temel operasyon yürütülmektedir. Bunlar;• Kamu İstihdam Hizmetlerinin Geliştirilmesi (KİK) OperasyonuKİK operasyonunun amacı, İŞKUR’un, ÇSGB’nin, İl İstihdam ve Mesleki EğitimKurullarının ve sosyal tarafların istihdam hizmetlerinin kalitesinin ve etkinliğinin geliştirilmesiamacıyla idari kapasitelerini güçlendirmektir.İş gücü piyasası dışındakalan ve iş gücüpiyasasına erişimiönünde engeller bulunanhedef gruplara yönelikolarak başlatılan3 temel operasyonkapsamında çalışmalarsürdürülmektedir.1252011 Yılı Programı s.190,191.


104TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>Anılan operasyon kapsamında, çeşitli illerimizde geliştirilip uygulama çalışmalarıbaşlatılan “Model Ofis Kavramının”, 15 cazibe merkezi ve art alanlarını kapsayan 43 ilibarındıran 12 İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması (İBBS)- II düzeyinde yaygınlaştırılarakuygulamaya geçilmesi planlanmaktadır.KİK operasyonunun Kasım 2011 tarihinde tamamlanan değerlendirme sürecininardından hazırlanan değerlendirme <strong>raporu</strong>, AB Türkiye Delegasyonu’nun onayınasunulmuştur. Raporun <strong>2012</strong> yılı içerisinde onaylanması öngörülmektedir.• Kadın İstihdamının Desteklenmesi (KİD)OperasyonuOperasyonun amacı, özellikle kadınların iş gücü piyasasına katılımını arttırarak dahafazla insanın istihdam edilmesini ve istihdamda kalmalarını sağlamaya yönelik politikalargeliştirmek ve uygulamak amacıyla mevcut kapasitenin geliştirilmesidir.KİD Operasyonu çerçevesinde, Temmuz 2010 itibarıyla sona ermiş olan HibeDeğerlendirme süreci sonucunda 131 proje hibe almaya hak kazanmıştır. Uygulamaya konanprojelerin izleme süreci devam etmektedir.• Genç İstihdamının Desteklenmesi (GİD)OperasyonuIPA 2008 yılı programlaması kapsamında hazırlanan operasyon, 12 İBBS II bölgesindeuygulanmaktadır. Operasyonun amacı, uygulanacak aktif iş gücü programları ilegençlerin istihdam edilebilirliklerinin artırılmasıdır.Hibe bileşeni kapsamında, 15-29 yaş arasındaki gençlerin istihdam edilebilirliğiniartırmaya yönelik olarak uygulanan 127 hibe projesi, 2010 yılı son çeyreğinde başlamış ve2011 yılı sonunda tamamlanmıştır.2010 yılında özelistihdam bürolarıaracılığıyla işeyerleştirilen kişi sayısı27.651 olup, 2011yılında 35.564 kişi işeyerleştirilmiştir.IPA IV. Bileşen kapsamında hazırlıkları devam eden ve önümüzdeki dönemde başlamasıöngörülen GİD- II Operasyonu ile Türkiye’de Aktif İçermenin Desteklenmesi(AİD) Operasyonu olan iki operasyon daha mevcuttur.2008 yılı Ocak ayında başlatılan ve İŞKUR ile Hollanda Hükümeti ve MATRA tarafındanyürütülen “Uzun Dönemli İşsizlerin İstihdam Edilebilirlikleri Yararına İşgücüPiyasası Aracılık Faaliyetlerinin Arttırılması Projesi” kapsamında, çeşitli eğitimprogramları ve dokümanları hazırlanmış olup, çalışmalar <strong>2012</strong> yılında da sürdürülmektedir.4904 sayılı Türkiye İş Kurumu Kanunu 126 ile, iş arayanların elverişli oldukları işlereyerleştirilmelerine ve çeşitli işler için uygun işçiler bulunmasına aracılık etme yetkisiverilen özel istihdam bürolarına kamu kurum ve kuruluşları hariç, yurt içinde vedışında iş ve işçi bulmaya aracılık faaliyetinde bulunabilmekte, iş gücünün istihdamedilebilirliğini ve verimliliğini artırıcı faaliyetler ile insan kaynakları yönetimi alanındadanışmanlık hizmetlerini de yürütebilmektedirler. Bu kapsamda uygulamanın başladığı2004 yılından itibaren 2011 yılına kadar toplam 250.542 kişi işe yerleştirilmiştir.1264904 sayılı Türkiye İş Kurumu Kanun, m.17.


İşgücü Piyasasının Etkinleştirilmesi1052010 yılında özel istihdam büroları aracılığıyla işe yerleştirilen kişi sayısı 27.651 iken2011 yılında bu sayı 35.564 kişi olarak gerçekleşmiştir.2008 yılından bu yana uygulanmakta olan 18 yaşından büyük ve 29 yaşından küçükgençler ile yaş şartı aranmaksızın 18 yaşından büyük kadınlara verilen prim teşvikiyeniden düzenlenmiştir. 127 Bu düzenleme; başta kadın ve gençler olmak üzere çeşitlikategorilerdeki işsiz ve çalışanlar için 6-54 ay süresince sigorta primi teşviki öngörmektedir.Teşvikten yararlanacak kişilerin İŞKUR’a kayıtlı işsizler arasından işe alınmalarıhalinde ilave olarak altı ay süreyle bu teşvikten faydalandırılacaktır. Yine, 6111sayılı Kanun’da yapılan düzenlemeyle, 5 puanlık prim indirimiyle diğer sigorta primteşvik uygulamalarından aynı sigortalı ve aynı dönem için birlikte yararlanılabilmesiimkanı getirilmiştir.Ayrıca 6111 Sayılı Kanun 128 ile, çalışma hayatında esnek çalışma biçimlerinin uygulanabilirliğininartırılması ve yaygınlaştırılması amacıyla:• z Kısmi sureli iş sözleşmesi ile çalışan sigortalıların, kısmi sureli çalıştıkları aylaraait eksik sürelerini ileriki yıllarda geriye dönük olarak borçlanabilmeleri imkanıgetirilmiş,• z Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışanlar bakımından isteğe bağlı sigorta hükümlerikapsamında işsizlik sigortası primlerinin de ödenmesi ve işsizlik sigortası ödeneğialınabilmesi için gereken prim ödeme gün sayısına ulaşabilme imkanı sağlanmış,• z Küresel ekonomide artan rekabet ve işsizlikle mücadelede başarı sağlanmasıamacıyla “çağrı üzerine çalışma”, “evden çalışma” ve “uzaktan çalışma” gibi esnekçalışma modelleri yasal dayanağa kavuşturulmuştur.Kadınların sosyo-ekonomik konumlarının güçlendirilmesi, kadın istihdamına ilişkinsorunların tespit edilmesi, toplumsal yaşamda kadın-erkek eşitliğinin sağlanması,sürdürülebilir ekonomik büyüme ve sosyal kalkınma amaçlarına ulaşılması amaçlarıyla2010 yılında bir Başbakanlık Genelgesi 129 yayımlanmıştır. Genelge kapsamında,kamu ve özel sektör temsilcilerini bünyesinde barındıran “Kadın İstihdamı Ulusalİzleme ve Koordinasyon Kurulu” oluşturulmuştur. Söz konusu Kurul, 2010 ve2011 yıllarında sivil toplum kuruluşlarının katılımı ile 70 ilde 218 adet Kurul toplantısıgerçekleştirmiştir.Ülkemizin AB’ye adaylığının kesinleşmesinin ardından, Avrupa İstihdam Stratejisi’ne(AİS) dahil olma çalışmaları kapsamında “İstihdam Durum Raporu” hazırlanmıştır.Bunu takiben, istihdam politikası için kritik sorunların analiz edildiği ve aday ülkeninAvrupa İstihdam Stratejisi doğrultusunda iş gücü piyasası ve istihdam konusundayapması gerekenlerin taahhüt edildiği bir politika dokümanı olan “Türkiye’de İstihdamlaİlgili Öncelikler Konusunda Ortak Değerlendirme Belgesi (JAP)“ çalışmaları12725 Şubat 2011 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan 6111 sayılı Kanun ile yeniden düzenlenmiştir.1286111 sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanun ve Diğer BazıKanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (25.02.2011/ 27846).1292010/14 sayılı Kadın İstihdamının Artırılması ve Fırsat Eşitliğinin Sağlanması Konulu Başbakanlık Genelgesi (R.G.25.05.2010/27591).2010 yılında “Kadınİstihdamı Ulusal İzlemeve Koordinasyon Kurulu”oluşturulmuştur.İstihdamla İlgiliÖncelikler KonusundaOrtak DeğerlendirmeBelgesi (JAP)çalışmalarının hemAB 2020 Stratejisi hemde Ulusal İstihdamStratejisi (UİS) taslağıile uyumlu şekildeyeniden düzenlenmesi vegüncellenmesine yönelikyürütülen çalışmalar<strong>2012</strong> yılı başındatamamlanmıştır.


106TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>başlatılmıştır. JAP’ın hem AB 2020 Stratejisi hem de Ulusal İstihdam Stratejisi (UİS)taslağı ile uyumlu olacak şekilde yeniden düzenlenmesi ve güncellenmesine yönelikolarak 2011 yılı içinde konu ile ilgili kurum ve kuruluşların da dahil edildiği bir çalışmabaşlatılarak <strong>2012</strong> yılı başında tamamlanmıştır. UİS, temel olarak iş gücü piyasasındakiyapısal sorunların çözülmesi ile orta ve uzun vadede büyümenin istihdamakatkısının artırılarak, işsizlik sorununa kalıcı çözüm sağlanmasını amaçlamaktadır.


Yenilik107IV. YenilikA. Özel Sektör ARGE Yatırımlarının ArtırılmasıARGE ve yenilik faaliyetlerinin yaygınlaştırılması,2000’li yılların başından itibarenTürkiye’nin öncelikli gündem maddeleriarasında yer almaktadır. Son yıllardarekabetçi ekonomik yapının güçlendirilmesineyönelik olarak ARGE yatırımlarının artırılmasıamacıyla önemli politikalar hayatageçirilmiş ve bu sayede gerek ARGE yatırımlarındagerekse ARGE harcamalarındaönemli artışlar sağlanmıştır.Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu’nun (BTYK) 27 Aralık 2011 tarihinde gerçekleştirilen23. Toplantısında 2023 yılında ülkemizin ilk 10 ekonomi arasına girebilmesive diğer ulusal hedeflere (yerli otomobil, yerli uçak, yerli helikopter vb.) ulaşılabilmesiiçin Ulusal Yenilik Sistemi 2023 yılı hedeflerinin aşağıdaki şekilde belirlenmesinekarar verilmiştir 130 :• z Ar-Ge harcaması/GSYH: % 3• z Özel sektör Ar-Ge harcaması/GSYH: % 2• z Tam Zaman Eşdeğeri (TZE) araştırmacı sayısı: 300 bin• z Özel sektör TZE araştırmacı sayısı: 180 binARGE harcamalarınınGSYH içindeki payının2023 yılına kadar%3’e çıkarılmasıhedeflenmektedir.BTYK’nın 27 Aralık 2011 tarihli toplantısında belirlenen ARGE harcamalarınınGSYH içindeki payının 2023 yılına kadar %3’e çıkarılması hedefi doğrultusunda;son dönemde ARGE harcamalarının artış hızına ivme kazandırılmış ve 2010 yılındagerçekleştirilen 9,8 milyar TL’lik ARGE harcamalarının GSYH’ye oranı %0,84 olarakgerçekleşmiştir.130BTYK 23. Toplantısı 2011/101 nolu ”Ulusal Yenilik Sistemi 2023 Yılı Hedefleri” kararı


108TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>Grafik 9: ARGE Harcamalarının GSYH’ya Oranı%0.90.80.70.60.50.40.30.20.100.85 0.840.72 0.730.59 0.600.54 0.530.520.480.482000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010Kaynak: TÜİKSon dönemde gerçekleştirilen ARGE harcamaları sayısal olarak da artmaya devametmiş ve 2010 yılında Gayri Safi Yurt İçi ARGE Harcamaları (GSYARGEH) birönceki yıla kıyasla yaklaşık %15 oranında artış göstererek, 2011 yılı sabit fiyatlarıyla9,8 milyar TL’ye ulaşarak 2000’li yılların başına kıyasla 3 katına çıkmıştır.Grafik 10: GSYH ve GSYARGEH Yıllara Göre Tutarları12000100008969351051 10561008116812001000(Milyon )800060004000667556610699764529656477591 766085609805800600400(Milyar )200031932989 3209 3377396020002000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20100GSYARGEH (Milyon ) GSYH (Milyar )Kaynak: TÜİK


Yenilik1092023 yılı hedeflerinden bir diğeri olan özel sektörün ARGE harcamalarının toplamGSYH içindeki payının %2’ye yükseltilmesi hedefi doğrultusunda ise 2010 yılındaözel sektörün payı % 0,36 oranında gerçekleşmiş olup toplam ARGE harcamalarıiçerisindeki payı % 42,5’e yükselmiştir.Grafik 11: Gerçekleştiren Sektörler Bazında Ar-Ge Harcamaları Oranı8070605060.458.964.366.367.954.653.248.244.247.4 46.0%403033.433.728.723.224.233.835.641.343.840.042.520106.2 7.4 7.010.48.011.6 11.2 10.6 12.0 12.6 11.402000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010Yükseköğretim SektörüÖzel SektörKamu SektörüKaynak: TÜİKBTYK’nın 27 Aralık 2011 tarihli toplantısında belirlenen bir diğer hedef olan TZEaraştırmacı sayısının 2023 yılına kadar 300 bine yükseltilmesi hedefi doğrultusunda;2010 yılında yaklaşık 82 bin TZE ARGE personeline ve 64 bin TZE araştırmacıyaulaşılmıştır. Ayrıca 2003-2010 döneminde TZE ARGE personelini ve TZE araştırmacısayısını sırasıyla %100 ve %84 oranında artıran Türkiye, bu göstergelereilişkin en hızlı artış gösteren ülkeler arasındadır. 2003 yılında 38 bin TZE ARGEpersoneline sahip Türkiye, 2009 yılında 74 bin TZE ARGE personeli ile 13. sırayaulaşmıştır.


110TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>Grafik 12: TZE ARGE İnsan Gücü9082Bin Kişi807060504030201027 28 2923 23 24384033 34493954436350675374586402000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010TZE ARGE PersoneliTZE AraştırmacıKaynak: Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK)ARGE harcamaları, TZE ARGE personeli sayısı ve bilimsel yayına ilişkin çeşitlitemel göstergelerde de Türkiye son yıllarda önemli <strong>ilerleme</strong> kaydetmiş ve bu göstergelerdesağlanan <strong>ilerleme</strong> ile uluslararası sıralamalarda daha üst sıralara taşınmayabaşlamıştır.Tablo 31: Bazı Temel Bilim, Teknoloji ve Yenilik Göstergelerinde Türkiye’nin KonumuTÜRKİYE DEĞERLERİGösterge 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Hedef2023GSYARGE Harcamaları(Milyar cari SAGP* ABD Doları)3,0 2,8 3,6 4,6 5,4 7,1 7,7 8,7 9,4 -GSYARGEH/GSYH 0,53 0,48 0,52 0,59 0,60 0,72 0,73 0,85 0,84 3Toplam Araştırmacı(Bin TZE)24 33 34 39 43 50 53 58 64 300Toplam ARGE Personel(Bin TZE)29 38 40 49 54 63 67 74 82 -Bilimsel Yayın (Bin) 11 13 16 17 20 24 25 28 28 -Özel Sektör Tarafından GerçekleştirilenGSYARGEH/ Toplam GSYARGEH28,7 23,2 24,2 33,8 35,6 41,3 44,2 40,0 42,5 67Kamu Sektörü Tarafından GerçekleştirilenGSYARGEH/Toplam GSYARGEH7,0 10,4 8,0 11,6 11,2 10,6 12,0 12,6 11,4 -Yüksek Öğretim Sektörü TarafındanGerçekleştirilen GSYARGEH/ToplamGSYARGEH64,3 66,3 67,9 54,6 53,2 48,2 43,8 47,4 46,0 -* SAGP: Satınalma Gücü ParitesiKaynak: TÜİK, MSTI 2011/1, ISI Veritabanı


Yenilik111Türkiye’nin 2023 yılına yönelik olarak bilim, teknoloji ve yenilik atılımının zemininioluşturan Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikaları Uygulama Planı (BTP-UP), 2005-2010 aracılığıyla yakalanan ivmenin sürdürülebilirliğini sağlamak üzere hazırlananUlusal Bilim, Teknoloji ve Yenilik Stratejisi (UBTYS) 2011-2016, BTYK’nın 15 Aralık2010 tarihli 22. Toplantısında kabul edilmiştir.ARGE DestekleriARGE Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun Kapsamında SağlananDestekler31 Temmuz 2008 tarihinde yürürlüğe giren 5746 sayılı Kanun 131 kapsamında RekabetÖncesi İşbirliği Projeleri, teknoloji merkezi işletmeleri ve Teknogirişim SermayesiDesteğinden yararlanan işletmelere;• z ARGE harcamalarında %100’lük matrah indirimi yoluyla kurumlar vergisi istisnasısağlanmıştır.• z Kamu personeli hariç ARGE personelinin ücretleri üzerinden hesaplanan gelirvergisinin %80’i, doktoralı olanlarda ise %90’ı istisna kapsamına alınmıştır.• z Kamu personeli hariç ARGE personelinin ücretleri üzerinden hesaplanacak sigortaprimi işveren hissesinin yarısının, 5 yıl süreyle bütçeden karşılanması düzenlenmiştir.• z Bu faaliyetlerle ilgili düzenlenen kâğıtlara damga vergisi istisnası getirilmiştir.• z Teknoloji alanında sahip olduğu orijinal fikri hayata geçirmek isteyen ve teknikalanda eğitimini tamamlamak üzere olan ya da yeni tamamlamış olanlara, teminataranmaksızın 100.000 TL’ye kadar teknogirişim sermaye desteği verilmesidüzenlenmiştir.• z ARGE ve yenilik faaliyetlerinde bulunan işletmelerin; kamu kurum ve kuruluşları,kanunla kurulan vakıflar ile uluslararası fonlardan aldıkları destekler KurumlarVergisinden muaf tutulmuştur.Bu kapsamda 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu, 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunuve 5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi HakkındaKanun kapsamında yararlanılan teşvik miktarları ve mükellef sayıları aşağıda sunulmaktadır:ARGE ve yenilikfaaliyetlerinde bulunanişletmelerin; kamu kurumve kuruluşları, kanunlakurulan vakıflar ileuluslararası fonlardanaldıkları desteklerKurumlar Vergisindenmuaf tutulmuştur.1315746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun (R.G. 12.03.2008/26814).


112TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>Tablo 32: Çeşitli Kanunlar 132 Kapsamında Yararlanılan ARGE İndirimi ve MükellefSayılarıMükellefSayısıMiktar(milyonTL)ARGE İndirimi (GVK’ya göre) 48 4Gelir VergisiARGE İndirimi (5746 sayılı Kanuna göre) 12 22008Toplam ARGE İndirimi 60 6ARGE İndirimi (K.V.K. Mad. 10/1-a) 237 509Kurumlar VergisiARGE İndirimi (5746 Sayılı Kanun Mad. 3) 162 76200920102011(Ocak-HaziranDönemi)GelirVergisiKurumlarVergisiGelirVergisiKurumlarVergisiGelirGeçici VergisiKurumlarGeçici VergisiToplam ARGE İndirimi 399 585ARGE İndirimi (GVK’ya göre) 46 4ARGE İndirimi (5746 sayılı Kanuna göre) 24 4Toplam ARGE İndirimi 70 8ARGE İndirimi (K.V.K. Mad. 10/1-a) 280 770ARGE İndirimi (5746 Sayılı Kanun Mad. 3) 265 515Toplam ARGE İndirimi 545 1.285ARGE İndirimi (GVK’ya göre) 51 3ARGE İndirimi (5746 sayılı Kanuna göre) 27 7Toplam ARGE İndirimi 78 10ARGE İndirimi (K.V.K. Mad. 10/1-a) 250 482ARGE İndirimi (5746 Sayılı Kanun Mad. 3) 377 1.000Toplam ARGE İndirimi 627 1.482ARGE İndirimi 107 5ARGE İndirimi (K.V.K. Mad. 10/1-a) 320 572ARGE İndirimi (5746 Sayılı Kanun Mad. 3) 717 1.137Toplam ARGE İndirimi 1.037 1.709Kaynak: Maliye Bakanlığı132193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu, 5520 Sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu ve 5746 Sayılı Araştırma ve Geliştirme FaaliyetlerininDesteklenmesi Hakkında Kanun


Yenilik113Özel sektör ARGE projelerinin teşvik edilmesi amacıyla Türkiye Bilimsel ve TeknolojikAraştırma Kurumu (TÜBİTAK) Teknoloji ve Yenililik Destek ProgramlarıBaşkanlığı (TEYDEB) tarafından dört başlık altında destek sağlanmaktadır:• z 1501 Sanayi ARGE Projeleri Destekleme Programı: Firma düzeyinde katmadeğer yaratan kuruluşların ARGE çalışmalarını teşvik etmek ve bu yolla Türk sanayisininARGE yeteneğinin yükseltilmesine katkıda bulunmak üzere 1995 yılındaoluşturulan program kapsamında hibe desteği sağlanmaktadır. 2010 yılı içerisindegerçekleştirilen yasal düzenleme ile daha önce TÜBİTAK ve Ekonomi Bakanlığıtarafından verilen hibe destekleri, tamamıyla TÜBİTAK bütçesinden karşılanmayabaşlanmıştır 133 . Düzenleme ile hibe destek ödemelerinin tek bir kurum kaynağındanve daha hızlı yapılabilmesi yoluyla bürokrasinin azaltılması amaçlanmıştır.Program kapsamında, 2011 yılında, 524 projenin desteklenmesine karar verilmiş,aynı dönemde 404 proje sonuçlanmış ve desteklenen projelere 191,15 milyon TL.destek ödemesi yapılmıştır. 1995-2011 yılları arasında ise, 4.084 proje sonuçlanmışolup, 5.119 projeye toplam 1,74 milyar TL tutarında hibe destek sağlanmıştır.• z 1505 TÜBİTAK KOBİ Yararına Teknoloji Transferi Destek Programı:Ulusal Yenilik Sistemi içerisindeki KOBİ’lerin rolünün güçlendirilmesine yönelikolarak tasarlanan program kapsamında üniversite/kamu araştırma kurumlarındakibilgi birikiminin, KOBİ’lerin ihtiyaçları doğrultusunda, ürüne ya da sürecedönüştürülerek KOBİ’lere aktarılması yoluyla ticarileştirilmesine katkı sağlanmasıamaçlanmaktadır.Projelere sağlanacak olan destek miktarı, projenin niteliğine göre belirlenecek veproje bütçesinin %75’i TÜBİTAK, geriye kalan %25’i ise KOBİ tarafından karşılanacaktır.Proje bütçesi için üst sınır 300.000 TL ve destek süresi proje bazındaen fazla 18 ay olarak belirlenmiştir. Proje bütçesine ek olarak yürütücüsü kuruluşa,Proje Teşvik İkramiyesi (PTİ) ve destek kapsamına alınan proje bütçesinin %5’i Proje Kurum Hissesi olarak TÜBİTAK tarafından ödenir.Proje başvuruları 1 Ağustos 2011 tarihinden itibaren sadece elektronik ortamdahttp://eteydeb.tubitak.gov.tr adresindeki çevrim içi uygulama ProjeDeğerlendirme ve İzleme Sistemi (PRODİS) ile alınmaya başlamıştır. 2011 yılında,program kapsamında 5 proje başvurusu gerçekleşmiş olup, program kriterlerineuymayan 2 proje reddedilmiştir. 2011 yıl sonu itibarıyla, 3 projenin değerlendirmesüreci devam etmektedir.• z 1507 KOBİ ARGE Başlangıç Destek Programı: KOBİ ölçeğindeki işletmelerinrekabetçi hale getirilmesi, kurumsal araştırma ve teknoloji geliştirme kültürünesahip olmaları ve ulusal/uluslararası destek programlarında daha etkin yeralmaları amacıyla geliştirilen programın uygulamasına 16 Mart 2007 tarihindebaşlanmıştır. Programda proje tutarının %75’ine varan oranlarda hibe sağlanmaktaolup, 2009 ve 2010 yıllarında 1.113 projenin desteklenmesine karar verilmiştir.Sonuçlanan 933 projeye toplam 145 milyon TL tutarında hibe sağlan-13398/10 Sayılı Araştırma-Geliştirme Yardımına İlişkin Tebliğ’de Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ No:2010/7 (R.G.23.09.2010/27708).


114TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>mıştır. 2011 yılında, 512 projenin desteklenmesine karar verilmiş, aynı dönemde399 proje sonuçlanmış ve desteklenen projelere 74 milyon TL. destek ödemesiyapılmıştır. Projenin başlatıldığı 2007 yılı ile 2011 yılları arasında ise, 2.836 projenindesteklenmesine karar verilmiş, bu dönemde 1.385 proje sonuçlanmış olup,toplam 237 milyon TL. tutarında hibe destek sağlanmıştır 134 .• z 1509 Uluslararası Sanayi ARGE Projeleri Destekleme Programı: EURE-KA ve EUROSTARS gibi uluslararası ortak proje destek programlarında 135 yeralan, Türkiye’de yerleşik katma değer kazandıran kuruluşların araştırma, teknolojigeliştirme ve yenilik projelerine, büyük ölçekli kuruluşlar için %50-%60;KOBİ’ler için %75 oranında hibe destek sağlanması amacıyla, 8 Temmuz 2007tarihi itibarıyla başlatılmıştır. Program kapsamında 2011 yılında, 34 projenin desteklenmesinekarar verilmiş, aynı dönemde 15 proje sonuçlanmış ve bu dönemdedesteklenen projelere 13 milyon TL. hibe destek sağlanmıştır. 2007-2011 yıllarıarasında, 129 projenin desteklenmesine karar verilmiş olup, bu projelerden 25tanesi sonuçlanmış, toplam 20 milyon TL tutarında hibe destek sağlanmıştır.TÜBİTAK TEYDEB destekleri kapsamında toplamda, 2010 yılında 1.848 projeiçin karar oluşturulmuş olup, bunlardan 1.075 projenin (%58) desteklenmesi uygunbulunmuştur. 2011 yılında ise, 1.690 proje için karar oluşturulmuş olup, bunlardan1.070 projenin (%63) desteklenmesi uygun bulunmuştur. Bu kapsamda 2010 yılındaise 1.348 firmaya 288,3 milyon TL tutarında hibe sağlanmıştır. 2011 yılında ise,1.402 firmaya 278,6 milyon TL hibe destek sağlanmıştır.Tablo 33: TÜBİTAK TEYDEB Destekleri2009 2010 2011Proje Başvurusu 2.001 1.755 1.688Proje Başvurusu Yapan Firma Sayısı 1.495 1.350 1.338Proje Başvurusu Yapan Yeni Firma Sayısı 926 741 717Desteklenmesine Karar Verilen Proje Sayısı 1.185 1.075 1.070Yürürlükte olan Proje Sayısı 1.792 1.654 1.804Sonuçlanan Proje Sayısı 901 1.107 828Hibe Destek Verilen Proje Sayısı 1.892 1.847 1.938Hibe Destek Verilen Firma Sayısı 1.378 1.348 1.402Hibe Destek Tutarı (Milyon TL) (cari) 412,10 288,3 278,6Kaynak: TÜBİTAK2010 yılında 1.367 KOBİ Projesine 159 milyon TL tutarında hibe sağlanırken 2011yılında 1.416 KOBİ Projesine 162,7 milyon TL tutarında hibe sağlanmıştır.1342011 yılı itibarıyla.135EUREKA, pazar odaklı, kısa sürede ticarileşebilecek ürün ve süreçlerin geliştirilmesine yönelik projelerin desteklendiği ve1985 yılında Türkiye’nin de içinde bulunduğu 18 ülke ile AB katkısı ile kurulan uluslararası işbirliği platformudur. EUROSTARS,Avrupa Komisyonu ve Türkiye’nin de içinde bulunduğu EUROSTARS üyesi 32 ülkenin Avrupa’daki KOBİ’lerin rekabetçiliğininarttırılması için başlattıkları KOBİ’lere özel, hızlı ve etkin bir destek programıdır.


Yenilik115Tablo 34: TEYDEB Destekleri Kapsamında Desteklenen Firma ve Proje BilgileriFirma Sayısı Proje Sayısı Hibe Tutarı (bin TL)2009 2010 2011 2009 2010 2011 2009 2010 2011KOBİ 1.203 1.169 1.190 1.400 1.367 1.416 195.930 159.000 162.700Büyük Ölçekli İşletme 175 179 212 492 480 522 216.170 128.700 115.900TOPLAM 1.378 1.348 1.402 1.892 1.847 1.938 412.700 288.300 278.600Kaynak: TÜBİTAKTÜBİTAK Destek Programlarının etkinliğinin artırılması ve başvuru işlemlerinin kolaylaştırılmasıamacıyla başlatılan PRODİS’in 1 Temmuz 2008 tarihinde uygulamayakonulması ile birlikte başvurular sadece elektronik ortamda alınmaya başlanmıştır.Proje izleme süreçlerindeki tüm aşamaların elektronik ortama taşınması çalışmalarıise Kasım 2010’da tamamlanmıştır. 2011 yılında, Ağustos ayında yeni başlatılan “1505KOBİ Yararına Teknoloji Transferi Destek Programı” için başvuruların PRODİSüzerinden elektronik ortamda alınabilmesi sağlanmıştır. Ayrıca, bu dönemde projelerindeğerlendirme ve izleme süreçlerinde iyileştirme çalışmaları da devam etmiştir.TÜBİTAK TEYDEBdestekleri kapsamında2010 yılında 1.367 KOBİProjesine 159 milyonTL tutarında hibesağlanırken 2011 yılında1.416 KOBİ Projesine162,7 milyon TL tutarındahibe sağlanmıştır.AB 7. Çerçeve Programı (ÇP)2007-2013 dönemi için 53,2 milyar Avro değerinde fon büyüklüğü bulunan AB 7.ÇP kapsamında 2010 yılında 110 Türk ortağa 8,5 milyon TL tutarında fon aktarılmıştır136 . Proje kapsamında, Türk ortakların toplam 442 projesine 82,4 milyar TLtutarında fon aktarılmış olup, Türk ortakların yer aldığı projelerin toplam portföybüyüklüğü 1,1 Milyar Avro’ya ulaşmıştır.Tablo 35: AB 7. ÇP’de Türk Ortakların Aldıkları Fon MiktarlarıHibe Katkısı(Milyon €)UlusalKaynak(Milyon €)TOPLAM Katkı(Milyon €)Türk OrtaklarınAldığı Fon Miktarı(Milyon €)DesteklenenTürk OrtakSayısı2007 12,5 9,9 22,4 27,4 1472008 4,5 26,3 30,8 19,9 1282009 16,6 24,6 41,2 28,8 1732010 34,3 19,8 54,1 27,3 2072011 12,3 50,2 62,5 17,8 ( * ) 88TOPLAM 80,2 130,8 211 121,2 ( ** ) 743Türk ortakların yer aldığı projelerin toplam portföy büyüklüğü2 Milyar Avro* 2011 yılında kapanan 9 çağrının sonuçları henüz yayınlanmamıştır. 2011 yılında halen açık olan 42 çağrı henüzkapanmamıştır.** Avrupa Komisyonu veri tabanındaki maddi hatalar TÜBİTAK tarafından düzeltilmiştir.Kaynak: TÜBİTAK1362010 yılında kapanan 44 başvurunun sonuçları henüz duyurulmamıştır.


116TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>TÜBİTAK AB Çerçeve Programları Ulusal Koordinasyon Ofisi tarafından Türkiye’dekiüniversiteleri, araştırma merkezlerini, KOBİ’leri ve diğer özel sektör kuruluşlarını7.ÇP hakkında bilgilendirmek ve gerekli yetkinlikleri kazandırmak amacıylaçeşitli etkinlikler düzenlenmektedir. Bu kapsamda 2010 yılında düzenlenen 108 etkinliğe4.000 araştırmacı ve iş dünyası temsilcisi, 2011 yılında düzenlenen 131 etkinliğeise 7.500 araştırmacı ve iş dünyası temsilcisi katılmıştır.Ayrıca TÜBİTAK bünyesinde, 7.ÇP’ye katılımın teşvik edilmesi ve kolaylaştırılmasıamacıyla, AB ÇP’ye Katılımı Özendirme Ödül Desteği, Konsorsiyum OluşturmaAmaçlı Yurt Dışı Seyahat Desteği ve Proje Önerisi Ön-Değerlendirme DestekProgramları yürütülmektedir. Bu destek programları kapsamında 2009 yılında yaklaşık74 araştırmacı ve iş dünyası temsilcisine 174.627 TL, 2010 yılında da yaklaşık94 araştırmacı ve iş dünyası temsilcisine 263.860 TL destek verilerek birçok 7.ÇPprojesine ortak olarak katılmaları sağlanmıştır.Marie Curie Araştırma Programları ve Bursları kapsamında tersine beyin göçünüdestekleyen programda ise Türkiye’nin başarısı artmaktadır. Türkiye 2011 yılındaAvrupa dışından yapılan başvurularda en çok tercih edilen ülke olmuştur.Ar-Ge yeteneği düşük olan KOBİ’lere teknoloji tabanlı ürün ve süreçleri üretmelerive kullanmaları için destek olan AB 7.ÇP “KOBİ’ler Yararına Araştırmalar” altprogramında Türk KOBİ, KOBİ Birlikleri ve üniversiteleri 2010 yılı çağrılarında4,8 milyon Avro’luk fon almaya hak kazanmıştır. Türk ortaklar bu alt programdan2007-2010 yılları arasında 12,6 milyon Avro’luk fon sağlamıştır.AB 7.ÇP Araştırma Altyapıları Alanı 2010 yılı çağrılarında Türkiye’deki araştırmamerkezleri 2,1 milyon Avro’luk fon almaya hak kazanmıştır. 2007-2010 yılları arasında33 projede 46 ortak 9,2 milyon Avro’luk fon almaya hak kazanmıştır. Ayrıca bukapsamda fonlanan merkezlerin uluslararası erişime açılması ile Türk araştırmacılarAvrupa’nın en prestijli merkezlerinde 2 hafta ile 4 ay arasında bir süre zarfında araştırmalarınıtamamlama fırsatı elde etmektedir.Bilim,Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı DestekleriSanayici-üniversite-kamu işbirliğinin kurumsallaştırılması ve KOBİ’lerin teknolojikürün ve üretim yöntemlerini kullanmalarının teşvik edilmesi amacıyla uygulanmaktaolan Sanayi Tezleri (San-Tez) Programı kapsamında, 2006-2011 yılı arasında toplam1.180 başvuru yapılmış ve bunlardan 509’u desteklenmeye değer bulunmuştur.Desteklenmeye karar verilen projelerden 28 Eylül 2011 tarihi itibarı 350 tanesi ilesözleşme imzalanmış olup, diğer projeler ile sözleşme öncesi süreçler devam etmektedir.Sözleşme imzalan projelerin dönemsel ödemelerinin % 75’i Bakanlık, %25’iproje ortağı firma tarafından karşılanmaktadır.


Yenilik117Tablo 36: San-Tez Programı Kapsamında Sağlanan Destekler2006 2007 2008 2009 2010 2011 TOPLAM(Milyon TL)(Adet)Ödenek Miktarı 5 10 15 20 22 30 102Gerçekleşen Bakanlık Ödemesi 0 6,20 9,90 13,46 18,73 3,92 52,21Proje Başvuru Sayısı 42 183 120 174 241 420 1,180Desteklen Proje Sayısı 17 68 45 76 111 192 509% Destekleme Yüzdesi 40,5 37,2 37,5 38,03 46 46 43Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji BakanlığıAyrıca 2008 yılında yürürlüğe giren ARGE Kanunu çerçevesinde Bilim, Sanayi veTeknoloji Bakanlığınca uygun bulunan projelere Teknogirişim Sermayesi Desteğialtında 100.000 TL’ye kadar hibe sağlanabilmektedir 137 .Bilgi yoğun ve yenilikçi girişimcilik konusundaki farkındalığın artırılmasının yanındayüksek eğitimli, nitelikli gençlerin iş hayatına kazandırılmasını amaçlayan 2009 yılındabaşlatılan Teknogirişim Sermayesi Desteği kapsamında 2011 yılında 859 girişimcibaşvuruda bulunmuş ve 288 girişimci desteklemeye değer bulunmuştur.KOSGEB DestekleriKOSGEB tarafından 2010 yılı içerisinde geliştirilen yeni destek programı çerçevesindeARGE, İnovasyon ve Endüstriyel Uygulama Destek Programı, Haziran2010’dan itibaren uygulamaya alınmıştır 138 . Bu çerçevede ARGE ve Yenilik Projeleri,ARGE ve İnovasyon Programı ile Endüstriyel Uygulama Programı olmak üzerebirbirini tamamlayan iki ayrı program kapsamında desteklenecektir.Tablo 37: KOSGEB Tarafından Verilen Yenilik DestekleriTeknoloji Geliştirme veYenilik DestekleriARGE,İnovasyon End.Uyg. Destek Programı(TL)2007 2008 2009 2010 20114.418.588 6.819.782 6.631.706 5.606.972 1.303.1004.161.762 43.294.757TOPLAM 4.418.588 6.819.782 6.631.706 9.768.834 44.597.857Kaynak: KOSGEB137Yıllık toplam ödenek tutarı 10 milyon TL’dir.138Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı Destek Programları Yönetmeliği(R.G. 15.06.2010/27612).


118TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV) DestekleriTTGV tarafından sanayi kuruluşlarının ARGE projelerine geri ödeme koşullu olaraködenen sermaye desteği 139 kapsamında, 2009 ve 2010 yıllarında 160 projeye 39milyon TL tutarında destek kullandırılmıştır.2011 yılında ise, geçmiş yıllarda desteklenen ve 2011 yılı içerisinde devam etmekteolan projelere destek kullandırımına TTGV kaynaklarından devam edilmiştir. Bukapsamda projesi devam eden firmalara toplam 11,1 milyon ABD Doları tutarındaödeme yapılmıştır.Öte yandan mevcut destek yapısına kıyasla daha esnek yapıda tasarlanan İleri TeknolojiProjeleri (İTEP) Destek Programı kapsamında 2011 yılında başvurular alınmayabaşlanmış ve bu doğrultuda 7 adet proje başvurusu gerçekleşmiş, 3 tanesi iledestek sözleşmesi imzalanmıştır. Söz konusu 3 proje için 2011 yılı sonu itibarıyla 0,8milyon ABD Doları tutarında TTGV katkısı sağlanmıştır.Tablo 38: TTGV Desteklerine İlişkin Sayısal Veriler(Sayı, Milyon ABD Doları)2009 2010* 2011Proje Başvuru Sayısı 228 162 7Desteklenen Proje Sayısı 113 47 3Bağıtlanan Sözleşme Tutarı 33,1 12,7 6,9Kullandırım Tutarları 24,8 14,2 11,9Tamamlanan Proje Sayısı 95 98 90Kaynak: TTGVAyrıca, TTGV’nin TGP’lerde prototip geliştirme aşamasını tamamlayan firmalarınproje çıktılarının ARGE çalışmalarını takip eden pazara hazırlık ve ihtiyaçlarınındesteklenmesi amacıyla sunulan Ticarileştirme Projeleri Desteği kapsamında 2006-2008 yılları arasında 11 pilot desteklenmiştir. Pilot uygulama halinde olan programıngenelleştirilmesine yönelik çalışmalara devam edilmektedir.139TTGV 4 Kasım 1998 tarih ve 23513 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Para Kredi ve Koordinasyon Kurulu’nun 98/10 sayılıARGE Yardımına ilişkin Tebliği ve DTM ile TTGV arasında 17 Haziran 2005 tarihinde imzalanan protokol çerçevesinde imzalananprotokol çerçevesinde uygulamacı kuruluş olarak Destekleme Fiyat İstikrar Fonu (DFİF) kaynağından sağlanmaktadır.


Yenilik119B. Sanayi Üniversite Diyaloğunun GeliştirilmesiProje Pazarları Destekleme ProgramıÖzel sektör ile üniversiteler ve araştırma merkezleri arasındaki işbirliklerinin TÜ-BİTAK TEYDEB Destek Programları kapsamında oluşumuna ve gelişimine önemverilmiş ve bu kapsamdaki çalışmaların desteklenmesine yönelik olarak Proje PazarlarıDestekleme Programı geliştirilmiştir.Proje pazarları, somut ARGE düşünce ya da proje önerilerine sahip olup, bunlarıgerçekleştirmek için kendi yetenekleri dışında başka uzmanlık alanlarında katkıyagereksinim duyan, proje öneri veya sonuçlarına ilişkin talep varlığını araştıran, arzedilen proje işbirliği önerilerine teknolojik veya finansal katkıda bulunmak isteyenüniversite, araştırma ve özel sektör kuruluşlarından temsilcilerin bir araya gelerekaktif katılımları ile projelerini birbirlerine tanıtmaları yoluyla işbirliği olanaklarınaortam oluşturulmasına yönelik düzenlenen ulusal ve/veya uluslararası etkinliklerdir.Program kapsamında, üniversite, araştırma kurumları ve sanayi kuruluşları arasındaetkileşimli teknolojik işbirliği ortamı oluşması için düzenlenen etkinliklere en fazla20.000 TL ve etkinliğin uluslararası katılımlı olması durumunda en fazla 25.000 TLdestek verilmektedir.2010 yılında Kocaeli Üniversitesi,Giresun Üniversitesi, Uludağ İhracatçılarBirliği Genel Sekreterliği, Eskişehir SanayiOdası, Erciyes Üniversitesi, Sakarya Ticaretve Sanayi Odası, Ege Üniversitesi, OrtadoğuTeknik Üniversitesi, Hacettepe Üniversitesi,Gaziantep Sanayi Odası ve SelçukÜniversitesi’nden toplam 13 adet proje pazarıbaşvurusu desteklenmiş ve 177.100 TLtutarında hibe sağlanmıştır.Teknoloji ve Yenilik Odaklı Girişimleri Destekleme Programı(TEKNOGİRİŞİM)Girişimcilik olgusunun teknoloji ve yenilik odaklı firmalara yönelmesini ve lisans,yüksek lisans veya doktora düzeyinde eğitimli öğrenci ve mezunların bilgi ve araştırmalarınıticari ve katma değeri yüksek ürünlere dönüştürebilmelerini teşvik etmekamacını taşıyan ve 2007 yılından itibaren uygulamada olan TEKNOGİRİŞİM kapsamında,girişimcilerin firmalarını kurmalarının ardından, proje giderlerinin %75oranında, en fazla 100.000 TL ve bir yıl süre ile desteklenmesi öngörülmektedir.


120TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>2007 yılından itibarenuygulamada olanTEKNOGİRİŞİMkapsamındagerçekleştirilendüzenleme ile her yılayrılan 10 Milyon TLödenek, 50 Milyon TL’yeyükseltilmiştir.Program kapsamında 2009 yılı için 10 Milyon TL ve 2010 yılı için 10 Milyon TLolmak üzere 20 Milyon TL ödenek tahsis edilmiştir. 12 Nisan 2011 tarihli düzenleme140 ile Teknogirişim Sermayesi Desteği için her yıl ayrılan 10 Milyon TL ödenek,50 Milyon TL’ye yükseltilmiştir.Program kapsamında 2009–2010 yılında toplam 180 mezun ya da girişimcinin projeleridesteklenmeye değer bulunmuş ve bu projelere 15,2 milyon TL tutarında desteksağlanmıştır. 2011 döneminde ise 288 kişinin projesi kabul edilmiştir.1406215 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Md.5 (R.G. 12.04.2011/27903)


Yenilik121C. Yenilik Merkezleri ve Teknoparkların Güçlendirilmesi ARGE Merkezleri“Araştırma ve Geliştirme FaaliyetlerininDesteklenmesine İlişkin Uygulamave Denetim Yönetmeliği” 141kapsamında ARGE indirimi, gelirvergisi stopajı teşviki ve sigorta primidesteğinden yararlanmak isteyenlerinARGE Merkezi Belgelerinin bulunmasışartı getirilerek ARGE Merkezlerininkurulması teşvik edilmiştir.ARGE Merkezleri ile, ARGE altyapısınıoluşturmuş, çok sayıda ARGEpersoneli çalıştıran ve Türkiye’nin GSYH’deki ARGE payının artırılması hedefineönemli ölçüde katkıda bulunan büyük işletmelerin bu çalışmalarını bir araya getirerekgeliştirmelerine, kendi teknolojilerini üretmelerine ve ARGE faaliyetlerinikurumsallaştırmasına imkan sağlanmıştır.Türkiye’de sanayinin en yoğun olduğu Marmara Bölgesi başta olmak üzere endüstriyelgelişime paralel olarak faaliyette olan 87 ARGE Merkezinde ARGE ve yenilikprojeleri çalışılmakta olup, bu merkezlerde toplam 12.599 adet ARGE çalışanı yeralmaktadır. Bu işletmelerin taahhüt ettiği ARGE Harcaması 2009 yılı için 1,67 milyarTL, 2010 yılı için ise 1,96 milyar TL tutarındadır.Teknoloji Geliştirme BölgeleriTeknoloji Geliştirme Bölgelerinin geliştirilmesine yönelik olarak 2010 yılıProgramında da yer alan tedbirler doğrultusunda Bilim,Sanayi ve Teknoloji Bakanlığıncailgili kurumların katkıları ile çalışmalar yürütülmüş olup bu kapsamda:6170 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanununda Değişiklik Yapılmasına DairKanun 12 Mart 2011 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. 142Kanunla, uygulamadan kaynaklanan problemlerin çözülmesi, bölge kuruluşuna ilişkinmevzuatın basitleştirilmesi ve etkinleştirilmesi, imar planları, uygulama projelerininve bölgede yapılacak tesislerin inşası ile ilgili ruhsat ve izinlere ilişkin hukukiboşluğun giderilmesi; bölgelerde yürütülen ARGE ve yenilikçiliğe dayalı faaliyetlerinsonuçlarının ülke ekonomisine ve toplumsal refaha katkı sağlayacak şekildegeliştirilmesi amaçlanmıştır.141Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesine İlişkin Uygulama ve Denetim Yönetmeliği (R.G. 31.07.2008/26953)1426170 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (R.G. 12.03.2011/27872).


122TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>Aralık 2011 sonuitibarıyla Türkiye’dekiaktif 43 TeknolojiGeliştirme Bölgesinde(TGB) faaliyet gösteren1.800 firmada 15.822personele istihdamsağlanmaktadır.Aralık 2011 sonu itibarıyla Türkiye’deki aktif 43 Teknoloji Geliştirme Bölgesinde(TGB) faaliyet gösteren 1.800 firmada 15.822 personele istihdam sağlanmaktadır.Grafik 13: Teknoloji Geliştirme Bölgelerine İlişkin Sayısal Veriler180001600050451400040Sayı120001000080006000400020003530252015105TGB Sayısı02003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 20110Firma SayısıİstihdamTGB SayısıKaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji BakanlığıTGB’lerde yürütülentoplam ARGE projesayısı Aralık 2011 sonuitibarıyla 4.979 adettir.TGB’lerde ağırlıklı olarak sırasıyla yazılım, bilişim, elektronik ve ileri malzeme teknolojileribaşta olmak üzere tasarım, nanoteknoloji, biyoteknoloji, otomotiv, tıp teknolojilerive yenilenebilir enerji konularında çalışan yenilikçi firmalar yer almaktaolup, bölgelerde yürütülen toplam ARGE proje sayısı Aralık 2011 sonu itibarıyla4.979 adettir.TGB’lerde faaliyet gösteren firmaların bu güne kadar 301 patent başvurusu onaylanmıştır.


Yenilik123D. Bilgi ve İletişim Teknolojileri Altyapısının GeliştirilmesiÖzel sektör kaynaklı yeniliğin geliştirilmesi için uygun ortam oluşturulmasında bilgive iletişim teknolojileri önemli rol oynamaktadır. Bu doğrultuda, bilgi ve iletişim teknolojilerialtyapısının güçlendirilmesi; böylelikle genişbant internet ve kişisel bilgisayar kullanımoranının artırılmasına yönelik son dönemde önemli çalışmalar yürütülmüştür.Genişbant internet ve kişisel bilgisayarkullanım oranının artmasında önemlirol oynayan internet servis sağlayıcılığı işletmecilerineyönelik hayata geçirilen önemlidüzenlemelerden biri Elektronik HaberleşmeSektörüne İlişkin Yetkilendirme Yönetmeliğidir143 . Söz konusu Yönetmelik ve7 Mayıs 2009 tarihli Bilgi Teknolojileri veİletişim Kurumu Kararı ile işletmecilerinWLAN (Kablosuz Yerel Erişim Şebekesi-Wi-Fİ) sistemleri kurması ve işletmesi suretiyleinternet kullanıcılarına bina içi ve bina dışı alanlarda kablosuz internet erişimsunmalarına imkan sağlanmıştır. Bu kapsamda, 2011 yılı Şubat ayında alınan diğerbir Kurul Kararı ile, daha önce bazı bandlarda kullanımına izin verilen Wi-Fi frekanslarınınkullanıldığı bandlara 5470- 5725 MHz frekans bandı da ilave edilerek,internet hizmetinin daha yaygın, etkin ve verimli sunulmasının sağlanması amaçlanmıştır.<strong>2012</strong> yılı Mart ayı itibarıyla elektronik haberleşme sektöründe faaliyet gösteren işletmecisayısı 362 olup, bu işletmecilere verilen yetkilendirme sayısı 570’tir.<strong>2012</strong> yılı Mart ayıitibarıyla elektronikhaberleşme sektöründefaaliyet gösterenişletmeci sayısı 362 olup,bu işletmecilere verilenyetkilendirme sayısı570’tir.143Elektronik Haberleşme Sektörüne ilişkin Yetkilendirme Yönetmeliği (R.G. 28.05.2009/27241).


124TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>Tablo 39: Yetkilendirme ve Hizmet Türlerine Göre İşletmeci SayılarıYetkilendirme TürüHizmetlerYetkilendirmeSayısıGörev Sözleşmesi Uydu ve Kablo TV Hizmetleri 1İmtiyaz SözleşmesiBildirim KapsamındaHizmet VerenİşletmecilerGSM PAN Avrupa Mobil Telefon Sisteminin Kurulması veİşletilmesi ve IMT-2000/UMTS Altyapılarının Kurulması veİşletilmesi ile Hizmetlerinin Sunulması3Çeşitli Telekomünikasyon Hizmetleri 1Uydu Haberleşme Hizmeti 23Uydu Platform Hizmeti 4Altyapı İşletmeciliği Hizmeti 69İnternet Servis Sağlayıcılığı Hizmeti 146Sabit Telefon Hizmeti 61Kablolu Yayın Hizmeti 14GMPCS Mobil Telefon Hizmeti 6Hava Taşıtlarında GSM 1800 Mobil Telefon Hizmeti 1Sanal Mobil Şebeke Hizmeti 37Kullanım HakkıKapsamında HizmetVeren İşletmecilerGMPCS Mobil Telefon Hizmeti 2Ortak Kullanımlı Telsiz Hizmeti 63Altyapı İşletmeciliği Hizmeti 4Sabit Telefon Hizmeti 115Rehberlik Hizmeti 14Sanal Mobil Şebeke Hizmeti 6TOPLAM 570Kaynak: Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK)2011 yılı dördüncüçeyreği itibarıylaTürkiye’deki toplaminternet abone sayısı 14,1milyona ulaşmıştır.2011 yılı Hanelerde Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması sonuçlarına göre16-74 yaş grubundaki bireyler arasında son üç ay içinde bilgisayar ve internet kullananlarınoranı sırasıyla %46,4 ve %45’e ulaşmıştır. 2011 yılında hanelerde interneterişim oranı ise %42,9 olup, internet erişimine sahip hanelerin %91,5’inde genişbanterişim bulunmaktadır. 2011 yılı Girişimlerde Bilişim Teknolojileri Kullanım Anketisonuçlarına göre bilgisayar kullanan girişimlerin oranı %94, internet erişimine sahipgirişimlerin oranı ise %92,4’tür.2011 yılı dördüncü çeyreği itibarıyla Türkiye’deki toplam internet abone sayısı 14,1milyona ulaşmıştır. Türkiye internet aboneliğinde 2011 yılının dördüncü çeyreğinde,bir önceki üç aylık döneme göre %6,9 artış gerçekleşmiş olup; fiber, kablo ve özelliklemobil internet abonelerinin artmasıyla birlikte internet abone sayılarındaki genelartış eğilimi de devam etmiştir. Toplam internet abone sayılarının yıllık büyümeoranı ise hızlanarak %62,8 olarak gerçekleşmiştir.


Yenilik125Tablo 40: Bağlantı Çeşidine göre İnternet Abone Sayıları ve Artış Yüzdeleri(Abone Sayısı) (%)2010Ç4 2011Ç3 2011Ç4ÇeyrekBüyüme Oranı(2011Ç3 –2011Ç4)YıllıkBüyüme Oranı(2010Ç4 – 2011Ç4)xDSL 6.640.911 6.792.013 6.776.036 -0,2 2,0MobilBilgisayardanİnternetMobil Ceptenİnternet1.448.0201.344.540 1.547.4214.310.904 4.907.38014,1 345,8Kablo İnternet 273.908 407.502 460.451 13,0 68,1Fiber 154.059 220.777 267.144 21,0 73,4Diğer 155.478 129.858 159.383 22,7 2,5TOPLAM 8.672.376 13.205.594 14.117.815 6,9 62,8Not: Mobil bilgisayardan internet ve mobil cepten internet verileri 2011 yılı 3. Çeyrekten itibaren ayrı ayrı tutulmayabaşlanmıştır.Kaynak: BTK2010 yılı itibarıyla Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BİT) pazarının yüzde 70’i telekomünikasyonsektöründen, geri kalan yüzde 30’luk kısmı ise bilgi teknolojilerisektöründen oluşmaktadır. Donanım, paket yazılım ve hizmetler alt kırılımlarındanoluşan bilgi teknolojileri pazarı içerisinde en büyük payı 6,08 milyar ABDdolarlık donanım pazarı alırken, yazılım pazarının büyüklüğü 584 milyon ABDdoları, hizmetler pazarının büyüklüğü ise 909 milyon ABD doları seviyesindedir.2011 yılında ise bilgi ve iletişim teknolojileri pazar büyüklüğünün %34’ünün bilgiteknolojileri; %66’sının ise telekomünikasyon sektöründen oluşması beklenmektedir144 .Mobil telefon abone sayısı da 2003 yılındaki 27,9 milyon seviyesinden 2011 yılı Aralıkayı itibarıyla 65,3 milyon seviyesine yükselmiştir. Temmuz 2009’da 3G hizmetsunumunun başlamasıyla Aralık 2011 itibarıyla 3G abone sayısı 31,4 milyona ulaşmıştır.Mobil telefon abonesayısı da 2003 yılındaki27,9 milyon seviyesinden2011 yılı Aralık ayıitibarıyla 65,3 milyonseviyesine yükselmiştir.144<strong>2012</strong> yılı Programı.


126TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>Tablo 41: Bilgi ve İletişim Teknolojilerine ilişkin Temel Göstergeler2009 2010 2011*Mobil Telefon Abone Sayısı(Bin kişi)62.800 61.800 65.300Mobil Telefon Abone yoğunluğu (%) 86,6 83,9 88,6Genişbant Abone Sayısı(Bin kişi)6.783 8.562 14.050Genişbant Abone yoğunluğu(%)9,4 11,6 19,1BİT Pazar büyüklüğü(milyar ABD Doları)22,2 25,4 24,2(*)- Telekomünikasyon 15,5 17,8 16,0(*)- Bilgi teknolojileri 6,7 7,6 8,2(*)* Gerçekleşme TahminiKaynak: BTK, Kalkınma Bakanlığı


Yenilik127E. Fikri ve Sınai Mülkiyet Haklarının İyileştirilmesiFikri ve sınai mülkiyet haklarının korunması ve mevzuatın uluslararası standartlarlauyumlu olarak daha da güçlendirilmesi ilk Konsey toplantısından itibaren üyelerin vurguladığıönemli hususlardandır. 2010 yılı itibarıyla krizden çıkış politikalarının etkisi, sınaimülkiyet sisteminin geliştirilmesine yönelik yapısal çalışmalar ile tanıtım ve bilinçlendirmefaaliyetlerine paralel olarak artan yatırımcı güveni sayesinde yenilikçi projelere hız kazandırılmışve bu dönemden itibaren sinai mülkiyet başvurularında önemli artışlar gözlemlenmeyebaşlamıştır.Bu kapsamda, Türkiye’de patent ve faydalımodel başvurularında 2003 yılından itibarenyakalanan ivme 2010 ve 2011 yıllarındada sürdürülmüştür. 2011 yılında gerçekleştirilenpatent ve faydalı model başvuru sayısı,bir önceki yıla kıyasla %18,5 oranındaartış göstererek 7.262’si yerli ve 6.223’üyabancı olmak üzere toplam 13.485’e ulaşmıştır.Özellikle uluslararası patent başvurularındagözlemlenen %21 oranındakiartış ise, yabancı yatırımcı ve sanayicilerinTürkiye’ye olan ilgisindeki artışı göstermesiaçısından önem arz etmektedir.2011 yılında Türkiye’degerçekleştirilen patentve faydalı model başvurusayısında, bir önceki yılakıyasla %18,5 oranındaartış gözlenmiştir.Grafik 14: Patent ve Faydalı Model Başvurularının Yıllara Göre Dağılımı8.0007.0006.0005.0004.0007.2626.2445.4306.2235.1324.6933.0002.0001.0001995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011YerliYabancıKaynak: Türk Patent Enstitüsü (TPE)


128TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>Uluslararası patentbaşvuruları çerçevesindeTürkiye 2011 yılında,AB’ye 2004 yılından sonraüye olan son 12 ülke ilekarşılaştırıldığında 1., AB-27 sıralamasında ise 11.sırada yer almıştır.2011 yılında Uluslararası Patent İşbirliği Anlaşması (PCT) kapsamında gerçekleştirilenuluslararası patent başvurularında da önemli artışlar yaşanmış olup, bu kapsamda2011 yılında gerçekleştirilen Türkiye kaynaklı PCT başvurularında bir öncekiyıla kıyasla gözlemlenen %12,7 oranındaki artış, %10,7 olan dünya ortalamasınınüzerinde seyretmiştir. Ayrıca Türkiye, 2010 ve 2011 yıllarında gerçekleştirdiği PCTbaşvurularında AB’ye 2004 yılından itibaren üye olan son 12 ülke 145 ile karşılaştırıldığında1., AB-27 sıralamasında ise 11. sırada yer almıştır.Tablo 42: PCT Başvuruları*Sıralama Ülke 2007 2008 2009 2010 2011 Değişim (%)1 ABD 54.042 51.642 45.627 45.008 48.596 8.02 Japonya 27.743 28.760 29.802 32.150 38.888 21.03 Almanya 17.821 18.855 16.797 17.568 18.568 5.74 Çin 5.455 6.120 7.900 12.296 16.406 33.45 Kore 7.064 7.899 8.035 9.669 10.447 8.06 Fransa 6.560 7.072 7.237 7.245 7.664 5.87 Birleşik Kral. 5.542 5.467 5.044 4.891 4.844 -1.08 İsviçre 3.833 3.799 3.672 3.728 3.999 7.39 Hollanda 4.433 4.363 4.462 4.063 3.494 -14.010 İsveç 3.655 4.136 3.568 3.314 3.466 4.611 Kanada 2.879 2.976 2.527 2.698 2.923 8.312 İtalya 2.946 2.883 2.652 2.658 2.671 0.5Türkiye 359 392 389 480 541 12,7Diğer Ülkeler 12.236 13.334 12.267 12.866 13.848 7.6TOPLAM 159.926 163.240 155.406 164.316 181.900 10.7* 2011 verileri 05.03.<strong>2012</strong> güncelleme tarihi itibarıyladır.Kaynak: Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO)Avrupa Patent başvurususıralamasında Türkiye2011 yılında, AB’ye 2004yılından sonra üye olan12 ülke arasında 1. sıradayer almıştır.Türkiye’nin 2011 yılında gerçekleştirdiği Avrupa Patent başvurusu ise 2011 yılınakıyasla %16 oranında artış göstermiştir. Bu kapsamda Türkiye, Avrupa Patent başvurususıralamasında, başvuruda bulunan 114 ülke arasında 24., AB ülkeleri arasında12. ve AB’ye 2004 yılından sonra üye olan 12 ülke arasında 1. sırada yer almıştır.145Polonya, Çek Cumhuriyeti, Slovenya, Macaristan, Malta, Letonya, Litvanya, Güney Kıbrıs, Estonya, Slovakya, Bulgaristan veRomanya.


Yenilik129Grafik 15: AB ülkelerinin Avrupa Patenti Başvuruları35.00030.000Başvuru Sayısı25.00020.00015.00010.0005.000-AlmanyaFransaBirleşik KrallıkHollandaİtalyaİsveçFinlandiyaBelçikaİspanyaAvusturyaDanimarkaTürkiyeİrlandaPolonyaLüksemburgÇek Cum.SlovenyaMacaristanYunanistanPortekizSlovakyaGüney KıbrısEstonyaRomanyaLetonyaLitvanyaBulgaristanMaltaKaynak: Avrupa Patent Ofisi (EPO)2010 2011Türkiye’de son yıllarda marka başvurularında da büyük bir hareketlilik yaşanmaktadır.Bu kapsamda 2011 yılında marka başvurularındaki %50’nin üzerindeki artışlaTürkiye, Fransa’yı da geride bırakarak Avrupa’da en fazla ulusal marka başvurusununyapıldığı ülke konumuna gelmiştir. Uluslararası marka başvurularına ilişkinsüreçlerin yürütüldüğü Madrid Sistemi kapsamında ise, Türkiye 2011 yılında 983başvuru ile 13. sırada yer almıştır.2011 yılında markabaşvurularındaki%50’nin üzerindekiartışla Türkiye, Avrupa’daen fazla ulusal markabaşvurusunun yapıldığıülke konumuna gelmiştir.Grafik 16: Marka Başvurularının Yıllara Göre Dağılımı120.000103.744100.000Başvuru SayısıKaynak: TPE80.00060.00040.00020.000-199519961997199819992000Yerli20012002Yabancı2003200420052006200720082009201073.14213.9605.1322011


130TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>Türk tasarımcılarının ve tasarımlarının dünya pazarında tercih edilir konuma getirilmesive dünya kamuoyunda “Türk Tasarımı” imajının oluşturulması hedefiyle2009 yılında kurulan Türk Tasarım Danışma Konseyi, 2011 yılında Tasarım StratejiBelgesi ve Eylem Planı’nı tamamlamıştır. Bu doğrultuda 2011 yılında tasarım başvurularında%20 oranında artış sağlanmış ve Türkiye tasarım başvurularında Fransa veAlmanya ile birlikte Avrupa’daki ilk üç ülke arasına yerleşmiştir.Grafik 17: Tasarım Başvurularının Yıllara Göre Dağılımı40.00035.00030.00029.46735.451Başvuru Sayısı25.00020.00015.00010.0005.000-199519961997199819992000Yerli20012002Yabancı200320042005200620072008200920109741.1272011Kaynak: WIPO2010 ve 2011 yıllarında sinai mülkiyet başvurularında gözlemlenen bu <strong>ilerleme</strong>lerdeson dönemde yürütülen çalışmaların da önemli etkisi olmuştur:• z 2011 yılında “Üniversitelerde Sınai Mülkiyet Bilgisinin Yaygınlaştırılması Projesi”kapsamında, yüksek katma değer sağlayacak buluşların üretilmesinde kritik önemesahip olan üniversitelere yönelik olarak ve sınai mülkiyet eğitimi konusundaçeşitli bilinçlendirme ve bilgilendirme faaliyetleri yürütülmüştür. Yine WIPO işbirliğindeBilkent Üniversitesi’nde fikri mülkiyet alanında uluslararası bir yükseklisans programı açılmasına yönelik çalışmalar devam etmektedir.• z Ayrıca 2010 yılı içerisinde TPE ve WIPO işbirliği ile başlatılan Türkiye’de FikriMülkiyet Akademisi kurulması çalışmaları sürdürülmüştür.• z KOBİ’lerin inovasyon kapasitelerinin artırılmasına yönelik olarak 2007 yılındabaşlatılan Hezarfen Teknoloji ve Tasarım Projesi ise 2011 yılında Kocaeli’de uygulanmışolup, Kocaeli’de faaliyet gösteren firmalara, ARGE mühendisliği, ürüngeliştirme mühendisliği, iş geliştirme mühendisliği, ARGE kurma ve yönetme,bire bir tasarım geliştirme çalışmaları, sınai mülkiyet hakları ve patent araştırma-


Yenilik131sının önemi konularında danışmanlık verilmiştir. 2011 yılında ayrıca, Ankara’dakimedikal firmalara eğitim ve danışmanlık verilmesine yönelik olarak Ankara HezarfenMedikal Projesi başlatılmıştır.• z Sınai mülkiyet mevzuatının Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası anlaşmalar ilegetirilen yeniliklere uyumunu sağlamak, uygulamada ortaya çıkan sorunlara çözümgetirmek ve sınai mülkiyet mevzuatının suç ve cezalara ilişkin hükümlerininkanunla düzenlenmesini sağlamak amacıyla bir hazırlanan Kanun Taslağının<strong>2012</strong> yılında yasalaşması beklenmektedir.


132TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>


Sonuç133Yatırım Danışma Konseyi (YDK) İlerleme Raporu, 10 Haziran 2010 tarihindeBaşbakan Sayın Recep Tayyip ERDOĞAN başkanlığında gerçekleştirilen Konsey toplantısınınardından kamuoyuna açıklanan tavsiye kararlarına ilişkin sağlanan gelişmeleriiçermektedir.Türkiye’deki yatırım ortamıyla ilgili gelişmeleri kapsamlı bir biçimde ele alan bu rapor,makroekonomik istikrar, iş ortamı, işgücü piyasası ve yenilik adlı dört ana başlık altındayatırım ortamıyla ilgili görev ve sorumluluğu bulunan yaklaşık 50 kurum ve kuruluştanderlenen bilgiler doğrultusunda oluşturulmuştur.Dünya ekonomilerinde yaşanan tüm olumsuzluklara rağmen, 2011 yılında bir öncekiyıla göre %76’lık bir artışla 15,9 milyar ABD Doları seviyesinde uluslararası doğrudanyatırım çeken Türkiye, 2002-2011 döneminde 110,7 milyar ABD Doları düzeyine ulaşarakönceki 10 yıllık döneme kıyasla 10 katın üzerinde gerçekleşen artışla dünya genelinde 2kat, gelişmekte olan ülkelerde 3 kat olarak gerçekleşen artış oranının oldukça üzerinde birperformans göstermiştir. 2011 yılında %8,5 oranında büyüyen Türkiye ekonomisi, istikrarlıve dinamik yapısı ile yatırımcıların tercih ettiği güvenilir bir merkez haline gelmektedir.Uygulanmakta olan istikrar odaklı politikalar sonucunda mali disiplin alanında sağlanangelişmeler sürdürülmüştür. 2002 yılında %61,5 seviyesinde bulunan kamu net borçstokunun GSYH’ye oranının, 2010 yılı sonu itibarıyla %28,9’a, 2011 yılı sonu itibarıylaise %22,4 seviyesine inmiştir. 2008 yılında %5,3 ve 2009 yılında %5,6 olan faiz harcamalarınınGSYH’ya oranı, 2010 yıl sonu itibarıyla %4,4, 2011 yılı sonu itibarıyla ise %3,3seviyesinde gerçekleşmiştir.13 Ocak 2011 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisince kabul edilen yeni TürkTicaret Kanunu ile ulusal ihtiyaçlar ve uluslararası en iyi uygulamalar çerçevesinde gözdengeçirilerek yenilenen Türk Borçlar Kanunu, hukuki çerçevenin iş ortamının ihtiyaçlarıylauyumlu hale getirilmesi amacıyla gerçekleştirilen iki temel düzenleme niteliğindedir.Özel sektörün yenilikçi yapısının desteklenmesi amacıyla ARGE harcamalarınınGSYH içindeki payının Cumhuriyetin kuruluşunun 100. Yıldönümü olan 2023 yılına kadar%3’e çıkarılması hedefi doğrultusunda başta TÜBİTAK olmak üzere pek çok kurumve kuruluş, ARGE ve yenilikçilik alanında çeşitli destek mekanizmaları uygulamaktadır.Bu doğrultuda uygulanan desteklerden biri olan TÜBİTAK TEYDEB destekleri kapsamında2010 yılında 1.367 KOBİ Projesine 159 milyon TL tutarında hibe sağlanırken 2011yılında 1.416 KOBİ Projesine 162,7 milyon TL tutarında hibe sağlanmıştır.


134TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU <strong>2012</strong>Ülkemizin küresel rekabet gücünün artırılması ve son dönemlerdeki yüksek ekonomikperformansının sürdürülebilir hale getirilmesi, yatırımların artırılmasıyla doğrudanilişkilidir. Türkiye’de yatırım yapılmasını çok daha cazip hale getirecek olan yeni teşviksistemi, yatırım, üretim, istihdam ve ihracat politikaları arasında bütünlüğün oluşturulması,ülkemizin ihtiyaç duyduğu hammadde ve ara maddelerin üretilmesi ve emek-yoğun teknolojidenbilgi-yoğun teknolojiye doğru geçişin sağlanmasını hedeflemektedir.Türkiye’nin rekabet gücünün artırılması amacıyla yürütülen yatırım ortamının iyileştirilmesiçalışmaları, kalkınma planları ve yıllık programlar gibi makro düzeyde uygulanmaktaolan politika metinlerinin de ana unsurlarından biri niteliğindedir.Bu çerçevede, yatırım ortamının iyileştirilmesi çalışmalarına uluslararası bir bakışaçısı kazandırılması amacıyla oluşturulan YDK tarafından belirlenen tavsiye kararları, yatırımlarlailgili kurum ve kuruluşların öncelikli gündem maddeleri arasında yer alması veYOİKK çalışmalarına yön vermesi açısından büyük önem taşımaktadır.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!