Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
et açığı büyüdü.1958 yılında 55.3 milyon<br />
dolar olan bütçe açığı 1959’da 266.7<br />
milyon dolara yükseldi. <strong>Türk</strong>iye 1959<br />
yılında hayat pahalılığında Brezilya’dan<br />
sonra dünya ikincisiydi.<br />
Birinci Petrol Krizi (1974)<br />
1974 yılında petrol fiyatlarının patlayarak<br />
4 katına çıkması <strong>Türk</strong>iye ekonomisini<br />
olumsuz etkiledi. Aynı yıl Kıbrıs<br />
Barış Harekatı’yla birlikte batılı ülkelerin<br />
üstü örtülü ekonomik ambargosu başladı.<br />
Petrol fiyatlarındaki artış ithal edilen sanayi<br />
ürünlerinin fiyatlarını da tırmandırdı.<br />
Bütün dünya petrol tasarrufuna yönelirken<br />
<strong>Türk</strong>iye petrole sübvansiyon vererek<br />
tüketimi patlattı. Dış Ticaret açığı korkunç<br />
şekilde artış gösterdi. 769 milyon dolardan<br />
önce 2.3 milyar dolara fırladı. <strong>Türk</strong>iye<br />
o yıl 303 milyon dolarla rekor bir bütçe<br />
açığı verdi. Turizm ve işçi gelirleri düştü.<br />
İstihdam sorunu büyüdü. <strong>Türk</strong>iye yeni bir<br />
darboğazın eşiğine geldi.<br />
Har Vurup Harman<br />
Savurma Krizi (1978)<br />
Dönemin hükümetleri düşük faizli<br />
kredileri hiç ödenmeyecekmiş gibi alıp<br />
kullandılar. Önemli miktarlarını da har vurup<br />
harman savurdular. 1970 yılında 1.8<br />
milyar dolar olan borcumuz, 1977 yılında<br />
10 milyar dolara çıktı. 1978 yılında kısa<br />
vadeli borçların toplam borç içindeki payı<br />
yüzde 52’ye ulaştı. 1978’de kriz patladı.<br />
İkinci Petrol Krizi (1979-1980)<br />
OPEC üyeleri petrol fiyatını 1979-<br />
80’de ikinci kez yüzde 150 oranında artırdı.<br />
26 | B E R E K E T<br />
1979-1980 petrol krizi, halkı 1974<br />
petrol krizinden daha fazla etkiledi. Pek<br />
çok temel tüketim maddesi karaborsaya<br />
düştü. Benzin, tüp, ampul bulunamıyordu.<br />
Hükümet enflasyonu kontrol altına<br />
almak, dış kaynak açığını kapatmak ve<br />
ekonomiyi yeniden işler hale getirmek<br />
için ünlü “24 Ocak Kararları”nı yürürlüğe<br />
koydu. 24 Ocak Kararlarıyla birlikte TL<br />
yüzde 48,6 oranında devalüe edildi.<br />
Felâket Yılı (1994)<br />
Kriz 1993 sonlarında başlayıp<br />
1994’te patladı. Câri açık 1 milyar dolardan<br />
6.4 milyar dolara fırladı. Dış borç<br />
stoku 12 milyar dolar artış gösterdi. Kısa<br />
vadeli borçlar 18.5 milyar dolara fırlayarak<br />
târihî bir rekor kırdı. 1994 tam bir<br />
felâket yılı oldu. Toplam net sermaye çıkışı<br />
4.2 milyar dolara vardı. Faiz hadleri<br />
Hazine bonolarında yüzde 400’ü aşarken<br />
TEFE yüzde 121, TÜFE yüzde 106’ya yani<br />
üç haneli rakamlara sıçradı. GSMH’da<br />
yüzde 6’ya varan daralma olurken işsizlik<br />
yüzde 20’ye vurdu.<br />
Borçların Çevrilemediği<br />
Dönem (1998-99)<br />
1998’de Asya-Rusya krizi, <strong>Türk</strong>iye’yi,<br />
enflasyonu düşürmek amacıyla harcamaları<br />
kıstığı ve istikrar programı uyguladığı<br />
sırada yakaladı. Krizi tetikleyen unsur, 6<br />
milyar doları aşan sıcak para çıkışı oldu.<br />
Mâli kuruluşlar dışında bütün kesimler<br />
yüzde 5-6 daralmaya girdi. GSMH’da<br />
yüzde 6.4 düşüş oldu. TEFE yüzde 63’e<br />
fırladı. Reel faizler yüzde 37’ye ulaşarak<br />
rekor kırdı. Dış borç stoku 103 mil-<br />
yar dolara, iç borç stokunun GSMH’ya<br />
oranı yüzde 32’ye çıktı. Faizi yüksek,<br />
vadesi kısa borç birikimi 1999 sonunda<br />
Hazine’yi iç borçları artık döndüremediği<br />
noktaya sürükledi. Aralık 1999’da hükümet<br />
IMF ile stand-by anlaşması imzaladı.<br />
Büyük Çöküş (2001)<br />
Stand-by anlaşmasının ardından<br />
2000 yılında devreye giren istikrar programı<br />
büyük çöküşün baş sorumlusuydu.<br />
<strong>Türk</strong>iye döviz kurunun çapaya bağlanmasıyla<br />
çıkmaz sokağa girdi. Câri işlemler<br />
açığı giderek büyüdü ve yıl sonunda 9.8<br />
milyar dolara çıkarak târihî bir rekor kırdı.<br />
Dolar çapası nedeniyle toplam kısa<br />
vadeli borçlar 28.9 milyar dolara, toplam<br />
dış borç stoku 114.3 milyar dolara çıktı.<br />
Yabancı bankalar vadesi gelmemiş kredilerini<br />
geri çekmeye başlayınca gecelik faizler<br />
göklere tırmandı ve <strong>Türk</strong>iye tarihine<br />
“Kara Çarşamba” olarak geçen 21 Şubat<br />
2001’de para krizi patladı. 13 banka ve<br />
çok sayıda aracı kurum battı. Kasım kriziyle<br />
artan faizler ve ödeme güçlüğe düşen<br />
bankaların vadesi dolmayan kredileri<br />
geri çağırması, iç pazarın daha da daralması<br />
bunda büyük rol oynadı. 19 Şubat<br />
2001 Pazartesi günü Çankaya Köşkü’nde<br />
yaşanan Anayasa Kitapçığı tartışması krizi<br />
patlattı. 3.5 milyar dolarlık net sermaye<br />
çıkışıyla döviz fiyatları ve faizler tırmanışa<br />
geçti.<br />
Kriz öncesi 670 bin TL olan dolar Nisan<br />
2001’de 1 milyon 161 bine tırmandı.<br />
IMF programı çökmüştü. 2001 Şubat krizinin<br />
maliyeti 50-55 milyar dolar olarak<br />
kayıtlara geçti.
Change language