2017-4-3

BOĞAZİÇİ TIP DERGİSİ 

2017; Cilt:4 Sayı:3 


Bosphorus Medical Journal 

İmtiyaz Sahibi 

Licence Owner 

Aytekin KAYMAKÇI 

Editör 

Editor 

İlknur AKTAŞ 

Editör Yardımcıları 

Asistant Editor and Secretary 

Yelda Buyru ÖZKURT, Feyza Ünlü ÖZKAN 

Tuba Cimilli ÖZTÜRK, Burak Yağmur ÖZTÜRK, Erdem DUYAR 

Yabancı Dil Editörü 

Foreign Language Editor 

Burcu Seher ANIL 

Yayın Kurulu 

Editorial Board 

Ayhan VERİT, Eren GÖZKE, Canan AĞALAR 

Onur Kurulu 

Honor Committee 

Abdulvahit SÖZÜER, Kemal MEMİŞOĞLU, Metin ÖZAYDIN, Şuayip BİRİNCİ 

Danışma Kurulu / Advisory Committee 

Arzu TATLIPINAR 

Aydın ATAKAN 

Ayhan VERİT 

Aysu Karatay ARSAN 

Ayşe SÖNMEZ 

Ayşe Ferzan AYTUĞ 

Aytekin KAYMAKCI 

Aziz Bora KARİP 

Banu AÇIKALIN 

Baransel SAYGI 

Barış YILMIZ 

Bora GÜRER 

Burak Yağmur ÖZTÜRK 

Burcu Seher ANIL 

Bülent KAYA 

Canan AĞALAR 

Cem NAZİKOĞLU 

Ceren KÖKSAL 

Cihangir UYAN 

Coşkun SAF 

Dilber Ayçiçek ÇEÇEN 

Dilek Erdoğan ARI 

Duygu Geler KÜLCÜ 

Elif AKSOY 

Ender ONUR 

Erdal OKUR 

Eren GÖZKE 

Erhan ÇELİKOĞLU 

Evrim Karadağ SAYGI 

Fatih URUÇ 

Fatma Alibaz ÖNER 

Fatma Nur BOY 

Fatma Nur AKGÜN 

Feyza Ünlü ÖZKAN 

Gül Nihal ÖZDEMİR 

Güldem TURAN 

Gülseren AKYÜZ 

Hacer Kuzu OKUR 

Hakan GÜNDÜZ 

Hakkı Muammer KARAKAŞ 

Hande Senem DEVECİ 

Hasan Hilmi MURATLI 

Hüseyin ÖZKURT 

Işıl Kalyoncu ASLAN 

İlker YAĞCI 

Iİlkin ZİNDANCI 


İrşadi İstemi Alp YÜCEL 

Kemal MEMİŞOĞLU 

Kenan AKGÜN 

Korhan ÖZKAN 

Levent ÖZTÜRK 

Mehmet Akif SARGIN 

Mehmet Derya ONUK 

Mehmet Müfit ORAK 

Mehmet Özgür HABEŞOĞLU 

Meral KIZILTAN 

Merih İŞ 

Metin YILMAZ 

Nalan ÇAPAN 

Nalan OKUROĞLU 

Necati ÇAKIR 

Niyazi TUĞ 

Numan Doğu GÜNER 

Nuray OLTAN 

Olcay ÜNVER 

Ozan ÖZKAYA 

Özge Ecmel ONUR 

Özgür Haki YÜKSEL 

Özgür OKUMUŞ 

Pelin DOĞAN AK 

Pınar AKPINAR 

Rabia Gönül SEZER 

Seda SANCAK 

Semra KÜLEKÇİ 

Sevda Aydın KURNA 

Sinem Eroğlu ÇİLOĞLU 

Süheyla ABİTAĞAOĞLU 

Tomris ŞENGÖR 

Tuba Cimilli ÖZTÜRK 

Tülay Erden HABEŞOĞLU 

Ümit AKYÜZ 

Yelda ÖZKURT 

Yeşim Aydın ORAL 

Her hakkı saklıdır. Bu dergide yer alan yazı, makale, fotoğraf ve illüstrasyonların elektronik ortamlarda dahil olmak 

üzere kullanma ve çoğaltılma hakları Boğaziçi Tıp Dergisine aittir. Yazılı ön izin olmaksızın materyallerin tamamının ya da bir 

bölümünün çoğaltılması yasaktır. Dergi Basım Meslek İlkeleri’ne uymaktadır. 

All rights are reserved. Rights to the use and repraduction, including in the electronic, media, of all communication, 

papers, photographs and illustrations appearing in this journal belong to journal of The BOSPHORUS 

MEDICAL JOURNAL. Repraduction without prior written permission of part on all of any material is forbidden. 

The journal complies with the Professional Principles of the Press.



DERGİ HAKKINDA 

Boğaziçi Tıp Dergisi, Sağlık Bilimleri Üniversitesi Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi tarafından yayınlanan multidisipliner 

bilimsel hakemli bir dergidir. 

Boğaziçi Tıp Dergisi, tıbbi konular ile ilgili olabilecek retrospektif, prospektif ve deneysel araştırmalar, derlemeler, olgu sunumları, editöryal yorum/tartışmalar, 

editöre mektuplar, tıbbi eğitimler, bilimsel mektuplar, tıp gündemini belirleyen güncel konuları yayınlayan, ulusal ve uluslararası 

tüm tıbbi kurum ve personele ulaşmayı hedefleyen bilimsel dergidir. 

Boğaziçi Tıp Dergisi, yayınladığı makalelerde, konu ile ilgili en yüksek etik ve bilimsel standartlarda olmayı ve ticari kaygılardan uzak olmayı 

prensip edinmiştir. Yayınlanmak için gönderilen makalelerin daha önce başka bir yerde yayınlanmamış veya yayınlanmak üzere gönderilmemiş 

olması gerekir. Eğer makalede daha önce yayınlanmış; alıntı yazı, tablo, resim vs. mevcut ise makale yazarı, yayın hakkı sahibi ve yazarlarından 

yazılı izin almak ve bunu makalede belirtmek zorundadır. Bilimsel toplantılarda sunulan özetler, makalede belirtilmelidir. 

Dergiye gönderilen makale biçimsel esaslara uygun ise, editöryel komite tarafından danışman hakemlere gönderilir. Hakemlerin önerileri 

doğrultusunda yazardan, yazı ile ilgili düzeltme istenebilir. Düzeltilmiş yazı, hakemler ve editöryel komite tarafından uygun görülürse yayınlanır. 

Makale bilimsel değerlendirme için işleme alındıktan sonra yayın hakları devir formunda belirtilmiş olan yazar isimleri ve sıralaması esas alınır. 

Bu aşamadan sonra; makale hiçbir aşamada yayın hakları devir formunda imzası bulunan yazarlar dışında yazar ismi eklenemez ve yazar sırası 

değiştirilemez. 

Makale yazarlarından herhangi birinin isminin makaleden çıkarılması için konuyla ilgili tüm yazarların açıklamalı, yazılı izinleri alınmalı ve 

yayınevine bildirilmelidir. 

Editörler ve yayınevi, derginin reklam amacı ile kullanılan sayfaları ile ilgili sorumluluk kabul etmez. Bu sayfalarla ilgili tüm sorumluluk reklamı 

veren kuruluşa aittir. 

Periyodu 

Yayına başlama tarihi 2014 

e-Yayına başlama tarihi 2014 

Yayın Dili 

Yılda 3 sayı olarak Ocak, Mayıs ve Ekim aylarında yayınlanmaktadır. 

Türkçe, İngilizce 

ISSN 2149-0287 

Temel Hedef Kitlesi: Tıp alanında tüm branşlardaki hekimler, uzman ve öğretim üyeleri, tıp öğrencileri. 

İndekslendiği Dizinler: Türkiye Atıf Dizini (Turkiye Citation Index) 

Makalelerin ortalama değerlendirme süresi: 4 haftadır. 

Yayın Hakları: Boğaziçi Tıp Dergisi’nin basılı ve web ortamında yayınlanan yazı, resim, şekil, tablo ve uygulamalar yazılı izin alınmadan kısmen 

veya tamamen herhangi bir vasıtayla basılamaz. Bilimsel amaçlarla kaynak göstermek kaydıyla özetleme ve alıntı yapılabilir. 

Makale takibi - İletişim 

Prof. Dr. İlknur Aktaş 

iaktas@hotmail.com 

Boğaziçi Tıp Dergisi 

Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi, E5 Karayolu Üzeri İçerenköy, Ataşehir, 34752 İSTANBUL 

Tel: +90 (216) 578 30 00 Faks: +90 (216) 578 30 00 

e-posta: info@bogazicitipdergisi.com 

YAZARLARA BİLGİ 

___________ 

GENEL BİLGİLER 

Boğaziçi Tıp Dergisi (Bosphorus Medical Journal-BMJ), Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nin 

resmi bilimsel yayın organıdır, ulusal ve uluslararası makaleleri yayımlayan, ön değerlendirmeli ve açık erişimli bir genel tıp dergisidir. Dergi yılda 

üç sayı olarak Ocak, Mayıs, Ekim aylarında yayımlanır. Türkçe ve İngilizce tam metinlere Genel Ağ (İnternet) ulaşımı ücretsizdir. Yazılara http:// 

www.bogazicitipdergisi.com adresinden ulaşılabilir. Boğaziçi Tıp Dergisi gönderilen yazıları sadece online olarak bu adresten kabul etmektedir. 

Boğaziçi Tıp Dergisi (Bosphorus Medical Journal-BMJ), klinik, temel ve deneysel araştırma makalelerini, olgu sunumlarını, görsel tanı bildirimlerini, 

literatür derlemelerini, çalışma ön sonuçlarını içeren kısa bildirileri, teknik notları, editöre mektupları, konferans, kongre ve toplantılarda 

sunulmuş, ancak yayımlanmamış bildirileri değerlendirmek üzere kabul eder. Dergide yayımlanan makaleler Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Fatih 

Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nin resmi görüşünü temsil etmez. Yayımlanan makale ve şekiller derginin malı olur. 

YAZILARIN GÖNDERİLMESİ 

Boğaziçi Tıp Dergisi’ne yazılar çevrimiçi gönderim sistemi üzerinden iletilmelidir. Yazarlar, ayrıca makale gönderim ve değerlendirme süreci 

hakkındaki soru ve isteklerini info@bogazicitipdergisi.com adresine e-posta olarak iletebilirler. Yazı belirtilen kurallara uygun olarak hazırlandıktan 

sonra çevrimiçi gönderim sistemi sayfasına gidilir. İlk kez sistemi kullanacaklar önce kayıt işlemini yapmalıdırlar. Kayıt işlemi bitince kullanıcı 

adı ve size özel şifrenizi içeren bir e-posta adresinize gönderilecektir. Daha detaylı bilgi için çevrimiçi makale gönderim sayfasına bakabilirsiniz 

(http://www.bogazicitipdergisi.com). 

YAZILARIN DEĞERLENDİRİLMESİ 

Yazıların dergide yer alabilmesi için daha önce başka bir dergide basılmamış olması ve Boğaziçi Tıp Dergisi Yönetim Kurulu’nun seçtiği Yayın 

Kurulu tarafından uygun görülmesi gerekir. Yazıların sorumluluğu yazarlara aittir. Yazıların değerlendirmeye alınması için, gönderilen yazıya tüm 

yazarların onay verdiklerine dair imzalı bir açıklama eklenmesi gerekir. 

Dergiye değerlendirilmek üzere gönderilen makaleler Türkçe ya da İngilizce olabilir. 

Gönderilen tüm yazılar önce yayın kurulu tarafından değerlendirilir. Boğaziçi Tıp Dergisi’nde yayınlaması uygun görülmeyen, yazım kuralları ve 

gerekliliklerini yerine getirmeyen veya içerik olarak yeterli bulunmayan bazı yazılar bu aşamada yazarlara geri gönderilir. Yayın kurulu tarafından 

uygun görülen yazılar daha detaylı değerlendirmeler için hakemlere gönderilir. Yazıların kabulü orijinallik, bilimsel içerik ve çalışmanın konusu 

ile ilgili derginin yayın dengesine bağlıdır. Yazı hakkında verilen karar genellikle 6 hafta içinde yazarlara e-posta yolu ile bildirilir. Editörler yazı 

hakkındaki kararı telefonda tartışmazlar. Tüm itirazlar ve istekler editörlere yazılı olarak bildirilmelidir. Yayın Kurulu, gerekli gördüğü durumlarda 

yazıların özünü değiştirmeden metinde düzeltme yapmaya yetkindir. 

Yayımlanmak için kabul edilen yazılar dergi düzenine uygun şekilde gramer, yazım kuralları ve stiller bakımından düzenlenir. Onay süreci 

tamamlandığında yazıya DOI numarası verilir. 

YAZI TÜRLERİ 

Boğaziçi Tıp Dergisi birçok yazı türünü kabul eder. Aşağıda bu türlere ait kısa açıklamalar verilmiştir. 

Araştırma Makaleleri: Boğaziçi Tıp Dergisi, tüm alanlarda yapılmış orijinal klinik (normal veya hasta bireylerle yapılan) veya deneysel (insan, 

hayvan veya in-vitro) araştırma makalelerini kabul eder. 

Olgu Sunumları: Boğaziçi Tıp Dergisi, ilginç, eğitici veya nadir karşılaşılan olgu sunumlarını yayınlar.



Görsel Tanı: Boğaziçi Tıp Dergisi, ilginç ve eğitici görsel materyal içeren kısa olgu bildirimlerini yayınlar. 

Derlemeler: Doğrudan veya davet edilen yazarlar tarafından yazılır. Boğaziçi Tıp Dergisi hastalıklarının doğal seyri, güncel tanı ve tedavi 

yaklaşımları hakkında klinisyenlere yönelik olarak yazılan klinik derlemeleri, hastalıklarının mekanizması ve tedavisinin bilimsel temeli üzerine 

yapılan temel bilim derlemelerini ve hastalıkların tedavisi için geliştirilen yeni ilaçlar ve cihazlar hakkında yazılmış güncel derlemeleri yayınlar. 

Editöryel Yorumlar: Bir makale hakkında yapılan yorum ve analizleri içeren yazılardır. Editöryel yorumlar üzerinde yorum yapılan makale ile 

aynı sayıda basılırlar. 

Editöre Mektup: Bu yazılar Boğaziçi Tıp Dergisi’nde yayınlanmış bir makale hakkında yapılan yorumları, eleştirileri ve katkıları içeren yazılardır. 

Bu yazılarda, üzerine yorum yapılan makalenin yazarlarına cevap hakkı tanınır. Editöre mektup yazılarında üzerine yorum yapılan makale kaynaklar 

arasında verilmelidir. Editöre mektuplar, hakkında yorum yapılan makalenin yazılı olarak basımından sonraki 4 hafta içinde gönderilmelidir. 

YAZILARIN HAZIRLANMASI 

Genel Format: Tüm yazılar A4 boyutlarında yazılmalı, sayfanın kenar boşlukları üstten, alttan ve yanlardan 2,5 cm kalacak şekilde düzenlenmelidir. 

Kaynaklar makale içinde yapılan atıf sırasına göre dizilmelidir. Dergimiz ilke olarak, makalelerde Türkçe yayınların da kaynak gösterilmesini 

önermektedir. Kaynaklar, tablolar ve şekil açıklamaları dahil metnin tümü 2 satır aralıklı, sola dayalı, satır sonu tireleme olmadan ve 11 punto 

yazı karakteri kullanılarak yazılmalıdır. Mümkün olduğu sürece metinler, semboller ve diğer özel karakterler için “Times New Roman” veya 

“Arial” yazı biçimi kullanılmalıdır. Koyu, Eğik, Yunan Alfabesi, Matematik, Altsimge ve Üstsimge karakterlerini göstermek için kelime işlemci 

programınızın biçimlendirme özellikleri kullanılmalıdır. Kısaltmaların açıklamaları ilk kullanıldıkları yerde verilmeli ve takiben parantez içinde 

kısaltması yazılmalıdır. Başlık sayfasından başlayarak tüm sayfalar numaralandırılmalıdır (1. sayfa başlık sayfası, 2. sayfa Türkçe özet, 3. sayfa 

İngilizce özet olacak şekilde). Sayfa numarası her sayfanın sağ üst köşesine yerleştirilmelidir. Yazının son halini özellikle yazım ve biçimlendirme 

hatalarına karşı dikkatlice inceleyiniz. Yazı türüne göre önerilen maksimum yazar, kelime, tablo/şekil ve kaynak sayıları aşağıdaki tabloya göre 

ayarlanmalıdır. 

Derginin yazım kurallarında Uniform Requirements for Manuscripts Submitted to Biomedical Journals - International Committee of Medical 

Journal Editors (http://www.icmje.org) adlı belge temel alınmıştır. Bu belgenin 2008 güncellemesinin Türkçe çevirisine http://www.ulakbim.gov.tr/ 

cabim/vt/uvt/tip/icmje_08.pdf adresinden ulaşabilirsiniz. 

Değerlendirmeye gönderilecek Türkçe metinlerin Türk Dil Kurumu’nun yazım kılavuzuna uygun olması ve dilimize yerleşmiş yabancı terimlerin 

kendi yazım kurallarımıza göre kullanılması gerekir. 

Yazılar herhangi bir kelime işlemci programı ile yazıldıktan sonra “.doc” veya “.rtf” şeklinde kaydedilmelidir. “PDF” formatında gönderilen yazılar 

kabul edilmeyecektir. 

YAYIN KURALLARI 

Orijinal Araştırma: 

Yazının Bölümleri: Tüm araştırma makaleleri aşağıdaki başlıklara uygun şekilde yazılmalıdır: (1) Başlık sayfası, (2) Türkçe özet ve anahtar 

sözcükler, (3) İngilizce özet ve anahtar sözcükler, (4) Giriş, (5) Yöntemler, (6) Bulgular, (7) Tartışma, (8) Teşekkür, (9) Çıkar çakışması (conflict of 

interest), (10) Fonlama kaynakları, (11) Kaynaklar, (12) Şekil açıklamaları, (13) Tablolar, (14) Şekiller. 

Başlık Sayfası: Başlık sayfasında aşağıdaki bölümler bulunmalıdır: 

1) Yazının başlığı, 2) Tüm yazarların açık ad-soyadları ve ünvanları, 3) Tüm yazarların kurumları, şehir ve ülke adları, 4) Yazışmaların yapılacağı 

yazarın adı soyadı, açık adresi, telefon ve faks numarası ile e-posta adresi, 5) Kelime sayısı (Başlık sayfası, özetler, kaynaklar, şekil açıklamaları 

ve tablolar dahil). 

Başlık sayfası hakem değerlendirmelerinde problem yaşanmaması ve olabilecek geri dönüşler nedeniyle vakit kaybedilmemesi açısından ‘’Tam 

Metin ‘’ içine konulmamalı, ayrı bir dosya olarak sisteme eklenmelidir. 

Çalışma daha önce sunulmuş ise başlık sayfasında ayrı bir satır olarak bu durum açıklanmalıdır. 

Özet: Makale metninden ayrı olarak yüklenmelidir. Türkçe ve İngilizce özetler en çok 350 sözcük içermeli ve aşağıdaki başlıklara göre biçimlendirilmelidir: 

(1) Amaç, (2) Yöntemler, (3) Bulgular, (4) Sonuç. Yukarıdaki başlıklar altında kısaca yazının konusu, çalışmanın nasıl yapıldığı, temel 

bulguları ve yazarların bu bulgulardan çıkardığı sonuç verilmelidir. 

Özet sayfasının altında en çok 5 adet anahtar sözcük girilmelidir. Türkçe anahtar kelimeler için Türkiye Bilim Terimleri (http://www.bilimterimleri.com)’nden 

listesinden ,İngilizce anahtar kelimeler için Amerikan Ulusal Tıp Kütüphanesi (National Library of Medicine, NLM) Tıbbi Konu 

Başlıkları (Medical Subject Headings, MeSH) listesinden yararlanılabilir. 

Giriş: Kısaca araştırılan konu ile ilgili mevcut veriler ile birlikte çalışmanın amacı yazılmalıdır. 

Yöntemler: Çalışmanın nasıl yapıldığı, katılımcıların nasıl seçildiği, hangi yöntemlerin kullanıldığı bu bölümde detaylıca yazılmalıdır. Bilinen 

yöntemler için kaynak eklenmelidir. Kullanılan yeni veya modifiye yöntemler detaylıca tanımlanmalıdır. İlaçlar ve kimyasal ajanların dozları, 

konsantrasyonları uygulama yolu ve süreleri belirtilmelidir. 

Yöntemler bölümünde bir alt başlık altında, verilerin özetlenmesi, hipotezin test edilmesi ve testlerde temel alınan istatistiksel farklılık düzeyi dahil 

kullanılan tüm istatistiksel metotlar kısa ve öz bir şekilde yazılmalıdır. Kabul aşamasına gelmiş tüm yazılar detaylı bir istatistiksel değerlendirmeden 

geçirilir. Mümkün olduğunca standart istatistiksel yöntemler kullanılmalı, daha nadir ve yeni istatistiksel yöntemler kullanıldığında bu yöntemlere 

ait kaynaklar eklenmelidir. Gerek duyulduğunda kullanılan sıra dışı, komplike veya yeni istatistiksel yöntemlere ait daha detaylı açıklamalar, ayrı 

dosyalar halinde, çevrimiçi destekleyici veri olarak okuyuculara sunulabilir. İstatistiksel analiz için kullanılan yazılımın adı ve sürüm numarası 

verilmelidir. İstatistiksel değerlendirmeler için “Uniform Requirements for Manuscripts Submitted to Biomedical Journals: Writing and Editing for 

Biomedical Publication,” belgesinin istatistik bölümündeki öneriler temel alınmalıdır (http://www.ICMJE.org). 

Bulgular: Bulgular mantıksal bir sırada ve metinde olabildiğince ayrıntılı yazılmalı, şekil ve tablolar ile desteklenmeli; şekil ve tablolarda verilen 

bilgiler, gerekmedikçe metinde tekrarlanmamalıdır. 

Tartışma: Ağırlıklı olarak çalışma ile ilgili veriler tartışılmalı, yerli ve yabancı kaynaklarla desteklenmelidir. Konu ile doğrudan ilgisi olmayan 

genel bilgilere uzun uzun yer vermekten kaçınılmalıdır. 

Teşekkür: Çalışmaya katkısı olmuş ancak yazarlık kriterlerini karşılamayan bireylerin adları bu bölümde verilmelidir. Teşekkür bölümünde adları 

geçen tüm bireylerin onayı alınmalıdır. Teşekkür bölümü ayrı bir dosya olarak sisteme eklenmeli, ‘’Tam Metin ‘’ içine konulmamalıdır. 

Çıkar Çakışması (Conflict of Interest): Bu başlık altında tüm potansiyel çıkar çakışmaları ve varsa rekabet (competing interest) alanları beyan 

edilmelidir. İlaç şirketleri, biyomedikal cihaz üreticileri veya makalenin konusu ile ilgili servis veya ürünü olan diğer şirketlerle olan tüm ilişkiler 

açıkça belirtmelidir. Eğer çıkar çakışması yoksa bu bölüme “çıkar çakışması: yok” ifadesi yazılmalıdır. Çıkar çakışmalarına ait beyanlar kaynaklar 

sayfasından önceki sayfanın sonuna, teşekkür yazısından hemen sonrasına yazılmalıdır. 

Fon/Finans Kaynakları (funding sources): Bu başlık altında varsa çalışmayı destekleyen fon veya kuruluşların adları yazılmalıdır.



Kaynaklar: Kaynaklar metin içinde atıf sırasına göre dizilmelidir. Yayımlanmamış sonuçlar ve kişisel görüşmeler kaynak olarak gösterilmemelidir. 

Yazarların yalnızca doğrudan yararlandıkları çalışmaları kaynak olarak göstermeleri gerekir; yazımı doğrulanamayan kaynaklar yayın hazırlığı 

sırasında yazarlardan istenecektir. Dergi isimleri Index Medicus’ta kullanıldığı şekilde kısaltılmalıdır. Dergimiz için kullanılan kısaltma “Bosph 

Med J” şeklindedir. Altı ya da daha az sayıda olduğunda tüm yazarlar belirtilmeli, altıdan fazla yazar durumunda, altıncı yazarın arkasından “et al.” 

ya da “ve ark.” eklenmelidir. Kaynakların dizilme şekli ve noktalamalar için aşağıdaki örneklere uyulmalıdır: 

1. Dergi: Stephane A. Management of Congenital Cholesteatoma with Otoendoscopic Surgery: Case Report. Turkiye Klinikleri J Med Sci 

2010;30(2):803-7. 

Baskı aşamasında olanlar için doi numarasına göre: Roten L, Derval N, Sacher F, Pascale P, Wilton SB, Scherr D, et al. Ajmaline attenuates electrocardiogram 

characteristics of inferolateral early repolarization. Heart Rhythm 2011 Sep 19 [E-pub ahead of print], doi:10.1016/j.hrthm.2011.09.013. 

2. Kitap: Katz AM. Physiology of the heart. 3rd ed. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; 2000. 

3. Kitap içinde bölüm: Anderson JL, Muhlestein JB. The role of infection. In: Theroux P, editor. Acute coronary syndromes: a companion to Braunwald’s 

Heart Disease. Philadelphia: W. B. Saunders; 2003. p. 88-107. 

4. Web sayfası: Amazing medical facts of the body. Available at:http://www.medindia.net/facts/index.asp?page=3. Accessed March 26, 2014. 

5. Sadece online yayınlar için: Doi tek kabul edilebilir online referanstır. 

Şekil Açıklamaları: Her şeklin açıklaması kaynaklardan hemen sonra ayrı bir sayfada “şekil açıklamaları” başlığı altında ve sıralı olarak verilmelidir. 

Şekil üzerindeki tüm kısaltmalar ve semboller tanımlanmalıdır. 

Şekiller: Bir makaleye ait tüm şekiller alınmadan değerlendirme süreci başlamaz. Şekil sayısı içeriğe uygun sayıda olmalı ve şekiller, metin ve 

tablolarda sunulan verileri tekrarlamamalıdır. Tüm şekiller ayrı dosyalar halinde, baskıya hazır boyutlarda ve elektronik formatta gönderilmelidir. 

Şekillerin maksimum yüksekliği 12.5 cm ve maksimum genişliği 18 cm olmalıdır. Renkli şekiller baskıya uygun biçimde RGB renk formatında 

ve en az 300 DPI çözünürlükte olmalıdır. Gri skaladaki şekiller en az 300 DPI, siyah-beyaz çizimler ise en az 1200 DPI çözünürlükte olmalıdır. 

Tüm şekiller TIFF veya JPEG formatında kayıt edilmelidir. Gönderilen hiçbir görüntü üzerinde hastanın tanınmasını sağlayacak herhangi bir bilgi 

bulunmamalıdır. Eğer gönderilen şekilde hasta tanınabiliyorsa hastanın yazılı onayı alınmalıdır. 

Tablolar: Her bir tablo ayrı bir sayfada ve iki satır aralıklı olarak hazırlanmalıdır. Tablolar sırasına göre numaralandırılmalıdır. Her tablonun 

üstünde tablo numarası ile birlikte tablo başlığı bulunmalıdır. Kolonlar arasında dikey çizgiler kullanılmamalıdır. Sadece kolon başlıklarının altında, 

üstünde ve tablonun en altında yatay çizgiler kullanılmalıdır. Gerek duyulduğunda her tablonun altında açıklayıcı bir not bulunmalıdır. Tabloda 

kullanılan tüm kısaltmaların açıklamaları tablo altında alfabetik sıraya göre yazılmalıdır. Tablo verileri yayımlanmış başka bir kaynaktan alınmışsa 

bunun için gerekli izinler alınmalıdır. 

Derleme: 

Tıbbi özellik gösteren her türlü konu için son tıp literatürü taranarak hazırlanmalıdır. Özet bölümsüz, en fazla 350 kelime olmalıdır. Özet Türkçe ve 

İngilizce hazırlanmalıdır. Konu alt başlıklar ile anlatılmalıdır. 

Olgu sunumları: 

Olgu sunumu özetlerinde herhangi bir alt başlık olmamalıdır. Özetlerde mümkün olduğunca az kısaltma kullanılmalıdır. Özetlerde kaynak olmamalı 

ve 250 kelimeyi geçmemelidir. Olgu sunumu giriş, olgu sunumu, tartışma ve kaynaklar olarak yapılandırılmalıdır. 

Görsel Tanı: 

Vakalar 2 bölüm olarak hazırlanmalıdır. İlk bölümde vaka özeti yapılarak görüntüler sunulmalıdır. İkinci bölümde ise başlıkta belirtilmiş olan tanı 

ve vakanın tedavisi tartışılmalıdır. Maksimum 2 yazar vakayı sunabilir. Referanslar (maksimum 5 referans) dâhil 500 kelime sınırı vardır. En fazla 

2 figür yüklenebilir. Bu yazı türü için tablo kabul edilmemektedir. Özet bölümüne ihtiyaç yoktur. 

Editöryel Yorum/Tartışma: 

Konu ile ilgili makalenin sonunda yayınlanır. 

Editöre Mektup: 

Son bir yıl içinde dergide yayınlanan makaleler ile ilgili okuyucuların değişik görüş, tecrübe ve sorularını içeren en fazla 500 kelimelik yazılardır. 

Başlık ve özet bölümleri yoktur. Kaynak sayısı 5 ile sınırlıdır. Hangi makaleye (sayı, tarih verilerek) ithaf olunduğu belirtilmeli ve sonunda yazarın 

ismi, kurumu, adresi bulunmalıdır. Mektuba cevap, editör veya makalenin yazarları tarafından, yine dergide yayınlanarak verilir. 

ETİK 

Boğaziçi Tıp Dergisi bilimsel yayın etiğinin kötüye kullanımı ya da ihlali ile ilgili olası durumlarda Committee on Publication Ethics (COPE) akış 

şemalarını temel almaktadır. Bu konudaki ayrıntılı bilgi için bkz. www.publicationethics.org. 

Gönderilen tüm yazılar değerlendirme sürecinde örtüşme veya metin benzerliklerine karşı intihal inceleme yazılımı (iThenticate) ile taranır. 

Yazar(lar), insanlar üzerinde yapılan çalışmalarda katılımcı bireylerden Bilgilendirilmiş Onam Formu alındığını yazılarında belirtmeli ve çalışmanın 

yapıldığı kurumun Etik Kurulu veya eşdeğeri bir kuruldan alınan onay belgesini yazıyla birlikte göndermelidir (ler). Olgu sunumlarında, her olgunun 

kendisine ait bilgilerin yayın amacıyla kullanılacağına dair bilgilendirildiğini gösterir bir belgenin sunulması gerekir. 

İlaç çalışmalarında, çalışmanın Sağlık Bakanlığı’nın ilgili yönetmeliklerine uygun olarak yürütüldüğü ve etik kurul izni alındığı belirtilmelidir. 

Etik Kurul onayı alınması gereken çalışmalarda, bu onayın gönderilmemesi durumunda yazı yayınlanmayacaktır. Ayrıca, tüm çalışmalarda “Helsinki 

Deklarasyonu”, “İyi Klinik Uygulamalar Kılavuzu” ve “İyi Laboratuvar Uygulamaları Kılavuzu’nda belirtilen esaslara uyulmalı, hastalar 

bilgilendirildikten sonra yazılı veya sözlü izinleri alınmalıdır. Yazılarda, insan ve hayvanlarda yapılan çalışmalarda kullanılan ameliyat sonrası ağrı 

giderici tedavi yöntemleri hakkında da bilgi verilmelidir. 

BİLİMSEL SORUMLULUK 

Gönderilen makalede yazar olarak sıralanan tüm bireyler çalışmaya yeterli emek vermiş olmalı, yazarlık kriterlerini karşılamalı ve katkıda 

bulunduğu içerik ile ilgili olarak sorumluluk almalıdır. Çalışmanın sonuçları ve bütünlüğü ile ilgili olarak yazıda yer alan her bölüm, en az bir 

yazarın sorumluluğu altında olmalıdır. Makalede adı geçen yazarlar aşağıdaki koşulların tümünü karşılamalıdır: (1) Çalışmanın düşüncesi ve 

tasarımı veya analizi ve yorumlanmasına veya her ikisine de önemli katkıda bulunmak, (2) Makalenin yazımı veya bilimsel içeriğinin revizyonuna 

önemli katkıda bulunmak, (3) Yayınlanmasına karar verilen makalenin son halini onaylamak. 

Çok-merkezli çalışmalarda, yazı başlığının altında yazar olarak bildirilenlerin tümü, yazarlık için yukarıda belirtilen şartları yerine getirmelidir. 

Çalışma için mali destek arama ve bulma ya da sadece verilerin toplanması gibi katkılar tek başına yazar olma hakkını doğurmaz. Ayrıca, çalışmayı 

yürütenlere yapılan genel yardım ve rehberlikler de yazarlık için yeterli değildir. Çalışmaya çeşitli şekillerde katkıda bulunan ancak yazarlık 

kriterlerini karışılamayan bireyler, kendi izinlerinin de alınması koşuluyla, “Teşekkür” bölümünde belirtilebilir. Yazarlık hakkında daha detaylı 

bilgiyi ICMJE sayfasında bulabilirsiniz. Makalelerde yazar sayısını gereksiz artırma gibi etik dışı bir uygulamanın ve kişilerin haksız akademik, 

vb. yarar sağlama davranışlarının önlenmesi için editör, yazarlardan her bir yazarın yazıya yaptığı katkının açıklanmasını isteyebilir ve bu bilginin 

yayınlanmasını uygun görebilir. Yazar sıralaması, tüm yazarların ortak kararına dayanmalıdır. Yazarlık sırasının belirlenmesindeki farklılıklardan 

dolayı, yazarlar tarafından aksi belirtilmedikçe, bildirilen sıra esas alınacaktır. Yazarlar, farklı bir sıralama söz konusu olduğunda bu durumu dipnotla 

açıklayabilirler.



Editörden; 

Sağlık Bilimleri Üniversitesi Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma 

Hastanesi bilimsel yayın organı ‘Boğaziçi Tıp Dergisi’ nin 2017 yılı 3. sayısında; 

5 makale, 6 olgu sunumu ve 1 derleme ile sizlerleyiz. 

Ekim ayı itibariyle Türkiye Atıf Dizini’ne kayıtlı dergiler arasında yer alan 

dergimiz sizlerin desteği ile büyümeye devam etmektedir. Sağlık çalışanlarının 

dergimize gösterdiği ilgiye teşekkür eder, desteklerinizin devamını dilerim. 

Prof. Dr. İlknur AKTAŞ 

Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Kliniği, Eğitim Sorumlusu



Cilt (Volume) 4 Sayı (Number) 3 

2017 Ekim 

İÇİNDEKİLER (Contents) 

İmtiyaz Sahibi 

Aytekin KAYMAKÇI 

Editör 


Editör Yardımcıları 

Yelda Buyru ÖZKURT 

Feyza Ünlü ÖZKAN 

Tuba Cimilli ÖZTÜRK 

Burak Yağmur ÖZTÜRK 

Erdem DUYAR 

İstatiksel Danışma 

EMPİAR 

info@empiar.com 

Kapak Tasarım 

Burak BALCI 

Burak MENGİ 

ÖZGÜN ARAŞTIRMA MAKALESİ (Original Research Article) 

Correlation Between Internal Jugular Vein/Common Carotid Artery Ratio And Central Venous Pressure 

Internal Juguler Ven/Karoti̇ s Arter Oranının Santral Venöz Basınç ile İli̇ şki̇ si 

Burcu Azapoglu KAYMAK, Turgut DENIZ, Unase BUYUKKOCAK, Aliye OZTURK 

Epiretinal Membran Olgularında Pars Plana Vitrektomi Sonuçları 

Results of Pars Plana Vitrectomy of Epiretinal Membranes 

Neslihan SEVİMLİ 

Penetran Keratoplasti Uygulanan Keratokonus Hastalarında Farklı Sütür Tekniklerinin Ameliyat 

Sonrası Astigmatizma ve Görsel Prognoz Üzerine Etkisi 

The Effect of Different Suturing Techniques In Penetrating Keratoplasty On Postoperative Astigmatism And 

Visual Outcome of Keratoconus Patients 

Erkan DUMAN, Banu ACAR, Aslı KIRMACI 

Bariatrik Cerrahi Olmak İsteyen Obez Hastalarda Operasyon Öncesi Diyet Programlarının Etkileri 

The Effects of Pre-Operative Diet Programs In Morbid Obese Patients Willing Bariatric Surgery 

Erkan D. DİNÇER, Oğuz BALCAN, Seda SANCAK, Aziz B. KARİP, Nuriye E. BULUT, Ali ÖZDEMİR 

Sağlık Çalışanlarının Önem Verdikleri Motivasyon Araçlarının Belirlenmesi 

The Means of Determination of the Importance of Health Workers Motivation 

Gülten ÖZDEMİR, Ayşe EKEN 

117-120 

121-128 

129-136 

137-142 

143-148 

Grafik Tasarım 

Yaşar ÖZER 

Baskı 

Arena Dijital 

İletişim 

E5 Karayolu Üzeri, İçerenköy 

Ataşehir, 34752 İSTANBUL 

Tel: +90 (216) 578 30 00 

Faks: +90 (216) 578 30 00 

iaktas@hotmail.com 

B e d e l s i z d a ğ ı t ı l ı r 

OLGU SUNUMU (Case Report) 

Guillain-Barré Sendromu’nu Taklit Eden Sekonder Hiperkalemik Paralizi 

Secondary Hyperkalemic Paralysis That Mimics Guillain-Barré Syndrome 

Sinan KAZAN, Sena ULU, Hayri DEMİRBAŞ, Ebru CARAN, Mesut ÇELİKER, Elif Dizen KAZAN 

Karbonmonoksi̇ t Zehi̇ rlenmesi̇ ni̇ n Nöroloji̇ k Etki̇ si̇ : Globus Pallidus İnfarktı 

Neurological Effect of Carbonmonoxide Intoxication: Globus Pallidus Infarction 

Hatice Kübra ÖNDER, Özlem GÜNEYSEL, Eren GÖKDAĞ 

Mezenteri̇k Dermoi̇d Ki̇st: Olgu Sunumu 

Dermoid Cyst of the Mesentery: Case Report 

Zeynep SÖNMEZIŞIK, Burcu ANIL, Muammer Hakkı KARAKAŞ 

Essi̇ talopram Kullanımına Bağlı Geli̇ şen Bruksi̇ zm ve Dental Fraktur: Vaka Sunumu 

Bruxi̇ zm Anda Dental Fracture-Induced Esci̇ talopram Use: A Case Report 

İbrahi̇m GÜNDOĞMUŞ, Murat KIYANÇİÇEK, Mustafa İSPİR, Hakan KULLAKÇI, Ayhan ALGUL 

Edinsel Hepatoserebral Dejenerasyon: Olgu Sunumu 

Acquired Hepatocerebral Degeneration: A Case Report 

Eren GÖZKE, Mustafa ESER, Sıdıka Sinem TAŞDEMİR, Pelin Doğan AK 

Travma Sonrası Di̇ ssosi̇ yati̇ f Psi̇ koz: Olgu Sunumu 

Trauma-Induced Di̇ ssoci̇ ati̇ ve Psychosi̇ s: A Case Report 

İbrahi̇ m GÜNDOĞMUŞ, Mustafa İSPİR, Osman BAKKAL, Ayhan ALGUL 

DERLEME (Review) 

Ankilozan Spondilitte Laboratuar Bulguları 

Laboratory Findings of Ankylosing Spondylitis 

Arzu ATICI 

149-151 

152-154 

155-157 

158-160 

161-163 

164-166 

167-170 

ISSN: 2149-0287

Burcu Azapoglu Kaymak et al. 

BOĞAZİÇİ TIP DERGİSİ; 2017; 4 (3):117-120 - Doi: 10.15659/bogazicitip.17.10.743 

Original Research Article 

Correlation Between Internal Jugular Vein/Common Carotid Artery Ratio 

And Central Venous Pressure 

Internal Juguler Ven/Karoti̇ s Arter Oranının Santral Venöz Basınç ile İli̇ şki̇ si 

Burcu AZAPOGLU KAYMAK 1 , Turgut DENIZ 2 

Unase BUYUKKOCAK 3 , Aliye OZTURK 4 

1. University of Health Sciences Fatih Sultan Mehmet Education and Research Hospital Emergency Department, Istanbul 

2. Kirikkale University Faculty of Medicine, Department of Emergency Medicine, Kirikkale, Turkiye 

3. Koru Hospitals, Department of Anesthesia and Reanimation , Ankara, Turkiye 

4. Kastamonu State Hospital , Department of Anesthesia and Reanimation, Kastamonu, Turkiye 

ABSTRACT 

Aim: The aim of this study was to evaluate a rapid and 

non-invasive method for estimating central venous pressure 

(CVP) by comparing ultrasound measurements of the 

internal jugular vein and common carotid artery to CVP 

measured by central venous catheter. 

Materials and Method: A portable ultrasound machine 

was used to determine cross-sectional areas of the internal 

jugular veins (IJV) and common carotid arteries (CCA). 

The measurements were performed on patients lying in the 

supine position at a 45 degree angle, with ratios of the 

IJV area to CCA area recorded as ratio 1(lying position) 

and ratio 2(45˚ position). The patients were categorized 

into 3 groups according to CVP, specifically; group1: 

CVP20mmHg. 

Results: Forty intensive care unit patients who were mechanically 

ventilated with a central venous catheter in place 

were enrolled during the study period. No statistically 

significant differences detected in ratio 1. Ratio 2 showed 

a mean ratio of 1.18 for group 1(min-max 0.72-1.64), 

2.64 for group 2 (min-max 1.73-3.55) and 3.00 for group 

3 (min-max 0.97-5.03). For ratio 2, it was observed that 

group 1 had a lower value than group 2 (p=0.020) and 

group 3 (p=0.021). 

Conclusions: Ultrasound measurement of internal jugular 

to common carotid area ratio at a position of 45 degrees 

showed that a low ratio was correlated with a low 

central venous pressure as measured by central venous 

catheter. 

ÖZET 

Amaç: Çalışmanın amacı santral venöz basıncı (SVB) 

karotis arter ve internal juguler venin ultrason ölçümlerini 

santral venöz kateter yoluyla ölçülmüş SVB ile 

karşılaştırarak hızlı ve non invaziv bir yöntemle değerlendirmek. 

Yöntem ve Gereçler: Ultrason ile internal juguler ven 

(IJV) ve karotis arterin (KA) alan ölçümleri yapıldı, 

oranları hesaplandı. Ölçümler hastalar supin ve 45 o 

yatar pozisyondayken yapıldı ve ölçüm sonuçları supin 

pozisyonda yatanlar için ‘oran1’ ve 45 o yatar pozisyon 

için ‘oran2’ olarak kaydedildi. Hastalar SVB değerlerine 

göre üç gruba ayrıldı : Grup 1 : SVB < 10 mmHg, 

Grup 2 SVB 10-20 mmHg, Grup 3: SVB > 20 mmHg. 

Sonuç: Çalışmaya çalışma sürecinde yoğun bakım ünitesinde 

yatmakta olan , invaziv mekanik ventilatörde takipli 

santral venöz kateteri olan 40 hasta dahil edildi. 

Oran1’de gruplar arası anlamlı fark tespit edilmedi. 

Oran2 ‘de grup 1’de ortalama 1.18 (min-max 0.72- 

1.64), grup 2’de 2.64 (min-max 1.73-3.55) ve grup 3’de 

3.00 (min-max 0.97-5.03) izlendi. Oran2’nin grup 1’de 

grup 2 ve 3’e göre daha anlamlı olduğu izlendi. 

Tartışma: 45 o yatar pozisyonda yapılan ultrason ölçümleriyle 

elde edilen İJV/KA oranının (oran2) santral 

venöz basıncı düşük ölçülmüş hasta grubunda (grup1) 

korelasyonunun daha iyi olduğu tespit edildi. 

Anahtar Kelimeler: ultrason; santral venöz basınç; noninvaziv; 

yoğun bakım 

Keywords: ultrasound; central venous pressure; non invasive; 

intensive care 

Contact: 

Corresponding Author: Dr. Burcu AZAPOĞLU KAYMAK , MD 

Address: University of Health Sciences İstanbul Fatih Sultan Mehmet 

Education and Research Hospital Emergency Department E5 Karayolu 

Üzeri İçerenköy, 34752 Ataşehir/İstanbul, Turkiye 

Phone Number: +90 (216) 578 30 00 Fax: +90 (216) 575 04 06 

E-mail: burcuazap@hotmail.com 

Submitted: 05.08.2017 

Accepted: 03.10.2017 

-117-



INTRODUCTION 

Nearly 80 years ago, Sir Thomas Lewis 

first described a technique for estimating 

central venous pressure (CVP) by measuring 

the height of jugular veins (1). Central venous 

pressure (CVP) can be an important parameter 

for estimating the fluid status of critically ill 

patients in the emergency department (ED) or 

intensive care unit (ICU). Estimation of CVP 

can help identify low preload conditions where 

early fluid resuscitation can improve outcome 

including sepsis, trauma, shock; also can identify 

high preload in patients suffering from congestive 

cardiac failure or other fluid overload 

conditions. Measuring CVP via central venous 

catheter (CVC) is the gold standard technique 

but placement of a central venous catheter is 

invasive and may result in iatrogenic complications. 

Using bedside ultrasound to augment the physical 

examination has increased in recent years as 

it is non-invasive, rapid, and readily performed 

at the bedside. Ultrasound training is included 

in emergency medicine training programs, often 

with a focus on trauma assessment, focused 

echocardiography, pulmonary assessment, 

procedural guidance (2, 3). Fast and reliable 

measurement of central venous pressure noninvasively 

is of paramount importance in cases 

of emergency medicine or critical care practice. 

Ultrasound can provide a noninvasive estimation 

of central venous pressure. Many research 

papers use collapsibility of the inferior vena 

cava (IVC) as an initial tool for early detection 

of hypovolemic shock or as an indicator of 

acute blood or volume loss exclude intubated 

patients (4-7). May be correlation of internal 

jugular vein/common carotid artery ratio more 

accurately reflects CVP value in critical patients. 

The aim of this study was to evaluate the accuracy 

of a non-invasive, rapid, ultrasound guided 

method for estimating intravascular fluid 

status by comparing the ratio of measurements 

of internal jugular vein (IJV) and common carotid 

artery (CCA) area to invasively determined 

CVP. 

METHODS 

This was a prospective study and approved 

by the local ethical committee. Patients 

hospitalized in University Faculty of Medicine 

Intensive Care Unit (ICU) during a 6 months 

period were enrolled in the study on a convenience 

basis. Eligible patients were had CVP 

monitoring via central venous catheter measurements 

and were mechanically ventilated. 

-118- 

Reasons for ICU admission included conditions 

such as malignancy, congestive heart failure, 

acute coronary syndrome, chronic obstructive 

pulmonary disease, pneumonia, sepsis, renal 

failure, stroke, trauma and venous thromboembolism. 

Patients with infectious neck lesions or 

prior history of neck surgery were excluded. 

Patient demographic features (age, sex), weight, 

hemodynamic parameters (blood pressure, 

heart rate) and APACHE scores were recorded 

before measurements. 

A portable ultrasound machine, the M7 Diagnostic 

Ultrasound System (Mindray, Shenzen, 

China) with a 7 MHz linear probe was used for 

comparing measurements of IJV and CCA area. 

Measurements were performed with patients in 

a supine position and lying at an angle of 45˚. 

The data was recorded as ratio 1 (lying position) 

and ratio 2 (45˚ position) respectively. Positive 

pressure ventilation was interrupted briefly 

and end expiratory diameter area values were 

measured. The ultrasound probe was placed 2 

cm above the clavicle on the opposite side of 

the central venous catheter. In order to prevent 

vein compression resulting in underestimation 

of IJV area, the, amount of pressure applied 

to skin was investigated by coordinating daily 

practice and reviewing studies measuring IJV– 

CVP correlation (8, 9). We determined that the 

most appropriate way to avoid compressing the 

vein was to inspect subcutaneous tissues during 

compression. Measurements were performed 

using the ‘area measurement’ option on the ultrasound 

device and images were recorded on 

the device. 

CVP was measured via CVC by ICU physicians, 

within an hour of ultrasound measurements 

and blinded to the ultrasound results. 

Physicians performing ultrasound exams were 

also blinded to CVP measurements. 

The patients were categorized into 3 groups 

according to CVP, group 1: CVP 20 mmHg ( n=7). 

Sonographic measures were performed by a 

single emergency physician to avoid interobserver 

variability. This emergency physician 

had undergone a 40 hour ultrasound training 

course and performed at least 4 vascular imaging 

studies per week. This study was planned 

and performed as a double blind study. Ultrasound 

and CVP measurements were performed 

close to each other to prevent variability in the 

hemodynamic states of patients during CVP 

and sonographic measurements.



To prevent differences during both CVP and 

sonographic measures, positive pressure was 

interrupted temporarily in patients who were 

ventilated in PEEP mode. 

Statistical analysis was done using SPSS 16.0 

(IBM, Armonk, New York, United States). One 

way ANOVA followed by Tukey and Bonferroni 

multiple comparison tests were used to 

determine the significance of the differences 

between groups. ANOVA and Student’s t test 

were used to investigate the significance of differences 

observed between group pairs. 

RESULTS 

Forty patients were enrolled in the study 

that were admitted to the intensive care unit during 

the study period and mechanically ventilated 

with central venous catheters in place. 

Out of the 40 patients with central venous catheters, 

65 percent were subclavian, 22.5 percent 

were jugular, and 12.5 percent were femoral 

catheters. 60 percent of patients were male. 

The mean age was 65.10±18.70 years. 

The reasons for being admitted to intensive 

care unit was are shown in Table 1. 

Malignancy detected as most common disease 

(n=13) in 40 patients. Cardiac disorders 

(n=12), Chronic Obstructive Pulmonary Disease 

(COPD)-pneumonia (n=8) were other 

common disorders. Some patients had multiple 

diseases. 

Mean arterial blood pressure was 86.80±20.40 

mmHg; mean heart rate was 90.77±12.57 beats/minute. 

In the evaluation of all cases mean APACHE 

score was 17.59±7.4. 

Mean CVP values for the three groups 

were: 3.71±2.42mmHg for group 1 (n=19), 

14.67±2.67mmHg for group 2 (n=14), and 

26.43±5.38mmHg for group 3 (n=7). 

Distribution of hemodynamic values, APAC- 

HE scores, age, sex, and weight by group are 

shown in Table 2. There was no statistically 

significant difference between these groups. 

The correlation between the ratio of IJV: CCA 

sonographic area measurements were evaluated 

through CVP groups based on ratio 1 and 

ratio 2. For ratio 1 the mean ratio was 2.26 for 

group 1 (min-max 1.53-2.99), 3.18 for group 

2 (min-max 2.30-4.05), and 2.87 for group 3 

-119- 

(min-max 2.32-3.44) with no statistically significant 

differences. For ratio 2 the mean value 

was 1.18 for group 1 (min-max 0.72-1.64), 2.64 

for group 2 (min-max 1.73-3.55), and 3.00 for 

group 3 (min-max 0.97-5.03). For ratio 2, group 

1 had a lower value than group 2 (p=0.020) and 

group 3 (p=0.021). No significant differences 

were observed between groups 2 and 3 (Table 

3). There was no statistically significant difference 

between groups in relation with three different 

types of CVCs (subclavian, jugular, and 

femoral) were used. 

In group 1, the evaluation of ratio 1 and ratio 

2 values showed that they were significantly 

lower as compared to the other groups (f 

(2,37)=4,454, p=0,018). 

Correlation Coefficient (r) evaluated of the groups, 

the r values were determined as; group 1: 

-0.241, group 2: -0.078 and group 3: 0.420. As 

this results suggest, the most meaningful relationship 

of ratio 1 and ratio 2 was observed in 

group 3. However, there was no significant differences 

between them. 

Table 1. The number of the patient’s diagnosis. 

Diagnosis 

No (n=) 

Malignancy 13 

CHF £ , Acute coronary syndrome 12 

COPD ¥ , Pneumonia, 8 

Sepsis 7 

Renal failure 4 

Stroke 4 

Trauma 3 

Pulmonary thromboembolism 2 

£CHF: Congestive Heart Failure 

¥COPD: Chronic Obstructive Pulmonary Disease 

Table 2. Distribution of hemodynamic values, APACHE scores, age, sex, 

weight data’s into the groups. 

Group 1 Group 2 Group 3 

Age 64.74±21.72 66.82±9.45 69.14±13.51 

Sex (m/f) % 57.9/42.1 64.3/37.7 57.1/42.9 

Weight (kg) 72.21±21.31 76.45±15.08 78.57±35.67 

BP MAP(mmHg) 86.93±16.57 76.80±21.90 96.66±25.10 

Pulse(beats/min) 87.95±13.95 96.08±8.32 88.86±14.51 

APACHE 14.79±7.3 22.55±6.5 19.43±6.7 

Table 3. IJV/CCA area ratio in the groups in supine and 45˚ lying position. 

Ratio 1 Ratio 2 

Mean 

Minimummaximum 

Mean Minimummaximum 

Group 1 2.26 1.53-2.99 1.18 £ 0.72-1.64 

Group 2 3.18 2.30-4.05 2.64 1.73-3.55 

Group 3 2.87 2.32-3.44 3.01 0.97-5.03 

£ p =0.020 between group 1 and group 2; p=0.021 between group 1 and group 

3 in ratio 2.



DISCUSSION 

There are a great number of studies in the literature 

which describe the use of ultrasound to estimate 

CVP. These studies showed positive correlation but 

did not establish a normal range using a standardized 

measuring method. Inferior vena cava and internal 

jugular vein have been used to evaluate volume 

status in prior studies; however these studies have 

not compared these veins in order to identify the 

optimal vessel. In 1999, Lipton et al. first described 

the measurement of IJV for determining CVP and 

claimed that ‘bedside US of the IJV, performed by 

emergency physicians, provides immediate and important 

information’ (8). IJV diameter measurements 

have been shown to correlate with CVP: if anteroposterior 

diameter is between 5.7-8.3mm CVP is 

less then 10mmHg, if diameter is between 11.2-13.8 

mm CVP is greater than 10 cm H 2 O (9). Ultrasound 

estimation of central venous pressure by IJV diameter 

was determined to be 64.3% sensitive and 81.3% 

specific for high CVP and 88.9% sensitive and 77% 

specific for low CVP (10). Accuracy of these results 

may be hindered because of the variable diameter results 

depending on the amount of pressure applied. 

An observational clinical study performed by Raksamani 

et al. (11) described a correlation between 

cross-sectional area of the internal jugular vein and 

central venous pressure in January 2014. Based on 

this literature review we believe there is still not an 

optimal ultrasound measurement technique for the 

IJV. In 2012 a pilot study used internal juguler vein/ 

common carotid artery ratio in 8 pediatric burn patients 

to estimate CVP (12). 

In previous studies, researchers have encountered 

problems in diameter measurements due to 

the collapsibility of vessels. Specifically, interobserver 

and intraobserver differences were high (8-10). 

Using area measurement rather than diameter may 

provide more accurate and valid results. In our study 

we compared central line CVP measurements with 

IJV: CCA area ratio in 40 adult patients. We measured 

IJV: CCA ratios in both supine and in a 45˚ lying 

position, allowing us to analyze the relation between 

position and IJV diameter-area. All patients were 

mechanically ventilated allowing us to avoid fluctuations 

in diameter during expiration and inspiration. 

During the measurements, mechanical ventilation 

support to the patients was never interrupted under 

any circumstances. Considering the potential fluctuations 

in the measurements with the effect of the positive 

pressure (PEEP), in mechanical ventilators the 

measurements were taken in durations of 10 seconds 

between each PEEP application. 

In the evaluation of correlation of area to CVP measurements, 

we observed that measurements in the 

45˚ lying position showed the most significant correlation. 

Although this correlation increased proportionally 

to the increase in CVP ratio, the obtained values 

were more significant in the normal CVP range. 

Further investigations are necessary for analyzing 

the significant area ratio relation to CVP values. 

In conclusion, ultrasound measurements of internal 

jugular vein to common carotid artery area at a position 

of 45 degrees were significantly correlated with 

low central venous pressure as measured by central 

venous catheter. 

Limitations of this study are being intensive care patients, 

and a small number of patients in each disease 

group. A correlation between ratios, CVP and kind of 

disease would be searched if more patients would be 

in group of each disease. 

REFERENCES 

1. Lewis T. Early signs of cardiac failure of the congestive 

type. Brit Med J 1930;1:849-52. Medline:20775436. 

2. Labovitz AJ, Noble VE, Bierig M, Goldstein SA, Jones R, 

Kort S et al. Focused cardiac ultrasound in the emergent setting: 

a consensus statement of the American Society of Echocardiography 

and American College of Emergency Physicians. 

J Am Soc Echocardiogr 2010;23:1225-30. Medline:21111923 

doi: 10.1016/j.echo.2010.10.005. 

3. Lichtenstein DA. Lung ultrasound in the critically ill. 

Ann Intensive Care 2014; 4:1. Medline: 24401163 doi: 

10.1186/2110-5820-4-1. 

4. Yanagawa Y, Nishi K, Sakamoto T, Okada Y. Early diagnosis 

of hypovolemic shock by sonographic measurement of inferior 

vena cava in trauma patients. J Trauma 2005;58:825–9. 

Medline: 15824662. 

5. Lyon M, Blaivas M, Brannam L. Sonographic measurement 

of the inferior vena cava as a marker of blood loss. Am J Emerg 

Med 2005;23:45–50. Medline: 15672337. 

6. Sefidbakht S, Assadsangabi R, Abbasi HR, Nabavizadeh A. 

Sonographic measurement of the inferior vena cava as a predictor 

of shock in trauma patients. Emerg Radiol 2007;14:181– 

5. Medline: 17541661. 

7. Kusaba T, Yamaguchi K, Oda H, Harada T. Echography 

of inferior vena cava for estimating fluid removed from patients 

undergoing hemodialy¬sis. Nihon Jinzo Gakkai Shi 

1994;36:914–20. Medline: 7933667. 

8. Lipton B. Estimation of Central Venous Pressure by Ultrasound 

of the Internal Jugular Vein. Am J Emerg Med 

2000:18:432-4. Medline: 10919533. 

9. Donahue SP, Wood JP, Patel BM, Quinn JV. Correlation 

of sonographic measurements of the internal jugular vein with 

central venous pressure. The American Journal of Emergency 

Medicine 2009;27:851-5. Medline: 19683116 doi: 10.1016/j. 

ajem.2008.06.005. 

10. Siva B, Hunt A, Boudville N. The sensitivity and specificity 

of ultrasound estimation of central venous pressure using 

the internal jugular vein. J Crit Care 2012;27:7-11. Medline: 

22137379 doi: 10.1016/j.jcrc.2011.09.008. 

11. Raksamani K, Udompornmongkol V, Suraseranivongse 

S, Raksakietisak M, von Bormann B. Correlation between 

cross-sectional area of the internal jugular vein and central 

venous pressure: an observational clinical study. Eur J Anaesthesiol 

2014;31:50-1. Medline: 23549127 doi: 10.1097/ 

EJA.0b013e32835f9a50. 

12. Bailey JK, McCall J, Smith S, Kagan RJ. Correlation of internal 

jugular vein/common carotid artery ratio to central venous 

pressure: a pilot study in pediatric burn patients: J Burn 

Care Res 2012;33:89-92. Medline: 22240508 doi: 10.1097/ 

BCR.0b013e318234d965. 

-120-

Neslihan Sevimli 


Özgün Araştırma Makalesi 

Epiretinal Membran Olgularında Pars Plana Vitrektomi Sonuçları 

Results of Pars Plana Vitrectomy of Epiretinal Membranes 

Neslihan SEVİMLİ 1 , Aylin Ardagil AKÇAKAYA 2 

1. Türk Eğitim Vakfı, Sultanbeyli Devlet Hastanesi, Göz Hastalıkları Kliniği, İstanbul 

2. Medeniyet Üniversitesi, Göztepe Eğitim ve Araştırma Hastanesi, İstanbul 

ÖZET 

Amaç: Primer ve sekonder epiretinal membran (ERM) 

nedeniyle pars plana vitrektomi (PPV) yapılan hastalarda 

sonuçları görmek, sonuçları etkileyen prognostik 

faktörleri saptamak. 

Yöntem ve Gereçler: ERM tanısıyla takip edilen 50 

hastanın 51 gözü çalışmaya dahil edildi. Herhangi bir 

oküler hastalığa bağlı oluşmayan ERM’ler primer (grup 

1), başka bir hastalığa bağlı oluşanlar sekonder (grup 

2) olarak gruplandırıldı. Ameliyat öncesi (AÖ) ve ameliyattan 

sonraki (AS) merkezi makula kalınlığı (MMK), 

görme keskinlikleri ve göz içi basınçları (GİB) kaydedildi. 

Cerrahi sırasında tüm hastalara 3 port PPV yapıldı. 

Bulgular: Çalışmaya katılan hastaların 25’i kadın 

(%50), 25’i erkek (% 50), yaş ortalaması 69,5±9,6 idi. 

Otuz iki göz (% 62,7) grup 1, 19 göz (%37,3) grup 2 idi. 

Grup 1’de AÖ ortalama en iyi düzeltilmiş görme keskinliği 

(EDGK) 0,19±0,11, grup 2’de 0,13±0,11 idi. Grup 

1’de AÖ EDGK anlamlı olarak daha yüksekti (p=0,025). 

AS grup 1’de 2 EDGK 0,47±0,32, grup 2 ‘de 0,42±0,32 

olarak bulundu. Kontrollerde iki grupta da EDGK’de 

AÖ döneme göre anlamlı artış bulundu, nihai görme 

keskinlikleri açısından iki grup arasında anlamlı fark 

yoktu (p=0,669). AÖ EDGK daha yüksek olan hastaların 

AS EDGK ortalamaları da yüksek bulundu. Nihai görme 

keskinliği ile AÖ görme keskinliği arasında anlamlı 

(p ˂ 0,05) pozitif korelasyon mevcuttu. Grup 1’de AÖ 

MMK 379±112,1 μ, grup 2’de 430,7±131,0 μ idi. Grup 

2’de AÖ MMK daha yüksekti ancak aralarındaki fark 

anlamlı değildi (p=0,173). AS grup 1’de ortalama MMK 

264,9±105,0 μ, grup 2’de 211,1±94,5 μ idi. AS her iki 

grupta da AÖ döneme göre MMK’de anlamlı düşüş saptandı, 

sekonder grupta düşüş daha hızlı idi ancak nihai 

MMK açısından iki grup arasında fark yoktu (p=0,212). 

Sonuç: Görme keskinliği çok düşmeden yapılan erken 

cerrahilerde prognoz daha iyidir. Grup 1 ve 2 arasında 

nihai sonuçlar açısından anlamlı fark yoktur. 

Anahtar Kelimeler: epiretinal membran, görme keskinliği, 

optik koherans tomografi, pars plana vitrektomi 

ABSTRACT 

Objective: To assess the outcomes in patients who underwent 

pars plana vitrectomy (PPV) due to primary and 

secondary epiretinal membrane (ERM), to determine the 

prognostic factors affecting the results. 

Materials and Method: Fiftyone eyes of 50 patients with 

ERM diagnosis were included in the study. ERMs that 

are not associated with any ocular disease were grouped 

as primary (group 1), while those due to another disease 

were grouped as secondary (group 2). Preoperative and 

postoperatively central macular thickness (CMT), visual 

acuity and intraocular pressure (IOP) were recorded. 

Three-port PPV was performed to all patients during 

surgery. 

Results: Twent-five of the patients (50%) were male and 

25 (50%) were female. The mean age was 69,5±9,6. 

Thirty-two eyes (62.7%) were in primary ERM group; 19 

eyes (37.3%) were in the secondary ERM group. Mean 

preoperative best corrected visual acuity (BCVA) was 

0.19±0.11 in group 1 and 0.13±0.11 in group 2. Mean preoperative 

best corrected visual acuity (BCVA) was significantly 

higher in primary group (p=0.025). Mean postoperative 

BCVA was 0.47±0.32 in group 1 and 0.42±0.32 

in group 2. In both groups there were significantly increase, 

but there was no significant difference between the 

groups in terms of the final visual acuity (p=0.669). Preoperative 

CMT was found 379±112.1 μ in group 1 and 

430.7±131.0 μ in group 2. Postoperative CMT mean was 

264.9±105.0 μ in group 1 and 211,1±94,5μ in group 2. 

According to the preoperative period a significant decrease 

in CMT was achieved in both groups after surgery. 

Although the decline was more rapid in the secondary 

group, there was no difference between the two groups in 

terms of final CMT (p= 0.212). 

Conclusion: Prognosis of early surgery performed without 

visual acuity reduction is better. There is no significant 

difference in the final results of the groups. 

Keywords: epiretinal membrane, visual acuity, optical 

coherence tomography, pars plana vitrectomy 

İletişim Bilgileri: 

Sorumlu Yazar: Neslihan SEVİMLİ, Uzm. Dr. 

Yazışma Adresi: Türk Eğitim Vakfı Sultanbeyli Devlet Hastanesi, Sultanbeyli, 

İstanbul 

Tel: +90 (506) 406 03 07 

E-Posta: neslihandumanli@gmail.com 

Makalenin Geliş Tarihi: 06.09.2017 

Makalenin Kabul Tarihi: 27.09.2017 

-121-



GİRİŞ 

Epiretinal membran, makula ve çevresine 

yerleşerek kontraksiyon yapan fibroselüler 

yapıya sahip bir vitreoretinal ara yüzey bozukluğudur 

(1). Genellikle yaşlı insanlarda ortaya 

çıkar ve retinada buruşukluk, görmede bulanıklık 

ve görme kaybına neden olur (2). Herhangi 

başka bir oküler hastalığın eşlik etmediği durumlarda 

primer veya idiyopatik olarak adlandırılır. 

Retina dekolman (RD) cerrahisi sonrası, 

kriyoterapi veya lazer sonrası, retinal vasküler 

hastalık, enflamasyon ve travmaya sekonder de 

oluşabilir (3). Standart tedavisi pars plana vitrektomi 

(PPV) ile beraber membran soyulmasıdır 

(2, 4). Son zamanlarda yapılan çalışmalarda 

membran soyulmasına ek olarak internal 

limitan membran (ILM) soyulmasının nüksleri 

azalttığı gösterilmiştir (1, 5, 6). Cerrahi tedavi 

ile primer ERM’de %70-%90 oranında başarı 

sağlanabilmektedir (3). 

Vitrektomi yöntemlerinin gelişmesiyle histopatolojik 

çalışmalar yapılarak makula hastalıklarının 

patofizyolojisi daha iyi anlaşılmıştır. 

Epiretinal membran patolojisini anlamak, oluşum 

mekanizmalarındaki benzerlik nedeniyle 

geniş yelpazede pek çok retina hastalığının 

erken tanısını sağlayacak, hastalığın meydana 

gelmesini önleyecek ve yeni tedavi modalitelerinin 

gelişmesine yardımcı olacaktır. 

Bu çalışmamızda, epiretinal membran hastalarının 

ameliyat öncesi ve sonrası görme keskinlikleri 

ve optik koherans tomografi (OKT) 

görüntülerini inceleyerek nihai görme düzeyi 

üzerinde etkili olan faktörleri ortaya koymayı 

amaçladık. 

YÖNTEM ve GEREÇLER 

ERM tanısı, fundoskopik muayene ve 

optik koherans tomografi (OKT) görüntülerine 

dayanılarak konulmuştur. Olgular fundoskopik 

muayenedeki morfolojilerine bakılarak 

Gass sınıflaması kullanılarak sınıflandırıldı: 

Evre 0: Selofan makulopati. Evre 1: Yüzey 

kırıştırıcı makulopati. Evre 2: Makuler pucker 

olarak isimlendirildi. Hastaların kayıtlı 

dosyalarından yaş, cinsiyet, sistemik ve oküler 

hastalıkları, ameliyat öncesi (AÖ) ve sonrası 

(AS) takiplerde en iyi düzeltilmiş görme keskinlikleri 

(EDGK), ön segment ve fundus muayene 

bulguları, göz içi basınçları (GİB), klinik 

semptomları, semptomların süresi, OKT bulguları, 

uygulanan cerrahi teknik ve cerrahiye 

bağlı gelişen komplikasyonlar kaydedildi. Herhangi 

bir oküler hastalığı olmayan epiretinal 

membranlar primer (grup 1), bilinen başka bir 

hastalığa bağlı oluşan epiretinal membranlar 

sekonder (grup 2) olarak gruplandırıldı. Hastaların 

görme keskinliği Snellen eşeli ile, göz 

içi basınçları (GİB) aplanasyon tonometresi ile 

değerlendirildi. Biyomikroskopik incelemede, 

lensin durumu, fakik hastalarda katarakt varlığı 

veya gelişimi subjektif olarak değerlendirildi. 

ERM’lerin yapısı, retina yüzeyiyle ve arka 

hyaloidle olan ilişkisi, merkezi makula kalınlığı 

(MMK), fovea kontürü (FK), psödohol varlığı 

ve intraretinal kist oluşumu; OKT cihazı 

ile değerlendirildi. Gerekli görülen olgularda 

fundus floresein anjiografi (FFA) çekildİ. Cerrahi 

tedavi sonrası EDGK’de artış “fonksiyonel 

başarı”, OKT’de makula kalınlığının regresyonu, 

foveal kontür düzenliliği ve fundus bulgularında 

ERM rekürrensinin olmaması “anatomik 

başarı” olarak değerlendirildi. 

Cerrahi 23 gauge 3 port pars plana vitrektomi 

ile yapıldı. Vitreusun merkezi kısmı temizlendikten 

sonra arka hyaloid triamsinolon enjeksiyonu 

yardımıyla dekole edildi. ERM’nin daha 

iyi görünmesi ve sınırlarının belirlenmesi amacı 

ile tripan mavisi kullanıldı. Kırk sekiz gözde 

brillant mavisi kullanılarak ILM boyandı ve soyuldu. 

Periferik retina iyatrojenik yırtıklar açısından 

incelendi. Retina periferinde yırtık saptanan 

hastalarda ameliyat sırasında endolazer 

uygulanarak yırtık çevrelendi. Gerekli görülen 

olgularda hava, SF 6 , C 3 F 8 gazları tamponad 

olarak tercih edildi. Hastalar 1.hafta, 1. ay, 6. 

ay, 1. yıl ve 2. yılda kontrole çağrıldı. 

Değişkenlerin dağılımı Kolmogorov Smirnov 

test ile kontrol edildi. Nicel verilerin analizinde 

Mann-Whitney U test kullanıldı. Nitel verilerin 

analizinde Ki-kare testi, Ki-kare koşulları 

sağlanmadığında Fischer testi kullanıldı. Tekrarlayan 

ölçümlerin analizinde Wilcoxon testi 

kullanıldı. Tüm istatistiksel analizlerde “p” 

değerinin < 0,05 olması anlamlı kabul edildi. 

Analizlerde SPSS 22.0 programı kullanıldı. 

BULGULAR 

Çalışmaya 50 hastanın 51 gözü dâhil edildi. 

Yirmibeşi erkek (%50) olan hasta grubunun 

yaşları 32 ile 90 arasında değişmekte olup, yaş 

ortalaması 69,5±9,6 idi. Çalışmaya dahil edilen 

51 gözün 31’i (%62) sağ, 18’i (%36) sol, 

1’inin (%2) ise her iki gözü ERM nedeniyle 

opere edilmişti. Oniki hasta (%24) 6 ay ile 1 yıl 

arası, 14 hasta (%28) 1 ile 2 yıl arası, 24 hasta 

(%48) ise 2 yıldan daha fazla süre takip edildi. 

Ortalama takip süresi 19 ay idi. Otuz iki gözde 

(% 62,7) membran oluşumunda bilinen bir 

etiyolojik faktör bulunamadı ve primer ERM 

olarak değerlendirildi. Ondokuz göz (% 37,3) 

sekonder ERM sınıfına dahil edildi (Tablo 1). 

-122-



Sekonder ERM sınıfına dahil olan 19 gözden 

15’inde (%78,9) neden olarak diyabetik retinopati 

(DRP), 2’sinde (%10,5) retina ven tıkanıklığı 

(RVT), 2’sinde (%10,5) daha önce 

geçirilmiş retina dekolmanı (RD) operasyonu 

gösterildi (Tablo 1). 

Tablo 1: ERM sınıfı ve sekonder ERM nedenleri. 

ERM sınıfı 

Sekonder ERM Nedeni 

n % 

Primer 32 62,70% 

Sekonder 19 37,30% 

DRP 15 78,90% 

RVT 2 10,50% 

RD 2 10,50% 

Otuzbeş gözde (%68,6) sadece pars plana vitrektomi 

(PPV) uygulanırken, AÖ kataraktı 

olan 8 gözde (%15,7) aynı seansta PPV’ye ek 

olarak Fako ile katarakt ekstrasiyou ve göz içi 

lens (GİL) yerleştirilmesi yapıldı (Tablo 3). 

Üç gözde (%5) ERM hava altında tripan mavisi 

ile boyanırken, 48 gözde (%94) %0,15’lik 

tripan mavisi kullanıldı. Kırksekiz gözde 

(%94) ILM brillant mavisi ile boyanmasının 

ardından soyuldu (Tablo 3). Ameliyatların sonunda 

33 göze (%64,7) tamponad olarak hava, 

14 göze SF6 (%27,5) ve 4 göze (%7,8) C3F8 

gazı verildi. Hiçbir olguda silikon yağı (Tablo 

3). 

Çalışmadaki 50 hastanın 12’sinin (%24) diğer 

gözünde de ERM bulunurken, yalnız 1 olguda 

bilateral cerrahi uygulandı. Olgular ERM 

morfolojilerine göre sınıflandırıldığında, 35 

gözün (%68,6) evre 1 -yüzey kırıştırıcı makulopati-, 

16 gözün (%31,4) evre 2 -makuler 

pucker- olduğu saptandı. Ameliyat edilen gözler 

arasında Evre 0 -selofan makulopati- olan 

göz yoktu. Primer grupta anlamlı olarak evre 

1 saptanırken, sekonder grupta evre 2 anlamlı 

olarak daha yüksek bulundu (p=0,000). Optik 

koherans tomografi (OKT) kullanılarak yapılan 

görüntülemede, 51 gözün 7’sinde (%13,7) 

psödohol olduğu görüldü. Psödohol varlığı iki 

grup arasında anlamlı fark göstermemekteydi 

(p=0,176). Olguların 30’u fakik (%58,9), 21’i 

(% 41,2) psödofakikti. Fakik gözlerin 8’inde 

katarakt, 16’sında nükleer skleroz mevcutken, 

6’sında (%11,8) katarakt saptanmadı. Tüm 

hastaların AÖ ortalama EDGK’si 0,17± 0,11 

olarak bulundu. Primer grupta AÖ EDGK’nin 

sekonder gruptan anlamlı olarak yüksek oluduğu 

görüldü (p=0,025) (Tablo 2). Tüm hastaların 

ortalama GİB 15,4±3,1 mmHg idi ve iki 

grup arasında anlamlı fark izlenmedi (p>0,05) 

(Tablo 2). Ortalama MMK ise 398,3±120,9 

olarak belirlendi. İki grup arasında AÖ MMK 

açısından anlamlı fark saptanmadı (p>0,05) 

(Tablo 2). 

Tablo 3: Ameliyat sırasındaki bulgular. 

Tedavi 

ILM Soyulması 

Tamponad 

Tablo 2: Ameliyat öncesi ortalamaların gruplara göre dağılımı. 

n % 

Sadece PPV 35 68,60% 

PPV+FAKO 6 11,80% 

PPV+Argon 8 15,70% 

PPV+FAKO+Argon 2 3,90% 

Evet 48 94,10% 

Hayır 3 5,90% 

Hava 33 64,70% 

SF 6 

14 27,50% 

C 3 

F 8 

4 7,80% 

AS 2. yılda tüm hastaların ortalama EDGK’si 

0,40±0,25 idi. EDGK primer ve sekonder 

grupta ayrı ayrı incelendiğinde; AÖ, AS 1. ay 

(p=0,035) ve 6. aydaki (p=0,003) EDGK ortalamaları 

primer grupta anlamlı olarak daha 

yüksekti. Ancak 1. ve 2. yıldaki ortalama 

EDGK arasında iki grup arasında anlamlı fark 

yoktu (p 0,05). Primer grubun daha hızlı iyileşme 

gösterdiği görüldü, ancak nihai görme 

keskinlikleri açısından iki grup arasında anlamlı 

fark yoktu. AÖ ile karşılaştırıldığında 

hem primer hem de sekonder grupta, AS 1. ay, 

6. ay ,1 yıl ve 2. yılda EDGK’de artış yönünde 

anlamlı değişim saptandı (Grafik 1). 

Primer ERM Sekonder ERM p 

Ort. ± s.s. (Min-Mak) Ort. ± s.s. (Min-Mak) 

Görme Keskinliği 0,19 ± 0,11 0 - 0,4 0,13 ± 0,11 0,02 - 0,4 0,025 

Göz İçi Basıncı 14,9 ± 2,5 12 - 22 16,3 ± 3,8 11 - 27 0,202 

Santral Makula Kalınlığı 379,1 ± 112,1 190 - 670 430,7 ± 131 220 - 740 0,173 

-123-



Çalışmadaki tüm olguların AS göz içi basınçları, 

AÖ’ye göre değişim göstermemektedir. 

AÖ ortalama GİB 15,4± 3,1 mmHg iken; AS 

ortalama GİB 15,2± 2,7 mmHg olarak saptanmıştır. 

Hastaların GİB’leri primer ve sekonder 

grup arasında AÖ ve AS dönemde anlamlı 

farklılık göstermemiştir. 

Tüm hastalarda AÖ 398,3 ±120,9 µ olan merkezi 

makula kalınlığı (MMK) ortalaması, 

AS’de aylara göre giderek azalmış ve 2. yıl 

sonunda ortalaması 249,0± 103,3 µ olarak bulunmuştur. 

AÖ primer ve sekonder ERM grubunda 

MMK açısından anlamlı bir fark bulunmazken; 

sekonder grubun ortalama MMK’sı 

daha yüksekti (410 µ). AS sekonder grupta 

MMK, primer gruba göre daha hızlı ve anlamlı 

bir düşüş göstermiştir. AS 1. ay, 6. ay ve 

1.yıl sonunda sekonder grupta MMK, primer 

ERM grubunun ortalama MMK’sından anlamlı 

olarak daha düşüktü. İkinci yıl sonunda sekonder 

grupta ortalama MMK primer gruptan 

daha düşük olmasına rağmen aralarındaki fark 

anlamlı bulunmadı (p=0,212). Bütün aylarda 

sekonder ERM grubundaki MMK değişimleri 

primer ERM grubuna göre anlamlı olarak 

yüksek bulundu (Tablo 4). 

Grafik 1: Görme keskinliğinin gruplara göre dağılımı. 

Ameliyat sırasında saat 12 yönünde 2 adet yırtık 

oluşan bir gözde, argon lazer yapılması ve 

C3F8 gazı ile ameliyatın sonlandırılmasının 

ardından retina dekolmanı gelişti. AÖ aspirin 

kullanan ve premedikasyon sırasında bunu 

ifade etmeyen bi hastanın gözünde sklerotomilerin 

kapatılması sırasında vitre içi hemoraji 

gelişti. Bir hastada üst nasaldeki trokar girişi 

sırasında ön kamarada hemoraji oluştu. Bu 

hastaya ameliyat sırasında ön kamara lavajı 

ve arka kapsül kesafetinin olmasından dolayı 

arka kapsülotomi yapıldı. Ancak takiplerinde 

kistoid makula ödemi (İrvine Gass) gelişti. Bu 

hastaya 3 doz intravitreal ranibizumab (IVR) 

enjeksiyonu yapıldı. Tedavinin ardından retina 

yatıştı ve EDGK 0,8’e çıktı. Diyabetik retinopati 

olan bir hastada AS 1. ayda koroidal 

neovasküler membran (KNVM) meydana geldi. 

Bir hastada AS 2. yıl kontrolünde glokom 

saptandı (Tablo 5). Hiçbir hastada nüks ERM 

gözlenmedi. 

Tablo 5: Ameliyat sonrası komplikasyon. 

Ameliyat 

Sonrası 

Komplikasyon 

Yok 46 90,2% 

Vitre İçi Hemoraji 1 2,0% 

Dekolman 1 2,0% 

KNVM 1 2,0% 

Glokom 1 2,0% 

İrvine Gass 1 2,0% 

Tablo 4: Ameliyat sonrası merkezi makula kalınlığının gruplara göre dağılımı. 

Mann-whitney u test / Wilcoxon test 

-124-



AÖ EDGK daha yüksek olan hastaların AS 

EDGK ortalamaları da yüksek bulundu. Nihai 

görme keskinliği ile AÖ görme keskinliği 

arasında anlamlı (p ˂ 0,05) pozitif korelasyon 

mevcuttu. AÖ MMK’nin nihai görme keskinliği 

sonuçlarını etkilemediği görüldü (Tablo 6). 

Tablo 6: AÖ EDGK ve MMK’nin nihai EDGK’ye etkisi. 

AS Nihai EDGK 

Spearman Korelasyon 

GASS Evre 1 grubunda bulunanan hastaların 

nihai görme keskinlikleri evre 2 grubuna 

göre anlamlı olarak daha yüksek bulundu 

(p=0,027). 

TARTIŞMA 

AÖ EDGK 

AÖ MMK 

r 0,411 0,024 

p 0,003 0,867 

İnsan ömrünün giderek uzaması ile ERM 

gibi yaşla birlikte görülme sıklığı artan hastalıkların 

tanı ve tedavisi de önem kazanmaktadır. 

1974’de Machemer (7) tarafından ilk kez uygulanan 

PPV ile membran soyulması ameliyatından 

bu yana cerrahi tedavi alanında büyük 

gelişmeler yaşanmıştır (8, 9). 

Çalışma grubumuzdaki hastaların yaş ortalamaları 

69,5±9,6 idi. 32 yaşındaki Tip 1 DM 

hastası hariç yaşlar 60 ile 90 arasında değişmekte 

ve bu sonuç The Blue Mountains (10) 

çalışması ile benzerlik göstermektedir. Bu sonuç, 

ERM’ye neden olan arka vitre dekolmanı 

(AVD) ve retina hastalıklarının yaş ile birlikte 

artmasından kaynaklanmaktadır (11). Bizim 

Tip 1 DM vakamızda olduğu gibi sekonder 

hastalıklara bağlı olarak daha genç yaşlarda 

da ortaya çıkabilmektedir (11). 

Genç olgularda gelişen ERM’lerin alttaki 

vasküler doku ile aralarında sıkı yapışıklıklar 

içerdiği ve cerrahi tedaviye cevaben hızla gelişebilen 

gliosis nedeniyle rekürrens ihtimalinin 

yüksek olduğunu gösterilmiştir (12). 

Çalışmaya dahil ettiğimiz gözlerin %25,5’inin 

diğer gözünde de ERM vardı. Benzer şekilde 

literatürde %20-30 oranında bilateralite gösterilmektedir 

(13, 14). 

Klein ve ark., bizim çalışmamızda olduğu gibi 

ERM ile en çok ilişkili olan sistemik hastalığın 

DM ve sekonder ERM’ye neden olan retina 

hastalığının DRP olduğunu belirlemişlerdir 

(11). Lobes ve ark. geçirilmiş cerrahi sonucu 

-125- 

gelişen sekonder ERM’lerde en sık nedenin 

RD ameliyatı olduğunu göstermişlerdir (15). 

Çeşitli çalışmalarda, komplikasyon olmayan 

başarılı ERM cerrahisi sonrası %66 - %90 

hastada ameliyattan sonra anlamlı görsel iyileşmeye 

ulaşılabildiği bildirilmiştir (5, 16). 

Bizim çalışmamızda 3 gözde EDGK AÖ’ye 

göre azalırken, 48 gözde ortalama 3 sıra artış 

gözlendi. 

Görme keskinliği azalan gözlerden biri AS 

RD gelişen göz, diğeri ameliyat sırasında yırtık 

saptanıp lazer uygulanan göz. Son hasta 

ise; başarılı cerrahi sonrası AS foveal atrofi 

ve yoğun nükleer katarakt gelişen, fakat tekrar 

opere olmak istemeyen bir hasta idi. Makulanın 

atrofik olması veya ISOS bandının 

bozulması gibi anatomik bozukluklar Snellen 

eşeline göre EDGK’de azalmaya yol açıyor 

olabilir (17,18). Bir çalışmada ISOS bandının 

korunmuş olduğu olgularda görme artışının 

daha fazla olduğu gösterilmiştir (16). 

Margherio ve ark. primer ve sekonder 

ERM’lerin sonuçlarını 8 yıl boyunca incelemişler 

ve primer ERM’lerde görsel ve anatomik 

başarının anlamlı olarak daha yüksek olduğunu 

saptamışlardır (19). 

Bizim çalışmamızda primer grupta iyileşme 

sekonder gruba göre daha hızlı olmakta ve 

nihai görme keskinliğine 6. ayda ulaşılmakta 

iken, sekonder grupta iyileşme daha yavaş 

olmakta, nihai görme keskinliğine ancak 2. 

yılın sonunda ulaşılmaktadır. Bu durum AÖ 

nükleer sklerozu olan hastaların sklerozlarının 

progresyonu ve kataraktı olmayan hastalarda 

katarakt gelişimi ile açıklanabilir. McDonald 

ve ark. AS başarıyı en olumsuz etkileyen ve 

en sık görülen komplikasyonun katarakt gelişimi 

olduğunu belirtmişlerdir (20). 

Thompson ve ark. yaptıkları bir araştırmada 

bizim çalışmamıza benzer şekilde AÖ görme 

keskinliği yüksek olanların nihai görme keskinliklerinin 

daha yüksek olduğunu bulmuşlar 

(21). AÖ düşük görme keskinliğine sahip olan 

gözlerde vizyon daha fazla artmasına rağmen 

nihai görme keskinliği AÖ görme keskinliği 

daha yüksek olanlara göre daha düşük seviyede 

kalmaktadır. 

ERM etyolojisinde rol oynayan faktörlerden 

biri arka hyaloidin ayrılması esnasında ILM 

üzerinde oluşan çatlaklardır. ERM ile beraber 

ILM soyulmasıyla retina yüzeyinde yeni gliotik 

membranların tutunabileceği destek dokusu 

kalmamakta ve ERM rekürrensi önlenmektedir 

(35).



Park ve ark.ları, ERM ile birlikte ILM’nin soyulduğu 

ve soyulmadığı olguları karşılaştırmış 

ve 2 grup arasında görme artışı açısından 

anlamlı fark bulmamakla birlikte; ILM soyulmayan 

grupta %21 olguda rezidüel ya da nüks 

eden ERM saptamışlardır (22). Sivalingam ve 

ark. ILM soyulmasının müller hücre rezeksiyonuna 

yol açarak foveal kontürü bozduğunu 

ve görme keskinliği üzerinde olumsuz etkileri 

olabileceğini savunan bir çalışma yapmışlardır 

(23). Diğer taraftan bu olumsuz etkinin ILM 

soyulması sırasında ILM’nin görünürlüğünü 

artıran ISY toksisitesine bağlı olabileceği de 

öne sürülmüştür (6, 24). Bir çalışmada, tripan 

mavisi yardımıyla ERM ile birlikte ILM soyulan 

olguların %57’sinde görme keskinliğinde 

2 sıra ve üzerinde artış sağlandığı ve hiçbir 

olguda nüks ERM gelişmediği bildirilmiştir 

(25). Yapılan çeşitli çalışmalarda, bizim çalışmamıza 

benzer şekilde ILM soyulan grupta, 

ILM soyulmayan gruba göre ERM nüks oranları 

daha düşük bulunmuş (5, 6, 22). 

Bizim çalışmamızda bütün olgularda 23 G 

PPV uygulandı. Son yıllarda sütürlere bağlı 

gelişen komplikasyonları önlemek amacıyla 

25 G transkonjonktival sütürsüz vitrektomi 

(TSV) tekniği de ERM cerrahisinde başarı 

ile uygulanmaktadır (26, 27). Kadonosono ve 

ark. 23 G PPV ile 25 G TSV tekniğini karşılaştırdıkları 

çalışmada AS hasta konforu ve 

daha kısa ameliyat süresi bakımından TSV’yi 

daha avantajlı bulurken; AS nihai EDGK açısından 

iki grup arasında anlamlı fark bulamamışlar 

(28). 

Alexandrakis ve ark. yaptıkları çalışmada 

kombine katarakt ve PPV’nin maaliyeti azalttığı 

ve EDGK’ye ulaşma süresini kısattığını 

bildirmişlerdir (29). 

Literatürde bizim çalışmamıza benzer şekilde 

ileri evre membranların cerrahi sonrası 

prognozunun erken evre membranlara kıyasla 

daha kötü olduğunu savunan çalışmalar mevcuttur 

(30). 

Çalışmamızda sekonder ERM grubunda AÖ 

MMK daha kalındı, AS kalınlık daha hızlı 

azaldı ve nihai MMK daha inceydi fakat aralarındaki 

fark anlamlı değildi. MMK’nin 

EDGK’e etkisinin olmadığı görüldü. 

Literatürde bizim çalışmamıza benzer şekilde 

MMK ile EDGK’nin ilişkili olmadığını bildiren 

raporlar mevcuttur (17, 31). 

Wilkins ve ark. AÖ MMK düzeylerinin yüksek 

olmasının görsel prognozu olumsuz etkilediğini 

rapor etmişlerdir (32). 

-126- 

ERM soyulması sırasında uygulanan traksiyon; 

RPE’de iyatrojenik travmaya yol açabilmektedir. 

RPE tabakası travmaya sekonder 

olarak proliferasyonla hipertrofiye uğrayabilmekte 

ya da yıkılıp atrofiye uğramaktadır 

(33). Bu da bazı hastalarımızda görülen foveal 

atrofinin nedenini açıklamaktadır. ISOS 

bandının bütünlüğünde bozulma olmasının, 

foveal kontürü bozarak nihai görme keskinliğini 

kötü etkilediğini belirten çalışmalar mevcuttur 

(17). Bu durum özellikle ILM soyulan 

hastalarda olmakta ve bu hastalarda metamorfopsi 

şikayeti gerilememektedir (34). 

Ameliyat mikroskobundan yayılan fototoksisite 

ve UV ışınları, vitrektomiye sekonder ön 

vitreus kavitesinde artan oksijen yüzdesi, olası 

mekanik mikrotravmalar ve kullanılan solüsyonun 

kimyasal toksisitesi katarakt oluşumundan 

sorumlu tutulmuştur (36). Ameliyat 

bitiminde kullanılan gaz tamponadın ve AS 

kullanılan topikal steroid içeren damlaların 

da katarakt gelişmesine neden olduğu bildirilmiştir 

(37). 

Literatürde ERM cerrahisi sırasında gelişen 

retina yırtığı oranı %1-6, dekolman gelişim 

oranı %1-7 olarak bildirilmiştir (24). Guillaubey 

ve ark. makula cerrahisi geçiren 634 

vakayı retrospektif olarak incelediklerinde, 

makuler hol cerrahisi sonrası RD’nın ERM 

cerrahisine göre daha sık görüldüğünü ve AÖ 

AVD ve saptanamayan periferik yırtık mevcudiyetinin 

RD açısından en büyük risk olduğunu 

rapor etmişlerdir. Ameliyat sırasında meydana 

gelen ve lazer ile çevrilen yırtıkların risk 

olmadığını belirtmişlerdir (38). 

Ameliyat sırasında arka hyaloidin görünürlüğünü 

artırmak için kullanılan triamsinolon 

asetonide bağlı GİB yükselmeleri bildirilmiştir 

(39). Bizim çalışmamızda kontrollere düzenli 

gelmeyen, ameliyat sonunda SF6 gazının 

tamponad olarak kullanıldığı ve AS katarakt 

gelişen ve katarakt ameliyatı olmak istemeyen 

bir hastada AS glokom gelişti ve glokom birimine 

yönlendirildi. DM ve RVT hastalarında 

AS VİH gelişebileceğini, bunun doğrudan 

ERM cerrahisi ile ilişkili olmadığını bildiren 

yayınlar mevcuttur (40). Makula cerrahisi sırasında 

Bruch membranının iyatrojenik hasarına 

bağlı olarak KNVM geliştiğini gösteren 

çalışmalar mevcuttur (41, 42). 

Frisinia ve ark. primer ERM nedeniyle opere 

ettikleri gözlerde AS KMÖ görülme sıklığını 

anlamlı olarak artmış olarak bulmuşlar ve bu 

gözlerin %90’nının AÖ intraretinal kistleri 

olan gözler olduğunu açıklamışlardır (43). 

Haritoglou ve ark. PPV sonrası %1,9 oranında



KMÖ saptamışlar. Bu olguların çoğu PPV ile 

aynı seansta katarakt ameliyatının yapıldığı 

olgular imiş. Çalışmada ILM soyulan gözlerde 

AS bu tarz makula değişimlerinin daha sık 

görüldüğü bildirilmiş. Ayrıca bu hastalarda 

RNFL hasarına bağlı olarak parasantral skotom 

görülebileceği vurgulanmış (44). 

Chen ve ark. yaptıkları çalışmada; ERM cerrahisi 

sonrası inatçı KMÖ olan hastalarda 

intravitreal bevacizumab (IVB) enjeksiyonu 

uygulamışlar ve MMK ve EDGK’de anlamlı 

değişiklik elde edememişler (45). ERM cerrahisinin 

uygulandığı gözlerde vitreus desteğinin 

olmaması AS anti-VEGF’in etkinliğini 

göstermesini engelliyor olabilir. Diğer taraftan 

KMÖ ile birlikte ERM’si olan ve opere 

olmayan gözlerdeki kalın membranlar, intravitreal 

uygulanan anti- VEGF’lerin etkinliğini 

azaltabilir. MMK’si yüksek ve kalın ERM’si 

olan gözlerde önce ERM cerrahisi uygulamak 

daha iyi bir seçenek olabilir. 

SONUÇ 

Epiretinal membran soyulması sonrası en iyi 

düzeltilmiş görme keskinliği Snellen eşeline 

göre 2 sıra ve daha fazla artış göstermektedir. 

KAYNAKLAR 

1. Lim JW, Cho JH, Kim HK. Assessment of macular function 

by multifocal electroretinography following epiretinal 

membrane surgery with internal limiting membrane peeling. 

Clin Ophthalmol 2010;4:689-94. 

2. Dawson SR, Shunmugam M, Williamson TH. Visual 

acuity outcomes following surgery for idiopathic epiretinal 

membrane: an analysis of data from 2001 to 2011. Eye (Lond). 

2014; 28(2): 219–24. 

3. Kwon SI, Ko SJ, Park IW. The clinical course of the idiopathic 

epiretinal membrane after surgery. Korean J Ophthalmol. 

2009; 23(4): 249–52. 

4. Jacobsen CH. Epiretinal membranes. Optom Clin. 

1996;5(1):77-94. 

5. Kwok AK, Lai TY, Li WW, Woo DC, Chan NR. Indocyanine 

green-assisted internal limiting membrane removal in 

epiretinal membrane surgery: a clinical and histologic study. 

Am J Ophthalmol 2004;138(2):194-9. 

6. Kwok A, Lai TY, Yuen KS. Epiretinal membrane surgery 

with or without internal limiting membrane peeling. Clin Exp 

Ophthalmol 2005;33(4):379-85. 

7. Machemer R. A new concept for vitreous surgery. 7. Two 

instrument techniques in pars plana vitrectomy. Arch Ophthalmol 

1974;92(5):407-12. 

8. Machemer R. [The surgical removal of epiretinal macular 

membranes (macular puckers) (author’s transl)]. Klin 

Monbl Augenheilkd 1978;173(1):36-42. 

Primer epiretinal membran grubunda ameliyat 

öncesi en iyi düzeltilmiş görme keskinliği 

daha yüksekken; nihai görme keskinliği 

açısından primer ve sekonder grup arasında 

anlamlı fark yoktur. Ameliyat öncesi en iyi 

düzeltilmiş görme keskinliği daha iyi olan 

hastalarda ameliyat sonrası sonuçlar daha iyi 

olmaktadır. Ameliyat öncesi erken Gass evresine 

sahip hastalarda görsel sonuç daha iyidir. 

Sekonder epiretinal membran grubunda ameliyat 

öncesi merkezi makula kalınlığı daha kalındır, 

ameliyat sonrası iki grupta da kalınlık 

azalır ve aralarında fark yoktur. Ameliyat öncesi 

merkezi makula kalınlık derecesi ameliyat 

sonrası görsel başarıyı etkilememektedir. 

Ameliyat sırasında boya kullanımı cerrahiyi 

kolaylaştırmakta ve başarıyı etkilememektedir. 

Ameliyat sırasında uygulanan cerrahi 

yöntem ve ek tedaviler görsel başarıyı değiştirmemektedir. 

İnternal limitan membran soyulması 

nüksleri azaltırken anatomik başarıyı 

artırmaktadır. 

Fonksiyonel başarının iyileşmesini engelleyen 

en önemli etken ve en sık karşılaşılan 

komplikasyon katarakt gelişmesidir ve katarakt 

ameliyatı sonrası görme keskinliği artış 

görülmektedir. Ameliyat sonrası gelişen 

komplikasyonlar literatürle uyumludur. ERM 

cerrahisi göz içi basınç değerlerini değiştirmemektedir. 

-127- 

9. McDonald HR, Verre WP, Aaberg TM. Surgical management 

of idiopathic epiretinal membranes. Ophthalmology 

1986;93(7):978-83. 

10. Fraser-Bell S, Guzowski M, Rochtchina E, Wang JJ, 

Mitchell P. Five-year cumulative incidence and progression of 

epiretinal membranes: the Blue Mountains Eye Study. Ophthalmology 

2003;110(1):34-40. 

11. Klein R, Klein BE, Wang Q, Moss SE. The epidemiology 

of epiretinal membranes. Trans Am Ophthalmol Soc 

1994;92:403-25; discussion 425-30. 

12. Michalewski J, Michalewska Z, Cisiecki S, Nawrocki 

J. Morphologically functional correlations of macular pathology 

connected with epiretinal membrane formation in spectral 

optical coherence tomography (SOCT). Graefes Arch Clin Exp 

Ophthalmol 2007;245(11):1623-31. 

13. Mitchell P, Smith W, Chey T, Wang JJ, Chang 

A. Prevalence and associations of epiretinal membranes. 

The Blue Mountains Eye Study, Australia. Ophthalmology 

1997;104(6):1033-40. 

14. Klein R, Klein BE, Linton KL, De Mets DL. The 

Beaver Dam Eye Study: visual acuity. Ophthalmology 

1991;98(8):1310-5. 

15. Lobes LA, Jr., Burton TC. The incidence of macular 

pucker after retinal detachment surgery. Am J Ophthalmol 

1978;85(1):72-7. 

16. Kim JH, Kim YM, Chung EJ, Lee SY, Koh HJ. Structural 

and functional predictors of visual outcome of epiretinal 

membrane surgery. Am J Ophthalmol 2012;153(1):103-10.e1. 

doi: 10.1016/j.ajo.2011.06.021. Epub 2011 Sep 19. 

17. Tanikawa A, Horiguchi M, Kondo M, Suzuki S, Terasaki 

H, Miyake Y. Abnormal focal macular electroretinograms 

in eyes with idiopathic epimacular membrane. Am J Ophthalmol 

1999;127(5):559-64.



18. Mitamura Y, Hirano K, Baba T, Yamamoto S. Correlation 

of visual recovery with presence of photoreceptor inner/ 

outer segment junction in optical coherence images after epiretinal 

membrane surgery. Br J Ophthalmol 2009;93(2):171-5. 

doi: 10.1136/bjo.2008.146381. Epub 2008 Oct 29. 

19. Margherio RR, Cox MS, Jr., Trese MT, Murphy PL, 

Johnson J, Minor LA. Removal of epimacular membranes. Ophthalmology 

1985;92(8):1075-83. 

20. Mc.donald H, Johnson,RN., Ai,E. Vitreoretinal surgery 

for idiopatic epiretinal membranes. In: Ryan S, editor. 

Retina. St. Louis; Mosby;1999.p.327-37. 

21. Thompson JT. Epiretinal membrane removal in eyes 

with good visual acuities. Retina. 2005;25(7):875-82. 

22. Park DW, Dugel PU, Garda J, Sipperley JO, Thach A, 

Sneed SR, Blaisdell J. Macular pucker removal with and without 

internal limiting membrane peeling: pilot study Sneed Sr, et 

al. Ophthalmology 2003;110(1):62-4. 

23. Sivalingam A, Eagle RC, Jr., Duker JS, Brown GC, 

Benson WE, Annesley WH, Jr., et al. Visual prognosis correlated 

with the presence of internal-limiting membrane in histopathologic 

specimens obtained from epiretinal membrane 

surgery. Ophthalmology 1990;97(11):1549-52. 

24. Nur K. Epiretinal Membran ve Vitreomaküler Traksiyon 

Sendromunda Cerrahi Tedavi. Turkiye Klinikleri Journal of 

Ophthalmology Special Topics 2009;2(2):42-7. 

25. Li K, Wong D, Hiscott P, Stanga P, Groenewald C, Mc- 

Galliard J. Trypan blue staining of internal limiting membrane 

and epiretinal membrane during vitrectomy: visual results and 

histopathological findings. Br J Ophthalmol 2003;87(2):216-9. 

26. Gupta OP, Brown GC, Brown MM. A value-based 

medicine cost-utility analysis of idiopathic epiretinal membrane 

surgery. Am J Ophthalmol 2008;145(5):923-8. doi: 10.1016/j. 

ajo.2007.12.037. Epub 2008 Mar 10. 

27. Tewari A, Shah GK, Fang A. Visual outcomes with 

23-gauge transconjunctival sutureless vitrectomy. Retina 

2008;28(2):258-62. doi: 10.1097/IAE.0b013e318159ec5a. 

28. Kadonosono K, Yamakawa T, Uchio E, Yanagi Y, 

Tamaki Y, Araie M. Comparison of visual function after epiretinal 

membrane removal by 20-gauge and 25-gauge vitrectomy. 

Am J Ophthalmol 2006;142(3):513-5. 

29. Alexandrakis G, Chaudhry NA, Flynn HW, Jr., Murray 

TG. Combined cataract surgery, intraocular lens insertion, 

and vitrectomy in eyes with idiopathic epiretinal membrane. 

Ophthalmic Surg Lasers 1999;30(4):327-8. 

30. Trese MT, Chandler DB, Machemer R. Macular pucker. 

I. Prognostic criteria. Graefes Arch Clin Exp Ophthalmol 

1983;221(1):12-5. 

31. Fine HF, Iranmanesh R, Iturralde D, Spaide RF. Outcomes 

of 77 consecutive cases of 23-gauge transconjunctival 

vitrectomy surgery for posterior segment disease. Ophthalmology 

2007;114(6):1197-200 

32. Wilkins JR, Puliafito CA, Hee MR, Duker JS, Reichel 

E, Coker JG et al. Characterization of epiretinal membranes 

using optical coherence tomography. Ophthalmology 

1996;103(12):2142-51 

33. King L JJ, Wirotsko WJ, Mieler WF. Epiretinal Membranes 

in Macular Surgery. Philadelphia; Lippincott Williams; 

2000.p.166-78. 

34. Lee JW, Kim IT. Outcomes of idiopathic macular 

epiretinal membrane removal with and without internal limiting 

membrane peeling: a comparative study. Jpn J Ophthalmol 

2010;54(2):129-34. doi: 10.1007/s10384-009-0778-0. Epub 

2010 Apr 18 

35. Bovey EH, Uffer S, Achache F. Surgery for epimacular 

membrane: impact of retinal internal limiting membrane 

removal on functional outcome. Retina 2004;24(5):728-35. 

36. Charles S CJ, Wood B. Epimacular Membranes in 

Vitreous Microsurgery. vitreous microsurgery (4 ed). Philadelphia; 

Lippincott Williams And Wilkins; 2007: 149-55. 

37. Haritoglou C, Gandorfer A, Schaumberger M, 

Priglinger SG, Mueller AJ, Gass CA et al. Trypan blue in macular 

pucker surgery: an evaluation of histology and functional 

outcome. Retina 2004;24(4):582-90. 

38. Guillaubey A, Malvitte L, Lafontaine PO, Hubert I, 

Bron A, Berrod JP et al. Incidence of retinal detachment after 

macular surgery: a retrospective study of 634 cases. Br J Ophthalmol 

2007;91(10):1327-30. Epub 2007 May 23 

39. Yamakiri K, Sakamoto T, Noda Y, Nakahara M, Ogino 

N, Kubota T et al. Reduced incidence of intraoperative complications 

in a multicenter controlled clinical trial of triamcinolone 

in vitrectomy. Ophthalmology 2007;114(2):289-96. 

40. Sato T, Morita S, Bando H, Sato S, Ikeda T, Emi K. 

Early vitreous hemorrhage after vitrectomy with preoperative 

intravitreal bevacizumab for proliferative diabetic retinopathy. 

Middle East Afr J Ophthalmol 2013;20(1):51-5. doi: 

10.4103/0974-9233.106387 

41. Ng EW, Bressler NM, Boyer DS, de Juan E, Jr. Iatrogenic 

choroidal neovascularization occurring in patients undergoing 

macular surgery. Retina 2002;22(6):711-8 

42. Ferrari TM, Dammacco R, Quaranta GM, Cardascia 

N, Boscia F, Sborgia C. Choroidal neovascularization secondary 

to vitrectomy for idiopathic epiretinal membrane: report of 

an unusual case. Eur J Ophthalmol 2003;13(2):218-20 

43. Frisina R, Pinackatt SJ, Sartore M, Monfardini A, 

Baldi A, Cesana BM et al. Cystoid macular edema after pars 

plana vitrectomy for idiopathic epiretinal membrane. Graefes 

Arch Clin Exp Ophthalmol 2015;253(1):47-56. doi: 10.1007/ 

s00417-014-2655-x. Epub 2014 May 25 

44. Haritoglou C, Gass CA, Schaumberger M, Ehrt O, 

Gandorfer A, Kampik A. Macular changes after peeling of the 

internal limiting membrane in macular hole surgery. Am J Ophthalmol 

2001;132(3):363-8. 

45. Chen CH, Wu PC, Liu YC. Intravitreal bevacizumab 

injection therapy for persistent macular edema after idiopathic 

macular epiretinal membrane surgery. J Ocul Pharmacol Ther 

2011;27(3):287-92. doi: 10.1089/jop.2010.0166. Epub 2011 

Mar 23 

-128-

Erkan Duman ve ark. 

BOĞAZİÇİ TIP DERGİSİ; 2017; 4 (3):129-136 - Doi:10.15659/bogazicitip.17.10.754 


Penetran Keratoplasti Uygulanan Keratokonus Hastalarında 

Farklı Sütür Tekniklerinin Ameliyat Sonrası Astigmatizma ve 

Görsel Prognoz Üzerine Etkisi 

The Effect of Different Suturing Techniques In Penetrating Keratoplasty On Postoperative Astigmatism 

And Visual Outcome of Keratoconus Patients 

Erkan DUMAN 1 , Banu ACAR 2 , Aslı KIRMACI 3 

1. Tuzla Devlet Hastanesi, İstanbul 

2. İstanbul Batıgöz Hastanesi, İstanbul 

3. Reşat Nuri̇ Belger Eği̇ti̇m Ve Araştırma Hastanesi, İstanbul 

ÖZET 

Amaç: Keratokonus hastalarında tek tek ve tek devamlı 

sütür teknikleri kullanılarak yapılan penetran keratoplasti 

(PK) sonuçlarını ameliyat sonrası astigmatizma ve 

görsel sonuç yönünden karşılaştırmak. 

Yöntem ve Gereçler: Ocak 2012-Aralık 2014 arasında 

61 keratokonus hastasının 61 gözüne PK uygulandı. Bu 

hastaların 30’unda devamlı (grup 1), 31’inde tek tek kesintili 

(grup 2) sütür tekniği kullanıldı. Kontrol muayenelerine 

düzenli gelen, keratokonus dışında ek patolojisi 

bulunmayan, keratoplasti sonrası greft saydamlığını etkileyebilecek 

göz içi basıncı (GİB) artışı olmayan, greft 

rejeksiyonu, greft ülseri, greft ayrışması geçirmemiş olan 

hastalar çalışmaya dahil edildi. Her iki grupta yer alan 

hastaların yaşı, cinsiyeti, ameliyat öncesi, ameliyat sonrası 

1.ay, 3. ay, 6. ay, 12. ay ve sütürler alındıktan sonra 

3. ayda yapılan otorefraktometre ölçümleri (sferik ve 

silindirik değerleri) ve en iyi düzeltilmiş görme keskinlikleri 

(Snellen eşeli ile) karşılaştırıldı. 

Bulgular: Ameliyat öncesi astigmatizma değerleri açısından 

iki grup arasında istatistiksel olarak anlamlı fark 

bulunmadı (P=0,217>0,001). Sütürler alındıktan sonra 

ortalama astigmatizma değeri karşılaştırıldığında da 

istatistiksel olarak anlamlı bir fark görülmedi (P=0,1). 

Ameliyat öncesi ortalama görme keskinliği grup 1’de 

0,07±0.05, grup 2’de 0,1±0.06 düzeylerindeydi. Grup 

1’de ameliyat öncesi görme keskinliği grup 2’ye göre 

istatistiksel olarak anlamlı düzeyde düşük bulunurken 

(p=0.0460,05). 

Sonuç: PK’da uygulanan tek devamlı sütür ve tek tek 

sütür tekniklerinin refraktif değerler ve görsel sonuçlar 

açısından farkı yoktur. Sütür tekniği seçiminin cerrahın 

tecrübesine bağlı olduğunu düşünmekteyiz. 

Anahtar Kelimeler: keratoplasti, sütür teknikleri, keratokonus 

ABSTRACT 

Purpose: To compare the results in keratoconus patients 

who underwent penetrating keratoplasty (PK) using 

interrupted or single continuous suturing techniques in 

terms of postoperative astigmatism and visual outcome. 

Materials and Method: Penetrating keratoplasties were 

performed in 61 eyes of 61 keratoconus patients between 

January 2012-December 2014. Single continuous 

running suture tecnique was used in 30 patients (group 

1), and interrupted suture technique in 31 patients 

(group 2). The patients who had no comorbidities, who 

had no increase in intraocular pressure that may affect 

the transparency of the graft cornea after PK, who did 

not experience graft rejection, graft ulceration or graft 

detachment, and who tracked their follow-ups were included 

in the study. Patients’ age, gender, autorefractometeric 

measurements and best corrected visual acuity 

(with Snellen chart) were compared in these two groups. 

The autorefractometeric results were measured before 

the surgery, 1 month 3, 6, 12 months after surgery, and 3 

months after removing sutures. 

Results: There was no statistically significant difference 

between the two groups in terms of preoperative astigmatism 

(P=0.217>0,001). There was no statistically 

significant difference between the mean astigmatisma 

values after the removal of the sutures, as well (P=0.1). 

Preoperative mean visual acuity was 0.07±0.05 in group 

1, and 0.1±0.06 in group 2. The preoperative visual 

acuity was statistically significantly lower in group 

1 than group 2 (p=0.0460,05). 

Conclusion: There is no significant difference between 

the interrupted and single continuous suturing techniques 

in terms of the refractive values and the visual outcome. 

We think that the choice of suturing technique is up 

to surgeon’s experience. 


Sorumlu Yazar: Erkan DUMAN, Uzm. Dr. 

Yazışma Adresi: İçmeler Mahallesi, Enise Sokak, No: 5 Tuzla, İstanbul 

Tel: +90 (553) 477 24 60 

E-Posta: drerkanduman@gmail.com 



Keywords: keratoplasty, suturing techniques, keratoconus 

-129-



GİRİŞ 

Keratokonus, korneanın incelmesi ve dikleşmesi 

ile karakterize, ilerleyici, inflamatuar 

olmayan genelde iki taraflı ektatik bir hastalık 

olup, görme keskinliğinde (GK) ilerleyici azalma 

ile seyreder (1). Keratokonusta optik rehabilitasyonu 

sağlamaya yönelik pek çok yöntem 

olsa da bu yöntemler hastalığın ilerleyişini 

durdurmakta etkin olamamaktadır (2). Gözlük, 

kontakt lens, kornea içi halka ve korneal çapraz 

bağlama gibi tedavi yöntemleriyle görme keskinliğinde 

tatmin edici düzeylere erişilemediği 

ve/veya uygulamanın yapılamayacağı durumlarda 

son seçenek olarak keratoplasti uygulamaları 

gündeme gelmektedir. Lameller tekniklerdeki 

hızlı gelişmelere rağmen, penetran 

keratoplasti bu uygulamaların altın standardı 

olma özelliğini korumaktadır (1-3). Keratokonus 

ise farklı coğrafyalarda sıklığı değişmekle 

birlikte dünya genelinde en sık PK endikasyonudur 

(1-5). 

Penetran keratoplasti uygulamaları, kullanılan 

sütür teknikleri, ortaya çıkan sonuçlar ve 

bu tekniklerin uygulanma biçimi açısından da 

farklılıklar arz etmektedir. PK da yaygınlanmış 

sütür teknikleri; tek tek, tek devamlı, çift devamlı 

ve kombine olmak üzere 4 çeşittir. Biz 

bu çalışmamızda keratokonus tanısıyla kliniğimizde 

ameliyat edilen hastalarda en sık uygulanan 

2 teknik olan tek tek ve tek devamlı sütür 

tekniklerini ameliyat sonrası astigmatizma ve 

ortaya çıkan görsel sonuç bakımından karşılaştırmayı 

amaçladık. 


Haydarpaşa Numune Eğitim ve Araştırma 

Hastanesi Göz Kliniği Kornea Birimi’nde keratokonus 

tanısı ile takip edilen ve tek cerrah 

tarafından PK uygulanan 61 hastanın 61 gözü 

çalışmaya dahil edildi. Görme keskinliklerinde 

gözlük ve kontakt lens ile artış sağlanamayan 

veya kontakt lens kullanamayan ileri keratokonus 

tanısı olan hastalara keratoplasti yapıldı. 

Ocak 2012-Aralık 2014 arasında 61 keratokonus 

hastasının 61 gözüne PK uygulandı. Bu 

hastaların 30’unda devamlı (grup 1), 31’inde 

tek tek (grup 2) sütür tekniği kullanıldı. Çalışmaya 

alınma kriterleri, hastaların kontrol muayenelerine 

düzenli gelebilmeleri, olgularda 

kornea patolojisi dışında oküler patoloji bulunmaması, 

keratoplasti sonrası greft saydamlığını 

etkileyebilecek göz içi basıncı (GİB) artışı, 

greft rejeksiyonu, greft ülseri, greft ayrışması 

geçirmemiş olması, takiplerde katarakt gelişimi 

gibi nedenlerle göz içi ameliyat geçirmemiş 

olması, keratoplasti ameliyatında kombine 

cerrahi uygulanmamış olması ve son kontrole 

İstatistiksel analizler için NCSS (NumberCruncher 

Statistical System) 2007 (Kaysville, 

Utah, USA) programı kullanıldı. Çalışma 

verileri değerlendirilirken tanımlayıcı istatistiksel 

metodların (ortalama, standart sapma, 

medyan, frekans, oran, minimum, maksimum) 

yanı sıra niceliksel verilerin karşılaştırılmasında 

normal dağılım göstermeyen parametrelerin 

iki grup karşılaştırmalarında Mann Whitney U 

Test kullanıldı. Normal dağılım göstermeyen 

parametrelerin grup içi karşılaştırmalarında 

Friedman Test ve ikili karşılaştırmaların değerlendirilmesinde 

Wilcoxon Signed Ranks Test 

kullanıldı. Niteliksel verilerin karşılaştırılmasında 

ise Pearson Ki-Kare Test kullanıldı. Anlamlılık 

p


BULGULAR 


Tablo 2: Sferik Değerlerin Ameliyat Öncesi ve Sonrasındaki Değişimi. 

Çalışmaya alınan hastaların 22’si (%36.1) 

kadın, 39’u (%63.9) erkekti. Birinci grupta 7 

(% 23.3) kadın, 23 (% 76.7) erkek, 2.grupta 15 

( %48.4 ) kadın, 16 (%51.6) erkek hasta vardı. 

Hastaların yaşları 18 ile 41 arasında değişmekte 

olup ortalama yaşlar grup 1 de 26.97±8.43, 

grup 2 de 26.23±6.52 düzeyinde ve 2 grubun 

ortalama yaşı 26.59±7.47 yıldı. 

Çalışmaya alınan 1. Grup içindeki kadın oranının 

2.gruptaki kadın oranından istatistiksel 

olarak anlamlı düzeyde düşük olduğu saptandı 

(p:0.042). Gruplar arasında hastaların yaşları 

bakımından istatistiksel olarak anlamlı fark 

saptanmadı (p>0.05) (Tablo 1). 

Tablo 1: Grupların Yaş, Cinsiyet Dağılımı. 

Kon (n=30) Tek (n=31) p 

Yaş Ort±ss 26.97±8.43 26.23±6.52 

a 

0.702 

n (%) n (%) 

Cinsiyet 

Kadın 7 (23.3) 15 (48.4) 

Erkek 23 (76.7) 16 (51.6) 

c 

0.042* 

Min, Mak 

Ort±ss 

Yaş (yıl) 14, 41 26.59±7.47 

n % 

Cinsiyet 

Kadın 22 36,1 

Erkek 39 63,9 

Çalışmaya alınan iki grubun sferik değerleri 

karşılaştırıldığında; ameliyat sonrası 3.ay, 

6.ay, 12.ay ve final (sütürler alındıktan 3 ay 

sonra) değerleri bazında, 2 grup arasında istatistiksel 

olarak anlamlı fark saptanmadı 

(p>0.05). Gruplar arasında ameliyat öncesi 

değerlere göre 3.ay ve 12.ay değerlerinde, 

1.ay değerlerine göre 3.ay, 6.ay, 12.ay ve final 

değerlerinde, 3.ay değerlerine göre 12.ay ve 

final değerlerinde, 6.ay değerlerine göre 12.ay 

ve final değerlerinde, 12.ay değerlerine göre 

final değerlerinde gözlenen değişimler bakımından 

istatistiksel olarak anlamlı fark saptanmadı 

(p>0.05). On ikinci ay değerlerine göre 

final değerlerinde gözlenen artış yönündeki 

değişimin her iki grupta da istatistiksel olarak 

anlamlı olduğu saptandı (p:0.005) (Tablo 2). 

Çalışmaya alınan hastaların preoperatif astigmatizma 

değerlerinin ortalaması 1. grupta 

6,89±1,64 D, 2. Grupta ise 7,49±1,75 D olarak 

tespit edilmiş olup her iki grubun analizinde 

istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmadı. 

-131-



Tablo 3: Astigmatik Değerlerin Ameliyat Öncesi ve Sonrasındaki Değişimi. 

Ayrıca gruplar arasında ameliyat öncesi değerlere 

göre 1. ay, 3. ay, 6.ay, 12. ay ve final değerlerinde, 

1. ay değerlerine göre 3. ay, 6. ay, 12. 

ay ve final değerlerinde, 3.ay değerlerine göre 

6. ay, 12. ay ve final değerlerinde, 6.ay değerlerine 

göre 12. ay ve final değerlerinde, 12.ay 

değerlerine göre final değerlerinde gözlenen 

değişimler bakımından istatistiksel olarak 

anlamlı fark saptanmadı (p>0.05) (Tablo 3). 

Her iki grubun görme keskinlikleri (GK) karşılaştırıldığında 

devamlı sütür tekniği uygulanan 

hastaların ameliyat öncesi GK değerleri 

ortalamasının Snellen eşeli ile 0,07±0,05, tek 

sütür tekniği uygulanan hastaların ise 0,1±0,06 

seviyesinde olduğu saptandı. Devamlı sütür 

grubunun ameliyat öncesi görme keskinliğinin 

tek sütür grubuna göre istatistiksel olarak 

anlamlı düzeyde düşük olduğu saptandı 

(p:0.046). Devamlı sütür tekniği uygulanan 

hastaların ameliyat sonrası erken dönemdeki 

GK değerlerinin tek sütür tekniği uygulanan 

hastaların değerlerinden istatistiksel olarak 

anlamlı düzeyde düşük olduğu (p:0.036), 

ameliyat sonrası 3, 6, 12. aylar ve final değerlerinde 

ise istatistiksel olarak anlamlı fark olmadığı 

saptandı (Tablo 4). 

Her iki sütür tekniği uygulanan hasta grubunda 

da ameliyat öncesi değerlere göre ameliyat 

sonrası GK değerlerinde gözlenen artış yönündeki 

değişimin istatistiksel olarak anlamlı 

olduğu görülürken (p0.05) (Tablo 5). 

Tablo 4: Görme Keskinliği Seviyelerinin Ameliyat Öncesi ve Sonrasındaki Değişimi. 

Tablo 5: Görsel değerlere ilişkin değerlendirmeler. 

Görsel Kon (n=30) Tek (n=31) b 

p 

Preop 

Postop 

Değişim 

Ort±ss 0.07±0.05 0.10±0.06 

0.046* 

Medyan (Q1,Q3) 0.05 (0.04, 0.10) 0.10 (0.05, 0.20) 

Ort±ss 0.58±0.12 0.65±0.13 

0.036* 

Medyan (Q1,Q3) 0.60 (0.50, 0.70) 0.70 (0.60, 0.70) 

Ort±ss 0.51±0.16 0.54±0.14 

0,217 

Medyan (Q1,Q3) 0.50 (0.40, 0.58) 0.60 (0.40, 0.65) 

e 

p



TARTIŞMA 

Keratokonus korneanın incelmesi ile karakterize 

inflamatuar olmayan ilerleyici, ektatik 

bir hastalıktır (1). Bilateral olarak izlenmesine 

rağmen asimetrik karakterdedir. Görme 

keskinliğinin arttırılmasında erken evrede çeşitli 

kontakt lens uygulamaları ile başarı sağlanırken 

hastalığın ileri evrelerinde kontakt 

lens intoleransı, görme aksında skar oluşumu 

ve görme keskinliğinde yeterli artış sağlanamaması 

sebebiyle %10-20 hastada cerrahi 

ihtiyacı doğmaktadır (1, 6, 7). Seçilecek cerrahi 

teknikler arasında PK uzun süre ilk tercih 

olarak yer almış ve halen lameller cerrahi 

endikasyonlarının sınırlı olması ve cerrahların 

konvansiyonel tekniği iyi uygulamaları sebebiyle 

ilk seçenek olmaya devam etmektedir 

(4, 8-10). 

Penetran keratoplasti endikasyonları arasında 

keratokonus en önde gelen sebeplerdendir (11- 

13). Çeşitli endikasyonlarla PK yapılan gözlerde 

ilk yıl sonunda %90’ın üzerinde saydam 

greft başarısı olmasına rağmen 5. ve 10. yılda 

bu oran azalmaktadır (14). Bunun yanında keratokonus 

sebebiyle PK yapılan hastalarda ise 

10 yıla kadar %88-95’lerde greft saydamlığı 

gibi yüksek oranlar bildirilmiştir (10, 15-19). 

Elde edilen başarılı sonuçlar keratokonusta 

PK için zamanlamanın tekrar gözden geçirilmesine, 

bazı yazarların daha erken evrelerde 

cerrahiyi tercih etmelerine neden olmuştur 

(20). 

Bizim çalışmamızda değerlendirilen 61 hastanın 

tek gözü çalışmaya alındı. Her iki gözüne 

de aynı cerrahi prosedür uygulanan hastalar 

olsa da, diğer gözlerde sütürlerin alınma zamanının 

çalışma kriteri olan zamanlarla örtüşmemesi 

ve bir kısmında da diğer gözlerin 15 

aylık takip süresini doldurmaması nedeniyle 

her hastanın tek gözü çalışmaya dahil edildi. 

Penetran keratoplasti sonrası greft saydamlığı 

ve greftlerin sağkalım süreleriyle ilgili çok 

iyi sonuçlar olsa da görme keskinliği sadece 

greft saydamlığıyla ilişkilendirilemeyecek 

kadar çok faktöre bağımlı bir kriterdir (21). 

Ameliyat edilen gözün ameliyat öncesi görme 

keskinliği, primer göz patolojisi, optik disk ve 

arka segmentin durumu, hastanın ambliyop 

olup olmaması gibi, görmeyi etkileyen birçok 

sebep olmakla birlikte kornea patolojisinden 

başka hiçbir problemin olmadığı hastalarda 

dahi ameliyat esnası ve sonrasındaki birçok 

dinamik, hastaların görme potansiyellerini belirlemektedir. 

Bahsedilen sebepler göz önüne 

alındığında ameliyat sonrası dönemde ortaya 

çıkan refraktif hatalar önemli bir yer teşkil etmektedir 

(21). 

-133- 

Özellikle keratokonus hastalarında refraktif 

hatalar diğer keratoplasti endikasyonlarında 

olduğundan daha önemli bir yer tutmaktadır. 

Zira hastalığın adölesan dönemde başlaması, 

görme duyusunun kortikal olarak gelişimini 

tamamlamış olması ve ambliyopi gibi sorunların 

aşılmış olması, yüksek görme potansiyeli 

olan bir hasta popülasyonu ortaya çıkarmaktadır 

(15, 22, 23). 

Yüksek miyopi ve astigmatizma sebebiyle 

ameliyat edilen bu hasta popülasyonunda 

görmeyi etkileyen en önemli parametrelerden 

biri ameliyat sonrasında kalan astigmatizmadır 

(24, 25). Ameliyat sonrası dönemde ortaya 

çıkan sferik değerleri korneanın aksiyel plandaki 

protrüzyonu ve konfigürasyonu oluşturan 

sütür tipi ile sütür gerginliği belirlerken silindirik 

değerleri belirleyen çok fazla parametre 

vardır. 

Donör ve alıcı yatağın histolojik yapısı, her 

iki dokunun yara dudaklarındaki düzensizlik, 

trepanizasyonun merkezi olup olmaması, kullanılan 

sütür tekniği, yaranın iyileşme süreci 

gibi birçok faktör ameliyat sonrası dönemde 

oluşacak astigmatizmayı etkilemekte ve bu 

durum cerrahları öngörülebilir sonuçlar vaad 

etmekten alıkoymaktadır (26-30). 

Biz bu çalışmada tek tek ve tek devamlı sütür 

teknikleri kullanılarak PK yapılan ve toplamda 

61 hastadan oluşan 2 grubun, ameliyat öncesi 

dönem, erken ameliyat sonrası dönem ve 

sütürler tamamen alınana kadar geçen süreçteki 

refraktif sonuçları ile,sütürler alındıktan 

sonraki final görme keskinliği (GK) düzeylerini 

karşılaştırdık. 

Penetran keratoplastide kullanılan sütür teknikleri 

ve sonuçlarıyla ilgili birçok çalışma 

yayınlanmış olmakla beraber sonuçlar arasında 

ciddi görüş ayrılıkları bildirilmiştir. 

Bizim çalışmamızda uyguladığımız tekniklerden 

biri olan tek tek sütür, PK’nın tarihçesiyle 

eşdeğer geçmişe sahip bir tekniktir 

(31). PK’nin başlangıcından beri uygulanan 

bu teknik kornea cerrahları tarafından çok iyi 

biliniyor ve uygulanıyor olmasının yanında, 

vaskülarize kornea, pediatrik yaş grubu hasta, 

RePK gibi durumlarda alternatifi olmayan ve 

cerrahın tercihinden neredeyse bağımsız bir 

uygulama haline gelen, artık konvansiyonel 

denebilecek bir sütür tekniğidir. Devamlı sütür 

tekniği ise önceleri çok fazla güven vermeyen 

ve uygulanmayan bir teknikiken, McNeil 

ve Wessels’in 1989 yılında sütür ayarlamasını 

tanımlamasıyla tercih edilmeye başlanan bir 

metod haline gelmiştir (32).



Lin ve arkadaşlarının randomize kontrollü çalışmalarında, 

tek devamlı sütür tekniğindeki 

ameliyat sonrası sütür ayarlaması sonuçları 

ile kornea cerrahları arasında tercih edilirliği 

önemli oranda artmış ve geçen yıllar içerisinde 

bu tekniğin uygulanıp uygulanmaması tartışması, 

yerini nasıl uygulanması gerektiği ile 

ilgili araştırma ve yayınlara bırakmıştır (30). 

Penetran keratoplasti uygulamalarında sütür 

tekniklerinin ameliyat sonrası astigmatizma 

açısından karşılaştırıldığı birçok çalışma mevcuttur. 

Naydis ve arkadaşları 150 hasta üzerinde 

yaptıkları, tek sütür, tek devamlı sütür 

ve çift devamlı sütür tekniğini birbirleriyle kıyasladıkları 

çalışmada tek sütür tekniğinin diğer 

iki tekniğe göre daha yüksek astigmatizma 

sonuçları verdiğini bildirmişlerdir (33). Kim 

SJ ve arkadaşları 38 göz üzerinde yaptıkları 

çalışmada çift devamlı sütür tekniğinin tek devamlı 

ve tek tek sütür tekniğine göre daha az 

astigmatizma yarattığını, tek devamlı teknik 

ile tek tek sütür tekniklerinin ise anlamlı fark 

oluşturmadığını bildirmişlerdir (34). Javadi ve 

arkadaşları yaptıkları 103 hastalık başka bir 

çalışmada tek devamlı sütür tekniğinin takip 

süresince çift devamlı sütür tekniği ve tek-tek 

sütür tekniğinden daha az astigmatizma yarattığını 

fakat sütürler alındıktan sonra 3 grup 

arasında görsel sonuç ve ortalama astigmatizma 

değerleri açısından anlamlı bir fark teşkil 

etmediğini bildirmişlerdir (20). 

Çalışmamızda birbiriyle kıyasladığımız 2 

grubun ameliyat öncesi, ameliyat sonrası erken 

dönem, 3., 6. ve 12. aydaki astigmatizma 

değerleri karşılaştırıldı ve ameliyat sonrası erken 

dönem haricinde hiçbir kontrolde anlamlı 

bir fark elde edilmediği izlendi (P=0,217, 

P=0,141, P=0,089, P=0,253). 

Literatürdeki çalışmaların çoğunda ameliyat 

sonrası dönemde devamlı teknik kullanılan 

hasta gruplarında, sütür ayarlaması yapılmış 

olması da bizim çalışmamızla ciddi bir farklılık 

oluşturmakta ve sonuçları önemli ölçüde 

etkilemektedir. 

Javadi ve arkadaşlarının çalışmasında ameliyat 

sonrası 2 ila 6. haftalar arasında devamlı 

sütür kullanılan gruplarda 4 D’nin üzerinde 

silindirik değer mevcutsa sütür ayarlaması 

yapılmıştır (20). Aynı şekilde Naydis ve arkadaşlarının 

çalışmasında da ameliyat sonrası 4. 

hafta ile 2. ay arasında sütür ayarlaması yapıldığı 

belirtilmiştir (33, 35-37). 

Vajpaye ve arkadaşları devamlı sütür tekniğinde 

ameliyat sonrası sütür ayarlamasının ciddi 

riskleri olduğunu ve tüm sütürler alındıktan 

-134- 

sonra sütür teknikleri arasında astigmatizma 

değerler arasında ciddi farklar olmadığı için, 

yapılmasının çok da elzem olmadığını bildirmişlerdir 

(38). Acar ve arkadaşları lameller 

keratoplasti uyguladıkları 54 hastalık keratokonus 

serisinde hiçbir sütür ayarlaması yapmadıklarını, 

tek-tek sütür tekniği, tek devamlı 

sütür tekniği ve kombine sütür tekniği arasında 

ameliyat sonrası astigmatizma değerleri ve 

GK arasında anlamlı fark olmadığını bildirmişlerdir 

(39). 

Bizim çalışmamıza dahil edilen hastalarda, 

gerek devamlı sütür tekniğinin beraberinde 

getirdiği riskler, gerekse sonuç üzerinde 

oluşturabileceği yatsınamaz etki göz önünde 

bulundurularak 2 grupta da sütür ayarlaması 

yapılmadı. 

Penetran keratoplasti uygulamalarından sonra 

sütür alınması da ayrı bir tartışma konusu olmayı 

uzun zamandır sürdürmektedir. Aslında 

hiçbir keratoplasti uygulaması tüm sütürlerin 

alınma zorunluluğunu beraberinde getirmez 

(23, 40). Tek tek sütür tekniğinde birbirinden 

bağımsız olan sütürler bu konuda diğer tekniklere 

göre üstünlük sağlamaktadır (40, 41). 

Tek tek atılmış korneal sütürlerin alınması ve 

astigmatizma ayarlaması diğer sütür tekniklerine 

göre daha basit ve risksizdir. Korneanın 

düz olduğu alanlara sütür atılarak o düzlemde 

yara dudakları düzleştirilirken korneanın tepesi 

dikleşmekte, tam tersine dik olan hattan 

sütür alındığında ise kornea düzleşmektedir. 

Sütür alınması sonrası ayrılma gerçekleşen 

alana tekrar tek sütür konarak yara bütünlüğü 

sağlamak da kolaydır. 16 adet tek sütür kullanılarak 

yapılmış bir keratoplasti sonrası yüksek 

astigmatik değerler mevcut ise sıkı olan 

sütür postoperatif 6-8. Haftalarda alınabilir 

fakat alınan sütürün 2 tarafındaki sütürler en 

az 6 ay kadar alınmamalıdır (23-26, 40). Devamlı 

sütür uygulamalarında ise basit bir sütür 

apsesi dahi tüm sütürlerin alınmasıyla aşılabilecek 

kadar ciddi problemler yaratabilmektedir 

(40). 

Sütür alımının getirdiği bir başka sorun ise 

öngörülemeyen refraktif değişikliklerdir. Javadi 

ve arkadaşlarının çalışmasında sütürlerin 

henüz alınmadığı dönemde tek devamlı 

sütür tekniği uygulanan hastaların astigmatizma 

değerleri tek – tek ve çift devamlı sütür 

tekniğine kıyasla anlamlı derecede azken 

sütürler alındıktan sonra ortaya çıkan sonuçlar 

açısından anlamlı bir fark olmadığı bildirilmiştir 

(20). Shimazaki ve arkadaşlarının 

yaptığı benzer bir çalışmada tek devamlı sütür 

tekniğinde sütürler varken ortalama astigmatizma 

değerleri 3,12 D düzeylerinde iken



sütürler alındıktan sonra 1,91 D seviyelerine 

gelmiştir (42). McNeil ve arkadaşlarının yaptığı 

bir diğer çalışmada sütürler varken tek 

devamlı sütür tekniğinde ortalama astigmatizma 

değerleri 6,77 D iken sütürler alındıktan 

sonra 3,48 D seviyesine gelmiştir (43). Van 

Meter ve arkadaşlarının çalışmasında ortalama 

astigmatizma değerleri tek devamlı sütür 

tekniğinde 6,5 diyoptriden 1,5 diyoptri seviyesine 

inmiştir (27). Bu öngörülemez değişiklikler 

devamlı sütür tekniği uygulamalarında 

sütür alımının şart olmadığı, görsel sonuçların 

kontrol edilebilir düzeylerde olması ve inflamatuvar 

değişiklikler olmaması durumlarında 

sütürlerin yerinde bırakılabileceği sonucunu 

beraberinde getirmektedir. 

Bizim çalışmamızda devamlı sütür tekniği uygulanan 

hastaların sütürler alınmadan önceki 

son kontrollerinde astigmatizma değerleri -4,5 

D düzeylerindeyken sütürler alındıktan sonra 

-3,75 D’ye, tek tek sütür tekniği uygulanan 

hastalarda ise sütürlerin tamamı alınmadan 

önceki son kontrolde astigmatizma değerleri 

-5.0 D düzeylerindeyken sütürler alındıktan 

sonra -4,25 D düzeylerine inmiştir. Tek- tek 

sütür uygulanan gruptaki hastalarda, takip sürecinde 

erken vaskülarize olan, sütür apsesi 

ve lokalize inflamatuvar reaksiyonlara sebep 

olan sütürler çalışma süresi içinde kontrollü 

alınmış, enflamatuvar reaksiyon görülmeyen 

hastalarda ise bütün sütürler eş zamanlı alınmıştır. 

Bu durum tek sütür grubunu algoritmik 

alt gruplara ayırma şansımızı elimizden almıştır. 

Bu sebeple sütür alımının astigmatik akslar 

üzerindeki etkisi çalışmanın veri kriterleri 

arasına alınmamıştır. Her iki grupta da 12. ay 

ile final astigmatizma değerleri arasındaki değişim 

açısından fark olmamasının yanısıra iki 

grubun final astigmatizma değerleri arasında 

da anlamlı fark bulunmamıştır (P=0,100). 

Görsel sonuçların birbiriyle karşılaştırıldığı 

farklı çalışmalarda EİDGK açısından hiçbir 

sütür tekniğinin diğerlerinden daha iyi olduğu 

ispatlanmamıştır. 

Assil, Lin ve Spadea çalışmalarında farklı sütür 

teknikleri uygulanan hastalarda en iyi düzeltilmiş 

görme keskinliği açısından istatistiksel 

olarak ön plana çıkan bir sütür tekniğinden 

bahsetmemişlerdir (25-28). 

Biz bu çalışmamızda devamlı sütür grubunda 

ameliyat öncesi görme keskinliğini , tek tek 

sütür grubuna göre düşük anlamlı olarak düşük 

tespit ettik. İki grup arasındaki bu fark 

ameliyat sonrası erken evre kontrollerinde de 

devamlı sütür grubunun ortalama görme seviyelerine 

yansımıştır. 

-135- 

Final görme seviyeleri arasında istatistiksel 

olarak anlamlı bir fark olmasa dahi başlangıç 

görme seviyeleri arasında tek sütür gurubu lehine 

olan fark, çalışmanın zayıf noktası olarak 

dikkat çekmektedir. 

Çalışma kapsamında ortaya çıkan görme keskinliği 

seviyeleri takip süresince yer yer farklılıklar 

teşkil etse de final görme keskinliği 

seviyelerinin her iki grupta da kabul edilebilir 

düzeylerde olduğu görülmüştür. 

Sonuç olarak bugüne kadar farklı çalışmalarda 

farklı sütür tekniklerinin avantajlarından 

bahsedilmiş ve hangi sütür tekniğinin mutlak 

tercih edilebilir bir üstünlüğü olduğuyla 

ilgili bir görüş birliğine erişilememiştir. Çalışmamızda 

da tek tek ve tek devamlı sütür 

teknikleri kıyaslanmış, ortaya çıkan refraktif 

ve görsel sonuçlar açısından bir fark olmadığı 

gözlenmiştir. 

Bu sebeple biz, en fazla tecrübe edilen sütür 

tekniğinin her cerrah için farklı olmasını da 

öngörerek her sütür tekniğinin iyi bir uygulama 

ile tatmin edici sonuçlar verebileceğini 

düşünmekteyiz. 

KAYNAKLAR 

1. Rabinowitz YS. Keratoconus. Surv Ophthalmol 1998; 

42(4):297-319. 

2. ColiAn J., Velou S. Current surgical options for keratoconus. 

J Cataract Refract Surg, 2003. 29(2):379-86. 

3. Tuft SJ, Moodaley L, Gregory WM, Davison CR, Buckley 

RJ. Prognostic factors for the progression of kera toconus. 

Ophthalmology 1994; 101(3):439-47. 

4. Troutman RC,Lawless MA. Penetrating kerato plasty for 

keratoconus. Cornea 1987;6(4):298-305. 

5. Sharif KW, Casey TA. Penetrating keratoplasty for 

keratoconus: complications and long-term success. Br J Ophthalmol 

1991;75(3):142-6. 

6. Feldman ST, Brown SI. Reduction of astigmatism after 

keratoplasty. Am J Ophthalmol 1987;103(3 Pt 2):477-478. 

7. Lass JH, Lembach RG, Park SB, Hom DL, Fritz ME, 

Svilar GM, et al. Clinical management of keratoconus. A multicenter 

analysis. Ophthalmology 1990;97(4):433-45. 

8. Lawless MA, Troutman RC.The role of penetrating keratoplasty 

and epikeratoplasty in the surgical management of 

keratoconus. Aust N Z J Ophthalmol1989;17(4):387-93. 

9. Kirkness CM, Ficker LA, Steele AD, Rice NS.The success 

of penetrating keratoplasty for keratoconus. Eye (Lond) 

1990;4 (Pt 5):673-88. 

10. Zadok D, Schwarts S, Marcovich A, Barkana Y, Morad Y, 

Eting E, Avni I.Penetrating keratoplasty for keratoconus: longterm 

results. Cornea 2005;24(8):959-61



11. Tay KH, Chan WK. Penetrating keratoplasty for keratoconus. 

Ann Acad Med Singapore. 1997;26(1):132-7 

12. Edwards M, Clover GM, Brookes N, Pendergrast D, 

Chaulk J, McGhee CN.Indications for corneal transplantation 

in New Zealand: 1991-1999. Cornea 2002;21(2):152-5 

13. The Australian Corneal Graft Registry. 1990 to 1992 report. 

Aust N Z J Ophthalmol. 1993;21(2 Suppl):1-48 

14. Williams K, Muehlberg SM, Lewis RF, Coster DJ. Longterm 

outcome in corneal allotransplantation. The Australian 

Corneal Graft Registry.Transplant Proc 1997;29(1-2):983 

15. Özdemir Ö. Keratoplasti tipleri,donör göz kaynakları,göz 

bankacılığı.6. Ulusal Oftalmoloji kursu: Kurs kitabı. Ankara. 

1986. p.63-73 

16. Cosar CB, Sridhar MS, Cohen EJ, Held EL, Alvim Pde T, 

Rapuano CJ,et al. Indications for penetrating keratoplasty and 

associated procedures, 1996-2000.Cornea. 2002;21(2):148-51 

17. Olson RJ, Pingree M, Ridges R, Lundergan ML, Alldredge 

C Jr, Clinch TE. Penetrating keratoplasty for keratoconus: 

a long-term review of results and complications. J Cataract 

Refract Surg 2000;26(7):987-91 

18. Lim L, Pesudovs K, Coster DJ.Penetrating keratoplasty 

for keratoconus: visual outcome and success. Ophthalmology 

2000;107(6):1125-31 

19. Frost NA, Wu J, Lai TF, Coster DJ.A review of randomized 

controlled trials of penetrating keratoplasty techniques. 

Ophthalmology 2006;113(6):942-9 

20. Javadi MA, Motlagh BF, Jafarinasab MR, Rabbanikhah 

Z, Anissian A, Souri H, et al. Outcomes of penetrating keratoplasty 

in keratoconus.Cornea. 2005;24(8):941-6 

21. Buzard KA, Fundingsland BR. Corneal transplant for 

keratoconus: results in early and late disease. J Cataract Refract 

Surg 1997;23(3):398-406 

22. Pamel GJ,Taylor DM.Combined procedures in: Brightbill 

FS, editor. Corneal Surgery Theory, Technique and Tissue 

2nd ed. Mosby;1987. p.177-192 

23. Holland E, et al: A comparison of suture types in the 

stimulation of corneal inflammation. Invest Ophthalmol Vis Sci 

Suppl 1990; 31(4):270 

24. Edwards M, Clover GM, Brookes N, Pendergrast D, 

Chaulk J, McGhee CN. Indications for corneal transplantation 

in New Zealand: 1991-1999. Cornea 2002;21(2):152-5 

25. Perlman EM. An analysis and interpretation of refractive 

errors after penetrating keratoplasty. Ophthalmology. 

1981;88(1):39-45 

26. Musch DC, Meyer RF, Sugar A, Soong HK. Corneal 

astigmatism after penetrating keratoplasty. The role of suture 

technique. Ophthalmology 1989;96(5):698-703 

27. Van Meter WS, Gussler JR, Soloman KD, Wood TO. 

Postkeratoplasty astigmatism control. Single continuous suture 

adjustment versus selective interrupted suture removal. Ophthalmology 

1991;98(2):177-83 

28. Assil KK, Zarnegar SR, Schanzlin DJ. Visual outcome 

after penetrating keratoplasty with double continuous or combined 

interrupted and continuous suture wound closure. Am J 

Ophthalmol 1992;114(1):63-71 

29. Busin M, Arffa RC. Deep suturing technique for penetrating 

keratoplasty. Cornea 2002;21(7):680-4 

30. Burk LL, Waring GO 3rd, Radjee B, Stulting RD. The effect 

of selective suture removal on astigmatism following penetrating 

keratoplasty. Ophthalmic Surg 1988;19(12):849-54 

31. Abadan S. Penetran keratoplasti-regreft sorunu.6. Ulusal 

Oftalmoloji Kursu Kurs Kitabı Ankara,1986. p. 87-95 

32. Lin DT, Wilson SE, Reidy JJ, Klyce SD, McDonald MB, 

Kaufman HE, et al. An adjustable single running suture technique 

to reduce postkeratoplasty astigmatism. A preliminary 

report. Ophthalmology 1990;97(7):934-8 

33. Naydis I, Klemm M, Hassenstein A, Richard G, Katz T, 

Linke SJ. Postkeratoplasty astigmatism: comparison of three 

suturing techniques. Ophthalmologe 2011;108(3):252-9. doi: 

10.1007/s00347-010-2272-y 

34. Kim SJ, Wee WR, Lee JH, Kim MK. The effect of different 

suturing techniques on astigmatism after penetrating keratoplasty. 

J Korean Med Sci 2008;23(6):1015-9. doi: 10.3346/ 

jkms.2008.23.6.1015. Epub 2008 Dec 24 

35. Ng JD, Nekola M, Parmley VC, Richardson M, Mader T. 

Comparison of three corneal trephines for use in therapeutic 

penetrating keratoplasties for large corneal perforations. Ophthalmic 

Surg 1995;26(3):209-15 

36. Wiffen SJ, Maguire LJ, Bourne WM. Keratometric results 

of penetrating keratoplasty with the Hessburg-Barron and 

Hanna trephine systems using a standard double-running suture 

technique. Cornea 1997;16(3):306-13 

37. Kaufman HE, Barron BA, McDonald MB. The cor nea. 

2nd ed. Boston: Butterworth-Heinemann. 1998. p.405-466 

38. Vajpayee RB, Sharma V, Sharma N, Panda A, Taylor HR. 

Evaluation of techniques of single continuous suturing in penetrating 

keratoplasty. Br J Ophthalmol 2001;85(2):134-8. 

39. Acar BT, Vural ET, Acar S. Does the type of suturing 

technique used affect astigmatism after deep anterior lamellar 

keratoplasty in keratoconus patients? Clin Ophthalmol. 

2011;5:425-8. doi: 10.2147/OPTH.S18889. Epub 2011 Apr 1 

40. Busin M, Arffa RC. Deep suturing technique for penetrating 

keratoplasty. Cornea 2002;21(7):680-4 

41. Melles GR, Binder PS. A comparison of wound healing 

in sutured and unsutured corneal wounds. Arch Ophthalmol 

1990;108(10):1460-9 

42. Shimazaki J, Shimmura S, Tsubota K.Intraoperative versus 

postoperative suture adjustment after penetrating keratoplasty. 

Cornea 1998;17(6):590-4 

43. McNeill JI, Wessels IF. Adjustment of single continuous 

suture to control astigmatism after penetrating keratoplasty. 

Refract Corneal Surg 1989;5(4):216-23 

-136-

Erkan Deniz Dinçer ve ark. 



Bariatrik Cerrahi Olmak İsteyen Obez Hastalarda 

Operasyon Öncesi Diyet Programlarının Etkileri 

The Effects of Pre-Operative Diet Programs In Morbid Obese Patients Willing Bariatric Surgery 

Erkan Deniz DİNÇER 1 , Oğuz BALCAN 1 , Seda SANCAK 2 

Aziz Bora KARİP 3 , Nuriye Esen BULUT 3 , Ali ÖZDEMİR 4 

1. Sağlık Bilimleri Üniversitesi Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Beslenme ve Diyet Bölümü, İstanbul 

2. Sağlık Bilimleri Ünv. Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Kliniği, İstanbul 

3. Sağlık Bilimleri Üniversitesi Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Genel Cerrahi Kliniği, İstanbul 

4. Sağlık Bilimleri Üniversitesi Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Dahiliye Kliniği, İstanbul 

ÖZET 

Amaç: Sağlık Bilimleri Üniversitesi Fatih Sultan Mehmet 

Eğitim ve Araştırma Hastanesi diyet polikliniğine 

yönlendirilen laparoskopik sleeve gastrektomi ameliyatı 

olmak isteyen obez bireylerin genel özelliklerini belirlemek, 

diyete uyumlarını değerlendirmek ve 3 aylık diyet 

programı sonrasındaki ameliyat kararı arasındaki ilişkiyi 

incelemek amaçlandı. 

ABSTRACT 

Objective: The purpose of this study was to determine 

directed to the Fatih Sultan Mehmet Education and Research 

Hospital Diet Policlinic wanted to be operated 

sleeve gastrectomy obese people’s characteristics and to 

evaluate the compliance of the diets and to investigate 

the relation between the operation decision after the 3 

month diet program. 

Yöntem ve Gereçler: Ekim 2016 ve Ocak 2017 ayları 

boyunca 3 ay süreyle diyet polikliniğine yönlendirilen 

ardışık 100 hasta araştırma kapsamına alındı. Bu hastalara 

diyetisyen tarafından 15 dakika süren beslenme 

eğitimi verildi. Hastalar ayda bir kontrole çağırıldı. 

Veri toplama yüz yüze ve telefonla anket tekniği kullanılarak 

yapıldı. 3.ayın sonunda tüm hastalar polikliniğe 

çağırılarak anketler tamamlandı. Hastaların yaş, cinsiyet, 

kilo, BKİ, meslek durumu, eğitim düzeyi durumları 

ile diyet programlarından sonraki 3 ayda kilo verme 

durumu ve ameliyat kararı arasındaki ilişki incelendi. 

Ayrıca Hollanda Yeme Alışkanlıkları Anketi (DEBQ) ile 

bireylerin dışsal/kısıtlayıcı/duygusal yeme ortalaması 

değerlendirildi. Veriler SPSS 16,0 paket programında 

değerlendirildi. Verilerin analizinde Pearson’s ki kare 

testi kullanıldı. 

Bulgular: Hastaların %81’i kadın, %19’u erkekti. Kadınların 

%47’si ev hanımıydı. Hastaların %65’i rutin işlerinden 

ayrı egzersiz yapmadığı belirlendi.3 aylık diyet 

uygulaması sonrası hastaların %60’ı zayıfladı, %25’i 

ameliyat olmaktan vazgeçti. Kilo veren hasta oranı erkeklerde 

anlamlı olarak daha yüksekti (p



GİRİŞ 

Tarihsel süreç içerisinde aşırı kilo ve obezite 

hemen hemen tüm toplumlarda sağlık ve 

zenginlik belirtisi olarak algılana gelmiştir. İnsanoğlunun 

tarih boyunca açlık, kıtlık ve yokluklarla 

mücadele ettiği düşünülürse böyle bir 

algının olması doğal görünmektedir. Açlık ve 

yokluk bugün de bazı topluluklarda var olsa da 

artık, beslenme noksanlığı ve infeksiyon hastalıklarına 

bağlı sağlık sorunları yerini, çoğu yerde 

aşırı beslenme ve obezitenin getirdiği sağlık 

sorunlarına bırakmıştır. Obezite başlangıçta gelişmiş 

ülkelerin sorunu olarak kabul edilirken 

gelişmekte olan ülkelerde de gelir düzeylerinin 

artması, batı yaşam tarzının belirlenmesi, enerji 

alımı artarken enerji harcanmasının azalması 

ve nihayet kırsaldan kente göç olgusuyla birlikte 

kaçınılmaz olmuştur. Sonuçta obezite prevelansı, 

dünyada doğu-batı veya zengin-yoksul 

toplum ayrımı gözetmeksizin giderek artmaktadır. 

Günümüzde önlenebilir ölümlerin sigaradan 

sonra gelen ikinci önemli nedeni obezitedir 

(1). 

Obezite, genel olarak bedenin yağ kütlesinin, 

yağsız kütleye oranının aşırı artması sonucu 

boy uzunluğuna göre vücut ağırlığının arzu 

edilen düzeyin üstüne çıkması olarak tanımlanırken, 

DSÖ ise sağlığı bozacak ölçüde vücutta 

aşırı yağ birikmesi olarak tanımlamaktadır (2). 

Obezitenin tedavisinde tıbbi beslenme tedavisi, 

egzersiz, davranış değişikli tedavisi, farmakolojik 

tedavi ve cerrahi tedavi olmak üzere çeşitli 

tedavi yöntemleri kullanılmaktadır. Obezitede 

tıbbi beslenme tedavisinin amacı bireyin 

yaşına, cinsiyetine, fiziksel aktivite durumuna, 

yaşam şekline ve fizyolojik durumuna uygun 

besin öğesi gereksinimlerine yeterli ve dengeli 

bir şekilde sağlamak, doğru ve kalıcı beslenme 

alışkanlıkları kazandırmak, vücut ağırlığını 

hedeflenen düzeye indirmek, vücut ağırlığı 

hedeflenen düzeye geldiğinde tekrar kilo almayı 

engellemek ve sürekli istenen düzeyde 

tutmaktır. Kilo kaybının korunması için yeme 

alışkanlığındaki değişikliğin kalıcı olması gerekir. 

Yapılması planlanan değişikliklerin ilk 

basamağı, obez bireyin mevcut durumunu anlamak 

ve ortak bir bilinç ortamı oluşturmaktır. 

Beslenme programı kişiye özel olmalıdır. Bireyin 

mali ve zaman sınırlamalarını da içeren 

yaşam şeklinin anlaşılması ve yeri geldiğinde 

kültürel konular da önemlidir. Beslenme programı 

beslenme alışkanlıklarını uzun dönemde 

değiştirecek şekilde sunulmalı, kısa dönemli 

programlar uygulanmamalıdır. Zayıflama için 

önerilen beslenme programlarında günlük 

enerji miktarının belirlenmesinde ilke, kişiye 

harcadığından daha az enerji vermektir. 

-138- 

Bireyin günlük enerji alımı haftada 0,5-1 kg 

ağırlık kaybını sağlayacak şekilde azaltılmalıdır. 

Bu düzey çoğunlukla bireyin günlük alması 

gereken enerjisinden 500-1000 kalorilik 

azaltmayla sağlanabilir. Günlük olarak belirlenen 

enerjinin %12-15’i proteinlerden, %25- 

30’u yağlardan, %55-60’ı karbonhidratlardan 

sağlanmalıdır. Beslenme programı günlük 4-6 

öğün düzenlenmelidir. Öğünler arasındaki sürenin 

3-4 saat olması gerekmektedir. Günümüzde 

obezitenin artışıyla birlikte gazete ve 

dergilerde, televizyonlarda, internet sitelerinde 

yer alan popüler diyetler bilinçsizce uygulanmakta 

ve bu programlar bireylerin sağlığını 

olumsuz yönde etkilemektedir. Bu nedenle en 

uygun beslenme programının diyetisyen veya 

beslenme ve diyet uzmanı tarafından düzenlenip 

uygulanması gerekmektedir (1). 

Obezitenin farmakolojik tedavisi hastanın 

BKİ’nin >27-30 kg/m 2 olması ve obeziteyle 

ilişkili risk etkenleri veya komplikasyonlarından 

en az birinin varlığı ile sağlıklı beslenme 

ve egzersizi içeren davranış tedavisine yanıt 

alınamaması durumunda uygulanmaktadır(3). 

Obezitede de kullanılan cerrahi tedavi yöntemleri 

güvenilir ve etkin olmakla birlikte, öteki 

tedavi yöntemlerine yanıt vermeyen BKİ>40 

kg/m 2 veya BKİ’si 35-40 kg/m 2 arasında olan 

ve obeziteyle ilişkin hastalıklar için yüksek risk 

taşıyan hastalara uygulanmaktadır (2). 

Bu araştırma Sağlık Bilimleri Üniversitesi Fatih 

Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi 

diyet polikliniğine yönlendirilen sleeve 

gastrektomi ameliyatı olmak isteyen obez bireylerin 

genel özelliklerini belirlemek, diyete 

uyumlarını değerlendirmek ve 3 aylık diyet 

uygulamasının etkilerini incelemek amacıyla 

yapıldı. 


Araştırma kesitsel tipte bir çalışmadır. 

Sağlık Bilimleri Üniversitesi Fatih Sultan 

Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi diyet 

polikliniğine yönlendirilen sleeve gastrektomi 

ameliyatı olmak isteyen obez bireyler bu çalışmanın 

evrenidir. Ekim 2016 ve Ocak 2017 

ayları boyunca 3 ay süreyle diyet polikliniğine 

yönlendirilen ardışık 100 hasta araştırma 

kapsamına alınmıştır. Bu hastalara diyetisyen 

tarafından 15 dakika süren beslenme eğitimi 

verildi. Hastalar ayda bir kontrole çağırıldı. 

Veri toplama yüz yüze ve telefonla anket tekniği 

kullanılarak yapıldı. Kontrole gelmeyen 

hastalar telefonla aranarak kiloları veri kayıt 

formuna kaydedildi. Hedeflenen düzeyde kilo 

verme; obezite tedavisi rehberlerinde olduğu 

gibi haftada 0.5-1 kg ağırlık kaybı olduğundan



ve diyet programları buna göre yazıldığından 

dolayı yaklaşık 3 ay süre için 10- 15 kg kabul 

edildi (1). Hastaların yaş, cinsiyet, eğitim düzeyi, 

fiziksel aktivite düzeyi, beden kitle indeksi 

(BKİ), meslek, aylık gelir, beslenme alışkanlıkları 

belirlendi. 3 ay içindeki kilo değişimleri 

ve 3 ayın sonundaki ameliyat kararı sorgulandı. 

Ayrıca Hollanda Yeme Alışkanlıkları Anketi 

(DEBQ) ile bireylerin dışsal/kısıtlayıcı/ 

duygusal yeme ortalaması değerlendirildi. 33 

maddeden oluşan anket ile duygusal yeme davranışlarını, 

(örneğin; mutsuz olduğunuz zaman 

tatlı yer misiniz?), dışsal yeme davranışlarını 

(yediğiniz şeyin kokusu çok güzelse, normalde 

yediğinizden daha fazla yer misiniz?) ve kısıtlanmış 

yemeyi (şişmanlamamak için yemek 

istediğinizden daha az yer misiniz?) ölçen 3 

bölümden meydana gelmektedir. Araştırmanın 

bağımlı değişkeni ameliyat kararı ve 3 ayın 

sonunda verilen kilo, araştırmanın bağımsız 

değişkeni ise cinsiyet, yaş, kilo, BKİ, meslek, 

eğitim durumu, gelir düzeyidir. Veriler SPSS 

16,0 paket programında değerlendirildi. Verilerin 

analizinde Pearson’s ki kare testi kullanıldı. 

BULGULAR 

Çalışmaya katılan hastaların %81’i kadın, 

%19’u erkekti. Hastaların yaşlarını incelediğimizde; 

hastaların %12’si 18-24 yaş grubunda, 

%27’si 25-34 yaş grubu arasında, %29’u 35- 

44 yaş grubunda, %27’si 45-54 yaş grubunda, 

%5’i 55-65 yaş grubunda idi. Hastaların beden 

kitle indekslerini (BKİ)incelediğimizde; %6’sı 

35-40 kg/m 2 arası BKİ, %70’i 40-50 kg/m 2 

BKİ, %21’i 50-60 kg/m2 BKİ, %2’si 60-70kg/ 

m 2 BKİ, %1’i ise 70-80 kg/m 2 BKİ ye sahipti. 

Hastaların %30’u evli, %59’u bekar, %11’i 

ise boşanmış veya dul idi. Hastaların eğitim 

durumlarını incelendiğinde; hastaların %2’si 

okur-yazar değil, %2’si okur-yazar, %30’u ilkokul 

mezunu, %15’i ortaokul mezunu, %29’u 

lise mezunu, %22’si ise üniversite mezunu olduğu 

tespit edildi. 

Hastaların %16’sı serbest meslek ile uğraşmakta, 

%6’sı memur, %19’u işçi, %4’ü emekli, 

%47’si ev hanımı, %5’i işsiz, %3’ü ise öğrenci 

idi. Hastaların maddi durumlarını değerlendirdiğimizde 

ise;%12’sinin aylık gelirinin 1300 

tl’den az, %40’ının aylık gelirinin 1300-2000 tl 

arasında, %38’inin aylık geliri 2000-4000 tl arasında, 

%10’unun aylık gelirinin ise 4000 tl den 

fazla olduğu görüldü. Hastaların %71’inin ailesinde 

obez birey bulunmakta iken, %29’unun 

ailesinde ise obez bir birey bulunmamaktadır. 

Hastaların %54’ü çocukluk çağında kilolu olduğunu 

belirtirken, %46’sı ise çocukluk çağında 

normal kiloda olduğunu belirtti (Tablo 1). 

-139- 

Hastaların %21’i daha önce beslenme eğitimi 

almamıştı. %1’i devlet hastanesindeki hemşireden, 

%37’si devlet hastanesindeki diyetisyenden, 

%1’i devlet hastanesindeki doktordan, 

%40’ı özel hastane ya da klinikte doktor/ 

diyetisyenden beslenme eğitimi aldığını belirtti. 

Hastaların %65’i hiç yürüyüş yapmıyor, %5’i 

haftada 1 kez yürüyüş yapıyor, %6’sı haftada 

2-3 kez yürüyüş yapıyor, %14’ü haftada 

4-5 kez yürüyüş yapıyor, %10’u her gün yürüyüş 

yapıyor idi.Hastaların %48’i daha önce 

spor salonuna gitmiş, %52’si daha önce spor 

salonuna gitmemişti. Hastaların %66’sı ekmek 

çeşidi olarak beyaz ekmek tercih ediyor, 

% 24’ü tam buğday ekmeği tercih ediyor, 

Tablo 1: Hastaların genel özellikleri. 

Cinsiyet 

Yaş 

BKİ 

Medeni durum 

Eğitim durumu 

Meslek 

Çocuklukta obez 

Aylık gelir 

Ailede obez birey varlığı 

n % 

Kadın 81 81 

Erkek 19 19 

18-24 12 12 

25-34 27 27 

35-44 29 29 

45-54 27 27 

55-65 5 5 

35-39,99 6 6 

40-49,99 70 70 

50-59,99 21 21 

60-69,99 2 2 

70-80 1 1 

Evli 30 30 

Bekar 59 59 

Dul 11 11 

Okur yazar değil 2 2 

Okur yazar 2 2 

İlkokul 30 30 

Ortaokul 15 15 

Lise 29 29 

Üniversite 22 22 

Serbest meslek 16 16 

Memur 6 6 

İşçi 19 19 

Emekli 4 4 

Ev hanımı 47 47 

İşsiz 5 5 

Öğrenci 3 3 

Evet 54 54 

Hayır 46 46 

1300 tl den az 12 12 

1300-2000 40 40 

2000-4000 38 38 

4000 ve üzeri 10 10 

Var 71 71 

Yok 29 29



%3 ü kepek ekmeği tercih ediyor, %7’si ise 

çavdar ekmeği tercih ediyor idi.Katılımcıların 

%19’u meşrubat tüketmiyor, %11’i her gün 

meşrubat tüketiyor, %40’ı haftada 1-2 kez tüketiyor, 

%19’u ayda 1-2 kez tüketiyor, %11’i 

ise yılda birkaç kez nadiren meşrubat tüketiyor 

idi (Tablo 2). 

Tablo 2: Hastaların beslenme ve fiziksel aktivite ile ilgili özellikleri. 

Beslenme eğitimi 

alma durumu 

Fiziksel aktivite 

Spor salonuna 

gitme durumu 

Tüketilen 

ekmek çeşidi 

Meşrubat 

tüketme 

Tablo 3: Hastaların 3 ayda kilo verme durumunun cinsiyete göre 

dağılımı. 

3 ayda 

kaç kilo 

verdiniz? 

Total 

P=0,0030,05 

Tablo 5: Hastaların BKİ değerlerine göre ameliyat kararı dağılımı. 

BKİ 

Total 

P=0,326>0,05 

kadın 

erkek 

35-39,99 

40-49,99 

50-59,99 

60-69,99 

70-80 

Ameliyat kararı 

evet 

hayır 

64 17 81 

Total 

79,00% 21,00% 100,00% 

11 8 19 

57,90% 42,10% 100,00% 

75 25 100 

75,00% 25,00% 100,00% 

Ameliyat Kararı 

evet 

hayır 

3 3 6 

Total 

50,00% 50,00% 100,00% 

53 17 70 

75,70% 24,30% 100,00% 

16 5 21 

76,20% 23,80% 100,00% 

2 0 2 

100,00% 0,00% 100,00% 

1 0 1 

100,00% 0,00% 100,00% 

75 25 100 

75,00% 25,00% 100,00% 

-140-



Tablo 6: Hastaların kilo verme durumuna göre ameliyat kararları 

dağılımı. 

3 ayda kaç 

kilo verdiniz? 

P=0,000



normalde yediğinizden daha fazla yer misiniz?) 

ve kısıtlanmış yemeyi (şişmanlamamak 

için yemek istediğinizden daha az yer misiniz?) 

ölçen 3 skaladan meydana gelmektedir. Kısıtlayıcı 

yeme; kişinin vücut ağırlığını kontrol 

altında tutabilmek için besinlerden ne zaman 

ve ne kadar uzak durduğunu belirtmektedir. 

Dışsal yeme; bireyin dışarıdan gelen uyaranlardan 

(besinin kokusu, tadı, görüntüsü vs) 

etkilenerek normalde yediğinden daha fazla 

besin tüketip tüketmediği anlamına gelmektedir. 

Duygusal yeme; sinir, korku, üzüntü ve 

mutluluk gibi duyguların yeme davranışı ve 

tüketim üzerine; yeme motivasyonu, besinlere 

etkili cevap, besin seçimi, çiğneme, yemek 

yeme hızı, tüketim miktarı gibi etkileri olup 

olmadığı anlamına gelmektedir (8). Bu çalışmada, 

en yüksek ortalama duygusal yeme, 

daha sonra dışsal yeme, en düşük ortalama ise 

kısıtlayıcı yeme olarak bulundu. 

Bu çalışmada hastalardan 3 ayda 10-12 kg 

vermesini hedefleyerek diyet programlarını 

planladık. Çalışmamızda diyete tam uyumu 3 

ayda 10 kg ve üzeri zayıflama olarak kabul ettiğimizde 

diyete tam uyum %12 olarak bulundu. 

Hastalarda tedavi uyumda ciddi bir direnç 

olduğu görüldü. Burada en önemli nokta obezitenin 

ömür boyu tedavi edilmesi gereken bir 

hastalık olduğunun, kilo verme sürecinin uzun 

ve zahmetli olacağının ve sonrasında yapılan 

yaşam tarzı değişikliklerinin, verilen kiloyu 

korumak adına, hayatın bir parçası olması gerektiğinin 

kabullenilmesidir (9). 

Çalışmadaki kısıtlayıcı faktörlerden birisi, 

ameliyattan vazgeçme konusunda korku, aile 

baskısı gibi diyet dışı faktörlerin bulunabilmesi 

ihtimalidir. Bir diğer faktör de, bu hastaların 

obezite cerrahisi için başvurmuş olmasının 

diyete uyumunu ve motivasyonunu düşürebileceği 

durumudur. Ayrıca, her ne kadar tüm 

hastalar 3.ayın sonunda polikliniğe kontrole 

gelmiş olsa da, 1. ve 2. ayda kontrole gelmeyen 

hastaların telefonda verdiği kilo bilgileri 

yanıltıcı olabilir. 

SONUÇ 

Bu çalışmada, diyete tam uyum ve hedeflenilen 

düzeyde kilo verme %12 olarak bulundu. 

Bu oranı arttırmak için hedef kitleyi ve direnç 

gösterilen noktaları iyi analiz etmemiz gerekmektedir. 

Çalışmaya katılanların %47’sini ev hanımlarının 

oluşturması, erkeklerin kadınlara oranla 

daha fazla zayıflaması, % 65’inin rutin işlerinden 

hariç hiç egzersiz yapmaması gibi sonuçların 

hazırlayacağımız eğitimlerin içeriğini, 

eğitim verilecek grupları daha doğru planlamamızı 

sağlayacağı kanaatindeyiz. 

Obezite cerrahisi planlanan hastalarda ameliyat 

öncesi diyet ve egzersizin sadece ameliyat 

olma oranını değil, olan hastalarda da ameliyat 

komplikasyonlarını azaltabileceğini ve 

uzun dönemde ameliyat başarısını arttıracağını 

düşünüyoruz. 

Elde ettiğimiz veriler ışığında, diyet ve egzersiz 

eğitimi alıp ameliyat olan hastalarla bu 

şekilde bir eğitim almaksızın ameliyat olan 

hastaların uzun dönem bariatrik cerrahi başarılarını 

inceleyen bir çalışma planlanması ihtiyacı 

doğmuştur. 

KAYNAKLAR 

1. Obezite Tanı ve Tedavi Klavuzu. Türkiye Endokrinoloji 

ve Metabolizma Derneği, Ankara, 2017. p. 11,34-35. 

2. Tam AA., Çakır B., Birinci basamakta obeziteye 

yaklaşım, Ankara MedicalJournal 2012;12(1):37-41. 

3. Türkiye Sağlıklı Beslenme ve Hareketli Hayat Programı 

(2013-2017), T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, 

Türkiye Sağlıklı Beslenme ve Hareketli Hayat Programı, 

2013, Ankara. Erişim adresi: http://webtasarım.hsk.saglik. 

gov.tr/thskweb/Document/bilgi/Turkiye-Saglikli-Beslenme-ve- 

Hareketli-Hayat-Programı.pdf-13775948140.pdf 

4. Akbaş F., Atmaca HU., Karadaş E., Yıldız İ., Ökten 

İN., Hastanemizde İlk Kez Kurulan Bir Birim Olarak İstanbul 

Eğitim ve Araştırma Hastanesi Obezite Polikliniği ve 2 Yıl Sonundaki 

Verilerimizin Değerlendirilmesi, İstanbul Med J 2013; 

14: 253-6. 

5. Çayır A., Atak N., Köse SN., Beslenme ve Diyet Kliniğine 

Başvuranlarda Obezite Durumu ve Etkili Faktörlerin Belirlenmesi, 

Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası 2011, 64(1). 

6. Arıkan H., Zekai Tahir Burak Kadın Sağlığı Eğitim Ve 

Araştırma Hastanesi Çayyolu Semt Polikliniği Diyet Bölümüne 

Başvuruda Bulunan Hastalarda Obezite Durumunun Belirlenmesi, 

The Journal of Gynecology - Obstetrics and Neonatology 

10 (40) 1651-1655. 

7. Yılmaz A., Trabzon Özel İmperial Hastanesi Diyet 

Polikliniğine Başvuran 20-64 Yaş Kadınlarda Antropometrik 

Ölçümler, Kan Biyokimyasal Değerleri, Kronik Hastalık Durumu 

ve Yaşam Kalitesinin Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans 

Tezi, 2014. 

8. Bozan N., Hollanda Yeme Davranışı (Debq) Anketinin 

Türk Üniversite Öğrencilerinde Geçerlik ve Güvenirliğinin 

Sınanması, Yüksek Lisans Tezi, 2009. 

9. Haslam DW., James WP. Obesity. Lancet 

2005;366(9492):1197-209. 

-142-

Gülten Özdemir ve ark. 



Sağlık Çalışanlarının Önem Verdikleri Motivasyon Araçlarının Belirlenmesi 

The Means of Determination of the Importance of Health Workers Motivation 

Gülten ÖZDEMİR 1 , Ayşe EKEN 2 

1. Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Sağlık Bakanlığı Hizmetleri Müdürlüğü, İstanbul 

2. Sağlık Bilimleri Üniversitesi., Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Sağlık Bakım Hizmetleri Müdürlüğü, İstanbul 

ÖZET 

Amaç: Sağlık gibi hayati önem taşıyan alanlarda faaliyet 

gösteren çalışanların önem verdikleri motivasyon 

araçlarının saptanması kurum politikalarının belirlenmesi 

açısından son derece önemlidir. Bu düşünceden 

yola çıkarak yapılan bu çalışma ile, sağlık çalışanlarının 

önem verdikleri motivasyon araçlarının belirlenmesini 

amaçladık. 

Yöntem ve Gereçler: Bu araştırma, Nisan 2014’de Fatih 

Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesinde yapıldı. 

Araştırmada anket yöntemi kullanılmış olup, toplam 

202 sağlık çalışanı katılmıştır. Elde edilen veriler SPSS 

(Statistical Package for Social Sciences) programında 

analiz edilmiş ve anket soruları yüz yüze görüşme yöntemi 

ile uygulanmıştır. 

Bulgular: Araştırmaya katılan sağlık çalışanlarının 

%67,8’i lisans/lisansüstü mezunu olup, %52,6’sı yüksek 

riskli alanlarda çalışmaktadır. 5 yıl üzeri çalışan 

oranı ise %64,4’tür. Çalışanların %54,3’ü yaptığı işin 

yeteneklerine uygun olmasının, %65,4’ü iş ortamındaki 

arkadaşlık ilişkilerinin güçlü olmasının, %60,9’u aldığı 

ücretin yüksek olmasının ve %60,9’u yapılan işin takdir 

edilmesinin motivasyonlarını artırdığını düşünürken, 

%60’ı işlerini yaparken gerekli malzeme ve ekipmandaki 

eksikliklerin çıkardığı zorlukların, %66,3’ü işyerindeki 

aydınlatma, havalandırma, gürültü gibi fiziksel faktörlerin 

uygunsuzluğunun ve %63,9‘u kurumda ücret düşüklüğünden 

çok, ücret adaletsizliğinin motivasyonlarını 

azalttığını düşünmektedir. 

Sonuç: Kurumda çalışan sağlık personelinin motivasyonunu 

etkileyen çeşitli faktörler vardır. Sağlık kurumlarında 

verimlilik artışı ve hasta memnuniyetini sağlamak 

isteyen bir yöneticinin, çalışanların motivasyonunu ve 

motivasyon araçlarını etkin bir şekilde kullanması gerekir. 

Yöneticilerin, sağlık çalışanlarının motivasyon araçları 

konusundaki geri dönüşlerini dikkate alarak yönetim 

sistemini oluşturmaları ve motivasyonu artırmak amacı 

ile düzeltici ve önleyici faaliyetlerde bulunması önerilebilir. 

Anahtar Kelimeler: motivasyon, motivasyon araçları, 

sağlık çalışanları 

ABSTRACT 

Objective: Detection of the importance of motivation tools 

for employees who are active in vital areas such as 

health are very important in terms of determining institutional 

policies. By thinking this way, with this study; We 

aim to determine the importance of motivation tools for 

health workers. 

Materials and Method: In this study was done at Fatih 

Sultan Mehmet Education and Research Hospital in April 

2014. Survey method was used in the study and 202 

medical staff attended in total. The obtained data analyzed 

in the SPSS program (Statistical Package for Social 

Sciences) and face-to-face interview method was applied 

for the questionnaire. 

Results: 67,8% of the health workers participating in the 

survey have undergraduate/graduate degree, 52,6% of 

whom working in high risk areas. Working over 5 years 

percentage is 64,4%. 54.3% of the employees thinks suitability 

for the job, 65.4% of them emphasize that strong 

friendship relations in the business environment, 60.9% 

of them consider high wage and 60.9% of them imply 

appreciation of the work done increases their motivation. 

60% of the employees emphasize lack of equipment and 

required materials ; 66,3% think inadequacy of physical 

factors as lighting, aeration and noisiness; 63,9% declare 

injustice of the wages rather than low wages reduce 

their motivation. 63,9% thinks that it reduces the motivation 

of the wage injustice beside the low wage. 

Conclusion: There are several factors that influence 

the motivation of healthcare personel who work in the 

institution. An administrator who wants to increase efficiency 

and patient satisfaction in health care organizations 

needs to use effectively employee motivation and 

motivation tools. It is recommended managers to consider 

health workers feedback on their motivation tools 

when they creating management systems and do corrective 

and preventive activities for increasing motivation. 

Keywords: motivation, motivation tools, health care 

workers 


Sorumlu Yazar: Gülten ÖZDEMİR, Hemşire 

Yazışma Adresi: Sağlık Bilimleri Ünv., Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve 

Araştırma Hastanesi, E-5 Karayolu Üzeri, İçerenköy, Ataşehir, İstanbul 

Tel: +90 (544) 742 08 56 

E-Posta: cesminaz40@hotmail.com 



-143-



GİRİŞ 

Sağlık hizmetlerinin sunumunda temel hedef, 

kaliteli bir sağlık bakımı vermektir (10). 

Bilimsel norm ve standartlara uygun kaliteli bir 

sağlık hizmeti verilebilmesinin temel koşulu 

ise sağlık personelinin yeterli bilgi ve beceriye 

sahip olmasının yanı sıra motivasyonunun sağlanması 

ile mümkündür (6). Kaliteli sağlık hizmeti, 

hastanelerin etkinliği ve verimliliği, sağlık 

çalışanlarının motivasyon ve memnuniyet 

düzeyi ile doğrudan orantılıdır (1). Motivasyon 

düzeyi yüksek çalışanlar mesleki başarılarının 

yanı sıra, çalıştıkları kurumun amaçlarına ulaşmasına 

olumlu katkı sağlar ve daha üretken, 

mesleğine daha bağlı olurlar (3, 4, 8). Motive 

olmayan bir çalışanın verimli olabilmesi, yüksek 

performans göstermesi beklenmemelidir 

(5). 

Sağlık profesyonellerinin mesleki tatmin düzeylerinin 

ölçülmesi gerekliliği günümüzde 

artarak benimsenmektedir (3). Hızla ilerleyen 

teknoloji ile birlikte yönetim bilimlerine ve 

özellikle personel yönetimine karşı artan ilgiye 

bağlı olarak iş göreni motive edici faktörlerin 

belirlenmesi giderek daha büyük bir önem arz 

etmektedir (9). Tanzanya’da 2006 yılında yapılan 

bir araştırmada da, sağlık kurumlarının 

etkililiğinin arttırılması için sağlık çalışanlarının 

motive olmaları ve bilgi/becerilerini kullanabilmeleri 

gerektiği belirtilmiştir. (7). Yapılan 

çalışmalarda, önemleri kişiye ve kuruma göre 

değişmekle birlikte farklı birçok motivasyon 

araçları saptanmıştır (2). 

Sağlık gibi hayati önem taşıyan alanlarda faaliyet 

gösteren kurumların, çalışanlarının memnuniyet 

ve motivasyon düzeylerinin yüksek 

tutulması için diğer sektörlere nazaran daha 

fazla çaba sarf etmeleri kaçınılmazdır. Çalışan 

personelin önem verdiği motivasyon araçlarının 

saptanması da kurum politikalarının belirlenmesi 

açısından son derece önemlidir (7). Bu 

düşünceden yola çıkarak bu çalışma ile, sağlık 

çalışanlarının önem verdikleri motivasyon 

araçlarının belirlenmesi amaçlanmıştır. 


Bu çalışma, sağlık çalışanlarının önem 

verdikleri motivasyon araçlarının belirlenmesi 

amacıyla yapılmıştır. Anketleme Nisan 

2014’de Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma 

Hastanesi Klinik Araştırmalar Etik Kurul 

izni alındıktan sonra, Kırcı’nın (6), Sağlık Çalışanlarının 

Motivasyonunu Etkileyen Faktörler 

adlı çalışmasında kullandığı “Çalışan Motivasyon 

Ölçeği” örnek alınıp toplam 17 soru yöneltilerek 

yapılmıştır. 

-144- 

Kullanılan ölçeğin yanı sıra katılımcıların tanımlayıcı 

özelliklerini içeren 7 soruluk bölüm 

(cinsiyet, yaş, eğitim durumu, meslek, çalışılan 

bölüm, mesleki çalışma süresi, kurumda çalışma 

süresi) yer almaktadır. Ölçekte sorulan 

sorulara “kesinlikle katılıyorum, katılıyorum, 

kararsızım, katılmıyorum, kesinlikle katılmıyorum” 

şeklinde cevap verilmesi istenmiştir. 

Kırcı (2013) tarafından çalışan motivasyon ölçeğinin 

güvenilirlik analizi yapılmıştır ve Cronbach 

alfa güvenilirlik katsayısı 0.618 olarak 

bulunmuştur. Buradan ölçeğin oldukça güvenilir 

olduğu söylenebilir. Fatih Sultan Mehmet 

Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde çalışmakta 

olan tüm hemşire, ebe, sağlık memuru, acil tıp 

teknisyeni ve sağlık teknikerleri çalışmanın 

evrenini oluşturması (n=258) ve araştırmada 

evrenin tamamına ulaşılması planlanmıştır. Çalışmanın 

evrenini gönüllü olur formu doğrultusunda 

araştırmaya katılmayı kabul eden; 202 

hemşire, 32 ebe, 10 sağlık memuru, 10 acil tıp 

teknisyeni ve 4 sağlık teknikeri oluşturmuştur. 

Elde edilen verilerin SPSS (Statistical Package 

for Social Sciences) programında analiz edilmiş 

olup, anket soruları yüz yüze görüşme yöntemi 

ile uygulanmıştır. 

BULGULAR 

Araştırmaya katılanların demografik özellikleri 

Tablo 1’de görülmektedir. Araştırmaya 

katılan sağlık çalışanlarının %87,8’inin kadın 

olduğu, %30,7’sinin 26-30 yaş aralığında olduğu 

ve lisans/lisansüstü mezun oranının %67,8 

olduğu belirlendi. Sağlık çalışanlarının mesleki 

durumları incelendiğinde; %78,5’inin hemşire 

olduğu, %36,6’sının kliniklerde (cerrahi ve 

dahili) çalıştıkları, %30,3’ünün mesleki çalışma 

süresinin 10-20 yıl aralığında olduğu ve 

%52,6’sının kurumda çalışma süresinin 1-5 yıl 

aralığında olduğu belirlendi. 

Sağlık çalışanlarında motivasyon ölçeği verileri 

Tablo 2’de görülmektedir. Araştırmaya katılan 

sağlık çalışanlarının %41,9’u, “Aldığım 

eğitime uygun bir işte çalışıyorum” ifadesine 

katılıyorum yanıtını vermiştir. “Yaptığım işin 

yeteneklerime uygun olması motivasyonumu 

artırır” ifadesine %54,3’ü ve “İş ortamındaki 

arkadaşlık ilişkilerimin güçlü olması motivasyonumu 

artırır” ifadesine %65,4’ü kesinlikle 

katılıyorum yanıtını vererek çoğunluğu oluşturmuştur. 

Çalışanların, “Aldığım ücretin yaptığım işin 

karşılığı olduğunu düşünüyorum” ifadesine 

%56’sının kesinlikle katılmıyorum yanıtını 

verdiği ve %60,9’unun “Aldığım ücret ne kadar 

yüksek olursa iş motivasyonum o derece 

artar” ifadesine kesinlikle katılıyorum yanıtını 

verdiği belirlenmiştir.



Tablo 1: Tanımlayıcı Özellikler Frekans Dağılımı. 

Cinsiyet 

Kadın 

Erkek 

Yaş 

18-25 

26-30 yaş 

31-35 

36-40 

41-45 

46 ve üzeri 

Eğitim durumu 

Tanımlayıcı Özellikler Frekans % 

Lise 

Önlisans 

Lisans/Lisansüstü mezunu 

Meslek 

Hemşire 

Sağlık memuru 

Ebe 

ATT 

Diğer 

Bölüm 

Acil servis 

Yoğun Bakım 

Ameliyathane 

Cerrahi ve Dahili Klinikler 

Diğer 

Mesleki çalışma süresi 

0-1 yıl 

1-5 yıl 

5-10 yıl 

10-20 yıl 

20 yıl ve üzeri 

Kurumda çalışma süresi 

0-1 yıl 

1-5 yıl 

5-10 yıl 

10-20 yıl 

20 yıl ve üzeri 

180 

25 

46 

63 

60 

20 

14 

2 

32 

34 

139 

161 

10 

22 

9 

3 

37 

42 

29 

75 

22 

27 

54 

43 

62 

19 

49 

108 

34 

10 

4 

87,8 

12,2 

22,4 

30,7 

29,3 

9,8 

6,9 

0,9 

15,6 

16,6 

67,8 

78,5 

4,9 

10,7 

4,4 

1,5 

18,1 

20,4 

14,1 

36,6 

10,8 

13,2 

26,4 

20,9 

30,3 

9,2 

24 

52,6 

16,5 

4,9 

Toplam 205 100 

2 

-145- 

“İş yerinde yönetimin personele davranış 

stratejisinden memnunum” ifadesine %34,2 

ve “Çalışan personelin problemleri hastane 

yönetimi tarafından kısa sürede çözülmektedir” 

ifadesine %32,7 sağlık çalışanı kesinlikle 

katılmıyorum yanıtını vermiştir. “Hastane 

yönetimi görev alanımla ilgili kararlarda fikirlerime 

önem verir” ifadesine ise çalışanların 

%33,2’si katılmıyorum yanıtını vermiştir. 

“İlgi alanlarıma göre çeşitli konferanslara 

katılımının sağlanması motivasyonumun artmasını 

sağlar” ifadesine %43,9’u katılıyorum 

yanıtını vermiştir. 

Araştırmaya katılanların %60’ı “İşimi yaparken 

gerekli malzeme ve ekipmandaki eksikliklerin 

çıkardığı zorluklar motivasyonumu 

düşürür” ve %66,3’ü “İşyerindeki aydınlatma, 

havalandırma, gürültü gibi fiziksel faktörlerin 

uygunsuzluğu motivasyonumu azaltır” ifadesine 

kesinlikle katılıyorum yanıtını vermiştir. 

“Çalışma saatlerimin belirsizliği motivasyonumu 

düşürür” ifadesine %65,4’ü, “Hastane 

çalışanları parasal ödüllere manevi ödüllerden 

daha çok önem verir” ifadesine 29,1’i, “Yapılan 

işin takdir edilmesi çalışanlarda derin bir 

tatmin duygusu yaratır” ifadesine %60,9’u ve 

“Bir kurumda ücret düşüklüğünden çok, ücret 

adaletsizliği çalışanlar arasında huzursuzluk 

yaratır” ifadesine %63,9’u kesinlikle katılıyorum 

yanıtını vermiştir. 

Araştırmaya katılanların %37,5’i “Çalışabileceğim 

en iyi kurumun yine bu kurum olduğun 

düşünüyorum” ve %34,1’i “Başka bir kurumda 

iş bulsam şuanki işimi bırakabilirim” ifadesine 

kararsızım yanıtını vermiştir. 

TARTIŞMA 

Araştırmanın yapıldığı kurumdaki insan 

gücünün çoğunluğunun %87,8 ile kadınların 

oluşturduğu ve yaş değişkeni incelendiğinde 

de çoğunluğun 26-30 yaş (%30,7) aralığında 

olduğu görülmüştür. Sağlık çalışanlarında 

eğitim durumu değişkeni dikkate alındığında, 

“lisans” mezunu oranının %57,5 ile yüksek 

olduğu dikkati çekmektedir. Eğitim düzeyinin 

yüksek olması; kurumda kaliteli ve verimli 

hizmet verilmesini, verilen hizmetin kalitesinin 

sürekli artmasını ve sağlık çalışanının gelişen 

ve değişen teknolojiye uyum sağladığını 

düşünülmektedir. Sağlık çalışanlarının mesleki 

durumu incelendiğinde; %78,5’inin hemşire 

ile çoğunluğu oluşturduğu görüldü. Sağlık 

çalışanlarının çalıştıkları bölüm incelendiğinde; 

%18,1’inin acil servis, %20,4’ünün yoğun 

bakım, %14,1’inin ameliyathane, %36,6’sının 

klinik ve %10,8’inin diğer bölümler olduğu 

görüldü.



Tablo 2: Sağlık Çalışanlarında Motivasyon Ölçeği Frekans Dağılımı. 

Kesinlikle 

Katılıyorum 

Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum 

Kesinlikle 

Katılmıyorum 

Frekans % Frekans % Frekans % Frekans % Frekans % 

Aldığım eğitime uygun bir işte 

çalışıyorum. 

69 33,6 86 41,9 20 9,8 16 7,8 14 6,9 

Yaptığım işin yeteneklerime uygun olması 

motivasyonumu artırır. 

111 54,3 90 43,9 - - 2 0,9 2 0,9 

İş ortamındaki arkadaşlık ilişkilerimin 

güçlü olması motivasyonumu artırır. 

134 65,4 67 32,8 3 1,4 - - 1 0,4 

Aldığım ücretin yaptığım işin karşılığı 

olduğunu düşünüyorum. 

13 6,4 11 5,4 19 9,3 47 22,9 115 56 

Aldığım ücret ne kadar yüksek olursa iş 

motivasyonum o derece artar. 

125 60,9 70 34,3 10 4,8 - - - - 

İş yerinde yönetimin personele davranış 

stratejisinden memnunum. 

Çalışan personelin problemleri hastane 

yönetimi tarafından kısa sürede 

çözülmektedir. 

Hastane yönetimi görev alanımla ilgili 

kararlarda fikirlerime önem verir. 

İlgi alanlarıma göre çeşitli konferanslara 

katılımının sağlanması motivasyonumun 

artmasını sağlar. 

İşimi yaparken gerekli malzeme ve ekipmandaki 

eksikliklerin çıkardığı zorluklar 

motivasyonumu düşürür. 

İşyerindeki aydınlatma, havalandırma, 

gürültü gibi fiziksel faktörlerin 

uygunsuzluğu motivasyonumu azaltır. 

Çalışma saatlerimin belirsizliği 

motivasyonumu düşürür. 

5 2,4 40 19,5 32 15,6 58 28,3 70 34,2 

3 1,4 30 14,7 46 22,4 59 28,8 67 32,7 

8 3,9 30 14,7 41 20 68 33,2 58 28,2 

80 39 90 43,9 22 10,8 8 3,9 5 2,4 

123 60 64 31,3 4 1,9 7 3,4 7 3,4 

136 66,3 54 26,5 4 1,9 7 3,4 4 1,9 

134 65,4 45 21,9 11 5,4 7 3,4 8 3,9 

Hastane çalışanları parasal ödüllere 

manevi ödüllerden daha çok önem verir. 

60 29,1 41 20 54 26,5 28 13,6 22 10,7 

Yapılan işin takdir edilmesi çalışanlarda 

derin bir tatmin duygusu yaratır. 

Bir kurumda ücret düşüklüğünden çok, 

ücret adaletsizliği çalışanlar arasında 

huzursuzluk yaratır. 

Çalışabileceğim en iyi kurumun yine bu 

kurum olduğun düşünüyorum. 

125 60,9 64 31,3 12 6 2 0,9 2 0,9 

131 63,9 50 24,5 15 7,3 3 1,4 6 2,9 

13 6,3 22 10,7 77 37,5 39 19 54 26,5 

Başka bir kurumda iş bulsam şuan ki işimi 

bırakabilirim. 

56 27,3 31 15,2 70 34,1 32 15,6 16 7,8 

-146-



Kurumda dahili ve cerrahi birimlerin birlikte 

değerlendirilmesi sonucunda kliniklerde çalışma 

oranı (%36,6) çoğunluğu oluşturmaktadır. 

Sağlık çalışanlarının mesleki çalışma süresi 

için frekans dağılımı incelendiğinde; çoğunluğun 

10-20 yıl (%30,3) aralığında olduğu 

görüldü. Sağlık çalışanlarının kurumda çalışma 

süresi incelendiğinde; çoğunluğun 1-5 

yıl (%52,6) aralığında olduğu görülmüştür. 

Araştırmanın yapıldığı kurumda genç yaş grubunun 

(26-30 yaş) çalışıyor olması, kurumda 

kadınların çoğunlukta olması (%87,2) ve 

buna paralel olarak kadın sağlık çalışanlarını 

birtakım sorumluluklarının (evlilik, eş tayini, 

doğum, çocuk bakımı ve eğitimi vb.) bulunması 

kurumda çalışma süresini doğrudan etkilemektedir. 

“Aldığım eğitime uygun bir işte çalışıyorum” 

ifadesine, araştırmaya katılan sağlık çalışanlarının 

%33,6’sı kesinlikle katılıyorum ve 

%41,9’u katılıyorum yanıtını verirken, “Yaptığım 

işin yeteneklerime uygun olması motivasyonumu 

artırır” ifadesine araştırmaya katılan 

sağlık çalışanlarının%54,3’ü kesinlikle 

katılıyorum yanıtını vermiştir. Bu sonuçlar 

analiz edildiğinde hastanede çalışan sağlık 

personelinin aldığı eğitime ve yeteneğine uygun 

bir işte çalıştığı söylenebilmektedir. Kişilerin 

aldığı eğitime ve yeteneğine uygun bir 

işte çalışması hem motivasyon hem de iş doyuma 

açısından önemlidir. Bu durumun aynı 

zamanda etkin çalışmayı ve hasta memnuniyetini 

olumlu etkileyeceği düşünülmektedir. 

“İş ortamındaki arkadaşlık ilişkilerimin güçlü 

olması motivasyonumu artırır” ifadesine araştırmaya 

katılan sağlık çalışanlarının %65,4’ü 

kesinlikle katılıyorum yanıtını vererek çoğunluğu 

oluşturmuştur. Bu sonuçtan yola çıkarak, 

birçok farklı eğitim ve meslek grupları 

ile uyumlu çalışılması motivasyonu doğrudan 

etkileyerek, verimliliği artıracağı söylenebilir. 

Araştırmaya katılan sağlık çalışanlarının, “Aldığım 

ücretin yaptığım işin karşılığı olduğunu 

düşünüyorum” ifadesine %56’sının kesinlikle 

katılmıyorum yanıtını verdiği ve %60,9’unun 

“Aldığım ücret ne kadar yüksek olursa iş motivasyonum 

o derece artar” ifadesine kesinlikle 

katılıyorum yanıtını verdiği görülmüştür. Sonuçlara 

göre, sağlık çalışanlarının çoğunluğu 

tarafından harcadıkları işgücünün maddi olarak 

karşılığını alamadıklarıve ücretin yüksekliğinin 

motivasyon üzerinde etkisinin büyük 

-147- 

olduğu ifade edilmektedir. Bu durumun motivasyon 

üzerinde olumsuz etki yaratabileceği 

söylenebilir. “İş yerinde yönetimin personele 

davranış stratejisinden memnunum” ifadesine 

%34,2, “Çalışan personelin problemleri 

hastane yönetimi tarafından kısa sürede çözülmektedir” 

ifadesine %32,7 kesinlikle katılmıyorum 

ve “Hastane yönetimi görev alanımla 

ilgili kararlarda fikirlerime önem verir” ifadesine 

ise çalışanların %33,2’si katılmıyorum 

yanıtını vermiştir. Bu sonuçlara göre sağlık 

çalışanlarının bir kısmının yönetimin davranış 

stratejisinden memnun olmadığı, mevcut 

sorunların kısa sürede çözülmediği ve ayrıca 

yönetimin personelin görev alanları ile ilgili 

fikirlerine değer vermediği sonucu çıkarılabilmektedir. 

Bu da gösteriyor ki, davranış stratejileri 

yönetsel-örgütsel motivasyon araçları 

yönünden sağlık çalışanları üzerinde olumsuz 

etki göstermektedir. Yöneticilerin, sağlık çalışanlarının 

bu konudaki geri dönüşlerini dikkate 

alarak motivasyonu artırmak amacı ile 

düzeltici ve önleyici faaliyetlerde bulunması 

önerilebilir. 

“İlgi alanlarıma göre çeşitli konferanslara 

katılımının sağlanması motivasyonumun artmasını 

sağlar” ifadesine %43,9’u katılıyorum 

ve %39’u kesinlikle katılıyorum yanıtı ile çoğunluğu 

oluşturmaktadır. Sağlık personelinin 

bilimsel çalışmalara (konferans, sempozyum, 

eğitimler vb.) katılımlarının sağlanmasının, 

çalışma alanında motivasyonu olumlu etkileyeceği 

söylenebilir. 

Araştırmaya katılanların %60’ı “İşimi yaparken 

gerekli malzeme ve ekipmandaki eksikliklerin 

çıkardığı zorluklar motivasyonumu 

düşürür” ve %66,3’ü “İşyerindeki aydınlatma, 

havalandırma, gürültü gibi fiziksel faktörlerin 

uygunsuzluğu motivasyonumu azaltır” ifadesine 

kesinlikle katılıyorum yanıtını vermiştir. 

Bu oranlar ele alındığında, çalışma ortamlarının 

fiziki yapısının ve ekipman eksikliğinin 

motivasyon üzerinde olumsuz etkisi olduğu 

ifade edilebilir. Bu olumsuz faktörlerin giderilmesinin 

çalışanların motivasyonlarını direkt 

olarak artıracağı düşünülebilir. 

“Çalışma saatlerimin belirsizliği motivasyonumu 

düşürür” ifadesine %65,4’ü kesinlikle 

katılıyorum yanıtını vermiştir. Bu sonuç gösteriyor 

ki çalışma saatlerindeki belirsizlik, sağlık 

çalışanının motivasyonu üzerinde olumsuz 

etkileşim sergilediği gibi çalışma alanındaki 

verimini de olumsuz yönde etkileyebilir.



“Hastane çalışanları parasal ödüllere manevi 

ödüllerden daha çok önem verir” ifadesine 

%29,1 sağlık çalışanı kesinlikle katılıyorum 

derken, %13,6’sı katılmıyorum ve %10,7’si 

kesinlikle katılmıyorum yanıtını vermiştir. 

Sonuçlar incelendiğinde sağlık çalışanlarının 

parasal ödüller kadar manevi ödüllere de önem 

verdiği söylenebilir. 

“Yapılan işin takdir edilmesi çalışanlarda 

derin bir tatmin duygusu yaratır” ifadesine 

%60,9’u kesinlikle katılıyorum yanıtını vererek, 

büyük çoğunluğun katılıyorum cevabı ile 

takdir edilmenin tatmin ve motivasyon üzerinde 

etkisinin büyük olduğunu düşündüğü 

söylenebilir. Çalışanların olumlu davranış ve 

alandaki başarılarının fark edilerek, kişilerin 

ödüllendirilmesine yönelik girişimlerde bulunulması 


“Bir kurumda ücret düşüklüğünden çok, ücret 

adaletsizliği çalışanlar arasında huzursuzluk 

yaratır” ifadesine %63,9’u kesinlikle katılıyorum 

yanıtını vermiştir. Ekip içinde aynı işi 

yapan sağlık çalışanlarının farklı ücret alması 

kişilerarası iletişimi olumsuz etkilemekle 

birlikte çalışma alanındaki verimi de olumsuz 

yönde etkileyebileceği düşünülebilir. 

Araştırmaya katılanların %37,5’i “Çalışabileceğim 

en iyi kurumun yine bu kurum olduğunu 

düşünüyorum” ve %34,1’i “Başka bir kurumda 

iş bulsam şu anki işimi bırakabilirim” 

ifadesine kararsızım yanıtını vermiştir. Kararsız 

yanıtının çoğunluğu oluşturması sağlık çalışanlarının 

diğer kurumlardaki çalışma koşulları 

ile ilgili bilgilerinin yeterince olmaması 

nedeniyle kararsızlık ifadesi kullandığı söylenebilir 

ve araştırma sonucuna göre elde edilen 

yaş değişkeni ile ilgili çoğunluğun (%22,4 ve 

%30,7) 18-25 ve 26-30 yaş aralığında olduğu 

görüldüğünde, ilk mesleki deneyimlerinin bu 

kurumda başladığı ve büyük bir kısmının da 

mesleki deneyimlerini yine bu kurumda devam 

ettirdiği sonucuna ulaşılmıştır. 

SONUÇ 

Kurumda çalışan sağlık personelinin motivasyonunu 

etkileyen çeşitli faktörler vardır. 

Sağlık kurumlarında verimlilik artışı ve hasta 

memnuniyetini sağlamak isteyen bir yöneticinin, 

çalışanların motivasyonunu ve motivasyon 

araçlarını etkin bir şekilde kullanması 

gerekir. Yöneticilerin, sağlık çalışanlarının 

motivasyon araçları konusundaki geri dönüşlerini 

dikkate alarak yönetim sistemini oluşturmaları 

ve motivasyonu artırmak amacı ile 

düzeltici ve önleyici faaliyetlerde bulunması 


KAYNAKLAR 

1. Ünalan D., Çetinkaya F., Özyurt Ö., Kayabaşı A., Bir 

Üniversite Hastanesinde Çalışan Sekreterlerde İş Memnuniyeti. 

Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 2006;9 (1):1-18. 

2. Kavuncubaşı S. Sağlık Kurumları Yönetimi. Anadolu 

Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi, Yayın No: 1778 Eskişehir, 

2007. 

3. Altındiş S., Özdemir S., Bir Üniversite Hastanesinde 

Çalışan Hemşirelerin Motivasyon Düzeyleri. IV. Ulusal Sağlık 

Kuruluşları Yönetimi Kongresi,Bilimsel Kitabı, 2006. 

4. Aslantekin F, Göktaş B, Uluşen M, Erdem R. Sağlık 

Hizmetlerinde Kalite Deneyimi: Dr. Ekrem Hayri Üstündağ 

Kadın Hastalıkları ve Doğum Hastanesi Örneği. Fırat Sağlık 

Hizmetleri Dergisi 2007;2(6): 55-71. 

5. Aşıkoglu M. İnsan Kaynaklarını Verimliliğe Yönlendirme 

Aracı Olarak Motivasyon. İstanbul: Üniversite Kitabevi;1996. 

6. Kırcı A, Törüner M. Sağlık Çalışanlarının Motivasyonunu 

Etkileyen Faktörler. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp 

Fakültesi Hastanesi;2013. 

7. Erkut H., 1992. Verimlilik Özendirme.Verimlilik Dergisi, 

Sayı 4: Ankara. 

8. Pınar G, Öktem M, Algıer L, Doğan N, Zeyneloğlu H. 

Sağlık Personelinin Acil Kontrasepsiyonuna İlişkin Bilgi Görüş 

ve Uygulamaları. Turkish Journal of Obstetrics and Gynecology 

2005;2(3):204-9. 

9. Manongi RN, Marchant TC, Bygbjerg IC. Improving motivation 

among primary health care workers in Tanzania: a health 

worker perspective. Hum Resour Health 2006;4:6. 

10. Arcak R, Kasımoğlu E. Diyarbakır Merkezdeki Has tane ve 

Sağlık Ocaklarında Çalışan Hemşirelerin Sağlık Hizmetlerindeki 

Rolü ve İş Memnuniyetleri. Dicle Tıp Dergisi 2006;33(1):23- 

30. 

-148-

Sinan Kazan ve ark. 


Olgu Sunumu 

Guillain-Barré Sendromu’nu Taklit Eden Sekonder Hiperkalemik Paralizi 

Secondary Hyperkalemic Paralysis That Mimics Guillain-Barré Syndrome 

Sinan KAZAN 1 , Sena ULU 1 , Hayri DEMİRBAŞ 2 , Ebru CARAN 3 , Mesut ÇELİKER 3 

Elif Dizen KAZAN 4 

1. Afyon Kocatepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi, Nefroloji Bilim Dalı, Afyon 

2. Afyon Kocatepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi, Nöroloji Bilim Dalı, Afyon 

3. Afyon Kocatepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi, İç Hastalıkları Ana Bilim Dalı, Afyon 

4. Sandıklı İlçe Devlet Hastanesi, İç Hastalıkları Kliniği, Afyon 

ÖZET 

GİRİŞ 

Parestezi ve paralizi gibi nörolojik bulgular 

daha çok hipopotaseminin klinik belirtileri olsa da, 

ciddi hiperpotasemi de nadiren paralizi ile prezente 

olabilir. Asendan paralizi ile başvuran bir hastada 

ilk akla Guillain-Barré sendromu (GBS) gelse 

de, hiperkalemi nadiren asendan paraliziye sebep 

olabilir. Burada nadir görülmesi nedeniyle GBS’yi 

taklit eden bir sekonder hiperkalemik paralizi olgusunu 

sunuyoruz. Asendan paralizi ile gelen bir 

hastada elektrolit anormalliği olabileceği akılda 

tutulmalıdır. Gelişebilecek mortal komplikasyonları 

önleyebilmek için elektrolit inbalansı hızla tedavi 

edilmelidir. 

Anahtar kelimeler: diyaliz, hiperkalemi, paralizi 

SUMMARY 

Neurological findings such as paresthesia and 

paralysis are more likely clinical manifestations of 

hypopotassemia, whereas severe hyperpotasemia 

may rarely be presumed to be paralysis. Although 

Guillain-Barré syndrome is the first disease coming 

to mind in a patient presenting with ascending 

paralysis, hyperkalemia rarely causes ascending 

paralysis. Here we present a case of secondary 

hyperkalemic paralysis mimicking GBS because of 

its rarity. It should be kept in mind that there may 

be an electrolyte abnormality in a patient with ascending 

paralysis. To prevent mortal complications 

that may develop, electrolyte inbalance should be 

treated rapidly. 

Keywords: dialysis, hyperkalemia, paralysis 

İletişim Bilgileri 

Sorumlu Yazar: Sinan KAZAN, Arş. Gör. Dr. 

Yazışma Adresi: Kocatepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi, Nefroloji 

Bilim Dalı, Afyon 

Tel: +90 (505) 322 94 71 

E-Posta: sinankazan@hotmail.com 



Hiperkalemi serum potasyum seviyesinin 

5,5 mEq/l’nin üzerinde olması olarak tanımlanmaktadır. 

Çoğu zaman asemptomatik olsa 

da ciddi hiperkalemi hayatı tehdit eden klinik 

tablo ile prezente olabilir. Parastezi ve paralizi 

gibi nörolojik belirtiler ciddi hiperkalemide 

görülebilir (1, 2). Asendan paralizi ile gelen bir 

hastada ilk akla gelen Guillain-Barré sendromu 

(GBS) olsa da hiperkalemi de nadiren asendan 

paraliziye sebep olabilir. Burada nadir görülmesi 

nedeniyle GBS’yi taklit eden bir sekonder 

hiperkalemik paralizi olgusunu sunuyoruz. 

OLGU 

47 yaşında erkek hasta acil servise 3-4 

gündür süren ishal ve son 24 saat içerisinde 

başlayan alt ekstremitelerde güçsüzlük, yürüyememe 

yakınması ile başvurdu. Hasta acil 

serviste nöroloji kliniği ile beraber değerlendirildi. 

Hasta nöroloji kliniğine GBS ön tanısı 

ile konsulte edilmişti. Özgeçmişinde 10 yıldır 

bilinen hipertansiyon (HT) ve 9 yıldır diyabetes 

mellitus (DM) tanısı mevcuttu. Hastaya 

1 yıl kadar önce kronik böbrek yetmezliği 

(KBY) tanısı konmuş glomeruler filtrasyon 

hızı 61 ml/dk olarak hesaplanmıştı. O dönemde 

serum kreatinin değeri 1,7 mg/dl olarak belirtilmişti. 

Hasta HT için kandesartan 32 mg 

1x1, DM için metformin 1000 mg 2x1, gliklazid 

30 mg 1x2 tedavilerini almaktaydı. KBY 

açısından ilaç kullanımı yoktu. 

Fizik muayenesinde şuuru açık, koopere ve 

oryente idi. Ateş: 36,8 C o , TA: 130-85 mmHg, 

nabız dakika sayısı 85 olarak belirlendi. Pupiller 

ışık refleksi bilateral normaldi. Kranial 

sinir muayeneleri normal saptandı ve meninks 

irritasyon bulgusu yoktu. Alt ekstremite motor 

değerlendirmesinde kas gücü bilateral 2/5 saptandı. 

Üst ekstremitelerin kas gücü bilateral 

3/5 olarak değerlendirildi. Alt ve üst ekstremitelerde 

derin tendon refleksleri alınamadı. 

-149-



Batın muayenesinde barsak sesleri artmış olarak 

bulundu. Diğer sistem muayenelerinde patolojik 

bir özellik yoktu. İdrar çıkışı mevcuttu. 

Hastanın çekilen EKG’sinde T sivriliği dışında 

anormal bir bulgu yoktu (Şekil 1). 

Laboratuar tetkiklerinde üre: 120 mg/dl, kreatinin: 

4,74 mg/dl, K + : 9,3 mEq/l, Na + : 140 mEq/l, 

Cl - : 109 mEq/l, pH:7,24, HCO 3: 15 mmol/l, 

pO 2: 82 mmHg, pCO 2: 33 mmHg saptandı. Kan 

gazı analizi metabolik asidoz ile uyumlu olarak 

değerlendirildi. Hastaya 1 ampul kalsiyum 

glukonat intravenöz yapıldı. Hasta akut böbrek 

yetmezliği ve hiperkalemi nedeniyle nefroloji 

servisine yatırıldı. Olası bir diyaliz ihtiyacı 

açısından hepatit markerları gönderildi. Hiperkalemi 

için tamponize mayi başlandı. İnhaler 

B-2 mimetik verildi. Hastanın serum potasyum 

düzeyi sık aralıklarla kontrol edildi (Şekil 2). 

Hastanın kontrol potasyum değerleri sırasıyla 

8,0 mEq/L, 7,8 mEq/L ve 7,5 mEq/L olması 

üzerine hasta dirençli hiperkalemi nedeniyle 2 

saatlik hemodiyalize alındı. Diyaliz öncesi fizik 

muayenesinde alt ve üst ekstremitelerde kas 

gücü 2/5 olarak değerlendirildi. Hemodiyaliz 

sonrası K + : 4,87 mEq/L saptandı. Hemodiyaliz 

sonrası hastanın yürüyememe şikayeti düzeldi 

ve fizik muayenesinde her iki alt ekstremitede 

kas gücü normal olarak değerlendirildi. 

TARTIŞMA 

Potasyum temel olarak hücre içinde bulunan 

bir iyondur. Vücutta bulunan potasyumun yaklaşık 

%95’i intraselüler alanda bulunur. Serum 

potasyum seviyesinin 6,5 mEq/l’nin üzerinde 

olması özellikle kardiyak aritmilere bağlı ciddi 

morbidite ve mortalite ile ilişkilendirilmiştir (3). 

Şekil 1: Hastanın başvuru anındaki EKG’si. 

Şekil 2: Hastanın potasyum seyri. 

-150-



Bu nedenle ciddi hiperkalemi acil müdahale 

edilmesi gereken bir durumdur. 

Primer hiperkalemik paralizi sodyum kanal mutasyonu 

sonucu görülen kalıtsal bir hastalıktır, 

sekonder hiperkalemik paralizide ise potasyum 

yüksekliğine sebep olan böbrek disfonksiyonu, 

ilaç kullanımı ve Addison hastalığı gibi bir hastalık 

mevcuttur (4). Bizim vakamızda hem akut 

böbrek yetmezliği olması hem de hiperkalemi 

yapabilecek bir antihipertansif ilaç kullanması 

bu derece ciddi hiperkalemi ile başvurmasına 

sebep olmuş olabilir. Kas güçsüzlüğü, kas 

krampları ve paraliziler daha çok hipokaleminin 

klinik belirtileri olarak bilinse de ciddi hiperkalemi 

varlığında da benzer nöromusküler 

bulgular görülebilir. 

Naumann ve arkadaşları ilk kez 1994 yılında 

akut GBS’yi taklit eden bir hiperkalemi vakası 

bildirmişlerdir (5). Naumann ve arkadaşlarının 

vakasında da kronik böbrek yetmezliği tanısı 

mevcuttu ve hastada son 24 saat içerisinde alt 

ekstremitelerden başlayan simetrik tetraparezi 

gelişmişti. Bizim vakamızda da benzer şekilde 

tetraparezi 24 saat içerisinde ve alt ekstremitelerden 

başlayarak yukarı doğru ilerleyen 

şekilde gelişmişti. Dutta ve arkadaşları 2001 

yılında enalapril kullanımı sonucu gelişen hiperkalemiye 

bağlı bir paralizi olgusu bildirmişlerdi 

(6). Onların olgusunda da paralizi GBS’yi 

taklit eder tarzda meydana gelmişti. Bizim vakamızda 

hiperkalemi etyolojisinde birkaç faktörün 

rol oynama ihtimali olsa da klinik prezantasyonu 

Dutta ve arkadaşlarının vakası ile 

benzerlik göstermektedir. 

Sekonder hiperkalemik paralizi için insülin ve 

glukoz infüzyonu, inhaler β-2 mimetik, bazı diüretikler, 

bikarbonat infüzyonu ve hemodiyaliz 

tedavi seçeneklerini oluşturmaktadır. Paralizi 

çoğu zaman tedavi şeklinden bağımsız olarak 

serum potasyum seviyesinin normal seviyelere 

indirilmesi ile düzelir. 

Bizim vakamızda ilk bakılan tetkiklerde ciddi 

hiperkalemi olduğundan hasta için hemodiyaliz 

hazırlıklarına başlanmış ve diğer taraftan 

da potasyum düşürücü tedaviye vakit 

kaybedilmeden başlanmıştır. Diyaliz tedavisi 

sonrasında alt ve üst ekstremitelerde kas 

gücü dramatik bir şekilde normale gelmiştir. 

Sonuç olarak sekonder hiperkalemik paralizi 

erken tanınır ve hızlı tedavi edilirse hastanın 

semptomları çok kısa bir süre içerisinde düzelme 

göstermektedir. Semptomatik düzelmenin 

sağlanmasının yanında gelişebilecek mortal 

aritmilerin de önlenmesi hiperkaleminin hızlı 

düzeltilmesi ile sağlanabilir. Bu açıdan acil 

servise paralizi ile başvuran hastalarda ayrıntılı 

elektrolit paneli bakılması önem taşımaktadır. 

KAYNAKLAR 

1. Delgado-Alvarado M, Palacio-Portilla E, Pelayo- 

Negro AL, Lerena P, Berciano J. From ileostomy to sudden 

quadriplegia with electrocardiographic abnormalities: a 

short and unfortunate path. Neurol Sci 2013;34(8):1471-3. 

2. Wahab A, Panwar RB, Ola V, Alvi S. Acute onset quadriparesis 

with sine wave: a rare presentation. Am J Emerg M 

2011;29(5):575e1-e2. 

3. Rastegar A. Serum Potassium. In: Walker HK, Hall 

WD, Hurst JW , editors. Clinical Methods: The History, 

Physical, and Laboratory Examinations. 3rd edition. Boston: 

Butterworths; 1990. Chapter 195. Available from: 

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK307/ 

4. Naik KR, Saroja AO, Khanpet MS. Reversible electrophysiological 

abnormalities in acute secondary hyperkalemic 

paralysis. Ann Indian Acad Neurol. 2012;15:339- 

43. 

5. Naumann M, Reiners K, Schalke B, Schneider C. Hyperkalaemia 

mimicking acute Guillain-Barré syndrome. J 

Neurol Neurosurg Psychiatry. 1994;57(11):1436-7. 

6. Dutta D, Fischler M, McClung A. Angiotensin converting 

enzyme inhibitor induced hyperkalaemic paralysis. 

Postgrad Med J 2001 Feb;77(904):114-5. 

Olgumuz; 12-16 Nisan 2017 tarihlerinde gerçekleştirilen “6. Güncel Böbrek Hastalıkları Hipertansiyon ve Transplantasyon 

Toplantısı”nda Poster Bildiri olarak sunulmuştur. 

-151-

Hatice Kübra Önder ve ark. 


Olgu Sunumu 

Karbonmonoksi̇ t Zehi̇ rlenmesi̇ ni̇ n Nöroloji̇ k Etki̇ si̇ : Globus Pallidus İnfarktı 

Neurological Effect of Carbonmonoxide Intoxication: Globus Pallidus Infarction 

Hatice Kübra ÖNDER 1 , Özlem GÜNEYSEL 1 , Eren GÖKDAĞ 1 

1. Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Lütfi Kırdar Eğitim Araştırma Hastanesi, Kartal, İstanbul 

ÖZET 

Acil servise bilinç değişikliği nedeniyle getirilen 

ve karbonmonoksit zehirlenmesi tanısı koyulan 

; santral sinir sistemi görüntülemelerinde tipik 

difüzyon MR bul gularına rastlanan bir olgu sunulmuştur. 

Karbon monoksit intoksikasyonu sık rastlanan bir 

klinik olsa da kanıtlanmış nörolojik bulguları oranı 

bilinmeyecek kadar nadirdir. Santral sinir sistem 

görüntüleme yöntemlerinde karbonmonksit zehirlenmesine 

bağlı bilateral glo bus pallidus infarktını 

olgu olarak sunuyoruz. Santral sinir sistem lezyonlarında 

karbonmonksit zehirlenmesi akılda tutulmalıdır. 

Anahtar kelimeler: karbonmonoksit zehirlenmesi; 

globus pallidus; acil servis 

SUMMARY 

A fifty-one year old male, with altered mental 

status, who was diagnosed as carbon monoxide 

intoxication, with typical central nervous system 

diffusion MR lesions. Although carbon monoxide 

intoxication is a common clinical condition, the 

proportion of proven neurological findings is too 

low to be known. 

Here we report a case, who has bilateral globus 

pallidus infarction due to carbon monoxide intoxication 

in central nervous system imaging. carbon 

monoxide poisoning should be kept in mind in patients 

with central nervous system lesions. 

Keywords: carbonmonoxide intoxication; globus 

pallidus; emergency room 


Sorumlu Yazar: Hatice Kübra ÖNDER, Dr. 

Yazışma Adresi: Lütfi Kırdar Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Cevizli Mh. 

Ş.Denizer Cd. E-5 Cevizli Mevkii, 34890, Kartal, İstanbul 

Tel: +90 (505) 659 116 30 

E-Posta: kubraonder@gmail.com 



-152- 

GİRİŞ 

21.yüzyılın “gözden kaçan zehiri”, “sessiz 

katil” olarak nitelendirilen karbon monoksit 

(CO); renksiz, kokusuz, tatsız ve irritasyona 

yol açmayan bir gaz olduğu için etkilenme kolay 

fark edilmez. Bulgular genellikle silik ve 

nonspesifiktir (1). 

CO sitotoksik bir gazdır; inhale edildiğinde alveolar 

kapiller membrandan geçerek intravasküler 

alana girer. Çoğu eritrositlerde biriktikten 

sonra miyoglobin ve hem protein enzimlerine 

bağlanır. Bu şekilde oksijenin hemoglobine 

bağlanmasını inhibe eder ve hemoglobinde yapısal 

değişiklik oluşturarak dokuya oksijen verilmesini 

zorlaştırır, hipoksiye neden olur. 

Optimal Ph değerinde (7,45) hemoglobine affinitesi 

oksijenden 220 kat fazladır. Hipoksiye 

en duyarlı olan sistemler (santral sinir ve kardiyovasküler 

sistem) en önce semptom verir. 

Baş ağrısı, baş dönmesi, senkop sık rastlanan 

başvuru yakınmalarıdır. Bulantı, kusma, letarji, 

nöbet, koma, göğüs ağrısı, çarpıntı, emosyonel 

labilite, davranış değişiklikleri gibi şikayetlerle 

başvuran hastalarda da CO zehirlenmesi akla 

getirilmelidir (2). 

Nörolojik bulguları olan hastalara santral sinir 

sistemi görüntülemesi yapılır. Kranial bilgisayarlı 

tomografide (BT) beyin ödemi, fokal lezyonlar 

veya tipik olarak bazal gangliyonlarda 

bilateral ve simetrik düşük dansiteli lezyonlar 

saptanabilir. Difüzyon manyetik rezonans görüntülemede 

(MR) bazal gangliyonlarda bilateral 

difüzyon kısıtlılığı görülebilir. Nadiren 

görülen bu bulgu, tanı için oldukça yardımcı ve 

spesifik kabul edilmektedir. 

Bu olgu sunumunda, acil servise bilinç değişikliği 

nedeniyle getirilen ve nörolojik defisiti 

saptanan; santral sinir sistemi görüntülemelerinde 

tipik difüzyon MR bulgularına rastlanan 

bir olgudan bahsedilmektedir.



OLGU 

51 yaşında erkek hasta, bilinç kapalı şekilde 

112 tarafından acil servise getirildi. 

Evinde baygın halde bulunan ve bilinen hastalık 

öyküsü olmayan hastanın vital bulguları 

TA: 100/60 mmHg SPO 2: %92 Nabız: 93 

atım/dk, KŞ: 142 mg/dl idi. GKS: 6 (G1 M3 

V2), oryante koopere değildi, ağrıyı lokalize 

etmiyordu. Sağ üst ekstremite spontan hareketliyken, 

sol üst ekstremite 3/5 kas gücüne 

sahipti. Bilateral alt ekstremitelerin kas gücü 

5/5 idi. Hastanın diğer sistem muayenelerinde 

anlamlı bulgusu saptanmadı. 

Resim 1: Kranial BT, bilateral glodus pallidusta izlenen 

hipodens alanlar. 

Kan gazı analizinde Ph: 7.44, PCO 2: 39.8 

mmHg HCO 3: 26 mEq/L ve COHb: 24.3 olarak 

saptandı. Beyaz küre: 17.000/mm 3 iken biyokimya 

değerlerinde bir özellik yoktu. Hastaya 

CO zehirlenmesi tanısı konularak geri 

solumasız maske ile %100 O 2 başlandı. 

Resim 2: Difüzyon MR, bilateral globus pallidusta izlenen hiperintens alanlar. 

Resim 3: Difüzyon MR, bilateral globus pallidusta (kronik) hiperintens alanlar. 

-153-



Nörolojik defisit olan hastaya kranial BT çekildi; 

bilateral periventriküler hipodens alanlar 

görüldü (Resim 1). Kanama ekarte edildikten 

sonra, hipodens alanların karakteristiğinin görüntülenmesi 

amacıyla difüzyon MR çekildi 

ve CO zehirlenmesi için spesifik olan Globus 

pallidusta simetrik infarkt alanları saptandı 

(Resim 2). 

Hava yolu güvenliğini sağlamak adına entübe 

edilen hastaya hiperbarik oksijen tedavisi 

(HBOT) başlandı ve sonrasında hasta yoğun 

bakım ünitesine alındı. 12 gün boyunca yoğun 

bakım ünitesinde takip edilen ve HBOT devam 

eden, 7. günde ekstübe olan hasta bilinci açık, 

nörolojik sekelleri gerilemiş şekilde poliklinik 

kontrolüne gelmek üzere ile taburcu edildi. Taburcu 

edildikten 6 gün sonra hasta, konuşamama, 

bilinçte dalgalanma gibi şikayetlerle acil 

servisimize tekrar başvurdu. Başvuruda GKS 8 

(E2 V1 M5) bulunması üzerine kranial BT ve 

difüzyon MR görüntülemeleri tekrarlandı. Globus 

pallidusta kronik infarkt ile uyumlu alanlar 

görüldü (Resim 3). Hasta CO zehirlenmesine 

bağlı geç nörolojik sekel olarak değerlendirilip 

tekrar yoğun bakım ünitesine alındı. Yoğun bakım 

takibinden 4 gün sonra nöroloji servisine 

alınıp kısmen iyileşme sağlanarak, oral alımı 

başlatılıp GKS 8 şekilde taburcu edildi. 

TARTIŞMA 

Karbon monoksit zehirlenmesine oda 

ısıtıcıları, odun sobaları, ısınmak için kömür 

yakılması sebebiyle özellikle kış aylarında oldukça 

fazla rastlanılmaktadır. CO duman inhalasyonundaki 

en toksik bileşen olup, yangınla 

ilişkili ölümlerde önemli bir etkendir. Bulgular 

nonspesifik ve siliktir. Baş ağrısı, baş dönmesi 

sık rastlanan başvuru şikayetleri iken göz problemleri, 

rabdomiyoliz, akut böbrek yetmezliği, 

non-kardiyojenik pulmoner ödem nadir de 

olsa görülebilir. CO zehirlenmesinin belirti ve 

bulguları spesifik olmadığından, zehirlenmenin 

tespitinde en önemli yöntem klinik olarak şüphelenmektir. 

Bazen, evdeki diğer kişiler veya 

ev hayvanlarında bulunan eş zamanlı belirtiler 

tanıda yardımcı olsa da, klinik prezentasyon 

komorbid hastalıklara ve kaynaktan maruziyet 

derecesine göre farklılık gösterebilir (3). Akut 

zehirlenme sırasında serebral hasar nadiren de 

olsa gelişebilir; nörolojik bulguları olan hastalar 

bu açıdan değerlendirilmelidir. İntrakranial 

kanama, iskemik serebrovasküler olaylar 

gibi bilinç kaybına yol açacak diğer nedenleri 

tanımlamak veya ekarte etmek adına kranial 

görüntüleme yapılmalıdır. Bilhassa, yüksek 

oranda oksijen tüketen bazal gangliyonlardaki 

hücreler CO’nun nörotoksik etkisine duyarlı 

olduğundan, difüzyon MR’daki globus 

-154- 

pallidusta bilateral difüzyon kısıtlılığı, öykü 

alınamayan ve tanık olmayan olaylarda tanımlayıcı 

olabilir. Nadir rastlanan bu bulgu bizim 

olgumuzda yol gösterici olmuş, erken dönemde 

tedaviye başlamamıza yardımcı olmuştur. Akut 

dönemde nörolojik bulgu olmasa dahi, 3-240 

gün arasında % 10-12 hastada gecikmiş nörolojik 

sekel olarak nitelendirilen değişen derecede 

bilişsel fonksiyonlar, kişilik bozuklukları, fokal 

nörolojik defisitler görülebilir (4). 

Karboksihemoglobin (COHb) seviyesi %20-25 

üzerinde olup nörolojik defisiti gelişmiş hastaların 

HBOT’tan fayda gördüğüne dair birçok 

çalışma vardır. Bu hastalarda yakın takiple beraber 

HBOT düşünülebilir. Bizim olgumuzda 

da akut zehirlenmenin yanı sıra nörolojik bulgu 

saptandığından derhal HBOT başlandı. Ancak 

tedavi sonrası taburcu edilen hasta, geç gelişen 

nörolojik sekelle tarafımıza tekrar başvurdu. 

Her ne kadar HBOT etkinliği erken ve geç dönem 

için tartışmalı olsa da; etkinliği akılda soru 

işareti bırakmaktadır. Hastamızda da görüldüğü 

üzere HBOT, geç dönem nörolojik sekel oluşmasını 

engelleyememiştir. Bunun sebebi yetersiz 

doz ve seansta yapılan HBOT olabilir. 

CO intoksikasyonunda nörolojik bulguların geç 

dönemde görüldüğüne dair kanılar varsa da, 

erken dönemde de (günler içinde) karşılaşmanın 

mümkün olduğu, bilinç değişikliği ile acil 

servise başvuran her hastada karbon monoksit 

intoksikasyonunun akla getirilmesi gerektiği ve 

kranial görüntülemelerin gecikmeden yapılması 

unutulmamalıdır. 

SONUÇ 

Karbon monoksit intoksikasyonu sık rastlanan 

bir klinik olsa da kanıtlanmış nörolojik 

bulguları oranı bilinmeyecek kadar nadirdir. Bu 

olgu sunumu, globus pallidus bilateral infarktı 

açısından farkındalık oluşturmayı ve bu konuda 

bilgi paylaşımını artırmayı amaçlamaktadır. 

KAYNAKLAR 

1. Clinical Policy: Critical Issues in the Evaluation and 

Management of Adult Patients Presenting to the Emergency 

Department With Acute Carbon Monoxide Poisoning. ACEP, 

Oct 13, 2016. 

2. Thompson TM. Carbon Monoxide Poisoning In: Schaider 

JJ, Barkin RM, Rosen P, editors; Rosen & Barkin’s 5-Minute 

Emergency Medicine Consult (The 5-Minute Consult Series). 

Wolters Kluwer Health Adis (ESP), 2014. 

3. Maloney G. Carbon Monoxide, In:Tintinalli JE, editor. 

Tintinalli’s Emergency Medicine: A Comprehensive Study 

Guide. Ed: Tintinalli JE. McGraw-Hill Education, 2016. 

4. http://www.turktox.org.tr Erişim Tarihi: 30.05.2017.

Zeynep Sönmezışık ve ark. 


Olgu Sunumu 

Mezenteri̇ k Dermoi̇ d Ki̇ st: Olgu Sunumu 

Dermoid Cyst of the Mesentery: Case Report 

Zeynep SÖNMEZIŞIK 1 , Burcu ANIL 1 , Muammer Hakkı KARAKAŞ 1 

1. Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Radyoloji Kliniği, İstanbul 

ÖZET 

Dermoid kist matür teratomların alt grubu 

olup ağırlıklı olarak ektodermal elemanlar içerir. 

Mezenterik dermoid kist abdominal bölgede oldukça 

nadir rastlanan bir tümördür ve mezenterik 

kistik lezyonların ayırıcı tanısında yer almalıdır. 

Olgumuzda enfekte mezenterik dermoid kistin radyolojik 

bulguları ve zaman içerisinde takibinde kist 

çevresinde komşu mezenterde ortaya çıkan reaktif 

değişikliklerin sunulması amaçlanmıştır. 

Anahtar kelimeler: dermoid kist, mezenter, mezenterik 

kist 

SUMMARY 

Dermoid cyst is a subgroup of mature teratoma 

that contains mainly ectodermal elements. 

Dermoid cyst of the mesentery is a rarely encountered 

tumor in abdominal region and it should be 

considered in the differential diagnosis of the cystic 

masses of the mesentery. Herein, we aim to present 

the radiologic findings in a spontaneously infected 

mesenteric dermoid cyst and the reactive changes 

in surrounding mesentery over time during followup. 

Keywords: dermoid cyst, mesentery, mesenteric 

cyst 

GİRİŞ 

Mezenterik dermoid kistler yetişkinlerin 

oldukça nadir rastlanan mezenterik kistik lezyonlarındandır. 

Dermoid kistler farklı germ 

hücre tabakalarından köken alır, matür elemanlar 

içerir, ayrıca enkapsüle ve yavaş büyüme 

eğilimindedirler. Genellikle solid ve kistik 

elemanların kombinasyonu şeklinde izlenirler; 

diş, saç, tırnak, kartilaj yağ, sebum, yağ 

gibi elemanlar içerebilirler. Genellikle overde 

görülmekle birlikte teorik olarak ektodermal 

hücrelerin migrasyon yolundaki her bölgede; 

orta hatta daha fazla olmak üzere görülebilirler. 

Sıklıkla çocuklarda ve 20 yaş altı popülasyonda 

tanı alırlar [1]. 

OLGU 

44 yaşında 28 haftalık gebe hasta, hastanemiz 

acil servisine batın sol üst kadran ağrısı 

şikayeti ile başvurdu. Yapılan fizik muayenesinde 

defans ya da rebound bulguları, laboratuar 

tetkiklerinde acil abdominal patolojiyi 

destekleyecek bulgu saptanmadı. Anamnezinde 

geçirilmiş operasyon öyküsü veya bilinen 

kronik hastalığı yoktu. Hastanın batın ultrasonografi 

incelemesinde (US) acil girişim 

gerektiren patoloji düşünülmemekle birlikte 

artan üst kadran ağrısı nedeniyle hastanın rızası 

alınarak acil üst batın manyetik rezonans 

görüntüleme (MRG) yapıldı. 


Sorumlu Yazar: Zeynep SÖNMEZIŞIK, Dr. 

Yazışma Adresi: Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi, 

E-5 Karayolu Üzeri, İçerenköy, Ataşehir, İstanbul 

Tel: +90 (555) 547 49 66 

E-Posta: zeynepbirol163@gmail.com 

Makalenin Geliş Tarihi: 19.04..2017 


Olgunun üst batın MRG incelemesinde sol 

anterior pararenal FASYA ventralinde jejunal 

anslara komşu 38x50x42mm boyutlu içerisinde 

yağ/sıvı seviyelenmesi izlenen kistik lezyon 

saptandı. Kistik lezyon yağ içeriği nedeni 

ile mezenterik dermoid kist açısından anlamlı 

bulundu. Kiste komşu mezenter boyunca devamlılık 

gösteren efüzyon izlendi. Hastanın 

takibinde lökositoz saptanması üzerine kistik 

lezyonun enfekte olduğu sonucuna varıldı. 

Hasta genel cerrahi servisine interne edilip 10 

gün antibiyoterapi uygulandı. Hastanın yaklaşık 

10 gün sonra çekilen kontrol üst batın 

MRG incelemesinde kist medialinde izlenen 

yoğun içerikli sıvının loküle form aldığı ve 

yaklaşık 26x38mm büyüklüğüne ulaştığı saptandı. 

-155-



Hastanın tedavi sonrası şikayetlerinin ve lökositozunun 

gerilemesi üzerine hasta taburcu 

edildi ve elektif şartlarda gebelik sonrası kontrolü 

uygun bulundu. 

Resim 1: MRG’ de sol anterior pararenal fasya ventralinde T2 

HASTE sekansında içerisinde yağ-sıvı seviyelenmesi izlenen 

mezenterik dermoid kist. 

Hastanın yaklaşık 1 sene sonra çekilen kontrol 

bilgisayarlı tomografi (BT) incelemesinde, sol 

üst kadranda tarif edilen dermoid kistin sebat 

etmekte olduğu, medialinde izlenen kistik lezyonun 

37x38 mm’ye ulaştığı gözlendi. Medial 

yerleşimli kistik lezyonun da yağ/yoğun içerikli 

sıvı seviyelenmesi gösterdiği gözlendi. 

Ek olarak bu kistin medialinde 25x20 mm boyutlu 

yoğun içerikli 3. bir kistin geliştiği görüldü. 

Hastaya bu incelemeden 3 ay sonra sırta 

vuran karın ağrısı şikayetinin gerilememesi 

üzerine genel cerrahi tarafından kist rezeksiyonu 

uygulandı ve patolojisi dermoid kist ile 

uyumlu geldi. 

TARTIŞMA 

Resim 2: İlk incelemeden 10 gün sonra çekilen MRG’ de yağ 

baskılı T2 sekansında kalın cidarlı mezenterik dermoid kistin 

medialinde loküle form alan kistik lezyon. 

Resim 3: 1 yıl sonra çekilen kontrol BT’ de batın sol üst 

kadranda, Resim 1 ve 2 ‘de tarif edilen lezyonların medialinde 

gelişen 3. kistik lezyon. Resim 2 ‘de izlenen loküle form alan 

kistik lezyonun boyutları artmış olup BT incelemede dermoid 

kist ile uyumlu yağ-sıvı seviyelenmesi göstermektedir. 

-156- 

Dermoid kistler erişkin popülasyonda 

ve mezenterik lokalizasyonda oldukça nadir 

görülürler. Oluşum mekanizması tam olarak 

bilinmemekle birlikte literatürde omental ve 

ileoçekal dermoid kistlerin oluşum mekanizmaları 

üzerine yapılan çalışmalarda bazı hipotezler 

öne sürülmüştür. Bunlarda bazıları; primitif 

totipotent germ hücrelerinin gestasyonun 

3-6 haftalarında yolk saktan çıkarak ürogenital 

ridge’e göçü sırasında sıkışması ve dermoidin 

bu dokudan köken alması [2, 3]. Dermoidin 

omentumda yer alan over dokusundan ya da 

genital ridge’de yer alan totipotent hücre remnantlarından 

köken almasıdır [4-6]. 

Embriyolojik dönemde overler abdominal kaviteden 

pelvise göç etmektedir. Yukarıda bahsedilen 

mekanizmalara benzer şekilde olgumuzda 

sol üst kadranda saptanan mezenterik dermoid 

kist, göç sırasında bu alanda sıkışmış ya da bu 

lokalizasyona implante olmuş totipotent hücrelerden 

gelişmiş olabilir. Ayrıca olgumuzda 

dermoid kistin çevresinde gelişen inflamasyona 

bağlı, komşuluğunda zaman içinde ikinci bir 

dermoid kistin oluşumu da izlenmektedir. Bu 

bulgular dermoid kist içeriğinin dışarı açıldığı 

takdirde implante olabileceğini göstermektedir. 

Nitekim cerrahi sırasında rüptür sonrası batın 

içine yayılan kist içeriğinin kimyasal peritonite 

sebep olabileceği ve peritonda kalınlaşma, mezenterde 

çizgilenme gibi bulgular ile peritoneal 

karsinomatozisi taklit edebileceği gösterilmiştir 

[7]. 

Dermoid kistlerin tanısında ve takibinde US ilk 

planda tercih edilen görüntüleme yöntemidir 

BT’nin tanıdaki duyarlılığı oldukça yüksektir, 

fakat iyonizan radyasyon maruziyeti sebebi ile



rutinde tanı ve takip amacı ile tercih edilmez 

[8]. BT’de izlenen yağ dansitesi, yağ, sıvı seviyelenmesi, 

rokitansky nodülü, saç yumakları, 

kalsifikasyonlar tanıyı %98 oranında koymamızı 

sağlar [9]. 

Matür teratomlar genellikle benign olmakla birlikte 

embriyonik doku içerenler metastaz yapabilir. 

Bu nedenle histolojik matür karakter, bize 

tümör davranışı hakkında kesin bilgi veremez 

[10]. Ayrıca 10 cm’den büyük, düzensiz sınırlı, 

kontrastlanan yumuşak doku komponentinin 

izlendiği kitlelerde malin transformasyon olabileceği 

göz önünde bulundurulmalıdır [9]. 

Mezenterik ya da omentalkistik karakterde bir 

kitlenin ayırıcı tanısında mezenterik ve omental 

kistler (lenfanjiyom, enterikduplikasyon 

kistleri, enterik kistler, psödokistler), kistik teratomlar, 

kistik iğsi hücreli tümörler ve kistik 

mezotelyomalar düşünülmelidir. Bunlardan en 

sık karşılaşılanı ise lenfanjiyomdur [11]. Enterik 

kist dışındaki mezenterik kistler cerrahi 

olarak enükleasyon uygulanarak tedavi edilir. 

Enterik kistler ise barsaklar ile aynı kaynaktan 

beslendiğinden barsak rezeksiyonu ile birlikte 

çıkarılmaları gerekir [12]. 

Vakamızda sunulan dermoid kist spontan enfekte 

olarak prezente olması, mezenterik lokalizasyonu 

ve zaman içinde komşu mezenterik 

planlara implantasyon yapması özellikleri ile 

literatürde ilk olma özelliği taşımaktadır. 

KAYNAKLAR 

1. Yu C. W, Liu KL, Lin, WC,Li YW. Mature cystic teratoma 

of the pancreas in a child. Pediatr Radiol, 2003; 33(4), 

266-8. 

2. Printz, JL, Choate, JW, Townes, PL, Harper, RC. The 

embryology of supernumerary ovaries. Obstetr Gynecol 

1973;41(2), 246-52. 

3. Shah, RS, Kaddu, SJ, Kirtane JM. Benign mature 

teratoma of the large bowel: a case report. J Pediatr Surg 

1996;31(5), 701-2. 

4. Hogan, ML, Barber DD, Kaufman RH. Dermoid Cyst 

in Supernumerary Ovary of the Greater Omentum. Obstetr 

Gynecol1967;29(3), 405-8. 

5. Gowdy JM. Dermoid cyst of the cecum. Gastroenterology, 

1956;31(4), 447. 

6. Kay S.Teratoid cyst of the cecum. Dig Dis Sci 

1971;16(3), 265-8. 

7. Erbay G, Ozen M, Karadeli E. Ruptured ovarian dermoid 

cyst mimicking peritoneal carcinomatosis: CT and 

MRI. J Clin Anal Med 2015;6:701-3. 

8. van Aalst J, Hoekstra F, Beuls EAM, Cornips EMJ, 

Weber JW, Sival DA et al. Intraspinal dermoid and epidermoid 

tumors: report of 18 cases and reappraisal of the literature. 

Pediatr Neurosurg 2009;45(4), 281-90. 

9. Najjar MW, Kusske JA, Hasso AN. Dorsal intramedullary 

dermoids. Neurosurg Rev. 2005, 28: 320-325. 

10. Deppe G, Malviya, VK, Jacobs, AJ. Extragonadal, 

mature, solid teratoma with omental implants. A case report. 

The J Reprod Med 1988;33(9), 792-4. 

11. Stoupis C, Ros PR, Abbitt PL, Burton SS, Gauger J. 

Bubbles in the belly: imaging of cystic mesenteric or omental 

masses. Radiographics 1994;14(4), 729-37. 

12. Sikora Z, Rylski J. Case of traumatic cyst of intestinal 

mesentery in a child. Polski Przeglad Chirurgiczny 

1977;49(2), 157. 

-157-

İbrahim Gündoğmuş ve ark. 


Olgu Sunumu 

Essi̇talopram Kullanımına Bağlı Geli̇şen Bruksi̇zm ve Dental Fraktur: Vaka Sunumu 

Escitalopram Induced Bruxism and Dental Fracture 

İbrahi̇ m GÜNDOĞMUŞ 1 , Murat KIYANÇİÇEK 1 , Mustafa İSPİR 1 

Hakan KULLAKÇI 1 , Ayhan ALGUL 1 

1. Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Sultan Abdülhamid Han Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Üsküdar, İstanbul 

ÖZET 

Günümüzde depresyon tedavisinde SSRI olan 

ilaçlar düşük yan etkileri ve kolay tolere edilebilmelerinden 

dolayı ilk sırada tercih edilen güçlü ve etkili 

ilaçlardır. Sinaptik aralıkta serotonin miktarını arttırarak 

etki gösteren essitalopramın, yan etki profili 

SSRI sınıfındaki diğer ilaçlarla benzerdir. Nokturnal 

bruksizm, uyku sırasında dişlerin fonksiyonel olmayan 

şekilde sıkılması, istemsiz çene kilitlenmesi, diş 

gıcırdatma ve aşındırmayı içine alan bir motor bozukluktur. 

Nokturnal bruksizmin başlangıç mekanizması 

henüz tam anlaşılabilmiş değildir fakat nörokimyasal 

mekanizmalar üzerinde durulmaktadır. Serotonerjik 

aktivite artışı ile SSRI’ların nokturnal bruksizm 

oluşturabileceğini gösteren yayınlar mevcuttur. Bu 

yazımızda essitolapram 10 mg/gün kullanan hastada 

gelişen bruksizm ve dental fraktürün sunulması 

amaçlanmıştır. 

Anahtar kelimeler: bruksizm, dental fraktür, essitalopram 

ABSTRACT 

Today, in the treatment of depression, SSRI, 

which are powerful and effective drugs, preferred 

at the first, because of less side effect and easy tolerated. 

Escitalopram, which increases the amount 

of serotonin in the synaptic spacing, side effects are 

similar to other drugs in SSRI class. Nocturnal bruxism 

is a motor disorder containing; nonfunctional 

clenching of the teeth during sleep, involuntary jaw 

locking, teeth grinding and abrasion. Initiation 

mechanism of nocturnal bruxism has not been fully 

understood, yet but neurochemical mechanisms are 

emphasized. There are publications showing that 

SSRIs can create nocturnal bruxism with increased 

serotonergic activity. In this article, we aimed to 

present a patient using 10 mg / day essitolapram 

with bruxism and dental fracture. 

Keywords: bruxizm, dental fracture, escitalopram 


Sorumlu Yazar: İbrahim GÜNDOĞMUŞ, Arş. Gör. Dr. 

Yazışma Adresi: Tıbbiye Cd. Sultan Abdülhamid Han Eğitim ve 

Araştırma Hastanesi, Üsküdar, İstanbul 

Tel: +90 (216) 542 20 20 

E-Posta: dribrahim06@gmail.com 



-158- 

GİRİŞ 

Nokturnal bruksizm, uyku sırasında dişlerin 

fonksiyonel olmayan şekilde sıkılması, 

istemsiz çene kilitlenmesi, diş gıcırdatma ve 

aşındırmayı içine alan bir motor bozukluktur ve 

toplumda görülme sıklığı yaklaşık % 8-10’dur 

(1). Dişlerde aşınmalar, kırıklar, mobilite, temporamandibular 

eklem fonksiyon bozuklukları, 

periodental destek kaybı, çene ağrısı, yaygın 

kas ağrıları ve uyku bozuklukları gibi önemli 

ve geri dönüşümsüz sağlık sorunlarına sebep 

olabilir (2). Nokturnal bruksizm sadece hastalar 

için değil hastalarla aynı odada hatta aynı evde 

kalanlar için de bir rahatsızlık sebebi olabilir. 

Serotonerjik, dopaminerjik, adrenerjik sistemin 

ve bazı beyin sapı yapılarının uyku sırasında 

çene hareketlerini etkilediği düşünülmektedir 

fakat hangi faktörün daha etkin olduğu belirsizdir 

(3). Serotonerjik aktivite artışı ile selektif 

serotonin re-uptake inhibitörlerinin (SSRI) 

nokturnal bruksizm oluşturabileceğini gösteren 

yayınlar mevcuttur (4). 

Günümüzde depresyon tedavisinde SSRI olan 

ilaçlar düşük yan etkileri ve kolay tolere edilebilmelerinden 

dolayı ilk sırada tercih edilen 

güçlü ve etkili ilaçlardır (5). Essitalopram 

SSRI sınıfından bir ilaç olup sitolapramın 

s-enantiomerdir ve postsinaptik nöronda serotonin 

geri alım pompasını bloke ederek intersinaptik 

aralıkta serotonin miktarını arttırarak 

etki göstermektedir. Yan etki profili SSRI sınıfındaki 

diğer ilaçlarla benzerdir (6). Essitalopramın 

serotonin dışındaki nörotransimitterlere 

ve 5-HT reseptör alt tiplerine karşı bilinen bir 

etkinliği yoktur ve serotonin geri alım pompasına 

en seçici bağlandığı düşünülmektedir (7). 

Bu yazımızda essitolapram 10 mg/gün kullanan 

hastada gelişen bruksizm ve dental fraktürü 

olan olgu anlatılacaktır. 

OLGU 

Yirmibir yaşında, bekar, lise mezunu, kadın 

hasta 2 ay önce ağlama krizleri, isteksizlik, 

uykuya dalmada güçlük, sinirlilik, dikkat dağınıklığı, 

moral bozukluğu, az konuşma, halsizlik 

yakınmalarıyla kliniğimize başvurdu.



Yapılan psikiyatrik muayenesinde bilinci açık, 

koopere, yer-zaman-kişi yönelimi tam, duygudurum 

ve duygulanım depresif-anksiyöz, bellek 

normal, dikkat azalmış, yargılama, soyut 

düşünme ve gerçeği değerlendirme yerinde, algısı 

normaldi. Fizik ve nörolojik muayenesinde 

patolojik bulgu saptanmadı. Tıbbı özgeçmişinde 

ve soygeçmişinde özellik bulunmayan hastanın, 

alkol ve madde kullanım öyküsü yoktu. 

Hamilton Anksiyete Derecelendirme Ölçeği 

(HAM-A) ve Hamilton Depresyon Derecelendirme 

Ölçeği (HAM-D) puanları sırasıyla 23 

ve 27 idi. Psikiyatrik öykü ve muayene sonucunda 

hastaya DSM- 5 (Diagnostic and Statistical 

Manual of Mental Disorders) ölçütlerine 

göre major depresyon bozukluğu tanısı kondu. 

Herhangi bir ilaç kullanmayan hastaya essitalopram 

10 mg/gün başladı. Bir ay sonraki 

kontrolünde hastanın kontrol muayenesinde 

HAM-A ve HAM-D puanları sırasıyla 21 ve 

23 idi. Yakınmalarında azalma olduğunu belirten 

hasta tedaviye başlandıktan ikinci haftadan 

sonra geceleri diş sıkmalarının ve çene 

ağrılarının olduğunu ve annesinin dişlerini gıcırdattığını 

söylediğini ifade etti. Sonraki hafta 

ise sabahları farkına vardığı dişlerinde küçük 

kırılmalar olduğunu belirtti. Hasta endokrinoloji, 

diş hekimliği ve kulak burun boğaz kliniklerine 

konsulte edildi. Diabet, nöropati, travma, 

geçirilmiş cerrahi ve ilaç kullanımı yönünden 

ayrıntılı biçimde sorgulandı. Hastanın bakılan 

hormon profili (progesteron,östrojen , LH, FSH 

ve prolaktin), , tam kan sayımı, karaciğer (ALT, 

AST, GGT, ALP, bilirubin, albümin) ve böbrek 

işlev testleri (üre, kreatinin), elektrolitleri (Na, 

K, Cl, Ca), tam idrar tetkiki, sedimentasyon ve 

tiroid işlev testleri normaldi. Diş muayenesinde 

dişlerde mine yüzeyinde fraktür ve dişlerin 

okluzalinde abrazyon olduğu belirlendi. Essitalopram 

10 mg/gün sonlandırılarak trazodon 

150 mg/gün başlanan hasta bir ay sonra kontrole 

geldiğinde diş kırılması ve diş sıkmalarının 

geçtiğini belirtti. İlk müracaat şikayetlerinde 

de azalma olduğunu belirten hasta aylık kontrollere 

çağırıldı. Advers etki değerlendirmesi 

için yapılan Naranjo algoritmasına göre essitalopram 

kullanımına bağlı bruksizmin advers 

etki skoru 5 ( 5-8 muhtemel advers etki) olarak 

saptandı. 

Literatürde SSRI kullanımına bağlı oluşan 

nokturnal bruksizmin tedavisinde buspiron, 

tandospiron ve trazodon kullanımı görülmüştür 

(9-11, 13). Olgumuzda literatür bilgileri 

ışığında essitalopram tedavisi sonlandırılarak 

trazodon tedavisine başlanmış ve hastamızın 

şikayetlerinin gerilemesi sağlanmıştır (13). 

Nokturnal bruksizmin başlangıç mekanizması 

henüz tam anlaşılabilmiş değildir fakat 

nörokimyasal mekanizmalar üzerinde durulmaktadır. 

Yapılan araştırmalar kas ve motor 

aktiviteyi kontrol eden merkezi dopaminerjik 

sistemin nokturnal bruksizmin patofizyolojisinde 

rol oynayabileceğini ileri sürmüşlerdir ve 

genç-sağlıklı nokturnal bruksizm hastalarına 

dopamin aganisti verildiğinde nokturnal bruksizmde 

azalma görülmüştür (3, 14). Nokturnal 

bruksizmdeki seratonin etkisi açıklanabilmiş 

değildir ancak essitalopramın seratonin miktarını 

artırırken dopamin miktarını azaltması 

nokturnal bruksizme neden olabileceğini düşündürmektedir 

(15). Öte yandan bruksizmin 

akatizi veya diskinezinin bir varyantı olduğu 

ileri sürülülen yayınlar mevcuttur (16). 

Nokturnal bruksizmi tamamen ortadan kaldırabilen 

bir tedavi yöntemi henüz bulunmamaktadır 

fakat tedavide oklüzal splitler gibi odontol 

tedaviler, psikoterapi ve medikal tedaviler 

kullanılabilmektedir. Nokturnal bruksizmin 

medikal tedavisinde dopamin agonistleri, antidepresanlar, 

benzodiazepinler, klonidin, antikonvulzanlar, 

beta-bloker ve kas gevşeticiler 

denenmiştir (17). Çok şiddetli nokturnal bruksizm 

tedavisinde lokal botulinum toksininin 

enjeksiyonları araştırmacılar tarafından önerilmiştir 

(18). 

Sonuç olarak depresyon tedavisinde ilk seçenek 

olan SSRI’ların kullanımı her geçen gün 

artmaktadır. Hekimlerin tedavide kullandıkları 

ilaçların etkilerini, yan etkilerini bilmeleri ve 

hastaları gerektiği kadar bilgilendirmeleri tedavi 

oranını yükseltecek ve ilaç uyumunu artıracaktır. 

Essitalopram kullanımı sırasında oluşabilecek 

yan etkilere karşı dikkatli olunması 

hasta konforu açısından ve geri dönüşümü olmayan 

olayların yaşanmaması için faydalı olacaktır. 

TARTIŞMA 

Literatürde SSRI grubu ilaçlardan sertralin, 

paroksetin, fluoksetin, essitalopram ve 

citalopram kullanımı ile gelişebilen nokturnal 

bruksizm rapor edilmiştir (8-11). Essitalopram 

kullanımına bağlı gelişen nokturnal bruksizmle 

ilgili iki olgu sunumu şeklinde yayın vardır 

(12). 

-159- 

KAYNAKLAR 

1. Lavigne GJ, Montplaisir JY. Restless legs syndrome 

and sleep bruxism: prevalence and association among Canadians. 

Sleep. 1994;17(8):739-43. 

2. Kuloglu M, Ekinci O, Caykoylu A. Venlafaxineassociated 

nocturnal bruxism in a depressive patient successfully 

treated with buspirone. J Psychopharmacol. 

2010;24(4):627-8..



3. Lavigne GJ, Kato T, Kolta A, Sessle BJ. Neurobiological 

mechanisms involved in sleep bruxism. Crit Rev Oral 

Biol Med. 2003;14(1):30-46. 

4. Lobbezoo F, van Denderen RJ, Verheij JG, Naeije M. 

Reports of SSRI-associated bruxism in the family physician’s 

office. J Orofac Pain. 2001;15(4):340-6. 

5. Anderson IM, Nutt DJ, Deakin JF. Evidence-based 

guidelines for treating depressive disorders with antidepressants: 

a revision of the 1993 British Association for Psychopharmacology 

guidelines. British Association for Psychopharmacology. 

J Psychopharmacol. 2000;14(1):3-20. 

6. Lachkar Y, Bouassida W. Drug-induced acute angle 

closure glaucoma. Curr Opin Ophthalmol. 2007;18(2):129- 

33. doi: 10.1097/ICU.0b013e32808738d5. 

7. Hyttel J. Citalopram--pharmacological profile of 

a specific serotonin uptake inhibitor with antidepressant 

activity. Prog Neuropsychopharmacol Biol Psychiatry. 

1982;6(3):277-95. 

8. Wise M. Citalopram-induced bruxism. Br J Psychiatry. 

2001;178:182. 

9. Sabuncuoglu O, Ekinci O, Berkem M. Fluoxetineinduced 

sleep bruxism in an adolescent treated with buspirone: 

a case report. Spec Care Dentist. 2009;29(5):215- 

7. 

10. Kishi Y. Paroxetine-induced bruxism effectively treated 

with tandospirone. J Neuropsychiatry Clin Neurosci. 

2007;19(1):90-1. doi: 10.1176/jnp.2007.19.1.90. 

11. Bostwick JM, Jaffee MS. Buspirone as an antidote 

to SSRI-induced bruxism in 4 cases. J Clin Psychiatry. 

1999;60(12):857-60. 

12. Raja M, Raja S. Two cases of sleep bruxism associated 

with escitalopram treatment. J Clin Psychopharmacol. 

2014;34(3):403-5. 

13. Grinshpoon A, Weizman A, Amrami-Weizman A. The 

beneficial effect of trazodone treatment on escitalopramassociated 

nocturnal bruxism. J Clin Psychopharmacol. 

2014;34(5):662. 

14. Lobbezoo F, Lavigne GJ, Tanguay R, Montplaisir JY. 

The effect of catecholamine precursor L-dopa on sleep bruxism: 

a controlled clinical trial. Mov Disord. 1997;12(1):73-8. 

15. Tanda G, Carboni E, Frau R, Di Chiara G. Increase 

of extracellular dopamine in the prefrontal cortex: a trait of 

drugs with antidepressant potential? Psychopharmacology 

(Berl). 1994;115(1-2):285-8. 

16. Jaffee MS, Bostwick JM. Buspirone as an antidote 

to venlafaxine-induced bruxism. Psychosomatics. 

2000;41(6):535-6. 

17. Winocur E, Gavish A, Voikovitch M, Emodi-Perlman 

A, Eli I. Drugs and bruxism: a critical review. J Orofac 

Pain. 2003;17(2):99-111. 

18. See SJ, Tan EK. Severe amphethamine-induced bruxism: 

treatment with botulinum toxin. Acta Neurol Scand. 

2003;107(2):161-3. 

-160-

Eren Gözke ve Ark. 


Olgu Sunumu 

Edinsel Hepatoserebral Dejenerasyon: Olgu Sunumu 

Acquired Hepatocerebral Degeneration: A Case Report 

Eren GÖZKE 1 , Mustafa ESER 1 , Sıdıka Sinem TAŞDEMİR 1 , Pelin Doğan AK 1 

1. Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Nöroloji Kliniği, İstanbul 

ÖZET 

Kronik karaciğer hastalıkları nörolojik belirti ve 

bulgularla ortaya çıkabilir. Seruloplazmin eksikliğine 

bağlı olarak gelişen ve genetik kökenli olan Wilson 

hastalığı en bilinen örnektir. Başka kronik karaciğer 

patolojileri de klinik tablodan sorumlu olabilir. Kranial 

MR’da bazal ganglionlar düzeyinde özellikle mangan olmak 

üzere ağır metal birikimleri görülür. Burada denge 

bozukluğu, dilde peltekleşme, ellerde titreme ve istemsiz 

hareketleri olan kriptojenik siroz tanılı, edinsel (non- 

Wilsonian) hepatolentiküler dejenerasyon olarak değerlendirilen 

54 yaşındaki kadın hasta sunulmaktadır. 

Anahtar kelimeler: kronik karaciğer hastalığı, edinsel 

hepatoserebral dejenerasyon, hareket bozukluğu 

ABSTRACT 

Chronic liver diseases can manifest itself with neurological 

sign and symptoms. Wilson disease is a rare 

genetic disorder related to ceruloplasmin deficiency and 

best-known example of chronic liver diseases related neurological 

findings. Also other chronic liver pathologies 

can be responsible for clinical picture. Cranial MRI 

shows heavy metal deposits, especially manganese, at the 

level of basal ganglions. Here we present a 54-year-old 

female patient diagnosed with acquired (non-Wilsonian) 

hepatolenticular degeneration related to cryptogenic 

cirrhosis who has balance disorder, dysarthria, tremor 

at hands and involuntary movements. 

Keywords: chronic liver diseases, acquired hepatocerebral 

degeneration, movement disorder 

GİRİŞ 

Geç başlangıçlı hareket bozuklukları ile 

başvuran hastalarda metabolik ve sistemik 

hastalıklar etyolojide yer alabilir. Kronik karaciğer 

hastalıkları ensefalopati ve hareket 

bozuklukları başta olmak üzere çeşitli nörolojik 

bulgularla karşımıza çıkabilir. Wilson hastalığı 

hareket bozukluğuna neden olan kronik 

karaciğer hastalıkları arasında ilk sırada yer 

alır. Bununla birlikte başka karaciğer patolojileri 

de hepatoserebral dejenerasyon tablosuna 

neden olabilirler (1). Burada nörolojik 

bulguları olan kriptojenik sirozlu bir olgu sunulmaktadır. 

OLGU 

54 yaşında kadın hasta; denge bozukluğu, 

dilde peltekleşme, ellerde titreme ve istemsiz 

hareketler nedeni ile incelendi. 

Bir yıldır denge bozukluğu, yürürken etrafa 

çarpma, dilde peltekleşme ve ellerde titremesi 

olan olgunun şikayetlerinde giderek artış 

olmuş. Düşme sonucu gelişen fraktür nedeni 

ile 2011 yılında omurgasına operasyon uygulanmış. 

Travma nedeni ile hastanede yattığı 

süreç içerisinde rutin kontrollerinde karaciğer 

yetmezliği ve üçüncü evre özofagus varisleri 

saptanarak gastroenteroloji bölümü tarafından 

kriptojenik karaciğer sirozu tanısı konmuş 

ve özofagus varisleri için propronalol 

tedavisi başlanmış. Nörolojik şikayetleri bu 

olaydan sonra giderek artan hastaya başka bir 

merkezde pirasetam ve anemi için demir preperatı 

başlanmış. 


Sorumlu Yazar: Eren GÖZKE 



Tel: +90 (216) 578 30 00 

E-Posta: egozke@hotmail.com 



-161- 

Özgeçmişinde düşme sonucu gelişen fraktür 

ile ilgili omurilik operasyonu dışında özellik 

olmayan hastanın soy geçmişinde de özellik 

saptanmadı. 

Fizik muayenede arteriyel kan basıncı 

120/80mmHg, nabız dakikada 80 ve ritmik 

olarak bulundu. Ödem, ikter, siyanoz yoktu. 

Batın muayenesinde splenomegali saptandı.



Nörolojik muayenede bilinç açık, kooperasyon 

ve orientasyon tamdı. Ancak hafif apati 

hali mevcuttu. Ense sertliği yoktu. Pupiller 

izokorik ve orta hatta idi. Işık refleksi +/+ ve 

fundus normal sınırlarda bulundu. Ekstraoküler 

göz hareketleri her yöne serbestti. Fasiyal 

asimetri yoktu. Dil ve uvula orta hatta idi. Kas 

gücü tüm ekstremitede 5/5 bulundu ve tonus 

normaldi. His kusuru yoktu. Derin tendon refleksleri: 

+++/+++, Taban derisi refleksi: fleksör/fleksör 

olarak alındı. Dizartrik konuşma 

mevcuttu. Yürüyüş ataksikti ve Romberg pozitif 

bulundu. Bilateral dismetri, disdiadokinezi, 

postural ve aksiyonel tremor mevcuttu. 

Muayene sırasında istemli hareketle tetiklenen 

koreoatetoid hareketler, ağız çevresinde 

belirgin diskinetik hareketler izlendi. 

Resim 1: Her iki taraflı globus pallidusta T1 sekansında hafif derecede 

hiperintens görünüm. 

Resim 2: Pons posteriorunda periaquaductal alanda myelinolizis 

açısından şüpheli sinyal artışları. 

Rutin laboratuar bulgularında Hb: 10 g/dL, 

eritrosit: 3.13 M/uL, lökosit: 2 K/uL , trombosit:49 

K/uL, Anti-Hbs (+) , Hbs Ag(-) , Anti- 

HCV (-) ,Anti HIV (–), AST ve ALT normal, 

GGT hafif yüksek olarak bulundu. INR: 1.46 

idi. Vit B12 ve folat düzeyleri normaldi. 24 

saatlik idrarda ve serumda bakır düzeyi ve 

serum seruloplazmin düzeyi normal bulundu. 

Serum ferritini de normaldi. Serum Mangan 

düzeyi 23,4µg/l (üst sınır 11µ/l); Amonyak 

209,2µg/dl (üst sınır 87) idi. Lomber ponksiyonda 

BOS değerleri normal sınırlarda bulundu. 

EEG normal sınırlarda olarak yorumlandı. 

Batın BT’de multipl evre 3 özofagus varisleri, 

kronik KC hastalığı ve splenomegali saptandı. 

Kranial MR’da her iki taraflı globus 

pallidusta T1 sekansında hafif derecede hiperintens 

görünüm; pons posteriorunda periaquaductal 

alanda myelinolizis açısından şüpheli 

sinyal artışları; her iki taraflı globus pallidusta 

simetrik sublentiform seviyeye uzanım gösteren 

T2 GRE sekansında milimetrik hipointens 

değişiklikler izlendi (Resim 1, 2, 3). 

Resim 3: Her iki taraflı globus pallidusta simetrik sublentiform seviyeye 

uzanım gösteren T2 GRE sekansında milimetrik hipointens değişiklikler. 

-162- 

Pansitopeni nedeniyle iç hastalıkları tarafından 

değerlendirilen hastada periferik yayma 

sonucu normaldi. Pansitopeni splenomegali 

ile ilişkilendirildi. 

Hastanın nörolojik bulgularının kriptojenik 

siroza bağlı olarak beyin parankiminde mangan, 

amonyak ve demir birikimine bağlı olduğu 

düşünüldü. 

TARTIŞMA 

Edinsel (non-Wilsonian) hepatoserebral 

dejenerasyon progressif piramidal, ekstrapiramidal, 

serebellar bulgular ve mental bozukluklar 

ile karakterizedir. Kronik karaciğer 

hastalığında, özellikle portosistemik shunt



varlığında, ensefalopati atakları olmaksızın 

ortaya çıkan kalıcı nörolojik defisitler ile giden 

nadir görülen bir tablodur. İlk kez 1914 

yılında Woerkem tarafından bildirilmiştir 

(Wilson’dan iki yıl sonra). Daha sonra Victor, 

Adams ve Cole tarafından ayrıntılı olarak 

tanımlanmıştır (1). Prevelans tam bilinmemektedir. 

Başlangıç genellikle 6.-7. dekadlardadır. 

Sinsi ya da subakut başlayabilir. 

Genellikle progresif olmakla birlikte arada 

stabil seyredebilir. Sürvi haftalar-yıllar düzeyindedir. 

Ölüm nedeni karaciğer yetmezliğinin 

komplikasyonlarıdır (enfeksiyonlar, koagulopati, 

hepatorenal sendrom, hepatoselüler 

karsinom, hepatik koma). Kliniği Wilson 

hastalığına oldukça benzemekle beraber serum 

bakır ve seruloplazmin düzeyleri normal 

sınırlar içindedir ve Kayser-Fleisher halkası 

saptanmaz. Parkinsonizm, ataksi, distoni, 

kore ve orobukkolingual stereotipi, (fenomenolojik 

olarak tardif diskineziye benzeyen) 

görülebilir (2). Portosistemik şant varlığında 

portal dolaşımda bulunan nöroaktif maddeler 

hepatik metabolizma ve bilier eliminasyon ile 

yok edilemeyerek sistemik dolaşımla beyne 

geçer. Spesifik bir nörotoksin gösterilmemiştir. 

Amonyak düzeyi hepatik ensefalopatide 

önemlidir (3). 

Aromatik amino asidler (triptofan, fenilalanin, 

tirozin) dopaminerjik yolları bozmaları 

nedeni ile klinik bulguların ortaya çıkışında 

adaydırlar. Son iki dekaddaki bulgular ağır 

metaller ve özellikle mangan üstünde yoğunlaşmaktadır. 

En belirgin nöropatolojik bulgu 

serebral ve serebellar korteks, bazal ganglionlar 

ve diensefalik nükleuslardaki protoplazmik 

astrositlerin (tip II Alzheimer hücreleri) 

hiperplazisidir (4). 

T1-ağırlıklı MR görüntülerinde artmış sinyal 

intensitesi sık görülmez. Görüldüğü zaman 

lipid birikimi, hemorajilerde demir gibi paramanyetik 

maddeler ve melanin pigmentine 

bağlı olarak melanomalar düşünülmelidir. 

Globus palliduslarda birikmeye daha yatkın 

olduğu deneysel hayvan çalışmalarında gösterilen 

manganez, T1-ağırlıklı serilerde hiperintens 

sinyallere neden olur (5-7). 

Tedavide şelatör ajanlar (EDTA, trientin), 

dallanmış zincirli aminoasitler (lösin, izolösin, 

valin), laktuloz, antibiyotikler kullanılır. 

Mangandan fakir (tahıl, kuruyemiş, çay, meyve 

ve sebzeler) diyet önerilir. Mümkün olursa 

karaciğer transplantasyonu yapılabilir. Nörolojik 

semptomların tedavisinde mevcut bulgulara 

göre dopamin agonistleri, levodopa, 

ya da dopamin antagonistleri, tetrabenazin 

verilebilir (3, 8). 

KAYNAKLAR 

1. Ropper AH, Samuels MA. Chronic acquired (nonWilsonian) 

hepatocerebral degeneration. In: Adams, Victor’s 

editor. Principles of Neurology. Ninth Edition. New York: 

McGraw Hill; 2009:1099-1100. 

2. Ferrara J, Jankovic J. Acquired hepatocerebral degeneration. 

J Neurol 2009; 256:320-332. 

3. Romeiro FG, Américo MF, Yamashiro FS, Caramori 

CA, Schelp AO, Santos AC et al. Acquired hepatocerebral 

degeneration and hepatic encephalopathy: correlations and 

variety of clinical presentations in overt and subclinical 

liver disease. Arq Neuropsiquiatr. 2011 Jun;69(3):496-501. 

4. Burkhard PR, Delavelle J, Du Pasquier R, Spahr L. 

Chronic parkinsonism associated with cirrhosis: a distinct 

subset of acquired hepatocerebral degeneration. Arch Neurol 

2003;60:521-528. 

5. Lee J, Lacomis D, Comu S, et al. Acquired hepatocerebral 

degeneration: MR and pathologic findings. Am J Neuroradiol 

1998;19:485-487. 

6. Klos KJ, Ahlskog JE, Josephs KA, Fealey RD, Cowl 

CT, Kumar N. Neurologic spectrum of chronic liver failure 

and basal ganglia T1 hyperintensity on magnetic resonance 

imaging. Arch Neurology 2005;62:1385-1390. 

7. Klos KJ, Ahlskog J E, Kumar N, Cambern S, Butz J, 

Burritt M et al. Brain metal concentrations in chronic liver 

failure patients with pallidal T1 MRI hyperintensity. Neurology 

2006; 67:1984-1989. 

8. Wijdicks EF, Wiesner RH. Acquired (non-Wilsonian) 

hepatocerebral degeneration: complex management decisions. 

Liver Transpl 2003;9:993-994. 

-163-



Olgu Sunumu 

Travma Sonrası Di̇ssosi̇yati̇f Psi̇koz: Olgu Sunumu 

Trauma-Induced Di̇ ssoci̇ ati̇ ve Psychosi̇ s: A Case Report 

İbrahi̇ m GÜNDOĞMUŞ 1 , Mustafa İSPİR 1 

Osman BAKKAL 1 , Ayhan ALGUL 1 

1. Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Sultan Abdülhamid Han Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Üsküdar, İstanbul 

ÖZET 

Dissosiyasyon, bellek, bilinç, kimlik, beden temsili, 

algı, emosyon, motor kontrol ve davranış gibi 

psikolojik işlevlerin arasında ayrışma ile karakterizedir. 

Toplumda görülen en sık psikiyatrik hastalıklardan 

biri olan dissosiyatif bozukluklar, etyolojisinde 

genetik etkinliğin en zayıf fakat travma ve çevresel 

etkenlerle en fazla ilişkisi olan psikiyatrik rahatsızlıklardır. 

Psikotik ve dissosiyatif özelliklerin bir arada 

olduğu dissosiyatif psikoz; davranış, düşünce, affekt 

ve bilişsel işlevlerde ani başlangıçlı bir bütünlük kaybının 

meydana geldiği, gerçeği değerlendirmenin 

bozulabildiği, dissosiyatif içerikli ve kısa sürede tam 

iyileşebilen, travmatik etkenlerin yol açtığı bir psikozdur. 

Dissosiyatif psikoz tablosunda, ani başlangıç, 

işitsel ve görsel varsanılar, sanrılar, depersonalizasyon, 

dezorganize davranışlar, intihar girişimi, hafıza 

kaybı, çocuksu davranışlar, büyük çılgınlıklar, bağırıp 

çağırma, donakalım, deliryum izlenimi verecek 

derecede şaşkınlık ve çevresini-insanları tanımama 

hali, gülmeler, ağlamalar, kendisine ve çevresine zarar 

verme görülebilir. Ağır bir travma sonrası ortaya 

çıktığı düşünülen bu durum birkaç gün en fazla 

birkaç hafta sürebilmekte, antipsikotik ilaçlara yanıt 

vermemekte, kısa sürede tam remisyona ulaştığı düşünülmektedir. 

Ülkemizde düşünülenden daha sık görülmekte 

olan dissosiyatif psikoz, ruhsal bir travma 

sonrası bir kriz dönemi olarak da adlandırılabilir ve 

genellikle acil başvurusu görülür. Burada travmaya 

bağlı dissosiyatif psikoz olgusunu sunuyoruz. 

Anahtar kelimeler: dissosiatif, travma, dissosiyasyon 

ABSTRACT 

Dissociation is characterized by a disconnection 

between psychological functions as thoughts, 

perception, emotion, motor control, identity, consciousness, 

memory, body representation and behavior. 

Dissociative disorders are one of the most common 

psychiatric disorders in the community with the least 

genetic effect in etiology in contrast to the greatest 

association with trauma and environmental factors. 

Dissociative psychosis in which psychotic and dissociative 

features coexist; is a psychosis caused by 

traumatic factors, which is characterized by dissociation 

of a sudden onset of completeness in behavior, 

thought, affection and cognitive functions, disorientation 

of reality, dissociative content and short-lived 

recovery. Sudden onset, auditory and visual hallucinations, 

delirium, depersonalization, disorganized 

behaviors, suicide attempts, memory loss, childlike 

behavior, great madness, screaming, catatonia, delirium, 

crying, self-harm and harming others can be 

observed in the dissociative psychosis table. This 

condition which is believed to have emerged after a 

severe trauma lasts from a few days up to several weeks, 

does not respond to antipsychotic drugs, and is 

believed to achieve full remission in a short period 

of time. Dissociative psychosis, which is more frequently 

seen in our country, may be called as a crisis 

period after a mental trauma and is usually seen in 

urgent applications. Here in we are presenting a case 

of trauma-induced dissociative psychosis. 

Keywords: dissociative psychosis, Ttrauma, dissociation 


Sorumlu Yazar: İbrahim GÜNDOĞMUŞ, Arş. Gör. Dr. 

Yazışma Adresi: Tıbbiye Cd. Sultan Abdülhamid Han Eğitim ve 

Araştırma Hastanesi, Üsküdar, İstanbul 

Tel: +90 (216) 542 20 20 

E-Posta: dribrahim06@gmail.com 



-164-



GİRİŞ 

Kelime olarak bağ kurmanın zıt anlamlısı 

olan dissosiyasyon, bellek, bilinç, kimlik, 

beden temsili, algı, emosyon, motor kontrol 

ve davranış gibi psikolojik işlevlerin normal 

olarak bütünleştirici ve birleştirici işlevlerinde 

değişme ya da azalma meydana gelmesidir. 

Toplumda görülen en sık psikiyatrik hastalıklardan 

olan dissosiyatif bozukluklar, etyolojisinde 

genetik etkinliğin en zayıf fakat travma 

ve çevresel etkenlerle en fazla ilişikisi olan psikiyatrik 

rahatsızlıklardır. Dissosiyatif bozuklukların 

genel olarak çocukluk çağı travmaları 

ile ilişkili olduğu düşüncesi her zaman kabul 

görmüştür. Ülkemizde kadınlarda en sık evlilik 

sorunları ve tacizlere bağlı olduğu, erkeklerde 

ise cezaevi ve askerlik koşullarına bağlı 

olduğu düşünülmektedir. Tahmin edilebileceği 

üzere yaşanılan travmalar ruhsal bozukluk ve 

dissosiyasyon birlikteliğine neden olabilmekte 

veya ruhsal bozukluğa dissosiyatif özellik katabilmektedir. 

Psikotik ve dissosiyatif özelliklerin 

bir arada bulunduğu dissosiyatif psikoz; 

davranış, düşünce, affekt ve bilişsel işlevlerde 

ani başlangıçlı bir bütünlük kaybının meydana 

geldiği, gerçeği değerlendirmenin bozulabildiği, 

dissosiyatif içerikli ve kısa sürede tam 

iyileşebilen, travmatik etkenlerin yol açtığı bir 

psikozdur. Dissosiyatif psikoz tablosunda, ani 

başlangıç, işitsel ve görsel varsanılar, sanrılar, 

depersonalizasyon, dezorganize davranışlar, 

intihar girişimi, hafıza kaybı, çocuksu davranışlar, 

büyük çılgınlıklar, bağırıp çağırma, donakalım, 

deliryum izlenimi verecek derecede 

şaşkınlık ve çevresini-insanları tanımama hali, 

gülmeler, ağlamalar, kendisine ve çevresine zarar 

verme görülebilir. Ağır bir travma sonrası 

ortaya çıktığı düşünülen bu durum birkaç gün 

en fazla birkaç hafta sürebilmekte, antipsikotik 

ilaçlara yanıt vermemekte, kısa sürede tam remisyona 

ulaştığı düşünülmektedir. 

Yazımızda askerlik sırasında yaşanılan bir travma 

sonrası kliniğimize dissosiyatif psikozla getirilen 

bir olguyu tartışıyoruz. 

OLGU 

psikiyatri polikliniğinde konversiyon bozukluğu 

tanısı konulmuş. Ertesi gün yastığının altında 

bıçak bulunan hasta koğuş arkadaşlarından 

çok korktuğunu ve yaklaşırlarsa bu bıçakla 

onlara saldıracağını söylemiş. Elinden bıçak 

alınmak istendiğinde kendini öldürmeyi düşündüğünü 

söyleyip ağlamaya başlamış. Tekrar 

hastaneye götürülmeye ikna edilemeyince 

ailesi çağrılmış. Bu süre içinde hastanın davranışları 

ve konuşmaları adeta 5-6 yaşındaki 

çocuklar gibi olmuş. Ailesini gördüğünde ‘’siz 

kimsiniz, neden geldiniz?’’ gibi sorular sorarak 

onları tanımamış. Hasta ailesiyle birlikte ileri 

tetkik, tanı ve tedavi amaçlı İstanbul’da bulunan 

kliniğimize sevk edilmiş. Geldiğinde sorulan 

her soruya ‘‘o ne demek’’ diye cevap veriyor, 

arkadaşlarının kendisine zarar vereceğini 

söylüyor, küçük bir çocuk gibi konuşuyor ve 

davranıyor, kendi kendine konuşuyor, kulağına 

emir veren sesler geldiğini, on yaşında olduğunu 

ve bir günlük asker olduğunu söylüyordu. 

Dezorganize konuşma ve davranışlar, homisidal 

ve suisidal düşünceleri olduğu için kapalı 

kliniğimize yatışı yapıldı. 

İki kardeşten büyüğü olan hastanın büyüme ve 

gelişmesinde sorun olmamış, ailesinde psikiyatrik 

hastalık öyküsü yokmuş, ara ara tamirat 

işleri yapıyormuş, atölyeye çevirdiği bir yerde 

kendi kendine çalışmalar yapıyormuş. Hastanın 

fizik muayenesinde vital bulguları, nörolojik 

muayene ve diğer sistem muayeneleri, laboratuvar 

bulguları normaldi. 

Ruhsal durum muayenesinde ayakta ve yaşından 

küçük, şaşkın görünümdeydi. Göz teması 

kuruyor. Genel hijyeni kötüydü, saçları dağınık, 

çevresindekilere karşı çekingen bir tutum 

sergilemekle birlikte sağlık ekibine devamlı 

buradan sıkıldığını ve taburcu zamanını soruyordu. 

Konuşma çocuksu özellikler göstermekte, 

zaman zaman duraksamalar olmaktaydı. 

Monoton bir ses tonuna sahipti. Mizacı sıkıntılı-çocuksu, 

mimik ve jestleri mizacı ile uyumlu, 

algılamada işitsel halisünasyonları mevcut, 

gerçeği değerlendirme yetisi ve yargılaması 

bozulmuş, düşünce içeriğinde perseküsyon ve 

referans hezeyanları mevcuttu. 

Otuz yaşında, erkek, bekâr, meslek yüksekokul 

mezunu, işsiz, üç aydır İzmir’de askerlik 

yapan hasta, hafıza kaybı, kimseyi tanımama, 

kendisine zarar geleceği düşüncesi ve çocuksu 

davranışları olduğu için ailesiyle birlikte 

psikiyatri kliniğimize başvurdu. Hastanın ilk 

şikayetleri yedi gün önce koğuş arkadaşlarının 

yaptığı ağır şakalar, tehditler ve korkutmalar 

sonrası unutkanlık, içe kapanma ve uykusuzlukla 

başlamış. Bu şikayetlerle götürüldüğü 

İzmir Atatürk Eğitim ve Araştırma Hastanesi 

-165- 

Hastanın kapalı kliniğimize yatışından sonra 

yapılan rutin laboratuvar tetkiklerinde patoloji 

saptanmadı. Psikometrik testlerinde SANS:67, 

SAPS:39 olarak değerlendirildi. Çekilen beyin 

MR ve EEG tetkikleri normaldi. Daha önce ilaç 

kullanımı olmayan hastanın tedavisi diazepam 

10 mg/gün olarak düzenlendi. Yatış sırasında 

intamuskuler olarak yapılan 5mg haloperidolden 

başka herhangi bir antipsikotik verilmeyen 

hastanın kliniği dramatik bir şekilde düzeldi. 

Takiplerinde herhangi bir dissosiyatif ve



psikotik bir bulgusu kalmayan hastanın tedavisi 

diazepam 10mg/gün azaltılarak sonlandırıldı. 

Yatışının dördüncü gününde sertralin 50 

mg/gün tedavisi ve 1 ay istirahat verilerek salah 

ile taburcu edildi. 

TARTIŞMA 

Daha önceden herhangi bir ruhsal yakınması 

olmayan genç erkek hasta yaşadığı travma 

sonrası hem psikotik, hem bilişsel belirtiler 

içeren akut başlangıçlı bir tablo ile kliniğimize 

başvurmuştur. İncelemelerde organik bir neden 

bulunamayan hasta hiçbir kalıntı belirti ve 

yıkım olmadan dört gün içerisinde tamamen 

düzelmiştir. Hastanın öykü, klinik muayene ve 

takibi sonucu DSM-V tanı kriterlerine göre şizofreni, 

bipolar duygudurum bozukluğu, akut 

psikotik atak, şizoaffektif bozukluk, sanrılı 

bozukluk, madde kullanımına bağlı psikotik 

bozukluk ve organik psikotik bozukluk dışlanmıştır. 

Tanı sistemleri incelendiğinde bu klinik 

görünüm, başlangıç ve seyir özellikleri, tedavi 

yanıtını içine alacak biçimde bütüncül olarak 

tanımlanamamaktadır. 

Ülkemizde düşünülenden daha sık görülmekte 

olan dissosiyatif psikoz, etyolojik açıdan çocukluk 

çağı travmatik yaşantılarına bağlı olarak 

ortaya çıkan kronik post-travmatik stres 

bozukluğu ile birlikte psikotik özelliklerin bir 

arada bulunmasıdır. Ruhsal bir travma sonrası 

bir kriz dönemi olarak da adlandırabileceğimiz 

dissosiyatif psikoz genellikle acil başvurusu ve 

çoğu zaman kapalı klinik yatışı ile görülür. Antipsikotik 

tedaviye gerek olmaksızın rezidüel 

hiçbir kalıntı belirti ve yıkım bırakmadan aniden 

düzelme ile sonuçlanır. 

Tahminlerimize göre hospitalizasyon sırasında 

çevreden uzaklaştırmanın tedaviye etkisi 

büyüktür. Hastanın stabilizasyonu sağlanırken 

travmatik ortam ve sürecin hastayı etkilemesi 

ile ilgili önlemler almak yerinde olacaktır. Hasta 

anksiyolitik, sedatif ve antipsikotik ilaçlarla 

desteklenmekten fayda görecektir. Araştırmacılara 

göre diğer dissosiyatif bozukluklarda 

olduğu gibi akut dönem sonrası tecrübeli klinisyenlerce 

yapılacak dinamik temelli ayaktan 

yoğun bireysel psikoterapi faydalı olacaktır. 

DSM tanı sisteminin bir parçası olmayan dissosiyatif 

psikoz tanısı, çok eski tarihlerden beri 

bilinmektedir. Vakamız resmiyette başka türlü 

adlandırılamayan (BTA) psikoz olarak geçiyor 

olsa da aslında dissosiyatif psikoz tanı kriterlerini 

taşımaktadır ve vakamızın klinik özelliklerinin 

dissosiyatif psikoz tanısı ile daha iyi tanımlanabileceği 

düşünülebilir. Vakamız bugün 

için bütüncül bakış açısının korunabilmesi için 

nadiren de olsa tanı sistemlerinin dışına çıkılabileceğini 

gösteren bir örnektir. 

KAYNAKLAR 

1. Sar V, Akyuz G, Dogan O. Prevalence of dissociative 

disorders among women in the general population. Psychiatry 

Res. 2007;149(1-3):169-76. 

2. Yazıcı I. İstanbul Üniversitesi Yayınları Psikiyatri. 

2009, İstanbul. 

3. Van der Hart O, Horst R. The dissociation theory of 

Pierre Janet. J Trauma Stress. 1989: 2(4);1-11. 

4. Şar, V. Dissociative depression: A common cause of 

treatment resistance. In: Female Turkish Migrants with Recurrent 

Depression. Studia. 2011:112-124. 

5. Akyuz G. Frequency of dissociative identity disorder 

in the general population in Turkey. Compr Psychiatry. 

1999: 40(2);151-9. 

-166-

Arzu Atıcı ve Ark. 


Derleme 

Ankilozan Spondilitte Laboratuar Bulguları 

Laboratory Findings of Ankylosing Spondylitis 

Arzu ATICI 1 

1. Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Kliniği, İstanbul 

ÖZET 

Ankilozan spondilit, sakroiliak eklemler ve omurga 

tutulumu ile karakterize spondilartropati grubundan sistemik 

inflamatuar bir hastalıktır. Hastalığın semptomları 

sıklıkla geç adolesan veya erken erişkin dönemde başlar. 

Tanı klinik, laboratuar ve radyolojik bulgulara dayanır. 

AS için spesifik laboratuar testleri yoktur. Ancak hastalık 

aktivitesini değerlendirmek için akut faz reaktanları, 

sınıflama için ise HLA B-27 sıklıkla kullanılmaktadır. Bu 

makalede ankilozan spondilitte kullanılan laboratuar 

bulguları tartışılacaktır. 

Anahtar Kelimeler: ankilozan spondilit, laboratuar testler, 

CRP, HLA-B27 

ABSTRACT 

Ankylosing spondylitis is a systemic chronic inflammatory 

disease that mainly affects the sacroiliac joint 

and spine. It is a type of spondyloarthritis. Symptoms 

usually start at late adolescent or early adult period. Diagnosis 

is based on a combination of clinical, laboratory 

and radiology findings. There is no specific diagnostic 

laboratory test, but acute phase reactants indicate disease 

activity and classification criteria include HLA-B27 

test. Laboratory findings of ankylosing spondylitis is 

discussed in this article. 

Keywords: ankylosing spondylitis, laboratory tests, 

CRP, HLA-B27 


Sorumlu Yazar: Arzu ATICI, Uzm. Dr. 



Tel: +90 (216) 578 30 00 

E-Posta: arzususinatici@gmail.com 



GİRİŞ 

Ankilozan spondilit (AS), kendine özgü 

klinik, fizyopatolojik, radyografik ve genetik 

özellikleri olan etyolojisi kesin olarak bilinmeyen, 

sakroiliak ve omurga eklem tutulumu 

ile karakterize kronik romatizmal bir hastalıktır 

(1). İnflamatuar bel ağrısı ile karakterizedir. 

Omurgada kısıtlılık ve fiziksel fonksiyon kaybına 

yol açacağı için erken tanı ve tedavisi oldukça 

önemlidir. Tanı klinik, muayene ve radyolojik 

bulgularla konulmaktadır. Daha sonra 

Assessement of Spondyloarthritis International 

Society (ASAS) tarafından tanımlanan ASAS 

aksiyal spondilartrit sınıflama kriterleriyle laboratuar 

bulgusu olarak CRP ve HLA-B27 de 

değerlendirmeye katılmıştır (2). Ayrıca akut faz 

reaktanlarından sedimentasyon ve CRP hastalık 

aktivitesi izleminde sıklıkla kullanılmaktadır. 

Kronik hastalık olması ve diğer organ tutulumlarına 

bağlı olarak hematolojik ve biyokimyasal 

bulgular saptanabilir. Ayrıca günümüzde 

çeşitli biyolojik belirteçler de araştırılmaktadır. 

Hemogram, Biyokimya ve Otoantikorlar: 

Bazı şiddetli vakalarda orta derecede normositer 

anemi ve trombositoz görülebilir (3). 

Periferik kandaki lökositlerin sayısı normaldir. 

Kemik kaynaklı serum ALP düzeyi bazı hastalarda 

orta derecede yükselebilir (1, 4). Kreatin 

kinazda hafif artış olabilir, ancak hastalık 

aktivitesi ile ilişkili değildir (5). Renal tutulum 

olursa üre, kreatinin değerleri yükselebilir ve 

idrar tetkikinde proteinüri veya hematüri saptanabilir 

(6). RF negatiftir ya da normal toplumdakine 

benzer düşük titrede pozitif olabilir. 

Otoantikorlar genellikle negatiftir. Serum 

kompleman düzeyleri normal ya da artmış olabilir. 

Serum Ig A düzeyleri hastaların çoğunda 

artmaktadır ve akut faz reaktanlarıyla, hastalık 

aktivitesiyle ve periferik eklem tutulumuyla 

korelasyon göstermektedir (1). 

-167-



Akut faz reaktanları: 

Akut faz yanıtı, inflamasyon, doku hasarı, 

bakteriyel enfeksiyon, malignite, travma ve 

cerrahi işlemler sonrasında ortaya çıkan nonspesifik 

bir reaksiyondur. Hem akut hem de süregelen 

inflamasyonun yansımasıdır. Akut faz 

proteinleri, aktive olmuş monosit, makrofaj, 

endotel hücreleri ve diğer hücreler tarafından 

salınan IL-6, IL-1 ve TNF gibi sitokinler tarafından 

uyarılır ve hepatositler tarafından üretilirler 

(7). Pozitif reaktanlar yani inflamasyon 

sırasında artan en önemli akut faz proteinleri: 

CRP, Fibrinojen, alfa1-antitripsin, haptoglobulin, 

seruloplazmin, serum amiloid protein A ve 

özellikle kompleman 3 başta olmak üzere değişik 

kompleman komponentleridir. Negatif akut 

faz reaktanlarından başlıcaları ise albumin, 

transferin, alfa-fetoprotein, transtretin sayılabilir 

(8, 9). 

Akut faz proteinleri patojenlerin fonksiyonlarını 

kolaylaştırır ve inflamatuar hücrelerden 

salınan proteolitik enzim ve serbest oksijen 

radikallerini inhibe ederek, doku hasarını önler 

ve hasar gören dokuların onarımına katkıda 

bulunurlar (10). 

Sedimentasyon (ESH): Akut faz proteinlerindeki 

artışı indirek olarak gösteren bir yöntem 

olsa da günümüzde hala çok yaygın olarak 

kullanılan bir tetkiktir. 0.4 cc sitrat ile 1.6 cc 

kan karıştırılır ve bu karışımdaki eritrositlerin 

200mm’lik Westergreen tüpündeki 1 saatte 

çökme miktarı olarak ölçülür. Erkeklerde 

15mm/h, kadınlarda 20mm/h’e kadar normal 

kabul edilir. ESH yaşla birlikte artar. Ayrıca 

cinsiyet, tokluk, gebelik gibi çeşitli faktörlerden 

etkilenir. Saklanmış örneklerde bakılamaz 

(10). Plazma fibrinojen düzeyinin yükselmesi 

eritrositlerin agregasyonu ile eritrosit sedimentasyon 

hızında (ESH) artışa yol açar (11). Alfa2 

makroglobulin ve immünglobulinler gibi çeşitli 

proteinlerin arttığı mono ve poliklonal gamapati 

durumlarında ve eritrosit düzeyi azaldığında 

ESH yükselir. Orak hücreli anemi, polisitemi, 

sferositoz, hepatik ve kardiyak yetmezlikte ise 

ESH azalır (10). 

C-reaktif protein (CRP): CRP’ye bu isim, Streptococcus 

pneumoniae’nın C-polisakkaridini 

presipite edebildiği için verilmiştir (12). Gelişimini 

yüzmilyonlarca yıl korumuş, 23-kD 

subünitlerine non-kovalent olarak bağlanan 5 

benzer subunit içeren bir pentamerdir. Tüm insanların 

plazmasında eser miktarda mevcuttur 

(12). CRP, infeksiyonun, travmanın, inflamatuar 

romatizmal ve malign hastalıkların yol açtığı 

inflamasyonu en iyi gösteren ve en yaygın 

kullanılan testtir. CRP’nin sentezi esas olarak 

Matrixmetalloproteinazları (MMP) ve Metalloproteinazların 

doku ihibitörleri (TIMP): 

Kronik artritlerin patolojik özelliği ekstrasellülermatriks 

(ESM) komponentlerinin degradasyonudur. 

-168- 

karaciğerde, inflamasyon olan dokudan salgılanan 

başta IL-6 olmak üzere sitokinlerin etkisi 

ile gerçekleşir (12). Serum CRP düzeyleri radioimmunassay, 

enzim immunoassay ve lazer 

nefelemetri ile mg/dl, mg/L veya microgram/ 

ml olarak ölçülebilir (7). Sağlıklı genç bireylerde 

serum CRP düzeyi ortalama 1 mg/L’dir (14). 

ESH ve CRP AS hastalarının %50-70’inde 

yüksek bulunmaktadır (15). Periferik eklem 

tutulumu veya inflamatuar barsak hastalığı ile 

birlikte olanlarda ESH ve CRP daha çok yükselmektedir 

(16). Yüksek serum CRP düzeylerinin 

sakroiliit progresyonunda güçlü pozitif 

bir gösterge olduğu da saptanmıştır (3). 

Serum Amiloid A (SAA): Bir apolipoproteindir. 

Primer sentez yeri karaciğerdir, ancak ekstrahepatik 

üretim de bildirilmiştir. SAA sentezinin 

başlatılmasında öncelikle IL-1 ve IL-6 olmak 

üzere çeşitli sitokinler ve TNF rol oynamaktadır. 

Ekstrasellüler matriksi parçalayan enzimleri 

uyarır ve inflamatuar hücrelerin inflamasyon 

bölgesine kemotaksisini sağlar. 

Amiloidozda depolanan Amiloid A proteininin 

prekürsörüdür. SAA düzeylerinde artan yaşla 

birlikte değişiklik saptanmamıştır. Enfeksiyöz 

veya nonenfeksiyöz inflamasyonda 6-8 saat 

içinde normal değerlerini 1000 katına çıkabilmektedir. 

CRP’ye göre daha erken ve daha hızlı 

yükselmektedir (8). 

Yapılan bir çalışmada AS hastalarında SAA düzeylerindeki 

artışın ESR, CRP ve klinik aktivite 

skoru BASDAI ile önemli korelasyon gösterdiği 

saptanmıştır (17). Başka bir çalışmada 

ise inflamatuar markerlardan özellikle CRP ve 

SAA’nın etanercept ve infliximab tedavisi alan 

AS hastalarında inflamasyonun izleminde faydalı 

olduğu gösterilmiştir (18). ESH, CRP gibi 

inflamatuar hastalık markerları AS hastalarının 

çoğunda yükselse de tüm hastalarda artış olmamaktadır 

ve hastaların semptomlarıyla ve radyolojik 

progresyonla her zaman korelelasyon 

göstermemektedir. Bundan dolayı bu markerlar 

AS hastalık aktivitesini izlemde her zaman yardımcı 

olamamaktadırlar (3). Bu da hastalık aktivitesi 

ve tedaviye cevabın değerlendirilmesi 

için daha kesin belirteçlerin gerekliliğini ortaya 

koymaktadır. Günümüzde bu amaçla çeşitli biyolojik 

belirteçler araştırılmaktadır. 

Biyolojik Belirteçler:



MMP’lerin ekstrasellülermatriksin degradasyon 

ve remodeling sürecinde önemli rolleri vardır 

ve normal fizyolojik sürecin yanı sıra birçok 

artrit, kanser ve kardiyovasküler hastalık gibi 

patolojik süreçlerde de rol oynarlar. MMP’ler 

artriti olanlarda fibroblastlar, makrofajlar, sinovyal 

hücreler, endotelyal hücreler, nötrofiller 

ve kondrositler tarafından IL-1, TNF alfa gibi 

proinflamatuar sitokinlerin uyarılmasına yanıt 

olarak salgılanır. MMP aktivitesi alfa-2 makrogobulinler 

ile TIMP gibi inhibitörler tarafından 

regüle edilir. MMP ve inhibitörleri arasındaki 

dengenin bozulması inflame eklemde Ekstra- 

Sellüler Matriks (ESM) degradasyonu ile sonuçlanır 

(19, 20). 

MMP ve TIMP serum düzeylerinin hastalık aktivitesini 

saptamada klinik yararı araştırılan, 42 

AS hastası ve 20 sağlıklı bireyde yapılan bir çalışmada, 

MMP’ler arasında sadece MMP3’ün 

düzeyi sağlıklı kontrol grubuna göre yüksek 

bulunmuştur. Ayrıca MMP3 düzeyi ile BAS- 

DAI arasında da pozitif korelasyon saptanmış 

ve korelasyon 1 yıllık izlemde devam etmiştir. 

MMP3’ün AS’de yüksek hastalık aktivitesinin 

belirlenmesinde sedimentasyon ve CRP’ye 

göre daha hassas olduğu saptanmıştır (21). 

Sitokinler: 

Makrofaj koloni stimüle edici faktör (M-CSF): 

AS hastalarında M-CSF’nin rolü araştırılmıştır. 

Yapılan bir çalışmada 41 AS hastasında serum 

M-CSF düzeyi sağlıklı kontrollere göre anlamlı 

olarak yüksek bulunmuş. Ayrıca serum M-CSF 

düzeyleri ile BASDAI, sedimentasyon ve serum 

IgA düzeyleri arasında anlamlı korelasyon 

saptanmıştır (19). 

IL-6: Serum IL-6 seviyelerinin AS’li hastalarda 

sağlıklı bireylere göre daha yüksek olduğu 

bilinmektedir (22). Aktif hastalığı olanlarda 

IL-6 düzeyinin daha da yüksek olduğu saptanmıştır 

(23). Çeşitli araştırmalarda IL-6 ile 

ESH, trombosit sayısı, tutukluk (vizuel analog 

skor), BASDAI, fiziksel mobilite düzeyi gibi 

parametreler arasında korelasyon bulunmuştur 

(20). Multipl regresyon analizleri göstermiştir 

ki IL-6 düzeyindeki erken azalma, BASDAI 

skorundaki ve spinal magnetik rezonans görüntüleme 

(MRG) aktivite düzeyindeki iyileşme 

ile önemli derecede ilişki bulunmaktadır (24). 

Kartilaj ve Kemik Biyolojik Belirteçleri: Artiküler 

katrilaj başlıca proteoglikan agrekanla 

kompleks yapmış Tip II kollajen fibrillerden 

oluşur. Dejeneratif ve inflamatuar eklem hastalığında 

Tip II kollajenin ayrılmasıyla neopitoplar 

oluşur. C2C ve C1, 2C neoepitopları degradasyon 

belirteci olarak kabul edilmektedir. 

-169- 

Tip II kollejen sentezi, kartilajda TipII kollajen 

C-propeptid (CPII) ile direk orantılıdır. 

CPII/2C oranı tip II kollajen sentez ve degradasyon 

dengesini yansıtır. Esas kartilajproteoglikanı 

olan agrekandır. Agrekan döngüsündeki 

artışı aggrekanepitopu (846) yansıtır (20, 25). 

Yapılan bir çalışmada AS’li hastalarda serum 

CPII, CPII/C2C oranı, agekan 846 epitopu sağlıklı 

kontrol grubuna göre anlamlı olarak yüksek 

bulunmuştur ve CPII/C2C oranının CRP 

düzeyleri ile korele olduğu gösterilmiştir. Serum 

CPII ve 846 epitopunun hyalin kıkırdak ve 

intervertebral disklerdeki biyosentez döngüsü 

ile ilişkili olabileceği ve enkondral ossifikasyonun 

sonucu olan progresif kemik formasyonunu 

yansıtabileceği bildirilmiştir (26). 

Genetik Testler: 

Patogenezinde genetik etmenlerin en fazla 

rol oynadığı romatizmal hastalık olan AS ile 

ilgili olarak çok sayıda HLA ve HLA dışı gen 

araştırılmıştır. Artık AS ile en güçlü ilişkinin 

HLA-B27 genleri arasında olduğu bilinmektedir. 

HLA B27, MHC sınıf I moleküllerinin HLA-B 

allelidir ve AS için genetik sorumluluk taşıyan 

belirteçlerin en iyi tanınanıdır (27). AS hastalarında 

% 74-89 oranında HLA-B27 pozitiftir. 

HLA B-27 pozitif bireylerde AS için risk %2-10 

arasındadır (28). Bu da göstermektedir ki HLA 

B-27 AS için oldukça sensitiftir, ancak spesifitesi 

düşüktür. AS HLA B-27 yokluğunda da 

oluşabileceği için rutin taramada kullanılması 

uygun değildir (1). Ancak ASAS sınıflama kriterlerine 

göre kliniğin olduğu ancak radyolojik 

olarak sakroileit saptanmadığı durumlarda 

önem taşımaktadır (28). 

HLA B27’nin 140’tan daha fazla alt tipi tespit 

edilmiştir (27). Hepsi AS ile ilişkili değildir. 

AS ile ilişkisi olan alt tiplerin en sık rastlanılanı 

HLA-B*27:05, B27:01, B*27:02, B*27:04 ve 

B*27:07’dir (27). Bazı bulgular HLA-B27 pozitif 

hastalarda, negatif olanlara göre hastalığın 

daha şiddetli olabileceğini göstermekle birlikte 

bu konuda yeterli çalışma bulunmamaktadır 

(29). 

Genetik çalışmalar sonucu AS’in, HLA 

B-27’den başka HLA-B40, HLA-B51, 

HLA-B7, HLA-A2 ve HLA-DRB1’in de AS 

için predispozan faktör olduğu gösterilmiştir 

(30). 

Sinovyal Sıvı Analizi: Ankilozan spondilitte 

periferik eklem tutulumu varlığında eklemden 

yapılan sinovyal sıvı analizi, diğer inflamatuar 

artritlerden farklılık göstermemektedir.



Normal sinovyal sıvı berrak, renksiz veya açık 

sarı ve akışkandır. Efüzyonun bulanık olması 

inflamatuar hücrelerin varlığını gösterir. İnflamatuar 

artritlerde sinovyal sıvının akışkanlığı 

azalır. 2000-50000 hücre/mm 3 inflamatuar olarak 

tanımlanır (31). 

Solunum Fonksiyon Testleri: AS’de göğüs 

ekspansiyonunda azalma akciğer kapasitesinde 

dispneye yol açacak kadar azalmaya sebep 

olmaz. Diyafragmatik katılımda artma yeterli 

ventilasyonu sağlayabilir. Ancak nadiren de 

olsa AS hastalarında parankim ve plevral tutulum 

olabilir ve parankimal tutulumla ilişkili 

olarak restriktif akciğer hastalığı görülebilir 

(5). Böyle hastalarda SFT’de vital kapasitede 

azalma ve fonksiyonel rezidüel volümde artış 

saptanır (15). 

KAYNAKLAR 

1. Kamanlı A, Gülkesen A. Ankilozan spondilit ve romatoid 

artritin sistemik karşılaştırması. Türkiye Klinikleri J Immunol 

Rheumatol-Special Topics 2011;4 (1):89-98. 

2. Rudwaleit M, Van der Heijde D, Landewe R, Listing J, Akkoc 

N, Brandt J, et al. The development of assessment of spondyloarthritis 

international society classification criteria for axial 

spondyloarthritis (part II): validation and final selection. Ann 

Rheum Dis 2009;68 (6):777-83. 

3. Ehrenfeld M. Spondyloarthropathies. Best Practice&Research 

Clin Rheum 2012;26: 135-145. 

4. Kabasakal Y. Spondilartritler. Gümüşdiş G, Doğanavşargil E. 

Klinik Romatoloji. İstanbul: Deniz matbaası; 1999. sy:147-159. 

5. Özgöçmen S. Ankilozan spondilitin klinik ve laboratuar 

bulguları. Romatoloji. Ed. Ataman Ş, Yalçın P. Ankara: NM & 

Medikal Nobel Tıp Kitabevi; 2012. sy:583-596. 

6. Çeliker R. Ankilozan spondilit klinik özellikleri. Romatizma 

2000;15: 15-21. 

7. Doğan ŞK, Tur BS. Akut faz proteinleri. Romatoloji. Ed. Ataman 

Ş, Yalçın P. Ankara: NM & Medikal Nobel Tıp Kitabevi 

2012. sy: 201-208. 

8. Batırel A, Gençer S, Özer S. Enfeksiyon göstergesi olarak akut 

faz reaktanları: CRP ve Serum amiloid A (SAA). Kartal Eğitim 

ve Araştırma Hastanesi Tıp Dergisi 2003; 14(3):220-224. 

9. Singh NK, Varshney AN, Meena RP. Serum amyloid A as a 

sensitive marker of disaese activity in rheumatic diseases. Internet 

Journal of Rheumatology and Clinical Immunology 2014; 

2(S1):1-6. 

10. Keser G. Romatolojik hastalıkların tanısında hematolojik, 

biyokimyasal ve seroimmünolojik incelemeler. Gümüşdiş G, 

Doğanavşargil, editörler. E. Klinik Romatoloji. İstanbul: Deniz 

Matbaası, 1999. sy: 147-159. 

11. Wilk AS, Fritzler MJ. Romatizmal hastalıklarda laboratuar 

testler. Çev. Ed. Arasıl T . Ankara: Rotatıp Kitabevi 2011. sy: 

219-237. 

12. Yücel AE. C-Reaktif Protein ve diğer akut faz proteinlerinin 

klinik kullanımı. Türkiye Tıp Dergisi 2004; 11(1): 42-52. 

13. Ballou SP, Kushner I. İnflamasyonun laboratuar 

değerlendirmesi. Çev. Ed. Arasıl T. Kelley Romatoloji, Ankara: 

Güneş Kitabevi 2006. sy: 720-727. 

-170- 

14. Hutchinson WL, Koenig W, Fröhlich M, Sund M, Lowe G, 

Pepys MB. Immunoradiometric assay of circulating C-reactive 

protein: age-related values in the adult general population. 

Clin Chem 2000 ;46(7): 934–38. 

15. J Sieper, J Braun, M Rudwaleit, A Boonen, A Zink. Ankylosing 

spondylitis: an overview. Extended report. Ann Rheum 

Dis 2002;61(Suppl III):iii8–iii18 

16. Zochling J, Braun J. Assesment of ankylosing spondylitis. 

Clin Exp Rheumatol 2005; 23(Supp 39):133-41. 

17. Lange U, Boss B, Teichmann J, Klor HU, Neeck G. Serum 

amyloid A: an indicator of inflammation in ankylosing spondylitis. 

Rheumatol Int. 2000;19:119–22. 

18. de Vries MK, van Eijk IC, van der Horst-Bruinsma IE, 

Peters MJ, Nurmohamed MT, Dijkmans BA, Hazenberg BP, 

Wolbink GJ. Erythrocyte sedimentation rate, C-reactive protein 

level, and serum amyloid A protein for Patient selection 

and monitoring of anti–tumor necrosis factor treatment in ankylosing 

spondylitis. Arthritis Rheum 2009; 61(11): 1484–90. 

19. Chen CH, Yan Yu DT, Chou CT. Biomarkers in spondyloarthropathies. 

In: Lopez- LarreaC,Diaz-Pena R, eds. Molecular 

mechanism of spondyloarthropathies. Landes Bioscience and 

Springer Science + Business Media, 2009. p.122-32. 

20. Bodur H. Ankilozan spondilitte biyolojik belirteçler. Türkiye 

Klinikleri J Immunol Rheumatol-Special Topics 2011;4(1):23- 

7. 

21. Chen CH, Lin KC, Yu DTY, Yang C, Huang F, Chen HA 

et al. Serum matrixmetallo proteinases and tissue inhibitors of 

metalloproteinases in ankylosing spondylitis: MMP-3 is a reproducibly 

sensitive and specific biomarker of disease activity. 

Rheumatology 2006;45 (4):414–420 

22. Bal A, Ünlü E, Bahar G, Aydoğ E, Ekşioğlu E, Yorgancıoğlu 

R. Comparison of serum IL-1β, sIL-2R, IL-6, and TNF-α levels 

with disease activity parameters in ankylosing spondylitis. Clin 

Rheumatol, 2007;26:211-215. 

23. Gratacos J, Collado A, Pons F, Osaba M, Sanmartı R, 

Roque M, Larrosa M, J. Munoz-gomez. Significantloss of bone 

mass in patients with early, active ankylosing spondylitis. Arthritis 

Rheum 1999; 42 (11): 2319–2324. 

24. Visvanathan S, Wagner C, Marini JC, Baker D, Gathany 

T, Han J, et al. Inflammatory biomarkers, disease activity and 

spinal disease measures in patients with ankylosing spondylitis 

after treatment with infliximab. Ann Rheum Dis 2008; 67:511- 

7. 

25. Vlam K. Soluble and tissue biomarkers in ankylosing spondylitis. 

Best Practice&Research Clinical Rheumatology 2010 

(24); 671-682. 

26. Kim TH, Stone M, Payne U, Zhang X, Ionescu M, Lobanok 

T, King L, Poole AR, Inman RD. Cartilage biomarkers 

in ankylosing spondylitis relationship to clinical variables and 

treatment response. Arthritis Rheum. 2005; 885-891. 

27. Kaya T. Ankilozan spondilitte etiyoloji ve patogenez, Ataman 

Ş, Yalçın P, editörler. Romatoloji. Ankara: NM & Medikal 

Nobel Tıp Kitabevi. Sy: 575-582. 

28. Taurog JD, Chhabra A, Colbert R. Ankylosing spondylitis 

and axial spondyloarthritis. N Engl J Med 2016; 374:2563- 

2574. 

29. Maksymowych WP. Ankilozan spondilitin etiyolojisi, patogenezi 

ve patolojisi. Çev.Ed.Arasıl T. Ankara: Rotatıp Kitabevi 

2011. sy: 1115-1129. 

30. Sieper J, Poddubnyy D. Axial spondyloarthritis. Lancet 

2017. doi.org/10.1016/S0140-6736(16)31591-4. 

31. Wise C. Eklem ve yumuşak dokuların artrosentez ve 

enjeksiyonları. Çev.Ed.Arasıl T. KelleyRomatoloji. sy:692-709.

2017-4-3

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?