2, KİTAPCIK

CORONAVİRUS KLİNİK BELİRTİ VE BULGULARI
ÖZLEM GÜLER: DOKTOR ÖĞRETIM ÜYESI,
KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAMA ÜNIVERSITESI
TIP FAKÜLTESI ACIL TIP ANA BILIM DALI
Koronavirüsler 1960’lardan beri bilinmektedir. İnsan, yılan,
kümes hayvanı, sığır, yarasa, fare ve diğer vahşi hayvanlarda
enfeksiyon yaptığı bilinen 30 çeşit koronavirüs mevcuttur.
Bunlardan insanlarda hafif seyirli, soğuk algınlığına neden
olan yaygın tipler: Human Coronavirüs (HCoV)-229E, HCoV-
OC43, HCoV-NL63, HKU1-CoV’dur. HCoV-229E ve HCoV-
OC43 insanlarda solunum yolu patojenlerinin %15-29’unu
oluşturmaktadır. Erişkinlerde yapılan başka bir çalışmada
koronavirüsün üst solunum yolu enfeksiyonlarının %15’inin
nedeni olduğu belirtilmiştir. Bunların respiratuar sinsityal
virüs (RSV)’den sonra 2. sırada yer aldığı saptanmıştır. Son
birkaç dekatta yeni gelişen koronavirüsler hayvanlardan insana
geçerek halk sağlığı için küresel bir tehdit oluşturmuştur.
Bunlar Severe Acute Respiratory Sydrome (SARS), Middle East
Respiratory Sydrome (MERS) ve SARS CoV-2 salgınlarıdır.
SARS, MERS ve SARS CoV-2 virüsleri aynı atadan gelen farklı
tür β koronavirüslerdir. Ortak ataları farklı yarasa türlerine
ait olmakla birlikte virüsün insanlara geçişinde rol oynayan
ara konakçılar SARS virüsü için misk kedileri, MERS virüsü
için deve olmuştur. SARS CoV-2’de ise yapılan genetik
çalışmalarda virüsün genomu pangolin genomu ile yüksek
oranda benzerlik gösterdiğinden ara konakçının pangolin
olduğu düşünülmektedir.
SARS, 2002 yılında Çin’in Guang Dong bölgesinde ölümcül
atipik pnömoniye yol açan alt solunum yolu enfeksiyonu
şeklinde başladı. İlk vakalar bölgede vahşi av hayvanları ile
temasta bulunan hayvan işleyicileri idi. Dünya çapındaki
epidemide 32 farklı ülkeye yayıldı. 8422 vaka doğrulandı ve 919
ölümle sonuçlandı (fatalite %11). SARS’ın klinik semptomları
ateş, kırgınlık, lenfopeni ve bazı olgularda diyaredir. Sonradan
yapılan bazı çalışmalarda SARS benzeri virüslerin yarasalarda
dolaşmaya devam ettiği ve bunların tür bariyerini geçerek
insan patojeni olarak ortaya çıkma potansiyeli bulunduğunu
gösteren kanıtlar tespit edilmiştir.
MERS, SARS salgınından 10 yıl sonra, öksürük ve yüksek
ateşle seyreden alt solunum yolu enfeksiyonu olarak ortaya
çıktı. Virüs ilk defa 2012 yılında Suudi Arabistan’da akut
pnömoni ve böbrek yetmezliği nedeniyle ölen bir hastadan
izole edildi. 27 farklı ülkede 2494 doğrulanmış vaka ve 858
ölüme neden oldu (fatalite %34.4). Salgın sonrası yapılan
serolojik çalışmalar MERS ve benzeri virüslerin onlarca yıldır
42
bu hayvanlar tarafından barındırıldığını göstermiştir.
31 Aralık 2019’da Çin’in Hubei eyaletinin Wuhan şehrinde
etyolojisi bilinmeyen pnömoni vakaları başladı. Bu vakaların
farklı hayvan türleri satan canlı bir hayvan pazarı olan Huanan
deniz ürünleri pazarı ile ilişkisi olduğu açıklandı. Daha önce
insanlarda tespit edilmemiş bu yeni koronavirüs türü Dünya
Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından 2020 Şubat ayında Covid-19
adını aldı ve 11 Mart 2020’de pandemi ilan edildi.
Covid-19 insandan insana damlacık ve temas yoluyla
bulaşmaktadır. Bulaştırıcılık süresi semptomatik dönemden
1-2 gün önce başlayarak, semptom sonrası 14. güne kadar
devam edebildiği ifade edilmektedir. İnkübasyon periyodu
vakaların çoğunda virüse maruz kaldıktan sonraki 4-5 gün
olup, 14 güne kadar uzayabilir.
Çin Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi’nin 72.314 hastadan
elde ettiği verilere göre olguların %81.4’ün hafif (asemptomatik
ve hafif pnömoninin olduğu vakalar), %13.9’unun ciddi
(dispne, hipoksi ve akciğer tutulumunun 24-48 saat içinde
%50’yi geçtiği vakalar), %4.7’sinin kritik (solunum yetmezliği,
şok, multiorgan yetmezliği) şeklinde seyrettiği bildirilmiştir.
Fatalite %3.8 olarak bildirilmiş, fatal vakaların çoğununu
ileri yaştaki ve altta yatan ek hastalığı olan kritik vakalarda
meydana geldiği bildirilmiştir. Ciddi hastalığa ve mortaliteye
neden olan ek hastalık ve durumlar; kardiyovasküler hastalık,
diabetes mellitus, hipertansiyon, kronik akciğer hastalığı,
kanser, kronik böbrek hastalığı, obezite ve sigara kullanımıdır.
Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Hastalık Kontrol ve Önleme
Merkezi tarafından immünsuprese durumlar ve karaciğer
hastalığı da bunlara eklenmiştir. Çin, İtalya ve ABD’de
yapılan çalışmalarda erkek cinsiyette ölüm oranlarının daha
yüksek olduğu bildirilmiştir. Tanı konan hastaların da büyük
çoğunluğunu erkek hastalar oluşturmaktadır. Çin verilerine
göre 20-29 yaş arasında yatış oranı %1, 50-59 yaş arasında
%4, 80 yaş üzeri için %18 olarak tespit edilmiştir. Mortalitenin
65-84 yaş arasında %3-11, 85 yaş ve üzerinde %10-27, 65
yaş ve üzeri yoğun bakıma yatan hastalarda %50 olduğu
tespit edilmiştir.
Covid-19’un genel semptomları ateş halsizlik ve kuru
öksürüktür. Daha az hastada nazal konjesyon, burun akıntısı,
baş ve boğaz ağrısı, kas ağrıları, tat ve koku bozuklukları,
konjunktivit ve ishal diğer semptomlar olarak bildirilmiştir.
Bazı hastalarda pnömoni olmadan hafif ateş ve halsizlikle
seyredebilir. Covid-19’u diğer viral hastalıklardan ayıran
spesifik bir klinik bulgu yoktur. İlk semptomların başlamasından
birkaç gün sonra dispne gelişmesi düşündürücüdür. Ciddi
vakalarda enfeksiyondan yaklaşık 1 hafta sonra pnömoni,
nefes darlığı ve solunum güçlüğü ortaya çıkar. Kritik
hastalar hızla ARDS’ ye ilerler. Septik şok, metabolik asidoz,