Diyabet
Hemşireliği
Editörler
Prof. Dr. Semra Erdoğan
İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa,
Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi
Emekli Öğretim Üyesi
Doç. Dr. Şeyda Özcan
Koç Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi
NOBEL TIP KİTABEVLERİ
Bu kitabı, aramızdan ayrılan meslektaşlarımız
Gülser Kiper, Enver Bozkurt ve Nalan Aydın'ı
sevgi ve saygı ile anarak, mesleğine gönül veren
tüm diyabet hemşirelerine ithaf ediyoruz.
SUNUŞ
SUNUŞ
Değerli Meslektaşlarım ve Okuyucular,
Diyabet Hemşireliği Derneği (DHD), 25 Ocak 1995 tarihinde kuruluşundan bu yana, alanında
yetkin diyabet hemşireleri ile birlikte diyabet bakımına hizmet vermektedir. Diyabet Hemşireliği
Derneği’nin amacı diyabet hemşireliğini geliştirmek, güçlendirmek, diyabetlilere bakım veren
hemşirelerin mesleki gelişimlerini sağlamak, böylece diyabetlinin ve diyabete aday bireylerin
bakımını geliştirmektir.
Bu kapsamda derneğimiz, Türk Diyabet Cemiyeti (TDC), Türkiye Diyabet Vakfı (TDV), Türkiye
Endokrin ve Metabolizma Derneği (TEMD) başta olmak üzere birçok ulusal ve uluslararası kuruluşlar
ile işbirliği içinde çalışmaktadır. Uluslar arası mesleki işbirliğimiz derneğin kurulduğu yıllardan itibaren
alanında öncü Carolyn Robertson (USA) ve Anne Marie-Felton (UK, FEND Başkanı) başta olmak üzere
diyabet hemşireleri ve Avrupa Diyabet Hemşireliği Federasyonu ile yakın ilişkilerle sürmüştür.
Derneğimiz, 2002 yılında Sağlık Bakanlığı ve Üniversiteler ile işbirliği kurarak, lisans mezunu
hemşirelere Diyabet Eğitim Hemşireliği Sertifika programları başlatmıştır. Bu programları, 2002-
2015 yılları arasında sırasıyla, Marmara Üniversitesi, İstanbul Üniversitesi, Dokuz Eylül Üniversitesi,
Koç Üniversitesi ve Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakülteleri ile birlikte yürütmüştür. Derneğimiz,
2015 yılında Sağlık Bakanlığı tarafından yayımlanan sertifika esasları doğrultusunda, Diyabet
Hemşireliği standartlarının belirlenmesi için bakanlık ile iş birliği yapmıştır. Bu kapsamda, DHD
kontrolünde sertifikası olan ve aktif olarak diyabet eğitim hemşireliği yapan tüm üyelerimizin
sertifikaları için Sağlık Bakanlığı’nın denklik onayı alınmış ve süreleri uzatılmıştır. Bu doğrultuda
eğitim programları bakanlık onayı ile devam etmektedir.
Diyabet Hemşireliği Derneği diyabet tanı-tedavi ve bakımında aktif rol alma, bilimsel
araştırma, kitap vb. yayın yapma, toplantılar düzenleme, ulusal ve uluslararası kongreler,
sempozyumlar, konferanslar, paneller yapma ve hasta hakları savunuculuğu görevlerini
yürütmektedir. Uluslararası Hemşireler Birliği’nin (ICN) Diyabet Hemşireleri için belirlediği aşağıdaki
ilkeleri benimsemiştir.
v
vi SUNUŞ
Diyabet Hemşireleri;
• Diyabetlinin bakım / yönetim ile ilgili gereksinimlerini belirler. Diyabetlileri ve ailelerini
diyabetin bakımı, yönetimi ve sağlıklı yaşam biçimi konusunda eğitir. Sağlık ekibi, toplum ve
diyabetli /ailesi arasında iletişimi ve bakımın devamlılığını sağlar.
• Diyabet bakımında / yönetiminde yeni bilgileri ve gelişmiş teknolojileri kullanır. Bakımı çok
disiplinli ve ortak yürütür, hastaların bilgi alma, seçme ve kendi kararını verme hakkına saygı
duyar.
• İlaçların, diğer tıbbi ürünlerin ve araçların kullanımında profesyonel yeterlilik, bütünlük ve
dürüstlük ilkesini benimser, etik davranır. Hastalık ve yaralanmalardan korunma, sağlığın
bozulması ve komplikasyonları ile başa çıkmada bilgi ve eğitim kaynağıdır.
• Diyabetli bireyin ya da gurubun özelliklerine ve ihtiyaçlarına uygun öğretim/öğrenim
stratejilerini belirler ve kullanır. Birey / aile / toplumun hastalığı önleyen aktivitelere uyumunu
destekler ve sağlıklı yaşam alışkanlıkları için eğitim / rehberlik yapar. Çevreyi geliştirmek ve
hastalıkları önlemek için diğer kaynak kişi ve kuruluşlarla işbirliği yapar.
• Diyabetlinin en iyi hizmetlere erişebilmesi için, diyabet ekibi ile birlikte çalışır.
• Diyabet hizmetlerinin etkinliğini artıran aktivitelere katılır.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’nün tarihinde ilk kez, “2020 yılı Hemşire ve Ebe Yılı” ilan edilmiştir.
Örgüt, hemşireliği özel bir şekilde konumlandırarak, hemşirelerin 21. yüzyılın sağlık sorunlarıyla
başa çıkmada ön planda olduklarına dikkat çekmiştir. Bu kapsamda, IDF (Uluslararası Diyabet
Federasyonu) 2020 yılını “Hemşireler Fark Yaratır” teması ile hemşirelerin diyabet bakımındaki
rollerine dikkat çekmiştir. Bu mesajlar, 2020 yılında COVID-19 küresel salgını sürecinde, dünyada
ve ülkemizde diyabet hemşireleri dâhil, tüm hemşirelerin sağlık profesyonelleri içerisinde etkisini
ve değerini daha görünür kılmıştır. Bu kapsamda, Diyabet Hemşireleri diyabet bakımı ve yönetimi
rollerine ek olarak, salgın ile mücadele ve salgından etkilenmiş diyabetlilerin bakımı ve yönetimi
sorumluluğunu üstlenmiştir.
Bu özel dönemde hazırlanan kitabımız, Derneğimizin 2002 yılında yayımladığı “Diyabet
Hemşireliği” kitabından sonra, güncel bilgiler ile yenilenen 2. kitabıdır. Kitap derneğimizin
kurucu üyesi ve yönetim kurulu üyesi Prof. Dr. Semra Erdoğan ve daimi üyemiz Doç. Dr. Şeyda
Özcan editörlüğünde hazırlanmıştır. Kitabın yazarlarını, Diyabet Hemşireliği Derneği Yönetim
Kurulu’muzun üyeleri, üniversitelerin akademisyenleri ve diyabet hemşireliği alanında uzman
klinisyen hemşireler oluşturmuştur.
Kitabın, derneğimizin yönetim kurulu üyeleri arasında yer alan yazarlarımızın desteği ile
çıkarılmasının gururunu yaşıyoruz. Umuyoruz ki, bu kitap diyabet bakımına gönül vermiş
meslektaşlarımız için yararlı bir kaynak olacaktır. Başarılı girişimlerimizin devam etmesi dileğiyle,
herkese iyi okumalar diliyor, sevgiyle kucaklıyorum.
Prof. Dr. Nermin OLGUN
Diyabet Hemşireliği Derneği Başkanı
SUNUŞ
ÖNSÖZ
Dünyada ve Türkiye’de diyabetin bireysel, sosyal ve ekonomik yükü artarak devam etmektedir.
Nüfusun artışı, yaşlanma ve kentleşmenin getirdiği yaşam biçimi değişimleri, her yaş grubunu
diyabet yönünden tehdit etmektedir. Türkiye’de 7 milyonu aşkın diyabet hastası olduğu
bildirilmiştir. Ayrıca, diyabet epidemisinin hızla artması, tanı konmuş hastaların yaklaşık yarısının
tedavi hedeflerine ulaşamıyor olması, sorunun ciddiyetini arttırmaktadır.
Diyabet hemşireliği; risklerin ve hastalık belirtilerinin erken tanısı ve önlenmesi; tanı konmuş
hastaların çok boyutlu tedavi ve bakım sürecini kapsar. Girişimler disiplinler arası işbirliği ile
yürütülür. Diyabet hemşiresi bu süreçte, verdiği bakımın sorumluluğunu üstlenir, sorgular, yönetir,
yönlendirir ve savunur. Diyabet hemşirelerinin profesyonel rol ve sorumlulukları; diyabete aday
bireyin ve diyabetlinin erken tanısı; tanı konmuş bireylerin tedavisi, bakımı, eğitimi ve sürekli
danışmanlığını üstlenmek, araştırma yapmak ve kanıt temelli uygulamaları ile bakım sonuçlarını
iyileştirmektir.
Diyabetin bakım gereksinimlerindeki çeşitlilik, artan ve sürekli değişen bilgiler, teknolojik
gelişmeler, diyabet hemşireliği bilgilerinin bilimsel veriler ile sürekli yenilenmesini gerektirir. Bu
kitap diyabetin “tanı, önleme, tedavi, hemşirelik bakımı, eğitim, yönetim ve araştırma” konularında
güncel bilgiler ile hazırlanmıştır. Kitabın diyabet hemşirelerine rehber olması amaçlanmıştır. Ayrıca
diyabet bakımını üstenen diğer hemşirelere ve öğrencilere kaynak olacaktır.
Kitap üniteleri içinde yer alan amaç ve öğrenim hedefleri, diyabet hemşiresinin rol ve
işlevlerine, tartışma soruları ise bilgi ve becerileri hastaya ve ailesine ne ölçüde yansıtabileceğine
ışık tutacaktır. Kitabın daha iyi bakım, özgüven ve bakım politikalarında daha aktif rol alma gücünü
ve isteğini destekleyeceğini umuyoruz.
Bu düşünce ve inançla hazırladığımız “Diyabet Hemşireliği” kitabında emeği geçen yazarlara,
yazılmasında ve yayımlanmasında desteklerini esirgemeyen Diyabet Hemşireliği Derneği Başkanı
Prof. Dr. Nermin Olgun’a ve yönetim kurulu üyelerine içtenlikle teşekkürlerimizi sunuyoruz.
Semra ERDOĞAN, Şeyda ÖZCAN
vii
SUNUŞ
İÇİNDEKİLER
ÜNİTE 1
DİYABET HEMŞİRELİĞİ ..................................................................1
Şeyda ÖZCAN
• ÜNİTENİN AMACI ..............................................................................1
Öğrenim Hedefleri .............................................................................1
Anahtar Kavramlar .............................................................................1
• GİRİŞ ........................................................................................3
• DİYABET HEMŞİRELİĞİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ ................................................3
Dünyada Diyabet Hemşireliğinin Gelişimi .......................................................3
Ülkemizde Diyabet Hemşireliğinin Gelişimi ......................................................6
– Diyabet Hemşireliği Sertifika Programı ......................................................7
– Diyabet Hemşireliği ile İlgili Diğer Eğitimler ve Faaliyetler ....................................8
• DİYABET HEMŞİRESİNİN ROLLERİ VE YETKİNLİKLERİ ..........................................9
Diyabet Hemşireliği Eğitimi ve Yetkinlik Alanları .................................................9
Diyabet Hemşiresinin Rolleri .................................................................. 12
– Primer koruma ........................................................................... 13
– Öz yönetim desteği ....................................................................... 14
– Bakım sisteminin organizasyonu ve yönetimi ............................................. 15
– Diyabet hemşireliğinde araştırma ......................................................... 16
• ÖZET NOKTALAR ............................................................................ 17
• TARTIŞMA SORULARI ....................................................................... 17
• KAYNAKLAR ................................................................................. 18
ÜNİTE 2
DİYABETİN TANI KRİTERLERİ, ETİYOLOJİK SINIFLAMASI,
KLİNİK DÖNEMLERİ VE FİZYOPATOLOJİSİ ...................................... 19
Nermin OLGUN • Semra ÇETİNKAYA
• ÜNİTENİN AMACI ............................................................................ 19
Öğrenim Hedefleri ........................................................................... 19
ix
x İÇİNDEKİLER
Anahtar Kavramlar ........................................................................... 19
• GİRİŞ ...................................................................................... 21
• METBOLİZMA ............................................................................... 21
Pankreastan İnsülinin Salgılanması ............................................................ 21
İnsülinin Karbonhidrat Metabolizması ve Kan Glikozu Üzerine Etkisi ............................ 22
İnsülinin Yağ Metabolizması Üzerine Etkisi .................................................... 22
İnsülinin Protein Metabolizması ve Büyüme Üzerine Etkisi ..................................... 22
Enerji Metabolizmasını Etkileyen Diğer Hormonlar ............................................ 22
• DİYABETİN TANI KRİTERLERİ ................................................................ 22
Klinik Bulgular ve Belirtiler .................................................................... 23
Oral Glikoz Tolerans Testi (OGTT) .............................................................. 24
Postprandial Glikoz ........................................................................... 24
Glikolize Hemoglobin Testi (HbA 1c
) ............................................................ 24
Diğer Tanı Testleri ............................................................................ 25
– C-Peptid Düzeyi .......................................................................... 25
– Adacık Antikorları ........................................................................ 25
– Fruktozamin .............................................................................. 26
Gestasyonel Diyabet Tanısı ................................................................... 26
• DİYABETİN ETİYOLOJİK SINIFLANDIRILMASI ................................................ 26
• DİYABETİN FİZYOPATOLOJİSİ ............................................................... 27
Tip 1 Diyabetin Fizyopatolojisi ................................................................ 27
Tip 2 Diyabetin Fizyopatolojisi ................................................................ 28
– İnsülin Direnci Mekanizması .............................................................. 29
Gestasyonel Diabetes Mellitus (GDM) ......................................................... 32
Diğer Spesifik Diyabet Tipleri ................................................................. 32
• DİYABETİN KLİNİK EVRELERİ ................................................................ 32
Tip 1 Diyabetin Klinik Evreleri ................................................................. 32
Tip 2 Diyabetin Klinik Evreleri ................................................................. 33
• ÖZET NOKTALAR ............................................................................ 35
• TARTIŞMA SORULARI ....................................................................... 35
• KAYNAKLAR ................................................................................. 36
ÜNİTE 3
TİP 2 DİYABETİN EPİDEMİYOLOJİSİ, ÖNLENMESİ VE ERKEN TANISI ..... 37
Gülhan COŞANSU • Giray ERDOĞAN
• ÜNİTENİN AMACI ............................................................................ 37
Öğrenim Hedefleri ........................................................................... 37
Anahtar Kavramlar ........................................................................... 37
• GİRİŞ ...................................................................................... 39
• DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE TİP 2 DİYABET ve PREDİYABET EPİDEMİYOLOJİSİ ............... 39
Dünyada Tip 2 Diyabet ve Prediyabet ......................................................... 39
Türkiye’de Tip 2 Diyabet ve Prediyabet ........................................................ 40
İÇİNDEKİLER
xi
Diyabetin Birey ve Toplum için Önemi ......................................................... 41
• TİP 2 DİYABETİN ÖNLENMESİ /GECİKTİRİLMESİ . ............................................ 42
Tip 2 Diyabet ve Prediyabet için Erken Tanı ve Tarama Yaklaşımları ............................. 42
Diyabet Önleme Programları ................................................................. 43
Yaşam Biçimi Girişimleri ...................................................................... 45
– Beslenme ................................................................................ 45
– Fiziksel Aktivite ........................................................................... 46
– Yaşam Biçimi Değişikliği için Teknolojik Desteklerin Kullanılması ........................... 46
– İlaç Tedavisi .............................................................................. 46
• DİYABETLE MÜCADELE PROGRAMLARI ..................................................... 48
• DİYABETLE MÜCADELEDE HEMŞİRENİN ROLÜ .............................................. 48
• ÖZET NOKTALAR ............................................................................ 49
• TARTIŞMA SORULARI ....................................................................... 49
• KAYNAKLAR ................................................................................. 50
ÜNİTE 4
DİYABETTE İNSÜLİN TEDAVİSİ ...................................................... 51
Şeyda ÖZCAN • Sultan YURTSEVER ÇELİK
• ÜNİTENİN AMACI ............................................................................ 51
Öğrenim Hedefleri ........................................................................... 51
Anahtar Kavramlar ........................................................................... 51
• GİRİŞ ...................................................................................... 53
• İNSÜLİNİN FİZYOLOJİSİ VE ETKİSİ ........................................................... 53
• İNSÜLİN TEDAVİSİNİN TARİHÇESİ ........................................................... 53
• İNSÜLİN TİPLERİ ............................................................................. 54
Hızlı Etkili İnsülinler. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
Kısa Etkili İnsan İnsülini ....................................................................... 56
Orta Etkili NPH İnsülin ........................................................................ 56
Uzun Etkili İnsülinler .......................................................................... 56
Karışım İnsülinler ............................................................................. 57
Çalışmaları Devam Eden Yeni İnsülinler ........................................................ 57
• TİP 1 VE TİP 2 DİYABETTE İNSÜLİN TEDAVİSİ ................................................ 57
Tip 1 Diyabette İnsülin Tedavisi ............................................................... 58
Tip 2 Diyabette İnsülin Tedavisi ............................................................... 61
• İNSÜLİN UYGULAMA ARAÇLARI ............................................................ 63
• İNSÜLİN TEDAVİSİNİN YAN ETKİLERİ ........................................................ 63
• İNSÜLİN TEDAVİSİNDE HASTA EĞİTİMİ ...................................................... 64
• ÖZET NOKTALAR ............................................................................ 65
• TARTIŞMA SORULARI ....................................................................... 66
• KAYNAKLAR ................................................................................. 66
xii İÇİNDEKİLER
ÜNİTE 5
ORAL ANTİDİYABETİK VE DİĞER İLAÇLARLA TEDAVİ ........................ 67
Şeyda ÖZCAN • Feride GÖRÜRGÖZ
• ÜNİTENİN AMACI ............................................................................ 67
Öğrenim Hedefleri ........................................................................... 67
Anahtar Kavramlar ........................................................................... 67
• GİRİŞ ...................................................................................... 69
• İNSÜLİN DUYARLILIĞINI ARTTIRAN VE İNSÜLİN DİRENCİNİ AZALTAN İLAÇLAR ............. 69
Biguanidler .................................................................................. 70
Glitazonlar ................................................................................... 71
• İNSÜLİN SEKRESYONUNU ARTIRAN İLAÇLAR ............................................... 71
Sülfonilüreler ................................................................................ 71
Glinidler (Meglitinid Analogları) ............................................................... 73
• KARBONHİDRAT EMİLİMİNİ AZALTAN İLAÇLAR ............................................. 73
Alfa Glukozidaz İnhibitörleri .................................................................. 73
• İNKRETİN BAZLI İLAÇLAR ................................................................... 74
İnkretin Bazlı Oral İlaçlar: DPP-4 İnhibitörleri ................................................... 75
İnkretin Bazlı Enjekte Edilen İlaçlar: Glukagon Benzeri Peptid-1 Reseptör Agonistleri ........... 76
• BÖBREKLERDEN GLİKOZUN GERİ EMİLİMİNİ AZALTAN İLAÇLAR ............................ 78
Sodyum Glukoz Co-Transporter-2 Enzim İnhibitörleri .......................................... 78
• ÖZET NOKTALAR ............................................................................ 80
• TARTIŞMA SORULARI ....................................................................... 80
• KAYNAKLAR ................................................................................. 81
ÜNİTE 6
DİYABETTE TIBBİ BESLENME TEDAVİSİ .......................................... 83
Tuğçe AYTULU • Aslıhan YILDIRIM
• ÜNİTENİN AMACI ............................................................................ 83
Öğrenim Hedefleri ........................................................................... 83
Anahtar Kavramlar ........................................................................... 83
• GİRİŞ ...................................................................................... 85
• DİYABETİN ÖNLENMESİNDE TIBBİ BESLENME TEDAVİSİ .................................... 85
• DİYABETLİ YETİŞKİNLER İÇİN TIBBİ BESLENME TEDAVİSİNİN HEDEFLERİ .................... 85
Makro Besin Ögesi Dağılımı ................................................................... 86
Karbonhidratlar ve Diyabet .................................................................. 86
Yağlar ve Diyabet ............................................................................. 88
Proteinler ve Diyabet ........................................................................ 88
Alkol ve Diyabet .............................................................................. 89
İÇİNDEKİLER
xiii
• ÖZEL POPÜLASYONLARDA TIBBİ BESLENME TEDAVİSİ ..................................... 89
Tip 2 Diyabette Tıbbi Beslenme Tedavisi ...................................................... 89
Tip 1 Diyabette Tıbbi Beslenme Tedavisi ....................................................... 90
Gestasyonel Diyabet ve Laktasyondaki Diyabetlinin Tıbbi Beslenme Tedavisi ................... 90
Geriatrik Diyabetlinin Tıbbi Beslenme Tedavisi ................................................. 91
• DİYABETİN KRONİK KOMPLİKASYONLARINDA TIBBİ BESLENME TEDAVİSİ .................. 91
• DİYABETİN AKUT KOMPLİKASYONLARINDA TIBBİ BESLENME TEDAVİSİ .................... 92
• ÖZET NOKTALAR ............................................................................ 93
• TARTIŞMA SORULARI ....................................................................... 93
• KAYNAKLAR ................................................................................. 94
ÜNİTE 7
DİYABETTE EGZERSİZ YÖNETİMİ .................................................. 95
Mehtap MALKOÇ
• ÜNİTENİN AMACI ............................................................................ 95
Öğrenim Hedefleri ........................................................................... 95
Anahtar Kavramlar ........................................................................... 95
• GİRİŞ ...................................................................................... 97
• DİYABETLE MÜCADELEDE FİZYOTERAPİNİN ROLÜ .......................................... 97
• DİYABET YÖNETİMİNDE EGZERSİZİN YERİ VE ÖNEMİ ........................................ 97
• EGZERSİZ PROGRAMININ ÖZELLİKLERİ ..................................................... 98
• EGZERSİZ EĞİTİMİ ........................................................................... 99
Egzersiz Tipi .................................................................................. 99
Esneklik Eğitimi .............................................................................. 99
Kalp-Dolaşım Sistemine Yönelik Egzersiz Eğitimi ............................................... 99
Kuvvetlendirme Egzersizi Eğitimi ............................................................100
Duyu ve Denge Eğitimi ......................................................................100
• EGZERSİZE BAŞLARKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN DURUMLAR .........................100
• EGZERSİZ SIRASINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN DURUMLAR ............................101
Egzersiz Öncesi Hipoglisemi .................................................................101
Egzersiz Sonrası Hipoglisemi .................................................................101
Egzersiz Öncesi Hiperglisemi ................................................................102
Egzersiz Sonrası Hiperglisemi ................................................................102
Periferal Nöropati Tanısı Olan Diyabetliler ....................................................102
Otonomik Nöropati Tanısı Olan Diyabetliler ..................................................102
Retinopati Tanısı Olan Diyabetliler ...........................................................103
Nefropati Tanısı Olan Diyabetliler ............................................................103
Dikkat Edilmesi Gereken Diğer Durumlar .....................................................103
• ÖZET NOKTALAR ...........................................................................104
• TARTIŞMA SORULARI ......................................................................104
• KAYNAKLAR ................................................................................104
xiv İÇİNDEKİLER
ÜNİTE 8
DİYABETTE KENDİ KENDİNİ İZLEME VE YÖNETME ..........................107
Nermin OLGUN • Yeliz DEMİRHAN
• ÜNİTENİN AMACI ...........................................................................107
Öğrenim Hedefleri ..........................................................................107
Anahtar Kavramlar ..........................................................................107
• GİRİŞ .....................................................................................109
• DİYABETLİNİN EVDE KENDİ KENDİNİ İZLEMESİ VE ÖNEMİ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
Kendi Kendine Kan Şekeri Takibinin Yararları .................................................109
Kan Şekeri Ölçüm Zamanları .................................................................109
Tokluk Kan Şekeri Ölçümleri .................................................................110
Kan Şekeri Ölçüm Sıklığı .....................................................................110
Glisemik Hedefler ...........................................................................111
• HbA 1c
ÖLÇÜMLERİ ..........................................................................112
HbA 1c
Ölçüm Sıklığı ..........................................................................113
Diyabetli Hastalarda HbA 1c
Hedefleri .........................................................113
• İZLEM SONUÇLARINI DEĞERLENDİRME, BİREYİ VE AİLEYİ EĞİTME .........................114
• KAN GLİKOZ SONUÇLARININ DİYABET YÖNETİMİNDE KULLANILMASI .....................114
• GLUKOMETRE KULLANIMI .................................................................114
Glukometrenin Doğru Kullanım Yöntemleri ..................................................114
Test Stripleri .................................................................................115
Test Bölgesi .................................................................................115
Test Sonuçlarını Etkileyebilecek Glukometre İle İlgili Faktörler .................................115
Ölçüm Sonucunu Etkileyebilecek Diyabetli Bireyle İlgili Faktörler ..............................116
Kan Şekeri Ölçerken Öneriler ve Eğitim .......................................................116
Sürekli Cilt Altı Glikoz İzlem Sensörleri (CGM: Continuous Glucose Monitoring) ................116
• KETON ÖLÇÜMÜ ...........................................................................116
Keton Ölçümünün Yapılma Zamanı, Sıklığı ve Yöntemi ........................................116
Keton Testi Nasıl Yapılır? .....................................................................117
Ketona Ne Zaman Bakılır? ...................................................................118
• KAN BASINCI VE LİPİD HEDEFLERİ .........................................................118
• ÖZET NOKTALAR ...........................................................................119
• TARTIŞMA SORULARI ......................................................................119
• KAYNAKLAR ................................................................................120
ÜNİTE 9
DİYABET TEKNOLOJİLERİ ............................................................121
Şeyda ÖZCAN • Belgin BEKTAŞ
• ÜNİTENİN AMACI ...........................................................................121
Öğrenim Hedefleri ..........................................................................121
Anahtar Kavramlar ..........................................................................121
• GİRİŞ .....................................................................................123
İÇİNDEKİLER
xv
• SÜREKLİ GLİKOZ İZLEME TEKNOLOJİSİ .....................................................124
Sürekli Glikoz İzlemi Nedir? ..................................................................124
Sürekli Glikoz İzleminin Faydaları Nelerdir? ...................................................125
Sürekli Glikoz İzleme Sistemini Kimler Kullanmalıdır? .........................................125
Sürekli Glikoz İzleme Sisteminin Tipleri .......................................................126
Sürekli Glikoz İzlemede Cihazın Kalibrasyonu .................................................127
Diyabetli Bireyde Sürekli Glikoz İzleme Eğitimi ................................................127
Sensör Kullanırken Yaşanabilen Zorluklar ve Çözüm Yolları ....................................129
• İNSÜLİN POMPA TEKNOLOJİSİ .............................................................130
İnsülin Pompası Tipleri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
İnsülin Pompa Eğitimi .......................................................................133
İnsülin Pompa Tedavisinin Komplikasyonları .................................................134
– Hipoglisemi .............................................................................135
– Hiperglisemi ............................................................................135
– Lipodistrofiler ...........................................................................135
İnsülin Pompası ve Egzersiz ..................................................................136
• İNSÜLİN POMPA TEDAVİSİ EĞİTİM VE İZLEM FORMU .......................................137
• ÖZET NOKTALAR ...........................................................................140
• TARTIŞMA SORULARI ......................................................................140
• KAYNAKLAR ................................................................................141
ÜNİTE 10
DİYABETİN AKUT KOMPLİKASYONLARI ........................................143
Selda ÇELİK • Emine KIR BİÇER
• ÜNİTENİN AMACI ...........................................................................143
Öğrenim Hedefleri ..........................................................................143
Anahtar Kavramlar ..........................................................................143
• GİRİŞ .....................................................................................145
• HİPOGLİSEMİ ...............................................................................145
Hipoglisemiyi Hazırlayan Faktörler ...........................................................145
Hipoglisemi Tanısı ...........................................................................146
Hipoglisemi Belirti ve Bulguları ..............................................................146
Hipogliseminin Sınıflaması ..................................................................146
Hipoglisemi Tedavisi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
Hipoglisemiden Korunma ...................................................................148
Hipoglisemi ve Bazı Özel Durumlar ...........................................................148
• DİYABETİK KETOASİDOZ (DKA) ............................................................149
Diyabetik Ketoasidoz Belirti ve Bulguları .....................................................150
Diyabetik Ketoasidoz Tedavisi ................................................................151
Diyabetik Ketoasidoz Düzelme Ölçütleri ......................................................152
Diyabetik Ketoasidoz Sonrası İdame Tedavisi .................................................153
Diyabetik Ketoasidoz Gelişen Hastada Hemşirelik Bakımı .....................................153
• HİPEROZMOLAR HİPERGLİSEMİK DURUM (HHD). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
Hiperozmolar Hiperglisemik Durumu Hazırlayan Faktörler ....................................155
Hiperozmolar Hiperglisemik Durumda Tanı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
xvi İÇİNDEKİLER
Hiperozmolar Hiperglisemik Durumda Belirti ve Bulgular .....................................156
Hiperozmolar Hiperglisemik Durumda Laboratuvar Bulguları . ................................156
Hiperozmolar Hiperglisemik Durum Tedavi ve Bakım .........................................157
• DİYABETİK KETOASİDOZ VE HİPEROZMOLAR HİPERGLİSEMİK DURUM
KOMPLİKASYONLARI ......................................................................157
• LAKTİK ASİDOZ ............................................................................158
Laktik Asidozu Hazırlayan Faktörler ..........................................................158
Laktik Asidozda Belirti ve Bulgular ...........................................................159
Laktik Asidozda Tanı, Tedavi ve Bakım ........................................................159
• ÖZET NOKTALAR ...........................................................................160
• TARTIŞMA SORULARI ......................................................................161
• KAYNAKLAR ................................................................................161
ÜNİTE 11
DİYABETİN KRONİK KOMPLİKASYONLARI .....................................163
Emine KIR BİÇER • Selda ÇELİK
• ÜNİTENİN AMACI ...........................................................................163
Öğrenim Hedefleri ..........................................................................163
Anahtar Kavramlar ..........................................................................163
• GİRİŞ .....................................................................................165
• MİKROVASKÜLER KOMPLİKASYONLAR ....................................................165
Retinopati ..................................................................................165
– Diyabetik Retinopati Fizyopatolojisi ......................................................165
– Diyabetik Retinopatinin Evreleri ve Klinik Özellikler .......................................166
– Retinopati Risk Faktörleri ................................................................166
– Retinopati Tanı ve Tedavisi ...............................................................167
– Retinopati Taraması ......................................................................167
– Retinopatiden Koruma ve Hemşirelik Yaklaşımları .........................................167
Nefropati ...................................................................................168
– Albuminüri ve Glomerüler Filtrasyon Hızının Değerlendirilmesi ...........................169
– Diyabetik Böbrek Hastalığında Tanı .......................................................169
– Diyabetik Nefropati Evreleri ve Klinik Yaklaşım ............................................170
– Nefropati Tarama .......................................................................171
– Diyabetik Nefropatiden Korunma ve Tedavi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
– Diyabetik Nefropati’de Evrelere Göre Hemşirelik Yaklaşımı ................................171
Nöropati ....................................................................................174
– Diyabetik Nöropati Sınıflandırması .......................................................174
– Nöropotik Risk Faktörleri ve Tarama ......................................................176
– Nöropotik Tanı ve Tedavisi ...............................................................177
– Nöropatide Korunma ve Hemşirelik Yaklaşımları ..........................................177
• MAKROVASKÜLER KOMPLİKASYONLAR ...................................................178
Kardiyovasküler Hastalık ....................................................................178
– Kardiyovasküler Hastalıklarda Risk Faktörleri ve Tarama ...................................178
– Kardiyovasküler Hastalıklarda Klinik Tablo ................................................179
– Kardiyovasküler Koruma ve Hemşirelik Yaklaşımları .......................................179
İÇİNDEKİLER
xvii
Serebrovasküler Hastalıklar ..................................................................180
– Serebrovasküler Hastalık Risk Faktörleri ..................................................181
– Serebrovasküler Hastalıktan Korunma ve Hemşirelik Yaklaşımları .........................181
Periferik Vasküler Hastalık (PVH) ..............................................................181
– Periferik Vasküler Hastalık Risk Faktörleri ve Klinik Bulguları ...............................181
– Periferik Vasküler Hastalıkta Tanı .........................................................181
– Periferik Vasküler Hastalıkta Tedavi .......................................................182
– Periferik Vasküler Hastalıkta Korunma ve Hemşirelik Yaklaşımları ..........................182
• KRONİK KOMPLİKASYONLARDAN KORUNMAYA YÖNELİK HEMŞİRELİK YAKLAŞIMLARI ....182
• ÖZET NOKTALAR ...........................................................................184
• TARTIŞMA SORULARI ......................................................................185
• KAYNAKLAR ................................................................................185
ÜNİTE 12
DİYABETİK AYAK .......................................................................187
Şeyda ÖZCAN
• ÜNİTENİN AMACI ...........................................................................187
Öğrenim Hedefleri ..........................................................................187
Anahtar Kavramlar ..........................................................................187
• GİRİŞ .....................................................................................189
• DİYABETİK AYAĞIN EPİDEMİYOLOJİSİ ......................................................189
• DİYABETİK AYAĞIN FİZYOPATOLOJİSİ ......................................................190
Diyabetik Nöropati ..........................................................................190
Periferik Arter Hastalığı ......................................................................192
Şarko Ayağı .................................................................................194
• DİYABETİK AYAK RİSK FAKTÖRLERİ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
• DİYABETİK ÜLSER SINIFLAMASI ............................................................196
• ÜLSER DEĞERLENDİRMESİ .................................................................197
Ülserin Tipi ..................................................................................197
Ülserin Nedeni ..............................................................................198
Bölge ve Derinlik ............................................................................198
Enfeksiyon Bulguları .........................................................................199
• DİYABETİK ÜLSERİN TEDAVİSİ ..............................................................199
Ayakta Yeterli Kan Akımının Sağlanması ......................................................200
Enfeksiyon Tedavisi ..........................................................................200
Yük Kaldırma ................................................................................201
Yara Bakımı .................................................................................201
• DİYABETİK AYAKTA KORUMA VE HASTA EĞİTİMİ ...........................................202
Diyabetik Ayak Muayenesi ...................................................................202
Diyabetik Ayak Eğitimi ve Hemşirenin Rolü ...................................................205
• DİYABETİK AYAK DEĞERLENDİRME FORMU ................................................207
• ÖZET NOKTALAR ...........................................................................209
• TARTIŞMA SORULARI ......................................................................209
• KAYNAKLAR ................................................................................210
xviii İÇİNDEKİLER
ÜNİTE 13
ÇOCUKLUK VE ERGENLİK DÖNEMİNDE DİYABET ............................211
Nurdan YILDIRIM
• ÜNİTENİN AMACI ...........................................................................211
Öğrenim Hedefleri ..........................................................................211
Anahtar Kavramlar ..........................................................................211
• GİRİŞ .....................................................................................213
• TİP 1 DİABETES MELLİTUS .................................................................213
Çocuklarda Görülen Diyabet Tipleri ..........................................................213
Tip 1 Diyabet Epidemiyolojisi ................................................................213
Tip 1 Diyabet Etiyolojisi ......................................................................214
Tip 1 Diyabet Belirti ve Bulgular ..............................................................215
Tip 1 Diyabet Tedavisi .......................................................................215
– İnsülin Tedavisi ..........................................................................215
– Tıbbi Beslenme Tedavisi .................................................................215
– Egzersiz .................................................................................216
– Kendi Kendine İzlem .....................................................................217
• ÇOCUK VE ADOLESANLARDA GLİSEMİK KONTROL HEDEFLERİ ............................217
• TİP 1 DİYABETLİ ÇOCUKLARDA DİYABETİK KETOASİDOZ VE HEMŞİRELİK BAKIMI .........217
Diyabetik Ketoasidozun Tanımı ve Nedenleri .................................................217
Diyabetik Ketoasidozun Klinik Belirti ve Bulguları .............................................218
Diyabetik Ketoasidozda Biyokimyasal Değerler ...............................................219
Diyabetik Ketoasidozda Tedavi ...............................................................219
Diyabetik Ketoasidozda Eğitim ...............................................................220
• DİYABETLİ ÇOCUK VE AİLESİNE PSİKOSOSYAL YAKLAŞIM ..................................220
• ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNDE EĞİTİM ....................................................221
Tip 1 Diyabetli Çocuk / Ergen ve Ailesinin Eğitimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
Diyabette Yaşa Göre Eğitim ..................................................................222
– Bebeklik Dönemi (0-12 ay) ...............................................................223
– Oyun Çocuğu Dönemi (13-36 Ay) ........................................................224
– Okul Öncesi ve Erken Okul Çağı Dönemi (3-7yaş) .........................................224
– Okul Çağı Dönemi (7-12 yaş) .............................................................225
– Ergenlik Dönemi (12-21 Yaş) .............................................................226
– Diyabetli Ergenlerin Erişkine Dönemine Geçiş Süreci .....................................227
• DİYABETLİ ÇOCUK VE GENÇLERİN SOSYAL HAKLARI .......................................227
Tip 1 Diyabetli Çocukların Okulda Sahip Olduğu Haklar .......................................227
Kreş Hakkı ..................................................................................228
Yetiştirme Yurtları ve Huzur Evlerinde Yaşayan Diyabetlilerin Hakları ...........................228
Çocuklar İçin Özel Gereksinim Raporu (ÇÖZGER)..............................................228
SUT-Tebliği ..................................................................................229
• ÖZET NOKTALAR ...........................................................................230
• TARTIŞMA SORULARI ......................................................................230
• KAYNAKLAR ................................................................................231
İÇİNDEKİLER
xix
ÜNİTE 14
GEBELİKTE DİYABET YÖNETİMİ VE EĞİTİMİ ...................................233
Feride YİĞİT • Gülay GÜLŞEN
• ÜNİTENİN AMACI ...........................................................................233
Öğrenim Hedefleri ..........................................................................233
Anahtar Kavramlar ..........................................................................233
• GİRİŞ .....................................................................................235
• GEBELİKTE DİYABET ........................................................................235
Pregestasyonel Diabetes Mellitus (PGDM) ....................................................235
Gestasyonel Diabetes Mellitus (GDM) ........................................................237
• GESTASYONEL DİYABETTE RİSK FAKTÖRLERİ ..............................................238
• DİYABETİN GEBELİĞE, GEBELİĞİN DİYABETE ETKİLERİ .....................................238
• GESTASYONEL DİABETES MELLİTUS TARAMASI ve TANI ...................................239
İki Aşamalı GDM Tanı Testi ...................................................................241
Tek Aşamalı GDM Tanı Testi ..................................................................241
Kendi Kendine Devamlı Glikoz İzlemi .........................................................241
• GEBELİKTE DİYABET YÖNETİMİ VE EĞİTİMİ .................................................242
• ÖZET NOKTALAR ...........................................................................246
• TARTIŞMA SORULARI ......................................................................246
• KAYNAKLAR ................................................................................247
ÜNİTE 15
CERRAHİ HASTALARDA DİYABET YÖNETİMİ ..................................249
Aslı TOK ÖZEN
• ÜNİTENİN AMACI ...........................................................................249
Öğrenim Hedefleri ..........................................................................249
Anahtar Kavramlar ..........................................................................249
• GİRİŞ .....................................................................................251
• CERRAHİ GİRİŞİMLER İLE GLİSEMİ İLİŞKİSİ .................................................252
Cerrahi Girişimlerin Glikoz Metabolizması Üzerine Etkisi ......................................252
Anestezi Uygulamalarının Glikoz Metabolizması Üzerine Etkisi ...............................253
Hipergliseminin Cerrahi Girişimler Üzerine Etkisi ..............................................253
• CERRAHİ GİRİŞİM UYGULANAN DİYABETLİ BİREYLERDE RİSK FAKTÖRLERİNİN
TANIMLANMASI VE KONTROL ALTINA ALINMASI ..........................................253
Risk Faktörlerinin Tanımlanması ..............................................................254
Risk Faktörlerinin Kontrol Altına Alınması .....................................................255
– Pre-operatif dönemde glisemik kontrolün sağlanması ....................................255
– Nutrisyonun sağlanması ve malnutrisyonun önlenmesi ...................................256
– Oral antidiyabetik/insülinomimetik ajanlara bağlı risklerin önlenmesi .....................256
– Semptomların kontrolü ..................................................................256
– Ekip işbirliğinin sağlanması ve protokollerin belirlenmesi .................................256
– Taburculuğun planlanması ...............................................................257
xx İÇİNDEKİLER
• PERİOPERATİF SÜREÇTE GLİSEMİK KONTROLÜN SAĞLANMASI ............................257
Diyabetli Bireylerde Perioperatif Hedeflerin Belirlenmesi ......................................257
Diyabet Tedavisi ve Cerrahi Girişimin Özelliklerine Göre Temel Uygulamalar ...................258
– Yaşam tarzı değişiklikleri ile kontrol edilen tip 2 diyabetli bireylerde glisemi kontrolü ......258
– Oral antidiyabetik/insülinomimetik ilaç kullanan tip 2 diyabetli bireylerde glisemi kontrolü. 258
– Tip 1 diyabetli ve insülin kullanan tip 2 diyabetli bireylerde glisemi kontrolü ...............259
İnsülin İnfüzyon Protokolleri .................................................................260
– GİK solüsyonu uygulaması ...............................................................260
– Ayrı yol insülin infüzyonu uygulaması ....................................................261
• BİREYİN VE BAKIM VERENLERİN EĞİTİMİ ...................................................262
• ÖZET NOKTALAR ...........................................................................263
• TARTIŞMA SORULARI ......................................................................263
• KAYNAKLAR ................................................................................264
ÜNİTE 16
YAŞLILIKTA DİYABET YÖNETİMİ ...................................................265
Şeyda ÖZCAN • Aslı TOK ÖZEN • Feride GÖRÜRGÖZ
• ÜNİTENİN AMACI ...........................................................................265
Öğrenim Hedefleri ..........................................................................265
Anahtar Kavramlar ..........................................................................265
• GİRİŞ .....................................................................................267
• YAŞLILIKTA FONKSİYONEL DURUM VE GERİATRİK SENDROMLAR ..........................267
• YAŞLI DİYABETLİDE NÖROBİLİŞSEL FONKSİYONLAR ......................................269
• YAŞLI DİYABETLİDE FARMAKOLOJİK TEDAVİ ...............................................270
Tedavi Hedefleri .............................................................................270
OAD ve İnsülin Dışı Diğer İlaçlar ..............................................................272
İnsülin Tedavisi ..............................................................................273
• YAŞLI DİYABETLİDE YAŞAM TARZI DEĞİŞİKLİĞİ; BESLENME VE EGZERSİZ ..................273
Yaşlı Diyabetli Bireylerde Beslenmenin Planlanması ...........................................274
Yaşlı Diyabetli Bireylerde Egzersizin Planlanması ..............................................275
• YAŞLI DİYABETLİDE HİPOGLİSEMİ ..........................................................275
• YAŞLI DİYABETLİNİN BAKIMI ...............................................................276
Geriatrik Tarama ve Fonksiyonel Yeterliliğin Değerlendirilmesi ................................276
Yaşam Biçiminin Değerlendirilmesi ve Yönetimi ..............................................277
Yaşam Kalitesinin Değerlendirilmesi ve İyileştirilmesi .........................................277
Metabolik Kontrol Hedeflerinin ve Tedavi Planının Belirlenmesi ...............................277
Komplikasyonların İzlemi ....................................................................277
Kurumsal Bakım Hizmeti Alan Diyabetli Bireyler İçin Öneriler ..................................277
Yaşlı Diyabetli Bireylerde Yaşam Sonu Bakımı .................................................278
Tip 1 Diyabetli Yaşlıda Bakımın Yönetimi ......................................................278
• YAŞLI DİYABETLİNİN EĞİTİMİ VE BİREYSEL YÖNETİM .......................................279
• ÖZET NOKTALAR ...........................................................................280
• TARTIŞMA SORULARI ......................................................................281
• KAYNAKLAR ................................................................................281
İÇİNDEKİLER
xxi
ÜNİTE 17
DİYABET ve CİNSEL SAĞLIK ........................................................283
Selda ÇELİK
• ÜNİTENİN AMACI ...........................................................................283
Öğrenim Hedefleri ..........................................................................283
Anahtar Kavramlar ..........................................................................283
• GİRİŞ .....................................................................................285
• KADINDA VE ERKEKTE CİNSEL YANIT SİKLUSU .............................................285
• DİYABETLİ KADINLARDA CİNSEL İŞLEV BOZUKLUĞU ......................................286
Diyabetli Kadınlarda Cinsel İşlev Bozukluğu Etiyolojisi ........................................286
Diyabetli Kadınlarda Cinsel İşlev Bozukluğu Fizyopatolojisi ...................................286
Kadın Cinsel İşlev Bozukluğu Tanımı ve Sınıflaması. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
Diyabetli Kadınlarda Cinsel İşlev Bozukluğu Tanısı ............................................287
Diyabetli Kadınlarda Cinsel İşlev Bozukluğu Tedavisi ..........................................288
• DİYABETLİ ERKEKLERDE CİNSEL İŞLEV BOZUKLUĞU .......................................290
Diyabetli Erkelerde Cinsel İşlev Bozukluğu Etiyolojisi ..........................................290
Diyabetli Erkelerde Cinsel İşlev Bozukluğu Fizyopatolojisi ....................................290
Diyabetli Erkelerde Cinsel İşlev Bozukluğu Tanısı ..............................................291
Diyabetli Erkelerde Cinsel İşlev Bozukluğu Tedavisi ...........................................291
• CİNSEL İŞLEV FONKSİYONLARI EĞİTİMİNDE HEMŞİRENİN ROLÜ ...........................291
• ÖZET NOKTALAR ...........................................................................293
• TARTIŞMA SORULARI ......................................................................293
• KAYNAKLAR ................................................................................294
ÜNİTE 18
DİYABETİN PSİKOSOSYAL BOYUTU ..............................................295
Aslı ÇARKOĞLU
• ÜNİTENİN AMACI ...........................................................................295
Öğrenim Hedefleri ..........................................................................295
Anahtar Kavramlar ..........................................................................295
• GİRİŞ .....................................................................................297
• DİYABET YÖNETİMİNDE ÖZ BAKIM .........................................................297
Öz Bakım İçin Gerekli Faktörler ve Hemşirenin Rolü ...........................................297
Öz Bakım Örneği Olarak Sigara Bırakma ......................................................298
Öz Bakım Desteği ve Motivasyonel Görüşme .................................................299
– Motivasyonel görüşmenin doğası ........................................................300
– Motivasyonel görüşmenin süreci .........................................................301
• DİYABET VE DEPRESYON ...................................................................301
Diyabet ve Depresyon Komorbiditesi ........................................................301
Diyabet ve Depresyon Yönetimi ..............................................................302
– Umut ve güçlendirmenin önemi .........................................................303
xxii İÇİNDEKİLER
• DİYABET VE AİLE İLİŞKİLERİ ................................................................304
Diyabet ve İlişkiler Konusunda Hemşirenin Rolü ..............................................305
• ÖZET NOKTALAR ...........................................................................306
• TARTIŞMA SORULARI ......................................................................307
• KAYNAKLAR ................................................................................307
ÜNİTE 19
DİYABETTE GENEL SAĞLIK ÖNERİLERİ ..........................................309
Nermin OLGUN • Hülya GÜLYÜZ
• ÜNİTENİN AMACI ...........................................................................309
Öğrenim Hedefleri ..........................................................................309
Anahtar Kavramlar ..........................................................................309
• GİRİŞ .....................................................................................311
• CİLT SAĞLIĞI ...............................................................................311
Diyabette Sık Görülen Cilt Sorunları .........................................................311
Cilt Sağlığı / Cilt Bakımı Öz Yönetim Eğitimi ..................................................312
• AĞIZ VE DİŞ SAĞLIĞI .......................................................................313
Ağız Sağlığı Öz Yönetim Eğitimi İçin Öneriler .................................................314
• DİYABET VE SİGARA ........................................................................314
Tütün Tüketimini Bırakmak İçin Öneriler ......................................................315
• DİYABET VE SEYAHAT ......................................................................315
• DİYABET VE AŞI UYGULAMALARI ..........................................................317
• DİYABET VE DİNİ UYGULAMALAR ..........................................................317
• DİYABETLİ HAKLARI ........................................................................318
Öğrenci Tip 1 Diyabetlilerin Hakları ..........................................................318
Meslek Seçimi ...............................................................................318
Askerlik Hizmeti .............................................................................318
Trafik Polislerinin Diyabetli Hastaya Yaklaşımı .................................................319
Şeker Ölçüm Çubukları ......................................................................319
Özürlülük Durumu ..........................................................................320
• ÖZET NOKTALAR ...........................................................................321
• TARTIŞMA SORULARI ......................................................................321
• KAYNAKLAR ................................................................................322
ÜNİTE 20
DİYABET ÖZ YÖNETİM EĞİTİMİ VE DESTEĞİ ...................................323
Semra ERDOĞAN
• ÜNİTENİN AMACI ...........................................................................323
Öğrenim Hedefleri ..........................................................................323
İÇİNDEKİLER
xxiii
Anahtar Kavramlar ..........................................................................323
• GİRİŞ .....................................................................................325
• DİYABET ÖZ YÖNETİM EĞİTİMİ VE DESTEĞİ ................................................326
• DİYABET ÖZ YÖNETİM EĞİTİMİ VE DESTEĞİ İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR ................327
Terapötik Yaklaşım ..........................................................................327
Öz yeterlik ..................................................................................327
Öz bakım ...................................................................................327
Güçlendirme / Yetkilendirme ................................................................327
• DİYABET ÖZ YÖNETİM EĞİTİMİ VE DESTEĞİ YÖNTEMLERİ ..................................328
Grup Eğitimi ................................................................................328
Bireysel Eğitim / Danışmanlık ................................................................329
Akran Eğitimi / Danışmanlığı .................................................................329
Motivasyon Görüşmeleri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330
Teknolojik İletişim Araçları ile Eğitim .........................................................331
• DİYABET ÖZ YÖNETİM EĞİTİMİ VE DESTEĞİ İÇİN KRİTİK ZAMANLAR .......................331
Yeni tanı konulduğu zaman ..................................................................331
Yılda bir: Öz yönetimin tüm alanlarının değerlendirilmesi .....................................333
Öz yönetimi etkileyen komplikasyonlar / diğer faktörler geliştiği zaman .......................333
Bakımda geçişler / değişimler oluştuğu zaman ...............................................334
• DİYABET ÖZ YÖNETİM EĞİTİMİ VE DESTEĞİ İÇİN YOL GÖSTERİCİ ÖNERİLER ................334
• ÖZET NOKTALAR ...........................................................................337
• TARTIŞMA SORULARI ......................................................................338
• KAYNAKLAR ................................................................................338
ÜNİTE 21
DİYABET BAKIMINDA YASAL VE KURUMSAL SORUMLULUKLAR
(BAKIM, TEDAVİ, EĞİTİM VE KOORDİNASYON) ...............................341
Emine TÜRKMEN • Sevgi OKTAY
• ÜNİTENİN AMACI ...........................................................................341
Öğrenim Hedefleri ..........................................................................341
Anahtar Kavramlar ..........................................................................341
• GİRİŞ .....................................................................................343
• DİYABET BAKIMINDA HEMŞİRELERİN YASAL VE KURUMSAL SORUMLULUKLARI ...........344
Diyabet Eğitim Hemşiresinin (DEH) Rolü, Yasal ve Kurumsal Sorumlulukları ....................344
Hastanelerde Çalışan Hemşirelerin Rolü, Yasal ve Kurumsal Sorumlulukları ....................347
Halk Sağlığı Alanında (Evde Bakım, Aile Sağlığı, İş Sağlığı, Okul Sağlığı, Ceza/Tutukevi,
Toplum Ruh Sağlığı) Çalışan Hemşirelerin Yasal ve Kurumsal Sorumlulukları ...................348
• DİYABET BAKIMININ YÖNETİMİNDE YÖNETİCİ HEMŞİRELERİN YASAL VE
KURUMSAL SORUMLULUKLARI ............................................................349
Yönetici Hemşirelerin Rolü, Yasal ve Kurumsal Sorumlulukları .................................349
Diyabet Bakımının Yönetiminde Çıktı Yönetimi ve Vaka Yönetimi Yöntemi .....................351
• TIBBİ HATA VE DİYABET BAKIMINDA TIBBİ HATA YAPILMASINI ÖNLEYİCİ STRATEJİLER ....352
Tıbbi Hatalar ve Nedenleri ...................................................................352
Tıbbi Hatanın Hukuki ve Cezai Sonuçları .....................................................354
Hemşirelik Hizmetlerinde Tıbbi Hataları Önleyici Stratejiler ....................................354
xxiv İÇİNDEKİLER
• ÖZET NOKTALAR ...........................................................................358
• TARTIŞMA SORULARI ......................................................................358
• KAYNAKLAR ................................................................................359
ÜNİTE 22
HEMŞİRELİKTE ARAŞTIRMA VE ELEŞTİREL OKUMA ........................361
Semra ERDOĞAN
• ÜNİTENİN AMACI ...........................................................................361
Öğrenim Hedefleri ..........................................................................361
Anahtar Kavramlar ..........................................................................361
• GİRİŞ .....................................................................................363
• NİCEL ARAŞTIRMA SÜRECİ ve ADIMLARI ...................................................363
• KAVRAMSAL HAZIRLIK .....................................................................363
Araştırmanın Problemini / Konusunu Belirlemek ..............................................363
Literatür İncelemek/ Araştırmanın Çerçevesini Oluşturmak ....................................364
Araştırmanın Amacını, Sorusunu ya da Hipotezini Geliştirmek .................................364
• NİCEL ARAŞTIRMA TASARIMLARI ..........................................................365
Deneysel Olmayan Tasarımlar ................................................................366
Deneysel Tasarımlar .........................................................................367
– Tam Deneysel Tasarımlar .................................................................367
– Yarı Deneysel Tasarımlar .................................................................368
• ÖRNEKLEME ...............................................................................368
Olasılıklı Örnekleme .........................................................................369
Olasılıksız Örnekleme .......................................................................369
• VERİ TOPLAMA VE ANALİZE HAZIRLAMA ..................................................370
Veri Toplama Yöntemleri ve Araçları ..........................................................370
Verileri Analize Hazırlama ....................................................................370
Verilerin Analizi ve Yorumlama ...............................................................371
Hemşirelik Araştırmalarında Sık Kullanılan Veri Analiz Yöntemleri ..............................373
• ARAŞTIRMA RAPORUNU YAZMA VE YAYIMLAMA ..........................................374
• ELEŞTİREL OKUMA .........................................................................375
• ÖZET NOKTALAR ...........................................................................377
• TARTIŞMA SORULARI ......................................................................377
• KAYNAKLAR ................................................................................378
DİZİN .....................................................................................379
SUNUŞ
YAZARLAR
*
Tuğçe AYTULU
Uzman Diyetisyen, Amerikan Hastanesi
Gülay GÜLŞEN
Uzman Hemşire
Samsun 19 Mayıs Üniversitesi Hastanesi
Hülya GÜLYÜZ
Uzman Hemşire
İstanbul Yeditepe Üniversitesi Hastanesi
Belgin BEKTAŞ
Uzman Hemşire
Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi
Diyabet Hemşiresi
Gülhan COŞANSU
Dr. Öğr Üyesi
İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa,
Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi,
Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı
Aslı ÇARKOĞLU
Doç. Dr.
Kadir Has Üniversitesi, Psikoloji Bölümü
Selda ÇELİK
Doç. Dr.
Sağlık Bilimleri Üniversitesi Hamidiye
Hemşirelik Fakültesi
Semra ÇETİNKAYA
Prof. Dr.
Sağlık Bilimleri Üniversitesi,
Dr. Sami Ulus Çocuk Hastanesi
Yeliz DEMİRHAN
Uzman Hemşire
Kocaeli Üniversitesi Araştırma ve Uygulama
Hastanesi Diyabet Hemşiresi
Giray ERDOĞAN
Dr. Öğr. Üyesi
Niğde, Ömer Halisdemir Üniversitesi
Zübeyde Hanım Sağlık Yüksekokulu
Semra ERDOĞAN
Prof. Dr.
İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa,
Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi
Emekli Öğretim Üyesi
Feride GÖRÜRGÖZ
Uzman Hemşire
Emine KIR BİÇER
Doç. Dr.
Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi
Sağlık Bilimleri Fakültesi
*Alfabetik dizilmiştir.
xxv
xxvi YAZARLAR
Mehtap MALKOÇ
Prof. Dr.
Doğu Akdeniz Üniversitesi
Sağlık Bilimleri Fakültesi
Sevgi OKTAY
Prof. Dr.
İstanbul Üniversitesi- Cerrahpaşa,
Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi
Emekli Öğretim Üyesi
Nermin OLGUN
Prof. Dr.
Hasan Kalyoncu Üniversitesi
Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü
Şeyda ÖZCAN
Doç. Dr.
Koç Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi
Aslı Tok ÖZEN
Dr. Öğretim Üyesi
Adıyaman Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
Emine TÜRKMEN
Doç. Dr.
Koç Üniversitesi Semahat Arsel Hemşirelik
Eğitim ve Araştırma Merkezi
Sultan YURTSEVER ÇELİK
Uzman Hemşire
S.B. Bağcılar Eğitim Araştırma Hastanesi
Diyabet Hemşiresi
Aslıhan YILDIRIM
Uzman Diyetisyen
Koç Üniversitesi Hastanesi
Nurdan YILDIRIM
Uzman Hemşire
S.B. Dr. Sami Ulus Çocuk Hastanesi Diyabet
Hemşiresi
Feride YİĞİT
Dr. Öğr. Üyesi
Hasan Kalyoncu Üniversitesi Sağlık Bilimleri
Fakültesi Hemşirelik Bölümü
Change language