Çocuklarda Öykü Alma
ve Fizik Muayene
Genişletilmiş ve Güncellenmiş 3. Baskı
Editör
Prof. Dr. Ergün ÇİL
Uludağ Üniversitesi, Tıp Fakültesi
Çocuk Kardiyoloji Bilim Dalı
Editör Yardımcıları
Prof. Dr. Özlem M. BOSTAN
Uludağ Üniversitesi, Tıp Fakültesi
Çocuk Kardiyoloji Bilim Dalı
Doç. Dr. Erdal EREN
Uludağ Üniversitesi, Tıp Fakültesi
Çocuk Endokrinoloji Bilim Dalı
Doç. Dr. Fahrettn UYSAL
Uludağ Üniversitesi, Tıp Fakültesi
Çocuk Kardiyoloji Bilim Dalı
NOBEL TIP KİTABEVLERİ
Çocuklar geleceğimizin güvencesi, yaşama sevincimizdir.
Bugünün çocuğunu, yarının büyüğü olarak yetiştirmek
hepimizin insanlık görevidir.
Mustafa Kemal ATATÜRK
PROF. DR. SADIK AKŞİT
Burdur,
Burdur, Yeşilova,
Yeşilova, Niyazlar
Niyazlar Köyü’nde
Köyü’nde 28 Temmuz
28 Temmuz 1963’te
1963’te doğdu.
doğdu. Ege Üniversitesi
Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi’ni
Tıp Fakültesi’ni
1986 yılında
1986 yılında bitirerek tıp doktoru oldu. İzmir Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde Çocuk
bitirerek tıp doktoru oldu. İzmir Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları
Sağlığı ve Hastalıkları ihtisası yaptı. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde 1997’de doçent, 2003’te
ihtisası
profesör yaptı. Ege
unvanı Üniversitesi
aldı.
Tıp Fakültesi’nde 1997’de doçent, 2003’te profesör unvanı aldı.
Ege Üniversitesi Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi Hastanesi’nde Hastanesi’nde 4 sene 4 başhekim sene başhekim yardımcılığı yardımcılığı da yapan da Prof. yapan Dr. Prof. Sadık Dr.
Akşit,
Sosyal Sadık Pediyatri Akşit, Bilim Sosyal Dalını Pediyatri kurarak Bilim 13 yıl Dalını başkanlığını kurarak yaptı. 13 yıl İyi başkanlığını derecede İngilizce yaptı. bilir, İyi derecede evli ve 1 İngilizce
kız babasıdır.
bilir, evli ve 1 kız babasıdır.
Çocuklarda Öykü Alma ve Fizik Muayene kitabımızın 2. baskısına 2 bölümle ve harika bir video ile katkıda
bulunan Çocuklarda hocamız Öykü 2020 Alma yılında ve hayata Fizik Muayene veda etti. kitabımızın Kendisine 2. bilim baskısına ve eğitim 2 bölümle adına yaptığı ve harika katkılardan bir video
dolayı
minnettarız
ile katkıda ve hocamızı
bulunan saygıyla
hocamız anıyoruz.
2020 yılında hayata veda etti. Kendisine bilim ve eğitim adına yaptığı
katkılardan dolayı minnettarız ve hocamızı saygıyla anıyoruz.
Prof. Prof. Dr. Dr. Sadık Akşit eşi ve ve kızı kızı ile ile
Muayene Video Listesi
(LÜTFEN KALP/SOLUNUM SESLERİNİ VE SESLİ VİDEOLARI KULAKLIKLA DİNLEYİN.)
BÖLÜM 2.
Video 1.
BÖLÜM 3.
Video 1.
Video 2.
Video 3.
Video 4.
PEDİYATRİK ANAMNEZ (ÖYKÜ) ALMA
KILAVUZU
Pediyatrik anamnez alma
VİTAL BULGULAR
Nabız muayenesi
Üst kol çevresi ölçme
Kan basıncı ölçme
Çocuk ve bebekte kapiller doluş zamanı
BÖLÜM 8. LENF DÜĞÜMLERİ MUAYENESİ
Video 1. Pre-postauriküler ve oksipital LAP muayenesi
Video 2. Submandibular ve submental LAP muayenesi
Video 3,4. Servikal LAP muayenesi
Video 5. Supraklavikuler LAP muayenesi 1-2
Video 6. Aksiller LAP muayenesi
Video 7. Antekübital LAP muayenesi
Video 8. İnguinal LAP muayenesi
Video 9. Popliteal LAP muayenesi
BÖLÜM 4.
Video 1.
BÖLÜM 5.
Video 1.
Video 2.
BÜYÜMENİN DEĞERLENDİRİLMESİ
Boy ölçme
DERİ MUAYENESİ
Eritem
Nikolsky bulgusu
BÖLÜM 6. BAŞ MUAYENESİ
Video 1,2. Chvostek ve Trousseau belirtisi
Video 3. Baş çevresi ölçme
Video 4. Fontanel muayenesi
Video 5. Kraniyotabes muayenesi
Video 6. Kırmızı refle testi
Video 7,8. Açma-kapama ve Hirschberg testi
BÖLÜM 7. KULAK, BURUN, BOĞAZ ve BOYUN
MUAYENESİ
Video 1. Ramsey Hunt sendromu
Video 2. Dış kulak yolunda egzostoz
Video 3. Orta kulakta glomus timpanikum
Video 4. Spontan nistagmus
Video 5. Romberg, hassaslaştırılmış Romberg ve
Unterberger testi
Video 6. Sağ burun boşluğunda akut bakteriyel
rinosinüzit
Video 7. Sağ burun boşluğunda septum deviyasyonu ve
polip
Video 8. Yabancı cisim
Video 9. Sol burun boşluğunda antrokoanal polip
Video 10. Sağ koanal atrezi
Video 11. Sol nazal endoskopide adenoid vejetasyon
Video 12. Sol nazal endoskopide jüvenil nazofaringeal
anjiyofibrom
Video 13. Sol nazal endoskopide nazofarinkste malign
neoplazma
Video 14. Normal indirekt laringoskopi görüntüsü
Video 15. Normal videolaringostroboskopi görüntüsü
Video 16. Trakea palpasyonu
Video 17. Laringofaringeal reflü
Video 18. Sağ vokal kordda polip
BÖLÜM 9. SOLUNUM SİSTEMİ MUAYENESİ
Video 1. Dispne ve burun kanadı solunumu
Video 2. Dispne, suprasternal çekilme ve stridor
Video 3. Dispne, takipne ve suprasternal çekilme
Video 4. Dispne, çekilmeler, ortopne ve hırıltılı solunum
Video 5. Dispne, çekilme ve ortopne
Video 6. Dispne, çekilme, ortopne ve hışıltı
Video 7. Göğüs palpasyonu
Video 8. Göğüs perküsyonu
Video 9. Trakeal ses
Video 10. Dispne, suprasternal çekilme ve stridor-1
Video 11. Dispne, suprasternal çekilme ve stridor-2
Video 12,13. Dispne, takipne, çekilme, hışıltı, sibilan ronküs
ve ekspiriyum uzaması
Video 14. Kaba ronküsler
Video 15,16. Dispne, takipne ve krepitan raller
BÖLÜM 10. DOLAŞIM SİSTEMİ MUAYENESİ
Video 1. Pektus ekskavatum
Video 2. Sydenham koresi-1
Video 3. Sydenham koreası-2
Video 4. Sydenham koreası-3
Video 5. Korealı bir hastanın tedavi öncesi ve sonrası el
yazısı
Video 6. Dispne, takipne, çekilme-1
Video 7. Dispne, takipne, çekilme-2
Video 8. Dispne, takipne, çekilme-3
Video 9. Dispne, takipne, çekilme-4
Video 10. Dispne, takipne, suprasternal çekilme ve stridor
Video 11. Prekordiyum palpasyonu ve tril muayenesi
Video 12. Pretibiyal ödem bakma
Video 13. Normal kalp sesi: S1 ve S2
Video 14. Üçüncü kalp sesi (S3) (Nabız: 50/dk.)
Video 15. Üçüncü kalp sesi (S3) (Nabız: 80/dk.)
Video 16. Gallop ritmi: Taşikardi+S3 (Nabız:120/dk.)
Video 17. Ejeksiyon kliği-1
Video 18. Ejeksiyon kliği-2
Video 19. Ejeksiyon kliği+ejeksiyon sistolik üfürümü
Video 20. Ejeksiyon sistolik üfürümü
Video 21. Midsistolik klik
Video 22. MVP'de geç sistolik üfürüm-1
v
vi
Muayene Video Listesi
Video 23. MVP'de geç sistolik üfürüm-2
Video 24. MVP'de geç sistolik üfürüm-3
Video 25. Perikardiyal frotman
Video 26. Masum üfürüm
Video 27. Pansistolik üfürüm-1
Video 28. Pansistolik üfürüm-2
Video 29. Erken diyastolik üfürüm
Video 30. Erken sistolik+diyastolik üfürüm
Video 31. Devamlı üfürüm 1
Video 32. Devamlı üfürüm 2
Video 33. Şant ve kollateral üfürümü
Video 34. Martı sesi üfürümü
BÖLÜM 11. KARIN MUAYENESİ
Video 1,2. Karın muayenesine, giriş ve inspeksiyon
Video 3. Dispne
Video 4. Venöz dönüş yönünün belirlenmesi
Video 5. Oskültasyon
Video 6. Batın palpasyonu-çocuk ve bebek
Video 7-10. Turgor muayenesi
Video 11. Rebound belirtisi
Video 12. Murphy belirtisi
Video 13-15. Rovsing, obturator ve psoas belirtisi
Video 16,17. Karaciğer ve dalak palpasyonu
Video 18. Karaciğer ve dalak perküsyonu
Video 19. Işınsal perküsyon
Video 20. Asitte buz belirtisi (balotman)
Video 21. Fluktuasyon
BÖLÜM 12. ÜROGENİTAL SİSTEM MUAYENESİ
Video 1. Guyon yöntemi ile böbrek palpasyonu
Video 2. Glenard yöntemi ile böbrek palpasyonu
Video 3. İsrael yöntemi ile böbrek palpasyonu
Video 4. Böbrek perküsyonu
BÖLÜM 13. NÖROLOJİK MUAYENE
Video 1. Işık refleksi
Video 2,3. Nistagmus muayenesi
Video 4. Fasiyal paralizi
Video 5. SCM, trapez kası muayenesi
Video 6,7. Dil muayenesi ve dilde fasikülasyon
Video 8-11. Yürüme bozuklukları
Video 12. Gowers belirtisi
Video 13,14. Omuz abdüksiyon/addüksiyonu, dirsek
fleksiyon/ekstansiyonu
Video 15,16. El bilek ve parmak ekstansiyonu/fleksiyonu,
parmak abdüksiyonu
Video 17,18. Kalça/diz fleksiyonu ve ekstansiyonu
Video 19,20. Ayak/başparmak fleksiyonu/dorsifleksiyonu
Video 21-25. Derin tendon refleksleri
Video 26,27. Kornea refleksi 1-2
Video 28-30. Yüzeyel refleksler
Video 31-36. Babinski ve eşdeğerleri
Video 37. Aşil klonusu
Video 38. Hoffmann refleksi
Video 39-43. Serebellar testler
Video 44-47. Meninks irritasyon bulguları
Video 48. Paraşüt refleksi
Video 49. Landau refleksi
Video 50. Galant refleksi
Video 51,52. Traksiyon refleksi
Video 53,54. Ventral süspansiyon refleksi
BÖLÜM 14. YENİDOĞAN MUAYENESİ
Video 1. Bebeğin ilk muayenesi
Video 2. Meningomiyelosel
Video 3,4. Dispne, takipne ve çekilme-1
Video 5. Arama ve emme refleksi-1
Video 6. Arama ve emme refleksi-2
Video 7,8. Moro refleksi
Video 9,10. Yakalama refleksi: elde ve ayakta
Video 11,12. Yerleştirme ve adım atma refleksi
Video 13. Simetrik tonik boyun refleksi
Video 14. Asimetrik tonik boyun refleksi
Video 15. Galant refleksi
Video 16,17. Ortolani ve Barlow testleri
BÖLÜM 15. LOKOMOTOR SİSTEM MUAYENESİ
Video 1. pGALS ve Yürüme muayenesi
Video 2. Ön çekmece testi
Video 3. Arka çekmece testi
Video 4. FABER testi
Video 5. FADIR testi
Video 6. Schober testi
BÖLÜM 19. DİSMORFİK ÇOCUKTA TEMEL FİZİSEL
MUAYENESİ
Video 1. Cri du chat
BÖLÜM 22. ÇOCUK CERRAHİSİ MUAYENESİ
Video 1. İleal atrezi
Video 2. İnvajinasyon (manuel redüksiyon)
Video 3. İnguinal herni muayenesi
Video 4. Testis detorsiyonu
Video 5. Kremaster refleksi (utangaç testis)
Video 6. Fimozis muayenesi
Üçüncü Baskının Önsözü
Çok yoğun bir çalışma ile hem yazarlar ve editöryal komite,
hem de danışman ordumuz ve teknik destek verenlerin
çabaları sonucu 2017 yılı başında çıkardığımız
“Çocuklarda Öykü Alma ve Fizik Muayene” kitabının
oldukça beğenilmesi üzerine Ocak 2019’da 2. baskısını
yaptık. “Yeni baskı yapmak neden bu kadar zor ki?” diyenler
olabilir. Bu kitabın 2. baskısı tıpatıp 1. baskı gibi
olmadı. Üçüncü baskısı da 2. baskıdan çok farklı olacak.
Yapılan anketler ve geri bildirimlere göre her baskıda
8 bölüm yeniden yazıldı, bazı bölümler revize edildi, 4
yeni bölüm de eklendi. Ayrıca resim, şekil ve video sayısı
önemli ölçüde artırıldı. İkinci baskıda Türkiye’de daha
önceki tıbbi kitaplarda görmediğimiz yeni bir teknik
kullanılmıştı. Birinci baskıda muayene videoları ve kalp
sesleri CD olarak verilmişti. İkinci baskıda artık herkeste
bulunan akıllı cep telefonları ile ve karekod okuyucu
yardımıyla videoları her yerde izlemek mümkün hale getirildi.
Bu kadarla da kalmadı, bu kitap klasik kitaplardan
farklı olarak “yaşayan bir kitap” oldu. Yani kitabı satın
alınca her şey bitmiyor, web sayfası bağlantısı yoluyla
videolar sürekli güncellenip daha eğitici hale getirildi.
Üçüncü baskıda bu teknik daha da geliştirildi, hem muayene
videolarının sayısı artırıldı hem de daha uzun ve
daha kaliteli oldu, hatta çoğu videolar sesli ve anlatımlı
hale getirildi.
Kitabımızın 2. baskısının çıkmasından yaklaşık 1 yıl
sonra tüm dünyayı etkileyen COVİD-19 pandemisinin
başlaması ile tüm dünya online eğitime geçmek zorunda
kalıp öğrencilerimizin hasta görememesi nedeniyle
özellikle fizik muayene eğitimleri yapılamadı. Kitabımız
sayesinde öğrencilerin yüz yüze olmasa da her muayene
yöntemini, kalp ve solunum seslerini cep telefonlarıyla
kitabımızdaki karekodlar yardımıyla görmek, dinlemek
ve öğrenmek şansına sahip oldular. Bu konuda kitabımız
Türkiye’de eşsiz ve rakipsiz bir yer edindi. Daha da
güzeli, kitabımız diğer üniversitelere ve yayınevlerine de
örnek teşkil etti.
Birinci ve ikinci baskının önsözünde belirttiğimiz
gibi bu basımda da en büyük destekçilerimiz sevgili öğrencilerimizdi.
Bayrak yarışı şeklinde her baskıda destekçilerimiz
genellikle daha genç, yeni katılan arkadaşlarımızdı.
Daha önceki baskılarda alçakgönüllülük yapmıştık
ama bu kitapta 3. baskıyı, Çocuklarda Bulgudan Tanıya
Algoritmalar kitabında da 2. Baskıyı yaptıktan sonra
kesin emin olduk ki “biz editörlükte Türkiye’de bir farklılık
yarattık”. Bize gelen her yazıyı yaklaşık 40-50 kişiden
oluşan çok motive ve işini iyi yapan gönüllülerden oluşan
bir ekiple her baskıda onlarca kez bıkmadan usanmadan
düzelttik. Birimizin görmediğini başka bir arkadaşımız
fark etti.
Ayrıca oluşturduğumuz video çekim ekibimiz yazarlarımızın
çekmekte zorlandığı videoları büyük bir sabır,
beceri ve yetenekle çekip dublaj ve montajlarını yaptılar.
Yazarlarımıza, iyi niyetimize inanarak bize karşı gösterdikleri
hoşgörüleri nedeniyle ayrıca teşekkür ederiz.
Aşağıda bir editörün görevleri hakkında yazılmış
metne baktığımızda “işte biz bunu yapmaya çalıştık”
diyebiliyoruz. İşte aşağıda editörlerin görev ve sorumlulukları:
• Yazıları gözden geçirmek ve en çok hangi materyallerin
okuyuculara hitap edeceğine karar vermek
ve yazarlardan gelen içerikleri değerlendirmek,
• Okuyucuların anlamasını kolaylaştırmak için yazarın
üslubuna sadık kalarak metne tekrar şekil
vermek,
• Referans kaynakları kullanarak metinde geçen
bilgileri doğrulamak,
• Dijital medya yayın içeriğini yayın stili ve politikasına
göre düzenlemek,
• Yardımcı editörler, yazarlar, danışmanlar, teknik
ekip, fotoğrafçı, grafiker, yayınevi vb. ile iletişim
kurmak ve işbirliği yapmak,
• Yayınlanan içeriğin telif hakkı yasalarına uygun
olduğundan emin olmak,
• Etik kurallara uymak…
vii
viii
Üçüncü Baskının Önsözü
Bununla ilgili bir anekdotla bitirelim:
Bir editöre sorarlar:
– Göreviniz kitap basmak mı?
+ Hayır, bu matbaacının işi
– O halde onları dağıtıyorsunuz.
+ Hayır, bu dağıtımcının işi
– Kitap mı satıyorsunuz peki?
+ Hayır, bu kitapçının işi
– O zaman yazıyor musunuz?
+ Hayır, bu yazarın işi
– Peki, editörün görevi ne öyleyse?
+ Geriye kalan her şey…
Tabii ki bizim de hatamız, kusurumuz olmuştur, 3.
baskıda bile hala “sıfır hata” olması biliyoruz ki mümkün
değil. Sonuçta geriye kalan her şey yapıldı ve ortaya bu
kitap çıktı ama bu hiçbir zaman bir kişinin değil, güçlü
bir organizasyon eşliğinde seçkin bir yazar kadrosu ile
yine seçkin bir editör ve danışman grubunun katkısı sayesinde
oluştu.
Emeği geçen tüm ekip arkadaşlarıma bilim ve tıp eğitimi
adına teşekkür ederiz.
27.12.2021
Prof. Dr. Ergün ÇİL
Birinci Baskının Önsözü
Yararlı ve eğitime katkısı olacak bir kitap yazmak için
baştan hedefi iyi belirlemek gerekir. Uludağ Üniversitesi
bünyesinde sadece kendi öğrencilerimize yönelik olarak
2011’de çıkardığımız “Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları–
Teşhiste Temel Bilgi (Propedötik)” kitabı bu kitabın
temelini ve çıkış noktasını oluşturdu. Bununla birlikte
öğrencilerimizden aldığımız sözlü geri bildirimler ve
defalarca yaptığımız anketler sonucu bu kitabın yetersiz
olduğunu görüp, “Nasıl bir kitap yazılırsa öğrencilere
daha eğitici ve öğretici olur?” sorusunun yanıtını aradık.
Hedef kitlemizi belirledik, fikirlerini aldık. Fark ettik ki,
biz konuyu ne kadar iyi bilirsek bilelim ve ne kadar iyi
anlatırsak anlatalım, öğrenciler ve asistanların anlayabileceği
şekilde anlatamadığımızda başarılı sayılamayız. O
nedenle bu kitapta daha önce uygulandığını hiç duymadığım
bir yöntem geliştirdim.
1. Hedef kitlemiz başta 3 ve 4. sınıf tıp fakültesi öğrencileri
olduğuna göre onların da kitap yazım aşamasında
görüş ve önerilerine önem vermemiz gerekirdi.
Bu nedenle özellikle çoğunluğu 4. sınıflardan
olmak üzere, 4, 5 ve 6. sınıflardan oluşan 15 kişilik
bir öğrenci danışman ekibi oluşturdum. Özellikle titiz,
disiplinli, çalışkan ve Türk diline hakim olanları
seçmeye gayret ettim. Daha sonra ekipten ayrılanlar
ve yeni katılanlar oldu. Sonunda toplam 20 kişi ile
sonuca varıldı. Öğrenci arkadaşlarımızdan en başta
gelen isteğimiz; yazılan her bölümü en az 3 kişinin
okuması, konunun neresinin tam anlaşılamadığı,
neresinin yanlış anlaşıldığı ya da çift anlama geldiği,
nerede şekil ve resim olması gerektiğinin belirtilmesiydi.
Ayrıca anlatım ya da yazım yanlışlarını Türk
Dil Kurumu Sözlükleri (TDKS) ve Yazım Kuralları
ile karşılaştırarak öneride bulunmalarını da istedim.
Kesinlikle belirtmek isterim ki, öğrenciler biz öğretim
üyelerinden daha dikkatli, titiz ve objektif değerlendirmelerde
bulundular. Çünkü hem yabancısı
oldukları konuyu daha dikkatli okumak durumunda
kaldılar, hem de “neyi bilmediklerini ve anlamadıklarını”
en iyi onlar biliyorlardı. Eğer bu kitap gerçekten
eğitimde yararlı olacaksa, kesinlikle bizler kadar
onların da katkıları oldu. Bu nedenle bundan sonra
kitap yazacak, ya da editörlük yapmayı düşünecek
olanlara bu yöntemi tavsiye ederim.
2. Çok yazarlı bir kitabın editörlüğünü yapmanın en
zor yanlarından biri de kuşkusuz, dil birliğini sağlamak,
içerikler arasında eşitliğe ve dengeye dikkat etmek,
çakışmaları ve çelişkileri önlemekti. Bu nedenle
her bölümü editörler olarak en az 10 kez, hatta bazen
15-20 kez okuyarak, bütünlüğü ve homojenliği sağlamaya
çalıştık.
3. Bu kitaba özgü başka bir yenilik de hemen hemen
tüm kelimelerin TDKS ve aşağıda listesi verilmiş diğer
sözlüklerden defalarca teyit edilmesi ve en doğrusunun
verilmesiydi. Çok az kelime Türkçeye ve
tıbbi terminolojiye farklı yerleştiği için TDKS’deki
haliyle kullanılmadı. Örneğin TDKS’de tiroit yazarken,
endokrin dernekleri tiroid kelimesini kullandığı
için tiroidi tercih ettik. TDKS’de umbilikus, umbilikal
yazarken, ağzımız umblikus ve umblikale alışık
olduğu halde, bunda da TDKS yazımını tercih ettik.
4. Yabancı kökenli kelimelerin, özellikle de Latince ve
eski Yunanca kelimelerin etimolojik kökenini de
vermenin, kelimenin anlamını ve nereden geldiğini
göstermesi açısından akılda kalmayı daha da kolaylaştıracağını
düşündük. Örneğin “prune belly” sendromunu
pek çok kişi Prune-Belly sendromu yazıp,
adını Prune ve Belly adında iki doktordan aldığını
sanırken, bunun “buruşuk erik şeklinde karın” anlamına
geldiğini öğrendik. Bunları dipnotlar halinde
verdik ki, bu da tıp kitaplarında pek rastlanan bir uygulama
değildi.
5. Özellikle İngilizce dışı kelimelerin ve özel isimlerin
nasıl okunması gerektiği hep sorun olmuştur.
Kongre ve bildirilerde birbirinden çok farklı okunuşlarla
karşılaşıldığı hepimizin bildiği bir gerçektir.
Bunu da kaynaklardan ve güvenilir web sitelerinden,
hatta yabancı dil hocalarından sorup, araştırıp, en
doğru okunuşunu dipnot şeklinde vermeye çalıştık.
Hastalıklara ait özel isimlerin de hangi meslektaşlarımızın
adından geldiğini belirtmek bir vefa borcu idi
bize göre. Bu da en azından bildiğimiz kadarıyla ilk
defa uygulanmaktaydı.
6. Daha önce muayene yöntemleri CD’si veren benzer
kitaplar olsa da, yine öğrencilerimizin önerileriyle
bunun sayısını ve çeşitliliğini çok artırdık.
Kitabımızın her ne kadar şekil ve resim açısından en
ix
x
Birinci Baskının Önsözü
zengin kitaplardan birisi olduğundan emin olmamıza
rağmen, şekil ve resimle tam gösterilemeyen hastalık
ve muayene yöntemleri de olduğunu bildiğimiz
için bunda da biraz aşırıya kaçtık.
7. Bölümlerin yazım kurallarının baştan belirlenip yazılması,
düzeltme, revizyon, yayınevi sayfa düzeni
ve basım sonrası kontrol aşamalarının kriterlerinin
önceden belirlenmesi ve kurallarının yazılı hale getirilmesi,
her kontrol öncesinde dikkat edilmesi gereken
kuralların yazılı hale getirilmesi de sanırım bu
kitapta ilk defa uygulandı. Bu kurallar, protokoller,
yararlandığımız sözlükler ve web sayfalarının listesi
web sayfamızda verildi.
8. Çok uzun bir süreç içinde, çok geniş, konusunda yetkin
yazarlar tarafından, titiz bir emek sonucu ortaya
çıkarılmış, çok ciddi ve olağanüstü bir edisyondan
geçmiş bu eserin tıp eğitimine ciddi katkısının olacağına
eminim ve uzun yıllar referans kitap olarak gösterileceğini
ve örnek teşkil edeceğini de umuyorum.
Buna rağmen doğal olarak bazı eksiklik ve hataların
da olması kaçınılmaz. Bunlar için peşinen özür diler,
sonraki baskıların bunlardan da arınmış ve daha da
iyileştirilmiş olacağına söz veririm.
29 Ekim 2016
Prof. Dr. Ergün ÇİL
Editörler Hakkında
Prof. Dr. Ergün ÇİL
Kastamonu’da doğdu. İstanbul Tıp Fakültesi’ni 1981 yılında bitirdi. Çocuk
Sağlığı ve Hastalıkları ihtisasını Uludağ Üniversitesi, Tıp Fakültesi’nde, çocuk
kardiyoloji yan dal ihtisasını Hacettepe Üniversitesi, Tıp Fakültesi’nde yaptı.
Ardından 1995’te pediyatrik kardiyoloji doçenti, 2001’de profesör oldu. Halen
Uludağ Üniversitesi, Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı,
Çocuk Kardiyoloji Bilim Dalı’nda çalışmaktadır. Evli ve iki kız babasıdır.
Kitap okumak, tenis oynamak hobileri arasındadır. Şimdiye kadar 10’dan fazla
tıbbi kitaba, 2 sosyal içerikli kitaba bölüm yazmıştır. Ayrıca 6 adet editörlük
yaptığı kitabı vardır. İlgilendiği konular tarih, arkeoloji, evrim ve yapay zekadır.
Prof. Dr. Özlem Mehtap BOSTAN
Balıkesir doğumlu. İlkokul, ortaokul ve lise eğitimini Balıkesir’de tamamladı. Erciyes
Üniversitesi, Tıp Fakültesi’nden 1989 yılında mezun oldu. Uludağ Üniversitesi
Tıp Fakültesi, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı’nda 1994’te Çocuk Sağlığı
ve Hastalıkları uzmanı oldu. İki yıl İnebolu Devlet Hastanesinde Çocuk Sağlığı
ve Hastalıkları Uzmanı olarak çalıştı. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk
Kardiyoloji Bilim Dalı’nda 2000 yılında Çocuk Kardiyoloji Uzmanı oldu. Ardından
doçent ünvanını 2006’da ve profesör ünvanını 2012 yılında aldı. Halen Uludağ Üniversitesi
Çocuk Kardiyoloji Bilim Dalı’nda öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır.
Doç. Dr. Erdal EREN
Konya’nın Seydişehir ilçesinde doğdu. İlk, orta ve lise öğrenimini aynı şehirde
tamamladı. Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden 1998 yılında tıp doktoru
olarak mezun oldu. Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve
Hastalıkları Anabilim Dalı’nda 2001-2006 yılları arasında araştırma görevlisi olarak
çalışıp Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı ünvanını aldı. Uludağ Üniversitesi Tıp
Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı’nda Çocuk Endokrin yan
dal ihtisasına başladı ve 2011’de ihtisasını tamamlayarak pediyatrik endokrinolog
ünvanını aldı. İki yıl sonra Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve
Hastalıkları Anabilim Dalı’nda Yardımcı Doçent olarak göreve başladı. Doçentlik
ünvanını ise 2015 yılında aldı. Halen Uludağ Üniversitesi Çocuk Endokrinoloji
Bilim Dalı’nda öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Evli ve iki çocuk babasıdır.
Doç. Dr. Fahrettn UYSAL
Afyonkarahisar doğumlu. İlkokul, ortaokul ve lise eğitimini Bursa’da tamamladı.
İstanbul Üniversitesi, İstanbul Tıp Fakültesi’nden 2004 yılında mezun oldu. S.B.
Bakırköy Doğumevi ve Çocuk Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde
2010 yılında Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları uzmanı oldu. Uludağ Üniversitesi,
Tıp Fakültesi, Çocuk Kardiyoloji Bilim Dalı’nda 2014 yılında Çocuk Kardiyoloji
Uzmanı oldu. Ardından 2017 yılında doçent ünvanını aldı. Uludağ Üniversitesi,
Tıp Fakültesi Çocuk Kardiyoloji Bilim Dalı'nda öğretim üyesi olarak görev
yapmaktadır. Evli ve ikiz çocuk babasıdır.
Editöryal kurul
Bilginin efendisi olmak için çalışmanın uşağı olmak şarttır.
Honoré de Balzac
Video çekim, montaj ve dublaj ekibini oluşturan öğrencilerimizle
Teşekkür (3. Baskı)
• Birinci ve ikinci baskıya göre çok daha fazla bölüm,
ayrıntı, fotoğraf, şekil ve tablo koymak için gayret
sarf eden yazarlar bölümünde adı geçen tüm öğretim
üyesi ve uzman arkadaşlarıma,
• Yardımcı editör olarak bana destek ve yardımlarını
esirgemeyen, iş yoğunluklarına rağmen canla başla
çalışan Prof. Dr. Özlem M. BOSTAN, Doç. Dr.
Erdal EREN ve Doç. Dr. Fahrettin UYSAL’a,
• Elimizdeki videoları revize edip seslendiren, eksik
ve yetersiz videoları yeniden çekerek benzersiz hale
getiren öğrencilerimizden İnt. Dr. İlayda ÖZDEN,
İnt. Dr. Şeyda Nur NAMUSLU, İnt. Dr. Serdar
Can YILDIRIM ve İnt. Dr. Adil BEGOVİÇ’e,
• Bu kitabın bu hale gelmesinde gerçekten de
olağanüstü çalışan, bize hiçbir karşılık gözetmeksizin
yardım eden, yeni fikirler veren, bizim gözümüzden
kaçan tüm yazım hatalarını titizlikle bulup düzelten
Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi öğrencilerinden
özellikle: Dr. M. Said KARACA, İnt. Dr. İlayda,
ÖZDEN, İnt. Dr. Serdar Can YILDIRIM, İnt. Dr.
Adil BEGOVİÇ, İnt. Dr. Şeyda Nur NAMUSLU,
Dr. Ardi ZEJNULLAHU, İnt. Dr. Nihan M.
ŞAHBAZ, Dr. Şadiye AKBAŞ, İnt. Dr. Burcu
GÜLTEKİN, İnt. Dr. Özlem SEVCİ, İnt. Dr.
Zeynep ASAN’a
• Benzer şekilde bize sonradan katılan ve ellerinden
geleni fazlasıyla yapan diğer öğrencilerimiz: Stj. Dr.
Bilge Kağan İLBAY, Stj. Dr. Rabia AKTAŞ, Stj.
Dr. Aysun RENK, Stj. Dr. Elif KİY, Stj. Dr. Enes
Furkan YILDIZ, Dr. Umur KARAN, Dr. Boray
BİLDİRİCİ’ye,
• Kitabın hazırlanması, dizgisi, düzeltmeleri ve
basımında benimle birlikte çalışan Nobel Tıp
Kitabevleri yayın koordinasyon sorumlusu, videoların
karekodlarını özenle oluşturan Erol BİROĞLU,
tüm düzeltmelerimizi sabırla ve hiç şikayet etmeden
yapan grafiker Hakkı ÇAKIR ve diğer yayınevi çalışanlarına,
• Özellikle son yıllarda bu kitapların hazırlanması
aşamasında gece 02.00-03.00’lere kadar çalışırken,
bana “hâlâ” sabırla tahammül eden eşime, yeterli
zaman ayıramadığım için ihmal ettiğim çocuklarım,
dostlarım ve arkadaşlarıma hoşgörü ve anlayışlarından
dolayı çok teşekkür ederim.
Prof. Dr. Ergün ÇİL
xiii
Yazarlar
Prof. Dr. Bedrettin AKOVA
Uludağ Üniversitesi, Tıp Fakültesi
Spor Hekimliği Anabilim Dalı
Doç. Dr. Tuğçe AKSU UZUNHAN
Prof. Dr. Cemil Taşcıoğlu Şehir Hastanesi,
Çocuk Nörolojisi Kliniği
Prof. Dr. Sadık AKŞİT
Ege Üniversitesi, Tıp Fakültesi
Sosyal Pediyatri Bilim Dalı
Uzm. Dr. Didem ALBOĞA
İnönü Üniversitesi, Tıp Fakültesi
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı
Prof. Dr. Harika ALPAY
Marmara Üniversitesi, Tıp Fakültesi
Çocuk Nefrolojisi Bilim Dalı
Uzm. Dr. Emine ATAĞ
Ümraniye Eğitim Araştırma Hastanesi
Çocuk Göğüs hastalıkları Bölümü
Prof. Dr. Soyhan BAĞCI
Bonn Üniversitesi, Tıp Fakültesi
Neonatoloji ve Çocuk Yoğun Bakım Bilim Dalı
Prof. Dr. Özlem M. BOSTAN
Uludağ Üniversitesi, Tıp Fakültesi
Çocuk Kardiyoloji Bilim Dalı
Prof. Dr. Mine ÇALIŞKAN
İstanbul Üniversitesi, Çocuk Sağlığı Enstitüsü,
Çocuk Nörolojisi
Uzm. Dr. Burcu BİRAL COŞKUN
Ankara Üniversitesi, Tıp Fakültesi
Çocuk Nefrolojisi Bilim Dalı
Prof. Dr. Turgay COŞKUN
Özel Düzen Laboratuvarı
Özel Laboratuvar Hizmetleri Birimi
Prof. Dr. Solmaz ÇELEBİ
Uludağ Üniversitesi, Tıp Fakültesi
Çocuk Enfeksiyon Bilim Dalı
Prof. Dr. Ergün ÇİL
Uludağ Üniversitesi, Tıp Fakültesi
Çocuk Kardiyoloji Bilim Dalı
Uzm. Dr. Yasemin DENKBOY ÖNGEN
Uludağ Üniversitesi, Tıp Fakültesi
Çocuk Endokrinoloji Bilim Dalı
Prof. Dr. Metin DEMİRKAYA
Biruni Üniversitesi, Tıp Fakültesi
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı
Prof. Dr. Orhan DERMAN
Hacettepe Üniversitesi, Tıp Fakültesi
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı
Ergen Sağlığı Bilim Dalı
Prof. Dr. Mesiha EKİM
Ankara Üniversitesi, Tıp Fakültesi
Çocuk Nefrolojisi Bilim Dalı
Doç. Dr. Erdal EREN
Uludağ Üniversitesi, Tıp Fakültesi
Çocuk Endokrinoloji Bilim Dalı
xv
xvi
Yazarlar
Prof. Dr. Levent ERİŞEN
Bursa Acıbadem Hastanesi
Kulak Burun Boğaz Kliniği
Prof. Dr. Recep FEDAKÂR
Uludağ Üniversitesi, Tıp Fakültesi
Adli Tıp Anabilim Dalı
Uzm. Dr. Aybüke GÜNALP
İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa
Cerrahpaşa Tıp Fakültesi
Çocuk Romatoloji Bilim Dalı
Uzm. Dr. Serçin GÜVEN
Marmara Üniversitesi, Tıp Fakültesi
Çocuk Nefrolojisi Bilim Dalı
Uzm. Dr. Fatih HAŞLAK
İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa
Cerrahpaşa Tıp Fakültesi
Çocuk Romatoloji Bilim Dalı
Prof. Dr. Cemşit KARAKURT
İnönü Üniversitesi, Tıp Fakültesi
Çocuk Kardiyoloji Bilim Dalı
Prof. Dr. Özgür KASAPÇOPUR
İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa
Cerrahpaşa Tıp Fakültesi
Çocuk Romatoloji Bilim Dalı
Prof. Dr. Erbuğ KESKİN
İstanbul Üniversitesi, İstanbul Tıp Fakültesi
Çocuk Cerrahisi Anabilim Dalı
Prof. Dr. Ayşe KILIÇ
İstanbul Üniversitesi, İstanbul Tıp Fakültesi
Sosyal Pediyatri Bilim Dalı
Dr. Öğr. Üyesi Osman Hakan KOCAMAN
Harran Üniversitesi, Tıp Fakültesi
Çocuk Cerrahisi Anabilim Dalı
Uzm. Dr. Selma KURNAZ
İnönü Üniversitesi, Tıp Fakültesi
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı
Doç. Dr. Meryem Özlem KÜTÜK
Başkent Üniversitesi, Tıp Fakültesi
Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları
Anabilim Dalı
Doç. Dr. Adnan ORHAN
Uludağ Üniversitesi, Tıp Fakültesi
Kadın Hastalıkları ve Doğum Anabilim Dalı
Uzm. Dr. Erdem ÖZATMAN
İstanbul Üniversitesi, İstanbul Tıp Fakültesi
Çocuk Cerrahisi Anabilim Dalı
Prof. Dr. Mustafa ÖZÇETİN
İstanbul Üniversitesi, Çocuk Sağlığı Enstitüsü
Aile Sağlığı Anabilim Dalı
Prof. Dr. Kemal ÖZERKAN
Uludağ Üniversitesi, Tıp Fakültesi
Kadın Hastalıkları ve Doğum Anabilim Dalı
Prof. Dr. Ferda ÖZKINAY
Ege Üniversitesi, Tıp Fakültesi
Tıbbi Genetik Anabilim Dalı
Çocuk Genetik Bilim Dalı
Doç. Dr. Edibe PEMBEGÜL YILDIZ
İstanbul Üniversitesi, Çocuk Sağlığı Enstitüsü,
Çocuk Nörolojisi
Prof. Dr. Sinan SARI
Gazi Üniversitesi, Tıp Fakültesi
Çocuk Gastroenteroloji, Hepatoloji ve
Beslenme Bilim Dalı
Prof. Dr. Bartu SARISÖZEN
Uludağ Üniversitesi, Tıp Fakültesi
Ortopedi Anabilim Dalı
Prof. Dr. M. Ayşe SELİMOĞLU
Memorial Ataşehir ve Bahçelievler Hastaneleri
Çocuk Gastroenteroloji,
Hepatoloji ve Beslenme Kliniği, İstanbul
Yazarlar
xvii
Doç. Dr. M. Özgür TAŞKAPILIOĞLU
Uludağ Üniversitesi, Tıp Fakültesi
Nöroşirürji Anabilim Dalı
Doç. Dr. Şehime G. TEMEL
Uludağ Üniversitesi, Tıp Fakültesi
Tıbbi Genetik Anabilim Dalı
Prof. Dr. Ali Evren TUFAN
Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Tıp Fakültesi
Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları
Anabilim Dalı
Prof. Dr. Deniz TUĞCU
İstanbul Üniversitesi, İstanbul Tıp Fakültesi
Çocuk Hematoloji ve Onkoloji Bilim Dalı
Prof. Dr. Nursel TÜRKMEN İNANIR
Uludağ Üniversitesi, Tıp Fakültesi
Adli Tıp Anabilim Dalı
Prof. Dr. Zeynep Seda UYAN
Koç Üniversitesi, Tıp Fakültesi
Çocuk Göğüs Hastalıkları Bilim Dalı
Doç. Dr. Fahrettin UYSAL
Uludağ Üniversitesi, Tıp Fakültesi
Çocuk Kardiyoloji Bilim Dalı
Uzm. Dr. Uğur Can YALAKİ
Uludağ Üniversitesi, Tıp Fakültesi
Spor Hekimliği Anabilim Dalı
Doç. Dr. Serkan YAZİCİ
Uludağ Üniversitesi, Tıp Fakültesi
Deri ve Zührevi Hastalıklar Anabilim Dalı
Uzm. Dr. Mehmet YILDIZ
İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa
Cerrahpaşa Tıp Fakültesi
Çocuk Romatoloji Bilim Dalı
Uzm. Dr. Armağan Can ULUSALOĞLU
Bursa Yüksek İhtisas E.A.H.
Ortopedi Polikliniği
Kısaltmalar
AAA: Ailevi Akdeniz ateşi
AAP: American Academy of Pediatrics
abdT: Aselüler ergen boğmaca-ergen/erişkin difteritetanoz
aşısı
aBDT-İPA: Aselüler boğmaca-difteri-tetanoz, inaktif
polyovirus aşılarını içeren dörtlü karma aşı
abdT-İPA: Aselüler ergen boğmaca-ergen/erişkin
difteri-tetanoz-inaktif polyovirus aşısı
aBDT-İPA-Hib: Aselüler boğmaca, difteri, tetanoz,
inaktif polyovirus, Haemophilus influenzae tip b
aşılarını içeren beşli karma aşı
ABR: Auditory brainstem response
ACOG: The American Congress of Obstetricians and
Gynecologist
ADBG: Ayakta direkt batın grafisi
AGA: Appropriate for gestational age (gestasyonel yaş
için uygun ağırlık)
AHA: A Hepatiti aşısı
AIDS: Acquired immunodeficiency syndrome
AKÖ: Ani kardiyak ölüm
AN: Anoreksiya nervoza
APGAR: Appearence, Pulse, Grimace, Activity,
Respiration
ASYE: Alt solunum yolu enfeksiyonu
AV: Atriyoventriküler
BCG: Bacillus Calmette-Guerin (verem aşısı)
BÇ: Baş çevresi
BGA: Boya göre ağırlık
BH: Büyüme hormonu
BHA: B Hepatiti aşısı
BN: Bulimya nervoza
BT: Bilgisayarlı tomografi
CAMT: Congenital amegakaryocytic thrombopenia
CMV: Sitomegalovirüs
CRP: C-reaktif protein
ÇEDD: Çözüm/Child Metrics sistemi
DEHB: Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu
DES: Dietilstilbestrol
DHEA: Dehidroepiandrosteron
DHEA-S: Dehidroepiandrosteron sülfat
DIC: Disseminated intravascular coagulation (yaygın
damar içi pıhtılaşması)
DIF/DIP: Distal interfalangeal
DKÇ: Doğumsal kalça çıkığı
DSÖ: Dünya Sağlık Örgütü
dT: Ergen/erişkin difteri-tetanoz aşısı
DTR: Derin tendon refleksi
EBV: Ebstein-Barr virüsü
EDTA: Etilendiamin tetra asetik asit
EHA: Eklem hareket açıklığı
FABER testi: Fleksiyon, abdüksiyon, eksternal rotasyon
testi
FADİR testi: Fleksiyon, addüksiyon, internal rotasyon
testi
FSH: Folikül stimülan hormon
GÇ: Göğüs çevresi
GH: Büyüme hormonu
GİS: Gastrointestinal sistem
GKD: Gelişimsel kalça displazisi
Hb: Hemoglobin
HIV: Human immunodeficiency virus
HKM: Hipertrofik kardiyomiyopati
HPF: Büyük büyütme ile her alanda
HPV: Human papilloma virüs
Htc: Hematokrit
HUS: Hemolitik üremik sendrom
HVA: Homo vanilik asit
İGF: İnsülin benzeri büyüme faktörü
İİA: İnaktif influenza aşısı
İKA: İnterkostal aralık
İÖO: İlköğretim okulu
İYE: İdrar yolu enfeksiyonu
JİA: Jüvenil idiyopatik artrit
KAH: Konjenital adrenal hiperplazi
KDOQI : Kidney Disease Outcomes Quality Initiative
Kİ: Kemik iliği
KİBAS: Kafa içi basınç artışı sendromu
KKK: Kızamık-kızamıkçık-kabakulak karma aşısı
KMA4: 4 bileşenli konjuge meningokok aşısı
KPA: Konjuge pnömokok aşısı
xix
xx
Kısaltmalar
LAP: Lenfadenopati
LE: Lökosit esteraz
LGA: Large for gestational age (gestasyonel yaş için
fazla ağırlık)
LH: Lüteinleştirici hormon
MCH: Mean corpuscular hemoglobin (ortalama
hemoglobin miktarı)
MCHC: Mean corpuscular hemoglobin concentration
(ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu)
MCP: Metakarpofalangeal
MCV: Mean corpuscular volume (ortalama eritrosit
hacmi)
MDS: Miyelodisplastik sendrom
MİK: Maksimal istemli kasılma
MPV: Mean platelet volume (ortalama trombosit
hacmi)
MSS: Merkezi sinir sistemi
MVP: Mitral valv prolapsusu
NREM: Non-rapid eye movement
OKB: Obsesif kompulsif bozukluk
OKÇ/BÇ: Orta kol çevresi/baş çevresi,
OKÇ: Orta kol çevresi
OPA: Oral polyovirus aşısı
OSB: Otizm spektrum bozukluğu
P: Pekiştirme (anımsatma/rapel) dozu/dozları
PANDAS: Pediatric autoimmune neuropsychiatric
disorders associated with streptococcus
PANS: Pediatric acute-onset neuropsychiatric
syndrome, (pediyatrik akut başlangıçlı nöropsikiyatrik
sendrom)
PCT: Platelet hematocrit
PDW: Platelet distribution width (Trombosit dağılım
genişliği)
PFAPA: Periodic Fever, Aphthous stomatitis,
Pharyngitis, Adenitis,
pGALS: Pediatric gait, arms, legs, spine
PIP: Proksimal interfalangeal
PNL: Polimorfonükleer lökosit
Pr/Kr: Protein/Kreatinin
PS: Prosesus vajinalis
RBC: Red blood cell (Kırmızı kan hücresi, eritrosit
sayısı)
RDW: Red blood cell distribution width (Eritrosit
büyüklüğü dağılım aralığı)
REM: Rapid eye movement
RI: Retikülosit indeksi
ROM: Range of motion
RVA: Rotavirus aşısı
SA: Suçiceği aşısı,
SAHM: Society for Adolescent Health and Medicine
SD: Standart deviyasyon (standart sapma)
SDS: standart sapma skoru
SGA: Small for gestational age: Gestasyonel yaş için
düşük ağırlık
SİAS: Spina iliyaka anteriyor superiyor
SKM/SCM: Sternokleidomastoid
SKÖD: Spora katılım öncesi değerlendirme
SLE: Sistemik lupus eritematozus
SMA: Süperiyor mezenterik arter
SSSS: Staphylococcal scalded skin syndrome
TAR: Thrombocytopenia with absent radius (Trombosit
azlığı ve Radius yokluğu ile seyreden bir hastalık)
TORCH: Toxoplasmosis, other infections, rubella,
cytomegalovirus, herpes simplex
TÖF: Trakeoözefageal fistül
TTP: Trombotik trombositopenik purpura
US/USG: Ultrasonografi
ÜSYE: Üst solunum yolu enfeksiyonu
VACTERL: Vertebral kusurlar, anal atrezi, kardiyak
malformasyonlar, trakeoözefageal fistül, renal
anomaliler ve ekstremite anomalileri
VATER sendromu: Vertebral anomali, anal atrezi,
trakeoözefageal fistül, özofagus atrezisi, radiyal/renal
anomaliler.
VMA: Vanil mandelik asit
WAS: Wiskott-Aldrich sendromu
YGA: Yaşa göre ağırlık,
YGB: Yaşa göre boy
Pediyatriye Giriş • Tarihçe
Pediyatri, bebek, çocuk ve ergenlerin (yeni doğmuşlardan
yaklaşık 18-20 yaşına kadar) tıbbi bakımıyla ilgilenen
tıp dalıdır. Pediyatri terimi iki Yunanca sözcükten
türemiştir: Paid “çocuk” ve iatreia “tıbbi tedavi”. Ayrıca
tarihsel köken bakımından Fransızca pédiatrie sözcüğü
ile günümüzdeki yaygın kullanımını almıştır. Türkçe tıp
terimi olarak ise pediatri veya pediyatri şeklinde kullanılmaktadır.
Pediyatri 19. yy. ortasında ortaya çıkmış olup görece
yeni bir bilim dalıdır. Ancak daha milattan önceki
yıllarda bile Hipokrat, Aristoteles, Celsus ve Galen
büyüyen ve gelişen organizmaların farklılık gösterdiğini
ve farklı yöntemler ile tedavi edilmeleri gerektiğini
anlamışlardır. Celsus bir yazısında “Ex toto non sic
pueri ut viri curari debent.” yani “Erkek çocuklar,
erişkinler gibi tedavi edilmemelidir.” ifadesini kullanmıştır.
Milattan sonra 2. yüzyılda jinekolog doktor
Efesli Soranus neonatal pediyatri ile ilgilenmiştir.
Bizanslı doktorlar Oribasius, Amidalı Aetius, Alexander
Trallianus, and Paulus Aegineta aynı alanda çalışmalar
yapmışlardır. Müslüman bilginlerden Ali bin Abbas
el-Mecusi Mesudi, İbn-i Sina, İbn-i Rüşd ise kendine
özgü fikirleri ile katkıda bulunmuşlardır. Çocuklardaki
hastalıklar konusunda ilk kısa bilimsel eser İranlı doktor
al-Razi (M.S.865-925) tarafından yazılmışken pediyatri
alanında ilk kitabı 1472 yılında ‘Çocuk Hastalıkları ve
Tedavisinde Küçük Kitap’ ismi ile İtalyan pediyatrist
Paolo Bagellardo yazmıştır.
Ana bilim dalı olarak modern pediyatrinin kurucusu
İsveçli doktor Nils Rosén von Rosenstein (1706–
1773) olup 1764 yılında yazdığı “Çocuk Hastalıkları ve
Tedavisi” isimli kitabı alanında yazılmış ilk modern ders
kitabı olarak kabul edilmektedir. Pediyatri bilim dalı 19.
yüzyıl ortalarına doğru gelişmeye devam etmiş olup,
Amerika Birleşik Devletleri’nde pediyatri konusuna katkılardan
dolayı Abraham Jacobi (1830-1919) pediyatrinin
babası olarak kabul edilmektedir.
İlk çocuk hastanesi 1802’de, Paris’te önceden yetimhane
olarak kullanılan yerde “Hôpital des Enfants
Malades” (Hasta Çocuk Hastanesi) ismi ile açılmıştır.
Günümüzde de halen “Necker-Enfants Malades
Hôpital” adıyla hizmet vermektedir.
Türkiye’de ise Sultan II. Abdülhamid döneminde
1901 yılında hizmete açılan “Hamidiye Etfal Hastane-i
Alisi” ülkemizdeki ilk çocuk hastanesidir. Şimdiki adı
“Şişli Hamidiye Etfal Eğitim ve Araştırma Hastanesi”
olan hastanede yenidoğan ve süt çocuklarına kadın-doğum
hekimleri, daha büyüklere ise erişkin hekimleri
bakmakta idi.
İlk çocuk hastalıkları kürsüsü 1915 yılında
Darülfünun Tıp Fakültesi’nde kurulmuş ve başına
Paris’te pediyatri eğitimi gören Kadri Raşit Anday
(1874-1949) getirilmiştir. Prof. Dr. İhsan Hilmi Alantar
(1881-1962) 1933 yılında düzenlenen üniversite reformu
ile İstanbul Üniversitesi Çocuk Hastalıkları ve
Bakımı Kürsüsü’nün başkanlığına getirilmiştir. 1960’lı
yıllar, Prof. Dr. İhsan Doğramacı liderliğinde Hacettepe
Üniversitesi pediyatri grubunun hızla geliştiği ve bilimsel
ürün vermeye başladığı dönemdir.
PEDİYATRİNİN ALANI
Çocuklar dünyanın geleceğidir. Pediyatri, infantların,
çocukların ve adölesanların fiziksel, zihinsel ve psikolojik
gelişimleri dahil olmak üzere, sağlıkları ile ilgilenen
tek bilim dalıdır. Pediyatristlerin amacı her bir bireyin
prenatal dönemden başlayarak erişkin hayata sağlıklı bir
şekilde ulaşmasını sağlamaktır. Çocukluk dönemi yaş
gruplarına göre aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir:
Prenatal veya antenatal dönem: Fertilizasyondan
doğuma kadar olan dönemdir.
Yenidoğan dönemi: Doğum sonrası ilk 28 günü
kapsayan dönemdir.
Süt çocukluğu dönemi: 1-12 ay arası dönemdir.
Oyun çocukluğu dönemi: 1-3 yaş arası dönemdir.
Okul öncesi dönem: 3-5 yaş arası dönemdir.
Okul çocukluğu dönemi: 5-18 yaş arası dönemdir.
Adölesan veya ergenlik dönemi: 10-18 yaş arası
dönemdir.
Dünya nüfusu yıllık %1,14 oranında artmakta iken
dünya nüfusunun %28’sini (yaklaşık 2,8 milyar) 15 yaş
altı çocuklar oluşturmaktadır. Türkiye’de ise 2014 yılında
1.337.504 doğum gerçekleşmiş olup, tüm nüfusun
%29,4’ü 0-17 yaş arası çocuklardan oluşmaktadır.
Çocukların ve gençlerin sağlık problemleri birçok
faktöre bağlı olarak dünyanın değişik ülkelerinde farklılık
göstermektedir. Bu faktörler arasında ekonomik
xxi
xxii Pediyatriye Giriş • Tarihçe
durum, eğitim, sosyal ve kültürel değişiklikler, iklim
ve coğrafya koşulları, tarım kaynakları, endüstrileşme
ve şehirleşme durumu, bazı hastalıklar için genlerin
toplumda görülme sıklığı, sosyal yardımlaşma kurumlarının
varlığı gibi nedenler sayılabilir. Ayrıca sağlık
problemleri tek bir ulusla ilgili değildir ve ülke sınırları
ile sınırlandırılamayabilir. Buna örnek olarak SARS
(Severe acute respiratory syndrome-ağır akut solunum
yolu yetersizliği sendromu), 2002-2003 tarihleri arasında
Hong Kong’da başlamış ve hızla tüm dünyaya yayılarak
toplamda 8422 vakayı etkilemiş ve 916 ölüm
görülmüştür. Aynı şekilde savaşlar, biyolojik terör, 2008
yılındaki ekonomik durgunluk, tüm dünyadaki çocukların
sağlıkları için birer tehdit haline gelmiştir.
Ülkenin gelişmişlik düzeyini gösteren en önemli
faktörlerden biri o ülkedeki bebek ölüm hızı oranlarıdır.
Bebek ölüm hızı bir toplumda bin canlı doğum başına
düşen bebek ölüm sayısını ifade eder. Türkiye İstatistik
Kurumunun verilerine göre 2015 yılında Türkiye’de bebek
ölüm hızı binde 10,7 olarak bildirilmiştir. Dünyadaki
bebek ölüm hızı oranı binde 32 iken, Dünya Bankası verilerine
göre Avrupa Birliği ülkelerinde bu oran binde
4’tür. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre 2015 yılında
5 yaşın altında 5.9 milyon çocuk ölmüştür ve bu ölümlerin
yarısından fazlasının basit ve maliyeti düşük önlemlerle
önlenebileceği bildirilmiştir. Bu yaş grubunda en
önemli ölüm nedenleri arasında preterm doğum komplikasyonları,
pnömoni, doğum asfiksisi, ishal ve sıtma
sayılabilir. Bu ölümlerin %45’i malnütrisyona bağlıdır.
Güney Afrika’da 5 yaşın altında olan çocukların ölüm
oranları gelişmiş ülkelere göre 14 kat daha fazladır.
Bir çocuğun sağlıklı olabilmesi, çocuk daha doğmadan
alınabilecek basit önlemlerle sağlanabilir. Antenatal
takiplerin düzenli ve eksiksiz yapılması, annenin sigara
ve alkol kullanımının azaltılması, anneye tetanoz aşısının
yapılması bu önlemler arasında sayılabilir. Doğum
odasında tecrübeli bir doktorun ya da pediyatristin bulunması
ve gerekli durumda uygun müdahaleyi yapması,
ellerin yıkanarak çocuğa dokunulması ve bebeğin ısısının
korunması yine alınabilecek basit ama etkili önlemlerdir.
Tüm yaş gruplarında aşılamanın yaygınlaştırılması
da pediyatristlerin ana görevlerinden birisidir.
PEDİYATRİST-ÇOCUK İLİŞKİSİ
Çocukluk yaş gurubunda öykü, çoğunlukla hastanın
kendisinden değil anne, baba veya çocuğa bakan kimseden
alınmalıdır. Bilhassa süt çocukluğu döneminde
öykü çocuğa bakan kişiden alınmalıdır. Çalışan bir aile-
nin, yalnızca akşamları birlikte olduğu çocuğu hakkında
verdiği öykü eksik olacaktır. Öykünün anlamlı olması
için güvenilirlik derecesinin %80’in üzerinde olması
gerekmektedir. Altı yaşından büyük çocuklarda, ailenin
verdiği öykünün yanında çocuklara da yakınmaları sorulmalıdır.
Adölesan yaş gurubunda ise öykü hastanın
kendisinden alınmalı, gerektiğinde ailenin düşüncelerine
başvurulmalıdır.
Çocuklarda ilk 6 ayda fizik muayenede genelde sorun
yaşanmaz. Ancak 6. aydan itibaren yabancılama dönemi
başlayacağı için 6 ay-3 yaş arası çocuklarda fizik
muayene zordur ve tecrübe gerektirir. Bu yaş grubu çocuklarda
ilgi çekici oyuncaklar bulundurulması, ortamın
sıcak olması, çocuğun ilgisini çekebilecek oyunların
oynanması, annenin kucağında muayene edilmesi, kulak
ve boğaz muayenesi gibi çocukları rahatsız edici işlemlerin
en sona bırakılması fizik muayeneyi kolaylaştırabilir.
Bunlara rağmen çocuk ağlamaya devam ediyorsa
muayenenin doğru yapılabilmesi için çocuğun annesi
tarafından uyutulması beklenmelidir. Çünkü ağlayan bir
çocukta kalp seslerini doğru değerlendirebilmek veya
nabız muayenesi yapabilmek neredeyse imkansızdır.
Muayenenin her aşamasında çocuk anne ve babasının
yanında olmalıdır. Sadece acil ve hayatı tehdit eden
durumlarda veya adölesan muayenesinde aile bireyleri
odanın dışına çıkarılabilir.
İyi bir pediyatrist, iyi öykü almalı, aile ile iletişim
içerisinde olmalı, fizik muayeneyi eksiksiz olarak yapmalıdır.
Gereksiz laboratuvar tetkiklerinden kaçınmalı
ve koruyucu hekimlik adına henüz hastalık olmadan
alınması gereken önlemleri anne ve babaya anlatmalıdır.
KAYNAKLAR
Prof. Dr. Ergün Çil
Doç. Dr. Fahrettin Uysal
1. Nurturing children: a history of pediatrics. Colón A.R., Colón P.
A. Greenwood Press. 2012.
2. A reference companion to the history of abnormal psychology.
Howells J. G., Osborn, M. L. Greenwood Press. 2013.
3. Dunn P.M. “Soranus of Ephesus (circa AD 98-138) and perinatal
care in Roman times”. Archives of Disease in Childhood: Fetal
and Neonatal Edition. 1995;73:51–2.
4. Achars Textbook Of Pediatrics. Desai A.B. 3rd Edition. Delhi,
Orient Longman Private Limited. 1989.
5. The Age of Liberty: Sweden 1719-1772. Roberts Michael.
Cambridge, University Press. 2003.
6. İstatistiklerle Çocuk 2015. Türkiye İstatistik Kurumu Haber
Bülteni, 21522, 2016.
7. Global Health Observatory Data. World Health Organization,
2015.
İçindekiler
Muayene Video Listesi ................................................................................................................... v
Üçüncü Baskının Önsözü ............................................................................................................. vii
Birinci Baskının Önsözü .................................................................................................................. ix
Editörler Hakkında .......................................................................................................................... xi
Teşekkür (3. Baskı için) .................................................................................................................. xiii
Yazarlar ........................................................................................................................................... xv
Kısaltmalar ..................................................................................................................................... xix
Pediyatriye Giriş • Tarihçe ............................................................................................................ xxi
İçindekiler .................................................................................................................................... xxiii
Bölüm 1
PEDİYATRİDE ANEMNEZ (ÖYKÜ) ALMA ................................................................. 1
Prof Dr. Ayşe KILIÇ • Prof. Dr. Mustafa ÖZÇETİN
Bölüm 2
PEDİYATRİK ANAMNEZ (ÖYKÜ) ALMA KILAVUZU ..........................................13
Prof Dr. Sadık AKŞİT
Bölüm 3
VİTAL BULGULAR ..........................................................................................................17
Prof Dr. Cemşit KARAKURT • Uzm. Dr. Selma KURNAZ • Uzm. Dr. Didem ALBOĞA
Bölüm 4
BÜYÜMENİN DEĞERLENDİRİLMESİ ....................................................................31
Uzm. Dr. Yasemin DENKBOY ÖNGEN • Doç. Dr. Erdal EREN
Bölüm 5
DERİ MUAYENESİ ..........................................................................................................45
Doç. Dr. Serkan YAZİCİ
Bölüm 6
BAŞ MUAYENESİ ............................................................................................................67
Doç. Dr. M. Özgür TAŞKAPILIOĞLU
xxiii
xxiv
İçindekiler
Bölüm 7
KULAK, BURUN, BOĞAZ ve BOYUN MUAYENESİ ..........................................77
Prof. Dr. Levent ERİŞEN
Bölüm 8
LENF DÜĞÜMLERİ MUAYENESİ............................................................................103
Prof. Dr. Metin DEMİRKAYA
Bölüm 9
SOLUNUM SİSTEMLERİ MUAYENESİ..................................................................111
Uzm. Dr. Emine ATAĞ • Prof. Dr. Zeynep Seda UYAN
Bölüm 10
DOLAŞIM SİSTEMİ MUAYENESİ............................................................................129
Prof. Dr. Ergün ÇİL • Prof. Dr. Özlem M. BOSTAN • Doç. Dr. Fahrettin UYSAL
Bölüm 11
KARIN MUAYENESİ.....................................................................................................143
Prof. Dr. Sinan SARI
Bölüm 12
ÜROGENİTAL SİSTEM MUAYENESİ......................................................................163
Uzm. Dr. Serçin GÜVEN • Prof. Dr. Harika ALPAY
Bölüm 13
NÖROLOJİK MUAYENE..............................................................................................169
Doç. Dr. Tuğçe AKSU UZUNHAN • Doç. Dr. Edibe PEMBEGÜL YILDIZ • Prof. Dr. Mine ÇALIŞKAN
Bölüm 14
YENİDOĞAN MUAYENESİ........................................................................................191
Prof. Dr. Soyhan BAĞCI
Bölüm 15
LOKOMOTOR SİSTEM MUAYENESİ......................................................................213
Uzm. Dr. Fatih HAŞLAK • Uzm. Dr. Mehmet YILDIZ • Uzm. Dr. Aybüke GÜNALP
Prof. Dr. Özgür KASAPÇOPUR
Bölüm 16
ADÖLESAN (ERGEN) MUAYENESİ........................................................................221
Prof. Dr. Orhan DERMAN
Bölüm 17
ÇOCUK VE ERGENLERDE JİNEKOLOJİK MUAYENE......................................229
Prof. Dr. Kemal ÖZERKAN • Doç. Dr. Adnan ORHAN
İçindekiler
xxv
Bölüm 18
TRAVMALI ÇOCUĞA YAKLAŞIM...........................................................................239
Prof. Dr. Bartu SARISÖZEN • Uzm. Dr. Armağan Can ULUSALOĞLU
Bölüm 19
DİSMOFRİK ÇOCUKTA TEMEL FİZİKSEL MUAYENE.....................................245
Doç. Dr. Şehime G. TEMEL • Prof. Dr. Ferda ÖZKINAY
Bölüm 20
KALITSAL METABOLİZMA HASTALIKLARINDA ÖYKÜ ALMA
VE FİZİK MUAYENE......................................................................................................265
Prof. Dr. Turgay COŞKUN
Bölüm 21
ÇOCUK İSTİSMARI.......................................................................................................277
Prof. Dr. Nursel TÜRKMEN İNANIR • Prof. Dr. Recep FEDAKÂR
Bölüm 22
ÇOCUKLARDA CERRAHİ MUAYENE ...................................................................291
Uzm. Dr. Erdem ÖZATMAN • Dr. Öğr. Üyesi Osman Hakan KOCAMAN • Prof. Dr. Erbuğ KESKİN
Bölüm 23
ÇOCUK VE ERGENLERDE SIK GÖRÜLEN RUHSAL HASTALIKLAR........299
Prof. Dr. Ali Evren TUFAN • Doç. Dr. Meryem Özlem KÜTÜK
Bölüm 24
ÇOCUK VE ADÖLESANLARDA SPOR ÖNCESİ DEĞERLENDİRME..........303
Uzm. Dr. Uğur Can YALAKİ, Prof. Dr. Bedrettin AKOVA
Ek 1 ÇOCUKLARDA AŞI TAKVİMİ..........................................................................313
Prof. Dr. Sadık AKŞİT • Prof. Dr. Solmaz ÇELEBİ
Ek 2 TAMAMLAYICI BESLENME VE BESLENMENİN
DEĞERLENDİRİLMESİ................................................................................................323
Prof. Dr. M. Ayşe SELİMOĞLU
Ek 3 ÇOCUKLARDA TAM KAN SAYIMI PARAMETRELERİNİN
DEĞERLENDİRİLMESİ................................................................................................331
Prof. Dr. Deniz TUĞCU
Ek 4 İDRAR MUAYENESİ............................................................................................339
Uzm. Dr. Burcu BİRAL COŞKUN • Prof. Dr. Mesiha EKİM
xxvi
İçindekiler
Ek 5 HEKİMLERİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ VE YASAL
SORUMLULUKLARI.....................................................................................................347
Prof. Dr. Recep FEDAKÂR • Prof. Dr. Nursel TÜRKMEN İNANIR
Ek 6 ACİL SERVİSTE ADLİ OLGUYA YAKLAŞIM VE
ADLİ RAPOR YAZIMI...................................................................................................365
Prof. Dr. Nursel TÜRKMEN İNANIR • Prof. Dr. Recep FEDAKÂR
Ek 7 ÇOCUKLARDA TELEKARDİYOGRAFİ DEĞERLENDİRME..................375
Prof. Dr. Ergün ÇİL • Prof. Dr. Özlem M. BOSTAN • Doç. Dr. Fahrettin UYSAL
DİZİN..................................................................................................................................383
Change language