978-605-335-717-9 COVID-19'dan Korunmanın 100 Pratik Yolu JEN

COVID-19’DAN
KORUNMANIN
100 PRATİK
YOLU
Prof. Dr. Ali AĞAÇFİDAN
İstanbul Üniversitesi
İstanbul Tıp Fakültesi
Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı ve
Viroloji ve Temel İmmünoloji Bilim Dalı Başkanı
NOBEL TIP KİTABEVLERİ

© 2022 Nobel Tıp Kitabevleri Tic. Ltd. Şti.
COVID-19’dan Korunmanın 100 Pratik Yolu
Prof. Dr. Ali AĞAÇFİDAN
ISBN: 978-605-335-717-9
5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri yasası hükümleri gereğince herhangi bir bölümü, resmi
veya yazısı, yazarların ve yayınlayıcısının yazılı izni alınmadan tekrarlanamaz, basılamaz, kopyası
çıkarılamaz, fotokopisi alınamaz veya kopya anlamı taşıyabilecek hiçbir işlem yapılamaz.
NOBEL TIP KİTABEVLERİ TİC. LTD. ŞTİ.
Millet Cad. No: 111 Çapa-İstanbul
Tel : (0212) 632 83 33
E-posta : destek@nobeltip.com
DAĞITIM
Tel : (0212) 771 52 11 - (0212) 771 33 09
E-posta : hasannazli@nobeltip.com
Yayımcı
: Nobel Tıp Kitabevleri Tic. Ltd. Şti.
Millet Cad. No:111 34104 Fatih-İstanbul
Yayımcı Sertifika No : 50192
Baskı / Cilt
: Vadi Grafik Tasarım ve Reklamcılık Ltd. Şti.
İvedik Org. San. 1420. Cad. No: 58/1
Yenimahalle/Ankara
Matbaa Sertifika No : 47479
Sayfa Tasarımı - Düzenleme : Şule Özdonakalan
Kapak Tasarım
: Şule Özdonakalan
Baskı Tarihi
: Haziran 2022 - İstanbul

Önsöz
COVID-19’un 2020 yılının başından itibaren ülkemizin gündemine girmesi
ve gündemi en çok meşgul eden konulardan biri olması, bütün dünyada
olduğu gibi ülkemizde de bu hastalıktan korunma yollarını ve alınması gereken
tedbirleri ön plana getirmiştir.
SARS-Coronavirus 2 (SARS CoV-2) pandemisinden korunma ve bulaş
yolları konusunda görsel medya ve yazılı basında pek çok bilgi paylaşımı
yapılmıştır ve yapılmaktadır. Bu paylaşımlardan bilimsel verilere dayanan,
konunun uzmanı tarafından dile getirilen yaklaşımlar ve yorumlar toplumun
aydınlatılmasına ve bilinçlenmesine oldukça önemli katkılar sağlamıştır
ve sağlamaktadır.
Ancak COVID-19’dan korunmada alınması gereken tedbirler ve önlemlerle
ilgili mevcut bilgi kirliliği ve bilimsel olmayan açıklamalar da unutulmamalıdır.
Bu tarz yaklaşımlar toplum üzerinde olumsuz önemli etki bırakabilmekte
ve yanlış yönlendirilmelere sebep olmaktadır.
COVID-19’dan korunmada en önemli dört kural sosyal mesafenin korunması,
maske kullanımı, hijyen kurallarına uyulması ve aşı olmaktır. Bu
dört ana başlığın güçlü bir savunma kalkanı olduğu unutulmamalıdır.
Bu dört kurala toplum olarak uymamız hepimizin birer vatandaşlık
görevidir. Ayrıca kendimizi, ailemizi, yakınlarımızı ve sosyal ilişkide bulun-
iii

iv
Önsöz
duğumuz çevremizdeki kişileri de COVID-19’dan korumada yegane temel
unsurdur.
Ancak toplumun her kesiminin belirtilen bu korunma önlemlerine yeterince
uymaması ve duyarsız kalması dünyada olduğu gibi ülkemizde de
hastalığın sayısının artmasına neden olmuştur ve olmaktadır.
Bazen gösterilen ufak bir dalgınlık ya da boşluk hastalığa yakalanmada
veya hastalığı bulaştırmada önemli rol oynamaktadır. Korunma önlemlerine
uzun süre uyma gayreti içinde bulunmak ve bu sürenin, maalesef ne
zaman biteceği konusunda da belirlenmiş bir süre olmaması kişilerde psikolojik
bazı faktörleri de bir araya getirerek korunmada zafiyetlerin ortaya
çıkmasına neden olmaktadır.
Diğer viral enfeksiyonlarda olduğu gibi COVID-19 etkeni SARS CoV-2’den
korunmada da en önemli faktör aşı olma gerçeğidir. Aşı sayesinde rahat bir
nefes alarak sosyal hayata yeniden dönüleceği unutulmamalıdır. Günümüzde
bir zamanlar çağın kabusu haline gelen önemli viral enfeksiyonlar bugün
aşı sayesinde artık yok edilmiş, ya da kontrol altına alınmıştır.
Aşının yaygın ve planlanan şekilde uygulanması ile COVID-19’dan korunmamız
diğer viral etkenlerde de olduğu gibi kaçınılmazdır.
Mücadelede maske kullanımının, sosyal mesafe ve hijyen kurallarına
dikkat etmeninde bu dönemde bizi COVID-19’dan koruyacak diğer üç
önemli faktör olduğu unutulmamalıdır.
Kitabın başlangıç bölümü olan A bölümünde COVID-19 etkeni SARS
CoV-2 ile ilgili bilimsel temel bilgiler yer almaktadır. Kitabın A bölümünde
konular özet ve sade bir anlatımla ele alınmıştır. Kitabın B bölümünde
ise COVID-19’dan korunmak için öngörülen bilgilerin paylaşılması hedeflenmiştir.
B bölümünde yer alan korunma yollarının bazen birbirleri ile örtüştüğü
hatta çeliştiği düşünülebilinir. Ancak korunmak amacıyla alınacak
tedbirler ayrı yönleri ile farklı senaryolar oluşturularak vurgulanmış ve bu
tedbirler farklı örneklerle pekiştirilmiştir.
COVID-19’dan korunmanın 100 pratik yolu kitabında konu ağırlığı korunma
yolları, tedbirler, önlemler ve öneriler konusunda odaklaşmıştır.
Bu kitapta, COVID-19’dan korunmak için maske kullanımı, sosyal mesafenin
korunması, hijyen kurallarına uyma ve aşı olma başlığı altında

Önsöz
v
toplanan dört önemli korunma tedbirlerine ilave, bazen toplumun her
kesiminin bildiği ya da hiç akla gelmeyen, görmezden gelinen ve/veya
önemsenmeyen konular dile getirilmiştir. COVID-19’dan korunma yolları
detaylandırılarak, toplumun dikkati çekilmek istenmiş ve toplumun bilinçlendirilmesi
de amaçlanmıştır. Tabii ki, bu 100 pratik korunma yolu başlıklarına
çok daha fazla ilave başlıklar eklenerek korunma yollarının sayısının
arttırılması da mümkündür.
Ancak Mayıs 2022 tarihi itibari ile vakalarda ciddi azalmaya bağlı olarak
COVID 19’a yönelik önlemler ve tedbirler gevşetilmiştir. Mümkün olduğu kadar
korunmada rol oynayan önlemlere her bireyin kendi olanakları doğrultusunda
kişisel olarak sahip çıkması, şahsını ve çevresini koruması COVID-19
vakalarının ciddi bir oranda azaldığı günümüzde uyulması gereken en önemli
seçenektir. Önlemler ve tedbirlerle korunmaya çalıştığımız SARS CoV-2’den,
havaların ısınmasının ve açık ortamda vakit geçirilen sürenin artmasının CO-
VID-19 vakalarının azalmasına katkı sağladığı da bilinen bir gerçektir.
SARS CoV-2’ye karşı korunma tedbirleri, bundan böyle bireyin yaşı, çalışttığı
mesleğin özelliği, kronik hastalığa sahip olup olmaması ve bağışıklık
durumu gibi pek çok faktör ele alınarak bireysel düzeyde sağlanmalıdır.
Bugün itibari ile artık, toplumdaki vakaların düşmesine bağlı olarak korunmada
rol oynayan önlemlere her bireyin göstereceği şahsi hassasiyet ve
bilinç ön plana geçmektedir.
Özellikle önümüzdeki dönem sonbahar ve kış aylarında havaların soğumasıyla
birlikte tekrar COVID-19 vakalarında artış görülmemesi, kolay
bulaşan ve ağır klinik tablo oluşturan yeni varyantların ve/veya alt varyantların
ortaya çıkmaması en büyük dileğimdir.
COVID-19’dan korunmanın 100 pratik yolu kitabının gerçekleştirilmesinde,
beni destekleyen ve teşvik eden Dr. Öğr. Üyesi Mustafa ÖNEL’e içtenlikle
teşekkür ederim.
Bu kitabın, COVID-19’dan korunmada topluma faydalı olmasını ve katkı
sağlamasını diliyorum.
Saygılarımla
Prof. Dr. Ali AĞAÇFİDAN
İstanbul, 2022

Yazar Hakkında
Prof. Dr. Ali AĞAÇFİDAN
İstanbul Şehremini Lisesi’nden mezun olduktan
sonra, 1987 yılında Ankara Üniversitesi’nde
Lisans eğitimini tamamlamıştır.
Aynı yıl, İstanbul Tıp Fakültesi Mikrobiyoloji
ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dalı’nda
Mikrobiyoloji alanında Lisansüstü
eğitime başlamış ve 1991 yılında mezun
olmuştur. Daha sonra Amerika Birleşik
Devletleri California Üniversitesi, San
Francisco General Hospital ve Finlandiya
Helsinki Üniversitesi, Haartman Enstitüsü'nde Tıbbi Mikrobiyoloji alanında
doktora sonrası çalışmalar yapmıştır. 1995 yılında Tıbbi Mikrobiyoloji alanında
Doçent, 2001 yılında ise Profesör ünvanını almıştır. 2004-2010 yılları
arasında Türk Mikrobiyoloji Cemiyeti’nde Genel Sekreter olarak görev yapmıştır.
İstanbul Tıp Fakültesi’nde 1989 yılından beri kadrolu olarak görev
yapmakta olup, 2011 yılından itibaren Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı’nda
Viroloji ve Temel İmmünoloji Bilim Dalı Başkanlığı ve 2013 yılından
itibaren de Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı Başkanlığı görevlerini halen
birlikte sürdürmektedir.
vii

İçindekiler
Önsöz ............................................................................................................................ iii
Yazar Hakkında .........................................................................................................vii
Bölüm
A
COVID-19 Etkeni SARS CoV-2 ile İlgili Temel Bilgiler................1
A-1. SARS CoV-2 ......................................................................................................3
A-2. SARS CoV-2’nin bulaşı ve yayılması ..........................................................5
A-3. COVID-19’da klinik belirtiler.........................................................................7
A-4. COVID-19 hastalığının laboratuvar tanısı .................................................9
A-5. COVID-19’da görülen mutasyonlar ve varyantlar ................................12
A-6. COVID-19’a karşı geliştirilmiş aşılar .......................................................14
ix

x
İçindekiler
Bölüm
B
COVID-19’dan Korunma Yolları ....................................................17
B-1. Aile içinde ve dışında ortak giyim eşyası kullanmayın.......................19
B-2. Alışveriş merkezlerinde uzun süre kalmayın........................................21
B-3. Alışveriş sepetlerinin tutma yerlerine temas
etmeden önce dezenfektan/kolonya kullanarak
kağıt peçete ya da mendille silin...............................................................23
B-4. Alışverişlerde sosyal mesafeye önem verin..........................................25
B-5. Alışverişlerinizde seçme/deneme yapmayın........................................27
B-6. Asansöre binmekten kaçının, gerekirse hiç binmeyin........................30
B-7. Aşı karşıtı söylemlere inanmayın..............................................................32
B-8. Aşı olduysanız antikor yanıtınızı kontrol edin........................................34
B-9. Aşı olsanız dahi COVID-19’u başkasına
bulaştırabileceğinizi unutmayın ...............................................................36
B-10. Bağışıklık sistemimizi korumak ve güçlendirmek
için gerekli tedbirleri alın ...........................................................................38
B-11. Başkasının maskesini kullanmayın..........................................................40
B-12. Başkasının telefonunu kullanmayın.........................................................42
B-13. Bireysel olmayan sporları askıya alın.....................................................44
B-14. COVID-19 aşısının ikinci doz ve üçüncü doz ve diğer
pekiştirme dozlarını olmayı ihmal etmeyin...........................................46
B-15. COVID-19 benzeri şikayetleriniz var ise acilen en yakın
sağlık kuruluşuna başvurun.......................................................................48
B-16. COVID-19 benzeri şikayetleriniz var ise kulaktan dolma
yöntemlerle kendi kendinizi tedavi etmeye çalışmayın......................50
B-17. COVID-19 etkeni virusun saptanmasında PCR
testinin yegane tarama testi olduğunu unutmayın..............................52

İçindekiler
xi
B-18. COVID-19 etkeni virusun solunum yolu ile
bulaştığını unutmayın...................................................................................54
B-19. COVID-19 PCR testiniz pozitif ise belirlenen süre
içerisinde izole olun......................................................................................56
B-20. COVID-19 PCR testiniz pozitif ise umutsuzluğa kapılmayın..............58
B-21. COVID-19 saptanmış aile bireyleri evinizde var ise
yetkililerin önerilerine titizlikle uyun.......................................................60
B-22. COVID-19 süresince serinleme amacıyla vantilatör
kullanmamaya dikkat edin..........................................................................62
B-23. COVID-19 tedbirlerine sadece ceza yeme
korkusuyla uymayın......................................................................................64
B-24. COVID-19’dan korunmak için bilimsel olmayan
hiçbir yola başvurmayın..............................................................................66
B-25. COVID-19’dan korunmak için maske, sosyal mesafe ve hijyen
üçgeninin virusa karşı koruma kalkanı olacağını unutmayın...........68
B-26. COVID-19’dan korunmaya bireysel düzeyde özel çaba gösterin.....70
B-27. COVID-PCR testiniz negatif ise ve şikayetleriniz devam
ediyorsa en yakın sağlık kuruluşuna tekrar başvurun.......................72
B-28. Çantanızda ya da cebinizde kolonya veya dezenfektan taşıyın........74
B-29. Çift maske kullanmaya gayret edin..........................................................76
B-30. Dış ortamda bulunduktan sonra eve gelince
kıyafetlerinizi değiştirin...............................................................................78
B-31. Disiplini elden bırakmayın...........................................................................80
B-32. Düşmeyen ateşiniz var ise en yakın sağlık
kuruluşuna başvurun...................................................................................82
B-33. Ellerinizi ağzınıza, burnunuza ve gözlerinize değdirmeyin...............84
B-34. Ellerinizi sık sık yıkayın................................................................................86

xii
İçindekiler
B-35. Evden çalışma şartlarını oluşturun..........................................................88
B-36. Eve dışarıda kullandığınız ayakkabılarınızla girmeyin.......................90
B-37. Eve getirdiğiniz alışveriş poşetlerini/paketlerini yemek masası
ve/veya mutfak tezgahı üzerine koymayın............................................92
B-38. Eve sipariş getiren kişilerden sosyal mesafeyi koruyarak ve
maskeli olarak hizmet alın..........................................................................94
B-39. Evinizi ve/veya iş yerinizdeki odanızı sık sık havalandırın................96
B-40. Fırın, market, bakkal ve kasap gibi kişi alma kapasitesi
sınırlı olan yerlerde yapacağınız alışverişlerde sosyal
mesafeye dikkat ederek içeridekilerin çıkmasını bekleyin...............98
B-41. Gençlerin de COVID-19’a yakalanabileceğini
aklınızdan çıkarmayın............................................................................... 100
B-42. Gerekirse maske ve siperliği birlikte kullanın.................................... 102
B-43. Gereksiz özgüvenden uzak durun.......................................................... 104
B-44. Hasta ziyaretlerinden mecbur olmadığınız sürece sakının............ 106
B-45. Hijyen kurallarına uyun............................................................................. 108
B-46. Hobiler edinin............................................................................................... 110
B-47. İkram yapmayın. Size yapılmasına da müsaade etmeyin.............. 112
B-48. İlaçlarınızı düzenli olarak kullanın......................................................... 114
B-49. Kağıt mendil kullanın................................................................................. 116
B-50. Kapalı ortamlarda birden fazla kişiyle uzun süre kalmayın.......... 118
B-51. Karamsar olmayın...................................................................................... 120
B-52. Karantina tedbirlerine uyun..................................................................... 122
B-53. Karşınızdaki kişide belirti yok ise güvenip
maskesiz sohbet etmeyin........................................................................ 124

İçindekiler
xiii
B-54. Kredi kartı ile temassız alışveriş yapmaya özen gösterin.............. 126
B-55. Kuaför/berbere gittiğinizde maskenizi çıkarmayın.......................... 128
B-56. Maskeyi doğru kullanın............................................................................. 130
B-57. Maskeyi kullanmadığınızda direkt cebinize ya da çantanıza
koymayın....................................................................................................... 132
B-58. Medya ve basında yer alan kamu spotlarına uyun
ve dikkate alın.............................................................................................. 134
B-59. Medyada yer alan bilimsel programları izleyin
ve bilimsel yorumları takip edin............................................................. 136
B-60. Merdivenlerden Çıkarken veya İnerken Gerekmedikçe
Korkuluklara Tutunmayın ve Ortak Dokunulan
Alanlarda Dikkatli Olun............................................................................. 138
B-61. Misafirlikten ve ev ziyareti yapmaktan kaçının.................................. 140
B-62. Mümkünse yürümeyi tercih ederek gideceğiniz yere gidin............ 142
B-63. Obeziteden korunun................................................................................... 144
B-64. Pandemi süresince on-line/çevrim içi kurslara
ve toplantılara katılmayı tercih edin...................................................... 146
B-65. Pandemi süresince torunlarınızla ve yeğenlerinizle
sosyal mesafeyi koruyun.......................................................................... 148
B-66. Para ile temas ettiğinizde ellerinizin hijyenini sağlayın.................. 150
B-67. Restaurant ya da lokantada yemek yemeniz zorunluysa
bireysel olarak gidin................................................................................... 152
B-68. Risk grubunda iseniz grip (influenza) ve zatürre
(pnömokok) aşısı olun............................................................................... 154
B-69. Sabırlı olun ve telaşlı iş yapmayın......................................................... 156
B-70. Sağlık Bakanlığının COVID-19 ile ilgili verilerini
ve gündemini takip edin............................................................................ 158

xiv
İçindekiler
B-71. Sağlık hizmetini randevu ile alın............................................................ 160
B-72. Sıklıkla dokunulan yüzeylerin temizlenmesine
ve dezenfekte edilmesine özen gösterin............................................. 162
B-73. Sıranızı beklerken sosyal mesafeyi koruyun...................................... 164
B-74. Sigara içmekten ve sigaralı ortamda
bulunmaktan uzak durun......................................................................... 166
B-75. Sokakta yürürken yere tükürmeyin ve
kullandığınız maskeyi yere atmayın...................................................... 168
B-76. Sosyalleşmeden kaçının, kutlama ve
eğlence ortamlarından uzak durun....................................................... 170
B-77. Şehir içi toplu ulaşımlarda gereksinim yok ise
kullanımda yoğun yolcu olan saatleri tercih etmeyin ..................... 172
B-78. Şehiriçi otobüslerde veya ulaşım araçlarında seyahat
ederken pencerelerin mümkün olduğu kadar açık
olmasına dikkat edin. Kapalı ise açılmasını sağlayın ...................... 174
B-79. Şikayetleriniz ve/veya şüpheleriniz var ise COVID-19
PCR testinizi kayıt altına alınma kaygısıyla ertelemeyin
ve/veya yaptırmaktan kaçınmayın ....................................................... 176
B-80. Taksiye binerseniz arka koltukta oturun ............................................ 178
B-81. Teknolojinin nimetlerinden yararlanın ................................................ 180
B-82. Testiniz pozitif çıkmış ve/veya hastalanmış ve
sonrasında iyileşmiş iseniz tekrar COVID-19’a
yakalanmam düşüncesine kapılmayın ................................................ 182
B-83. Tokalaşmayın, öpüşmeyin ve sarılmayın ............................................ 184
B-84. Toplantılarda ya da davetlerde maskenizi çıkartıp
yiyecek yemeyin, içecek içmeyin............................................................ 186
B-85. Toplu olarak yapılan ibadetlerde sosyal mesafeyi
koruyun ve maske kullanın ..................................................................... 188

İçindekiler
xv
B-86. Toplu ortamlarda yüksek sesle konuşmayın ..................................... 190
B-87. Toplu taşıma araçlarında ayakta seyahat ederken diğer
yolcularla yüz yüze değil sırt sırta durmaya özen gösterin .......... 192
B-88. Toplu törenlerden ve kutlamalardan uzak durun.............................. 194
B-89. Trafik ışıklarından karşıdan karşıya
geçerken yolun sağından gidin............................................................... 196
B-90. Turistik amaçlı seyahat etmekten kaçının .......................................... 198
B-91. Umumi tuvaletleri zorunlu olmadıkça kullanmayın......................... 200
B-92. Uyku düzeninizi koruyun.......................................................................... 202
B-93. Uyumak ve/veya dinlenmek için başkasının
eşyalarını kullanmayın ............................................................................. 204
B-94. Uzun süreli aynı maskeyi kullanmayın ............................................... 206
B-95. Uzun süreli seyahat ederken yiyecek ve içecek tüketmeyin.
Maskenizi çıkartmayın ............................................................................. 209
B-96. Vesveselerden uzak durun....................................................................... 211
B-97. Virustan korunmanın en etkin yolunun
aşı olduğunu unutmayın........................................................................... 213
B-98. Virusun aile içinde daha kolay bulaşabileceğini unutmayın.......... 215
B-99. Vücut sıcaklığının yüksekliğinin COVID-19 hastalığı ile
ilişkili olduğunu ve ölçülmesinin önemini unutmayın...................... 217
B-100.Yolda yürürken grup halinde bulunan bireyler var
ise arasından geçmeyin, yolunuzun yönünü değiştirin .................. 220
Kaynaklar................................................................................................................. 222
Dizin .........................................................................................................................233