jenerik

SAĞLIK BİLİMLERİNDE
ANATOMİ
DERS KİTABI
Editörler
Dr. Öğr. Üyesi Gülnihal DENİZ
Erzurum Teknik Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi,
Fizyoterapi ve Rehabilitasyon
Doç. Dr. Sermin ALGÜL
Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Tıp Fakültesi,
Fizyoloji Anabilim Dalı
NOBEL TIP KİTABEVLERİ

ÖNSÖZ
Anatomi, tüm sağlık bilimlerinde en önemli ve temel derslerden birisidir. Anatomisiz sağlık
olmaz mottosuyla başladığımız bu yolda, kitabımız normal insan anatomisini yeterli düzeyde
detaylandırarak ele almıştır. Gerek anatomi dilinin latince olması gerek anatomik oluşumların
fazla olması öğrencilerimizi çok fazla kaygı ve korkuya sevketmektedir. Kitabımızda
bölüm sayısını artırarak ve bu oluşumları sınıflandırarak daha anlaşılır hale getirmeye
çalıştık. Çok uzun bir çalışma sonucunda hazırlanan Sağlık Bilimleri’nde Anatomi kitabımız
sistematik anatomi düzeninde yazılmıştır. Anatomik yapılarda ve kullanılan terimlerde
Terminologia Anatomica (1998) kurallarına bağlı kalınmıştır.
Sağlık Bilimleri’nde Anatomi kitabı nasıl yazıldı? Sağlık Bilimleri Fakültesi’nde anatomi
derslerine yardımcı kaynak önermede çok sıkıntı yaşadım. Kitap okumadan anatomi öğrenilemezdi.
Eserler ya çok yüzeysel (sağlık hizmetleri meslek yüksek okulu düzeyinde),
ya da çok detaylı (tıp fakültelerine uygun) olarak yazılmıştı. Hangisi en uygun diye seçim
yaparken, kendimiz bir ekip kurup kitap yazalım diye bir fikir oluştu. Bu fikrin oluşmasına
beni yönlendiren değerli mesai arkadaşım Sayın Araş. Gör. Fadime Ulupınar’a çok teşekkür
ederim.
Tabiki kitap editörlüğü yapmanın, bir ekip kurmanın ve bu işe girişmenin çok zorlu bir
süreç olacağını tahmin ediyordum. Fakat anatomi duayenlerinden ve GETAT’ın kurucularından,
yetişmemde büyük emeği olan, sadece anatomi alanında değil, meslek dışı bilgi, düşünce
ve ufkundan istifade ettiğim çok kıymetli danışman hocam Sayın Prof. Dr. Ahmet
Kavaklı’nın ve eşsiz anatomi bilgisi ve akademisyenliğiyle bana yol gösteren kıymetli hocam
Sayın Prof. Dr. Murat Ögetürk’ün ‘yapmadan öğrenemezsin’, ‘başlamadan bitiremezsin’
düsturları, anatomi ve bilimsellik alanında verdikleri güven ve cesaret bu işe başlamamda
etkili olmuştur. Kıymetli Hocalarıma sonsuz teşekkürlerimi sunuyorum.
iii

iv ÖNSÖZ
Kitabımızın oluşmasında büyük emekleri olan kıymetli ekip arkadaşlarım, saygıdeğer
hocalarım, Sayın Dr. Öğr. Üyesi Asrın NALBANT’a, Sayın Öğr. Gör. Dr. Duygu AKIN
SAYGIN’a, Sayın Dr. Öğr. Üyesi Serdar BABACAN’a, Sayın Öğr. Gör. Dr. Semahat
DOĞRU YUVARLAKBAŞ’a, Sayın Dr. Öğr. Üyesi Şerife ALPA’ya, Sayın Öğr. Gör. Dr.
Ali KELEŞ’e, Sayın Öğr. Gör. Dr. Nazire KILIÇ ŞAFAK’a, Sayın Arş. Gör. Dr. Hüseyin
ERDEM’e, Sayın Dr. Öğr. Üyesi Burhan YARAR’a, Sayın Öğr. Gör. Dr. Methiye BATUR’a,
Sayın Öğr. Gör. Uzm. Bekir DAĞDEVİREN’e, Sayın Dr. Mine ARĞALI DENİZ’e,
Sayın Dr. Öğr. Üyesi Sibel ATEŞOĞLU KARABAŞ’a, Sayın Dr. Öğr. Üyesi Nuriye
KURBETLİ’ye, Sayın Dr. Öğr. Üyesi Rukiye ÇİFTÇİ’ye, Sayın Öğr. Gör. Dr. Anıl Didem
AYDIN KABAKÇI’ya, Sayın Dr. Öğr. Üyesi Aslı Beril KARAKAŞ’a, Sayın Dr. Öğr. Üyesi
Muhammed Furkan ARPACI’ya ve duayen hocamız Prof. Dr. Samet KAPAKİN’e sonsuz
teşekkürlerimi sunuyorum.
Kitabımızın basımında 7-24 ilgilenen, Anadolu Nobel Tıp Kitabevi sahibi Sayın Mehmet
Tekin beye, eşi Özlem Tekin hanıma, Nobel Tıp Kitabevleri yetkilisi Sayın Erol Biroğlu
beye ve dizgi bölümünden emeklerini ödeyemeyeceğimiz Sayın Hakkı Çakır beye çok
teşekkür ediyorum.
Bir diğer teşekkürü de azmiyle gayretiyle her zaman örnek aldığım, gönlünün güzelliğiyle
işimizi kolaylaştıran, çok başarılı akademisyen kıymetli arkadaşım, kitabımızın diğer editörü
Sayın Doç. Dr. Sermin Algül’e yapmak istiyorum. Sonsuz teşekkürler sayın hocam, iyiki
başladık ve tamamladık.
Kıymetli Öğrencilerim, sizlere anlatma ve öğretme aşkı beni bu yolda çok uzun yıllar
koşturdu, nihayet birlikteyiz. Bu kitabın yazılma amacı sizlersiniz. Umarım Anatomi’yi severek
öğrenir ve tüm meslek hayatınız boyunca güzel hatırlarsınız. Hepinize başarılar diliyorum.
Ve son teşekkürümü kıymetli aileme yapmak istiyorum. Canım annem babam, kıymetli
zamanlarından çaldığım, en iyi arkadaşım, kıymetli saygıdeğer eşim ve canım kızıma sonsuz
teşekkürlerimi sunuyorum.
03.09.2022
Dr. Öğr. Üyesi Gülnihal DENİZ
Erzurum Teknik Üniversitesi
Sağlık Bilimleri Fakültesi
Fizyoterapi ve Rehabilitasyon

İÇİNDEKİLER
1
2
3
4
5
6
7
İNSAN ANATOMİSİNE GİRİŞ VE TERMİNOLOJİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
Gülnihal DENİZ
KEMİKLER. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Asrın NALBANT
APPENDİKÜLER İSKELET (SKELETON APPENDICULARE) . . . . . . . . . . . . . . .29
Duygu AKIN SAYGIN
AKSİYEL İSKELET (SKELETON AXIALE). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
Serdar BABACAN, Semahat DOĞRU YUVARLAKBAŞ
EKLEMLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67
Şerife ALPA
APPENDİKÜLER İSKELET EKLEMLERİ (ARTICULATIONES APPENDICULARE). . 73
Ali KELEŞ
AKSİYEL İSKELET EKLEMLERİ (ARTICULATIONES AXIALE) . . . . . . . . . . . . . 85
Nazire KILIÇ ŞAFAK, Hüseyin ERDEM
v

vi İÇİNDEKİLER
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
KAS SİSTEMİ (SYSTEMA MUSCULARE) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93
Burhan YARAR
BAŞ, BOYUN ve ENSE KASLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .101
Burhan YARAR
GÖVDE KASLARI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
Methiye BATUR
ÜST EKSTREMİTE KASLARI (MUSCULI MEMBRI SUPERIORIS) . . . . . . . . . . 125
Bekir DAĞDEVİREN
ALT EKSTREMİTE KASLARI (MUSCULI MEMBRI INFERIORIS) . . . . . . . . . . .137
Mine ARĞALI DENİZ
SOLUNUM SİSTEMİ (SYSTEMA RESPİRATORIUM) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
Sibel ATEŞOĞLU KARABAŞ
DOLAŞIM SİSTEMİ (SYSTEMA CIRCULATORIUM) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
Gülnihal DENİZ
LENFATİK SİSTEM (SYSTEMA LYMPHOIDEUM) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
Bekir DAĞDEVİREN
SİNDİRİM SİSTEMİ (SYSTEMA DIGESTORUM) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .201
Nuriye KURBETLİ
ÜRİNER SİSTEM (SYSTEMA URİNARİUM/SYSTEMA RENALE) . . . . . . . . . . .239
Sibel ATEŞOĞLU KARABAŞ
ERKEK GENİTAL ORGANLARI (ORGANA GENITALIA MASCULINA) . . . . . . . . . 249
Rukiye ÇİFTÇİ

İÇİNDEKİLER
vii
19
20
21
22
23
24
KADIN GENİTAL ORGANLARI (ORGANA GENITALIA FEMININUM) . . . . . . . . . 261
Rukiye ÇİFTÇİ
ENDOKRİN SİSTEM (SYSTEMA ENDOCRINAE) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
Anıl Didem AYDIN KABAKÇI
SİNİR SİSTEMİ (SYSTEMA NERVOSUM) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283
Aslı Beril KARAKAŞ
PERİFERİK SİNİR SİSTEMİ (SYSTEMA NERVOSUM PERIPHERICUM) . . . . . . 301
Aslı Beril KARAKAŞ
DUYU ORGANLARI (ORGANA SENSUUM) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .313
Muhammed Furkan ARPACI
DERİ ve EKLERİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
Samet KAPAKİN
Dizin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333

YAZARLAR
*
Öğr. Gör. Dr. Duygu AKIN SAYGIN
Necmettin Erbakan Üniversitesi
Meram Tıp Fakültesi Anatomi Anabilim Dalı
Dr. Öğr. Üyesi Şerife ALPA
KTO Karatay Üniveristesi Tıp Fakültesi
Anatomi Anabilim Dalı
Dr. Mine ARĞALI DENİZ
İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi
Anatomi Anabilim Dalı
Dr. Öğr. Üyesi Muhammed Furkan ARPACI
Malatya Turgut Özal Üniversitesi Tıp Fakültesi
Anatomi Anabilim Dalı
Dr. Öğr. Üyesi Sibel ATEŞOĞLU KARABAŞ
Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi
Tıp Fakültesi Anatomi Anabilim Dalı
Öğr. Gör. Dr. Anıl Didem AYDIN KABAKÇI
Necmettin Erbakan Üniversitesi
Meram Tıp Fakültesi Anatomi Anabilim Dalı
Dr. Öğr. Üyesi Serdar BABACAN
Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi
Anatomi Anabilim Dalı
Öğr. Gör. Dr. Methiye BATUR
Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tıp Fakültesi
Anatomi Anabilim Dalı
Dr. Öğr. Üyesi Rukiye ÇİFTÇİ
Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi
Anatomi Anabilim Dalı
Öğr. Gör. Uzm. Bekir DAĞDEVİREN
Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Fizyoterapi ve Rehabilitasyon
Dr. Öğr. Üyesi Gülnihal DENİZ
Erzurum Teknik Üniversitesi
Sağlık Bilimleri Fakültesi
Fizyoterapi ve Rehabilitasyon
Öğr. Gör. Dr. Semahat DOĞRU YUVARLAKBAŞ
Harran Üniversitesi Sağlık Hizmetleri
Meslek Yüksekokulu
*Yazarlar soyadı alfabetiğine göre sıralanmıştır.
ix

x YAZARLAR
Arş. Gör. Dr. Hüseyin ERDEM
Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi
Anatomi Anabilim Dalı
Prof. Dr. Samet KAPAKİN
Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi
Anatomi Anabilim Dalı
Dr. Öğr. Üyesi Aslı Beril KARAKAŞ
Kafkas Üniversitesi Tıp Fakültesi
Anatomi Anabilim Dalı
Öğr. Gör. Dr. Ali KELEŞ
Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi
Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu
Öğr. Gör. Dr. Nazire KILIÇ ŞAFAK
Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi
Anatomi Anabilim Dalı
Dr. Öğr. Üyesi Nuriye KURBETLİ
Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi
Tıp Fakültesi Anatomi Anabilim Dalı
Dr. Öğr. Üyesi Asrın NALBANT
İzmir Bakırçay Üniversitesi Tıp Fakültesi
Anatomi Anabilim Dalı
Dr. Öğr. Üyesi Burhan YARAR
Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi
Anatomi Anabilim Dalı