1. KİTAP - Eba

Sermin ŞAHİN 

Abdullah AKAR 

1. KİTAP 

Yazarlar 

Nuran YURT 

Şerife ÖNDER 

İnci KARATAŞ 

Talim ve Terbiye Kurulunun 20.12.2009 tarih ve 307 sayılı 

kararıyla 2010-2011 öğretim yılından itibaren 5 (beş) yıl 

süreyle ders kitabı olarak kabul edilmiştir.

Editör 

Mustafa OĞUZ 

Dil Uzmanı 

Mustafa Gökay ERDEN 

Görsel Tasarımcı 

Özlem KAYMAZ 

Program Geliştirme Uzmanı 

Nihal AHİOĞLU 

Ölçme Değerlendirme Uzmanı 

Ayşe Gökçe KARATAŞ KAHRAMAN 

Rehberlik 

Süleyman AYHAN 

ISBN: 978-975-7386-62-9 

Baskı: Semih Ofset Matbaacılık Ltd. Şti. 

Ankara - 2011 

www.semihofset.com.tr

Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; 

Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. 

O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; 

O benimdir, o benim milletimindir ancak. 

Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! 

Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? 

Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl... 

Hakkıdır, Hakkʼa tapan, milletimin istiklâl! 

Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. 

Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! 

Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. 

Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. 

Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, 

Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. 

Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, 

“Medeniyet!” dediğin tek dişi kalmış canavar? 

Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma, sakın. 

Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. 

Doğacaktır sana vaʼdettiği günler Hakkʼın... 

Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın. 

İSTİKLÂL MARŞI 

Bastığın yerleri “toprak!” diyerek geçme, tanı: 

Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. 

Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: 

Verme, dünyaları alsan da, bu cennet vatanı. 

Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki fedâ? 

Şühedâ fışkıracak toprağı sıksan, şühedâ! 

Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda, 

Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüdâ. 

Ruhumun senden, İlâhi, şudur ancak emeli: 

Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli. 

Bu ezanlar - ki şahadetleri dinin temeli - 

Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli. 

O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım, 

Her cerîhamdan, İlâhi, boşanıp kanlı yaşım, 

Fışkırır ruh-ı mücerred gibi yerden naʼşım; 

O zaman yükselerek arşa değer belki başım. 

Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl! 

Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl. 

Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl: 

Hakkıdır, hür yaşamış, bayrağımın hürriyet; 

Hakkıdır, Hakkʼa tapan, milletimin istiklâl! 

Mehmet Âkif Ersoy 

III

IV 

ATA TÜRKʼÜN 

GENÇ Lİ ĞE Hİ TA BE Sİ 

Ey Türk genç li ği! Bi rin ci va zi fen, Türk is tik lâ li ni, Türk cum hu ri ye ti ni, 

ile le bet, mu ha fa za ve mü da fa a et mek tir. 

Mev cu di ye ti nin ve is tik ba li nin ye gâ ne te me li bu dur. Bu te mel, se - 

nin, en kıy met li ha zi nen dir. İs tik bal de da hi, se ni, bu ha zi ne den, mah - 

rum et mek is te ye cek, da hi lî ve ha ri cî, bed hah la rın ola cak tır. Bir gün, 

is tik lâl ve cum hu ri ye ti mü da fa a mec bu ri ye ti ne dü şer sen, va zi fe ye atıl - 

mak için, için de bu lu na ca ğın va zi ye tin im kân ve şe ra i ti ni dü şün me ye - 

cek sin! Bu im kân ve şe ra it, çok nâ mü sa it bir ma hi yet te te za hür ede bi - 

lir. İs tik lâl ve cum hu ri ye ti ne kas te de cek düş man lar, bü tün dün ya da 

em sa li gö rül me miş bir ga li bi ye tin mü mes si li ola bi lir ler. Ceb ren ve hi le 

ile aziz va ta nın, bü tün ka le le ri zapt edil miş, bü tün ter sa ne le ri ne gi ril - 

miş, bü tün or du la rı da ğı tıl mış ve mem le ke tin her kö şe si bil fi il iş gal edil - 

miş ola bi lir. Bü tün bu şe ra it ten da ha elîm ve da ha va him ol mak üze re, 

mem le ke tin da hi lin de, ik ti da ra sa hip olan lar gaf let ve da lâ let ve hat tâ 

hı ya net için de bu lu na bi lir ler. Hat tâ bu ik ti dar sa hip le ri şah sî men fa at le - 

ri ni, müs tev li le rin si ya sî emel le riy le tev hit ede bi lir ler. Mil let, fakr u za ru - 

ret için de ha rap ve bî tap düş müş ola bi lir. 

Ey Türk is tik ba li nin ev lâ dı! İş te, bu ah val ve şe ra it için de da hi, va zi - 

fen; Türk is tik lâl ve cum hu ri ye ti ni kur tar mak tır! Muh taç ol du ğun kud ret, 

da mar la rın da ki asîl kan da, mev cut tur!

MUSTAFA KEMAL ATATÜRK 

V

VI 

DERS KİTABI İÇİNDEKİLER 

1. ÜNİTE: VÜCUDUMUZ BİLMECESİNİ ÇÖZELİM 

1. BESİNLER VE DENGELİ BESLENME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 

BESİNLERİN GEREKLİLİĞİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11 

BESİN İÇERİKLERİ VE GÖREVLERİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 

• Karbonhidratlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 

• Proteinler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 

• Yağlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 

• Vitaminler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 

• Su ve Mineraller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 

DENGELİ VE SAĞLIKLI BESLENME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 

2. YEDİKLERİMİZE NE OLUR? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 

3. SİNDİRİMDEN SONRA NE OLUR? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 

4. SAĞLIK DÜŞMANLARI: SİGARA VE ALKOL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 

NELER ÖĞRENDİM? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33 

2. ÜNİTE: MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI 

1. SU HÂLDEN HÂLE GİRER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 

DOĞADA SU DÖNGÜSÜ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 

Enerji Kaynağı: Güneş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 

2. ISI - SICAKLIK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 

ISI ENERJİDİR, HAREKETE DÖNÜŞEBİLİR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 

3. ISI MADDELERİ ETKİLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 

Genleşme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 

4. MADDENİN AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 

BUHARLAŞMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 

YOĞUŞMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 

KAYNAMA SICAKLIĞI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 

ERİME-DONMA SICAKLIĞI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67 

YOĞUNLUK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 

NELER ÖĞRENDİM? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78 

3. ÜNİTE: KUVVET VE HAREKET 

1. TEMAS GEREKTİRMEYEN SİHİRLİ KUVVETLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 

2. MIKNATISLARLA OYNAYALIM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 

3. SÜRTÜNMENİN HAYATIMIZDAKİ YERİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 

HAVA VE SUDA SÜRTÜNME VAR MIDIR? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 

NELER ÖĞRENDİM? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .99

ÖĞRENCİ ÇALIŞMA KİTABI İÇİNDEKİLER 

1. ÜNİTE: VÜCUDUMUZ BİLMECESİNİ 

ÇÖZELİM............................................11 

1. BESİNLER VE DENGELİ 

BESLENME...................................12 

DÜŞÜNELİM - YAZALIM ...............12 

ŞARKI SÖYLEYELİM ...................13 

DÜŞÜNELİM - YAZALIM ..............14 

BİLİYOR MUSUNUZ? ...................14 

BULALIM - EĞLENELİM ...............15 

EŞLEŞTİRELİM ............................16 


DÜŞÜNELİM - YAZALIM .............17 



2. YEDİKLERİMİZE NE OLUR? .......20 

DÜŞÜNELİM - YAZALIM (1)..........20 


ŞİİR YAZIYORUM..........................21 

BOŞLUK DOLDURMA (1) .............22 


3. SİNDİRİMDEN SONRA 

NE OLUR? ....................................23 


4. SAĞLIK DÜŞMANLARI: 

SİGARA VE ALKOL......................24 

RESİM ÇİZELİM ............................24 

BOŞLUK DOLDURMA (2) .............25 

NELER ÖĞRENDİM?....................26 

2. ÜNİTE: MADDENİN DEĞİŞİMİ VE 

TANINMASI ........................................29 

1. SU HÂLDEN HÂLE GİRER ..........30 

BİLMECELER................................30 

TEKERLEMELER..........................30 

RESME BAK, SORULARI 

CEVAPLA ......................................31 


BOŞLUK DOLDURMA ..................32 

ETKİNLİK - GÖZLEM ....................33 

ETKİNLİK RAPORU ......................33 

RESİM İNCELEME........................34 

RESİM ÇİZELİM ............................35 

2. ISI - SICAKLIK............................. 36 


ALIŞTIRMA YAPALIM....................37 

DOĞRU MU, YANLIŞ MI? .............37 

3. ISI, MADDELERİ ETKİLER ......... 38 

BOŞLUK DOLDURMA ..................38 


4. MADDENİN AYIRT EDİCİ 

ÖZELLİKLERİ .............................. 39 


EŞLEŞTİRELİM.............................40 



BULALIM - EĞLENELİM (1)..........42 

BULALIM - EĞLENELİM (2)..........43 




3. ÜNİTE: KUVVET VE HAREKET........47 

1. TEMAS GEREKTİRMEYEN 

SİHİRLİ KUVVETLER.................. 48 

RESİM İNCELEME........................48 

2. MIKNATISLARLA OYNAYALIM .. 49 




3. SÜRTÜNMENİN HAYATIMIZDAKİ 

YERİ ............................................. 51 








FIKRA ............................................56 

VII

VIII 

Fen ve Teknoloji 5. Sınıf Ders Kitabı 

FEN VE TEK NO LO Jİ DER Sİ Nİ NA SIL ÖĞ RE NE CE ĞİM? 

Ar ka daş lar, bu bö lüm de ki ta bı mız da bu lu nan sem bol ler ve bun la rın an lam la rı yer al mak ta dır. Bu açık - 

la ma lar si ze, ki ta bı kul la nır ken reh ber ola cak tır. 

Her üni te nin ba şın da bu sem bol bu lun mak ta - 

dır. Bu bö lüm bi zim ön bil gi le ri mi zi yok la ya rak 

ve araş tır ma lar ya pa rak üni te ye ha zır lan ma mı zı 

sağ lar. 

Bu uyarılar etkinliğimizi yaparken bizim daha 

güvenli olmamızı sağlar. 

Üni te de han gi ko nu la rı öğ ren ce ği mi zi bu bö - 

lüm de bu la bi li riz. 

Ya pa ca ğı mız de ney et kin lik le riy le bil gi le ri - 

miz da ha ka lı cı ola cak tır. 

Bu bö lüm bi zim çe şit li araş tır ma lar ya pa rak 

da ha de tay lı bil gi edin me mi zi sağ lar. Bu araş tır - 

ma la rı kü tüp ha ne ler den, İn ter netʼten kay nak ki - 

tap lar dan, uz man ki şi ler den, CDʼler den ya pa bi - 

lir si niz. 

Çalışma Kitabıʼmızdaki bazı etkinlikleri evde 

yapacağız. 

Ça lış ma Ki ta bıʼmız da ki ba zı et kin lik le ri ders - 

te ya pa ca ğız. 

Bu bö lüm de ken di fen ve tek no lo ji söz lü ğü - 

mü zü oluş tu ra ca ğız. 

Ya pa ca ğı mız göz lem et kin lik le riy le bil gi le ri - 

miz da ha ka lı cı ola cak tır. 

Bu bölümdeki araç yapımı etkinlikleriyle bilgilerimiz 

daha kalıcı olacaktır. 

Bu bö lüm de et kin lik le ri miz le il gi li göz lem so - 

nuç la rı mız yer ala cak tır. 

Bu bö lüm de çe şit li pos ter ler ha zır la ya rak top - 

la dı ğı mız bil gi le ri ar ka daş la rı mı za su na ca ğız. 

Bu bölümde yeni ve ilginç bilgiler edineceğiz. 

Bu bölümde konuya ilgili okuma metinleri 

yer almaktadır.

Vücudumuz Bilmecesini Çözelim 

KONULAR 

1. ÜNİTE 

VÜCUDUMUZ BİLMECESİNİ ÇÖZELİM 

1. BESİNLER VE DENGELİ BESLENME 

BESİNLERİN GEREKLİLİĞİ 

BESİN İÇERİKLERİ VE GÖREVLERİ 

• Karbonhidratlar 

• Proteinler 

• Yağlar 

• Vitaminler 

• Su ve Mineraller 

DENGELİ VE SAĞLIKLI BESLENME 

2. YEDİKLERİMİZE NE OLUR? 

3. SİNDİRİMDEN SONRA NE OLUR? 

4. SAĞLIK DÜŞMANLARI: SİGARA VE ALKOL 

9

10 


1. Vi ta min çe şit le ri nin han gi be sin ler de da ha faz la bu lun du ğu nu ve vi ta min le rin vü cu du - 

mu za ya rar la rı nın ne ler ol du ğu nu araş tı ra lım. 

2. Pa ket len miş ürün le rin uzun sü re sak la na bil me si için iç le ri ne kat kı mad de le ri ek le nir. 

Bu kat kı mad de le ri nin, be sin le rin ta ze li ği nin, te miz li ği nin sağ lı ğı mı za et ki le ri nin ne ler ola bi - 

le ce ği ni araş tı ra lım. 

3. Si ga ra ve al kol kul lan ma nın in san sağ lı ğı na, çev re ye ve büt çe ye ver di ği za rar la rı 

araş tı ra lım. 

Bu üni te de ki ama cı mız; be sin le rin ge rek li li ği ni, sin di ri min ne ol du ğu nu, be sin le rin sin di - 

ri mi ni, sin di rim de gö rev li ya pı ve or gan la rı, diş çe şit le ri ve diş le rin gö re vi ni, diş sağ lı ğı nı ve 

bo şal tım da gö rev li or gan la rı öğ ret mek, in san ve top lum sağ lı ğı na za rar lı olan si ga ra ve al - 

ko lün olum suz et ki le ri ni kav rat mak tır. 

Üni te bo yun ca ko yu renk ke li me le ri bu la lım. Bun lar fen te rim le ri dir. Renk li kar ton lar dan 

ka re ler ke se lim. Kar ton la rın bir yü zü ne bu te rim le ri di ğer yü zü ne de bun la rın an lam la rı nı 

ya za lım. Bu kar ton la rı sak la ya lım, ken di mi ze ait fen ve tek no lo ji söz lü ğü mü zü oluş tu ra lım. 

Etkinliklerimizi yaparken uyarıları dikkate alalım! 

Keskin ve sivri uçlu araçları kullanırken çok dikkatli olmalıyız. 

Isı kaynağını ya da sıcak maddeleri kullanırken dikkatli olmalıyız. 

Eğer bilmediğimiz bir madde kullanıyorsak tehlikeli olabileceğini düşünerek hareket 

etmeliyiz. Derimize veya giysilerimize kimyasal madde sıçrarsa öğretmenimize haber 

vermeliyiz. Vücudumuzda maddenin bulaştığı yeri en az beş dakika yıkamalıyız. 

Ellerimizin kirlenmemesi ve zarar görmemesi için eldiven giymeliyiz.


1. BESİNLER VE DENGELİ BESLENME 

BESİNLERİN GEREKLİLİĞİ 

Aşağıdaki bilmecelerin cevaplarını bulabilir misiniz? 

Yu ka rı da ki bil me ce ler de ba zı be sin mad de le ri nin isim le ri ni bul muş ol ma lı sı nız. Be sin le rin 

vü cu du muz için öne mi ne ola bi lir? Ni çin be sin le re ih ti yaç du ya rız? 

Sa bah oku la git mek üze re kalk tı nız Gü zel bir kah val tı et mek is ti yor su nuz. 

Kah val tı nız da ne ler ye mek is ter si niz? 

Yu mur ta, süt, kı zar mış bir ek mek ye mek ho şu nu za gi der mi? 

Ne za man acı kı rız? Ye mek ye me den ya şa ya bi lir mi yiz? 

Ne den ye mek ye riz? 

Ufacık mermer taşı, 

İçinde beyler aşı, 

Pişirirsen aş olur, 

Pişirmezsen kuş olur. 

Han gi can lı lar ne ile bes le nir? 

1 

? 

Yaştır kurutamazsın, 

Tuzunu bulamazsın, 

Çiçeklerden toplanır, 

Tadına doyamazsın. 

Kara tavuk 

Dalda yatar, 

Dal kırılmış, 

Yerde yatar. 

Aşa ğı da ki re sim ler de ve ri len var lık la rı in ce le ye lim. Bu var lık lar, ya şa ya bil mek ve ya ha re - 

ket ede bil mek için ne le re ih ti yaç du yar? Def te ri mi ze ya za lım. 

2 

Ça lış ma Ki ta bıʼmı zın 12. say fa sın da ki “Dü şü ne lim-Ya za lım” et - 

kin li ği ni ders te ya pa lım. 

3 

11

12 


Pil le ça lı şan bir oyun ca ğı nı zın ça lı şa bil me si için de pi lin 

ol ma sı ge rek ti ği ni bi li yor su nuz. Eğer pil bit miş ise oyun ca - 

ğı nız ça lış maz. 

Vü cu du muz da tıp kı bir ma ki ne gi bi ça lı şır. Vü cu du mu - 

zun ya şam sal fa ali yet le ri ni sür dü re bil me si için be sin le re 

ih ti ya cı var dır. Vü cu du mu zun ih ti ya cı olan mad de ler be sin 

ola rak ad lan dı rı lır. Be sin ler de tıp kı oyun ca ğın pil le ça lış - 

ma sı gi bi vü cu du mu zun dü zen li ya pı sı nı de vam et tir mek 

için ge rek li dir. Vü cu du mu zun bü yü me si, ge liş me si ve sağ lık lı ol ma sı için be sin le ri dı şa rı dan al - 

ma sı ge re kir. Be sin le rin dı şa rı dan alı na rak vü cut ta kul la nıl ma sı ise bes len me dir. Vü cu du muz 

sü rek li ola rak ça lı şır. Vü cu du mu zun sü rek li ça lı şa bil me si için ener ji ye ih ti ya cı var dır. Bu ih ti ya - 

cı al dı ğı be sin ler den kar şı lar. 

Can lı la rın bü yü me, ha re ket et me ve ya şam sal fa ali yet le ri ni sür dü re bil me le ri için be sin le re 

ih ti yaç la rı var dır. 

Sev di ği miz be sin le ri yer ken bel ki çok hoş la nı rız ama bü yü yüp ge liş me miz için tüm be sin - 

ler den ye me miz ge re kir. Çün kü bü tün be sin le re vü cu du mu zun ih ti ya cı var dır. Vü cu du mu zun 

bü yü me si, ye ni len me si ve ça lış ma sı için be sin le rin ye ter li mik tar lar da alın ma sı na den ge li bes - 

len me adı ve ril mek te dir. 

BE SİN İÇE RİK LE Rİ VE GÖ REV LE Rİ 

Aşa ğı da ki re sim le ri in ce le ye lim. Bu re sim ler de ki be sin le ri grup lan dır ma ya ça lı şa lım. Be sin - 

le ri grup lan dı rır ken ne le re dik kat et tik? Be sin ler le yap tı ğı mız grup la rı def te ri mi ze ya za lım. 

Ça lış ma Ki ta bıʼmı zın 13. say fa sın da ki “Şarkı Söyleyelim” et kin - 

li ği ni ders te ya pa lım.


Ya şam sal fa ali yet le ri mi zin de vam et me si için bes len me miz ge rek ti ği ni bi li yor su nuz. Pe ki, 

ye di ği miz be sin le rin için de ne ler ol du ğu nu bi li yor mu su nuz? Bu nu öğ ren mek için bir et kin lik 

ya pa lım. 

Han gi Be sin Ne İçe rir? 

Ge rek li mal ze me ler 

haş lan mış yu mur ta akı, ek mek, pa ta tes, ce viz/fın dık, ten tür di yot, biü ret/nit rik asit, dos - 

ya kâ ğı dı, dam la lık. 

İz le ne cek yol 

3. İkin ci grup ta ki be sin le rin üze ri ne nit rik 

asit dam la ta lım. 

1. Kul lan dı ğı mız be sin le ri üç par ça ya bö le - 

rek grup la ra ayı ra lım. Bı ça ğı kul la nır ken öğ ret - 

me ni miz den yar dım is te ye lim. 

2. Bi rin ci grup ta ki be sin le rin üze ri ne bir kaç 

dam la ten tür di yot dam la ta lım. 

4. Üçün cü grup ta ki be sin le ri sı ra sıy la dos ya 

kâ ğı dı nın üze ri ne sü re lim. 

5. Et kin li ği mi zin so nu cun da “Göz lem So nuç - 

la rım” bö lü mün de ki ça lış ma la rı ya pa lım. 

13

14 


1. grup: Ten tür di yot dam lat tı ğı mız be sin ler de mey da na ge len de ği şik lik le ri def te ri mi - 

ze ya za lım. 

Yu mur ta akı : ....................................................................................................... 

Ek mek : ....................................................................................................... 

Pa ta tes : ....................................................................................................... 

Ce viz : ....................................................................................................... 

2. grup: Nit rik asit dam lat tı ğı mız be sin ler de mey da na ge len de ği şik lik le ri def te ri mi ze 

ya za lım. 

Yu mur ta akı : ....................................................................................................... 

Ek mek : ....................................................................................................... 

Pa ta tes : ....................................................................................................... 

Ce viz : ....................................................................................................... 

3. grup: Be sin le ri dos ya kâ ğı dı na sürt tü ğü müz de kâ ğıt ta mey da na ge len de ği şik lik le ri 

defterimize ya za lım. 

Yu mur ta akı : ....................................................................................................... 

Ek mek : ....................................................................................................... 

Pa ta tes : ....................................................................................................... 

Ce viz : ....................................................................................................... 

Et kin li ği mi zin so nu cun dan na sıl bir yo rum çı ka ra bi li riz? Ken di cüm le le ri miz le an la ta lım. 

....................................................................................................................................... 

....................................................................................................................................... 

....................................................................................................................................... 

....................................................................................................................................... 

....................................................................................................................................... 

.......................................................................................................................................


Ye di ği miz be sin le rin için de vü cu du muz için ge rek li mad de ler bu lu nur. Kar bon hid rat, pro te in 

ve yağ be sin le rin içe ri sin de bu lu nan ve vü cu du muz için ge rek li be sin mad de le ri dir. Bun lar dan her 

bi ri vü cu du mu zun be lir li bir işi yap ma sı na yar dım cı olur. 

Yap tı ğı mız “Han gi Be sin Ne İçe rir?” ad lı et kin lik te ba zı 

be sin le re ten tür di yot dam lat tık ve kar bon hid rat içe ren be - 

sin ler de ma vi renk oluş tu ğu nu göz lem le dik. Ba zı be sin le - 

re ise nitrik asit dam lat tık ve pro te in içe ren be sin ler de sa - 

rı renk oluş tu ğu nu göz lem le dik. Ba zı be sin le ri kâ ğı da sürt - 

tü ğü müz de ise olu şan ya rı say dam le ke, bi ze o be sin le rin 

yağ içer di ği ni gös ter di. 

Kar bon hid rat lar 

Yap tı ğı mız her ha re ket için ener ji ye ih ti yaç du ya rız. Ör ne ğin; koş arken, ko nuş urken, dü - 

şün ürken ve hat ta bu ki ta bı okurken enerji harcarız. Kar bon hid rat ların öncelikli görevi bi ze 

ener ji ve rmesidir. Ta hıl lı yi ye cek ler, ma kar na, ha mur iş le ri, pa ta tes, şe ker pan ca rı, el ma, pi rinç, 

ha vuç gi bi be sin ler de bol mik tar da kar bon hid rat var dır. 

Spor cu la rın faz la ener ji al mak için kar bon hid rat lı be sin ler ye me si ge - 

re kir. Dağ cı lar, acil bir du rum da faz la ener ji ye ge rek si nim duy duk la rın da 

ye mek üze re yan la rın da ço ğun luk la çi ko la ta bu lun du rur lar. 

Pro te in ler 

Vü cu du muz, ge liş mek ve ken di ni onar mak için pro te in le - 

re ih ti yaç du yar. Pro te in ler vü cu du mu zun ya pı taş la rı dır. 

Kas la rı mı zın, ke mik le ri mi zin, tır nak la rı mı zın, saç la rı mı zın 

ya pı sın da pro te in ler var dır. 

Pro te in ler, vü cu du muz da ön ce lik le, ya pım ve ona rım da 

kul la nı lır. Ba lık, et, süt, süt ürün le ri, yu mur ta, ta vuk eti ve ba - 

zı seb ze ler pro te in ce zen gin dir. 

Ha mi le ka dın lar, be bek le ri nin ge li şi mi ne yar dım cı ola bil mek için da ha 

faz la pro te in al ma lıdırlar. 

15

16 

Yağ lar 

Yağ lar bi ze kar bon hid rat lar dan da ha 

faz la ener ji ve rir an cak sin di rim le ri zor - 

dur. Yağ la rın ön ce lik li gö re vi ener ji sağ - 

la mak tır. Vü cu du muz ener ji ye ih ti yaç 

duy ma dı ğın da yağ lar kul la nıl maz ve de - 

po la nır. Vü cu du muz da de po la nan bu 

yağ lar bi zi sı cak tu tan ve ko ru yan bir 

giy si iş levi gö rür. 

Fın dık, fıs tık, mı sır, susam, zey tin gi - 

bi be sin ler de yağ bu lu nur. 


Vücudumuz enerji ihtiyacını karşılamak için önce karbonhidrat sonra yağ daha sonra 

da proteinleri kullanır. 

Vi ta min ler 



Tıp dok tor la rı kı şın por ta kal, man da li na, li mon gi bi mey ve le ri bol mik tar da tü ket me mi zi 

önerirler. Bu nun se be bi ne ola bi lir? 

Dü şü ne lim ve ar ka daş la rı mız la tar tı şa lım.


Vi ta min ler, vü cu du muz için ge rek li olan ka rbon - 

hit rat, pro te in ve yağ la rın iş le ri ni yap ma sı na yar dım - 

cı olan kü çük iş çi ler dir. Vü cu du muz da ön ce lik le dü - 

zen le yi ci ola rak gö rev ya par lar. Vi ta min ler vü cu du - 

mu zu has ta lık lar dan ko ru du ğu gi bi bü yü me miz ve 

sağ lık lı ol ma mız için de ge rek li dir ler. 

Vi ta min le rin fark lı gö rev ler üst le nen A, B, C, D, E 

ve K gi bi çe şit le ri var dır. 

Vi ta min çe şit le ri nin han gi be sin ler de da ha faz la bu lun du ğu nu ve vü cu du mu za ya rar la - 

rı nı araş tır dı nız mı? Top la dı ğı mız bil gi le ri ar ka daş la rı mı za su na lım. 

Vitamin 

Çeşitleri 

En Fazla Bulunduğu Besinler 

yu mur ta sa rı sı, ka ra ci ğer, süt ve süt 

ürün le ri, ha vuç, do ma tes, ba lık, et, ye - 

şil seb ze ler. 

ta hıl lı yi ye cek ler, süt ve süt ürün le ri, 

et, ye şil seb ze ler, ba lık, ta vuk. 

ta ze mey ve ve seb ze ler, tu runç gil - 

ler, so ğan, pa ta tes, çi lek, do ma tes. 

balık yağı, tereyağ, karaciğer, süt 

ve süt ürünleri, yumurta. 

yeşil bitkiler, tahıllar, et, süt ve 

süt ürünleri, bitkisel yağlar, 

karaciğer. 

ye şil bit ki ler, ka ra ci ğer, ba lık, ıs pa - 

nak, bak la gil ler, süt ve yu mur ta. 

Vücudumuza Yararları 

Bü yü me ye yar dım eder. Ge ce kör - 

lü ğü nü ön ler. 

Sin di rim de gö rev li ya pı ve or gan lar 

ile si nir le rin fa ali yet le ri ni dü zen ler. Be - 

ri be ri (si nir il ti hap lan ma sı), kan sız lık, 

gör me bo zuk luk la rı ve çe şit li de ri has - 

ta lık la rı nı ön ler. 

Vü cu dun di ren ci ni ar tı rır ve ona rı mı 

için ge rek li dir. İs kor büt (diş et le rin de ka - 

na ma), nez le, grip gi bi has ta lık la rı ön ler. 

Ke mik le ri mi zi ve diş le ri mi zi sağ lam - 

laş tı rır. Ra şi tizmi (ke mik has ta lı ğı) ön - 

ler. 

Üreme, gelişme ve büyümede etkilidir. 

Kanın pıhtılaşması için gereklidir. 

Ça lış ma Ki ta bıʼmı zın 15 ve 16. say fa la rın da ki “Bu la lım-Eğ le ne lim” 

ve “Eş leş ti re lim” et kin li ği ni ders te ya pa lım. 

17

18 


De niz ci ler es ki den, ya ra la rın iyi leş me si ni en gel le yen bir has ta lık olan is kor büt hasta lı - 

ğı na ya ka la nır dı. Bu nun ne de ni, ta ze seb ze ve mey ve ye me den ya ni C vi ta mi ni alma dan 

ay lar ca de niz de kal ma la rıy dı. 

Su ve Mineraller 

Aşağıdaki tekerlemeleri okuyalım. 

Do do dolu, 

Dolunun sonu, 

Haydi alalım, 

Armutları sulu sulu. 

Yağ yağ yağmur, 

Tencerede hamur, 

Yolda çamur, 

Ver Allahʼım ver, 

Sulu sulu yağmur. 

Yu ka rı da ki te ker le me ler de or tak nok ta nın su ol du ğu nu fark et miş ol ma lı sı nız. Su yun bi zim 

için öne mi ne dir? Be sin ler de su var mı dır? Şim di bir et kin lik ya pa rak be sin le ri mi zin için de kar - 

bon hid rat, pro te in, yağ ya da vi ta min le rin dı şın da ne ler ol du ğu nu göz lem le ye lim. 

İçe ri sin de Ne ler Var? 


mev si me uy gun mey ve (li mon, por ta kal, man da li na, kar puz, el ma), ek mek, de ney tü - 

pü, tüp ma şa sı, mum, bar dak, bı çak, kib rit. 


1. Li mo nu ke se lim ve eli mi ze alıp bir bar da ğın içi ne 

sı ka lım. 

2. Ek mek ten bir par - 

ça alıp de ney tü pü ne ko - 

ya lım. 

3. Tü pü, ma şa ile tu tup mum ale vin de ısı ta lım. Bu sı - 

ra da tü pün ağ zı na bir bar dak tu ta lım.


1. Et kin li ği miz de mey ve le ri sık tı ğı mız da ne ol du? 

2. Ek me ği de ney tü pü ne ko yup ısıt tı ğı mız da de ney tü pü nün ağ zı na tu tu ğu muz bar da - 

ğın için de ne bi rik ti? 

Su ve mi ne ral ler bü tün be sin ler de bu lu nur ve dü zen le yi ci gö rev ya par lar. 

Diş le ri mi zi ve ke mik le ri mi zi güç len di ren süt, pey nir ve yo ğurt ta mi ne ral ler bu lu nur. Ka ra ci - 

ğer, et ve ıs pa nak ta da az mik tar da mi ne ral bu lu nur. Su da çok mik tar da mi ne ral var dır. Ye di - 

ği miz bir çok mey ve için de de su bu lu nur. Yap tı ğı nız et kin lik te mey ve ler de su bu lun du ğu nu 

keş fet miş ol ma lı sı nız. 

DENGELİ VE SAĞLIKLI BESLENME 

Yu ka rı da ki res mi in ce le ye lim. Ken di ni - 

ze kah val tı da ye mek için bir öğün ha zır la - 

mak is te sey di niz, yu ka rı da ki be sin ler den 

han gi le ri ni se çer di niz? Def te ri mi ze yan ta - 

raf ta gör dü ğü müz gi bi bir bö lüm çi ze rek 

öğü nü müz için seç ti ği miz yi ye cek le ri ya za - 

lım. 

Bugün ne yesem? 

.................................................................. 

.................................................................. 

.................................................................. 

.................................................................. 

19

20 

Den ge li Bes le ne lim! 



Siz ce ha zır la dı ğı nız öğün ne ka dar sağ lık lı? Bu öğün, den ge li bes len me ye ör nek ola bi lir 

mi? Ar ka daş la rı mız la tar tı şa lım. 

Şim di si zin le bir et kin lik ya pa rak den ge li bes len me nin na sıl ola bi le ce ği ni öğ re ne lim. 

ek mek, ma rul, may da noz, haş lan mış yu mur ta, pey nir, do ma tes, bı çak, ste ril el di ven, 

ta bak, su. 


1. Ma ru lu, may da no zu ve do ma te si bol 

su ile iyi ce yı ka ya lım. 

2. Bü tün yi ye cek le ri mi zi bı çak la kes tik - 

ten son ra ek me ği mi zin ara sı na yer leş ti re - 

lim. 

3. Bes len me saa tin de sand vi çi ni zi yi ye - 

bi lir si niz. 

Yap tı ğı mız sand viç ile ken di mi ze gü zel bir öğün ha zır la dık. Sand viç ha zır lar ken kul lan dı ğı - 

mız yi ye cek le rin içe ri ğin de bol mik tar da kar bon hid rat, pro te in ve vi ta min bu lu nur. Pe ki, han gi 

yi ye cek ler kar bon hid rat, han gi le ri pro te in ve ya vi ta min ba kı mın dan zen gin dir? Def te ri mi ze ya - 

za lım. 



Di yet, den ge li bes len me de mek tir. Di yet uz ma nı ya da di ye tis yen, sağ lam bir ki şi nin ve ya 

has ta nın du ru mu na gö re uy gun bes len me yi dü zen le yen ki şi dir. Sağ lık sız bes len me nin art tı ğı 

son yıl lar da bu uz man la ra ih ti yaç du yul mak ta dır. 

Sa tın al dı ğı mız ürün ler de sağ lı ğı mı zı ko ru mak için ne le re dik kat ede riz? Dü şü ne lim ve ar - 

ka daş la rı mız la tar tı şa lım. 

Ai le bü yük le ri miz le soh bet et ti ği miz de be sin çe şit le ri nin bu ka dar çok ol ma dı ğı es ki za man - 

lar da ken di yi ye cek le ri ni ken di le ri nin üret tik le ri ni söy le ye cek ler dir. Kış lık yi ye cek le ri ni ken di le ri 

ha zır lar lar dı. İs te dik le ri yi ye cek le ri yı lın her mev si min de her za man bu la maz lar dı. Gü nü müz - 

de yi ye cek le ri mi zi na sıl el de edi yo ruz? İs te di ği miz yi ye cek le ri her za man bu la bi li yor mu yuz? 

Bu yi ye cek le ri alır ken ne le re dik kat edi yo ruz? Dü şü ne lim ve ar ka daş la rı mız la tar tı şa lım.


Aşağıdaki resimleri inceleyelim. Resimlerin bize anlatmak istediklerini defterimize yazalım. 

Sa tın al dı ğı mız ürün ler de sağ lı ğı mı zı ko ru mak için bir çok ko nu ya dik kat et me li yiz. Yi ye cek - 

le rin üze rin de ya zan son kul lan ma tar i hi ne mut la ka ba kıl ma lı dır. Son kul lan ma ta ri hi geç miş 

be sin le ri tü ket me me li yiz. Ak si hâl de gı da ze hir len me le ri ya şa na bi lir. Seb ze ve mey ve le ri alır - 

ken ta ze ol ma la rı na dik kat et me li yiz. Çü rü müş, bo zul muş be sin le ri al ma ma lı yız. Bu be sin ler 

sağ lı ğı mız için za rar lı olur. Açık ta sa tı lan yi ye cek ler den al ma ma lı yız. Yi ye cek le ri mi zi bo zul ma - 

dan uzun sü re ko ru mak için buz do la bı, don du ru cu gi bi uy gun ko şul la rın sağ lan dı ğı or tam lar - 

da sak la ma lı yız. Ak si hâl de ça buk bo zu lur ve sağ lı ğı mız için teh li ke oluş tu rur lar. Pa ket len miş 

be sin ler de yıp ran mış, de lin miş am ba laj lı be sin le ri al ma ma lı yız. Yi ye cek le ri mi zi tü ket me den 

ön ce çok iyi te miz le me li yiz. Te miz ol ma yan be sin mad de le ri ni tü ket ti ği miz de has ta lık la ra ne - 

den ola cak mik rop la rı vü cu du mu za al mış olu ruz. Bu nun so nu cun da çe şit li has ta lık la ra ya ka - 

la na bi li riz. Has ta lan ma mak ve sağ lı ğı mı zı ko ru mak için be sin le rin te miz ol ma sı na dik kat et me - 

li yiz. 



Be sin le rin ta ze li ği nin, te miz li ği nin ve içer di ği kat kı mad de le ri nin sağ lı ğa et ki le ri ni araş - 

tır dı nız mı? Edindiğimiz bil gi le ri ar ka daş la rı mı za su na lım. 

Gü nü müz de tek no lo ji ye bağ lı ola rak be sin çe şit li li ği art mak ta dır. Ör ne ğin; kırk el li yıl ön - 

ce sin de kış ay la rın da bir çok seb ze ve mey ve yi bu la maz ken ge li şen tek no lo ji sa ye sin de ar tık 

her mev sim de he men her çe şit seb ze ve mey ve yi yi ye bi li yo ruz. Gü nü müz tek no lo ji si sa ye - 

sin de kış ay la rın da bi le yaz mey ve si olan çi lek ye tiş ti ri le bi li yor. Bi lim sel ve tek no lo jik ge liş me - 

ler be sin mad de le ri nin ta ze li ği nin da ha uzun sü re ko run ma sı nı sağ la mış tır. Bu na bağ lı ola rak 

bir çok be sin çe şi di or ta ya çık mış tır. 

Ça lış ma ki ta bı mı zın 19. say fa sın da ki “Düşünelim-Yazalım” et kin - 

li ği ni ev de ya pa lım. 

21

22 

2. YEDİKLERİMİZE NE OLUR? 

El ma nın Yol cu lu ğu 


Mer ha ba ar ka daş lar, ben ön ce den ağaç ta ya şa yan kır mı zı bir el may dım. Ma ce ra lı bir 

yol cu luk ge çir dim. Şim di çok mut lu ve gu rur lu yum. Çün kü in san lar için ne ka dar önem li bir 

be sin ol du ğu mu öğ ren dim. Ba şım dan ge çen le ri si zin le pay laş mak is ti yo rum. 

Bir gün kü çük bir ço cuk be ni ağaç tan ko par dı. 

Ağ zın da ki diş de dik le ri be yaz renkli yapılarla be ni 

ısır dı. Dişleriyle küçük parçalara ayırdı. Ağ zın da ki 

ko ca man bir şey le be ni ka ran lık bir tü ne le it ti. Gir di - 

ğim bu tü nel uzun ve in cey di. Hız lı bir şe kil de ka ya - 

rak ko ca man tor ba şek lin de bir ye re düş tüm. Bir 

süre sonra burada bulamaç hâlini almıştık. Bu ra da 

be nim gi bi bir çok be sin var dı. Yol cu lu ğu mun bit ti ği ni 

zan net miş tim ki ye ni den bir ye re doğ ru itil dim. Bi raz 

kork muş tum. Çün kü bu ra sı çok dar, ka ran lık, uzun ve vi raj lı bir yol du. Üze ri me ga rip su lar 

püs kür tü yor lar dı. 

Son ra iki kıs ma ay rıl dım. Bir kıs mım kır mı zı bir de re ye ka rış tı. Di ğer kıs mım, da ha ka lın 

ve kı sa bir yo la geç tik ten çok az bir sü re son ra yol cu lu ğu m sona erdi. 

Ağzımıza bir parça ekmek alalım. Bu ekmek parçasına neler olabileceğini düşünelim. 

• Ağzınıza attığınız ekmek parçası ıslandı mı? Bunun nedeni ne olabilir?


Be sin ler vü cu du muz da kan yo lu ile ta şı nır. Be sin le rin ka na ge çe bil me si için kü çük par ça - 

la ra ay rıl ma sı ge re kir. Bu ola ya sin di rim di yo ruz. Sin di rim ola yın da be sin ler ka na ge çe bil mek 

için vü cut ta ki bir ta kım sal gı lar ta ra fın dan par ça la nır lar. Sin di rim de gö rev li ya pı ve or gan lar ta - 

ra fın dan sin di rim ger çek leş ti ri lir. Bu ya pı ve or gan la rı aşa ğı da ki şe kil üze rin de in ce le ye lim. 

Ağız 

Yemek borusu 

Yutak 

Mide 

İnce bağırsak Kalın bağırsak 

Sin di rim, vü cu du muz da ki sin di rim ya pı ve or gan la rı mız la ger çek le şir. Sin di rim ya pı ve or - 

gan la rı mız; ağız, yu tak, ye mek bo ru su, mi de, in ce ba ğır sak ve ka lın ba ğır sak tır. 

Ça lış ma Ki ta bıʼmı zın 20. say fa sın da ki “Dü şü ne lim-Ya za lım (1)” 

et kin li ği ni ders te ya pa lım. 

Sin di rim, ağız da baş lar. Ağız da ki be sin ler tü kü rük le ka - 

rı şır. Ağız boş lu ğu içe ri sin de di li miz ve diş le ri miz bu lu nur. 

Diş ler, be sin le ri kü çük par ça la ra ayı rır. 

Di li mi zin sin di rim de ki gö re vi ne dir? Dü şü ne lim ve ar ka - 

daş la rı mız la tar tı şa lım. 

Şim di sin di rim de gö rev li ya pı ve or gan la rı mı zın gö rev le - 

ri ni öğ re ne lim. 

Yu tak, dil ta ra fın dan iti len yi ye cek le ri ye mek bo ru su na ile tir. Ye mek bo ru su yu tak tan mi de - 

ye ka dar uza nır. Ye mek bo ru su nun ya pı sın da ki kas lar ka sıl ma ve gev şe me ha re ket le ri ile be sin - 

le ri mi de ye iter. Mi de de be sin ler top la nır. Mi de, sal gı la rıy la be sin le ri ka rış tı rır ve ka sıl ma gev şe - 

me ha re ket le riy le be sin le ri bu la maç hâ li ne ge ti rir. Mi de den son ra be sin ler in ce ba ğır sa ğa ge - 

çer. İn ce ba ğır sa ğın sal gı la rıy la be sin ler, da ha kü çük par ça la ra ay rı la rak ka na ge çe bi le cek hâ - 

le ge lir. İn ce ba ğır sak ta ka na ge çe me yen be sin ler ka lın ba ğır sa ğa ge lir. Su ve tuz gi bi mad de - 

ler ka lın ba ğır sak ta emi le rek ka na ge çer. Sin di ri le me yen mad de ler anüs yo luy la dı şa rı atı lır. 

23

24 


Sin di rim or gan la rı mı zın ne ler ol du ğu nu bi li yo ruz. Sı nı fı mı za sin di rim ya pı ve or gan la rı nı 

gös te ren mo del ge ti re rek bu or gan la rı sı ra sı ile gös te re lim. Şim di aşa ğı da ki res mi in ce le ye lim 

ve sin di rim de gö rev li ya pı or gan la rı mı zı ken di vü cu du muz üze rin de gös te re lim. 

Ağız 

Yutak 

Kalın 

bağırsak 

Yemek borusu 

İnce 

bağırsak 

Mide 

Ça lış ma ki ta bı mı zın 21. say fa sın da ki “Şi ir Ya zı yo rum” et kin li ği ni 

ev de ya pa lım.


Dişlerimizin bizler için ne kadar önemli olduğunu biliyoruz. Dişlerimiz olmasaydı ne olurdu? 

Düşünelim ve arkadaşlarımızla tartışalım. Düşüncelerimizi defterimize yazalım. 

Dişlerimiz besinleri öğüterek küçük parçalara ayırır. Dişlerimiz görevlerine göre kesici 

dişler, köpek ve azı dişleri olarak üçe ayrılır. Şimdi aşağıdaki ağız modelini inceleyelim. Bu 

modelde diş çeşitleri üç farklı renkte gösterilmiştir. Sizce bu renklere karşılık gelen diş çeşitleri 

neler olabilir? Eşleştirelim. Eşleştirmeyi defterimize yazalım. 

Turuncu 

Mavi 

Sarı 

DİŞLERİMİZ 

Azı dişleri 

Kesici dişler 

Köpek dişleri 

Kesici dişler Köpek dişleri Azı dişleri 

Besinleri kesmemizi ve Be sin le ri koparmamızı Be sin le ri ez me mi zi, öğüt me mi zi 

koparmamızı sağlar. ve par ça la ma mı zı sağ lar. ve çiğ ne me mi zi sağ lar. 

Yu ka rı da öğ ren di ği miz diş çe şit le ri ni ağız mo de lin de ve ya ken di ağ zı mız da gös te re rek bu 

diş le rin sin di rim de ki gö rev le ri ni tek rar ede lim. 

25

26 

Köpek dişleri, kesici dişlerin yanındaki sivri uçlu dişlerdir. Bazı 

hayvanlar avlarını ısırmak ve yakalamak için köpek dişlerini kullanır. 

Biz bu dişleri çok fazla kullanmıyoruz. 

Diş ler Ne den Çü rür? 

Çiğ ne nen yi ye ce ğin ba zı içe rik le ri ya pış kan dır. Di li - 

ni zi diş le ri niz de do laş tı rır sa nız ya pış kan lı ğı his se de bi lir - 

si niz. 

Küçük delikler 

Ha va da ki mik rop lar de lik le rin bü yü me si ne ve de rin - 

leş me si ne ne den olur. De lik ler, diş le ri ni zin sert kıs mı nın 

al tın da ki ya pı la ra ulaş tı ğın da ca nı nız acır. 


Yapışkan sıvı 

Ya pış kan lık uzun sü re ka lır sa diş le ri niz de kü çük de lik - 

ler açı lır. 

Duyarlı kısım 

Diş ler Na sıl Te da vi Edi lir? 

Mik rop lar çü rük diş ler de ki de lik ler de ya - 

şar. Di şin sağ lam kı sım la rı nı yi ye rek de lik le - 

rin bü yü yüp de rin leş me si ne ne den olur. Diş 

dok tor la rı dişteki çü rük kı sım la rı te miz ler ler. 

Dişlerin sert dış olan kısmı yeniden gelişemez. Diş doktorları mikropların yuvalanmasına 

engel olmak için dişlerde oluşan delikleri kapatmak zorundadırlar. 

Ça lış ma Ki ta bıʼ mı zın 22. say fa sın da ki “Boş luk Dol dur ma (1)” et - 

kin li ği ni ev de ya pa lım.


Diş sağlığımızı korumak için neler yapmalıyız? Aşağıdaki resimleri inceleyelim. 

• Çok fazla şeker, çikolata gibi besinler tüketmemeliyiz. Bol 

miktarda meyve, sebze, süt, yoğurt gibi besinler yemeliyiz. 

• Sa bah ve ak şam ol mak üze re gün de 

en az iki ke re diş le ri mi zi fır ça la ma lı yız. 

• Fındık, ceviz gibi sert kabuklu besinleri dişlerimizle kırmamalıyız. 

• Altı ayda en az bir kere diş hekimine giderek dişlerimizi kontrol 

ettirmeliyiz. 

Ay!.. Çok 

sıcak. 

• Çok sıcak ve çok soğuk yiyecekler tüketmemeliyiz. 

27

28 


Şimdi sizinle diş sağlığımızın önemini anlatan bir “Diş Macunu Reklamı Hazırlama” etkinliği 

yapalım. 

Reklam Hazırlayalım 


Sı nıf ar ka daş la rı mız la dört grup oluş tu ra lım. 

• Bi rin ci grup, diş ma cu nu rek la mı için bir se nar yo yaz sın. 

• İkin ci grup, bu se nar yo nun afiş le ri ni ha zır la sın. Ha zır la nan bu afiş le ri sı nı fı mı zın uy - 

gun yer le ri ne as sın. 

• Üçün cü grup, bu se nar yo nun can lan dı rı la ca ğı sah ne yi ve oyun cu la rın kı ya fet le ri ni 

ha zır la sın. 

• Dör dün cü grup ise ya zı lan se nar yo yu can lan dır sın. 

Hay di ko lay gel sin! 

1. Reklamımızda diş sağlığı için hangi koruma yöntemine vurgu yaptınız? 

2. Dişlerinizi korumak için siz neler yapıyorsunuz?


3. SİNDİRİMDEN SONRA NE OLUR? 

Bir an için göz le ri mi zi ka pa ta lım. Evi miz de her gün 

oluş tur du ğu muz çöp le ri dü şü ne lim. Bu çöp le ri dı şa rı 

at ma dı ğı mız da ne ler olur? Dü şü ne lim ve dü şün ce le ri - 

mi zi def te ri mi ze ya za lım. 

Sı nı fa, bo şal tım la gö rev li ya pı ve or gan la rı 

gös te ren bir mo del ge ti ri niz. Mo del üze rin de bo - 

şal tım da gö rev li ya pı ve or gan la rı gös ter me ye 

ça lı şı nız. Bu ya pı ve or gan la rın gö rev le ri nin ne 

ola bi le ce ği ni tah min edi niz. Tah min le ri ni zi ar ka - 

daş la rı nız la tar tı şı nız. 

Be sin le rin sin di ri mi so nu cun da vü cu du muz - 

da atık mad de ler olu şur. Olu şan atık mad de le - 

rin vü cut dı şı na atıl ma sı na bo şal tım di yo ruz. 

Bo şal tım da gö rev li ya pı ve or gan la rı mız 

böb rek, id rar bo ru su (üreter), id rar ke se si ve 

id rar ka na lı (Üretra)dır. 

Bu ya pı ve or gan la rın gö rev le ri ni kı sa ca 

açık la ya lım. 

Bir ön ce ki pa rag raf ta an la tı lan ola yı ken di vü cu du muz da 

dü şü ne lim. Ye di ği miz be sin ler den sin di ril me yen ler vü cu du - 

muz da ka lır sa ne olur? Dü şü ne lim ve dü şün ce le ri mi zi def te - 

ri mi ze ya za lım. 

Vü cu du muz da ki kan, böb rek le ri miz de sü zü le rek za rar lı mad de ler den arın dı rı lır. Vü cu - 

dumuz dan atıl ma sı ge re ken za rar lı mad de ler ve faz la su id ra ra dö nüş tü rü lür. Böb rek ler de 

oluş turu lan id rar, id rar bo ru sun dan ge çe rek id rar ke se si ne ge lir ve bu ra da de po la nır. Son ra da 

idrar ka na lı ile dı şa rı atı lır. 

bel 

idrar kesesi 

böbrekler 

idrar borusu 

(üreter) 

idrar kanalı 

(üretra) 

29

30 


Ye tiş kin bir in sa nın id rar ke se si yak la şık 600 mL id rar de po la ya bi lir. Ço cuk lar da bu 

mik tar da ha az dır. İd rar ke se si nin dört te bi ri (1/4) dol du ğun da tu va le te git me ih ti ya cı du - 

ya rız. 

Sa de ce bo şal tım da gö rev li ya pı ve or gan lar ile mi vü cu du muz da olu şan atık mad de le ri dı - 

şa rı ata rız? Vü cu du muz da olu şan atık mad de le ri at ma mı za ya ra yan baş ka ya pı ve or gan la rı - 

mız var mı? Dü şü ne lim ve ar ka daş la rı mız la tar tı şa lım. 

Bo şal tım da en önem li gö rev böb rek le ri mi ze düş mek te dir. Böb rek le rin dı şın da sin di rim ka - 

na lı, ak ci ğer ile de ri de atık mad de le rin atıl ma sı nı sağ la yan di ğer ya pı ve or gan lar dır. Eg zer - 

siz yap tı ğı mız da de ri miz den atık mad de le ri ter le ye rek ata rız. 

Vü cu du mu zun sağ lı ğı için böb rek le ri mi zin bü yük öne mi var dır. Atık mad de ler vü cu du muz - 

dan uzak laş tı rıl maz sa vü cu du mu zun iş le yi şi bo zu lur. Bu nun için böb rek sağ lı ğı mı za çok dik - 

kat et me li yiz. Böb rek le ri mi zin, bo şal tım ya pı ve or gan la rı mı zın sağ lı ğı nı ko ru mak için kı zar tıl - 

mış, acı lı, ba ha rat lı, aşı rı tuz lu be sin ler tü ket me me li yiz. Bol su iç me li yiz, üşü tüp has ta lan ma - 

ma ya dik kat et me li yiz. Al kol ve si ga ra kul lan ma ma lı yız. 

Böb rek le ri mi zin sağ lı ğı için ne le re dik kat et me niz ge rek ti ği ni araş tır dı nız mı? Top la dı - 

ğı mız bil gi le ri sı nıf ar ka daş la rı mı za su na lım. 

Ça lış ma Ki ta bıʼmı zın 23. say fa sın da ki “Dü şü ne lim-Ya za lım (2)” 

et kin li ği ni ders te ya pa lım.


4. SAĞLIK DÜŞMANLARI: SİGARA VE ALKOL 

Yu ka rı da ki res mi in ce le ye lim. Siz ce bu re sim de ne an la tıl mak is te ni yor? Dü şün ce le ri mi zi 

def te ri mi ze ya za lım. 

Si ga ra ve al kol kul la nı mı nın vü cu du mu za ver di ği za rar la rı araş tır dı nız mı? Top la dı ğı - 

mız bil gi le ri pos ter ha zır la ya rak ar ka daş la rı mı za su na lım. 

Ça lış ma Ki ta bı ʼmı zın 24. say fa sın da ki “Re sim Çi ze lim” et kin li ği - 

ni ev de ya pa lım. 

31

32 


Yan da gör dü ğü nüz işa re ti gün lük ya şan tı mız da he men he men her 

yer de gö rü yo ruz. Siz ce bu işa ret le rin her yer de yay gın laş tı rıl ma sı ile ne 

an la tıl mak is te ni yor ola bi lir? 

Si ga ra ve al kol kul la nı mı in sa na ve çev re ye bir - 

çok za rar ver mek te dir. Si ga ra kul la nan bir in sa nın 

en çok za rar gö ren or ga nı ak ci ğer le ri dir. Si ga ra da 

ni ko tin, kar bon mo nok sit, kat ran gi bi dört bin ci va - 

rın da za rar lı mad de bu lu nur. Bu mad de ler kan ser 

gi bi bir çok has ta lı ğa ne den olur. Ya pı lan araş tır ma - 

lar la si ga ra içen le rin ömür le ri nin, iç me yen ler den 

da ha kı sa ol du ğu is pat lan mış tır. 

Al kol; mi de, ba ğır sak, ka ra ci ğer, si nir ve ruh 

has ta lık la rı na yol aça bi lir. Den ge bo zuk lu ğu na ve 

fel ce ne den ola bi lir. Ay nı za man da tra fik ka za la rı 

gi bi top lum sal olay la ra se be bi yet ve rebilir. 

Si ga ra ve al kol kul lan mak sa de ce sağ lı ğı mı za de ğil, çev re mi ze de bü yük za rar lar ver mek - 

te dir. Si ga ra du ma nın dan çı kan kar bon mo nok sit ga zı ha va yı da bü yük öl çü de kir le tir. Si ga ra 

iz ma rit le ri nin ve al kol şi şe le ri nin çev re ye atıl ma sı çev re kir li li ği ne ne den olur. 

Si ga ra içi len or tam lar da si ga ra kul lan ma yan in san lar da za rar gö rür. 

Si ga ra ve al kol ay nı za man da büt çe mi ze de bü yük za rar ver mek te dir. 

Si ga ra ve al ko lün sağ lı ğı mı za, çev re mi ze ve büt çe mi ze olan za rar la rı nı ço ğal ta bi li riz. He pi - 

miz sağ lık lı bir ya şa mın hak kı mız ol du ğu nu bi li yo ruz. Si ga ra içi len or tam lar dan uzak la şa bi lir, in - 

san lar dan si ga ra iç me me le ri ni ri ca ede bi li riz. Med ya da ki si ga ra, al kol ve ilaç kul la nı mı nı özen - 

di ren me saj la ra al dan ma ma lı yız. Bi linç li bi rey ler ola rak bu kö tü alış kan lık la rı red det me li yiz. 

Si ga ra ve al kol gi bi za rar lı alış kan lık lar dan uzak dur mak için çe şit li spor fa ali yet le riy le uğ ra - 

şa bi li riz. Boş za man la rı mı zı de ğer len di rir ken çe şit li oyun sa lon la rı (ata ri vb.) ye ri ne spor fa ali - 

yet le ri ne yö nel me li yiz. 

Sigara ve alkolün insan sağlığına, çevreye, bütçeye olan zararlarını ve bunların nasıl 

azaltılabileceğini araştırdınız mı? Sınıf arkadaşlarımıza sunalım. 

Ça lış ma Ki ta bıʼmı zın 25. say fa sın da ki “Boş luk Dol dur ma (2)” et - 


Ça lış ma Ki ta bıʼmı zın 26. say fa sın da ki “Ne ler Öğ ren dim?” bö lü mü - 

nü ev de ya pa lım.


DOĞRU - YANLIŞ 

NELER ÖĞRENDİM? 

Aşağıdaki cümleleri dikkatlice okuyalım. Cümlelerin doğru olduğunu düşünüyorsak D, 

yanlış olduğunu düşünüyorsak Y harfini daire içine alalım. 

1. Börek ve kurabiye bol miktarda karbonhidrat ve yağ içerir. D Y 

2. Karbonhidratlı besinler enerji vermezler. D Y 

3. Küçük çocukların daha fazla protein almaları gerekir. D Y 

4. Yağlar, karbonhidratlardan daha fazla enerji verir. D Y 

5. Patates yağlı bir besindir. D Y 

6. Ekmekte su bulunur. D Y 

7. Süt ve süt ürünlerinde bol miktarda mineral vardır. D Y 

8. Suda hiç mineral yoktur. D Y 

9. Besinlerdeki katkı maddelerinin sağlığımıza hiçbir zararı yoktur. D Y 

10. Besinler küçük parçalara ayrılmadan da kana geçebilir. D Y 

BULALIM - EĞLENELİM 

sindirim, beslenme, protein, karbonhidrat, yağ, su, mineral, 

vitamin 

Yukarıda verilen kelimeler aşağıdaki kutu içerisinde soldan sağa 

veya yukarıdan aşağıya doğru yazılmıştır. Bu kelimeleri bulup renkli 

kalemle, ilgili sözcükleri işaretleyerek gösterelim. 

K V S U M İ N E R A L M 

R İ O E P T B N R N J K 

Ş T E R R İ F E Ç Ü N V 

K A R B O N H İ D R A T 

S M E T T M N İ Y A Ğ B 

Ö İ U B E S L E N M E R 

İ N K O İ Ü Z C Ğ N T U 

Ü I S İ N D İ R İ M E A 

33

34 


KENDİMİZİ TEST EDELİM 

Aşa ğı da ki so ru la rı dik kat li ce oku ya lım. Doğ ru se çe ne ği dai re içi ne ala lım. 

1. I. Pro te in, II. Yağ, II I. Kar bon hid rat 

Yu ka rı da ki ler den han gi si ve ya han gi le ri vü cu du muz da ener ji ve ri ci gö rev üst le nir? 

A. I-II B. II-II I C. Yal nız II D. Yal nız II I 

2. I. Pi rinç II. Bö rek II I. Pa ta tes 

Yu ka rı da ki be sin ler den han gi le ri kar bon hid rat içe rir? 

A. I-II B. II-II I C. I-II I D. I-II-II I 

3. Aşa ğı da ki se çe nek ler den han gi sin de pro te in ce zen gin be sin ler var dır? 

A. Ta hıl lı yi ye cek ler, pa ta tes, el ma B. Fın dık, fıs tık, ce viz, yağ 

C. Ba lık, et, süt ve süt ürün le ri D. Pi rinç, şe ker, te re yağ, fın dık 

4. Aşa ğı da ki ler den han gi si yan lış tır? 

A. Kat kı mad de si içe ren be sin ler den bol mik tar da ye me li yiz. 

B. Ye dik le ri mi zin ta ze ol ma sı na dik kat et me li yiz. 

C. Açık ta sa tı lan yi ye cek ler den ye me me li yiz. 

D. Mey ve ve seb ze le ri ye me den ön ce bol su ile yı ka ma lı yız. 

5. Be sin ler sin di ri lir ken uğ ra dık la rı sin di rim or gan la rı nın doğ ru sı ra la ma sı han gi si dir? 

A. Ağız, ye mek bo ru su, yu tak, mi de, in ce ba ğır sak, ka lın ba ğır sak 

B. Ağız, yu tak, ye mek bo ru su, mi de, in ce ba ğır sak, ka lın ba ğır sak 

C. Ağız, ye mek bo ru su, yu tak, mi de, ka lın ba ğır sak, in ce ba ğır sak 

D. Ağız, yu tak, ye mek bo ru su, in ce ba ğır sak, mi de, ka lın ba ğır sak 

6. Aşa ğı da ki ler den han gi si diş sağ lı ğı mız için za rar lı bir dav ra nış tır? 

A. Dü zen li ola rak diş kon tro lü ne git mek 

B. Gün de en az iki ke re diş le ri mi zi fır ça la mak 

C. Çok sı cak ve çok so ğuk yi ye cek ler ye me mek 

D. Di şi miz le sert ci sim ler kır mak 

7. Ye dik le ri miz de bu lu nan ve vü cu du muz için ge rek li olan be sin mad de le ri han gi sin di rim or - 

ga nı mız da emi le rek ka na ka rı şır? 

A. İn ce ba ğır sak B. Ka lın ba ğır sak C. Mi de D. Ağız 

8. Vü cu du muz da olu şan atık mad de le rin vü cut dı şı na atıl ma sı na ne ad ve ri lir? 

A. Sin di rim B. So lu num C. Bo şal tım D. Bes len me 

9. Vü cut ta ki atık mad de le rin dı şa rı atıl ma sın da gö rev li ya pı ve or gan la rın doğ ru sı ra la nı şı 

aşa ğı da ki ler den han gi sin de ve ril miş tir? 

A. Böb rek, üret ra, id rar ke se si, üre ter 

B. Böb rek, id rar ke se si, üret ra, üre ter 

C. Böb rek, id rar ke se si, üre ter, üret ra 

D. Böb rek, üre ter, id rar ke se si, üret ra 

10. Aşa ğı da ki cüm le ler de ve ri len boş luk la ra han gi ke li me le rin gel me si uy gun olur? 

I- Vü cu du muz da ki kan ...................... sü zü lür. 

II- ..................... id ra rı de po lar. 

A. Böb rek - id rar ke se si B. İd rar ke se si - böb rek 

C. İd rar ke se si - üret ra D. Böb rek - üret ra 

11. Aşa ğı da ki ler den han gi si vü cu du muz da ki za rar lı mad de le rin dı şa rı atıl ma yol la rın dan 

de ğil dir? 

A. Ter le me B. So luk ver me C. Kan kay bı D. Dış kı

Maddenin Değişimi ve Tanınması 

KONULAR 

2. ÜNİTE 

MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI 

1. SU HÂLDEN HÂLE GİRER 

DOĞADA SU DÖNGÜSÜ 

Enerji Kaynağı: Güneş 

2. ISI-SICAKLIK 

ISI ENERJİDİR, HAREKETE DÖNÜ- 

ŞEBİLİR 

3. ISI, MADDELERİ ETKİLER 

GENLEŞME 

4. MADDENİN AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ 

BUHARLAŞMA 

YOĞUŞMA 

KAYNAMA SICAKLIĞI 

ERİME-DONMA SICAKLIĞI 

YOĞUNLUK 

35

36 


1. Çevrenizde kömür, petrol, doğal gaz gibi maddelerin çıkarıldığı kaynaklar var mı? Araştıralım. 

2. Demir yolu rayları döşenirken rayların arasında boşluklar bırakılmasının nedenini araştıralım. 

Bu ünitedeki amacımız; yağmurun, karın, bulutun, sisin nasıl oluştuğunu ve doğadaki 

su döngüsünün nasıl olduğunu kavramak; ısı ve sıcaklık kavramlarının ilişkisini tanımlamak; 

ısının maddeler üzerindeki etkisini deney yaparak bulmak; maddenin ayırt edici özelliklerinin 

neler olduğunu deneyler yaparak bulmaktır. 

Arkadaşlar, ünite boyunca koyu renk kelimeleri bulalım. Bunlar fen terimleridir. Renkli 

kartonlardan kareler keselim. Kartonların bir yüzüne bu terimleri, diğer yüzüne de bunların 

anlamlarını ya da bize çağrıştırdıklarını yazalım. Bu kartonları saklayalım, kendimize ait 

fen ve teknoloji sözlüğümüzü oluşturalım. 

Etkinlikleri yaparken aşağıdaki uyarıları dikkate alalım! 








1. SU HÂLDEN HÂLE GİRER 

Pencereye doğru gidelim ve dışarıdaki havayı gözlemleyelim. Bugün dışarıda nasıl bir hava 

var? Böyle havalarda hangi kıyafetleri giydiğimizi belirleyelim. 

Kıyafetlerimizi giyerken niçin hava şartlarını göz önüne alırız? Havalar iyice soğuduğunda 

çevremizdeki su birikintilerine ne olmaktadır? 

Havalar ısındığında su birikintilerinde neler gözlemlersiniz? 

Yağmur, kar, dolu, buz, sis ile ilgili neler biliyorsunuz? Yağmur, kar, sis gibi hava olayları hangi 

mevsimlerde daha çok olmaktadır? Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla tartışınız. 

Aşağıdaki resimlere göre havanın nasıl olduğunu anlatalım ve havanın durumlarını defterimize 

yazalım. 

Gökyüzünü koyu gri renkli bulutlar kapladığında bu çoğunlukla yağmurun habercisidir. Yağmur 

yağdıktan sonra bulutlar dağılınca güneş görülmeye başlar. Güneş kendini gökyüzünde 

göstermeye başladığında yerdeki su birikintileri giderek küçülmeye başlar. Su birikintilerinin yine 

yağmura dönüşmek üzere buharlaşarak havaya karıştığını söyleyebiliriz. Bu biçimde havaya 

karışan suya, su buharı denir. Kar veya buzu eritirseniz su hâline geldiğini görürsünüz. Kar 

ve buzun su olduğunu söyleyebilir misiniz? Sis, havadaki çok küçük su damlacıklarıdır. Peki, 

bulutlarda su olabilir mi? Bunu öğrenmek için bir etkinlik yapalım. 

37

38 

Kavanozda Neler Oluyor? 

Gerekli malzemeler 

büyük kapaklı bir kavanoz, sıcak su, buz parçaları. 

İzlenecek yol 


1. Kavanoza yaklaşık üçte biri (1/3) kadar sıcak su dolduralım. 

2. Kavanozun kapağını ters biçimde kavanozun ağzına 

yerleştirelim. 

3. Buz parçalarını fotoğraftaki gibi kavanozun kapağının 

üzerine yerleştirelim. 

4. Etkinliğimiz sonunda “Gözlem Sonuçlarım” bölümündeki soruları cevaplandıralım. 

1. Kavanozun içinde nasıl değişimler oldu? Bu değişimlerin sebebi ne olabilir? 

2. Kavonuzun içinde meydana gelen bu değişimi hangi doğa olayına benzetebiliriz? 

Yeryüzündeki sular güneşin sıcaklığının etkisiyle buharlaşır. 

Buharlaşan su yani su buharı havaya karışır. 

Su buharı içeren hava yükseldikçe soğur. Yükseklerde 

bulunan soğuk hava içindeki su buharı yoğuşarak çok 

küçük su damlacıklarına ya da buz kristallerine dönüşür. 

Böylece bulutlar ortaya çıkar.


Şimdi de yaptığımız “Kavanozda Neler Oluyor?” etkinliğiyle bulut oluşumunu ilişkilendirelim. 

Arkadaşlarımızla tartışalım. 

Çalışma Kitabı’mızın 30. sayfasındaki bilmeceleri ve tekerlemeleri 

okuyalım. 

Bir büyüğünüzü yemek pişirirken hiç izlediniz mi? 

Yemek pişerken tencerenin kapağını kaldırdığımızda, 

kapağın iç yüzeyinde ne gözlemleriz? Gözlemlerimizi 

defterimize yazalım. 

Yıkandıktan sonra banyodaki aynaya baktığınızda ne 

görürsünüz? Bunun sebebi ne olabilir? Düşünelim ve düşüncelerimizi 


Su damlacıkları, içinde bulundukları hava ortamında sürekli hareket 

hâlindedir. Bu hareketleri sırasında birbirleriyle çarpışıp birleşir 

ve giderek büyüyen su damlacıkları olur. Soğuk bir hava tabakası 

ile karşılaşınca bulutun içinde artık tutunamayacak kadar büyüyüp 

ağırlaştığı için yeryüzüne yağmur olarak düşer. 

39

40 

Yağmurdan başka yağış şekli olup olmadığını düşünelim ve yazalım. 

Soğuk havalarda, bulutlarda, aşırı soğumuş 

su damlacıkları ve buz kristalleri karışık hâlde 

bulunur. Buz kristallerine, aşırı soğumuş su 

damlacıkları temas ettiğinde hemen donar. Donan 

su damlacıkları diğer buz kristallerine yapışarak 

büyür ve kar taneciklerini oluşturur. Bu 

kar tanecikleri bulut içerisinde tutunamayacak 

kadar büyüyüp ağırlaştıklarında kar olarak yeryüzüne 

düşer. 


Otomobil kullananlar, karanlığın dışında başka hangi durumlarda farlarını yakarlar? Bunun 

sebebinin ne olabileceğini defterimize yazalım. 

Hava su buharı içeriyorsa buna nemli hava denilmektedir. Nemli hava yeryüzüne yakın 

yerlerde soğuduğunda yoğuşur. Su damlacıkları havada asılı kalır. Bu olaya sis diyoruz. 

Çalışma Kitabı’mızın 31. sayfasındaki “Resme Bak, Soruları Cevapla” 

etkinliğini derste yapalım. 

Kışın bazı göllerin ya da su birikintilerinin üzeri donar. 

Sizce bunun sebebi ne olabilir?


DOĞADA SU DÖNGÜSÜ 

Bulut, yağmur, kar, sis ve buzun oluşumlarının ortak noktalarını düşünelim. Aslında bunların 

hepsinin su olduğunu fark ettiniz mi? Acaba gökyüzünde yağmur deposu mu var? Bir gün 

bu depodaki su bitebilir mi? Bu deponun kaynağı ne olabilir? Düşüncelerimizi defterimize yazalım. 

41

42 

Şimdi bir etkinlik yaparak bu sorunun cevabını birlikte öğrenelim. 

Dönen Su 



düz ağızlı büyük bir cam kâse, küçük bir fincan, buz parçaları, saydam plastik (streç) 

film, ispirto ocağı veya mum, kaynar su, sacayağı, kibrit. 


2. Büyük kâsenin ağzını saydam plastik film ile kapatalım. 

3. Fincanın tam üstüne gelecek şekilde filmin üzerine 

buzu koyalım. 

1. Büyük cam kâsenin içine kaynar su koyalım ve 

ortasına küçük fincanı yerleştirelim. Suyun, fincanın 

boyunu aşmamasına dikkat edelim. 

4. Kâseyi sacayağı üzerine koyarak ispirto ocağını 

sacayağı altına yerleştirip yakalım. Suyu bir süre 

ısıtalım. 

5. İspirto ocağını kapatarak kâsenin içinde ne olduğunu 

gözlemleyelim. 

6. Etkinliğimizin sonunda “Gözlem Sonuçlarım” 

bölümündeki soruları cevaplandıralım. 

1. Etkinliğimizde su buharı damlalar hâlinde fincanda birikti. Bunun sebebi ne olabilir? 

2. İspirto ocağını kapattığımızda ise bu olay yavaşladı ve bir süre sonra durdu. Bunun 

nedenini kısaca açıklayalım. 

Buharlaşan su, su buharı hâlinde havaya karışır. Havadaki su buharı uygun koşullar oluştuğunda 

yağış hâlinde tekrar yeryüzüne düşer. Yağışlar ile buharlaşmanın birbirini dengelediğini 

fark ettiniz mi?


En önemli yaşam kaynağımız sudur. Canlıların yapısında çok miktarda su bulunur. Deniz, 

kara ve hava arasındaki su alış verişi yaşamın var olmasını sağlayan koşulları sürekli kılar. 

Suyun yeryüzü ile gökyüzü arasındaki sürekli dolanımına su döngüsü adı verilir. 

3 

Aşağıdaki resimde su döngüsünün nasıl oluştuğunu inceleyelim: 

Güneş; toprağı, gölleri, yer 

altı sularını, denizleri ısıtarak 

buralardaki suyun bir kısmını 

buharlaştırır. Suyun tekrar havaya 

geçmesini sağlar. 

Bulutlar yüksek yerlerde soğuk 

hava ile karşılaşır. Yoğuşma ile oluşan 

su damlacıkları yağmur veya 

kar biçiminde yeryüzüne iner. 

1 

Canlılar tarafından kullanılan 

suyun bir kısmı terleme ve solunum 

yoluyla buharlaşarak havaya 

verilir. 

Yukarıdaki su döngüsü resminde buharlaşma ile suyun havaya döndüğünü ve yağışlarla 

tekrar yeryüzüne düştüğünü gözlemliyoruz. Bu olayda yağışlarla buharlaşma arasında bir denge 

vardır. Doğada su yok olmaz. Sadece farklı hâllerde bulunabilir. Doğada sürekli bir su döngüsü 

vardır. Bu döngü ile yeryüzündeki suyun dengesi sağlanmış olur. Yaptığımız “Dönen Su” 

etkinliğinde de suyun buharlaşarak su buharı hâline gelip saydam plastik filme çarptığında yoğuştuğunu 

ve su damlaları hâlinde fincanda biriktiğini gözlemlemiş olmalısınız. 

Doğadaki su döngüsünün sürekli gerçekleşebilmesi için güneş enerjisi gereklidir. Çünkü 

yeryüzündeki sular güneş enerjisi ile buharlaşır. Havanın soğuması ile yoğuşur. Isıtma ve soğuma 

sağlandığı sürece su döngüsünün sürekliliği devam eder. "Dönen Su" etkinliğimizde ispirto 

ocağı enerji kaynağı idi ve suyun buharlaşmasını sağladı. Isıtmayı kestiğimizde ise kâsedeki 

su döngüsünün durduğunu gözlemledik. 

Çalışma Kitabı’mızın 32 ve 33. sayfalarındaki “Düşünelim-Yazalım” 

ve “Çaydanlıkta Neler Oluyor?” etkinliklerini evde yapalım. 

Çalışma Kitabı’mızın 32. sayfasındaki “Boşluk Doldurma” etkinliğini 

derste yapalım. 

2 

43

44 

Enerji Kaynağı: Güneş 

Hem ısıtır, 

Hem yakarım, 

Tüm canlılara bakarım. 

Ben kimim bilin bakalım? 


Gözlerimizi kapatalım ve bir an için Güneş'in olmadığını hayal etmeye çalışalım. Hayatımızda 

hangi değişiklikler olurdu? Güneş'in yerine başka hangi enerji kaynaklarını kullanabileceğimizi 

arkadaşlarımızla tartışalım. Tartışma sonuçlarımızı defterimize yazalım. 

Yaktığımız kömür, kullandığımız petrol ve doğal gazın kaynağının ne olduğunu düşünelim. 

Kömür, petrol ve doğal gaz gibi yakacakların kaynağı da Güneş olabilir mi? Bitkilerin büyümesi 

Güneş sayesinde olur. Bitkiler güneş enerjisini kullanarak besinlerini kendileri üretir. 

Görmemizi sağlayan ışık enerjisinin kaynağı da güneş enerjisidir. 

Rüzgâr, yağmur gibi doğa olaylarının sebebi de havanın ısınıp soğuması ile ilgilidir. Havanın 

ısınıp soğuması olaylarının nedeni de yine güneş enerjisidir. Rüzgâr enerjisinin temelinde 

de Güneş vardır. Yakıt olarak kullandığımız kömür, odun, petrol gibi kaynaklarının 

oluşumunda güneş enerjisinin etkisi vardır. 

O hâlde Dünya’daki tüm enerji kaynaklarının kökeni Güneş’tir. 

Dünya’daki yaşamın devamı için gerekli olan güneş enerjisi bize nasıl ulaşıyor olabilir? 

Güneş’in merkezinde çok büyük patlamalar meydana gelir. Bu patlamalar sonucu büyük bir 

enerji açığa çıkar. Açığa çıkan bu enerji uzaya yayılır. Bu enerjinin çok az bir kısmı Dünya’ya 

gelir. Güneş enerjisi Dünya’ya Güneş’ten yayılan ışınlarla ulaşır. 

Güneş enerjisinden; güneş pilleri yardımıyla elektrik 

enerjisi üretilir. Güneş pilleri yüzeylerine düşen ışık 

enerjisini, elektrik enerjisine dönüştürür. Bazı saatler ve 

hesap makineleri de güneş enerjisi ile çalışır. 

Çalışma Kitabı’mızın 34. sayfasındaki “Resim İnceleme” etkinliğini 

derste yapalım.


Güneş enerjisini hayatımızın başka hangi alanlarında kullanıyoruz? Düşünelim ve arkadaşlarımızla 

tartışalım. Tartışma sonuçlarını defterimize yazalım. 

Güneşli havalarda dinlenmek için genellikle gölge yerleri seçeriz. Bunun sebebinin ne olabileceğini 

düşünelim ve defterimize yazalım. 

Güneş Isıtır mı? 


eşit büyüklükte iki adet karton kutu, iki adet termometre, oyun hamuru, makas. 


1. Eşit büyüklükteki karton kutuları üst yüzleri açık olacak 

şekilde keselim. 

2. Karton kutuların içlerine birer adet termometreyi oyun 

hamuru yardımı ile yerleştirelim. Termometrelerin gösterdiği 

sıcaklık değerlerini kaydedelim. 

3. Karton kutunun birini güneş ışığını doğrudan alacak diğerini 

ise gölgede kalacak şekilde bir yere yerleştirelim. 

4. On beş dakika sonra karton kutuların içerisindeki termometrelerin 

gösterdiği değerleri tekrar okuyalım ve kaydedelim. 

5. Etkinlik sonuçlarımıza göre “Gözlem Sonuçlarım” bölümünü 

yapalım. 

45

46 


1. Etkinliğimizde karton kutuların içindeki termometrelerin gösterdiği ilk sıcaklık değerleri 

arasında bir fark var mıydı? 

2. Karton kutuların birini güneş ışığını doğrudan alan diğerini gölge bir yere koyduğumuzda 

termometrelerin gösterdiği sıcaklık değerleri nasıl değişti? Neden? 

Sıcak yaz günlerinde güneş ışığını alan bir yere şişe içinde su koyduğumuzda suyun sıcaklığının 

arttığını görürüz. Güneş ışınları ulaştıkları maddeyi ısıtır. Böylece güneş enerjisi ısı 

enerjisine dönüşmüş olur. Yaptığınız etkinlikte de güneş ışığını doğrudan alan termometredeki 

sıcaklık değerini daha fazla ölçmüş olmalısınız. Bu bize güneş enerjisinin ulaştığı maddeyi 

ısıttığını yani güneş enerjisinin ısı enerjisine dönüştüğünü gösterir. Güneş enerjisinin ışınlarla 

taşındığını sayfa 44’te öğrenmiştik. Güneş enerjisi ışık ışınları ile yayılır ve bu ışınlar ulaştıkları 

maddeyi ısıtır. Maddeleri herhangi bir temas olmadan ısıtması güneş enerjisinin ışınlarla 

taşındığını gösterir. 

Çalışma Kitabı’mızın 35. sayfasındaki “Resim Çizelim” etkinliğini 

evde yapalım. 

2. ISI-SICAKLIK 

Çaya attığımız şekeri çay kaşığı ile karıştırırız. Bu kaşığı çıkarıp elimize değdirdiğimizde 

çay kaşığının sıcak olduğunu hissederiz. Bunun sebebi ne olabilir? Düşünelim ve arkadaşlarımızla 

tartışalım. 

Ocak üzerinde ısınmakta olan bir çorbanın içindeki kaşığı alırsanız kaşığın ısındığını hissedebilirsiniz. 

Kaşık neden ısınmış olabilir? 

Bir büyüğümüzden yardım alarak ütünün fişini elektrik prizine takıp biraz ısınmasını sağlayalım. 

Evimizdeki bir havluyu alarak elimizle sıcaklığını kontrol edelim. Daha sonra ütüyü havlu 

üzerinde gezdirelim. Bu işlemden sonra havlunun sıcaklığını elimizle tekrar kontrol edelim. 

Havlunun sıcaklığında değişme olmuş mudur? Neden? 

4. sınıfın "Maddeyi Tanıyalım" ünitesinin "Maddenin Isı Etkisiyle Değişimi" konusunda 

öğrendiklerimiz bize yardımcı olacaktır.


Maddelerin ısınmasına neden olan etken ne olabilir? Şimdi bir etkinlik yaparak bu sorunun 

cevabını bulalım. 

Hangi Para Daha Sıcak? 


aynı büyüklükte iki adet madenî para. 


1. İki adet madenî parayı masanın üzerine koyup birine sağ elimizin 

diğerine sol elimizin işaret parmağıyla dokunalım. Madenî 

paraların sıcaklıklarını karşılaştıralım. 

2. Şimdi madenî paralardan birini avcumuzun içine alalım ve 

birkaç dakika bekleyelim. 

3. Madenî paraların sıcaklıklarını tekrar karşılaştıralım. 

4. Etkinlik sonuçlarımıza göre “Gözlem Sonuçlarım” bölümünü dolduralım. 

1. Birinci basamakta iki madenî paranın sıcaklıkları arasında bir fark var mıydı? 

2. Avcumuzda beklettiğimiz paranın sıcaklığıyla diğer paranın sıcaklığı arasında bir 

fark var mıydı? Neden? 

Sıcak çayın veya çorbanın içindeki kaşıkların ısınmasının nedeni sıcaklığı fazla olan çay 

veya çorbadan ısı enerjisi almasıdır. Ütüyü havlu üzerinde gezdirdiğimizde de havlunun ısındığını 

gözlemlemiş olmalısınız. Havlunun ısınmasının nedeni de ütüden ısı enerjisi almasıdır. 

Yukarıda yaptığımız etkinlikte de madenî para elinizden ısı alarak sıcaklığı artmıştır. 

O hâlde sıcaklığı yüksek olan maddelerin temas ettiği soğuk maddeleri ısıttığı sonucuna 

ulaşabiliriz. 

Çalışma Kitabı’mızın 36. sayfasındaki “Düşünelim-Yazalım” etkinliğini 


47

48 

Hangisi Daha Sıcak? 


Sağlıklı bir kemik gelişimi için süt içmemiz gerektiğini biliyorsunuz. Bazılarımız sütü sıcak 

bazılarımız da soğuk içmeyi severiz. Bir dakika ısıttığımız süt ile on dakika ısıttığımız sütü karşılaştırırsak 

aralarında nasıl bir fark olur? Düşünelim ve arkadaşlarımızla tartışalım. Tartışma 

sonuçlarımızı defterimize yazalım. 

Şimdi bir etkinlik yaparak bu sorunun cevabını bulalım. 


iki adet ispirto ocağı veya mum, iki adet eşit büyüklükte beherglas, iki adet termometre, 

iki adet sacayağı, kibrit, su, saat. 


1. Beherglaslara eşit miktarda su dolduralım. 

2. Termometre ile her iki beherglastaki suyun 

sıcaklığını ölçüp not edelim. 

3. Birinci beherglastaki suyu iki dakika, ikinci 

beherglastaki suyu beş dakika ispirto ocağı ile ısıtalım. 

4. Termometre ile her iki beherglastaki suyun sıcaklığını 

ölçüp not edelim. 

5. Etkinlik sonuçlarımıza göre bir sonraki sayfada 

yer alan “Gözlem Sonuçlarım” bölümündeki soruları 

cevaplayalım.


1. Verilerimizle aşağıda verilen cümleleri defterimize yazarak boşlukları dolduralım. 

1. beherglas : ‹lk s›cakl›¤› ........... °C, ‹ki dakika ›s›tt›ktan sonra s›cakl›¤› ........... °C 

2. beherglas : ‹lk s›cakl›¤› ........... °C, Befl dakika ›s›tt›ktan sonra s›cakl›¤› ........... °C 

2. İki beherglastaki suyun sıcalıkları ısıtma süreleri sonunda nasıl değişti? Neden? 

Sıcaklığı yüksek olan maddelerin sıcaklığı düşük maddeleri 

ısıttığını öğrendiniz. Maddeye verdiğimiz ısı miktarını artırırsak 

sıcaklıkları da o oranda artar. Yukarıda yaptığımız etkinlikte 

de aynı maddeye az ısı verdiğimizde maddenin az, çok 

ısı verdiğimizde çok ısındığını gözlemlemiş olmalısınız. 

Unutmayalım ki sıcaklıkları farklı maddelerin teması hâlinde 

alınıp verilen ısı, yükselip alçalan sıcaklıktır. 

Çay demlerken suyun çabuk kaynaması için çaydanlığa az 

miktarda mı, yoksa çok miktarda mı su koymamız gerekir? Arkadaşlarımızla 


Şimdi bir etkinlik yaparak bu sorunun cevabını birlikte 

bulmaya çalışalım. 

Hangimiz Daha Çok Isındı? 


iki adet beherglas, iki adet ispirto ocağı, iki adet sacayağı, iki adet termometre, kibrit, 

su, saat. 


1. İlk beherglasa elli mililitre, diğerine yüz mililitre 

su koyalım. Her iki beherglastaki suların sıcaklıklarını 

termometre ile ölçerek kaydedelim. 

2. İspirto ocağıyla beherglasları üç dakika boyunca 

ısıtalım. 

3. Termometre ile her iki beherglastaki suyun sıcaklıklarını 

ölçüp not edelim. 

4. Etkinlik sonuçlarımıza göre “Gözlem Sonuçlarım” 


49

50 


1. Yaptığımız etkinlikte her iki beherglastaki suyun sıcaklıklarını karşılaştırdığımızda 

neler gözlemledik? 

2. Sulara verdiğimiz ısı miktarları aynı olduğu hâlde suların sıcaklıklarında meydana 

gelen farklılıkların sebebini nasıl açıklayabilirsiniz? 

Çay demlerken çabuk kaynaması için çaydanlığa az miktarda su koyarız. Bu sayede suyu 

daha çabuk kaynatacağımız için çayın demlenmesi de çabuk olacaktır. Yaptığınız etkinlikte de 

aynı miktar ısı verdiğiniz maddelerden miktarı az olanın daha çabuk ısındığını gözlemlemiş oldunuz. 

O hâlde maddenin miktarı az olunca verilen ısı enerjisine göre sıcaklık artışı daha çok 

olacaktır. 

Etkinliğimizde ısı enerjisi elde etmek için ispirto ocağındaki yakıtı kullandık. Çünkü maddeler 

yandıklarında ısı enerjisi verirler. 

Peki, etkinliklerimizde kullandığımız ispirto ocağında yakıt olmasaydı, ocak tek başına ısı 

verebilir miydi? Şimdi bir etkinlik yaparak bu sorunun cevabını bulalım. 

Yakıtsız İspirto Ocağı 


iki adet ispirto ocağı, ispirto, kibrit. 


1. İspirto ocaklarından birine ispirto koyalım diğerini 

boş bırakalım. 

2. Öğretmenimizin de yardımıyla iki ispirto ocağını 

kibritle yakmaya çalışalım. 

3. Etkinlik sonuçlarımıza göre “Gözlem Sonuçlarım” bölümündeki soruları cevaplayalım. 

1. İspirto ocaklarını yaktığınızda hangi ispirto ocağı yandı? 

2. Hangi ispirto ocağı ısı verdi? Neden? 

Maddelerin sıcaklığının yükselmesinin nedeninin ısı enerjisi olduğunu biliyorsunuz. 

Maddeler yandığında ısı enerjisi verir. Yaptığınız etkinlikte de ısıyı ispirtonun yanması sonucu 

elde ettiniz. 

Isı ve sıcaklık kavramları birbirinden farklıdır. Isı bir enerji iken sıcaklık bir enerji değildir. 

Maddelerin teması hâlinde maddelerin arasında ısı alış verişi olur. Buna göre maddenin sıcaklığı 

değişir. Sıcaklık ise bir maddenin ne kadar soğuk ya da sıcak olduğunu belirtir.


Isı enerjisi elde etmek için çok değişik yakıtlar kullanırız. Yaktığımız kömürün, kullandığımız 

petrolün ve doğal gazın kaynağının güneş enerjisi olduğunu biliyoruz. 

Bir elektrik santralini, kömür ocağını, kömür veya odun deposunu hiç ziyaret ettiniz mi? Buralarda 

bulunan enerji kaynağının nereden temin edildiğini, önemini ve fiyatını biliyor muyuz? 

Evimizde, okulumuzda ortamı ısıtmak için soba, kalorifer gibi araçlar kullanılır. Bu araçlarda 

kömür, odun, doğal gaz gibi yakıtlar yandığında çevresine ısı enerjisi verir. Yakıtlar ısıtma, aydınlatma 

gibi alanlarda kullanılabilir. Termik santrallerde yakıtların kullanılmasıyla elektrik elde 

edilir. Elektrik aydınlatmada kullanılır. Otomobil gibi araçlarda petrolden elde edilen benzin yakıt 

olarak kullanılır ve otomobilin hareket etmesi sağlanır. Evinizde yemek pişirmede ise doğal 

gazdan veya sıvılaştırılmış petrol gazından yararlanılır. 

ISI ENERJİDİR, HAREKETE DÖNÜŞEBİLİR 

Kışın kaloriferlerimiz yanarken peteklerin 

üstündeki perdelerin hareket 

ettiğini hiç fark ettiniz mi? Ya da sobanın 

tellerine, kurutmak için astığınız 

havluların sallandığını gördünüz mü? 

Bunların sebebi ne olabilir? Düşünelim 

ve cevaplarımızı defterimize yazalım. 

51

52 

Şimdi bir etkinlik yapalım ve bu sorunun cevabını araştıralım. 

Nasıl Hareket Ediyorum? 


dosya kâğıdı, ip, makas, mum, kibrit, kalem, tabak. 


3. Spiralin merkezine bir delik açalım. Uzun bir ipi bu delikten 

geçirelim ve bağlayalım. 


1. Dosya kâğıdından on-on beş santimetre çapında 

bir daire keselim. 

2. Kestiğimiz daireden, şekildeki gibi bir spiral çizip 

çıkaralım. 

4. Yaptığımız spiralin ipinden tutalım. Spiralin altına mumu 

yakıp yerleştirelim. 

Not: Spiralin, mum alevine değmemesine dikkat edelim. 

5. Etkinlik sonuçlarımıza göre “Gözlem Sonuçlarım” bölümündeki soruları cevaplandıralım. 

Yaptığımız etkinlikte spiralin dönmesinin nedeni nedir? 

“Vücudumuz Bilmecesini Çözelim” ünitesinde vücudumuz için gerekli olan enerjinin besinlerden 

sağlandığını öğrenmiştiniz. Besinler bir şekilde vücudumuzun yakıtları sayılabilir. Besinlerden 

elde ettiğimiz enerji sayesinde hareket edebiliriz. Besinlerin vücudumuzda kullanılmasıyla 

ısı enerjisi açığa çıkar ve biz bu enerjiyi yaşamsal faaliyetlerimiz için kullanırız. 

Isı, sıcaklıktan farklı olarak bir çeşit enerjidir. Yaptığımız etkinlikte mumun sağladığı ısı 

enerjisi çevresindeki havayı ısıtarak havanın hareket etmesine neden olmuştur. Olay bize ısı 

enerjisinin hareket enerjisine dönüştüğünü gösterir.


Marketten ya da bakkaldan aldığınız ambalajlı gıdaların 

üstündeki besin değerlerini gördünüz mü? Farklı gıdaların 

üzerindeki besin değerlerini okuyalım ve birimleri ile birlikte 


Uluslararası birim sisteminde ısı birimleri joule (jul) ve 

kaloridir. Joule kısaca “J” ile, kalori de “cal” ile gösterilir. Joule 

ve kalori birbirleri cinsinden yazılabilirler. 

1 cal ≈ 4 J (Bir cal yaklaşık olarak dört J’dür.) 

Kalorinin bin katı bir kilokaloridir. Joule'ün bin katı ise bir kilojoule (kilojul)'dür. Kilokalori 

“kcal” ile, kilojoule “kJ” ile gösterilir. 

1000 cal = 1 kcal 

1000 J = 1 kJ 

Aşağıdaki tabloda bazı besinlerin yüz gramının besin değerleri kcal birimiyle yazılmıştır. 

Gıdalar 

100 g için besin 

değerleri (kcal) 

Taze fasulye 90 

Soğan 35 

Ispanak 26 

Havuç 35 

Badem 600 

Fındık 650 

Kiraz 40 

Üzüm 57 

Izgara tavuk 132 

Yağlı yoğurt 95 

Bisküvi 470 

53

54 


Biraz da alıştırma yaparak J ve cal cinsinden verilmiş enerjileri istenilen birime dönüştürelim. 

Aşağıda verilenleri defterimize yazarak birim dönüşümlerini yapalım. 

1. 4000 cal = ................... kcal 

2. 80 kcal = ................... cal 

3. 25 000 J = ................... kJ 

4. 5 cal = ................... J 

5. 8000 J = ................... cal 

6. 6 kJ = ................... J 

7. 36 J = ................... cal 

8. 1500 cal = ................... J 

9. 120 000 cal = ................... kcal 

10. 45 000 J = ................... kJ 

Aldığımız her yüz kJ enerjiyle neler yapabiliriz? Bu enerjinin yaş, cinsiyet, kilo gibi etkenlere 

göre değişebileceğini unutmayınız. 

İki dakika hafif tempolu koşabiliriz. Beş dakika hızlı yürüyebiliriz. 

Üç dakika bisiklete binebiliriz. Otuz dakika uyuyabiliriz. 

Çalışma Kitabı’mızın 37. sayfasındaki “Alıştırma Yapalım” etkinliğini 


Çalışma Kitabı’mızın 37. sayfasındaki “Doğru mu, Yanlış mı?” etkinliğini 

evde yapalım.


3. ISI MADDELERİ ETKİLER 

Yukarıdaki resimleri inceleyelim. İlk termometrede başlangıçta sıcaklık düşük iken diğer 

resimdeki termometrede ince cam boru içindeki sıvının seviyesinin yükselmesinin nedeni ne 

olabilir? 

Bir şişe içindeki suyu buzdolabının buzluğuna koyduğunuzda suyun buz hâline geldiğini 

görürsünüz. Bu değişimlerin nedeni ne olabilir? 

Bir balonu şişirelim ve ağzını iple bağlayalım. Bu balonu önce sıcak bir sobanın veya 

kaloriferin yanına koyalım. Bir süre bekleyelim. Daha sonra bu balonu buzdolabına koyalım. 

Bir süre bekleyelim. Balonda ne gibi değişiklikler gözlemlediğimizi arkadaşlarımızla tartışalım. 

Çorbanın Sıcaklığı Nasıl Değiştirilir? 

Bir miktar çorbayı ocakta ısıttığımızda, çorbanın sıcaklığında 

nasıl bir değişiklik olur? Çorbayı buzdolabına koyarsak 

çorbanın sıcaklığında nasıl bir değişiklik olur? 

Çorbayı ısıtarak dışarıdan ona ısı vermiş oluruz. Bir süre 

sonra çorba ısınır ve sıcaklığı artar. Buzdolabına koyduğumuzda 

ise çorba ısı vermiş olur, zamanla soğur ve sıcaklığı düşer. 

Isınma ve soğuma, ısının maddeler üzerindeki en belirgin etkisidir. 

Termometredeki sıvının yükselmesi veya düşmesi de ısınma ve soğuma olayları ile gerçekleşir. 

Ocak üstündeki suyun sıcaklığının artması ısı alma yani ısınma, suyun buzdolabında 

donması ise soğuma yani ısı verme ile gerçekleşir. 

55

56 

Genleşme 

Kavanoz Kapağı Nasıl Açıldı? 

Ayşe, mutfakta ablasını izliyordu. Ablası reçel kavanozunun 

kapağını açmaya çalışıyordu. Ama bir türlü açmayı 

başaramıyordu. Ablası kavanozu içi sıcak su dolu 

bir kabın içerisine ters bir şekilde batırdı. Kavanozu bu 

şekilde bir süre beklettikten sonra sıcak sudan çıkardı 

ve kapağını rahatça açtı. Ayşe bu olaya çok şaşırmıştı. 

Bu olayın nasıl olduğunu merak etti. 


Yukarıdaki resimlerde gördüğünüz elektrik tellerinin görünümleri arasında nasıl bir fark 

vardır? Bunun sebebi ne olabilir? Düşünelim ve arkadaşlarımızla tartışalım. 

Kapağı sıkışan kavanozu açmak için sıcak suya batırırız. Suyun etkisiyle kavanozun kapağı 

genleşir ve daha kolay açılır. Burada da görüldüğü gibi ısınan maddelerin hacmi artar. 

Demir yolu yapılırken rayların arasında boşluklar bırakılır. Bunun sebebini ve buna 

benzer örnekleri daha önce araştırmıştık. Şimdi yaptığımız bu araştırmayı arkadaşlarımıza 

sunalım.


Şimdi bir etkinlik yaparak maddelerin ısı alma ve verme olayından sonraki değişimlerini 


Gravzant Halkası 


gravzant halkası, ispirto ocağı, tahta maşa, kibrit, saat. 


1. Gravzant halkası topunu, halkadan geçirmeye 

çalışalım. 

2. Gravzant halkası topunu tahta maşa ile tutup 

ispirto ocağında on dakika süreyle ısıtalım. 

3. Gravzant halkası topunu, halkadan tekrar geçirmeye 

çalışalım. 

4. Isınan topun soğumasını bekleyelim. Soğuyan 

topu halkadan geçirmeye çalışalım. 


1. Etkinliğimizde gravzant halkası topu hangi durumlarda halkadan geçti, hangi durumlarda 

geçmedi? 

2. Aynı gravzant halkası topun, aynı halkadan geçebilmesinin ve geçememesinin sebebi 

ne olabilir? 

Katı maddelere ısı verdiğimizde boyları uzar, yüzeyleri genişler ve 

hacimleri artar. Buna genleşme adı verilir. Tren rayları döşenirken raylar 

arasında boşluklar bırakılır. Bunun nedeni yazın ısı etkisiyle genleşen 

rayların tren kazalarına neden olmasını engellemektir. 

Kışın ise raylar arasındaki mesafenin büzülme nedeniyle arttığını 

gözlemleriz. Maddeler ısı verdiğinde soğur ve sıcaklıkları düşer. Sıcaklığı 

düşen maddenin hacmi küçülür. Bu olaya büzülme adı verilir. Yaptığınız 

etkinlikte de gravzant halkası topunun ısıtıldığında halkadan geçmediğini 

gözlemlediniz. Top ısı etkisiyle genleştiğinden hacmi büyümüş, bu nedenle halkadan 

geçmemiştir. Top soğuduğunda ise büzülmeye uğradığı için halkadan geçebilecektir. 

Isıtılan her cisim genleştiği hâlde su, 0 °C ile 4 °C arasında ısıtıldığı zaman genleşmez, 

hacmi küçülür. 4 °C’ta su hacimce en küçük, birim hacmindeki kütlesi bakımından ise en büyük 

orandadır. 4 °C’tan sonra suyu soğutursak hacmi büyür, yani genleşir. Su 0 °C’ta buz olunca 

hacmi büyür, birim hacmindeki kütlesi azalır. Buz, sudan daha hafif olur. 

Sıcak suya koyduğumuzda kapağı sıkışmış kavonozu daha rahat açabilmemiz genleşmenin 

olumlu bir örneğidir. Yaz aylarında genleşip sarkan elektrik tellerinin genleşmeye olumsuz 

bir örnek olduğu söylenebilir. Siz de genleşme ve büzülmeye, bu olayların olumlu ve olumsuz 

etkilerine günlük hayattan örnekler veriniz. 

57

58 


Termometrelerin çalışma ilkesinde de sıvı maddelerin ısı etkisiyle genleşmesi özelliğinden 

yararlanılır. Termometre sıcak bir maddenin içine konulduğunda termometre haznesi içindeki 

sıvı genleşerek cam boru içinde yükselir. Termometre içindeki sıvının ısı etkisiyle hacmi artmış 

ve genleşmiştir. Termometre soğuk bir madde içine konulursa bu kez termometre içindeki sıvı 

büzülür. Sıvının termometredeki cam boru içinde seviyesi düşer. Buraya kadar verilen örneklerden 

genleşme ve büzülmenin birbirinin tersi olaylar olduğunu söyleyebiliriz. Genleşme ve 

büzülme ısı alma ve verme olayı ile gerçekleşir. 

Çalışma Kitabı’mızın 38. sayfasındaki “Boşluk Doldurma” etkinliğini 




BUHARLAŞMA 

4. MADDENİN AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ 

Yukarıdaki resimleri inceleyelim. Tencereden ve ütüden çıkan su buharının nedeni ne olabilir? 

Düşünelim ve defterimize yazalım.


Kolonyaya Ne Oldu? 


kolonya. 


1. Elimizin üzerine bir miktar kolonya 

döküp bir süre bekleyelim. Elinizde ne 

hissettiniz? 

2. Etkinlik sonuçlarımıza göre “Gözlem 

Sonuçlarım” bölümündeki soruları 

cevaplandıralım. 

1. Sıvı hâldeki kolonya buharlaşırken elimizde serinlik hissederiz. Bunun nedeni 

nedir? 

2. Sıvıların ısı alarak gaz hâline geçmesi olayına ne ad verilir? 

Kuruması için asılan ıslak çamaşırlar yazın mı, kışın mı daha çabuk kurur? Düşünelim ve 

arkadaşlarımızla tartışalım. 

59

60 

Şimdi bir etkinlik yaparak bu sorunun cevabını gözlemleyelim. 

Hangisi Önce Kurur? 



eşit büyüklükte dört bez parçası, dört adet tabak, su, termometre, soba, radyatör 

veya kalorifer. 


1. Dört parça bezi su ile ıslatarak suyunu iyice sıkalım. 

2. Islak bezleri dört ayrı tabağa yerleştirelim. 

Tabaklardan birincisini kaloriferin üzerine, ikincisini 

sınıfın bir köşesine, diğerini pencerenin iç 

tarafına, sonuncu tabağı da pencerenin dış tarafına 

koyalım. 

3. Her noktanın sıcaklıklarını termometre ile ölçelim. 

4. Bezleri iki saat boyunca her on beş dakikada bir kontrol edelim ve bezlerin kuruyup 

kurumadıklarına bakalım. 


1. Etkinliğimizdeki bezlerden hangisi daha çabuk hangisi daha geç kurudu? 

2. Etkinliğimiz sonucunda bütün bezlerin kuruması buharlaşma hakkında nasıl bir 

sonuca varmamızı sağlar? 

3. Sıcaklıkla buharlaşma arasında nasıl bir ilişki kurarsınız? 

Toprak kap ve testiler suyu soğutur. Çünkü toprak kaplarda hava gözenekleri bulunur. 

Bu hava gözeneklerinden su buharlaşır. Böylece suda soğuma olur. 

Kuruması için asılan ıslak çamaşırların yazın daha çabuk kurumasının nedeni havanın sıcak 

olmasıdır. Sıcak ortamda buharlaşma daha çabuktur. Yaptığınız etkinlikte tabaklar içindeki 

ıslak bezlerin kuruduğunu gözlemlemiş olmalısınız. Bezlerin farklı ortamlarda kuruması buharlaşmanın 

her sıcaklıkta olduğunu gösterir. Yalnızca bu buharlaşmanın süresi farklıdır. Kalorifer 

üzerine koyduğumuz tabaktaki bezin daha kısa sürede kuruduğunu gözlemlemiş olmalısınız. 

Buharlaşma sırasında sıvı maddeler dışarıdan ısı alır. Aldıkları bu ısı enerjisi ile madde 

sıvı hâlden gaz hâline geçer. Sıvı maddeler buharlaşırken ortamdan ısı aldıkları için ortamda 

serinlik hissedilir. “Kolonyaya Ne Oldu?” etkinliğinde de elinize kolonya döküldüğünde serinlik 

hissetmenizin nedeni budur.


YOĞUŞMA 



Kışın pencere camının iç tarafında su damlacıkları oluşur. Bunun sebebi ne olabilir? 

Banyo yaparken bulunduğunuz mekânda buhar oluştuğunu gözlemlersiniz. Banyodaki aynaya 

baktığınızda ayna yüzeyindeki su damlacıklarının oluşma nedeni ne olabilir? 

Düşünelim ve arkadaşlarımızla tartışalım. Bu sorulara cevap bulabilmek için bir etkinlik yapalım. 

Su Buharının Sıcaklığı Nasıl Değişti? 


cam balon, termometre, tek delikli mantar tıpa, büyük bir kap, soğuk su, musluk suyu, 

ispirto ocağı, sacayağı, tel kafes, kibrit. 


1. Cam balona 1/3'ü kadar musluk suyu dolduralım ve 

80 ºC (derece selsiyus)’a gelene kadar suyu ısıtalım. Ölçümlerimizi 

defterimize bir tablo çizerek buraya kaydedelim. 

4. Termometrenin konumunu değiştirmeden cam 

balonu içinde soğuk su bulunan kabın içerisine daldıralım. 

Termometredeki sıcaklığı tekrar okuyalım ve kaydedelim. 


bölümündeki soruyu cevaplandıralım. 

2. Ortası delik mantar tıpadan termometreyi geçirelim. 

Termometreyi cam balonun içine, suya dokunmayacak şekilde 

sarkıtalım. 

3. Bu noktadaki buharın sıcaklığını okuyalım. Tablomuza 

yazalım. 

61

62 

KAYNAMA SICAKLIĞI 


Etkinliğimizde cam balonu soğuk su bulunan kaba koyduğumuzda buharın sıcaklığı 

nasıl değişti? Neden? 

Sıvı maddelerin buharlaşırken, çevrelerinden ısı aldığını öğrenmiştiniz. Sıvı maddelerdeki 

buharlaşma her sıcaklıkta olabilir. Yalnızca buharlaşmanın süresi farklıdır. Yoğuşma ise gaz 

hâlindeki maddenin sıvı hâle dönüşmesidir. Yoğuşma sırasında madde dışarıya ısı verir. 

Buse’nin Demlediği Çay 

O gün Buse'nin babas› eve çok yorgun gelmiflti. Bunu gören Buse, babas›n›n yorgunlu¤unu 

atabilmesi için ona çay yapmaya karar verdi. Babas› televizyon izlerken Buse, 

oca¤a çay suyu koydu. Bir iki dakika geçtikten sonra çay› demledi ve babas›na götürdü. 

Babas› çay› görünce çok sevindi ve ifltahla çay›ndan büyük bir yudum ald› ancak, 

................................................................................................................................................................................................................................ 

............................................................................................................................................................................................................................... 

............................................................................................................................................................................................................................... 

Yukarıdaki parçayı bir iki cümleyle tamamlayalım. Daha sonra aşağıdaki soruları cevaplandıralım. 

Cevaplarımızı defterimize yazalım. 

1. Buse’nin babası, çayı içtikten sonra Buse'ye ne demiş olabilir? 

2. Buse’nin su koyduktan bir iki dakika sonra çayı demlemesi doğru mu? Neden? 

3. Sizce çayın demlenebilmesi için suyun sıcaklığı nasıl olmalıdır?


Suyun kaynaması olayını günlük yaşantınızda gözlemlemiş olmalısınız. Bir sıvının kaynaması 

sırasında neler olduğunu gözlemlemek için bir etkinlik yapalım. 

Buharlaşma ve Kaynama 


ispirto ocağı, sacayağı, su, beherglas, kibrit, saat. 


1. Suyu beherglasın içerisine koyup ispirto ocağında kaynayana 

kadar ısıtalım. 

2. Su kaynayana kadar suyun üzerinde oluşan buharı 

dört dakikada bir gözlemleyelim. 

3. Etkinlik sonuçlarımıza göre “Gözlem Sonuçlarım” bölümündeki 

soruları cevaplandıralım. 

1. Etkinlik boyunca beherglastaki suyun kaynaması ve buharlaşması olaylarında neler 

gözlemlediniz? 

2. Kaynama olayı ile buharlaşma olayı arasındaki benzerlik ve farklılıklar nelerdir? 

Buse’nin demlediği çayın soğuk olduğunu tahmin etmiş olmalısınız. Çay demlemek için 

suyun kaynatılması gerekir. Suyu kaynatmak için de ısı enerjisi vermek ve belli bir sıcaklığa 

kadar ısıtmak gerekir. Su kaynarken buharlaşma olayını da gözlemlersiniz. 

Buharlaşma ve kaynama olaylarının arasındaki farkı düşündüğünüzde buharlaşma su yüzeyinde 

olurken kaynama suyun her tarafında olur. Kaynama, hızlı buharlaşmadır. Kaynama 

ve buharlaşma olaylarının benzerlikleri ise her ikisi de ortamdan ısı alarak gerçekleşir. 

Duştan veya denizden çıktığımızda üzerimizdeki suyun buharlaşmasından meydana 

gelen soğumayı (ısı kaybını) vücut sıcaklığının azalmasıyla hissederiz. Tenimizdeki suyun 

buharlaşması için gerekli ısı enerjisi, vücudumuzdan sağlandığı için vücut sıcaklığı düşer. 

Öyle ki denizden çıktığımızda sıcaklığın 38 °C olduğu kuru, rüzgârlı bir günde bile üşüyebiliriz. 

Çünkü buharlaşma artmıştır. 

63

64 

Kaynayan Farklı Maddeler 


Şimdi bir etkinlik yaparak su gibi bazı saf maddelerin kaynama sıcaklıklarının ne olduğunu 

öğrenelim. 


iki adet ispirto ocağı, iki adet sacayağı, iki adet termometre, iki adet beherglas, aynı 

miktarda saf su, alkol ve kibrit. 


2. Su ve alkol koyduğumuz beherglasları sacayakları 

üzerine yerleştirelim. İspirto ocağını yakarak 

suyu ve alkolü ısıtmaya başlayalım. Başlangıç zamanını 

kaydedelim. 

1. Aynı miktardaki suyu ve alkolü iki ayrı beherglasa 

koyup sıcaklıklarını termometre ile ölçelim. Diğer 

sayfadaki gibi bir tabloyu defterimize çizerek termometreden 

ölçtüğümüz sıcaklık değerlerini tabloya 

kaydedelim. 

3. Her iki dakikada bir suyun ve alkolün sıcaklıklarını 

termometre ile ölçüp sıcaklık değerlerini tabloya 

kaydedelim. 

4. Sıcaklıkları sabit kalana kadar suyu ve alkolü 

ısıtmaya devam edelim. 

5. Aynı deneyi birkaç gün sonra tekrar yapalım. 

Sonuçlarımızı ilk yaptığımız deney sonuçları ile karşılaştıralım.


Zaman (dk.) 

Başlangıç 

2. dk. 

4. dk. 

6. dk. 

8. dk. 

100 

Sıcaklık ölçümleri (°C) 

Su 

Suyun sıcaklık-zaman grafiği 

Sıcaklık (°C) 

90 

80 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

2 

4 

6 8 10 

Zaman (dk.) 

Alkol 

Tablodaki değerleri kullanarak 

suyun ve alkolün sıcaklıkzaman 

grafiklerini aşağıdaki 

grafik eksenlerinden yararlanarak 

çizelim. Bu grafikleri okulunuzdaki 

bilgisayar yardımıyla 

da çizebilirsiniz. 

Alkolün sıcaklık-zaman grafiği 


1. Etkinliğimizde suyun ve alkolün sıcaklıkları zamanla nasıl değişti? 

2. Bulduğumuz sonuçları diğer gruplardaki arkadaşlarımızın sonuçlarıyla karşılaştıralım. 

Fark var mı? Neden? 

3. Deneyi birkaç gün sonra tekrarladığımızda sonuçlarımızda farklılık var mı? Bunu 

nasıl açıklarsınız? 

100 

90 

80 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

2 

4 

6 

8 10 

Zaman (dk.) 

65

66 

Maddenin adı Kaynama sıcaklıkları (ºC) 


Saf maddelerin belirli kaynama sıcaklıkları vardır. Su ve alkol saf madde olduğu için kaynama 

sıcaklıkları sabittir. Suyun ve alkolün sıcaklığının bir süre sonra değişmeden kaldığı değer, 

suyun ve alkolün kaynama sıcaklıklarıdır. Saf maddeleri kaynama sıcaklıklarından yararlanarak 

tanıyabiliriz. Kaynama sıcaklığı, saf maddeler için ayırt edici bir özelliktir. 

Aşağıda bazı saf maddelerin kaynama sıcaklıkları verilmiştir. Bu tabloyu inceleyelim. 

Kurşun 

Bakır 

Cıva 

Naftalin 

Su 

Etil alkol 

Aseton 

1750 

2562 

Yaptığınız etkinlikte saf su ve alkolün kaynama sıcaklığını birbirine çok yakın değerler olarak 

bulmuş olmalısınız. Tabloda gördüğünüz her bir saf maddenin kaynama sıcaklıkları farklı 

yerlerde ve zamanlarda ölçülseydi birbirine yakın değerler bulunurdu. Örneğin; etil alkolün 

kaynama sıcaklığı; sıcak veya soğuk bir ortamda, gece ya da gündüz ölçüldüğünde yaklaşık 

78 ºC çıkar. Bu bize yer ve zaman değişse de bilimsel ölçme sonuçlarının birbirine yakın olacağını 

gösterir. Saf su ve alkolün kaynama sıcaklıklarını tahmin yaparak değil bilimsel ölçümlerle 

buldunuz. Ölçme ile tahmin arasındaki fark, ölçmenin daha güvenilir sonuçlar vermesidir. 

Zan ve tahmin kişilere göre farklılık gösterirken bilimsel ölçümler kişiye göre farklılık göstermez. 

Bilimsel ölçümler ve akılcılık, zan ve tahminden farklıdır. 

Bilimsel ölçümler akılcılık ilkesine dayanır. Zan ile tahminlerden daha güvenilir 

ve tutarlıdır. Tarih boyunca birçok önemli şahsiyet, bilimi ve akılcılığı 

rehber edinmiştir. Atatürk, "Benim manevi mirasım, bilim ve akıldır." diyerek 

bilime ve akılcılığa verdiği önemi vurgulamıştır. 

Kışın havada nem azaldığı için eskiden sobaların üzerine konulan çaydanlık ve güğümlerde 

su kaynatılırdı. Şimdi ise kaloriferlere asılan içi su dolu kaplarla ya da bir cihazla 

evimizi nemlendirmeye çalışıyoruz. Diğer bir deyişle kışın, odanın sıcaklığını daha yüksek 

hissedebilmek için odaya biraz nem ilave etmekte yarar görüyoruz. 

357 

218 

100 

78 

57


ERİME-DONMA SICAKLIĞI 

1 2 

3 

Yukarıdaki dört resmi inceleyelim. 1 ve 3. resimlerde yaşanan durumları, 2 ve 4. resimlerdeki 

durumlarla karşılaştıralım. Bu durumlar arasında ne gibi farklar vardır. Bu farklılığın nedeni 

ne olabilir? Düşüncelerimizi arkadaşlarımızla paylaşalım. 

Resimlerde belirlediğimiz durumları ve soruların cevapları ile ilgili düşüncelerimizi defterimize 

yazalım. 

Yazın dondurma yerken dondurmamızın erimeye başladığını fark 

etmişizdir. Dondurmanın erimesinin nedeni ne olabilir? Çantamızda 

unuttuğumuz bir çikolatanın paket içinde eridiğini fark ettiğimizde yemeden 

önce buzdolabında bir süre bekletiriz. Bunu niçin yaptığımızı 

hiç düşündünüz mü? 

4 

67

68 

Ne Zaman Erir? Ne Zaman Donar? 


Dondurmanın, karın veya buzun eridiğini, bunların su hâline geldiğini günlük yaşantımızda 

fark etmişizdir. Peki, maddeler neden erir veya donar? Bu sorulara cevap verebilmek için 

bir etkinlik yapalım. 


iki-dört gram mum veya parafin, deney tüpü, tüp maşası, ispirto ocağı, beherglas, su, 

kibrit. 


3. Tüpteki erimiş mumu içinde soğuk su bulunan 

beherglasta bir süre bekletelim. 



1. Deney tüpünün içine yaklaşık iki-dört gram 

mum koyalım. 

2. Deney tüpünü tüp maşasıyla tutarak ispirto 

ocağında ısıtalım. 

1. Isıttığımız muma ne oldu? Bu olaya ne ad veririz? 

2. İçinde sıvı hâlde mum bulunan deney tüpünü soğuk su içinde beklettiğimizde ne 

oldu? Bu olaya ne ad veririz? 

Dondurmanın, karın veya buzun erimesinin nedeni dışarıdan ısı enerjisi almasıdır. 67. 

sayfadaki resimleri incelediğimizde kardan adamın erimesinin nedeni güneş ışınlarıdır. Güneş 

ışınlarının ortama ısı vermesinden dolayı kardan adam erir. Yaptığınız etkinlikte de mumu ısıttığınızda 

eridiğini gözlemlediniz. O hâlde katı maddelerin ısı alarak sıvı hâle geçmesine erime 

adı verilir. Deney tüpünde bulunan erimiş hâldeki sıvı mumu soğuk su dolu kaba koyduğumuzda 

donduğunu fark etmiş olmalısınız. Sıvı mumun donmasının nedeni ortama ısı vermesidir. 

Sıvı maddeler dışarıya ısı vererek katı hâle geçer. Bu olaya donma adı verilir.


Şimdi bir etkinlik yapalım ve buz erirken neler oluyor gözlemleyelim. 

Buzdan Suya 


buz parçaları, beherglas, termometre, saat. 


1. Beherglasın içine buz parçalarını koyalım. 

2. Buzun başlangıçtaki sıcaklığını termometre 

ile ölçelim ve aşağıdaki gibi bir tabloyu defterimize 

çizip bu tabloya kaydedelim. 

3. Buzun sıcaklığını, tamamen sıvılaşana 

kadar her üç dakikada bir termometre ile ölçüp 

tabloya not edelim. 

4. Tablodaki değerleri kullanarak bir sütun grafiği çizelim. Bu grafiği okulunuzda bulunan 

bilgisayar yardımıyla da çizebilirsiniz. 

Buzun erime grafiği 


30 

20 

10 

0 

3 

6 

9 

12 

15 

Zaman (dk.) 

Zaman 

Başlangıç 

3 dk. 

6 dk. 

9 dk. 

12 dk. 

15 dk. 

Buzun sıcaklık ölçümleri (°C) 

1. Buz erimeye başladığında sıcaklığını kaç °C tespit ettiniz? 

2. Buz eriyip tamamen sıvı hâle geçene kadar sıcaklığında değişme olmuş mudur? 

Bunun nedenini nasıl açıklarsınız? 

Katı maddeler sıvı hâle geçerken ısı alırlar. Yaptığınız etkinlikte de buz dışarıdan ısı alarak 

erir yani sıvı hâle geçer. Buzun sıcaklığının, erimeye başladığı andan itibaren sabit kaldığını 

gördük. Bu değer, buzun erime sıcaklığıdır. Buz, erime noktası sıcaklığına gelene kadar 

sıcaklığının zamanla arttığını etkinliğimizde gözlemledik. Buzun erime sıcaklığı yaklaşık olarak 

0 °C’tur. 

69

70 

Sudan Buza 


Saf maddelerin kaynama sıcaklığı gibi sabit bir erime sıcaklığı vardır. Saf maddeleri erime 

sıcaklıklarına bakarak tanıyabiliriz. Erime sıcaklığı, saf maddeler için ayırt edici bir özellikdir. 

Donma olayında sıcaklık değişimi nasıl olur? Erime gibi donmanın da belli bir noktası var 

mıdır? Şimdi bir etkinlik yaparak soruların cevaplarını bulmaya çalışalım. 


deney tüpü, su, tuz-buz karışımı, büyük boy beherglas, termometre, saat. 


2. Tuz-buz karışımını büyük boy beherglas 

içine dolduralım. Deney tüpünü bu 

kabın içine yerleştirelim. 

3. Üçer dakikalık aralıklarla deney tüpünün 

içindeki suyun sıcaklığını ölçelim. Ölçümlerimizi 

tabloya kaydedelim. 

1. Deney tüpünün içine az miktarda su doldurup 

termometre ile sıcaklığını ölçelim ve diğer 

sayfadaki gibi bir tabloyu defterimize çizerek ölçümlerimizi 


4. Tüpteki suyu arada bir kontrol ederek donma anını belirleyelim. Donma anından 

sonra on iki dakika daha sıcaklığı kaydetmeye devam edelim. 

5. Tablodaki değerlerle bir sütun grafiği çizelim. Bu grafiği okulunuzdaki bilgisayar yardımıyla 

da çizebilirsiniz. 

6. Etkinlik sonuçlarımıza göre “Gözlem Sonuçlarım” bölümündeki soruları cevaplandıralım.


Zaman (dk.) 

Başlangıç 

3. dk. 

6. dk. 

9. dk. 

12. dk. 

15. dk. 

18. dk. 

21. dk. 

24. dk. 

27. dk. 

30. dk. 

Suyun donma grafiği 

Sıcaklık (ºC) 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

Suyun sıcaklık ölçümleri (ºC) 

0 Zaman (dk.) 

3 6 9 12 15 18 21 24 27 30 

1. Su kaç °C’ta donmaya başladı? 

2. Suyun donmaya başladığı anda sıcaklık değişmiş midir? Bu sonucu nasıl yorumlarsınız? 

Sıvı maddeler katı hâle geçerken ısı verirler. Bu olaya donma adı verildiğini biliyorsunuz. 

Suyun donmaya başladığı andan itibaren sıcaklığının sabit kaldığını gözlemledik. Sıcaklığın 

değişmeden kaldığı bu değer, suyun donma sıcaklığı veya donma noktasıdır. Donma noktası 

sıcaklığına gelene kadar suyun sıcaklığı zamanla azalır. Suyun donma sıcaklığı yaklaşık 

0 ºC’tur. Buz ve suyun aynı maddeler olduğunu biliyorsunuz. Buzun erime sıcaklığı ile suyun 

donma sıcaklığını karşılaştırdığımızda bu sıcaklıkların eşit olduğunu söyleyebilirsiniz. Aynı 

maddenin erime ve donma sıcaklıkları birbirine eşit veya çok yakındır. Aynı madde eridiği sıcaklıkta 

aynı zamanda donar. 

71

72 


Saf maddelerin kaynama ve erime sıcaklığı gibi sabit bir donma sıcaklığı da vardır. Saf 

maddeleri donma sıcaklıklarına bakarak tanıyabiliriz. Donma sıcaklığı, saf maddeler için ayırt 

edici bir özelliktir. 

Yaptığımız etkinlikler sonucunda buzun erime sıcaklığı ile suyun donma sıcaklığının yaklaşık 

değerler olduğunu gördük. Katı bir madde erirken aldığı ısıyı, donarken çevreye geri verir. 

Etkinliğimizde, su dolu deney tüpünü tuz - buz karışımına niçin koyduğumuzu düşünelim. 

Arkadaşlarımızla tartışalım. 

Aşağıdaki tabloda bazı maddelerin erime - donma sıcaklıkları verilmiştir. Bu tabloyu 

inceleyelim. 

Maddenin adı Erime-donma sıcaklıkları ( 0C) 

Bakır 1083 

Kurşun 327 

Naftalin 78 

Buz 0 

Cıva -39 

Aseton -95 

Etil alkol -114 

Kışın karlı ve buzlu yollara tuz atıldığını görmüşsünüzdür. Tuz, buzların erimesini ve yollardaki 

suyun daha geç donmasını sağlar. 

Kışın arabaların radyatörlerindeki suya neden antifriz konulduğunu biliyor musunuz? 

Antifriz, suyun donmasını engelleyen bir maddedir. Arabaların radyatörlerindeki suya eklenen 

antifriz suyun donma sıcaklığını düşürür. 

Çalışma Kitabı’mızın 41. sayfasındaki “Düşünelim-Yazalım (1)” 

etkinliğini derste yapalım.


YOĞUNLUK 

4. sınıfta bazı cisimlerin suda battığını, bazılarının ise yüzdüğünü öğrenmiştik. Aşağıdaki 

gibi bir tabloyu defterimize çizelim. Suda batan ve suda yüzen cisimlere örnekler verip tablomuza 

yazalım. 

Sudaki durumu 

Suda batar. 

Suda yüzer. 

Yüzer misin? Batar mısın? 

Cisimler 

..................................................................................................... 

..................................................................................................... 

..................................................................................................... 

..................................................................................................... 

..................................................................................................... 

..................................................................................................... 

Şimdi bir etkinlik yaparak suda yüzme ve batma olayının, maddelerin hangi özelliklerine 

bağlı olduğunu gözlemleyelim. 


cam misket, alüminyum folyo, su, plastik küvet, eşit kollu terazi ve tartım takımı. 


1. Plastik küvete su dolduralım. 

2. Alüminyum folyoyu elimizde yuvarlayarak cam 

misket ile aynı şekle ve büyüklüğe getirelim. 

3. Her iki misketimizi de plastik küvetteki suya atalım 

ve hangisinin yüzdüğünü, hangisinin battığını gözlemleyelim. 

4. Eşit kollu terazi ile cam misketin kütlesini ölçelim. 

5. Misketin kütlesi kadar alüminyum folyo tartalım. 

6. Misketle aynı kütleye sahip alüminyum folyoyu 

elimizde yuvarlayarak misket şekline getirelim. 

7. Cam misket ile aynı kütleye sahip alüminyum 

folyodan yaptığımız misketi plastik küvetteki suya atalım. 

8. Hangisinin yüzdüğünü, hangisinin battığını gözlemleyelim. 

9. “Gözlem Sonuçlarım” bölümündeki gibi bir tabloyu defterimize çizelim. Etkinlik sonuçlarımıza 

göre “Gözlem Sonuçlarım” bölümündeki soruları cevaplandıralım. 

73

74 

Cisim 

Cam misket 

Cam misketle aynı hacimdeki 

alüminyum misket 

Cam misketle aynı kütlede 

alüminyum misket 

Battı 

X 


Yüzdü 

1. Deneyimizin ilk bölümünde eşit büyüklükte, yani eşit hacimde alüminyum ve cam 

misketi suya attık. Misketlere ne oldu? Neden? 

2. Peki, misketlerin kütlelerini eşitlediğimizde, yani etkinliğimizin ikinci bölümünde 

misketlere ne oldu? 

3. Maddelerin suda yüzme ve batmasını maddelerin hangi özellikleriyle açıklayabilirsiniz? 

Tahmin etmeye çalışalım. Düşünelim ve düşüncelerimizi defterimize yazalım. 

Günlük yaşantımızdaki deneyimlerimizden bazı maddelerin suda battığını bazılarının ise 

yüzdüğünü söyleyebiliriz. Örneğin; mantar tıpa, tahta parçası gibi maddeler suda yüzerken taş 

gibi maddeler su içinde batar. Maddelerin kütle ve hacimleri maddelerin suda yüzme veya batmasını 

etkileyebilir mi? Yaptığınız etkinlikte aynı hacim veya aynı kütleye getirdiğiniz cisimleri 

su içine attığınızda yüzme ve batma olaylarını gözlemlediniz. 

Suda yüzme ve batma olayları tek başına kütle veya hacimle açıklanamaz. Maddelerin suda 

yüzme ve batma olayları kütle ve hacimlerinin her ikisi ile de ilişkilidir. Bir maddenin suda 

batması veya yüzmesi maddelerin yoğunlukları ile ilgilidir.


Bir maddenin birim hacminin kütlesi o maddenin yoğunluğunu verir. Batan maddeler, yüzen 

maddelerden daha yoğundur. Yani batan maddelerin birim hacimdeki kütleleri daha fazladır. 

Yaptığımız etkinlikte de eşit hacimdeki cisimlerden kütlesi daha büyük olan maddenin 

battığını gözlemledik. 

Etkinliğimizde, alüminyum folyodan yaptığımız bilyeyi suda batırabilmek için ne yapabiliriz? 

Düşünelim ve arkadaşlarımızla tartışalım. 

Yoğunluk birimi gram / mililitre (g/mL) dir. Maddelerin bir mililitresinin kaç gram olduğu, bize 

o maddenin yoğunluğunu gösterir. 

Şimdi bir etkinlik yaparak değişik maddelerin birim hacimdeki kütlelerini, yani yoğunluklarını 

bulalım. 

Yoğunlukları Aynı mı? 


farklı büyüklükteki taşlar, ataş, alüminyum folyo, su, eşit kollu terazi ve tartım takımı, dereceli 

silindir. 


3. Taş parçalarını attığımız suyun hacminden, ilk 

ölçtüğümüz suyun hacmini çıkararak taş parçalarının 

hacmini bulalım ve defterimize çizdiğimiz tabloya kaydedelim. 

4. Diğer malzemelerin hacimlerini de bir mililitre 

olacak şekilde aynı yolla ölçelim ve defterimize çizdiğimiz 


1. Dereceli silindire su dolduralım. Hacmini okuyalım. 

“Gözlem Sonuçlarım” bölümündeki gibi bir tabloyu defterimize 

çizelim. Suyun hacmini tablomuza kaydedelim. 

2. Dereceli silindirdeki suyu bir mililitre yükseltecek 

şekilde içine taş parçaları atalım. Hacmini okuyalım ve 

defterimize çizdiğimiz tabloya kaydedelim. 

5. Bir mililitrelik hacimlerdeki malzemelerin eşit kollu terazi yardımıyla kütlelerini ölçelim 

ve ölçümlerimizi defterimizdeki tabloya not edelim. 

75

Yoğunluk; kaynama, erime ve donma sıcaklıklarında 

olduğu gibi maddeleri tanımamızı 

sağlayan bir özelliktir. Saf maddelerin yoğunlukları 

birbirinden farklıdır. Yani yoğunluk, 

maddeler için ayırt edici bir özelliktir. Etkinliğimizde 

gördüğümüz gibi taşın, ataşın ve alüminyum 

folyonun birim hacimdeki kütleleri, yani 

yoğunlukları birbirinden farklıdır. 

Yandaki tabloda, farklı maddelerin yoğunlukları 

verilmiştir. Sizce tablodaki hangi maddenin 

birim hacimdeki kütlesi en fazla, hangisinin 

en azdır? Düşünelim ve düşüncelerimizi 


76 

Maddenin adı 

Taş 

Ataş 

Alüminyum folyo 


Hacim (mL) Kütle (g) 

Sizce hangi madde daha yoğundur? Neden? 

.................................................................................................................................... 

Çalışma Kitabı’mızın 40. sayfasındaki “Eşleştirelim” etkinliğini 


Çalışma Kitabı’mızın 41. sayfasındaki “Düşünelim-Yazalım (2)” 

etkinliğini evde yapalım. 

Çalışma Kitabı’mızın 42. sayfasındaki “Bulalım-Eğlenelim (1)” 


Maddenin adı Yoğunluk (g/mL) 

Su 1 

Etil alkol 0,81 

Demir 7,8 

Elmas 3,5 

Platin 21,4 

Alüminyum 2,7 

Bakır 8,9 

Altın 19,3 

Cıva 13,6 

Kurşun 11,3 

Cam 2,6 

Çalışma Kitabı’mızın 43. sayfasındaki “Bulalım-Eğlenelim (2)” etkinliğini 

derste yapalım.


Filmlerde ya da belgesellerde buz tutmuş göllerin üzerine 

delikler açıp balık avlayan insanlar görmüşsünüzdür. 

Suyun dibi donsaydı ne olurdu? Düşünelim ve arkadaşlarımızla 


Suyun katı ve sıvı hâllerinin yoğunluk farkı, suda yaşayan canlılar için çok önemlidir. Su 

donarak buz hâline geldiğinde genleşir ve hacmi artar. Böylece buzun yoğunluğu azalır. 

Suya göre daha az yoğun olan buz, göl ve nehirlerin üzerini kaplar. Oluşan bu buz tabakası 

çok soğuk havalarda bile suda yaşayan canlıların donmasını engeller. 

Maddelerin yoğunluklarının verildiği bir önceki sayfada yer alan tabloya bakalım. Kullandığımız 

toplu iğneler altından yapılsaydı ne olurdu? Düşünelim ve yazalım. 

Binalarda demir yerine alüminyum kullanıldığını hayal edelim. Neler olurdu? Düşünelim ve 

yazalım. 

Uçak yapımında ağırlıklı olarak alüminyumdan yararlanılır. Bunun nedenini düşünelim ve 

yazalım. 

Çalışma Kitabı’mızın 44. sayfasındaki “Bulalım-Eğlenelim” etkinliğini 


Çalışma Kitabı’mızın 44 ve 45. sayfalarındaki “Düşünelim-Yazalım” 

etkinliğini ve “Neler Öğrendim?” bölümünü evde yapalım. 

77

78 

BOŞLUK DOLDURMA 



Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri, kutudaki uygun kelimelerle dolduralım. 

yağmur, sıvı, bulut, kar, su, sis, yoğuşma 

Nemli ve s›cak havan›n etkisiyle yeryüzündeki ......................... buharlaflarak yükselir. Su 

buhar› atmosferde so¤uk havayla karfl›laflarak ........................... ve tekrar ......................... hâle döner. 

Sonra çok küçük su damlac›klar› veya buz kristallerine dönüflür ve ...................... oluflur. 

Havadaki su damlac›klar› yeryüzüne çok yak›n yerlerde havada as›l› kal›r. Biz bunlara 

........................ diyoruz. Bulutlar›n içindeki tutunamayacak kadar büyüyen su damlac›klar› 

a¤›rl›klar› nedeniyle yeryüzüne ............... ............ olarak düfler. Hava so¤udu¤unda bulutlar›n 

içindeki su damlac›klar› donar. Böylece ........................ oluflur. 

GRAFİK OKUMA 

Yan tarafta, ısıtılan bir miktar suyun zamana 

bağlı sıcaklık değişimini gösteren grafik verilmiştir. 

Grafiğe bakarak aşağıdaki soruları cevaplandıralım. 


Zaman (dk.) 

1. İki dakika ısıtılan suyun sıcaklığı kaç ºC'tur? 

.............................................................................................................................................. 

2. Su sıcaklığı kaçıncı dakikada 70 ºC olmuştur? 

.............................................................................................................................................. 

3. Yedi ve sekizinci dakikalardaki sıcaklık neden sabittir? 

.............................................................................................................................................. 

4. Su, kaçıncı dakikada kaynamıştır? 

.............................................................................................................................................. 

5. Suyun kaynama sıcaklığı kaç ºC'tur? 

..............................................................................................................................................


1 

BUHARLAŞMA 

5 

JOULE 

9 

BÜZÜLME 

2 

ODUN 

6 

ERİME 

10 

DONMA 

3 

KALORİ 

7 

KAYNAMA 

11 

KÖMÜR 

YAPILANDIRILMIŞ GRİD 

Aşağıdaki kutucuklara çeşitli terimler yazılmıştır. Sorunun yanıtına göre kutucuk numaralarını 

boş bırakılan yerlere yazalım. 

4 

YOĞUŞMA 

8 

GENLEŞME 

12 

DOĞAL GAZ 

1. Isınmak için hangi maddeleri kullanırız? 

.......................................................................................................................................... 

2. Maddeler ısı alınca hangi olaylar gerçekleşir? 

.......................................................................................................................................... 

3. Maddeler ısı verince hangi olaylar gerçekleşir? 

.......................................................................................................................................... 

4. Buzdan buhara dönüşüm sırasında sırasıyla hangi olaylar olur? 

.......................................................................................................................................... 

5. Hangileri ısı birimleridir? 

.......................................................................................................................................... 

6. Hâl değişim olayları hangileridir? 

.......................................................................................................................................... 

79

80 

BULALIM-EĞLENELİM 

10 

1 

15 

13 4 

6 14 

2 8 

7 

11 5 9 12 


Aşağıdaki soruların doğru cevaplarını çizgilerle belirtilen yerlere yazalım. Cevapların 

altındaki numaralı harfleri kutulara yazarak şifremizi bulalım. 

1. Nemli ve sıcak havanın yükselip soğumasıyla ne oluşur? 

2. Gazların ısı vererek sıvı hâle geçmesine ne ad verilir? 

3. Yeryüzüne çok yakın su damlacıklarının havada asılı kalmasına ne ad verilir? 

4. Suyun katı hâli nedir? 

5. Sıvıların ısı alarak gaz hâline geçmesine ne ad verilir? 

6. Dünya’daki tüm enerji kaynaklarının kökeni nedir? 

7. Bir kilokalorinin binde birine ne denir? 

8. Donma sıcaklığı, erime sıcaklığı, kaynama sıcaklığı gibi özellikler maddenin hangi 

özellikleridir? 

ŞİFRE: 

3 

1 2 3 4 5 6 4 7 8 4 3 9 5 

10 11 12 4 13 6 11 13 14 4 15 6 2 5



Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyalım ve doğru seçeneği daire içine alalım. 

1. Aynı ısıtıcıyla bir çaydanlıktaki suyu ısıttığımızda suyun sıcaklığının daha fazla olması 

için ısıtmamız gereken süre aşağıdaki seçeneklerin hangisinde verilmiştir? 

A. Beş dakika 

B. Altı dakika 

C. Yedi dakika 

D. Sekiz dakika 

2. Aşağıdakilerden hangisi aynı ısıtıcılarla eşit sürelerde ısıtıldığında sıcaklığı daha az 

olur? 

A. Bir çay bardağı su 

B. Bir su bardağı su 

C. Bir sürahi su 

D. Bir büyük tencere su 

3. Gazların ısı vererek sıvı hâle geçmesi olayına ne ad verilir? 

A. Buharlaşma 

B. Erime 

C. Yoğuşma 

D. Donma 

4. Suyun ısı alarak sıvı hâlden gaz hâline geçmesi olayına ne ad verilir? 


B. Erime 

C. Yoğuşma 

D. Donma 

5. Aşağıdakilerden hangisi bir ısı birimi değildir? 

A. Joule 

B. Gram 

C. Kalori 

D. Kilojoule 

6. Aşağıdakilerden hangisinin yapımında maddenin genleşmesi önemli değildir? 

A. Elektrik tellerinin çekilmesinde 

B. Tren raylarının döşenmesinde 

C. Ağaç eşyaların yapımında 

D. Çelik köprünün ayaklarının yapımında 

81

82 



7. Aşağıdakilerden hangisi, maddelerin ısı almasıyla gerçekleşen bir olay değildir? 


B. Yoğuşma 

C. Kaynama 

D. Genleşme 

8. Aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? 

A. Saf maddelerin kaynama sıcaklığı sabit değildir. 

B. Su 0 ºC'ta kaynar. 

C. Kütle, maddeler için ayırt edici bir özelliktir. 

D. Her sıcaklıkta buharlaşma olur. 

9. A maddesinin erime sıcaklığı 20 ºC, kaynama sıcaklığı ise 180 ºC'tur. 90 ºC'ta 

A maddesi hangi hâlde bulunur? 

A. Katı 

B. Sıvı 

C. Gaz 

D. Buhar 

10. I. hacim 

II. donma sıcaklığı 

III. buharlaşma 

IV. yoğunluk 

Yukarıdakilerden hangileri maddelerin ayırt edici özelliklerindendir? 

A. I-II 

B. I-III 

C. II-IV 

D. III-IV 

11. Aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? 

A. Birim kütlenin hacmine yoğunluk denir. 

B. Batan maddeler, yüzen maddelerden daha yoğundur. 

C. Eşit hacimli iki maddeden, suda batanın kütlesi daha büyüktür. 

D. Bütün saf maddelerin yoğunlukları birbirinden farklıdır.

Kuvvet ve Hareket 

KONULAR 

3. ÜNİTE 

KUVVET VE HAREKET 

1. TEMAS GEREKTİRMEYEN SİHİRLİ KUVVETLER 

2. MIKNATISLARLA OYNAYALIM 

3. SÜRTÜNMENİN HAYATIMIZDAKİ YERİ 

HAVA VE SUDA SÜRTÜNME VAR MIDIR? 

83

84 


1. Mıknatısı günlük hayatımızda nerelerde kullandığımızı araştıralım. 

2. Bir cismi kaygan bir yüzeyde mi yoksa pürüzlü bir yüzeyde mi daha kolay hareket ettirebileceğimizi 

düşünelim. 

Bu ünitedeki amacımız; doğada var olan kuvvet çeşitlerini öğrenmek, mıknatısları 

tanımak ve kullanıldıkları yerleri keşfetmek, farklı yüzeylerdeki sürtünme kuvvetlerini anlamak 

ve günlük yaşamımızdaki yerini öğrenmektir. 

Arkadaşlar, ünite boyunca koyu renk kelimeleri bulalım. Bunlar fen terimleridir. Renkli 

kartonlardan kareler keselim. Kartonların bir yüzüne bu terimleri, diğer yüzüne de bunların 

anlamlarını ya da bize çağrıştırdıklarını yazalım. Bu kartonları saklayalım, kendimize ait 

fen ve teknoloji sözlüğümüzü oluşturalım. 

Etkinlikleri yaparken aşağıdaki uyarıları dikkate alalım! 








1. TEMAS GEREKTİRMEYEN SİHİRLİ KUVVETLER 

Dalya 

Hiç dalya oyununu oynadınız mı? 

Dalya, birçok yörede oynanan bir oyundur. İki grup arasında oynanır. Malzemeler bir 

top ve yedi adet yassı taştır. Yassı taşlar üst üste dizilir. Amaç, altı yedi metre uzaktan topu 

yuvarlayarak taşları yıkmaktır. Atış yapılıp taşların yıkılmasıyla oyun başlar. Top karşı 

takımdadır, atışı yapan grup yıktıkları taşları tekrar üst üste dizmeye çalışır. Diğer grup da 

ellerindeki topu elden ele geçirerek onları vurmaya çalışır. Topla vurulan oyuncu, oyun dışı 

kalır. Eğer vurulmaya çalışılan kişi, atılan topu yakalayabilirse topu rakiplerinin alamayacağı 

bir yere fırlatarak takımına zaman kazandırmış olur. Takım arkadaşları taşları bu 

sırada üst üste dizmeye çalışırlar. Her ne kadar kulağa kolay bir işmiş gibi gelse de yedi 

taşı yıkmadan üst üste koymak zordur. Tüm taşları dizerlerse oyunu kazanırlar. Gruptaki 

oyuncuların hepsi taşları dizemeden rakipleri tarafından vurulurlarsa oyunu kaybederler. 

Yukarıda anlatılan dalya oyununda uygulanan çeşitli kuvvetleri fark etmiş olmalısınız. 

Uygulanan bu kuvvetlerin hangilerinin fiziksel temas sonucu olduğunu söyleyebilir misiniz? 

Fiziksel temas olmadan da uygulanan kuvvetler var mıdır? Düşünelim ve arkadaşlarımızla 


85

86 

Bilyelerle Oynuyoruz 


birkaç adet bilye. 



Bilyelerle nasıl oynandığını biliyor musunuz? Oynarken onları hareket ettirmek için nasıl bir 

kuvvet uyguluyorsunuz? Bilyelere temas etmeden de kuvvet uygulayabilir misiniz? Dalya oyununda 

uygulanan kuvvetle bilyelere uygulanan kuvvet farklı mıdır? Bu sorulara cevap bulabilmek 

için bir etkinlik yapalım. 

1. Bilyelerimizi düz sıra hâlinde yan yana dizelim. 

2. Elimize bir tane bilye alalım ve yuvarlayarak dizili 

bilyeleri vurmaya çalışalım. 

3. Bilyelere hangi kuvveti uyguladığımızı arkadaşlarımızla 


1. Elimizdeki bilyeyi ilk nasıl hareket ettirdik? 

2. Yerde duran bilyelerin hareket etmesinin sebebi nedir? 

Cisimleri hareket ettirmek için itme ve çekme kuvvet uygulamamız gerektiğini 4. sınıf fen 

ve teknoloji dersi “Kuvvet ve Hareket” ünitesinde öğrenmiştiniz. Cisimleri iterek veya çekerek 

hareket ettirebilirsiniz. İtme ve çekme kuvvetini fiziksel temas sonucu uygularsınız. Yaptığınız 

etkinlikte de bilyeleri hareket ettirmek için fiziksel temas uyguladınız. Cisimlerin arasında fiziksel 

temas sonucu ortaya çıkan kuvvete temas gerektiren kuvvet adı verilir.


Fiziksel temas olmadan da cisimlere kuvvet uygulanabilir mi? Bir etkinlik yaparak bu soruya 

cevap bulmaya çalışalım. 

Toplu İğneler Hareket Ediyor 


mıknatıs, toplu iğne (Yerine ataş veya demir misket de olabilir.), dosya kâğıdı. 


Mıknatısı, toplu iğnelere yaklaştırdığımızda ne oldu? 

1. Toplu iğneleri bir dosya kâğıdının üzerine 

koyalım. 

2. Mıknatısı, toplu iğnelere değdirmeden 

yaklaştıralım. 

3. Etkinlik sonuçlarımıza göre “Gözlem 

Sonuçlarım” bölümündeki soruyu cevaplayalım. 

“Bilyelerle Oynuyoruz” ve “Toplu İğneler Hareket Ediyor” etkinliklerinde uygulanan kuvvet 

ile cisimlerin hareket ettiğini gözlemledik. Bilyeleri ve toplu iğneleri hareket ettiren kuvvet arasında 

nasıl bir fark vardır? Düşünelim ve arkadaşlarımızla tartışalım. 

Mıknatısın demir, nikel gibi maddelerden yapılan cisimleri çektiğini biliyorsunuz. Yaptığınız 

etkinlikte de mıknatısı toplu iğnelere yaklaştırdığınızda toplu iğneleri çektiğini gözlemlediniz. 

Mıknatıs toplu iğneleri çekerken aralarında herhangi bir temas olmamıştır. Mıknatısın toplu iğneleri 

çekmesi gibi cisimler arasında herhangi bir temas olmadan var olan kuvvete temas gerektirmeyen 

kuvvet adı verilir. 

87

88 

Yandaki resimde gördüğümüz çocuk, futbol oynarken topa 

ayağı ile vurup onun hareket etmesini sağlıyor. Burada topun 

hareket etmesini sağlayan kuvvet, çocuğun ayağının topla temas 

etmesi sonucunda oluşuyor. 

Aşağıdaki resimleri inceleyelim. Resimlerdeki cisimlerin hareket 

etmesini sağlayan kuvvet, bir temas sonucu mu ortaya 

çıkıyor? 


Yandaki resimde çocukların topa uyguladıkları kuvvet temas 

gerektiren kuvvettir. Çocuklar topları ellerinden serbest bırakırsa 

top yere doğru düşecektir. Bu sırada topa uygulanan 

kuvvet temas gerektirmeyen kuvvettir. 

Elmanın yere düşmesi temas gerektirmeyen kuvvet sonucu 

olur. 

Plastik tarağı yün kazağınıza sürtüp küçük kâğıt parçalarına 

dokundurmadan yaklaştırın. Tarağın küçük kâğıt parçalarını 

çektiğini görürsünüz. Kâğıt parçalarının çekilmesi hangi kuvvet 

sonucu oluşur? Arkadaşlarımızla tartışalım. 

Yandaki resimde gördüğünüz kişi el arabasını iterek hareket 

ettirebilir. El arabasına uygulanan kuvvet temas gerektiren bir 

kuvvettir. 

Uçurtmanın uçmasının, ağaçların yapraklarının hareket etmesinin nedeninin rüzgâr olduğunu 

söyleyebilirsiniz. Rüzgârın da cisimlere uyguladığı kuvvet temas gerektiren bir kuvvettir.


Şimdi aşağıdaki etkinliği yaparak kâğıtları nasıl hareket ettirebileceğimizi gözlemleyelim. 

Hareketli Kâğıtlar 


dosya kâğıdı, plastik çubuk (Yerine plastik kalem veya plastik tarak da olabilir.), yünlü 

kumaş parçaları. 


1. Dosya kâğıdını küçük parçalara ayıralım. 

2. Plastik çubuğu kumaş parçasına sürtelim ve kâğıt 

parçalarına yaklaştıralım. Kâğıt parçalarına neler olduğunu 



bölümündeki soruyu cevaplandıralım. 

Etkinliğimizdeki plastik çubuğu, yünlü kumaşa sürtüp kâğıt parçalarına yaklaştırdığımızda 

ne oldu? 

Yukarıdaki etkinliğimizde fiziksel temas olmaksızın cisimleri hareket ettirebilecek bir düzenek 

yaptık. Şimdi siz de buna benzer bir düzenek yapıp arkadaşlarınıza sununuz. Mıknatısın 

uyguladığı kuvvet ile bilyelerin birbirine çarpması sonucu oluşan kuvvetleri karşılaştırınız. 

Bu iki kuvvet arasındaki farkları söyleyiniz. 

Çevremizdeki cisimleri gözlemlersek bunlara pek çok kuvvet uygulandığını görebiliriz. Bu 

kuvvetler arasındaki benzerlik ve farklılıklar nelerdir? Çevremizdeki çeşitli cisimlere uyguladığınız 

kuvvetleri özelliklerine göre karşılaştırırsanız neler söyleyebilirsiniz? Cisimlere uygulanan 

kuvvetleri temas kuvvetleri ve temas gerektirmeyen kuvvetler olarak sınıflandırabiliriz. 

Bu kuvvetleri karşılaştırdığımızda temas gerektiren kuvvette cisimleri hareket ettirmek için 

fiziksel temas uygulanır. Temas gerektirmeyen kuvvetler ile cisimleri hareket ettirmek için herhangi 

bir temas uygulamak gerekmez. 

Aşağıdaki gibi bir şemayı defterimize çizerek öğrendiğimiz kuvvetlere örnekler verelim. 

KUVVETLER 

Temas gerektiren kuvvetler Temas gerektirmeyen kuvvetler 

1. ............................................ 1. ............................................ 

2. ............................................ 2. ............................................ 

3. ............................................ 3. ............................................ 

Çalışma Kitabı’mızın 48. sayfasındaki “Resim İnceleme” etkinliğini 


89

90 

Bir söylentiye göre çok eski zamanlarda 

Yunanlılar, bazı güçlere sahip kaya parçalarına 

rastlamışlar. Bu olay, Manisa (eski adıyla 

Magnesia)'da gerçekleşmiş. 

Bir çoban, sürüsünü otlatırken ayakkabılarındaki 

demirlerin kaya parçaları tarafından 

çekildiğini hissetmiş. Bunun nedenini, o 

zamanlarda doğaüstü bir olay olarak yorumlamışlar. 

Daha sonra bununla ilgili bilimsel 

araştırmalar yapılmış. Bunların mıknatıs adı 

verilen bir tür demir cevheri olduğu belirlenmiş. 

a. 

b. 

c. 

ç. 

Mıknatısı Tanıyalım 


iki adet çubuk mıknatıs. 


1. Mıknatısları inceleyelim. 

2. MIKNATISLARLA OYNAYALIM 

Mıknatısın Keşfi 

Şimdi bir etkinlik yaparak mıknatısları daha yakından tanıyalım. 


2. Mıknatısları yandaki a, b, c ve ç şekillerinde 

gösterildiği gibi birbirlerine yaklaştıralım. 


bölümündeki soruları cevaplandıralım.


1. Etkinliğimizde mıknatısları a ve b şekillerindeki gibi yaklaştırdığımızda ne oldu? 

2. Mıknatısları c ve ç şekillerindeki gibi yaklaştırdığımızda ne oldu? 

Mıknatısların N ve S olmak üzere iki farklı ucu vardır. Bunlara mıknatısların kutupları denir. 

Mıknatısların aynı kutupları birbirlerini iter, farklı kutupları ise çeker. 

Mıknatıslar maddelere temas gerektirmeyen bir kuvvet uygularlar. 

Etkinliğimizde kullandığımız çubuk mıknatıs dışında U, halka, yuvarlak ve kare mıknatıs 

çeşitleri de vardır. 

Halka mıknatıs Yuvarlak mıknatıs U mıknatısı Kare mıknatıs 

Çalışma Kitabı’mızın 49. sayfasındaki “Hareket Eden Araba” 

etkinliğini evde yapalım. 

Peki, mıknatıslar parçalandığında yine özelliklerini korur mu? Bir etkinlik yaparak gözlemleyelim. 

Kutuplar Kaybolur mu? 


mıknatıs, çekiç, dosya kâğıdı, ataş veya toplu iğne. 


1. Çekici kullanırken öğretmenimizden yardım isteyelim. Mıknatısı çekiç yardımıyla kıralım. 

2. Mıknatısa ait parçaların uçlarını birbirine yaklaştıralım. Gözlemlerimizi arkadaşlarımızla 


3. Mıknatıs parçalarını, dosya kâğıdının üzerindeki ataşlara yaklaştıralım. Ataşları çekip 

çekmediğini belirleyelim. 

4. Etkinlik sonuçlarımıza göre “Gözlem Sonuçlarım” bölümündeki soruyu cevaplandıralım. 

91

92 


Mıknatıs parçaları birbirine yaklaştırıldığında itme ve çekme özelliği göstermelerini 

nasıl açıklarız? 

Mıknatısların iki farklı kutbu olduğunu öğrendiniz. Mıknatısın kutupları birbirine itme veya 

çekme kuvvetleri uygular. Mıknatısı küçük parçalara ayırdığınızda mıknatısın yine iki kutbu 

vardır. Bunu yaptığınız etkinlikte fark etmiş olmalısınız. Mıknatısın uçlarını birbirine yaklaştırdığınızda 

birbirine kuvvet uyguladığını gözlemlediniz. O hâlde mıknatısı kaç parçaya ayırırsak 

ayıralım iki farklı kutbu olduğunu söyleyebiliriz. 

Bazı maddelerin mıknatıs tarafından etkilendiğini hiç duydunuz mu? Şimdi bir etkinlik yaparak 

mıknatısın bazı maddeleri nasıl etkilediğini gözlemleyelim. 

Kasete Ne Oldu? 


kaset, mıknatıs, kalem, kasetçalar veya teyp. 


1. Bir kalem yardımıyla kaset bandının bir kısmını dışarı çıkartalım. 

2. Mıknatısı, kaset bandının üzerine sürtelim. 

3. Teybimize kasetimizi koyarak dinleyelim. 


Etkinliğimiz sonucunda kasedi dinlediğimizde herhangi bir değişiklik oldu mu? Bunun 

nedeni ne olabilir? 

Mıknatıslar elektronik donanımlı bazı eşyalara (televizyon, bilgisayar ekranı, bankamatik 

kartı, cep telefonu, bilgisayar disketi, CD vb.) yaklaştırıldığında bu eşyalara zarar verebilir. 

Yaptığınız etkinlikte kaset bandına mıknatısı sürtüp tekrar dinlediğinizde sesin bozulduğunu 

gözlemlediniz. Bu nedenle mıknatısı bu tür eşyalardan uzak tutmak gerekir. 

Çalışma Kitabı’mızın 50. sayfasındaki “Düşünelim-Yazalım” 


Mıknatısın günlük hayatta kullanım alanlarını araştırdınız mı? Buzdolaplarının kapılarındaki 

süsler düşmeden nasıl duruyor olabilir? Topladığımız bilgileri arkadaşlarımıza sunalım. 

Siz de buna benzer mıknatısların günlük hayatta kullanım alanlarına örnekler veriniz. 

Mıknatısların günlük hayatımızda birçok kullanım alanı vardır. Örneğin; terziler yere düşen 

toplu iğneleri mıknatıs yardımıyla kolayca toplayabilirler. Buzdolaplarının kapaklarında mıknatıs 

kullanılarak kapaklarının kapanması sağlanır. Mıknatısın maddelere uyguladığı kuvvet, temas gerektirmeyen 

bir kuvvettir. Mıknatısın kullanım alanlarında da bu kuvvetin etkisinden yararlanılır.


3. SÜRTÜNMENİN HAYATIMIZDAKİ YERİ 

Hasan Amca El Arabasını Sürerken Neden 

Zorlandı? 

Hasan amca, bahçesine duvar örmek istiyordu. Bunun 

için tuğla ve çimento aldı. El arabasına tuğlaları ve çimentoyu 

yükleyip evinin yolunu tuttu. Bir süre asfalt yolda 

ilerledikten sonra bahçesine ulaşmak için çakıl taşlarıyla 

dolu bir yola saptı. Asfalt yolda el arabasını rahat sürerken 

çakıllı yolda arabasını sürmekte zorlandı. Hasan amca, 

bahçesine vardığında çok yorulmuştu. 

Hasan amca, el arabasını neden çakıllı yolda daha zor sürmüş 

olabilir? Düşünelim ve arkadaşlarımızla tartışalım. 

Oyuncak arabamızı hangi yüzeylerde daha rahat, hangi yüzeylerde 

daha zor süreriz? Düşünelim ve yazalım. 

Şimdi bir etkinlik yaparak bu soruların cevabını birlikte bulalım. 

Farklı Yüzeylerde Giden Araba 


zımpara kâğıdı, yağlı kâğıt, alüminyum folyo, metre, 

havlu, oyuncak araba, mukavva. 


1. Mukavvayı resimdeki gibi tutarak eğimli bir düzlem 

oluşturalım. 

2. Mukavvanın bittiği yere zımpara kâğıdını yerleştirelim. 

3. Arabayı eğimli mukavvanın en üstünden bırakalım ve zımpara kâğıdında aldığı yolu 

metre ile ölçelim. 

4. Daha sonra aynı işlemleri; yağlı kâğıt, alüminyum folyo ve havlu yüzeylerde de deneyelim. 

5. “Gözlem Sonuçlarım” bölümündeki gibi bir tabloyu defterimize çizerek etkinlik sonuçlarımıza 

göre tabloyu dolduralım. “Gözlem Sonuçlarım” bölümündeki soruyu cevaplandıralım. 

93

94 

Arabanın aldığı 

yol (cm) 

Zımpara 

kâğıdı 

Yağlı 

kâğıt 

Yukarıdaki tabloda sonuçlarınızın farklı çıkmasının sebebi nedir? 

Havada hareket 

eden cisimlerin hareketini 

zorlaştıran kuvvetler var mı? 

Cevabı biliyor musunuz? 

Gülşah 

Olabilir. Hava direnci diye bir 

şey duymuştum. Bu da cisimlerin 

havada hareketini zorlaştırabilir. 

Şükrü 


Alüminyum 

folyo 

Faruk 

Havlu 

Oyuncak arabanızı halı üzerinde zor hareket ettirirken düz beton bir zemin üzerinde 

kolaylıkla hareket ettirebilirsiniz. Bazı yüzeylerde cisimlerin hareketi zorken bazı yüzeylerde 

kolaydır. Yaptığınız etkinlikte de arabanızın zımpara kâğıdında zor, yağlı kâğıt üzerinde kolay 

hareket ettiğini gözlemlediniz. 

Cisimler kaygan yüzeylerde daha kolay, pürüzlü yüzeylerde ise daha zor hareket ederler. Bunun 

sebebi sürtünen yüzeylerin farklılığıdır. Cismin hareketini üzerinde hareket ettiği yüzeylerin 

farklılığı etkiler. Örneğin; el arabamızı asfalt yolda çakıllı yoldan daha kolay iteriz. 

Etkinliğimizde arabanın hareketini zorlaştıran veya engelleyen kuvvet, sürtünme kuvvetidir. 

Kuvvetleri, temas gerektiren ve gerektirmeyen kuvvetler olarak ikiye ayırmıştık. Sürtünme 

kuvveti bu iki yüzeyin birbirine teması, sürtünmesi sonucu ortaya çıkar bu nedenle bir temas 

kuvvetidir. 

Çalışma Kitabı’mızın 51. sayfasındaki “Farklı Yüzeyler, Farklı 

Uzaklıklar” etkinliğini evde yapalım. 

HAVA VE SUDA SÜRTÜNME VAR MIDIR? 

Bence havada hareketi 

zorlaştıran bir 

kuvvet olamaz. O zaman 

uçaklar havada 

uçamazlardı. 

Gülşah'ın sorduğu soruya Şükrü ve Faruk'tan hangisi doğru cevap vermiştir? Neden? 

Düşünelim ve arkadaşlarımızla tartışalım.


Şimdi bir etkinlik yaparak havada cisimlerin hareketini gözlemleyelim. 

Paraşüt Yapalım 


küçük bir poşet, ip, aynı boyda iki adet silgi. 


1. Fotoğraftaki gibi ipin bir ucunu poşetin kulplarına, diğer 

ucunu silgiye bağlayalım. 

2. Masanın üstüne çıkıp bir elimize silgiyi, diğer elimize 

paraşütü alalım. Silgilerin aynı hizada olmasına dikkat edelim. 

3. Silgiyi ve yaptığımız paraşütü aynı anda bırakalım. 

4. Etkinlik sonuçlarımıza göre “Gözlem Sonuçlarım” bölümündeki 

soruyu cevaplandıralım. 

Her iki silgiyi aynı hizadan, aynı anda bıraktığımızda paraşütün silgiden daha yavaş 

yere düştüğünü gördük. Bunun nedeni ne olabilir? 

Hava direnci, hava ortamında hareket eden cisimlerin hareketini zorlaştıran kuvvettir. Bu 

da bir tür sürtünme kuvvetidir. 

Çalışma Kitabı’mızın 52. sayfasındaki “Uçan Kâğıt” etkinliğini evde 

yapalım. 

Peki, hava direnci gibi su direnci de olabilir mi? Düşünelim ve tartışalım. 

95

96 

Şimdi bir etkinlik yaparak bu sorunun cevabını birlikte bulalım. 

Hangisi Daha Hızlı? 


eşit büyüklükte iki adet bilye veya taş, su, derin bir kavanoz. 



1. Kavanozumuza su dolduralım. 

2. İki bilyeden birini su dolu kavanozun içerisine, diğerini de hava ortamında aynı anda, 

eşit yükseklikten serbest bırakalım. 


Etkinliğimizde, su dolu kavanozun içerisine bıraktığımız bilye mi yoksa diğeri mi daha 

çabuk yere düştü? Bunun nedeni ne olabilir? 

Su içerisinde hareket eden cisimlerin hareketini zorlaştıran kuvvete su direnci denir. Suyun 

direnci hava direncinden daha fazladır. 

Hava direnci olmasaydı, bir paraşüt yere güvenli bir şekilde inebilir miydi? Düşünelim ve arkadaşlarımızla 


“Paraşüt Yapalım” etkinliğimizde yaptığımız paraşütün havada daha uzun süre kalabilmesi 

için neler yapabiliriz? Örneğin; paraşütün yani etkinliğimizdeki poşetin yüzey alanını büyülttüğümüz 

veya küçülttüğümüzde neler olur? Ya da paraşüte ağırlık bağladığımızda havada daha 

uzun süre kalabilir mi? Bu sorulara cevap bulabilmek için bir etkinlik yapalım.


Nasıl Yavaş Düşer? 


Aşağıdaki aşamaları uygulayarak havada uzun süre kalacak bir paraşüt geliştirebilirsiniz. 

1. Havada uzun süre kalacak bir paraşüt modeli nasıl yapacağınızı arkadaşlarınızla 

tartışınız. 

2. Aşağıdaki sorular ile ilgili araştırma yapınız. 

• Paraşüt nedir? 

• Paraşütlere bağlı cisimlerin düşmesine paraşütün etkisi nedir? 

• Farklı paraşüt şekillerinin işlevini araştırınız. 

• Daha yavaş düşmenin nelere bağlı olduğunu belirleyiniz. 

3. Arkadaşlarınızla bir cismin olabildiğince yavaş düşmesini sağlayacak bir paraşüt 

modeli tasarlayınız. Modelinizi tasarlarken basit araç-gereç ve malzemeler kullanınız. 

4. Elli gramlık küçük bir cismin olabildiğince yavaş düşmesini sağlayacak bir proje için 

düşünce geliştiriniz. Modelinizi çizim yaparak bir taslak hâlinde hazırlayınız. 

5. Seçtiğiniz model için hangi araç gereç ve malzemelere ihtiyacınız olduğunu belirleyiniz. 

6. Malzemelerinizle modelinize şekil veriniz ve arkadaşlarınıza modelinizi sununuz. 

Modelinizde paraşütünüz yere yavaş düşmüş müdür? Bu soruya “Evet.” veya “Hayır.” 

cevabı vermenizin sebebi ne olabilir? 

97

98 


Sürtünmenin bazı yüzeylerde hareketi zorlaştırdığını öğrendik. Peki, sürtünmenin etkisini 

azaltabilir miyiz? Sürtünmenin günlük yaşamdaki etkileri neler olabilir? 

Makine parçalarını, bisiklet zincirlerini, kapı menteşelerini neden yağlarız? Düşünelim ve 

arkadaşlarımızla tartışalım. 

Bir balığın kaygan olmayan bir deriye sahip olduğunu hayal edelim. Neler olurdu? 

Kışın karlı ve buzlu yollarda araçlara zincir takar, altı tırtıklı botlar giyeriz. Bunun nedeni ne 

olabilir? 

Sürtünmenin günlük yaşamımızdaki etkilerine örnekler verelim ve yazalım. 



Çalışma Kitabı’mızın 54. sayfasındaki “Bulalım-Eğlenelim” etkinliğini 


Çalışma Kitabı’mızın 55. sayfasındaki “Neler Öğrendim?” etkinliğini 


Gelişen teknoloji sayesinde bilim konusunda her geçen gün daha fazla 

yol katediyoruz. Bilim ve teknolojiyi daha yakından incelediğimizde her ikisinin 

de temelinde akılcılığın yer aldığını görürüz. 

Atatürk, “Ben manevi miras olarak hiçbir ayet, hiçbir dogma, hiçbir 

donmuş ve kalıplaşmış kural bırakmıyorum. Benim manevi mirasım ilim 

ve akıldır.” diyerek akılcılığa ve bilime gösterdiği hassasiyeti dile getirmiştir.



Aşağıdaki soruların cevaplarını bulmacada uygun yerlere yazalım. 

1. Masanın üstünde duran kitabı iterek hareket ettirdiğimizde nasıl bir kuvvet uygularız? 

2. Belirli bir yükseklikten yere bıraktığımız cisim nasıl bir kuvvetin etkisiyle yere düşer? 

3. Mıknatısların, N ve S uçlarına ne ad verilir? 

4. İki mıknatısın aynı uçları birbirini nasıl etkiler? 

5. İki mıknatısın zıt uçları birbirini nasıl etkiler? 

6. Yüzeyle cisim arasında cismin hareketini zorlaştıran kuvvete ne ad verilir? 

7. Havanın uçurtmaya uyguladığı kuvvete ne ad verilir? 

8. Su içerisinde hareket eden cisimlerin hareketlerini zorlaştıran kuvvete ne ad verilir? 

1 

7 

6 

4 

3 

2 

BULALIM-EĞLENELİM 

8 

5 

99

100 



Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyalım ve doğru seçeneği daire içine alalım. 

1. Aşağıdaki olaylardan hangisinde cisimlere temas gerektiren bir kuvvet uygulanmıştır? 

A. Mıknatısları toplu iğnelere yaklaştırırken 

B. Elma daldan düşerken 

C. Rüzgâr kuru yaprağı uçururken 

D. İki mıknatıs birbirlerini iterken 

2. Mıknatıs aşağıdaki maddelerden hangisini çeker? 

A. Tahta B. Plastik C. Cam D. Demir 

3. I. Mıknatısın N ve S olmak üzere iki kutbu vardır. 

II. Mıknatıs bazı maddelere zarar verir. 

III. Mıknatısın aynı kutupları birbirini çeker. 

Yukarıda verilen cümlelerin hangisindeki veya hangilerindeki bilgi doğrudur? 

A. Yalnız I B. I-II C. Yalnız II D. I-III 

4. I. N S S N 

II. S N S N 

III. N S N S 

Mıknatısları yukarıda verilen durumlardaki gibi birbirlerine yaklaştırdığımızda nasıl 

hareket ederler? 

I II III 

A. Çeker Çeker İter 

B. İter İter Çeker 

C. Çeker İter İter 

D. İter Çeker Çeker 

5. Aşağıdakilerden hangisi, yüzeyle cisim arasındaki sürtünmeyi azaltmak için yapılmaz? 

A. Kapı menteşelerini yağlamak 

B. Betonun üstüne halı sermek 

C. Tahtaları cilalamak 

D. Taşlı yollara asfalt dökmek 

6. Aşağıdaki yüzeylerden hangisinde topu daha kolay hareket ettirirsiniz? 

A. Buz B. Kum C. Çim D. Halı 

7. I. Paraşütçüye ağırlık taktığımızda 

II. Paraşütün yüzey alanını genişlettiğimizde 

III. Paraşütçünün ağırlığını azalttığımızda 

Yukarıdaki durumların hangilerinde paraşüt yere daha uzun sürede iner? 

A. II ve III B. I ve III C. I ve II D. I, II ve III

1. KİTAP - Eba

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?