obliczenia hydrauliczne przewodów z tworzyw sztucznych - PipeLife

CZESC 

TECHNICZNA 

1. CHARAKTERYSTYKA 

MATERIA£OWO -TECHNICZNA 

2. OBLICZENIA 

RUROCI¥GÓW 

2.1. OBLICZENIA HYDRAULICZNE 

PRZEWODÓW Z TWORZYW 

SZTUCZNYCH 

2.2. OBLICZENIA STATYCZNO- 

-WYTRZYMA£OŒCIOWE RUR 

3. TECHNOLOGIA 

BUDOWY RUROCI¥GÓW 

3.1. TRANSPORT, SK£ADOWANIE 

I PRZENOSZENIE RUR 

3.2. ROBOTY ZIEMNE 

4. UK£ADANIE I MONTA¯ 

RUROCI¥GÓW 

4.1. WARUNKI OGÓLNE 

4.2. MONTA¯ RUR Z PVC 

O G£ADKICH ŒCIANKACH 

4.3. MONTA¯ PRZEWODÓW 

Pragma® 

4.4. MONTA¯ PRZEWODÓW Z PE 

4.5. WZMOCNIENIE 

I ZABEZPIECZENIE PRZEWODÓW 

4.6. MONTA¯ STUDZIENEK PIPELIFE 

4.7. 

4.8. 

ODBIORY ROBÓT, 

PRÓBY SZCZELNOŒCI 

TECHNOLOGIA 

ROBÓT DRENARSKICH

1. CHARAKTERYSTYKA 

MATERIA£OWO-TECHNICZNA 

WYROBÓW 

Z TWORZYW SZTUCZNYCH

CHARAKTERYSTYKA MATERIA£OWO - TECHNICZNA WYROBÓW Z TWORZYW SZTUCZNYCH 

1. CHARAKTERYSTYKA SUROWCÓW I PRODUKTÓW 

Do produkcji swoich wyrobów Pipelife 

stosuje tworzywa sztuczne termoplastyczne 

z dwóch grup: 

1.Poliwinylowych – Polichlorek winylu 

(PVC). 

2.Poliolefin: 

Polichlorek winylu PVC 

Jest to produkt polimeryzacji 

chlorku winylu otrzymywanego z przerobu 

acetylenu lub etylenu. 

Do produkcji rur stosowany jest 

nieplastyfikowany polichlorek winylu 

PVC – U. PVC bez dodatku plastyfikatorów 

jest twardy, niepalny, odznacza 

siê du¿¹ odpornoœci¹ chemiczn¹ 

i ma znakomite w³aœciwoœci 

mechaniczne i dielektryczne. 

Polietylen PE 

Polietylen otrzymywany jest przez 

polimeryzacjê etylenu. Surowcem do 

produkcji rur PE jest homogeniczna 

mieszanina granulatu polietylenowego 

z dodatkiem antyutleniaczy, stabilizatorów 

i pigmentów. 

Polietylen jest tworzywem o znacznej 

udarnoœci i elastycznoœci, bardzo dobrych 

w³aœciwoœciach chemicznych i dielektrycznych. 

Polipropylen PP 

Polimery (zwi¹zki wielkocz¹steczkowe) 

otrzymywane s¹ w wyniku reakcji 

monomerów (organicznych zwi¹zków 

o ma³ej masie cz¹steczkowej. W przypadku, 

gdy wystêpuje jeden rodzaj 

monomeru to polimer okreœla siê 

nazw¹ homopolimer. W przypadku gdy 

w reakcji wystêpuj¹ ró¿ne monomery, 

polimer przyjmuje nazwê monomeru, 

który wystêpuje w przewadze z dodatkiem 

okreœlenia kopolimer (np. kopolimer 

– polipropylen). 

Pipelife produkuje rury z blokowego 

kopolimeru polipropylenu(PP-b). 

Nadaje on rurom doskona³e w³aœciwo- 

2. ODPORNOŒÆ CHEMICZNA 

Systemy z rur PVC, PE i PP s¹ 

ca³kowicie odporne na dzia³ania chemiczne 

czynników zewnêtrznych wystêpuj¹cych 

w naturalnych warunkach 

gruntowych, dlatego te¿ nie ma potrzeby 

stosowania zabezpieczeñ antykorozyjnych. 

Odznaczaj¹ siê tak¿e wysok¹ 

odpornoœci¹ na substancje chemiczne, 

wystêpuj¹ce w sieciach wodoci¹go- 

– polietylen œredniej gêstoœci 

(PE – MD), 

– polietylen du¿ej gêstoœci (PE – 

HD), 

– polipropylen (kopolimer blokowy 

polipropylenu PP-b). 

Rury wykonywane s¹ metod¹ 

wyt³aczania z PVC z dodatkiem 

stabilizatorów, œrodków smarnych, 

wype³niaczy i pigmentów. 

Kszta³tki formowane s¹ termoplastycznie 

z odcinków rur lub metod¹ 

wtryskow¹. 

Z PVC produkowane s¹: 

– systemy ciœnieniowe z rur o œciankach 

g³adkich - w kolorze szarym, 

Pipelife produkuje rury metod¹ 

wyt³aczania z polietylenu PE 80 i PE 

100. 

Kszta³tki segmentowe wykonywane 

s¹ z odcinków rur. 

Z polietylenu PE produkowane s¹: 

– systemy gazowe z PE 80 i PE 100 – 

w kolorze ¿ó³tym, 

œci mechaniczne i dielektryczne, du¿¹ 

odpornoœæ na wysokie i niskie temperatury 

oraz du¿¹ odpornoœæ chemiczn¹. 

Rury wykonywane s¹ metod¹ 

wyt³aczania, a kszta³tki formowane 

s¹ wtryskowo lub zgrzewane segmentowo. 

Z polipropylenu PP-b produkowane s¹: 

– systemy kanalizacji wewnêtrznej 

PP/HT, o podwy¿szonej odpornoœci 

na wysokie temperatury – w kolorze 

bia³ym i szarym, 

wych oraz w systemach kanalizacyjnych 

dla œcieków bytowo – gospodarczych, 

deszczowych, miejskich i niektórych 

przemys³owych, przy wartoœciach 

wskaŸników zanieczyszczeñ 

dopuszczalnych w œciekach wprowadzonych 

do urz¹dzeñ kanalizacyjnych. 

Pipelife Polska Sp. z o.o. 

Kartoszyno; 84-111 Karlikowo 

tel.:(+ 48 58) 77 48 888; fax: ( + 48 58) 77 48 807; e-mail: dok@pipelife.com.pl; www.pipelife.pl 

1.1. 

Pipelife stosuje wysokiej klasy, nietoksyczne 

surowce dostarczone przez 

renomowane firmy. 

Ponadto ka¿da partia surowca oraz 

wszystkie wyroby finalne poddawane 

s¹ œcis³ej kontroli jakoœci. 

– systemy kanalizacyjne z rur o œciankach 

g³adkich - w kolorze pomarañczowo 

– br¹zowym, 

– systemy drenarskie – w kolorze 

¿ó³tym, 

– systemy rynnowe – w kolorze 

br¹zowym – rustykalnym i bia³ym. 

– rury os³onowe kanalizacji kablowej 

teletechnicznej – w kolorze szarym. 

– systemy ciœnieniowe i grawitacyjne z 

PE 80 i PE 100 – w kolorze niebieskim 

i czarnym, 

– rury os³onowe kanalizacji kablowej 

– w kolorze czarnym, 

– zasobniki z³¹czowe kanalizacji kablowej 

teletechnicznej, 

– osadniki gnilne przydomowych 

oczyszczalni œcieków, 

– studnie kanalizacyjne. 

– systemy kanalizacji zewnêtrznej 

z rur o podwójnej œciance Pragma ® 

– w kolorze pomarañczowo – br¹zowym, 

– systemy drenarskie z rur o podwójnej 

œciance – w kolorze pomarañczowo 

– br¹zowym i czarnym, 

– rury os³onowe kanalizacji teletechnicznej 

– w kolorze czarnym, 

– studzienki kanalizacyjne, 

– systemy kanalizacji deszczowej 

i drenarskie o podwójnej œciance 

w kolorze czarnym. 

Polietylen, ze wzglêdu na swoj¹ 

niepolarn¹ strukturê posiada znakomit¹ 

odpornoœæ chemiczn¹ i zapewnia 

bezpieczn¹ eksploatacjê przewodów 

gazowych z PE w obecnoœci kondensatów 

gazu, organicznych œrodków nawaniaj¹cych 

i œrodków wzbogacaj¹cych 

gaz. 

01 

CHARAKTERYSTYKA MATERIA£OWO-TECHNICZNA

02 

CHARAKTERYSTYKA MATERIA£OWO-TECHNICZNA 

1.1. 


Przy projektowaniu systemów 

z tworzyw sztucznych do transportu 

œcieków przemys³owych, chemikaliów 

i mediów o specyficznych w³aœciwoœciach 

i o zró¿nicowanych temperaturach 

nale¿y uwzglêdniæ dane dotycz¹ce 

odpornoœci chemicznej. 

Szczególn¹ uwagê nale¿y zwróciæ 

w przypadkach, gdzie œcieki mog¹ zawieraæ 

w wysokich stê¿eniach takie 

substancje jak: 

Oleje: 

oleje roœlinne, zwierzêce i mineralne 

jak: ropa naftowa i jej pochodne, 

krezole, terpentyna, olej silikonowy. 

3. ODPORNOŒÆ NA ŒCIERANIE 

Ogólnie mo¿na stwierdziæ, ¿e rury 

z tworzyw sztucznych charakteryzuje 

wysoka odpornoœæ na abrazjê, znacznie 

wy¿sza ni¿ wiêkszoœci materia³ów 

tradycyjnych. Jest to szczególnie istotne 

przy transporcie ró¿nego rodzaju 

œcieków i mieszanin zawieraj¹cych piasek, 

¿wir, szlakê itp., w instalacjach 

transportu hydraulicznego zak³adów 

przeróbki kruszyw, rud, oraz transportu 

mieszanki betonowej, odpadów, materia³ów 

z bagrowania i innych. 

Prêdkoœæ przep³ywu 

Czynnikiem, który ma istotny 

wp³yw na intensywnoœæ abrazji jest 

prêdkoœæ przep³ywu transportowanego 

medium. 

4. 

Rozpuszczalniki organiczne: 

aceton i inne ketony, alkohol, estry, 

aldehyd octowy, benzen, dwusiarczek 

wêgla, czterochlorek wêgla, 

chloroform, dwuchloroetylen, trójchloroetylen, 

etery. 

Halogeny: 

fluor, chlor, brom, jodyna. 

Kwasy: 

kwas octowy lodowaty, kwas chlorosulfonowy, 

kwas krezylitowy, 

kwas podchlorawy, kwas azotowy, 

kwas fosforowy, kwas siarkowy. 

Rysunek obok ilustruje wyniki badañ 

œcieralnoœci, przeprowadzonych 

metod¹ TH Darmstadt [E7]. W badaniach 

tych medium stanowi³a mieszanina 

wody z piaskiem i ¿wirem 

(d


5. OBOJÊTNOŒÆ FIZJOLOGICZNA 

PVC, PE i PP-b s¹ tworzywami 

obojêtnymi fizjologicznie. Dopuszczenie 

rur z PVC, PE i PP-b do przesy³ania 

6. 

7. 

ODPORNOŒÆ NA CZYNNIKI ATMOSFERYCZNE 

Rury z tworzyw sztucznych (PVC, 

PP-b, PE) zachowuj¹ sw¹ jednorodnoœæ 

i trwa³oœæ materia³u w zmiennych 

warunkach atmosferycznych. Nie zachodzi 

w nich proces ch³oniêcia wody, 

nie nastêpuje te¿ zjawisko rozwarstwienia 

materia³u. 

Przedmiotowe normy dla rur wykonywanych 

z PVC i PP nie nak³adaj¹ 

¿adnego obowi¹zku prowadzenia testów 

odnoœnie wp³ywu promieniowania 

UV ze wzglêdu na zjawisko starzenia 

siê rur wykonanych z tych surowców. 

Doœwiadczenia wskazuj¹ równie¿, ¿e 

W£AŒCIWOŒCI FIZYCZNO - MECHANICZNE 

W³aœciwoœci tworzywa zale¿¹ od 

stosowanych surowców, dodatków 

Gêstoœæ 

Rury z polipropylenu s¹ najl¿ejsze 

i wykazuj¹ wy¿sz¹ odpornoœæ na wysokie 

temperatury ni¿ PVC i PE. S¹ te¿ 

znacznie bardziej odporne chemicznie 

8. 

W³aœciwoœci 

Temperatura miêknienia 

(Vicat) 

Modu³ sprê¿ystoœci 

Younga 

Naprê¿enia przy 

zerwaniu 

Wytrzyma³oœæ na granicy 

plastycznoœci 

Wyd³u¿enie przy zerwaniu 

Wspó³czynnik termicznej 

rozszerzalnoœci liniowej ( α) 

Wspó³czynnik przewodnoœci 

cieplnej 

Maksymalna ci¹g³a 

temperatura u¿ytkowa 

USZCZELKI 

Do ³¹czenia rur kielichowych Pipelife 

produkuje ca³y szereg uszczelek, 

przystosowanych do ró¿nych systemów 

oraz ró¿nych warunków pracy przewo- 

wody pitnej i œrodków spo¿ywczych 

jest regulowane normami. Rury z PVC 

i PE przeznaczone do kontaktu z wod¹ 

odzia³ywanie promieniowania s³onecznego 

nie ma istotnego wp³ywu na 

w³aœciwoœci ruroci¹gów wykonanych 

z PVC i PP. 

Odnotowywany jest natomiast 

wp³yw promieniowania UV na ruroci¹gi 

wykonane z PE. Normy przedmiotowe 

ustalaj¹ maksymalny poziom radiacji 

skumulowanego promieniowania UV 

na ruroci¹gi PE. Nie mo¿e on przekroczyæ 

3,5 GJ/m 2 

Wp³yw promieniowania UV ma 

znaczenie tylko dla tych wyrobów, które 

sk³adowane s¹ na otwartej prze- 

modyfikuj¹cych oraz od technologii 

przetwarzania. 

W£AŒCIWOŒCI FIZYCZNE TWORZYW SZTUCZNYCH STOSOWANYCH PRZEZ PIPELIFE 

Jednostka 

[g/cm 3] 

o [ C] 

[MPa] 

[MPa] 

[MPa] 

na agresywne œcieki jak i na uderzenia 

mechaniczne (ni¿ np. rury z PVC), równie¿ 

w ujemnych temperaturach, co pozwala 

na monta¿ w okresach zimowych. 

dów zapewniaj¹cych ca³kowit¹ szczelnoœæ 

i trwa³oœæ po³¹czenia kielich – bosy 

koniec, na ca³ym obwodzie rury. 




[%] 

[mm/m C] 

[W/m C] 

o 

o 

2 o 

PVC PP-b 

1,38-1,41 

> 79 

3200 

50 

42 

> 

80 

0,08 

0,15 

0,90 

146 

1150 

20 

27 

>500 

0,12 

0,30 

1.1. 

pitn¹ maj¹ atesty Pañstwowego 

Zak³adu Higieny. 

strzeni bez ¿adnych zabezpieczeñ. Dla 

tak przechowywanych wyrobów ze 

wzglêdów bezpieczeñstwa okreœla siê 

maksymalny czas sk³adowania (patrz 

rozdzia³ 3.1.). Je¿eli jednak sk³aduje 

siê wyroby odpowiednio zabezpieczone 

przed promieniowaniem UV lub 

sk³adowane s¹ z zastosowaniem os³on 

przed bezpoœrednim oddzia³ywaniem 

œwiat³a s³onecznego to czas u¿ytkowania 

i sk³adowania mo¿e byæ wyd³u¿ony. 

W³aœciwe metody sk³adowania opisane 

s¹ w rozdziale 3.1. 

Przeciêtne wartoœci parametrów 

tworzyw sztucznych stosowanych przez 

Pipelife przedstawiono w tabeli poni¿ej. 

Polietylen 

PE-80 PE-100 

0,92-0,94 

60 

700 

19 

20 

600 

0,18 

0,36 

0,94-0,96 

60 

1000 

22 

25 

>600 

0,20 

0,42 

[ C] 75 100 

75 75 

Trwa³oœæ uszczelek jest równa trwa³oœci 

rur w których s¹ stosowane. 

03 


04 


1.1. 


System uszczelnieñ typu Power 

-Lock i Sewer-Lock dla systemów 

z PVC 

Nowoczesnoœæ i niezawodnoœæ 

obu systemów uszczelnieñ jest gwarantowana 

przez: 

– now¹ technologiê wykonywania kielichów 

i osadzania uszczelek, 

– now¹ i innowacyjn¹ konstrukcjê samych 

uszczelek. 

Technologia wykonywania kielichów 

w systemie Power-Lock oraz Sewer-Lock 

polega na tym, ¿e kielich ka¿dej 

rury formowany jest indywidualnie 

wokó³ uszczelki, dziêki czemu dopasowuje 

siê bardzo dok³adnie do jej 

kszta³tów. 

Ta nowoczesna technologia, przy 

ca³kowicie zautomatyzowanej produkcji 

i sta³ej kontroli jakoœci, eliminuje nie- 

Pipelife jako jedyny producent 

na rynku polskim 

stosuje nowy system 

uszczelnieñ typu Power-Lock i Sewer-Lock. 

System uszczelniaj¹cy Power 

-Lock 

Uszczelka sk³ada siê z: 

– pierœcienia uszczelniaj¹cego wykonanego 

z elastomeru EPDM o trwa- 

³oœci 50 ± 5 IRHD i wysokiej odpornoœci 

na silnie utleniaj¹ce zwi¹zki 

chemiczne, oleje roœlinne i zwierzêce; 

– pierœcienia mocuj¹cego – wykonanego 

z polipropylenu (PP) wzmocnionego 

w³óknem szklanym. 

Higieniczna uszczelka 

Uszczelka Power-Lock wykonana 

jest z polipropylenu (PP) oraz elastomeru 

o symbolu EPDM. Oba tworzywa 

zosta³y specjalnie wyselekcjonowane 

do przesy³ania wody pitnej. Nie koroduj¹ 

i s¹ odporne na oddzia³ywanie 

agresywnych warunków gruntowych. 

System uszczelniaj¹cy Sewer 

-Lock 

Uszczelka sk³ada siê z: 

– pierœcienia uszczelniaj¹cego – wykonanego 

z modyfikowanego kauczuku 

TPE o twardoœci 55 ± 3 

IRHD, 

– pierœcienia mocuj¹cego – wykonanego 

z polipropylenu (PP) 

wzmocnionego w³óknem szklanym. 

równoœci i luzy w kielichu oraz sprawia, 

¿e uszczelka zajmuje zawsze w³aœciwe 

po³o¿enie, w efekcie czego uzyskuje 

siê bardzo szczelne i trwa³e z³¹cze. 

Gdy uszczelka osadzana jest w gotowym 

kielichu w warunkach budowy, 

zwykle wystêpuj¹ cztery miejsca krytyczne 

wykonania z³¹cza (rys. obok). 

Uszczelka tradycyjna 

Gdy kielich formowany jest wokó³ 

uszczelki, dwa z krytycznych punktów 

zostaj¹ wyeliminowane (rys. obok). 

Uszczelka Power-Lock, Sewer-Lock 

System Power-Lock 

Poniewa¿ uszczelki Power-Lock 

s¹ fabrycznie zintegrowane z rur¹, nie 

wystêpuje problem zanieczyszczenia 

rur podczas ich monta¿u, co mo¿e wystêpowaæ 

podczas monta¿u luŸnych 

uszczelek tradycyjnych. 

Uszczelniaj¹ce dzia³anie przedniej 

gumowej krawêdzi uszczelki chro- 

System Sewer-Lock 

ni z³¹cze przed wtargniêciem zanieczyszczeñ. 

Pierœcieñ stabilizuj¹cy naprê¿ony 

podczas procesu kielichowania rury, 

zarówno pod dzia³aniem nadciœnienia, 

jak i podciœnienia, utrzymuje w sposób 

trwa³y uszczelkê na swoim miejscu. 




1 

1 

4 

1 - pierœcieñ 2 - pierœcieñ mocuj¹cy - 

uszczelniaj¹cy - czarny, ¿ó³ty, wykonany z PP 

wykonany z EPDM wzmocnionego 

w³óknem szklanym 

1 - pierœcieñ 

uszczelniaj¹cy 

- czarny, 

wykonany z TPE 

3 

2 

2 

2 - pierœcieñ mocuj¹cy - 

¿ó³ty, wykonany z PP 

wzmocnionego 

w³óknem szklanym


Konstrukcja i zasada dzia³ania obu 

typów uszczelek s¹ identyczne. Wysuniêta 

do przodu czêœæ wargowa pierœcienia 

uszczelniaj¹cego znacznie 

zmniejsza si³ê tarcia podczas monta¿u. 

Pierœcieñ mocuj¹cy, naprê¿ony 

podczas procesu kielichowania rury, 

zapobiega ruchom uszczelki utrzymuj¹c 

j¹ we w³aœciwym po³o¿eniu oraz 

uniemo¿liwia wyjêcie jej z kielicha. 

Oba pierœcienie, trwale po³¹czone 

ze sob¹, œciœle przylegaj¹ do kielicha. 

Specjalnie zaprojektowana konstrukcja 

uszczelek sprawia, ¿e si³y nie- 

Praca uszczelki tradycyjnej 

Uszczelki tradycyjne zosta³y zaprojektowane 

przy za³o¿eniu, ¿e ciœnienie 

panuj¹ce w ruroci¹gach podczas 

eksploatacji systemu wodoci¹gowego 

jest niezmienne. Wiadomo jednak, 

¿e wiêkszoœæ systemów wodoci¹gowych 

pracuje w warunkach 

zmiennego ciœnienia. Ciœnienie zmienia 

siê wskutek nag³ego zamkniêcia 

lub otwarcia zasuw, w³¹czenia lub 

wy³¹czenia pomp oraz odciêcia pewnych 

odcinków wodoci¹gu np. w celu 

wykonania wy³¹- czeñ lub napraw. 

Pulsacja ciœnienia – jego zmiennoœæ 

od nadciœnienia do podciœnienia 

sprawia, ¿e elastyczna uszczelka odci¹gana 

jest w g³¹b kielicha. W rezultacie 

przednia krawêdŸ uszczelki odchyla 

siê, piasek zostaje zassany, a nastêpnie 

przedostaje siê do sfery u- 

Praca uszczelki Power-Lock 

Uszczelka typu Power-Lock zosta³a 

zaprojektowana tak, aby wytrzyma³a 

zmiany ciœnienia wystêpuj¹ce 

wewn¹trz rury podczas pracy systemu 

wodoci¹gowego. 

Zarówno pomys³owa konstrukcja 

samej uszczelki Power-Lock jak i nowa 

metoda kielichowania rur, zapewniaj¹ 

skutecznoœæ uszczelnienia z³¹cza poddanego 

dzia³aniu podciœnienia i nadciœnienia. 

zbêdne do monta¿u systemów Power 

-Lock i Sewer-Lock s¹ znacznie mniejsze 

ni¿ przy tradycyjnych uszczelkach 

wargowych. 

Do specjalnych zastosowañ, np. 

do systemów odprowadzaj¹cych œcieki 

o du¿ej zawartoœci olejów i t³uszczów, 

Pipelife stosuje olejoodporne uszczelki, 

wykonane z kauczuku nitrylowego 

NBR (materia³ ten charakteryzuje siê 

wysok¹ odpornoœci¹ na oleje roœlinne, 

mineralne, hydrauliczne, transformatorowe). 

Uszczelki te mog¹ byæ 

montowane specjalnie na ¿yczenie 

Klientów. 

Widok uszczelki zamontowanej w 

kielichu 

Po oko³o 500 impulsach nastêpuje 

przeciek wody 

Schemat ideowy pracy uszczelki 

tradycyjnej przy dzia³aniu nadciœnienia 

Po oko³o 500 impulsach zanieczyszczenia 

przedostaj¹ siê do wnêtrza 

rury – nastêpuje progresywne 

œcieranie siê uszczelki. 

Schemat ideowy pracy uszczelki 

tradycyjnej przy dzia³aniu podciœnienia 

szczelniaj¹cej, stopniowo toruj¹c sobie 

drogê nad uszczelk¹. 

Badanie pulsacyjne, któremu poddano 

tradycyjne z³¹cze wykaza³o, ¿e 

po 500 impulsach pod dzia³aniem nadciœnienia 

powstaj¹ przecieki wody 

(rys.powy¿ej), natomiast pod dzia³a- 

Pod wp³ywem nadciœnienia gumowy 

pierœcieñ uszczelniaj¹cy dociskany 

jest do kielicha i rury. Powoduje to jeszcze 

wiêksz¹ skutecznoœæ uszczelki. 

Wzrost ciœnienia zwiêksza si³ê uszczelniaj¹c¹. 

Schemat ideowy uszczelki Power 

-Lock przy dzia³aniu nadciœnienia 




1.1. 

niem podciœnienia mo¿e nast¹piæ przedostawanie 

siê zanieczyszczeñ. 

Stopniowe œcieranie strefy 

uszczelniaj¹cej mo¿e spowodowaæ w 

rezultacie wysuniêcie siê uszczelki z 

rowka kielicha. 

brak przecieków 

05 


06 


1.1. 


Pod wp³ywem podciœnienia pierœcieñ 

uszczelniaj¹cy dociskany jest 

równie¿ do kielicha i rury, rozszerza siê 

promieniœcie i uszczelnia skutecznie 

zarówno kielich jak i koniec rury. 

Szczelnoœæ i trwa³oœæ po³¹czenia 

Konstrukcja uszczelki Power-Lock 

dostosowana jest do rzeczywistych 

warunków pracy wodoci¹gu. Nie ma 

problemów przecieku wody i przedostawania 

siê zanieczyszczeñ do œrodka 

ruroci¹gu przez nieszczelne z³¹cze. 

£atwoœæ i szybkoœæ monta¿u 

System Power-Lock zosta³ zaprojektowany, 

aby sprostaæ wszystkim praktycznym 

wymaganiom dotycz¹cym konstrukcji 

z³¹cza, wp³ywaj¹cym na wydajnoœæ monta¿u. 

Wykonawca potrzebuje uszczelki, 

która zapewnia szczelnoœæ po³¹czenia 

i u³atwia ³¹czenie rur w trudnych warunkach 

pogodowych i gruntowych. 

System Power-Lock zapewnia: 

– szybkoœæ i ³atwoœæ centrowania i ³¹czenia 

rur, 

– ³atwoœæ monta¿u, 

– brak ryzyka przemieszczania i skrêcania 

siê uszczelki, 

– niezawodnoœæ eksploatacji. 

Stabilna uszczelka. Nigdy 

nie wystêpuje awaria 

bêd¹ca nastêpstwem przemieszczania/skrêcania 

siê uszczelki. 

Schemat ideowy uszczelki Power 

-Lock przy dzia³aniu podciœnienia 

Materia³ o wysokiej jakoœci w po- 

³¹czeniu z nowoczesn¹ technologi¹ 

produkcji rur i monta¿u uszczelek Power-Lock 

zapewniaj¹ niezawodnoœæ 

pracy systemu. 

Si³a monta¿owa [N] 

3000 

2000 

1000 

63 75 90 110 125 160 200 225 250 280 315 400 

1. W systemie tradycyjnym 

2. W systemie Power-Lock i Sewer-Lock 

Œrednica [mm] 

Porównanie si³y monta¿u niezbêdnej przy stosowaniu uszczelek tradycyjnych i 

Power-Lock / Sewer-Lock 

Nawet rury o du¿ej œrednicy 

mog¹ byæ ³¹czone 

bez potrzeby u¿ycia specjalnych 

narzêdzi monta¿owych lub sprzêtu. 

brak przecieków 

Si³a potrzebna do ³¹czenia 

rur w systemie Power 

- Lock jest oko³o dwukrotnie mniejsza 

ni¿ w systemie tradycyjnym. 




1 

2


Tradycyjny system uszczelek 

wargowych 

Uszczelka wargowa wk³adana 

jest do rowka w kielichu rury PVC. 

System ten jest stosowany i dostêpny 

w naszej ofercie, chocia¿ ró¿ni siê od 

uszczelek Power-Lock i Sewer-Lock. 

Uszczelka do rur kielichowych 

z PP o podwójnej œciance typu 

Pragma ® 

W¹ski i wysoki karb rury dwuœciennej 

Pragma ® sprawia, ¿e uszczelka jest 

g³êboko osadzona w rowku miêdzy karbami. 

W celu bardzo dobrego przylegania 

do ³¹czonych elementów uszczelki 

s¹ w odpowiedni sposób wyprofilowane 

w formie „kropli” Przy wsuwaniu bosego 

koñca do kielicha uszczelka ulega 

œciœniêciu w kierunku na zewn¹trz kielicha. 

Taki monta¿ sprawia, ¿e œciskana 

Uszczelka "in situ" jednowargowa 

Uszczelka ta jest stosowana w systemie 

studzienek drena¿owych do 

po³¹czenia z kszta³tkami przewodów 

drena¿owych lub rurami kanalizacyjnymi 

o g³adkich œciankach. 

Umo¿liwiaj¹ wykonanie po³¹czenia 

z rur¹ trzonow¹ studzienki zarówno 

o profilu strukturalnym (dwuœciennym), 

a tak¿e o œciance g³adkiej. 

Uszczelkê t¹ wykorzystuje siê tak- 

¿e w osadnikach gnilnych oraz studzience 

rozdzielczej przydomowej 

oczyszczalni œcieków Pipelife. 

Uszczelka "in situ" czterowargowa 

S³u¿y do w³¹czania rury kanalizacyjnej 

do innej rury kanalizacyjnej lub 

rury trzonowej studni. Uszczelkê osadza 

siê w wyciêtym otworze. Nastêpnie 

wprowadza siê do œrodka uszczelki rurê 

kanalizacyjn¹. Umo¿liwia wykonanie 

po³¹czenia rury kanalizacyjnej do innego 

przewodu sieci kanalizacyjnej lub do 

rury trzonowej studzienki zarówno o profilu 

strukturalnym (dwuœciennym), a tak¿e 

o œciance g³adkiej. 

Czterowargowa konstrukcja 

uszczelki sprawia, ¿e przy monta¿u ru- 

Uszczelka wargowa umieszczana 

fabrycznie w kielichu rury PP/HT 

do kanalizacji wewnêtrznej 

Kszta³t tylnej zewnêtrznej krawêdzi 

uszczelki i kielicha (patrz¹c od strony 

kielicha) zosta³ tak uformowany, aby 

ograniczyæ przemieszczanie uszczelki. 

Potoczna nazwa tego typu kielicha to 

Eurosocket. Ze wzglêdów praktycznych 

uszczelka jest pozbawiona pierœcienia 

stabilizuj¹cego, który przy próbnym 

monta¿u (suchy monta¿) jest 

czêsto gubiony a nawet wyrzucany. Jego 

rolê przejê³a nowa konstrukcja kielicha. 

uszczelka ca³kowicie wype³nia rowek, 

w którym jest w³o¿ona oraz zawsze na 

ca³ym swym obwodzie elastycznie 

przylega od kielicha rury. Taka konstrukcja 

uszczelki po³¹czona z g³êbokim 

osadzaniem w w¹skim rowku sprawia, 

¿e uszczelka nie ulega przemieszczaniu 

podczas monta¿u. 

Materia³ 

Uszczelki wykonane s¹ z elastomerów 

o wysokiej odpornoœci na 

dzia³anie zwi¹zków chemicznych znajduj¹cych 

siê w œciekach. 

Dziêki wysokiej twardoœci posiadaj¹ 

bardzo korzystne w³aœciwoœci mechaniczne. 

Ponadto maj¹ dobr¹ odpornoœæ 

na œcieranie oraz starzenie. 

ry w uszczelce kolejne elastyczne wargi 

poddaj¹ siê naporowi. Dziêki temu 

uzyskuje siê dobry rozpór i przyleganie 

uszczelki na swej zewnêtrznej powierzchni 

do wyciêtego otworu oraz 

czteropunktowe uszczelnienie z rur¹ 

wewnêtrzn¹. Wysoki profil warg sprawia, 

¿e nawet przy znacznym osiadaniu 

pod³¹czenia (poddawanie siê 

uszczelki) wargi wci¹¿ bêd¹ opasywaæ 

rurê na ca³ym obwodzie. 




1.1. 

07 


08 


1.1. 


9. 

PARAMETRY PROJEKTOWANIA 

Niektóre w³aœciwoœci materia³ów 

i rur z tworzyw sztucznych 

maj¹ wp³yw na pracê instalacji i nale¿y 

je uwzglêdniaæ w projektowaniu 

i budowie systemów. 

Niski modu³ sprê¿ystoœci 

Ta cecha tworzyw sztucznych 

sprawia, ¿e rury s¹ w swoim przekroju 

poprzecznym elastyczne i pod 

wp³ywem obci¹¿eñ od gruntu, ulegaj¹ 

odkszta³ceniu. Wielkoœæ powsta³ych 

odkszta³ceñ zale¿y od sztywnoœci rury 

a nie od samego materia³u. Dopusz- 

Przewodnoœæ elektryczna 

Tworzywa sztuczne maj¹ bardzo 

dobre w³aœciwoœci dielektryczne. Rury 

nie przewodz¹ pr¹du, dlatego te¿ nie 

zachodzi koniecznoœæ projektowania 

biernej i czynnej ochrony zabezpie- 

Rozszerzalnoœæ termiczna przewodów 

Przewody z tworzyw sztucznych, 

tak jak z innych materia³ów, ulegaj¹ 

wyd³u¿eniu lub skróceniu wskutek ró¿nicy 

temperatur przesy³anych mediów i 

jej wahañ podczas pracy ruroci¹gu. 

Po³¹czenia kielichowe 

Wszystkie rury ³¹czone na kielichy 

i uszczelki (kanalizacyjne z PVC i PP, 

wodoci¹gowe z PVC) maj¹ mo¿liwoœæ 

kompensacji wyd³u¿eñ o okreœlonej 

wartoœci. 

Uszczelnienie kielichów pierœcieniami 

elastycznymi pozwala na wzajemne 

przesuwanie siê czêœci ruroci¹gu 

na z³¹czu. Wszystkie rury posiadaj¹ 

na bosym koñcu fabrycznie wykonane 

oznaczenia g³êbokoœci wsuniêcia 

rury w kielich (rys. obok). 

To sprawia, ¿e dla ruroci¹gów 

uk³adanych w gruncie, przy przyjêtym 

standardowo odchyleniu temperatury 

do 20 o C, zbêdne jest projektowanie 

kompensatorów. 

Natomiast przy projektowaniu systemów 

do przesy³ania œcieków przemys³owych, 

których temperatura jest 

na ogó³ wy¿sza i wynosi 40 o C–60 o C, 

celowe jest przeanalizowanie wartoœci 

wyd³u¿enia liniowego oraz okreœlenie 

w³aœciwej g³êbokoœci monta¿owej 

w³o¿enia bosego koñca rury w kielich. 

czalne odkszta³cenia s¹ natomiast 

œciœle zwi¹zane z rodzajem tworzywa. 

Krótkoterminowe dopuszczalne 

odkszta³cenia dla rur PVC wynosz¹ 

8%, a dla rur PE I PP - 9%. Aby rura 

mog³a siê temu przeciwstawiæ, konieczne 

jest zaprojektowanie dla niej 

czaj¹cej przed skutkami wystêpowania 

pr¹dów b³¹dz¹cych. Przewody nie mog¹ 

te¿ byæ wykorzystywane do uziemienia 

sieci elektrycznej. Gdy istniej¹ca sieæ 

z rur stalowych posiada za³o¿on¹ ochro- 

Wartoœæ wspó³czynnika rozszerzalnoœci 

liniowej (α) dla rur z tworzyw 

sztucznych jest oko³o 7 razy wiêksza 

od wspó³czynnika dla rur stalowych. 

Wp³yw termicznej rozszerzalnoœci 

liniowej materia³u na pracê ruro- 

oznaczenie g³êbokoœci wcisku 

Schemat po³¹czenia kielichowego 

Przyk³ad: 

Dla œcieków przemys³owych o temperaturze 

+40 o C, temperaturze monta- 

¿u +10 o C, wyd³u¿enie dla jednej rury 

PVC o d³ugoœci L=6 m, zgodnie ze 

ΔL= ΔtLα 

wsparcia ze strony gruntu w postaci 

odpowiednio dobranego rodzaju 

pod³o¿a i posadowienia oraz zaprojektowania 

warstwy ochronnej wokó³ rury 

o okreœlonych parametrach (szczegó³y 

podano w dalszej czêœci opracowania). 

nê przed pr¹dami b³¹dz¹cymi, a jej czêœæ 

jest wymieniana na przewody z tworzywa 

sztucznego, dla utrzymania ci¹g³oœci 

za³o¿onej ochrony, nale¿y uk³ad 

zmostkowaæ. 

ci¹gu zale¿y od rodzaju wartoœci odcinków 

rur. Wartoœci wspó³czynników 

rozszerzalnoœci liniowej dla PVC, PP i 

PE podano w p.7 "w³aœciwoœci fizyczno-mechaniczne. 

wzorem okreœlaj¹cym wielkoœæ 

wyd³u¿enia liniowego wyniesie: 

ΔL = 6m·30 0 C·0,08mm/m 0 C = 14,4 mm 

gdzie: 

ΔL - wyd³u¿enie (skurczenie) [m] 

Δt=T1–T2 T1 - stabilna temperatura gruntu [ o 

C] 

T2 - temperatura rury przy uk³adaniu 

[ o 

C] 

L - d³ugoœæ przewodu [m] 

α - wspó³czynnik rozszerzalnoœci 

liniowej [mm/m· o 

C] 




1 

M 

m 

M - g³êbokoœæ kielicha 

m - g³êbokoœæ monta¿u bosego koñca rury 

1 - oznaczenie g³êbokoœci wcisku 

2 - pierœcieñ uszczelniaj¹cy 

2


Po³¹czenia zgrzewane – rury PE 

Wspó³czynnik rozszerzalnoœci liniowej 

(α) rur PE zawieraja siê w granicach 

0,18 – 0,20 [mm/m· 0 C]. S¹ to wielkoœci 

oko³o 20-krotnie wiêksze od 

wspó³czynnika rozszerzalnoœci liniowej 

dla rur stalowych. 

Ruroci¹gi z PE do przesy³ania wody 

i gazu uk³adane w ziemi o z³¹czach 

zgrzewanych, przy odchyleniach temperatury 

nie przekraczaj¹cych 20 o C 

(z uwagi na niski modu³ sprê¿ystoœci), 

nie wymagaj¹ stosowania urz¹dzeñ 

kompensacji wyd³u¿eñ. 

W przypadku uk³adania ruroci¹gów 

poza gruntem, nale¿y zawsze 

wykorzystaæ ich naturaln¹ elastycznoœæ 

i tak zaprojektowaæ punkty podparcia 

i ³uki, aby uzyskaæ naturaln¹ 

kompensacjê wyd³u¿eñ termicznych 

na wszystkich zmianach kierunku (zarówno 

pionowych jak i poziomych). 

Wykonanie w³aœciwego zamocowania 

i podparcia jest niezbêdne do zaprojektowania 

ruroci¹gów instalowanych 

ponad powierzchni¹ terenu. 

Podpory te musz¹ wytrzymaæ naprê¿enia 

normalne, powsta³e w wyniku 

rozci¹gania od ró¿nicy temperatur, na 

które jest nara¿ona rura. Dla systemów 

polietylenowych montowanych ponad 

gruntem preferuje siê instalowanie ruroci¹gów, 

gdy temperatura otoczenia 

jest równa lub zbli¿ona do maksymalnej 

temperatury pracy. W ten sposób 

rury bêd¹ w stanie maksymalnego 

Ochrona ruroci¹gów przed przemarzaniem 

Rury z tworzyw sztucznych, pomimo 

znacznie mniejszego wspó³czynnika 

przewodzenia ciep³a w porównaniu np. 

do ¿eliwa, tak¿e nara¿one s¹ w okresie 

zimowym na uszkodzenia wskutek 

Przewody kanalizacyjne 

Przy projektowaniu g³êbokoœci posadowienia 

przewodów kanalizacyjnych 

nale¿y siê kierowaæ postanowieniami 

normy [B3], w której podano 

g³êbokoœæ przemarzania gruntu hz dla 

danej czêœci kraju. 

Przy uk³adaniu rur bardzo mocno 

nagrzanych, przed ich ostatecznym 

zmontowaniem nale¿y je pozostawiæ 

w wykopie do momentu och³odzenia. 

Natomiast przy uk³adaniu przewodów 

z PE w pomieszczeniach lub kana³ach 

(bez obsypki gruntem) lub ponad 

powierzchni¹ terenu nale¿y 

uwzglêdniæ wielkoœæ wyd³u¿enia liniowego. 

wyd³u¿enia termicznego. Trwa³e zamocowanie 

rur w tej pozycji, na po³¹czeniach 

i podporach, zapobiega kurczeniu 

siê ruroci¹gów. W czasie stygniêcia rur 

pojawiaj¹ siê naprê¿enia normalne, 

charakterystyczne dla elementów rozci¹ganych, 

które bêd¹ utrzymywa³y ruroci¹g 

w linii prostej pomiêdzy podporami. 

W ten sposób w czasie ponownego 

nagrzewania siê instalacji mog¹ 

wyst¹piæ jedynie minimalne ugiêcia ruroci¹gu. 

Przyk³adowy zalecany maksymalny 

rozstaw podpór dla ruroci¹gów o 

SDR 17,6 dla transportu wody o temperaturze 

+20 o C, przy za³o¿onym ugiêciu 

rury w œrodku rozpiêtoœci, pomiêdzy 

podporami wynosz¹cym 6 mm, podano 

w tabeli obok. 

W przypadku przesy³ania mediów 

o wy¿szych temperaturach (ni¿ + 20 o C) 

rozstaw podpór nale¿y zmniejszyæ, a w 

przypadku temperatury ok. +50 o C lub 

wy¿szej zalecane s¹ podpory ci¹g³e. 

przemarzania gruntu. Dlatego te¿ projektowana 

g³êbokoœæ przykrycia przewodu 

powinna zabezpieczaæ przed zamarzaniem 

wody w rurach. 

Z ustaleñ normy [B17] wynika, ¿e 

g³êbokoœæ u³o¿enia ruroci¹gu powinna 

byæ taka, aby jego przykrycie od 

wierzchu rury do rzêdnej terenu hu 

by³o wiêksze ni¿ g³êbokoœæ przemarzania 

hz o20cm. 




Œrednica 

nominalna 

[mm] 

20 

25 

32 

32 

63 

90 

125 

180 

250 

315 

400 

500 

1.1. 

ZALECANY MAKSYMALNY ROZSTAW PODPÓR, 

o 

PRZYK£AD DLA SDR 17,6; temp. +20 C, 

UGIÊCIE DOPUSZCZALNE 6mm. 

G³êbokoœæ 

przemarzania 

gruntu 

h [m] 

0,8 

1,0 

1,2 

1,4 

Maksymalny 

rozstaw podpór 

[m] 

0,46 

0,61 

0,61 

0,61 

0,48 

0,84 

1,25 

1,50 

2,00 

2,50 

3,00 

4,00 

WARTOŒÆ PRZYKRYCIA RUR KANALIZACY- 

JNYCH Z PVC W ZALE¯NOŒCI OD G£ÊBOKOŒCI 

PRZEMARZANIA WG NORMY [B17]. 

z u 

G³êbokoœæ 

przykrycia 

rury 

h [m] 

1,0 

1,2 

1,4 

1,6 

09 


10 


1.1. 


Przewody wodoci¹gowe 

Przy projektowaniu przewodów 

wodoci¹gowych z rur z tworzyw sztucznych 

nale¿y uwzglêdniæ mo¿liwoœæ 

przemarzania gruntu i zamarzania w 

nim wody. 

G³êbokoœæ u³o¿enia przewodu w 

gruncie (patrz tabela) uzale¿niona jest 

od g³êbokoœci przemarzania i œrednicy 

ruroci¹gu [B3, B14]. W przypadku 

p³ytszego u³o¿enia przewodu, nale¿y 

go ociepliæ, np. warstw¹ ¿u¿la o gruboœci 

podanej w tabeli. Z uwagi na ostre 

krawêdzie ziaren ¿u¿la nale¿y zabezpieczyæ 

rurê z tworzywa sztucznego 

np. poprzez owiniêcie jej grub¹ foli¹ z 

PVC lub PE. 

Gazoci¹gi z rur PE (ze wzglêdów 

bezpieczeñstwa) 

Minimalne przykrycie rury powinno 

wynosiæ: 

Lokalizacja przewodów wzglêdem 

uzbrojenia podziemnego, 

obiektów i przeszkód terenowych 

Po³o¿enie przewodów powinno 

byæ tak zaprojektowane, aby nie powodowa³o 

szkód w istniej¹cym uzbrojeniu, 

nie zagra¿a³o statecznoœci fundamentów 

obiektów i jednoczeœnie eliminowa³o 

niekorzystny wp³yw obci¹¿enia 

oraz umo¿liwia³o spe³nienie specjalnych 

wymagañ dotycz¹cych uk³adania 

ruroci¹gów z tworzyw sztucznych. 

Ze wzglêdu na wp³yw temperatury, 

szczególn¹ uwagê nale¿y zwróciæ 

przy sytuowaniu sieci z tworzyw 

sztucznych (PVC, PE, PP) w pobli¿u 

przewodów o temperaturze wy¿szej 

od temperatury gruntu, takich jak: 

ciep³oci¹gi i kable energetyczne 

(a szczególnie kabli WN). 

Usytuowanie przewodów z PVC, 

PE i PP wzglêdem innego uzbrojenia 

podziemnego nale¿y zaprojektowaæ 

10. 

• 0,6m dla przy³¹czy gazowych 

• 0,8m dla sieci gazowej ulicznej 

zgodnie z ustaleniami odnoœnych norm 

bran¿owych. 

Lokalizacje projektowanych przewodów 

nale¿y ka¿dorazowo uzgadniaæ 

z w³aœcicielami i u¿ytkownikami poszczególnych 

obiektów i sieci podziemnych. 

PARAMETRY GEOMETRYCZNE I WYTRZYMA£OŒCIOWE RUR I KSZTA£TEK 

Wymiary geometryczne charakteryzuj¹ce 

geometriê rur: 

DN - wymiar nominalny: oznaczenie 

liczbowe wymiaru elementu, 

który jest zaokr¹glon¹ liczb¹ 

równ¹ w przybli¿eniu wymiarowi 

rzeczywistemu, w [mm]. 

dn - œrednica nominalna: wymagana 

œrednica przyporz¹dkowana 

do wymiaru nominalnego w 

[mm]. 

Strefa 

klimatyczna 

I 

II 

III 

IV 

OCHRONA RUR WODOCI¥GOWYCH PRZED ZAMARZANIEM 

G³êbokoœæ 

przemarzania 

MINIMALNE ODLEG£OŒCI PRZEWODÓW Z TWORZYW SZTUCZNYCH OD KABLI 

ENERGETYCZNYCH I CIEP£OCI¥GÓW 

Rodzaj przewodu 

Przewody energetyczne 

- NNiSNdo20kV 

- pojedyncze kable SN do 20 kV 

- kilka kabli SN powy¿ej 20 kV 

- kable WN 

Przewody ciep³ownicze 

z uwzglêdnieniem izolacji 

termicznej przewodu 

ciep³owniczego 

OD - œrednica zewnêtrzna: wartoœæ 

œrednia œrednicy zewnêtrznej 

trzonu rury w dowolnym przekroju 

poprzecznym. Dla rur zewnêtrznie 

profilowanych, 

œrednica zewnêtrzna jest maksymaln¹ 

œrednic¹ widoczn¹ w przekroju 

poprzecznym. 

ID - œrednica wewnêtrzna: wartoœæ 

œrednia œrednicy wewnêtrznej 

Mi¹¿szoœæ przykrycia 

przy œrednicy rury 

d 

d 

< 1000 mm > 1000 mm 

h z n n 

[m] 

0,8 

1,0 

1,2 

1,4 

Gruboœæ 

warstwy 

ocieplaj¹cej 

Minimalny 

dopuszczalny 

odstêp [m] 

0,5 

0,75 

0,75 -1,0 

1,0 -1,25 

trzonu rury w dowolnym przekroju 

poprzecznym. 

en - nominalna gruboœæ œcianki: liczbowe 

oznaczenie gruboœci 

œcianki elementu, które jest liczb¹ 

w przybli¿eniu równ¹ wymiarowi 

rzeczywistemu, w [mm]. 

SDR - znormalizowany stosunek wymiarów. 




[m] 

1,2 

1,4 

1,6 

1,8 

[m] 

1,0 

1,2 

1,4 

1,6 

1,5 

[cm] 

20 

25 

30 

40 

• 1,0 m przy uk³adaniu gazoci¹gu w 

gruntach ornych z g³êbok¹ ork¹.


Parametry geometryczne opisuje 

znormalizowany stosunek wymiarów 

(SDR). Jest to stosunek nominalnej 

œrednicy zewnêtrznej (dn) do nominalnej 

gruboœci œcianki rury (en): 

S – szereg; jest drugim parametrem 

rury, który wi¹¿e siê z SDR zale¿noœci¹: 

W przypadku rur ciœnieniowych seria 

(szereg) rury S wyra¿a siê stosunkiem 

naprê¿eñ dopuszczalnych (σs)do 

ciœnienia nominalnego PN: 

Wytrzyma³oœæ rur 

Zdolnoœæ rury do przejmowania 

obci¹¿eñ zewnêtrznych pochodz¹cych 

od gruntu i obci¹¿eñ ruchem ko³owym 

wyra¿a sztywnoœæ pierœcieniowa rury 

SN wyra¿ona wzorem: 

Dla rur o œciankach pe³nych g³adkich 

moment bezw³adnoœci przyjmuje 

siê równy: 

Rury bezciœnieniowe klasyfikowane 

s¹ przy u¿yciu wartoœci sztywnoœci 

pierœcieniowej SN wyra¿onej w kPa (1 kPa 

= 1kN/m 2 ) okreœlon¹ wg normy ISO 

9969. 

Pipelife produkuje rury kanalizacyjne 

z PVC i PP w trzech klasach sztywnoœci 

obwodowej SN = 2 kPa, 4 kPa, 8 kPa 

oraz rury z PE o szerszym zakresie 

klas sztywnoœci. 

Minimalna wymagana wytrzyma³oœæ 

MRS 

MRS oznacza minimaln¹ wymagan¹ 

wytrzyma³oœæ rury na naprê¿enia 

po 50 latach u¿ytkowania w temperaturze 

20 o C, wyra¿on¹ w MPa.Okreœla 

siê j¹ na podstawie krzywych regresji 

dla rur badanych w wy¿szych 

temperaturach i warunkach wy¿szego 

naprê¿enia obwodowego. 

Wspó³czynnik bezpieczeñstwa C 

Jest to ogólny wspó³czynnik pracy, 

który uwzglêdnia warunki pracy i w³aœciwoœci 

systemu rurowego inne ni¿ 

w³aœciwoœci samego materia³u rury. 

SDR 

S 

SN [kPa] 

SDR = n d 

e n 

np. SDR = 200 mm = 17,6 

11,6 mm 

SDR = 200 mm = 41 

4,9 mm 

S= SDR-1 

2 

S= 10 σs PN 

SN = 

Dopuszczalne naprê¿enie obwodowe 

w œciance rury σs oznacza stosunek 

MRS do wspó³czynnika bezpieczeñstwa 

C: 

σ s = MRS 

C 

Wartoœæ wspó³czynnika bezpieczeñstwa 

przyjmowana jest w zale¿noœci 

od materia³u rur i przeznaczenia i wynosi: 

– dla przewodów ciœnieniowych i wodoci¹gowych 

z PVC; C=2,0 i C=2,5, 




41 

20 

1 

I= 

E I 

D 3 

3 

s 

12 

33 

16 

2 

27,6 

13,3 

4 

26 

12,5 

5 

22 

10,5 

8 

1.1. 

en 

en 

SDR 41 SDR 17,6 

gdzie: 

σ s - naprê¿enia dopuszczalne [MPa] 

PN - ciœnienie nominalne [bar] 

gdzie: 

SN- sztywnoœæ pierœcieniowa rury, 

[kPa]; 

E - modu³ relaksacji, [kPa]; 

I - moment bezw³adnoœci œcianki rury 

na metr bie¿¹cy [m 4 

/m]; 

D - œrednica okrêgu obojêtnego rury 

[mm]; w przypadku rur o g³adkich 

œciankach D=dn-en; s - gruboœæ œcianki rury [mm]; w 

przypadku rur o g³adkich 

œciankach s=en; RURY Z PE 

(minimalne wartoœci sztywnoœci pierœcieniowej) 

21 

10 

9 

17,6 

8,3 

15 

SDR 

S 

SN [kPa] 

17 

8 

17 

dn 

RURY z PVC 

51 

25 

2 

13,6 

6,3 

35 

41 

20 

4 

11 

5 

71 

9 

4 

138 

34 

16,5 

8 

RURY STRUKTURALNE z PP 

SN[kPa] 4 6,3 8 

gdzie: 

σs - naprê¿enia dopuszczalne [MPa] 

MRS - minimalna wymagana 

wytrzyma³oœæ [MPa] 

– dla przewodów ciœnieniowych i grawitacyjnych 

z PE, C=1,25 i C=1,6, 

– dla rur gazowych z PE, C>2 (przyjmowany 

zwykle C=4). 

11 


12 


1.1. 


11. 

PARAMETRY DOTYCZ¥CE WARUNKÓW PRACY 

Ciœnienie nominalne PN 

– stosowane do zwymiarowania 

rur i kszta³tek oraz okreœlaj¹ce wytrzyma³oœæ 

materia³ów w temperaturze odniesienia 

20 o C. 

Ciœnienie robocze pr 

– rzeczywiste ciœnienie transportowanego 

medium w normalnych warunkach 

pracy. 

Dopuszczalne ciœnienie robocze pt 

– maksymalne ciœnienie transportowanego 

medium w okreœlonej temperaturze. 

Naprê¿enie obwodowe � 

– naprê¿enie powstaj¹ce w œciance 

rury, pod wp³ywem transportowanego 

medium pod ciœnieniem (p). 

Zale¿noœæ pomiêdzy dopuszczalnym 

naprê¿eniem σs, ciœnieniem nominalnym 

PN, a szeregiem S: 

Temperatura robocza tr 

– temperatura transportowanego medium 

w normalnych warunkach pracy, 

przewidziana przez projektanta 

dla danego ruroci¹gu. 

Ciœnienie nominalne dla ruroci¹gu 

PN okreœlane jest dla wytrzyma³oœci 

materia³u w temperaturze odniesienia 

20 o C. 

Je¿eli temperatura eksploatacyjna 

rury (transportowanego medium) jest 

wy¿sza ni¿ 20 o C nale¿y obni¿yæ ciœnienie 

nominalne PN. W zakresie temperatur 

20 o Cdo40 o C nale¿y uwzglêdniæ 

wspó³czynnik redukcji ciœnienia co pozwoli 

na utrzymanie takiego samego 

okresu trwa³oœci rury jak przy temperaturze 

20 o C. 

PN = 10 σs S 

Rura pod dzia³aniem wewnêtrznego 

ciœnienia hydrostatycznego 

(( 

p dn-e σ = 

2e 

= 

σ s 

PN S 

10 

Odpowiednie wykresy zamieszczono 

w rozdzia³ach: "Systemy ciœnieniowe 

z PVC do transportu wody i innych 

mediów" oraz "Systemy ciœnieniowe 

i grawitacyjne z PE". 

Gdy temperatury robocze przekraczaj¹ 

45 o C nale¿y zwróciæ siê o ocenê 

do Pipelife. 

gdzie: 



gdzie: 

σ - naprê¿enia w œciance rury [MPa] 

P - ciœnienie [MPa] 

dn e 

- œrednica nominalna [mm] 

- gruboœæ œcianki rury [mm] 

gdzie: 






P 

e +σ 

dn

2. OBLICZENIA RUROCI¥GÓW 

2.1. OBLICZENIA 

HYDRAULICZNE 

PRZEWODÓW 

Z TWORZYW 

SZTUCZNYCH

OBLICZENIA HYDRAULICZNE PRZEWODÓW 

02 2.1. 

OBLICZENIA HYDRAULICZNE PRZEWODÓW Z TWORZYW SZTUCZNYCH 

2. 

OBLICZENIA HYDRAULICZNE RUR CIŒNIENIOWYCH Z PVC I PE 

Ustalenie œrednic przewodów 

przeprowadza siê na podstawie 

przep³ywów cieczy przez poszczególne 

odcinki przewodów przy przyjêtej 

œredniej prêdkoœci przep³ywu. 

Œrednie prêdkoœci przep³ywu w 

przewodach wodoci¹gowych ograniczone 

s¹ ze wzglêdów ekonomicznych 

oraz ze wzglêdu na mo¿liwoœci 

uderzeñ hydraulicznych, które 

Przewody z PVC 

Dla przewodów z PVC, zarówno 

nowych jak i bêd¹cych w eksploatacji, 

firma Pipelife stosuje nastêpuj¹ce 

wartoœci wspó³czynnika 

chropowatoœci bezwzglêdnej (k): 

Przewody z PE 

W przypadku rur z polietylenu 

firma Pipelife stosuje nastêpuj¹ce 

wartoœci wspó³czynnika chropowatoœci 

bezwzglêdnej (k): 

Miejscowe straty ciœnienia 

W projektach, w których wymagane 

jest uwzglêdnienie miejscowych 

strat ciœnienia w poszczególnych 

elementach (tak w przewodach 

z PVC jak i z PE) mo¿na korzystaæ 

ze wzoru na obliczanie strat 

miejscowych: 

s¹ bardziej niebezpieczne przy 

wiêkszych prêdkoœciach. 

Prêdkoœci przep³ywu powinny zawieraæ 

siê w przybli¿eniu w granicach: 

0,5 ÷ 0,8 m/s (1,0 m/s) w przewodach 

o œrednicach < 300mm; 

0,9 ÷ 1,5 m/s w przewodach 

o œrednicach > 300 mm. 

k=0,01 mm – dla przewodów o œrednicy 

dn ≤ 200 mm, o ma³ej iloœci 

przy³¹czy lub odga³êzieñ i 

armatury (Nomogram Nr 1) 


dn > 200 mm, o ma³ej ilo- 


dn ≤ 200 mm (Nomogram 

Nr 3), 


dn > 200 mm (Nomogram 

Nr 3). 

3. OBLICZENIA HYDRAULICZNE PRZEWODÓW PRZY PRZEP£YWIE 

O SWOBODNYM ZWIERCIADLE 

KRZYWE SPRAWNOŒCI PRZEKROJU KO£OWEGO 

Warunki przep³ywu w przewodach 

zamkniêtych przy czêœciowym 

nape³nieniu s¹ zró¿nicowane, zale- 

¿nie od stopnia ich nape³nienia. Tak 

wiêc uzupe³nieniem nomogramów 

do ustalenia parametrów hydraulicznych 

przewodów przy ca³kowitym 

nape³nieniu s¹ krzywe spraw- 

Podstaw¹ do wymiarowania sieci 

kanalizacyjnych s¹ wyliczone 

maksymalne przep³ywy oraz ustalone 

w rozwi¹zaniu wysokoœciowym 

sieci spadki kana³ów. Projektowane 

Δ h= ξ 

2 

V 

2g 

noœci przekroju ko³owego wyznaczaj¹ce 

zale¿noœci miêdzy przep³ywami 

qn i prêdkoœciami Vn przy 

rzeczywistych nape³nieniach od 

wielkoœci przep³ywów Q i prêdkoœci 

V – przy ca³kowitym nape³nieniu 

przewodu. Nomogram Nr 4 przedstawia 

krzywe sprawnoœci dla prze- 

OBLICZENIA PRZEWODÓW KANALIZACJI ZEWNÊTRZNEJ 

spadki kana³u musz¹ zapewniaæ uzyskanie 

najmniejszych prêdkoœci zapewniaj¹cych 

tzw. samoczyszczenie 

kana³ów. 

Prêdkoœci przep³ywu poni¿ej 0,5 

m/s s¹ niekorzystne ze wzglêdu na 

utrzymanie czystoœci przewodu (powstawanie 

osadów), a prêdkoœci powy¿ej 

1,5 m/s mog¹ wywo³ywaæ du- 

¿e spadki ciœnienia oraz niebezpieczne 

uderzenia hydrauliczne, 

œci przy³¹czy lub odga³êzieñ 

i armatury (Nomogram Nr 1) 

k=0,1 mm – dla przewodów o du- 

¿ej iloœci odga³êzieñ i armatury 

(Nomogram Nr 2). 

W tym przypadku wielkoœæ oporów 

miejscowych na elementach 

sieci (³uki, trójniki, zawory), nie jest 

uwzglêdniona. 

Dla typowych rozwi¹zañ sieci, 

wielkoœci oporów miejscowych mo- 

¿na przyjmowaæ w wysokoœci2–5% 

wielkoœci strat liniowych. 

gdzie: 

Δh- strata ciœnienia [m], 

ξ - wspó³czynnik oporów 

miejscowych, zale¿ny od rodzaju 

przeszkody, 

V - prêdkoœci przep³ywu [m/s], 

g - przyspieszenie ziemskie [m/s 2 ] 

kroju ko³owego wyznaczone na podstawie 

formu³y Thormanna, uwzglêdniaj¹cej 

wp³yw tarcia pomiêdzy 

zwierciad³em œcieków, a powietrzem 

(zawartym pomiêdzy zwierciad³em 

œcieków i powierzchni¹ nie 

zwil¿onego sklepienia kana³u). 

Przy obliczeniach hydraulicznych 

przewodów z rur produkowanych 

przez Pipelife zaleca siê stosowanie 

nastêpuj¹cych wartoœci 

wspó³czynnika chropowatoœci bezwzglêdnej 

(k): 


Biuro Handlowe: Kartoszyno; 84-111 Karlikowo 

tel.:(+ 48 58) 77 48 888; fax: ( + 48 58) 77 48 807; e-mail: dok@pipelife.com.pl; www.pipelife.pl


04 2.1. 


Prêdkoœci (zalecane do wyznaczania 

spadków) nie powinny byæ 

traktowane jako sta³e, lecz uzale- 

¿nione od œrednicy kana³u i powinny 

wzrastaæ wraz ze œrednic¹. 

Aby powy¿szy warunek zosta³ 

spe³niony, minimalne spadki kana³ów 

rurowych mo¿na przyjmowaæ 

wg praktycznej formu³y: 

Minimalny spadek hydrauliczny 

spe³niaj¹cy warunek samoczyszczenia 

kana³u, mo¿e byæ równie¿ 

wyra¿ony jako opór tarcia miêdzy 

œciank¹ danego przekroju a transportowanymi 

œciekami. 

Minimalny spadek hydrauliczny 

mo¿na okreœliæ ze wzoru na œrednie 

graniczne naprê¿enie styczne "τ": 

Rzeczywiste naprê¿enie styczne 

τo wyra¿a siê wzorem: 

Po odpowiednim przekszta³ceniu 

wzoru i wstawieniu wartoœci τ, 

minimalny spadek hydrauliczny bêdzie 

wyra¿ony wzorem: 

Spadki i prêdkoœci maksymalne 

Najwiêksze dopuszczalne 

spadki ruroci¹gów wynikaj¹ z ograniczenia 

maksymalnych dopuszczalnych 

prêdkoœci przep³ywu 

œcieków. Wi¹¿e siê to ze œcieraniem 

materia³u œcianki rury, zw³aszcza w 

dolnej czêœci tam gdzie œcieki nios¹ 

du¿e iloœci piasku i innych zanieczyszczeñ. 

Liczne badania rur z tworzyw 

sztucznych potwierdzi³y du¿¹ ich 

odpornoœæ na œcieranie i korozjê, 

znacznie przekraczaj¹c¹ odpornoœæ 

rur betonowych, ceramicznych 

i ¿elbetonowych. Œcieralnoœæ 

rur z tworzyw sztucznych, w wyniku 

i = 

min 

1 

d 

τ = γ R i 

τ0= γRik1 

(( n 

i = τ0 

d R 4 

min g R 

dla wód deszczowych: 

dla œcieków bytowo-gospodarczych: 

transportu zawiesin zawieraj¹cych 

piasek, oceniana jest na mniej ni¿ 

0,5mm w ci¹gu 100 lat eksploatacji. 

Mimo znacznej odpornoœci materia³u 

rur z tworzyw sztucznych, 

mo¿liwoœæ niszczenia œcianek przewodów 

w wyniku abrazji i korozji powinna 

byæ brana pod uwagê przy 

projektowaniu systemów kanalizacyjnych. 

Firma Pipelife zaleca, aby 

prêdkoœci maksymalne nie przekracza³y 

5,0 m/s. Odpowiadaj¹ce tym 

prêdkoœciom spadki maksymalne 

bêd¹ zale¿a³y od œrednicy przewodu i 

przyjêtego nape³nienia. Orientacyjne 

wielkoœci spadków ruroci¹gów podane 

s¹ obok. 

-1 

(( n 

i = 0,612 10 d R 

-3 

min 

R 

(( n 

i = 0,815 10 d R 

-3 

min 

R 

-1 

-1 

gdzie: 

d - œrednica wewnêtrzna [m]. 

gdzie: 

γ - ciê¿ar w³aœciwy œcieków [kg/m 3 ]; 

R - promieñ hydrauliczny [m]; 

i - spadek hydrauliczny [‰]. 

gdzie: 

d 

R= dla kana³ów ko³owych ca³ko- 

4 

wicie nape³nionych 

k 

h 

1-wspó³czynnik 

korekcyjny k1= 

f 

d 

d -œrednica wewnêtrzna [m] 

k 1odczytuje 

siê z Nomogramu Nr 4 

Rn 

z krzywej 

R 

d Rn 

st¹d: τ0 = γ i 

4 R 

Warunek bêdzie spe³niony je¿eli 

τ0 ≥ 1,5 Pa dla wód deszczowych ; 

τ0 ≥ 2,0 Pa dla œcieków bytowo-gospodarczych 




(( 

SPADKI PRZEWODÓW KO£OWYCH 

PRZY MAKSYMALNYCH DOPU- 

SZCZALNYCH PRÊDKOŒCIACH. 

Œrednica rury Spadek [%] 

[mm] 

v=5m/s 

200 

23,0 

250 

16,7 

300 

13,2 

400 

9,0 

500 

6,7 

600 

5,2 

700 

4,2 

800 

3,7 

900 

3,0 

1000 

2,7 

n


OBLICZENIA HYDRAULICZNE SYSTEMÓW DRENA¯Y ROLNICZYCH I BUDOWLANYCH 

Podstaw¹ do wymiarowania ruroci¹gów 

drenarskich s¹ obliczeniowe 

przep³ywy (Q) oraz spadki ruroci¹gów 

(i) ustalone w rozwi¹zaniach 

wysokoœciowych sieci drenarskich. 

Perforowane ruroci¹gi drenarskie 

s¹ zasilane wod¹ na ca³ej 

Dla rur drenarskich karbowanych 

PVC do obliczenia strumienia 

œcieków przep³ywaj¹cych przez rurê 

ca³kowicie nape³nion¹ mo¿na stosowaæ 

wzór Prandtla - Colebrookà: 

Przy za³o¿eniu wspó³czynnika 

k= 2,0 mm dla rur drenarskich karbowanych 

z PVC opracowano nomogram 

do okreœlania œrednic zbieracza 

i wydajnoœci s¹czków (Nomogram 

Nr 9) 

Systemy drenarskie u¿ytków rolnych 

Przep³ywy obliczeniowe drena- 

¿y u¿ytków rolnych oblicza siê na 

podstawie norm odp³ywów jednostkowych, 

ustalonych w oparciu o 

œrednie roczne opady atmosferyczne, 

sk³ad mechaniczny gleb i spadki 

powierzchni terenu oraz wielkoœæ 

odwadnianej powierzchni. 

Projektowane spadki ruroci¹gów 

drenarskich musz¹ zapewniaæ 

samoczyszczenie siê ruroci¹gów 

z osadów które mog¹ dostawaæ 

siê do wnêtrza przez otwory 

perforacji z dop³ywaj¹c¹ wod¹. 

Przep³ywy wody w ruroci¹gach 

drenarskich (a zw³aszcza w s¹czkach) 

odbywaj¹ siê najczêœciej 

przy niewielkim nape³nieniu, a wiêc 

i przy ma³ych prêdkoœciach. Tylko 

przez kilka lub kilkanaœcie dni w roku, 

po roztopach wiosennych i d³ugotrwa³ych 

obfitych opadach, nape³nienie 

ruroci¹gów jest du¿e, 

prêdkoœci przep³ywu wody najwiêksze 

i wtedy nastêpuje usuniêcie z ruroci¹gów 

wiêkszych iloœci osadów. 

Z tego wzglêdu minimalne prêdkoœci 

wody w drena¿ach przy ca³kowitym 

nape³nieniu powinny wynosiæ: 

≥ 0,15 m/s – w glebach zwiêz³ych 

i œrednio zwiêz³ych, 

≥ 0,24 m/s – w glebach pylastych 

i ¿elazistych, przy zabezpieczeniu 

drenów materia³em filtracyjnym, 

≥ 0,35 m/s – w glebach kurzawkowych 

i pylastych, silnie za- 

¿elazionych. 

d³ugoœci, wystêpuje wiêc przep³yw 

nieustalony, niejednostajny. Jednak 

œrednicê ruroci¹gów dobiera siê dla 

maksymalnego natê¿enia przep³ywu 

na koñcu danego odcinka obliczeniowego 

i na ca³ym odcinku przyjmuje 

siê jednakow¹ œrednicê. 

Maksymalne prêdkoœci przep³ywu 

nie powinny przekraczaæ 1,0 m/s w 

glebach lekkich oraz 1,2 m/s w glebach 

œrednich I ciê¿kich. Na terenach 

górskich I podgórskich o wyraŸnie zbitym 

pod³o¿u dopuszcza siê 2 m/s. Zbyt 

du¿e spadki i prêdkoœci przep³ywu zagra¿aj¹ 

trwa³oœci ruroci¹gów dre- 

Minimalne* 




[%] 

Maksymalne 

piaski, gliny piaszczyste, 

gliny lekkie oraz py³y 

piaszczyste i zwyk³e 

gliny œrednie, ciê¿kie, 

bardzo ciê¿kie, i³y, py³y 

gliniaste i py³y ilaste 

[[ ( 

2 k 

Q= 

π d 

2,51 v 

-2,0 log + 

4 

( d 2gdi 3,71 

50 

3 

(6) 

100 

125 

Do doboru œrednic ruroci¹gów 

drenarskich stosowane s¹ wzory 

Prandtla – Coolebrok’a I Darcy - Weisbach’a, 

przy ca³kowitym nape³nieniu 

oraz krzywa sprawnoœci przekroju 

ko³owego (Nomogram Nr 4). 

gdzie: 

Q - przep³yw przy ca³kowicie nape³nionym 

kanale 

k - wspó³czynnik chropowatoœci bezwzglêdnej 

[m] 

d - œrednica wewnêtrzna przewodu [m] 

v - prêdkoœæ [m/s] 

i - spadek [‰] 

narskich, ze wzglêdu na mo¿liwoœæ 

przep³ywu wody w zasypie na zewn¹trz 

rury i wymywanie cz¹stek 

gruntu. 

Uzyskiwanie odpowiednich 

prêdkoœci zwi¹zane jest z zapewnieniem 

odpowiednich spadków ruroci¹gów 

podanych w tabeli poni¿ej. 

Œrednice ruroci¹gów d n [mm] 

65 80 100 125 160 200 

*) spadki podane w nawiasach dotycz¹ terenów, gdzie wystêpuje zagro¿enie 

zamulania drenów cz¹stkami gleby i zwi¹zkami ¿elaza 

2,5 

(5) 

65 

90 

2 

(4) 

50 

75 

1,5 

(3) 

30 

40 

2gdi 

MINIMALNE I MAKSYMALNE SPADKI RUROCI¥GÓW DRENARSKICH 

1,5 

(2,5) 

20 

25 

1,5 

(2,5) 

15 

20 

1,5 

(2) 

15 

16 

2.1. 

250 

1,5 

(2) 

10 

13 

05 

OBLICZENIA HYDRAULICZNE PRZEWODÓW


06 

2.1. 


Ustalenie œrednic s¹czków i zbieraczy 

W drenowaniu systematycznym 

u¿ytków rolnych nie oblicza siê œrednic 

s¹czków. Stosuje siê s¹czki z rur 

perforowanych o œrednicy 50mm, 

z zachowaniem odpowiedniej d³ugoœci 

s¹czków. W praktyce d³ugoœæ 

s¹czków nie powinna przekraczaæ 

250 mm, a na terenach p³askich, 

gdzie konieczne jest stosowanie 

spadków minimalnych 150mm. 

Gatunek gleby 

Gleby zawieraj¹ce powy¿ej 50% 

czêœci sp³awialnych 

o œrednicy < 0,02 mm 

Gleby zawieraj¹ce 20 - 50% 






Do obliczania œrednich zbieraczy 

nale¿y przyjmowaæ normê 

odp³ywu z dok³adnoœci¹ do 0,05 

dm 3 /s •ha 

Spadek 

terenu 

[‰] 

20 

20 

20 

Do wykonywania zbieraczy oraz 

s¹czków drena¿y kombinowanych 

i niesystematycznych stosuje siê rury 

wiêkszych œrednic ≥65mm. 

Przep³yw obliczeniowy ustala siê na 

podstawie wzoru: 

Podane w tabeli normy nale¿y 

zwiêkszyæ w przypadku drenowania 

czêœciowego i niesystematycznego, 

stosuj¹c nastêpuj¹ce wspó³czynniki 

ujête w tabeli: 

gdzie: 

Q - natê¿enie przep³ywu [dm 3 /s] 

A - odwadniana powierzchnia [ha] 

q - norma odp³ywu jednostkowego 

[dm 3 /s· ha] 

L - rozstaw s¹czków (lub szerokoœæ 

powierzchni odwadnianej), [m] 

B - sumaryczna d³ugoœæ s¹czków (lub 

d³ugoœæ ruroci¹gu drenarskiego),[m] 

Normy odp³ywu przy œrednich opadach rocznych [mm] 

< 600 600 - 700 700 - 800 800 - 900 900 - 1000 > 1000 

0,45 

0,40 

0,35 

0,50 

0,45 

0,40 

0,55 

0,50 

0,50 

Stopieñ zasilania terenów wodami nap³ywaj¹cymi 

z obszarów przyleg³ych I warunki ich odp³ywu 

-4 

Q=Aq=10 L B q 

3 

NORMY ODP£YWU JEDNOSTKOWEGO q [dm /s ha] 

0,45 - 0,60 

0,40 - 0,55 

0,35 - 0,50 

0,50 - 0,65 

0,45 - 060 

0,40 - 0,55 

0,55 - 0,70 

0,50 - 0,65 

0,50 - 0,65 

0,60 - 0,80 

0,55- 0,80 

0,50 - 0,80 

0,65 - 0,80 

0,60 - 0,85 

0,55 - 0,85 

0,70 - 0,90 

0,65 - 0,90 

0,65 - 0,90 

0,80 - 1,20 

0,80 - 1,20 

0,80 - 1,20 

0,85 - 1,50 

0,85 - 1,50 

0,85 - 1,50 

0,90 - 1,50 

0,90 - 1,50 

0,90 - 1,50 

1,20 - 1,50 

1,50 - 1,80 

1,50 - 1,80 

WSPÓ£CZYNNIKI DO OKREŒLANIA NORM ODP£YWU PRZY DRENOWANIU CZÊŒCIOWYM I NIESYSTEMATYCZNYM 

Tereny bez wyraŸnego nap³ywu wód z obszarów przyleg³ych 

(spadki obszarów przyleg³ych do 20%) lub obszarów o dobrych 

warunkach odp³ywu 

Tereny o utrudnionych warunkach odp³ywu wód powierzchniowych, 

intensywnie zasilane sp³ywami z obszarów przyleg³ych 

(spadki obszarów przyleg³ych> 20%) 

Tereny bezodp³ywowe (kotliny) intensywnie zasilane sp³ywami 

z obszarów przyleg³ych 

Przy drenowaniu 

czêœciowym 

Wartoœci wspó³czynnika 




1,0 

1,2 

1,5 

1,8 

2,00 

2,00 

Przy drenowaniu 

niesystematycznym 

1,5 

1,8 

2,2


W przypadku ustalania rozstawu 

s¹czków na podstawie wzorów 

hydraulicznych, wartoœci miarodaj- 

Gatunek gleby 

Gleby zawieraj¹ce 20 - 50% 






Przy ustalaniu rozstawu, nale¿y 

przyjmowaæ q z zaokr¹gleniem do 

nych norm odp³ywu jednostkowego 

z terenów objêtych drenowaniem 

0,05 mm/dobê, przy obliczaniu œrednic 

zbieraczy z dok³adnoœci¹ do 

0,05 dm 3 /s •ha 

Przeliczanie jednostek: 

1 mm opadu = 0,1 cm 3 /cm 2 = 1l/m 2 =10m 3 /ha = 1000 m 3 /km 2 

1 doba = 86400 s 

1mm/dobê = 0,116 l/s • ha 

1 l/s • ha = 8,64 mm/dobê 

Do wykonywania systemów odwadniaj¹cych 

u¿ytków rolnych firma 

Pipelife oferuje karbowane rury drenarskie 

z PVC izPPPragma ® z perforacj¹ 

lub bez. Do wykonywania 

zbieraczy mog¹ byæ te¿ wykorzystywane 

rury kanalizacyjne z PVC 

o œciankach g³adkich lub rury Pragma 

® zPP. 

3 

MIARODAJNE ODP£YWY DOBOWE q [dm /s ha] NA TERENACH TRWALE PODMOK£YCH 

Gatunek gleby 

Odp³yw ze zbieracza 

Wysokoœæ odp³ywu s¹czków 

Do obliczeñ hydraulicznych ruroci¹gów 

drenarskich firma Pipelife 

przygotowa³a nomogramy dla nastêpuj¹cych 

wartoœci chropowatoœci 

bezwzglêdnej (k): 

Rury karbowane z PVC 

k=0,25 mm – Nomogram Nr 9. 




2.1. 

nale¿y przyjmowaæ zgodnie z poni¿sz¹ 

tabel¹: 

Œredni opad roczny z wielolecia [mm] 

< 600 600 - 700 700 - 800 

3 

mm/dobê dm /h ha 

5,00 

5,50 

0,60 

0,65 

3 


5,00-6,00 

5,50-6,50 

Odp³yw q 

0,60-0,70 

0,75 

3 

MIARODAJNE ODP£YWY DOBOWE q [dm /s ha] WG OPRACOWAÑ NIEMIECKICH 

Œredni opad roczny z wielolecia [mm] 

3 


6,00-7,50 

6,50-8,00 

< 600 600 - 1000 >1000 

3 


7 

0,8 

3 


9 

Odp³yw q 

1,0 

0,70-0,85 

0,75-0,95 

3 


17 

2,0 

Rury o podwójnej œciance z PP 

Pragma ® 

k=0,25 mm – Nomogram Nr 10. 

W przypadku wykonywania 

zbieraczy z rur kanalizacyjnych z 

PVC nale¿y korzystaæ z odpowiednich 

nomogramów (Nr 5i6)opracowanych 

dla tych rur, a dla rur Pragma 

® odpowiednio nomogramy nr 7 i 

8. 

07 


08 


2.1. 


Drena¿e budowlane 

Obliczenia hydrauliczne ruroci¹gów 

drena¿y budowlanych maj¹ 

na celu ustalenie œrednic ruroci¹gów 

drena¿owych i kolektorów 

odprowadzaj¹cych oraz sprawdzenie 

granicznych prêdkoœci maksymalnych 

i minimalnych. 

Przep³yw obliczeniowy ustalony 

jest na podstawie obliczeñ hydrogeologicznych 

z uwzglêdnieniem 

uk³adu warstw, wspó³czynników 

filtracji gruntu, warunków zasilania 

wód gruntowych itp. 

Podstaw¹ do doboru œrednic s¹ 

dop³ywy do ruroci¹gów drenarskich 

i kolektorów przy najwy¿szych stanach 

wody gruntowej (zwykle wiosn¹ 

i jesieni¹). Natomiast przep³ywy 

wody przy niskich stanach 

wody gruntowej (zwykle póŸnym latem), 

s¹ podstaw¹ do obliczenia 

prêdkoœci minimalnej. 

Minimalne prêdkoœci wody w ruroci¹gach 

odwadniaj¹cych i kolektorach 

powinny zapewniaæ usuwa- 

4. 

nie cz¹stek gruntu dostaj¹cych siê 

przez otwory perforacji. Jako najmniejsz¹ 

prêdkoœæ umo¿liwiaj¹c¹ 

samoczyszczenie siê ruroci¹gów 

przyjmuje siê: 

– Vmin ≥0,2 m/s, przy za³o¿eniu , ¿e 

do ruroci¹gu nie przedostaj¹ siê 

zanieczyszczone wody powierzchniowe. 

Minimalne spadki ruroci¹gów 

drena¿y budowlanych wynosz¹: 

– 2% dla rur o œrednicy d ≤ 200 mm 

w gruntach gliniastych i ilastych, 

– 3% dla rur o œrednicy d ≤ 200 mm 

w gruntach piaszczystych i pylastych, 

– 1,5% dla ruroci¹gów o œrednicy 

d > 200 mm. 

W przypadku gdy do drena¿u wprowadzone 

s¹ równie¿ wody z odwodnienia 

powierzchniowego terenu minimalna 

prêdkoœæ przep³ywu w ruroci¹gu powinna 

wynosiæ: 

Vmin ≥ 0,6 m/s 

Maksymalne prêdkoœci przep³ywu 

w ruroci¹gach drenarskich nie powinna 

przekraczaæ 1,0 m/s. 

Najmniejsz¹ œrednic¹ rur zalecan¹ 

do stosowania w drena¿ach budowlanych 

jest œrednica 

d=100 mm (wyj¹tkowo d=80 mm). 

Do wykonywania systemów drena¿y 

budowlanych Pipelife oferuje 

rury drenarskie karbowane z PVC 

z perforacj¹ lub bez, rury o podwójnej 

œciance z PP Pragma ® z perforacj¹ 

i bez. Do budowy kolektorów 

mog¹ te¿ byæ wykorzystywane rury 

kanalizacyjne z PVC o œcianach 

g³adkich (klasy L, N, T). 

Do obliczeñ hydraulicznych ruroci¹gów 

drena¿y budowlanych nale¿y 

stosowaæ odpowiednio Nomogramy 

Nr 9i10. 

OBLICZENIA HYDRAULICZNE PRZEWODÓW INSTALACJI KANALIZACYJNYCH 

WYMIAROWANIE INSTALACJI KANALIZACJI BYTOWO – GOSPODARCZEJ 

Wymiarowanie przewodów kanalizacji 

wewnêtrznej polega na 

okreœleniu œrednicy przewodów i spadków 

niezbêdnych dla zapewnienia 

odpowiednich prêdkoœci przep³ywu 

oraz nape³nienia ruroci¹gów [B13]. 

Podstaw¹ do wymiarowania 

przewodów instalacji kanalizacyjnych 

s¹ ustalone wartoœci przep³ywów 

obliczeniowych w poszczególnych 

odcinkach ruroci¹gów. 

Œrednice podejœæ pojedynczych 

i zbiorowych oraz przewodów spustowych 

(pionów) i przewodów wentylacyjnych 

ustala siê na podstawie 

wartoœci sumy równowa¿ników 

odp³ywu. 

Œrednice przewodów odp³ywowych 

(poziomów) i pod³¹czeñ (przykanalików) 

kanalizacji bytowo – gospodarczej, 

ogólnosp³awnej i deszczowej 

mo¿na ustalaæ na podsta- 

Dla u³atwienia projektowania 

opracowane zosta³y nomogramy do 

wymiarowania instalacji kanalizacyjnych: 

– dla poziomów i przykanalików kanalizacji 

bytowo – gospodarczej 

przy nape³nieniu h/d=0,5 – 

Nomogram Nr 11, 


deszczowej przy nape³nieniu 

h/d=0,7 – Nomogram Nr 12, 


ogólnosp³awnej, przy 

nape³nieniu h/d=0,7 – Nomogram 

Nr 13. 

wie wzoru Chezy: gdzie: 

q=V F 

v=C R i; C= 

8g 

λ 

q -natê¿enie przep³ywu œcieków 

[m 3 /s] 

V - œrednia prêdkoœæ przep³ywu 

œcieków [m/s] 

F - powierzchnia przekroju rury 

wype³niona œciekami [m 2 ] 

R - promieñ hydrauliczny [m] 

i - spadek ruroci¹gu, 

g - przyspieszenie ziemskie [m/s 2 ] 

λ - wspó³czynnik oporów liniowych 





WYMIAROWANIE PRZEWODÓW INSTALACJI DESZCZOWEJ 

Wymagania dotycz¹ce projektowania 

instalacji kanalizacyjnej wód 

deszczowych zawarte s¹ w normie 

PN – 92/B – 01707 – Instalacje kanalizacyjne. 

Norma ta zaleca wymiarowaæ 

przewody kanalizacji deszczowej 

(podejœcia, przewody spustowe) 

przy przyjêciu miarodajnego natê¿enia 

deszczu nie mniejszego ni¿ 

I=300 l/(s • ha) (pkt. 3.7. Normy). 

Przyjêcie w normie takiego du¿ego 

natê¿enia deszczu uzasadnione 

jest d¹¿eniem do poprawy niezawodnoœci 

dzia³ania podejœæ i pionów 

nara¿onych na ró¿norodne zanieczyszczenia. 

Wymieniona wy¿ej norma dopuszcza 

stosowanie innych uzasadnionych 

technicznie metod wyznaczania 

przep³ywów obliczeniowych 

i w konsekwencji innych metod wymiarowania 

przewodów instalacji 

kanalizacyjnych (pkt. 3.1. Normy). 

Firma Pipelife do wymiarowania 

produkowanych przez siebie systemów 

rynnowych (Crescent105, 

Rapidflow i Streamline132), proponuje 

metodê opisan¹ poni¿ej. 

Do okreœlenia tej powierzchni 

stosuje siê wzór: 

Natê¿enie deszczów zale¿y od 

warunków klimatycznych regionu i 

okreœlone jest na podstawie obserwacji 

meteorologicznych oraz przyjêtego 

prawdopodobieñstwa wystêpowania 

opadu. 

Do wymiarowania rynien i pionów 

deszczowych proponuje siê intensywnoœæ 

opadów wynosz¹c¹ 

75mm/h, podczas deszczu trwaj¹cego 

5 min raz na cztery lata. Odpowiada to 

wielkoœci odp³ywu do 208 l/(s · ha). 

Podane w asortymencie wyrobów 

systemów rynnowych Pipelife 

œrednice rur spustowych i powierzchnie 

dachów ustalone zosta³y 

Stosowanie tej metody jest uzasadnione 

poniewa¿: 

– powierzchnie rynien i rur spustowych 

produkowane z PVC s¹ 

g³adkie, co przyczynia siê do du- 

¿ej wydajnoœci systemu, 

– specjalny, hydraulicznie op³ywowy 

kszta³t elementu ³¹cz¹cego rynnê 

z pionem wprawia wodê w ruch wirowy 

i powoduje jej “zasysanie”, co w 

konsekwencji przyspiesza odp³yw 

wody. Dziêki temu rynny mog¹ byæ 

mocowane w poziomie, bez spadków, 

– ³agodnie wyprofilowane ³uki rynien 

i przewodów spustowych 

przyspieszaj¹ odp³yw wody i nie 

dopuszczaj¹ do gromadzenia siê 

zanieczyszczeñ, 

– przy okreœlaniu odp³ywu uwzglêdnione 

jest przestrzenne rozmieszczenie 

rur spustowych, 

– uwzglêdniony jest wp³yw kierunku 

wiatru na wielkoœci powierzchni 

efektywnej dachu, 

– zdolnoœæ przepustowa elementów 

systemu potwierdzona zosta³a 

pomiarami hydraulicznymi. 

W metodzie tej, przy wymiarowaniu 

elementów systemu rynnowe- 




η 

czyli 

2 2 

E= η A+B C 

2 2 

A+B =A+ 

(( 

E= A+ 

B 

C 

2 

W celu obliczenia przep³ywu Q w 

rynnie nale¿y wiêc pomno¿yæ efektywn¹ 

powierzchniê dachu przez 

sp³yw powierzchniowy f=0,0208 l/(s · 

m 2 ): 

Q=E f 

B 

2 

na podstawie natê¿enia deszczu 

0,0208 l/(s· m 2 ). 

Œrednice przewodów odp³ywowych 

(poziomów) i przy³¹czy instala- 

2.1. 

go, uwzglêdnione s¹ dwa podstawowe 

parametry: 

– efektywna powierzchnia dachu, 

– natê¿enie deszczów. 

Efektywna (maksymalna) powierzchnia 

sp³ywowa dachu zale¿y od: 

– spadku dachu, 

– g³ównego kierunku wiatru. 

B 

A 

90 0 

gdzie: 

E- efektywna powierzchnia dachu [m 2 ] 

A- d³ugoœæ rzutu poziomego krawêdzi 

pochy³ej dachu [m] 

B- pionowa odleg³oœæ pomiêdzy 

krawêdzi¹ rynny a kalenic¹[m] 

C- d³ugoœæ dachu [m] 

η-wspó³czynnik uwzglêdniaj¹cy 

wp³yw kierunku wiatru > 1.0 

gdzie: 

Q - natê¿enie przep³ywu, [l/s] 

E - efektywna powierzchnia dachu, 

[m 2 ] 

f - obliczeniowe natê¿enie deszczu 

[L/(s · m 2 )] f = 0,0208 l/(s · m 2 ). 

cji deszczowej nale¿y wymiarowaæ 

wg Nomogramów Nr 12 i Nr 13. 

C 

09 



10 

2.1. 


5. 

OBLICZENIA SIECI GAZOWYCH 

Technologiczny re¿im pracy 

gazoci¹gu okreœlaj¹ nastêpuj¹ce 

parametry: 

– charakterystyka gazu 

– obliczeniowe natê¿enie przep³ywu 

gazu 

– ciœnienie i temperatura gazu 

w punktach pocz¹tkowym i koñcowym 

ka¿dego z odcinków gazoci¹gu 

(dyspozycyjne spadki 

ciœnienia). 

Wymagania dotycz¹ce wartoœci 

ciœnienia nominalnego podane s¹ w 

normie PN – 87/C – 96001 – “Paliwa 

gazowe rozprowadzane wspóln¹ 

sieci¹ i przeznaczone dla gospodarki 

komunalnej”. 

Przewody z rur PE szeregu wymiarowego 

SDR – 11 i SDR – 17,6 

s¹ powszechnie stosowane do budowy 

gazoci¹gów niskiego i œredniego 

ciœnienia (do 0,4 MPa). 

W przewodach pracuj¹cych pod 

niskim ciœnieniem objêtoœæ i prêdkoœæ 

przep³ywaj¹cego gazu jest w 

przybli¿eniu sta³a, a wartoœæ strat 

ciœnienia jest niewielka. W przewodach 

œredniego i wysokiego ciœnie- 

W przypadku gazu z innej podgrupy 

nale¿y zastosowaæ wzór korekcyjny: 

Dla powszechnie stosowanych 

gazów wspó³czynnik K wynosi: 

– GZ–50 (γ=0,745 kg/m 3 ) 

K=1,000 

– GZ – 41,5 (γ=0,840 kg/m 3 ) 

K=1,086 

– GZ–35 (γ=0,880 kg/m 3 ) 

K=1,122 

nia nastêpuje izotermiczne zwiêkszenie 

objêtoœci i prêdkoœci 

przep³ywu. 

Podstawowe zagadnienia przy 

obliczaniu strat ciœnienia w ruroci¹gach 

reguluje norma PN – 76/M – 

34034 “Ruroci¹gi. Zasady obliczeñ 

strat ciœnienia”. 

Dla odcinków prostych przewodów 

spadek ciœnienia zale¿y od 

d³ugoœci, œrednicy wewnêtrznej rury, 

prêdkoœci przep³ywu gazu, ciê- 

¿aru w³aœciwego oraz od wspó³czynnika 

oporu przep³ywu. Wspó³czynnik 

oporów przep³ywu uzale¿niony 

jest od chropowatoœci powierzchni 

rury oraz lepkoœci medium (tarcia 

wewnêtrznego wyra¿onego liczb¹ 

Reynoldsa). 

Dla u³atwienia obliczeñ gazoci¹gów 

firma Pipelife przygotowa³a 

nomogramy dla typowych warunków 

eksploatacyjnych gazoci¹gów z rur 

polietylenowych. 

Nomogram Nr 14 – dla rur gazowych 

z PE szeregu SDR – 11, przy 

przep³ywie uwarstwionym i nadciœnieniu 

roboczym ≤ 100 mbar, 

K = 

ΔP = K Δ P 

[ ] 

γ 

0,745 

0,69 

Z nomogramów odczytuje siê 

jednostkowe spadki ciœnienia na 

d³ugoœci, wielkoœci oporów miejscowych 

nie jest uwzglêdniona. 

Przy obliczaniu oporów miejscowych 

w gazoci¹gach mo¿na pos³ugiwaæ 

siê wartoœciami równowa¿nymi 

oporów miejscowych. 


z PE szeregu SDR – 17,6, przy 

przep³ywie uwarstwionym i nadciœnieniu 

roboczym ≤ 100 mbar, 


z PE szeregu SDR – 11, przy 

przep³ywie burzliwym, 


z PE szeregu SDR – 17,6, przy 

przep³ywie burzliwym. 

Na nomogramach oznaczono 

wielkoœci œrednic zewnêtrznych 

przewodów, jednak w obliczeniach 

uwzglêdniono œrednice wewnêtrzne 

rur. 

Nomogramy opracowane s¹ dla 

nastêpuj¹cych parametrów gazu: 

– gaz ziemny GZ – 50 

– gêstoœæ gazu,γ=0,745 kg/ m 3 

– temperatura gazu 10 o C 

– lepkoœæ dynamiczna gazu 11·10 6 Pa·s 

– wspó³czynnik chropowatoœci 

bezwzglêdnej k=0,007 mm. 

gdzie: 

ΔP - ró¿nica pomiêdzy ciœnieniem 

p 1 ip 2[bar] 

P 1,P 2 -ciœnienie manometryczne na 

pocz¹tku i koñcu odcinka 

gazoci¹gu [bar] 

P labs - ciœnienie absolutne 

pocz¹tkowe [bar], (p 1abs=p 1+1) 

p 2abs - ciœnienie absolutne koñcowe 

[bar], (p 2abs=p 2+1) 

W praktyce, na straty ciœnienia 

wywo³ane oporami miejscowymi rezerwuje 

siê 10% dyspozycyjnej straty 

ciœnienia dla danego uk³adu gazoci¹gów, 

lub te¿ wprowadza siê do 

obliczeñ tzw. d³ugoœæ obliczeniow¹. 

D³ugoœæ obliczeniowa jest to 

d³ugoœæ geometryczna ruroci¹gu pomno¿ona 

przez wspó³czynnik 1,1. 




3 

Natê¿enie przep³ywu - Q [dm /s] 

NOMOGRAMY DO OBLICZEÑ HYDRAULICZNYCH 

10000 

8000 

6000 

5000 

4000 

3000 

2000 

1000 

800 

600 

500 

400 

300 

200 

100 

80 

60 

50 

40 

30 

20 

NOMOGRAM NR 1 

doboru parametrów hydraulicznych dla rur ciœnieniowych z PVC 

wg wzorów Darcy - Weisbachà/Colebrookà - Whiteà 

10 

8 

6 

5 

4 

3 

2 

0,2 

0,3 

0,4 

0,5 

0,6 

0,8 

Prêdkoœæ [m/s] 

1 

1 2 3 4 5 6 8 1 2 3 4 5 6 8 10 20 30 405060 80 100 200 

0 

Rury PVC d n = 63 - 200mm, PN 10, k = 0,01mm, temp. 10 C 

0 

Rury PVC d n = 225 - 400mm, PN 10, k = 0,05mm, temp. 10 C 

(nomogram obliczono dla œrednic wewnêtrznych d ) 




1,0 

1,5 

2 

3 

i 

4 

5 

9 

8 

7 

6 

10 

400 

315 

280 

250 

225 

200 

160 

110 

90 

75 

63 

Spadek-i[ o/ oo] 

Œrednica nominalna d n [mm] 

2.1. 

N01 

OBLICZENIA HYDRAULICZNE

N02 

OBLICZENIA HYDRAULICZNE 

2.1. 

3 


10000 

8000 

6000 

5000 

4000 

3000 

2000 

1000 

800 

600 

500 

400 

300 

200 

100 

80 

60 

50 

40 

30 


20 

10 

8 

6 

5 

4 

3 

2 

1 

NOMOGRAM NR 2 

doboru parametrów hydraulicznych dla rur ciœnieniowych z PVC 


0,2 

0,3 

0,4 

0,5 

0,6 

0,8 

1 2 3 4 5 6 8 1 2 

1,0 


3 

1,5 

4 5 

0 

Rury PVC d n = 63-400mm, PN 10, k = 0,1mm, temp. 10 C 

(nomogram obliczono dla œrednic wewnêtrznych d ) 

6 

8 

2 

10 

3 

4 

5 

9 

8 

7 

6 

20 30 40 50 60 80 100 200 

Spadek-i[ o/ 

oo] 

i 

400 400 

315 315 

280 280 

250 250 

225 225 

200 200 

160 160 

110 110 

90 90 

75 

63 




Œrednica nominalna d n [mm]

Spadek i [ /oo] 

o 

100 

50 

20 

10 

5 

2 

1 

0,5 

0,2 

0,1 

10 

0,05 


NOMOGRAM NR 3 

doboru parametrów hydraulicznych dla rur ciœnieniowych z PE 


(nomogram obliczono dla œrednic wewnêtrznych) rur d n < 200mm, k = 0,010 mm, temp. 10 C; 

0 

dla rur d > 200mm, k = 0,05mm, temp. 10 C 

15 

n 

20 

25 

30 

Œrednica nominalna d [mm] 




40 

50 

60 

80 

100 

120 

150 

200 

250 

300 

0,1 

0,1 0,2 0,5 1 2 5 10 20 50 100 200 500 1000 2000 

3 

Natê¿enie przep³ywu Q [dm /s] 

n 

0,4 

0,6 

400 

0,8 

1000 

1,0 

3,0 

Prêdkoœæ 

500 

2,0 

600 

5,0 

4,0 

800 

2,5 

1,5 

2.1. 

0 

100 

50 

20 

10 

5 

2 

1 

0,5 

0,2 

Spadek i [ /oo] 

o 

N03 


N04 


2.1. 

d 

hn 

h 

d 


n 

NOMOGRAM NR 4 

Krzywe sprawnoœci przekroju ko³owego 

1 

,9 

,8 

,7 

,6 

,5 

,4 

,3 

,2 

,1 

h 

d 

q 

Q 

Vn 

V 

0 ,1 ,2 

n 

n 

R 

R 

n 

z 

,3 

,4 

q 

Q 

n 

,5 

,6 

Vn 

V 

,7 

- stosunek wysokoœci czêœciowego nape³nienia (h ) do œrednicy wewnêtrznej rury (d). 

- stosunek wielkoœci przep³ywów (q n) przy rzeczywistych nape³nieniach kana³ów (h n) 

do 

wielkoœci przep³ywów (Q) przy ca³kowitym nape³nieniu (d). 

R 

R 

qn 

Vn 

, , 

R 

Q V R 

- stosunek prêdkoœci przep³ywu przy rzeczywistych wysokoœciach nape³nienia kana³ów (h n) 

do 

prêdkoœci przep³ywu (V) przy ca³kowitym nape³nieniu (d). 

- stosunek promienia hydraulicznego przy rzeczywistych wysokoœciach nape³nienia (h n) 

do 

promienia hydraulicznego przy ca³kowitym nape³nieniu (d). 

,8 

n 

,9 

1 

n 

1,1 1,2 




1,3 

n

3 

Przep³yw Q [dm /s] 


NOMOGRAM NR 5 

doboru parametrów hydraulicznych dla rur kanalizacyjnych 

z PVC klasy T-SN=8kPaprzy ca³kowitym nape³nieniu 

wg wzorów Darcy-Weisbachà/Colebrooka - Whiteà 

0 

dla k = 0,25mm, temp. 10 C. 

10000 

8000 

6000 

5000 

4000 

3000 

2000 

1000 

800 

600 

500 

400 

300 

200 

100 

80 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

8 

6 

5 

4 

3 

2 

0,1 

0,2 

0,3 

0,4 

0,5 

0,6 

1 

1 2 3 4 5 6 8 1 

0,8 


2 

1,0 

Uwaga: Dla rur klasy L - SN = 2 kPa nale¿y zwiêkszyæ przep³yw Q o 6,0% 

Dla rur klasyN-SN=4kPanale¿y zwiêkszyæ przep³yw Q o 3,5% 

3 

4 

1,5 

5 

6 

2 

8 10 




3 

20 

30 

4 

5 

8 

7 

6 

405060 

80 100 

Spadek i[ o/oo] 

200 

400 

315 

250 

200 

160 

110 

75 

Œrednica nominalna d n[mm] 

2.1. 

N05 


N06 


2.1. 

3 

Natê¿enie przep³ywu Q [dm /s] 

10000 

8000 

6000 

5000 

4000 

3000 

2000 

1000 

800 

600 

500 

400 

300 

200 


100 

80 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

8 

6 

5 

4 

3 

2 

NOMOGRAM NR 6 

doboru parametrów hydraulicznych dla rur kanalizacyjnych z PVC 

klasy T-SN=8kPaprzy ca³kowitym nape³nieniu 

wg wzorów Darcy-Weisbachà/Colebrooka - Whiteà 

0 

dla k = 0,40mm, temp. 10 C 

0,2 

0,3 

0,4 

0,5 

0,6 

1 

1 2 3 4 5 6 8 

1 

0,8 


2 

1,0 

3 

4 

1,5 

5 

6 

2 

8 10 

Uwaga: Dla rur klasy L - SN = 2 kPa nale¿y zwiêkszyæ przep³yw Q o 6,0% 

Dla rur klasyN-SN=4kPanale¿y zwiêkszyæ przep³yw Q o 3,5% 

3 

20 

30 

4 

5 

8 

7 

6 

405060 

80 100 200 

Spadek i[ o/oo] 




400 

315 

250 

200 

160 

110 

75 


n

Spadek-i[ o/ oo ] 


NOMOGRAM NR 7 

® 

doboru parametrów hydraulicznych dla rur kanalizacyjnych Pragma z PP 

wg wzorów Darcy-Weisbachà/Colebrooke-Whiteà 

0 

dla k = 0,25mm, temp. 10 C przy ca³kowitym nape³nieniu 

0,1 

0,15 

0,2 

0,3 

0,4 

0,5 

0,6 

0,8 1 

1,5 

2 

3 

4 

5 

6 

8 

10 

10 

20 

30 

40 

50 

60 

80 

100 

150 

200 

0,1 

2 

3 

4 

5 

6 

8 

10 

0,15 

0,2 

20 


n 

3 


30 

40 

50 

60 

80 

100 

0,25 

0,3 

0,4 

0,5 

0,6 




160 

200 

200 

0,8 

® 

300 

400 

500 

600 

800 

1000 

250 

1,0 

Prêdkoœæ V [m/s] 

1,5 

2,0 

2,5 

3,0 

315 

4,0 

5,0 

6,0 

400 

500 

2000 

3000 

8,0 

630 

10,0 

4000 

2.1. 

N07 


N08 


Spadek-i[ o/ oo ] 

2.1. 

0,1 

0,15 

0,2 

0,3 

0,4 

0,5 

0,6 

0,8 

1 

1,5 

2 

3 

4 

5 

6 

8 

10 

1 

0,1 


NOMOGRAM NR 8 

doboru parametrów hydraulicznych 

® 

dla rur kanalizacyjnych Pragma z PP 

0 


dla k = 0,40mm, temp. 10 C przy ca³kowitym nape³nieniu 

2 

3 

4 

5 

6 

8 

10 

0,15 

20 

15 

20 

30 

40 

50 

60 

80 

100 

150 

200 110 


3 


0,2 

30 

40 

50 

60 

80 

100 

0,25 

160 

0,3 

0,4 

0,5 

0,6 

200 

200 

0,8 

250 

300 

400 

500 

600 

1,0 

1,5 

315 

2,0 

800 

1000 

2,5 

3,0 

400 

4,0 

5,0 

500 

2000 

6,0 

8,0 

3000 

4000 




100 

630


NOMOGRAM NR 09 

nomogram do okreœlania œrednic drenów karbowanych PVC 

wg wzoru Prandtla-Colebrookà dla k = 2,0mm 

3 


1 

200 

100 

70 

50 

40 

30 

20 

10 

7 

5 

4 

3 

2 

1 

0,4 

0,7 

0,5 

0,1 

0,5 

0,6 

DN200 

160 

powierzchnia-A[ha] 

2 3 4 5 7 10 20 30 40 50 70 100 200 

0,8 

125 

100 

1,0 

1,0 l/s ha 

80 

65 

1,5 

1,0 l/s ha 

0,8 l/s ha 

50 

0,2 0,3 0,4 0,5 0,7 1 2 

2,0 

v = 2,5 m/s 




3 4 5 7 10 20 

Spadek - i [%] 

2.1. 

N09 


N10 


2.1. 

0,1 

0,15 

0,2 

0,3 

0,4 

0,5 

0,6 

0,8 

1 

1,5 

2 

3 

4 

5 

6 

8 

10 

15 

20 

30 

40 

50 

60 

80 

100 

150 

200 

Spadek-i[ / ] 

o oo 


1 


do doboru rur drenarskich z PP Pragma 


0 

dla k = 0,25mm, temp. 10 C 

0,1 

2 

3 

4 

5 

6 

0,15 

8 

10 

0,2 

0,25 

0,3 


3 


20 

0,4 

0,5 

30 

1,6 

110 

® 

40 

50 

60 

80 

100 

0,8 

Prêdkoœæ V [m/s] 

1,0 

1,5 

160 

2,0 

2,5 

3,0 

200 

200 

4,0 

6,0 

300 

8,0 

250 

400 

500 

600 

800 

1000 






do wymiarowania poziomów i przykanalików kanalizacji 

bytowo - gospodarczej 

wg wzoru Chezy dla k = 1,0mm, temp. 10 C przy nape³nieniu h/d = 0,5 


0,2 

0,4 

0,5 

0,67 

0,8 

1 

1,5 

2 

2,5 

3,3 

5 

10 

d=0,07 

d=0,125 

d=0,118 

d=0,10 

2 

d=0,15 

1 - górne ograniczenie dla przewodów w budynkach 

2 - górne ograniczenie dla przewodów zewnêtrznych 

wg PN - 92/B - 01707 - 4 

1 

d=0,20 

1,5 2 5 10 20 50 100 200 500 




0 

d=0,25 

d=0,30 

d=0,35 

d=0,40 

d=0,50 

3 

Przep³yw obliczeniowy q [dm /s] 

s 

2.1. 

N11 


N12 


2.1. 



do wymiarowania poziomów i przykanalików kanalizacji deszczowej 

0 



0,2 

0,4 

0,5 

0,67 

0,8 

1 

1,5 

2 

2,5 

3,3 

5 

10 

d=0,08 

d=0,07 

d=0,06 

d=0,05 

d=0,125 

d=0,118 

d=0,10 

1,5 2 5 10 20 50 100 200 500 

3 

Przep³yw œcieków deszczowych q [dm /s] 



wg PN - 92/B - 01707 - 5 

2 

d=0,15 

1 

d=0,20 

d=0,40 

d=0,35 

d=0,30 

d=0,25 




d=0,50 

d



do wymiarowania poziomów i przykanalików kanalizacji ogólnosp³awnej 

0 



0,2 

0,4 

0,5 

0,67 

0,8 

1 

1,5 

2 

2,5 

3,3 

5 

10 

d=0,08 

d=0,07 

d=0,06 

d=0,05 

d=0,125 

d=0,118 

d=0,10 

1,5 2 5 10 20 50 100 200 500 

3 

Przep³yw obliczeniowy q [dm /s] 



wg PN - 92/B - 01707 - 6 

2 

d=0,15 

1 

d=0,20 

d=0,40 

d=0,35 

d=0,30 

d=0,25 




09 

d=0,50 

2.1. 

N13 


N14 


2.1. 

Δ p/L - jednostkowy spadek ciœnienia [mbar/m] 



doboru rur gazowych z PE szeregu SDR 11 

0 

dla gazu ziemnego o temp. 10 C przy przep³ywie uwarstwionym 

i nadciœnieniu roboczym ≤ 100mbar 

10 

5 

4 

3 

2 

-1 

10 

5 

4 

3 

10 

10 

10 

0 

2 

-2 

5 

4 

3 

2 

-3 

5 

4 

3 

2 

-4 

20x3,0 

25x3,0 

32x3,0 

40x3,7 

63x5,8 

75x6,8 

90x8,2 

50x4,6 

110x10,0 

125x11,4 

140x12,7 

160x14,6 

180x 16,4 

200x18,2 

225x20,5 

250x22,7 

280x25,4 

315x28,6 

355x32,3 

1,5 

1,2 

450x41,01 

400x36,4 

2 5 10 5 10 5 10 5 10 10 

1 2 3 

4 

3 0 

*Uwaga: m /h - przelicza siê w warunkach t = 10 CiP=1bar(abs) 

2 

3 

2,5 

3,5 

9 

8 

7 

6 

5 

4,5 

4 

10 

12 

16 

20 

10 

5 

10 

5 

10 

5 

10 

3 

Natê¿enie przep³ywu gazu q [m /h] 




5 

0 

-1 

-2 

-3 

-4

Δ p/L - jednostkowy spadek ciœnienia [mbar/m] 



doboru rur gazowych z PE szeregu SDR 17,6 

0 

dla gazu ziemnego o temp. 10 C przy przep³ywie uwarstwionym 

i nadciœnieniu roboczym ≤ 100 mbar 

10 

10 

10 

10 

10 

0 

5 

4 

3 

2 

-1 

5 

4 

3 

2 

-2 

5 

4 

3 

2 

-3 

5 

4 

3 

2 

-4 

25x2,3 

32x2,3 

50x2,9 

63x3,6 

75x4,3 

90x5,2 

110x6,3 

125x7,1 

140x8,0 

160x9,1 

40x2,3 

200x11,4 

225x12,8 

250x14,2 

280x16,0 

315x17,9 

355x20,2 

400x22,8 

180x10,3 

1,5 

1,2 

450x25,61 

2 

3 

2,5 

3,5 

12 

10 

9 

8 

7 

6 

5 

4,5 

4 

2 5 10 5 10 5 10 5 10 10 

1 2 3 

3 

3 0 

*Uwaga: m /h - przelicza siê w warunkach t = 10 CiP=1bar(abs) 

16 

20 

10 

5 

10 

5 

10 

5 

10 

3 





5 

0 

-1 

-2 

-3 

-4 

2.1. 

N15 


N16 


2.1. 

2 


doboru rur gazowych z PE szeregu SDR 11 

0 

dla gazu ziemnego o temp. 10 C przy przep³ywie burzliwym 

bar 

m 

2 2 

- 

1abs2 P2abs2 

P 


L 

10 

10 

10 

10 

-2 

5 

4 

3 

2 

-3 

5 

4 

3 

2 

-4 

5 

4 

3 

2 

-5 

5 

4 

3 

2 

-6 

10 

10 

-4 

25x3,0 

32x3,0 

40x3,7 

63x5,8 

75x6,8 

90x8,2 

110x10,0 

125x11,4 

140x12,7 

160x14,6 

180x16,4 

200x18,2 

225x20,5 

250x22,7 

280x25,4 

315x28,6 

355x32,3 

400x36,4 

450x41,0 

50x4,6 

1 

2 

3 

2 5 10 5 10 10 5 10 

3 





4

2 

bar 

m 

2 2 

- 

1abs2 P2abs2 

P 

L 



doboru rur gazowych z PE szeregu SDR 17,6 

0 

dla gazu ziemnego o temp. 10 C przy przep³ywie burzliwym 

i nadciœnieniu roboczym > 100 mbar 

10 

10 

10 

10 

0 

5 

4 

3 

2 

-3 

5 

4 

3 

2 

-4 

5 

4 

3 

2 

-5 

5 

4 

3 

2 

-6 

10 

10 

0 

25x3,0 

32x3,0 

40x3,7 

63x5,8 

75x6,8 

90x8,2 

110x10,0 

50x4,6 

140x12,7 

160x14,6 

180x16,4 

200x18,2 

225x20,5 

250x22,7 

280x25,4 

315x28,6 

355x32,3 

125x11,4 

400x36,4 

450x41,0 

1 

2 

3 

2 5 10 5 10 10 5 10 




3 


4 

2.1. 

N17 


2. OBLICZENIA RUROCI¥GÓW 

2.2. OBLICZENIA 

STATYCZNO 

-WYTRZYMA£OŒCIOWE 

RUR

OBLICZENIA STATYCZNO-WYTRZYMA£OŒCIOWE RUR Z TWORZYW SZTUCZNYCH 

1. 

ODDZIA£YWANIE MIÊDZY GRUNTEM I ELASTYCZN¥ RUR¥ UMIESZCZON¥ 

W GRUNCIE 

Rury PVC, PE i PP, w terminologii 

in¿ynierskiej nazywane elastycznymi, 

pod wp³ywem obci¹¿enia pionowego 

odkszta³caj¹ siê (bez zmian strukturalnych) 

przyjmuj¹c kszta³t elipsy. Œrednica 

pionowa rury ulega skróceniu o wartoœæ 

δv (schemat na rysunku). 

Dla lepszego zrozumienia wzajemnego 

oddzia³ywania pomiêdzy sztywnoœci¹ 

obwodow¹ rury i sztywnoœci¹ 

gruntu, mo¿na zastosowaæ wzór Spangler’a: 

Z równania tego wynika, ¿e ugiêcie 

rury mo¿emy ograniczaæ do dopuszczalnej 

wartoœci przez dobór 

sztywnoœci rury lub gruntu, b¹dŸ przez 

oba czynniki jednoczeœnie. Widaæ tak- 

¿e, jak zmniejszanie jednego z tych 

czynników mo¿e byæ kompensowane 

przez wzrost drugiego. 

Mo¿na równie¿ powiedzieæ, ¿e im 

rura ma wiêksz¹ sztywnoœæ obwodow¹, 

w tym mniejszym stopniu zdaje 

2. 

METODA OBLICZANIA ODKSZTA£CEÑ RUR Z TWORZYW SZTUCZNYCH 

Wytrzyma³oœæ rur elastycznych 

uk³adanych w wykopie otwartym i nastêpnie 

zasypanych, mo¿na obliczyæ 

w oparciu o metodê stanów granicznych: 

– stan graniczny u¿ytkowania – nale- 

¿y sprawdziæ przez porównanie odkszta³ceñ 

od obci¹¿eñ z odkszta³ceniem 

dopuszczalnym, 

Odkszta³cenie rury od obci¹¿enia 

pionowego 




D 

Odkszta³caj¹ca siê rura wywieraj¹c 

nacisk na grunt, wywo³uje na zasadzie 

reakcji odpór gruntu, co z kolei powoduje 

zmniejszenie naprê¿eñ zginaj¹cych 

w œciance rury. 

δv 

f(q) 

= 

D S+S r s 

siê na wspó³pracê mechaniczn¹ z gruntem 

i tym mniejsze jest ryzyko przekroczenia 

dopuszczalnych ugiêæ rury spowodowanych 

np. niew³aœciwym wykonawstwem 

robót . Z drugiej strony, je- 

¿eli da siê rurze wiêksze wsparcie 

gruntu przez odpowiedni dobór materia³u 

obsypki i wiêksze jej zagêszczenie, 

sztywnoœæ rury mo¿e byæ mniejsza. 

– stan graniczny noœnoœci – mo¿na 

sprawdziæ przez porównanie naprê- 

¿eñ krytycznych powoduj¹cych 

utratê statecznoœci na skutek wyboczenia 

z naprê¿eniami œciskaj¹cymi 

od obci¹¿eñ obliczeniowych oraz 

przez porównanie odkszta³cenia 

wzglêdnego (obwodowego) wywo³anego 

uginaj¹c¹ siê rur¹ pod 

wp³ywem obci¹¿enia z odkszta³ceniem 

dopuszczalnym. 

δv 

2.2. 

Si³a z jak¹ grunt wokó³ rury jest w stanie 

przeciwstawiæ siê naciskowi rury, 

zale¿y od wielkoœci obci¹¿enia pionowego 

oraz od rodzaju gruntu i jego zagêszczenia 

(sztywnoœci). 

Im wiêksza bêdzie si³a odporu 

gruntu, tym mniejszemu odkszta³ceniu 

(ugiêciu) ulegnie rura pod obci¹¿eniem. 

Wp³yw gruntu w strefie u³o¿enia rury 

na jej ogóln¹ wytrzyma³oœæ jest 

g³ównym czynnikiem odró¿niaj¹cym 

pracê rury elastycznej od zachowania 

siê rury sztywnej, a mianowicie: rura 

szty- wna, np. betonowa, sama przyjmuje 

na siebie oddzia³ywania si³ pionowych, 

podczas gdy w³asnoœæ rury elasty- 

cznej, zale¿na jest od zdolnoœci 

przejêcia pionowych obci¹¿eñ przez 

uk³ad “rura-grunt”. 

Równanie to opisuje ugiêcie 

wzglêdne δv/D rury o sztywnoœci Sr 

poddanej pionowemu obci¹¿eniu q 

i umieszczonej w gruncie o sztywnoœci 

Ss, gdzie D oznacza œrednicê pionow¹ 

pocz¹tkowo nie odkszta³conej rury. 

W obu przypadkach nale¿y kierowaæ 

siê rachunkiem ekonomicznym, 

bior¹c pod uwagê koszt zakupu dro¿szej 

rury (o wy¿szej klasie sztywnoœci) 

w stosunku do kosztów materia³u 

obsypki, jej dowozu i kosztów robót 

zwi¹zanych z zagêszczeniem gruntu. 

Obecnie wobec braku opracowañ 

krajowych, do obliczania odkszta³ceñ 

rur elastycznych u³o¿onych w gruncie 

przyjêto metodê “Molina” [E4], zwan¹ 

te¿ metod¹ skandynawsk¹, udokumentowan¹ 

najnowszymi badaniami 

i popart¹ 30-letnim doœwiadczeniem. 

Procedura obliczeñ metod¹ skandynawsk¹ 

uwzglêdnia oddzia³ywanie 

pomiêdzy rur¹ a otaczaj¹cym j¹ gruntem. 

01 

OBLICZENIA STATYCZNO-WYTRZYMA£OŒCIOWE RUR

02 

OBLICZENIA STATYCZNO-WYTRZYMA£OŒCIOWE RUR 

2.2. 


3. 

OBCI¥¯ENIA 

Na rurê u³o¿on¹ w wykopie i nastêpnie 

zasypan¹ dzia³aj¹: 

– obci¹¿enia pionowe (qv), które ogólnie 

mówi¹c , wywo³uj¹ w rurze stan 

naprê¿enia i odkszta³cenie, 

– obci¹¿enia poziome (qh), które siê 

temu przeciwstawiaj¹. 

Obci¹¿enie rury zasypem gruntowym 

Obci¹¿enie pionowe rury zasypem 

gruntowym mo¿na obliczyæ z wyra¿enia 

(zgodnie ze schematem na rysunku 

obok): 

Obci¹¿enia zewnêtrzne naziomu 

Obci¹¿enia naziomu pochodz¹ od 

s¹siaduj¹cych budowli i obiektów nasypów 

oraz obci¹¿eñ drogowych, tramwajowych 

itp. 

Przy obliczaniu naprê¿eñ od obci¹¿eñ 

zewnêtrznych stosowana jest 

teoria sprê¿ystoœci wg Boussinesque’a 

[B3]. 

Do najczêœciej wystêpuj¹cych obci¹¿eñ 

zewnêtrznych naziomu nale¿¹ 

obci¹¿enia ruchem drogowym. 

100 

Model rozk³adu parcia gruntu wg 

metody skandynawskiej 

H 

D 

h 

1 

q=q+q 

n z w 

Schemat rury u³o¿onej w gruncie 

Schemat rozk³adu naprê¿eñ w gruncie 

wg teorii Boussinesque’a. 

0 

q 

Poziom terenu 

Poziom wody gruntowej 

v 

δ 

v 

q 

h 

h 

γ 

γ' 

Obci¹¿enia ruchem drogowym 

i tramwajowym nale¿y przyjmowaæ 

zgodnie z obowi¹zuj¹cymi normami 

[B6,B7]. 

Przy obci¹¿eniu powierzchni wieloma 

si³ami skupionymi, przy obliczaniu 

naprê¿eñ stosuje siê zasadê superpozycji. 

St¹d te¿ przy obliczaniu obci¹¿eñ 

od pojazdów stosuje siê odpowiednie 

wspó³czynniki uwzglêdniaj¹ce 

obci¹¿enia od kilku kó³. 

γ 

w 

W normalnych warunkach u³o¿enia 

rury, pionowa sk³adowa parcia 

gruntu (qv) jest wiêksza od sk³adowej 

poziomej (qh). Ró¿nica (qv –qh) powoduje 

odkszta³cenie siê œcianki rury, co 

odpowiada zmniejszeniu siê œrednicy 

poziomej. Odkszta³caj¹ca siê œcianka 

rury powoduje odpór gruntu, którego 

wielkoœæ zale¿y od wielkoœci parcia 

pionowego i od stosunku sztywnoœci 

obsypki do sztywnoœci rury. 

gdzie: 

2 

q pionowe obci¹¿enie gruntem [kN/m ] 

z - 

q = γ· h + γ'· 

(H–h) 

z 1 1 

2 

qw- 

ciê¿ar wody [kN/m ] 

q = γ · h 

w w 

γ - ciê¿ar w³aœciwy gruntu zasypki 

3 

[kN/m ] (do obliczeñ przyjmuje siê 

3 

œrednio γ=19kN/m 

) 

γ' - ciê¿ar w³aœciwy gruntu zasypki z 

3 

uwzglêdnieniem si³y wyporu [kN/m ] 

(do obliczeñ przyjmuje siê œrednio 

3 

γ'=11kN/m 

) 

γw- 

ciê¿ar w³aœciwy wody w porach 

3 

gruntu [kN/m ] 

H - mi¹¿szoœæ warstwy zasypu powy¿ej 

rury [m] 

h 

- odleg³oœæ pomiêdzy zwierciad³em 

1 

wody gruntowej, a powierzchni¹ terenu 




H 

Z 

P 

σ 

Z1 

σ 

Z2 

σ 

Z3 

σ 

Z4 

σ 

Z


W oparciu o normatywy nale¿y 

przyj¹æ jako obci¹¿enie ruchem drogowym 

miarodajny pojazd o trzech osiach 

daj¹cych naciski o wartoœciach 60kN (oœ 

przednia)+2x120kN(dwie osie tylne). 

• dladrógIiIIklasy technicznej – klasê 

A obci¹¿eñ, 

• dla dróg III, IV i V klasy technicznej 

– klasê B obci¹¿eñ, 

• dla dróg wy¿szych klas technicznych 

– klasê C obci¹¿eñ. 

Nacisk od kó³ pojazdu roz³o¿ony 

jest na prostok¹t o wymiarach 20 x 60 

cm. 

Norma uzale¿nia wielkoœci obliczeniowe 

od klasy obci¹¿eñ. 

Dla wymagañ w klasach A, BiC 

przeprowadzono analizê obci¹¿eñ 

przewodu w zale¿noœci od przykrycia 

rury. Pos³u¿ono siê wzorem Boussinesqueà: 

Z przekszta³cenia powy¿szego 

wzoru okreœlono zale¿noœæ: 

Dla okreœlenia wystêpuj¹cego we 

wzorze wspó³czynnika C sporz¹dzono 

wykres (zamieszczony obok). 

Norma dopuszcza, aby przy 

zag³êbieniu analizowanej konstrukcji 

wiêkszej ni¿ 1,0 m poni¿ej poziomu nawierzchni, 

nie uwzglêdniaæ wspó³czynnika 

dynamicznego. 

Wykres obowi¹zuje dla okreœlania 

obci¹¿eñ u¿ytkowych dzia³aj¹cych na 

przewód o œrednicy do 400 mm. Przy 

obliczaniu statyczno-wytrzyma³oœciowym 

przewodów wiêkszych œrednic 

prosimy o kontakt z Dzia³em Technicznym 

Pipelife. 

Przy obliczaniu odkszta³ceñ du- 

¿ych kolektorów przy ma³ym przykryciu 

nale¿y rozpatrzyæ wp³yw wielkoœci 

œrednicy i rodzaju gruntu w warstwie 

ochronnej i zasypie koñcowym na wielkoœæ 

obci¹¿enia. 

Klasa 

obci¹¿eñ 

3PH 

2 R 5 

3 

π 

Ca³kowite pionowe obci¹¿enie rury 

u³o¿onej w gruncie wynosi: q=q+q 

n z w 




A 

B 

C 

D 

E 

q= 

r 

q= 

r 

Wspó³czynnik "C" 

4,00 

3,50 

3,00 

2,50 

2,00 

1,50 

1,00 

0,50 

0,00 

0,5 

1,0 1,5 

CP 

2 

H 

OBCI¥¯ENIE NORMOWE OD POJAZDÓW 

P 

[kN] 

60 

60 

60 

80 

50 

[ kPa] 

2.2. 

Naciski na osie Odleg³oœæ miêdzy 

P 

P 

pojazdami 

[kN] [kN] 

[m] 

120 120 

1,00 

120 120 

1,25 

120 120 

1,50 

120 

- 

1,50 

100 

- 

1,50 

1 2 3 

[ kPa] 

gdzie: 

P –nacisk ko³a [kN] 

H –przykrycie przewodu [m] 

R –odleg³oœæ punktu przy³o¿enia si³y 

od rozpatrywanego punktu [m]. 

KLASA OBCI¥¯EÑ "A" 

KLASA OBCI¥¯EÑ "B" 

KLASA OBCI¥¯EÑ "C" 

2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0 5,5 0,0 6,5 

Przykrycie przewodu "z" [m] 

03 


04 


2.2. 


4. 

SPRAWDZANIE STANÓW GRANICZNYCH 

Stan graniczny u¿ytkowania – 

ugiêcie 

Dla rur u³o¿onych w gruncie ugiêcie 

uwarunkowane jest przez zewnêtrzne 

obci¹¿enie, sztywnoœæ rury, jakoœæ 

obsypki i pod³o¿a oraz przez rodzaj 

zastosowanej technologii monta- 

¿u. 

Teoretycznie ugiêcie spowodowane 

obci¹¿eniami zewnêtrznymi obliczone 

jest ze wzorów [E4]: 

Zgodnie z norami skandynawskimi 

rury kanalizacyjne bezciœnieniowe 

sklasyfikowano przy u¿yciu wartoœci 

krótkotrwa³ej sztywnoœci obwodowej 

SN wyra¿onej zwykle w kPa (1 kPa = 

1 kN/m 2 ). Dla rur o œciankach 

pe³nych, g³adkich moment bezw³adnoœci 

przyjmuje siê równy: 

Modu³ sztywnoœci gruntu 

Do obliczenia odkszta³cenia 

wzglêdnego œrednicy rury wykorzystuje 

siê modu³ sieczny gruntu [E's]. Modu³ 

sieczny gruntu zale¿y od stopnia zagêszczenia 

gruntu wokó³ rury i od efektywnego 

parcia gruntu, tzn. od g³êbokoœci 

u³o¿enia przewodu. 

Modu³y sieczne gruntu ustalane s¹ 

na podstawie badañ gruntów w aparacie 

cylindrycznym. W praktyce metoda 

ta mo¿e byæ stosowana do obliczeñ odkszta³ceñ 

rur z tworzyw sztucznych 

uk³adanych w gruntach niespoistych. 

Modu³ sieczny gruntu zale¿y od 

stopnia zagêszczenia gruntu wokó³ ruroci¹gu, 

wysokoœci przykrycia rury 

oraz po³o¿enia poziomu wody gruntowej. 

Na rysunku obok podano minimalne 

wartoœci modu³ów siecznych gruntu 

uzyskane w badaniach. 

Wp³yw warunków wykonawstwa 

Odkszta³cenie wzglêdne przekroju 

rury od obci¹¿eñ pionowych okreœla 

pocz¹tkowe odkszta³cenie rury, powstaj¹ce 

bezpoœrednio po wykonaniu 

zasypu ruroci¹gu. 

Ugiêcie pocz¹tkowe, spowodowane 

zewnêtrznym obci¹¿eniem pionowym, 

dla rur zasypywanych gruntem sypkim 

(np. piaskiem lub ¿wirem) wynosi zazwyczaj 

2% do 4%. 

Z wieloletnich obserwacji terenowych 

wynika, ¿e znaczna czêœæ ugiêcia 

spowodowana jest pracami wyko- 

a) 

5000 

4000 

3000 

2000 

1000 

0 

(( 

δv 

D 

Przykrycie rury H [m] Przykrycie rury H [m] 

*) stopieñ zagêszczenia gruntu wg zmodyfikowanej metody Proctora. 

nawczymi. Z tego powodu w celu okreœlenia 

maksymalnego odkszta³cenia 

pocz¹tkowego, do odkszta³cenia obliczonego 

od obci¹¿eñ nale¿y dodaæ 

ugiêcie wynikaj¹ce z zastosowanej 

metody monta¿u oraz warunków 

pod³o¿a. 

Maksymalne ugiêcie pocz¹tkowe 

mo¿e byæ obliczone ze wzoru: 

δ 

( ( 

D 

( 

q 

2 

E ’ s [kN/m ] 

( 

δ 

= 100+I+B f 

D q 

v v 

mp 

0,083 x q 

= 

16SN + 0,122E's 

SN = 

90% 

85% 

80% 

75% 

E I 

D 3 

I= e3 

12 

stopieñ zagêszczenia *) 

0 1 2 3 4 5 6 7 

f 

gdzie: 

δ v – zmniejszenie œrednicy rury [mm] 

D – œrednica okrêgu obojêtnego rury 

nieodkszta³conej [mm] 

q v – obci¹¿enie pionowe rury [kN/m 2 ] 

SN – sztywnoœæ obwodowa rury [kN/m 2 ] 

E` s – modu³ sieczny gruntu [kN/m 2 ] 

E – modu³ relaksacji materia³u rury 

[kN/m 2 ] (wartoœæ krótkotrwa³a 

E 3min = 3200 [MPa] dla rur PVC) 

I – moment bezw³adnoœci œcianki rury 

[mm 3 ] 

e – gruboœæ œcianki rury [mm] 

b) 

2 

E ’ s [kN/m ] 

2500 

2000 

1500 

1000 

0 

0 1 2 3 4 5 6 7 

gdzie: 

-maksymalne ugiêcie pocz¹tkowe 

[%] 

- obliczeniowe teoretyczne 

ugiêcie wywo³ane obci¹¿eniem 

gruntu i nazio- 

mu [%] 




500 

(( δ 

I f 

v 

D 

(( δ 

D 

v 

mp 

q 

90% 

100 

85% 

80% 

75% 

Modu³ sieczny gruntu dla zasypki ruroci¹gu z materia³ów sypkich 

a) poziom wody gruntowej poni¿ej rury 

b) poziom wody gruntowej powy¿ej rur 

stopieñ zagêszczenia *) 

- sk³adowa ugiêcia rury wynikaj¹ca 

z warunków monta¿u [%] 

B f - sk³adowa ugiêcia rury wynikaj¹ca 

z warunków pod³o¿a [%]


Na wartoœæ sk³adowej monta¿u If 

wp³ywaj¹ warunki budowy: 

– rzeczywisty kszta³t monta¿u wykopu 

(rys. a), 

– metoda i rodzaj u¿ytego sprzêtu do 

zagêszczenia (rys. b), 

– natê¿enie ruchu podczas budowy 

(rys. c). 

Na wartoœæ sk³adowej ugiêcia Bf 

sk³adaj¹ siê: 

– warunki w dnie wykopu, 

– jakoœæ wykonawstwa, 

umiejêtnoœci ekipy monta¿owej. 

Warunki w dnie wykopu: 

Wykop stopniowy 

Zagêszczenie gruntu bezpoœrednio 

nad rur¹ za pomoc¹ ciê¿kiego sprzêtu 

(>0,6 kN) 

Du¿y ruch sprzêtu budowlanego przy 

ma³ej g³êbokoœci przykrycia rury 

H � 1,5 m 

a) Nierówne pod³o¿e (wystêpowanie 

kamieni) 

b) le wykonana warstwa 

wyrównawcza 




a) 

b) 

c) 

2.2. 

05 


06 


2.2. 


W tabelach podano orientacyjne 

wartoœci sk³adowych ugiêcia If iBfzalecane 

dla wykopów wype³nianych materia³em 

sypkim. 

Wartoœæ œredni¹ ugiêcia pocz¹tkowego 

otrzymamy, je¿eli we wzorze na ugiêcie 

v 

maksymalne - nie uwzglêdnimy 

D mp 

sk³adowej pod³o¿a Bf. 

(( δ 

Przy w³aœciwym wykonawstwie 

œrednie ugiêcie pocz¹tkowe nie przekracza 

na ogó³ 5%. 

Dopuszczalne maksymalne ugiêcia 

pocz¹tkowe wynosz¹: 

– dla rur z PVC - 8% 

– dlarurzPEiPP-9% 

Ze wzglêdu na procesy osiadania 

i przemieszczania siê cz¹stek gruntu, 

zachodz¹ce zarówno w obrêbie obsypki, 

jak i zasypki, pocz¹tkowe ugiêcie rury 

bêdzie wzrastaæ w czasie, a¿ do momentu 

uzyskania wartoœci zblizonej do 

Praktycznie dla obliczenia ostatecznego 

ugiêcia rury po okresie 3 lat 

nale¿y zastosowaæ wzór: 

Maksymalne ostateczne ugiêcie 

rury, bêdzie wiêc wyra¿one wzorem: 

ORIENTACYJNE WARTOŒCI SK£ADOWEJ MONTA¯U RUR If 

Metoda monta¿u 

Rura w wykopach stopniowych 

Sk³adowa monta¿u If 

[%] 

- bez nadzoru 

- z nadzorem 

1-2 

0 

Du¿e obci¹¿enie ruchem pojazdów 

budowlanych i H < 1.5 m 

1-2 

Zagêszczenie zasypki wykopu powy¿ej rury 

przy pomocy ciê¿kiego sprzêtu, P > 0.6 kN 

0-1 

*) dotyczy dna wykopu 

ORIENTACYJNE WARTOŒCI SK£ADOWEJ POD£O¯A B 

Warunki w dnie wykopu 

(jakoœæ pod³o¿a) 

Bez nadzoru 

- bez kamieni *) 

- grunt z kamieniami i g³azami 

Z nadzorem 

- bez kamieni *) 

- z kamieniami 

sta³ej, ostatecznej wartoœci po 1 roku 

do 3 lat od u³o¿enia i zasypania ruroci¹gu. 

Jak wykazuj¹ d³ugoletnie obserwacje, 

wielkoœæ ostatecznego ugiêcia 

po1–3latach osi¹gnie oko³o dwukrotnoœæ 

ugiêcia pocz¹tkowego. 

δ 

( =k ( 

D 

δ 

( =k ( 

D 

( 

δ 

D 

v v 

most 

( 

δ 

D 

v v 

ost 

( 

q 

( 

q 

+ If + Bf 

Sk³adowa pod³o¿a B f 

[%] 

wykonawstwo 

staranne zwyk³e 




2 

3 

1 

2 

f 

4 

5 

2 

3 

gdzie: 

k – wspó³czynnik odkszta³cenia d³ugoterminowego, 

na podstawie wieloletnich 

doœwiadczeñ przyjmuje 

siê wartoœci 1,5 – 2,0.


Wartoœæ ugiêcia rury ograniczona 

jest warunkiem zachowania szczelnoœci 

w ca³ym okresie eksploatacyjnym 

oraz niewielk¹ zmian¹ przepustowoœci. 

W zwi¹zku z tym zaleca siê, aby 

maksymalne d³ugotrwa³e ugiêcie rury 

nie przekracza³o 15%. 

Dla rur drenarskich karbowanych 

z PVC na ogó³ nie przeprowadza siê 

obliczeñ statycznych i wytrzyma³oœciowych. 

Przyjmuje siê, ¿e g³êbokoœci drena¿y 

z rur karbowanych z PVC nie powinny 

przekraczaæ 3,5 – 4,0 m. 

5. 

STAN GRANICZNY NOŒNOŒCI – WYBOCZENIE 

Pod wp³ywem zewnêtrznego ciœnienia 

gruntu powstaj¹ si³y œciskaj¹ce 

dzia³aj¹ce obwodowo na œciankê rury. 

Je¿eli si³y te s¹ du¿e, mog¹ spowodowaæ 

uszkodzenie powsta³e w wyniku 

wyboczenia œcianki rury. 

Oddzia³ywanie to jest po³¹czonym 

dzia³aniem du¿ego ciœnienia zewnêtrznego 

(lub podciœnienia) i niskiej sztywnoœci 

rury, co stwarza ryzyko wyst¹pienia 

wyboczenia. 

Ze wzglêdu na ryzyko wyst¹pienia 

wyboczeñ dozwolone (bezpieczne) 

parcie dla gruntów zwiêz³ych mo¿e byæ 

obliczone zgodnie z poni¿szym równaniem: 

Osadzenie rury w zagêszczonym 

gruncie znacznie zwiêksza jej odpornoœæ 

na wyboczenia, tote¿ wystêpuj¹ 

one w formie drobnych fal. Natomiast, 

gdy otaczaj¹cy grunt jest luŸny, to odpornoœæ 

na wyboczenia jest mniejsza, 

a wiêc wyst¹pi¹ one w kszta³cie mniej 

lub bardziej eliptycznym (rys. obok). 




(( δ 

v 

D most 

q = 5,63 

dop F 

≤ 15% 

SN E' t 

Wyboczenia o kszta³cie 

eliptycznym 

Rodzaje wyboczenia 

2.2. 

Przedstawiona powy- 

¿ej metoda obliczania 

odkszta³ceñ rur z tworzyw 

sztucznych dotyczy przewodów 

kanalizacyjnych (bezciœnieniowych) 

jak i przewodów 

ciœnieniowych, poniewa¿ maksymalne 

ugiêcie wyst¹pi, gdy 

ciœnienie wewnêtrzne bêdzie 

równe zeru. 

Wyboczenia o kszta³cie 

drobnych fal 

grunt luŸny grunt zwiêz³y 

gdzie: 

F –wspó³czynnik bezpieczeñstwa (dla 

wszystkich przypadków F=2) 

SN– sztywnoœæ obwodowa rury [kN/m 2 ] 

E’ t–modu³ styczny gruntu, 

charakteryzuj¹cy sztywnoœæ 

gruntu [kN/m 2 ] (zaleca siê 

przyjmowaæ E’ t =2E’ s) 

07 


08 


2.2. 


W przypadku gdy rura otoczona 

jest gruntem luŸnym, takim jak mu³, glina 

czy i³, dopuszczalne zewnêtrzne 

parcie gruntu oblicza siê zgodnie z 

równaniem: 

Pod warunkiem, ¿e spe³niona jest 

zale¿noœæ: 

Minimalna niezbêdna wartoœæ stosunku 

gruboœci œciany do œrednicy rury 

(e/D), dla rury z PVC ze wzglêdu na ryzyko 

wyst¹pienia wyboczenia wynosi: 

Odkszta³cenie wzglêdne œcianki 

rury 

Dla rur ciœnieniowych odkszta³cenie 

ca³kowite bêdzie sum¹ odkszta³cenia 

zginaj¹cego i rozci¹gaj¹cego. Dla 

rur z tworzyw sztucznych (materia³ o wy- 

Wyboczenie 

Sprawdzanie rur na wyboczenia 

nale¿y przeprowadzaæ przy za³o¿eniu, 

¿e modu³ styczny gruntu E't równy jest 

zeru, niezale¿nie od rodzaju gruntu 

otaczaj¹cego rurê. 

Odkszta³cenie 

Odkszta³cenie dla rur ciœnieniowych 

sprawdzamy zgodnie ze wzorem: 

q = 

dop 

SN > 0,0275 E't 

Ruch drogowy 

nie wystêpuje 

wystêpuje 

sokiej szybkoœci relaksacji naprê¿enia 

zginaj¹cego), obliczenia mog¹ byæ wykonywane 

oddzielnie dla naprê¿enia 

rozci¹gaj¹cego spowodowanego 

ε= pd 

24 SN 

F 

Dla rur ciœnieniowych, posiadaj¹cych 

du¿¹ sztywnoœæ SN, wyboczenia 

rzadko bêd¹ decyduj¹cym kryterium 

projektowym. 

n 

f 

2en E +D 

+ 

δ 

( ( 

d 

2E't 

3F 

( 

e 

d 

v n 

n n 

(e/D) 

0,02 

0,025 

0,03 

( 

przez wewnêtrzne ciœnienie i osobno 

dla naprê¿enia zginaj¹cego spowodowanego 

przez obci¹¿enia zewnêtrzne 

(od gruntu i ruchu ulicznego). 

gdzie: 

ε –dopuszczalne odkszta³cenie 

wzglêdne (%) 

p – ciœnienie robocze [MPa] 

e n – nominalna gruboœæ œcianki [mm] 

E – modu³ Younga [d³ugotrwa³y] 

[MPa] 

δ – ugiêcie bezwzglêdne [mm] 

D n – œrednica nominalna [mm] 

D f – wspó³czynnik zwi¹zany 

z momentem zginaj¹cym 

spowodowanym ugiêciem. 

Wspó³czynnik D f ma charakter z³o¿ony, 

jego wartoœæ mo¿e zmieniaæ siê w przedziale 

3 do 10 i wiêcej (œrednio 6). 




3. TECHNOLOGIA BUDOWY RUROCI¥GÓW 

3.1. TRANSPORT, 

SK£ADOWANIE 

I PRZENOSZENIE RUR

TRANSPORT, SK£ADOWANIE I PRZENOSZENIE RUR 

1. 

OPAKOWANIA 

Wszystkie produkty Pipelife s¹ pakowane 

i dostarczane Odbiorcy w oryginalnych 

opakowaniach zapew- 

Zwoje 

W zwoje pakowane s¹: 

– Rury PE telekomunikacyjne do kanalizacji 

pierwotnej, 

– rury PE wodoci¹gowe i gazowe o 

œrednicach dn =25÷110 mm, 

– rury drenarskie karbowane z PVC, 

– rury drenarskie karbowane z PVC z 

filtrem z w³ókna koksowego, 

– rury drenarskie karbowane z PVC z 

filtrem z w³ókna PP. 

Pakiety 

W pakiety pakowane s¹: 

– rury ciœnieniowe (wodoci¹gowe) 

z PVC, 

– rury kanalizacyjne z PVC, 

– rury kanalizacyjne z PP Pragma 

® , 

– rury kanalizacyjne z PP. 

Bêbny 

Stosowane przede wszystkim do 

przewodów dla telekomunikacji. 

Inne sposoby pakowania 

Poza tym drobne elementy i 

kszta³tki pakowane s¹ w kartony lub 

worki foliowe. 

2. TRANSPORT 

Rury dostarczane s¹ transportem 

producenta lub transportem w³asnym 

Odbiorcy. 

Ka¿da partia dostarczanych rur 

powinna byæ dok³adnie skontrolowana 

niaj¹cych odpowiednie zabezpieczenie 

podczas transportu , roz³adunku i 

sk³adowania. Rodzaj opakowania zale- 

¿y od wymiarów œrednic i rodzaju pro- 

Zwój rury drenarskiej 

– rury kanalizacji wewnêtrznej z 

PP–HT, 

– rury z PE do wody, gazu I kanalizacji 

o œrednicach dn ≥ 90 mm. 

Rury u³o¿one kielichami 

naprzemianlegle. 

Pakiet rur z PVC 

Rury telekomunikacyjne na bêbnach 

Studzienki kanalizacyjne w 

zgrzewkach 

przed odbiorem. Rury s¹ prawid³owo 

za³adowane u Producenta, przy zastosowaniu 

metod zaakceptowanych 

przez przewoŸnika. PrzewoŸnik bierze 




3.1. 

duktu. Koñcówki wszystkich rur zabezpieczone 

s¹ przed zanieczyszczeniem 

ochronnymi zaœlepkami. 

odpowiedzialnoœæ za dostarczenie ³adunku 

we w³aœciwym stanie. Z kolei Odbiorca 

ma obowi¹zek sprawdziæ, czy 

nie wystêpuj¹ ¿adne braki i uszkodzenia 

powsta³e w czasie transportu. 

01 

TRANSPORT, SK£ADOWANIE I PRZENOSZENIE RUR

02 


3.1. 


Za³adunek rur PE u Producenta 

Przewóz rur samochodami uregulowany 

jest odnoœnymi przepisami ruchu 

ko³owego po drogach publicznych. 

Ze wzglêdu na specyficzne cechy 

rur nale¿y spe³niæ nastêpuj¹ce dodatkowe 

wymagania: 

1. Rury nale¿y przewoziæ wy³¹cznie 

samochodami skrzyniowymi lub 

pojazdami posiadaj¹cymi boczne 

wsporniki o maksymalnym 

rozstawie 2 m wystaj¹ce poza 

pojazd koñce nie mog¹ byæ d³u¿sze 

ni¿ 1 m. 

Wed³ug istniej¹cych zaleceñ przewóz 

powinien odbywaæ siê przy temperaturze 

otoczenia –5 0 Cdo+30 0 C. Rury 

produkowane przez Pipelife mog¹ byæ 

stosowane i przewo¿one w szerszym 

zakresie temperatur. W tym celu wymagane 

jest spe³nienie okreœlonych 

warunków i zachowanie szczególnej 

ostro¿noœci. Przed przyst¹pieniem do 

transportu lub stosowania rur w rozszerzonym 

zakresie temperatur prosimy 

o kontakt z Pipelife celem uzyskania 

w³aœciwych warunków 

3. ROZ£ADUNEK RUR U ODBIORCY 

Sposób roz³adunku rur zale¿y od 

decyzji Odbiorcy i przeprowadzany jest 

na jego odpowiedzialnoœæ. Przy roz³a- 

2. Je¿eli przewo¿one s¹ luŸne rury, 

to przy ich uk³adaniu w stosy na 

samochodzie obowi¹zuj¹ te same 

zasady co przy sk³adowaniu z 

tym, ¿e wysokoœæ ³adunku na samochodzie 

nie powinna przekraczaæ 

1 m. 

3. Podczas transportu rury powinny 

byæ zabezpieczone przed uszkodzeniem 

przez metalowe czêœci 

œrodków transportu jak œruby, 

³añcuchy, itp. LuŸno uk³adane rury 

powinny byæ zabezpieczone 

Prawid³owy przewóz rur z PVC 

Bezpieczny i prawid³owy transport to: 

-podparcie ³adunku na ca³ej d³ugoœci, 

-podpory umieszczone na skrzyni, 

-w³aœciwie wysuniête kielichy poza koñce bose rur. 

dunku rur preferowany jest sprzêt mechaniczny, 

taki jak samochodowe 

przenoœniki wid³owe, ¿urawie przejezd- 

przed zarysowaniem przez 

pod³o¿enie tektury falistej i desek 

pod ³añcuch spinaj¹cy boczne 

œciany skrzyni samochodu. 

4. Podczas transportu rury powinny 

byæ zabezpieczone przed zmian¹ 

po³o¿enia. 

ne z koñcówk¹ robocz¹ na koñcu wysiêgnika, 

czy te¿ ³adowarki czo³owe 

przedsiêbierne z wide³kami. 





UWAGA: 

Platforma samochodu powinna 

byæ ustawiona w poziomie. W czasie 

roz³adunku i przemieszczania nale¿y 

zwracaæ uwagê aby rury nie uderza³y o 

¿adne przedmioty. Mocniejsze uderzenia 

mog¹ spowodowaæ uszkodzenie 

rury, zw³aszcza przy ni¿szych temperaturach. 

Rury transportowe w oryginalnych 

zapakowanych wi¹zkach lub zwojach 

zaleca siê roz³adowywaæ z zastosowaniem 

wózków wid³owych. 

Preferowane jest roz³adowywanie 

rur w pakietach. Je¿eli jednak nie dysponuje 

siê mechanicznym sprzêtem 

prze³adunkowym, mo¿na roz³adowy- 

Nale¿y zwracaæ uwagê aby rury 

nie spad³y i nie zosta³y uszkodzone. 

Poniewa¿ taœmy s¹ mocno œci¹gniête, 

rury mog¹ mieæ tendencjê do przesuniêcia 

siê w momencie kiedy taœma zostanie 

przeciêta. Trzeba siê wiêc zawsze 

upewniæ, ¿e samochód jest zaparkowany 

na p³askim pod³o¿u i ¿e nie ma 

ludzi z ¿adnej strony w pobli¿u samochodu, 

w odleg³oœci, na jak¹ mog³yby 

potoczyæ siê roz³adowane rury. Nie nale¿y 

te¿ staæ na pakietach rur w czasie 

przecinania taœm wi¹¿¹cych. 

Innym sposobem jest zastosowanie 

zwijania przewodów polietylenowych 

na bêbny, ³adowanie nastêpnie 

na samochody i rozwijanie na budowie 

wprost ze œrodków transportowych. 

Rozwijanie mo¿e byæ prowadzone 

przez ci¹gniêcie, np. z u¿yciem koparki. 

Dla zachowania bezpieczeñstwa 

zaleca siê bardzo staranne zamocowanie 

koñców odwijanego zwoju do bêb- 

Nie nale¿y: 

1.przemieszczaæ pakietów rur za 

pomoc¹ ³añcuchów lub pojedynczych 

lin. 

2 mocowaæ liny do pojedynczych 

pakietów ³adunku w celu ich podnoszenia. 

Preferowany sposób roz³adunku 

pakietu rur kanalizacyjnych 

Roz³adunek wi¹zki rur PE za pomoc¹ 

wózka wid³owego 

waæ rury pojedynczo. W takim przypadku 

przecina siê kolejno taœmy wi¹¿¹ce 

pakiety, zaczynaj¹c od górnych do najni¿szych. 

Rêczny roz³adunek rur Pragma ® 

na i sprzêtu rozwijaj¹cego. Zabezpiecza 

to przed sprê¿ynowaniem (“podskakiwaniem”) 

rozwijanej rury. 




3.1. 

UWAGA: 

Przy rêcznym roz³adunku nale¿y 

przecinaæ tylko taœmy pakietu aktualnie 

roz³adowywanego. 

Roz³adunek zwojów z bêbna 

03 


04 


3.1. 


4. SK£ADOWANIE RUR I KSZTA£TEK 

Sk³adowanie rur w zwojach 

Nale¿y zastosowaæ nastêpuj¹ce 

zasady sk³adowania: 

• jako generaln¹ zasadê nale¿y 

przyj¹æ sk³adowanie rur na równym 

g³adkim pod³o¿u bez kamieni 

i przedmiotów o ostrych krawêdziach, 

• zwoje nale¿y sk³adowaæ w pozycji 

poziomej jak na rysunku 

obok. 

Sk³adowanie rur z PVC i PP w pakietach 

Jako generaln¹ zasadê nale¿y 

przyj¹æ, ¿e rury z PVC i PP dostarczone 

s¹ w oryginalnych fabrycznych 

wi¹zkach. 

Sk³adowanie rur PVC i PP luzem 

1.Rury uk³adaæ w stosach na 

podk³adach drewnianych o szerokoœci 

co najmniej 10 cm, gruboœci 

co najmniej 2,5 cm; 

2. W stosie nie powinno znajdowaæ 

siê wiêcej ni¿ 7 warstw, a wysokoœæ 

stosu nie powinna przekroczyæ 

1,5 m; 

3. Rury uk³adaæ kielichami naprzemianlegle 

lub kolejne warstwy 

oddzielaæ przek³adami drewnianymi; 

4. Stos nale¿y zabezpieczyæ przed 

przypadkowym zeœlizgniêciem siê 

rury poprzez ograniczenie jego 

szerokoœci przy pomocy pionowych 

wsporników drewnianych zamocowanych 

w odstêpach 1 ÷ 2m. 

Sk³adowanie rur z PE w wi¹zkach 

lub luzem 

Oryginalnie zapakowane wi¹zki 

rur mo¿na sk³adowaæ po trzy, jedna na 

drugiej do wysokoœci maksymalnej 3 m, 

przy czym ramki wi¹zek winny spoczywaæ 

na sobie, luŸne rury lub nie pe³ne 

wi¹zki mo¿na sk³adowaæ w stosach na 

Sk³adowanie rur w zwojach (na zdjêciu 

rury PE) 

Sk³adowanie rur PP w oryginalnych 

pakietach 

Prawid³owe sk³adowanie rur z PVC na 

placu budowy 

a)sk³adowanie z zastosowaniem 

przek³adek 

b)sk³adowanie naprzemianleg³e 

równym pod³o¿u, na podk³adach drewnianych 

o szerokoœci min. 10 cm, gruboœci 

min. 2,5 cm i rozstawie co1–2m. 

Stosy powinny byæ z boku zabezpieczone 

przez drewniane wsporniki, zamocowane 

w odstêpach co 1- 2 m. Wy- 

drewniane wsporniki zabezpieczaj¹ce 

przek³adki drewniane 

1-2m 1-2m 

drewniane wsporniki zabezpieczaj¹ce 

1-2m 1-2m 

sokoœæ uk³adania rur w stosy nie powinna 

przekraczaæ 7 warstw rur i 1,5 m wysokoœci. 

Rury o ró¿nych œrednicach 

winny byæ sk³adowane odrêbnie. 




max. 1,5 m 

max. 1,5 m


Rury i kszta³tki nale¿y w okresie 

przechowywania chroniæ przed bezpoœrednim 

dzia³aniem promieniowania 

s³onecznego i w temperaturach nie 

przekraczaj¹cych 40 0 C. 

Przy d³ugotrwa³ym sk³adowaniu 

(kilka miesiêcy lub d³u¿ej) rury powinny 

byæ chronione przed dzia³aniem 




ok.1m 

Sk³adowanie rur PE w pakietach 

œwiat³a s³onecznego przez przykrycie 

sk³adu plandekami brezentowymi lub 

innym materia³em (np. foli¹ nieprzeŸroczyst¹ 

z PVC lub PE) lub wykonaæ zadaszenie. 

Nale¿y zapewniæ cyrkulacjê 

powietrza pod pow³ok¹ ochronn¹ aby 

rury nie nagrzewa³y siê i nie ulega³y deformacji. 

ok.1m 

5. PRZENOSZENIE I ROZK£ADANIE RUR NA MIEJSCU BUDOWY 

Przenoszenie i opuszczanie do 

wykopu pojedynczych rur: 

– rury o œrednicy do 315 mm (w³¹cznie) 

– prace mog¹ byæ wykonywane 

przez jednego lub dwóch pracowników. 

– rury o œrednicy 400 mm i wiêksze 

oraz rury w wi¹zkach – prace mo- 

¿na przeprowadziæ przy pomocy ¿urawia, 

do tego celu nale¿y u¿yæ zawiesia 

dwuciêgnowego i trawersy 

z dwoma ciêgnami z miêkkiej liny, 

np. bawe³niano – konopnej; 

Sk³adowanie rur PE luzem 

Rêczne przenoszenie rur 

Transport rury za pomoc¹ zawiesia 

3.1. 

drewniane podk³ady 

drewniane podpory 

Rury drenarskie z filtrem z w³ókna 

koksowego nie powinny byæ sk³adowane 

na wolnym powietrzu d³u¿ej ni¿ 6 

miesiêcy. 

Ewentualne zmiany intensywnoœci 

barwy rur pod wp³ywem nas³onecznienia 

nie oznaczaj¹ utraty ich wytrzyma³oœci 

lub odpornoœci. 

Nie wolno stosowaæ zawiesi 

z lin metalowych lub 

³añcuchowych. 

05 


06 


3.1. 


Nieprawid³owy za³adunek 

i roz³adunek rur 

6. PRZEMIESZCZANIE £ADUNKU W NISKICH TEMPERATURACH 

Musz¹ byæ zachowane szczególne 

œrodki ostro¿noœci przy transporcie 

i roz³adunku, przemieszczaniu, sk³adowaniu 

i uk³adaniu rur i kszta³tek z PVC, 

gdy temperatura spada poni¿ej 0 0 C, 

gdy¿ obni¿a siê sprê¿ystoœæ rur z PVC 

i ich odpornoœæ na uderzenia. 

Rury niepaletowane le¿¹ce w dolnym 

rzêdzie stosu mog¹ ulec odkszta³ceniu 

w wyniku obci¹¿enia wy¿ej 

le¿¹cym ³adunkiem. Zwykle takie odkszta³cenia 

przekroju rury cofa siê samoistnie, 

gdy górny ³adunek zostanie 

usuniêty. Jednak w warunkach niskich 

temperatur mo¿e to trwaæ nawet kilka 

godzin. Montowaæ mo¿na tylko rury o 

w³aœciwym (ko³owym) kszta³cie przekroju. 

Rury produkcji Pipelife mog¹ byæ 

transportowane, sk³adowane i uk³adane 

w ni¿szych temperaturach. W tym 

celu proszê siê zwróciæ do Pipelife 

o uzyskanie w³aœciwych wytycznych do 

wykonania tych prac. 

Niedopuszczalne jest: 

-“wleczenie” rur po pod³o¿u 

- zrzucanie lub przetaczanie 

rur po pochylni samochodowej 

Zapamiêtaj !!! 

Nieprawid³owe sk³adowanie, 

nieostro¿ny roz³adunek lub 

za³adunek mog¹ doprowadziæ do 

odkszta³cenia rur. 

Uszkodzenie rur mo¿e nast¹piæ na 

placu budowy w skutek niedba³ego 

postêpowania. 




3. TECHNOLOGIA BUDOWY RUROCI¥GÓW 

3.2. ROBOTY ZIEMNE

ROBOTY ZIEMNE 

1. WSTÊP 

Przy wykonywaniu prac ziemnych, 

uk³adaniu i monta¿u przewodów z tworzyw 

sztucznych mo¿na pos³ugiwaæ siê 

ustaleniami normy bran¿owej [C1]. 

Przepisy dotycz¹ce BHP w zakresie 

prac transportowych oraz robót 

monta¿owych odnosz¹ siê równie¿ do 

wykonawstwa ruroci¹gów z tworzyw 

sztucznych. 

Odmienne w³aœciwoœci fizyko – mechaniczne 

rur z tworzyw sztucznych w 

stosunku do rur z materia³ów tradycyjnych, 

takich jak beton, kamionka, ¿eliwo, 

powoduj¹, ¿e budowa przewodów 

z PVC, PP, PE, w zakresie wykonywania 

wykopów, uk³adania i obsypki, odbiega 

od warunków i sposobów stosowanych 

przy budowie przewodów z materia³ów 

tradycyjnych. 

Do podstawowych zadañ przy projektowaniu 

podziemnych przewodów 

z rur elastycznych nale¿y zapewnienie 

odpowiednich warunków pracy (stabilnoœci) 

uk³adu “rura – grunt”. 

W tym celu nale¿y: 

1. Okreœliæ warunki posadowienia ruroci¹gu 

i dobraæ odpowiedni rodzaj 

pod³o¿a z uwzglêdnieniem istniej¹cych 

warunków gruntowych w 

poziomie posadowienia przewodu. 

2. Okreœliæ warunki techniczne dla 

gruntu stanowi¹cego wype³nienie 

wykopu, aby móg³ stanowiæ odpowiednie 

wsparcie dla rury, a w szczególnoœci 

nale¿y okreœliæ rodzaj materia³u 

obsypki i jego zagêszczenie. 

3. Dobraæ odpowiedni¹ klasê rury. 

Z uwagi na du¿y wp³yw zarówno 

rodzaju gruntu rodzimego, jak i materia³u 

obsypki, nale¿y jeszcze przed 

rozpoczêciem prac projektowych 

Z tego wzglêdu, w niniejszym rozdziale 

zwrócono uwagê, jak te¿ uzupe³niono 

i omówiono ustalenia normy 

[C1] w zakresie szczegó³owych wymagañ 

dotycz¹cych ruroci¹gów z tworzyw 

sztucznych. 

Przede wszystkim nale¿y zwróciæ 

uwagê, aby nie wykonywaæ wykopów 

du¿o wczeœniej przed uk³adaniem ruroci¹gów. 

Unikanie zbyt d³ugich odcinków 

otwartych wykopów pozwoli na 

osi¹gniêcie pewnych korzyœci, a mianowicie: 

1. Ograniczenie, czy nawet wyeliminowanie, 

koniecznoœci odwadniania 

lub szalowania wykopów. 

2. Zminimalizowanie mo¿liwoœci zalania 

wykopu. 

przeprowadziæ badania geotechniczne 

gruntu na ca³ej trasie ruroci¹gu. 

Badania te powinny jednoznacznie 

okreœliæ rodzaj i stan gruntu, jego 

uziarnienie i wilgotnoœæ, podatnoœæ 

na zagêszczenie i jego przydatnoœæ 

do posadowienia ruroci¹gu (noœnoœæ 

i stopieñ zagêszczenia) oraz poziom 

wód gruntowych. 

Zrozumienie pojêæ zwi¹zanych 

z ruroci¹gami elastycznymi przez projektantów 

i wykonawców jest niezwykle 

istotne. Klasyfikacja gruntu i zagêszczenie 

uzyskiwane w pod³o¿u, podbi- 

zasypka H > 100 

obsypka 




> 30 

dn 

< 15 

> 20 

90 0 

Wszystkie wymiary podano w [cm] 

D 

3.2. 

3. Zredukowanie wyp³ukiwania 

gruntu z dna wykopu wod¹ gruntow¹. 

4. Unikniêcie przemarzania dna wykopu 

i materia³u zasypu. 

5. Zmniejszenie zagro¿enia dla ludzi 

oraz ruchu pojazdów i sprzêtu. 

Dla rur termoplastycznych obci¹¿enie 

przewodu stanowi ciê¿ar 

nak³adu, czyli ciê¿ar s³upa gruntu nasypu 

le¿¹cego bezpoœrednio nad ruroci¹giem. 

Wa¿ne jest natomiast odpowiednie 

zagêszczenie materia³u 

pod³o¿a w rejonie podbicia ruroci¹gu 

a¿ do œcian wykopu o nienaruszonej 

strukturze gruntu. 

ciu rury i zasypie wykopu, jak równie¿ 

sposób i dok³adnoœæ ich wykonania, 

nale¿¹ do najwa¿niejszych czynników, 

które zapewniaj¹ prawid³owe zainstalowanie 

przewodów elastycznych. 

Kiedy pojawia siê nadmierne odkszta³cenie, 

jest ono zwykle wynikiem 

nieodpowiedniego zagêszczenia gruntu 

w obszarze podbicia rury (czyli pachy 

sklepienia rury). 

Przedstawiony poni¿ej rysunek ilustruje 

znaczenie i granice ró¿nych stref 

stosowanych w terminologii przewodów 

elastycznych. 

grunt rodzimy 

ew. zagêszczenie 

zgodnie z wymogami terenu 

strefa nad rur¹ 

zagêœciæ rêcznie 

strefa ochronna rury 

zagêszczaæ warstwami 

gruboœci 10 - 30 cm 

rêcznie lub mechanicznie 

warstwa wyrównawcza 

nie zagêszczaæ 

pod³o¿e 

naturalne lub wzmocnione 

Przekrój wype³nienia wykopu ruroci¹gu zak³adanego w gruncie 

01 

ROBOTY ZIEMNE

ROBOTY ZIEMNE 

02 

3.2. 

ROBOTY ZIEMNE 

Wykonywanie wykopów 

– roboty ziemne mo¿na prowadziæ 

rêcznie lub mechanicznie, 

– dno wykopu winno byæ wykonane 

ze spadkiem podanym w projekcie 

technicznym, 

– dno winno byæ równe, pozbawione 

elementów o ostrych krawêdziach, 

– zaleca siê pozostawienie na dnie 

wykopu warstwy gruntu o gruboœci 

Przygotowanie dna wykopu 

Odpowiednie przygotowanie dna 

wykopu stanowi podstawê prawid³owego 

wykonania przewodu kanalizacyjnego. 

Dno wykopu musi byæ dok³adnie 

wyrównane, bez wiêkszych kamieni, 

du¿ych grud ziemi czy te¿ materia³u 

zmro¿onego. Zag³êbienia wykopu pod 

kielichy powinny byæ dok³adnie wykonane, 

tak aby zapewnione by³o równomierne 

podparcie na ca³ej d³ugoœci rury. 

Mo¿e okazaæ siê ekonomicznie 

op³acalne mechaniczne wykonywanie 

wykopów do wiêkszej g³êbokoœci, a nastêpnie 

wyrównanie dna i nadawanie 

spadku przez zastosowanie odpowiedniego 

sortowanego materia³u. 

Materia³ sortowany umieszczany jest 

w wykopie za pomoc¹ odpowiedniego 

sprzêtu, a nastêpnie wyrównywany i formowany 

rêcznie dla zapewnienia odpowiedniego 

pod³o¿a, dobrze zagêszczonego 

i stanowi¹cego odpowiednie 

podparcie dla ca³ego przewodu. 

Piasek gruboziarnisty, kamieñ 

³amany, t³uczeñ s¹ najbardziej 

op³acalne ekonomicznie, poniewa¿ 

umo¿liwiaj¹ uzyskanie w³aœciwego 

stopnia zagêszczenia przy minimalnym 

ubijaniu. Przy stosowaniu innych 

rodzajów gruntu podstawowym zada- 

Fundament – pod³o¿e wzmocnione 

Wykonanie fundamentu jest niezbêdne 

wtedy, gdy dno wykopu jest niestabilne. 

Fundamenty takie, jakie 

stosowane s¹ do posadowienia przewodów 

sztywnych, bez powodowania 

za³amania ich spadku lub ugiêcia, bêd¹ 

odpowiednie równie¿ dla przewodów 

z rur termoplastycznych 

5 do 10 cm powy¿ej projektowanej 

rzêdnej dna wykopu przy rêcznym 

wykonywaniu i 20 cm przy mechanicznym 

wykonywaniu wykopu, a 

nastêpnie pog³êbienie rêczne do 

projektowanej rzêdnej i odpowiednie 

wyprofilowanie, 

– zdjêcie warstwy ochronnej wykonaæ 

bezpoœrednio przed u³o¿eniem rur. 

niem jest unikniêcie pustych przestrzeni 

pod i wokó³ dolnej czêœci przewodu. 

Materia³y sortowane powinny byæ urabiane 

tak d³ugo, a¿ dno wykopu równomiernie 

podpiera przewód i zapewnia 

wymagany spadek ruroci¹gu. Pod³o¿e 

przewodów, zamiast z materia³u sortowanego, 

mo¿e byæ wykonywane do 

wymaganego poziomu z odpowiednio 

przygotowanego gruntu pochodz¹cego 

z wykopu, pod warunkiem, ¿e grunt 

ten nie zawiera du¿ych kamieni o œrednicy 

powy¿ej 40 mm, twardych grud 

oraz gruzu i mo¿e byæ odpowiednio zagêszczony 

przez ubijanie. Materia³ 

u¿yty do obsypki, zasypki nie mo¿e posiadaæ 

ostrych krawêdzi lub zmarzniêtych 

bry³ gruntu. Grunty zawieraj¹ce 

du¿e od³amki skalne oraz grunty o du- 

¿ej zawartoœci czêœci organicznych, 

zbrylone i³y oraz namu³y nie powinny 

byæ stosowane do wykonywania 

pod³o¿a ani same, ani te¿ w po³¹czeniu 

z innymi gruntami. 

W wykopach skalnych nale¿y 

uk³adaæ warstwê o gruboœci minimum 

10 cm z wyselekcjonowanego materia³u, 

dla zapewnienia odpowiedniego 

pod³o¿a przewodu. W tym celu ska³a 

musi byæ usuniêta z wykopu do g³êbo- 

Warstwa wyrównawcza 

Podsypka potrzebna jest ze wzglêdu 

na koniecznoœæ zapewnienia odpowiedniego 

spadku na dnie wykopu. 

Warstwa wyrównawcza nie mo¿e byæ 

zbyt gruba ani te¿ miêkka, aby rury nie 

osiada³y i nie traci³y projektowanego 

spadku. Zadaniem warstwy wyrównawczej 

jest zapewnienie trwa³ego, 

stabilnego i równomiernego podparcia 

przewodu. Minimaln¹ gruboœci¹ 

podsypki jest 10 cm, a wartoœci¹ zalecan¹ 

ok. 15 cm. 

Wykonuj¹c wykopy przy 

pomocy sprzêtu zmechanizowanego 

nie wolno 

dopuœciæ do przekroczenia 

projektowanej g³êbokoœci. 

koœci wiêkszej ni¿ wymagana o oko³o 

10 cm, a nastêpnie dno wykopu powinno 

byæ wype³nione wyselekcjonowanym 

materia³em dla nadania odpowiedniego 

spadku. Ka¿dy element 

przewodu le¿¹cy bezpoœrednio na skale 

bêdzie nara¿ony na z³amanie lub 

uszkodzenie pod wp³ywem ciê¿aru zasypu 

wykopu, obci¹¿eñ ruchomych lub 

przemieszczeñ gruntu. W podobny 

sposób bêdzie zachowywaæ siê rura 

termoplastyczna uk³adana na fundamencie 

betonowym. Dlatego w tym 

przypadku równie¿, jak i przy uk³adaniu 

w gruntach skalistych nale¿y na betonowym 

fundamencie u³o¿yæ warstwê 

minimum 10 cm podsypki z selekcjonowanego 

materia³u sypkiego. 

Je¿eli mamy do czynienia z niestabilnym 

dnem wykopu, które w opinii in- 

¿yniera nie mo¿e zapewniæ w³aœciwego 

podparcia przewodu, nale¿y wykonaæ 

g³êbszy wykop i do wymaganego 

poziomu u³o¿enia przewodu wykonaæ 

fundament i pod³o¿e zaprojektowane 

przez projektanta. Materia³ ten powinien 

byæ zagêszczony do przynajmniej 

85% wed³ug Proctora (83% wg zmodyfikowanej 

metody Proctora). 

Podbicie ruroci¹gu (strefa pachy 

sklepienia) 

Obszar podbicia ruroci¹gu jest najwa¿niejszy 

z punktu widzenia ograniczenia 

odkszta³cenia rur termoplastycznych. 

Jest to obszar, w którym 

materia³ musi byæ zagêszczony do 

okreœlonej wymaganej wartoœci. 




ROBOTY ZIEMNE 

Warstwa ochronna obsypki 

Zaczyna siê ona powy¿ej granicznej 

linii podbicia rury i siêga a¿ do poziomu 

15 do 30 cm powy¿ej górnej krawêdzi 

rury. 

Stopieñ zagêszczenia gruntu powy¿ej 

granicy podbicia zapewnia niewielkie 

podparcie boczne. Zasadnicze 

podparcie przewodu jest zapewnione 

przez zagêszczenie gruntu wokó³ dolnej 

po³owy rury i po obu stronach rury 

2. 

Kategoria I 

Do kategorii I zaliczany jest ¿wir, 

gruby t³uczeñ, o œrednicy ziaren 4-8, 

4-16, 8-12, 8-22 mm. Dopuszcza siê 

max. 5-20% ziaren o œrednicy 2 mm. 

Jest to najlepszy materia³ do posadowienia 

ruroci¹gu. 

a¿ do œcian wykopu o nienaruszonej 

strukturze gruntu. Gdy do zagêszczenia 

gruntu u¿ywane s¹ urz¹dzenia mechaniczne, 

nie powinny byæ one stosowane 

w odleg³oœci mniejszej ni¿ 50 cm 

od górnej krawêdzi rury i to tylko wtedy, 

gdy materia³ zasypu wykopu zasta³ 

wstêpnie zagêszczony do gêstoœci 

85% wed³ug standardowej metody 

Proctora. 

KLASYFIKACJA GRUNTÓW DO BUDOWY POD£O¯A RUROCI¥GÓW 

Kategoria IV 

Do kategorii IV nale¿¹ py³y, gliny, 

i³y pylaste jak te¿ nieorganiczne i³y i py³y 

o œredniej i du¿ej plastycznoœci i granicy 

p³ynnoœci. Nale¿¹ do tej kategorii 

równie¿ nieorganiczne i³y o œredniej i du- 

¿ej plastycznoœci, i³y piaszczyste, i³y 

pylaste. 

Wybór materia³u na warstwê wyrównawcz¹ 

i obsypkê 

Grunt, który ma byæ u³o¿ony w pod³o¿u 

oraz w strefie ruroci¹gu, musi 

umo¿liwiæ uzyskanie odpowiedniego 

stopnia zagêszczenia. Gdy na podsypkê 

rury stosowany jest materia³ gruboziarnisty 

sortowany kategorii I, to taki 

sam materia³ powinien byæ stosowany 

do podbicia, co najmniej do poziomu linii 

granicznej podbicia ruroci¹gu. W innym 

przypadku niemo¿liwe bêdzie 

uzyskanie podparcia bocznego z powodu 

przenikania materia³u kategorii 

II, III czy IV do materia³u pod³o¿a ruroci¹gu. 

Kategoria II 

Piaski gruboziarniste i ¿wiry o najwiêkszym 

wymiarze ziaren ok. 40 

mm oraz inne sortowane piaski i ¿wiry 

o ró¿nym uziarnieniu, zawieraj¹ce 

niewielki procent cz¹stek drobnych. 

Ogólnie rzecz bior¹c s¹ to materia³y 

sypkie, bezkohezyjne zarówno w stanie 

sypkim, jak i mokrym. Do tej kategorii 

zaliczane s¹ równie¿ równo i ró¿noziarniste 

¿wiry i piaski oraz mieszaniny 

piasku i ¿wiru, o ma³ej zawartoœci 

cz¹stek drobnych. Dopuszcza siê max. 

5-20% ziaren o œrednicy 0,2 mm. Jest 

to dobry materia³. 

Kategoria V 

Do tej kategorii zaliczane s¹ grunty 

organiczne, py³y organiczne, i³y pylaste 

o ma³ej, œredniej du¿ej plastycznoœci 

oraz torfy i inne grunty o du¿ej zawartoœci 

substancji organicznej. Do tej kategorii 

zaliczane s¹ równie¿ grunty zawieraj¹ce 

zamarzniêt¹ ziemiê, gruz, 

okruchy skalne o wymiarach powy¿ej 

40 mm i inne materia³y. Grunty te nie s¹ 

polecane do budowy pod³o¿a, strefy 

podbicia, ani te¿ wykonywania obsypki 

wykopów ruroci¹gów. 

Dobieraj¹c materia³ na pod³o¿e nale¿y 

upewniæ siê, ¿e nie bêdzie wystêpowaæ 

przenikanie gruntu rodzimego 

ze œcian wykopu. Przy zastosowaniu 

gruntu o odpowiedniej granulacji i dobrym 

zagêszczeniu nie ma zagro¿enia 

wyst¹pienia przenikania gruntu. 




3.2. 

Podane ni¿ej zestawienie obejmuje 

ca³y szereg gruntów przygotowywanych 

oraz gruntów naturalnych. Materia³y 

te s¹ podzielone na piêæ kategorii 

wed³ug ich przydatnoœci do zastosowania 

przy uk³adaniu przewodów z rur 

elastycznych 

Kategoria III 

Piaski drobnoziarniste, ¿wiry zaglinione, 

mieszaniny piasków drobnych, 

piasków gliniastych oraz ¿wirów i gliny. 

Do tej kategorii nale¿¹ równie¿ ¿wiry 

pylaste oraz mieszaniny: ¿wiru - piasku 

- py³u, ¿wiru - piasku - i³u, piasku pylastego 

- py³u piaszczystego. Dopuszcza 

siê max. 5% ziaren o œrednicy 0,02 

mm. Jest to œrednio dobry materia³. 

Uwaga: 

Dzia³anie przewodów 

elastycznych zale¿y nie 

tylko od kategorii materia³u 

pod³o¿a, lecz w wiêkszym stopniu 

od uzyskanego stopnia zagêszczenia 

materia³u w strefie 

podbicia rury. 

W wykopach nara¿onych na zalewanie 

wod¹ gruntow¹ nale¿y zapewniæ 

zagêszczenie gruntu pod³o¿a do minimum 

85% wed³ug standardowej metody 

Proctora (83% wg zmodyfikowanej 

metody Proctora). 

03 

ROBOTY ZIEMNE

ROBOTY ZIEMNE 

04 

3.2. 

ROBOTY ZIEMNE 

3. 

PRZYGOTOWANIE POD£O¯A 

Przed przyst¹pieniem do wykonywania 

pod³o¿a nale¿y dokonaæ odbioru 

technicznego wykopu. 

Pod przewody z PVC i PP stosuje 

siê dwa sposoby przygotowywania 

pod³o¿a w zale¿noœci od warunków 

gruntowych wystêpuj¹cych w poziomie 

posadowienia ruroci¹gu: 

– wykonanie pod³o¿a w gruncie rodzimym, 

który stanowi nienaruszony 

grunt sypki, 

– wykonanie pod³o¿a wzmocnionego 

w postaci zagêszczonej ³awy 

piaskowej, piaskowo – ¿wirowej lub 

piaskowo – t³uczniowej. Rodzaj 

pod³o¿a powinien byæ okreœlony 

w projekcie. 

4. DOBÓR POD£O¯A 

W zale¿noœci od rodzaju gruntu 

wystêpuj¹cego w poziomie posadowienia, 

ruroci¹gi mo¿na uk³adaæ: 

• bezpoœrednio na gruncie rodzimym 

– pod³o¿e naturalne, lub 

• zaprojektowaæ odpowiednie 

wzmocnienie pod ruroci¹giem 

– pod³o¿e wzmocnione. 

Na powierzchni pod³o¿a naturalnego 

lub wzmocnionego nale¿y wykonaæ 

warstwê wyrównawcz¹ z materia³u 

sypkiego, bez zagêszczania, wyprofilowan¹ 

pod rur¹ na k¹t 90 o i wyrównan¹ 

zgodnie z projektowanym spadkiem. 

Pod³o¿e naturalne 

Grunty rodzime mo¿na zastosowaæ 

jako pod³o¿e pod ruroci¹g, je¿eli 

s¹ to grunty sypkie, suche (normalnej 

wilgotnoœci): 

• piaszczyste (grubo-, œrednioi 

drobnoziarniste); 

• ¿wirowo – piaszczyste; 

• piaszczysto – gliniaste; 

• gliniasto – piaszczyste. 

W tych warunkach gruntowych 

rury mo¿na posadowiæ bezpoœrednio 

na dnie wykopu, daj¹c pod rury tylko 

warstwê wyrównawcz¹ z gruntu rodzimego, 

nie zagêszczon¹ o gruboœci 10 

do 15cm, z wyprofilowaniem stanowi¹cym 

³o¿ysko noœne – k¹t podparcia 

co najmniej 90 o (rys.obok). 

Materia³: grunt nie powinien zawie- 

Rur z tworzyw sztucznych 

nie wolno uk³adaæ bezpoœrednio 

na ³awach betonowych 

ani zalewaæ ich betonem. 

Niedopuszczalne jest 

podk³adanie pod rury 

kawa³ków drewna, kamieni 

lub gruzu w celu uzyskania 

odpowiedniego spadku. 

Materia³ pod³o¿a 

wzmocnionego powinien 

spe³niaæ nastêpuj¹ce 

wymagania: 

– nie powinien zawieraæ cz¹stek 

wiêkszych ni¿ 20 mm, 

– nie mo¿e byæ zmro¿ony, 

– nie mo¿e zawieraæ kamieni o 

ostrych krawêdziach lub innego 

³amanego materia³u. 

90 ≤ α ≤ 120 

0 0 

1-grunt rodzimy 

2-warstwa wyrównawcza 

raæ ziaren wiêkszych od 20 mm. Pod³o¿e naturalne 




d n 

α 

2 

1

04 

ROBOTY ZIEMNE 

Pod³o¿e wzmocnione 

Warunki stabilnoœci obsypki rury 

elastycznej wymagaj¹ wzmocnienia je- 

¿eli w poziomie posadowienia wystêpuj¹: 

1. Naruszone grunty rodzime, które stanowiæ 

mia³y pod³o¿e naturalne; 

2. Grunty skaliste, rumosze, wietrzeliny, 

grunty spoiste (gliny, i³y), piaski 

pylaste, 

3. Grunty o niskiej noœnoœci (okreœlone 

w dokumentacji geotechnicznej 

jako grunty s³abe, œciœliwe, np. 

mu³y, torfy) i inne; 

4. Inne, dla których dokumentacja 

projektowa wymaga zastosowania 

wzmocnieñ. 

Przyk³ady rozwi¹zañ pod³o¿a 

wzmocnionego 

Ad. punkty 1, 2 

� ³awa piaskowa: 

• o gruboœci 25 cm lecz nie mniej 

ni¿ 15 cm, zagêszczona; 

• materia³: piasek grubo-, œredniolub 

drobnoziarnisty, mieszany, 

bez frakcji pylastych, o wielkoœci 

ziaren do 20 mm; 

(przyk³adowe rozwi¹zanie 

podano na rys obok.) Pod³o¿e naturalne - ³awa piaskowa 

Ad. Punkt 3. 

� grunty s³abe o g³êbokoœci zalegania 

-hdo1m: 

• nale¿y przewidzieæ ca³kowite 

usuniêcie gruntu rodzimego a¿ 

do g³êbokoœci zalegania i zast¹pienie 

przez ³awê t³uczniowo 

– piaskow¹ (w stosunku objêtoœciowym 

1:0,3) lub przez ³awê 

t³uczniowo – ¿wirow¹ (1:0,6), zagêszczon¹; 

(przyk³adowe rozwi¹zanie podano na 

rys. obok) 

Fundament – pod³o¿e wzmocnione 

Wykonanie fundamentu jest niezbêdne 

wtedy, gdy dno wykopu jest niestabilne. 

Fundamenty takie, jakie 

stosowane s¹ do posadowienia przewodów 

sztywnych, bez powodowania 

za³amania ich spadku lub ugiêcia, bêd¹ 

odpowiednie równie¿ dla przewodów 

z rur termoplastycznych. 

W rozwi¹zaniach pod³o¿a wzmocnionego 

pod ruroci¹gi z tworzyw sztucznych 

stosuje siê coraz czêœciej konstrukcje 

z wykorzystaniem geosyntetyków jako 

warstw separacyjnych. Geotekstylia 

stosowane s¹ jako warstwy rozgraniczaj¹ce, 

miêdzy gruntem rodzimym 

Pod³o¿e naturalne - grunty o g³êbokoœci 

zalegania do 1m 




90 ≤ α ≤ 120 

0 0 

d n 

1-³awa piaskowa 


3-grunt rodzimy 

h ≤ 1m 

α 

90 ≤ α ≤ 120 

3.2. 

a podsypk¹ i obsypk¹ ruroci¹gu, uniemo¿liwiaj¹c 

wymieszanie i przenikanie 

gruntu rodzimego z dna i œcian wykopu 

do materia³u obsypki ruroci¹gu. 

Oprócz ochrony przed wymieszaniem 

siê warstw gruntu, warstwa geotkaniny 

u³atwia wykonanie robót ziemnych i 

monta¿ ruroci¹gu, zw³aszcza gdy w pod³o¿u 

zalegaj¹ grunty w stanie plastycznym, 

grunty pylaste i organiczne 

nawodnione. 

Poni¿ej podano kilka przyk³adów 

rozwi¹zañ pod³o¿a wzmocnionego. 

0 0 

2 

1 

3 

grunt naturalny 

noœny 

1-³awa ¿wirowo-piaskowa 

lub t³uczeniowo-piaskowa 


3-geow³óknina 

d n 

α 

2 

1 

3 

05 

ROBOTY ZIEMNE

ROBOTY ZIEMNE 

06 

3.2. 

ROBOTY ZIEMNE 

� grunty s³abe o g³êbokoœci zalegania 

- h wiêkszej ni¿ 1 m: 

• ³awa ¿wirowo – piaskowa (1:0,3) 

lub t³uczniowo – piaskowa 

(1: 0,6), zagêszczona o gruboœci 

0,25 D (min. 15 cm), u³o¿ona 

na macie z geow³ókniny lub siatce 

z tworzywa; 

(przyk³adowe rozwi¹zania podano 

na rys. obok.) 

Rozwi¹zania powy¿sze stosuje siê 

dla systemu rur tworzywowych i studni 

tworzywowych ∅ 400 (∅ 200). 

Przy zastosowaniu studni betonowych 

nale¿y zabezpieczyæ studniê 

przed osiadaniem. 

Pod³o¿e naturalne - grunty o g³êbokoœci 

zalegania powy¿ej 1m 

5. OBSYPKA - ZASYPKA 

Dla rur z PVC nale¿y zapewniæ odpowiednie 

wsparcie gruntu. Mo¿na to 

uzyskaæ poprzez dobór rodzaju materia³u 

obsypki i jego zagêszczenia. 

a) 

h > 1m 


o s³abej noœnoœci 

grunt noœny 


lub t³uczniowo-piaskowa 


3-geow³óknina 

OBSYPKA 

Materia³ obsypki 

90 ≤ α ≤ 120 

0 0 

d n 

α 

a) wymagania jakoœciowe: 

Materia³ obsypki powinien spe³niaæ 

nastêpuj¹ce wymagania jakoœciowe: 

• materia³ niespoisty, daj¹cy siê zagêszczaæ 

do wystarczaj¹cej noœnoœci, 

• materia³ nie mo¿e byæ zmro¿ony, powinien 

byæ równie¿ pozbawiony zamarzniêtych 

bry³ ziemi, lodu, oraz 

œniegu, 

• materia³ nie mo¿e posiadaæ ziaren 

o ostrych krawêdziach, 

• materia³ nie powinien zawieraæ ziaren 

wiêkszych ni¿ 60 mm, 

• maksymalna wielkoœæ ziaren materia³u 

znajduj¹cego siê w bezpoœrednim 

styku z rur¹ nie powinna przekraczaæ 

10% œrednicy rury, lecz nie powinna 

byæ wiêksza ni¿ 60 mm. 

3 

2 

1 


o s³abej noœnoœci 


lub t³uczniowo-piaskowa 


3-mata z geow³ókniny 

lub ³awa betonowa 

Stopieñ zagêszczenia 

powinien wynosiæ 

85-90% wed³ug zmodyfikowanej 

metody Proctora. 

b) rodzaj materia³u: 

Przewody z rur elastycznych powinny 

byæ obsypane materia³ami sypkimi, 

takimi jak: ¿wir, t³uczeñ, piasek lub 

mieszanina piasku i ¿wiru (kategorii I, II 

lub III). 




b) 

≥15cm 

d n 

α 

2 

1 

3

ROBOTY ZIEMNE 

Zagêszczenie obsypki 

Stopieñ zagêszczenia ze wzglêdu 

na statecznoœæ przewodu zale¿ny jest 

od warunków obci¹¿enia: 

� pod drogami: 

• wymagany stopieñ zagêszczenia 

dla obsypki wynosi min. 

95% ZMP* 

� poza drogami: 

• dla przewodów o przykryciu do 

4m obsypka powinna byæ zagêszczona 

min. 85% ZMP* 

• dla przewodów o przykryciu 

wiêkszym ni¿ 4m zagêszczenie 

powinno wynosiæ min. 90% 

ZMP* 

• mog¹ byæ stosowane wy¿sze 

stopnie zagêszczenia, np. ze 

wzglêdu na wymagania odnoœnie 

konstrukcji drogi. 

*) wg zmodyfikowanej metody Proctora. 

Obsypkê nale¿y wykonywaæ warstwami 

o gruboœci do 1/3 œrednicy rury 

(lub 0,1 – 0,3 m) zagêszczaj¹c ka¿d¹ 

warstwê. Mi¹¿szoœci poszczególnych 

warstw mog¹ byæ ró¿ne w zale¿noœci 

od sprzêtu i warunków zagêszczenia 

(patrz tabela obok). 

Obsypkê nale¿y zagêszczaæ w tym 

samym czasie po obu stronach przewodu, 

w celu unikniêcia przemieszczania 

siê ruroci¹gu. Stopieñ zagêszczenia 

obsypki winien okreœlaæ projekt. 

Uzupe³nienie obsypki wzd³u¿ rury 

nale¿y wykonywaæ podaj¹c grunt z najmniejszej 

mo¿liwej wysokoœci. 

Obsypka powinna byæ zagêszczana 

warstwami o gruboœci 10 – 30 cm. 

Wysokoœæ obsypki nad wierzcho³kiem 

rury (po zagêszczeniu) powinna 

wynosiæ: 

• co najmniej 15 cm dla rur o œrednicy 

dn

ROBOTY ZIEMNE 

08 

3.2. 

ROBOTY ZIEMNE 

Zasypka wykopu 

Do zasypki mo¿na przyst¹piæ po 

wykonaniu pe³nej obsypki i dokonaniu 

kontroli i stopnia zagêszczenia obsypki. 

Przed zasypaniem wykopu 

odk³ad gruntu powinien byæ szczegó³owo 

sprawdzony, powinny byæ 

usuniête porozrzucane kamienie, 

bry³y ziemi, które mog¹ spaœæ do wykopu. 

Materia³ u¿ywany do wykonania 

koñcowego zasypania wykopu nie musi 

byæ tak dok³adnie dobierany jak materia³ 

obsypki. Zasypka zwykle wykonywana 

jest mechanicznie. Jednak nale¿y 

zwracaæ uwagê czy w gruncie nie 

wystêpuj¹ du¿e kamienie, które spadaj¹c 

do wykopu mog¹ uszkodziæ ruroci¹g 

w wyniku przebicia warstwy 

ochronnej obsypki i uderzenia rury. 

W trakcie wykonywania zasypki 

poleca siê umieœciæ nad przewodem 

taœmê lub siatkê sygnalizacyjn¹ z wtopionym 

przewodem sygnalizacyjnym 

Szerokoœæ wykopów 

Rodzaj, szerokoœæ wykopu oraz 

zabezpieczenie œcian zale¿¹ od warunków 

lokalizacyjnych i hydrogeologicznych 

oraz od g³êbokoœci wykopu 

i okreœlone s¹ w dokumentacji 

technicznej. 

Szerokoœæ wykopu powinna zapewniaæ 

dostateczn¹ iloœæ miejsca dla 

swobodnego przeprowadzenia prac 

monta¿owych i odpowiedniego zagêszczenia 

gruntu po obu stronach 

przewodu. Zaleca siê przyjmowanie 

minimalnej szerokoœci wykopu zgodnie 

z tabel¹. W przypadkach koniecznoœci 

zastosowania wykopów szerszych, 

maksymalna szerokoœæ wykopu 

nie powinna przekraczaæ potrojonej 

œrednicy zewnêtrznej przewodu. 

oraz nad przewodami gazowymi siatkê 

ostrzegawcz¹ koloru ¿ó³tego, szerokoœci 

40 cm, zgodnie z wymaganiami odnoœnie 

przewodów gazowych. Wymaganie 

odnoœnie siatki ostrzegawczej 

dotyczy g³ównie obszarów zabudowanych. 

Jednak¿e dla póŸniejszej ³atwiejszej 

identyfikacji przewodów równie¿ w 

terenie niezabudowanym poleca siê 

zastosowanie takiego rozwi¹zania. 

Dalsz¹ zasypkê wykopu nale¿y prowadziæ 

warstwami, z zagêszczeniem co 

20 cm. 

Do zasypki mo¿na u¿yæ materia³u 

pochodz¹cego z wykopu lub innego, 

wg zaleceñ zawartych w projekcie technicznym. 

Œrednica ziaren materia³u 

u¿ytego do zasypania wykopu nie powinna 

przekraczaæ 300 mm. Nie powinno 

siê zrzucaæ do wykopu kamieni 

i od³amków ska³, gruzu o ostrych krawêdziach 

i wiêkszych rozmiarach. 

Grunt nie mo¿e byæ zmarzniêty i zbrylony. 

Dla rur o œrednicy poni¿ej 400 mm, 

dla których warstwa ochronna obsypki 

6. SZEROKOŒÆ WYPE£NIENIA PO BOKACH RURY 

MINIMALNE SZEROKOŒCI WYKOPU 

Œrednica 

nominalna 

DN [mm] 

≤ 300 

300-900 

900-1600 

1600-2400 

2400-3000 

Minimalna 

szerokoœæ 

b’ [mm] 

200 

300 

400 

600 

900 

pod³o¿e naturalne 

lub wzmocnione 

obudowa œcian 

w¹skoprzestrzennego wykopu 

> 30 

, , 

b b 

d n 

α 

tak zwane ³o¿ysko noœne rury 

0 

o k¹cie podparcia min. 90 

0 0 

90 < α < 

120 

nad wierzcho³kiem rury wynosi 15 cm, 

materia³ zasypki nie powinien zawieraæ 

kamieni, okruchów skalnych wiêkszych 

ni¿ 6 cm. 

Zasypkê ruroci¹gu nale¿y wykonywaæ 

z takiego materia³u i w taki sposób, 

aby spe³niaæ wymagania stawiane 

przy rekonstrukcji danego terenu 

(drogi, chodniki, tereny zielone). 

Stopieñ zagêszczenia zasypki zale¿y 

od przeznaczenia terenu nad ruroci¹giem 

i powinien byæ nie mniejszy 

ni¿ 95% wg zmodyfikowanej metody 

Proctora dla przewodów umieszczonych 

pod drogami, 90% dla g³êbokich 

wykopów powy¿ej 4m i 85% dla pozosta³ych 

przypadków lub zgodny z wytycznymi 

podanymi w projekcie technicznym. 

Rozbiórka ewentualnego odeskowania 

wykopu powinna nastêpowaæ 

równolegle z zasypk¹, przy zachowaniu 

szczególnej ostro¿noœci, ze wzglêdu 

na mo¿liwoœæ obsuniêcia siê œcian 

wykopu. 

15 cm 

strefa 

ochronna 

rury 

warstwa 

wyrównawcza 

Wykop kombinowany 




ROBOTY ZIEMNE 

Przy budowie przewodów z tworzyw 

sztucznych najczêœciej stosowane 

s¹ wykopy w¹skoprzestrzenne: o œcianach 

pionowych, odeskowanych i rozpartych 

lub o œcianach skarpowych bez 

obudowy. Stosowane s¹ równie¿ wykopy 

kombinowane w¹skoprzestrzenne 

w strefie ochrony rury, a powy¿ej – 

szerokoprzestrzenne o œcianach skarpowych 

(rys. na poprzedniej stronie). 

7. UK£ADANIE RUROCI¥GÓW NA MA£YCH G£ÊBOKOŒCIACH 

Przy ma³ej wysokoœci nadk³adu lub 

ma³ych g³êbokoœciach, wynosz¹cych 

100 cm lub mniej, elastyczne przewody 

mog¹ ulegaæ odkszta³ceniu i odprê¿eniu 

pod wp³ywem obci¹¿eñ dynamicznych, 

je¿eli grunt w zasypie nie bêdzie 

8. 

DOBÓR RUR 

Punktem wyjœciowym przy wyborze 

klasy rur jest g³êbokoœæ przykrycia 

oraz sposób obci¹¿enia naziomu (rury 

po³o¿one pod oraz poza drogami). 

Ruroci¹gi bezciœnieniowe 

Rury kanalizacyjne z PVC, PP i PE 

mog¹ byæ stosowane w ró¿nych warunkach 

gruntowo – wodnych. Patrz 

rozdzia³ dot. stabilizacji ruroci¹gów 

z tworzych sztucznych uk³adanych 

w gruncie. 

Uwzglêdniaj¹c warunki wykonywania 

póŸniejszej obsypki, obudowê 

œcian wykopu w strefie ochronnej 

rury zaleca siê wykonywaæ z desek 

o szerokoœci 10 – 15cm. 

Rozdeskowanie wykopu w strefie 

ruroci¹gu nale¿y wykonywaæ równolegle 

z zagêszczeniem obsypki, wyjmuj¹c 

kolejn¹ deskê przed zagêszczeniem 

kolejnej warstwy. 

odpowiednio zagêszczony. W rezultacie, 

je¿eli nie zapewni siê dostatecznego 

zagêszczenia, mog¹ ulec deformacji 

podatne nawierzchnie dróg. Z tego 

wzglêdu, dla p³ytkich ruroci¹gów (p³ytszych 

ni¿ 1,0 m) pod podatnymi na- 

Dla danych warunków lokalizacyjnych, 

gruntowo – wodnych, jak i obci¹- 

¿eniowych, doboru odowiedniej klasy 

rury nale¿y dokonywaæ w oparciu 

o obliczenia statyczno – wytrzyma- 

³oœciowe. 

Ogólnie mo¿na stwierdziæ ¿e: 

1. Rury klasy T (SN=8 kN/m 2 ) mog¹ 

byæ stosowane pod drogami, niezale¿nie 

od klasy obci¹¿enia, na 

g³êbokoœci od 1,0 do 6,0 m. Ka¿dorazowo 

jedynie nale¿y zaprojektowaæ 

obsypkê wed³ug zasad podanych 

wy¿ej, 




3.2. 

wierzchniami dróg, firma Pipelife zaleca 

stopieñ zagêszczenia gruntu minimum 

95% wed³ug Proctora, dla materia³u 

ca³ego zasypu od dna wykopu a¿ 

do nawierzchni drogi oraz stosowanie 

gruntów kategorii I lub II. 

2. Rury klasy N (SN=4 kN/m 2 ) mog¹ 

byæ stosowane na g³êbokoœciach 

od 1,0 m do 5,5 m, 

3. Rury klasy L (SN=2 kN/m 2 ) stosuje 

siê na g³êbokoœciach od 1,0 m 

do 4,0 m w zale¿noœci od rodzaju 

obci¹¿enia i ciê¿aru objêtoœciowego 

zasypki. 

09 

ROBOTY ZIEMNE

ROBOTY ZIEMNE 

10 

3.2. 

ROBOTY ZIEMNE 

Przy doborze klasy rury i materia³u 

obsypki nale¿y kierowaæ siê rachunkiem 

ekonomicznym oraz wzi¹æ pod 

uwagê mo¿liwoœæ wykorzystania gruntów 

rodzimych do zaprojektowania obsypki. 

Ruroci¹gi ciœnieniowe 

W przypadku ruroci¹gów ciœnieniowych 

podstawowym kryterium przy 

doborze rury jest ciœnienie robocze, 

jakiemu zostanie poddany ruroci¹g 

podczas pracy sieci wodoci¹gowej. 

Rury wodoci¹gowe z PVC produkowane 

s¹ w klasie ciœnieñ PN 6, PN 

10, PN 16, co oznacza, ¿e maksymalne 

dopuszczalne ciœnienie robocze 

wynosi 0,6; 1,0; 1,6 MPa. 

Rury ciœnieniowe z PE produkowane 

s¹ w klasie ciœnieñ PN 2.5, PN 

3.2, PN 4, PN 6, PN 6.3, PN 10, PN 

12.5, PN 16, PN 20, co oznacza, ¿e 

maksymalne dopuszczalne ciœnienie 

robocze wynosz¹ odpowiednio: 

0,25; 0,32; 0,4; 0,6; 0,63; 1,0; 1,25; 

1,6 i 2,0 MPa. 

Odpowiednia sztywnoœæ pierœcieniowa 

rury (SN) dla poszczególnej 

klasy ciœnienia zosta³a dobrana przez 

producenta. 

Przy rurach o ma³ych œrednicach, 

ró¿nice w cenie pomiêdzy rurami klasy 

wy¿szej i ni¿szej s¹ istotne. Z tych 

wzglêdów, rozs¹dnym rozwi¹zaniem 

mo¿e okazaæ siê zastosowanie rur 

o klasie ni¿szej, przy zapewnieniu dobrego 

wsparcia rury. 

Orientacyjne wielkoœci maksymalnego 

przykrycia ruroci¹gów z PVC i PP w zale¿noœci 

od klasy rury, klasa obci¹¿enia 

taborem drogowym, przy ciê¿arze 

w³aœciwym zasypki �=20 kN/m 3 i zagêszczeniu 

obsypki 90% wed³ug zmodyfikowanej 

metody Proctora. 

Obliczenia wytrzyma³oœciowe dla 

rur ciœnieniowych z PVC 

Przeprowadzenie obliczeñ wytrzyma³oœciowych 

nie jest konieczne, je¿eli 

spe³nione s¹ nastêpuj¹ce warunki 

(ograniczaj¹ce odkszta³cenie ruroci¹gu 

i zapewniaj¹ce wystarczaj¹ce 

zabezpieczenie przed utrat¹ statecznoœci): 

• dobrane rury odpowiadaj¹ normom 

PN, EN, ISO i CEN, 

• minimalne przykrycie wynosi 

1m, a maksymalne ≤ 6m, je¿eli 

nad ruroci¹giem odbywa siê 

ruch ko³owy(*), 

• obsypka i zasypka rur spe³nia 

warunki techniczne opisane wy- 

¿ej i dobrane rury s¹ klasy 

SN≥8kN/m 2 (SDR 34) lub sztywniejsze, 

(*) – warunki noœnoœci s¹ spe³nione 

przy zachowaniu pozosta³ych warunków 

technicznych. 

Gdy nie mog¹ byæ spe³nione 

wszystkie podane warunki 

noœnoœci i ugiêcia, 

rury nale¿y sprawdziæ poprzez obliczenia 

wytrzyma³oœciowe metod¹ 

opisan¹ w katalogu. 




0 

-1 

-2 

-3 

-4 

-5 

-6 

Nie nale¿y stosowaæ rur 

klasy L pod drogami obci¹¿onymi 

taborem klasy 

A wed³ug normy (B6). 

A B C D 

w drogach poza drog¹ 

KLASY RUR: 

2 

T(8 kN/m ) 

2 

N(4kN/m ) 

2 

L(2 kN/m ) 

A,B,C, - klasa obci¹¿eñ taborem samochodowym wg PN-85/S-10030

4. UK£ADANIE 

I MONTA¯ 

RUROCI¥GÓW 

4.1. WARUNKI OGÓLNE 

4.2. 

MONTA¯ RUR Z PVC 

O G£ADKICH 

ŒCIANKACH 

4.3. MONTA¯ PRZEWODÓW 

Pragma® 

4.4. 

4.5. 

4.6. 

4.7. 

4.8. 

MONTA¯ 

PRZEWODÓW Z PE 

WZMOCNIENIE 

I ZABEZPIECZENIE 

PRZEWODÓW 

MONTA¯ 

STUDZIENEK PIPELIFE 

ODBIORY ROBÓT, 

PRÓBY SZCZELNOŒCI 

TECHNOLOGIA 

ROBÓT DRENARSKICH 

4

4.1. WARUNKI OGÓLNE

UK£ADANIE I MONTA¯ RUROCI¥GÓW 

1. OGÓLNE WARUNKI I ZASADY UK£ADANIA I MONTA¯U RUR 

Wed³ug istniej¹cych zaleceñ monta¿ 

przewodów z tworzyw sztucznych 

mo¿na przeprowadzaæ przy temperaturze 

otoczenia od 0 0 Cdo30 0 C, a 

³¹czenie z elementami stalowymi i 

¿eliwnymi w temperaturze nie ni¿szej 

ni¿ 5 0 C. 

Rozk³adanie rur wzd³u¿ trasy 

przewodu 

Przy uk³adaniu rur wzd³u¿ tras 

wykopów nale¿y mieæ na uwadze nastêpuj¹ce 

wskazówki: 

1. Rury nale¿y uk³adaæ mo¿liwie 

najbli¿ej wykopu, aby unikn¹æ 

nadmiernego przemieszczenia. 

Pojedyncze rury (wyjête z pakietu) 

powinny spoczywaæ na równej 

powierzchni i powinny byæ 

równomiernie podparte dla zminimalizowania 

ugiêæ. 

2. Gdy wykop jest ju¿ wykonany, 

wszêdzie gdzie tylko jest to mo- 

¿liwe, rury nale¿y uk³adaæ po 

przeciwnej stronie ni¿ odk³adany 

grunt z wykopu. Umo¿liwia to 

³atwe przesuniêcie rury do kra- 

Zalecenia do monta¿u ruroci¹gów 

Przy monta¿u ruroci¹gów powinny 

byæ spe³nione warunki zapewniaj¹ce 

prawid³owe wykonanie po³¹czeñ, 

szczelnoœæ przewodów i w³aœciw¹ eksploatacjê 

sieci: 

1. Sposób monta¿u przewodów powinien 

zapewniaæ utrzymanie 

kierunku i spadków zgodnie z dokumentacj¹ 

techniczn¹. 

2. Do budowy przewodu mog¹ byæ 

u¿ywane tylko rury, kszta³tki i ³¹czniki 

nie wykazuj¹ce uszkodzeñ 

(np. wgnieceñ, pêkniêæ oraz rys 

na ich powierzchniach). 

Rury produkowane przez Pipelife 

mog¹ byæ montowane w szerszym zakresie 

temperatur (równie¿ ujemnych). 

Wymaga to jednak zachowania szczególnej 

ostro¿noœci i precyzji monta¿u 

oraz spe³nienia innych warunków, 

wêdzi wykopu, a nastêpnie 

opuszczenie rury na w³aœciwe 

miejsce zamontowania. 

3. Gdy wykop nie jest jeszcze wykonany, 

nale¿y ustaliæ po której 

stronie odk³adany bêdzie grunt 

z wykopu i rury u³o¿yæ po przeciwnej 

stronie. Nale¿y pozostawiæ 

miejsce na przemieszczanie 

siê koparki. 

4. Rury nale¿y uk³adaæ tak, aby nie 

by³y nara¿one na dzia³anie ciê- 

¿kiego sprzêtu i ruchu ko³owego, 

oraz by³y zabezpieczone przed 

ewentualnymi podmuchami 

wiatru. 

3. Uk³adanie przewodu mo¿e byæ 

prowadzone po uprzednim przygotowaniu 

pod³o¿a. Pod³o¿e profiluje 

siê w miarê uk³adania odcinków 

ruroci¹gu. 

4. Przewód po u³o¿eniu powinien 

œciœle przylegaæ do pod³o¿a na 

ca³ej swej d³ugoœci w co najmniej 

1/4 swego obwodu. 

5. W miarê mo¿liwoœci nale¿y montowaæ 

przewód na powierzchni 

terenu, a nastêpnie opuszczaæ 

go na dno wykopu. Przy zastoso- 

2. METODY MONTA¯U I UK£ADANIA RUROCI¥GÓW 

Z uwagi na w³aœciwoœci materia³owe 

istniej¹ dwie metody monta¿u 

ruroci¹gów: 

• monta¿ odcinków ruroci¹gu na 

powierzchni terenu i opuszczenie 

do wykopu. Metoda ta mo¿e 

byæ stosowana przy wykopach 

w¹skoprzestrzennych bez obudowy 

œcian, a przede wszystkim 

bez poprzecznych poziomych 

rozpór. Metoda ta dotyczy zwykle 

ruroci¹gów produkowanych 

w zwojach oraz rur PE w odcinkach 

o œrednicach dn ≤ 280 mm. 

• monta¿ odcinków ruroci¹gu w wykopie. 

Monta¿ odcinków ruroci¹gu na 


do wykopu 

Przewód montowany jest na 

podk³adach drewnianych u³o¿onych na 

poboczu wykopu, b¹dŸ na pomoœcie 

drewnianym ustawionym nad wykopem 

(rys. obok). 

Monta¿ odcinków przewodu z PE na 

powierzchni terenu. 




4.1. 

np. odnoœnie obsypki ruroci¹gu. Przed 

ka¿dorazowym monta¿em w warunkach 

rozszerzonego zakresu temperatur 

(g³ównie ujemnych) prosimy o kontakt 

z Pipelife i uzyskanie warunków 

monta¿u w okreœlonych warunkach. 

5. Bezpoœrednie oddzia³ywanie 

promieniowania s³onecznego 

mo¿e spowodowaæ, ¿e strona rury 

podlegaj¹ca ekspozycji nagrzewa 

siê i wygina. Je¿eli to 

nast¹pi, wygiêcie takie mo¿e byæ 

zlikwidowane przez obrócenie 

rury ch³odniejsz¹ stron¹ do 

s³oñca lub przez umieszczenie rury 

w cieniu. Pozostawienie rur w 

pakietach zmniejsza mo¿liwoœæ 

wyginania siê rur w wyniku 

dzia³ania promieniowania s³onecznego. 

6. Powszechnie praktykuje siê, ¿e 

rury uk³adane s¹ kielichem skierowanym 

w górê przewodu. Nale- 

¿y to uwzglêdniæ przy przenoszeniu 

rur i uk³adaniu wzd³u¿ wykopu. 

waniu tej technologii, nale¿y oddzielnie 

wykonaæ monta¿ wêz³ów 

zawieraj¹cych ciê¿k¹ armaturê i 

kszta³tki ¿eliwne, które nastêpnie 

³¹czy siê z ci¹giem zmontowanych 

rur ju¿ w wykopie. 

6. Odcinki przewodu zmontowane 

z rur o œrednicy powy¿ej 315 mm 

powinny byæ opuszczane do 

wykopu przy zastosowaniu urz¹dzeñ 

dŸwigowych. 

a) monta¿ na poboczu wykopu 

b) monta¿ na pomoœcie 

01 

WARUNKI OGÓLNE

02 

WARUNKI OGÓLNE 

4.1. 

UK£ADANIE I MONTA¯ RUROCI¥GÓW 

Maksymalna d³ugoœæ montowanego 

odcinka ruroci¹gu jest praktycznie 

zwi¹zana z rozstawem wêz³ów, jednak- 

¿e zaleca siê, aby maksymalna d³ugoœæ 

nie przekracza³a 100 metrów. 

Dopuszcza siê opuszczanie przewodu 

PVC na dno wykopu, jednak nale¿y 

zwróciæ uwagê na: 

• widocznoœæ oznakowania granicy 

wcisku bosych koñców rur w kielichy. 

Oznaczenia te powinny 

byæ umieszczone na górnej powierzchni 

rury i nie powinny 

zmieniaæ swojego po³o¿enia 

(maksymalnie 0,5 – 1,0 cm) 

• nie przekraczanie dopuszczalnego 

ugiêcia przewodu podanego 

w tabeli obok. 

W tabeli powy¿ej podano wielkoœci 

dopuszczalnego ugiêcia przewodów 

z PVC. 

Uk³adanie ruroci¹gu na dnie wykopu 

Uk³adanie pojedynczych rur ma 

przede wszystkim zastosowanie dla 

œrednic powy¿ej 225 mm. 

Uk³adka przewodu powinna sk³adaæ 

siê z: 

• wstêpnego rozmieszczenia rur 

na dnie wykopu; 

• kolejnego wykonywania z³¹cz, 

przy czym rura zakoñczona kielichem 

(do którego jest wciskany 

bosy koniec nastêpnej rury) powinna 

byæ uprzednio zastabilizowana 

przez wykonanie ob- 

Dopuszcza siê zginanie na zimno 

rur wykorzystuj¹c ich elastycznoœæ i elastycznoœæ 

samych z³¹cz, pod warunkiem, 

¿e odchylenie rur nie spowoduje 

PRAKTYCZNE DOPUSZCZALNE 

ODCHYLENIE W KIELICHU 

£uk 

Kielich rury 

o 

5 

o 

11 

o 

22 

o 

45 

Praktyczne odchylenie 

o 

0 + o 

-2 

o 

5 + o 

-2 

o 

11 - 

+ o 2 

o 

22 - 

+ o 

2 

o 

45 - 

+ o 

2 

Œrednica 

zewn. 

63 

90 

110 

160 

225 

280 

315 

400 

WARTOŒÆ DOPUSZCZALNYCH MAKSYMALNYCH UGIÊÆ (h) 

ODCINKÓW PRZEWODÓW Z PVC W ZALE¯NOŒCI OD ICH D£UGOŒCI 

D³ugoœæ odcinka przewodu L [m] 

6 12 18 24 30 36 42 48 

d n [mm] Wartoœæ dopuszczalnych ugiêæ h [m] 

0,24 

0,17 

0,14 

0,09 

0,07 

0,05 

0,04 

0,03 

0,95 

0,68 

0,55 

0,38 

0,27 

0,21 

0,19 

0,13 

2,14 

1,50 

1,23 

0,84 

0,60 

0,48 

0,43 

0,30 

sypki i jej odpowiednie zagêszczenie 

(patrz Rozdzia³ 3.2. "Roboty 

ziemne"). 

Wszystkie wêz³y na przewodzie 

wodoci¹gowym z rur PVC oraz ³uki, kolana 

i korki nale¿y zabezpieczyæ przed 

przemieszczaniem. Rodzaj zabezpieczenia 

(blok betonowy lub specjalne 

kszta³tki) powinien okreœlaæ projekt 

techniczny. Blok, aby spe³nia³ swoje 

zadanie, musi byæ wsparty o nienaruszon¹ 

œcianê wykopu. 

ugiêcia w kielichu wiêkszego ni¿ 2 0 . 

Praktyczne odchylenia w kielichach dla 

ró¿nych ³uków podano w tabeli poni¿ej. 

MAKSYMALNE ODCHYLENIE (H) 

RURY PVC O D£UGOŒCI L=6,0 m 

Œrednica 

zewn. 

d n[mm] 

63 

75 

90 

110 

160 

225 

280 

315 

400 

α [ o] H()[m] * 

9,0 

7,6 

6,4 

5,2 

3,6 

2,6 

2,0 

0,0 

0,0 

0,70 

0,60 

0,50 

0,40 

0,30 

0,20 

0,15 

0,00 

0,00 

(*) – podane odchylenia nie dotycz¹ 

kielicha 

3,91 

2,66 

2,18 

1,50 

1,07 

0,86 

0,76 

0,53 

5,95 

4,17 

3,41 

2,34 

1,67 

1,34 

1,19 

0,83 

Dopuszcza siê wylanie betonu na 

nieutwardzonym gruncie, pod warunkiem 

wsparcia go na starannie ubitym 

wype³nieniu. Kszta³tkê z PVC, nale¿y 

zabezpieczyæ przed tarciem o beton 

przez oddzielenie go grub¹ foli¹ lub taœm¹ 

z tworzywa. 

Za³amanie przewodu w planie przy 

zamianie kierunku trasy nale¿y wykonaæ 

za pomoc¹ odpowiednich ³uków, 

zgodnie z dokumentacj¹ techniczn¹. 

Maksymalne dopuszczalne odchylenia 

rur PVC Pipelife podano w tabeli 

poni¿ej, oznaczenia jak na rysunku. 

1,5 m 

8,57 

6,00 

4,91 

3,38 

2,40 

1,92 

1,71 

1,20 

6,0 m 

Oznaczenia do tabeli obok 

Niedozwolone jest 

giêcie rur na gor¹co. 

Odchylona rura nie mo¿e byæ 

nawiercana !!! 




L 

15,2 

10,6 

8,73 

6,00 

4,27 

3,41 

3,05 

2,14 

23,8 

16,6 

13,6 

9,40 

6,67 

5,35 

4,76 

3,34 

h 

H

4.2. MONTA¯ RUR z PVC 

O G£ADKICH 

ŒCIANKACH

MONTA¯ RUR KIELICHOWYCH Z PVC O ŒCIANKACH G£ADKICH 

Rury kielichowe g³adkie z PVC 

stosowane s¹ w systemach ciœnieniowych 

(wodoci¹gowych) oraz 

systemach kanalizacyjnych (bezciœnieniowych). 

1. £¥CZENIE RUR KIELICHOWYCH 

Po wstêpnym rozmieszczeniu rur 

w wykopie nale¿y przyst¹piæ do monta- 

¿u ruroci¹gu. Monta¿ nale¿y prowadziæ 

zgodnie z projektowanym spadkiem 

pomiêdzy wêz³ami od punktu o rzêdnej 

ni¿szej do punktu o rzêdnej wy¿szej. 

Rury i kszta³tki z PVC Pipelife posiadaj¹ 

efektywny, bezpieczny i ca³kowicie 

szczelny system uszczelniaj¹cy Power 

– Lock i Sewer – Lock. Wykorzystano 

w nim specjaln¹ technologiê produkcji 

po³¹czeñ opart¹ na formowaniu 

kielicha ³¹cznie z osadzon¹ w nim na 

sta³e dwuelementow¹ uszczelk¹. 

W ofercie Pipelife dostêpne s¹ tak- 

¿e rury z tradycyjnymi uszczelkami 

wargowymi. 

UWAGA: 

1. Po nasmarowaniu koñców bosych 

rur nie mo¿na dopuœciæ do ich kontaktu 

z gruntem pod³o¿a, poniewa¿ 

obcy materia³ mo¿e przykleiæ siê do 

pokrytej œrodkiem poœlizgowym powierzchni, 

a nastêpnie zablokowaæ 

siê pomiêdzy uszczelk¹ i powierzchni¹ 

kielicha. W konsekwencji mo¿e 

to doprowadziæ do przecieków na 

2. 

MONTA¯ Z£¥CZA 

Wciskanie bosego koñca rury PVC 

do kielicha mo¿e byæ wykonywane z zastosowaniem 

prostej dŸwigni przy u¿yciu 

dr¹¿ka stalowego i drewnianego 

klocka (rys. obok) lub z dociskiem 

pod³u¿nym za pomoc¹ obejmy pierœcieniowej 

i wyci¹garki z mechanizmem 

zapadkowym (dla rur o wiêkszych 

œrednicach). 

Przy stosowaniu stalowego dr¹¿ka 

i klocka, po wykonaniu odpowiedniego 

podparcia rury, nale¿y wbiæ stalowy 

dr¹¿ek w dno wykopu, a nastêpnie umieœciæ 

drewniany klocek na koñcu rury od 

strony kielicha i docisn¹æ rurê do 

osi¹gniêcia oznaczonej granicy wcisku. 

Klocek drewniany zabezpiecza rurê 

przed uszkodzeniem prêtem. 

Celem wykonania po³¹czenia nale- 

¿y tylko: 

– usun¹æ dekle zabezpieczaj¹ce, zarówno 

z kielicha rury ju¿ u³o¿onej, jak 

i z bosego koñca kolejnej rury, 

– ustawiæ wspó³osiowo ³¹czone elementy, 

– posmarowaæ bosy koniec i uszczelkê 

œrodkiem u³atwiaj¹cym poœlizg, 

– wcisn¹æ bosy koniec do kielicha, 

– po³¹czenie jest gotowe ! 

Bosy koniec rury nale¿y wciskaæ 

a¿ do osi¹gniêcia przez czo³o kielicha 

granicy wcisku oznaczonej na zewnêtrznej 

powierzchni rury (rys. obok). 

z³¹czu. Podobna sytuacja mo¿e 

wyst¹piæ przy bardzo silnych wiatrach 

porywaj¹cych suche ziarna gruntu 

i przyklejaj¹cych je do posmarowanej 

rury. Nie mo¿na równie¿ doprowadziæ 

do zabrudzenia kielicha. 

2. Montuj¹c przewody nale¿y upewniæ 

siê, ¿e poszczególne odcinki rur 

u³o¿one s¹ w linii prostej i nie s¹ od- 

Monta¿ z³¹cza kielichowego za pomoc¹ dŸwigni rêcznej 

Nale¿y pamiêtaæ, ¿e przy niskich 

temperaturach uk³adanie za pomoc¹ 

dr¹¿ka i klocka drewnianego jest trudniejsze, 

poniewa¿ niska temperatura 

powoduje, ¿e pierœcienie uszczelniaj¹ce 

staj¹ siê sztywniejsze. Decyzja 

nale¿y do wykonawcy, jaka metoda bêdzie 

stosowana do monta¿u ruroci¹gu 

przy niskich temperaturach. 




Je¿eli brak jest oznaczenia, bosy koniec 

wciska siê do koñca kielicha (do oporu), 

a nastêpnie cofa o oko³o 1 cm. 

Je¿eli po³¹czenie zostanie nadmiernie 

dociœniête powoduj¹c, ¿e bosy 

koniec wejdzie zbyt g³êboko w ko- 

³nierz kielicha, mo¿e to spowodowaæ 

utratê elastycznoœci po³¹czenia. Nierównomierne 

osiadanie wykopu mo¿e 

spowodowaæ, ¿e po³¹czenie takie bêdzie 

nieszczelne, nie nale¿y dociskaæ 

z³¹cza poza wyznaczony na ka¿dej rurze 

znak. 

oznaczenie g³êbokoœci wcisku 

chylone w pionie ani w poziomie od 

projektowanego kierunku. Niew³aœciwe 

ustawienie mo¿e utrudniaæ lub 

uniemo¿liwiaæ monta¿. Nale¿y równie¿ 

pamiêtaæ, ¿e odchylenie nadmiernie 

dociœniêtego z³¹cza mo¿e 

spowodowaæ jego nieszczelnoœæ. 

kantówka 

z twardego 

drewna 

Niedozwolone jest u¿ywanie 

³y¿ki koparki do wciskania 

rury w kielich. 

4.2. 01 

ok. 30 cm 

CHARAKTERYSTYKA MAT.-TECH. 

MONTA¯ RUR Z PVC O G£ADKICH ŒCIANKACH

02 

MONTA¯ RUR Z PVC O G£ADKICH ŒCIANKACH 

4.2. 

MONTA¯ RUR KIELICHOWYCH Z PVC O ŒCIANKACH G£ADKICH 

3. CIÊCIE RUR 

Przy monta¿u studzienek, wêz³ów i armatury 

na trasie przewodów, zachodzi 

czêsto koniecznoœæ skracania odcinków 

rur o standardowej d³ugoœci do d³ugoœci 

wymaganej przy monta¿u. 

Przycinanie wykonywane jest po 

stronie bosego koñca rury. 

Ciêcia dokonuje siê pi³¹ mechaniczn¹ 

lub pi³¹ rêczn¹ np. do drewna. 

Kolejnoœæ czynnoœci przy ciêciu rury: 

1.Oznaczyæ na powierzchni zewnêtrznej 

rury liniê ciêcia oraz granicê 

wcisku rury w kielich w odleg³oœci 

od linii ciêcia takiej jak 

d³ugoœæ fabrycznie oznaczona na 

bosym koñcu. 

2.Umieœciæ rurê w korytku drewnianym 

tak, aby linia ciêcia rury znalaz³a 

siê naprzeciw szczeliny w œciankach 

korytka. 

3.Przytrzymaæ rurê w korytku i dokonaæ 

ciêcia. Przyciêta koñcówka rury wymaga 

fazowania. 

4. 

Elementy systemu kanalizacyjnego 

i ciœnieniowego z PVC Pipelife 

mog¹ byæ ³¹czone równie¿ z elementami 

wykonanymi z innych materia³ów, 

takich jak: stal, ¿eliwo, PE. 

£¹czenie mo¿na wykonaæ za pomoc¹ 

z³¹cz: 

• kielichowych (elementy z PVC 

z ¿eliwem), 

4.Wykonaæ fazowanie koñcówki rury 

za pomoc¹ pilnika – zdzieraka, wg 

schematu podanego na rysunku 

obok. 

5.Wyg³adziæ powierzchnie ciêcia i fazowania 

oraz wyokr¹gliæ krawêdzie 

za pomoc¹ pilnika – g³adzika. 

6.Posmarowaæ koñcówkê œrodkiem 

poœlizgowym. 

Po wykonaniu tych czynnoœci koñcówka 

bosego koñca rury jest gotowa 

do wsuniêcia w kielich. 

5. PRZEJŒCIA PRZEZ ŒCIANY BETONOWE 

Istnieje czêsto koniecznoœæ 

w³¹czenia siê przewodem z PVC do istniej¹cej 

studzienki tradycyjnej, na pracuj¹cej 

sieci, bez wymiany kinety na 

tworzywow¹. Realizuje siê takie wejœcia 

poprzez stosowanie adaptorów (jak 

na rys. obok). 

W tym celu nale¿y: 

1. W œcianie wykonaæ otwór o œrednicy 

lekko mniejszej ni¿ zewnêtrzna 

6. 

SZCZELNE PRZEJŒCIA PRZEZ ŒCIANY 

• kielichowo – ko³nierzowych (elementy 

z PVC z elementami ¿eliwnymi 

i stalowymi), 

• ko³nierzowych z ko³nierzami lu- 

Ÿnymi i tulej¹ klejon¹ PVC (elementy 

PVC z elementami z ¿eliwa), 

• kielichowych nasuwkowych (elementy 

z PVC z elementami z PE), 

œrednica adaptora. Typowe przejœcie ruroci¹gu przez 

œcianê betonow¹ 

Do wykonania szczelnych przejœæ 

przewodami z PVC przez œciany betonowe, 

murowane i inne, nale¿y stosowaæ 

odpowiednie systemowe kszta³tki. 

Kszta³tki przejœciowe wyposa¿one s¹ 

fabrycznie w uszczelkê i uszorstnion¹ 

powierzchniê zewnêtrzn¹. 

Ciêcie powinno byæ wykonane 

w p³aszczyŸnie prostopad³ej do osi rury. 

Mo¿na to zrealizowaæ przez umieszczenie 

rury w korytku drewnianym o wymiarach 

dostosowanych do œrednicy rury 

(rys. obok) 

Przycinanie – skracanie 

kielichów rur i kszta³tek jest 

niedopuszczalne. 

Typowe szczelne przejœcie przez œcianê 

Korytko drewniane do ciêcia rur 

Schemat fazowania bosego koñca rury 

£¥CZENIE RUR I KSZTA£TEK Z PVC O ŒCIANKACH G£ADKICH Z INNYM 

MATERIA£EM I ARMATUR¥ 

2. Oczyœciæ i w miarê mo¿liwoœci wyrównaæ 

otwór. 

3. Wcisn¹æ adaptor tak, aby przez 

rozprê¿enie uszczelni³ otwór. 

4. Je¿eli jest koniecznoœæ, to pust¹ 

przestrzeñ pomiêdzy adaptorem 

a œcian¹ wype³niæ rzadk¹ zapraw¹ 

cementow¹, silikonem lub innym 

œrodkiem uszczelniaj¹cym. 

pi³a rêczna 

z drobnymi z¹bkami 

• sprzêg³owo – ko³nierzowych (elementy 

z PVC z elementami z ¿eliwa), 

• kielichowych blokuj¹cych (elementy 

z PVC z elementami z PE), 

• dwuz³¹czek z gwintem metalowym 

(elementy z PVC z elementami 

z PE i ze stali). 

ewentualne 

wype³nienie 

adaptor 

uszczelka z PUR 

adaptora 

œciana 

œcianka 

rury 

przejœcie przez 

œcianê 

uszczelka 

œciana 

studzienki 

œrodek 

izolacyjny 

kineta 

np: betonowa 

rura 

przewodowa 

zaprawa 

cementowa 




d 

n 

2e 

d15 0 

0,5 e 

e

4.3. MONTA¯ 

PRZEWODÓW 

Pragma ®

MONTA¯ PRZEWODÓW Z PP Pragma ® 

Ruroci¹gi Pragma ® produkowane 

z polipropylenu wykazuj¹ zdecydowanie 

wy¿sz¹ odpornoœæ na niskie temperatury 

ni¿ rury z PVC. To sprawia, ¿e 

1. £¥CZENIE RUR Pragma ® 

- Pragma ® 

1. Sprawdziæ i oczyœciæ kielich, 

uszczelkê i bosy koniec rury. 

2. Posmarowaæ œrodkiem poœlizgowym 

uszczelkê 

3. Wcisn¹æ bosy koniec rury do kielicha. 

2. CIÊCIE RUR Z PP Pragma ® 

W rurach Pragma ® zastosowano 

system uszczelniaj¹cy w oparciu o 

swobodne zak³adanie uszczelki na bosym 

koñcu rury. Umo¿liwia to ciêcie rur 

o standardowej d³ugoœci na odcinki 

o dowolnej d³ugoœci. Przy zastosowaniu 

najprostszych narzêdzi. 

mog¹ byæ one z powodzeniem stosowane 

podczas robót w ujemnych temperaturach 

zamiast rur z PVC, których 

kruchoœæ wzrasta ze spadkiem temperatury. 

Czyszczenie kielicha 

Monta¿ rur 

• Ciêcie rur nale¿y wykonaæ w rowku 

pomiêdzy dwoma profilami. 

• Miejsce ciêcia nale¿y oczyœciæ 

i wyg³adziæ. 

• Fazowanie krawêdzi nie jest potrzebne. 

Ciêcie rur Pragma ® 




4.3. 

W rurach typu Pragma ® zastosowano 

po³¹czenia kielichowe. Dziêki odpowiedniej 

konstrukcji kszta³tek mo¿na 

³¹czyæ rury Pragma ® równie¿ z rurami 

kanalizacyjnymi o œciankach g³adkich 

wykonanymi z PVC, PP i PE. 

Smarowanie uszczelki œrodkiem 

poœlizgowym 

01 

MONTA¯ PRZEWODÓW Z PP Pragma ®

02 


4.3. 


3. 

Uszczelkê zak³ada siê na bosym 

koñcu rury w pierwszym rowku. W celu 

bardzo dobrego przylegania do ³¹czonych 

elementów uszczelki s¹ w odpowiedni 

sposób wyprofilowane w formie 

“kropli”(rys. obok). 

Nale¿y tak montowaæ uszczelkê 

aby, wsuwaj¹c bosy koniec do kielicha 

uszczelka uleg³a œciœniêciu w kierunku 

na zewn¹trz kielicha. Taki monta¿ zapewnia, 

¿e œciskana uszczelka ca³kowicie 

wype³nia rowek, w którym jest 

w³o¿ona oraz zawsze na ca³ym swym 

obwodzie elastycznie przylega od kielicha 

rury. 

4. 

ZAK£ADANIE USZCZELKI 

• Sprawdziæ i oczyœciæ kielich, 

uszczelkê i bosy koniec rury. 

• W wewnêtrzny rowek kielicha 

w³o¿yæ uszczelkê kielicha. Nale- 

¿y zwróciæ uwagê aby “szczyt” 

uszczelki umieszczony by³ na 

zewn¹trz kielicha. 

• Uszczelka umieszczona wewn¹trz 

kielicha nie mo¿e byæ 

skrêcona lub powyginana. 

• Na krawêdzi kielicha za³o¿yæ 

pierœcieñ zatrzaskowy. Nastêpnie 

uderzaj¹c m³otkiem gumowym 

lub drewnianym wbiæ pierœcieñ 

tak aby zatrzasn¹³ siê na 

Zak³adanie uszczelki 

Schemat ideowy osadzenie uszczelki 

£¥CZENIE RUR Pragma ® 

(KIELICH) Z RURAMI PVC (BOSY KONIEC) 

PIERŒCIEÑ 

ZATRZASKOWY 

M£OTEK GUMOWY 

ca³ym obwodzie. 

Osadzenie 

pierœcienia 

zatrzaskowego 

Uzbrajanie kielicha w uszczelkê 

Posmarowaæ œrodkiem poœlizgowym 

uszczelkê. Wcisn¹æ bosy koniec 

kszta³tki (rury) o g³adkich œcianach do 

kielicha rury Pragma ® . 

Monta¿ kszta³tki g³adkoœciennej z PP 

lub z PVC 

kierunek wciskania kielicha 

bosy koniec rury 

kielich 





5. 


(BOSY KONIEC) Z RURAMI PVC / PP (KIELICH) 

• Sprawdziæ i oczyœciæ kielich rury 

PVC (kielich kszta³tki), ³¹cznik 

do rur g³adkich oraz uszczelkê 

i bosy koniec rury Pragma ® . 

• Posmarowaæ œrodkiem poœlizgowym 

uszczelkê w kielichu. 

Wcisn¹æ bosy koniec ³¹cznika 

do kielicha rury (kszta³tki) g³adkiej. 

• Posmarowaæ œrodkiem poœlizgowym 

uszczelkê rury Pragma 

® . Wcisn¹æ bosy konieæ rury 

Pragma ® do kielicha ³¹cznika. 

6. 

Zastosowanie ³¹cznika do PVC 


ZE STUDZIENKAMI TELESKOPOWYMI 

Studzienki produkcji Pipelife doskonale 

nadaj¹ siê do zastosowania w 

kanalizacji wykonywanej z rur typu 

Pragma ® . Sprzyja temu ³atwy monta¿ 

oraz fakt wykonywania kinet studzienek 

z tego samego materia³u co rur 

Pragma ® , tzn. z polipropylenu. Rury 

Pragma ® posiadaj¹ swój w³asny 

system studni wyposa¿ony w podejœcia 

w postaci kielichów dla rur Pragma 

® . 

Mo¿na tak¿e wykorzystaæ system 

studni dla rur g³adkich z PVC. Kinety 

studzienek do PVC wyposa¿one s¹ w 

kielichy i bose koñce. Monta¿ z rurami 

Pragma ® jest wiêc analogiczny do sposobów 

przedstawionych wy¿ej odpowiednio 

dla kielicha i bosego koñca rury. 

Taki uniwersalizm zastosowañ pozwala 

Projektantowi i Wykonawcy na 

zmienne i w zasadzie dowolne mieszanie 

przy³¹czy rur o œciankach g³adkich 

z PVC, g³adkich z PP oraz Pragma ® . 

Schemat ³¹czenia kinet systemu 

Pragma ® z rurami Pragma ® 

- dla rur ∅160-400 mm 

- dla rur ∅ 500 i 630 mm 




4.3. 

Monta¿ rur PVC z Pragma ® 

Przyk³ad monta¿u rur Pragma ® 

z kinetami przelotowymi z PP 

03 


04 


4.3. 


Zarówno w studniach dla rur Pragma 

® jak i dla PVC mo¿na dowolnie 

przy³¹czaæ dowoln¹ z wymienionych 

rur dziêki omówionym wy¿ej elementom. 

7. 

KIELICHOWANIE RUR Pragma ® 

NA BUDOWIE (“IN SITU”) 

Czêsto istnieje potrzeba zastosowania 

krótszych odcinków rur ni¿ w ich 

standardowej d³ugoœci. Pozostaj¹ce po 

obciêciu koñcówki czêsto nie znajduj¹ 

wykorzystania gdy brak jest kielichów z 

uszczelk¹. Oznacza to dodatkowe 

koszty. 

W systemach wykonywanych z rur 

Pragma ® pokonano te wszystkie niedo- 

Kolejnoœæ monta¿u 

• Po obciêciu rury miejsce nale¿y 

oczyœciæ i wyg³adziæ (patrz 

punkt 2. “ciêcie rury”) 

• Za³o¿yæ na bosy koniec uszczelkê 

(patrz punkt 3. “zak³adanie 

uszczelki”) 

• Na bosy koniec rury wcisn¹æ 

³¹cznik – kielich 

kierunek monta¿u kolektora kierunek monta¿u kolektora 

Schemat ³¹czenia kinet PP dla rur PVC z rurami Pragma ® 

kierunek monta¿u ³¹cznika kierunek monta¿u 

uszczelki i pierœcienia 

godnoœci. Od tej chwili mo¿na stosowaæ 

odcinki o dowolnych d³ugoœciach 

wykorzystuj¹c w zasadzie ka¿dy odcinek 

rury. Jest to mo¿liwe dziêki zastosowaniu 

do ³¹czenia specjalnych 

³¹czników, które montuje siê na bosym 

koñcu rury Pragma ® . Dla zapewnienia 

szczelnoœci po³¹czenia stosuje siê 

uszczelki do rur Pragma ® . 

Fazy monta¿u kielicha 

Przyk³ad monta¿u rur PVC do kinet 

typu Pragma � . 

System Pragma ® posiada bogat¹ 

ofertê kszta³tek z PP opisan¹ w czêœci 

asortymentowej. 

kierunek zak³adania 

elementy przygotowane do monta¿u 

kielich rury po zmontowaniu 





8. £¥CZENIE RUR Pragma ® 

ZE STUDZIENKAMI BETONOWYMI LUB ¯ELBETOWYMI 

Jak ju¿ wspomniano rury Pragma ® 

posiadaj¹ swój w³asny system studzienek 

wyposa¿ony w podejœcia w postaci 

kielichów dla rur Pragma ® . Mog¹ zaistnieæ 

jednak pewne przyczyny, dla któ- 

Po³¹czenie takie nale¿y wykonaæ 

przez zastosowanie króæca rury Pragma 

® , który osadzamy w otworze wykutym 

w betonie lub powsta³ym przez 

wczeœniejsze odpowiednie uformowanie 

metod¹ „na mokro”. 

• W celu prawid³owego wykonania 

po³¹czenia nale¿y zwróciæ 

uwagê, aby w ka¿dym z przypadków 

otwór do wprowadzenia 

rury Pragma ® w œcianê betonow¹ 

mia³ œrednicê jak najbardziej 

zbli¿on¹ do zewnêtrznej 

œrednicy rury. Powsta³¹ przestrzeñ 

wype³niæ nale¿y rzadk¹ 

zapraw¹ cementow¹. Zaprawa 

cementowa powinna odpowiadaæ 

wymogom szczelnoœci betonu. 

• Osadzaj¹c rurê w œcianie betonowej 

lub ¿elbetowej nale¿y zapewniæ 

w³aœciwe podbicie gruntu 

gwarantuj¹ce odpowiednie 

podparcie wolnego koñca rury, 

a¿ do uzyskania pe³nej wytrzyma³oœci 

po³¹czenia beton - 

Pragma ® . 

• Nie nale¿y zabetonowywaæ rury 

Pragma ® razem z betonowaniem 

œciany „na mokro”, gdy¿ 

mo¿e to spowodowaæ odkszta³cenie 

rury pod wp³ywem 

ciê¿aru mokrej mieszanki betonowej. 

• Przy po³¹czeniu króæca bosego 

rury Pragma ® ze studzienk¹ betonow¹ 

lub ¿elbetow¹ – d³ugoœæ 

odcinka rury znajduj¹cego siê 

po zewnêtrznej stronie studzienki 

powinna wynosiæ 0,5 x DN lub 

0,4 metra. 

rych wskazane jest zastosowanie tradycyjnych 

studzienek betonowych wykonywanych 

metod¹ „na mokro” lub z 

krêgów betonowych o du¿ych œrednicach 

rzêdu 1,0; 1,2 metra lub wiêk- 

Wykuwanie otworu w studni betonowej 

Mocowanie króæca Pragma ® 

Zak³adanie z³¹czki dla rur Pragma ® 




4.3. 

szych. Wówczas istnieje koniecznoœæ 

wykonania po³¹czenia przewodów 

Pragma ® ze studzienk¹ betonow¹. 

05 


06 


4.3. 


• Na tak przygotowany odcinek 

rury nak³ada siê z³¹czkê Pragma 

® , w któr¹ wsun¹æ nale¿y 

kolejny odcinek ruroci¹gu. 

• Œrednica rury wprowadzonej do 

studni betonowej nie powinna 

przekraczaæ po³owy œrednicy 

studni. 

DN 

Rozwi¹zanie takie posiada ca³y 

szereg zalet, z których najwa¿niejsze 

to: 

0,5 x DN lub 400 mm 

podsypka 

piaskowa 

• Mo¿liwoœæ wykorzystania pozosta³ych 

na budowie krótkich odcinków 

rur, a co za tym idzie wyeliminowanie 

problemu odpadów. 

• Karbowany kszta³t zewnêtrznej 

powierzchni rury Pragma ® umo- 

¿liwia ³atwiejsze mocowanie i 

lepsze ustabilizowanie rury w 

œciance studzienki betonowej, a 

wyd³u¿ona droga filtracji zapewnia 

wiêksz¹ szczelnoœæ takiego 

po³¹czenia. 

Zak³adanie kolejnych odcinków ruroci¹gu 

zaprawa 

cementowa 

0,5 x DN lub 400 mm 

króciec 

rury Pragma 

z³¹czka 

dla rur Pragma 

Przekrój przez po³¹czenie studnia betonowa - rura Pragma ® 

• Taki sposób po³¹czenia zapewnia 

tak¿e mo¿liwoœæ kompensacji 

naprê¿eñ powsta³ych w wyniku 

ewentualnego nierównomiernego 

osiadania studzienki betonowej 

i przewodu kanalizacyjnego. 

• Po³¹czenie za pomoc¹ króæca 

rury Pragma ® zapewnia równie¿ 

mo¿liwoœæ bezproblemowego 

pod³¹czenia rur g³adkich PVC. 

• Rozwi¹zanie takie zapewnia 

³atwoœæ i szybkoœæ monta¿u. 




® 

®

4.4. MONTA¯ 

PRZEWODÓW 

zPE

TECHNOLOGIA UK£ADANIA I MONTA¯U RUROCI¥GÓW Z PE 

1. 

WYKOPY W¥SKIE – WYKOPY ROWKOWE 

Rury polietylenowe produkowane 

w odcinkach mog¹ byæ ³¹czone w d³u¿sze 

odcinki w wykopie lub poza nim, 

w pobli¿u jego krawêdzi. Daje to mo¿liwoœæ 

wykonania bardzo d³ugich odcinków, 

a w po³¹czeniu ze znaczn¹ giêtkoœci¹ 

i mo¿liwoœci¹ uginania siê pozwala 

na opuszczenie do wykopów ruroci¹gów 

ju¿ zmontowanych. 

W obu sytuacjach (zarówno przy 

ruroci¹gach dostarczanych w zwojach, 

jak i po³¹czonych poza wykopem) mo- 

¿na znacznie ograniczyæ szerokoœæ 

wykopów, gdy¿ nie jest potrzebna przestrzeñ 

monta¿owa. Poci¹ga to za sob¹ 

ograniczenie iloœci robót ziemnych, 

ogranicza masê materia³u dostarczanego 

na podsypkê i obsypkê (co jest 

wa¿ne szczególnie, je¿eli trzeba go 

transportowaæ). 

2. PROMIEÑ GIÊCIA RURY 

Zmianê kierunku na trasie ruroci¹gu 

polietylenowego mo¿na wykonaæ 

przez zastosowanie ³uków, kolan lub 

rêczne wygiêcie rury. Promieñ ugiêcia 

rury polietylenowej zale¿y od wielu 

czynników, miêdzy innymi od œrednicy, 

SDR, MRS, warunków w jakich jest rura 

uk³adana itp. 

Zalecany minimalny promieñ giêcia 

dla rur PE o SDR 11 i SDR 17,6 nie 

mo¿e byæ mniejszy ni¿ R≥25xdn. Je¿eli 

ruroci¹g bêdzie uk³adany w warunkach 

niskich temperatur zewnêtrznych lub 

bêdzie nim przesy³ana woda o bardzo 

niskiej temperaturze, to promieñ giêcia 

powinien wzrosn¹æ do wartoœci minimum 

R≥35xdn. Dla ruroci¹gów cienko 

œciennych o SDR 26 i SDR 33 minimalny 

promieñ ugiêcia powinien wzrosn¹æ 

o 50%. 

3. 

MONTA¯ RUROCI¥GÓW 

Z uwagi na w³aœciwoœci materia³u 

istniej¹ dwie metody monta¿u ruroci¹gów: 

• monta¿ odcinków ruroci¹gu na 


do wykopu, 

• monta¿ odcinków ruroci¹gu w wykopie. 

Uk³adanie rur w wykopach 

Pozwala zastosowaæ szybkie koparki 

wieloczerpakowe i tym samym 

zwiêkszyæ wydajnoœæ robót. 

Opuszczanie rur z PE do wykopu przy 

pomocy koparki 

Wykonanie ³uku rury PE poprzez jej 

ugiêcie 

W standardowych zastosowaniach 

nie istnieje koniecznoœæ stosowania 

³uków w sekcjach, które podlegaj¹ 

giêciu. Jednak¿e tam, gdzie istnieje koniecznoœæ 

zabezpieczenia siê przed 

wzrostem naprê¿eñ rozci¹gaj¹cych, 

powinno siê zastosowaæ oprócz giêcia, 

równie¿ ³uki. 

W przypadkach dostarczania 

rur w zwojach nale¿y je uk³adaæ w wykopach 

pod takim kierunkiem ugiêcia, 

pod jakim zosta³y pierwotnie zwiniête w 

produkcji. 

Monta¿ powinien spe³niaæ nastêpuj¹ce 

warunki: 

• rury w wykopie powinny byæ 

u³o¿one w osi projektowanego 

przewodu z zachowaniem 

spadków. Osiowoœæ u³o¿enia rur 

najlepiej zapewniæ uk³adaj¹c je 

oznaczeniami do góry i w jednej 

linii 

• rury na ca³ej d³ugoœci powinny 

œciœle przylegaæ do pod³o¿a na 

co najmniej 1/4 obwodu, 




4.4. 

Zmianê kierunku rury 

przez jej ugiêcie mo¿na 

wykonaæ tylko rêcznie. 

Niedopuszczalne jest wyginanie 

rur z zastosowaniem 

sprzêtu mechanicznego, jak 

równie¿ przez jej podgrzewanie. 

• w³¹czenie nowego przewodu 

wodoci¹gowego do przewodu 

istniej¹cego nale¿y wykonywaæ 

przy temperaturze otoczenia 

zbli¿onej do temperatury wody 

w przewodzie, 

• proces zgrzewania odbywa siê 

przy dodatnich temperaturach 

otoczenia, 

• nie wolno wykonywaæ zgrzewania 

przy wystêpowaniu du¿ej 

wilgotnoœci powietrza, np. mg³y. 

01 

TECHNOLOGIA UK£ADANIA I MONTA¯U RUROCI¥GÓW Z PE

02 


4.4. 


£¹czenie rur z PE i kszta³tek 

mo¿e siê odbywaæ z wykorzystaniem 

nastêpuj¹cych technik: 

• zgrzewanie doczo³owe, 

• zgrzewanie elektrooporowe, 

Zgrzewanie doczo³owe 

Polega ono na ogrzaniu i uplastycznieniu 

powierzchni ³¹czonych elementów 

za pomoc¹ p³yty grzejnej, 

a nastêpnie, po odsuniêciu ich od p³yty, 

na dociœniêciu do siebie z odpowiedni¹ 

si³¹ docisku i pozostawieniu do och³odzenia. 

Ogólne wytyczne procesu zgrzewania 

Przed rozpoczêciem zgrzewania 

zawsze nale¿y zapoznaæ siê z instrukcj¹ 

zgrzewarki. Je¿eli kolejne czynnoœci, 

podane w instrukcji zgrzewarki odbiegaj¹ 

od ogólnych wytycznych podanych 

ni¿ej, nale¿y zastosowaæ siê do 

instrukcji urz¹dzenia. 

Przygotowanie do zgrzewania 

• Miejsce ustawienia zgrzewarki 

powinno byæ równe, czyste i suche, 

w razie potrzeby os³oniête 

namiotem, 

• Otworzyæ zgrzewarkê, 

• Upewniæ siê, ¿e ³¹czone odcinki 

rur mog¹ byæ swobodnie przesuwane 

na wózkach w czasie 

³¹czenia, 

• Sprawdziæ czy rury u³o¿one s¹ 

prosto i pewnie na wózkach, 

• W celu zapewnienia poprawnoœci 

wykonania zgrzewu nale¿y 

koñcówki rur ustawiæ osiowo 

(oznaczenie rur o œrednicach 

wiêkszych ni¿ 315 mm powinny 

zawsze znajdowaæ siê na górze), 

• Uruchomiæ skrawarkê. Dosuwaæ 

rury do no¿a skrawaj¹cego tak 

d³ugo, a¿ bêd¹ powstawa³y 

ci¹g³e pasma wiór o pe³nej gruboœci 

œcianki. 

• Odsun¹æ rury od no¿a skrawaj¹cego, 

• W razie potrzeby przeprowadziæ 

ponowne skrawanie. 

• po³¹czenie mechaniczne zaciskowe 

przy pomocy kszta³tek, 

Prawid³owe wykonanie po³¹czenia 

metod¹ zgrzewania pozwala zachowaæ 

w³aœciw¹ dla rury z PE giêtkoœæ na 

ca³ej d³ugoœci odcinka oraz wytrzyma³oœæ 

po³¹czeñ równ¹ wytrzyma³oœci 

rury. 

Parametry zgrzewania rur z PE 

oraz warunki przygotowania do zgrzewania, 

technologiê wykonania zgrzewu 

i kontrolê procesu podano poni¿ej. 

Do czasu wejœcia w ¿ycie Polskiej 

Normy dotycz¹cej warunków zgrzewania, 

uszczegó³owienie poni¿szych in- 

• Oczyœciæ koñce rur i u³o¿yæ rury 

w uchwytach trzymaj¹cych i w³aœciwie 

je zamkn¹æ. W przypadku, 

gdy rury nie s¹ u³o¿one osiowo, 

nale¿y zluzowaæ jedn¹ 

z obejm, a nastêpnie ponownie 

dopasowaæ koñcówki rur. 

U³o¿enie rur w uchwytach 

Skrawanie powierzchni czo³owych rur PE 

Sprawdzanie przylegania powierzchni 

bosych koñców rur 

• po³¹czenia ko³nierzowe z wykorzystaniem 

tulei do ³¹czenia rur 

z PE z rurami i elementami stalowymi 

lub ¿eliwnymi. 

Nale¿y zwróciæ szczególn¹ uwagê 

w przypadku ³¹czenia rur zakwalifikowanych 

do tej samej grupy wskaŸnika 

szybkoœci p³yniêcia (MFI 005 lub MFI 

010), ¿eby u¿yæ rur tej samej œrednicy 

i gruboœci œcianek. 

formacji znajduje siê w DVS 2207 teil 1 

(August 1995) “Schweizen von thermoplastischen 

Kunstsoffen. Heizelement 

schweizen von Rohren, Rohrlei – tungsteilen 

und Tafelen aus PE – HD” Deutscher 

Verband fur Schweisstechnik 

E.V. 





Proces zgrzewania nale¿y wykonaæ 

wg nastêpuj¹cego schematu: 

• Po nagrzaniu p³yty grzewczej do 

w³aœciwej temperatury nale¿y 

wsun¹æ p³ytê grzewcz¹ pomiêdzy 

koñcówki i docisn¹æ oba 

koñce rury do p³yty. 

• Po wyst¹pieniu na koñcach rur 

wyp³ywki sprawdziæ, czy jest 

ona taka sama na ca³ym obwodzie. 

Gdy wyp³ywka osi¹gnie 

wielkoœæ oko³o 5÷10% gruboœci 

œcianki, nale¿y zredukowaæ si³ê 

docisku i kontynuowaæ zgrzewanie. 

Nale¿y równoczeœnie kontrolowaæ 

czas operacji. 

• Po wstêpnym ogrzaniu nale¿y 

osun¹æ p³ytê grzejn¹. Przy 

obs³udze rêcznej wykonaæ to 

w jak najkrótszym czasie. 

Sprawdzenie poprawnoœci zgrzewu 

• Po zakoñczeniu zgrzewania nale¿y 

zmierzyæ wielkoœæ wyp³ywki. 

Uzyskane wartoœci powinny 

byæ zgodne z podanymi w specyfikacji. 

Sprawdzenia wyp³ywki 

dokonaæ na ca³ym obwodzie 

zgrzewu. 

Warunki poprawnego wykonania 

z³¹cza zgrzewanego doczo³owo: 

• przed rozpoczêciem w³aœciwego 

zgrzewania nale¿y wykonaæ 

zgrzewanie próbne, celem 

sprawdzenia poprawnoœci 

sprzêtu i doboru w³aœciwych parametrów 

zgrzewania w danych 

warunkach. Koñcówki zgrzewanych 

rur i p³yta zgrzewcza 

musz¹ byæ utrzymane w ca³kowitej 

czystoœci. Wszelkie zanieczyszczenia 

z p³yty zgrzewczej 

przenosz¹ siê na zgrzew, pogarszaj¹c 

jego jakoœæ. Rury o 

œrednicach wiêkszych ni¿ 

• koñcówki elementów musz¹ mieæ 

oczyszczone powierzchnie, 

• nale¿y zachowaæ podane parametry 

procesu zgrzewania (temperatura, 

czas, si³a docisku itp.), 

• nie wykonywaæ zgrzewania przy 

temperaturze otoczenia poni¿ej 

0 0 C, w przypadku wiatru lub deszczu 

stosowaæ namiot ochronny, 

Nagrzewanie ³¹czonych 

koñców rur 

• Nastêpnie nale¿y dosun¹æ do 

siebie zmiêkczone koñcówki rur 

i stopniowo zwiêkszyæ si³ê docisku 

a¿ do osi¹gniêcia ¿¹danej 

wartoœci. Podczas ch³odzenia 

si³a docisku nie ulega zmianie. 

• Po och³odzeniu zgrzewu nale¿y 

ostro¿nie otworzyæ obejmy mocuj¹ce 

i wyj¹æ rury z maszyny. 

Dociœniêcie i z³¹czenie rur 

• Sprawdziæ równomiernoœæ 

wyp³ywki oraz zbadaæ czy nie 

wystêpuj¹ defekty w szczelinie 

pomiêdzy wa³eczkami wyp³ywki. 

180 mm nale¿y poddaæ dwukrotnemu 

zgrzewaniu próbnemu. 

• ³¹czone elementy winny mieæ 

tak¹ sam¹ œrednicê, gruboœæ 

œcianki oraz t¹ sam¹ grupê 

wskaŸnika szybkoœci p³yniêcia. 

Prawid³owe ³¹czenie rur przez 

zgrzewanie doczo³owe 

• stosowaæ tylko w pe³ni sprawne 

zgrzewarki, 

• nie wolno przyspieszaæ procesu 

studzenia zgrzewu, 

• ³¹czone elementy musz¹ byæ zamocowane 

wspó³osiowo, 

• rury nie mog¹ byæ owalne–wtym 

celu mo¿na stosowaæ ³ubki dwudzielne 

dostosowane do ka¿dej 

œrednicy. 




4.4. 

• Sprawdziæ, czy na powierzchni 

nie ma nacieków z polietylenu, 

powsta³ych w trakcie zgrzewania. 

Nieliczne krople stopniowego 

polietylenu nale¿y usun¹æ. 

SDR 11 

SDR 11 

PE 100 PE 100 

03 


04 


4.4. 


Wykres zale¿noœci parametrów zgrzewania 

czo³owego od czasu poszczególnych 

faz i ciœnienia docisku 

Ocena jakoœci z³¹cza 

Ocena jakoœci zgrzewu mo¿e byæ 

wykonana za pomoc¹ przyrz¹dów pomiarowych, 

pozwalaj¹cych na pomiar 

z dok³adnoœci¹ do 0,5 mm. Polega ona 

na ocenie kryteriów: 

• rowek “A” miêdzy wa³eczkami 

nie powinien byæ zag³êbiony poni¿ej 

zewnêtrznej powierzchni 

rury, 

• przesuniêcie œcianek ³¹czonych 

rur “V” nie mo¿e przekroczyæ 

10% nominalnej gruboœci œcianki, 

4. 

• szerokoœæ wyp³ywki “B” nie 

mo¿e przekraczaæ wartoœci: 

0,68e ≤ B ≤ 1,0e 

Ponadto musz¹ byæ zachowane 

proporcje poszczególnych wyp³ywek 

spoiny: 

Bmin ≥ 0,9 

B= 

ZGRZEWANIE ELEKTROOPOROWE 

Budowa i dzia³anie wszystkich 

z³¹czek do zgrzewania elektrooporowego 

oparte s¹ na tej samej zasadzie. 

Zgrzewanie to polega na ³¹czeniu 

rury z kszta³tkami posiadaj¹cymi wtopiony 

drut elektrooporowy. 

• Do kszta³tek tych wsuwa siê 

oczyszczone koñcówki rur z PE 

i ³¹czy koñcówki spirali grzejnej 

ze Ÿród³em pr¹du. 

• Opór wystêpuj¹cy przy 

przep³ywie pr¹du powoduje 

nagrzanie siê spirali i prowadzi 

do uplastycznienia ³¹czonych 

powierzchni (wewnêtrznej powierzchni 

kszta³tek i zewnêtrznej 

powierzchni rury). 

2 

nacisk P [N/mm ] 

0,015 

0,010 

P P 

t t t t t 

B min+Bmax 

2 

Parametry wyp³ywki zgrzewu 

Z³¹czka elektrooporowa przygotowana 

do zgrzewania 

Przekrój ideowy przez z³¹cze elektrooporowe 

przy rozpoczêtym procesie 

zgrzewania 

P 

1 2 5 

1 2 3 4 5 

czas t 

Materia³ otaczaj¹cy spiralê zaczyna siê 

topiæ 

t 1- czas wyrównania (do powstania 

wyp³ywki o wysokoœci 5 do 10% 

gruboœci œcianki rury “e”) 

t 2 -czas nagrzewania (ok. 10sek. na 

ka¿dy milimetr gruboœci œcianki) 

t 3 -czas przestawienia (maksymalnie 

6 sek.) 

t 4 -czas wzrostu ciœnienia (ok. 1 sek. na 

ka¿dy milimetr gruboœci œcianki) 

t 5 -czas studzenia (ok. 1,5 min. na ka- 

¿dy milimetr gruboœci œcianki) 




B 

B 

max 

min 

V 

A


• Stopiony materia³ stygnie w tzw. 

strefach zimnych, powoduj¹c 

tym samym uszczelnienie stref 

stopionego materia³u (tzw. strefy 

gor¹ce). Dalsze podgrzewanie 

prowadzi do wzrostu ciœnienia 

stopionej masy. 

• Wytworzone ciœnienie stopionej 

masy powoduje jej ekspansjê na 

ca³ym obwodzie i w g³¹b stopionych 

powierzchni kszta³tki i rury. 

Œcis³e przestrzeganie parametrów 

zgrzewania zapewnia uzyskanie 

poprawnego zgrzewu. 

Ponadto dla bezpieczeñstwa 

ka¿da kszta³tka zaopatrzona 

jest w indykator umieszczony w 

otworze, który poka¿e, kiedy 

zgrzewanie jest zakoñczone. 

Ogólne wytyczne zgrzewania 

elektrooporowego 

Zgrzewanie elektrooporowe typu 

“rura z rur¹” lub “rura z kszta³tk¹” wykonaæ 

nale¿y wg nastêpuj¹cych zasad: 

1. £¹czone elementy powinny mieæ 

ten sam wskaŸnik – MFI. 

2. P³aszczyzna koñcówki rury musi 

byæ prostopad³a do osi rury. 

3. Zgrzewane koñce rur nale¿y przeczyœciæ 

w œrodku i na zewn¹trz w 

celu usuniêcia zabrudzeñ. 

4. G³êbokoœæ osadzenia rury w elektrokszta³tce 

musi byæ zaznaczona 

na rurze. 

5. W celu usuniêcia warstwy tlenku 

nale¿y zeskrobaæ zewnêtrzn¹ 

warstwê rury. Zeskrobania nale¿y 

dokonaæ na d³ugoœci wiêkszej ni¿ 

po³owa d³ugoœci kszta³tki. 

6. Na³o¿yæ elektrokszta³tkê na rurê. 

Sprawdzanie poprawnoœci zgrzewu 

1. SprawdŸ, czy indykator zgrzewania 

wyp³yn¹³ na powierzchniê 

kszta³tki. 

2. SprawdŸ, czy nie ma wycieków 

stopionego materia³u lub czy drut 

oporowy nie uleg³ wysuniêciu. 

Zgrzewanie kszta³tek siod³owych 

Aby wykonaæ zgrzewanie elektrooporowe 

kszta³tek siod³owych nale¿y: 

• Oczyœciæ obszar zgrzewania. 

Strefy “zimne” i “gor¹ce”, powsta³e 

w procesie zgrzewania 

Kszta³tka po zakoñczeniu procesu 

zgrzewania 

Przygotowanie koñca bosego rury 

7. Przed rozpoczêciem zgrzewania 

rurê i kszta³tkê nale¿y umieœciæ 

w klamrach mocuj¹cych, przy 

czym elektrokszta³tka powinna 

znajdowaæ siê miêdzy klamrami. 

8. Zgrzewanie przeprowadziæ zgodnie 

z instrukcjami obs³ugi zgrzewarki. 

3. SprawdŸ, czy rury nie wysunê³y 

siê z kszta³tki w czasie zgrzewania. 

Je¿eli wyst¹pi³ którykolwiek ze 

wspomnianych b³êdów z³¹cze uznaje 

Czyszczenie miejsca zgrzewu 




strefa gor¹ca 

wskaŸniki koñca procesu 

zgrzewania 

oczyszczony 

odcinek 

g³êbokoœæ wsuniêcia 

do kszta³tki 

4.4. 

strefa zimna 

oskrobaæ 

9. Zasilanie od³¹czyæ dopiero po 

up³ywie 2 minut od zakoñczenia 

zgrzewania. 

10. Wykonane po³¹czenia nale¿y 

pozostawiæ w klamrach do momentu 

och³odzenia. 

siê za wadliwe. Nale¿y je wyci¹æ i wykonaæ 

ponownie. Próbê ciœnienia mo- 

¿na przeprowadziæ po up³ywie minimum 

1 godziny od wykonania ostatniego 

z³¹cza. 

oczyszczone miejsce 

na rurze PE 

05 


06 


4.4. 


• Sprawdziæ, czy w miejscu zamocowania 

kszta³tki promieñ ugiêcia 

ruroci¹gu nie jest mniejszy 

ni¿ 25dn. Je¿eli tak, to nie wolno 

bezpoœrednio osadzaæ 

przy³¹cza siod³owego. 

• Zaznaczyæ miejsce u³o¿enia 

kszta³tki na rurze i oskrobaæ je 

(na g³êbokoœæ od 0,05 do 0,2 

mm) w celu usuniêcia warstwy 

utlenionej. Dokonaæ tego na powierzchni 

o obrysie o 10 mm 

wiêkszym ni¿ obrys kszta³tki. 

• Nie wolno dotykaæ przygotowanych 

powierzchni styku. 

• Odkrêciæ nakrêtkê z kszta³tki 

siod³owej. 

• Dokrêcaæ œrubê mocuj¹c¹ a¿ do 

momentu wyrównania pokrêt³a 

ze œrub¹ centraln¹. 

• Zgrzewanie wykonaæ tak, jak 

opisano to poprzednio. 

Sprawdzanie poprawnoœci zgrzewu 

1. SprawdŸ, czy indykator zgrzewania 

wp³yn¹³ na powierzchniê 

kszta³tki. 

2. SprawdŸ, czy nie ma wycieków 

stopionego materia³u lub czy drut 

oporowy nie uleg³ wysuniêciu. 

Procedura przewiercania 

• Zgrzaæ siode³ko z rur¹. 

Przygotowanie kszta³tki do zgrzewu 

Kszta³tka zamocowana w stojaku 

• Kable zasilaj¹ce mo¿na 

od³¹czyæ po up³ywie 2 minut od 

zakoñczenia zgrzewania. 

Je¿eli wyst¹pi³ którykolwiek ze 

wspomnianych b³êdów, z³¹cze uznaje 

siê za wadliwe. Nale¿y je wyci¹æ i wykonaæ 

ponownie zgrzewanie. 

Po zgrzewaniu pozostawiæ zgrzewane 

elementy w celu sch³odzenia. 

10 mm 10 mm 

• Pozostawiæ kszta³tkê w stojaku 

a¿ do zakoñczenia ch³odzenia 

zgodnie z informacj¹ zawart¹ na 

kszta³tce lub podan¹ przez producenta. 

Próbê ciœnienia mo¿na przeprowadziæ 

po up³ywie 1 godziny od wykonania 

ostatniego z³¹cza. 





• Odkrêciæ nakrêtkê od kszta³tki 

siod³owej i stosuj¹c klucz do 

przewiercania, wkrêciæ frez do 

oporu przewiercaj¹c œcianê rury. 

• Wykrêciæ frez do krawêdzi gwintu. 

• Nakrêciæ nakrêtkê na kszta³tkê. 

Naprawa ruroci¹gów z PE przy 

u¿yciu nasuwek elektrooporowych 

Zniszczony odcinek przewodu na 

istniej¹cym ruroci¹gu mo¿na naprawiæ 

przy u¿yciu nasuwek elektrooporowych. 

Naprawê mo¿na wykonaæ w nastêpuj¹cy 

sposób: 

• Ruroci¹g pod ciœnieniem mo¿e 

byæ zaciœniêty przez zastosowanie 

odpowiednich urz¹dzeñ (jak 

na rys obok) 

Kolejne etapy przewiercania z³¹cza 

Typowy zacisk do rur polietylenowych 




4.4. 

07 


08 


4.4. 


• Wyci¹æ uszkodzony odcinek rury 

i koñcówki w wyciêtych miejscach 

zabezpieczyæ deklami. 

• Wyczyœciæ koñce rury na d³ugoœci 

potrzebnej do nasuniêcia nasuwki 

(tak samo, jak opisano to 

poprzednio). 

• Zmierzyæ d³ugoœæ L miêdzy koñcówkami 

wyciêtej rury i przygotowaæ 

nowy odcinek rury do wstawienia, 

o d³ugoœci mniejszej o 10 – 

15 mm. 

• Zeskrobaæ koñcówki rur w celu 

usuniêcia utlenionej warstwy 

(patrz opis wy¿ej). 

• Nastêpnie przesun¹æ nasuwkê 

na rurze do koñca d³ugoœci 

kszta³tki. Przed na³o¿eniem 

nasuwki starannie oczyœciæ koñcówkê 

rury. Wsun¹æ kszta³tkê na 

drug¹ koñcówkê rury istniej¹cej. 

Po³¹czenia mechaniczne zaciskowe 

rur z PE wykonuje siê przy pomocy 

z³¹czki, któr¹ zaciska siê na koñcówkach 

rur. 

5. 

Oznaczenia: 

1 – nakrêtka 

2 – korpus z³¹czki 

3 –pierœcieñ uszczelniaj¹cy 

O-ring 

4 – tuleja zaciskowa 

5 – tuleja dociskowa 

• Wstawiæ rurê pomiêdzy wyciête 

koñce ruroci¹gu. 

• Sprawdziæ wspó³osiowoœæ ustawiania 

rur i nasun¹æ obustronnie 

nasuwki. 

Przyk³ad naprawy ruroci¹gów na czynnej 

instalacji z zastosowaniem obejœcia 

(tzw. bypass) 

Z³¹czki maj¹ zastosowanie dla sieci 

wodoci¹gowej o œrednicy do 110 mm. 

Dopuszczalne ciœnienie przy zastosowaniu 

kszta³tek wynosi 1,0 MPa w temperaturze 

20 0 C. Na specjalne zamó- 

Przyk³ad z³¹czki z tworzywa sztucznego 

• Wykonaæ zgrzewanie nasuwek, 

tak jak opisano to wczeœniej. 

wienie z³¹czki w œrednicach DN 16 do 

63 mm o ciœnieniu dopuszczalnym 1,6 

MPa w temperaturze +20 O C. 

PO£¥CZENIE Z ZASTOSOWANIEM Z£¥CZKI Z TWORZYWA SZTUCZNEGO 

6. PO£¥CZENIA KO£NIERZOWE 

Po³¹czenia ko³nierzowe z zastosowaniem 

odpowiednich adaptorów 

czo³owych stosuje siê do po³¹czenia ruroci¹gów 

z PE o œrednicach od 63 mm z ruroci¹gami 

lub kszta³tkami wykonanymi 

z innego materia³u (stalowymi lub 

¿eliwnymi), armatur¹ b¹dŸ w innych 

technicznie uzasadnionych sytuacjach. 

Po³¹czenia te polegaj¹ na wykonaniu 

w procesie produkcyjnym na koñcu 

rury odpowiedniego ko³nierza z polietylenu. 

Nastêpnie nak³ada siê na rurê 

ko³nierz wykonany z ¿eliwa sfero- 

idalnego z pow³ok¹ epoksydow¹ lub 

wysokogatunkowej stali nierdzewnej. 

Ko³nierz ¿eliwny nak³adany jest w ten 

sposób, aby ko³nierz z PE znalaz³ siê 

wewn¹trz z³¹cza. Pomiêdzy ³¹czone 

elementy wk³adana jest uszczelka, wykonana 

z EPDM lub NBR. Nastêpnie 

oba ko³nierze skrêca siê œrubami 

³¹cz¹cymi. Zaleca siê, aby skrêcanie 

wykonane by³o za pomoc¹ kluczy dynamometrycznych, 

“na krzy¿”, przez 

(je¿eli jest to mo¿liwe) dwóch pracowników 

równoczeœnie. 

Przyk³ad po³¹czeñ rury z PE i ¿eliwa 

o tych samych œrednicach nominalnych 

4 3 2 3 5 4 1 




1 

Ko³nierz posiada otwory na œruby 

³¹cz¹ce o znormalizowanym rozstawie. 

Œruby ³¹cz¹ce wykonane s¹ z wysokogatunkowej 

stali nierdzewnej.

4.5. WZMOCNIENIE 

I ZABEZPIECZENIE 

PRZEWODÓW

WZMOCNIENIA I ZABEZPIECZENIA PRZEWODÓW 

1. 

WZMOCNIENIA PO£¥CZEÑ PRZEWODÓW 

Po³¹czenia kielichowe rur 

Przewody wodoci¹gowe, a w szczególnoœci 

³uki, kolana, redukcje, trójniki 

i korki nara¿one s¹ na naprê¿enia 

styczne powstaj¹ce przy œcinaniu w wyniku 

oddzia³ywania wewnêtrznego ciœnienia. 

Powstaj¹ce du¿e si³y osiowe 

dzia³aj¹ce wzd³u¿ ruroci¹gu d¹¿¹ do 

wyrwania kszta³tek kielichowych z s¹siednich 

z³¹czy. 

Po³¹czenia rur z PVC na kielich 

i uszczelkê nie s¹ w stanie same przenieœæ 

tych si³ i dlatego koniecznym jest 

zaprojektowanie takiego wzmocnienia 

ruroci¹gu, które bêdzie w stanie przenieœæ 

na grunt si³y osiowe wystêpuj¹ce 

w ruroci¹gu. 

Takiemu wzmocnieniu podlegaj¹ 

³uki, kolana, trójniki, zwê¿ki, koñcówki 

ruroci¹gów (korki) oraz armatura (zasuwy, 

hydranty). 

Bloki oporowe mog¹ byæ prefabrykowane 

lub wykonywane na miejscu 

budowy “na mokro”, pod warunkiem 

dok³adnego oparcia ich o grunt nienaruszony. 

Wielkoœæ bloków oporowych 

(powierzchnia styku bloków z nienaruszonym 

gruntem) obliczana jest w zale¿noœci 

od rodzaju gruntu, na przejêcie 

si³y wzd³u¿nej wywo³ywanej w przewodzie 

przez ciœnienie próbne. 

Aby zabezpieczyæ kszta³tkê przed 

uszkodzeniem przez beton nale¿y oddzieliæ 

elementy grub¹ foli¹ lub taœm¹ 

z tworzywa sztucznego. 

Poza typowymi blokami oporowymi, 

powinny byæ równie¿ wykonane 

bloki (pod³o¿a) oporowe pod armaturê 

widok z góry 

P W 

widok z góry 

Blok oporowy korka 

beton 

Blok oporowy zwê¿ki 

i kszta³tki z ¿eliwa z uwagi na ró¿ny 

stopieñ osiadania elementów ¿eliwnych 

i PVC oraz PE. 




L 

a 

P 

P W 

a/2 

a/2 

L 

widok z boku 

folia zabezpieczaj¹ca 

oddzielaj¹ca 

rury od betonu 

H 

podsypka 

4.5. 

H 

Blok oporowy dla trójnika 

widok z boku 

folia zabezpieczaj¹ca 

oddzielaj¹ca 

rury od betonu 

beton 

podsypka 

widok z góry widok z boku 

P W 

d1 

L 

Blok oporowy kolana lub ³uku 

W= P -P 

P 

d 1 

d 1 

d 2 

Na du¿ych pochy³oœciach nale¿y 

przewody umocowaæ za pomoc¹ 

chom¹t lub bloków oporowych. 

P 

d 2 

1 

d 

H 

01 


WZMOCNIENIA I ZABEZPIECZENIA PRZEWODÓW

02 

WZMOCNIENIE I ZABEZPIECZENIE PRZEWODÓW 

4.5. 


Obliczanie si³y osiowej dzia³aj¹cej 

na ruroci¹g i kszta³tki 

Wypadkowa si³a dla trójnika i korka: 

Wypadkowa si³a dla ³uku: 

Wypadkowa si³a dla redukcji: 

Obliczenie niezbêdnej wielkoœci 

bloku oporowego – metoda 

uproszczona 

Na si³ê B odporu bloku betonowego 

sk³adaj¹ siê: 

• si³a oporu gruntu, 

• si³y tarcia bloku w gruncie. 

Aby nie nast¹pi³o przesuniêcie bloku, 

si³a oporu bloku powinna byæ wiêksza 

od si³y dzia³aj¹cej na kszta³tkê (W). 

Mo¿emy obliczyæ wymiar “L” bloku 

oporowego przy za³o¿onych pozosta³ych 

wymiarach hib. 

Niezbêdn¹ powierzchniê bloku 

oporowego mo¿na obliczyæ te¿ metod¹ 

uproszczon¹ ze wzoru: 

D³ugoœæ bloku powinna byæ tak dobrana, 

aby wypadkowa si³y rozrywaj¹cej 

przechodzi³a przez œrodek 

podstawy lub przynajmniej przez rdzeñ 

bloku (œrodkow¹ 1/3 œciany opieraj¹cej 

siê o grunt). Równoczeœnie trzeba pa- 

2 

W= 

π d pr 

4 10 4 

2 

W=2 

π d 

prsin 4 10 4 

W= π pr 

4 104 2 2 

d1d2 

α 

2 

Szerokoœæ bloku (b) i jego wysokoœæ 

(h) nale¿y za³o¿yæ kieruj¹c siê nastêpuj¹cymi 

zasadami: 

• szerokoœæ bloku nie powinna byæ 

mniejsza ni¿ odleg³oœæ œcian wykopu 

od œcianki kszta³tki, gdy¿ 

blok powinien oprzeæ siê o grunt 

nienaruszony; 

• wysokoœæ bloku zak³adamy w pierwszym 

przybli¿eniu o 50 – 60 cm wiêksz¹ 

od œrednicy przewodu z za³o- 

L= 

W 

h 

(( 

σg β 

miêtaæ o pozostawieniu wolnej przestrzeni 

miêdzy kielichem rury lub 

kszta³tki a pocz¹tkiem bloku, w celu 

umo¿liwienia wykonania naprawy lub 

uszczelnienia z³¹cza. 

gdzie: 

W - wypadkowa si³a dzia³aj¹ca na 

kszta³tkê [kN] 

d - œrednica wewnêtrzna rury [mm] 

p r -maksymalne ciœnienie wystêpuj¹ce 

w ruroci¹gu (zwykle 

przyjmuje siê ciœnienie próbne) 

[bar] 

¿eniem, ¿e œrodek wysokoœci bêdzie 

siê znajdowa³ na poziomie osi 

przewodu. 

Obliczanie wielkoœci bloków oporowych 

mo¿na przeprowadziæ na 

podstawie danych i wzorów z literatury 

z uwzglêdnieniem norm [B3, C2, C3]. 

gdzie: 

L - d³ugoœæ bloku oporowego [m] 

β - wspó³czynnik bezpieczeñstwa; tu 

przyjêto β=1,5 

σg - dopuszczalne ciœnienie na grunt 

[kN/m 2 

], tu zale¿ne od rodzaju 

gruntu, którego wartoœæ w 

indywidualnych przypadkach 

powinna byæ wyznaczona przez 

badanie geotechniczne. Dla 

wiêkszoœci przypadków, 

zupe³nie wystarczaj¹ce jest 

przyjêcie σg=200 kN/m 2 

. 

h -wysokoœæ bloku (nale¿y 

za³o¿yæ) [m]. 

Próby szczelnoœci ruroci¹gu mo- 

¿na przeprowadzaæ po osi¹gniêciu 

przez bloki oporowe wykonywane “na 

mokro” odpowiedniej wytrzyma³oœci 

betonu. 





Alternatyw¹ dla betonowych bloków 

oporowych mog¹ byæ wzmocnienia 

z³¹cz kielichowych jako wzmocnienia 

sztywne przenosz¹ce si³y parcia. 

Obecnie dostêpne s¹ na rynku w szerokim 

asortymencie kszta³tki zabezpieczaj¹ce 

ruroci¹g przed przesuniêciem, 

np. w postaci: 

• œci¹gu: sk³adaj¹cego siê z dwóch 

opasek ¿eliwnych obejmuj¹cych 

kszta³tkê przy kielichu i rurê przy 

Wzmocnienie ruroci¹gu o bardzo 

du¿ym spadku 

Przy uk³adaniu ruroci¹gu na du¿ym 

spadku (np. w terenach górzystych) nale¿y 

zabezpieczyæ ruroci¹g przed przemieszczeniem 

wzd³u¿nym. Rozwi¹zania 

konstrukcyjne wzmocnienia 

uwzglêdniaj¹ce lokalne warunki gruntowe 

i spadki ruroci¹gu powinny byæ 

zawarte w projekcie ruroci¹gu. Poni¿ej 

podano przyk³ad wzmocnienia w formie 

betonowych bloków oporowych [A13]. 

Wzmocnienie przewodów z PE 

³¹czonych metod¹ zgrzewania 

Po³¹czenie rur z PE metod¹ 

zgrzewania daje w efekcie z³¹cze o 

wytrzyma³oœci prawie równej wytrzyma³oœci 

rury. 

Dla po³¹czeñ zgrzewalnych typu: 

³uk, kolano, trójnik, zwê¿ka lub korek, 

2. 

ZABEZPIECZENIE RUROCI¥GU PRZED UDERZENIAMI HYDRAULICZNYMI 

Uderzenie hydrauliczne powodowane 

jest nag³ymi zmianami prêdkoœci 

(kierunku) przep³ywu i zwi¹zanym z 

tym wzrostem ciœnienia. Energia kinetyczna 

zamieniana jest na energiê ciœnienia. 

Wielkoœæ wzrostu ciœnienia 

mo¿e znacznie przekraczaæ ciœnienie 

eksploatacyjne w przewodzie i spowodowaæ 

przy braku odpowiednich zabezpieczeñ 

uszkodzenie, a nawet pêkniêcie 

ruroci¹gu. 

Teoria dotycz¹ca uderzeñ hydraulicznych 

i sposoby zabezpieczeñ ruroci¹gów 

s¹ szeroko znane z literatury 

przedmiotu. 

Wieloletnie doœwiadczenie Pipelife 

wykazuje jednak, ¿e w praktyce czêsto 

nie przywi¹zuje siê dostatecznej 

uwagi do rozwi¹zania problemów 

zwi¹zanych z w³aœciwym odpowietrzaniem 

sieci, uniemo¿liwiaj¹cym tworzenie 

siê “korków” powietrznych w ruroci¹gach. 

jej bosym koñcu lub obejmuj¹cych 

dwa kielichy; opaski s¹ 

dociœniête do przewodu œrubami 

i po³¹czone miêdzy sob¹ nagwintowanymi 

kotwami; 

• ró¿nego rodzaju opasek i dwupierœcieniowych 

jarzm obejmuj¹cych 

kielichy rur i kszta³tek; 

• nasuwek dwudzielnych skrêcanych. 

Wzmocnienie przewodu o du¿ym 

spadku betonowymi blokam 

zasypka 

nie jest konieczne wykonanie wzmocnienia 

w postaci bloku oporowego, jak 

dla po³¹czeñ kielichowych z rur PVC. 

Natomiast wszelkiego rodzaju po³¹czenia 

mieszane typu PE – ¿eliwo, PE – 

stal, wymagaj¹ wzmocnienia. 

Jest wiele czynników, które mog¹ 

spowodowaæ powstanie uderzenia hydraulicznego, 

najbardziej typowe przypadki 

to: 

• nag³e w³¹czenie lub wy³¹czenie 

pompy, 

• nag³e zamkniêcie lub otwarcie 

zaworu reguluj¹cego (zasuwy), 

• nieprawid³owe nape³nienie przewodu 

i usuwanie powietrza, 

Wiele awarii ruroci¹gów ciœnieniowych 

powodowanych jest niew³aœciwym 

rozplanowaniem w profilu przewodu 

odpowiedniej iloœci zaworów odpowietrzaj¹co/napowietrzaj¹cych 

lub 

ich brakiem (ze wzglêdu na "oszczêdne" 

projektowanie). 

Powietrze uwiêzione w “korkach” 

pod wysokim ciœnieniem gromadzi olbrzymi¹ 

iloœæ energii. Gdy powietrze to 

dociera do zasuwy, wówczas ze wzglêdu 

na znacznie ni¿sz¹ gêstoœæ, 

przep³ywa bardzo szybko, znacznie 




blok oporowy 

obsypka 

ruroci¹gu 

4.5. 

Przyk³ad wzmocnienia z³¹cza 

kielichowego 

ruroci¹g 

grunt 

rodzimy 

Wielkoœæ powierzchni bloku oporowego 

mo¿na obliczyæ pos³uguj¹c siê 

normami [B3, C2, C3] i zaleceniami 

podanymi powy¿ej dla po³¹czeñ kielichowych 

rur z PVC. 

• nieodpowiednie operowanie zaworami 

redukcyjnymi, odpowietrzaj¹cymi 

i napowietrzaj¹cymi 

oraz zaworami bezpieczeñstwa, 

• “korki” powietrze uwiêzione 

w przewodach, w których s¹ 

niew³aœciwie rozplanowane lub 

w których brak jest urz¹dzeñ do 

odprowadzania powietrza i gazów 

wydzielaj¹cych siê w przewodzie 

z transportowanego medium. 

szybciej ni¿ woda powoduj¹c gwa³towny 

spadek ciœnienia, to z kolei prowadzi 

do powstania fali uderzenia hydraulicznego 

o wysokoœci ciœnienia, która nie 

mo¿e przekraczaæ wartoœci ciœnienia 

powstaj¹cego w przewodzie przy 

nag³ym zatrzymaniu pompy [E12]. 

Z tego wzglêdu Pipelife zwraca 

uwagê na koniecznoœæ przestrzegania 

zasad dotycz¹cych stosowania i rozmieszczenia 

urz¹dzeñ odpowietrzaj¹cych 

i napowietrzaj¹cych w profilu 

przewodu. 

03 



04 


4.5. 


Podstawowe parametry zjawiska 

uderzenia hydraulicznego 

Podstawowymi parametrami charakteryzuj¹cymi 

przebieg uderzenia 

hydraulicznego s¹: 

• teoretyczna zmiana ciœnienia 

(Δp), 

• prêdkoœci rozchodzenia siê fali 

ciœnienia (α), 

• okres wahañ ciœnienia (t). 

Ochrona przed uderzeniem hydraulicznym 

Dopuszczalne wartoœci wzrostu 

ciœnienia w przewodach z PVC: 

• dopuszczalne maksymalne ciœnienie 

powinno byæ mniejsze lub 

równe nominalnej klasie ciœnienia 

rury. Gdy wzrost ciœnienia pojawia 

siê sporadycznie (próba ciœnienia, 

uszkodzenie zasilania itp.) 

dopuszczalne maksymalne ciœnienie 

nie mo¿e przewy¿szaæ nominalnego 

o wiêcej ni¿ 50%. 

• dopuszczalne nominalne ciœnienie 

powinno wynosiæ (wykres 

obok) 

• dla rur w klasie PN 10, PN 16 

do 0,5 bara podciœnienia, 

• dla rur w klasie PN 6 – podciœnienia 

nie dopuszcza siê 

• ró¿nica miêdzy ciœnieniem maksymalnym 

a minimalnym powinna 

byæ mniejsza od po³owy nominalnej 

klasy ciœnienia rury. 

Je¿eli wahania ciœnienia nie przekrocz¹ 

wymienionych powy¿ej ciœnieñ 

dopuszczalnych oraz czêstotliwoœæ ich 

wystêpowania nie przekroczy dopuszczalnych, 

to omawiane zjawisko ude- 

Metody zmniejszaj¹ce wielkoœæ 

fali uderzeniowej 

• zwiêkszanie czasu zamykania 

zasuw, 

• zastosowanie pomp z uk³adem 

miêkkiego startu i hamowania 

oraz zmniejszanie spadków napiêcia 

przy rozruchu, 

• zrzut wody przez zawory bezpieczeñstwa, 

Przyrost ciœnienia (wysokoœci uderzenia) 

jest wprost proporcjonalny do 

prêdkoœci fali. St¹d te¿ prêdkoœæ fali 

uderzeniowej jest parametrem, który 

h 

rob 

PÊDKOŒÆ FALI CIŒNIENIA ( α) 

DLA RUR CIŒNIENIOWYCH Z PVC 

dn 

Prêdkoœæ fali [m/s] 

[mm] 

PN 6 PN 10 PN 16 

63 do 

400 

342,9 438,3 456,2 

aV g 

hmin 

10m 

aV-h + 

g st h 

rob 

aV+ hst- 

g 

h 

h 

max 

Wykres zmiany ciœnienia 

pmax- p min< 

1/2 PN 

Dopuszczalne max. i min. ciœnienie dla 

rur wodoci¹gowych Pipelife 

rzenia hydraulicznego nie bêdzie oddzia³ywaæ 

negatywnie na ¿ywotnoœæ 

(wytrzyma³oœæ) przewodu. 

Dla zabezpieczenia przewodu 

przed spodziewanym uderzeniem hy- 

• wpuszczanie powietrza w miejscu 

tworzenia siê podciœnienia 

(nastêpuje tu rozerwanie 

ci¹g³oœci strumienia) – przez zainstalowanie 

urz¹dzenia (zaworu)napowietrzaj¹co/odpowietrzaj¹cego, 

rob 

p 

max 

-p 

min 

h statyczne 

h atmosferyczne 

musi byæ w³aœciwie oznaczony dla danego 

systemu. Wielkoœæ prêdkoœci fali 

zale¿y od gêstoœci i modu³ów sprê¿ystoœci 

cieczy i materia³u rury, œrednicy 

i gruboœci œcianki. 

Rury 

polietylenowe 

PE-HD 

PE-MD 

draulicznym mo¿na zastosowaæ ró¿ne 

œrodki, których cech¹ jest dzia³anie w kierunku 

zmniejszenia powstaj¹cego przy 

uderzeniu nadmiernego ciœnienia do 

wielkoœci bezpiecznej dla wytrzyma³oœci 

przewodu. 

• zainstalowanie dodatkowych zaworów 

zwrotnych poni¿ej punktów, 

w których mo¿e nast¹piæ 

rozerwanie ci¹g³oœci strumienia, 

• wpuszczanie wody w miejsca 

tworzenia siê podciœnienia 

przez instalacjê zbiornika wodno 

– powietrznego o odpowiedniej 

pojemnoœci. 




160 

100 

60 

0 

-5 

PRÊDKOŒÆ FALI CIŒNIENIA ( α) 

DLA RUR Z PE [m/s] 

[mHO] 2 

SDR 33 

PN 3,2 

200 

180 

PN6 

SDR 26 

PN 4 

225 

200 

PN10 

SDR 17,6 

PN 6 

280 

250 

PN16 

SDR 11 

PN 10 

360 

320


3. 

RURY OCHRONNE PRZEWODÓW 

Rury ochronne stosowane s¹ do 

zabezpieczania ruroci¹gów przed naciskami 

przenoszonymi z powierzchni 

terenu, a w przypadku gazoci¹gów 

równie¿ do odprowadzania ewentualnych 

przecieków gazu na bezpieczn¹ 

odleg³oœæ. Instalowane s¹ przy podziemnych 

przekroczniach torów kolejowych 

i tramwajowych, dróg ko³owych, 

przy skrzy¿owaniach z elementami 

uzbrojenia podziemnego w ulicy, przejœciach 

pod fundamentami budowli i 

wszêdzie tam, gdzie nie mo¿na zachowaæ 

przewidzianych normami bezpiecznych 

odleg³oœci od innych obiektów. 

Rozwi¹zania konstrukcyjne przejœæ 

przewodów kanalizacyjnych, wodoci¹gowych 

i gazowych wymagaj¹ indywidualnych 

projektów i uzgodnieñ z u¿ytkownikami. 

Przepisy niektórych u¿ytkowników 

obiektów (jak np. kolej, drogi 

Rury ochronne mog¹ byæ uk³adane 

bezpoœrednio na dnie wykopu otwartego 

lub tunelu. Mog¹ te¿ byæ wybudowane 

metod¹ przeciskania, przepychania, 

wp³ukiwania lub przewlekania. 

Umieszczanie przewodów w rurach 

os³onowych 

Umieszczanie przewodów w 

rurach os³onowych wymaga spe³nienia 

kilku wa¿nych wymogów, które s¹ czêsto 

niedoceniane, a które s¹ konieczne 

do zapewnienia d³ugotrwa³ej, bezawaryjnej 

pracy. 

1. Przewód wewn¹trz rury os³onowej 

nie powinien spoczywaæ na 

kielichach. Dlatego po³¹czenie 

kielichowe musi byæ uniesione na 

odpowiedni¹ wysokoœæ, tak aby 

umieœciæ kielich powy¿ej wewnêtrznej 

powierzchni œciany rury 

os³onowej. Zwykle do prawid³owego 

uniesienia i ulokowania 

z³¹cza przewodów w rurze 

os³onowej wykorzystuje siê p³ozy 

z polipropylenu lub drewniane 

podk³adki. 

publiczne) okreœlaj¹ bardzo szczegó³owe 

warunki odnoœnie materia³ów, 

g³êbokoœci u³o¿enia, sposobu wykonania 

przewodów i rur ochronnych. 

Jako rury ochronne mo¿na stosowaæ 

rury z PE, PVC lub rury stalowe 

o œrednicach wewnêtrznych pozwalaj¹cych 

na pomieszczenie w nich 

W miarê mo¿liwoœci nale¿y unikaæ 

z³¹czy rur przewodu w rurach ochronnych, 

a je¿eli nie jest to mo¿liwe, ze 

wzglêdu na d³ugoœæ odcinka przejœcia 

pod przeszkod¹, nale¿y ten odcinek ru- 


powinien byæ usztywniony na 

ca³ym obwodzie tak, aby uniemo- 

¿liwiæ przesuniêcie w jakimkolwiek 

kierunku. Przewody grawitacyjne 

o czêœciowym nape³nieniu 

mog¹ byæ przesuwane p³ywami 

wody wewn¹trz zalanej przestrzeni 

pomiêdzy przewodem, a rur¹ 

os³onow¹. Uszczelnienie 

pierœcienia pomiêdzy przewodem, 

a rur¹ os³onow¹ po obu jej 

koñcach, zapobiega jej zalewaniu 

i co za tym idzie, ruchom flotacyjnym 

przewodu. 




4.5. 

z³¹cz, a zw³aszcza z³¹czek zgrzewania 

elektrooporowego. W przypadku zastosowania 

rur stalowych nie nale¿y 

stosowaæ œrodków bitumicznych do ich 

ochrony w miejscach styku z rur¹ z tworzywa. 

ZALECANE ŒREDNICE RUR OCHRONNYCH (PE) I PRZECISKOWYCH (STAL) 

W ZALE¯NOŒCI OD ŒREDNICY RURY PRZEWODOWEJ 

Œrednice rury 



przewodu SDR 11 ochronnej z PE SDR 17,6 przeciskowej stalowej 

50 x 4,6 

90 x 5,2 

159 x 4,5 

63 x 5,6 

110 x 6,3 

159 x 4,5 

90 x 8,2 

160 x 9,1 

219 x 6 

110 x 10,0 

200 x 11,4 

273 x 6,5 

125 x 16,4 

200 x 11,4 

406 x 9 

180 x 16,4 

250 x 14,2 

406 x 9 

250 x 22,7 

355 x 20,2 

508 x 12,5 

ry poddaæ próbie na szczelnoœæ z³¹czy 

na powierzchni terenu, przed wprowadzeniem 

do rury os³onowej. 

W okreœlonych warunkach i wymaganiach 

lokalizacyjnych mo¿e mieæ 

miejsce wype³nienie przestrzeni miêdzy 

rur¹ przewodow¹ a rur¹ os³onow¹ 

odpowiednim materia³em. W przypadku 

gazoci¹gu z PE zalecana jest w 

tym celu pianka poliuretanowa, z zastosowaniem 

technologii zapewniaj¹cej 

ca³kowite wype³nienie wolnej 

przestrzeni. 

U³o¿enie rur wodoci¹gowych lub 

kanalizacyjnych z PVC, PE, PP w rurach 

os³onowych mo¿na zrealizowaæ w 

ró¿ny sposób. Na rysunku poni¿ej 

przedstawione s¹ przyk³ady stabilizacji 

rur przewodowych w rurze ochronnej. 

05 



06 


4.5. 


Najbardziej zalecan¹ metod¹ jest 

umieszczenie rury przewodowej w rurze 

ochronnej z zastosowaniem p³óz. 

Najczêœciej s¹ to p³ozy wykonane z tworzyw 

sztucznych (rys. a). Rozstaw p³óz 

uzale¿niony jest od ich producenta lub 

odnoœnych przepisów. Poprawne podparcie 

uzyskuje siê przy rozstawie 1,0 

do 2,0 m. 

Innym rozwi¹zaniem mo¿e byæ 

u³o¿enie rury przewodowej na dnie rury 

ochronnej. Pomiêdzy rurami musi 

znajdowaæ siê przek³adka z grubej folii 

z tworzywa sztucznego (rys. b). przestrzeñ 

pomiêdzy rurami mo¿e byæ wype³niona 

piaskiem lub innym materia³em 

dla zabezpieczenia przewodu 

przed poruszaniem siê. 

Mo¿liwe jest te¿ zastosowanie 

p³óz z impregnowanego twardego 

drewna (rys. c). W sytuacji, gdy wystêpuje 

mo¿liwoœæ przesuwania siê rury 

przewodowej w rurze ochronnej (np. 

woda gruntowa), mo¿na zastosowaæ 

zamocowania z drewna, jak pokazano 

na rysunku. 

4. 

Przejœcia przewodem nad przeszkodami 

terenowymi jak np. rzeki, jary, 

podwieszenia ruroci¹gu pod 

mostami, wiaduktami, wymagaj¹ indywidualnego 

opracowania. 

Budowa przejœcia wymaga odpowiedniej 

konstrukcji noœnej (rury z two- 

Przyk³ady stabilizacji rur 

przewodowych w rurze ochronnej 

PRZEJŒCIA RUROCI¥GIEM NAD PRZESZKODAMI 

rys. a 

rys. b 

rys. c 

rzyw sztucznych nie s¹ konstrukcyjnie 

samonoœne jak np. rury stalowe) oraz 

zabezpieczenia termicznego (z uwagi 

na koniecznoœæ zachowania temperatury 

u¿ytkowej poni¿ej 20 0 C) z uwzglêdnieniem 

zabezpieczenia przed 

dzia³aniem promieni s³onecznych. 

p³ozy 

np z polipropylenu 

rura ochronna 

rura ochronna 

Przy przejœciach nadpowierzchniowych 

gazoci¹gami z PE przez mosty 

i wiadukty ze wzglêdu na palnoœæ 

i nisk¹ temperaturê topnienia polietylenu 

zaleca siê wykonywanie gazoci¹gów 

z rur stalowych bez szwu w odpowiedniej 

izolacji. 




folia


5. ZASTOSOWANIE RUR OS£ONOWYCH 

W wiêkszoœci przypadków instalowanie 

przewodów w rurach os³onowych 

stosowane jest przy przejœciach 

pod pasami startowymi lotnisk, autostradami, 

torami kolejowymi i w innych 

sytuacjach, w których warunki nie pozwalaj¹ 

na zastosowanie otwartego 

6. 

wykopu. Kiedy in¿ynierowie napotykaj¹ 

na tak¹ sytuacjê, zalecaj¹ pokonanie 

przeszkody za pomoc¹ przewiertu 

lub przecisku. Przy tego typu przejœciach 

generalnie zaleca siê stosowanie 

rur os³onowych, wykonywanych zazwyczaj 

ze stali. 

WYKONANIE PRZEJŒCIA W RURZE OS£ONOWEJ 

Wykonanie przejœcia w rurze 

os³onowej wymaga wyposa¿enia w 

specjalny sprzêt oraz wprawy i umiejêtnoœci. 

Jest to specjalny rodzaj konstrukcji, 

w których specjalizuj¹ siê wybrane 

firmy. 

W przypadku mniejszych œrednic, 

stalowa rura os³onowa umieszczana 

jest zazwyczaj w tunelu stopniowo, 

bezpoœrednio za urz¹dzeniem wiertniczym 

wykonuj¹cym przewiert pod 

przeszkod¹. W praktyce, jako rur 

Umieszczanie przewodów w rurach 

os³onowych 

Umieszczanie przewodów w stalowych 

rurach os³onowych wymaga 

spe³nienia kilku wa¿nych wymogów, 

które s¹ czêsto niedoceniane, a które 

s¹ konieczne do zapewnienia d³ugotrwa³ej 

bezawaryjnej pracy. S¹ to: 

1. Przewód z PVC wewn¹trz rury 

os³onowej nie powinien spoczywaæ 

na kielichach. Dlatego 

po³¹czenie kielichowe musi byæ 

uniesione na odpowiedni¹ wyso- 

Koniecznoœæ zastosowania podk³adek 

Podk³adki stosuje siê do przewodów 

kielichowych z PVC instalowanych 

wewn¹trz rur os³onowych z 

trzech powodów: 

1. Aby u³atwiæ wpychanie lub 

wci¹ganie przewodu. 

os³onowych, zaleca siê u¿ywania rur 

stalowych ze stali g³adkiej (nie falistej), 

aby umo¿liwiæ przesuwanie rury z jak 

najmniejszym oporem. 

W przypadku œrednic wiêkszych, 

konstrukcje wykonywane s¹ najczêœciej 

za pomoc¹ przecisku wykonywanego 

ze specjalnie przygotowanego 

wykopu. Kiedy wymagana jest rura 

os³onowa o znacznej d³ugoœci, wymaga 

siê przygotowania kilku wykopów 

otwartych na trasie przecisku, w celu 

koœæ, tak aby umieœciæ kielich powy¿ej 

wewnêtrznej powierzchni 

œciany rury os³onowej. Zwykle do 

prawid³owego uniesienia i ulokowania 

z³¹cza przewodów w rurze 

os³onowej wykorzystuje siê drewniane 

podk³adki lub p³ozy z PP. 


powinien byæ usztywniony na 

ca³ym obwodzie, tak aby uniemo- 

¿liwiæ przesuniêcia w jakimkolwiek 

2. Aby uchroniæ kielichy, jak i sam¹ 

rurê przed zdzieraniem o wewnêtrzn¹ 

powierzchniê rury 

os³onowej podczas instalowania. 




4.5. 

umo¿liwienia przeprowadzenia ca³ej 

operacji. 

Bez wzglêdu na œrednicê, bardzo 

wa¿na jest prostolinijnoœæ u³o¿enia 

i jednostajnoœæ spadku rury os³onowej, 

aby utrzymaæ ustalony spadek 

instalowanego przewodu kanalizacyjnego. 

Prawid³owy spadek przewodu 

kanalizacyjnego konieczny jest dla zapewnienia 

nale¿ytego przep³ywu grawitacyjnego. 

kierunku. Przewody grawitacyjne 

o czêœciowym nape³nieniu mog¹ 

byæ przesuwane p³ywami wody 

wewn¹trz zalanej przestrzeni pomiêdzy 

przewodem a rur¹ os³onow¹. 

Uszczelnienie pierœcienia 

pomiêdzy przewodem a rur¹ 

os³onow¹ po obu jej koñcach, zapobiega 

jej zalewaniu i co za tym 

idzie, ruchom flotacyjnym przewodu. 

3. Aby uniemo¿liwiæ spoczywanie 

zainstalowanego przewodu na 

kielichach. 

07 



08 


4.5. 


Podk³adki powinny byæ zainstalowane 

na ca³ej d³ugoœci przewodu, 

z wyj¹tkiem miejsc gdzie znajduj¹ siê 

uszczelki i kielichy. Powinny byæ one 

na tyle grube, aby zapewniæ przeœwit 

pomiêdzy kielichem a dnem rury 

os³onowej. Podk³adki nale¿y wykonaæ 

z twardego drewna liœciastego. Drewno 

podk³adek powinno byæ odpo- 

Schemat rozmieszczenia podk³adek 

wokó³ rury 

Przednie i tylne zakoñczenia 

podk³adek powinny byæ zaokr¹glone, 

tak jak pokazano to na rysunku powy- 

¿ej. Podk³adki nale¿y naci¹æ dla 

u³atwienia wi¹zania taœm¹ i zapobie¿enia 

nadmiernemu przesuwaniu siê taœmy. 

Podk³adki zabezpieczaj¹ce przewód 

nale¿y umocowaæ za pomoc¹ taœmy 

o du¿ej wytrzyma³oœci. Rozstaw 

podk³adek powinien byæ zgodny z uwag¹ 

pod rysunkiem. 

Umocowanie podk³adek powinno 

byæ wykonane solidnie, aby uniemo¿liwiæ 

ich przesuwanie wzd³u¿ cylindra rury 

podczas operacji wpychania lub wyci¹gania. 

Bardzo wa¿ny jest równie¿ 

odpowiedni dobór œrednicy rury 

os³onowej. Podk³adki i œci¹gi usztywniaj¹ce 

powinny byæ identycznego 

rozmiaru, gdy¿ funkcje jakie spe³niaj¹ 

s¹ doœæ czêsto zamienne. Podczas 

wci¹gania do rury os³onowej przy pomocy 

liny, przewód mo¿e siê obracaæ, 

powoduj¹c przekrêcanie podk³adek i œci¹gów 

usztywniaj¹cych w stosunku do 

pozycji wyjœciowej. W konsekwencji, 

jeœli nie zosta³a zastosowana odpo- 

Zmniejszanie tarcia w czasie operacji 

wci¹gania i wpychania rur 

Zastosowanie smarowania wewnêtrznej 

powierzchni rury os³onowej 

i/lub podk³adek u³atwia przesuwanie. 

Rura os³onowa i/lub podk³adka mog¹ 

byæ smarowane preparatami 

u³atwiaj¹cymi poœlizg np. na bazie 

wiednio zaimpregnowane œrodkami 

dostêpnymi na rynku, celem ograniczenia 

wp³ywu korozji biologicznej. 

Po stronie bosego koñca przewodu 

podk³adka powinna skoñczyæ siê na 

koñcowym znaku monta¿owym, co 

zapobiegnie nadmiernemu rozepchaniu 

kielicha podczas procesu wpychania 

w kielich. 

taœmy 

œci¹g usztywniaj¹cy 

podk³adki 

wiednia iloœæ, rozmiar i odstêpy podk³adek 

i œci¹gów usztywniaj¹cych na 

obwodzie rur, kielichy nie bêd¹ odseparowane 

od wewnêtrznej powierzchni 

rury os³onowej, a w szczególnoœci od 

jej dna. 

Innym mo¿liwym rozwi¹zaniem 

mo¿e byæ zastosowanie tak zwanych 

p³óz polipropylenowych, lub wykonanych 

z innego tworzywa sztucznego. 

P³ozy takie spe³niaj¹ podobn¹ funkcjê, 

co podk³adki drewniane. Wykonane s¹ 

“p³uczki i³owej” lub oleju lnianego. Produkty 

naftowe, takie jak oleje i smary, 

nie powinny byæ u¿ywane do smarowania, 

gdy¿ ich d³u¿sze oddzia³ywanie 

mo¿e byæ szkodliwe dla uszczelek i rur 

z PVC. Aby nasmarowaæ rurê os³o- 

dla œrednic 400 - 800 mm 

min. 6 podk³adek i œci¹gów 

usztywniaj¹cych 

one w postaci odpowiednich pierœcieni 

tworzywowych, zaciskanych œciœle wokó³ 

rury w celu uniemo¿liwienia ich 

przesuniêcia. Pierœcienie takie umieszcza 

siê symetrycznie na ca³ej d³ugoœci 

odcinka ruroci¹gu biegn¹cego w rurze 

os³onowej. Bardzo istotn¹ spraw¹ 

jest odpowiednie rozmieszczenie p³óz 

na d³ugoœci chronionego ruroci¹gu 

oraz ich odpowiednie zaciœniêcie wokó³ 

rury celem zapobie¿enia ich przesuwaniu. 

p³ozy 

np. z polipropylenu ruroci¹g chroniony rura os³onowa rozstaw zgodny 

z zaleceniami 

producenta p³óz 

now¹ od wewn¹trz nale¿y na jej brzeg 

na³o¿yæ warstwê odpowiedniego preparatu. 

Nastêpnie do liny przymocowaæ 

tampon lub okr¹g³¹ szczotkê i przeci¹gn¹æ 

go przez rurê. 





Wci¹ganie przewodu do rury 

os³onowej 

Aby wci¹gn¹æ przewód, nale¿y 

przewlec linê przez rurê os³onow¹ 

i przez ca³¹ d³ugoœæ pierwszego odcinka 

przewodu. Nastêpnie koniec liny zamocowaæ 

na odpowiedniej poprzeczce 

na kielichu przewodu (tak jak pokazano 

to na rysunku). 

Przygotowanie rury do przeci¹gniêcia 

Nastêpnie lina powinna byæ 

ci¹gniêta równomiernie (bez szarpniêæ) 

przy u¿yciu wci¹garki, a¿ do momentu 

kiedy z rury os³onowej wystawaæ 

bêdzie ok. 60 cm przewodu. Kiedy 

Przewody z PVC mog¹ byæ równie¿ 

przepychane przez rury os³onowe 

w inny sposób przy zastosowaniu odpowiedniego 

sprzêtu. 

7. 

taœmy 

podk³adki lina podk³adka 

KONIECZNOŒÆ ODPOWIEDNIEGO ZAKOÑCZENIA PRZEWODU 

Kiedy ca³y przewód znajduje siê 

ju¿ w rurze os³onowej, konieczne jest 

zainstalowanie odpowiedniej koñcówki 

w celu powi¹zania go z przewodem 

le¿¹cym w wykopie. Kiedy podczas instalowania 

ruroci¹gu w rurze os³onowej 

stosowana jest metoda przepychania, 

pomiêdzy koñcem przewodu ju¿ 

zainstalowanego w wykopie, a kielichem 

przewodu wystaj¹cego z rury 

os³onowej pozostaje zawsze pewien 

odstêp. Aby dokonaæ powi¹zania, potrzebny 

jest odcinek rury o d³ugoœci od- 

lina zostanie przeci¹gniêta przez ca³¹ 

d³ugoœæ kolejnego odcinka przewodu, 

odcinki te ³¹czy siê ze sob¹ i powtarza 

operacjê przeci¹gania. 

powiadaj¹cej odstêpowi miêdzy kielichem 

przewodu w rurze os³onowej, a koñcem 

bosym przewodu bêd¹cego w wykopie 

(lub na odwrót) oraz jedna z³¹czka 

dwukielichowa. 

Kiedy d³ugoœæ rury os³onowej jest 

relatywnie ma³a, a do umiejscowienia 

w niej ruroci¹gu zastosowano metodê 

wpychania, po³¹czenie z ju¿ istniej¹cym 

ruroci¹giem mo¿e byæ ³atwo 

zrealizowane, przez kontynuowanie 

procesu pchania poza rurê os³onow¹ 




œci¹g usztywniaj¹cy poprzeczka drewniana 

90 0 

0 

90 

4.5. 

Lina 

do specjalnie przygotowanej z³¹czki na 

ju¿ zainstalowanym ruroci¹gu. Kiedy 

chcemy zastosowaæ w³aœnie tak¹ metodê 

po³¹czenia, ruroci¹g ju¿ zainstalowany 

powinien znajdowaæ siê 

oko³o 30 cm od koñca rury os³onowej. 

W ten sposób bêdzie nale¿a³o usun¹æ 

tylko krótkie odcinki podk³adek. We 

wszystkich przypadkach podk³adki i 

œci¹gi usztywniaj¹ce powinny pozostaæ 

zarówno wewn¹trz, jak i w pobli¿u 

koñców rury os³onowej. 

09 



10 


4.5. 


8. 

WYMAGANIA DOTYCZ¥CE WYPE£NIENIA RURY OS£ONOWEJ 

Wymagania dotycz¹ce zasypania 

przestrzeni w rurze os³onowej, pod i wokó³ 

ruroci¹gu zale¿¹ œciœle od dokumentacji 

budowy lub lokalnych przepisów dotycz¹cych 

tego rodzaju instalacji. 

Drewniane podk³adki w zasypie powinny 

byæ trwa³e, najlepiej z twardego drewna 

liœciastego. Trwa³oœæ tych podk³adek 

mo¿e zostaæ przed³u¿ona, jeœli przed 

zamontowaniem zostan¹ one odpowiednio 

zaimpregnowane. Jeœli nie 

przewiduje siê wype³nienia rury os³onowej, 

to nale¿y zaimpregnowaæ 

podk³adki odpowiednimi œrodkami konserwuj¹cymi 

do drewna. Praktycznie, je- 

Zamkniêcie koñców rury os³onowej 

Jeœli koñce rury os³onowej maj¹ 

byæ zamkniête, to przed zamkniêciem 

nale¿y przeprowadziæ próbê szczelnoœci 

przewodu. 

Sposób wype³nienia rury os³onowej 

Kiedy wymagane jest wype³nienie 

przestrzeni pierœcieniowej pod i wokó³ 

zainstalowanego przewodu, to trzy 

czwarte wysokoœci tej przestrzeni od 

do³u powinno byæ wype³nione piaskiem 

lub innym odpowiednim gruntem. Zabezpieczy 

to przewód wewnêtrzny 

przed poruszaniem siê. 

Piasek mo¿e byæ wt³oczony do 

wnêtrza rury os³onowej za pomoc¹ wo- 

œli zastosowano odpowiednie rozmieszczenie 

podk³adek, nie jest konieczne stosowanie 

zasypu z piasku lub innego materia³u. 

Jeœli jednak spodziewamy siê 

wyst¹pienia wody gruntowej, ruroci¹g 

musi byæ zabezpieczony przed 

wyp³yniêciem. 

Zamiast podk³adek z drewna nale- 

¿y rozwa¿yæ mo¿liwoœæ zastosowania 

p³óz segmentowych z polipropylenu 

(lub innego tworzywa sztucznego). 

Sposób ich instalowania oraz rozmieszczenie 

powinno byæ zgodne z zaleceniami 

producenta p³óz. Je¿eli nie 

ma niebezpieczeñstwa przemieszcze- 

rura os³onowa 

dy pod ciœnieniem przy u¿yciu elastycznego 

wê¿a. Trzeba jednak zachowaæ 

ostro¿noœæ, aby unikn¹æ wt³oczenia 

zbyt du¿ej iloœci wody do wnêtrza rury 

os³onowej, gdy¿ stworzy to mo¿liwoœæ 

wyp³yniêcia ruroci¹gu. Zjawisko 

wyp³yniêcia mo¿e równie¿ wyst¹piæ w 

przypadku nierównomiernego podparcia 

zainstalowanego wewn¹trz ruroci¹gu, 

kiedy to system podk³adek nie 

nia siê rury (np. na skutek wysokiego 

stanu wody), to jako zamkniêcie rury 

mo¿na zastosowaæ folie termokurczliwe 

na koñcach rury os³onowej lub dostêpne 

na rynku specjalne zamkniêcie 

gumowe. 

W przypadku zastosowania p³óz 

tworzywowych zaleca siê, aby na koñcach 

odcinka ruroci¹gu przebiegajacego 

w rurze os³onowej instalowaæ p³ozy 

w postaci podwójnego pierœcienia, a jako 

zamkniêcie rury os³onowej zastosowaæ 

specjalne pierœcienie samouszczelniaj¹ce 

(rys. poni¿ej) 

specjalny pierœcieñ 

samouszczelniaj¹cy 

p³ozy podwójne 

na koñcu os³oniêtego 

(chronionego) odcinka ruroci¹g chroniony 

spe³nia zadania ochrony ruroci¹gu 

przed przesuniêciami we wszystkich 

kierunkach. 

W ¿adnym przypadku nie powinno 

u¿ywaæ siê klinów pomiêdzy wierzchem 

ruroci¹gu, a wewnêtrzn¹ powierzchni¹ 

rury os³onowej aby zapobiec 

przesuwaniu siê przewodu. 




4.6. MONTA¯ 

STUDZIENEK 

PIPELIFE

MONTA¯ STUDZIENEK PIPELIFE 

1. 

PRACA STUDZIENEK W RÓ¯NYCH WARUNKACH 

Konstrukcja studzienek Pipelife 

zosta³a zaprojektowana w ten sposób 

aby nawet w najtrudniejszych warunkach 

zewnêtrznych zawsze zagwarantowaæ 

szczelnoœæ systemu oraz brak 

mo¿liwoœci uszkodzenia studzienki, a 

tym samym kana³u. 

Studzienki charakteryzuj¹ siê bardzo 

dobr¹ wspó³prac¹ podczas: 

• przenoszenia obci¹¿eñ spowodowanych 

ruchem drogowym, 

• przenoszenia obci¹¿eñ spowodowanych 

zmianami temperatury, 

• zmiennych warunkach gruntowo-wodnych, 

• mo¿liwoœci regulacji w czasie remontu 

nawierzchni. 

Oferta Pipelife Polska obejmuje 

studzienki kanalizacyjne z PP o g³adkiej 

rurze wznosz¹cej z PVC, o œrednicach 

Dn 200 i 400 mm oraz najnowsz¹ 

generacjê studzienek typu Pragma ® , 

a mianowicie studzienki kanalizacyjne 

o strukturalnej (profilowanej) rurze 

wznosz¹cej wykonanej z PP-b, o œrednicach 

Dn 400 i 630 mm. Kineta studzienek 

wykonana jest z formowanego 

wtryskowo PP-b (blokowego kopolimeru 

propylenu) o bardzo wysokiej odpor- 

noœci na uderzenia, znakomitej odpornoœci 

zarówno na niskie, jak i wysokie 

temperatury oraz d³ugim okresie 

trwa³oœci i du¿ej odpornoœci chemicznej, 

co ma szczególne znaczenie w przypadku 

œcieków agresywnych. Kineta posiada 

równie¿ specjalnie wyprofilowane 

dno o spadku 2%, co w po³¹czeniu 

z g³adk¹ powierzchni¹ gwarantuje bardzo 

dobr¹ charakterystyk¹ hydrauliczn¹. 

Studnie kanalizacyjne nowej 

generacji dostosowane s¹ do bezpoœredniego 

pod³¹czenia zarówno przewodów 

wykonanych z rur g³adkich 

PVC, jak i rur polipropylenowych typu 

Pragma ® . W nowej generacji studzienek 

wprowadzono szereg istotnych 

zmian: 

• zastosowana rura o œciance 

strukturalnej (profilowana z zewn¹trz 

i g³adka w œrodku) o wiêkszej 

sztywnoœci pierœcieniowej 

• wzmocniona rura trzonowa 

mog¹ca przenieœæ wiêksze obci¹¿enia 

• g³adka œcianka wewnêtrzna 

u³atwiaj¹ca czyszczenie oraz inspekcjê 

technik¹ video 

• nowa rura trzonowa wykonana z 

PP-b (kopolimeru blokowego 

2. PRZENOSZENIE OBCI¥¯EÑ TERMICZNYCH I DYNAMICZNYCH 

Istot¹ konstrukcji teleskopowej jest 

zapewnienie, aby naprê¿enia pochodz¹ce 

od ruchu drogowego i zmiennych 

warunków atmosferycznych nie 

przenosi³y siê na kinetê studzienki i aby 

równoczeœnie górna powierzchnia 

w³azu studzienki w ka¿dej sytuacji by³a 

zlicowana z górn¹ powierzchni¹ drogi. 

Rozwi¹zania Grupy Pipelife zapewniaj¹ 

spe³nienie tych wymogów poprzez 

odpowiedni sposób zagêszczenia 

gruntu wokó³ studzienki i w³aœciwy 

monta¿ w³azu w nawierzchni. 

Teleskopowa konstrukcja poprzez 

odpowiednio wyprofilowany pierœcieñ 

uszczelniaj¹cy pozwala na pionowe ruchy 

teleskopu zarówno pod obci¹¿eniem 

dynamicznym (rys. obok), jak i 

przy zmianach temperatury (rys na nastêpnej 

stronie). 

Przenoszenie obci¹¿eñ dynamicznych. 




4.6. 

propylenu) dziêki czemu uzyskano: 

- zdecydowane zmniejszenie 

wagi rury 

- znacznie wiêksz¹ odpornoœæ 

na uderzenia, 


na niskie i wysokie temperatury, 


chemiczn¹ w porównaniu do 

rur PVC, 

- zwiekszon¹ kompensacjê naprê¿eñ. 

• wyd³u¿ony kielich kinety 

• rozszerzaj¹cy siê u góry kielich 

dla rury trzonowej zapewniaj¹cy 

³atwiejszy jej monta¿ 

• wewnêtrzny spadek w kierunku 

przep³ywu 2% 

• ¿ebra usztywniaj¹ce konstrukcjê 

dodatkowo porawiaj¹ce warunki 

posadowienia i zagêszczenia 

gruntu wokó³ kinety. 

Jest to mo¿liwe dziêki 

specjalnej teleskopowej 

konstrukcji studzienki, 

stosowanej przez Pipelife. 

01 

MONTA¯ STUDZIENEK PIPELIFE

02 


4.6. 


Obci¹¿enia zewnêtrzne (np. pochodz¹ce 

od ruchu drogowego) przenoszone 

s¹ przez odpowiednio skonstruowany 

w³az ¿eliwny na podbudowê 

drogi i na w³aœciwie zagêszczony 

grunt. 

Teleskop wykonuje drobne mikroruchy 

zgodnie z zachowaniem siê nawierzchni 

drogowej. 

Bardzo wa¿nym problemem jest 

wyeliminowanie si³ poziomych oddzia³ywuj¹cych 

na w³az (teleskop) studzienki 

kanalizacyjnej. Si³y te powstaj¹ 

podczas naje¿d¿ania samochodów na 

studzienki, a tak¿e podczas hamowania. 

Mog¹ one prowadziæ do œciêcia 

(pêkniêcia) trzonu studzienki. 

Po³¹czenie teleskopowe Pipelife 

i odpowiedni kszta³t w³azu pozwala 

na skompensowanie oddzia³ywania 

tych si³. 

• elastyczne po³¹czenie rury trzonowej 

z teleskopem. 

• zamocowanie rury teleskopowej 

w ¿eliwnym zwieñczeniu 

Naprê¿enia, jakie w tych warunkach 

mog¹ wyst¹piæ, kompensowane 

s¹ przez elastyczne przesuniêcie siê 

teleskopu w pierœcieniu uszczelniaj¹cym 

rury trzonowej. Dziêki temu, 

zarówno w rurze trzonowej, jak iwkinecie 

nie bêd¹ wystêpowa³y naprê¿enia 

niszcz¹ce, a tym samym chroniony 

jest ca³y system kanalizacyjny. 

Istotna jest te¿ faza odprê¿ania siê 

gruntu (drogi) po ustaniu oddzia³ywania 

naprê¿eñ. Odpowiednio trwale zamocowany 

(zakotwiony) w nawierzchni 

drogowej w³az powraca do stanu wyjœciowego, 

zgodnie z powrotnym mikroruchem 

drogi. Jednoczeœnie wystêpuj¹ce 

tu si³y rozci¹gaj¹ce nie powoduj¹ 

wyci¹gania rury trzonowej z uszczelki 

w kinecie, gdy¿ ca³oœæ naprê¿eñ 

kompensowana jest poprzez przesuniêcie 

siê teleskopu w pierœcieniu 

uszczelniaj¹cym. 

Tak wiêc g³adka powierzchnia rury 

teleskopu oraz mo¿liwoœæ ruchu w pierœcieniu 

uszczelniaj¹cym rury zapewniaj¹: 

• utrzymanie zlicowania powierzchni 

w³azu z nawierzchni¹ 

drogi; 

• zabezpieczenie kana³u przed 

wyst¹pieniem naprê¿eñ 

niszcz¹cych; 

• zabezpieczenie przed ewentualnym 

wyci¹gniêciem rury trzonowej 

z kinety wskutek ruchów 

wzd³u¿nych. 

LATO 

Praca teleskopu przy zmianach 

temperatury. 

Na uwagê zas³uguje fakt, ¿e dla 

terenów, gdzie wystêpuje niebezpieczeñstwo 

bardzo g³êbokiego przemarzania gruntu, 

a co za tym idzie, znacznych ruchów 

termicznych, Pipelife opracowa³o, 

przetestowa³o i stosuje kinety o specjalnie 

wyd³u¿onych kielichach 

po³¹czeniowych (kineta - rura trzonowa 

g³adka PVC lub strukturalna PP-DV). 

Pipelife na ¿yczenie Klientów produkuje 

i dostarcza równie¿ takie kinety. 

Przy prawid³owo przeprowadzonym 

monta¿u powinno siê pozostawiæ 

w rurze trzonowej odcinek rury teleskopowej 

o d³ugoœci minimum 20 cm (rys. 

obok). 

Tak zamontowany teleskop, gdyby 

wyst¹pi³y si³y poziome, ma w ka¿dym 

przypadku mo¿liwoœæ ugiêcia siê w po- 

³¹czeniu. 

Przy monta¿u studzienek w gruntach 

ze zwierciad³em wody poni¿ej poziomu 

ich instalowania z poprawnie 

wykonan¹ obsypk¹ z materia³ów sypkich,statecznoœæ 

konstrukcji jest 

oczywista. 

W gruntach ze zwierciad³em wody 

stabilizuj¹cym siê powy¿ej dna studzienki 

i poprawnie wykonan¹ obsypk¹ 

zmniejsza siê si³a tarcia gruntu o pobocznicê 

studzienki i roœnie si³a wyporu. 

Jednak nawet w tych skrajnych warunkach 

wspó³czynnik statecznoœci 

konstrukcji jest znacznie wiêkszy od 1, 

co zapewnia w³aœciw¹ wspó³pracê studzienki 

z gruntem. 

ZIMA 

d 315 mm 

Prawid³owe zamontowanie rury 

teleskopowej w rurze trzonowej 

studzienki typu Mabo i Pragma � 




920 mm 

min. 

200 mm 

d 400 mm 

15 0


Innymi s³owy, nawet w trudnych 

warunkach gruntowo-wodnych, si³y 

utrzymuj¹ce statecznie studzienkê 

w gruncie s¹ wiêksze ni¿ dzia³aj¹cy wypór. 

Pipelife wypracowa³o program pozwalaj¹cy 

sprawdziæ skutecznoœæ studzienek 

nawet w skrajnie trudnych warunkach. 

3. 

Rura teleskopowa mocowana jest 

równie¿ w sposób trwa³y i elastyczny w 

obramowaniu ¿eliwnego w³azu. Polega 

to na wprasowaniu na gor¹co rury PVC 

we wpust w ramie w³azu. W tym miejscu 

powstaje z³¹cze, które trwale utrzymuje 

rurê teleskopow¹ a jednoczeœnie 

pozwala na drobne skoœne mikroruchy 

¿eliwnego w³azu. 

WSPÓ£PRACA STUDZIENKI Z GRUNTEM 

Kilkudziesiêcioletnie stosowanie 

studzienek z tworzyw sztucznych w 

bardzo trudnych warunkach gruntowo-wodnych 

i klimatycznych Skandynawii 

pozwoli³o zebraæ bogaty plon doœwiadczeñ 

odnoœnie poprawnej 

wspó³pracy z gruntem studzienek produkowanych 

w Holdingu Pipelife. 

4. 

Doœwiadczenia te zosta³y wzbogacone 

zarówno o materia³ eksperymentalny, 

jak te¿ o obliczenia teoretyczne 

dotycz¹ce wspó³pracy w ró¿nych warunkach 

terenowych. Z obliczeñ tych 

wynika, ¿e studzienki s¹ trwale zakotwione 

w gruncie, je¿eli spe³ni siê minimum 

wymagañ odnoœnie obsypki, jej 

RENOWACJA NAWIERZCHNI DROGI 

W czasie eksploatacji dróg wystêpuje 

koniecznoœæ ich naprawy lub 

ca³kowitej wymiany nawierzchni œciernej, 

co czêsto wi¹¿e siê z podwy¿szeniem 

rzêdnej drogi. Inn¹ sytuacj¹ mo¿e 

byæ np. koniecznoœæ wydzielenia z terenu 

zielonego (trawnika) drogi dla pieszych 

i zwi¹zana z tym koniecznoœæ 

wykonywania podbudowy a tym samym 

zmiany poziomu w³azu studzienki. 

Trzeci¹ mo¿liwoœci¹ jest czêsto 

spotykana sytuacja, gdy projektuj¹c 

kanalizacjê, nie znamy œciœle rzêdnej 

terenu lub zmienia siê ona w trakcie 

wykonywania robót. Wszystkie te sytuacje 

znacznie utrudniaj¹ monta¿ studzienek 

lub zmuszaj¹ wykonawcê do 

ich przebudowy. 

Studzienki produkcji Pipelife dziêki 

zastosowaniu teleskopowego mocowania 

w³azu, maj¹ mo¿liwoœæ wielokrotnego 

unoszenia, regulowania i dopasowywania 

siê do zmieniaj¹cych siê 

rzêdnych terenu (drogi). 

W opisanych sytuacjach wymagane 

jest jedynie przyciêcie rury trzonowej 

do ¿¹danej d³ugoœci i pozostawienie 

odpowiedniego zapasu d³ugoœci rury 

teleskopowej w rurze trzonowej (ok. 

30-40 cm) oraz pozostawienie 20 cm 

d³ugoœci teleskopu na jego stabilizacjê. 

W sytuacji gdy potrzebna jest regulacja 

(uniesienie) w³azu, to nale¿y 

usun¹æ warstwê utrzymuj¹c¹ w³az w drodze 

i podwa¿aj¹c ramê ¿eliwn¹, wysun¹æ 

teleskop do wymaganej rzêdnej 

(rys. obok). 

Regulacja teleskopu za pomoc¹ 

dŸwigni. 

Regulacja teleskopu przy pomocy liny. 




4.6. 

Odpowiednia konstrukcja tego 

w³azu dziêki wyprofilowaniu krawêdzi 

pod w³aœciwym k¹tem, zapewnia 

skompensowanie si³ poziomych tak, 

aby si³a wypadkowa na krawêdzi by³a 

przenoszona g³ównie jako si³a pionowa. 

zagêszczenia oraz sposobu wykonania 

wszystkich prac monta¿owych 

zgodnie z niniejszym katalogiem i 

sztuk¹ in¿yniersk¹. 

wci¹garka 

lub dŸwignia 

LATO 

z obu stron 

jednoczeœnie 

pokrywa 

w³azu 

poprzeczka 

drewniana 

nawierzchnia 

drogowa 

piasek 

¿wir 

nawierzchnia 

drogowa 

piasek 

¿wir 

lina 

03 


04 


4.6. 


5. 

MONTA¯ STUDZIENEK MABO 

Ze wzglêdu na wysoki stopieñ 

unifikacji wyrobów Pipelife, monta¿ 

ró¿nego typu studzienek produkcji 

Pipelife Polska Sp. z o.o. przebiega 

w podobny sposób. 

Roboty ziemne 

Szerokoœæ wykopu musi byæ wystarczaj¹ca 

dla swobodnego wykonania 

po³¹czenia rur ze studzienk¹. 

Po³¹czenie to wykonuje siê analogicznie 

do po³¹czenia bosego koñca i kielicha 

rury. Dla systemu studni z rur g³adkich 

PVC bêdzie to osadzenie bosego 

koñca rury w kielichu kinety (kielichy kinety 

posiadaj¹ system uszczelek wargowych) 

z jednej strony i osadzenia bosego 

koñca wylotu kinety w kielichu rury 

PVC z drugiej strony. Podejœcia 

boczne przystosowane s¹ do w³¹czenia 

bosego koñca rury PVC. 

W systemie studni PP dla rur Pragma 

® po³¹czenie bêdzie polega³o na 

wsuniêciu bosego koñca rury Pragma ® 

(z uszczelk¹ osadzon¹ w pierwszym 

rowku bosego koñca) w kielich kinety. 

Do ka¿dego z systemów studni 

(system dla rur PVC, system dla rur 

Pragma ® ) mo¿na w³¹czyæ zarówno 

PVC jak i PP. Jest to mo¿liwe dziêki 

specjalnej konstrukcji kielicha rur Pragma 

® i studni do tych rur. Aby po³¹czyæ 

dwa ró¿ne systemy nale¿y u¿yæ: adaptora 

Pragma ® /PVC lub pierœcienia zatrzaskowego 

(patrz rozdzia³ 4.4. "Monta¿ 

przewodów z PP Pragma ® "). 

Gruboœæ podsypki pod studzienk¹ 

powinna byæ taka, jak gruboœæ podsypki 

pod ruroci¹giem. Najczêœciej jest to 

warstwa o gruboœci 15 cm. Podsypka, 

na której ma byæ posadowiona studzienka 

mo¿e byæ formowana na dwa 

sposoby: 

1.Wykop nale¿y pog³êbiæ, a studzienkê 

nale¿y posadowiæ na podsypce z 

materia³u odk³adanego z wykopu po 

odpowiedniej jego selekcji i zagêszczeniu. 

2.Przywieziony z zewn¹trz materia³ 

sypki nale¿y umieœciæ w wykopie i 

lekko zagêœciæ. 

W³aœciwy materia³ na podsypkê i 

wype³nienie wokó³ rury trzonowej studzienki 

mo¿e byæ uzyskany przez odpowiedni¹ 

selekcjê gruntu wydobytego 

z wykopu lub dowieziony. Materia³ u¿yty 

na obsypkê studzienki (w tym rury 

trzonowej) musi byæ taki sam, jak materia³ 

u¿yty do wykonania obsypki ruroci¹gu. 

Materia³ u¿yty do zasypywania wykopu 

nie powinien zawieraæ g³azów, 

ostrych kamieni, bry³ gliny, kredy lub 

zmro¿onej ziemii. 

Je¿eli ruroci¹g wymaga wykonania 

dodatkowego fundamentu, to taki sam 

fundament musi posiadaæ studzienka. 

Monta¿ studzienki Pipelife 

Zarówno w przypadku ruroci¹gu jak 

i studzienki, nale¿y wykonaæ odpowiedni¹ 

warstwê wyrównawcz¹ na fundamencie. 

Szczegó³y wykonania, granulacja 

itp. s¹ takie same jak opisano 

to przy uk³adaniu ruroci¹gów. 





Monta¿ studzienek - zasady 

ogólne 

Czynnoœci przy monta¿u studzienek 

kanalizacyjnych i drenarskich zale¿¹ 

od typu studzienki i elementów 

sk³adowych konstrukcji studzienki. 

Ró¿nice w wykonawstwie zwi¹zane s¹ 

przede wszystkim z rodzajem zwieñczenia 

studzienki przy powierzchni (zakoñczenie 

rur¹ teleskopow¹ z w³azem 

¿eliwnym czy te¿ pierœcieniem i pokryw¹ 

betonow¹ lub ¿eliwn¹) oraz roz- 

Monta¿ studzienki z w³azem 

¿eliwnym bez osadnika 

Kompletna studzienka sk³ada siê z 

nastêpuj¹cych elementów: 

• kinety (w pe³nej gamie œrednic 

i dop³ywów bocznych); 

• rury trzonowej; 

• teleskopu zakoñczonego ¿eliwn¹ 

pokryw¹, odpowiedni¹ do danego 

zastosowania, wg projektu. 

Czynnoœci monta¿u: 

1. Kinetê posadawia siê sztywno na 

w³aœciwie przygotowanej podsypce, 

poprzez wciœniêcie tak, aby wype³niæ 

puste przestrzenie pod jej dnem. Kinetê 

³¹czy siê z ruroci¹gami analogicznie 

do ³¹czenia rur. Tak posadowion¹ 

kinetê zasypuje siê do wysokoœci 

ok. 15 cm powy¿ej wlotów kinety. 

2. Nastêpnie nale¿y przygotowaæ kinetê 

do monta¿u rury trzonowej, któr¹ 

trzeba najpierw przyci¹æ pi³¹ rêczn¹ 

lub mechaniczn¹ na potrzebn¹ 

d³ugoœæ. Rurê trzonow¹ nale¿y przyci¹æ 

do takiej d³ugoœci, aby rura teleskopowa 

by³a zag³êbiona w rurze 

trzonowej na min. 20 cm. Uszczelkê 

nale¿y oczyœciæ i posmarowaæ œrodkiem 

poœlizgowym. Koñcow¹ czêœæ 

rury trzonowej nale¿y przeszlifowaæ 

w celu usuniêcia zadziorów. Przed 

umieszczeniem rury trzonowej w kinecie, 

nale¿y zmierzyæ g³êbokoœæ, 

na jakiej rura bêdzie umieszczona 

w kinecie (odleg³oœæ pomiêdzy wewnêtrznym 

zwê¿eniem kinety a jej 

górn¹ krawêdzi¹). Tak zmierzony odcinek 

nale¿y zaznaczyæ na rurze pionowej. 

Przygotowan¹ rurê trzonow¹ 

nale¿y rêcznie wcisn¹æ w kinetê do 

wczeœniej zaznaczonej g³êbokoœci. 

3.Wokó³ kinety i rury trzonowej nale¿y 

bardzo starannie wykonaæ obsypkê 

i zasypanie wykopu z wymaganym 

stopniem zagêszczenia. Warunki 

wykonania, materia³, stopieñ zagêszczenia 

i u¿ywany sprzêt analogiczne 

jak dla ruroci¹gów. 

wi¹zaniem czêœci dolnej studzienki, 

czy jest to studzienka bez osadnika czy 

z osadnikiem. Przy wykonywaniu studzienki 

nale¿y uwzglêdniæ szczególne 

wymagania projektu odnoœnie poziomów 

i rzêdnych wzajemnego osadzania 

w studzienkach przewodów wlotowych 

i wylotowych, oraz ich umieszczenie 

w stosunku do dna studzienki. 

zasypka 15 cm 

³ata 

kontrolna 

4.Pierœcieñ uszczelniaj¹cy rury teleskopowej 

nale¿y oczyœciæ i posmarowaæ 

œrodkiem poœlizgowym od œrodka, 

w miejscu gdzie przesuwa siê teleskop. 

Umieœciæ teleskop w rurze 

trzonowej i w³o¿yæ do w³azu pokrywê. 




4.6. 

Poni¿ej podano czynnoœci zwi¹zane 

z wykonaniem typowych studzienek 

kanalizacyjnych i drenarskich, przy 

monta¿u których uwzglêdniono 

wszystkie elementy sk³adowe typowych 

studzienek. Rozwi¹zania konstrukcyjne 

tych studzienek zawarte s¹ 

w czêœci Katalogu: Asortyment wyrobów 

- “Studzienki kanalizacyjne i drenarskie”. 

Rys. 1 Rys. 2 Rys. 3 

Rys. 4 Rys. 5 Rys. 6 

5.Po zamontowaniu rury teleskopowej 

nale¿y ustaliæ poziom w³azu ¿eliwnego 

za pomoc¹ ³aty niwelacyjnej. 

6.Przy zasypywaniu nale¿y zwróciæ 

szczególn¹ uwagê na to, aby wype³nienie 

wokó³ górnej czêœci studzienki 

by³o roz³o¿one równomiernie. Materia³ 

wype³niaj¹cy powinien byæ bardzo 

dobrze zagêszczony, aby umo- 

05 


06 


4.6. 


Monta¿ teleskopu 

Przy instalowaniu w³azów studzienek 

w drogach, musz¹ byæ zawsze 

spe³nione nastêpuj¹ce warunki: 

1. Ramy w³azów ¿eliwnych musz¹ byæ 

zatopione w asfalcie na g³êbokoœci 

min.100 mm (lub osadzone w wylewanej 

p³ycie betonowej na d³ugoœci 

min. 100 mm - patrz rysunek obok) 

2. W pocz¹tkowej fazie robót w³az powinien 

byæ wyci¹gniêty (uniesiony) 

ponad powierzchniê asfaltu o oko³o 

50 mm, aby zapewniæ wystarczaj¹c¹ 

przestrzeñ do wykonania nastêpnych 

robót. 

3. Podstawow¹ spraw¹ jest ca³kowite 

usuniêcie piasku lub ¿wiru z górnej 

czêœci studzienki. Asfalt musi ca³kowicie 

przylegaæ do ¿eliwnej ramy 

w³azu. 

4. W³az powinien byæ osadzony (wciœniêty) 

w gor¹cy asfalt, który musi byæ 

bardzo dobrze upakowany pod ram¹ 

w³azu. 

5. ¯wir, ewentualnie piasek, musi byæ 

bardzo dobrze zagêszczony w obszarze 

wokó³ rury. 

6.Górna powierzchnia w³azu musi byæ 

zlicowana z powierzchni¹ dywanika 

asfaltowego, nie poni¿ej i nie powy- 

¿ej powierzchni jezdni. 

7. Powierzchniê drogi mo¿na walcowaæ 

³¹cznie z zainstalowanym 

w³azem studzienki. 

8.Nale¿y zastosowaæ takie œrodki 

ostro¿noœci, aby ¿wir, piasek lub asfalt 

nie dostawa³y siê do wnêtrza studzienki 

w czasie instalacji. 

Studzienki musz¹ byæ 

zawsze przygotowane 

w taki sposób, aby by³a 

mo¿liwoœæ osadzenia w³azu w asfalcie 

na minimum 100 mm. 

Trzeba zachowaæ ostro¿noœæ 

w czasie przemieszczania, instalowania 

a szczególnie podczas zasypywania 

wykopów, aby nie 

uszkodziæ studzienek. 

min. 100 

250 - 500 

min. 100 

min. 0,5 % 

pierœcieñ 

uszczelniaj¹cy 

Wszystkie wymiary podano w [mm] 

980 

160 

min. 200 

d 315 mm 

d 400 mm 

powierzchnia asfaltu 

min. 100 mm 

osadzenia w asfalcie 

¿wir ( ew. piasek) 

bardzo dobrze zagêszczony 

min. 0,5 % 

rura teleskopowa 

rura trzonowa 

podbudowa 

nawierzchni 

Przyk³adowe osadzenie teleskopu T 50 w nawierzchniach asfaltowych. 





Monta¿ studzienki z w³azem 

¿eliwnym i osadnikiem 

Studzienka sk³ada siê z: 

• rury trzonowej z osadnikiem, 

• dna, 

• teleskopu zakoñczonego 

w³azem ¿eliwnym z pokryw¹. 

Czynnoœci przy monta¿u studzienki: 

1. Najpierw przygotowuje siê rurê trzonow¹ 

z osadnikiem. Czêœæ osadow¹ 

uzyskuje siê poprzez wyciêcie na odpowiedniej 

wysokoœci otworów wlotowych 

i wylotowych ruroci¹gów 

w studzience. Wylot ze studzienki 

umiejscawia siê na wysokoœci zale- 

¿nej od projektowanej pojemnoœci 

osadnika. W standardowych wykonaniach 

otwory wylotowe umieszczone 

s¹ na wysokoœci 250 mm lub 

560 mm nad dnem. 

2. W otwory wlotowy i wylotowy nale¿y 

w³o¿yæ uszczelkê, w któr¹ wciska siê 

odpowiedni króciec (rys. obok). W razie 

potrzeby wylot ze studzienki mo- 

¿na zasyfonowaæ przy pomocy odpowiedniej 

kszta³tki. Do tego celu wykorzystaæ 

mo¿na np. dwa ³uki 45 0 (rys. 

obok). 

3. Przycina siê rurê trzonow¹ do wymaganej 

wysokoœci. 

4. Zamyka siê dno studzienki pokryw¹. 

Rurê trzonow¹ zamkniêt¹ od do³u 

dnem i przyciêt¹ do odpowiedniej wysokoœci 

nale¿y posadowiæ na sztywno 

na w³aœciwie przygotowanej podsypce, 

poprzez wciœniêcie tak, aby wype³niæ 

puste przestrzenie pod dnem i nastêpnie 

wykonuje siê czynnoœci6–9opisane 

przy monta¿u studzienki z w³azem 

¿eliwnym, bez osadnika, przy uwzglêdnieniu 

warunków 1–8dotycz¹cych 

"Monta¿u teleskopu". 

szczegó³ “a” 




rura 

teleskopowa 

zakoñczona 

w³azem 

uszczelka 

Przyk³adowe rozwi¹zanie konstrukcji studzienki z osadnikiem V=70 dm 3 

zasyfonowanie 

- dwa kolana 45 0 

V= 70 dm 3 

4.6. 

Przyk³adowe rozwi¹zania zasyfonowania wylotów ze studzienek z osadnikiem 

“A” 

rura 

trzonowa 

z osadnikiem 

pokrywa 

(dno) 

H = 750 mm 

07 


08 


4.6. 


Monta¿ studzienki z pokryw¹ betonow¹ 

lub ¿eliwn¹ bez osadnika. 

W tym przypadku dolna czêœæ studzienki 

wykonywana jest wed³ug zasad 

dotycz¹cych studzienek z w³azem 

¿eliwnym bez osadnika. 

Czynnoœci przy wykonaniu studzienki: 

1–6Wyszczególnione w punkcie 

"Monta¿ studzienek z w³azem ¿eliwnym 

bez osadnika". 

W tym przypadku rurê trzonow¹ nale- 

¿y przyci¹æ na tak¹ wysokoœæ, aby 

pomiêdzy jej górn¹ krawêdzi¹ a spadem 

pokrywy betonowej zosta³a 

przerwa 50 mm. 

7.Na³o¿yæ wybrany (w zale¿noœci 

od rodzaju pokrywy) pierœcieñ betonowy 

wokó³ rury trzonowej (rys. 

obok). W miarê potrzeby wykonaæ 

wokó³ betonowego krêgu obsypkê, 

odpowiednio zagêœciæ, wyrównaæ 

powierzchniê terenu. 

8. Po³o¿yæ na odpowiednim pierœcieniu 

pokrywê betonow¹ lub ¿eliwn¹. 

W podobny sposób wykonuje siê 

studzienkê z pokryw¹ betonow¹ z 

osadnikiem. 

Studzienka drenarska kryta z osadnikiem 

lub bez osadnika 

Studzienka sk³ada siê z: 

• rury trzonowej 

• pokrywy 

• dna 

Czynnoœci przy wykonywaniu studzienki: 

1. Przygotowuje siê rurê trzonow¹, 

któr¹ nale¿y przyci¹æ do wymaganej 

d³ugoœci i wyci¹æ otwory wlotowe 

i wylotowy na odpowiednich poziomach, 

wymaganych projektem. 

2. Ustawiæ rurê trzonow¹ zamkniêt¹ 

od do³u dnem na przygotowanej podsypce, 

dok³adnie doci¹æ, pod³¹czyæ 

ruroci¹gi za pomoc¹ uszczelek i króæców. 

3. Zamkn¹æ górn¹ krawêdŸ rury trzonowej 

pokryw¹. Na pokrywie nale¿y 

umieœciæ kawa³ek metalu lub drutu 

identyfikacyjnego dla u³atwienia 

póŸniejszego odszukiwania studzienki 

w terenie za pomoc¹ wykrywacza 

metalu. 

Studzienka z pierœcieniem betonowym i pokryw¹ a) ¿eliwn¹, b) betonow¹ 

4. Zasypaæ rêcznie wykop a¿ do wysokoœci 

20-25 cm ponad poziom pokrywy. 

Przy zasypywaniu nale¿y 

zwróciæ uwagê na to, aby wype³nienie 

wokó³ studzienki by³o równomiernie 

roz³o¿one i dobrze zagêszczone. 

Pozosta³y zasyp wykopu nale¿y wykonaæ 

³¹cznie z zasypywaniem rowków 

drenarskich. 

Niezale¿nie od typu instalowanej 

studzienki nale¿y zwracaæ uwagê, aby 

grunt zasypu nie zawiera³ zmro¿onych 

bry³, kamieni ani gruzu o ostrych krawêdziach. 

Przyk³ad monta¿u krytej studzienki 

drenarskiej 




4.7. ODBIORY ROBÓT, 

PRÓBY SZCZELNOŒCI

ODBIORY ROBÓT, PRÓBY SZCZELNOŒCI RUROCI¥GÓW 

1. WARUNKI OGÓLNE ODBIORÓW ROBÓT 

Odbiór robót przy budowie ruroci¹gów 

z tworzyw sztucznych nale¿y 

prowadziæ w oparciu o normy miarodajne 

dla zastosowañ przewodów (wodoci¹gowe, 

kanalizacyjne, gazowe) oraz 

podane w niniejszym katalogu warunki 

dotycz¹ce robót ziemnych (podsypki, 

obsypki i zasypki ruroci¹gu) oraz monta¿u 

przewodów. 

Ze wzglêdu na specyfikê pracy 

ruroci¹gu elastycznego u³o¿onego 

w gruncie, w ramach badañ i odbioru 

nale¿y uwzglêdniæ: 

• wykopy: sprawdzenie zgodnoœci 

cech mechanicznych gruntu 

rodzimego z przyjêtym w projekcie, 

na poziomie obsypki rury, 

• pod³o¿e nienoœne: wymiana 

gruntu, zakres wzmocnienia, 

2. 

Niezale¿nie od wymagañ 

okreœlonych w normie, 

przed przyst¹pieniem do 

przeprowadzania próby szczelnoœci, 

nale¿y zachowaæ nastêpuj¹ce 

warunki: 

• ewentualne wymagania Inwestora 

zwi¹zane z prób¹ powinny 

byæ œciœle okreœlone w projekcie, 

• zastosowane do budowy przewodu 

materia³y powinny byæ 

zgodne z obowi¹zuj¹cymi normami, 

• wszystkie z³¹cza powinny byæ odkryte 

oraz w pe³ni widoczne i dostêpne, 

• odcinek przewodu na ca³ej 

d³ugoœci powinien byæ zabezpieczony 

przed wszelkimi przemieszczeniami, 

• podsypka (warstwa wyrównawcza): 

zgodnoœci wymiarów, rodzaj 

materia³u i wskaŸnika zagêszczenia, 

• obsypka w strefie ruroci¹gu: 

zgodnoœæ wymiarów rodzaju 

materia³u oraz wskaŸnika zagêszczenia, 

• szczelnoœæ przewodu: próby 

szczelnoœci, 

• zasypka wykopu: materia³, 

wskaŸnik zagêszczenia pod 

drogami, 

• badania na deformacje przekroju 

poprzecznego ruroci¹gu 

w przypadku przewodów kanalizacyjnych. 

Badania dotycz¹ce robót nale¿y 

przeprowadzaæ zgodnie z postanowieniami 

norm [B1, B2, B3, C1]. WskaŸniki 

zagêszczenia gruntu powinny byæ po- 

PRÓBA SZCZELNOŒCI PRZEWODÓW CIŒNIENIOWYCH Z PVC I PE 

Zasady ogólne 

Dla sprawdzenia wytrzyma³oœci 

rur i szczelnoœci z³¹cz w ruroci¹gu 

ciœnieniowym z PVC i PE nale¿y przeprowadziæ 

próbê ciœnieniow¹ hydrauliczn¹. 

Próbê hydrauliczn¹ nale¿y przeprowadziæ 

po u³o¿eniu przewodu i po wykonaniu 

warstwy ochronnej. 

Wszystkie z³¹cza powinny byæ odkryte 

dla mo¿liwoœci sprawdzenia 

ewentualnych przecieków. 

Pipelife Polska Sp. z o.o. dopuszcza 

stosowanie technologii pozwalaj¹cej 

na ca³kowite zasypywanie ruroci¹gów 

w wykopach, a nastêpnie dokonania 

prób szczelnoœci (prób ciœnie- 

• dok³adnie wykonana obsypka i 

zamocowane z³¹cza, 

• wszelkie odga³êzienia od przewodu 

powinny byæ zamkniête, 

• profil przewodu powinien byæ 

wykonany z lekkim nachyleniem 

i powinien umo¿liwiaæ jego 

odpowietrzenie i odwodnienie, 

a urz¹dzenia odpowietrzaj¹ce 

powinny byæ zainstalowane 

w najwy¿szych punktach 

badanego odcinka, 

• odcinek poddany próbie mo¿e 

mieæ d³ugoœæ oko³o 600 m–dla 

wykopów nieumocnionych ze 

skarpami, 

• próba mo¿e siê odbyæ najwczeœniej 

po 48 godzinach po wykonaniu 

obsypki. 




4.7. 

twierdzone badaniami laboratoryjnymi, 

okreœlanymi metod¹ Proctora [B1]. 

Zale¿nie od przyjêtej technologii i 

organizacji robót w procesie realizacji 

budowy maj¹ miejsce odbiory czêœciowe 

i odbiory koñcowe [B17]. 

Odbiory czêœciowe odnosz¹ siê do 

poszczególnych etapów robót podlegaj¹cych 

zakryciu przed zakoñczeniem 

budowy kolejnych odcinków przewodu. 

Odbiór koñcowy obejmuje odbiór 

przewodu lub jego odcinka przed przekazaniem 

go do eksploatacji. 

Odbiory, czêœciowy i koñcowy, powinny 

byæ dokonywane komisyjnie 

przy udziale przedstawicieli Nadzoru 

Inwestorskiego, Wykonawcy i U¿ytkownika 

i powinny byæ potwierdzone 

odpowiednimi protoko³ami. 

niowych). Bli¿szych informacji udziela 

Dzia³ Techniczny. 

Próby szczelnoœci nale¿y wykonywaæ 

dla kolejnych odbieranych odcinków 

przewodu, jednak¿e na ¿¹danie 

Inwestora lub U¿ytkownika, próbê 

szczelnoœci nale¿y przeprowadzaæ 

równie¿ dla ca³ego przewodu. 

Próba szczelnoœci powinna 

byæ przeprowadzona 

zgodnie z zaleceniami 

normy [B14] oraz [C16]. 

01 

ODBIORY ROBÓT, PRÓBY SZCZELNOŒCI RUROCI¥GÓW

02 4.7. 



dolna 

koñcówka 

pompa ciœnieniowa 

rêczna lub t³okowa 

p³yta oporowa 

Naprê¿enia 

przenoszone 

przez podnoœnik 

Podczas wykonywania próby 

szczelnoœci nale¿y przestrzegaæ nastêpuj¹cych 

zasad ogólnych: 

• wykonanie ruroci¹gu powinno 

byæ zgodne z instrukcjami podanymi 

przez producenta 

• odpowietrzenia ruroci¹gu powinny 

znajdowaæ siê w jego najwy¿szych 

punktach, a podczas 

Interpretacja wyników próby 

szczelnoœci 

Jednym z podstawowych kryteriów 

oceny jakoœci wykonywanych prac instalacyjnych 

jest tak zwana próba 

szczelnoœci. Próba taka powinna byæ 

przeprowadzona zgodnie z obowi¹zuj¹cymi 

normami. Wymagana procedura 

badania szczelnoœci odcinków 

przewodu z zastosowaniem próby hydraulicznej 

opisana jest w Polskiej Normie 

[B14]. Opis wykonania takiej próby 

powinien stanowiæ czêœæ projektu, z zachowaniem 

warunków ogólnych podanych 

powy¿ej. 

W celu u³atwienia praktycznego 

wykonania zadania, z uwzglêdnieniem 

w³aœciwoœci lepkosprê¿ystych ruroci¹gów 

wykonanych z tworzyw termoplastycznych, 

nale¿y kierowaæ siê 

wskazówkami podanymi przez firmê 

Pipelife. 

rura pomiarowa 

trójnik z bocznymi 

rozporami 

zawór odpowietrzaj¹cy 

i/lub zawór spustowy 

manometr z dok³adn¹ 

podzia³k¹ (min.0,01MPa) 

ko³nierze zdejmowane 

przy nape³nianiu 

lub zaœlepianiu 

po³¹czenie ko³nierzowe 

do koñcówek 

badanego przewodu 

BADANY ODCINEK PRZEWODU 

nape³niania powinny byæ otwarte 

• badany odcinek przewodu nale- 

¿y wype³niaæ wod¹ od najni¿szego 

punktu 

• prêdkoœæ nape³niana powinna 

wynosiæ 7 godzin /km ruroci¹gu, 

niezale¿nie od jego œrednicy 

• temperatura wody u¿ywanej 

przy próbie nie powinna przekraczaæ 

20 0 C 

Ruroci¹gi wykonane z materia³ów 

lepkosprê¿ystych poddane dzia³aniu 

sta³ego naprê¿enia, jakim podczas 

próby szczelnoœci jest ciœnienie wewnêtrzne, 

ulegaj¹ odkszta³ceniu polegaj¹cym 

na zwiêkszaniu siê ich œrednicy 

i d³ugoœci. Czas trwania takiego odkszta³cenia 

równy jest czasowi 

dzia³ania naprê¿enia. Mówimy wówczas, 

¿e materia³ z jakiego wykonany 

jest ruroci¹g ulega pe³zaniu. Pe³zanie 

to ma szczególnie du¿e znaczenie w 

przypadku rur wykonanych z PE i PP. 

Rury z PVC równie¿ ulegaj¹ zjawisku 

pe³zania, ale w mniejszym stopniu. Jak 

³atwo przewidzieæ, zwiêkszenie wymiarów 

poddawanego próbie szczelnoœci 

ruroci¹gu w wyniku pe³zania bêdzie powodowa³o 

spadek ciœnienia próbnego. 

specjalna kszta³tka 

z ko³nierzem 

i stopk¹ 

górna 

koñcówka 

blok oporowy 

betonowy 

Przyk³adowy schemat instalacji do próby szczelnoœci 

• przewód nie powinien byæ 

nas³oneczniony, a zim¹ temperatura 

jego powierzchni zewnêtrznej 

nie mo¿e spaœæ poni¿ej 

+1 0 C 

• próbê ciœnienia nale¿y przeprowadzaæ 

co najmniej 48 godzin 

po zasypaniu ruroci¹gu 

W zwi¹zku z tym, ¿e wymogi Polskiej 

Normy [B14] nie uwzglêdniaj¹ zjawiska 

pe³zania ruroci¹gu wykonanego 

z tworzyw termoplastycznych, firma 

Pipelife zaleca stosowanie procedury 

badania szczelnoœci opracowanej 

z uwzglêdnieniem opisanych wy¿ej 

w³aœciwoœci tych materia³ów. 

Ogólna zasada wykonywania próby 

szczelnoœci polega na wype³nieniu 

wod¹ poddawanego próbie odcinka 

sieci. Nastêpnie ciœnienie w przewodzie 

podnosi siê do okreœlonej warunkami 

technicznymi wartoœci, a po 

up³ywie wymaganego czasu ustala siê 

iloœæ wody, jak¹ ewentualnie nale¿y dopompowaæ, 

aby utrzymaæ sta³¹ wartoœæ 

wymaganego ciœnienia. W³aœnie 

na podstawie tej iloœci wody ustalana 

jest szczelnoœæ przewodu. 




ODBIORYROBÓT,PRÓBYSZCZELNOŒCIRUROCI¥GÓW 

Przebieg samej próby hydraulicznej 

przedstawiono poni¿ej: 

stala siê wartoœæ ciœnienia 

próbnego PP równ¹ ciœnieniu nominalnemu 

PN. Ciœnienie takie 

nale¿y utrzymywaæ przez okres 

dwóch godzin, a jego ewentualne 

niewielkie spadki (w granicach 

0, bar) nale¿y rekompensowaæ 

poprzez dopompowanie 

wody. 

Nastêpnie wartoœæ ciœnienia 

próbnego PP zwiêksza siê do 

wartoœci PP 1,5 PN i utrzymuje 

przez okres dwóch godzin z ewentualnym 

ponownym dopompowaniem 

wody. 

Po up³ywie tego czasu wartoœæ 

ciœnienia próbnego ponownie 

zmniejsza siê do wartoœci ciœnienia 

nominalnego, a po up³ywie 

jednej godziny sprawdza siê, 

czy dla utrzymania tej wartoœci 

ciœnienia konieczne jest dopompowanie 

wody do przewodu. eœli 

tak, to iloœæ dopompowanej 

wody nie mo¿e przekroczyæ wartoœci 

maksymalnej okreœlonej ze 

wzoru: 

-w przypadku ruroci¹gów z PVC 

-w przypadku ruroci¹gów z P 

3. 

35 ΔQ [l/km * h] 

50 

250 

450 

PRÓBY SZCZELNOŒCI PRZEWODÓW KANALIZACYJNYCH Z PVC, PE I PP Pragma � 

Próby szczelnoœci przewodów kanalizacyjnych 

nale¿y przeprowadzaæ 

zgodnie z zaleceniami normy B17 . 

Przewody kanalizacyjne nale¿y 

poddaæ badaniom w zakresie szczelnoœci 

na: 

Pr a szczelno ci na eksfil racj 

ako pierwsze badanie nale¿y wykonaæ 

próbê szczelnoœci na eksfiltracjê: 

1. Próbê nale¿y przeprowadziæ odcinkami 

o d³ugoœci równej odleg³oœci 

miêdzy studzienkami rewizyjnymi. 

. Ca³y badany odcinek przewodu powinien 

byæ zastabilizowany przez 

wykonanie obsypki, a w miejscach 

³uków i d³u¿szych odga³êzieñ 

czasowo zabezpieczony przed 

rozszczelnieniem siê z³¹cz podczas 

wykonywania prób szczelnoœci. 

3. Producent dopuszcza zakrycie 

gruntem (obsypk¹) ca³ych ruroci¹gów 

przed wykonaniem 

prób szczelnoœci w przypadku 

W celu orientacyjnego okreœlenia 

wartoœci maksymalnej iloœci dopompowanej 

wody mo¿na pos³u¿yæ siê zamieszczonymi 

poni¿ej wykresami. 




30 

25 

20 

15 

10 

5 

0 

650 

850 

1050 

1250 

1450 d [mm] 

a y a na dopu zcza na i o wody 

a a o e y wpo powana d a 

utrzy ania ta e warto ci ci nienia 

no ina nego � a d a 

rurociag w P 

2 -4 

Q = 0,75 d 10 [l / km h] 

Δ max dop. 

Δ Q max dop. = 0,02 di -1[l / km h] 

eksfiltracjê przenikanie wód 

lub œcieków z przewodu do 

gruntu, 

zamontowania rur z uszczelk¹ 

ewer- ock. zczegó³owych 

wytycznych udziela Pipelife. 

4. Wszystkie otwory badanego odcinka 

powinny byæ dok³adnie zaœlepione 

za pomoc¹ balonu gumowego, 

korka lub tarczy odpowiednio 

uszczelnionych oraz 

umocowanych w sposób zabezpieczaj¹cy 

z³¹cza przed rozlunieniem 

podczas próby. 

5. Podczas próby poziom zwierciad³a 

wody gruntowej nale¿y obni¿yæ 

co najmniej 0,5 m poni¿ej 

dna wykopu. 

6. Poziom zwierciad³a wody w studzience 

wy¿ej po³o¿onej, powinien 

mieæ rzêdn¹ ni¿sz¹ o co najmniej 

0,5 m w stosunku do rzêd- 

i 

i 

12 

11 

10 

9 

8 

7 

6 

5 

4 

3 

2 

1 

0 

ΔQ [l/km * h] 

Q 

d - 

i 

d [mm] 

i 

50 

100 

150 

200 

250 

300 

350 

400 

a y a na dopu zcza na i o wody 

a a o e y wpo powana d a 

utrzy ania ta e warto ci ci nienia 

no ina nego � a d a 

rurociag w P 

gdzie: 

- dopuszczalna objêtoœæ wody 

[ l/km h]; 

œrednica wewnêtrzna poddawanego 

próbie odcinka ruroci¹gu [mm]. 

max dop. 

4.7. 

infiltracjê przenikanie wód 

gruntowych do przewodu kanalizacyjnego. 

nej terenu przy dolnej studzience. 

7. Po nape³nieniu przewodu wod¹ i 

osi¹gniêciu w studzience górnej 

poziomu zwierciad³a wody na wysokoœci 

0,5 m ponad górn¹ krawêdzi¹ 

otworu wylotowego, nale- 

¿y przerwaæ dop³yw wody i tak 

ca³kowicie nape³niony odcinek 

przewodu pozostawiæ przez 1 godzinê 

w celu nale¿ytego odpowietrzenia 

i ustabilizowania siê poziomu 

wody w studzienkach. 

8. Po tym czasie, podczas trwania 

próby szczelnoœci, nie powinno 

byæ ubytku wody w studzience 

górnej. Czas próby wynosi: 

30 min dla odcinka przewodu 

do 50 m, 

60 min dla odcinka przewodu 

powy¿ej 50m. 

03 

ODBIORY ROBÓT, PRÓBY SZCZELNOŒCI RUROCI¥GÓW

04 4.7. 



Próba szczelnoœci na infiltracjê 

Z³¹cza kielichowe z uszczelnieniem 

w postaci uszczelki gumowej 

o specjalnej konstrukcji posiadaj¹ 

dzia³anie dwustronne o jednakowej ja- 

Pomiar wielkoœci pocz¹tkowego 

ugiêcia rury kanalizacyjnej 

W przypadku, gdy g³êbokoœæ przykrycia 

uk³adanych rur przekracza3–4m, 

wskazane jest sprawdzenie, czy dopuszczalna 

wielkoœæ ugiêcia d³ugotrwa³ego 

(ostatecznego) nie zostanie 

przekroczona. 

W tym celu, w ci¹gu 24 godzin po 

ca³kowitym zasypaniu wykopu, nale¿y 

zmierzyæ rzeczywist¹ wielkoœæ ugiêcia 

pocz¹tkowego rury. 

Aby wyznaczyæ wartoœæ ugiêcia 

pocz¹tkowego nale¿y dokonaæ pomiaru 

pionowej œrednicy wewnêtrznej d1 

przed wykonaniem zasypania wykopu, 

a nastêpnie dokonaæ takiego samego 

pomiaru d2 po 24 godzinach od zakoñczenia 

zasypania wykopu, kiedy rura 

jest ca³kowicie obci¹¿ona. (patrz rys. 

poni¿ej). Próbê przeprowadza siê specjalnym 

urz¹dzeniem wprowadzanym 

4. ODBIÓR SIECI GAZOWEJ 

Próbê szczelnoœci dla przewodów 

gazowych nale¿y wykonaæ zgodnie z 

wymogami Polskiej Normy [B20], 

Zarz¹dzeniem nr 47 [A11] i dodatkowymi 

wymogami w³aœciwego terenowo 

Okrêgowego Zak³adu Gazownictwa. 

Odbiór sieci gazowej powinien odbywaæ 

siê zgodnie z wymogami ustawy 

[A1] oraz w³aœciwego terenowo Okrêgowego 

Zak³adu Gazownictwa. Stosuje 

siê nastêpuj¹ce rodzaje odbiorów: 

koœci, tj. zabezpieczaj¹ szczelnoœæ 

w obu kierunkach zarówno przy eksfiltracji, 

jak i infiltracji. 

do wnêtrza rury, na odleg³oœæ min. 

3,0 m od studzienki rewizyjnej. 

Zmiana œrednicy pionowej wyra- 

¿ona jako procent œredniej œrednicy rury 

nieodkszta³conej, jest wtedy ugiêciem 

pocz¹tkowym: 

δv 

d-d 

= 

d d-e 

n 

(( 1 2 

n 

100 % 

Wielkoœæ pocz¹tkowego pionowego 

odkszta³cenia rury nie powinna 

przekraczaæ 3–4%. 

Pomiar ugiêcia rury 

a) odbiór trasy przewodu gazowego 

(skrzy¿owania i oznakowanie), 

b) odbiór elementów przewodu gazowego, 

c) odbiór koñcowy przewodu gazowego. 

Odbiór trasy przewodu gazowego 

nale¿y przeprowadziæ na podstawie 

projektu technicznego przez oglêdziny, 

wykonanie pomiarów, sprawdzenie 

Pozytywna próba szczelnoœci na 

eksfiltracjê wskazuje równie¿, ¿e przewód 

o uszczelnieniu Sewer-Lock zachowuje 

szczelnoœæ na infiltracjê, wobec 

czego wykonanie jej mo¿e byæ zaniechane. 

gdzie: 

dn - œrednica zewnêtrzna rury [mm] 

e - gruboœæ œcianki rury [mm] 

d1,d2 - œrednice wewnêtrzne rury, 

odpowiednio przed zasypaniem 

i po zasypaniu wykopu [mm] 

zgodnoœci z obowi¹zuj¹cymi normami, 

sprawdzenie zaœwiadczeñ o jakoœci 

oraz sprawdzenie innych dokumentów 

dotycz¹cych badañ. 

Odbiór koñcowy przewodu gazowego 

nale¿y przeprowadziæ przed oddaniem 

przewodu do eksploatacji. 

Przy odbiorze nale¿y przedstawiæ i 

sprawdziæ dokumentacjê budowy sieci 

zgodnie z wymogami Ustawy “Prawo 

Budowlane” [A1] oraz dodatkowymi 

wymogami w³aœciwego terenowo 

Okrêgowego Zak³adu Gazownictwa. 




d 

1 

e 

dn 

δ 

v 

d 

2

4.8. TECHNOLOGIA 

ROBÓT 

DRENARSKICH

TECHNOLOGIA ROBÓT DRENARSKICH 

1. 

ZAKRES ZASTOSOWANIA SYSTEMÓW DRENARSKICH PIPELIFE 

Systemy drenarskie Pipelife znajduj¹ 

zastosowanie we wszystkich dziedzinach 

gospodarki i budownictwa, 

gdzie chodzi o uregulowanie stosunków 

wodnych, obni¿enie zwierciad³a 

wód gruntowych i odprowadzenie nadmiaru 

nap³ywaj¹cych wód. 

Systemy drenarskie Pipelife przeznaczone 

s¹ do budowy drena¿y poziomych 

w ró¿norodnych warunkach 

geologicznych i hydrogeologicznych. 

Drena¿e poziome nale¿¹ do systemów 

najczêœciej stosowanych do odwodnienia 

terenów i zabezpieczenia 

przed nap³ywem wody we wszystkich 

dziedzinach budownictwa l¹dowego 

i wodnego, do drenowania terenów 

u¿ytkowania rolniczego oraz w in¿ynierii 

œrodowiska. 

Systemy drenarskie z rur karbowanych 

z PVC, ze wzglêdu na charakterystykê 

technologiczn¹, wytrzyma³oœæ 

i wymiary rur, przeznaczone s¹ 

do odwadniania u¿ytków rolnych, parków, 

zieleñców, terenów sportowych 

i rekreacyjnych, poboczy dróg i nasypów 

oraz p³ytko posadowionych budynków 

i budowli podziemnych. 

Systemy drenarskie z PP zalecane 

s¹ przy odwodnieniach g³êbiej posadowionych 

obiektów in¿ynierii l¹dowej, 

budowli podziemnych, obiektów 

o nawierzchni utwardzonej, takich jak: 

autostrady, drogi, ulice, lotnicze drogi 

startowe, parkingi, do budowy drena¿y, 

skarp zapór ziemnych i wa³ów opaskowych 

oraz w in¿ynierii œrodowiska do 

budowy drena¿y wodnych i sk³adowisk 

odpadów. 

Rury drenarskie perforowane 

z PVC i PP stosowane s¹ przede 

wszystkim do wykonywania ruroci¹gów 

odwadniaj¹cych, s³u¿¹cych do 

ods¹czania wody z otaczaj¹cego gruntu 

i obni- ¿ania poziomu wody gruntowej. 

Rury drenarskie nieperforowane 

stosowane s¹ do budowy zbieraczy, ruroci¹gów 

zbiorczych, kolektorów i ruroci¹gów 

odprowadzaj¹cych wody drena¿owe 

do odbiorników. Do tego celu 

mog¹ te¿ byæ wykorzystane, w miarê 

potrzeb, rury przeznaczone do budowy 

grawitacyjnych systemów kanalizacji 

zewnêtrznej, a w systemach drenarskich 

pompowych, tak¿e rury ciœnieniowe 

przeznaczone do budowy sieci wodoci¹gowych. 

...do odwodnieñ u¿ytków rolnych, 

budynków... 

...do odwodnieñ autostrad, dróg, ulic, 

pasów startowych... 

...do odwodnieñ parków, zieleñców... 

...do odwodnieñ obiektów 

sportowych... 

...do odwodnieñ sk³adowisk odpadów... 




4.8. 

01 

TECHNOLOGIA ROBÓT DRENARSKICH

02 


4.8. 


Drena¿e poziome s¹ systemami 

s³u¿¹cymi do trwa³ego obni¿ania poziomu 

wody gruntowej, odprowadzania 

nadmiaru wody i utrzymywania lustra 

wody na wymaganym poziomie, zale- 

¿nym od charakteru i u¿ytkowania odwadnianego 

obiektu. 

Z uwagi na u¿ytkowanie obiektu 

mo¿na wyró¿niæ dwa podstawowe rodzaje 

drena¿y: 

1.Drena¿e u¿ytków rolnych (gruntów 

ornych, u¿ytków zielonych, sadów), 

miejskich terenów zielonych, terenów 

sportowych o nawierzchni tra- 

2. 

G£ÊBOKOŒÆ DRENA¯U 

G³êbokoœæ drenowania oznacza 

g³êbokoœæ uk³adania ruroci¹gów odwadniaj¹cych, 

czyli odleg³oœæ od powierzchni 

terenu do dna rowka drenarskiego. 

W drenowaniu u¿ytków rolnych 

g³êbokoœæ s¹czków zale¿y od rodzaju 

uprawianych roœlin, w³aœciwoœci i uwarstwienia 

profilu glebowego, warunków 

zasilania w wodê, spadków i rzeŸby terenu. 

Œrednia g³êbokoœæ drenowania 

wynosi: 

• 80-110 cm – dla gruntów ornych, 

warzywniaków, plantacji krzewów 

jagodowych, szkó³ek 

drzewnych 

• 70-90 cm – dla ³¹k i pastwisk 

• 110 –150 cm – dla sadów 

i chmielników 

Dopuszcza siê lokalne zmniejszenie 

g³êbokoœci drenowania przy stosowaniu 

sztucznych spadków, przejœæ 

przez obni¿enia terenowe itp. Przykrycie 

s¹czków nie mo¿e byæ jednak 

mniejsze ni¿ 70 cm (na terenach polderowych 

60 cm), ze wzglêdu na mo¿liwoœæ 

uszkodzenia ruroci¹gów ciê¿kimi 

maszynami w trakcie uprawy lub zbiorów. 

3. 

wiastej itp., gdzie wymogi odnoœnie 

drenowania zwi¹zane s¹ z zapewnieniem 

odpowiednich warunków wodnych 

w przypowierzchniowej warstwie 

gruntu, w strefie korzenienia siê roœlin 

i drzew. Drena¿e te zasilane s¹ g³ównie 

wod¹ pochodz¹c¹ z opadów atmosferycznych 

infiltruj¹cych do gleby. 

2. Drena¿e obiektów in¿ynierskich, 

gdzie ruroci¹gi i obiekty drena¿u 

odwadniaj¹cego po³¹czone s¹ zwykle 

w konstrukcyjn¹ ca³oœæ z fundamentami, 

pod³o¿em oraz urz¹dzeniami od- 

Na obszarach, na których przewidywane 

s¹ g³êbokie zabiegi agromelioracyjne 

(np. orka z pog³êbieniem), 

g³êbokoœci drenowania powinny byæ 

odpowiednio zwiêkszone tak, aby 

przewy¿sza³y g³êbokoœæ planowanych 

zabiegów o 30 – 40 cm. 

Maksymalna dopuszczalna g³êbokoœæ 

za³o¿enia s¹czków wynika z mo- 

¿liwoœci przesuszenia gleby i nie powinna 

przekraczaæ: 

• 100 cm – na glebach lekkich 

• 130 cm – na glebach œrednich 

• 150 cm – na glebach ciê¿kich 

Przy odwodnieniu obiektów in- 

¿ynierskich o g³êbokoœci za³o¿enia ruroci¹gów 

drena¿u decyduje g³ównie 

wymagane obni¿enie poziomu wody 

gruntowej, które ustala siê tak, aby poziom 

wzniosu kapilarnego by³ poni¿ej 

posadzek czêœci podziemnych budowli. 

W praktyce przyjmuje siê, ¿e 

zwierciad³o wody gruntowej powinno 

uk³adaæ siê poni¿ej posadzek na g³êbokoœci: 

• 0,3 – 1,0 m (œrednio 0,5 m) 

w gruntach piaszczystych, 

• 0,6 – 2,0 m (œrednio 1,0 m) 

w gruntach pylastych i glinianych 

ROZPLANOWANIE TRAS RUROCI¥GÓW DRENARSKICH 

Przy drenowaniu u¿ytków rolnych 

rozplanowanie sieci s¹czków zale¿y 

od warunków zasilania wod¹ obszaru 

odwadnianego, stosunków glebowo 

– wodnych, ukszta³towania 

powierzchni i sposobów u¿ytkowania. 

W zale¿noœci od tych czynników 

mo¿e byæ stosowane drenowanie systematyczne, 

czêœciowe, lub niesystematyczne. 

Rozstawa s¹czków mo¿e byæ 

okreœlona na podstawie hydraulicznych 

wzorów teoretycznych lub co najczêœciej 

ma miejsce na podstawie 

sk³adu mechanicznego gleb. Zasady 

ustalania rozstawy s¹czków drena¿y 

rolniczych podane s¹ w odpowiednich 

wytycznych i normach A14, A15, A16, 

B22, B24, B25. 

wadnianego obiektu i zasilane s¹ wodami 

gruntowymi. 

Ze wzglêdu na zró¿nicowanie charakteru 

drena¿y, zasady projektowania 

i budowy systemów drenarskich zawarte 

s¹ w wytycznych i normach dotycz¹cych 

okreœlonych dziedzin budownictwa. 

Z uwagi na szeroki zakres zastosowañ 

drena¿y w dalszej czêœci omawiane 

bêd¹ tylko ogólne zasady ich projektowania. 

Przy wg³êbnym odwodnieniu korpusu 

drogi wzniesienie krawêdzi korony 

drogi ponad poziom wody gruntowej 

powinno byæ wiêksze od: 

• 0,9 m w gruntach niewysadzinowych, 

• 1,2 m w gruntach w¹tpliwych, 

• 1,5 m w gruntach wysadzinowych 

Zasiêg wzniosu kapilarnego mo- 

¿na zmniejszyæ stosuj¹c odcinaj¹ce 

warstwy ¿wirowe. 

Na terenach niezabudowanych zajêtych 

przez parki, zieleñce itp., g³êbokoœæ 

zwierciad³a wody nie powinna 

przekraczaæ 1,0 – 1.5 m poni¿ej powierzchni 

terenu. 

Drena¿e zak³ada siê na g³êbokoœci 

wiêkszej ni¿ g³êbokoœæ przemarzania 

gruntu, aby woda p³yn¹ca w przewodach 

nie zamarz³a. 

G³êbokoœæ przemarzania 

gruntu w poszczególnych 

rejonach kraju mo¿na 

ustaliæ wed³ug normy: 

PN–81/B–03020 [A14, A15, A16, 

B23, B24, B25, C7, C8]. 

W odwodnieniach budowli 

i obiektów in¿ynierskich przebieg 

tras drena¿y poziomych narzucany jest 

przez granice obiektów i powierzchni 

odwadnianych, przebieg odbiorników 

wód drena¿owych, itp. Trasy drena¿y 

pierœcieniowych uzale¿nione s¹ od obsypu 

zewnêtrznego odwadnianych 

obiektów. Nale¿y d¹¿yæ do tego, aby 





trasy ruroci¹gów by³y mo¿liwie proste 

i krótkie. W drena¿ach systematycznych 

kolektory (zbiorcze) lokalizuje siê 

wzd³u¿ ulic, dróg, granic w³asnoœci. 

Drena¿e korpusu drogi uk³adane s¹ 

w osi rowu drogowego, œcieku, pod poboczem 

i w pasie dziel¹cym. 

Ze wzglêdu na skutecznoœæ drena- 

¿u oraz bezpieczeñstwo chronionej budowli, 

konieczne jest uk³adanie drenów 

w odpowiedniej odleg³oœci od fundamentu. 

Odleg³oœæ ta zale¿y od wielu 

czynników, z których jednym z najwa- 

¿niejszych jest po³o¿enie stropu warstwy 

s³abo przepuszczalnej w stosunku 

do poziomu posadowienia obiektu. 

Je¿eli poziom posadowienia jest na 

stropie warstwy nieprzepuszczalnej lub 

poni¿ej drena¿ uk³ada siê blisko fundamentu 

(w odleg³oœci 0,4 – 0,5 m na 

stropie tej warstwy – drena¿ zupe³ny). 

4. 

Schemat do obliczania odleg³oœci 

drenu od budynku 

WYMIAROWANIE RUROCI¥GÓW DRENARSKICH 

Wymiarowanie drena¿u ma na celu 

okreœlenie œrednic ruroci¹gów drenarskich 

i kolektorów odprowadzaj¹cych 

oraz sprawdzenie granicznych 

prêdkoœci, maksymalnych i minimalnych. 

Obliczenia hydrauliczne 

przeprowadza siê na podstawie obliczeñ 

hydrogeologicznych daj¹cych 

wielkoœci dop³ywu wód do drenów. 

Metody obliczeñ hydrogeologicznych 

oparte s¹ na odpowiednich wzorach 

uwzglêdniaj¹cych uk³ad warstw 

wodonoœnych, wspó³czynniki filtracji 

gruntów, zasilanie wód gruntowych, 

itp.. Metody te przekraczaj¹ zakres niniejszego 

opracowania. 

5. 

Je¿eli fundament obiektu i ruroci¹gi 

drena¿owe znajduj¹ siê w warstwie 

wodonoœnej (drena¿ niezupe³ny), 

drena¿ uk³adany jest poni¿ej poziomu 

posadowienia, a minimaln¹ odleg³oœæ 

osi ruroci¹gu od œciany budynku oblicza 

siê ze wzoru: 

Drena¿e systematyczne, zasilane 

wodami pochodz¹cymi z infiltracji wód 

opadowych mo¿na projektowaæ 

wed³ug zasad i wzorów stosowanych 

przy projektowaniu u¿ytków rolnych. 

Obliczenia hydrogeologiczne drena¿y 

poziomych innych typów (pierœcieniowe, 

liniowe, opaskowe, itp.) mo¿na 

znaleŸæ w literaturze fachowej. 

Podstaw¹ do doboru œrednicy ruroci¹gu 

drenarskiego jest dop³yw do ruroci¹gu 

wystêpuj¹cy przy najwy¿szych 

obliczeniowych stanach wody gruntowej 

(zwykle wiosn¹ i jesieni¹). W celu 

okreœlenia minimalnych prêdkoœci wody 

w rurze nale¿y przyjmowaæ natê¿e- 

ZABEZPIECZENIA RUROCI¥GÓW DRENARSKICH 

Woda przep³ywaj¹ca w kierunku 

drenów, w wyniku dzia³ania ciœnienia 

sp³ywowego przemieszcza drobne 

cz¹stki gruntu. Ich transport odbywa 

siê poprzez pory gruntu i otwory perforacji 

do wnêtrza ruroci¹gów. Wymywanie 

cz¹stek przep³ywaj¹c¹ wod¹ (sufozja) 

mo¿e prowadziæ do powstawania 

kawern i nadmiernego osiadania 

gruntu pod³o¿a oraz zamulania ruroci¹gów. 

Intensywnoœæ i przebieg zjawisk 

sufozyjnych zale¿y od sk³adu granulometrycznego 

odwadnianego gruntu, 

a zw³aszcza od zawartoœci w gruncie 

L= l+ 

b 

+ 

2 

H-h 

tg ϕ 

frakcji py³owej i wskaŸnika ró¿noziarnistoœci 

gruntu (u). 

Najbardziej podatne na zjawiska 

wymywania cz¹steczek s¹ grunty pylaste 

równoziarniste o znacznej zawartoœci 

ziaren piasku drobnego i ma³ej zawartoœci 

cz¹steczek ilastych. Grunty 

φ (0,05 - 0,2 mm) > 50% 

φ (< 0,002 mm) < 15% 

U= d60

04 


4.8. 


6. 

KRYTERIA DOBORU MATERIA£ÓW FILTRACYJNYCH 

W celu zapobie¿enia zjawiskom 

sufozyjnym oraz zabezpieczenia ruroci¹gów 

przed zamulaniem stosuje 

siê wokó³ ruroci¹gów drenarskich 

ró¿nego rodzaju obsypki z materia³ów 

filtracyjnych o odpowiednio 

dobranym uziarnieniu. 

Oprócz funkcji filtracyjnej obsypki 

drena¿u spe³niaj¹ jeszcze inne funkcje. 

Powoduj¹ zmniejszenie oporów 

przep³ywu wody w strefie ruroci¹gu 

i zwiêkszaj¹ skutecznoœæ dzia³ania 

drena¿u, zw³aszcza w gruntach œrednio 

i s³abo przepuszczalnych. 

Obsypka filtracyjna zapewnia równie¿ 

odpowiednie posadowienie ruroci¹gu 

w celu unikniêcia deformacji 

przewodu pod wp³ywem obci¹¿eñ naziomem. 

Nale¿y podkreœliæ, ¿e w³aœnie 

z tego wzglêdu elastyczne ruroci¹gi 

z tworzyw sztucznych uk³adane s¹ w 

warstwie obsypki piaszczysto – ¿wiro- 

Kryteria doboru uziarnienia i przepuszczalnoœci 

obsypek filtracyjnych 

oparte s¹ na zasadach doboru filtrów 

odwrotnych. Zasad¹ stosowania obsypek 

jest taki uk³ad warstw, aby uziarnienie 

zwiêksza³o siê zaczynaj¹c od 

gruntu odwadnianego w kierunku rury. 

Jedn¹ z zasad stosowanych przy 

doborze uziarnienia materia³u filtru jest 

kryterium Terzaghiego, wyra¿one dwoma 

warunkami: 

Warunek zapewniaj¹cy stabilizacjê 

gruntu: 

wej. Dlatego te¿ obsypka filtracyjna poni¿ej 

i wokó³ ruroci¹gu drenarskiego 

musi byæ dobrze zagêszczona. 

Stosowane w drena¿ach materia³y 

filtracyjne powinny spe³niaæ szereg 

podstawowych wymagañ: 

• przepuszczalnoœæ materia³u obsypki 

powinna byæ wiêksza min. 

10 – krotnie ni¿ przepuszczalnoœæ 

odwadnianego gruntu; 

• wykazywaæ mo¿liwoœæ przenikania 

przez filtr drobnych 

cz¹stek pod³o¿a, które mog¹ 

byæ niesione przez wodê, bez 

obawy osadzania siê ich wewn¹trz 

ruroci¹gów (a gromadz¹ce 

siê w filtrze mog¹ powodowaæ 

jego kolmatacjê) 

• posiadaæ odpowiedni¹ wytrzyma³oœæ 

uniemo¿liwiaj¹c¹ odkszta³cenia 

przy nacisku gruntem 

i pod wp³ywem obci¹¿eñ zewnêtrznych. 

Dodatkowe kryteria stosowane przy 

doborze obsypki: 

oraz dla warstwy filtru stykaj¹cej siê 

z rur¹ drena¿ow¹ 

W drena¿ach rolniczych do wykonywania 

zasypów filtracyjnych stosowane 

s¹ ró¿nego rodzaju materia³y 

mineralne takie jak: piasek, ¿wir, 

wierzchnia warstwa gleby (orno-próchniczna), 

materia³y organiczne takie jak: 

kora drzewna, trociny, torf, paŸdzierze 

lniane i konopne, s³oma rzepakowa 

oraz w³ókniny i tkaniny z w³ókien syntetycznych 

i tworzyw sztucznych. 

W drena¿ach obiektów budownictwa 

ogólnego stosowane s¹ materia³y 

ziarniste pochodzenia mineralnego: 

piasek, ¿wir, i pospó³ka (po odsianiu 

drobnych frakcji) oraz warstwy filtracyjne 

z geotekstyliów (a zw³aszcza 

geow³ókniny). 

7. FILTRY Z MATERIA£ÓW ZIARNISTYCH, PIASZCZYSTO - ¯WIROWYCH 

D 15 

d 

85 

≤ 4 

Warunek zapewniaj¹cy odpowiedni¹ 

przepuszczalnoœæ obsypki: 

D 

d 

15 

15 

≥ 4 

D 

d 

D 

d 

50 

50 

60 

10 

≤ 

25 

≤ 10 

D ≥ s 

s 

( lub D ≥ ) 

80 85 

0,83 

D ≥ ϕ 

90 





Przy doborze uziarnienia filtrów 

piaszczysto – ¿wirowych pomocny 

mo¿e byæ wykres opracowany przez 

firmê Pipelife, przedstawiony na rysunku 

obok. 

Niezale¿nie od uprzednio podanych 

zasad grunt u¿ywany do obsypki 

filtracyjnej powinien spe³niaæ nastêpuj¹ce 

wymagania: 

• nie powinien zawieraæ cz¹stek 

mniejszych od 0,05 mm, a 

cz¹stek < 0,1 mm nie wiêcej ni¿ 

3–5%wagowo, 

• wspó³czynnik filtracji obsypki 

powinien byæ > 10 m/d. 

8. 

WARSTWY FILTRACYJNE Z GEOW£ÓKNINY 

Przy doborze rodzaju geow³ókniny 

na warstwy filtracyjne drena¿y 

mo¿na pos³ugiwaæ siê wytycznymi 

niemieckimi: 

-dla gruntów drobnoziarnistych 

(d6050% 

(d60/d10 ≤ 15 ). 

Mo¿na te¿ stosowaæ kryteria doboru 

geow³ókniny zawarte w normie 

angielskiej [ D6 ]: 

- dla gruntów piaszczystych: 

- dla gruntów drobnoziarnistych 

o wskaŸniku plastycznoœci lp ni¿ d [%] 

05 


06 


4.8. 


W celu zagwarantowania odpowiedniej 

wytrzyma³oœci nale¿y dobieraæ 

geow³ókninê o odpowiedniej klasie 

wytrzyma³oœci mechanicznej materia³u. 

W tabeli obok przedstawiono schemat, 

w którym klasy w³aœciwoœci mechanicznych 

filtru odniesiono do rodzaju 

drena¿u. Klasy te uwzglêdniaj¹ zarówno 

naprê¿enia mechaniczne wystêpuj¹ce 

w trakcie budowy, jak i w czasie 

eksploatacji. 

9. 

ROZWI¥ZANIA KONSTRUKCYJNE FILTRÓW 

Obsypki filtracyjne dla drena¿y 

rolniczych 

Ze wzglêdu na przebieg w czasie i 

intensywnoœæ przedostawania siê 

cz¹stek gleby do ruroci¹gu wyró¿nia 

siê cztery stopnie zagro¿enia drenów 

zamulaniem [A13, A14, A15, C7, C15]. 

Sposoby zabezpieczenia ruroci¹gów 

drenarskich przed zamulaniem 

zale¿¹ od stopnia zagro¿enia. 

W glebach, w których wystêpuje 

I stopieñ zagro¿enia zamulaniem nale- 

¿y stosowaæ filtry trwa³e z takich materia³ów 

jak gruby piasek, ¿wir, ¿u¿el, 

wierzchnia warstwa orno – próchnicza, 

w³ókna syntetyczne i z tworzyw sztucznych, 

w³ókniny i tkaniny z w³ókien syntetycznych 

lub z tworzyw sztucznych. 

Niezale¿nie od stosowania zabezpieczeñ 

zaleca siê uk³adanie s¹czków 

ze spadkiem min. 6‰, a zbieraczy ze 

spadkiem zapewniaj¹cym prêdkoœæ 

przep³ywu wody 0,35 m/s. 

W gruntach o II stopniu zagro¿enia 

zamulaniem mo¿na stosowaæ zabezpieczenie 

takie jak przy I stopniu, mo- 

¿na te¿ stosowaæ materia³y organiczne 

takie jak: kora drzewna, torf, paŸdzierze 

lniane i konopne, s³oma rzepakowa. 

ZASTOSOWANIE KLAS MATERIA£U GEOTEKSTYLIÓW W ZALE¯NOŒCI 

OD RODZAJU DRENA¯U PODPOWIERZCHNIOWEGO [ D6 ] 

Rodzaj zastosowania 

1. Dreny korytkowe o g³êbokoœci: 

a) ≤ 1 m 

b) ≤ 2 m 

c) > 2 m 

2. Poziome warstwy drena¿owe 

3. Pochy³e warstwy drena¿owe 

4. Pionowe warstwy drena¿owe 

W warunkach wystêpowania 

I stopnia zagro¿enia zamulaniem wymagane 

jest, a w warunkach II stopnia 

zalecane, stosowanie zabezpieczenia 

na ca³ym obwodzie ruroci¹gu (poni¿ej 

i ponad ruroci¹giem). 

Przyk³ady zabezpieczeñ drenów przed zamuleniem 

I stopieñ zagro¿enia: 

poni¿ej drenu warstwa w³ókniny; 

powy¿ej obsypka z materia³u sypkiego 

(¿wiru) 

III stopieñ zagro¿enia: 

otulina z materia³u organicznego 

klasa 1 

klasa 2 

klasa 5 

klasa 3 

klasa 3 

Numer klasy geotekstyliów 

klasy wg klasyfikacji separatorów 

geotekstylnych ze wzglêdu 

na ich w³aœciwoœci mechaniczne 

W gruntach w których wystêpuje 

III stopieñ zagro¿enia wskazane jest 

stosowanie zabezpieczeñ g³ównie organicznych. 

W warunkach IV stopnia zagro¿enia 

stosowanie zabezpieczeñ drenów 

przed zamulaniem nie jest konieczne. 





W zale¿noœci od warunków lokalnych 

i dostêpnoœci materia³ów miejscowych 

oraz stopnia mechanizacji robót 

drenarskich mog¹ byæ stosowane ró¿ne 

materia³y i formy zabezpieczeñ 

podane na rysunkach obok. 

Niezale¿nie od stopnia zagro¿enia 

i zastosowanego sposobu zabezpieczenia 

ruroci¹gów przed zamulaniem 

zaleca siê stosowanie obsypki o mi¹- 

¿szoœci 15-25 cm z warstw orno – 

próchniczej (tzw. dekowanie), z wyj¹tkiem 

sytuacji gdzie stosuje siê rury 

z otulin¹ z w³ókna kokosowego, poniewa¿ 

przyspiesza to procesy rozk³adu 

w³ókien kokosowych. 

Dla zabezpieczenia ruroci¹gów 

drenarskich przed wytr¹caniem siê 

zwi¹zków ¿elaza nale¿y stosowaæ materia³y 

organiczne takie jak: kora 

drzewna, trociny, s³oma ¿ytnia, warstwa 

orno – próchnicza. 

Niezale¿nie od stosowania materia³ów 

filtracyjnych nale¿y w glebach 

za¿elazionych projektowaæ ma³e dzia³y 

drenarskie o prostym uk³adzie zbieraczy 

oraz krótkich s¹czków (do 100 m, 

max 150 m) o spadkach min. 6 0 /00. 

Ruroci¹gi drenarskie powinny byæ 

uk³adane w okresie wystêpowania najni¿szych 

stanów wody gruntowej, a zasypywanie 

rowków po³¹czone z wapnowaniem 

(1-2 kg/mb). 




4.8. 

Typowe rozwi¹zania zabezpieczeñ drena¿y rolniczych przed zamulaniem 

Filtr piaszczysto – ¿wirowy 

Filtr z w³ókna syntetycznego owiniêty 

wokó³ rury 

Filtr z materia³ów organicznych (np. 

trociny) 

Filtr z tkaniny syntetycznej owiniêty 

wokó³ rury 

Przy doborze uziarnienia 

filtrów piaszczysto – ¿wirowych 

mo¿na pos³ugiwaæ 

siê wykresem przedstawionym 

w punkcie 7. i kryteriami Terzaghiego. 

Firma Pipelife produkuje 

rury drenarskie karbowane 

z PVC z otulin¹ z 

w³ókna kokosowego do stosowania 

w warunkach glebowych o II 

i III stopniu zagro¿enia zamulaniem. 

07 


08 


4.8. 


10. 

FILTRY DLA DRENA¯Y OBIEKTÓW IN¯YNIERSKICH 

W drena¿ach budowlanych stosuje 

siê przede wszystkim filtry z materia³ów 

mineralnych takich jak: piaski i 

¿wiry. 

W gruntach grubozianistych wystarczy 

na ogó³ jedna warstwa filtru, 

natomiast w gruntach drobnoziarnistych 

wymagane s¹ dwie lub wiêcej 

warstw filtru. W takiej sytuacji kryteria 

doboru dla ka¿dej kolejnej warstwy filtru 

s¹ takie same jak dla warstwy 

pierwszej w stosunku do gruntu odwadniaj¹cego. 

Obsypki filtracyjne wykonuje siê na 

ca³ym obwodzie rury drenarskiej. 

Kszta³t przekroju obsypki powinien byæ 

mo¿liwie najprostszy. Minimalne gruboœci 

obsypki powinny wynosiæ: 

• w gruntach piaszczystych (dobrze 

przepuszczalnych) – 15 cm, 

• w gruntach piaszczysto – gliniastych 

(œrednio – przepuszczalnych) 

– 15 – 20 cm, 

• w gruntach gliniastych i ilastych 

– powy¿ej 20 cm. 

W gruntach piaszczystych stosuje 

siê zazwyczaj obsypki jednowarstwowe, 

a w gruntach pylastych i glinianych 

obsypki dwuwarstwowe, o gruboœci 

warstw 10 –15 cm. 

Na rysunkach obok przedstawiono 

przyk³ady rozwi¹zania konstrukcyjnego 

filtru jedno i dwuwarstwowego. 

Przyk³ad rozwi¹zania konstrukcyjnego 

filtru jednowarstwowego 

Wykres uziarnienia i konstrukcja 

filtru jednowarstwowego 

Grunt odwadniany: piasek drobny. 

Filtr: ¿wir (dobrany w/g kryterium 

Terzaghiego) 

S- szerokoœæ szczelin perforacji rury 

Zawartoœæ ziarn (cz¹stek) o ∅ < ni¿ d [%] 

100 

90 

80 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

FRAKCJA 

i³owa py³owa piaskowa ¿wirowa kam. 

0,001 

0,002 

0,003 

0,005 

0,008 

0,01 

0,02 

0,03 

0,04 

0,05 

0,08 

0,1 

Przyk³ad rozwi¹zania konstrukcyjnego 

filtru dwuwarstwowego. 

Wykres uziarnienia i konstrukcja 

filtru dwuwarstwowego 

Grunt odwadniany: py³. 

Filtr: warstwa I : piasek 

Filtr: warstwa II: ¿wir 

S - szerokoœæ szczelin perforacji rury 

Zawartoœæ ziarn (cz¹stek) o < ni¿ d [%] 

100 

90 

80 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

grunt odwadniany 

0,1 

0,3 

0,4 

0,5 

0,8 

1 

2 

3 

4 

6 

8 

10 

Œrednica zastêpcza ziarna (cz¹stki) - d [mm] 

20 

30 

40 

50 

80 

100 

FRAKCJA 

i³owa py³owa piaskowa ¿wirowa kam. 

0,001 

0,002 

0,003 

0,005 

0,008 

0,01 

grunt odwadniany 

0,02 

0,03 

0,04 

0,05 

0,08 

0,1 

I warstwa filtru 

0,1 

0,3 

0,4 

0,5 

0,8 

1 




mat. filtru 

15 

S 

II warstwa filtru 

2 

3 

4 

6 

8 

10 

Œrednica zastêpcza ziarna (cz¹stki) - d [mm] 

S 

dn 

15 

wymiary [mm] 

10 d 10 

n 

WYMIARY [mm] 

20 

30 

40 

50 

80 

100 

15 

n 

d 

15 

0 

10 

20 

30 

40 

50 

60 

70 

80 

90 

100 

d n 

Zawartoœæ ziarn (cz¹stek) o ∅ > ni¿ d [%] 

0 

10 

20 

30 

40 

50 

60 

70 

80 

90 

100 

10 

10 

Zawartoœæ ziarn (cz¹stek) o > ni¿ d [%]


Warstwy filtracyjne z geow³ókniny 

Geow³ókniny stosowane s¹ najczêœciej 

w rozwi¹zaniach drena¿y, 

gdzie wymagane s¹ dwie lub wiêcej 

warstw filtru. Geow³óknina w tych konstrukcjach 

stanowi (lub zastêpuje) 

warstwê filtru stykaj¹c¹ siê bezpoœrednio 

z gruntem odwadnianym. 

Konstrukcje drena¿u z geow³ókniny 

mog¹ byæ stosowane w ró¿norodnych 

schematach drenarskich. Na rysunku 

poni¿ej podano kilka przyk³adów 

zastosowañ geotekstyliów w drena- 

¿ach podpowierzchniowych. 

11. 




4.8. 

Drena¿ “korytowy” Poziomy drena¿ warstwowy 

Nachylony drena¿ pasmowy Drena¿ pryzmowy 

Oznaczenia na rysunkach: 

1. geow³óknina 

2. materia³ piaszczysto – ¿wirowo – 

kamienny 

ZABEZPIECZENIE RUROCI¥GÓW DRENARSKICH PRZED ZARASTANIEM 

KORZENIAMI DRZEW I KRZEWÓW 

Niebezpieczeñstwo zarastania ruroci¹gów 

drenarskich korzeniami 

drzew lub krzewów wystêpuje wtedy, 

gdy drena¿ zak³adany jest na g³êbokoœci 

mniejszej ni¿ 2,5 m. 

Najwiêksze zagro¿enie stanowi¹ 

korzenie drzew i krzewów maj¹cych 

du¿e potrzeby wodne, takie jak: wierzba, 

topola, jesion, z chwastów: skrzyp 

12. 

STUDZIENKI DRENARSKIE 

Drena¿e rolnicze 

W systemach drena¿y rolniczych 

stosuje siê studzienki na zbieraczach. 

Odpowiedni typ studzienki i jej parametry 

dobiera siê dla danego obiektu 

uwzglêdniaj¹c przeznaczenie studzienki, 

lokalizacjê w terenie, liczbê 

pod³¹czonych zbieraczy, ich g³êbokoœci 

i œrednice. 

Drena¿e obiektów in¿ynierskich. 

W systemach drena¿y budowlanych 

studzienki s¹ z zasady wykony- 

1 2 

3 

polny i rdest, a tak¿e drzew owocowych 

w sadach, wreszcie roœlin g³êboko 

korzeni¹cych siê, np. lucerny, koniczyny, 

chmielu, buraków cukrowych 

i rzepaku. Nara¿one na zarastanie s¹ 

przede wszystkim zbieracze stale prowadz¹ce 

wodê. Z tego wzglêdu powinny 

byæ one wykonywane z rur nieperforowanych. 

wane z osadnikami jedynie w sytuacjach 

gdzie studzienek jest bardzo 

du¿o, niektóre z nich mog¹ byæ projektowane 

jako przep³ywowe. 

Jednak zawsze studzienka ostatnia 

w sieci drenarskiej przed odprowadzeniem 

kolektora do odbiornika wód 

drena¿owych powinna byæ z osadnikiem. 

Studzienki drenarskie produkowane 

przez Pipelife mog¹ byæ instalowane 

we wszystkich systemach 

drenarskich i we wszystkich zastosowaniach. 

1 

3 

2 

2 

3 

3 

5 

3. rura drenarska perforowana z PVC 

lub PP 

4. podsypka pod ruroci¹giem 

5. geosiatka ochronna 

W celu zabezpieczenia ruroci¹gów 

drenarskich nara¿onych na zarastanie, 

stosuje siê obsypkê z ¿u¿la, ze spalania 

wêgla kamiennego, b¹dŸ z pieców 

hutniczych. 

Gruboœæ warstwy ¿u¿la powinna 

wynosiæ min. 5 cm poni¿ej rury i 10 cm 

ponad rur¹ drenarsk¹. 

Opis elementów studzienek 

i rozwi¹zania konstrukcyjne 

studzienek drenarskich 

przedstawione s¹ w katalogu 

w Rozdziale pt. “Studzienki 

kanalizacyjne i drenarskie Pipelife". 

2 

1 

1 

4 

09 


10 


4.8. 


14. 

DRENA¯ BUDYNKU - PRZYK£ADY ROZWI¥ZAÑ 

Przy zagro¿eniu podtapianiem 

czêœci podziemnych budynku wod¹ zaskórn¹ 

lub gruntow¹, drena¿ wykonany 

wzd³u¿ obrysu budynku zapewni skuteczne 

zabezpieczenie. 

W zale¿noœci od uziarnienia i przepuszczalnoœci 

materia³u pod³o¿a drena¿ 

budynku mo¿e byæ wykonany 

w formie: 

- ruroci¹gu drena¿owego pierœcieniowego 

z jedn¹ warstw¹ filtru – 

w gruntach dobrze przepuszczalnych 

piaszczystych (d16>0,074 mm), 

- ruroci¹gu drena¿owego, po- 

³¹czonego z drena¿em warstwowym 

wykonanym z 2 warstw filtru w gruntach 

œrednio i s³abo przepuszczalnych, 

drobnoziarnistych (d16


Rozwi¹zania drena¿u budynku 

w gruntach s³abo przepuszczalnych 

Przedstawione na rysunkach dwa 

przekroje drena¿u warstwowego dotycz¹ 

zabezpieczenia budynku posadowionego 

w gruntach drobnoziarnistych 

pylastych, gliniastych, w których 

drena¿ pierœcieniowy mo¿e nie byæ dostatecznie 

skuteczny (lub musi byæ 

zak³adany bardzo g³êboko), ze wzglêdu 

na du¿¹ wysokoœæ wzniosu kapilarnego. 

Drena¿ warstwowy tworzy ci¹g³a 

warstwa materia³u filtracyjnego (¿wiru, 

piasku grubego, geow³ókniny) oraz ruroci¹gi 

drena¿u pierœcieniowego 

u³o¿one na spodzie tej warstwy. Drena¿ 

warstwy wykonuje siê jednoczeœnie 

z budow¹ odwadnianego obiektu, 

dziêki czemu stanowiæ on mo¿e odwodnienie 

wykopu fundamentowego. 

W pierwszym rozwi¹zaniu przedstawiono 

drena¿ warstwowy wykonany z 

warstwy ¿wiru (o uziarnieniu 8 –16 mm) i 

geow³ókniny (rys. powy¿ej). 

W drugim rozwi¹zaniu drena¿ warstwowy 

wykonany jest z 2 warstw mineralnych 

– piasku i ¿wiru (rys. obok). 

Uziarnienie warstw filtracyjnych musi 

byæ w tym przypadku odpowiednio dobrane 

(wg kryterium Terzaghiego) do 

uziarnienia gruntu odwadnianego 

w pod³o¿u budynku. 

Wybór rozwi¹zania zale¿y od dostêpnoœci 

i kosztów materia³ów filtracyjnych. 

15. 

Nawierzchnie utwardzone zabezpiecza 

siê przed niszcz¹cym dzia- 

³aniem wody za pomoc¹: 

grunt 

rodzimy 

zmienna rzêdna 

za³o¿enia drenu 

grunt 

rodzimy 

opaska 

zasypka wykopu 

z gruntu miejscowego 

min. 10 cm 

warstwa 

¿wirowa ( 8-16 mm) 




4.8. 

Drena¿ warstwowy budynku ze ¿wiru i geow³ókniny w gruntach s³abo 

przepuszczalnych 

opaska 

zasypka wykopu 

z gruntu miejscowego 

zmienna rzêdna 

za³o¿enia drenu 

min. 10 cm 

5% 

Drena¿ warstwowy budynku piaszczysto – ¿wirowy w gruntach s³abo 

przepuszczalnych 

• odwodnienia powierzchniowego 

dla odprowadzenia wód deszczowych 

• odwodnienia wg³êbnego pod³o- 

¿a gruntowego dla obni¿enia 

poziomu wód gruntowych 

perforowana rura z pvc 

min. 100 mm;i=4-5‰ 

warstwa 

¿wirowa 

perforowana rura z pvc 

min. 100 mm;i=4-5‰ 

warstwa ¿wiru 

geow³óknina 

min klasy 2 

warstwa piasku 

gr. min. 10-15 cm 

drena¿ 

warstwowy 

drena¿ 

warstwowy 

ODWODNIENIA OBIEKTÓW O NAWIERZCHNI UTWARDZONEJ (AUTOSTRADY, DROGI, 

LOTNICZE DROGI STARTOWE, ULICE, PARKINGI, ITP.) - PRZYK£ADY ROZWI¥ZAÑ 

5% 

Firma Pipelife oferuje 

kompletne systemy kanalizacji 

zewnêtrznej z rur 

PVC i PP, które mog¹ byæ stosowane 

we wszystkich sieciach odwodnieñ 

powierzchniowych. 

11 


12 


4.8. 


Odwodnienie powierzchniowe zapewnia 

siê przez nadanie nawierzchni 

odpowiednich spadków poprzecznych 

i pod³u¿nych i odprowadzenie 

sp³ywaj¹cych wód opadowych za pomoc¹ 

sieci otwartej (rowów odp³ywowych, 

œcieków, muld, itp.) lub kanalizacji 

deszczowej krytej. 

Wszystkie urz¹dzenia s³u¿¹ce do 

odwodnienia powierzchniowego 

projektuje siê wed³ug zasad przyjêtych 

w kanalizacji deszczowej. 

Odwodnienie wg³êbne pod³o¿a 

nawierzchni 

Zabezpieczenie nawierzchni 

utwardzonych przed szkodliwym 

dzia³aniem wody gruntowej i powstawaniem 

wysadzin przedstawiono na 

przyk³adzie nawierzchni drogowych. 

Wzniesienie krawêdzi korony drogi 

ponad poziomem wody gruntowej powinno 

wynosiæ: 

> 0,9 m w gruntach niewysadzinowych 

> 1,2 m w gruntach w¹tpliwych 

(ma³owysadzinowych) 

> 1,5 m w gruntach wysadzinowych 

W sytuacjach gdzie naturalne warunki 

topograficzne i hydrogeologiczne 

oraz zabiegi typu wzniesienie krawêdzi 

drogi nie zapewniaj¹ spe³nienia powy¿szych 

warunków, nale¿y: 

• obni¿yæ poziom wody gruntowej 

lub 

• zastosowaæ warstwê ods¹czaj¹c¹ 

lub warstwê odcinaj¹c¹ 

(ulepszone pod³o¿e) 

Warstwa ods¹czaj¹ca z materia³ów 

przepuszczalnych stosowana 

jest przede wszystkim w nawodnionych 

gruntach wysadzinowych i w¹tpliwych. 

Oprócz tego w przypadku mo¿liwoœci 

nap³ywu wody podziemnej z 

przeciêtnej warstwy wodonoœnej w kierunku 

drogi, poni¿ej nawierzchni zaleca 

siê stosowanie drena¿u odcinaj¹cego. 

W przypadku drogi prowadzonej 

w wykopie mo¿e zachodziæ koniecznoœæ 

wykonania drena¿u przeciwdzia³aj¹cego 

erozji i podmywaniu skarpy. 

pas dziel¹cy jezdnia 



h 

pas awaryjny 

pocz¹tkowy poziom 

wody gruntowej 

rura drenarska 

perforowana 

z PVC lub PP Pragma 

Drena¿ obni¿aj¹cy poziom wody gruntowej w pod³o¿u drogi 

pas awaryjny 

warstwa ods¹czaj¹ca 

Drena¿ pod³u¿ny warstwy ods¹czaj¹cej pod nawierzchni¹ drogi 

elemet œciekowy betonowy 

pas awaryjny 

ekran i³owy 

lub geomembrana 

Drena¿ odcinaj¹cy dop³yw wody pod nawierzchniê drogi 

warstwa 

wodoszczelna 

skarpa wykopu 

grunt 

nieprzepuszczalny 

ekran i³owy 


umocnienie 

pobocza 

Drena¿ odcinaj¹cy skarpy wykopu 




œciek 

obni¿ony poziom 

wody gruntowej 

pobocze mulda 

œciek 

® 


perforowana 


warstwa wodonoœna 

® 

warstwa 

nieprzepuszczalna 


perforowana 


warstwa 

wodonoœna 

® 


perforowana 


®


Na rysunkach obok przedstawiono 

rozwi¹zania stosowane w drena¿ach 

drogowych przy wykorzystaniu materia³ów 

filtracyjnych naturalnych i sztucznych. 

Wybór rozwi¹zania w znacznym 

stopniu zale¿y od dostêpnoœci 

materia³ów mineralnych w s¹siedztwie 

budowy. 

16. 

ODWODNIENIA URZ¥DZEÑ SPORTOWYCH - PRZYK£ADY ROZWI¥ZAÑ 

Podstawowym czynnikiem decyduj¹cym 

o wartoœci wszelkiego rodzaju 

placów sportowych na otwartym powietrzu 

s¹ ich nawierzchnie, które powinny 

charakteryzowaæ siê ma³¹ wra- 

¿liwoœci¹ na zmiany warunków 

atmosferycznych (temperatury, wilgotnoœci) 

i niezale¿noœci¹ u¿ytkowania od 

pogody. 

Nawierzchnie sportowe dzielone 

s¹ na nastêpuj¹ce grupy: 

• nawierzchnie trawiaste 

• gruntowe (klepiskowe i mineralne) 

• utwardzone (asfaltowe i betonowe) 

• elastyczne z tworzyw sztucznych. 

W celu umo¿liwienia u¿ytkowania 

terenów sportowych równie¿ w okresach 

deszczowych niezbêdne jest, aby 

woda pochodz¹ca z opadów atmosferycznych 

nie utrzymywa³a siê na ich 

powierzchni. Dlatego stosuje siê 

przede wszystkim odwodnienie powierzchniowe, 

umo¿liwiaj¹ce sp³ywanie 

wody po powierzchni boiska oraz 

odwodnienie wg³êbne gdy w pod³o¿u 

zalegaj¹ warstwy s³aboprzepuszczalne 

i nieprzepuszczalne lub gdy wystêpuje 

p³ytki poziom wody gruntowej. 

Odwodnienie powierzchniowe zapewnia 

siê poprzez nadanie powierzchni 

boiska odpowiednich spadków 

pod³u¿nych i poprzecznych w kierunku 

obrze¿a boiska. 

Odprowadzenie wody powierzchniowej 

odbywa siê przez specjalne studzienki 

rozmieszczone co 15 – 25 m na 

obrze¿u boiska, przez rynienki, lub te¿ 

przez rowki odprowadzaj¹ce wype³nione 

grubym ¿wirem lub t³uczniem kamiennym. 

grunt 

zasypu 

geow³óknina 

kruszywa 

kamienne 


perforowana 

z PVC lub PP Pragma ® 




+ -0,0 

+0,1 

+ -0,0 

2 

Konstrukcja drogowych drena¿y odwadniaj¹cych 

4.8. 

Z zastosowaniem geow³ókniny Z obsypk¹ piaszczysto-¿wirow¹ 

Przyk³ady odprowadzenia wody powierzchniowej z boiska. 

1 

+0,1 

+0,25 

+0,1 

+0,25 

do 1,0% 

+0,35 

4 

Rowek odprowadzaj¹cy wodê 

powierzchniow¹ z boiska i bie¿ni 

Oznaczenia na rysunkach 

1 - ruroci¹g drenarski PVC 

(d = 80 – 100 mm), 

0,5-1% 

1,0 % 

+ -0,0 

+0,1 

+ -0,0 

3 

grunt zasypu 

i³ / glina 

darnina odwrócona 


pocz¹tkowy 

poziom wody gruntowej 

piasek œrednioziarnisty 

piasek gruboziarnisty 

obsypka ¿wirowa 


perforowana 


podsypka piaskowa 

+ -0,0 

+ -0,0 

min. 60 cm 

1 

Studzienka zbiorcza otoczonego 

bie¿ni¹ boiska do gier wielkich 

2 - rowek zbiorczy wype³niony 

otoczakami 50 – 80 mm 

3 - odk³ad odwadniaj¹cy 

4 - krawê¿nik bie¿ni 

® 

+ -0,0 

+0,25 

+0,35 

+0,35 

+0,25 

+ -0,0 

3 

+ -0,0 

+ -0,0 

0,5 - 1,0 % 

0,5 - 1,0 % 

13 


14 


4.8. 


17. 

ODWODNIENIA PODZIEMNE BOISK SPORTOWYCH - PRZYK£ADY ROZWI¥ZAÑ 

Decyzja co do potrzeby zastosowania 

drena¿u podziemnego pod³o¿a 

boiska zale¿y od wspó³czynnika wodoprzepuszczalnoœci 

gruntu pod³o¿a 

i poziomu wody gruntowej. 

Je¿eli grunt pod³o¿a boiska jest 

dobrze przepuszczalny (kf > 0,001 

cm/s) i poziom wody gruntowej zalega 

na g³êbokoœci > 0,7 m poni¿ej powierzchni 

terenu, drena¿ podziemny 

nie jest wymagany. 

Je¿eli grunt pod³o¿a jest dobrze 

przepuszczalny (kf > 0,001 cm/s), ale 

poziom wody gruntowej zalega p³ytko, 

< 0,7 m poni¿ej powierzchni terenu, 

konieczne jest zastosowanie sieci drena¿u 

z ruroci¹gów perforowanych o 

rozstawie 5,0 – 8,0 m (max 12,0 m) 

i g³êbokoœci za³o¿enia 0,7 – 0,8 m 

(max. 1,0 m). Rowki drenarskie wype³nia 

siê obsypk¹ filtracyjn¹ ze ¿wiru 

lub ¿u¿la, a¿ do poziomu warstwy noœnej 

boiska. D³ugoœæ ruroci¹gów odwadniaj¹cych 

nie powinna przekraczaæ 

100 m. 

Je¿eli w pod³o¿u zalegaj¹ grunty 

s³aboprzepuszczalne (kf < 0,001 cm/s), 

wtedy niezale¿nie od po³o¿enia poziomu 

wody gruntowej nale¿y stosowaæ 

drena¿ warstwowy ca³ej p³yty boiska, 

za³o¿ony pod warstw¹ noœn¹. Drena¿ 

warstwowy sk³ada siê z warstwy filtracyjnej 

piaszczysto – ¿wirowej i ruroci¹gów 

drenarskich, uk³adanych w 

rowkach wype³nionych materia³em filtracyjnym. 

Ruroci¹gi wykonywane s¹ w rozstawie 

10 – 15 m, przy spadku 0,3 – 

1,0%. G³êbokoœæ ruroci¹gu w najwy¿szym 

punkcie nie mo¿e byæ mniejsza ni¿ 

40 –50 cm poni¿ej powierzchni boiska. 

Ruroci¹gi odwadniaj¹ce pod³¹czone s¹ 

do ruroci¹gów zbiorczych. 

1 – nawierzchnia boiska, 

2 – warstwa filtracyjna, 

3 – ruroci¹gi odwadniaj¹ce z PVC, 

d65mm, 

4 – ¿wir drobny, 

5 – t³uczeñ kamienny (40 – 60 mm), 

6 – ruroci¹g zbiorczy z PVC 

d>100 mm, 

7 – krawê¿nik z otworami 

do sp³ywu wody, 

8 – nawierzchnia bie¿ni. 

d60mm 

Drena¿ pod³o¿a p³yty boiska 

1 – ruroci¹g odwadniaj¹cy z PVC, d >50mm, 

2 – kolektor zbiorczy z PVC, d >100mm, 

d 100 

d65 

d65 

4 

d65 

0,5 % 

A A 

d65 

0,5 % 

d 160 mm 

6 6 

d 125 mm 

1,5 ‰ 

d 125 mm 

Drena¿ warstwowy p³yty boiska 

a – przyk³ady rozplanowania drena¿y 

1 

d65 

3 

d 100 

1 

2 

d80 

d80 

d80 

odbiornik wód 

d80 

d 100 mm 

d 125 mm 

3 – ruroci¹g drenarski z PVC 

odwadniaj¹cy tor i bie¿niê, 

4 – studzienka kontrolna 

b – przekrój A-A c – przekrój B-B 




3 

2 

d80 

d80 

B 

6 6 

d 100 

A A 

1 

3 

B 

d 100 

d 100 

4 

1 

d 100 mm 

d80 

0,5 % 

d80 

4 

d80 

5 

6 

7 

d80 

0,5 % 

A A 

d80 

2 

d 100 d 100 

B 

8 

B


18. 

DRENA¯E SK£ADOWISK ODPADÓW - PRZYK£ADY ROZWI¥ZAÑ 

Wysypiska odpadów komunalnych 

i przemys³owych s¹ obiektami uci¹¿liwymi 

dla œrodowiska. Szczególnie 

istotna jest ochrona gruntów i wód podziemnych 

w rejonie sk³adowisk ze 

wzglêdu na migracjê zanieczyszczeñ 

na znaczne odleg³oœci oraz bardzo d³ugi 

czas zagro¿enia nawet po zakoñczeniu 

eksploatacji obiektu. Wody opadowe 

przesi¹kaj¹c przez sk³adowane odpady 

ulegaj¹ zanieczyszczeniu tworz¹c tzw. 

odcieki. Odcieki charakteryzuj¹ siê wysok¹ 

koncentracj¹ i du¿ym zró¿nicowaniem 

substancji szkodliwych (w tym 

metali ciê¿kich), zale¿nie od rodzaju 

odpadów i czasu ich sk³adowania. 

Sk³adowaniu odpadów towarzysz¹ ró¿norodne 

procesy fizyczne, chemiczne 

oraz biologiczne, w konsekwencji których 

dochodzi do wytworzenia wielu 

szkodliwych substancji zarówno w postaci 

p³ynnej jak i gazowej. 

Do najwa¿niejszych zagadnieñ przy 

projektowaniu, wykonawstwie i eksploatacji 

sk³adowiska nale¿¹: 

- uszczelnienie sk³adowiska, 

- odprowadzenie i neutralizacja 

odcieków i gazów ze sk³adowiska. 

Drena¿e wodne sk³adowisk odpadów 

Zadaniem drena¿y wodnych na 

sk³adowiskach odpadów jest: 

• zebranie i odprowadzenie wód 

opadowych infiltruj¹cych przez 

sk³adowisko w trakcie eksploatacji 

i po zamkniêciu, 

• usuniêcie wód wysiêkowych i opadowych 

sp³ywaj¹cych po skarpach 

sk³adowiska, 

• ograniczenie iloœci wody i czasu jej 

obecnoœci w sk³adowisku, 

• zapobieganie gromadzeniu siê 

wód infiltracyjnych na uszczelnieniu 

podstawy sk³adowiska. 

W zale¿noœci od lokalizacji w sk³adowisku 

odpadów wyró¿nia siê nastêpuj¹ce 

rodzaje drena¿y wodnych: 

• drena¿ w uszczelnieniu podstawy 

(dna) i skarp sk³adowiska, 

W³aœciwe uszczelnianie miejsca 

sk³adowania odpadów mo¿e zabezpieczyæ 

lub przynajmniej zminimalizowaæ 

ska¿enie gruntu oraz wód gruntowych. 

Uzyskuje siê to przez wykonanie wielowarstwowego 

uszczelnienia wysypiska. 




4.8. 

Drena¿e wodne i gazowe w 

sk³adowiskach odpadów s¹ istotnymi 

elementami konstrukcyjnymi decyduj¹cymi 

o poprawnym funkcjonowaniu 

sk³adowiska zarówno w trakcie jego 

eksploatacji, jak te¿ po ca³kowitym 

zamkniêciu. 

a - typowych odpadów komunalnych b – odpadów niebezpiecznych; 

Oznaczenia na rysunkach: 

Uszczelnienie i drena¿ podstawy sk³adowiska 

odpady 

7 

1 – pod³o¿e 

2 – mineralne warstwy uszczelniaj¹ce, 

3 – geomembrana, 

4 – geow³óknina, 

• drena¿ w uszczelnieniu powierzchni 

sk³adowiska, 

• drena¿ opaskowy wokó³ sk³adowiska 

• drena¿ w uszczelnieniu poœrednim. 

Wszystkie typy drena¿y wodnych 

na sk³adowiskach odpadów 

mog¹ byæ wykonane z rur z PP produkowanych 

przez Pipelife. 

Wymienione rodzaje drena¿y wodnych 

sk³adaj¹ siê z odpowiednio wykonanych 

i po³¹czonych w zamkniêty system: 

• warstwy filtracyjnej (mineralnej 

lub sztucznej), 

• warstwy drena¿owej (mineralnej 

lub sztucznej), 

• ruroci¹gów drena¿owych z rur 

perforowanych, 

6 

5 

4 

3 

2 

1 

oko³o 145 cm 

40 35 25 45 

odpady 

5 – warstwa drena¿owa 

(d = 16 – 32 mm), 

6 – warstwa filtracyjna 

(d=8–16mm), 

7 – ruroci¹g odwadniaj¹cy 

zPP 

7 

• kolektorów zbiorczych, 

• studzienek kontrolnych. 

Warstwy drena¿owe (filtracyjne) 

mog¹ byæ wykonane ze ¿wiru o odpowiednim 

uziarnieniu i/lub z geosyntetyków. 

W celu odwodnienia sk³adowisko 

dzieli siê na poletka o wymiarach: szerokoœæ 

< 30 m, d³ugoœæ 100 – 200 m. 

Powierzchnia poletka jest formowana 

ze spadkiem poprzecznym 3 –5 %. W zale¿noœci 

od warunków lokalnych stosuje 

siê jedno lub dwustronne spadki warstwy 

uszczelniaj¹cej w celu zapewnienia grawitacyjnego 

sp³ywu odcieków do sieci ruroci¹gów. 

7 

4 

5 

4 

3 

2 

4 

5 

4 

3 

2 

1 

15 


16 


4.8. 


Mineralna warstwa drena¿owa 

przylegaj¹ca do ruroci¹gu musi 

spe³niaæ nastêpuj¹ce wymagania: 

• gruboœæ warstwy > 0,3 m, 

• zalecane uziarnienie 16 –32 mm 

(ziarna otoczone, bez ostrych 

krawêdzi i przep³ukane – bez 

drobnych cz¹steczek), 

• wspó³czynnik wodoprzepuszczalnoœci 

k10>10 -2 cm/s, 

• minimalny spadek warstwy 3%, 

• zawartoœæ wêglanu wapnia 

(CaCO3) < 20% wagowo. 

Mineralna warstwa filtracyjna 

uk³adana na warstwie drena¿owej wykonywana 

jest z materia³u o uziarnieniu 

8 – 16 mm. Uziarnienie tych warstw 

musi byæ tak dobrane, aby spe³nione 

by³y warunki: 

1. Warunek zapewniaj¹cy odpowiednie 

w³aœciwoœci filtracyjne: 

2. Warunek zapewniaj¹cy odpowiedni¹ 

przepuszczalnoœæ: 

3. Dodatkowo - wskaŸnik strukturalny: 

W przypadku gdy na warstwie filtracyjnej 

uk³adana jest powierzchniowa 

warstwa gruntu (np. w powierzchniowym 

drena¿u wodnym), powy¿sze warunki 

musz¹ byæ spe³nione pomiêdzy 

uziarnieniem warstwy filtracyjnej i warstwy 

gruntu odwadnianego. 

Warstwy drena¿owe i filtracyjne 

wykonywane z geosyntetyków musz¹ 

spe³niaæ nastêpuj¹ce wymagania: 

• zdolnoœæ filtracyjna taka jak materia³ów 

mineralnych, 

• odpornoœæ na œciskanie, 

Odwodnienie pod³o¿a sk³adowiska 

W przypadku budowy sk³adowiska 

na pod³o¿u gdzie okresowo lustro wody 

gruntowej mo¿e podnosiæ siê powy¿ej 

poziomu dna sk³adowiska lub gdy poziom 

wód gruntowych wystêpuje na 

g³êbokoœci mniejszej ni¿ 1,0 m poni¿ej 

projektowanego dna sk³adowiska, nie- 

Drena¿ w uszczelnieniu podstawy sk³adowiska 

Ruroci¹gi drenarskie wykonywane s¹ z 

rur perforowanych o œrednicy min. 200 mm, 

uk³adanych ze spadkiem1–2%. 

1 – ruroci¹g drena¿owy, 

2 – studzienka kontrolna, 

3 – przewody pionowe do czyszczenia 

ruroci¹gów 

warstwa drena¿owa 

D15 w-wy drena¿owej 

d w-wy filtracyjnej 

85 


d w-wy filtracyjnej 

15 

1 


d15 w-wy filtracyjnej 

≤ 4-5 

≥ 4-5 

≤ 25 

dop³yw 

h max 

• dobra elastycznoœæ w przypadku 

zwiêkszonych deformacji 

uk³adu warstw uszczelnienia, 

• odpornoœæ chemiczna na procesy 

“starzenia siê” oraz odpornoœæ 

na zatykanie mechaniczne, 

chemiczne i biologiczne. 

Ruroci¹gi drenarskie i kolektory 

musz¹ spe³niaæ nastêpuj¹ce wymagania: 

• byæ odporne na podwy¿szon¹ 

temperaturê (do 40 0 C)ioddzia³ywanie 

ró¿norodnych 

zbêdne jest wykonanie systemu drena- 

¿u ujmuj¹cego wody gruntowe. Zadaniem 

takiego drena¿u jest utrzymywanie 

poziomu wody gruntowej na wymaganym 

poziomie i niedopuszczenie do 

uszkodzenia uszczelnienia dna sk³adowiska 

przez parcie wody od do³u. 

Dodatkowym zadaniem takiego 

drena¿u jest wytworzenie leja depresji 

zwi¹zków chemicznych zawartych 

w odciekach, 

• posiadaæ odpornoœæ na deformacje 

wynikaj¹ce z nadmiernego 

osiadania pod³o¿a lub sk³adowanych 

odpadów, 

• mieæ elastyczne i szczelne 

po³¹czenia poszczególnych odcinków 

rur oraz po³¹czenie ze 

studzienkami. 

Wymagania te spe³niaj¹ systemy 

drena¿owe z rur z PP produkcji 

Pipelife. 

o zasiêgu lokalnym, stanowi¹cego dodatkowe 

zabezpieczenie przed ewentualnym 

przenikaniem odcieków do 

wód gruntowych. 

Do budowy drena¿u odwadniaj¹cego 

pod³o¿e sk³adowiska mog¹ 

byæ stosowane rury z PP. 




2% 

uszczelnienie mineralne {i³} 

rozstaw rur drena¿owych 

1 

2% 

2 

3 

warstwa filtracyjna 

2% 

geomembrana


19. 

WYKONYWANIE SYSTEMÓW DRENARSKICH OBIEKTÓW IN¯YNIERSKICH 

(BUDYNKI, AUTOSTRADY, SK£ADOWISKA, ITP.) - PRZYK£ADY ROZWI¥ZAÑ 

Wykonanie drena¿u budowlanego 

wi¹¿e siê z koniecznoœci¹ zabezpieczenia 

gruntu w strefie ruroci¹gu przed 

wymywaniem cz¹stek gruntu 

przep³ywaj¹c¹ wod¹ (sufozja), co 

mo¿e prowadziæ do powstawania kawern 

i nadmiernego osiadania gruntu 

pod³o¿a. 

W celu zapobie¿enia zjawiskom 

sufozyjnym oraz zabezpieczenia ruroci¹gów 

przed zamulaniem stosuje siê 

wokó³ ruroci¹gów drenarskich ró¿nego 

rodzaju obsypki i filtry odwrotne o odpowiednio 

dobranym uziarnieniu i kszta³tach 

dostosowanych do obrysu podziemnego 

ochranianego obiektu. 

Obsypka filtracyjna musi równie¿ 

zapewniæ odpowiednie posadowienie 

20. 

DRENOWANIE U¯YTKÓW ROLNYCH - PRZYK£ADY ROZWI¥ZAÑ 

Roboty drenarskie, ze wzglêdu na 

specyfikê warunków i ich wykonywanie 

zaliczane s¹ do trudnych i uci¹¿liwych. 

Prace wykonywane s¹ w zmiennych 

warunkach glebowo-wodnych, klimatycznych, 

gospodarczych i w³asnoœciowych. 

Prace melioracyjne nale¿y prowadziæ 

zgodnie z obowi¹zuj¹cymi normami 

oraz wytycznymi (A14, A15, A16, 

B24, C13, C14, C15, E14). 

Okresy wykonywania prac drenarskich 

powinny byæ dostosowane do 

przebiegu prac polowych w uzgodnieniu 

z zainteresowanymi w³aœcicielami i u¿ytkownikami 

meliorowanych gruntów. 

Najodpowiedniejsz¹ por¹ na wykonywanie 

drenowañ jest wczesna wiosna, 

koniec lata i jesieñ. Sezon robót 

drenarskich praktycznie trwa 100-120 

dni w roku. 

ruroci¹gu w celu unikniêcia deformacji 

przewodu pod wp³ywem obci¹¿eñ naziomem. 

Z powy¿szych wzglêdów obsypki 

filtracyjne i drena¿e odwrotne wokó³ 

ruroci¹gów odwadniaj¹cych musz¹ 

byæ wykonywane szczególnie starannie, 

z materia³ów o odpowiednim uziarnieniu 

dostosowanym do odwadnianego 

gruntu i dobrze zagêszczonych. 

Przy wykonywaniu elementów sieci 

drena¿u z rur perforowanych z PCV i 

PP o podwójnej œciance nale¿y stosowaæ 

zasady dotycz¹ce wykonywania 

ruroci¹gów bezciœnieniowych (kanalizacyjnych) 

z PCV i PP. 

Odbiorniki 

Prace na meliorowanym obiekcie 

rozpoczyna siê od zabezpieczenia swobodnego 

odprowadzania wody z terenu 

robót. W pierwszej kolejnoœci wykonuje 

siê dobiorniki wód z sieci drenarskiej. 

Wykopy rowów odp³ywowych powinny 

byæ wykonane z wyprzedzeniem 

w stosunku do rowków zbieraczy i s¹czków. 

Je¿eli roboty drenarskie rozpoczyna 

siê na wiosnê, zaleca siê wykonanie 

odp³y- wów w roku poprzedzaj¹cym 

wprowadzenie maszyn drenarskich. 

Wstêpne obni¿enie poziomu wody gruntowej 

rowami przyczyni siê do zapewnienia 

korzystniejszego uwilgotnienia gruntu 

przy wykonywaniu ruroci¹gów drenarskich. 




4.8. 

Dotyczy to: 

• stabilizacji ruroci¹gów odwadniaj¹cych 

i kolektorów (Rozdz. 

3.2. "Roboty ziemne") 

• obliczeñ statyczno-wytrzyma³oœciowych 

ruroci¹gów odwadniaj¹cych 

i kolektorów 

(Rozdz. 2.2.) 

• technologii robót ziemnych – 

wykonywanie wykopów, przygototwywanie 

pod³o¿a, wykonywanie 

obsypki i zasypywanie ruroci¹gu 

(Rozdz. 3.2.) 

• monta¿ studzienek drenarskich 

(Rozdz. 4.8.) 

Zbieracze i s¹czki 

Przed przyst¹pieniem do kopania 

rowków drenarskich nale¿y w terenie 

wytyczyæ i zestabilizowaæ uk³ady zbieraczy 

i s¹czków oraz ich g³êbokoœci i spadki. 

Proces technologiczny wykonania 

zbieraczy i s¹czków sk³ada siê z nastêpuj¹cych 

czynnoœci: 

• wytyczenie i oznakowanie palikami 

sieci drenarskiej, 

• wyznaczenie pocz¹tków s¹czków 

wzd³u¿ zbieraczy i wytyczenie 

ich kierunków, 

• niwelacja wytyczonych linii 

wzd³u¿ których przebiegaæ bêd¹ 

zbieracze i wykonanie profili roboczych, 

• wykonanie przekrojów roboczych 

zbieraczy, 

• u³o¿enie ruroci¹gów, 

• zasypanie ruroci¹gów. 

17 


18 


4.8. 


21. 

WYKONANIE RUROCI¥GÓW DRENARSKICH 

Skutecznoœæ dzia³ania i trwa³oœci 

sieci drenarskiej zale¿y miêdzy innymi 

od wilgotnoœci gleby w czasie prowadzenia 

prac i starannoœci wykonania 

robót. 

W celu zapewnienia niezawodnoœci 

dzia³ania systemu drenarskiego powinny 

byæ spe³nione odpowiednie wymogi 

dotycz¹ce wykonawstwa. Ze 

wzglêdu na niszczenie struktury i zagêszczenie 

gleby, nale¿y przy wykonywaniu 

robót drenarskich uwzglêdniæ 

nastêpuj¹ce uwarunkowania: 

• na glebach ciê¿kich, takie prace 

jak kopanie rowków, uk³adanie 

drenów metod¹ bezrowkow¹, 

a tak¿e dekowanie i zasypywanie 

ruroci¹gów nale¿y 

wykonywaæ w okresie bezopadowym 

i przy ma³ej wilgotnoœci 

wierzchniej warstwy gleby; 

• na obszarach o glebach zagra- 

¿aj¹cych zamuleniem czy za- 

¿elazieniem ruroci¹gów, nie nale¿y 

wykonywaæ drenowania 

przy wysokich poziomach wód 

gruntowych. W wypadkach koniecznych 

uk³adanie rur powinno 

byæ wykonywane bezpoœred- 

Je¿eli w rezultacie nieprawid³owego 

sk³adowania lub uk³adania nast¹pi 

uszkodzenie rury, takie jak np. wgniecenie, 

nale¿y wyci¹æ uszkodzony odcinek 

rury i zamontowaæ w to miejsce 

z³¹czkê (rys. obok). 

nio za kopark¹ z jednoczesnym 

uk³adaniem zasypek filtracyjnych 

i dekowaniem, a przy drenowaniu 

bezrowkowym nale¿y 

uk³adaæ ruroci¹gi odpowiednio 

zabezpieczone materia³em filtracyjnym; 

• na terenach, na których istnieje 

starte drenowanie, konieczne 

jest pod³¹czenie przerwanych 

startych s¹czków do nowo 

zak³adanych, a stare zbieracze 

nale¿y wprowadziæ do rowów 

lub po³¹czyæ z nowymi zbieraczami 

przez studzienkê z osadnikiem. 

Obecnie stosowane s¹ dwie technologie 

drenowania: 

• odkrywkowa (rowkowa) 

• bezrowkowa. 

Ruroci¹gi drenarskie z rur karbowanych 

z PVC produkcji Pipelife mog¹ 

byæ wykonywane obiema metodami. 

Wybór metody zale¿y od wymaganych 

zabezpieczeñ ruroci¹gów drenarskich 

przed zamulaniem, rodzaj gleby 

oraz dostêpnoœci specjalistycznego 

sprzêtu i wielkoœci obiektu. 

W sytuacjach gdzie wymagane s¹ 

obsypki i filtry zabezpieczaj¹ce, ruro- 

Usuniêcie uszkodzonego odcinka rury 

karbowanej z PCV 

ci¹gi drenarskie wykonywane s¹ zwykle 

metod¹ odkrywkow¹. 

Przy drenowaniu systematycznym 

s¹czki drenarskie wykonywane s¹ z karbowanych 

perforowanych z PVC o œrednicy 

zewnêtrznej d=58mm. 

Przy drenowaniu kombinowanym 

i niesystematycznym, stosuje siê odpowiednio 

wiêksze œrednice. 

Zbieracze wykonywane s¹ z rur 

karbowanych z PVC (z perforacj¹ lub 

bez perforacji) o wiêkszych œrednicach 

lub rur kanalizacyjnych z PVC 

o œcianach g³adkich, przy przejœciach 

zbieraczy na du¿ych g³êbokoœciach 

lub w przekopach. 

W tym ostatnim przypadku zbieracze 

nale¿y wykonywaæ zgodnie z zasadami 

wykonywania przewodów kanalizacyjnych 

z PVC. 

Do wykonywania s¹czków i zbieraczy 

mog¹ byæ u¿ywane tylko rury, 

kszta³tki i ³¹czniki nie wykazuj¹ce 

uszkodzeñ (np. wgnieceñ, pêkniêæ 

oraz rys na ich powierzchni). 





23. 

PO£¥CZENIA RUROCI¥GÓW DRENARSKICH 

Po³¹czenia s¹czków ze zbieraczami 

mog¹ byæ wykonywane jako górne, 

górno-boczne i boczne (rys. poni¿ej). 

Jako zasadê przyjmuje siê górne 

po³¹czenie s¹czków ze zbieraczami. 

Stosowanie po³¹czeñ górno-bocznych 

i bocznych dopuszczalne jest jedynie 

na terenach o spadkach poni¿ej 3%. 

Zbieracze boczne ³¹czy siê ze 

zbieraczem g³ównym za pomoc¹ 

po³¹czeñ górnych lub górno-bocznych. 

Przy œrednicach zbieraczy < 125 mm. 

Zbieracze o œrednicach wiêkszych ni¿ 

125 mm zaleca siê ³¹czyæ za poœrednictwem 

studzienki drenarskiej. 

Po³¹czenia s¹czków ze zbieraczami 

wykonywane s¹ za pomoc¹ 

kszta³tek PVC, po³¹czenia zbieraczy 

bocznych ze zbieraczami wy¿szego 

rzêdu za pomoc¹ kszta³tek PVC lub 

studzienek drenarskich, w zale¿noœci 

od œrednicy. 

Po³¹czenie boczne ruroci¹gów realizowane 

jest ³¹cznie z uk³adaniem 

zbieracza i s¹czków. 

Po³¹czenie górno-boczne i boczne 

mog¹ byæ realizowane po u³o¿eniu 

zbieracza, a nastêpnie wykonaniu 

otworów w œciance zbieracza za pomoc¹ 

wyrzynarki i za³o¿enie odpowiednich 

kszta³tek ³¹cznikowych. 

Je¿eli na drenowanych gruntach 

istnieje starta sieæ drenarska, to w przypadku 

przeciêcia startej sieci s¹czki nale¿y 

pod³¹czyæ do sieci nowej za pomoc¹ 

obsypki ¿wirowej (rys. poni¿ej), 

a zbieracze pod³¹cza siê zazwyczaj 

przez studzienkê kontroln¹. 

Po³¹czenie boczne s¹czka ze 

zbieraczem 




4.8. 

Górno-boczne po³¹czenie s¹czka ze zbieraczem 

K¹townik 90 0 Po³¹czenie boczne 45 0 

Po³¹czenie górne ruroci¹gów 

drenarskich 

Po³¹czenie s¹czka nowego z PVC ze starym s¹czkiem ceramicznym 

19 


20 


4.8. 


24. 

MONTA¯ STUDZIENEK DRENARSKICH PIPELIFE 

Studzienki drenarskie (zbiorcze, 

kontrolne, redukcyjne) wykonywane 

s¹ równoczeœnie z kopaniem rowków 

i uk³adaniem ruroci¹gów s¹czków 

i zbieraczy. 

Zasady monta¿u studzienek drenarskich 

podane zosta³y w rozdziale 

4.8. oraz "Asortyment - Studzienki Kanalizacyjne 

i Drenarskie". 

Kontrola prawid³owoœci wykonania 

i zgodnie z projektem drenarskich obejmuje 

(C14, C15, E14): 

1. Kontrolê rowków drenarskich. 

Kontrola rowków polega na 

sprawdzeniu: 

-rozstawu s¹czków 

-d³ugoœci ruroci¹gów 

-g³êbokoœci ruroci¹gów 

-spadku ruroci¹gów 

2. Kontrolê u³o¿enia ruroci¹gów 

oraz zabezpieczeñ filtracyjnych 

i zasypki ruroci¹gów. 

3. Kontrolê po³¹czeñ i budów 

drenarskich. 

Podstaw¹ odbioru technicznego 

s¹ wyniki odbiorów robót zanikaj¹cych 

lub ulegaj¹cych zakryciu, kontroli jakoœci 

u¿ytych materia³ów i wykonanych 

robót oraz odbiorów technicznych budowli 

zlokalizowanych na obiekcie. 

Warunkiem rozpoczêcia odbioru tech- 

1. Na dnie wykopu u³o¿yæ warstwê 

podsypki ¿wirowej o gruboœci >5 cm i dobrze 

zagêœciæ. 

2. Na przygotowanej podsypce 

umieœciæ dno studzienki i dobrze przycisn¹æ, 

tak aby wype³niæ puste przestrzenie 

pod dnem. 

3. Przygotowaæ rurê trzonow¹ studzienki, 

któr¹ nale¿y przyci¹æ pi³¹ 

rêczn¹ lub mechaniczn¹ do wymaganej 

d³ugoœci. 

4. Koñcowe czêœci rury trzonowej 

nale¿y przyszlifowaæ zdzierakiem w 

celu usuniêcia zadziorów. 

5. Wyci¹æ otwory- wlotowe i wylotowe 

na odpowiedniej wysokoœci, mierzonej 

od dolnej krawêdzi rury trzonowej. 

Wylot ze studzienki powinien byæ 

osadzony co najmniej 5 cm poni¿ej najni¿szego 

wlotu do studzienki, na wysokoœci 

zale¿nej od projektowanej pojemnoœci 

osadnika. W przypadku studzienki 

bez osadnika dolna krawêdŸ 

wylotu powinna znajdowaæ siê na wysokoœci 

>5cmpowy¿ej dolnej krawêdzi 

rury trzonowej. 

Monta¿ studzienki drenarskiej krytej 

25. KONTROLA JAKOŒCI I ODBIÓR ROBÓT DRENARSKICH 

26. ODBIÓR ROBÓT 

6. W otwory wlotowy i wylotowy 

za³o¿yæ uszczelki oraz króæce. 

7. Ustawiæ rurê trzonow¹ w zag³êbieniu 

dna i po³¹czyæ króæce z ruroci¹gami 

drenarskimi. 

8. Zamkn¹æ górê krawêdzi rury 

trzonowej pokryw¹ z PVC. Na pokrywie 

mo¿na umieœciæ kawa³ek metalu lub 

drutu identyfikacyjnego dla u³atwienia 

póŸniejszego odszukiwania studzienki 

w terenie za pomoc¹ wykrywacza metalu. 

9. Zasypaæ rêcznie wykop wokó³ 

studzienki gruntem miejscowym, a¿ do 

wysokoœci 20-25 cm ponad poziom pokrywy. 

Przy zasypywaniu nale¿y zwróciæ 

uwagê na to, aby wype³nienie wokó³ 

studzienki by³o równomiernie 

roz³o¿one i dobrze zagêszczone. Pozosta³y 

zasyp wokó³ nale¿y wykonaæ 

³¹cznie z zasypywaniem rowków drenarskich. 

Dopuszczalne odchylenie linii spadku dna ruroci¹gu drenarskiego w/g Pipelife. 

*) wartoœæ w nawiasie dotyczy gruntow zagra¿aj¹cych zamuleniem drenów. 

nicznego jest uzyskanie pozytywnych 

ocen wymienionych odbiorów i kontroli. 

Robotami ulegaj¹cymi zakryciu lub 

zanikaj¹cymi s¹: 

- u³o¿enie s¹czków, zbieraczy; 

- wykonanie po³¹czeñ, studzienek i wylotów; 

≥ 20 m 

max. 15 mm (30 mm)* spadek dna max. 15 mm (30 mm)* 

Wymagania firmy Pipelife w odniesieniu 

do spadków ruroci¹gów drenarskich 

s¹ nastêpuj¹ce: odchylenie max. 

± 30 mm w gruntach zwiêz³ych oraz 

± 15 mm w gruntach pylastych i za- 

¿elazionych (patrz rys. powy¿ej) 

- okrycie (dekowanie) ruroci¹gów i zabezpieczenie 

filtracyjne. 

Roboty uznane w czasie odbioru 

za niezgodne z dokumentacj¹ i w/w 

wymaganiami nale¿y poprawiæ lub 

uzupe³niæ i w wyznaczonym terminie 

przedstawiæ do ponownego odbioru.

obliczenia hydrauliczne przewodów z tworzyw sztucznych - PipeLife

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?