Aleksander Lasik - Państwowe Muzeum na Majdanku

ALEKSANDER LASIK 

Zeszyty Majdanka 

2003, t. XXII 

STRUKTURA ORGANIZACYJNA 

ORAZ OBSADA OSOBOWA STANOWISK KIEROWNICZYCH 

W OBOZIE KONCENTRACYJNYM NA MAJDANKU 

W LATACH 1941-1944 

1. Uwagi wstępne 

Prezentowany niżej artykuł nawiązuje merytorycznie głównie do trzech 

wcześniejszych publikacji poświęconych organizacji obozu na Majdanku oraz 

załodze obozowej SS. Pozycje te ukazały się w 1967, 1981 oraz 1991 roku 1 . 

Udostępnienie w połowie lat dziewięćdziesiątych minionego stulecia historykom 

części zasobów archiwalnych byłego amerykańskiego Centrum Dokumentacji 

w Berlinie (Berlin Document Center), które następnie przekazano Oddziałowi 

Archiwum Ferderalnego Niemiec w Berlinie-Lichterfelde (Bundesarchiv/Außenstelle 

Berlin-Lichterfelde), ponadto akta Oddziału Archiwum Federalnego 

Niemiec w Dahlwitz-Hoppegarten (Bundesarchiv/Außenstelle Dahlwitz-Hoppegarten), 

Oddziału Archiwum Federalnego Niemiec w Koblencji 

(Bundesarchiv/Außenstelle Koblenz), Centrali Ścigania Zbrodni Wojennych w 

Ludwigsburgu (Zentrale Stelle der Landesjustizverwaltungen Ludwigsburg) 

oraz Centrum Przechowywania Zbiorów Dokumentalno-Historycznych w Moskwie 

(Cientr Hranienija Dokumiental’no-Istoriczieskich Kollekcij Moskwa), a 

także nowe nabytki archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w 

Oświęcimiu – stworzyło przed historykami nowe możliwości w zakresie badań 

nad dziejami nazistowskich obozów koncentracyjnych. W określonym stopniu 

dotyczyło to także obozu koncentracyjnego w Lublinie, po którym zachowała 

się stosunkowo skromna spuścizna archiwalna. W związku z powyższym – i 

wobec możliwości korzystania z nieznanych dotąd dokumentów przydatnych w 

1 Zob. Z. Leszczyńska: Struktura osobowa władz obozu koncentracyjnego na Majdanku. „Zeszyty 

Majdanka”, t. II (1967), s. 22-66; J. Marszałek: Majdanek. Obóz koncentracyjny w Lublinie. 

Warszawa 1981, s. 37-48; J. Kasperek, Z. Leszczyńska, H. Telesz: Organizacja [KL Lublin]. 

(W:) Majdanek 1941-1944. Red. T. Mencel. Lublin 1991, s. 58-92.

122 

A L E K S A N D E R L A S I K 

badaniach – zaistniała możliwość weryfikacji i uściśleń hipotez oraz aktualizacji 

ustaleń badawczych przedstawionych wcześniej m.in. w w/w. publikacjach. 

Powstanie jesienią 1941 roku obozu w Lublinie, pomimo jego pierwotnej 

nazwy „Obóz Jeńców Wojennych” (Kriegsgefangenenlager, KGL), którą zmieniono 

oficjalnie 16 lutego 1943 roku na „Obóz Koncentracyjny Formacji Zbrojnych 

SS” (Konzentrationslager der Waffen-SS Lublin, KL) 2 , a który znany jest 

powszechnie jako obóz koncentracyjny na Majdanku 3 , był pierwszą samodzielną 

strukturą Inspektoratu Obozów Koncentracyjnych (Inspektion der Konzentrationslager, 

IKL) założoną na terenie Generalnego Gubernatorstwa. 

Bez względu jednak na planowaną przez zwierzchnie władze SS i pełnioną 

przez niego w określonym czasie rolę, którą wyznaczono mu w systemie terroru 

III Rzeszy oraz ewolucję jego funkcji i zadań, które przed nim stawiano – fakt 

włączenia go w system ówcześnie istniejących obozów koncentracyjnych 4 powodował, 

że jego podstawowa struktura organizacyjna była taka sama jak we 

wszystkich pozostałych, z wyjątkiem – podlegających na innych zasadach Inspektoratowi 

Obozów Koncentracyjnych – SS-Sonderlager (SL) Hinzert i Jugendschutzlager 

(JSL) Moringen 5 . 

2 T. Kranz: Das KL Lublin – zwischen Planung und Realisierung. (W:) Die nationalsozialistischen 

Konzentrationslager – Entwicklung und Struktur. Red. U. Herbert, K. Orth, Ch. Dieckmann, 

Göttingen 1998, s. 369; Archiwum Państwowego Muzeum na Majdanku w Lublinie (dalej 

APMM). Zespół: SS-Totenkopfsturmbann, sygn. I f 17, s. 155-159. Zob. też pismo komendanta 

Florstedta z 23 lutego 1943 w sprawie zmiany nazwy obozu z KGL na KL Lublin, zamieszczone 

w opracowaniu F. Marciakówny i J. Marszałka: Akta Państwowego Muzeum na Majdanku. „Archeion”, 

t. XXXVII (1962), s. 212. 

3 Genezę nazwy obozu „Majdanek”, która nie była nigdy używana w urzędowej korespondencji 

SS, próbował wyjaśnić Józef Marszałek. Ponieważ nazwa ta upowszechniła się w literaturze 

przedmiotu, autor niniejszego opracowania przyjął kompromisowo dla tego obozu nazwę 

„Lublin/Majdanek”. Zob. J. Marszałek: Geneza i początki budowy obozu koncentracyjnego na 

Majdanku. „Zeszyty Majdanka”, t. I (1965), s. 33. 

Z uwagi na zmiany oficjalnej nazwy obozu, używał będę również – w zależności od okresu 

jego istnienia, który będę omawiał – skrótów „KGL”, „KL” lub „KGL/KL”. 

4 Jesienią 1941 roku funkcjonowały jako samodzielne jednostki organizacyjne tego systemu, 

określane jako obozy koncentracyjne (Konzentrationslager, KL): KL Sachsenhausen, KL Buchenwald, 

KL Flossenbürg, KL Mauthausen, KL Auschwitz, KL Neuengamme, KL Groß-Rosen, 

Frauenkonzentrationslager (FKL) Ravensbrück, KL Natzweiler oraz powstały 1 września 1941 

roku KL Niederhagen-Wewelsburg. 

5 „Obóz specjalny SS” (SS-Sonderlager) Hinzert istniał od 1 października 1939 do września 

1944 roku i został założony na bazie podobozu KL Buchenwald o takiej samej nazwie. Zgodnie z 

rozkazem Himmlera, IKL miał nim jedynie administrować, a jego wydział III nadzorowany miał 

być przez Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy (Reichssicherheitshauptamt, RSHA). W strukturach 

organizacyjnych obozu nie przewidywano istnienia sekcji IIIa do spraw pracy więźniów, 

gdyż mieli oni być w całości zatrudniani przez Organizację Todt, budującą tzw. „Wał Zachodni” 

(Westwall). SL Hinzert nie posiadał również sieci własnych podobozów. Natomiast „Obóz dla 

młodocianych” (Jugendschutzlager) Moringen założono 15 sierpnia 1940 roku i istniał on do 9 

kwietnia 1945 roku, przy czym tylko do jesieni 1944 roku był autonomiczną jednostką organiza-

STRUKTURA ORGANIZACYJNA ORAZ OBSADA OSOBOWA 

Na czele każdego obozu stał komendant, który jednoosobowo odpowiadał za 

jego funkcjonowanie i wykonywanie rozkazów przekazywanych mu z Oranienburga. 

Podlegał on bezpośrednio IKL, instytucji SS, która na to stanowisko 

oficjalnie go mianowała. Równocześnie był zwierzchnikiem wszystkich esesmanów 

należących do załogi obozowej SS, bez względu na ich aktualny macierzysty 

przydział organizacyjny w SS 6 , kobiet w służbie SS 7 oraz wszystkich 

cyjną IKL, który był jego administratorem, natomiast kontrolę nad nim sprawował przede 

wszystkim Główny Urząd Policji Kryminalnej Rzeszy (Reichskriminalpolizeiamt). Miał on charakter 

obozu wychowawczego (Erziehungslager) dla niepełnoletnich chłopców posiadających 

obywatelstwo niemieckie, jakkolwiek nie przewidywano zakładania przy nim zakładów produkcyjnych 

i filii przedsiębiorstw przemysłowych, a chłopcy deportowani do niego mieli być „resocjalizowani” 

głównie poprzez działania pedagogiczne i indoktrynację polityczną. Zob. G. 

Schwarz: Die nationalsozialistischen Lager. Frankfurt/Main-New York 1990, s. 86; W. Johe: 

Neuengamme. Zur Geschichte der Konzentrationslager in Hamburg. Hamburg 1984, s. 61; H. 

Muth: Das „Jugendschutzlager” Moringen. „Dachauer Hefte. Studien und Dokumente zur Geschichte 

der nationalsozialistischen Konzentrationslager”, Heft 5: Die vergessenen Lager. Dachau 

1989, s. 223; KZ Moringen. Männerlager, Frauenlager, Jugendschutzlager. Eine Dokumentation. 

Göttingen [b.d.w.], s. 25-53. 

6 Należy zwrócić uwagę, że fakt bycia członkiem załogi obozu koncentracyjnego, podporządkowanym 

służbowo jego komendantowi, nie był tożsamy z przynależnością do którejś ze struktur 

organizacyjnych obozu. W aktach esesmanów przeniesionych do załogi danego obozu na stałe, 

znajdujemy adnotacje o ich przeniesieniu (Versetzung), co było równoznaczne z otrzymaniem 

nowego przydziału służbowego i nadaniem odmiennego identyfikatora jednostki macierzystej 

(Erkennungsmarke). Istniała również forma przynależności osoby do załogi obozu koncentracyjnego, 

polegająca na czasowym odkomenderowaniu z jednostki macierzystej (Kommandierung), 

bez zmiany jej dotychczasowego przydziału wojskowego. 

7 Wbrew powszechnie istniejącym i funkcjonującym stereotypom, w ramach Sztafet Ochronnych 

nie istniały formacje żeńskie tej organizacji. Przebywające w obozach kobiety: radiotelegrafistki 

(Nachrichtenmaiden), zatrudnione w obozowych węzłach łączności podlegających wydziałowi 

I – komendanturze (Abteilung I – Kommandantur) oraz nadzorczynie SS (SS- 

Aufseherinnen), które kierowano do obozów dla więźniarek, gdzie pełniły obowiązki niektórych 

esesmanów z wydziału III – kierownictwa obozu (Abteilung III – Schutzhaftlagerführung) oraz 

jego sekcji IIIa – zatrudnienie więźniów (Abteilung IIIa – Arbeitseinsatz) – nie były członkiniami 

SS. W przypadku pierwszej grupy kobiety rekrutowano z pomocniczych formacji wojskowych, 

drugie natomiast podpisywały kontrakty o pracę na określony czas z organizacją SS. Te drugie po 

przeszkoleniu (zazwyczaj w FKL Ravensbrück) na specjalnie organizowanych dla nich kursach 

oraz pozytywnej weryfikacji personalnej, były wcielane do załóg różnych kobiecych obozów 

koncentracyjnych i zaliczano je do członków obozowej załogi SS (SS-Gefolge). Wówczas też 

miały m.in. prawo do noszenia specjalnych uniformów o kroju wojskowym, broni krótkiej, a w 

pojedynczych przypadkach do posiadania psa służbowego. W przypadku popełnienia wykroczeń i 

przestępstw nie podlegały one sądom powszechnym, lecz jurysdykcji Naczelnego Sądu SS 

(Hauptamt SS-Gericht). W obozach piastowały przede wszystkim stanowiska odpowiedzialnych 

za rozliczanie stanu osobowego więźniarek (Rapportführerinnen), kierowniczek bloków więźniarek 

(Blockführerinnen) i zwierzchniczek drużyn roboczych (Kommandoführerinnen). Wśród 

nadzorczyń SS nie wprowadzano stopni wojskowych, lecz hierarchię funkcyjną: przełożoną 

wszystkich nadzorczyń SS była główna nadzorczyni SS (SS-Oberaufseherinn), której funkcja 

odpowiadała formalnie stanowisku kierownika wydziału III – kierownictwa obozu (Schutzhaftlagerführer), 

jakkolwiek nie pozwalała ona np. na wydawanie rozkazów esesmanom. Por. Z. Mu- 

123

124 


cudzoziemców w służbie SS, do których w obozie w Lublinie należeli Litwini i 

Ukraińcy, pełniący funkcje wartowników 8 . 

Już w momencie powstania obozu w Lublinie, we wrześniu 1941 roku, jego 

załoga SS została podzielona na dwie podstawowe podstruktury organizacyjne, 

do których przydzielano esesmanów: administrację obozową (KGL/KL Verwaltung) 

i pododdziały wartownicze SS (SS-Wachtruppen). 

Poza nimi na jego terenie funkcjonował Zarząd Budowlany 9 , a w późniejszym 

okresie obozowe gospodarstwo rolne 10 . Więźniarki i więźniowie zatrudniani 

byli również w filiach firm i przedsiębiorstw SS działających w Lublinie i 

jego okolicach 11 . 

rawska: Kobiety w obozie koncentracyjnym na Majdanku. „Zeszyty Majdanka”, t. IV (1969), s. 

99-103; A. Lasik: Załoga SS w KL Auschwitz w latach 1940-1945. Bydgoszcz 1994, s. 150, 151; 

Z. Leszczyńska: Struktura osobowa..., s. 35. 

8 W marcu 1943 roku powstał przy KL Lublin/Majdanek batalion wartowniczy złożony z oficerów, 

podoficerów i żołnierzy armii litewskiej, o których będzie mowa niżej. Poza nimi załogę 

wartowniczą omawianego obozu w 1942 roku zasilili Ukraińcy, z których nie utworzono samodzielnego 

pododdziału wartowniczego, lecz przydzielano do składów osobowych poszczególnych 

kompanii wartowniczych. Przybywali oni do obozu w Lublinie głównie z ośrodka szkoleniowego 

SS (SS-Ausbildungslager) w Trawnikach, a w okresie późniejszym z obozu zagłady w Treblince. 

Zarówno Litwini jak i Ukraińcy – jako osoby nienależące do Waffen-SS – nie mieli stopni wojskowych 

nadawanych w tej organizacji. W tej drugiej grupie funkcjonowała hierarchia czterostopniowa: 

młodszy wartownik (Unterwachmann), wartownik (Wachmann), starszy wartownik 

(Oberwachmann) oraz dowódca drużyny wartowniczej (Rottenwachmann). Zob. APMM, Baza 

danych członków załogi SS KGL/KL Lublin/Majdanek Aleksandra Lasika. 

9 Więcej na ten temat zob. m.in. J. Marszałek: Geneza i początki budowy..., s. 15-70; Tenże: 

Budowa obozu koncentracyjnego na Majdanku w latach 1942-1944. „Zeszyty Majdanka”, t. IV 

(1969), s. 21-84; Tenże: Centralny Zarząd Budowlany SS i Policji w Lublinie. „Zeszyty Majdanka”, 

t. VI (1972), s. 5-41. 

10 Będzie o nim mowa w dalszej części artykułu. 

11 Należały do nich m.in. Niemieckie Zakłady Zaopatrzenia Sp. z o.o. (Deutsche Ausrüstungswerke 

GmbH, DAW), Zakłady Tekstylne i Skórzane Sp. z o.o. (Gesellschaft für Textil- und 

Lederverwertung GmbH, GTL), które w większości zlokalizowane były poza obozem macierzystym. 

Firmą działającą na terenie Generalnego Gubernatorstwa, która wynajmowała do pracy 

znaczną liczbę więźniów z omawianego obozu, było powstałe w 1943 roku Stowarzyszenie 

Przemysłu Wschodniego Sp. z o.o. (Ostindustrie GmbH, Osti). Odrębną przyobozową jednostką 

organizacyjną było również – powstałe w połowie 1942 roku – gospodarstwo rolne (Abteilung 

Landwirtschaft), które podlegało Głównemu Urzędowi Gospodarczo-Administracyjnemu SS (SS- 

Wirtschafts-Verwaltungshauptamt, SS-WVHA), a konkretnie wchodzącemu w jego skład Departamentowi 

W V – Gospodarka rolna, leśna i rybna (Amt W V – Land-, Forst- und Fischwirtschaft). 

C. Madajczyk: Faszyzm i okupacje 1938-1945. Wykonywanie okupacji przez państwa Osi 

w Europie, t. II: Mechanizmy realizowania okupacji. Poznań 1984, s. 583; Cz. Rajca: Podobozy 

Majdanka. (W:) Majdanek 1941-1944..., s. 379-390; A. Wiśniewska: Praca więźniów. (W:) Majdanek 

1941-1944..., s. 181, 182; S. Piątkowski: Obóz pracy w Bliżynie (1942-1944). „Zeszyty 

Majdanka”, t. XXI (2001), s. 97-112; M. Orski: Niewolnicza praca więźniów obozu koncentracyjnego 

Stutthof w latach 1939-1945. Organizacja pracy i metody eksploatacji siły roboczej. Gdańsk 

1999, s. 113, 114.


Pod względem obsady etatowej w/w podstawowych jednostek organizacyjnych 

KGL/KL Lublin/Majdanek największą liczbowo grupę stanowili członkowie 

obozowego oddziału wartowniczego, gdyż wg danych autora niniejszego 

artykułu, na 1632 esesmanów, których personalia zidentyfikowano, 1354 pełniło 

na stałe lub czasowo służbę wartowniczą, co stanowiło 83,0% załogi 12 , natomiast 

w administracji obozowej (wyłączając z niej esesmanów zatrudnionych 

etatowo w obozowym gospodarstwie rolnym, placówce budowlanej oraz przedstawicielstwach 

firm i przedsiębiorstw SS działających przy obozie lubelskim) 

pracowało 432 esesmanów, co stanowiło 26,5% ogółu analizowanej grupy 13 . 

2. Komendanci KGL/KL Lublin/Majdanek 

Jak wyżej wspomniano, za całokształt spraw związanych z funkcjonowaniem 

obozu, realizację nakładanych na niego zadań, koordynację działań jego 

wszystkich struktur organizacyjnych oraz bezpieczeństwo i izolację odpowiadał 

komendant obozu 14 . Od 30 kwietnia 1942 roku był on jednocześnie kierownikiem 

wszystkich filii firm i przedsiębiorstw SS działających przy obozach koncentracyjnych, 

wobec których mógł stosować efektywniejszą politykę w zakresie 

wykorzystania siły roboczej więźniów 15 . 

Do 1 września 1939 roku komendantów zatwierdzał Główny Urząd SS (SS- 

Hauptamt), a po wydzieleniu z niego części wydziałów – Główny Urząd Personalny 

SS (SS-Personalhauptamt) 16 . 

W czasie stosunkowo krótkiego istnienia KGL/KL Lublin/Majdanek – w porównaniu 

do innych wielkich obozów koncentracyjnych – stanowiska jego komendantów 

piastowało 5 oficerów SS: 

- SS-Standartenführer Karl Otto Koch, założyciel i komendant KGL Lublin/Majdanek, 

piastujący to stanowisko od 1 września 1941 do 20 sierpnia 

12 Było wśród nich 9 Litwinów i 15 Ukraińców nienależących do Waffen-SS. 

13 Liczba osób należących do oddziałów wartowniczych i członków administracji obozowej 

przekracza nominalnie i procentowo ogólny stan osobowy załogi SS ustalony przez autora tego 

opracowania z uwagi na fakt, iż część esesmanów należących do pododdziałów wartowniczych 

została przeniesiona bądź odkomenderowana do administracji obozowej i odwrotnie. 

14 A. Lasik: Załoga SS w KL Auschwitz w latach..., s. 30; Autobiografia Rudolfa Hössa komendanta 

obozu oświęcimskiego. Warszawa 1989, s. 327, 328. 

15 F. Piper: Zatrudnienie więźniów KL Auschwitz. Organizacja pracy i metody eksploatacji siły 

roboczej. Oświęcim 1981, s. 84, 85; M. Orski: Przedsiębiorstwa SS i firmy prywatne – najemcy 

siły roboczej obozu koncentracyjnego Stutthof w latach 1939-1945. Ekonomiczne uwarunkowania 

zatrudnienia więźniów. Gdańsk 2001, s. 66; tenże: Niewolnicza praca..., s. 112. 

16 H. Höhne: Der Orden unter dem Totenkopf. Die Geschichte der SS. Augsburg 1994, s. 138. 

125

126 


1942 roku, przeniesiony tu z KL Buchenwald, następnie aresztowany za nadużycia 

w obozie pod Weimarem 17 , 

- SS-Obersturmbannführer Max Koegel, zwierzchnik obozu w Lublinie od 20 

sierpnia 1942 do 31 grudnia 1942 roku; został przeniesiony z FKL Ravensbrück, 

odszedł natomiast do KL Flossenbürg, gdzie objął takie samo stanowisko 

18 , 

- SS-Sturmbannführer Hermann Arthur Florstedt, komendant KL/KGL Lublin/Majdanek 

od 1 stycznia do 20 października 1943 roku, wcześniej adiutant 

komendanta w obozie w Lublinie, przeniesiony stąd do szkolnego zapasowego 

zmotoryzowanego pułku SS 19 , 

- SS-Obersturmbannführer Martin Gottfried Weiß, komendant obozu między 

1 listopada 1943 a 14 maja 1944 roku, przybyły tu z KL Dachau, gdzie pełnił 

taką samą funkcję, a następnie oficer w SS-WVHA do zadań specjalnych 20 , 

- SS-Obersturmbannführer Arthur Liebehenschel, komendant obozu na Majdanku 

od 15 maja do 21 lipca 1944 roku, uprzednio komendant i dowódca 

garnizonu SS w KL Auschwitz, a po likwidacji KL Lublin/Majdanek w Urzędzie 

Wyższego Dowódcy SS i Policji „Wenecja Julijska” we Włoszech 21 . 

Porównując ich życiorysy oraz kariery w SS, możemy zauważyć, że czterech 

z nich związanych było z obozami koncentracyjnymi w latach 1933 – 1934 

(Karl Koch z KL Sachsenburg, Max Koegel i Martin Weiß z KL Dachau, a 

Arthur Liebehenschel z KL Columbia-Haus w Berlinie). Wyjątkiem w tej grupie 

był Hermann Florstedt, który w systemie obozów koncentracyjnych nader 

szybko awansował, gdyż do czynnej służby w SS-Totenkopfverbände wcielono 

go dopiero we wrześniu 1939 roku. Wcześniej był oficerem w 73. pułku Powszechnej 

SS, po czym objął od razu stanowisko dowódcy pododdziału wartowniczego 

w KL Buchenwald, a następnie zastępcy i kierownika wydziału III 

w KL Buchenwald i KL Sachsenhausen, awansując w ciągu niecałych czterech 

lat ze stopnia SS-Obersturmführera/SS-Totenkopfverbände do rangi SS- 

Sturmbannführera/Waffen-SS 22 . 

17 Zob. biogram Karla Ottona Kocha w aneksie. 

18 Zob. biogram Maxa Koegla w aneksie. 

19 W badaniach nad załogami SS obozów koncentracyjnych należy zwracać uwagę na właściwą 

pisownię nazwisk esesmanów. Jest to błąd nader często występujący w różnych opracowaniach. 

Typowym przykładem może być tu komendant KL Auschwitz Rudolf Höß, którego nazwisko 

podawane było jako: Hoess, Hoeß, Hoss czy Höss. Dotyczyło to również Hermanna Florstedta. 

Por. wspomnienia Feliksa Siejwy, który błędnie pisze nazwisko Florstädt. Dodatkowo w 

indeksie osobowym wymieniono go pod nazwiskiem Florstödt. Por. F. Siejwa: Więzień III pola. 

Lublin 1964, s. 25, 253. Zob. biogram Hermanna Florstedta w aneksie. 

20 Zob. biogram Martina Weißa w aneksie. 

21 Zob. biogram Arthura Liebehenschla w aneksie. 

22 W Powszechnej SS (Allgemeine-SS) miał on rangę SS-Standartenführera.


Warto również zwrócić uwagę, iż dwóch z nich zostało karnie zwolnionych 

z obozu za popełnione przestępstwa (Koch i Florstedt), w następstwie inspekcji 

specjalnej komisji powołanej przez Naczelny Sąd SS (Hauptamt SS-Gericht), 

która pod przewodnictwem sędziego SS-Sturmbannführera dr. Konrada Morgena 

badała prawdziwość dochodzących do naczelnych władz SS sygnałów o 

korupcji i nadużyciach władzy w niektórych obozach koncentracyjnych 23 . 

3. Struktura organizacyjna administracji obozowej 

KGL/KL Lublin/Majdanek w latach 1941 – 1944 

Jak już wyżej zaznaczono, struktura organizacyjna administracji obozowej w 

KGL/KL Lublin/Majdanek nie odbiegała od takich samych rozwiązań organizacyjnych, 

które istniały w innych obozach koncentracyjnych w latach 1941 – 

1944 24 . 

23 Komisja ta powstała w lipcu 1943 roku i działała do połowy 1944 roku na terenie KL Buchenwald, 

KL Auschwitz, KL Lublin/Majdanek, KL Sachsenhausen, KL Herzogenbusch, KL 

Warschau, KL Plaszow oraz KL Dachau. W wyniku przeprowadzonych przez nią dochodzeń 

aresztowano bądź wszczęto postępowania dyscyplinarne i karne wobec kilkudziesięciu prominentnych 

esesmanów z tych obozów, w tym m.in.: komendanta i wysokiego oficera w KL Sachsenburg, 

KL Esterwegen, KL Columbia-Haus, KL Lichtenburg, KL Sachsenhausen, KL Dachau, 

KL Buchenwald i KGL Lublin/Majdanek SS-Standartenführera Karla Ottona Kocha; komendanta 

KL Dachau SS-Sturmbannführera Alexa Piotrkowski’ego; komendanta KL Herzogenbusch SS- 

Sturmbannführera Adama Grünewalda; Schutzhaftlagerführera i komendanta obozu na Majdanku 

SS-Sturmbannführera Hermanna Florstedta; Schutzhaftlagerführera obozu w Lublinie SS- 

Hauptsturmführera Hermanna Hackmanna; kierownika wydziału II – politycznego w KL Auschwitz 

SS-Untersturmführera Maximiliana Grabnera czy zwierzchnika obozowej służby zdrowia 

SS w KL Buchenwald SS-Hauptsturmführera Waldemara Hovena; Zob. J. Marszałek: Majdanek..., 

s. 41; J. Rawicz: Dzień powszedni ludobójcy. Warszawa 1973, s. 194; Oświęcim w oczach 

SS. Höss, Broad, Kremer, [b.m.w.] 1985, s. 113, 172, 173, 263, 268, 280, 286; J. Tuchel: Die 

Kommandanten des Konzentrationslager Dachau, „Dachauer Hefte. Studien und Dokumente zur 

Geschichte der nationalsozialistischen Konzentrationslager”, Heft Nr. 10: Täter und Opfer. Dachau 

1994, s. 85, 86; A. Lasik: Załoga SS w KL Auschwitz w latach..., s. 62; H. Höhne: Der Orden..., 

s. 352-355; E. Kogon: Der SS-Staat. Das System der deutschen Konzentrationslager. München 

1974, s. 306, 307; H. Langbein: Ludzie w Auschwitz, Oświęcim 1994, s. 353-355. 

24 Mam tu na myśli te obozy, które powoływano wyłącznie z inicjatywy Inspektoratu Obozów 

Koncentracyjnych. Od 1943 roku (z wyjątkiem JSL Moringen i SL Hinzert) mieliśmy bowiem do 

czynienia z sytuacją, która była kompromisem zawartym między RSHA a SS-WVHA w zakresie 

wykorzystania siły roboczej więźniarek i więźniów narodowości żydowskiej. Zgodnie z jego 

warunkami Żydzi z Niemiec, Krajów Nadbałtyckich, Generalnego Gubernatorstwa oraz z Holandii 

(których do tego czasu nie zamordowano w ramach tzw. „Ostatecznego Rozwiązania Kwestii 

Żydowskiej” oraz uznano za zdolnych do ciężkiej pracy), mieli być deportowani do nowo zakładanych 

obozów koncentracyjnych. Te nowe okoliczności (związane bez wątpienia z sytuacją 

militarną III Rzeszy), powodowały częściową ich restrukturyzację przede wszystkim w sferze 

zarządzania. Odtąd obozy te miały być jedynie administrowane przez SS-WVHA, a w ich strukturach 

organizacyjnych decydującą rolę w wydziałach III – kierownictwie obozu, odgrywać mieli 

funkcjonariusze RSHA. Do obozów takich należały zakładane kolejno: KL Herzogenbusch (5 

127

128 


Składała się ona z sześciu wydziałów (Abteilungen), ponumerowanych cyframi 

rzymskimi, podporządkowanych służbowo komendantowi obozu 25 . W jej 

skład wchodziły: wydział I – komendantura (Abteilung I – Kommandantur), 

zajmujący się m.in. sprawami personalnymi i prawnymi załogi SS, zabezpieczeniem 

obozowi środków transportu i łączności, konserwacją broni i drobnego 

sprzętu wojskowego. Podlegała mu również obozowa placówka pocztowa, na 

której czele stał kierownik zwany adiutantem komendanta obozu, piastujący 

jednocześnie stanowisko jego etatowego zastępcy do spraw załogi SS i łączący 

niekiedy swoje stanowisko z obowiązkami oficera sądowego SS (SS- 

Gerichtsführer), wydzielonej komórki organizacyjnej omawianego wydziału; 

wydział II – polityczny (Abteilung II – Politische Abteilung), ekspozytura 

Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy na terenie obozu, do zakresu działań 

którego należały m.in. sprawy związane z prowadzeniem dokumentacji osobowej 

więźniów, ich rejestracja i nadawanie im numerów obozowych, a także 

inwigilacja społeczności więźniarskiej i obozowej załogi SS; wydział III – kierownictwo 

obozu (Abteilung III – Schutzhaftlagerführung), odpowiedzialne za 

„dyscyplinę i porządek”, którego zwierzchnik (Schutzhaftlagerführer) był etatowym 

zastępcą komendanta w na czas jego nieobecności. W skład tego wydziału 

wchodziła również sekcja IIIa – zatrudnienie więźniów (Abteilung IIIa – 

Arbeitseinsatz), której kierownik (nazywany w różnych okresach Schutzhaftlagerführerem-Einsatzführerem 

lub Arbeitseinsatzführerem) był stałym zastępcą 

zwierzchnika omawianego wydziału i odpowiadał za organizację frontu robót 

oraz realizację zadań produkcyjnych obozu 26 ; wydział IV – administracyjnogospodarczy 

(Abteilung IV – Verwaltung), którego referaty i sekcje zajmowały 

się m.in. sprawami finansowymi, mieniem więźniów, aprowizacją obozu, zaopatrzeniem 

więźniów w odzież, konserwacją urządzeń technicznych oraz gospodarowaniem 

pomieszczeniami obozowymi, kierowanymi przez oficera SS, 

zwanego również kierownikiem administracyjnym obozu (Verwaltungsführer); 

wydział V – obozowa służba medyczna SS (Abteilung V – Lagerarzt), odpowiedzialny 

za stan sanitarny obozu. Składał się on z 3 pionów – medycznego, 

stomatologicznego i apteki obozowej. Na czele tego wydziału stał naczelny 

stycznia 1943 roku), KL Riga (15 marca 1943 roku), SS-Aufenhaltslager (AL) Bergen-Belsen (2 

maja 1943 roku), KL Warschau (11 czerwca 1943 roku), KL Kauen i KL Vaivara (15 września 

1943 roku) oraz KL Plaszow (11 stycznia 1944 roku). Zob. M. Orski: Przedsiębiorstwa..., s. 65, 

66; Autobiografia Rudolfa Hössa..., s. 158. 

25 Więcej na temat struktury organizacyjnej administracji w obozach koncentracyjnych na 

przykładzie KL Auschwitz zob. A. Lasik: Załoga SS w KL Auschwitz w latach..., s. 23-29. 

26 Wyjątkiem w modelu organizacyjnym administracji obozowych był oświęcimski kompleks 

obozowy, gdzie – ze względu na jego wielkość – 15 kwietnia 1942 roku referat IIIa uzyskał, 

względem wydziału III, samodzielność organizacyjną. F. Piper: Zatrudnienie więźniów..., s. 83.


lekarz obozowy SS (1. Lagerarzt) 27 ; wydział VI – opieka socjalna i szkolenie 

ideologiczne oddziałów SS (Abteilung VI – Fürsorge-, Schulung- und Truppenbetreuung), 

zajmujący się sprawami zabezpieczenia socjalnego esesmanów i ich 

rodzin (w określonych sytuacjach losowych) oraz indoktrynacją ideologiczną i 

organizacją życia kulturalnego obozowej załogi SS 28 . 

Wszyscy funkcjonariusze administracji obozowej stanowili jednocześnie 

grupę określaną jako tzw. „sztab komendantury” (Kommandantur-Stab). Oznaczało 

to, iż nie musieli oni pełnić służby wartowniczej, przysługiwała im także 

inna stawka żołdu wraz z dodatkami funkcyjnymi. 

W KGL/KL Lublin/Majdanek nie utworzono z członków tej grupy kompanii 

sztabowej (Stabskompanie), która miałaby być pododdziałem rezerwowym 

ochraniającym wyznaczone obiekty na wypadek zagrożenia obozu czy biorącym 

udział w akcjach ratunkowych 29 . 

3.1. Wydział I – komendantura. Adiutant komendanta obozu 

i oficer sądowy SS 

Jak wyżej nadmieniono, wydział ten zajmował się generalnie sprawami osobowymi 

i prawnymi członków załogi SS, zapewnieniem obozowi i utrzymaniem 

w sprawności środków łączności i transportu, a także konserwacją broni i 

sprzętu wojskowego. Podlegał mu również obozowy urząd pocztowy oraz 

areszt obozowy. Stąd też w jego strukturze organizacyjnej znalazły się takie 

referaty i sekcje, jak: referat do spraw osobowych i prawnych członków załogi 

SS (Rechts- und Personalabteilung der Abteilung I – Kommandantur); sekcja 

27 W obozach koncentracyjnych, których załoga stanowiła jednocześnie miejscowy garnizon 

SS, nosił on tytuł naczelnego lekarza garnizonowego SS (SS-Standortarzt). 

28 W literaturze przedmiotu wydział VI określany był m.in. jako „Propaganda”, „Oddział kulturalno-szkoleniowy” 

(Weltanschauliches Studium) czy „Szkolenie” (Schulung). Por. K. Grünberg: 

SS-czarna gwardia Hitlera. Warszawa 1975, s. 374; [J. Kasperek]: Oddział VI – Propaganda 

(Weltanschaulisches Studium). (W:) Majdanek 1941-1944..., s. 74-75; M. Gliński: Organizacja i 

struktura organizacyjna obozu Stutthof. (W:) Stutthof. Hitlerowski obóz koncentracyjny. Warszawa 

1988, s. 102; J. Marszałek: Majdanek. Obóz..., s. 42, 48. 

Autor niniejszego artykułu posługiwać się będzie wyżej przedstawionym określeniem, które 

zostało użyte w jednym z oryginalnych dokumentów niemieckich. Zob. Archiwum Państwowego 

Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu (dalej APMO), Wskazówki na temat organizacji 

obozu, sygn. D.Au.I-1/1. 

29 Dwie takie kompanie istniały np. w KL Auschwitz. W obozie na Majdanku nie przewidywano 

sformowania takiego pododdziału, prawdopodobnie z uwagi na obecność w Lublinie większych 

formacji Waffen-SS, które mogłyby podjąć się takich zadań. Propozycja powołania kompani 

sztabowej, która chroniłaby m.in. magazyny obozowe oraz stanowiła grupę do zadań przeciwpożarowych, 

medycznych i przeciwchemicznych, pojawiła się dopiero 13 lipca 1944 roku w 

propozycji planu alarmowego, a więc kilka dni przed likwidacją obozu. Z. Murawska: System 

strzeżenia i sposoby izolacji więźniów w obozie koncentracyjnym na Majdanku. „Zeszyty Majdanka”, 

t. I (1965), s. 106, 128. 

129

130 


broni i sprzętu wojskowego (Abteilung Waffen und Geräte), w skład której 

wchodziły warsztaty naprawiające drobny sprzęt wojskowy oraz rusznikarnia; 

obozowa kolumna transportowo-samochodowa (Fahrbereitschaft), zabezpieczająca 

i utrzymująca w sprawności środki transportu i przewozu ludzi; placówka 

łączności (Nachrichtenstelle), do której należała radiostacja (Funkstelle), dalekopis 

(Fernschreiber) oraz centrala telefoniczna (Telefonzentralle) 30 , a także 

obozowy urząd pocztowy (Poststelle), przez który przechodziła cała korespondencja 

kierowana do i z obozu 31 . Przy wydziale I działał ponadto areszt komendantury 

(Kommandanturarrest), jakkolwiek decyzje o osadzaniu w nim więźniów 

podejmowali faktycznie funkcjonariusze wydziału II – politycznego oraz 

zwierzchnicy wydziału III – kierownictwa obozu, natomiast w przypadku esesmanów 

– komendant obozu na wniosek oficera sądowego SS bądź szefa wydziału 

II – politycznego. 

Nadzorem administracyjnym i obiegiem dokumentów wydziału I zajmował 

się sierżant sztabowy komendantury (Stabsscharführer der Kommandantur), 

prowadzący biuro jego zwierzchnika (Büro des Stabsscharführers der Kommandantur). 

Uwierzytelniał on również kopie rozkazów komendanta obozu oraz 

pism wydawanych przez jego bezpośredniego zwierzchnika, składając swój 

podpis pod formułą urzędową „za zgodność z odpisem” (für die Richtigkeit der 

Abschrift, f.d.R.d.A). 

Do podstawowych obowiązków zwierzchnika wydziału I należało m.in. kierowanie 

obiegiem urzędowej korespondencji pocztowej, redagowanie niektórych 

dokumentów, pilnowanie terminowego wykonywania rozkazów komendanta, 

kontrola tajnej kancelarii oraz sprawdzanie pracy wszystkich komórek 

organizacyjnych wchodzących w skład powierzonej mu struktury organizacyjnej 

obozu. Z polecenia komendanta zajmował się również sprawami kadrowymi 

i osobowymi obozowej załogi SS: analizował i przedstawiał mu propozycje 

awansowania esesmanów (z wyłączeniem stopni oficerskich), wnioski o nadawanie 

im odznaczeń, nadzorował ruch kadrowy esesmanów do i z obozu oraz w 

ramach wewnętrznych struktur organizacyjnych obozu. Z polecenia komendanta 

i pod jego nieobecność podpisywał on również różne dokumenty: „z rozkazu” 

(auf Befehl, a.B.) lub „w zastępstwie” (in Vertretung, i.V.) oraz kontrasygnował 

rozkazy komendanta „za zgodność” (für die Richtigkeit, f.d.R.). Adiu- 

30 

W placówce tej – o czym już wspomniano – zatrudnione były od 1942 roku m.in. radiotelefonistki 

i telegrafistki. 

31 

W jej ramach funkcjonowali m.in. cenzorzy korespondencji więźniarskiej, którzy w przypadku 

podejrzeń o nielegalne przekazywanie informacji wysyłali ją do zbadania wydziałowi II – 

politycznemu. Po umożliwieniu więźniom otrzymywania paczek, zadania funkcjonariuszy tej 

placówki zostały poszerzone o ich kontrolę.


tant komendanta obozu był jednocześnie nieformalnym jego zastępcą do spraw 

obozowej załogi SS 32 . 

Jak wynika z dokumentów archiwalnych, stanowiska zwierzchników wydziału 

I w KGL/KL Lublin/Majdanek piastowali: 

- SS-Obersturmführer Herbert Hänel, szef komendantury obozu od września 

1941 do 16 lipca 1942 roku, wcześniej funkcjonariusz Inspektoratu Obozów 

Koncentracyjnych w Oranienburgu, a następnie w szkole podoficerskiej 

Waffen-SS w Radolfzell 33 , 

- SS-Hauptscharführer Werner Karl Kurt Berlingshof, czasowo pełniący 

obowiązki adiutanta komendanta i sierżant sztabowy wydziału I od 17 lipca do 

25 listopada 1942 roku oraz w 1943 roku 34 , 

- SS-Hauptsturmführer Hermann Arthur Florstedt, szef wydziału I między 25 

listopada a 31 grudnia 1942 roku, wcześniej w KL Sachsenhausen, a następnie 

komendant obozu na Majdanku 35 , 

- SS-Untersturmführer Alfred Hermann Heinrich, adiutant komendanta obozu 

od 10 stycznia do 17 maja 1943 roku, odkomenderowany tu czasowo z 

Dywizji Kawalerii SS „Florian Geyer” 36 , 

- SS-Untersturmführer Karl Höcker, zwierzchnik wydziału I od 17 maja 1943 

do 25 maja 1944 roku, łączący tę funkcję w pewnym okresie z obowiązkami 

oficera sądowego SS, przybyły tu z poligonu SS „Heidelager” w Dębicy, przeniesiony 

z Lublina do KL Auschwitz 37 , 

- SS-Untersturmführer Rudolf Walter, adiutant komendanta KL Lublin/Majdanek 

między 25 maja a 22 lipca 1944 roku, wcześniej w KL Flossenbürg, 

gdzie pełnił funkcję dowódcy kompanii wartowniczej 38 . 

Kierowanie wydziałem I i pozytywna ocena działalności funkcjonariuszy SS 

na tych stanowiskach przez komendantów obozu stanowiły często istotny czynnik 

brany pod uwagę w ich dalszej karierze w Waffen-SS, w szczególności przy 

powierzaniu im kolejnych funkcji w obozach koncentracyjnych. W przypadku 

obozu w Lublinie jednak tylko Hermanna Florstedta mianowano zwierzchnikiem 

tegoż obozu, natomiast Karl Höcker objął taką samą funkcję w KL Auschwitz. 

Pozostali przenoszeni byli do różnych ośrodków szkoleniowych oraz 

32 Z. Leszczyńska: Struktura osobowa..., s. 30; A. Lasik: Załoga SS w KL Auschwitz w latach..., 

s. 37; E. Kogon: SS-Staat..., s. 60. 

33 Zob. biogram Herberta Hänela w aneksie. 

34 Zob. biogram Wernera Berlingshofa w aneksie. 

35 Zob. biogram Hermanna Florstedta w aneksie. 

36 Zob. biogram Alfreda Heinricha w aneksie. 

37 Zob. biogram Karla Höckera w aneksie. 

38 Zob. biogram Rudolfa Waltera w aneksie. 

131

132 


formacji bojowych Waffen-SS. W tym sensie pobyt w obozie na Majdanku nie 

stanowił punktu zwrotnego w dalszych karierach oficerów i wyższego podoficera 

SS, pełniących tu obowiązki adiutanta komendanta obozu 39 . 

W strukturze komendantury obozu koncentracyjnego w Lublinie – podobnie 

jak w większości innych obozów koncentracyjnych – funkcjonował również 

oficer sądowy SS (SS-Gerichtsführer), który formalnie stał na czele wydzielonego 

referatu wydziału I – komendantury, określanego również jako sekcja Ia 

(Abteilung Ia). Do jego głównych zadań należało wdrażanie postępowań karnych 

wobec członków załogi obozowej SS, co do których istniało podejrzenie o 

popełnieniu przez nich przestępstw. Wówczas też powiadamiał on odpowiedni 

Okręg Sądu SS i Policji, w którego jurysdykcji leżał obóz, a w przypadku 

KGL/KL Lublin/Majdanek była to delegatura Naczelnego Sądu SS przy Wyższym 

Dowódcy SS i Policji „Wschód” w Generalnym Gubernatorstwie (Der 

Höhere SS- und Polizeiführer „Ost” im Generalgouvernement) 40 . W zakresie 

obowiązków oficera sądowego SS leżało również wdrażanie dochodzeń w 

przypadku gwałtownej śmierci więźniów. Z uwagi jednak na ich dużą śmiertelność 

w obozach, wykonywanie przez niego tego obowiązku było de facto niemożliwe 

czy wręcz fikcyjne 41 . 

W większości obozów koncentracyjnych obowiązki SS-Gerichtsführera były 

łączone ze stanowiskami adiutantów komendantów obozu. W przypadku obozu 

na Majdanku sytuacja ta wyglądała nieco inaczej, gdyż, jak ustalono, samodzielnie 

to stanowisko piastowało co najmniej 3 oficerów SS: 

- SS-Hauptsturmführer Ernst Fuss, oficer sądowy SS w omawianym obozie 

od października do 1 listopada 1943 roku, uprzednio w KL Herzogenbusch, 

następnie w KL Neuengamme 42 , 

- SS-Untersturmführer Wilhelm Albert Ludwig Bayer, SS-Gerichtsführer 

między 1 listopada 1943 a 15 grudnia 1944 roku, wcześniej w KL Dachau, 

przeniesiony z obozu w Lublinie do KL Auschwitz 43 , 

39 Warto również zwrócić uwagę na pewien specyficzny mechanizm dotyczący zmian kadrowych 

na stanowiskach adiutantów komendantów obozów: większość nowo mianowanych komendantów 

obozów koncentracyjnych dokonywała zmian na stanowiskach zwierzchników wydziału 

I. Nie była to co prawda obligatoryjnie obowiązująca zasada, jednak w pewnym stopniu 

działała również w obozie na Majdanku. 

40 Jak wynika z zachowanych dokumentów różnych obozów koncentracyjnych, spod kompetencji 

obozowych oficerów sądowych SS była wyłączona ich kadra oficerska. Świadczyć może o 

tym wspomniana wyżej specjalna komisja Naczelnego Sądu SS kierowana przez SS- 

Sturmbannführera dr. Konrada Morgena, której działania śledcze objęły przede wszystkim obozowych 

oficerów SS. 

41 A. Lasik: Załoga SS w KL Auschwitz w latach..., s. 35; [J. Kasperek]: Sąd SS (Gerichts- SS 

Führer) [w KGL/KL Lublin/Majdanek]. (W:) Majdanek 1941-1944..., s. 76, 77. 

42 Zob. biogram Ernsta Fussa w aneksie.


- SS-Untersturmführer Alois Kurz, oficer sądowy SS w KL Lublin/Majdanek 

od kwietnia do 21 lipca 1944 roku, wcześniej dowódca 4. kompanii wartowniczej 

w omawianym obozie, przeniesiony do wydziału IIIa – Zatrudnienie 

więźniów – w KL Auschwitz 44 . 

W ramach wydziału I – komendantury obozu działała również sekcja odpowiedzialna 

za funkcjonowanie i sprawność obozowych urządzeń technicznych, 

zwana placówką inżyniera obozowego (Lageringenieur). Stanowisko to istniało 

do marca 1942 roku, do czasu reformy niektórych centralnych Urzędów SS i 

powstania SS-WVHA, po czym – jako sekcja techniczna (Technische Abteilung) 

– zostało włączone do wydziału IV – administracyjno-gospodarczego 45 . 

Do czasu likwidacji stanowiska inżyniera obozowego funkcję tę sprawował 

SS-Obersturmführer Wilhelm Friedrich Ruppert, który następnie został 

zwierzchnikiem nowo utworzonej komórki do spraw technicznych i obowiązki 

te wykonywał do maja 1944 roku. Do obozu w Lublinie przeniesiono go z jednej 

z dywizji Waffen-SS, a następnie objął stanowisko Lagerführera podobozu 

KL Lublin/Majdanek „Warschau” w Warszawie 46 . 

Poza wymienionymi wyżej funkcjonariuszami pełniącymi w wydziale I 

funkcje kierownicze, w komórce tej zatrudnionych było – wg danych autora – 

co najmniej 40 esesmanów, wśród których większość stanowili kierowcy obozowej 

kolumny transportowo-samochodowej. 

3.2. Wydział II – polityczny. Kierownik wydziału II – politycznego 

Podobnie jak w większości innych obozów koncentracyjnych przy KGL/KL 

Lublin/Majdanek istniała placówka Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy, 

zwana wydziałem II – politycznym. Jak już wyżej wspomniano, jej główne 

obowiązki i zakres kompetencji obejmowały sprawy związane z rejestracją i 

nadawaniem więźniarkom i więźniom numerów obozowych, prowadzeniem i 

aktualizacją ich dokumentacji osobowej, a także inwigilacją społeczności więźniarskiej 

i załogi obozowej SS. 

Tym obowiązkom podporządkowane były dwa obszary zadań omawianej 

komórki. Do pierwszego z nich należało wykonywanie czynności o charakterze 

typowo policyjnym i operacyjnym, takich jak sporządzanie i prowadzenie kartotek 

personalnych więźniarek i więźniów, wdrażanie oraz prowadzenie śledztw 

i przesłuchań, wszczynanie dochodzeń w stosunku do osób podejrzanych o 

popełnienie przestępstw lub nielegalną działalność oraz organizację działań 

43 Zob. biogram Wilhelma Bayera w aneksie. 

44 Zob. biogram Aloisa Kurza w aneksie. 

45 A. Lasik: Załoga SS w KL Auschwitz w latach..., s. 110. 

46 Zob. biogram Wilhelma Rupperta w aneksie. 

133

134 


wywiadowczych, polegających na tworzeniu wśród więźniów siatek konfidentów 

47 . Do drugiej grupy zadań tego wydziału należało m.in. wykonywanie 

czynności związanych z rejestracją więźniów, wdrażaniem procedur ich zwalniania 

z obozu oraz archiwizacją dokumentów i uaktualnianiem danych osobowych 

48 . 

Przy wydziale II – politycznym działał również tzw. „urząd stanu cywilnego” 

(Standesamt). Jego istnienie uzasadnione było izolacją obozów koncentracyjnych. 

Komórka ta zajmowała się m.in. wystawianiem aktów zgonu więźniów 

dla cywilnych i kościelnych organów administracyjnych i rejestracją urodzeń 

dzieci w obozie. Podlegało jej również krematorium obozowe, gdzie rejestrowano 

nazwiska i numery obozowe więźniów, których zwłoki w nim skremowano 

49 . 

Na czele omawianego wydziału stał jego kierownik (Leiter der politischen 

Abteilung), koordynujący działania jego wewnętrznych komórek organizacyjnych. 

Podlegał on służbowo komendantowi obozu jako zwierzchnikowi całej 

załogi SS, natomiast w sprawach dotyczących merytorycznie zakresu działań 

zarządzanej przez niego komórki, podporządkowany był bezpośrednio placówce 

Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa SS (Sicherheitspolizei und 

47 W ramach tej grupy zadań funkcjonowały następujące referaty: Służba Rozpoznawcza (Erkennungsdienst), 

zajmująca się tworzeniem dokumentacji osobowej, a więc sporządzaniem odpowiednich 

kart osobowych zawierających dane personalne więźniów (wraz z opisem znaków 

szczególnych), odciski palców i fotografi w trzech pozycjach; Referat do Spraw Dochodzeń 

i Przesłuchań (Ermittlungen und Vernehmungen), prowadzący dochodzenia w sprawie więźniów, 

również na zlecenie pozaobozowych placówek RSHA, zatrudniający także tłumaczy języków 

obcych; Referat Ochrony Obozu i Służby Wywiadowczej (Nachrichtendienst und Überwachung), 

prowadzący działania kontrwywiadowcze oraz podejmujący czynności z zakresu operacyjnego 

zabezpieczenia izolacji obozu od otoczenia zewnętrznego, a także Referat Inwigilacji (Fahndung), 

powołany do werbowania wśród więźniów donosicieli, których informacje umożliwiały analizę 

i ocenę stanu nastrojów wśród więźniów w celu zapobiegania ewentualnym buntom. Nazewnictwo 

poszczególnych referatów zostało przejęte przez autora niniejszego artykułu za opracowaniem 

K. Trostorffa oraz H. Weidlicha: Die politische Abteilung im Terrorsystem des KZ Buchenwald. 

„Buchenwaldheft” nr 19 (1984), passim; Autobiografia Rudolfa Hössa..., s. 329-330. 

48 Do wykonywania tych zadań powołano dwa referaty: biuro przyjęć i zwolnień (Aufnahme- 

und Entlassungsbüro), rejestrujące wstępnie nowo przybywające więźniarki i więźniów, nadające 

im numery obozowe i dzielące na kategorie wyrażane kolorami noszonych przez nich trójkątów, 

oraz sekcję registratury, organizacji i prowadzenia dokumentacji osobowej więźniów (Registratur, 

Organisation, Akten- und Karteiführung). K. Trostorff, H. Weidlich: Die politische..., passim; 

Autobiografia Rudolfa Hössa..., s. 329, 330. 

49 Procedura ta była niezbędna w celu uniknięcia pomyłek przy wystawianiu przez Standesamt 

dokumentów stwierdzających zgon więźniów. Poza tym wydział polityczny odpowiadał za 

usuwanie śladów zbrodni. Por. A. Lasik: Załoga SS w KL Auschwitz w latach..., s. 53-55.


SS-Sicherheitstdienst, Sipo und SS-SD), która mianowała go na to stanowisko 

50 . 

W obozie koncentracyjnym na Majdanku obowiązki te pełnił – w okresie od 

4 lutego 1942 do 20 lipca 1944 roku – SS-Hauptscharführer und Kriminalsekretär 

Otto Willi Kloppmann, który po likwidacji obozu objął taką samą 

funkcję w FKL/MKL Ravensbrück 51 . 

Miał on do pomocy (przez cały okres istnienia obozu) około 12 esesmanów, 

przy czym – jak wynika z dokumentów – nie byli oni etatowymi funkcjonariuszami 

RSHA, a do wydziału II zostali jedynie odkomenderowani z innych 

struktur administracji obozowej bądź oddziałów wartowniczych. 

3.3. Wydział III – kierownictwo obozu. 

Zwierzchnicy wydziału III – kierownicy obozu 

Zadania wydziału III – kierownictwo obozu (Abteilung III – Schutzhaftlagerführer, 

Abteilung III – Schutzhaftlagerführung), istniejącego we wszystkich 

nazistowskich obozach koncentracyjnych (z zastrzeżeniem, iż w niektórych z 

nich kontrolowany on był przez funkcjonariuszy RSHA) 52 , koncentrowały się 

na trzech głównych sferach działalności: administracyjnej, porządkowej i socjalno-bytowej. 

Istnienie pierwszej z nich związane było z ustalaniem i meldowaniu 

o nim stanu osobowego więźniów komendantowi obozu, prowadzeniem 

ewidencji i dokumentacji więźniów związanych z ich przemieszczaniem się w 

obozie macierzystym oraz podległych mu podobozach i komenderówkach, a 

także komunikacją w sprawach więźniarskich z innymi strukturami administracji 

obozowej. Z kolei funkcja porządkowa wydziału sprowadzała się do kontroli 

zachowań więźniów w miejscach ich zakwaterowania i pracy, a głównym narzędziem 

egzekucji uznawanych za pożądane postaw więźniów był system obozowych 

kar i szykan 53 . W przypadku zadań o charakterze socjalno-bytowym 

50 

W przypadku KGL/KL Lublin/Majdanek była to placówka Sipo und SS-SD (Sicherheitspolizeileitstelle) 

w Lublinie. 

51 

W publikowanych źródłach występuje również pod nazwiskiem Klopmann. Zob. biogram 

Ottona Kloppmanna w aneksie. 

Obóz koncentracyjny dla kobiet (Frauenkonzentrationslager, FKL) w Ravensbrück został 

założony 15 maja 1939 roku w miejsce rozwiązanego wcześniej FKL Lichtenburg. Na przełomie 

marca i kwietnia 1941 roku przeniesiono do niego więźniów-mężczyzn i wydzielono w nim 

część, przeznaczoną na męski obóz koncentracyjny (Männerkonzentrationslager, MKL). Stąd też 

autor niniejszego artykułu obóz ten – zgodnie z przyjętą wcześniej konwencją (SL Hinzert, JSL 

Moringen) – oznaczał będzie skrótem FKL/MKL. Zob. W. Kiedrzyńska: Ravensbrück. Kobiecy 

obóz koncentracyjny. Warszawa 1961, passim; I. Arndt: Das Frauenkonzentrationslager 

Ravensbrück. (W:) Studien zur Geschichte der Konzentrationslager. Stuttgart 1970, s. 116. 

52 

Zob. przypis 5. 

53 

System stosowanych wobec więźniów kar i szykan był w obozach zróżnicowany i zależał 

często od komendanta i esesmanów zatrudnionych w wydziale III. Formalnie istniejący katalog 

135

136 


wydział odpowiadał za zapewnienie więźniom miejsc zakwaterowania, wyżywienia 

– nie w sensie budowy nowych pomieszczeń czy przygotowywania dla 

nich żywności, lecz składania aktualnych raportów o stanie liczbowym więźniów 

do odpowiednich referatów wydziału IV, na podstawie których zasiedlano 

bloki mieszkalne, wydawano odpowiednią ilość racji żywnościowych oraz 

odzieży i obuwia. 

Odrębnym obszarem działalności omawianego wydziału były kwestie z zatrudnieniem 

więźniów. Rosnące w czasie wojny zapotrzebowanie na siłę roboczą 

nie mogło ominąć osób deportowanych do obozów koncentracyjnych. Dla 

usprawnienia planowania frontu robót i kontroli wykonywania przez więźniów 

nałożonych na nich zadań produkcyjnych, w 1941 roku z wydziałów III wydzielono 

sekcję IIIa – zatrudnienie więźniów (Abteilung IIIa – Arbeitseinsatz), 

odpowiedzialną za organizację frontu robót, wynajmowanie więźniów firmom 

prywatnym, formowanie drużyn roboczych i kierowanie ich na określone stanowiska 

pracy. 

Na czele omawianego wydziału w KGL/KL Lublin/Majdanek stał zawsze 

oficer SS zwany głównym kierownikiem obozu (1. Schutzhaftlagerführer). Był 

on etatowym zastępcą komendanta i w czasie jego nieobecności podlegali mu 

wszyscy esesmani przeniesieni lub odkomenderowani do wydziału III. Do jego 

kompetencji należało m.in. proponowanie i zatwierdzanie kar, które wymierzał 

więźniom na podstawie meldunków karnych sporządzanych przez esesmanów, 

meldunków napływających do kierowanej przez niego komórki organizacyjnej 

(o ile ich treść nie wchodziła w zakres kompetencji wydziału II – Politycznego), 

zatwierdzanie obsady osobowej tzw. „samorządu więźniarskiego”, w tym przede 

wszystkim: starszego obozu (Lagerälteste) oraz blokowych (Blockälteste) – 

nadzorujących więźniów w miejscach ich zakwaterowania; starszego obozu 

odpowiedzialnego za pracę więźniów (Arbeitsdienst) oraz kierowników zespołów 

roboczych (Obercapo) i nadzorców drużyn roboczych (Capo) – podporządkowanych 

sekcji IIIa – zatrudnienie więźniów. Poza tym Schutzhaftlagerführer 

był obecny przy wykonywaniu kar i egzekucjach więźniów 54 . 

kar, dopuszczający m.in. karę chłosty, czasowego pozbawienia żywności, przenoszenie do kompanii 

karnych itp. był w praktyce rozszerzany o inne szykany. Przykładem może być tu KL Auschwitz, 

gdzie stosowano karę stójki, umieszczanie więźniów w specjalnych celach o wymiarach 

1 metra kw., gdzie na noc umieszczano do czterech osób, czy pobyt w bunkrach o ograniczonym 

dopływie powietrza. Wprowadzono tam również formy odpowiedzialności zbiorowej w postaci 

apeli karnych, ćwiczeń, pracy i transportów oraz wybierania na śmierć głodową więźniów w 

odwet za ucieczki innych. Powszechnie stosowaną w obozach torturą było również wieszanie 

ofiar na słupach za związane z tyłu ręce oraz bicie za najmniejsze przewinienia. Por. I. Strzelecka: 

Kary i tortury [w KL Auschwitz]. (W:) Auschwitz 1940-1945. Węzłowe zagadnienia z dziejów 

obozu, t. II: Więźniowie – życie i praca. Oświęcim 1995, s. 277-287; Autobiografia Rudolfa Hössa..., 

s. 336, 337. 

54 E. Kogon: Der SS-Staat..., s. 60, 61; Autobiografia Rudolfa Hössa..., s. 337.


Poza tym podlegali im wszyscy funkcjonariusze kierownictwa obozu: kierownicy 

pól więźniarskich (Feldführer) 55 , podoficerowie raportowi SS (SS- 

Rapportführer) 56 oraz kierownicy bloków więźniarskich (Blockführer) 57 , a także 

esesmani odpowiedzialni bezpośrednio za organizację pracy więźniów (Arbeitsdienstführer) 

i przełożeni drużyn roboczych więźniów (Kommandoführer), zatrudnieni 

w sekcji IIIa do spraw zatrudnienia więźniów 58 . 

W latach 1941 – 1944 stanowisko szefów wydziału III w obozie w Lublinie 

piastowało czterech oficerów SS: 

- SS-Hauptsturmführer Hermann Heinrich Wilhelm Hackmann, kierownik 

obozu między 22 września 1941 a 20 września 1942 roku, łączący tę funkcję – 

od 7 października 1941 roku – ze stanowiskiem odpowiedzialnego za zatrudnienie 

więźniów jako tzw. Schutzhaftlagerführer-Einsatzführer (zwany też Schutzhaftlagerführerem 

„E”), przybyły do obozu w Lublinie z KL Buchenwald, 

przeniesiony stąd do Ochotniczej Dywizji Górskiej „Prinz Eugen” 59 , 

- SS-Hauptsturmführer Sebastian Wimmer, zwierzchnik wydziału III od 20 

września 1942 do 16 lutego 1943 roku, wcześniej w Dywizji Pancernej SS 

„Das Reich”, a następnie w KL Dachau 60 , 

- SS-Obersturmführer Anton Thumann, 1. Schutzhaftlagerführer między 17 

lutego 1943 a 9 marca 1944 roku, uprzednio kierownik wydziału III w KL 

Groß-Rosen, przeniesiony do KL Auschwitz 61 , 

- SS-Untersturmführer Rudolf Walter, zwierzchnik wydziału III od 9 marca 

do 22 lipca 1944 roku, od 25 maja 1944 roku łączący to stanowisko z obo- 

55 

W obozie w Lublinie, ze względu na jego budowę, ustanowiono stanowiska kierowników 

poszczególnych pól więźniarskich. Z podobną sytuacją mieliśmy do czynienia w KL Auschwitz II 

– Birkenau, gdzie na odcinkach obozowych (Abschnitt), zamieszkałych przez więźniów, powstały 

etaty ich kierowników (Lagerführer). 

56 

W niektórych obozach mieli oni zastępców zwanych 2., a nawet 3. Rapportführerami. 

57 

Do pomocy przydzielano im niekiedy pomocników, którzy oficjalnie byli określani jako 

„pomocniczy kierownicy bloków” (Hilfsblockführer). 

58 

A. Wiśniewska: Problem pracy więźniów w obozie koncentracyjnym na Majdanku. „Zeszyty 

Majdanka”, t. V (1971), s. 65, 66. 

59 

Autorzy opracowania tematu Żydów w KGL/KL Majdanek w latach 1941-1945 błędnie 

podają nazwisko Hartmanna, mimo, iż powołują się na zeznania kierownika krematorium w tym 

obozie Ericha Muhsfeldta. Por. T. Berenstein, A. Rutkowski: Żydzi w obozie koncentracyjnym 

Majdanek (1941-1944). „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego”, nr 58 (1966), s. 36 

oraz A. Żmijewska-Wiśniewska: Zeznania szefa krematorium Ericha Muhsfeldta na temat byłego 

obozu koncentracyjnego w Lublinie. „Zeszyty Majdanka”, t. I (1965), s. 139. Zob. biogram Hermanna 

Hackmanna w aneksie. 

60 

Autorzy opracowań o obozie na Majdanku błędnie podają imię Westel. Zob. biogram Sebastiana 

Wimmera w aneksie. 

61 

Zob. biogram Antona Thumanna w aneksie. 

137

138 


wiązkami adiutanta komendanta obozu; uprzednio dowódca 2. kompanii wartowniczej 

w obozie na Majdanku 62 . 

Jak wynika z powyższej listy, wszyscy oficerowie z wyjątkiem Sebastiana 

Wimmera, który przybył do obozu z jednostki frontowej SS (chociaż w latach 

trzydziestych należał do SS-Totenkopfverbände), wcześniej przebywali już w 

załogach innych obozów koncentracyjnych, piastując w nich odpowiedzialne 

stanowiska w różnych komórkach organizacyjnych. Podobnie jak w przypadku 

adiutantów komendanta obozu, stanowiska zwierzchników III wydziału były 

często ważnymi etapami na drodze ku dalszym awansom oficerów SS w systemie 

nazistowskich obozów koncentracyjnych. Mechanizm ten nie miał jednak 

zastosowania w przypadku esesmanów pełniących obowiązki Schutzhaftlagerführerów 

w KGL/KL Lublin/Majdanek. 

Zwierzchnicy wydziału III mieli do pomocy stałych zastępców. Ich stanowiska 

możemy podzielić na dwa rodzaje: bezpośrednich, zwanych 2. kierownikami 

obozu (2. Schutzhaftlagerführer) oraz zastępców do spraw zatrudnienia 

więźniów (Schutzhaftlagerführer-Einsatzführer, Arbeitseinsatzführer). 

Jak wyżej wspomniano, w wydziale III obozu kobiecego zatrudnione były 

również nadzorczynie SS. Główna nadzorczyni (SS-Oberaufseherin) piastowała 

formalnie stanowisko kierowniczki obozu więźniarek (Lagerführerin), jakkolwiek 

nie miała ona prawa wydawania rozkazów esesmanom, a podlegające jej 

służbowo kobiety w służbie SS piastowały m.in. stanowiska nadzorczyń do 

spraw raportowych (Rapportführerin), kierowniczek bloków więźniarek (Blockführerin), 

koordynatorek organizacji pracy (Arbeitsdienstführerin) oraz zwierzchniczek 

drużyn roboczych (Kommandoführerin) 63 . 

Z dokumentacji archiwalnej wynika, że stanowiska zastępców zwierzchnika 

wydziału III oraz kierowników sekcji IIIa do spraw zatrudnienia więźniów zajmowali 

m.in.: 

- SS-Untersturmführer Kuno Schramm, kierownik sekcji IIIa, odpowiedzialny 

za organizację pracy więźniów i zastępca szefa wydziału III do września 

1942 roku, odkomenderowany tu z departamentu gospodarczego Urzędu Wyższego 

Dowódcy SS i Policji „Wschód” w Generalnym Gubernatorstwie, a następnie 

funkcjonariusz SS-WVHA 64 , 


63 Przez cały okres istnienia obozu kobiecego w KGL/KL Lublin/Majdanek stanowisko głównej 

nadzorczyni SS piastowała Elsa Frieda Ehrich. Nadzorczyniom SS podlegały również więźniarki 

funkcyjne, należące do tzw. „samorządu więźniarskiego”: blokowe, sztubowe, dozorczynie 

drużyn roboczych itp. Z. Murawska: Kobiety w obozie..., s. 99-107; Z. Leszczyńska, Struktura 

osobowa..., s. 35, 45; 

64 Zob. biogram Kuno Schramma w aneksie.


- SS-Untersturmführer Arnold Strippel, kierownik pola więźniarskiego 

führer) oraz zastępca zwierzchnika wydziału III (2. Schutzhaftlagerführer) od 

czerwca 1942 do 5 lipca 1943 roku, wcześniej w KL Natzweiler, przeniesiony 

z obozu w Lublinie do FKL/MKL Ravensbrück 65 . 

Mówiąc o wydziale III należy również wspomnieć o jeszcze jednej grupie 

esesmanów, którzy formalnie byli funkcjonariuszami wydziału III. Należeli do 

nich kierownicy podobozów łączących stanowiska Lagerführerów z dowódcami 

przyobozowych pododdziałów wartowniczych. Tak było w przypadku SS- 

Obersturmführera Wilhelma Friedricha Rupperta, który po likwidacji KL Warschau 

został kierownikiem podobozu KL „Warschau” w Warszawie – piastującym 

równocześnie stanowisko dowódcy stacjonującej w obozie załogi wartowniczej 

66 , a także SS-Obersturmführera Josefa Leipolda, kierownika podobozu 

„Budzyn” w Budzyniu i dowódcy jego załogi SS 67 oraz SS-Obersturmführera 

Wilhelma Siegmanna, Lagerführera podobozu „Radom” w Radomiu i jednocześnie 

dowódcy 5. kompanii wartowniczej zabezpieczającej ten podobóz 68 . 

Jak ustalono, w wydziale III zatrudnionych było w latach 1941 – 1944 

(przede wszystkim w charakterze kierowników bloków i drużyn roboczych 

więźniów) co najmniej 70 esesmanów. Przed objęciem tych stanowisk większość 

z nich była wartownikami, a pod względem obywatelstwa państwowego 

do 1938 roku 69 , w grupie tej przeważali Reichsdeutsche oraz Volksdeutsche z 

Chorwacji 70 . Przed wstąpieniem do czynnej służby w Waffen-SS mieli oni również 

niski status zawodowy, gdyż większość z nich była wcześniej rolnikami i 

robotnikami, a do tej formacji powoływano ich głównie w 1942 roku i pierwszym 

(dla większości z nich) przydziałem służbowym był obóz na Majdanku. 

W omawianej grupie (z wyłączeniem oficerów SS), 30,7% miało stopnie podoficerskie 

SS (od stopnia SS-Unterscharführera do SS-Hauptscharführera), po- 

65 Zob. biogram Arnolda Strippla w aneksie. 


67 Zob. biogram Josefa Leipolda w aneksie. 

68 Zob. biogram Wilhelma Siegmanna w aneksie. 

69 Rok 1938 przyjęto za rozstrzygający o przedwojennym obywatelstwie państwowym w 

związku z przyłączeniem Austrii do Rzeszy i nadaniem byłym obywatelom Republiki Austriackiej 

obywatelstwa niemieckiego, gdyż dla badań historyczno-socjologicznych nad członkami 

obozowych załóg SS miało to istotne znaczenie poznawcze, zwłaszcza w odniesieniu do oceny 

charakterystyki i priorytetów polityki personalnej SS prowadzonej przez odpowiednie urzędy SS 

wobec kadr w obozach koncentracyjnych. Podobne znaczenie miało ustalenie obywatelstwa 

państwowego dla Niemców etnicznych, zamieszkujących do października 1938 obszar czeskich 

Sudetów, który na mocy układu monachijskiego został zaanektowany przez Niemcy. 

70 Więcej na temat propozycji definicji Volksdeutschów zob. A. Lasik: Volksdeutsche z ziem 

zachodnich Drugiej Rzeczypospolitej w załogach nazistowskich obozów koncentracyjnych. (W:) 

Wrzesień 1939 i jego konsekwencje dla ziem zachodnich i północnych Drugiej Rzeczypospolitej. 

Red. R. Sudziński i W. Jastrzębski. Toruń-Bydgoszcz 2001, s. 222. 

139

140 


zostali byli szeregowymi (od rangi SS-Schütze do SS-Rottenführera włącznie) 

71 . 

3.4. Wydział IV – gospodarczo-administracyjny. 

Zwierzchnicy wydziału IV – administracyjno-gospodarczego 

Wydział IV – gospodarczo-administracyjny (Abteilung IV – Verwaltung) 

był integralną strukturą wszystkich obozów koncentracyjnych podlegających 

Inspektoratowi Obozów Koncentracyjnych, bez względu na stopień kontroli i 

ingerencji RSHA w zadania podstawowych komórek organizacyjnych obozów 

72 . W jego skład wchodziło, do czasu powstania w marcu 1942 roku SS- 

WVHA, pięć podstawowych referatów: zaopatrzenia żywnościowego (Abteilung 

Verpflegung), odpowiedzialnego za aprowizację więźniów i załogi obozowej 

SS, zarządzającego m.in. kuchniami obozowymi; zaopatrzenia odzieżowego 

(Abteilung Bekleidung), w którego kompetencjach leżało wydawanie 

bielizny esesmanom 73 i zaopatrywanie więźniarek i więźniów w odzież i obuwie; 

administracji mieniem więźniów (Gefangenen-Eigentum-Verwaltung), 

który przechowywał i zabezpieczał zdeponowaną przez nich odzież cywilną, 

kosztowności i pieniądze; magazynów, pomieszczeń i usług (Abteilung Unterkunft), 

któremu podlegały m.in. pralnie obozowe, łaźnie, komory dezynfekcyjne 

oraz gospodarka pomieszczeniami i magazynami obozowymi; księgowość i 

finanse (Buchstelle und KL Kasse), zajmujący się m.in. rozliczeniami finansowymi 

obozu, wypłatą żołdu i pensji dla esesmanów i nadzorczyń SS oraz dokumentowaniem 

operacji finansowych obozu 74 . 

Po reformie centralnych urzędów SS i powołaniu Głównego Urzędu Gospodarczo-Administracyjnego 

SS, do omawianego wydziału włączono zlikwidowaną 

placówkę zajmującą się konserwacją obozowych urządzeń technicznych 

(Lageringenieur), przemianowaną na referat techniczny (Technische Abteilung), 

w którego gestii leżało m.in. utrzymanie w sprawności stacji transformatorowych, 

kotłowni, pieców, instalacji wodno-kanalizacyjnych itp. 75 . 

Na czele wydziału IV stał oficer SS zwany jego kierownikiem (Leiter der 

Abteilung IV – Verwaltung), który w większych obozach miał do pomocy sta- 

71 

Zob. APMM, Baza danych członków załogi SS KGL/KL Lublin/Majdanek. 

72 

Zob. przyp. 22. 

73 

Zaopatrzenie członków załóg SS w mundury i akcesoria wojskowe było realizowane przez 

Magazyny Zaopatrzenia Oddziałów SS (SS-Truppen-Wirtschafts-Lager, TWL), istniejące przy 

garnizonach SS. W przypadku KGL/KL Lublin/Majdanek kwestiami tymi zajmowała się placówka 

TWL w Lublinie, zaopatrująca wszystkich esesmanów podlegających służbowo dowódcy 

garnizonu SS (SS-Standort) w Lublinie. 

74 

Więcej na temat organizacji wydziału IV na przykładzie KL Auschwitz zob. A. Lasik: Załoga 

SS w KL Auschwitz w latach..., s. 101-112. 

75 

Ibidem, s. 110, 111.


łego zastępcę (Stellvertreter des Leiters der Abteilung IV – Verwaltung), natomiast 

w zarządzaniu omawianą komórką pomagało mu biuro (Büro des Leiters 

der Abteilung IV – Verwaltung), w którego skład wchodziły m.in. sekcja prawna 

(Rechtsabteilung), osobowa (Personalabteilung) oraz izba pisarska (Schreibstube) 

76 . 

Zwierzchnik administracyjny obozu podlegał bezpośrednio komendantowi 

obozu, podporządkowani mu byli bezpośrednio również wszyscy funkcjonariusze 

tego wydziału, odkomenderowani bądź przeniesieni do wydziału IV na stałe. 

W latach 1941 – 1944 stanowiska kierowników wydziału IV w KGL/KL 

Lublin Majdanek piastowali kolejno: 

- SS-Hauptsturmführer Heinrich Worster, zwierzchnik wydziału IV od września 

1941 do 7 czerwca 1944 roku, przybyły do obozu z KL Dachau, a następnie 

wcielony do Górskiej Brygady SS 77 , 

- SS-Hauptsturmführer Hermann Michl, kierownik administracyjny obozu 

między 7 czerwca a 21 lipca 1944 roku, przeniesiony tu z KL Riga 78 . 

Jak wyżej wspomniano, z uwagi na wielkość obozu na Majdanku oficerowie 

ci mieli stałych zastępców, których obowiązki pełnili: 

- SS-Obersturmführer Alfons Bentele, zastępca kierownika wydziału IV i 

szef referatu do spraw pomieszczeń, magazynów i usług w okresie od 1 września 

1941 roku do 28 maja 1942 roku, wcześniej w KL Mauthausen, a następnie 

w KL Arbeitsdorf-Fallersleben 79 , 

76 Ibidem, s. 103. Poprzez tę komórkę organizacyjną kierownik wydziału IV składał również 

zapotrzebowanie na cyklon B, wykorzystywany m.in. w akcji masowej zagłady więźniów. 

77 Zob. biogram Heinricha Worstera w aneksie. 

78 W literaturze – jako kierownik administracyjny obozu – podawany jest również SS- 

Hauptsturmführer Michel Guth, ur. 26 czerwca 1914 roku. Informacje te nie zgadzają się z danymi 

osobowymi Michaela (nie: Michela) Gutha, który w grudniu 1944 roku miał stopień SS- 

Sturmmanna, był Volksdeutschem chorwackim, i chociaż od 23 lutego 1944 roku wchodził w 

skład sztabu komendantury obozu, nie mógł w nim – chociażby ze względu na niską rangę w SS 

– pełnić tak wysokiej funkcji w administracji obozowej. Por. APMM, Zbiór mikrofilmów, sygn. 

XVIII-842; Bundesarchiv/Außenstelle Koblenz (dalej BA), Zespół: KL Natzweiler, Pismo 8, SS- 

T.Stuba, KL Natzweiler/Kommando Dautmergen do Kommandantur KL Natzweiler z 16.12.1944 

w sprawie esesmanów pozbawionych stałego miejsca zamieszkania, sygn. NS.4/Na./22; J. Marszałek: 

Majdanek. Obóz koncentracyjny w Lublinie..., s. 48; Z. Leszczyńska: Struktura osobowa..., 

s. 37; [J. Kasperek]: Oddział IV – Administracja (Verwaltung). (W:) Majdanek 1941- 

1944..., s. 71. Zob. biogram Hermanna Michla w aneksie. 

79 Zob. biogram Alfonsa Bentele w aneksie. 

141

142 


- SS-Obersturmführer Anton Ternes, zastępca zwierzchnika administracyjnego 

obozu między 15 stycznia 1943 a 21 lipca 1944 roku, wcześniej w SS- 

WVHA 80 . 

Do sierpnia 1943 roku oficerem SS zatrudnionym w wydziale IV był również 

SS-Untersturmführer Wilhelm Haertel, mianowany następnie dowódcą 

kompanii wartowniczej, a od 1 listopada 1943 roku piastujący stanowisko zastępcy 

kierownika wydziału administracyjno-gospodarczego w KL Warschau 81 . 

Ustaleni z nazwisk oficerowie SS, kierujący omawianym wydziałem, mieli 

odpowiednie doświadczenie w administrowaniu obozami koncentracyjnymi i 

ich dobór na te stanowiska nie był przypadkowy. Podobnie – jakkolwiek na 

znacznie mniejszą skalę – było z pozostałymi funkcjonariuszami wydziału IV. 

Na ustaloną liczbę 45 esesmanów zatrudnionych w administracji obozowej, 

większość funkcjonariuszy wydziału IV przed wstąpieniem do Waffen-SS była 

urzędnikami lub rzemieślnikami (przede wszystkim rzeźnikami i kucharzami). 

Większość z nich składała swój akces do tej organizacji w 1940 i 1942 roku. W 

zdecydowanej większości byli Reichsdeutschami. Znalazło to również odzwierciedlenie 

w rangach tych funkcyjnych: w grupie tej było 19 podoficerów SS (od 

stopnia SS-Unterscharführera do SS-Sturmscharführera), co stanowiło 42,2% 

ogółu ustalonej obsady, natomiast pozostali należeli do korpusu szeregowych – 

od stopnia SS-Schütze do SS-Rottenführera, przy czym w grupie tej było najwięcej 

SS-Sturmmannów. 

Z analizy dokumentów osobistych esesmanów wynikało również, iż najwięcej 

esesmanów zatrudniał referat aprowizacji (głównie w charakterze kucharzy) 

oraz sekcja techniczna. 

3.5. Wydział V – obozowa służba zdrowia SS. Naczelny lekarz obozowy SS 

Kolejną podstawową komórką administracji obozowej, był wydział V – 

obozowa służba zdrowia SS. Pod względem struktury wewnętrznej jak i stawianych 

przed nim zadań nie różnił się on organizacyjnie od takich samych wydziałów 

w innych obozach koncentracyjnych podporządkowanych IKL. Składał 

się z trzech podstawowych pionów: medycznego, którego zadaniem było m.in. 

leczenie chorych członków obozowej załogi SS, prowadzenie selekcji więźniów 

w szpitalach obozowych i wybieranie do komór gazowych osób nierokujących 

na powrót do zdrowia i efektywnej pracy, selekcjonowanie transportów przysyłanych 

na Majdanek przez RSHA w ramach tzw. „ostatecznego rozwiązania 

kwestii żydowskiej”, a ponadto udział w akcji mordowania więźniów w komo- 

80 Zob. biogram Antona Ternesa w aneksie. 

81 Zob. biogram Wilhelma Haertla w aneksie.


rach gazowych, uczestnictwo w egzekucjach i wykonywaniu niektórych kar, 

oraz zapobieganie wybuchom epidemii; stomatologicznego, do którego obowiązków 

należało m.in. zapewnienie opieki dentystycznej esesmanom i innym 

członkom załogi obozowej, a także rejestrowanie cennych stopów dentystycznych 

posiadanych przez więźniarki i więźniów, po ich śmierci usuwanych, 

przetapianych i przekazywanych do Banku Rzeszy, oraz obozowej apteki SS, w 

której magazynach – oprócz lekarstw – przechowywano cyklon B, wykorzystywany 

w komorach gazowych 82 . 

Na czele obozowej służby zdrowia SS w KGL/KL Lublin/Majdanek stał oficer 

SS noszący tytuł naczelnego lekarza obozowego SS (1. SS-Lagerarzt) 83 . 

Podlegał on służbowo bezpośrednio komendantowi jako zwierzchnikowi obozu, 

natomiast w sprawach merytorycznych (przed podjęciem ważnych decyzji) 

konsultować się musiał – od marca 1942 roku – z Urzędem D III – Sprawy sanitarne 

i obozowa higiena (Amt D III – Sanitätswesen und Lagerhygiene) w SS- 

WVHA. Podwładnymi jego byli z kolei wszyscy esesmani, zatrudnieni w kierowanej 

przez niego komórce organizacyjnej, a więc lekarze oddziałów SS (SS- 

Truppenärzte), lekarze obozowi SS (SS-Lagerärzte), lekarze dentyści SS (SS- 

Zahnärzte), kierownik apteki obozowej (Leiter der Apotheke) oraz personel 

pomocniczy: sanitariusze SS (Sanitätsdienstgrade, SDG), technicy dentystyczni 

SS (Zahntechniker) i esesmani zatrudnieni w aptece. Zwierzchnik obozowej 

służby zdrowia SS miał ponadto do dyspozycji własną kancelarię (Büro des 1. 

SS-Lagerarztes), prowadzącą całą dokumentację wydziału V, która wystawiała 

m.in. akty zgonu więźniów (podając w nich z reguły fikcyjne przyczyny ich 

śmierci), na podstawie których obozowy urząd stanu cywilnego, po uzyskaniu 

potwierdzenia skremowania ich zwłok w krematorium, wystawiał dokumenty 

przekazywane następnie kościelnym i cywilnym organom władz administracyjnych, 

właściwych dla wcześniejszego zamieszkania ofiar. 

W latach 1941 – 1944 stanowiska zwierzchników wydziału V – obozowej 

służby zdrowia SS piastowali: 

- SS-Sturmbannführer dr Max Popiersch, naczelny lekarz SS od 1 października 

1941 do 21 kwietnia 1942 roku, przeniesiony tu z KL Auschwitz 84 , 

82 Z uwagi na to, że omawiany wydział miał odmienne zadania w odniesieniu do esesmanów 

oraz więźniarek i więźniów, właściwą opiekę medyczną – na miarę możliwości – nad tymi ostatnimi 

sprawowali lekarze-więźniowie. [Z. Leszczyńska]: Oddział V – Lekarz obozowy SS (Lagerarzt) 

[w KGL/KL Lublin/Majdanek]. (W:) Majdanek 1941-1944..., s. 72-74; tejże: Struktura osobowa..., 

s. 37, 38; A. Lasik: Załoga SS w KL Auschwitz w latach..., s. 116-129; tenże: Obsada 

osobowa służby zdrowia SS w obozie koncentracyjnym Oświęcim-Brzezinka w latach 1940-1945. 

„Zeszyty Oświęcimskie”, nr 20 (1993), s. 261-269; K. Grünberg: SS-czarna..., s. 379. 

83 Zob. przypis 27. 

84 Zob. biogram Maxa Popierscha w aneksie. 

143

144 


- SS-Untersturmführer dr Alfred Albrecht Josef Trzebinski, naczelny lekarz 

SS w obozie na Majdanku między 21 kwietnia 1942 a 10 sierpnia 1942 roku, 

wcześniej w KL Auschwitz, a następnie lekarz garnizonowy SS w KL Neuengamme 

85 , 

- SS-Obersturmführer dr Franz Hermann Johann Maria Freiherr von Bodmann, 

1. Lagerarzt obozu w Lublinie od 16 sierpnia 1942 do 10 kwietnia 1943 

roku, uprzednio w KL Auschwitz, a następnie w KL Natzweiler 86 , 

- SS-Hauptsturmführer dr Max Blancke, kierownik obozowej służby zdrowia 

SS w okresie od 10 kwietnia 1943 do 20 stycznia 1944 roku, przybyły tu z KL 

Natzweiler, później w KL Plaszow 87 , 

- SS-Obersturmführer dr Heinrich Rindfleisch, naczelny lekarz obozowy SS 

między 20 stycznia 1944 a 21 lipca 1944 roku, uprzednio w FKL Ravensbrück, 

a następnie naczelny lekarz SS w KL Plaszow 88 . 

Wszyscy naczelni lekarze SS w KGL/KL Lublin Majdanek przenoszeni byli 

tu z takich samych komórek organizacyjnych w innych obozach koncentracyjnych 

i posiadali niezbędne doświadczenie w zakresie funkcjonowania i roli, 

jaką w nich odgrywały wydziały V – obozowe służby zdrowia SS. 4 z nich było 

członkami NSDAP, a wszyscy wstąpili do Allgemeine-SS w latach 1931- 

1934 89 . 

Jak już wyżej powiedziano, do zadań opieki zdrowotnej oddelegowano lekarzy 

oddziałów SS (SS-Truppenärzte), natomiast nadzorem i monitorowaniem 

sytuacji zdrowotnej w obozie zajmowali się lekarze SS (SS-Lagerärzte). W 

praktyce jednak, z uwagi na niedobory w obsadzie etatowej wśród wykwalifikowanej 

i wykształconej kadry medycznej w KGL/KL Lublin/Majdanek stanowiska 

te były z sobą łączone. 

Analiza dokumentów archiwalnych pozwoliła stwierdzić, iż w latach 1941- 

1944 lekarzami obozowymi i oddziałów SS w obozie na Majdanku byli m.in.: 

- SS-Obersturmführer dr Herbert Graeff, lekarz obozowy SS w obozie na 

Majdanku w 1942 roku, przybyły tu z KL Natzweiler i jeszcze w tym samym 

roku przeniesiony do Dywizji Grenadierów Pancernych SS „Das Reich” 90 , 

85 Zob. biogram Alfreda Trzebinski’ego w aneksie. 

86 Zob. biogram Franza von Bodmanna w aneksie. 

87 Zob. biogram Maxa Blanckego w aneksie. 

88 Zob. biogram Heinricha Rindfleischa w aneksie. 

89 Należy jednocześnie dodać, iż do czynnej służby w SS powoływani byli po wybuchu wojny, 

w latach 1939-1940, co spowodowane było niedoborem kwalifikowanych kadr medycznych 

do obozów koncentracyjnych. Zazwyczaj byli to lekarze, których z różnych względów nie można 

było kierować do formacji bojowych. To samo zjawisko dotyczyło również innych lekarzy SS. 

Por. Autobiografia Rudolfa Hössa..., s. 296. 

90 Zob. biogram Herberta Graeffa w aneksie.


- SS-Untersturmführer Karl Josef Fischer, odkomenderowany czasowo – w 

1942 roku – do obozu w Lublinie z SS-WVHA 91 , 

- SS-Untersturmführer dr Erwin von Helmersen, funkcjonariusz pionu medycznego 

wydziału V od 2 sierpnia, a 21 sierpnia 1943 roku przybyły tu z SS- 

WVHA, następnie w KL Auschwitz 92 , 

- SS-Obersturmführer dr Heinrich Ernst Schmidt, SS-Truppenarzt oraz SS- 

Lagerarzt w omawianym obozie od maja 1942 do 1 grudnia 1943 roku, wcześniej 

w KL Buchenwald, przeniesiony następnie do KL Warschau 93 , 

- SS-Hauptscharführer Erich Grün, w służbach medycznych obozu w Lublinie 

w bliżej nieustalonym czasie 94 . 

Podobnie jak zwierzchnicy omawianej komórki organizacyjnej obozu, wszyscy 

z w/w. lekarzy SS 95 byli członkami NSDAP. Wstępowali oni (z wyjątkiem 

Heinricha Schmidta) do partii narodowosocjalistycznej w latach 1937 – 1938, 

każdy z nich był również członkiem Powszechnej SS, a do czynnej służby w 

Waffen-SS wcielano ich w latach 1940 – 1941. 

Jak wyżej wspomniano, lekarze SS mieli do pomocy personel pomocniczy, 

który stanowili m. in. sanitariusze SS. Ustalono 14 esesmanów piastujących w 

obozie na Majdanku stanowiska SDG. Podobnie jak i w innych obozach koncentracyjnych, 

byli to esesmani przeszkoleni na kilkutygodniowych kursach 

organizowanych przez IKL w Oranienburgu 96 . Przed wstąpieniem do czynnej 

służby w różnych formacjach SS w zdecydowanej większości nie mieli nic 

wspólnego z medycyną. Jak ustalono, sanitariusze SS w KGL/KL Lublin/Majdanek 

byli przede wszystkim rzemieślnikami (malarzami pokojowymi, 

piekarzami) z wykształceniem podstawowym. Połowa z nich była członkami 

NSDAP, większość miała obywatelstwo Wolnego Miasta Gdańska bądź była 

Reichsdeutschami. Do ich podstawowych obowiązków w obozie należał ogólny 

nadzór nad szpitalami więźniarskimi. Brali oni m.in. udział w bezpośredniej 

eksterminacji więźniów poprzez wykonywanie dożylnych i dosercowych iniekcji 

z fenolu czy benzyny, a przeszkoleni w posługiwaniu się lotnymi substancjami 

trującymi, wsypywali cyklon B do komór gazowych 97 . 

91 

Zob. biogram Karla Josefa Fischera w aneksie. 

92 

Zob. biogram Erwina von Helmersena w aneksie. 

93 

Zob. biogram Heinricha Schmidta w aneksie. 

94 

Y. Ternon, S. Helman: Historia medycyny SS, czyli mit rasizmu biologicznego. Warszawa 

1973, s. 253. 

95 

Z wyjątkiem Ericha Grüna, którego dokładniejszych danych osobowych nie ustalono. 

96 

Po powstaniu SS-WVHA kursy takie organizował należący do jego struktur organizacyjnych 

Urząd D III – Sprawy sanitarne i obozowa higiena (Amt D III – Sanitätswesen und Lagerhygiene). 

97 

Zob. APMM, Baza danych członków załogi SS KGL/KL Lublin/Majdanek. 

145

146 


Działający w ramach wydziału V obozu w Lublinie pion stomatologiczny, 

zwany również obozową stacją dentystyczną SS (SS-Zahnstation), powstał 

prawdopodobnie pod koniec października 1941 roku. Na jego czele stał kierownik 

w randze oficera SS, posiadający identyczny zakres obowiązków jak pozostali 

esesmani piastujący takie stanowisko w innych obozach podlegających 

IKL. Na podstawie dokumentów archiwalnych ustalono, że naczelnymi lekarzami 

dentystami w KGL/KL Lublin/Majdanek byli – na zasadzie stałego przydziału 

służbowego lub odkomenderowania – w latach 1941 – 1944: 

- SS-Obersturmführer dr Karl Philip Theodor Schütz, piastujący to stanowisko 

od 28 listopada 1941 do 22 lipca 1943 roku, czasowo odkomenderowany 

w 1942 roku do KL Niederhagen-Wewelsburg, wcześniej w zapasowym batalionie 

sanitarnym SS w Oranienburgu, a następnie w służbach medycznych 

Policyjnej Dywizji Grenadierów Pancernych SS 98 , 

- SS-Hauptsturmführer dr Albert Meisse, zastępujący naczelnego dentystę SS 

w KGL Lublin/Majdanek jesienią 1942 roku 99 , 

- SS-Hauptsturmführer dr Alfred Kaiser, kierownik stacji dentystycznej SS 

między 22 lipca a 20 listopada 1943 roku, uprzednio w KL Buchenwald, przeniesiony 

do KL Neuengamme 100 , 

- SS-Hauptsturmführer dr Hugo Bruder, odkomenderowany zastępczo na 

stanowisko naczelnego dentysty SS do KL Lublin/Majdanek w 1943 roku 101 , 

- SS-Hauptsturmführer Walther Höhler, naczelny stomatolog SS w obozie na 

Majdanku od 20 listopada 1943 do 21 lipca 1944 roku, przybyły tu z wydziału 

V w KL Neuengamme 102 . 

Z ich biografii wynika, że wszyscy (z wyjątkiem Walthera Höhlera) posiadali 

tytuły naukowe doktorów stomatologii, a także byli członkami NSDAP. Jednocześnie 

w 1933 roku wszyscy wstąpili do Allgemeine-SS, a do czynnej służby 

w tej organizacji wcielano ich w 1939 roku. Większość z nich – przed przybyciem 

lub po odejściu do i z obozu na Majdanku – związana była z obozami 

koncentracyjnymi. 

We wszystkich większych obozach koncentracyjnych do pomocy lekarzom 

dentystom przydzielano personel pomocniczy, którego członkowie pełnili funkcje 

techników dentystycznych SS (SS-Zahntehniker). Posiadane jednak przez 

autora niniejszego opracowania dane osobowe członków załogi SS obozu w 

Lublinie nie pozwoliły na ustalenie obsady personalnej tych stanowisk. 

98 Zob. biogram Karla Schütza w aneksie. 

99 Zob. biogram Alberta Meisse w aneksie. 

100 Zob. biogram Alfreda Kaisera w aneksie. 

101 Zob. biogram Hugona Brudera w aneksie. 

102 Zob. biogram Walthera Höhlera w aneksie.


Z kolei kierownikiem apteki obozowej SS był w okresie od 13 lutego 1942 

do maja 1944 roku SS-Hauptsturmführer Helmut Rittinghaus, przybyły tu z 

Inspektoratu Obozów Koncentracyjnych, a następnie w 20. Ochotniczej Dywizji 

Grenadierów Waffen-SS „Estonia” 103 . 

Niestety, nie ustalono nazwisk esesmanów, których odkomenderowano lub 

przeniesiono do apteki obozowej w charakterze pomocników. 

Ogółem w wydziale V zatrudnionych było około 30 esesmanów, głównie na 

etatach sanitariuszy SS. W porównaniu z obsadami osobowej służby zdrowia 

SS w innych obozach koncentracyjnych nie była to komórka personalnie rozbudowana. 

Wydaje się, iż u podstaw tego stanu rzeczy leżało położenie i struktura 

topograficzna obozu: KGL/KL Lublin/Majdanek leżał w pobliżu Lublina, 

w którym stacjonowały różne jednostki SS, a co za tym idzie, esesmani z obozowej 

załogi mieli zapewnioną opiekę zdrowotną w ambulatoriach garnizonowych 

i szpitalach SS; omawiany obóz nie posiadał też rozbudowanego systemu 

podobozów, przez co jego trzon terytorialny stanowił obóz macierzysty, obszar 

ograniczony terytorialnie, gdzie dotarcie do wchodzących w jego skład poszczególnych 

pól więźniarskich było łatwe, nie było konieczne rozbudowywanie 

zewnętrznych struktur wydziału V. Można również przypuszczać, że naczelni 

lekarze obozowi – zwłaszcza po śmierci pierwszego zwierzchnika obozowej 

służby zdrowia SS – prowadzili radykalną politykę mordowania więźniów 

podejrzanych o nosicielstwo chorób epidemicznych. Było to również uzasadnione 

położeniem geograficznym obozu – sąsiedztwem miasta Lublina. 

3.6. Wydział VI – opieka socjalna i szkolenie ideologiczne oddziałów SS. Kierownictwo 

wydziału do spraw socjalno-ideologicznych obozu 

Wydział VI – opieka socjalna i szkolenie ideologiczne oddziałów SS (Abteilung 

VI – Fürsorge- Schulung- und Truppenbetreuung) powstał jako samodzielna 

komórka organizacyjna w podległych IKL obozach koncentracyjnych w 

marcu 1942 roku. Jego kierownik podlegał bezpośrednio komendantowi obozu, 

a podporządkowany był Urzędowi A V – Sprawy personalne (Amt A V – Personalamt) 

w SS-WVHA. 

Jego głównymi zadaniami było m.in. szkolenie ideologiczne oddziałów SS i 

organizacja imprez sportowych i kulturalnych dla załogi obozowej SS. Przy 

wydziale VI funkcjonowała czytelnia czasopism i biblioteka, z której mogli 

korzystać nadzorczynie SS i esesmani. Odrębnym polem działalności było opiniowanie 

wniosków o pieniężne zapomogi losowe dla tych esesmanów i ich 

103 Zob. biogram Helmuta Rittinghausa w aneksie. 

147

148 


rodzin, którzy znaleźli się w trudnej sytuacji materialnej ze względu na działania 

wojenne 104 . 

Komórka ta w obozie na Majdanku zaczęła funkcjonować w marcu 1942 roku, 

a na jej czele stali: 

- SS-Unterscharführer August Langerbein, w okresie od 20 marca 1942 do 17 

maja 1943 roku, przeniesiony tu z 4. kompanii wartowniczej w KL Neuengamme, 

następnie referent w wydziale 105 , 

- SS-Untersturmführer Karl Höcker, między 17 maja a 15 grudnia 1943 roku 

zwierzchnik wydziału VI, łączący to stanowisko z obowiązkami adiutanta komendanta 

obozu 106 , 

- SS-Obersturmführer Erich Bruno Willi Müller, od 15 grudnia 1943 do 19 

marca 1944 roku oficer sądowy SS i kierownik wydziału VI, przybyły tu z KL 

Stutthof 107 . 

Fakt pełnienia jej zastępczo przez oficerów SS, związanych z wydziałem I – 

komendanturą, nie był w obozie w Lublinie czymś wyjątkowym, podobna sytuacja 

miała bowiem miejsce m.in. w KL Buchenwald, KL Dachau czy KL Sachsenhausen. 

4. Załoga wartownicza w KGL/KL Lublin/Majdanek w latach 1941-1944 

Największą liczebnie częścią załogi SS w KGL Lublin/Majdanek były – podobnie 

jak i w innych obozach – oddziały wartownicze. Na terenie obozu w 

Lublinie zorganizowane one były w batalion wartowniczy, określany jako SS- 

Totenkopf-Sturmbann lub SS-Wachsturmbann – w skrócie SS-T.Stuba. W jego 

skład wchodziło – w różnych okresach istnienia obozu w Lublinie – 7 kompanii 

wartowniczych. 

1. kompania została utworzona zaraz po powstaniu obozu i po skompletowaniu 

jej stanu osobowego zabezpieczała jego ówczesny obszar. Wzrost liczby 

więźniów i rozwój terytorialny KGL Lublin/Majdanek spowodował, iż w 

czerwcu 1942 roku powołano 2. kompanię, a w styczniu 1943 roku 3. kompanię 

wartowniczą. Z kolei z początkiem czerwca 1943 roku powołano 4. kompanię, 

która pełniła prawdopodobnie wyłącznie funkcję kompanii szkoleniowej (Ausbildungskompanie), 

w której szkolono esesmanów – przede wszystkim tych, 

104 Chodziło tu przede wszystkim o tych, których rodziny ucierpiały np. na skutek bombardowań. 

Poza tym jedynym i podstawowym legalnym źródłem dochodów esesmanów, o ile nie 

podpisali oni zawodowego kontraktu z SS, był żołd. 

105 Zob. biogram Augusta Langerbeina w aneksie. 

106 Zob. biogram Karla Höckera w aneksie. 

107 Zob. biogram Ericha Müllera w aneksie.


którzy przybywali do obozu bezpośrednio z placówek uzupełnień kadrowych 

Waffen-SS. 10 sierpnia 1943 roku powstała 5. kompania, która funkcjonowała 

początkowo jako kompania szkoleniowa dla Volksdeutschów rumuńskich, a 

następnie – do stycznia 1944 roku – działała na terenie obozu macierzystego. Po 

utworzeniu podobozów „Blizyn” w Bliżynie i „Radom” w Radomiu, pod takim 

samym numerem została podzielona na plutony i przeniesiona do nich 108 . 

W marcu 1943 roku utworzono batalion wartowniczy złożony z 690 Litwinów 

etnicznych niewcielonych do Waffen-SS (Litauerisches-Wachbataillon), 

którego dowódcą i jednocześnie oficerem łącznikowym (Verbindungsoffizier 

litauischer Wachmannschaft KL Lublin) mianowano kapitana armii litewskiej 

Rutschinski’ego 109 , a jego zastępcą został porucznik armii litewskiej Bronius 

Devikas 110 . Po likwidacji tego pododdziału, część jego członków została wcielona 

do 1. kompanii wartowniczej. 

Z kolei w maju 1944 roku utworzono 6. kompanię wartowniczą, którą odkomenderowano 

prawdopodobnie do podobozu KL Lublin „Warschau” w Warszawie. 

W czerwcu 1944 roku powstała również 7. kompania wartownicza, w 

której skład weszli powołani do Waffen-SS żołnierze Wehrmachtu, pododdział 

składający się z 60 wartowników, przeniesionych do czynnej służby w SS z 

991. Batalionu Strzelców Krajowych (991. Landesschützenbataillon) 111 . Ten 

ostatni pododdział miał prawdopodobnie charakter szkoleniowy i – ze względu 

na przygotowania do ewakuacji obozu na Majdanku – nie został skierowany do 

zadań wartowniczych. 

Stany liczbowe wszystkich pododdziałów wartowniczych były zróżnicowane. 

Wskład ich wchodziło od 80 do 240 esesmanów, pomijając 7. kompanię 112 . 

Niezależnie od swoich podstawowych funkcji, pododdziały wartownicze w 

obozie w Lublinie stanowiły formę zaplecza osobowego dla administracji obozowej 

w przypadku wakatów etatowych w sztabie komendantury 113 . 

108 

Wynika to z danych osobowych esesmanów, którzy w tym czasie zostali przeniesieni do 

zamiejscowych placówek obozu w Lublinie. Z podobną sytuacją mieliśmy do czynienia np. w 

przypadku KL Groß-Rosen czy KL Monowitz. Por. A. Lasik: Załoga SS w KL Auschwitz w latach..., 

s. 169, 170; Cz. Rajca, Podobozy Majdanka..., s. 384. 

109 

[J. Kasperek]: Załoga wartownicza (SS-Totenkopf Sturmbann) [KGL/KL Lublin/Majdanek]. 

(W:) Majdanek 1941-1944..., s. 77; APMM, sygn. I f 5, SS-Totenkopfsturmbann 

– Korespondencja, imienne listy SS-manów KL Lublin 1941-1944. 

110 

APMM, sygn. I f 5, SS-Totenkopfsturmbann – Korespondencja, imienne listy SS-manów 

KL Lublin 1941-1944. 

111 

[J. Kasperek]: Załoga wartownicza..., s. 78. 

112 

[J. Kasperek]: Załoga wartownicza..., s. 79; Z. Murawska: System strzeżenia..., s. 110, 111. 

113 

Funkcja ta była realizowana we wszystkich dużych obozach koncentracyjnych. Np. w 

oświęcimskim kompleksie obozowym, po zgłoszeniu zapotrzebowania na jakieś stanowisko 

komendantowi obozu przez kierownika któregoś z wydziałów (z wyłączeniem V – obozowej 

służby zdrowia SS oraz VI – opieki socjalnej i szkolenia ideologicznego załogi SS), zwierzchnik 

obozu zlecał dowódcy batalionu lub dowódcom kompanii wartowniczych selekcję esesmanów 

149

150 


Specyfiką oddziałów wartowniczych w KGL Lublin/Majdanek było bez 

wątpienia to, iż znaczna część ich członków werbowana była do nich spośród 

rekrutów z komend uzupełnień kadrowych, zwłaszcza z placówki przy XIII 

nadokręgu SS „Południowy-Wschód” (SS-Ergänzungsstelle XIII SS- 

Oberabschnitt „Südost”) w Wiedniu. 

4.1. Dowódcy batalionu wartowniczego w KGL/KL Lublin/Majdanek 

Na czele obozowej załogi wartowniczej SS stał dowódca batalionu wartowniczego 

(Führer des SS-Totenkopf-Sturmbannes). Był on podporządkowany 

bezpośrednio komendantowi obozu i odpowiadał za zabezpieczenie izolacji 

obozu od otoczenia zewnętrznego, opracowanie systemu jego strzeżenia oraz 

organizację służby wartowniczej 114 . Do jego zadań należało również powołanie 

i nadzór nad plutonem pogotowia bojowego (Bereitschaftszug), jednostki, która 

miała być uzupełnieniem pełniących służbę wartowników w przypadku zagrożenia 

obozu nalotem lotniczym, atakiem partyzantów itp. 115 . Jego bezpośrednimi 

podwładnymi byli dowódcy kompanii wartowniczych, a za pośrednictwem 

ich – wszyscy członkowie obozowej załogi wartowniczej. 

Dowódca batalionu wartowniczego miał do pomocy adiutanta (Adjutant des 

SS-Totenkopf-Sturmbannes), odpowiedzialnego m.in. za prowadzenie dokumentacji 

i sprawy administracyjne oddziału oraz redagowanie rozkazów, a także 

sierżanta sztabowego batalionu (Stabsscharführer des SS-Totenkopf- 

Sturmbannes), który nadzorował m.in. techniczną stronę ich realizacji oraz zajmował 

się zatwierdzaniem harmonogramów służby wartowniczej dla poszczególnych 

kompanii 116 . 

Stanowiska zwierzchników batalionu wartowniczego w KGL/KL Lublin/Majdanek 

piastowali: 

pod kątem ich przydatności do pełnienia określonej funkcji. Po wstępnym pozytywnym zaopiniowaniu 

kandydata (nie bez znaczenia był tu jego cywilny zawód), był on odkomenderowywany 

próbnie (probweise kommandiert) na dane stanowisko i po kilkutygodniowym pełnieniu określonego 

stanowiska, przenoszono go – po uzyskaniu pozytywnej opinii – na stałe (versetzt) do sztabu 

komendantury. Mechanizm ten nie dotyczył jednak stanowisk kierowniczych. 

114 [J. Kasperek]: Załoga wartownicza..., s. 78. Więcej na temat organizacji i systemu zabezpieczenia 

KGL/KL Lublin/Majdanek pisze Z. Murawska: System strzeżenia..., s. 76-114. 

115 Z. Murawska, jw., s. 96, 106; APMM, Rozkazy komendantury za rok 1944, sygn. I f 18. 

Propozycja planu alarmowego KL Lublin z 13 lipca 1944 roku. 

116 Nie ustalono, czy przy dowódcy batalionu wartowniczego w obozie na Majdanku istniał 

etat podoficera odpowiedzialnego za sprawy administracyjne i logistyczne (der Wirtschafter des 

SS-Totenkopf-Sturmbann) oddziału.


- SS-Hauptsturmführer Walter Langleist, w okresie od września 1942 do 20 

sierpnia 1943 roku, uprzednio dowódca 1. kompanii wartowniczej, następnie 

przeniesiony do KL Dachau 117 , 

- SS-Hauptsturmführer Martin Melzer, zwierzchnik batalionu wartowniczego 

w obozie koncentracyjnym w Lublinie od 20 sierpnia 1943 roku do 21 lipca 

1944 roku, wcześniej w KL Dachau, od marca 1944 roku łączący swoje stanowisko 

z obowiązkami dowódcy 1. kompanii wartowniczej 118 . 

4.2. Dowódcy kompanii wartowniczych w KGL/KL Lublin/Majdanek 

Kompanie wartownicze (SS-Totenkopf-Kompanie, SS-Wachkompanie) w 

nazistowskich obozach koncentracyjnych nie posiadały w latach 1941 – 1944 

jednolitej struktury organizacyjnej, jakkolwiek były one wzorowane na pododdziałach 

ogólnowojskowych Waffen-SS. Standardowo składały się one z: dowódcy, 

jego zastępcy oraz sierżanta sztabowego kompanii (Stabsscharführer der 

SS-Wachkompanie), któremu podlegało biuro zwierzchnika pododdziału wartowniczego 

(Stab der SS-Wachkompanie), gdzie zatrudnieni byli rachmistrz 

kompanijny (Rechnungsführer) i pisarze kompanijni (Kompanieschreiber), a 

ponadto z 3 plutonów (Züge), z których każdy liczył 3 drużyny wartownicze 

(Gruppen). W praktyce jednak – przede wszystkim w zależności od liczebności 

kompanii, miejsca jej dyslokacji bądź stałego przydziału służbowego – ich 

struktura organizacyjna była zróżnicowana 119 . 

117 Zob. biogram Waltera Langleista w aneksie. 

118 Zob. biogram Martina Melzera w aneksie. 

119 Obozowe kompanie wartownicze nie miały w zasadzie określonych stanów etatowych i 

były uzależnione m.in. od takich czynników, jak: wielkość obozu, jego topografia (liczba podobozów 

i ich oddalenie od obozu macierzystego), położenie geograficzne (na terenie Rzeszy, w 

Generalnym Gubernatorstwie itp. i ich oddalenie od większych skupisk ludzkich) oraz zastosowanie 

skutecznych i sprawnych urządzeń technicznych służących do izolowania danego terenu 

(np. ogrodzenia z drutu pod napięciem elektrycznym czy pola minowe). Z drugiej strony o stanach 

osobowych kompanii decydowała liczba esesmanów będących w dyspozycji komendanta, 

których kierowały do obozów odpowiednie komórki Głównego Urzędu Dowodzenia SS. Starano 

się przy tym zachowywać statystyczną zasadę, zgodnie z którą na 20-30 więźniów przypadać 

miał 1 esesman. Powyższe czynniki powodowały sytuację, w której stan etatowy kompanii wahał 

się od 150 do 250 wartowników. Z reguły w pododdziałach liczących po około 150 esesmanów 

na jej czele stał dowódca (w wyjątkowych przypadkach w randze starszego podoficera SS), a w 

jej skład wchodził sierżant sztabowy kompanii oraz 3 plutony. W przypadku większych liczebnie 

kompanii, w ich etatowym składzie był dowódca, jego zastępca (często był to młodszy oficer SS 

lub kandydat na oficera SS, który odbywał przy nim rodzaj praktyki dowódczej przed samodzielnym 

objęciem stanowiska zwierzchnika pododdziału wartowniczego), sierżant sztabowy kompanii, 

3 plutony – wraz z ich dowódcami (Zugführer) oraz 3 drużyny dowodzone przez podoficerów 

SS (Gruppenführer). Warto również zwrócić uwagę na fakt, że szczególnie po 1943 roku, w 

obozach kompanie nie miały (jako całość) stałego miejsca dyslokacji, a ich poszczególne plutony 

były przydzielane do konkretnych podobozów. W ten sposób dowódca kompanii dowodził nie- 

151

152 


Jak wskazują dokumenty, w obozie koncentracyjnym w Lublinie przyjęto 

generalnie taki schemat organizacyjny, w którym kompanie dzielono na 3-4 

plutony wartownicze. Każda z nich miała stałego dowódcę (z jednym wyjątkiem 

byli to oficerowie SS), któremu niekiedy przydzielano zastępcę. Miał on 

do pomocy administracyjnej biuro zwane sztabem kompanii (Büro des Kompanieführer), 

na czele którego stał sierżant sztabowy kompanii (Stabsscharführer 

der SS-Wachkompanie), i podlegali mu bezpośrednio dowódcy poszczególnych 

plutonów wartowniczych. On natomiast podlegał bezpośrednio dowódcy obozowego 

batalionu wartowniczego. 

Wydaje się, iż podobny schemat miały tworzone doraźnie kompanie szkoleniowe 

(Ausbildungskompanie), do których wcielano rekrutów SS. Pododdziały 

te niekiedy przejmowały numery istniejących już kompanii wartowniczych, z 

zaznaczeniem, iż były to pododdziały treningowe 120 . Do pododdziałów tych 

przydzielano dodatkowo instruktorów szkoleniowych (Ausbilder). 

Poza wspomnianymi wyżej Ukraińcami pełniącymi służbę wartowniczą w 

składzie poszczególnych kompanii oraz Litwinami tworzącymi samodzielny 

batalion wartowniczy, którego pododdziały wykonywały zadania zabezpieczające 

teren obozowy razem z esesmańskimi pododdziałami wartowniczymi, 

wcześniej, bo od września 1942 roku, do składu tych ostatnich jednostek w 

obozie na Majdanku zaczęto wcielać przewodników psów służbowych (Schutzhundeführer) 

121 . Jak wynika ze znanej autorowi dokumentacji osobowej, w 

załodze KGL/KL Lublin/Majdanek przebywało do lipca 1944 roku co najmniej 

50-ciu przeszkolonych esesmanów, których przydzielano głównie do 1. i 2. 

kompanii wartowniczej 122 . 

Analiza dokumentów archiwalnych pozwoliła na ustalenie nazwisk większości 

dowódców kompanii oraz czasu pełnienia przez nich tych funkcji. W odniesieniu 

do poszczególnych, powstających chronologicznie, pododdziałów wartowniczych 

stanowiska te piastowali m.in.: 

kiedy wchodzącymi w jej skład plutonami rozlokowanymi na terytorium obejmującym kilkadziesiąt 

kilometrów kwadratowych. 

120 Praktyka ta była stosowana również w innych obozach koncentracyjnych. Być może chodziło 

o to, że cykl ich szkolenia nadzorowany był przez dowódcę właściwej kompanii wartowniczej, 

a rekruci SS niektóre z elementów ćwiczeń (np. strzelanie) wykonywali wspólnie. 

121 Celem wprowadzenia do załóg wartowniczych esesmanów-przewodników psów było 

wprowadzenie ściślejszego nadzoru nad drużynami roboczymi więźniarek i więźniów pracujących 

na zewnątrz obozu, wykorzystanie psów do akcji pościgowych za zbiegami oraz koncepcja 

Himmlera zakładająca, iż wprowadzenie do załóg przeszkolonych esesmanów z psami pozwoli na 

redukcję liczby wartowników. Zob. Autobiografia Rudolfa Hössa..., s. 138, 139. 

122 Tylu udało się ustalić autorowi tego artykułu. Por. APMM, Baza danych członków załogi 

SS KGL/KL Lublin/Majdanek.


1. kompania wartownicza: 

- SS-Hauptsturmführer Walter Langleist od września 1941 do września 1942 

roku, wcześniej w KL Buchenwald, a następnie dowódca obozowego batalionu 

wartowniczego 123 , 

- SS-Hauptsturmführer Karl Ulbrich, dowódca 1. kompanii między wrześniem 

1942 a marcem 1944 roku, przybyły z KL Buchenwald, a następnie dowódca 

4. kompanii w KL Lublin 124 , 

- SS-Hauptsturmführer Martin Melzer, dowódca 1. kompanii od marca do 14 

lipca 1944 roku, uprzednio dowódca batalionu wartowniczego w obozie na 

Majdanku 125 . 

W czasie pełnienia przez nich tych funkcji zdarzało się, że zastępowali ich 

na tym stanowisku m.in. SS-Obersturmführer Gustav Borell (czasowo zastępujący 

dowódcę kompanii latem 1943 roku) 126 oraz SS-Untersturmführer Arnold 

Brendler, którego w sierpniu 1943 roku czasowo odkomenderowano do Dowódcy 

SS i Policji w Lublinie 127 . 


- SS-Obersturmführer Gustav Borell, dowódca kompanii od 1 czerwca 1942 

do 15 stycznia 1943 roku, uprzednio w SL Hinzert, a następnie w KL Buchenwald 

128 , 

- SS-Obersturmführer Wilhelm Siegmann, dowódca kompanii od 15 stycznia 

1943 do 30 stycznia 1944 roku, wcześniej dowódca kompanii szkoleniowej w 

KL Lublin/Majdanek, a następnie 5. kompanii w tym obozie oraz kierownik 

podobozu „Radom” w Radomiu 129 , 

- SS-Untersturmführer Arnold Brendler, stojący na czele omawianej kompanii 

od 1 lutego do 9 marca 1944 roku 130 , 

- SS-Hauptscharführer Fritz Gustav Weighardt, dowódca 2. kompanii od 9 

marca do 21 lipca 1944 roku 131 . 

123 Zob. biogram Waltera Langleista w aneksie. 

124 Zob. biogram Karla Ulbricha w aneksie. 

125 Zob. biogram Martina Melzera w aneksie. 

126 Zob. biogram Gustava Borella w aneksie. 

127 Zob. biogram Arnolda Brendlera w aneksie. 

128 Zob. biogram Gustava Borella w aneksie. 


130 Zob. biogram Arnolda Brendlera w aneksie. 

131 Zob. biogram Fritza Weighardta w aneksie. 

153

154 


Zastępcą dowódcy omawianej kompani w okresie od sierpnia 1943 do 9 

marca 1944 roku był SS-Untersturmführer Rudolf Walter, mianowany następnie 

kierownikiem wydziału III 132 . 


- SS-Untersturmführer Alois Kurz, dowódca kompanii od 15 stycznia do 

sierpnia 1943 roku, a następnie dowódca 4. kompanii w obozie na Majdanku 

133 , 

- SS-Untersturmführer Kurt Heinrich Robert Volkmann, dowódca kompanii 

od sierpnia 1943 do 21 lipca 1944 roku, uprzednio w SS-WVHA, a następnie 

w KL Stutthof 134 . 


- SS-Untersturmführer Kurt Heinrich Robert Volkmann, dowódca 4. kompanii 

od 1 czerwca 1943 do sierpnia 1943 roku, wcześniej w z SS-WVHA 135 , 

- SS-Untersturmführer Alois Kurz, dowódca 4. kompanii wartowniczej od 

sierpnia 1943 do kwietnia 1944 roku, uprzednio zwierzchnik 3. kompanii, a 

następnie oficer sądowy SS w KL Lublin/Majdanek 136 , 

- SS-Hauptsturmführer Karl Ulbrich, dowódca kompanii w marcu i kwietniu 

1944 roku, poprzednio dowódca 1. kompanii w obozie lubelskim, a następnie 

w KL Groß-Rosen 137 . 

Między listopadem 1941 a 20 kwietnia 1942 roku numerem 4 oznaczona była 

kompania szkoleniowa, której dowódcą był SS-Untersturmführer Wilhelm 

Siegmann, przeniesiony do niej z 5. kompanii KL Auschwitz, a następnie w 2. 

kompanii wartowniczej obozu oświęcimskiego 138 . Natomiast dowódcą I kompanii 

szkoleniowej składającej się z rekrutów Waffen-SS, istniejącej w sierpniu 

1943 roku, był SS-Untersturmführer Alois Kurz 139 , który funkcję tę łączył z 

obowiązkami zwierzchnika 4. kompanii wartowniczej, zaś dowódcą plutonu w 

tejże kompanii był SS-Untersturmführer Josef Leipold 140 . 



134 Zob. biogram Kurta Volkmanna w aneksie. 

135 Zob. biogram Kurta Volkmanna w aneksie. 


137 Zob. biogram Karla Ulbricha w aneksie. 



140 Zob. biogram Josefa Leipolda w aneksie.



- SS-Untersturmführer Josef Leipold, dowódca kompanii od sierpnia 1943 do 

lutego 1944, a następnie kierownik podobozu „Budzyn” w Budzyniu 141 , 

- SS-Untersturmführer Wilhelm Siegmann, dowódca kompanii od lutego do 

27 lipca 1944 roku, łączący tę funkcję z obowiązkami kierownika podobozu 

„Radom” w Radomiu, wcześniej w 1. kompanii obozu w Lublinie, a następnie 

w KL Mauthausen 142 . 


- SS-Obersturmführer Wilhelm Friedrich Ruppert, od maja do lipca 1944 

roku dowodzący kompanią, która w całości przeniesiona została prawdopodobnie 

do nowo utworzonego podobozu KL „Warschau” w Warszawie, a jej 

dowódca piastował jednocześnie stanowisko Lagerführera 143 . 


Luki w materiałach archiwalnych nie pozwoliły na ustalenie obsady osobowej 

dowództwa 7. kompanii wartowniczej w obozie w Lublinie 144 . 

5. Wydzielone jednostki organizacyjne podporządkowane 

KL Lublin/Majdanek 

5.1. Zarząd Budowlany w KGL/KL Lublin/Majdanek 

Obozowy Zarząd Budowlany SS (SS-Bauleitung) na Majdanku, podporządkowany 

był Centralnemu Zarządowi Budowlanemu SS i Policji W Lublinie 

(Zentralbauleitung der Waffen-SS und Polizei Lublin), ten zaś nadzorowany był 

przez Inspektorat Budowlany Waffen-SS i Policji w Generalnym Gubernatorstwie 

(Bauinspektion der Waffen-SS und Polizei im Generalgouvernement) w 

Krakowie 145 . Początkowo nosił on nazwę Zarządu Budowlanego Jeńców Wojennych 

(SS-Bauleitung des Kriegsgefangenenlagers Lublin), a następnie Zarządu 

Budowlanego Obozu Koncentracyjnego w Lublinie (SS-Bauleitung des 

141 Zob. biogram Josefa Leipolda w aneksie. 



144 Nie możemy wykluczyć, iż stanowisko to pełnił należący do załogi wartowniczej obozu 

SS-Untersturmführer Arnold Brendler, którego dokładnego przydziału służbowego od marca 

1944 roku nie ustalono. 

145 J. Marszałek: Budowa obozu..., s. 21. 

155

156 


Konzentrationslagers Lublin) 146 . Kierownikiem tych jednostek organizacyjnych 

był od jesieni 1941 do 10 maja 1944 roku SS-Hauptsturmführer Wolfgang Grosch 

147 . Do jego najbliższych współpracowników należeli natomiast byli SS- 

Untersturmführer Fischer (w latach 1941-1942) 148 oraz SS-Untersturmführer 

Müller 149 . 

5.2. Obozowe gospodarstwo rolne 

W KGL/KL Lublin/Majdanek, podobnie jak i przy innych większych obozach 

koncentracyjnych, istniało gospodarstwo rolne wraz z ogrodnictwem. Jego 

powstaniu i efektywnej produkcji sprzyjał dodatkowo fakt, że było ono położone 

na żyznych glebach lessowych 150 . Była to wydzielona jednostka organizacyjna, 

która wytwarzała żywność na potrzeby obozu, czyniąc go w tym zakresie 

w pewnym stopniu samowystarczalnym. Zatrudniało ono okresowo kilkaset 

więźniarek i więźniów 151 . Zaczęło funkcjonować w obozie w połowie 1942 

roku, a jego liczący około 100 hektarów areał nastawiony był przede wszystkim 

na produkcję roślinną, jakkolwiek rozwinięto również hodowlę bydła i trzody 

chlewnej 152 . 

Od 12 sierpnia 1943 do 22 lipca 1944 roku kierownikiem tego gospodarstwa 

był SS-Untersturmführer Walter Tietze, przeniesiony tu po ukończeniu kursów 

w szkole oficerskiej SS w Brunszwiku (SS-Junkerschule Braunschweig), następnie 

został oddelegowany do 18. Ochotniczej Dywizji Grenadierów Pancernych 

SS „Horst Wessel” 153 . 

5.3. Zakłady Tekstylne i Skórzane Sp. z o.o. 

Filia Zakładów Tekstylnych i Skórzanych Sp. z o.o. (Gesellschaft für Textil- 

und Lederverwertung GmbH) funkcjonowała na terenie Lublina od lata 1941 

roku. Po powstaniu obozu koncentracyjnego na Majdanku, zakłady te – zlokalizowane 

przy ulicy Chełmskiej – zostały 1 września 1941 roku podporządkowane 

kierownictwu obozu, które ich działalność nadzorowały do marca 1942 roku, 

tj. do utworzenia pod egidą SS-WVHA Urzędu W VI – Zakładów Tekstylnych i 

146 

J. Marszałek: Majdanek..., s. 24. 

147 

Zob. biogram Wolfganga Groscha w aneksie. 

148 

J. Marszałek: Budowa obozu..., s. 27; tenże: Majdanek..., s. 24. 

149 

J. Marszałek: Budowa obozu..., s. 27; tenże: Centralny Zarząd Budowlany..., s. 18; Tenże: 

Majdanek..., s. 24. 

150 

J. Marszałek: Geneza i początki..., s. 31. 

151 

J. Marszałek: Majdanek..., s. 91, 92, 104. 

152 

A. Wiśniewska: Praca więźniów..., s. 181; J. Korcz: Na Majdanku. (W:) Pamiętniki nauczycieli 

z obozów i więzień hitlerowskich. Warszawa 1962, s. 68-117. 

153 

Zob. biogram Waltera Tietze w aneksie.


Skórzanych (Amt W VI – Textil- und Lederverwertung GmbH), Grupy Urzędów 

W – Przedsięwzięcia Gospodarcze (Amt W – Wirtschaftliche Unternehmungen) 

154 . Centrala Zakładów Tekstylnych i Skórzanych Sp. z o.o. znajdowała 

się w Dachau, a w okresie od 1 września 1941 do 21 kwietnia 1942 roku stanowisko 

kierownika jej filii w KL Lublin/Majdanek piastował SS- 

Hauptsturmführer Friedrich Opitz, który przybył tu z KL Dachau, a następnie 

odszedł do FKL Ravensbrück 155 . 

6. Inni oficerowie KGL/KL Lublin/Majdanek w latach 1941-1944 

Poza wymienionymi wyżej kierownikami podstawowych wydziałów obozowej 

administracji, w KGL/KL Lublin/Majdanek przebywali jeszcze inni esesmani 

wchodzący w skład sztabu komendantury obozu, których dokładnej 

przynależności służbowej nie ustalono. Należeli do nich: 

- SS-Untersturmführer Giesenhaus, członek załogi SS w KGL Lublin/Majdanek 

we wrześniu 1942 roku 156 , 

- SS-Untersturmführer Hans Adolf Bernstein, członek załogi obozowej we 

wrześniu 1942 roku 157 

- SS-Untersturmführer Deutschbein, w składzie załogi SS we wrześniu 1942 

roku 158 , 

- SS-Obersturmführer Kurt Klipp, członek sztabu komendantury do 18 maja 

1943 roku, następnie przeniesiony do KL Flossenbürg 159 , 

- SS-Hauptsturmführer Herbert Rautenberg, w składzie sztabu komendantury 

na bliżej nieustalonym stanowisku od 3 czerwca do 15 września 1943 roku, 

przybyły tu ze szkoły administracyjnej SS w KL Dachau, następnie oddelegowany 

do KL Neuengamme 160 , 

- SS-Obersturmführer Fritz Ritterbusch, członek załogi SS obozu w Lublinie 

od 18 czerwca 1943 do wiosny 1944 roku, uprzednio w SS-Sonderlager Hinzert, 

przeniesiony do KL Groß-Rosen 161 , 

- SS-Untersturmführer Wilhelm Haertel, dowódca bliżej nieustalonej kompanii 

wartowniczej oraz funkcjonariusz wydziału IV do 1 listopada 1943 roku, 

154 J. Marszałek: Majdanek..., s. 54, 55; Cz. Rajca: Podobozy Majdanka..., s. 386, 387. 

155 Zob. biogram Friedricha Opitza w aneksie. 

156 APMM, Zbiór fotokopii, sygn. 167 cz. IV. Instrukcja alarmowa z 3.9.1942 r. 

157 Zob. biogram Hansa Bernsteina w aneksie. 

158 APMM, Zbiór fotokopii, sygn. 167 cz. IV. Instrukcja alarmowa z 3.9.1942 r. 

159 Zob. biogram Kurta Klippa w aneksie. 

160 Zob. biogram Herberta Rautenberga w aneksie. 

161 Zob. biogram Fritza Ritterbuscha w aneksie. 

157

158 


przeniesiony z KL Lublin na stanowisko kierownika administracyjnego KL 

Warschau 162 . 

7. Zakończenie 

Przedstawiona wyżej struktura organizacyjna KGL/KL Lublin/Majdanek w 

latach 1941 – 1944 odniesiona do systemów, według których funkcjonowały w 

tym czasie inne duże obozy koncentracyjne, takie jak np. KL Buchenwald, KL 

Dachau, KL Sachsenhausen czy kompleks Auschwitz I-III, potwierdza postawioną 

we wstępie tezę, że nie odbiegała ona od nich w żaden istotny sposób. 

Jedyne ważniejsze różnice polegały na wielkości poszczególnych komórek organizacyjnych 

obozu, co związane było przede wszystkim z liczbą deportowanych 

do niego więźniów oraz zadaniami, jakie w poszczególnych okresach istnienia 

obóz na Majdanku miał do wykonania. Zasadniczą różnicą między 

KGL/KL Lublin a innymi obozami koncentracyjnymi polegała na tym, że Majdanek 

nie posiadał rozbudowanego systemu podobozów oraz, że ze względu na 

wcześniejsze istnienie nie tworzono specjalnie przy nim filii firm i przedsiębiorstw 

SS. Inne też było usytuowanie i podległość względem komendanta obozowej 

placówki budowlanej. 

Fakt specyficznych okoliczności, w jakich powstawał obóz na Majdanku, 

formalnie jako obóz dla sowieckich jeńców wojennych, niechęć Generalnego 

Gubernatora Hansa Franka do jego utworzenia czy specyficzne położenie w 

obrębie granic administracyjnych dużego miasta – nie miał żadnego większego 

znaczenia zarówno dla kształtu jego struktury organizacyjnej, jak i sposobu 

rekrutacji załogi SS. Analizując zjawisko fluktuacji obozowej załogi SS stwierdzamy 

np., że podstawowym miejscem, z którego kierowano esesmanów na 

Majdanek były placówki uzupełnień kadrowych Waffen-SS (67,1%) oraz obozy 

koncentracyjne (19,9%), natomiast 74% jej stanu osobowego odchodziło stąd 

do innych obozów koncentracyjnych. Kolejnym porównywalnym parametrem – 

w stosunku do załóg innych obozów koncentracyjnych – było obywatelstwo 

państwowe jej członków do 1938 roku. Z analizy danych osobowych esesmanów 

wynikało, iż w KGL/KL Lublin/Majdanek w załodze było jedynie 16,6% 

Reichsdeutschów, 0,7% Austriaków oraz 0,7% obywateli Wolnego miasta 

Gdańska, natomiast pozostali byli Volksdeutschami, wśród których najwięcej 

było wcześniejszych obywateli rumuńskich (53,7%) oraz jugosłowiańskich 

(19,5%). W stosunku do innych obozów koncentracyjnych, spotykamy tu jednak 

pewne różnice liczbowe między Reichsdeutschami a Volksdeutschami, 

gdyż w innych obozach koncentracyjnych liczba tych ostatnich nie przekraczała 

53-54 % ogółu załogi SS. Fakt ten wynikał przede wszystkim z tego, iż stosun- 

162 Zob. biogram Wilhelma Haertla w aneksie.


kowo wielu esesmanów do załogi obozu w Lublinie kierowanych było z komend 

uzupełnień kadrowych SS, rekrutujących w tym przypadku głównie 

Volksdeutschów. 

Proporcje liczbowe między Volksdeutschami a Reichsdeutschami nie miały 

jednak większego wpływu na obsadę kluczowych stanowisk władzy. Ci ostatni 

bowiem – podobnie jak i w innych obozach koncentracyjnych – piastowali w 

nim najważniejsze funkcje. Jak wynika ze znanych autorowi dokumentów archiwalnych 

55,1% członków sztabu komendantury było obywatelami III Rzeszy 

przed 1938 rokiem. Wśród kadry oficerskiej SS 85,2% posiadało obywatelstwo 

niemieckie przed Anschlussem Austrii, natomiast w korpusie podoficerów 

SS Reichsdeutsche stanowili 71,9% ogółu posiadających rangi od SS-Unterscharführera 

do stopnia SS-Sturmscharführera. Szczegółowa analiza socjologiczna 

załogi KGL/KL Lublin/Majdanek wykracza jednak poza ramy niniejszego 

artykułu. 

159

160 


Aneks 

Komendanci, kierownicy obozowych wydziałów administracyjnych, 

dowódcy kompanii wartowniczych oraz inni oficerowie SS 

w obozie na Majdanku w latach 1941-1944 

Bayer Wilhelm Albert Ludwig. SS-Obersturmführer. Urodzony 15 kwietnia 

1894 roku w Gröningen koło Magdeburga, w Brandenburgii, z zawodu urzędnik. 

W latach 1914 –1919 służył w armii niemieckiej, brał udział w I wojnie 

światowej. Członek NSDAP od 1 maja 1937 roku (numer partyjny 5 720 904) 

oraz Allgemeine-SS od lutego 1936 roku (numer ewidencyjny 292 029). W 

kwietniu 1940 roku powołano go do czynnej służby w Waffen-SS i przydzielono 

– w charakterze pisarza – do referatu osobowego wydziału I w KL Dachau. 

W listopadzie 1942 roku mianowano go oficerem sądowym SS (Gerichts- und 

Fürsorgeführer) w tym obozie – z jednoczesnym powierzeniem mu zwierzchnictwa 

nad wydziałem VI. Stanowiska te piastował do 1 listopada 1943 roku, do 

czasu przeniesienia go na funkcję oficera sądowego SS do KL Lublin/Majdanek. 

Stąd odszedł do KL Auschwitz, gdzie od 15 grudnia 1943 do 1 

października 1944 roku był również oficerem sądowym SS. Z obozu tego przeniesiono 

go do KL Flossenbürg, gdzie do 20 kwietnia 1945 roku pełnił taką 

samą funkcję, a następnie objął powtórnie takie samo stanowisko, łącząc je 

jednocześnie z etatem kierownika wydziału VI KL Dachau. W obozie koło Monachium 

przebywał do 27 kwietnia 1945 roku. Odznaczony m.in. Wojennym 

Krzyżem Zasługi II Klasy z Mieczami (Kriegsverdienstkreuz II Klasse mit 

Schwertern). 

APMO, Akta osobowe Reinharda Erla, sygn. D.Au.I-1/50, s. 29, 32, 35; APMM, Zbiór mikrofilmów, 

sygn. XVIII-842; APMO, Lista UNWCC, sygn. 22001/Dpr-ZOd/36, s. 75; APMO, 

Akta osobowe Georga Engelschalla, sygn. D.Au.I-1/49; Materiały procesowe, sygn. Mat./296, 

poz. 45; APMO, Standortbefehl nr 31/43 z 15.12.1943 r., sygn. D.Au.I-1/51; Archiwum Głównej 

Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu – Instytutu Pamięci Narodowej w 

Warszawie (dalej AGK). Akta sprawy karnej przeciwko Wilhelmowi Bayerowi, sygn. SOKr.- 

756, s. 158-159a; AGK, Akta sprawy karnej przeciwko Wilhelmowi Bayerowi, sygn. SOKr.-757, 

s. 76, 166, 176; Bundesarchiv/Außenstelle Berlin-Lichterfelde (dalej BAAL). Akta osobowe 

Wilhelma Bayera, sygn. SSO-066. 

Bentele Alfons. SS-Hauptsturmführer. Urodzony 2 sierpnia 1899 roku w 

Isenbrelzhofen, z zawodu cukiernik. W okresie od 1 czerwca 1918 do 1 marca 

1919 roku służył w armii niemieckiej w 20. pułku piechoty (20. Infanterieregiment). 

Członek NSDAP od 1 marca 1930 roku (numer partyjny 210 411) oraz 

SS od 1 czerwca 1930 roku (numer ewidencyjny 2 043). Od września 1934 do 1 

listopada 1934 roku był funkcjonariuszem administracyjnym w KL Dachau, a


po wewnętrznej reformie struktur organizacyjnych obozu i powstaniu w nim 

wydziału gospodarczego (Wirtschaftskommandantur) został jego kierownikiem. 

1 marca 1935 roku przeniesiono go do departamentu administracyjnego w sztabie 

Reichsführera-SS (Stab Reichsführer-SS/Verwaltungsamt), a następnie – 1 

października 1935 roku – odszedł do obozu szkoleniowego formacji SS- 

Totenkopf (SS-Übungslager) w Dachau. W okresie między 8 listopada 1936 a 5 

lipca 1937 roku był funkcjonariuszem Urzędu Administracyjnego SS (SS- 

Verwaltungsamt), następnie przeniesiono go do pułku SS „Deutschland”, należącego 

do Oddziałów Dyspozycyjnych SS. 14 sierpnia 1937 roku powrócił do 

placówki szkoleniowej SS w Dachau, skąd 12 lipca 1938 roku odkomenderowano 

go do KL Mauthausen, gdzie 1 sierpnia 1938 roku objął stanowisko kierownika 

komórki odpowiedzialnej za gospodarowanie obozowymi pomieszczeniami 

i magazynami (Unterkunftsverwalter). Od 1 września 1941 do 28 maja 

1942 roku piastował funkcję kierownika administracyjnego w nowo powstałym 

Kriegsgefangenenlager Lublin/Majdanek, skąd przeniesiono go do KL Arbeitsdorf-Fallersleben, 

gdzie powierzono mu takie same obowiązki. Pełnił je do 15 

września 1942 roku, po czym przeniesiony został na takie samo stanowisko do 

KL Neuengamme, gdzie przebywał do 16 marca 1943 roku. Członek organizacji 

Lebensborn. Odznaczony m.in. Medalem za Włączenie Austrii do Niemiec 

(Ostmarkmedille), Medalem za Aneksję Czeskich Sudetów (Sudetenmedaille), 

Pierścieniem Honorowym SS (SS-Totenkopfring) oraz Szpadą Honorową SS 

(SS-Ehrendegen). 

Dienstalterliste der Schutzstaffel der NSDAP. Stand vom 1.12.1938, s. 182, 183; APMO, Allgemeine 

Erlasse des RSHA, sygn. D-RF-3/RSHA/117/2, s. 162, 176; Berlin Document Center 

(dalej BDC). Akta osobowe Franza Finkenzellera, sygn. SSO-207; BAAL, Akta osobowe Karla 

Schulza, sygn. SSO-113B; BDC, Akta osobowe Alfonsa Bentele, sygn. SSO-056. 

Berlingshof Werner Karl Kurt. SS-Hauptscharführer. Urodzony 5 marca 

1906 roku w Heidelbergu, z zawodu urzędnik bankowy. Członek NSDAP od 1 

marca 1933 roku (numer partyjny 2 547 829) oraz SS od 1 maja 1933 roku 

(numer ewidencyjny 100 656) z przydziałem do 32. pułku SS w Heidelbergu. 

Sierżant sztabowy komendantury, pełniący – między 17 lipca 1942 a 25 listopada 

1942 roku – zastępczo obowiązki adiutanta komendanta KL Lublin/Majdanek. 

Z obozu tego odszedł 22 lipca 1943 roku do urzędu Wyższego 

Dowódcy SS i Policji „Wschód” w Generalnym Gubernatorstwie w Krakowie, 

kierowanego przez SS-Obergruppenführera Friedricha Wilhelma Krügera. 

APMM, Zbiór mikrofilmów, sygn. XVIII-842; APMM, Kommandanturbefehl KL Lublin z 

22.3.1943 r., sygn. I f 17, k. 135; BAAL, Akta osobowe Wernera Karla Kurta Berlingshofa, sygn. 

RS. 

161

162 


Bernstein Hans Adolf. SS-Untersturmführer. Urodzony 23 października 

1915 roku w Berlinie-Charlottenburgu. Członek NSDAP od 1 maja 1937 roku 

(numer partyjny 4 830 647). 1 sierpnia 1930 roku wstąpił do Hitlerjugend, natomiast 

9 listopada 1933 roku do SS i miał w tej organizacji numer ewidencyjny 

185 480. Został wcielony do 42. pułku SS w Berlinie. 19 listopada 1934 roku 

powołano go czasowo do załogi wartowniczej KL Oranienburg, po czym został 

zdemobilizowany. Między 1 października 1935 a 28 marca 1936 roku należał 

do Służby Pracy Rzeszy (Reichsarbeitsdienst), natomiast od 9 listopada do 11 

października 1938 roku służył w Luftwaffe, w 12. i 32. pułku przeciwlotniczym 

(12., 32. Flakregiment) jako starszy szeregowy i kandydat na oficera (Gefreiter 

und Offizier-Anwärter). 1 kwietnia 1939 roku powołano go ponownie do czynnej 

służby w SS i wcielono do załogi KL Sachsenhausen; tu przez pewien okres 

był członkiem sztabu komendantury. We wrześniu 1942 roku należał do załogi 

SS w KGL Lublin/Majdanek, natomiast w grudniu 1943 roku przebywał – w 

bliżej nieustalonym charakterze – w KL Buchenwald. 

APMM, Zbiór fotokopii; Instrukcja alarmowa z 3.9.1942 r., sygn. 167, cz. IV; BAK, Zespół, 

SS-WVHA, sygn. NS.3/1570; BAAL, Akta osobowe Hansa Bernsteina, sygn. RS. 

Blancke Max. SS-Hauptsturmführer. Urodzony 4 maja 1909 roku w Heinsberg. 

Doktor medycyny. Członek NSDAP od 1 maja 1933 roku (numer partyjny 

3 309 864) oraz SS od czerwca 1933 roku (numer ewidencyjny 162 897). W 

kwietniu 1940 roku był funkcjonariuszem służb medycznych Inspektoratu Obozów 

Koncentracyjnych, a w lipcu 1940 roku wchodził w skład wydziału V w 

KL Dachau, jako lekarz obozowy. Od 22 lutego 1941 do 19 stycznia 1942 roku 

piastował takie samo stanowisko w KL Buchenwald, a następnie przeniesiono 

go do zapasowego batalionu sanitarnego SS (SS-Sanitäts-Ersatz-Bataillon) w 

Oranienburgu. Z jednostki tej został odkomenderowany do Urzędu D III – 

Sprawy Sanitarne i Higiena Obozowa (Amt D III – Sanitätswesen und Lagerhygiene) 

w SS-WVHA. Od stycznia 1942 do maja 1942 roku należał do służb 

medycznych FKL Ravensbrück. 15 lipca 1942 roku przeniesiono go z SS- 

WVHA na stanowisko naczelnego lekarza (1. SS-Lagerarzt) w KL Natzweiler, 

natomiast między 10 kwietnia 1943 a 20 stycznia 1944 roku piastował taką 

samą funkcję w KL Lublin/Majdanek, a następnie KL Plaszow, gdzie przebywał 

do sierpnia 1944 roku. 

APMM, Zbiór mikrofilmów, sygn. XVIII-842; APMO, Allgemeine Erlasse des RSHA, sygn. 

D-RF-3/RSHA/117/2, k. 104; Bundesarchiv/Außenstelle Koblenz (dalej BAK), Zespół KL Natzweiler, 

sygn. NS.4/Na./22; AGK, Akta badawczo-dokumentacyjne, sygn. Bd-1620; BDC, Akta 

osobowe Maxa Blancke, sygn. SSO-074.


Bodmann Franz Hermann Johann Maria Freiherr von. SS-Obersturmführer. 

Urodzony 23 marca 1908 roku w Zweifaltendorf w Wirtembergii. Doktor medycyny. 

Od 1920 do 1930 roku należał do paramilitarnej organizacji „Stalowy 

Hełm” (Stahlhelm), natomiast od 1930 do 1934 roku był członkiem Sturmabteilungen, 

skąd przeniesiono go do 79. pułku SS w Ulm (numer ewidencyjny w 

SS 267 787). 1 maja 1932 roku wstąpił do NSDAP (numer partyjny 1 098 482). 

Od 7 lutego 1939 do 18 września 1939 służył w Oddziałach Dyspozycyjnych 

SS, po czym został zdemobilizowany. 26 stycznia 1942 roku powołano go do 

czynnej służby w Waffen-SS i przydzielono do załogi SS KL Neuengamme. W 

kwietniu 1942 przeniesiono go stamtąd do KL Auschwitz, gdzie początkowo 

był lekarzem obozowym SS, a od połowy maja 1942 do 16 sierpnia 1942 roku 

pełnił tam obowiązki SS-Standortarzta. Następnie objął takie samo stanowisko 

w KL Lublin/Majdanek, gdzie przebywał do 10 kwietnia 1943 roku. Odszedł do 

KL Natzweiler, gdzie był naczelnym lekarzem miejscowego garnizonu SS, a 15 

września 1943 roku mianowano go szefem wydziału V w KL Vaivara. Funkcję 

tę piastował do września 1944 roku, po czym odkomenderowany został do 

Głównego Urzędu SS – Etniczno-Niemieckiej Placówki Pośrednictwa (SS- 

Hauptamt – Volksdeutsche Mittelstelle). Przebywał tam do 15 grudnia 1944 

roku, kiedy to został odkomenderowany do 5. Dywizji Pancernej SS „Wiking”, 

walczącej wówczas w składzie 9. Armii Grupy Armii „Środek” (Armee Gruppe 

„Mitte”/9. Armee) Wehrmachtu, w styczniu 1945 roku podporządkowanej 6. 

Armii operującej na terytorium Węgier. Odznaczony m.in. Wojennym Krzyżem 

Zasługi II Klasy z Mieczami. 

J. Falgowski: Esesowska służba zdrowia w obozie na Majdanku. „Przegląd Lekarski – Oświęcim”, 

nr 1 (1970), s. 172; A. Lasik: Obsada osobowa służby zdrowia SS..., s. 272; Tenże: Biographies 

of Auschwitz SS-men. (W:) Death Books from Auschwitz. Remnants. Reports, München- 

New Providence-London-Paris 1995, s. 245; APMO, Materiały procesowe, sygn. Mat./752; AGK, 

Zespół DS., sygn. Ds. 56/64, Ds. 239/65; AGK, Zbiór mikrofilmów, sygn. M-639, kl. 338; AGK, 

Zbiór mikrofilmów, sygn. M-1010, kl. 24, 25; Bundesarchiv/Außenstelle Dahlwitz-Hoppegarten 

(dalej BADH), Różne akta osobowe esesmanów, sygn. ZM. 8 Akte 1 Seite 240; BADH, Różne 

akta osobowe esesmanów, sygn. 32/ZM. 4 Akte 1; Cientr Hranienija Dokumiental’no- 

Istoriczieskich Kollekcij w Moskwie (dalej CHDK), Różne akta osobowe esesmanów, sygn. Fond 

502 opis 1, t. 31; BDC, Akta osobowe Franza von Bodmanna, sygn. SSO-081. 

Borell Gustav. SS-Obersturmführer. Urodzony 15 kwietnia 1898 roku w 

Friedrichsthal, był z zawodu urzędnikiem. Od 7 sierpnia 1914 do 9 listopada 

1918 roku brał udział w I wojnie światowej w stopniu podoficera (Unteroffizier).Od 

stycznia do października 1919 roku należał do legionu ochotniczego 

(Freikorps), w którym brał udział w walkach w krajach nadbałtyckich, zaś między 

1 listopada 1919 a styczniem 1921 roku służył w 14. pułku piechoty Reichswehry. 

Członek NSDAP od 1 maja 1937 roku (numer partyjny 4 718 887) 

oraz SS od 3 listopada 1933 roku (numer ewidencyjny 244 456) z przydziałem 

163

164 


do 65. pułku SS we Fryburgu Bryzgowijskim (Freiburg im Breisgau). 26 sierpnia 

1939 roku powołano go w stopniu sierżanta (Feldwebel) do Wehrmachtu, w 

którym służył do 14 października 1939 roku. 17 lutego 1940 roku wcielono go 

do czynnej służby w Waffen-SS i mianowano dowódcą jednej z kompanii wartowniczych 

w SS-Sonderlager Hinzert. Funkcję tę pełnił do 1 kwietnia 1941 

roku, po czym przeniesiono go do FKL Ravensbrück, gdzie czasowo mianowano 

go kierownikiem wydziału III. Od 30 stycznia 1942 roku piastował ponownie 

stanowisko dowódcy jednej z kompanii wartowniczych w SS-Sonderlager 

Hinzert. We wrześniu 1942 roku został mianowany zwierzchnikiem 2. kompanii 

wartowniczej w KL Lublin/Majdanek, czasowo pełniąc obowiązki 

zwierzchnika 1. kompanii w tym obozie. Od 15 lutego 1943 roku przebywał w 

takim samym charakterze w KL Buchenwald, gdzie 11 kwietnia 1945 roku połączył 

te obowiązki z funkcją Lagerführera podobozu „Schönebeck” koło Calbe/Saale. 

Odznaczony m.in. Krzyżem Żelaznym II Klasy, Krzyżem Honorowym 

za Udział w Walkach na Froncie, Badeńskim Medalem Zasług Wojennych 

(Badische Verdienstmedaille) oraz Krzyżem Bałtyckim (Baltenkreuz). 

APMM, Kommandanturbefehl KL Lublin nr 2/43 z 15.1.1943 r., sygn. KKL I f 13, s. 11, 12; 

APMM, Akta osobowe esesmanów KL Lublin 1941-1943, sygn. I f 16, vol. 1; APMM, Zbiór 

fotokopii; Instrukcja alarmowa z 3.9.1942 r., sygn. 167 cz. IV; BAK, Zespół SS-Sonderlager 

Hinzert, sygn. NS.4/Hi./25; BDC, Akta osobowe Gustava Borella, sygn. SSO-091. 

Brendler Arnold. SS-Untersturmführer. Urodzony 3 października 1916 roku 

w Izabelowie koło Zduńskiej Woli (niem. Isabelow bei Freiberg), z zawodu 

urzędnik. W sierpniu i wrześniu 1939 roku służył w Wojsku Polskim. 5 czerwca 

1941 roku został powołany jako rezerwista do czynnej służby w Waffen-SS. Do 

KL Lublin/Majdanek przybył 18 czerwca 1943 roku z KL Dachau, gdzie pełnił 

funkcję zastępcy dowódcy jednej z kompanii wartowniczych. W sierpniu 1943 

roku odkomenderowano go czasowo z obozu do Dowódcy SS i Policji w Lublinie, 

a w okresie od 1 lutego 1944 roku do 9 marca 1944 roku był dowódcą 2. 

kompanii. Następnie zaś dowodził bliżej nieustalonym pododdziałem wartowniczym. 

22 lipca 1944 roku przeniesiono go do sztabu komendantury KL Natzweiler, 

gdzie do jego likwidacji pełnił bliżej nieustaloną funkcję. 

APMM, Zbiór mikrofilmów, sygn. XVIII-842; APMM, Plany służby i imienne listy zdolnych 

do służby SS-manów SS-Totenkopfsturmbann KL Lublin 1942-1943, sygn. I f 15, vol. 2.; Bundesarchiv/Außenstelle 

Berlin-Zehlendorf (dalej BAAZ), APMM, Lista oficerów batalionu wartowniczego 

w KL Lublin z 20.8.1943 r.; Plany służby i imienne listy zdolnych do służby SS-manów 

SS-Totenkopfsturmbann KL Lublin 1942-1943, sygn. I f 15, vol. 2.; BAAL, Zespół KL Natzweiler. 

Lista członków Kommandantur-Stab KL Natzweiler z 1.9.1944 r., sygn. NS.4/Na./20; BDC, 

Akta osobowe Arnolda Brendlera, sygn. SSO-104.


Bruder Hugo. SS-Sturmbannführer. Urodzony 23 grudnia 1901 roku w Londynie. 

Doktor stomatologii. Członek NSDAP od 1 maja 1933 roku (numer partyjny 

3 027 303). Tego samego dnia wstąpił do SS i otrzymał w tej organizacji 

numer ewidencyjny 193 408. W latach 1940 – 1942 zatrudniony był w Inspektoracie 

Obozów Koncentracyjnych w Oranienburgu. Zwierzchnik stacji dentystycznej 

SS w KL Mauthausen w latach 1943 – 1944. W 1943 roku przebywał – 

zastępczo – również w KL Lublin-Majdanek, gdzie czasowo pełnił obowiązki 

naczelnego lekarza dentysty SS. 

F. L. MacLean: The Camp Men. The SS Officers Who Run the Nazi Concentration Camp System. 

Atglen PA 1999, s. 51; BAAL, Akta osobowe Hugona Brudera, sygn. SSO-109. 

Fischer Karl Josef. SS-Hauptsturmführer. Urodzony 4 marca 1904 roku w 

Grazu, z zawodu lekarz medycyny. Członek NSDAP od lutego 1938 roku oraz 

SS od kwietnia 1938 roku (numer ewidencyjny 324 601). Wiosną 1940 roku 

zatrudniony był w sanatorium SS (SS-Erholungsheim) w Hohenlychen. Od 21 

listopada 1941 roku do 15 lutego 1941 roku służył w zapasowym batalionie 

łączności SS (SS-Nachrichten-Ersatz-Abteilung) w Unna w Westfalii, skąd 

przeniesiono go do szpitala polowego SS w Pradze. Do 20 listopada 1941 roku 

był lekarzem obozowym w KL Auschwitz, a następnie został przeniesiony do 

lazaretu SS w Wiedniu. Między 24 listopada 1941 a 25 lutego 1942 roku był 

funkcjonariuszem Inspektoratu Obozów Koncentracyjnych w Oranienburgu. W 

różnych okresach pełnił obowiązki lekarza obozowego SS, względnie kierownika 

wydziału V kolejno w KL Sachsenhausen, KL Neuengamme, KL Mauthausen 

oraz KGL Lublin/Majdanek. Z IKL odszedł do 2. kompanii sanitarnej 

SS Dywizji Górskiej SS „Nord”, a stamtąd – 18 marca 1942 roku – do Policyjnej 

Dywizji Grenadierów Pancernych SS. Od 1 stycznia 1944 roku był lekarzem 

w 13. Ochotniczej Dywizji Górskiej SS „Handschar” (13. Waffen-Gebirgs 

Division der SS „Handschar”). 

J. Falgowski: Esesowska służba zdrowia..., s. 172; A. L a s i k: Obsada osobowa służby zdrowia 

SS..., s. 277; Tenże: Biographies..., s. 252; APMO, Materiały procesowe, sygn. Mat./752; 

Allgemeine Erlasse des RSHA, sygn. D-RF-3/RSHA/117/2, s. 179; AGK, Akta badawczodokumentacyjne, 

sygn. Bd-1133; BDC, Akta osobowe Karla Josefa Fischera, sygn. SSO-209. 

Florstedt Hermann Arthur. SS-Sturmbannführer. Urodzony 18 lutego 1895 

roku w Bitsch/Alzacja, z zawodu kupiec. W latach 1912 – 1918 służył w armii 

niemieckiej, początkowo w gwardyjskim regimencie huzarów (Leibgarde- 

Husarenregiment) w Poczdamie, a w czasie I wojny światowej w 5. pułku artylerii 

gwardii (5. Leibgarde Artillerieregiment), walcząc na froncie niemieckorosyjskim. 

W latach 1922 – 1924 należał do paramilitarnej organizacji „Stalowy 

Hełm” (Stahlhelm). Członek NSDAP od 1 marca 1931 roku (numer partyjny 

165

166 


488 573). Między 1 kwietnia a 5 maja 1931 roku był członkiem Sturmabteilungen. 

6 maja 1931 roku wstąpił do SS, gdzie otrzymał numer ewidencyjny 8 660. 

Wcielono go do 26. pułku SS w Halle nad Soławą. 1 kwietnia 1934 roku przeniesiono 

go do 73. pułku w Berlinie, do którego należał do 5 września 1939 

roku. Wtedy też został odkomenderowany do czynnej służby w SS- 

Totenkopfverbände z przydziałem do KL Buchenwald na funkcję dowódcy 

pododdziału wartowniczego (Führer des Wachblocks). W kwietniu 1940 roku 

mianowano go zastępcą kierownika wydziału III (2. Schutzhaftlagerführer) w 

tym obozie, a następnie – 1 lipca 1940 roku – powierzono mu funkcję zastępcy 

kierownika wydziału III (2. Schutzhaftlagerführer) w KL Sachsenhausen, po 

czym – 1 września 1942 roku – został jego komendantem. 25 listopada 1942 

roku przeniesiono go do KGL Lublin/Majdanek. Do 1 grudnia 1942 roku pełnił 

tu funkcję kierownika wydziału I – komendantury, a 1 stycznia 1943 roku został 

komendantem obozu na Majdanku. Z funkcji tej odwołano go oficjalnie 20 października 

1943 roku i przeniesiono do szkoleniowego zapasowego zmotoryzowanego 

pułku SS (SS-Kraftfahrer-Ausbildungs- und Ersatz-Abteilung) w Weimarze. 

Odznaczony m.in. Krzyżem Żelaznym II Klasy, Weimarskim Medalem 

Zasługi (Weimarische Verdienstmedaille) oraz Sztyletem Honorowym SS. Za 

nadużycia finansowe popełnione na Majdanku skazany przez sąd SS na karę 

śmierci. Wyrok wykonano 15 kwietnia 1945 roku. 

T. Segev: Die Soldaten des Bösen. Zur Geschichte der KZ-Kommandanten. Reinbek bei 

Hamburg 1992, s. 39, 176, 185, 189; APMM, Zbiór mikrofilmów, sygn. XVIII-842; BDC, Akta 

osobowe Hermanna Arthura Florstedta, sygn. SSO-213. 

Fuss Ernst. SS-Hauptsturmführer. Urodzony 24 marca 1902 roku we Frankfurcie 

nad Menem, z zawodu nauczyciel. Od 10 listopada 1919 do 30 kwietnia 

1920 roku był członkiem legionu ochotniczego „Epp” (Freikorps „Epp”), od 1 

marca 1933 do 1 marca 1936 roku należał do Hitlerjugend. Członek NSDAP od 

1 maja 1935 roku (numer partyjny 1 855 924) oraz SS od 1935 roku (numer 

ewidencyjny 293 147). W 1938 roku wstąpił do czynnej służby w SS- 

Totenkopfverbände i został wcielony do 2. pułku SS-Totenkopf „Brandenburgia”, 

skąd 11 lutego 1941 roku przeniesiono go do jednego z pododdziałów SS 

w Hamburgu. Między 15 kwietnia 1942 a 29 sierpnia 1942 roku był oficerem w 

Dywizji Górskiej SS „Nord”. Następnie przeniesiono go do dyspozycji Grupy 

Urzędów D w SS-WVHA. Od 5 stycznia do październikiem 1943 roku był adiutantem 

komendanta KL Herzogenbusch, a do 1 listopada 1943 roku członkiem 

sztabu komendantury w KL Lublin/Majdanek, pełniąc równocześnie 

funkcję oficera sądowego SS, a następnie objął takie samo stanowisko w KL 

Neuengamme. Piastował je do 1 października 1944 roku, po czym został odkomenderowany 

do Ochotniczej Brygady Grenadierów SS „Landstrom Neder-


land” (Waffen-Freiwilligen Brigade der SS „Landstrom Nederland”). Odznaczony 

m.in. Wojennym Krzyżem Zasługi II Klasy z Mieczami. 

Dienstalterliste der Schutzstaffel der NSDAP. Stand vom 1. Juli 1944. Berlin 1944, s. 107; 

APMM, Akta osobowe SS-manów KL Lublin 1941-1944, sygn. I f 16 vol. 1; APMM, Zbiór 

mikrofilmów, sygn. XVIII-842; BDC, Akta osobowe Ernsta Fussa, sygn. SSO-231. 

Graeff Herbert. SS-Obersturmführer. Urodzony 5 października 1913 roku w 

Mannheim w Badenii. Doktor medycyny. Członek NSDAP od 1 maja 1937 

roku (numer partyjny 4028808) oraz SS od 1933 roku (numer ewidencyjny 

200137). W latach 1941 – 1942 był lekarzem obozowym w KL Natzweiler, po 

czym przeniesiono go na takie samo stanowisko do KGL Lublin/Majdanek. Z 

obozu tego odszedł w 1942 roku do Dywizji Grenadierów Pancernych SS „Das 

Reich” (SS-Panzer Division „Das Reich”), w której szeregach walcząc poległ 5 

sierpnia 1944 roku. 

F. L. MacLean: The Camp Men..., s. 90; BAAL, Akta osobowe Herberta Graeffa, sygn. SSO- 

026A. 

Grosch Wolfgang. SS-Hauptsturmführer. Urodzony 15 września 1906 roku 

w Weimarze, z zawodu cieśla. Członek NSDAP od września 1931 roku (numer 

ewidencyjny 868 731) oraz SS od kwietnia 1934 roku (numer ewidencyjny 250 

155). Kierownik obozowego Zarządu Budowlanego SS (Leiter der SS-Bauleitung) 

w KL Buchenwald od co najmniej listopada 1938 do 1 stycznia 1941 

roku. Stąd przeniesiony do Głównego Urzędu Budżetu i Budownictwa SS – 

Urzędu II – Budownictwo (SS-Hauptamt Haushalt und Bauten/Amt II – Bauten). 

Po powstaniu SS-WVHA, mianowano go kierownikiem referatu C III/1 – 

Projektowanie (Amt C III/1 – Ingenieurbau) w Departamencie C III – Zabezpieczenie 

Techniczne (Amt C II – Technische Fachgebiete). W październiku 

1941 roku został pełnomocnikiem do spraw utworzenia zarządu budowlanego 

KGL Lublin/Majdanek. Od 1 marca 1944 do 10 maja 1944 roku był funkcjonariuszem 

Inspektoratu Budowlanego SS „Czechy-Morawy” (SS-Bauinspektion 

„Böhmen-Mähren”) w Pradze, skąd odkomenderowano go do komendantury 

Urzędu Wyższego Dowódcy SS i Policji „Wschód” w Rydze (Der Höhere SS- 

und Polizeiführer „Ostland”) kierowanego przez SS-Obergruppenführera Friedricha 

Jeckelna w Rydze. Odznaczony m.in. Krzyżem Żelaznym II Klasy, Wojennym 

Krzyżem Zasługi II Klasy z Mieczami, Medalem za Udział w Walkach 

na Froncie Wschodnim (Ostmedaille 1941/1942), Pierścieniem Honorowym SS 

oraz Szpadą Honorową SS. 

J. Marszałek: Centralny Zarząd Budowlany..., s. 15, 16; Dienstalterliste der Schutzstaffel der 

NSDAP. Stand vom 1.12.1938, s. 417; BDC, Akta osobowe Wolfganga Groscha, sygn. SSO-034A. 

167

168 


Hackmann Hermann Wilhelm Heinrich. SS-Hauptsturmführer. Urodzony 11 

listopada 1913 roku w Osnabrück, z zawodu kupiec. Członek SS od 1 listopada 

1933 roku (numer ewidencyjny 164 705). W listopadzie 1934 roku podpisał 

kontrakt zawodowy z SS i został wcielony do załogi wartowniczej KL Esterwegen. 

W 1936 roku przeniesiono go do Oranienburga, a w 1937 otrzymał nominację 

na podoficera raportowego SS (SS-Rapportführer) w nowo utworzonym 

KL Buchenwald. W 1938 roku pełnił tu funkcję zastępcy kierownika obozu (2. 

Schutzhaftlagerführer), a od września 1939 do 4 czerwca 1940 roku był szefem 

referatu do spraw zatrudnienia więźniów funkcjonującym w wydziale III. Ze 

stanowiska tego odszedł na funkcję kierownika wydziału I, a następnie – od 22 

września 1940 roku – piastował ponownie stanowisko zastępcy kierownika 

wydziału III w KL Buchenwald. Z obozu tego został 22 września 1941 roku 

przeniesiony do KGL Lublin/Majdanek gdzie mianowano go szefem wydziału 

III (1. Schutzhaftlagerführer). Funkcję tę pełnił do 20 września 1942 roku (łącząc 

ją od 7 października 1941 roku ze stanowiskiem oficera odpowiedzialnego 

za zatrudnienie więźniów jako tzw. Schutzhaftlagerführer-Einsatzführer), po 

czym został przeniesiony karnie – na skutek podejrzeń o nadużycia władzy 

popełnione w KL Lublin/Majdanek – do 7. Ochotniczej Dywizji Górskiej „Prinz 

Eugen” (7. SS-Freiwilligen-Gebirgs Division „Prinz Eugen”). Brał z nią udział 

w działaniach bojowych do 1 września 1943 roku. Stąd przeniesiono go ponownie 

do sztabu komendantury KL Buchenwald. 29 czerwca 1944 roku został 

skazany przez sąd SS na karę śmierci za nadużycia finansowe popełnione w 

obozach koncentracyjnych, jakkolwiek wykonanie kary odroczono na czas 

trwania wojny. Od 27 września 1944 roku przebywał w Obozie Karnym SS i 

Policji (Straflager SS und Polizei) w Dachau. Członek organizacji Lebensborn. 

Po wojnie został skazany przez amerykański trybunał wojskowy w procesie 

załogi SS KL Buchenwald na karę śmierci. Ułaskawiony i skazany na 25 lat 

pozbawienia wolności, opuścił więzienie w 1955 roku. Ponownie sądzony w 

procesie członków załogi SS KGL/KL Lublin/Majdanek – został skazany 30 

czerwca 1981 roku przez Sąd Krajowy w Düsseldorfie na 10 lat więzienia. 

J. Tuchel: Die Inspektion der Konzentrationslager 1938-1945. Das System des Terrors. Berlin 

1994, s. 217; Dienstalterliste der Schutzstaffel der NSDAP, Stand vom 1.12.1938, s. 409; Dienstalterliste 

der Schutzstaffel der NSDAP, Stand vom 1. Juli 1944, s. 107; AGK, Akta badawczodokumentacyjne, 

sygn. Bd-1867; AGK, Kolekcja „Ob”, sygn. Ob-399; APMM, Zbiór fotokopii; 

Instrukcja alarmowa z 3.9.1942 r., sygn. 167 cz. IV; APMO, Allgemeine Erlasse des RSHA, 

sygn. D-RF-3/RSHA/117/2, k. 160, 173; BDC, Akta osobowe Hermanna Heinricha Hackmanna, 

sygn. SSO-048A. 

Haertel Wilhelm. SS-Untersturmführer. Urodzony 23 lipca 1903 roku w 

Probstzelli koło Saalfeld, z zawodu kupiec. W latach 1919 – 1923 należał do


brygady ochotniczej „Ehrhardt” (Brigade „Ehrhardt”), w której walczył w krajach 

nadbałtyckich i przeciwko powstańcom śląskim. Członek NSDAP od 

sierpnia 1931 roku (numer ewidencyjny 597 956). Należał również do 83. pułku 

Allgemeine-SS w Gießen, miał w tej organizacji numer ewidencyjny 107620. 

W 1937, 1939 i 1940 roku służył w Wehrmachcie, z którego 1 października 

1940 roku został przeniesiony do czynnej służby w Waffen-SS. W 1942 roku 

został wcielony do załogi wartowniczej KGL Lublin/Majdanek, skąd latem 

oddelegowano go do szkoły oficerów administracyjnych SS (SS-Führerschule 

des Verwaltungsdienstes) w Dachau. Po jej ukończeniu został ponownie przeniesiony 

do obozu w Lublinie, gdzie od 11 sierpnia 1943 do 1 listopada 1943 

roku był oficerem w wydziale IV. Następnie mianowano go zastępcą szefa administracji 

obozowej w KL Warschau. 

APMM, SS-Totenkopfsturmbann – Korespondencja, imienne listy SS-manów KL Lublin 

1941-1944, sygn. I f 5; APMM, Plany służby i imienne listy zdolnych do służby SS-manów SS- 

Totenkopfsturmbann KL Lublin 1942-1943, sygn. I f 15, vol. 2; APMM, Wykazy imienne dowódców, 

podoficerów i szeregowych 1, 2 i 3 kompanii KL Lublin 1942-1943, sygn. I f 15, vol. 3; 

BDC, Akta osobowe Wilhelma Haertla, sygn. SSO-050A. 

Hänel Herbert. SS-Obersturmführer. Urodzony 18 lipca 1912 roku w Schlettau. 

Członek NSDAP od 1 maja 1935 roku (numer partyjny 1 959 050) oraz SS 

od 12 marca 1933 roku (numer ewidencyjny 121 523). Od 1939 do 1 września 

1940 roku był oficerem w Urzędzie Generalnego Inspektora do Spraw Uzupełnień 

Kadrowych Pułków SS-Totenkopf (Generalinspekteur der Verstärtung SS- 

Totenkopf-Standarten), następnie przeniesiono go do Głównej Intendentury SS 

(SS-Hauptzeugamt) w Prettin. Od 1 października 1940 do 23 czerwca 1941 

roku służył w 1. Pułku Kawalerii SS-Totenkopf (1. SS-Totenkopf- 

Reiterstandarte), skąd odszedł do Inspektoratu Obozów Koncentracyjnych w 

Oranienburgu. We wrześniu 1941 roku mianowano go szefem wydziału I – 

komendantury w KGL Lublin/Majdanek. Stanowisko to piastował do 16 lipca 

1942 roku, a następnie przeniesiono go do komendantury szkoły podoficerskiej 

SS (Kommandantur SS-Unterführerschule) w Radolfzell, a następnie do 3. Dywizji 

Zmotoryzowanej SS „Totenkopf” na stanowisko oficera odpowiedzialnego 

za uzbrojenie i sprzęt wojskowy (Waffen und Geräte-Führer). Między 1 października 

1943 a 8 stycznia 1944 roku pełnił służbę w Doświadczalnej Placówce 

Techniki Wojskowej (Waffentechnischelehranstalt) w Dachau, a następnie w 

14. Dywizji Grenadierów SS „Galizien” (14. Waffen-Grenadier Division der SS 

„Galizien”). Odznaczony m.in. Medalem za Włączenie Austrii do Niemiec oraz 

Medalem za Aneksję Czeskich Sudetów. Zaginął we wrześniu 1944 roku. 

BAAL, Akta osobowe Herberta Hänela, sygn. SSO-049A. 

169

170 


Heinrich Alfred Hermann. SS-Obersturmführer. Urodzony 25 stycznia 1896 

roku w Namysłowie na Dolnym Śląsku (niem. Namslau/Niederschlesien), z 

zawodu kupiec. Uczestnik I wojny światowej w stopniu wachmistrza (Wachtmeister). 

Po jej zakończeniu wstąpił do jednego z legionów ochotniczych (Freikorps) 

i brał m.in. udział w tłumieniu powstań śląskich. Członek NSDAP od 1 

maja 1933 roku (numer partyjny 1 936 303) oraz SS od 1933 roku (numer ewidencyjny 

259 288). 1 września 1939 roku został powołany do czynnej służby w 

SS-Totenkopfverbände i wcielony do załogi SS w KL Buchenwald. Przebywał 

tu do 10 marca 1941 roku, po czym przeniesiono go do 2. pułku kawalerii SS 

(2. SS-Kavallerie Regiment). 16 czerwca 1941 roku odkomenderowano go do 

Inspektoratu Obozów Koncentracyjnych w Oranienburgu. Od września 1941 do 

października 1941 roku przebywał w KL Auschwitz, gdzie pełnił funkcję dowódcy 

3. kompanii wartowniczej, po czym odszedł stamtąd do SS-Sonderlager 

Hinzert na stanowisko adiutanta komendanta obozu. Od 10 stycznia do 17 maja 

1943 roku był adiutantem komendanta KGL/KL Lublin/Majdanek, formalne 

służąc w zapasowej kompanii kawalerii SS (SS-Kavallerie-Ersatz-Abteilung), 

wchodzącej organizacyjnie w skład 8. Dywizji Kawalerii SS „Florian Geyer” 

(8. SS-Kavallerie Division „Florian Geyer”), a następnie – do 1 czerwca 1944 

roku – przebywał w Szkole Oficerów Służb Administracyjnych SS (Führerschule 

des Verwaltungsdienstes) w Dachau, skąd 18 listopada 1944 roku został 

przeniesiony do Szkoły Obrony Powietrznej SS (SS-Luftschutzschule) w Poczdamie. 

Odznaczony m.in. Krzyżem Żelaznym II Klasy, Krzyżem Honorowym 

za Udział w Walkach na Froncie, Czarną Odznaką za Rany oraz Orderem Orła 

Śląskiego II i I Klasy (Schlesischer Adler I und II Klasse). 

AGK, Akta badawczo-dokumentacyjne, sygn. Bd-1908; BADH, Różne dokumenty osobowe 

esesmanów, sygn. ZM 8 Akte 1, s. 257; BDC, Akta osobowe Alfreda Heinricha, sygn. SSO- 

078A. 

Helmersen Erwin von. SS-Hauptsturmführer. Urodzony 4 listopada 1914 roku 

w Bremie. Doktor medycyny. W 1933 roku wstąpił do Hitlerjugend, od maja 

do września 1934 roku był członkiem Służby Pracy Rzeszy (Reichsarbeitsdienst). 

W okresie między 1 września 1939 a marcem 1940 roku służył w 

Wehrmachcie, początkowo w 301. pułku piechoty, a od października 1939 roku 

w 3. batalionie medycznym w Berlinie. 1 maja 1937 roku wstąpił do NSDAP, 2 

lutego 1940 roku do Allgemeine-SS. W dniu 10 czerwca 1940 roku powołano 

go do czynnej służby w Waffen-SS i wcielono do jednej z dywizji bojowych tej 

formacji. Na skutek odniesionych ran – w listopadzie 1942 roku – został zwolniony 

ze służby frontowej i przeniesiony do szpitala polowego SS w Berlinie, 

stąd odkomenderowano go do dyspozycji SS-WVHA w Oranienburgu. 2 sierpnia 

1943 roku skierowano go do wydziału V KL Lublin/Majdanek, gdzie przez


krótki czas pełnił obowiązki SS-Lagerarzta. Już 21 sierpnia 1943 roku odkomenderowano 

go w takim samym charakterze do KL Auschwitz. Piastował tu 

m.in. stanowisko lekarza SS w tzw. „obozie dla Cyganów” na odcinku BIIe 

oraz w sektorze szpitalnym (odcinek BIIf) w Birkenau. Z oświęcimskiego kompleksu 

obozowego odszedł 25 października 1944 roku do szpitala polowego SS 

w Pradze (SS-Lazarett Prag). Przeprowadzał na więźniach eksperymenty chirurgiczne. 

Odznaczony m.in. Krzyżem Żelaznym II i I Klasy oraz Czarną Odznaką 

za Rany. Po wojnie został skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano 12 

kwietnia 1949 roku. 

A. Lasik: Obsada osobowa służby zdrowia SS..., s. 277; Tenże: Biographies..., s. 255; Tenże: 

Załoga SS w KL Auschwitz..., s. 129; APMO, Różne dokumenty osobowe esesmanów, sygn. 

D.Au.I-4/2, s. 280; APMO, Lista UNWCC, sygn. 22001/Dpr-ZOd/36, s. 68; APMO, Materiały 

procesowe, sygn. Mat./752; APMM, Zbiór mikrofilmów, sygn. XVIII-842; AGK, Akta badawczo-dokumentacyjne, 

sygn. Bd-134; AGK, Akta procesowe. Akta sprawy karnej przeciwko Erwinowi 

von Helmersenowi, sygn. SOKr.-632a s. 20, 132, 132a, 272-293; BADH. Różne dokumenty 

osobowe esesmanów, sygn. ZM 8 Akte 1, Seite 259; BDC, Akta osobowe Erwina von Helmersena, 

sygn. SSO-083A. 

Höcker Karl. SS-Obersturmführer. Urodzony 11 grudnia 1911 roku w Engershausen 

koło Lubeki, z zawodu urzędnik. Od 14 października 1932 do 25 

maja 1933 roku należał do Służby Pracy Rzeszy (Reichsarbeitsdienst). Członek 

NSDAP od 1 maja 1937 roku (numer partyjny 4 444 757) oraz SS od października 

1933 roku (numer członkowski 182 961). 16 listopada 1939 roku wcielono 

go do czynnej służby w SS i przydzielono do pułku SS w Gdańsku. W czerwcu 

1940 roku został przeniesiony do załogi wartowniczej KL Neuengamme, w 

której pełnił m.in. funkcję pisarza (Schreiber) i sierżanta sztabowego (Stabsscharführer). 

Między 4 listopada 1942 a 27 lutego 1943 roku zajmował zastępczo 

stanowisko adiutanta komendanta i sierżanta sztabowego komendantury (Stabsscharführer 

der Kommandantur), po czym skierowano go do szkoły oficerskiej 

SS, po ukończeniu której został przeniesiony na poligon SS „Heidelager” 

w Dębicy. 17 maja 1943 roku – odkomenderowano go do KL Lublin/Majdanek 

na stanowisko adiutanta komendanta obozu. Pełnił je do 25 maja 1944 roku 

(łącząc je do 1 listopada 1943 roku ze stanowiskiem oficera sądowego SS). 

Następnie przeniesiono go na identyczne stanowisko do obozu macierzystego w 

KL Auschwitz. Pełnił je do jego likwidacji 27 stycznia 1945 roku. 15 lutego 

1945 roku otrzymał nominację na szefa wydziału I w KL Mittelbau, gdzie przebywał 

do kwietnia 1945 roku. Odznaczony m.in. Wojennym Krzyżem Zasługi 

II Klasy z Mieczami. Po wojnie został skazany przez Sąd Krajowy we Frankfurcie 

nad Menem na 7 lat więzienia. 

Wyrok frankfurcki. „Przegląd Lekarski-Oświęcim”, nr 1 (1966), s. 151-155; A. Lasik: Załoga 

SS w KL Auschwitz..., s. 37, 44; APMM, Zbiór mikrofilmów, sygn. XVIII-842; APMO, Materiały 

171

172 


procesowe, sygn. Mat./296, poz. 240; APMO, Lista UNWCC, sygn. 22001/Dpr-ZOd/36, s. 71; 

APMO, Różne dokumenty osobowe esesmanów, sygn. D.Au.I-4/2, s. 278; AGK, Zbiór mikrofilmów, 

sygn. M-253, kl. 69; AGK, Zbiór mikrofilmów, sygn. M-639, kl. 24, 290; BAK, Zespół SS- 

WVHA, sygn. NS.3/1570; BDC, Akta osobowe Karla Höckera, sygn. SSO-102A. 

Höhler Walther. SS-Hauptsturmführer. Urodzony 11 kwietnia 1907 roku w 

Hildburghausen w Turyngii, z zawodu lekarz dentysta. Członek NSDAP od 

1 kwietnia 1933 roku (numer partyjny 2 392 099) oraz SS od 15 stycznia 1933 

roku (numer ewidencyjny 97 963). W 1939 roku został powołany – jako rezerwista 

– do czynnej służby w SS-Verfügungstruppen/Waffen-SS. Do 27 sierpnia 

1941 roku służył w pododdziale sanitarnym Oddziałów Dyspozycyjnych SS i 

Waffen-SS (SS-Verfügungstruppen/Sanitäts-Abteilung), skąd przeniesiono go 

do szpitala polowego SS we Lwowie, podlegającego Wyższemu Dowódcy SS i 

Policji „Wschód” w Generalnym Gubernatorstwie w Krakowie (Der Höhere 

SS- und Polizeiführer „Ost“ im Generalgouvernement Krakau/SS-Lazarett 

Lemberg). 17 grudnia 1941 roku odkomenderowano go do zapasowego batalionu 

sanitarnego SS (SS-Sanitäts-Ersatz-Bataillon) w Oranienburgu. Od 2 marca 

1943 do 27 stycznia 1943 roku był dentystą w batalionie saperów SS (SS- 

Pionierbataillon), podporządkowanym organizacyjnie Policyjnej Dywizji Grenadierów 

Pancernych SS. Z jednostki tej przeniesiono go do zapasowego batalionu 

sanitarnego SS w Szczecinie, zaś 6 lutego 1943 roku został funkcjonariuszem 

Urzędu D III – Sprawy Sanitarne i Higieniczne w Grupie Urzędów D – 

Obozy koncentracyjne w SS-WVHA. Do 20 listopada 1943 roku był szefem 

pionu stomatologicznego wydziału V w KL Neuengamme, skąd przeniesiono 

go na stanowisko kierownika obozowej stacji dentystycznej do KL Lublin/Majdanek, 

które zajmował do likwidacji obozu w lipcu 1944 roku. 

APMM, Zbiór mikrofilmów, sygn. XVIII-842; BDC, Akta osobowe Walthera Höhlera, sygn. 

SSO-104A. 

Kaiser Alfred. SS-Hauptsturmführer. Urodzony 16 października 1910 roku 

w Heidelbergu. Doktor stomatologii. Członek NSDAP od 1 maja 1937 roku 

(numer partyjny 4 719 051). W lipcu 1933 roku wstąpił do SS, gdzie otrzymał 

numer ewidencyjny 181 147 z przydziałem do 32. pułku SS w Heidelbergu; 5 

listopada 1939 roku został wcielony do Oddziałów Dyspozycyjnych SS i do 20 

lipca 1942 roku służył w II batalionie 9. pułku piechoty SS (9. SS- 

Infanterieregiment II), skąd przeniesiono go do SS-WVHA. Od 5 sierpnia 1942 

do 23 lipca 1943 należał do sztabu komendantury KL Buchenwald, gdzie kierował 

obozową stacją dentystyczną, a następnie odszedł do KL Lublin/Majdanek 

na takie samo stanowisko. Przebywał tu do 20 listopada 1943 

roku, po czym został przeniesiony do KL Neuengamme, jako naczelny stomatolog 

obozu. 1 listopada 1944 roku objął funkcję zwierzchniego lekarza dentysty


w KL Mittelbau. Odznaczony m.in. Wojennym Krzyżem Zasługi II Klasy z 

Mieczami oraz Medalem za Udział w Walkach na Froncie Wschodnim. 

APMM, Zbiór mikrofilmów, sygn. XVIII-842; AGK, Akta Polskiej Misji Wojskowej, sygn. 

PMW-BZW/538, s. 7, 17, 22; BDC, Akta osobowe Alfreda Kaisera, sygn. SSO-149A. 

Klipp Kurt. SS-Obersturmführer. Urodzony 19 września 1907 roku w Kolonii 

(niem Köln), z zawodu kupiec. Od 1 października 1924 do 3 października 

1936 roku służył w Reichswehrze i Wehrmachcie, skąd został przeniesiony do 

czynnej służby w Oddziałach Dyspozycyjnych SS. Członek NSDAP od 1 maja 

1937 roku (numer ewidencyjny 5 020 763). Od 1942 do 18 maja 1943 roku był 

członkiem sztabu komendantury KL Lublin/Majdanek, gdzie piastował bliżej 

nieustaloną funkcję, następnie przeniesiono go do KL Flossenbürg, gdzie był 

dowódcą kompanii. W okresie do 1 sierpnia 1944 roku był dowódcą pododdziału 

wartowniczego w obozie pracy przymusowej dla Polaków przy poligonie SS 

„Heidelager” (Polenzwangsarbeitslager SS-Truppen-Übungs-Lager „Heidelager”) 

w Dębicy. Po jego likwidacji objął dowództwo 7. kompanii wartowniczej 

oraz kierownika podobozu „Blechhammer“ w Blachowni, podlegające organizacyjnie 

KL Auschwitz III – Monowitz. Piastował je do 27 stycznia 1945 roku, 

a następnie został oddelegowany w AL Bergen-Belsen. Odznaczony m.in. Wojennym 

Krzyżem Zasługi II Klasy z Mieczami. 

APMO, Różne dokumenty osobowe esesmanów, sygn. D.Au.I-4/2 s. 278; APMO, Akta osobowe 

Maxa Ullmanna, sygn. D.Au.I-1/127; APMO, Lista UNWCC, sygn. 22001/Dpr-ZOd/36, s. 

80; APMO, Personalbefehle, sygn. D.Au.I/4 t. 1 s. 50; APMO, Kommandanturbefehl KL Auschwitz 

III nr 11/44 z 11.11.1944 r., sygn. D.Au.III-1/68; APMM, Zbiór fotokopii, sygn. XIX, 

167, cz. IV Instrukcja alarmowa z 3.9.1942 r.,; AGK, Zbiór mikrofilmów; Lista zmian osobowych 

Kommandantur-Stab KL Lublin, sygn. M-639, kl. 290; AGK, Korespondencja Zentralstelle 

der Landesjustizwaltungen w Ludwigsburgu z Główną Komisją Badania Zbrodni Hitlerowskich 

w Polsce z 15.2.1973 r., znak pisma 9-1/1900; Zentralstelle der Landesjustizwaltungen Ludwigsburgu 

(dalej ZLL), Verweis auf BDC-Unterlagen, sygn. LB 6 AR 1719/62; ZLL, Verfahren gegen 

Schindler u.a. /NL Blechhammer KL Auschwitz von Personalbogen, sygn. LB 402 AR-Z 197/69, 

Bd. I Bl. 152-165; BDC, Akta osobowe Kurta Klippa, sygn. SSO-181A. 

Kloppmann Otto Willi. SS-Hauptscharführer und Kriminal-Sekretär. Urodzony 

29 stycznia 1902 roku w Immensen koło Brunszwiku. Członek NSDAP 

od 1933 roku. Kierownik wydziału II – politycznego w KGL/KL Lublin/Majdanek 

od 4 lutego 1942 do 20 lipca 1944 roku, a następnie zwierzchnik 

takiej samej komórki organizacyjnej w FKL Ravensbrück. W 1945 roku kierował 

Wydziałem Politycznym w KL Dachau. 

Z. Leszczyńska: Struktura osobowa..., s. 31, 52; H. Domański, W. Rzewuski: Procesy zbrodniarzy 

Majdanka i stan aktualnie prowadzonych śledztw. „Zeszyty Majdanka”, t. V (1971), s. 46; 

J. Marszałek: Majdanek..., s. 44; APMM, Dienstplan für Reiteruntericht vom 18.12.1943, Plany 

173

174 


służby i imienne listy zdolnych do służby SS-manów SS-Totenkopfsturmbann KL Lublin 1942- 

1943, sygn. I f 15, vol. 2. 

Koch Karl Otto. SS-Standartenführer. Urodzony 2 sierpnia 1897 roku w 

Darmstadt, z zawodu kupiec. Od 11 marca 1916 do października 1918 roku brał 

udział jako strzelec (Musketier) w I wojnie światowej, służąc m.in. w 153., 88., 

87. pułku piechoty (Infanterieregiment) oraz 115. pułku gwardii (115. Leibgarde). 

W październiku 1918 roku został wzięty do niewoli brytyjskiej. Członek 

NSDAP od 1 marca 1931 roku (numer partyjny 475 586) oraz SS od września 

1931 roku (numer ewidencyjny 14 830). W okresie od 1 października 1933 do 1 

października 1934 roku służył w jednostce specjalnej SS „Saksonia” (SS- 

Sonderkommando „Sachsen”), a następnie w 1. pułku Powszechnej SS z jednoczesnym 

odkomenderowaniem nominacją na stanowisko komendanta KL Sachsenburg. 

Funkcję tę pełnił do 8 listopada 1934 roku, po czym skierowano go do 

KL Esterwegen na stanowisko dowódcy pododdziału wartowniczego, a stamtąd 

– 2 marca 1935 roku – do komendantury KL Lichtenburg na funkcję kierownika 

obozu (Lagerführer). 1 kwietnia 1935 roku został przeniesiony do KL Dachau, 

gdzie powierzono mu obowiązki adiutanta komendanta obozu SS- 

Oberführera Heinricha Deubla, a następnie – 21 kwietnia 1935 roku – mianowano 

go komendantem KL Columbia-Haus w Berlinie. W dniu 1 kwietnia 1936 

roku przeniesiono go na funkcję komendanta KL Esterwegen, którą piastował 

do października 1936 roku, a następnie objął takie samo stanowisko w KL 

Sachsenhausen. Komendantem tego obozu był do 16 lipca 1937 roku, kiedy to 

przeniesiono go do nowo utworzonego KL Buchenwald. Funkcję jego komendanta 

sprawował formalnie do 1 września 1941 roku, kiedy to mianowano go 

pełniącym obowiązki komendanta KGL Lublin/Majdanek. Stanowisko to objął 

oficjalnie 19 stycznia 1942 roku i piastował je do 8 sierpnia 1942 roku, po czym 

został oddany do dyspozycji Urzędu Uzupełnień Kadrowych Formacji Zbrojnych 

SS (SS-Ergänzungsamt der Waffen-SS), podlegającego Głównemu Urzędowi 

Dowodzenia SS (SS-Führungshauptamt), co w praktyce oznaczało zawieszenie 

go w pełnieniu czynnej służby w Waffen-SS. 1 maja 1944 roku przeniesiony 

został formalnie do Głównego Urzędu Personalnego SS (SS- 

Personalhauptamt). W międzyczasie – od 3 września 1943 roku – nałożono na 

niego sankcję karną w postaci aresztu domowego. Ostatecznie został skazany 

przez sąd SS w 1944 roku na karę śmierci, za nadużycia finasowe. Wyrok wykonano 

26 kwietnia 1945 roku. Członek organizacji Lebensborn. Odznaczony 

m.in. Krzyżem Żelaznym II Klasy, Wojennym Krzyżem Zasługi II Klasy z 

Mieczami, Czarną Odznaką za Rany, Bułgarskim Medalem Honorowym z Mieczami 

za Udział w Walkach na Froncie (Bulgarische Ehrenmedaille mit 

Schwertern), Węgierskim Medalem Honorowym z Mieczami za Udział w Wal-


kach na Froncie (Ungarische Ehrenmedaille mit Schwertern), Pierścieniem Honorowym 

SS oraz Szpadą Honorową SS. 

K. Schilde, J. Tuchel: Columbia-Haus. Berliner Konzentrationslager 1933-1936. Berlin 1990, 

s. 64-66; Dienstalterliste der Schutzstaffel der NSDAP, Stand vom 1. Oktober 1934. Berlin 1935, 

poz. 2040; Dienstalterliste der Schutzstaffel der NSDAP, Stand vom 1.12.1938, s. 32, 33; APMO, 

Allgemeine Erlasse des RSHA, Dokument z 1.7.1940 r., sygn. D-RF-3/RSHA/117/2, s. 160; 

BDC, Akta osobowe Karla Kocha, sygn. SSO-190A. 

Koegel Max. SS-Obersturmbannführer. Urodzony 16 października 1895 roku 

w Füssen w Badenii, z zawodu kupiec. Od 8 sierpnia 1914 do 12 stycznia 

1919 roku służył w armii niemieckiej i brał udział w stopniu gefrajtra w I wojnie 

światowej. Od października 1931 do 12 czerwca 1932 roku należał do 

Sturmabteilungen, po czym wstąpił do SS (numer ewidencyjny 37 644). 2 maja 

1932 roku wstąpił do NSDAP (numer członkowski 1 179 789). W dniu 11 

kwietnia 1934 roku wcielono go do zawodowej służby w SS i przydzielono do I 

Oddziału Wartowniczego SS, stacjonującego przy KL Dachau, gdzie pełnił 

m.in. funkcję dowódcy plutonu i kompanii. W okresie od 1 kwietnia 1936 był 

adiutantem komendanta KL Columbia-Haus w Berlinie, a w dniu 22 września 

1936 roku został jego zwierzchnikiem. Stanowisko to pełnił formalnie do 

1 stycznia 1937, po czym przeniesiono go z powrotem do KL Dachau, na funkcję 

kierownika wydziału I – komendantury, czyli adiutanta komendanta. Pełnił 

ją do 1 września 1938 roku, do czasu przeniesienia go na takie samo stanowisko 

do obozu dla kobiet FKL Lichtenburg. Po jego likwidacji – 15 maja 1939 roku 

– został komendantem nowo utworzonego FKL Ravensbrück (od 1 stycznia 

1940 roku komendant obozu nosił tytuł dyrektora obozu – Lagerdirektor). 

8 sierpnia 1942 roku mianowano go komendantem KL Lublin/Majdanek, a 

1 stycznia 1943 roku powierzono mu identyczne stanowisko w KL Flossenbürg, 

które piastował do kwietnia 1945 roku. Członek organizacji Lebensborn. Odznaczony 

m.in. Krzyżem Żelaznym II Klasy, Krzyżem Honorowym za Udział 

w Walkach na Froncie, Wojennym Krzyżem Zasługi II Klasy z Mieczami, Pierścieniem 

Honorowym SS oraz Szpadą Honorową SS. Po wojnie został skazany 

przez brytyjski trybunał wojskowy w procesie załogi FKL/MKL Ravensbrück 

na karę śmierci. Wyrok wykonano 27 czerwca 1947 roku. 

J. Tuchel: Die Inspektion der Konzentrationslager 1938-1945..., s. 131; Dienstalterliste der 

Schutzstaffel der NSDAP, Stand vom 1.12.1938, Berlin 1938, s. 104, 105; Dienstalterliste der 

Schutzstaffel der NSDAP, Stand vom 1. Juli 1944, Berlin 1944, s. 105; AGK, Proces Pohla, t. 31, 

s. 146; APMO, Allgemeine Erlasse des RSHA, sygn. D-RF-3/RSHA/117/2, s. 115, 167; BAK, 

Zespół SS-WVHA. Pismo szefa SS-WVHA SS-Gruppenführera Oswalda Pohla skierowane do 

komendantów obozów koncentracyjnych w dn. 26.10.1943 r. w sprawie zmian zakwaterowania i 

wyżywienia więźniów, sygn. NS.3/386, s. 102; BDC, Akta osobowe Maxa Koegla, sygn. SSO- 

190A. 

175

176 


Kurz Alois. SS-Untersturmführer. Urodzony 14 lipca 1917 roku w Saalfelden 

koło Salzburga, z zawodu inżynier. Od listopada 1933 do czerwca 1934 

roku należał do działającej nielegalnie na terenie Austrii organizacji Hitlerjugend. 

Członek Sturmabteilungen od lutego 1938 do 1 kwietnia 1938 roku. 

Wówczas wcielono go do czynnej służby w Oddziałach Dyspozycyjnych SS, 

gdzie otrzymał numer ewidencyjny w SS 382 378. Od lata 1940 do 21 kwietnia 

1941 roku służył – jako oficer SS – w pułku SS „Westland”, składającym się z 

ochotników z Holandii i Belgii, po czym przeniesiono go do batalionu budowlanego 

SS (SS-Baubataillon) na poligonie SS „Heidelager” w Dębicy (SS- 

Truppen-Übungs-Platz „Heidelager” Debica). W okresie między 21 kwietnia 

1941 a 15 kwietnia 1942 roku był instruktorem szkoleniowym (Ausbilder) na 

tym poligonie, po czym przeniesiono go do KL Lublin/Majdanek na stanowisko 

dowódcy bliżej nieustalonej kompanii wartowniczej. W obozie tym dowodził 

m. in. 3. kompanią – od 15 stycznia 1943 do sierpnia 1944, a następnie 4. kompanią 

oraz I kompanią szkoleniową. W kwietniu 1944 roku mianowano go oficerem 

sądowym SS w obozie na Majdanku. 22 czerwca 1944 odszedł z obozu 

w Lublinie na stanowisko kierownika wydziału IIIa w KL Auschwitz I – 

Stammlager, które piastował do 1 listopada 1944 roku, a następnie został odkomenderowany 

do KL Mittelbau na stanowisko zastępcy kierownika wydziału 

IIIa (2. Arbeitseinsatzführer). 

APMM, SS-Totenkopfsturmbann – Korespondencja, imienne listy SS-manów KL Lublin 

1941-1944, sygn. I f 5, s. 157; APMM, Korespondencja w sprawie zaopatrzenia, sygn. I f 6, s. 16. 

17, 24, 25; APMM, Plany służby i listy imienne zdolnych do służby SS-manów SS- 

Totenkopfwachsturmbann KL Lublin, sygn. I f 15, vol. 2, s. 28; APMM, Wykazy imienne SSmanów 

3. i 1. kompanii SS-T.Sturmbann KL Lublin 1942-1944, sygn. I f 15, vol. 1, s. 187, 195, 

203 i in.; APMM, Wykazy imienne dowódców, podoficerów i szeregowych 1., 2. i 3. kompanii 

KL Lublin 1942-1943, sygn. I f 15, vol. 3, s. 1; APMM, Kommandanturbefehl nr 2/43 z 

15.1.1943 r., sygn. I f 13; APMM, Lista oficerów batalionu wartowniczego w KL Lublin z 

20.8.1943 r., Plany służby i imienne listy zdolnych do służby SS-manów SS-Totenkopfsturmbann 

KL Lublin 1942-1943, sygn. I f 15, vol. 2.; APMM, Zbiór mikrofilmów, sygn. XVIII-842; 

APMM, Zbiór fotokopii, sygn. 167, cz. IV s. 14; APMO, Różne dokumenty osobowe esesmanów, 

sygn. D.Au.I-4/2, s. 278; APMO, Materiały procesowe, sygn. Mat./785; AGK, Zbiór wniosków 

na odznaczenia dla funkcjonariuszy SS- i Policji w Generalnym Gubernatorstwie, Vorschlagliste 

Nr. 4 für die Verleihung des Kriegsverdienstkreuz II Klasse mit Schwertern, sygn. I/5, s. 39; 

BDC, Akta osobowe Aloisa Kurza, sygn. SSO-232A. 

Langerbein August. SS-Unterscharführer. Urodzony 31 marca 1902 roku w 

Essen, z zawodu nauczyciel. Członek NSDAP od 1 lipca 1937 roku (numer 

partyjny 5 066 767). 20 lipca 1940 roku został powołany do czynnej służby w 

Waffen-SS i wcielony do 15. pułku piechoty SS-Totenkopf w Płocku. Między 3 

grudnia 1940 a 20 marca 1942 roku był członkiem 4. kompanii wartowniczej w 

KL Neuengamme, a następnie przeniesiono go do KGL Lublin/Majdanek, gdzie


został kierownikiem wydziału VI. Stanowisko to sprawował do 17 maja 1943 

roku, a następnie został referentem w tej komórce organizacyjnej obozu. 

APMM, Zbiór mikrofilmów, Akta osobowe Augusta Langerbeina, sygn. 839; APMM, Zbiór 

mikrofilmów, sygn. XVIII-842. 

Langleist Walter Adolf. SS-Hauptsturmführer. Urodzony 5 sierpnia 1893 roku 

w Dreźnie w Saksonii, z zawodu mechanik. W okresie między 14 października 

1913 a 5 sierpnia 1918 roku był kanonierem w 64. Saksońskim Pułku Artylerii 

Polowej (64. Sächschischen Feldartillerieregiment), w którym od sierpnia 

1914 roku brał udział w I wojnie światowej. Członek NSDAP od 1 stycznia 

1930 roku (numerze 352 801) oraz SS od 1 marca 1931 roku (numer ewidencyjny 

8 980). Od 15 października 1931 do 1 sierpnia 1932 roku służył w 15. 

pułku SS, z siedzibą dowództwa w Neuruppin, skąd przeniesiono go do 44. 

pułku SS w Eberswalde. Od 26 marca 1934 był dowódcą plutonu (Zugführer) 

w IX nadokręgu SS „Fulda-Werra” w Kassel, a następnie – od 10 września 

1934 do 2 kwietnia 1935 roku – pełnił funkcję dowódcy szkoły SS (Schulführer 

in der SS-Schule) w Wolfenbüttel, po czym wcielono go do 21. pułku Allgemeine-SS 

w Magdeburgu. Od 1 lipca 1938 roku był dowódcą XIII okręgu SS w 

Szczecinie – w randze SS-Oberführera/Allgemeine-SS, skąd przeniesiono go 1 

października 1940 roku na takie samo stanowisko do XVII okręgu SS w Monastyrze. 

16 kwietnia 1941 roku powołano go, jako rezerwistę SS, do czynnej 

służby w Waffen-SS z przydziałem do kompanii wartowniczej w KL Buchenwald. 

Od września 1941 do 20 sierpnia 1943 roku był początkowo dowódcą 1. 

kompanii wartowniczej, a następnie batalionu wartowniczego SS (SS- 

Totenkopfsturmbann) w KGL/KL Lublin/Majdanek. Z Lublina przeniesiono go 

do załogi wartowniczej KL Dachau, a 27 sierpnia 1944 roku mianowano go 

kierownikiem nowo utworzonego podobozu „Kaufering 1”. 1 lutego 1945 roku 

został Lagerführerem innego podobozu KL Dachau „Kaufering 4”, które to 

stanowisko piastował do 14 kwietnia 1945 roku. Za udział w I wojnie światowej 

odznaczony został m.in. Krzyżem Żelaznym II Klasy (Eisernes Kreuz II Klasse), 

Krzyżem Honorowym za Udział w Walkach na Froncie (Ehrenkreuz für 

Frontkämpfer), Wojennym Krzyżem Zasługi II Klasy z Mieczami, Czarną Odznaką 

za Rany (Verwundetenabzeichen in Schwarz), Pierścieniem SS oraz 

Szpadą Honorową SS. Po wojnie został skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano 

28 maja 1946 roku. 

T. Musioł: Dachau 1933-1945. Katowice 1971, s. 158, 159, 338; Dienstalterliste der 

Schutzstaffel der NSDAP, Stand vom 1. Juli 1944, s. 106; APMM, Zbiór mikrofilmów, sygn. 

XVIII-842; BAK, Zespół SS-WVHA, Różne dokumenty osobowe esesmanów, sygn. NS.3/1570; 

BDC, Akta osobowe Waltera Langleista, sygn. SSO-242A. 

177

178 


Leipold Josef. SS-Obersturmführer. Urodzony 10 listopada 1913 roku w 

Stará Role w czeskich Sudetach (niem. Alt-Rohlau/Sudetenland), z zawodu 

fryzjer i urzędnik kupiecki. Od 1 października 1935 do 20 września 1937 roku 

służył w armii czechosłowackiej jako podoficer. Członek NSDAP od 1 listopada 

1938 roku (numer partyjny 6 568 081) i Allgemeine-SS od sierpnia 1938 

roku (numer ewidencyjny 344 830). 20 sierpnia 1938 roku został wcielony do 

SS-Totenkopfverbände i skierowany do KL Mauthausen, gdzie zatrudniono go 

jako pisarza w referacie administratora sprzętem obozowym (Schreiber des 

Gerätevertreters). W październiku 1941 roku przeniesiono go do nowo utworzonego 

KGL Lublin/Majdanek na stanowisko magazyniera mienia więźniów w 

wydziale IV (Abteilung IV – Abteilung Unterkunft – Effektenkammer). Po 

czasowym odkomenderowaniu do szkoły oficerskiej SS w Brunszwiku, powrócił 

do Lublina i objął – w lipcu 1943 roku – funkcję kierownika gospodarczego 

batalionu wartowniczego (Verwalter SS-Totenkopfsturmbann) w tym obozie. 

W sierpniu 1943 został dowódcą 5. kompanii wartowniczej w obozie na Majdanku. 

Wcześniej był dowódcą plutonu I kompanii szkoleniowej; w lutym 1944 

roku został mianowany kierownikiem nowo powstałego podobozu KL Lublin 

„Budzyn” w Budzyniu. 22 lipca 1944 roku przeniesiono go do podporządkowanego 

organizacyjnie KL Plaszow podobozu „Wieliczka” w Wieliczce, skąd 

trafił do KL Groß-Rosen. Od października 1944 do lutego 1945 roku był dowódcą 

pododdziału wartowniczego łącząc tę funkcję ze stanowiskiem Lagerführera 

w podobozie obozu w Rogoźnicy „Brünnlitz” w Brněnec. Po jego likwidacji 

wcielono go do 18. Ochotniczej Dywizji Grenadierów Pancernych SS 

„Horst Wessel” (18. SS-Freiwilligen Panzergrenadier Division „Horst Wessel”). 

Odznaczony m.in. Medalem za Aneksję Czeskich Sudetów. 9 listopada 1948 

roku został skazany na karę śmierci. 

B. Wróblewski: Obóz w Budzyniu. „Zeszyty Majdanka”, t. V (1971), s. 185, 188; APMM, Lista 

oficerów batalionu wartowniczego w KL Lublin z 20.8.1943 r.; Plany służby i imienne listy 

zdolnych do służby SS-manów SS-Totenkopfsturmbann KL Lublin 1942-1943, sygn. I f 15, vol. 

2.; APMM, Zbiór mikrofilmów, sygn. XVIII-842; AGK, Kolekcja „Ob”; Lista oficerów SS KL 

Groß-Rosen z 25.1.1945 r., sygn. Ob-87; AGK, Akta sprawy karnej przeciwko Josefowi Leipoldowi, 

sygn. SOL-217, SOL-217a, SOL-227; BDC, Akta osobowe Josefa Leipolda, sygn. SSO- 

253A. 

Liebehenschel Arthur. SS-Obersturmbannführer. Urodzony 25 listopada 

1911 roku w Poznaniu, z zawodu kupiec i urzędnik skarbowy. Od stycznia 1919 

do sierpnia 1919 roku należał do legionu ochotniczego (Freikorps) „Grenzschutz-Ost”, 

zaś w okresie między 4 października 1919 a 3 października 1931 

roku służył w Reichswehrze, gdzie zakończył służbę w stopniu starszego sierżanta 

(Oberfeldwebel). Członek NSDAP od 1 lutego 1932 roku (numer partyjny 

932 766) oraz SS od listopada 1931 roku (numer ewidencyjny 39 254), z przy-


działem do 27. pułku Powszechnej SS we Frankfurcie nad Odrą. 4 sierpnia 

1934 roku wstąpił do zawodowej służby w SS-Wachtruppen i został włączony 

w skład załogi SS KL Columbia-Haus w Berlinie. Pod koniec 1934 roku przeniesiono 

go na stanowisko adiutanta komendanta KL Lichtenburg, które piastował 

do 1 sierpnia 1937 roku. Następnie został kierownikiem wydziału politycznego 

(Politische Abteilung des IKL/Abteilungsleiter) w Inspektoracie Obozów 

Koncentracyjnych. 1 maja 1940 roku objął etat szefa sztabu (Stabsführer) 

IKL, a po powstaniu SS-WVHA – w dniu 15 marca 1942 roku – mianowano go 

zastępcą szefa Urzędu D – Obozy Koncentracyjne (Stellvertreter des Leiters des 

Amtsgruppenchef D – Konzentrationslager), równocześnie objął stanowisko 

Inspektora Obozów Koncentracyjnych SS-Brigadeführera Richarda Glücksa. 

11 listopada 1943 roku odszedł z Głównego Urzędu Gospodarczo- 

Administracyjnego SS do KL Auschwitz, gdzie zastąpił przeniesionego na jego 

stanowisko komendanta obozu Rudolfa Hößa. 15 maja 1944 roku został komendantem 

KL Lublin/Majdanek, a po jego likwidacji i kilkutygodniowym 

urlopie – przeniesiono go do urzędu Wyższego Dowódcy SS i Policji „Wenecja 

Julijska” w Trieście we Włoszech (Der Höhere SS- und Polizeiführer „Adriatisches 

Küstenland”), SS-Obergruppenführera Karla Wolffa. Członek organizacji 

Lebensborn. Odznaczony m.in. Wojennym Krzyżem Zasługi II i I Klasy z Mieczami, 

Pierścieniem Honorowym SS oraz Szpadą Honorową SS. 

K. Schilde, J. Tuchel: Columbia-Haus. Berliner..., s. 38, 49; J. Tuchel: Die Inspektion der 

Konzentrationslager 1938-1945..., s. 217; Autobiografia Rudolfa Hössa..., s. 290-294; A. Lasik: 

Biographies..., s. 264; T. Cyprian, J. Sawicki: Siedem procesów przed Najwyższym Trybunałem 

Narodowym. Poznań 1962, s. 138, 147, 193-197; J. Gumkowski, T. Kułakowski: Zbrodniarze 

hitlerowscy przed Najwyższym Trybunałem Narodowym. Warszawa 1967, s. 171; Dienstalterliste 

der Schutzstaffel der NSDAP, Stand vom 1.12.1938, s. 68, 69; APMO, Akta SS-Hygiene Institut, 

sygn. 12/181; APMO, Lista UNWCC, sygn. 22001/Dpr-ZOd/36, s. 73; APMO, Standortbefehl nr 

53/43 z 22.11.1943 r., sygn. D.Au.I-1/49; APMO, Standortbefehl nr 57/43 z 30.12.1943 r., sygn. 

D.Au.I-1/53; APMO, Sturmbann-Sonderbefehl z 24.11.1943 r., sygn. D.Au.I-1/73; APMM, Sonderbefehl 

Kommandantur z 18.5.1944 r., Zbiór rozkazów komendantury za 1944 r., sygn. I f 18, 

k. 11; AGK, Akta badawczo-dokumentacyjne, sygn. Bd-692; BAAZ, Akta osobowe Arthura 

Liebehenschla, sygn. SSO-260A. 

Meisse Albert. SS-Hauptsturmführer. Urodzony 22 kwietnia 1904 roku w 

Semlin. Doktor stomatologii. Członek SS od 1933 roku (numer ewidencyjny 

246 383). Jesienią 1942 roku piastował zastępczo stanowisko kierownika obozowej 

stacji dentystycznej w KGL Lublin/Majdanek. Odznaczony m.in. Wojennym 

Krzyżem Zasługi II Klasy z Mieczami. 

F. L. MacLean: The Camp Men..., s. 157; BAAL, Akta osobowe Alberta Meisse, sygn. SSO- 

306A. 

179

180 


Melzer Martin. SS-Hauptsturmführer. Urodzony 16 listopada 1901 roku w 

Elchesheim, z zawodu ślusarz. Od 3 czerwca 1919 do 2 czerwca 1931 roku 

służył w Reichswehrze w 14. i 35. Pułku Piechoty (14., 35. Infanterieregiment). 

1 października 1933 roku wstąpił do 63. pułku Allgemeine-SS w Tübingen (Tybinga) 

i otrzymał w tej organizacji numer ewidencyjny 172 106. 24 marca 1934 

roku wstąpił do NSDAP (numer partyjny 3 586 167). Do 15 lipca 1940 roku 

służył w 9. pułku SS-Totenkopf w Brnie (9. SS-Totenkopfstandarte Brünn), a 

następnie został przeniesiony na stanowisko dowódcy 1. kompanii wartowniczej 

do KL Neuengamme. Do 20 sierpnia 1943 roku pełnił taką samą funkcję w 

KL Dachau, skąd odkomenderowano go jako dowódcę batalionu wartowniczego 

do KL Lublin/Majdanek. Po rozwiązaniu batalionu pełnił m.in. do 14 lipca 

1944 roku funkcję dowódcy 1. kompanii wartowniczej, a od 4 lipca 1944 roku 

również stałego zastępcy komendanta w okresie jego nieobecności. Odznaczony 

m.in. Wojennym Krzyżem Zasługi II Klasy z Mieczami. W dniu 14 lipca 1944 

roku zaginął w czasie działań wojennych. 

Dienstalterliste der Schutzstaffel der NSDAP, Stand vom 1. Juli 1944, s. 108; APMM, Zbiór 

mikrofilmów, sygn. XVIII-842; APMM, Wykazy imienne SS-manów 3. i 1. Kompanii SS- 

Totenkopfsturmbann KL Lublin 1942-1944, sygn. I f 15, vol. 1; BDC, Akta osobowe Martina 

Melzera, sygn. SSO-308A. 

Michl Hermann. SS-Hauptsturmführer. Urodzony 23 kwietnia 1912 roku w 

Passau, z zawodu urzędnik. Członek NSDAP od 1 lutego 1931 roku (numer 

partyjny 419 621). Od 1 lutego 1931 do 10 marca 1933 roku należał do Sturmabteilungen, 

skąd przeniesiono go do SS (numer członkowski 71 076). W 

1939 roku był członkiem sztabu komendantury KL Buchenwald. 1 stycznia 

1940 roku przeniesiono go do wydziału IV w KL Sachsenhausen, gdzie objął 1 

czerwca 1940 roku stanowisko zastępcy szefa wydziału IV oraz kierownika 

kasy obozowej (2. Verwaltungsführer und Kassenleiter/Amtskasse). Czasowo 

nadzorował administrację w podobozie „Groß-Rosen”, a później w KL Groß- 

Rosen. Stanowiska te zajmował do 1 listopada 1941 roku, do czasu przeniesienia 

go do KL Niederhagen-Wewelsburg, gdzie został mianowany kierownikiem 

wydziału IV. 14 grudnia 1942 roku odszedł stąd do Dywizji Kawalerii SS „Florian 

Geyer”. Służąc w niej brał udział w działaniach frontowych do 18 lutego 

1944 roku, po czym został przeniesiony na stanowisko zastępcy szefa wydziału 

IV do KL Riga. Z obozu tego – 7 czerwca 1944 roku – odszedł do KL Lublin/Majdanek, 

gdzie kierował wydziałem IV. Poległ w czasie likwidacji tego 

obozu 21 lipca 1944 roku. Odznaczony m.in. Wojennym Krzyżem Zasługi II i I 

Klasy z Mieczami.


APMO, Allgemeine Erlasse des RSHA, sygn. D-RF-3/RSHA/117/2, s. 173; BAK, Zespół SS- 

WVHA, Różne dokumenty osobowe esesmanów, sygn. NS.3/403; BAAL, Akta osobowe Helmuta 

Dannela, sygn. SSO-134; BDC, Akta osobowe Hermanna Michla, sygn. SSO-316A. 

Müller Erich Bruno Willi. SS-Obersturmführer. Urodzony 28 października 

1904 roku w Grudziądzu, z zawodu inspektor gospodarczy. Członek NSDAP od 

1 września 1931 roku (numer partyjny 719 855). Do SS wstąpił 1 czerwca 1932 

roku (numer ewidencyjny 46 063). Między 4 lipca 1939 a 31 października 1941 

roku należał do Gdańskiej Policji Rezerwowej (Polizei Reserve Danzig). Członek 

Waffen-SS od 1 listopada 1941 roku. W okresie, kiedy KL Stutthof nie 

podlegał Inspektoratowi Obozów Koncentracyjnych, był m.in. kierownikiem 

komenderówki „Elbing” w Elblągu. Funkcję adiutanta komendanta KL Stutthof 

objął 7 października 1942 roku i łączył ją ze stanowiskiem kierownika wydziału 

VI. 14 grudnia 1943 roku odszedł stąd na takie same stanowiska do KL Lublin/Majdanek 

i zajmował je do 19 marca 1944 roku. Odznaczony m.in. Wojennym 

Krzyżem Zasługi II Klasy bez Miecza oraz Wojennym Krzyżem Zasługi 

II Klasy z Mieczami. Zmarł w Lublinie 19 marca 1944 roku na zawał serca. 

APMM, Zbiór fotokopii, sygn. XIX 167, Akta osobowe Ericha Müllera; Archiwum Muzeum 

Stutthof w Sztutowie (dalej AMSt), Kommandanturbefehl nr 13 z 7.10.1942 r., sygn. I-IB-1; 

AMSt, Kommandanturbefehl nr 90 z 14.12.1943 r., sygn. I-IB-2. 

Opitz Friedrich. SS-Hauptsturmführer. Urodzony 7 sierpnia 1898 roku w 

Bergen, z zawodu krawiec. W okresie I wojny światowej walczył w armii niemieckiej 

w 501. pułku piechoty. Członek NSDAP od 1 grudnia 1929 roku (numer 

partyjny 170 897). Od 1 grudnia 1929 do 4 listopada 1930 roku należał do 

Sturmabteilungen, a następnie do SS (numer ewidencyjny 3 533). Przydzielono 

go do 73. pułku tej organizacji w Ansbach. 1 listopada 1936 roku został powołany 

do zawodowej służby w SS i skierowany do Ośrodka Szkoleniowego SS w 

Dachau (SS-Übungs-Lager Dachau), w którym był oficerem SS do 20 kwietnia 

1941 roku. Następnie przeniesiono go do firmy Zakłady Odzieżowe Formacji 

Zbrojnych SS Dachau Sp. z o.o. w Dachau (Bekleidungswerke der Waffen-SS 

Dachau GmbH), których był kierownikiem do 1 września 1941 roku. Następnie 

odszedł na stanowisko zwierzchnika zamiejscowej filii tych zakładów przy 

KGL Lublin/Majdanek (Bekleidungswerke der Waffen-SS Dachau GmbH – 

Außenstelle Lublin). 21 kwietnia 1942 roku przeniesiono do zamiejscowej placówki 

tego przedsiębiorstwa w FKL Ravensbrück (Bekleidungswerke der 

Waffen-SS GmbH – Außenstelle Ravensbrück), którą w marcu 1942 roku podporządkowano 

Grupie Urzędów W – Przedsięwzięcia Gospodarcze (Amtsgruppe 

W – Wirtschaftliche Unternehmungen) w SS-WVHA, a właściwie 

Urzędowi W VI – Przedsiębiorstwa Tekstylne i Skórzane (Amt W VI – Textil 

und Lederverwertung), referatowi W VI/1 grupującemu firmy i przedsiębior- 

181

182 


stwa z branży tekstylnej i skórzanej należące do SS (Amt W VI/1 – Gesellschaft 

für Textil und Lederverwertung GmbH). W listopadzie 1944 roku nadzorował 

wykonanie zadań produkcyjnych garbarni (Lederfabrik) działającej przy KL 

Auschwitz, a po likwidacji obozu oświęcimskiego powrócił do KL Dachau, 

gdzie przejął kierownictwo nad firmą Bekleidungswerke der Waffen-SS Dachau 

GmbH, której zwierzchnikiem pozostał do maja 1945 roku. Członek organizacji 

Lebensborn. Odznaczony m.in. Krzyżem Honorowym za Udział w Walkach 

na Froncie, Krzyżem Zasługi II Klasy z Mieczami, Wojennym Krzyżem 

Zasługi II Klasy z Mieczami, Medalem za Aneksję Czeskich Sudetów oraz 

Pierścieniem Honorowym SS. 

APMO, Kraftfahrzeug-Anforderung z 14.11.1944 r., sygn. D.Au.I-4/102; BDC, Akta osobowe 

Friedricha Opitza, sygn. SSO-358A. 

Popiersch Max. SS-Sturmbannführer. Urodzony 26 maja 1893 roku w 

Pszczynie (niem. Pless). Doktor medycyny. Od 20 sierpnia 1914 do 24 grudnia 

1918 roku służył w szpitalu polowym 6. zapasowego pułku artylerii polowej (6. 

Ersatz-Feldartillerieregiment) we Wrocławiu, od i stycznia 1915 do października 

1918 roku brał udział w I wojnie światowej w stopniu gefrajtra. Między 

marcem 1919 a lipcem 1919 roku był członkiem Legionu Ochotniczego „Żelazna 

Dywizja” (Freikorps „Eisernes Division”). Do NSDAP i SS wstąpił 1 maja 

1933 roku (numer partyjny 3 531 412, numer ewidencyjny SS 176 467). 1 

września 1939 roku powołano go do czynnej służby w SS-Totenkopfverbände 

w charakterze zwierzchnika obozowej służby zdrowia SS w KL Flossenbürg. W 

obozie tym przebywał do marca 1940 roku. Na taką samą funkcję odkomenderowano 

go – w zastępstwie – do KL Buchenwald, a stamtąd – 22 maja 1940 

roku – do nowo utworzonego KL Auschwitz. Stanowisko SS-Standortarzta 

pełnił w nim do 1 października 1941 roku, kiedy to przeniesiono go do KGL 

Lublin/Majdanek, gdzie powierzono mu zadanie zorganizowania i kierowania 

obozową służbą zdrowia SS. Funkcję tę pełnił do swojej śmierci 21 kwietnia 

1942 roku. Odznaczony m.in. Krzyżem Żelaznym II Klasy, Krzyżem Honorowym 

za Udział w Walkach na Froncie. 

A. Lasik: Obsada osobowa służby zdrowia SS..., s. 271; Tenże, Biographies..., s. 268; Tenże: 

Załoga SS w KL Auschwitz..., s. 120; APMO, Allgemeine Erlasse des RSHA, sygn. D-RF- 

3/RSHA/117/2, k. 166, 179; BAAL, Akta osobowe Maxa Popierscha, sygn. RS. 

Rautenberg Herbert. SS-Hauptsturmführer. Urodzony 19 stycznia 1908 roku 

w Berlinie, student filozofii. W latach 1924 – 1930 należał do Sturmabteilungen; 

od 26 października 1936 do 29 stycznia 1936 roku służył w Wehrmachcie 

w 18. zapasowym batalionie karabinów maszynowych (18. Maschinen-Gewehr 

Ersatz-Bataillon) jako gefrajter rezerwy i kandydat na oficera rezerwy (Offizie-


ranwärter). Członek NSDAP od 1 kwietnia 1926 roku (numer partyjny 33 842) 

oraz SS od 25 marca 1930 roku (numer ewidencyjny 2 297). W październiku 

1934 roku był oficerem w 6. pułku Allgemeine-SS w Berlinie. W 1936 roku był 

w składzie III oddziału wartowniczego SS-Totenkopf „Turyngia”, skąd 1 grudnia 

1936 roku odkomenderowano go – jako dowódcę plutonu – do I pułku SS- 

Totenkopf „Górna Bawaria”, stacjonującego przy KL Dachau. Od 10 lipca 1937 

do 20 listopada 1940 roku należał do II pułku SS-Totenkopf „Brandenburgia” 

rozlokowanego przy KL Sachsenhausen, skąd przeniesiono go do 6. pułku piechoty 

SS „Totenkopf”, wchodzącego organizacyjnie w skład Dywizji Grenadierów 

Pancernych SS „Totenkopf”. Z formacji tej 20 stycznia 1942 roku został 

odkomenderowany do zapasowego batalionu piechoty SS „Nord”, pododdziału 

będącego częścią Dywizji Górskiej SS „Nord”. Od 27 marca 1942 do 19 czerwca 

1942 roku służył w komendanturze poligonu SS „Debica” w Dębicy, następnie 

był instruktorem w szkoleniowym batalionie SS w Pradze. Od 7 lipca 1942 

roku służył w batalionie wartowniczym „Czechy-Morawy” w Benešov (SS- 

Wachbataillon „Böhmen-Mähren” Beneschau), skąd oddano go do dyspozycji 

SS-WVHA w Oranienburgu. 15 września 1942 roku został funkcjonariuszem 

Urzędu A V w Głównym Urzędzie Gospodarczo-Administracyjnym SS, skąd 

1 czerwca 1943 roku skierowano go do komendantury szkoły administracyjnej 

SS w Dachau, a następnie do KL Lublin/Majdanek. W obozie tym – między 3 

czerwca 1943 a 15 września 1943 roku – zatrudniony był w sztabie komendantury. 

Z obozu w Lublinie odszedł do Kommandantur-Stab w KL Neuengamme, 

gdzie pełnił funkcję kierownika wydziału I, którą łączył – w bliżej nieustalonym 

czasie – z obowiązkami Lagerführera podobozu „Drütte-Watenstedt” do 

likwidacji obozu pod Hamburgiem w 1945 roku. Odznaczony m.in. Krzyżem 

Żelaznym II Klasy, Czarną Odznaką za Rany, Złotą Odznaką Partyjną (Goldenes 

Parteiabzeichen), Pierścieniem Honorowym SS oraz Szpadą Honorową SS. 

Dienstalterliste der Schutzstaffel der NSDAP, Stand vom 1. Oktober 1934, Berlin 1935, poz. 

2161; Dienstalterliste der Schutzstaffel der NSDAP, Stand vom 1. Juli 1944, s. 107; APMM, 

Zbiór mikrofilmów, sygn. XVIII-842; BDC, Akta osobowe Herberta Rautenberga, sygn. SSO- 

011B. 

Rindfleisch Heinrich. SS-Obersturmführer. Urodzony 3 marca 1916 roku we 

francuskim Strasbourgu (niem. Straßburg) w Alzacji. Doktor medycyny. Członek 

Allgemeine-SS od września 1934 roku (numer ewidencyjny 289 832). W 

okresie między 1 kwietnia 1936 roku a 26 września 1936 roku należał do Służby 

Pracy (Reichsarbeitsdienst). 20 maja 1942 roku został wcielony jako rezerwista 

do czynnej służby w Waffen-SS i przydzielony do Urzędu Sanitarnego SS 

(SS-Sanitätsamt) w Berlinie. Do 1 marca 1943 roku był lekarzem obozowym 

SS w FKL/MKL Ravensbrück, skąd przeniesiono go do wydziału V w KL Lublin/Majdanek, 

gdzie 20 stycznia 1944 roku objął stanowisko naczelnego leka- 

183

184 


rza obozowego SS i pełnił je do 21 lipca 1944 roku. Stąd odszedł na taką samą 

funkcję do KL Plaszow, a następnie do KL Groß-Rosen, gdzie był lekarzem SS 

m.in. w podobozach „Wüstengiersdorf” w Głuszycy oraz „Riese” w Walimiu. 

Między 10 stycznia a 19 stycznia 1945 roku był lekarzem SS w KL Mittelbau. 

Stąd został przeniesiony do Urzędu D w Głównym Urzędzie Dowodzenia SS 

(SS-Führungshauptamt/Amtsgruppe D). 30 stycznia 1945 roku skierowano go 

do służb medycznych 16. Dywizji Grenadierów Pancernych „Reichsführer-SS”. 

W bliżej nieustalonym czasie był również lekarzem obozowym SS w KL Sachsenhausen 

oraz Bergen-Belsen. 

APMM, Zbiór mikrofilmów, sygn. XVIII-842; AGK, Kolekcja „Ob”, Lista oficerów SS KL 

Groß-Rosen, sygn. Ob-87; BADH, Lista oficerów Kommandantur-Stab KL Groß-Rosen z 

4.5.1944 r., sygn. ZB 6687, s. 109a; BADH, Lista oficerów KL Groß-Rosen z 18.7.1944 r., sygn. 

ZB 6687, s. 107; ZLL, Verweis auf Sammelverfahren bei Zentralstelle Köln, sygn. 24 Js 200/62 

(Z); BDC, Unterlagen des Rasse- und Siedlungshauptamts/RuSHA, sygn. RS; BDC, Akta osobowe 

Heinricha Rindfleischa, sygn. SSO-033B. 

Ritterbusch Fritz. SS-Obersturmführer. Urodzony 11 stycznia 1894 roku w 

Zschopau koło Werdau, z zawodu urzędnik. W latach 1914 – 1918 służył w 

153. i 264. pułku piechoty (153. und 264. Infanterieregiment), brał udział w I 

wojnie światowej. Członek Sturmabteilungen. Członek NSDAP od 25 stycznia 

1925 roku (numer partyjny 6 317) oraz SS od 1931 roku (numer ewidencyjny 

9 107). W październiku 1934 roku był oficerem 91. pułku Powszechnej SS w 

Wittenbergu. Od wiosny 1940 do 30 stycznia 1941 roku, pełnił bliżej nieokreśloną 

funkcję w wydziale IV w KL Flossenbürg, skąd przeniesiono do na stanowisko 

dowódcy jednej z kompanii wartowniczych. Z obozu tego odszedł 

10 stycznia 1943 roku do sztabu komendantury SL Hinzert na stanowisko adiutanta 

komendanta obozu, skąd 18 czerwca 1943 roku przeniesiono go do KL 

Lublin/Majdanek, w którym pełnił bliżej nieustaloną funkcję w administracji 

obozowej. Wiosną 1944 roku odkomenderowano go do KL Groß-Rosen, gdzie 

od maja 1944 roku do 13 lutego 1945 roku był dowódcą kompanii oraz kierownikiem 

podobozów „Parschnitz” w Požiči i „Trautenau“ w Trutnov w Czechach. 

Odznaczony m.in. Krzyżem Żelaznym II Klasy, Wojennym Krzyżem 

Zasługi II Klasy z Mieczami, Złotą Odznaką NSDAP oraz Pierścieniem Honorowym 

SS. 

Dienstalterliste der Schutzstaffel der NSDAP. Stand vom 1. Oktober 1934, Berlin 1935, poz. 

2403; APMM, Zbiór mikrofilmów, sygn. XVIII-842; AGK, Kolekcja „Ob”; Lista oficerów SS 

KL Groß-Rosen z 25.1.1945 r., sygn. Ob-87; BAK, Zespół KL Groß-Rosen; Propozycja nadania 

Fritzowi Ritterbuschowi odznaczenia Kriegsverdienstkreuz II Klasse mit Schwertern z 22.7.1944 

r., sygn. NS.4/G-R/3 s. 173; BAK, Zespół KL Groß-Rosen; Zawiadomienie Inspektora Obozów 

Koncentracyjnych Richarda Glücksa o nadaniu w dn. 1.9.1944 r. Fritzowi Ritterbuschowi odznaczenia 

Kriegsverdienstkreuz II Klasse mit Schwertern, sygn. NS.4/G-R/3 s. 173a; BADH. Różne


dokumenty osobowe esesmanów; Listy oficerów SS z Kommandantur-Stab KL Groß-Rosen z 

4.5.1944 r. oraz 23.11.1944 r., sygn. ZB 6687 s. 106a; BDC, Akta osobowe Fritza Ritterbuscha, 

sygn. SSO-036B. 

Rittinghaus Helmut. SS-Hauptsturmführer. Urodzony 25 sierpnia 1908 roku 

w Dahlbruch w Westfalii, był z zawodu farmaceutą. Członek NSDAP od 1 

grudnia 1929 roku (numer partyjny 178 369 i SS od 9 listopada 1935 roku (numer 

ewidencyjny 291 339. W 1939 roku – jako rezerwista – został powołany do 

czynnej służby w SS-Verfügungstruppen/Waffen-SS. Do 4 października 1940 

roku zatrudniony był w Inspektoracie Sanitarnym Oddziałów Waffen-SS (Sanitätsinspektion 

der Waffen-SS), skąd przeniesiono go do Komendantury 

Głównych Magazynów Zaopatrzenia Sanitarnego SS (Kommandantur SS- 

Haupt-Sanitäts-Lager) w Berlinie. 13 lutego 1942 roku został odkomenderowany 

do Inspektoratu Obozów Koncentracyjnych w Oranienburgu i przydzielony 

jako kierownik apteki do KGL/KL Lublin/Majdanek. Funkcję tę pełnił od lutego 

1942 do 25 maja 1944 roku, po czym przeniesiono go do 20. Ochotniczej 

Dywizji Grenadierów Waffen-SS „Estonia”. W dywizji tej służył do 1 stycznia 

1945 roku, następnie wcielono go do 103. batalionu sanitarnego SS (103. SS- 

Sanitäts-Oberstaffel). Odznaczony m.in. Wojennym Krzyżem Zasługi II Klasy z 

Mieczami. 

APMM, Zbiór mikrofilmów, sygn. XVIII-842; BDC, Akta osobowe Helmuta Rittinghausa, 


Ruppert Wilhelm Friedrich. SS-Obersturmführer. Urodzony 2 lutego 1905 

roku we Frankenthal w Palatynacie, z zawodu elektrotechnik. Członek NSDAP 

i SS od 1 stycznia 1931 roku (numer partyjny 414 280, numer ewidencyjny w 

SS 7 282). Do zawodowej służby w SS wstąpił 14 kwietnia 1933 roku. W latach 

1940 – 1941 należał do sztabu komendantury KL Dachau, gdzie odpowiadał za 

stan techniczny obozowych urządzeń elektrycznych (Elektroingenieur), po 

czym został odkomenderowany do jednej z dywizji Waffen-SS, z którą walczył 

na froncie wschodnim. W 1942 roku został z niej przeniesiony go do KL Lublin/Majdanek 

na stanowisko oficera odpowiedzialnego za sprawność urządzeń 

technicznych w obozie (Lageringenieur), a następnie został zwierzchnikiem 

nowo utworzonej sekcji technicznej (Technische Abteilung), podporządkowanej 

wydziałowi IV. Od maja do lipca 1944 roku zajmował stanowisko Lagerführera 

podobozu „Warschau” (łącząc je z obowiązkami dowódcy kompanii wartowniczej) 

podporządkowanego organizacyjnie obozowi na Majdanku. W lipcu 1944 

powrócił do KL Dachau, gdzie objął funkcję jednego z zastępców kierownika 

wydziału III. Odznaczony m.in. Medalem za Aneksję Czeskich Sudetów oraz 

Medalem za Udział w Walkach na Froncie Wschodnim. Po wojnie został skazany 

na karę śmierci. Wyrok wykonano 28 maja 1946 roku. 

185

186 


APMM, Zbiór fotokopii, sygn. XIX-34; APMM, Zbiór mikrofilmów, sygn. XVIII-842; 

APMO, Allgemeine Erlasse des RSHA, sygn. D-RF-3/RSHA/117/2, k. 158, 171; BDC, Akta 

osobowe Wilhelma Rupperta, sygn. SSO-056B. 

Schmidt Heinrich Ernst. SS-Hauptsturmführer. Urodzony 27 marca 1912 roku 

w Altenburg/Turyngia. Doktor medycyny. W latach 1926 – 1927 należał do 

paramilitarnej organizacji „Stalowy Hełm” (Stahlhelm), zaś między 1 maja 

1931 a 30 sierpnia 1931 roku do Oddziałów Szturmowych (Sturmabteilungen). 

Członek NSDAP od 1 czerwca 1931 roku (numer partyjny 555 294) oraz SS od 

1 września 1931 roku (numer ewidencyjny 23 069). Od 16 czerwca 1941 roku 

był w rezerwistą w czynnej służbie w Waffen-SS. W styczniu 1942 roku był 

funkcjonariuszem wydziału V zatrudnionym jako lekarz SS w KL Buchenwald, 

a od maja 1942 do 1 grudnia 1943 roku pełnił obowiązki SS-Lagerarzta w KL 

Lublin/Majdanek, skąd został przeniesiony na stanowisko lekarza SS do KL 

Warschau. Od lutego 1944 do 25 czerwca 1944 roku kierował obozową służbą 

zdrowia w KL Groß-Rosen, a następnie – do końca września 1944 roku – sprawował 

tu funkcję SS-Lagerarzta. Z obozu w Rogoźnicy przeniesiono go do 

Urzędu D III (Amt D III) w SS-WVHA. W 1945 roku był lekarzem obozowym 

SS w KL Mittelbau, w tym – od lutego 1945 roku – w nowo utworzonym podobozie 

„Boelke-Kaserne”. W 1945 roku był również lekarzem obozowym SS w 

KL Bergen-Belsen. Odznaczony m.in. Wojennym Krzyżem Zasługi II Klasy z 

Mieczami. 

APMM, Zbiór mikrofilmów, sygn. XVIII-842; APMM, Zbiór fotokopii, Instrukcja alarmowa 

z 3.9.1942 r., sygn. 167, cz. IV; AGK, Zbiór mikrofilmów, Lista członków Kommandantur-Stab 

KL Mittelbau z 26.3.1945, sygn. M-253, kl. 69; BAK, Zespół KL Groß-Rosen, Zawiadomienie 

Inspektora Obozów Koncentracyjnych z 24.4.1944 r. o przyznaniu Heinrichowi Schmidtowi 

Kriegsverdienstkreuz II Klasse mit Schwertern, sygn. NS.4/G-R/3, k. 169; BADH, Lista oficerów 

z KL Groß-Rosen z 27.9.1944 r., sygn. ZB 6687, s. 108; ZLL, Verfahren Staatsanwaltschaft 

Lüneburg 2a Js 158/67, Sygn. LB IV 404 AR 845/67 Bl. 21; ZLL, Vernehmung im Verfahren 

Zentralstelle Köln 24 Js 976/61 betr. KZ Buchenwald, abgehaftet in den Akten zum Ermittlungsverfahren 

Staatsanwaltschaft München I 320 u Js 204 658/76 gegen Unbekannt wegen 

Verdachts des Mordes im NL Kaufering II des KZ Dachau, sygn. LB 410 AR-Z 189/76 Bd. 1 Bl. 

83-88; BDC, Unterlagen des Rasse- und Siedlungshauptamts/RuSHA, sygn. RS; BDC, Akta 

osobowe Heinricha Schmidta, sygn. SSO-086B. 

Schramm Kuno. SS-Untersturmführer. Urodzony 11 maja 1905 roku w Zella 

w Turyngii, magazynier. Członek NADAP od 1 maja 1933 roku (numer partyjny 

2 553 999). W tym samym dniu wstąpił do SS, gdzie otrzymał numer ewidencyjny 

71 688. 1 lipca 1933 roku wstąpił do zawodowej służby w SS i otrzymał 

przydział do KL Dachau. W latach 1940 – 1941 roku pełnił m.in. funkcję 

podoficera raportowego SS (SS-Rapportführer). Stąd przeniesiono go do KL 

Groß-Rosen, gdzie 14 sierpnia 1941 roku objął stanowisko zastępcy kierownika


obozu do spraw zatrudnienia więźniów. Przebywał tu do 1 września 1942 roku, 

a następnie odszedł na placówkę kierownika departamentu gospodarczego (Der 

Wirtschafter) przy Urzędzie Wyższego Dowódcy SS i Policji „Wschód” w Generalnym 

Gubernatorstwie (Der Höhere SS- und Polizeiführer „Ost” im Generalgouvernement/Der 

Wirtschafter) z jednoczesnym odkomenderowaniem na 

stanowisko zastępcy kierownika wydziału IIIa w KGL/KL Lublin/Majdanek. 

Od 1 kwietnia 1943 do 5 czerwca 1944 roku był funkcjonariuszem Urzędu D II 

w SS-WVHA, jednocześnie zajmując stanowisko zastępcy Lagerführera odpowiedzialnego 

za pracę więźniów w KL Neuengamme. Z obozu tego odszedł do 

KL Dachau, w którym do 15 listopada 1944 roku pełnił taką samą funkcję, a 

następnie przeniesiono go do 18. zapasowego batalionu grenadierów pancernych 

SS, wchodzącego organizacyjnie w skład 18. Ochotniczej Dywizji Grenadierów 

Pancernych SS „Horst Wessel” (18. Freiwilligen Panzergrenadier- 

Division „Horst Wessel”/SS-Panzergrenadier Ersatz-Bataillon 18). W pododdziale 

tym służył do 24 listopada 1944 roku, a następnie został przeniesiony do 

komendantury szkoły strzeleckiej Wehrmachtu (Wehrmachtsschiessenschule/Kommandantur) 

w Pölzig. Odznaczony m.in. Krzyżem Żelaznym II Klasy, 

Krzyżem Zasługi Wojennej II Klasy z Mieczami, Medalem za Włączenie Austrii 

do Niemiec oraz Medalem za Aneksję Czeskich Sudetów. 

APMM, Zbiór fotokopii, Instrukcja alarmowa z 3.9.1942 r., sygn. XIX-167, cz. IV; BAAL, 

Zespół KL Groß-Rosen; Pismo Inspektoratu Obozów Koncentracyjnych do komendanta KL 

Groß-Rosen z 14.8.1941 r., sygn. NS.3/G-R/3, s. 15; BAAL, Akta osobowe Kuno Schramma, 


Schütz Karl Philip Theodor. SS-Obersturmführer. Urodzony 11 marca 1906 

roku w Stentershausen. Doktor stomatologii. Członek NSDAP od 1 kwietnia 

1933 roku (numer partyjny 2 231 125). Do SS wstąpił 1 kwietnia 1933 roku 

(numer ewidencyjny 119 574). Między 28 września a 5 listopada 1938 roku 

służył, jako rezerwista – w Oddziałach Dyspozycyjnych SS; brał udział w aneksji 

czeskich Sudetów. We wrześniu 1939 roku został wcielony ponownie do 

czynnej służby SS-Verfügungstruppen. Do listopada 1941 roku służył w I pułku 

SS „Nordland” (I SS-Regiment „Nordland”), który włączono w lutym 1941 

roku w skład Dywizji Grenadierów Pancernych SS „Wiking” (SS- 

Panzergrenadier Division „Wiking”), skąd przeniesiono go do zapasowego batalionu 

sanitarnego SS (SS-Sanitäts-Ersatz-Bataillon) w Oranienburgu. 28 listopada 

1941 roku został stamtąd odkomenderowany do Inspektoratu Obozów 

Koncentracyjnych i przeniesiony do KGL Lublin/Majdanek. W listopadzie 

1942 roku oddelegowano go na krótko do KL Niederhagen-Wewelsburg, skąd 

po miesiącu powrócił na poprzednie stanowisko w obozie w Lublinie i piastował 

je do 22 lipca 1943 roku, po czym odszedł do Policyjnej Dywizji Grenadierów 

Pancernych SS (SS-Polizei Panzergrenadier Division). Służył w niej do 6 

187

188 


października 1944 roku. Następnie wcielono go do 500. specjalnej kompanii 

stomatologicznej w Pradze (500. Zahnärtzliche Einsatz-Abteilung Prag). 

APMM, Zbiór mikrofilmów, sygn. XVIII-842; BDC, Akta osobowe Karla Schütza, sygn. 

SSO-108B. 

Siegmann Wilhelm. SS-Obersturmführer. Urodzony 16 sierpnia 1898 roku w 

Oebisfelde koło Gerdelegen, z zawodu ślusarz. W 1916 roku został powołany 

do szkoły podoficerskiej w Poczdamie (Unteroffizierschule Potsdam), a następnie 

wcielono go do 26. pułku piechoty (26. Infanterieregiment), z którym walczył 

na froncie I wojny światowej. Ostatecznie – do kapitulacji Niemiec w listopadzie 

1918 roku – służył okresowo na okręcie „Derfflinfer”. W 1919 roku 

wstąpił do legionu ochotniczego (Freikorps) „Grenzschutz Baltenland”, a w 

latach 1930 – 1932 należał do Sturmabteilungen. Członek NSDAP od 1 stycznia 

1930 roku (numer partyjny 413 945), natomiast 1 lipca 1932 roku został 

przyjęty do SS (numer ewidencyjny 49 125), po czym przydzielono go do 24. 

pułku tej organizacji w Oldenburgu. 16 stycznia 1940 roku został wcielony do 

czynnej służby w Waffen-SS i w kwietniu 1941 roku dowodził jedną z kompanii 

w KL Neuengamme. Z obozu tego odkomenderowano go na identyczne 

stanowisko do FKL Ravensbrück, które zajmował do 2 października 1941 roku, 

po czym został mianowany zastępcą dowódcy 2. kompanii wartowniczej w KL 

Auschwitz. Do 19 listopada 1941 roku był krótko dowódcą 5. kompanii w tym 

obozie, a następnie został przeniesiony do KGL Lublin/Majdanek na stanowisko 

zwierzchnika pododdziału szkoleniowego (4. Ausbildungskompanie). Od 

20 kwietnia 1942 do 15 czerwca 1942 roku dowodził 2. kompanią w KL Auschwitz, 

a następnie – do 30 lipca 1942 roku – pełnił taką samą funkcję w 3. 

kompanii wartowniczej, po czym został przeniesiony do załogi wartowniczej 

KL Sachsenhausen. W okresie od 20 listopada 1942 do 30 stycznia 1944 roku 

stał na czele 2. kompanii w KL Lublin/Majdanek, a następnie 5. kompanii w 

tym obozie, przy czym jednocześnie zajmował stanowisko Lagerführera podobozu 

„Radom” w Radomiu, które piastował do 21 lipca 1944 roku. Następnie 

odkomenderowano go do załogi wartowniczej SS w KL Mauthausen, gdzie 

dowodził pododdziałem stacjonującym w podobozie „Ebensee” i gdzie funkcję 

tę łączył z obowiązkami jego kierownika. Odznaczony m.in. Krzyżem Żelaznym 

II Klasy, Krzyżem Honorowym za Udział w Walkach na Froncie oraz 

Pierścieniem Honorowym SS. 

A. Lasik: Załoga SS w KL Auschwitz..., s. 166, 167, 174; APMM, SS-Totenkopfsturmbann 

KL Lublin, Plany szkolenia 1941-1942. Korespondencja 1943-1944, sygn. I f 3, s. 11, 12, 221; 

APMM, Plany służby i listy imienne zdolnych do służby SS-manów, SS-Totenkopfsturmbann KL 

Lublin 1942-1944, sygn. I f 15, vol. 2, s. 16, 18, 21, 22, 28, 29; APMO, Zbiór mikrofilmów, sygn. 

XVIII-842; APMO, Książka uwag dowódcy służby wartowniczej, Wpisy 18.12.1941 r., 5.5.1942


r., 5.6.1942 r. oraz 13.7.1942 r., sygn. D.Au.I-1/2a; APMO, Lista UNWCC, sygn. 22001/Dpr- 

ZOd/36, s. 13; APMM, Lista oficerów batalionu wartowniczego w KL Lublin z 20.8.1943 r., 

Plany służby i imienne listy zdolnych do służby SS-manów SS-Totenkopfsturmbann KL Lublin 

1942-1943, sygn. I f 15, vol. 2.; AGK, Zbiór mikrofilmów, sygn. M-639, kl. 24; AGK, Zespół CA 

MSW, sygn. 961/2, s. 77; AGK, Zespół KL Auschwitz; Listy płacy 2. kompanii wartowniczej, 

sygn. 42, s. 18, 24; AGK, Zespół KL Auschwitz; Listy płacy 2. kompanii wartowniczej, sygn. 43 

s. 89, 105, 116; AGK, Vorschlagliste Nr. 4 für die Verleihung des Kriegsverdienstkreuz II Klasse 

mit Schwertern vom 20.12.1943, sygn. I/5, s. 39; BADH, Zbiór mikrofilmów, karta osobowa 

Wilhelma Siegmanna, sygn. P-95; CHDK, Różne dokumenty osobowe esesmanów; Stärkrmäßige 

Veränderungen im Monat November 1942, sygn. Fond 1367 opis 1, t. 79; CHDK, Dokumenty 

SS-Bauleitung KL Auschwitz, Kommandantur-Sonderbefehl KL Auschwitz z 20.11.1941 r., 

sygn. Fond 502 opis 1, t. 32; BDC, Akta osobowe Wilhelma Siegmanna, sygn. SSO-135B. 

Strippel Arnold. SS-Obersturmführer. Urodzony 2 czerwca 1911 roku w 

Unhausen koło Fitzler/Homburg, z zawodu cieśla. Członek NSDAP od 1 maja 

1935 roku (numer partyjny 4 330 442). 1 czerwca 1934 wstąpił do Oddziałów 

Wartowniczych SS (numer ewidencyjny 236 290) i został wcielony do III Oddziału 

Wartowniczego SS „Saksonia” (III SS-Wachtruppe „Sachsen”), stacjonującego 

przy KL Sachsenburg. W 1938 roku był członkiem 3. pułku SS- 

Totenkopf „Turyngia” (3. SS-Totenkopfstandarte „Thüringen”) zabezpieczającego 

KL Buchenwald, następnie przeniesiono go do sztabu komendantury tego 

obozu, na stanowisko podoficera raportowego SS (SS-Rapportführer). Po utworzeniu 

KL Natzweiler objął w nim funkcję sierżanta sztabowego komendantury 

(SS-Stabsscharführer/Kommandantur), skąd w czerwcu 1942 roku odszedł do 

KL Lublin/Majdanek. Pełnił tu funkcje kierownika pola więźniarskiego (Feldführer) 

oraz zastępcy kierownika wydziału III (2. Schutzhaftlagerführer). 5 lipca 

1943 roku objął takie samo stanowisko w FKL Ravensbrück. Piastował je krótko, 

gdyż po kilku dniach przeniesiono go do KL Herzogenbusch jako kierownika 

wydziału III. Po likwidacji tego obozu w październiku 1944 roku odszedł do 

KL Neuengamme, gdzie do maja 1945 roku był zastępcą kierownika wydziału 

III i jednocześnie zwierzchnikiem wszystkich podobozów. Odznaczony m.in. 

Wojennym Krzyżem Zasługi II Klasy z Mieczami. Po wojnie został skazany na 

10 lat więzienia, a w procesie załogi KGL/KL Lublin/Majdanek w Düsseldorfie 

30 czerwca 1981 roku na 3 lata i 6 miesięcy więzienia. 

G. Schwarberg: Dzieciobójca. Eksperymenty lekarza SS w Neuengamme. Warszawa 1987, 

passim; APMM, Zbiór mikrofilmów, sygn. XVIII-842; APMM, Zbiór fotokopii, Instrukcja alarmowa 

z 3.9.1942 r., sygn. 167, cz. IV; BAK, Zespół SS-WVHA, sygn. NS.3/1570; BDC, Akta 

osobowe Arnolda Strippla, sygn. SSO-166B. 

Ternes Anton. SS-Obersturmführer. Urodzony 8 lutego 1892 roku w Trier 

(pol. Trewir), był z zawodu rewidentem księgowości i kupcem. Od 1 października 

1910 do 30 września 1911 roku służył w 29. pułku piechoty (29. Infanterieregiment), 

a w latach 1914 – 1918 w 60. pułku piechoty (60. Infanterieregi- 

189

190 


ment) i brał udział w I wojnie światowej, którą zakończył w stopniu porucznika 

rezerwy (Leutnant der Reserve). Członek NSDAP od 1 listopada 1931 roku 

(numer partyjny 760 877) i SS z przydziałem do 2. pułku SS z siedzibą dowództwa 

we Frankfurcie nad Menem (numer ewidencyjny 71 913). Do 5 listopada 

1942 roku służył w Wehrmachcie, skąd przeniesiono go do czynnej służby w 

Waffen-SS z przydziałem do Urzędu A III – Zagadnienia prawne (Amt A III – 

Rechtsamt) w SS-WVHA, a stamtąd do KL Lublin/Majdanek, gdzie pełnił 

funkcję zastępcy szefa wydziału IV i kierownika księgowości obozowej (Stellvertreter 

des Leiters der Abteilung Verwaltung und Leiter der Buchungsstelle). 

Odznaczony m.in. Krzyżem Żelaznym II Klasy, Krzyżem Honorowym za 

Udział w Walkach na Froncie oraz Czarną Odznaką za Rany. Po wojnie został 

skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano 3 grudnia 1944 roku. 

Majdanek. Rozprawa przed Specjalnym Sądem Karnym w Lublinie, Biblioteczka Związku Patriotów 

Polskich. [b.m.d.w.], s. 20-26; APMM, Zbiór mikrofilmów, sygn. XVIII-852; APMM, 

Zbiór fotokopii, sygn. XIX-167, część IV. Protokół przesłuchania Antona Ternesa; AGK, Akta 

sprawy karnej przeciwko Antonowi Ternesowi, sygn. SSKL-293, s. 33, 34, 113, 114; BAAL, 

Akta osobowe Antona Ternesa, sygn. RS. 

Thumann Anton. SS-Obersturmführer. Urodzony 31 października 1913 roku 

w Pfaffenhofen w Górnej Bawarii, z zawodu stolarz. Członek NSDAP od 1 

maja 1933 roku (numer partyjny 1 726 633) i SS od kwietnia 1932 roku (numer 

ewidencyjny 24 444) z przydziałem do 34. pułku (34. SS-Standarte) w Weilheim. 

20 kwietnia 1933 roku wstąpił do służby zawodowej i otrzymał przydział do 

I oddziału SS-Totenkopf „Górna Bawaria (I SS-Totenkopfverband „Oberbayern”), 

stacjonującego przy KL Dachau. W okresie między 15 lutego 1937 a 12 

maja 1940 roku należał do komendantury KL Dachau, gdzie pełnił m.in. funkcję 

pisarza (Kommandantur Schreiber). 27 lipca 1940 roku odkomenderowano 

go do Inspektoratu Obozów Koncentracyjnych, a stamtąd – 2 sierpnia 1940 

roku – przeniesiono jako kierownika (Lagerführer) do podobozu KL Sachsenhausen 

„Groß-Rosen” w Rogoźnicy. Po uzyskaniu przez obóz samodzielności 

organizacyjnej został w nim kierownikiem wydziału III (1. Schutzhaftlagerführer), 

łącząc tę funkcję czasowo – od 7 października 1941 roku – ze stanowiskiem 

oficera odpowiedzialnego za zatrudnienie więźniów (Schutzhaftlagerführer-Einsatzführer, 

Schutzhaftlagerführer „E”). Szefem wydziału III w 

omawianym obozie był do 17 lutego 1943 roku, po czym objął taką samą funkcję 

w KL Lublin/Majdanek, i pełnił ją do 9 marca 1944 roku. Awansował tu do 

stopnia SS-Obersturmführera. Po krótkim pobycie w KL Auschwitz II – Birkenau, 

16 kwietnia 1944 roku mianowano go kierownikiem wydziału III w KL 

Neuengamme, gdzie przebywał do likwidacji tego obozu. Odznaczony m.in. 

Medalem za Włączenie Austrii do Niemiec oraz Medalem za Aneksję Czeskich 

Sudetów. Po wojnie, w dniu 1 maja 1946 roku, został skazany przez brytyjski


trybunał wojskowy w procesie załogi KL Neuengamme na karę śmierci. Wyrok 

wykonano 8 października 1946 roku. 

H. Domański, W. Rzewuski: Procesy zbrodniarzy..., s. 39; G. Schwarberg: Dzieciobójca..., 

passim; APMO, Materiały procesowe, sygn. Mat./296, poz. 557; APMM, Zbiór mikrofilmów, 

sygn. XVIII-842; ibidem, SS-Totenkopfsturmbann – Korespondencja, imienne listy SS-manów 

KL Lublin 1941-1944, sygn. I f 5; AGK, Zbiór mikrofilmów, sygn. M-639, kl. 24; AGK, Akta 

badawczo-dokumentacyjne, sygn. Bd-3757; BAK, Zespół KL Groß-Rosen, Vorschlagliste Nr. 3 

für die Verleihung des Kriegsverdienstkreuz II Klasse mit Schwertern für Angehöriger der SS- 

Verfügungstruppen/SS-Totenkopfverbände und SS-Junkerschulen vom 21.11.1941, sygn. 

NS.4/G-R/3, k. 39, 40; BDC, Akta osobowe Antona Thumanna, sygn. SSO-182B. 

Tietze Walter. SS-Untersturmführer. Urodzony 24 kwietnia 1911 roku w 

Lesznie Wielkopolskim (niem. Lissa), z zawodu kierownik mleczarni. Do Allgemeine-SS 

wstąpił w październiku 1939 roku (numer ewidencyjny 420 956) i 

został przydzielony do 104. pułku Powszechnej SS w Poznaniu. W okresie między 

21 listopada 1939 a 26 sierpnia 1940 roku służył w SS- 

Verfügungstruppen/Waffen-SS, po czym został zdemobilizowany. 29 kwietnia 

1941 roku powołano go ponownie do formacji zbrojnej SS, a w okresie od 17 

maja 1943 do 11 sierpnia 1943 roku był słuchaczem 3. kursu dla specjalistów 

SS w Szkole Oficerów SS w Brunszwiku, po ukończeniu którego przeniesiono 

go do KL Lublin/Majdanek. W obozie tym od 12 sierpnia 1943 do 22 lipca 

1944 roku był kierownikiem obozowego gospodarstwa rolnego. Po likwidacji 

obozu został wcielony do zapasowego batalionu SS 18. Ochotniczej Dywizji 

Grenadierów Pancernych SS „Horst Wessel” (18. SS-Freiwilligen Panzergrenadier 

Division „Horst Wessel”/SS-Ersatz-Bataillon), w której służył do 30 października 

1944 roku. Następnie przeniesiono go do 5. Dywizji Pancernej SS 

„Wiking” (5. SS-Panzer Division „Wiking”). Walcząc w jej szeregach poległ w 

dniu 6 stycznia 1945 roku. 

APMM, Zbiór mikrofilmów, Lista członków Kommandanturstab KL Lublin, sygn. XVIII- 

842; BAAL, Akta osobowe Waltera Tietze, sygn. SSO-183B. 

Trzebinski Alfred Albrecht Josef. SS-Hauptsturmführer. Urodzony w Jutrosinie 

koło Rawicza (niem. Jutroschin bei Rawitsch) w Wielkopolsce. Doktor 

medycyny. Do NSDAP wstąpił 1 lutego 1933 roku (numer ewidencyjny 

1 447 570). Członek SS od 10 września 1932 roku z przydziałem do batalionu 

sanitarnego SS w 91. pułku Allgemeine-SS w Wittenbergu (91. SS-Sanitäts- 

Oberstaffel). Między 19 lipca a 18 września 1937 roku służył w 11. pułku piechoty 

(11. Infanterieregiment) Wehrmachtu jako gefrajter rezerwy. 27 maja 

1941 roku został powołany do czynnej służby w Waffen-SS. W lipcu 1941 roku 

był lekarzem obozowym w KL Auschwitz, a od 9 kwietnia 1942 do 10 sierpnia 

1942 roku pełnił funkcję kierownika obozowej służby zdrowia SS w KGL Lu- 

191

192 


blin/Majdanek, skąd przeniesiono go na stanowisko naczelnego lekarza garnizonu 

SS do KL Neuengamme, które piastował od 1 września 1942 do 4 maja 

1945 roku. Po wojnie– w dniu 1 maja 1946 roku – został skazany przez brytyjski 

trybunał wojskowy w procesie załogi KL Neuengamme na karę śmierci. 

Wyrok wykonano 8 października 1946 roku. 

S. Sterkowicz: Lekarze-mordercy spod znaku swastyki. Toruń 1996, s. 278-284; G. Schwarberg: 

Dzieciobójca..., passim; AGK, Archiwum Jana Sehna, sygn. 9, s. 70; AGK, Zbiór mikrofilmów, 

sygn. M-1010 kl. 210; AGK, Akta procesowe, sygn. SWKr-46; AGK, Kartoteka KiW, 

sygn. 1 GVSan. 4196; APMM, Zbiór fotokopii, Instrukcja alarmowa z 3.9.1942 r., sygn. 167, cz. 

IV; BDC, Akta osobowe Alfreda Trzebinski’ego, sygn. SSO-191B. 

Ulbrich Karl. SS-Hauptsturmführer. Urodzony 16 lutego 1898 roku w Gozdnicy 

(niem. Freiwaldau) na Śląsku, z zawodu inżynier. Brał udział w I wojnie 

światowej jako gefrajter w 58. pułku piechoty. W 1931 roku wstąpił do SS 

(numer ewidencyjny 26 827) i wcielono go do 8. pułku z siedzibą w Jeleniej 

Górze (niem. Hirschberg). Członek NSDAP od 1 grudnia 1930 roku (numer 

partyjny 372 367). Między 24 sierpnia 1937 a 17 września 1937 roku służył w 

batalionie łączności (Nachrichtenbataillon) Wehrmachtu. Jak ustalono, między 

co najmniej kwietniem 1940 a marcem 1941 roku był członkiem załogi SS w 

KL Buchenwald, pełniąc funkcję dowódcy jednej z kompanii wartowniczych. 

Od 20 sierpnia 1943 roku do marca 1944 roku dowodził 1. kompanią wartowniczą 

w KL Lublin/Majdanek, a następnie – w kwietniu i maju 1944 roku stał na 

czele 4. kompanii w tym obozie. Z KL Lublin odszedł do KL Groß-Rosen, 

gdzie do 13 lutego 1945 roku łączył funkcje dowódcy kompanii i Lagerführera 

podobozu „Langenbielau I” w Bielawie. Odznaczony m.in. Wojennym Krzyżem 

Zasługi II Klasy z Mieczami. 

APMM, Zbiór mikrofilmów, sygn. XVIII-842; APMM, Zbiór fotokopii, sygn. XIX-34; 

APMM, Lista oficerów batalionu wartowniczego w KL Lublin z 20.8.1943 r., Plany służby i 

imienne listy zdolnych do służby SS-manów SS-Totenkopfsturmbann KL Lublin 1942-1943, 

sygn. I f 15, vol. 2.; AGK, Kolekcja „Ob”, sygn. Ob-87; BAK, Zespół SS-WVHA, sygn. 

NS.3/1570; BADH, Różne akta osobowe esesmanów, sygn. 6687, s. 106, 109a; BDC, Akta osobowe 

Karla Ulbricha, sygn. SSO-196B. 

Volkmann Kurt Heinrich Robert. SS-Untersturmführer. Urodzony 13 listopada 

1911 roku w Grimmen, z zawodu urzędnik. Między 1 stycznia 1931 a 1 

listopada 1931 roku należał do paramilitarnej organizacji „Stalowy Hełm” 

(Stahlhelm). Członek NSDAP od 1 maja 1937 roku (numer partyjny 4 407 301) 

oraz SS od 1 listopada 1933 roku (numer ewidencyjny 215 329) z przydziałem 

do 9. pułku Allgemeine-SS z siedzibą dowództwa w Szczecinie. Od 27 września 

do 6 listopada 1938 roku był w składzie 2. pułku SS-Totenkopf „Brandenburgia” 

(2. SS-Totenkopfstandarte „Brandenburg”), stacjonującego w KL Sach-


senhausen. Jako rezerwistę SS wcielono go ponownie do tej jednostki 6 września 

1939 roku, skąd 5 października 1939 roku przeniesiono go do 3. Pułku 

Policyjnego SS (3. SS-Polizeiregiment). 14 listopada 1939 roku wszedł w skład 

załogi SS KL Sachsenhausen, a 12 października 1940 roku został etatowym 

funkcjonariuszem SS-WVHA w Oranienburgu. 5 czerwca 1943 odkomenderowano 

go do KL Lublin/Majdanek, gdzie objął dowodzenie 4. kompanią wartowniczą, 

a w sierpniu tegoż roku stanął na czele 3. kompanii w tym obozie. 

Stanowisko to piastował do 22 lipca 1944 roku, po czym został skierowany do 

sztabu komendantury KL Stutthof, gdzie od 1 sierpnia 1944 roku pełnił funkcję 

dowódcy pododdziału wartowniczego. W okresie między 19 sierpnia 1944 a 4 

kwietnia 1945 roku był kierownikiem (Lagerführer) podobozu „Pölitz” w Policach, 

należącego do tegoż obozu. Odznaczony m.in. Medalem za Aneksję Czeskich 

Sudetów. 



sygn. I f 15, vol. 2.; APMM, Zbiór mikrofilmów, sygn. XVIII-842; AMS, Sygn. I-IB-3, Kommandanturbefehl 

nr 53 z 11.8.1944 r.; AMS, Sygn. I-IB-3, Kommandanturbefehl nr 56 z 

24.8.1944 r.; BAAL, Akta osobowe Kurta Volkmanna, sygn. RS; BDC, Akta osobowe Kurta 

Volkmanna, sygn. SSO-210B. 

Walter Rudolf. SS-Untersturmführer. Urodzony 2 grudnia 1911 roku w Litvínow 

(niem. Oberleutensdorf) w czeskich Sudetach, z zawodu technik ogrodnik. 

Członek NSDAP i Allgemeine-SS od 1 października 1938 roku (numer 

partyjny 6 710 711, numer ewidencyjny w SS 322 587). 1 września 1939 roku 

został powołany do czynnej służby w Waffen-SS i przydzielony do 10. pułku 

SS-Totenkopf (10. SS-Totenkopfstandarte) w Weimarze-Buchenwaldzie. 2 

września 1940 roku został przeniesiony do załogi wartowniczej KL Flossenbürg, 

gdzie 6 maja 1943 roku został dowódcą 2. kompanii wartowniczej. Do 

KL Lublin/Majdanek przybył z tego obozu 26 maja 1943 roku i otrzymał dowództwo 

jednej z kompanii wartowniczych. W sierpniu 1943 roku mianowano 

go zastępcą zwierzchnika 2. kompanii w tym obozie. Stanowisko to piastował 

do 30 stycznia 1944 roku, a następnie został dowódcą pododdziału. 9 marca 

1944 roku został zwierzchnikiem wydziału III. Od 25 maja 1944 roku stanowisko 

to łączył z obowiązkami zwierzchnika wydziału I – adiutanta komendanta 

obozu. Członek organizacji Lebensborn. Zaginął 25 lipca 1944 roku, w czasie 

likwidacji KL Lublin. 



sygn. I f 15, vol. 2.; APMM, Zbiór mikrofilmów, sygn. XVIII-842; BAAL, Akta osobowe Rudolfa 

Waltera, sygn. SSO-219B. 

193

194 


Weighardt Fritz Gustav. SS-Hauptscharführer. Urodzony 18 stycznia 1891 

roku w Pristram koło Nimptsch (pol. Niemcza) na Dolnym Śląsku, z zawodu 

hotelarz. W latach 1910 – 1918 służył w armii niemieckiej i brał udział w I 

wojnie światowej. Po jej zakończeniu był członkiem – do 1920 roku – Legionu 

Ochotniczego (Freikorps) „Eckard”. 1 maja 1937 roku wstąpił do NSDAP (numer 

partyjny 5 852 348), a 7 marca 1940 roku został wcielony do czynnej służby 

w Waffen-SS, z przydziałem do kompanii wartowniczej w KL Flossenbürg. 

1 listopada 1941 roku przeniesiono go do oddziałów wartowniczych w KL Auschwitz, 

a 11 maja 1942 roku wcielono do 1. kompanii wartowniczej w KL 

Groß-Rosen. W 1943 roku przybył do KL Lublin/Majdanek, gdzie pełnił m.in. 

funkcję dowódcy plutonu pogotowia wartowniczego (Bereitschaftszugführer 

der Bereitschaftswache) w 1. kompanii oraz sierżanta sztabowego w 3. kompanii. 

9 marca 1944 roku powierzono mu dowództwo 2. kompanii wartowniczej. 

W KL Lublin/Majdanek przebywał do 22 lipca 1944 roku. 

APMM, Akta osobowe Fritza Gustava Weighardta, sygn. I f 16, vol. 8; APMM, Plany szkolenia 

1941-1942, Korespondencja 1943-1944, sygn. I f 3, s. 7; APMM, SS-Totenkopfsturmbann – 

Korespondencja, imienne listy SS-manów KL Lublin 1941-1944, sygn. I f 5; APMM, Rozkłady 

służby i hasła SS-Totenkopfsturmbann – Korespondencja, imienne listy SS-manów 1941-1944, 

sygn. I f 7, s. 147; APMM, Plany służby i imienne listy zdolnych do służby SS-manów SS- 

Totenkopfsturmbann KL Lublin 1942-1943, sygn. I f 15, vol. 2; APMM, Zbiór mikrofilmów, 

sygn. XVIII-842; APMO, Bekleidungsnachweis, sygn. D.Au.I-4/759. 

Weiß Martin Gottfried. SS-Sturmbannführer. Urodzony 3 czerwca 1905 roku 

w Weiden w Górnym Palatynacie, z zawodu inżynier elektryk. Członek 

NSDAP od sierpnia 1926 roku (numer partyjny 43 136). Od lipca 1926 do 

grudnia 1927 roku należał do Sturmabteilungen. Członek SS od 1 kwietnia 

1932 roku (numer ewidencyjny 31 147) z przydziałem do 31. pułku tej organizacji 

w Landshut. Od marca 1933 roku służył w policji pomocniczej (Hilfspolizei) 

w Weiden, skąd 11 kwietnia 1933 roku przeniesiono go do czynnej służby 

w SS z przydziałem do I oddziału wartowniczego „Górna Bawaria” stacjonującego 

w KL Dachau (SS-Wachtruppe „Oberbayern”), gdzie od 10 maja 1933 do 

końca marca 1938 roku był odpowiedzialny za funkcjonowanie urządzeń technicznych 

(Lageringenieur) obozu. Od 1 września 1938 do 4 czerwca 1940 roku 

był w KL Dachau adiutantem komendanta, a następnie przeniesiono go na stanowisko 

komendanta KL Neuengamme. Funkcję tę pełnił do 1 września 1942 

roku, po czym odszedł na takie samo stanowisko do KL Dachau. Komendantem 

tego obozu był do 1 listopada 1943 roku – z krótką przerwą pod koniec kwietnia 

1942 roku, gdy odkomenderowano go czasowo do tworzenia nowo powstałego 

KL Arbeitsdorf-Fallersleben, kiedy to objął stanowisko komendanta KL 

Lublin/Majdanek, które piastował do 15 maja 1944 roku, po czym odkomenderowano 

go do Grupy Urzędów D – Obozy koncentracyjne w SS-WVHA jako


oficera do zadań specjalnych (zur besonderen Verwendung), którym był do 2 

maja 1945 roku. Członek organizacji Lebensborn. Odznaczony m.in. Wojennym 

Krzyżem Zasługi II i I Klasy z Mieczami, Węgierskim Krzyżem Oficerskim 

Orderu Zasługi (Offizierskreuz des Ungarischen Verdienstordens), Pierścieniem 

Honorowym SS oraz Szpadą Honorową SS. Po wojnie został skazany 

w procesie załogi SS KL Dachau przez amerykański trybunał wojskowy na karę 

śmierci. Wyrok wykonano 29 maja 1946 roku. 

J. Tuchel: Die Kommandanten des Konzentrationslager Dachau. „Dachauer Hefte. Studien 

und Dokumente zur Geschichte der nationalsozialistischen Konzentrationslager”, Heft 10: Täter 

und Opfer. Dachau 1994, s. 86-88; Tenże: Die Inspektion der Konzentrationslager 1938-1945..., 

s. 217; Dienstalterliste der Schutzstaffel der NSDAP, Stand vom 1.12.1938, s. 226, 227; Dienstalterliste 

der Schutzstaffel der NSDAP, Stand vom 1. Okt. 1942, s. 78; Dienstalterliste der 

Schutzstaffel der NSDAP, Stand vom 1.Okt.1943, s. 57; APMM, Zbiór mikrofilmów, sygn. XVIII- 

842; APMM, Zbiór kserokopii, sygn. 759; APMO, Allgemeine Erlasse des RSHA, Dokument z 

1.7.1940 r., sygn. D-RF-3/RSHA/117/2, s. 165, 178; BAK, Zespół SS-WVHA, Pismo szefa SS- 

WVHA SS-Gruppenführera Oswalda Pohla z dn. 26.10.1943 r. skierowane do komendantów 

obozów koncentracyjnych w sprawie zmian zakwaterowania i wyżywienia więźniów, sygn. 

NS.3/386, s. 102; BDC, Akta osobowe Martina Weißa, sygn. SSO-231B. 

Wimmer Sebastian. SS-Hauptsturmführer. Urodzony 5 stycznia 1902 roku w 

Dingolfing w Bawarii, z zawodu policjant. Od 1 marca 1923 do 28 lutego 1935 

roku służył w policji krajowej w Monachium, w randze starszego wachmistrza 

(Oberwachtmeister). Zawodowy członek SS od 1 marca 1935 roku (numer ewidencyjny 

264 374) z przydziałem do I pułku SS-Totenkopf „Górna Bawaria” (I 

SS-Totenkopfstandarte „Oberbayern”) stacjonującego w KL Dachau. Początkowo 

był oficerem SS (SS-Führer), a od 1 lutego 1939 roku – oficerem w batalionie 

specjalnym (Führer in SS-Einsatz-Sturmbann) tegoż pułku. Jesienią 1939 

roku wcielono go do 3. Dywizji Pancernej SS „Totenkopf” (3. SS-Panzer Division 

”Totenkopf”). Od 26 stycznia 1942 do 7 września 1942 roku służył w Dywizji 

Pancernej SS „Das Reich” (2. SS-Panzer-Division „Das Reich”), skąd 

przeniesiono go ponownie do 3. Dywizji Pancernej SS „Totenkopf”. 8 września 

1942 roku został etatowym funkcjonariuszem SS-WVHA, skąd 20 września 

1942 roku przeniesiono go na stanowisko kierownika wydziału III w KGL Lublin/Majdanek. 

Funkcję tę pełnił do 16 lutego 1943 roku. 1 marca 1943 roku 

został zastępcą kierownika wydziału III KL Dachau, zaś między 15 marca a 

1 października 1944 roku samodzielnie nim kierował. Z obozu koło Monachium 

odszedł na stanowisko instruktora szkoły pomocniczej służby kobiet SS (SS- 

Helferinnenschule), podlegającej organizacyjnie Głównemu Urzędowi Dowodzenia 

SS (SS-Führungshauptamt). 

APMM, Zbiór mikrofilmów, sygn. XVIII-842; BAAL, Akta osobowe Sebastiana Wimmera, 


195

196 


Worster Heinrich. SS-Hauptsturmführer. Urodzony 27 listopada 1909 roku 

w Osthofen koło Wormacji, z zawodu kupiec. 1 kwietnia 1933 roku wstąpił do 

NSDAP (numer partyjny 1 667 492) oraz SS (numer ewidencyjny 114 309). Od 

9 listopada 1937 roku był oficerem w sztabie komendantury KL Dachau, a od 

maja 1939 do 15 sierpnia 1941 roku zajmował stanowisko kierownika wydziału 

IV. We wrześniu 1941 roku przeniesiono go do KGL/KL Lublin/Majdanek, 

gdzie objął taką samą funkcję i pełnił ją do 7 czerwca 1944 roku. Z obozu tego 

został przeniesiony do Waffen-SS Gebirgs Brigade, w której przebywał do 

1 stycznia 1945 roku. Następnie służył we Wschodniotureckim Oddziale Zbrojnym 

(Osttürkischen Waffenverband). Członek organizacji Lebensborn. Odznaczony 

m.in. Wojennym Krzyżem Zasługi II Klasy z Mieczami, Pierścieniem 

Honorowym SS oraz Szpadą Honorową SS. 

APMM, Zbiór mikrofilmów, sygn. XVIII-842; APMM, Zbiór fotokopii, Instrukcja alarmowa 

z 3.9.1942 r., sygn. 167, cz. IV; Dienstalterliste der Schutzstaffel der NSDAP, Stand vom 

1.12.1938, s. 278, 279; APMO, Allgemeine Erlasse des RSHA, sygn. D-RF-3/RSHA/117/2, k. 

104; BAAL, Akta osobowe Heinricha Worstera, sygn. SSO-013C.

Aleksander Lasik - Państwowe Muzeum na Majdanku

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template ?