Przemyślanie – uczestnicy bitwy pod Monte Cassino

KATOLICKIE
STOWARZYSZENIE
„CIVITAS CHRISTIANA”
Przemyśl ul. Żeromskiego 10
Tel.-fax. 670-90-63
Udział przemyślan
w bitwie o Monte Cassino
………………………………………………………………………….
Zeszyt Nr 79 – listopad 2004 r. PRZEMYŚL
…………………………………………………………………………………………………
Opracowanie: Jerzy Łobos
Wydawca: Katolickie Stowarzyszenie „Civitas Christiana”
… „Trzeba mówić, pisać
o żołnierzach z tamtych lat,
przypominać ich czyny i bohaterstwo”…
/ Ks. ppłk Jan Merta /

W roku gdy tematem wiodącym w naszej organizacji jest problematyka patriotyzmu
nie sposób pominąć bohaterów walk pod Monte Cassino, przypomnieć tamte wydarzenia
i tamtych ludzi wśród których było wielu przemyślan.
Kiedyś przed laty, gdy w obchodziliśmy kolejną rocznicę bitwy pod Monte Cassaino
goszczący w naszym Oddziale Kapelan X. ppłk Jan Merta poproszony o przypomnienie tych
wydarzeń mówił: ..” no cóż byłem tam, niczym specjalnym się nie wyróżniłem, spełniałem
tylko swoją powinność, to wszystko, ale trzeba mówić, pisać o żołnierzach z tamtych lat,
przypominać ich czyny, bohaterstwo. Wielu z nich cierpi , umiera, żyje w zapomnieniu. To
oni ponosili największe ofiary”... Dziś Ksiądz Jan z pod Monte Cassino już nie żyje , ale
słowa jego pozostały w pamięci i były dla Oddziału miejskiego Katolickiego Stowarzyszenia
Civitas Christiana w Przemyślu okazją do ich zadośćuczynienia – „ trzeba mówić
i pisać, przypominać ich bohaterstwo”
1 listopada 2007 r. około tysiąca osób: przedstawiciele polskiego duchowieństwa,
ambasady RP i stowarzyszeń polonijnych - uczestniczyło we mszy świętej na cmentarzu
wojennym na Monte Cassino. Liturgii w uroczystość Wszystkich Świętych przewodniczył
ksiądz Paweł Ptasznik, rektor polskiego kościoła w Rzymie. W kazaniu ksiądz Ptasznik
zwrócił uwagę na patriotyczny wymiar mszy, upamiętniającej żołnierzy II Korpusu. Na
zakończenie uroczystości złożono wiązanki kwiatów i wieńce na grobie generała Władysława
Andersa. Na Monte Cassino pochowano 1070 polskich żołnierzy.
6 listopada 2007 r. O. Miejski Katolickiego Stowarzyszenia „ Civitas Christiana”
w Przemyślu wspólnie z Instytutem Kresów Wschodnich im św. Bonifacego był
organizatorem sesji pt „ Udział przemyślan w bitwie o Monte Cassino ” Jakkolwiek pamięć
o zdobyciu Monte Cassino należałoby święcić w maju, to w tym roku postanowiliśmy
połączyć ją z miesiącem listopadem, gdy szczególniej myślimy o tych co odeszli – polegli
abyśmy my żyć mogli.
Sesję otworzył Przewodniczący Zarządu Miejskiego Katolickiego Stowarzyszenia
Civitas Christiana w Przemyślu kol. J. Łobos. Referaty wygłosili : M.L Włodek i J. Łobos
Monte Cassino
Monte Cassino – to nazwa wzgórza o wysokości niewiele ponad 500 m n.p.m. w Apeninach
Środkowych, pomiędzy Rzymem i Neapolem. Bitwa pod Monte Cassino (zwana także Bitwą
o Rzym) - to seria bitew pomiędzy wojskami alianckimi a Wehrmachtem. Niemcy, zdając
sobie sprawę ze strategicznego znaczenia wzgórza Monte Cassino, zbudowali na nim
(i sąsiednich wzniesieniach) pas umocnień, zwany linią Gustawa. Podejmowane kilkakrotnie
próby zdobycia wzgórza (od stycznia 1944 r.) spełzły na niczym, żadnego efektu nie
przyniosły także bombardowania lotnicze. Droga na Rzym była zamknięta.
Próba ominięcia Monte Cassino poprzez desant pod Anzio również nie przyniósł
spodziewanych rezultatów – aliantom udało się zdobyć przyczółek, ale nie osiągnęli
wyznaczonych celów i okrążenie wojsk niemieckich nie powiodło się. W tej sytuacji
dowództwo alianckie postanowiło wznowić ataki na wzgórze od południa.
Ataki prowadzono w trzech fazach, ale wszystkie uderzenia zakończyły się ich klęską. Jako
pierwsi uderzali Amerykanie (operacja Shingle) 22 stycznia 1944 roku. Pod wieczór straty
wyniosły 1050 ludzi i walkę trzeba było przerwać. Do kolejnego szturmu wysłano 34.
dywizję amerykańską. W trakcie walk pozostało zaledwie 9 proc. jej początkowej liczebności.
Tam też, wprost na klasztor, szli Gurkowie. Najlepsi z najlepszych. Nie doszli. Podobny los
spotkał nowozelandzkich Maorysów.
Drugie uderzenie (operacja Avenger) rozpoczęte 15 lutego przez 2 dywizję nowozelandzką
miało za zadanie odciążyć atakowany przez niemiecką 14. Armię przyczółek pod Anzio

(zdobyty wcześniej w ramach operacji Shingle). Mimo iż zajęto na pewien czas kluczowe
wzgórze 593, jeszcze tego samego dnia na skutek ciężkich strat i ostrzału niemieckiego
z okolicznych bunkrów wycofano się.
Alianci stracili ogółem 54 tysiące ludzi, nie zdobywając wzgórza. W korpusie
nowozelandzkim straty były tak duże, że musiano formację rozwiązać...
W tym czasie 2 Korpus Polski pod dowództwem gen. Andersa wszedł w skład 13 Korpusu
Brytyjskiego.
Po kolejnym, nieudanym natarciu generał Leese, dowódca 8 Armii brytyjskiej zwrócił się do
dowódcy 2 Korpusu Polskiego, generała dywizji W. Andersa, z propozycją zdobycia wzgórza
Monte Cassino. Generał Anders, podjął się wykonania zadania (operacja Diadem). Wybrał
natarcie na klasztor poprzez góry, uważając, że może straty będą większe, ale zwycięstwo
bardziej spektakularne, bo klasztor zaczęto uważać za fortecę nie do zdobycia.2 Korpus
Polski liczył 48 tys. żołnierzy. Byli to ludzie z Kresów Wschodnich, wywiezieni przez
NKWD na Sybir, którzy cudem przetrwali gułagi, głód i poniewierkę na „nieludzkiej ziemi”.
To Anders ich uratował, tworząc armię polską w Rosji i wyprowadzając ich na Bliski
Wschód. Dla tych ludzi słowo Ojczyzna pisane z dużej litery to znaczyło: rodzinna wioska -
ojcowizna. A każdą walkę uważali za walkę o Polskę - co miało im dać prawo powrotu
w rodzinne strony.
Pierwszy atak 2. Korpusu Polski pod dowództwem gen. Andersa rozpoczął się 11 maja.
Żołnierze mieli ciężkie zadanie. Atakowali w niemal nieosłoniętym terenie, naszpikowanym
minami, pod niemieckim ostrzałem z nadzwyczaj zmyślnie rozmieszczonych bunkrów.
Pierwszy atak poniósł dotkliwe straty, bowiem nie udało się utrzymać kluczowych pozycji jak
wzgórza "593", czy "Widmo", ale umożliwił Brytyjczykom wyparcie Niemców z dolnej
części wzgórza Klasztornego i miasta Cassino.
Drugi atak (rozpoczęty 17 maja) wreszcie przyniósł przełom. Polskie wojska wyparły po
ciężkich walkach niemiecką 1. Dywizję Spadochronową "Hermann Goering" z zajmowanych
pozycji. Nad ranem patrol 12. Pułku Ułanów Podolskich, pod dowództwem ppor. Kazimierza
Gurbiela wkroczył do ruin klasztoru. Tymczasem francuski Korpus Ekspedycyjny dokonał
znacznych postępów na zachód od Doliny Liri i zmusił Niemców do odwrotu na Linię
Hitlera.
W tej sytuacji Polacy zajęli klasztor i zatknęli na murach najpierw proporzec 12. Pułku
Ułanów, a następnie polską flagę. Kilka godzin później, na wyraźne polecenie gen. Andersa,
została obok polskiej flagi wywieszona flaga brytyjska. 18 maja 1944 roku o świcie na Monte
Cassino odegrany został hejnał mariacki, ogłaszając zwycięstwo polskich żołnierzy. Droga na
Rzym została otwarta. Polskie walki pod Monte Cassino były niezwykle krwawe, w natarciu
zginęło 924 żołnierzy, 2930 zostało rannych, a za zaginionych uznano 345. Wielokrotnie
walczono wręcz przy użyciu noży, kolb czy pięści lub strzelano do siebie z bardzo bliskiej
odległości.
Zdobycie Monte Cassino przez 2. Korpus Polski zostało wysoko ocenione przez aliantów.
Nadano im jako odznakę honorową tzw. tarczę krzyżowców brytyjskiej 8 Armii. Była ona
noszona na prawym rękawie munduru żołnierzy 2. KP. 18 maja 1944 r. po zdobyciu Monte
Cassino gen. Mark Clark (dowódca 5. armii amerykańskiej) stwierdził: „Korpus Polski,
wspaniała formacja bojowa, sprawił to, czego nie potrafiliśmy wszyscy – zdobył Monte
Cassino”. Napłynęły liczne depesze gratulacyjne m.in. od Króla Wielkiej Brytanii Jerzego VI.
Dowódca 8 Armii gen Leese oświadczył licznie przybyłym na miejsce bitwy korespondentom
zagranicznym: "...chcę wam powiedzieć ,że zdobycie Monte Cassino jest wyłącznym dziełem
Polaków. Cieszę się ,że jesteście tutaj w tak wielkim dla Polski dniu historycznym zdobycia
klasztoru Monte Cassino przez żołnierzy 2. Korpusu Polskiego ". natomiast dowódca 15.

Grupy Armii gen Alexander powiedział : "Był to wielki dzień sławy dla Polski, kiedyście
zdobyli tę warowną fortecę, którą sami Niemcy uważali za niemożliwą do zdobycia ...
Żołnierze 2 Korpusu Polskiego! Jeżeliby mi dano wybierać między żołnierzami, których bym
chciał mieć pod swoim dowództwem, wybrałbym was, Polaków, oddaję wam cześć!" (źródło:
http://www.kki.pl/piojar/brygad/brygad/cassino/cassino.html)
Polski Cmentarz Wojenny pod Monte Cassino - cmentarz polskich żołnierzy poległych
bitwie powstał na przełomie 1944 i 1945 roku, według projektu architektów Hryniewicza
i Skolimowskiego. Zbudowano go na płaskim odcinku terenu pomiędzy Monte Cassino
i wzgórzem "593", a więc w miejscu najbardziej wymownym. To właśnie tamtędy szły
główne natarcia 3. Dywizji Strzelców Karpackich. Cmentarz zbudowali żołnierze, uczestnicy
bitwy. Uroczyste oddanie nastąpiło 1 września 1945 roku. Spoczywa na nim 1051 poległych
żołnierzy Rzeczypospolitej wszystkich narodowości (Polaków, Białorusinów, Ukraińców
i Żydów) wyprowadzonych przez Władysława Andersa.
Ze względu na sytuację polityczną, weterani bitwy nie mogli powrócić po wojnie do kraju,
wielu z nich pozostało na emigracji we Włoszech i Wielkiej Brytanii. Sam gen. Anders, który
zmarł w 1970 r. w Londynie, zażyczył sobie być pochowanym wśród swoich żołnierzy pod
Monte Cassino. Jego grób stanowi centralny punkt cmentarza.
Cmentarz polskich żołnierzy ozdabia sentencja "Przechodniu powiedz Polsce, że tu leżymy
wierni jej służbie do końca". Polacy nie zapominają o poległych pod Cassino żołnierzach,
a cmentarz jest jednym z najważniejszych miejsc pamięci narodowej, bo
w świadomości Polaków bitwa o Monte Cassino była i pozostaje jednym z nielicznych
niekwestionowanych sukcesów polskiego oręża w czasie drugiej wojny światowej.
Przemyślanie – uczestnicy bitwy pod Monte Cassino
1. strzel. - Cielecki Edward
2. sierż. - Cieleń Franciszek
3. plut. - Complak Jan
4. plut. - Complak Tadeusz
5 kapr. - Demko Władysław
6. plut. - Dobrowolski Bronisław
7. st. strzel. - Dobrowolski Roman
8. płk. - Frączek Tadeusz
9. st. strzel. - Góral Jan
10. st. strzel. - Grega Leopold
11. st. sierż. - Gugula Roman
12. p.por. - Gurbiel Kazimierz
13. por. - Hanusz Aleksandra
14. por. - Jaroszczak Stanisław
15. plut. - Jaszczyszyn Michał
16. mjr. - Kiczan Stanisław
17. plut. - Klucznik Stanisław
18. plut. podch.- Kostiuk Jerzy
19. - - Kosik Mieczysław
20. por. - Kuzio Aleksander
21. - - Łabiak Roman
22. por. - Mazurak Stanisław
23. st. strzel. - Mendyka Edward

24. kapr. - Michniowski Stanisław
25. st sierż. - Nowak Antoni
26. plut. - Osiński Zbigniew
27. ogn. - Pęcak Józef
28. szer. - Radwański Henryk
29. kpt. - Radwański Tadeusz
30. plut. - Rożko Jarosław
31. mjr. - Różański Józef
32. por. - Safar Bronisław
33. st. strzel. - Safar Wacław
34. kpr. - Segelbach Michał
35. plut. - Stefański Jan
36. mjr. - Stypułkowski Janusz
37. szer. - Szpiech Stanisław
38. st. sierż. - Śliwiak Piotr
39. st. sierż. - Tyma Tadeusz
40. p.chor. - Wiech Czesław - poległ
41. por. - Wnorowski Stanisław
42. st.sierż. - Wojtachnio Edward
43. kanon. - Wołoszyn Józef
44. st. strzel - Ziąber Tadeusz
45. - - Żywakowski Marian
Wśród tych nazwisk dwa szczególne znane nazwiska przemyślan, wówczas p.por
Kazimierza Gurbiela i Księdza Kapelana kpt. Jana Merty –Salezjanina. Dziś z tych
wszystkich nazwisk prawie nikt nie żyje. Nie ma tu w wykazie nazwiska Kapelana Księdza
Merty, gdyż jak przyglądniemy się jego historii to z Przemyślem związał się dopiero po
powrocie do Ojczyzny. Była to jednak postać bardzo znana w Przemyślu. Warto z pewnością
tym dwom postaciom poświęcić chwilę czasu.
Melchior Wańkowicz w książce , Monte Cassino wspomina:
„ Rano 18 V 1943 r. przedzierający się przez nierozpoznany i zaminowany teren
trzynastoosobowy patrol 12 Pułku Ułanów Podolskich dowodzony przez przemyślanina
K. Gurbiela, zatknął jako pierwszy na gruzach klasztoru swój proporzec. Gdzieś niżej na
straszliwie zaoranych pociskami stokach wzgórza pełnił swą duchową misję ksiądz kapelan
kpt. J. Merta. podtrzymywał Na duchu konających i ciężko rannych, dodawał otuchy
strapionym i załamanym sercom, wpajając na każdym kroku wiarę w ich upragniony powrót
z ziemi włoskiej do Polski.
Uczestnik walk – Kazimierz Gurbiel
W roku 1984 w przemyskim Oddziale w maju z racji obchodów kolejnej rocznicy 40 -
wydarzeń spod Monte Cassino gościł u nas bohater tamtych dni Kazimierz Gurbiel.
Wydarzeniu temu towarzyszyła okolicznościowa wystawa która ukazywała archiwalne
zdjęcia, artykuły prasowe, fragmenty książki M. Wańkowicza. Najważniejszym był fakt
spotkania z człowiekiem który przeżył tamte dni. Dziś niewiele z tego pozostało oprócz
śladowych notatek. Wśród nich wypowiedź p. Gurbiela, która później cytowana był
w miejscowej prasie:

— Nie znajdziecie we mnie bohatera dźwięczącego medalami. Nie brałem udziału w natarciu,
w ogóle mój udział w bitwie był znikomy. Oprócz tego, że strzelali do nas jak do kaczek, nic
się nie działo na moim odcinku. Potem wyznaczono mnie dowódcą patrolu, który szedł do
klasztoru, ale na moim miejscu mógł być równie dobrze ktoś inny…
- Dla nas pod Monte Cassino nic było innego wyjścia — mówił Kazimierz Gurbiel jest ,w tym
dawne bezgraniczne zaufanie do dowódcy, poczucie politycznej przegranej i żądza odwetu,
której wrogiem była bezczynność. Tych, co przeżyli rzeź pod Monte Cassino — tak, to była
rzeź, więc tych, co przeżyli, bitwa połączyła na zawsze. Pozostała słowem rozpoznawczym, na
dźwięk którego mocniej biły serca, zaś pamięć podsuwała nazwiska ludzi, z którymi na równi
przeżywało się radość zwycięstwa, śmierć kolegów i strach, obecny nawet wówczas, gdy
żołnierz stawał się bohaterem.
Mówił K. Gurbiel w wywiadzie dla miejscowej prasy
Pod Monte Cassino kanonada trwała przez całą dobę z małymi przerwami. Dla
oszołomionych nią łudzi cisza była niepokojem . Nie myślało się o strachu. chociaż był on
niezmordowanym kompanem żołnierza. Pod Monte Caasino 12 pułk obsadzał linię
zabezpieczenia, nie mniej ważną od linii natarcia. Czekali zawsze przygotowani, że gdy
zajdzie konieczność że ich również poderwą do przodu-Powtarzali sobie: mamy przed sobą
.jeszcze jeden dzień żyda, może jeszcze godzinę, ale mamy je wciąż przed sobą.
„Im więcej nas wróci do kraju, tym większe będzie zwycięstwo" — ppor. Gurbiel, dowódca
plutonu ckm-ów, dobrze pamięta słowa dowódcy szwadronu, .por. Mieczyslawa Sandera. Nie
chodziło o unikanie śmierci, bo była ona pod Monte Cassino wszechobecna na każdej linii.
Chodziło o to, aby się nie dać zabić bez sensu. W natarciu były takie przypadki, że żołnierz
rzucał się na minę, bo nie było już czasu jej rozbroić i wołał: „dalej, po mnie, koledzy, ale to
nie była bezsensowna śmierć. Bezsensowną śmierć spotkał Kazimierz Gurbiel dopiero pod
Piedimonte, którego zdobycie było ostatnim akordem bitwy o Monte Cassino. Ale przyszło
później . Rankiem 18 maja goniec przyniósł wezwanie do por. Sandera Kaziu — usłyszał
Gurbiel w chwilę później — mamy rozkaz dowódcy pułku zobaczyć co się dzieje w klasztorze.
Dowódca powiada, że Niemców już nie ma. Przekazuję ten rozkaz tobie. Patrol przygotował
wachmistrz Wróblewski. Prowadź i melduj. I jeszcze jedno — dodał natychmiast — jeśli
ułanowi włos z głowy spadnie to odpowiadasz gardłem. Nie miałem nawet czasu na włożenie
hełmu — Gurbiel pokazuje. siebie na zdjęciu; na tle ruin klasztoru, wśród żołnierzy
w stalowych kapeluszach, wygląda w swej furażerce jakby szedł na przepustkę.
Chcąc dojść do Klasztoru musieli przejść przez rejon IV kompanii strzelców kpt
Borzdziłowskiego i ten zaproponował umocnienie trzynastoosobowego patrolu swoimi
ludźmi, czemu Gurbiel nie oponował; w większej grupie człowiek czuje się pewniej. Z IV
kompanii był właśnie ppor. Kazimierz Kądziolka, jarosławianin, któremu
u podnóża góry klasztornej, Gurbiel powiedział: ty, jako wyborowy piechur, obejdź ze swoimi
ludźmi górę, żeby w jednym miejscu nie było nas za dużo, a pójdę wprost po zboczu. Do dziś
nie wie, dlaczego tamten nie znalazł się na górze. Możliwe, że musiał obchodzić pola minowe.
Pisał Melchior Wańkowicz:
Sz!i, jak słonie na butelkach w cyrku — dołami po wybuchłych pociskach i głazami na
których widać było, że min nie ma. W klasztorze, w podwórcu, powitał ich Święty bez płowy
i uroczysta cisza. I dalej - Ppor. Gurbiel — to ten, który pierwszy z patrolem ułańskim wpadł,
nie zważając na nie rozpoznany, zaminowany teren, do Klasztoru i zawiesił proporczyk. To
ten, który w bitwie pod Piedimonte dowodził trzydziestoma trzema carrierami. To ten, który
potem, walcząc w kampanii adriatyckiej, został ciężko ranny...
Dalej opowiadał K. Gurbiel

— Bałem się, że jakiż szaleniec niemiecki wygarnie do nas z ruin z miotacza ognia, więc przed
samym wejściem do klasztoru powiedziałem Wróblewskiemu, aby zatrzymał się z rkmem
i obserwował moje wejście, ale odparł: gdzie ty, tam. ja. W efekcie ubezpieczał ich miody
podchorążak. Zresztą nie chodziło o ubezpieczenie, gdyż mogło okazać się wątpliwe, ale
o świadka; gdyby tamtym coś się przytrafiło po drodze.
Wszedłem do klasztoru jako, trzeci. Pierwszy wdrapał się po moich ramionach ułan Wadas
i on właśnie otworzył drzwi do lazaretu niemieckiego. Wyszło kilkunastu obdartych żołnierzy.
Co czują. zwycięzcy patrząc na wroga, który przez tyle dni prał z murów klasztornych
żelaznym gradem, niosąc śmierć — Gdy się widzi pokonanego przeciwnika, to się myśli:
jesteś skończony, nie jesteś już tym, kim byłeś, jesteś niczym, a do bezbronnego nie będę
strzelał. Wtedy opada gorączka odwetu, wtedy się czuje inaczej .
W kazamatach klasztornych znaleźliśmy jeszcze czterech - bardzo ciężko rannych, których nie
byliśmy w stanie wyprowadzić, więc zostawiliśmy ich z niemieckim sanitariuszem
w oczekiwaniu na ewakuację właściwą.
O czym myślał Kazimierz .Guribiel wśród ruin klasztornych na Monte Cassino? —
Zastanawiałem się, czy nasz trud wojenny wyda jakieś owoce. I czy ta bitwa przybliżyła nam
powrót do wolnej i niepodległej Polski? Ale bitwa nie była jeszcze skończona, choć padł
klasztor. Dla badaczy zamierzchłej przeszłości Piedimonte było średniowieczną- forteca.
Dla strategów kampanii włoskiej — było ważnym punktem oporu .
Dla mnie pozostało miejscem, w którym przeżyłem dzień swego największego w życiu
strachu.
Ksiądz kapelan Jan Merta
W roku 1987 w Przemyślu z okazji Nadania nazwy jednej z ulic Mante Cassino
i równocześnie odsłonięcia obelisku w „ Życiu Przemyskim” w Nr 22 ukazał się artykuł
poświęcony kapelanowi spod Monte Cassino .
Z brewiarzem w ręku
25 czerwca 1943 roku .przebywający we Włoszech 31-latek z Zawiercia rodem, otrzymał
upragnione święcenia kapłańskie. Wkrótce, z grupą młodych księży, skierowany został do-
II Korpusu .Polskich Sil Zbrojnych na Zachodzie wchodzącego do walki z zaciekle
broniącymi „włoskiego buta" faszystami. W obliczu krwawych bitew żołnierzom, prócz
czołgów dział ,bardzo: potrzebni byli r6wnież kapelani...
Po zakończeniu kampanii włoskiej, ks.-Merta był jednym z. sześciu kapelanów w pobliskim
szpitalu w miasteczku Casamassima.
Był, zgodnie ze swym powołaniem, „lekarzem duszy", wspierał rannych i ciężko chorych,
cieszył się z każdego uratowanego. życia, ale tez często, musiał stawać na czele żałobnego
konduktu i odprowadzać na... przyszpitalny cmentarzyk tych, którym nie dane było 'przeżyć.
Rozpoczęły się przygotowania do rozwiązania korpusu. Należało uporządkować polskie
mogiły w Casamasima, a tych wciąż przybywało, choć nie padały już strzały. Z różnych stron
Włoch zwożono .tu ekshumowane żołnierskie ciała.. Ambicją i patriotycznym obowiązkiem
kapitana w sutannie było zadbanie o to, by groby te były wiecznym, nieprzemijającym
dowodem heroizmu żołnierza polskiego — po raz, któryś w burzJiwej historii, narodu
wiernemu do śmierci hasłu „Za Waszą i Naszą Wolność". I tak się też stało. Przez następne
22- lata, do chwili powrotu do ojczyzny był ks. Merta opiekunem tego .cmentarza.
On go poświęcił, a później w przeddzień każdych Zaduszek, na łamach gazety włoskiej
wychodzącej w Bari, wzywał miejscowe władze i osiadłych w tych stronach Polaków do

„wielkiego sprzątania" miejsca ostatniego spoczynku 411 bohaterów. Robił wszystko, co
mógł jako kapłan, aby stało się ono godnym wiecznego „snu" synów odległej ojczyzny.
A jeden z nich, w 25-lat po swej śmierci, do niej powrócił. To major Henryk Sucharski —
dowódca załogi Westerplatte.
Choćby na najuboższym cmentarzu…
To przede wszystkim dzięki księdzu Mercie,.— .jego uporowi i żelaznej konsekwencji
w wypełnieniu ostatniej woli umierającego człowieka, wyrażonej podczas spowiedzi .przed
kapłanem w neapolitańskim szpitalu, — prochy mjr, Sucharskiego sprowadzono po latach do
Polski. Mówi o tym ksiądz Merta na kartach książki Stanisławy Górniakiewicz „Lwy
z Westerplatte" (Wydawnictwo Morskie Gdańsk 1983).
Obaj kapelani z majorem poznali się wcześniej na ślubie jednego z oficerów. Drugie i ostatnie
spotkanie odbyto się w sali, gdzie w angielskim szpitalu leżało sześciu ciężko chorych
Polaków. Odwiedził ich wysłany przypadkowo do Neapolu ks. Merta.
Za pierwszym razem nie poznał majora, znajdującego się w bardzo ciężkim, wręcz
beznadziejnym stanie (zapalenie otrzewnej).
— Wyspowiadałem go. miał ręce złożone na piersiach, był mocno wychudzony i słabym
głosem odezwał się: „Księże kapelanie, chciałbym, aby po śmierci przywieźli mnie do
Polski". Jeszcze nie kojarzyłem, że to on, ale zdanie to tak mnie. wzruszyło, że zacząłem
go jakoś szczególnie gorliwie i serdecznie pocieszać: Nie gadaj głupstw, chłopie, na własnych
nogach dojdziesz do kraju razem z innymi, niebawem będziesz tam maszerować, a bo to nic
wiesz, jak jest w polskim hymnie; że z ziemi włoskiej do Polski ?
— On słabym głosem na to; „Och nie, nic, ja już nie...".
— Wychodząc z sali, już na, szpitalnym korytarzu, kapelan dowiedział się od pielęgniarki
kim jest ów żołnierz i biegiem powrócił do niego.
Próbował podtrzymać cierpiącego na duchu na wszelkie możliwe sposoby. Ten zaś —
umęczonym, słabym głosem— wyszeptał przy rozstaniu: — Oby mnie tylko po śmierci
pochowali w kraju... choćby" na najuboższym cmentarzu wiejskim, ale w Polsce— Ach, ta
Polska.
W kilka dni później mjr Sucharski już nie żył, o czym jego spowiednik nie wiedział. Zajęty
był wówczas pracami na cmentarzu w Casamassima, grzebiąc nieustannie coraz to nowe,
ekshumowane w całej Italii zwłoki Polaków. Pewnego dnia pomagający księdzu
w tej smutnej powinności starszy sierżant Sztandera zapytał go: Kapelanie, a tego, no
Sucharskiego, kaj pochowamy?
— Stanąłem jak wryty. Tak, w szarej, zaplombowanej trumnie przepasanej biało
czerwoną wstęgą spoczywał major Henryk Sucharski.
Więc jednak- Wybrałem miejsca najbliżej cmentarnego ołtarza przy głównej alei z tą myślą,
by ewentualne delegacje z Polski czy przedstawiciele z naszej ambasady w Rzymie nie
musieli szukać grobu bohatera z Westerplatte. Tylko tyle mogłem wtedy dla niego zrobić—
Wkrótce potem kapelan podjął energiczne starania o miejsce dla prochów majora na
najbiedniejszym nawet, ale polskim cmentarzu. Nie było łatwo. Przez długie lata prośby
i apele pozostawały bez echa, ale ks. Merta walczył dalej. Po 22 latach opieki nad
cmentarzem w Casamassima wyruszył wreszcie i on z ziemi włoskiej do Polski.
Natychmiast wznowił swoją „batalię" o mjra Sucharskiego i w końcu postawił na swoim.
Poszedłem do samego ministra Wieczorka, przekazując mu ostatnią wolę majora. Wreszcie
zostałem zrozumiany! W sierpniu 1971 roku prochy majora powróciły do ojczyzny,
i l września' ( w 24 rocznicę pogrzebu w Casamassima i 32 rocznicę salwy pancernika

„Schleswig-Holstein") spoczęły tam, gdzie powinny — na Westerplatte! Zakończyłem swoją
misję. Podszedłem wtedy do ministra Wieczorka i podziękowałem mu za to. On uścisnął mi
dłoń i odpowiedział: — To księdzu, a nie mnie, należą się te podziękowania...
Mało, kto wie, że jeden z podwładnych mjra Sucharskiego przypłacił ten jego „powrót"
życiem: serce nie wytrzymało tak silnych emocji — kapral Edward Łuczyński umarł
w chwili, gdy .urnę z prochami majora składano do specjalnej niszy, do końca wsłuchując
się — na. szpitalnym łóżku — w radiową relację z tej uroczystości.
/ Z. Besz/
Polski Cmentarz Wojenny pod Monte Cassino
Polski Cmentarz Wojenny pod Monte Cassino – cmentarz polskich żołnierzy poległych
w bitwie powstał na przełomie 1944 i 1945 r., według projektu architektów Hryniewicza
i Skolimowskiego. Zbudowano go na płaskim odcinku terenu pomiędzy Monte Cassino
i wzgórzem "593", a więc w miejscu najbardziej wymownym. To właśnie tamtędy szły
główne natarcia 3 Dywizji Strzelców Karpackich. Uroczyste oddanie nastąpiło 1 września
1945 r. Zbudowali go żołnierze, uczestnicy bitwy. Spoczywa na nim 1051 poległych
żołnierzy Rzeczypospolitej wszystkich narodowości (Polaków, Białorusinów, Ukraińców
i Żydów) wyprowadzonych przez Władysława Andersa z "nieludzkiej ziemi , z sowieckich
obozów koncentracyjnych Archipelagu Gułag.
Żołnierze II Korpusu po decyzjach konferencji jałtańskiej podporządkowujących Polskę
ZSRR w przeważającej większości nie mogli – i nie chcieli – z powodów politycznych
powrócić do kraju, który uważali za zniewolony. Po przekształceniu II Korpusu w Polski
Korpus Przysposobienia i Rozmieszczenia większość z nich pozostała na emigracji
w Wielkiej Brytanii i krajach Imperium Brytyjskiego (Kanada, RPA, Związek Australijski,
Nowa Zelandia). Żołnierze, którzy zawierzając obietnicom władz komunistycznych powrócili
do Polski stali się obiektem obserwacji i prześladowań komunistycznych władz
bezpieczeństwa (MBP, Informacja Wojskowa).
Generał Władysław Anders, który zmarł w 1970 r. w Londynie, w swej ostatniej woli prosił,
by być pochowanym wśród swoich żołnierzy pod Monte Cassino. Jego grób stanowi dziś
centralny punkt cmentarza.
Cmentarz żołnierzy II Korpusu pod Monte Cassino po odzyskaniu niepodległości przez
Polskę jest jednym z najważniejszych miejsc pamięci narodowej. Polacy nie zapominają
o poległych pod Cassino żołnierzach, znicze są zawsze zapalone, setki krzyży ozdobiono
różańcami. Cmentarz polskich żołnierzy ozdabia także sentencja "Przechodniu powiedz
Polsce, żeśmy polegli wierni w jej służbie"

Czerwone Maki na Monte Cassino
Czy widzisz te gruzy na szczycie?
Tam wróg twój się kryje jak szczur!
Musicie, musicie, musicie!
Za kark wziąć i strącić go z chmur!
I poszli szaleni, zażarci,
I poszli zabijać i mścić,
I poszli jak zawsze uparci,
Jak zawsze za honor się bić.
Refren: Czerwone maki na Monte Cassino
Zamiast rosy piły polską krew...
Po tych makach szedł żołnierz i ginął,
Lecz od śmierci silniejszy był gniew!
Przejdą lata i wieki przeminą,
Pozostaną ślady dawnych dni!..
I tylko maki na Monte Cassino
Czerwieńsze będą, bo z polskiej wzrosną krwi.
Runęli przez ogień, straceńcy!
Niejeden z nich dostał i padł...
Jak ci z Samosierry szaleńcy,
Jak ci spod Rokitny, sprzed lat.
Runęli impetem szalonym
I doszli. I udał się szturm.
I sztandar swój biało-czerwony
Zatknęli na gruzach wśród chmur.
Refren: Czerwone maki...
Czy widzisz ten rząd białych krzyży?
To Polak z honorem brał ślub.
Idź naprzód - im dalej, im wyżej,
Tym więcej ich znajdziesz u stóp.

Ta ziemia do Polski należy,
Choć Polska daleko jest stąd,
Bo wolność krzyżami się mierzy -
Historia ten jeden ma błąd.
Refren : Czerwone maki..
Po zdobyciu wzgórza odegrany został
Hejnał tak jak w kraju mieście Krakowie z Mariackiej
wieży
Ruiny klasztoru
Znoszeni z pola bitwy ranni żołnierze Polegli na polu walki