06.05.2013 Views

Kultivimi i Misrit- Zea mays Rëndësia Ekonomike

Kultivimi i Misrit- Zea mays Rëndësia Ekonomike

Kultivimi i Misrit- Zea mays Rëndësia Ekonomike

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>Kultivimi</strong> i <strong>Misrit</strong>- <strong>Zea</strong> <strong>mays</strong><br />

<strong>Rëndësia</strong> <strong>Ekonomike</strong><br />

Misri është kulturë lavertare me rëndësi të madhe ekonomike.<br />

Kokrra e misrit përmban sasi të konsiderueshme të<br />

karbohidrateve në formë të amidonit(rreth 90%),të proteineve(7-<br />

9%), të yndyrnave dhe lëndëve minerale.<br />

-Në ditët tona shumica e prodhimit kokërr të misrit përdoret si<br />

ushqim për blegtorinë në masë 60% dhe rreth 20-25% për<br />

ushqim human.Ndërsa15-20% përdoret për qëllime industriale.<br />

Nuk mund të ketë zhvillim të prodhimit blegtoral e as blegtori të<br />

përparuar,pa një prodhim intenziv të misrit.<br />

Në shkallë botërore misri mbillet në rreth 150 milion hektar,me<br />

një prodhim të përgjithshëm prej 580-600 milion ton miser.


Kushtet agroekologjike të prodhimit të<br />

misrit<br />

Bima e misrit kultivohet nga ultësirat bregdetare deri në<br />

lartësinë mbidetare 1100m,mbi nivelin e detit.<br />

Kosova ka klimë të mesme kontinentale.<br />

Në rrafshin e Kosoves- fermerët që kultivojnë misrin<br />

duhet të përdorin hibride më të hershme deri të<br />

mesme, ndersa më të vona në rrafshin e Dukagjinit.<br />

Kushtet ekologjike të kosoves jan favorizuese(te<br />

volitshme ) për kultivimin e misrit.


Zgjedhja e hibridit pë mbjellje<br />

Zgjedhja e hibridit për kushtet konkrete ku kultivohet<br />

misri është një element i dores së pare.<br />

Në përzgjedhjen e hibridit duhet të nisemi ngs disa<br />

faktorë:<br />

Së pari: hibridi i zgjedhur duhet të piqet me kohë në<br />

token ku ky do të kultivohet d.m th..të mos rrezikohet<br />

nga ngricat.<br />

Së dyti- mundesia e ujitjes- Kultivuesi që është në një<br />

zone më të ngrohtë,që ka mundesi të ujitjes do ti<br />

leverdiste të zgjedhë një hibrid me cikel vegjetativ më<br />

të gjatë,i cili jep sasi më të madhe të prodhimit.


Në rast se fermeri nuk ka<br />

mundesi të ujitjes dhe ka<br />

një tokë që nuk mban<br />

ujë,atëhere fermeri nuk<br />

duhet preferuar ndonjë<br />

nga hibridet e vonshme.<br />

Së treti-Hibridet më të<br />

vonshme kërkojnë më<br />

shumë pleh se sa hibridet<br />

me cikel më të shkurtër<br />

vegjetativ.<br />

Misër hibrid


Klasifikimi i hibrideve sipas FAO-s, është:<br />

Nr Klasa sipas FAO-s Cikli bimor në ditë<br />

(mbirje-pjekje e<br />

plotë)<br />

1<br />

2<br />

3<br />

4<br />

5<br />

6<br />

7<br />

8<br />

100<br />

200<br />

300<br />

400 (p.fiz.1290°C)<br />

500 (p.fiz.1400°C)<br />

600 (p.fiz.1500°C)<br />

700<br />

800<br />

140<br />

Tipi<br />

Tipi i hershëm<br />

Të mesëm<br />

Të vonshëm


Në mënyrë orientuese për fermerët e komunës<br />

së Gjilanit mund të themi se:<br />

Fermerët që kanë tokën e tyre në lartësi<br />

mbidetare 500-600m, mund të përdorin hibride<br />

të mesme të klasës 400-500,sipas klasifikimit të<br />

FAO-s. Fermerët e zonave në lartësi mbidetare<br />

600-700m mund të përdorin hibride të klasës<br />

400 dhe ata mbi 700m hibride më të hershëm.


Përgaditja e tokës për mbjellje dhe<br />

plehrimi<br />

Përgaditja e tokës fillon në vjeshtë me lavrimin e thellë.<br />

Thellësia e lavrimit për misër sillet rreth 30cm.<br />

Lavrimi i tokës në vjeshtë ka për qëllim të bëjë<br />

përmbysjen e plehut organik si dhe mbetjet e kulturës<br />

paraardhëse, akumulimin e ujit gjat dimrit si dhe të<br />

përmirësoj strukturën e tokës.<br />

Në pranverë përgaditet shtrati i përshtatshëm i tokës<br />

për mbjelljen e misrit me anë të frezimit apo diskimit të<br />

tokës në thellësi 8-10cm, e cila duhet të jetë e shkrifët<br />

dhe me lagështi optimale.


Plehu organik(plehu i shtallës) duhet të hudhet në tokë<br />

para lavrimit në vjeshtë,jo më pak se 30 t/ha..<br />

Rreth 2/3 e plehut mineral NPK(15:15:15),hudhet para<br />

lavrimit, kurse 1/3 e plehut hudhet së bashku me<br />

mbjelljen e misrit me makinë mbjellëse 5 cm më thellë<br />

se fara.<br />

Sasia orientuese e plehut NPK është 400-500 kg/ha.<br />

Riplehrimi i parë me plehra azotike bëhet me<br />

200kg/ha,NAG- 27%(në fazën e 5-6 dhe 8-10 gjethe), i<br />

cili lokalizohet 10-12 cm nga bima dhe Riplehrimi idytë<br />

me 150kg/ha.


Ritmi i thithjes së materjeve ushqyese<br />

sipas fazave të zhxillimit të misrit<br />

Materjet ushqyese N P K<br />

Mbirje deri në fazën e 7-8 gjetheve 2% 1% 4%<br />

Nga 7-8 gjethe deri në lulëzim 38 27 66<br />

Lulëzimi(15 ditë para dhe 15 prapa 47 46 30<br />

Formimi i kallirit ------------------- 12% 26% 0%


Mbjellja<br />

Për mbjellje përdoret fara e shëndoshë me aftësi mbirëse 93%(klasa eparë) gjegjësisht<br />

85%(klasa e dytë) kurse pastërtia 98%.<br />

Sasia e farës për mbjellje sillet prej 14-16kg/ha(max 20kg), mvarsisht prej lloit të<br />

hibridit dhe makinës mbjellëse ose 55000-70000. bimë/ha(6-7 bimë m²)<br />

Mbjellja e misrit për sillazhë është më e dendur 100000-120000 bimë/ha.<br />

Te hibridi AS-160 dendësia e bimëve është 70.000 bimë/ha, distanca e mjelljes 70x25<br />

cm, lartësia e kërcellit 4m, përfitohet masë e madhe vegjetative.<br />

Afati më optimal për mbjelljen e farës së misrit është 15-25 prill.<br />

Koha e mbjelljes mund të filloj prej 5-30 prill nëse temperatura në thellësi të tokës 5-10<br />

cm arrinë në 10-12 gradë Celsius.<br />

Nëse mbizotrojnë temperaturat e volitshme,mbjellja e hershme është më e<br />

preferueshme.<br />

Thellësia e mbjelljes 3-5 cm –në kushte normale,dhe 5-7 cm në kushte të thatësisë.<br />

Distancat e mbjelljes për misër: 70-75x20 cm tipi i hibridit 400 dhe70-75x24-26 cm-tipi<br />

i hibridit 500. Këto distance lejojnë përdorimin e mekanizimit të plotë.


Makinë mbjellëse e misrit


Ujitja e misrit<br />

-Është një proqes shumë i rëndësishëm në arritjen e suksesit në<br />

kultivimin e misrit.<br />

Kërkesat më të mëdha shprehen në fazën e lulëzimit dhe<br />

mbushjes së kokrrës.<br />

Reshjet verore në kosovë janë relativisht të kufizuara,sidomos në<br />

periudhën që misri ka kërkesa maksimale për ujë.<br />

Për të patur zhvillim normal të misrit, lagështija në tokë duhet të<br />

jetë 75% kurse lagështija relative e ajrit duhet të jetë në kufijt<br />

60%<br />

-Ujitja e misrit mund të kryhet me këto metoda:<br />

- Ujitja me brazda,<br />

-Ujitja në formë shiu artificial,<br />

-Ujitja pika-pikë


Herbicidet dhe përdorimi i tyre<br />

Egzistojn një numër i madh i barërave të kqija që dalin<br />

në parcelat e misrit, por ato që invadojnë në mënyrë<br />

shqetësuese janë: sorgum halpense(-talla), convolvulus<br />

arvensis-(dredhje arash), chenopodium album-(laboti),<br />

amaranthus retrofleksum-(nëna kalithe), etj.<br />

Barërat e këqija nuk mund të eliminohen vetëm me anë<br />

të prashitjes prandaj shtrohet nevoja e përdorimit të<br />

herbicideve.<br />

Mirëpo duhet bërë kujdes që këto të mos përdoren pa<br />

kriter pasi që do të shtohej rreziku i efekteve negative<br />

pas përdorimit të tyre, si dhe do të rritej kostoja e<br />

prodhimit.


KLASIFIKIMI I BAROJAVE<br />

-Në bazë të gjatësisë vegjetative:<br />

Njëvjeqare<br />

Shumvjeqare<br />

-Sipas përkatësisë botanike:<br />

Gjethe ngushtë<br />

Gjethe gjerë<br />

-Sipas lartësisë së kërcellit:<br />

Të ulët<br />

Të mesëm<br />

Të lartë


Krijimi i numrit të madh të farëravë 10-1000<br />

herë nga bimët kulturale<br />

Dredhje arash(Convolvulus arvensis) 600 fara<br />

Gjembi i arave (Cirsium arvense) 19.000 fara<br />

Kamomolla(Matricaria chamomilla) 50.000 fara


Përhapja e barojave


Dëmet nga barojat<br />

Marrin hapsirë kulturave bimore<br />

Bëhen konkurente kulturave bimore: dritë, ujë,<br />

ushqim<br />

Barojat hargjojnë shumë ujë<br />

Hargjojnë shum ushqim sidomos N dhe K<br />

Rrënjët e barojave pengojnë në punimin e tokës<br />

Barojat janë bartës të smundjeve dhe dëmtuesve<br />

të bimëve.


Dëmet nga barojat<br />

Disa baroja janë parazit direkt në kultura bimore<br />

(metili në jongjë)<br />

Disa baroja shkaktojnë shtrirjen e kulturave<br />

bimore- ngjitësi(galium aparine)


Masat direkte të shkatrrimit të<br />

Agroteknike<br />

Fizike<br />

Biologjike<br />

Kimike<br />

barojave


Përdorimi i herbicideve në arë<br />

Para mbjelljes<br />

Pas mbjelljes por para mbirjes<br />

Pas mbirjes


Përdorimi pas mbjelljes-para mbirjes<br />

Herbicidet që përdoren pas mbjelljes, por para<br />

mbirjes së misrit janë të pa zavendsueshme për<br />

fillimin e shkatrrimit të barojave.<br />

Mundësojnë kulturave rritje dhe zhvillim të pa<br />

penguar, periudhë më të gjatë të mbrojtjes dhe<br />

pengojnë mbirjen e numrit të madh të barojave<br />

gjethe ngushta dhe gjethe gjera njëvjeqare dhe<br />

shumvjeqare si:laboti ,nena e perveshur,muhari<br />

etj.


Përdorimi pas mbirjes së misrit<br />

Njohja e barojave paraqet kushtin bazë në<br />

përzgjedhjen e herbicidit.<br />

Qdo herbicid shkatrron baroja të caktuara dhe<br />

ka spektrin e tijë të veprimit.<br />

Për të arritur mbrojtje të suksesëshme të<br />

kulturave bimore duhet të njihen llojet e<br />

barojave të pranishme në arë, për të përzgjedhur<br />

preparatet e përshtatshme.<br />

Në fazën prej 2 deri në 6 gjethe te misri.


Gjembi ( Cirsium arvense)<br />

Barojat gjethe gjëra<br />

Nena e kalitur<br />

(Amarantus retrofleksus)<br />

Laboti (Chenopodium album)


Barojat gjethe ngushta<br />

Pirovina (Agropyron repens L.) Krisja (Cynodon dactylon)


Tallë halpet(Sorghum halepense) Muharë i madhEchinochloa crus-galli Muharë i vogël Setaria sp.


Preparatet kimike<br />

Monosan herbi® është preparat i njohur i<br />

cili është efikas në luftimin e barojave<br />

gjethe gjëra një vjeqare dhe shumë<br />

vjeqare në misër.<br />

Përdoret në dozë prej 1,5- 2,5 l/ha, kur misri<br />

zhvillon 3- 5 gjethe.<br />

Efekti i plotë i veprimit arrihet kur barojat<br />

gjenden në fazën e zhvillimit prej gjetheve<br />

kotiledone deri në 6 gjethe.<br />

Me efektivitet lufton nenen kalithe, labodin,<br />

gjembin e arave, dredhje arash, sinapin e<br />

arave etj.<br />

Hargjimi i ujit: 200-400 l/ha.


Herbicid për luftimin e barojave<br />

gjethe gjëra një vjeqare dhe disa<br />

barojave shumë vjeqare.<br />

Në grurë në sasi 0,8-1,2 L/ha, duke<br />

trajtuar nga mesi I fazës së vllazrimit<br />

(faza 25, 29, 30)<br />

Trajtimin me herbicidin Maton<br />

duhet kryer në temperatururë të<br />

ajrit në mes 15-25°C.<br />

Në misrin merkantil, në sasi 0,5-0,8<br />

L/ha, trajtimi bëhet kur misri<br />

zhvillon 3-5 gjethe.<br />

Hargjimi i ujit 200-400 l/ha.


Herbicid selektiv për luftimin e<br />

barojave gjethe gjëra në drithëra<br />

dhe misër me spektër të gjerë<br />

veprimi.<br />

Grurë, Elb 0,5 - 0,6 l/ha prej<br />

fillimit të vllazrimit deri te lajmrimi<br />

i nyjes së dytë.<br />

Misri 0,5 - 0,6 l/ha deri te faza e<br />

zhvillimit të 5 gjetheve të misrit.<br />

Hargjimi i ujit 200-400 l/ha.


-Para mbjelljes përdoren preparatet:-Sutar 85.E. doza 6-<br />

10 l/ha. Erodikone 6 F. doza: 6-8l/ha. Stomp .<br />

-Pas mbjelljes por para mbirjes përdoren: Acetosav 90<br />

EC ,doza 1.8l/ha(vepron në farërat e barojave).<br />

-Pas mbirjes së misrit –në fazën 3-5 gjethe përdoret<br />

preparati: Maton 0.6-0.8 l/ha me përdorim të ujit në<br />

sasi prej 200-400 l/ha.-Monosan herbi 2.4 –D në dozë<br />

1.5-2.5 l/ha kur misri arrin 3-5 gjethe.


Dëmtuesit e misrit<br />

Tokat janë të populluara nga dëmtues të<br />

rrezikshëm për bimët e kultivuara në përgjithësi<br />

e për misrin në veqanti si: krimbi tel, krimbi i<br />

murmë, krimbi i bardhë i misrit, dosëza, etj.


Shkakton dëme në kulturën e<br />

misrit.<br />

Kryesisht dëmton farat e<br />

porsa mbira dhe fidanet e<br />

reja me të cilat ushqehet.<br />

Dëmet i shkaktojnë larvat të<br />

holla me ngjyrë të errët në të<br />

kuqe me gjatësi 1-2cm.<br />

Për luftimin e tijë përdoren<br />

preparatet në formë të<br />

granulave(kokrrave) :<br />

Furadan, Kounter, Difonat<br />

etj.<br />

Krimbi tel


Është dëmtues i rrezikshëm që<br />

shkakton dëmtimin e kërcellit në<br />

nyjen e parë që lidhet me qafën e<br />

rrënjës, për pasojë bima këputet<br />

ose mbahet në këmbë por thahet.<br />

-Dëmtuesi është një flutur nate,<br />

por dëmin e shkaktojnë larvat të<br />

cilat qëndrojnë disa cm nën<br />

sipërfaqen e tokës dhe gjatë natës<br />

dalin e dëmtojnë bimën.<br />

Për luftimin e tijë përdoret<br />

preparati: Sevin, 1.5 kg/ha i cili<br />

përzihet me 10 kg krunde dhe<br />

shpërndahet në parcelë.<br />

Krimbi i murmë


Krimbi i bardhë i misrit<br />

Bima e misrit preket nga dy krimba të quajtur:krimbi<br />

i kërcellit dhe ai i kallirit.<br />

Për luftimin e tyre bëhen spërkatje me : Decis,<br />

0.03%, Karate -0.03 %, Tiodan 0.3%.


Urthi-Bloza e misrit<br />

Është smundje nga Ustillago Maydis e<br />

cila mund të prekë të gjitha pjesët e<br />

bimës-kërcellin, lulerinë dhe në<br />

përfundim të zhvillimit të saj formon<br />

një masë të bardhë që kur qahet liron<br />

miliona spore me ngjyrë të zezë që<br />

shpërndahen gjithë andej.<br />

Urthi zhvillohet në klimë të thatë me<br />

temperaturë 26-27 gradë Celsius.<br />

Për të ju shmangur kësaj, fara duhet të<br />

dezinfektohet me preparate të tipit<br />

FAZILAN 150 gr ose TMT-200 gr në<br />

qdo kuintal farë.Mankozeb etj.<br />

Masat mbrojtëse: Qarkullimi<br />

bimor,kultivimi i variateteve të<br />

qëndrueshme.zhdukja e bimëve të<br />

infektuara, të evitohet lëndimi i bimëve<br />

të misrit


Vjelja e misrit dhe Ruajtja e Prodhimit<br />

Vjelja e prodhimit për kokërr duhet të fillojë në kohën kur<br />

cipëza në vend-zënien e kokrrës( i quajtur kapuqi i kokkrrës), në<br />

kalli të ketë marrë ngjyr kafe në të zezë.<br />

Kjo tregon se kokrra i ka shkëputur mardhëniet me bimën.<br />

Vjelja mund të kryhet me dorë ose me kombanjë. Paraprakisht<br />

duhet të jetë siguruar vendi i magazinimit dhe i tharjes së<br />

prodhimit.<br />

Në kohën e vjeljes me makina korrëse lagështija e kokrrës duhet<br />

të jetë 18-22%.<br />

Kokrrat me lagështi më të madhe ndrydhen,e ato të thata<br />

thërmohen.<br />

Rendimenti sillet mvarsisht nga hibridi që kultivohet prej 6-12<br />

t/ha.


Ruajtja e prodhimit<br />

Pas realizimit të vjeljes largohen kallijtë shumë<br />

të njomë, ato të krimbur apo që kanë ndonjë<br />

myk.. Pasi të jetë i terur prodhimi duhet të<br />

magazinohet .<br />

Lagështija prej 14-15 % në kokrrën e misrit<br />

është optimale për ruajtje normale të prodhimit<br />

të misrit.


Ruajtja e prodhimit të misrit

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!