Chopin ksiazka podglad_LAST.pdf - Warszawa

Fryderyku! 

Wróć do Warszawy!

Serce w Warszawie 

Warszawa w sercu 

Aleksandra Kolasińska 

Hasło plakatu zgłoszonego na konkurs „Fryderyku! Wróć do Warszawy!”

6 

8 

12 

14 

16 

22 

28 

32 

36 

40 

44 

52 

54 

56 

58 

64 

66 

70 

76 

78 

88 

94 

96 

100 

102 

106 

109 

O konkursie 

Fryderyku! Wróć do Warszawy 

Narodziny 

Żelazowa Wola 

Rodzice i siostry 

Gdzie mieszkał Fryderyk 

Mały geniusz 

Aktor i poeta 

„Kurier Szafarski” 

Rysownik i karykaturzysta 

Nauczyciele i mistrzowie 

Liceum 

Studia muzyczne 

Przyjaciele Fryderyka 

Pierwsze koncerty 

Pierwsze kompozycje 

Podróż do Berlina 

Wiedeńskie koncerty 

Podróż po Europie 

Teatr Narodowy 

Życie towarzyskie 

Pożegnalny występ 

Miłość 

Polak czy Francuz? 

Na progu sławy 

Wyjazd 

Galeria Plakatu AMS 

200 

lat później 

Czy po dwustu latach Warszawa nadal jest miastem, 

które kształtuje takich muzyków jak Chopin? 

Może sylwetki pięciorga współczesnych pianistów 

i kompozytorów, którzy urodzili się, mieszkali, 

studiowali i tworzyli w tym samym mieście co młody 

Fryderyk, pokażą, że można podążać za nim nie 

tylko śladem zabytków…

spis treści

O konkursie 

6 

Fryderyku! Wróć do Warszawy! 

Zadaniem uczestników 9. edycji konkursu Galerii Plakatu AMS, organizowanej wspólnie z Miastem Stołecznym 

Warszawą, było zaprojektowanie plakatu, który pomoże przywrócić zbiorowej świadomości Polaków związek Chopina 

z Warszawą. Niniejsza książka ukazuje najlepsze prace zgłoszone na konkurs, a także opisuje dwadzieścia lat 

spędzonych przez Fryderyka w stolicy. 

W narodowej mitologii utrwaliła się nierozłączna para: Fryderyk Chopin i Żelazowa Wola. W ikonografii niepodzielnie 

panuje obraz dworku w Żelazowej Woli z fortepianem kompozytora i płaczące wierzby w mazowieckim pejzażu. Ten 

liryczny wizerunek jest jednak daleki od rzeczywistości. 

Fryderyk Chopin co prawda urodził się w 1810 roku w Żelazowej Woli, ale już kilka miesięcy później jego rodzina 

przeniosła się do Warszawy. Od tego czasu, aż do dnia ostatecznego wyjazdu z Polski, los artysty związany był 

ze stolicą. Tu w roku 1816 Fryderyk zaczął brać lekcje gry na fortepianie. W pałacu Radziwiłłowskim w Warszawie 

odbył się w 1818 roku pierwszy publiczny występ Chopina, po którym prasa stołeczna pisała o nim jako o „cudownym 

dziecku” i „nowym Mozarcie”. W latach 1823–1826 uczył się w Liceum Warszawskim, a w latach 1826–1829 był 

studentem warszawskiej Szkoły Głównej Muzyki. W Warszawie przeżył pierwszą wielką miłość i osiągnął pierwsze 

sukcesy kompozytorskie. 

W tegorocznej edycji Galerii Plakatu AMS organizatorom przyświecały dwa cele: rozbudzanie społecznego zainteresowania 

reklamą zewnętrzną i poprawa wizerunku miast poprzez promowanie dobrze zaprojektowanych plakatów 

oraz popularyzacja wiedzy o kompozytorze i jego związku z Warszawą. 

Program Galerii kierowany jest do ludzi zajmujących się projektowaniem – pracowników agencji reklamowych, studentów 

i ich nauczycieli – ale także do wszystkich odbiorców reklamy zewnętrznej. Jądro projektu stanowią ogólnopolskie 

konkursy na plakat społeczny i kulturalny. Nagrodzone prace eksponowane są w całej Polsce, zgłaszane 

do udziału w innych konkursach oraz prezentowane na specjalnych wystawach. Projekt wspierają wydawnictwa 

poświęcone reklamie zewnętrznej i wykłady dla studentów kierunków projektowych na uczelniach artystycznych. 

W tym roku w skład jury oceniającego plakaty poświęcone Chopinowi weszli: graficy Maciej Buszewicz, Janusz 

Górski i Anita Wasik, pianista Stanisław Drzewiecki, kurator Muzeum Plakatu w Wilanowie Maria Kurpik, dyrektor 

Biura Promocji m.st. Warszawy Katarzyna Ratajczyk, prezes AMS Piotr Parnowski i Darek Szubiak, deputy creative 

agencji reklamowej DDB Warszawa. Do udziału w konkursie dopuszczono 355 plakatów. Jury miało trudne zadanie, 

ponieważ poziom nadesłanych prac był wysoki i wyrównany, chociaż temat nie należał do łatwych. 

Główną nagrodę otrzymał Piotr Karski, student ASP w Warszawie, za plakat „Chopin LIVE in Warsaw”. Oszczędna 

typograficzna praca przypomina współczesne plakaty reklamujące koncerty rockowe. Zwycięski plakat zaświeci pełnym 

blaskiem dopiero w nocy, gdy zostanie wyeksponowany na citylighcie. Dodatkowo jury przyznało pięć wyróżnień. 

Piotr Micherewicz z Warszawy otrzymał jedno z nich za portret młodego Chopina spacerującego po mieście w luźnej 

bluzie z motywem pięciolinii na rękawie. Zaletą plakatu jest jego lekki, żartobliwy ton, a także to, że obywa się niemal 

bez słów. Drugie wyróżnienie dostał Piotr Wacławik z Łodzi za liryczną kompozycję, w której profil kompozytora 

wpisuje się płynnie w sylwetkę warszawskiej Syrenki. Kolejne wyróżnienie jurorzy przyznali Jerzemu Tchórzewskiemu 

z Krakowa. Przysłał on oszczędną, wyrafinowaną pracę, na której wielkomiejska sylweta Warszawy rozciąga się na 

tle czarnej klapy koncertowego fortepianu. Nikodem Pręgowski z Torunia został wyróżniony za dowcipny plakat 

z napisem na cokole pomnika warszawskiej Syrenki: „Tu byłem. Chopin”. Ostatnie wyróżnienie dostała Iza Koniarz 

z Torunia za odważny, zadziorny portret syreny wołającej z tęsknotą: „Fryderyku, wróć do mnie!”.

Piotr Karski 

Plakat nagrodzony główną nagrodą w konkursie „Fryderyku! Wróć do Warszawy!” 

7

Fryderyku! 

Wróć 

do Warszawy! 

8 

Fryderyk Chopin urodził się dwieście lat temu. Czy coś nas jeszcze łączy z tym człowiekiem 

z zamierzchłej epoki? Czy muzyka, którą tworzył, ma jakiś sens w naszym 

nowoczesnym świecie? Co nas obchodzi jego dawno minione życie? Urodził się 

dwieście lat temu – ale czy to tak dawno? Ludzie przez ten czas niewiele się zmienili. 

Trochę inaczej się ubieramy, mamy kilka nowych wynalazków, ale myślimy i czujemy 

tak samo. Żyjemy tak samo. 

Nasze pojęcie o epokach w muzyce jest chyba błędne. Wydaje nam się, że barok, klasycyzm, 

romantyzm i współczesność dzielą całe epoki, a to nieprawda. Gdyby Bach 

żył piętnaście lat dłużej, mógłby usłyszeć koncert młodego Mozarta. Gdyby Mozart 

dożył sędziwego wieku, mógłby spotkać się z Chopinem. Gdyby Chopin nie umarł 

tak młodo, byłby mistrzem impresjonistów – Debussy’ego czy Satiego. Gdyby żył 

tyle co Czesław Miłosz, mógłby spotkać Strawińskiego, którego nasi rodzice oglądali 

na żywo w telewizji. Gdyby wielcy artyści żyli dłużej, nie tylko powstałoby więcej 

genialnych utworów – może również więź między epokami byłaby trwalsza i bardziej 

widoczna. 

Spójrzmy na Chopina nie jak na dwustuletniego starca, ale jak na młodego utalentowanego 

człowieka mieszkającego w Warszawie. Jak na nastolatka, który zdobywa 

sławę w Polsce i wyrusza w świat, jak na kogoś takiego jak my. 

Eugeniusz Skrodzki, piszący pod pseudonimem Wielisław, dał jeden z najbardziej 

szczegółowych portretów młodego Chopina: 

„Miernego wzrostu, źle zbudowany, o piersi zapadłej, budził obawy, czy 

nie będzie miał, podobnie jak siostra Emilia, suchot. Czoło miał piękne, 

wyniosłe, oko wyraziste, łagodne, pięknym było po wpatrzeniu się w nie, 

ale samo nie uderzało swą pięknością, nie błyszczała z niego geniusza 

świetność. Włos miał bujny, gęsty, mocno jak i u ojca kędzierzawy, ciemny, 

z odcieniem cokolwiek rudawym. Duży nos nadawał rysom charakter 

wybitny, ale w całości swej rysy te nie mogły się nazywać pięknymi; mimo 

to twarz Szopena sprawiała niezmiernie ujmujące wrażenie. Na zęby, 

wcześnie nadwerężone, młodzieniec cierpiał często i dotkliwie. 

 

Portret Fryderyka Chopina, 

namalowany około 1838 roku 

przez Ary’ego Scheffera

W ruchach 

był żywy i prędki, 

w rozmowie dowcipny, 

nieco ucinkowy 

Eugeniusz Skrodzki [Wielisław]

Szopen miał uderzająco małą i kształtną nogę i prześliczne białe wypieszczone 

o różowych palcach ręce, które też często kładł jakby z pewną 

ostentacją na kolanach. W ruchach był żywy i prędki, w rozmowie dowcipny, 

nieco ucinkowy, dla sióstr z wielką miłością, dla rodziców, choć już 

niby sławny, pełen jednakże tej czci, która nakazywała zawsze uważać się 

mimo wyższości przez pracę i talent nabytej za niższego i kolano, i czoło 

zginała przed dawcami żywota. […] Był nadzwyczajnie miły. Ułożony 

salonowo. Żadnych dziwactw przywiązanych do niejednej wielkości śladu 

w nim nie było. Dowcipny, wesoły, żywy, na chwilę nie dał o sobie zapomnieć 

towarzystwu”. 

Chopin był zawsze człowiekiem, a nie marmurowym posągiem. Wątła postura, 

bolące zęby, zwyczajny wygląd, wydatny nos, na punkcie którego miał kompleksy 

i z którego często żartował, to cechy, które z pewnością nie przystają do wizerunku 

natchnionego geniusza – wizerunku stworzonego w romantycznych wspomnieniach, 

dziełach malarskich i poetyckich. Ale są w tym portrecie również stwierdzenia świadczące 

o wyjątkowości młodego Fryderyka, zapowiadającej jego sukcesy w salach 

koncertowych i salonach całej Europy. Bo Fryderyk z pewnością był niezwykłym 

człowiekiem. 

Łukasz Tylka 

Plakat zgłoszony na konkurs „Fryderyku! Wróć do Warszawy!”

Narodziny 

12 

„Roku tysiąc osiemsetnego dziesiątego dnia dwudziestego trzeciego 

miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami, proboszczem 

brochowskim, sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego 

gminy parafii brochowskiej powiatu sochaczewskiego w departamencie 

warszawskim, stawili się Mikołaj Chopyn, Ojciec, lat mający czterdzieści, 

w wsi Żelazowej Woli zamieszkały, i okazał nam dziecię płci męskiej, które 

urodziło się w domu jego w dniu dwudziestego drugiego miesiąca lutego 

o godzinie szóstej wieczorem roku bieżącego, oświadczając, że jest spłodzone 

z niego i Justyny z Krzyżanowskich, liczącej lat dwadzieścia osiem, 

jego małżonki, i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk 

Franciszek. Po uczynieniu powyższego oświadczenia i okazaniu nam 

dziecięcia w przytomności Józefa Wyrzykowskiego, ekonoma, liczącego 

lat trzydzieści osiem, tudzież Fryderyka Geszta, który rok czterdziesty 

skończył, obydwóch w wsi Żelazowej Woli zamieszkałych, ojciec i oba 

dwa świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia stawającym 

wyznali, iż pisać umieją. My akt niniejszy podpisaliśmy. Ksiądz Jan Duchnowski, 

proboszcz brochowski, sprawujący obowiązki urzędnika stanu 

cywilnego, Mikołaj Chopin, ojciec”. 

Zapis w księgach parafialnych jest najprawdopodobniej błędny. Fryderyk Chopin 

zawsze przyznawał, że urodził się 1 marca. Skąd ta rozbieżność? Jego ojciec Mikołaj 

nie miał dobrej pamięci do dat, zapominał nawet o dniu swoich urodzin, więc przesunięcie 

daty urodzin syna o tydzień można mu chyba wybaczyć… 

 

Akt chrztu Fryderyka Franciszka Chopina

Paulina Zdrojewska 

Fragment plakatu zgłoszonego na konkurs „Fryderyku! Wróć do Warszawy!” 

Urodziłem Się 

1 marca, a może 

22 lUtego, ale na 

peWno W czWartek

Żelazowa 

Wola 

 

Kościół Świętego Rocha w Brochowie, 

w którym ochrzczono Fryderyka 

Fryderyk nie urodził się w Warszawie, tylko w Żelazowej Woli, wsi położonej o pięćdziesiąt 

kilometrów od stolicy ówczesnego Księstwa Warszawskiego. Pracował tam 

jako guwerner jego ojciec – Mikołaj Chopin. Matka, Tekla Justyna, była ubogą krewną 

chlebodawcy Chopinów i zajmowała się gospodarstwem. Siedem miesięcy po narodzinach 

Fryderyka Mikołaj Chopin otrzymał posadę w Warszawie i cała rodzina się 

przeprowadziła. Warszawa liczyła wówczas nie więcej niż siedemdziesiąt tysięcy 

mieszkańców, nie była więc miastem dużym jak na dzisiejsze standardy, ale miastem 

ruchliwym, w którym kwitło życie kulturalne i gościli wielcy artyści. 

Fryderyk nie pochodził z bogatej rodziny – ale z rodziny pracowitej i zdolnej. Nie 

mógł liczyć na żadne przywileje związane z nazwiskiem czy urodzeniem. Na 

wszystko musiał samodzielnie zapracować. Miał w tym wielkiego sprzymierzeńca 

– swój talent.

Dom w Żelazowej Woli, 

w którym urodził się Fryderyk Chopin 

 

tato, 

co to za dom? 

Fryderyk Skarbek – ojciec chrzestny 

Fryderyka. Mikołaj Chopin był jego 

guwernerem w Żelazowej Woli 

tU Urodził Się 

chopin, SynU.

Rodzice 

i siostry 

16 

Mikołaj Chopin w młodości był guwernerem, uczył nawet Marię Walewską, wielką 

miłość Napoleona. Później związał się z rodziną hrabiego Skarbka, mieszkającą 

w Żelazowej Woli. Tam poznał swoją przyszłą żonę – Teklę Justynę z Krzyżanowskich. 

Oboje rodzice Fryderyka muzykowali i miłość do muzyki przekazali wszystkim 

swoim dzieciom. Wielisław – autor wspomnień i gawęd z tego okresu, mieszkający 

w tym samym domu co rodzina Fryderyka – stworzył ciekawe portrety wszystkich 

jej członków: 

„Rodzina Szopenów składała się z sześciu osób. Młode pokolenie stanowiły 

trzy córki i syn jedynak: Fryderyk. Ojciec, pan Mikołaj, była to postać uroczyście 

poważna, z pewną wykwintnością w obejściu, cechującą człowieka 

dobrze wychowanego. […] 

Przybywszy do Polski – głosiła wieść obiegająca o jego przeszłości – przyjął 

obowiązki guwernera przy młodym hrabi Fryderyku Skarbku, znanym 

ekonomiście, autorze i profesorze. Tam poznał swoją przyszłą żonę, ubogą 

szlachciankę zarządzającą domem swojej powinowatej, pani hrabiny, 

a ożeniwszy się z nią, przeniósł do Warszawy, gdzie go powołano na 

nauczyciela języka francuskiego w Liceum, którego rektorem był sławny 

Linde. 

Uczniowie w ogóle szanowali i lubili swego profesora, wyśmiewając się 

po cichu z jego cudzoziemskiej akcentuacji, zanadto dobitnej, gdy mówił 

po polsku, jeszcze więcej z gróźb jego i przypowiastek o «Madame rózga» 

i z przepowiedni, które przy znanej jego łagodności i wyrozumiałości nigdy 

się nie sprawdzały”. 

We wspomnieniach Wielisława znajduje się także portret matki Fryderyka: 

„Pani Szopenowa, którą wszyscy bliżej ją znający miłowali i szanowali, 

była typem rządnej, zapobiegliwej a pracowitej polskiej gospodyni, co to 

bez chciwości i cudzej krzywdy umie z drobiazgów kłaść fundamenta pod 

przyszłą na starość zacnie zbieraną fortunę. Szopenowie trzymali pensję 

męską; o pomieszczenie w niej dla synów swoich dobijali się ojcowie najlepszych 

rodzin w kraju, pomimo olbrzymiej jak na owe czasy opłaty, bo 

do czterech tysięcy złotych na rok od jednego ucznia wynoszącej. Mniej 

zamożnym folgowano niekiedy”.

Tekla Justyna Chopin – matka Fryderyka 

 

Mikołaj Chopin. Jego ojciec, François 

Chopin, był kołodziejem, właścicielem 

winnicy i syndykiem. Nigdy nie wybaczył 

synowi wyjazdu do Polski 

Matka Fryderyka potrafiła stworzyć ciepły dom i utrzymywać go na wysokim poziomie. 

Ona też pierwsza uczyła Fryderyka gry na fortepianie i pokazywała mu pieśni 

i tańce polskie. Józefa z Wodzińskich Kościelska, siostra Marii, w której w późniejszych 

latach kochał się Fryderyk, pisze: 

„Dom Chopinów był nadzwyczaj miły; szczególnie miłą była matka Chopina, 

pełna nadzwyczajnego wdzięku i słodyczy, co również przekazała 

w spuściźnie swemu jedynakowi. Po niej też, zdaje się, odziedziczył talent 

do muzyki… W ogóle dom Chopinów […] odznaczał się wielką muzykalnością, 

prócz Fryderyka bowiem, który już wtedy był mistrzem w grze na 

fortepianie, starsza jego siostra, Ludwika, […] prześlicznie grała na tym 

instrumencie”. 

17

Gdyby Emilia Chopin nie zmarła młodo 

na gruźlicę, byłaby może wielką poetką. 

Na jej grobie wyryto napis: „Znikła 

w 14 wiośnie życia, jak kwiat, w którym 

piękna owocu kwitła nadzieja” 

Siostry Fryderyka urodziły się w Warszawie – w roku 1807, 1811 i 1812. Najmłodszą 

z dzieci państwa Chopinów opisała Aleksandra Tańska, siostra popularnej wówczas 

pisarki Klementyny z Tańskich Hoffmanowej: 

„Pamiętam dobrze tę prawie anielską postać, bo mnie, małego dzieciaka, 

zaszczycała swoimi łaskami; chora na piersi, nieraz wynoszona dla sił osłabłych, 

blada jak wosk, z rumieńcami wypieczonymi na twarzy, całe piękne 

dnie lata przepędzała w rodzaju groty z widokiem na Wisłę, w ogrodzie 

poza gmachami uniwersytetu, z dawnego swego przeznaczenia zwanym 

Botaniką. Tam gromadziliśmy się, miejscowe dzieciaki, około stóp sympatycznej 

chorej, a ta w zamian za wodę, którąśmy jej z bijącego źródła 

dla uspokojenia trawiącej gorączki przynosili, za kwiatki, któreśmy dla 

niej po łączce rwali, opowiadała nam cichym, przygasłym głosem różne 

historie i bajki”. 

Emilia zdradzała zalążek dużego talentu poetyckiego, ale zanim zdążył się rozwinąć, 

umarła na gruźlicę, na którą zapadli także jej ojciec i brat. Jej śmierć, choć spodziewana 

i nieunikniona, była szokiem dla całej rodziny. 

Pozostałe siostry Fryderyka – Ludwika i Izabela – również były niezwykle 

utalentowane. 

„Najstarsza ze wszystkich sióstr, panna Ludwika, rysami twarzy, konwersacją 

rozumną, dowcipną, najwięcej przypominała pochodzenie ojca 

i podobną była do brata. Wyszła ona potem za Jędrzejewicza, profesora 

prawa i administracji w Instytucie Agronomicznym w Marymoncie. Ile 

pamiętam, najczęściej grywała na cztery ręce z Fryderykiem, najwięcej 

oboje mieli zawsze coś do powiedzenia sobie: zdaje się zatem, że nasz 

wirtuoz do tej starszej swej siostry jakby najwięcej żywił sympatii”. 

Druga z sióstr ponad zainteresowania artystyczne przedkładała domowe 

gospodarstwo: 

„Panna Izabela o typie twarzy i obejściu czysto polskim, otwartszym, 

weselszym, więcej zajęta pomaganiem w zarządzie domu matce, wyszła 

[…] później od siostry za mąż za Antoniego Barcińskiego, profesora matematyki 

w Instytucie Politechnicznym…” 

Fryderyk bardzo kochał i rodziców, i siostry. Ludwika była przy jego łożu śmierci. Do 

końca życia chciał słyszeć muzykę – właśnie ona grała mu w jego ostatnich chwilach.

20 

 

Maciej Bychowski 

Izabela Chopin. Jej mąż, Antoni Barciński, 

był guwernerem w pensjonacie Chopinów 

 

Ludwika Chopin. Tak jak Fryderyk uczyła 

się muzyki u Wojciecha Żywnego i sama 

komponowała. Przez całe życie była 

powierniczką i opiekunką brata 

Plakat zgłoszony na konkurs „Fryderyku! Wróć do Warszawy!” 

 

Jedyny syn państwa Chopinów. 

Dzięki sukcesom Fryderyka cała jego 

rodzina stała się sławna i malarz Ambroży 

Miroszewski stworzył portrety wszystkich 

jej członków, wraz z Wojciechem Żywnym

Gdzie 

mieszkał 

Fryderyk? 

22 

 

Chopinowie kilka razy się przeprowadzali, 

ale zawsze w obrębie Krakowskiego 

Przedmieścia 

 

Salon Chopinów w pałacu Krasińskich

Pierwsze mieszkanie Chopinów 

po przeprowadzce do Warszawy mieściło się 

w pałacu Saskim 

Życie młodego Chopina nierozerwalnie wiąże się z Warszawą, a szczególnie z Krakowskim 

Przedmieściem, gdzie działo się wszystko, co najważniejsze w pierwszych 

latach jego życia. Chopinowie kilka razy się przeprowadzali, ale zawsze mieszkali 

w tej samej okolicy. Adolf Nowaczyński tak opisał owo centrum Warszawy: 

„Ruch… Ci w tę, tamci w tamtą stronę, mijając się pod akacjami. Kolasy, 

wózki, linijki, karety, a pieszych setki i tysiące. Bernardyni, kapucyni, 

kirasjerzy, szwoleżerzy, elegantki i dandysi w czerwonych kamizelkach 

z diamentami u gorsów, urzędnicy, palestranci, adiutanci, huzarzy 

w wyglansowanych butach z cholewami, studenci uniwersytetu, uczniowie 

konserwatorium, dzieci, dziady, psy, koty…” 

Mikołaj Chopin dostał pracę jako nauczyciel języka francuskiego, a potem również 

francuskiej literatury, w warszawskim liceum i cała rodzina zamieszkała w budynku 

szkoły w pałacu Saskim. Pałac ten dzisiaj nie istnieje, pozostałością po nim jest 

kolumnada Grobu Nieznanego Żołnierza. Kiedy Fryderyk miał siedem lat, liceum 

przeniesiono do pałacu Kazimierzowskiego na Krakowskim Przedmieściu. Rodzina 

Chopinów również się przeprowadziła – na drugie piętro oficyny pałacu. Chopinowie 

prowadzili najlepszy w stolicy pensjonat dla młodzieży uczącej się w liceum. Ojciec 

Fryderyka gościł u siebie nauczycieli liceum, profesorów uniwersytetu, artystów 

– Fryderyk dorastał więc w atmosferze szacunku zarówno dla sztuki, jak i dla nauki. 

23

24 

Po śmierci najmłodszej córki, Emilii, Chopinowie zdecydowali się przeprowadzić. 

Przenieśli się dosłownie na drugą stronę ulicy, i zamieszkali w lewym pawilonie 

pałacu Krasińskich. Chopin dostał własny pokój na poddaszu. Tak o przeprowadzce 

pisał do swojego przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego: 

„Na górze już jest pokój mający mi służyć ku wygodzie, z garderóbki schody 

do niego wyprowadzone. Tam mam mieć stary fortepian, stare biurko, tam 

ma być kąt schronienia dla mnie”. 

Na tym poddaszu powstało wiele jego słynnych utworów – dwa koncerty fortepianowe, 

Wielki Polonez Es-dur, Rondo à la krakowiak, Fantazja na tematy polskie. 

Monika Prus 

Fragment plakatu zgłoszonego na konkurs „Fryderyku! Wróć do Warszawy!”

tam mam mieć 

stary fortepian, 

stare biurko, 

tam ma być kąt 

schronienia dla mnie 

Fryderyk Chopin

Stanisław Drzewiecki nie jest już genialnym dzieckiem. 

Stał się dorosłym, doświadczonym pianistą, mimo że ma zaledwie dwadzieścia trzy lata. 

Urodził się w roku 1987. Po raz pierwszy wystąpił w publicznym koncercie jako pięciolatek. 

W wieku sześciu lat pojechał jako solista na swoje pierwsze koncertowe tournée. 

Ma w swoim dorobku dziesięć płyt, pierwszą nagrał w wieku dziesięciu lat. W roku 

2003 zadebiutował jako kompozytor, pisząc muzykę do spektaklu Król Olch według 

ballady Goethego dla Teatru „Lalka” w Warszawie. W marcu 2005 roku zaprezentował 

polskiej publiczności swoją nową kompozycję, Double Concerto na skrzypce, fortepian 

i orkiestrę smyczkową. Jest studentem Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina 

w Warszawie. Występuje w najlepszych salach koncertowych na całym świecie. Chopin 

należy do jego ulubionych kompozytorów. 

W roku 2004 o Stasiu Drzewieckim pisano: 

„Z cudownego dziecka, które zaczęło grać w wieku lat czterech, komponować 

w wieku lat pięciu, a przemierzać świat na tournée koncertowych w wieku 

lat sześciu, Drzewiecki stał się już dojrzałym artystą. Miło jest śledzić rozwój 

jego talentu, i osobowości muzyka, o którym wiele jeszcze będziemy słyszeć. 

Grać umie wszystko, od muzyki dawnej po współczesną; świetnie czuje się 

w repertuarze chopinowskim, ma własne teorie na temat wykonawstwa 

muzyki najnowszej. […] Trudno byłoby nie podziwiać fenomenalnej techniki 

i głębokiej muzykalności Drzewieckiego”. 

Paszport „Polityki” otrzymał jeszcze jako dziecko. Mówił wówczas o sobie w wywiadzie: 

Podobno piszesz utwory literackie? 

Układałem kiedyś bajki. Jedną nawet sfilmowano. […] Napisałem także trzy 

książki. Staram się, żeby były ciekawe. Jedna jest o awarii samolotu, druga 

o ufoludkach, a trzecia sensacyjna. 

Widzę na ścianie całą galerię twoich prac. Zwłaszcza te dwa błękitne drzewa – chyba olej 

– są olśniewające. 

Lubię malować. I kleić modele samolotów. Niektóre sam projektuję z kartonu. 

Będę teraz budował model ponaddwumetrowego szybowca z instalacją 

elektryczną. 

Co lubisz grać? 

Nie gram tego, czego nie lubię. Najłatwiej grać własne utwory. Staram się 

komponować. 

Pamiętasz swój pierwszy koncert? 

Fragmenty. Rodzice opowiadali mi, że bardzo się bali, czy nie ucieknę albo 

się nie rozpłaczę. Grałem w dwutysięcznej Wielkiej Sali Konserwatorium 

Moskiewskiego im. Czajkowskiego. Miałem pięć lat. Byłem więc całkowicie 

nieprzewidywalny. Ale poszło dobrze. […] Lubię grać, gdy widzę, że ludziom 

sprawiam tym przyjemność. 

200 

lat później

Mały 

geniusz 

28 

Mały Fryderyk nie tylko mistrzowsko grał na fortepianie i komponował, ale także 

rysował, pisał wiersze oraz grał w amatorskich przedstawieniach. Jedni wróżyli mu 

wielką przyszłość, porównywali do Mozarta, inni zastanawiali się, czy ze zdolnego 

dziecka nie wyrośnie zwyczajny dorosły. Józef Sikorski, muzyk i krytyk muzyczny, 

pisze w swoim Wspomnieniu Chopina: 

„Geniuszom przypisują zwykle nadzwyczajny w niemowlęctwie niemal 

pociąg do tego, co je zawczasu ma odznaczyć. O Chopinie nic podobnego 

powiedzieć nie można, chyba to jedno, że wątła i słabowita dziecina płaczem 

okazywała draźliwość niezmierną na dźwięki muzyczne. Wrażenie 

to, zbyt silne na jego nerwy, wcześnie dostrzegane przez rodziców, nie 

było bolesne i niedługo objawiać się poczęło widocznym pociągiem do 

fortepianu”. 

Fryderyk pilnie śledził wszystkie występy w warszawskim Teatrze Narodowym, 

które ciekawiły go „jak Ewę jabłko”, ale dawał się także ponieść muzyce ludowej, 

którą poznał podczas wakacyjnych pobytów u przyjaciół na wsi. Fascynację polską 

muzyką ludową i polskimi tańcami widać w wielu jego kompozycjach. W liście 

do rodziny z 1825 roku opisuje nawet, jak chwyciwszy za basetlę, włączył się 

w wiejską zabawę: 

„Zaczęły się skoki, walec i obertas, aby jednak zachęcić stojących cicho 

i tylko na miejscu podrygujących parobków, poszedłem w pierwszą parę 

walca z panną Teklą, na koniec z panią Dziewanowską. Później tak się 

wszyscy rozochocili, że do upadłego na dziedzińcu wywijali; słusznie 

mówię, że do upadłego, bo kilka par upadło, gdy pierwsza bosą nogą 

o kamyk zawadziła. Już była prawie 11-nasta, gdy Frycowa basetlę przynosi, 

gorszą od skrzypcy, o jednej tylko stronie. Dorwawszy się zakurzonego 

smyka jak zacznę basować, takiem tęgo dudlił, że się wszyscy zlecieli 

patrzeć na dwóch Fryców, jednego śpiący na skrzypkach, drugiego na 

jednostronnej, monokordycznej, zakurzonej […] rzępolącego basetli, gdy 

wtem panna Ludwika raus zawołała; trzeba było więc wrócić, dobranoc 

powiedzieć i pójść spać”. 

Nikodem Pręgowski 

Plakat wyróżniony w konkursie „Fryderyku! Wróć do Warszawy!”

Odlew lewej ręki Fryderyka Chopina 

z 1849 roku 

Wraz z upływem lat Fryderyka podziwiało coraz więcej mieszkańców Warszawy. 

I coraz częściej dostrzegano w nim nie tylko wcześnie rozwinięty talent wirtuoza, 

ale także oryginalnego twórcę. W „Pamiętniku Warszawskim” z roku 1818 – a więc 

jeszcze na długo przed jego publicznymi występami – pisano o Chopinie w taki oto 

sposób: 

„Prawdziwy geniusz muzyczny: nie tylko bowiem z łatwością największą 

i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki najtrudniejsze na fortepianie, 

ale nadto jest już kompozytorem kilku tańców i wariacji, nad którymi 

znawcy muzyki dziwić się nie przestają, a nade wszystko zważając na 

wiek dziecinny autora. Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech 

lub we Francji, ściągnąłby już zapewne na siebie uwagę wszelkich społeczeństw; 

niechże wzmianka niniejsza służy za wskazówkę, że i na naszej 

ziemi powstają geniusze, tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je 

przed publicznością”. 

wątła i słabowita dziecina płaczem 

okazywała draźliwość niezmierną na dźwięki 

muzyczne 

Józef Sikorski 

29

30 

gdyby młodzieniec ten urodził się 

w niemczech lub we Francji, ściągnąłby 

już zapewne na siebie uwagę wszelkich 

społeczeństw 

„Pamiętnik Warszawski” 

Dzięki swojemu niezwykłemu talentowi Fryderyk już w młodym wieku osiągnął 

w grze na fortepianie wirtuozerski kunszt. Ale nawet w jego wypadku nie obyło się 

bez żmudnych ćwiczeń. Zaczął pobierać lekcje gry na instrumencie, gdy skończył 

sześć lat. Później stale rozwijał swoje zdolności, uciekając się nawet do drastycznych 

metod. Józef Sikorski w cytowanym już Wspomnieniu pisze, że Fryderyk: 

„szukał sposobu, jakim by dla swej ręki pożądaną rozciągłość uzyskać; 

w tym celu kładł rozpierając przedmioty niby kliny między palce i z tym 

przyrządem noc przepędzał. Zaiste, nie dla czczej chluby z rozciągłości 

ręki to robił, nie dlatego zapewne, by innych przewyższyć w pokonywaniu 

nowych fortepianowych trudności, palce swoje na dobrowolne męczarnie 

skazywał, ale powiodła go do tego różnica, jaką dostrzegał w piękności 

między brzmieniem zwięzłych a rozległych akordów, które w kompozycjach 

swych upowszechniał”. 

Nawet w wypadku geniusza, aby cokolwiek osiągnąć, potrzeba wysiłku i czasu. 

O wytrwałości i pracowitości Fryderyka pisali jego przyjaciele. Kompozytor i wirtuoz 

Ferenc Liszt stwierdził, że „umiejętność najtrudniejszą, najrzadziej posiadaną: stawiać 

sobie samemu zawsze wysokie wymaganie i zdawać sobie sprawę z korzyści 

osiągalnych jedynie dzięki cierpliwości i pracy” przekazał Chopinowi jego nauczyciel 

– Józef Elsner. 

Agnieszka Popek-Banach 


Aktor 

i poeta 

32 

 

Laurka z wierszykiem dla mamy 

od siedmioletniego Fryderyka

Co to? podnieść się nie mogę? 

Pewnom złamał lewą nogę. 

Co to? wszyscy pomięszani, 

To kurcz! woła jedna pani. 

Przelękła się mama, 

Zawołano papę, 

Jakaś druga dama 

Woła: Na kanapę! 

Wszyscy mię z ziemi podnoszą 

I na kanapę wynoszą, 

A ktoś tam niemiłosiernie 

Gniecie kolano niezmiernie. 

W mazurku ustali, 

Szkoda, wielka szkoda; 

Doktora szukali, 

Przyszedł golibroda! 

To fragment wiersza napisanego przez Fryderyka w dzieciństwie. Wraz z sios- 

trą ułożył także farsową sztukę Omyłka, czyli Mniemany filut, którą wystawiono 

w rodzinnym salonie. Widać, że Fryderyk miał talent do poezji, zmysł obserwacji 

oraz świetne poczucie humoru. Zresztą już laurki wręczane rodzicom przez 

sześcio- czy siedmioletniego chłopca zadziwiają swoją dojrzałością: 

Gdy świat Imienin uroczystość głosi 

Twoich, mój Papo, wszak i mnie przynosi 

Radość, z powodem uczuciów złożenia, 

Byś żył szczęśliwie, nie znał przykrych ciosów, 

Być zawsze sprzyjał Bóg pomyślnych losów, 

Te Ci z pragnieniem ogłaszam życzenia. 

Imienin Twoich, Mamo, Ci winszuję! 

Niech ziszczą nieba, co w mym sercu czuję: 

Obyś zawsze zdrową wraz szczęśliwą była, 

Jak najdłuższe życie pomyślnie spędziła. 

 

Pisarz Honoriusz Balzac należał do 

pierwszych mieszkańców Paryża 

urzeczonych muzyką Chopina 

Fryderyk! 

przeStań mnie 

naśladoWać!

34 

Nie tylko sztuka napisana przez Fryderyka i Emilię zwróciła uwagę rodziny i przyjaciół 

Chopinów. Zachwycano się także nieprzeciętnymi zdolnościami aktorskimi 

chłopca. Kazimierz Władysław Wójcicki wspominał: 

„Burmistrza rolę odegrał wybornie sam Fryderyk; postać jego brzuchata 

i mimika komiczna wszystkich ubawiła serdecznie; role kobiece – dwie 

siostry: Małgorzaty – Izabela, Emilii – sama autorka, Emilia. Resztę ról 

rozebrała młodzież na pensji profesora Chopina umieszczona: dwaj 

Wodzińscy, Górscy i Mikorscy”. 

Zdolności aktorskie Fryderyka, a zwłaszcza jego talent do naśladowania znanych 

osób czy to głosem, czy postawą, czy też sposobem gry na fortepianie, podkreślało 

później wielu jego znajomych i przyjaciół. Honoriusz Balzac napisał, że „pianista 

Chopin posiada zdolność naśladowania osób w tak wysokim stopniu, że natychmiast 

może odtworzyć kogokolwiek z całą wprost zastraszającą prawdą”. Podobnie pisał 

przyjaciel Fryderyka Ferenc Liszt: 

„Dzięki wrodzonemu poczuciu humoru i bystrości umysłu natychmiast 

wydobywał na jaw każdą śmieszność, umiejąc dostrzec ją tam, gdzie inni 

wcale jej nie widzieli; w sztuce naśladowania rozmaitych osób okazywał 

niewyczerpaną, pełną humoru werwę i często w krotochwilnych improwizacjach 

parodiował formuły muzyczne i swoiste chwyty niektórych 

wirtuozów, przedrzeźniając ich gesty i zachowanie, naśladując wyraz twarzy 

tak wspaniale, że w jednej chwili stawał nam przed oczami dokładny 

obraz danego artysty. Rysy twarzy Chopina zmieniały się wtedy nie do 

poznania, ulegały najdziwniejszym metamorfozom; jednakże naśladując 

szpetotę i groteskę, nigdy nie zatracał wrodzonego uroku. Żaden grymas 

nie ujmował mu wdzięku, a wesołość jego była tym milsza, że utrzymywał 

ją niezmiennie w ramach idealnie dobrego smaku, nigdy nie pozwalając 

sobie na najlżejsze naruszenie tych granic”. 

Od roku 1810 działała w Warszawie szkoła aktorska. Przez wiele lat niedoceniany, 

a nawet pogardzany zawód aktora budził już wówczas zainteresowanie 

i podziw, a wybitni aktorzy byli równie sławni jak wirtuozi czy operowe diwy. Gdyby 

nie muzyczna pasja Fryderyk zostałby może aktorem i dramaturgiem i zamiast 

o kompozycjach czytalibyśmy teraz o jego największych teatralnych rolach. 

Iza Koniarz 

Fragment plakatu wyróżnionego w konkursie „Fryderyku! Wróć do Warszawy!”

„Kurier 

Szafarski” 

36 

Zarówno o parodystycznym, jak i literackim talencie Fryderyka świadczą jego listy, 

wysyłane do rodziców z wakacji spędzanych w Szafarni w majątku rodziny Dziewanowskich, 

należącym do rodziców jego szkolnego przyjaciela Dominika. Parodiują 

one styl popularnych gazet, w rodzaju „Kuriera Warszawskiego”. W sensacyjnej 

formie, z poczuciem humoru, lekkością i spostrzegawczością opisują życie samej 

Szafarni (Wiadomości krajowe) i okolic (Wiadomości zagraniczne). 

Wiadomości krajowe 

„Dnia 11 Sierpnia r. b. odbywał J. P. Fryderyk Chopin kursa na dzielnym 

koniu; ubiegał się do mety; a lubo po kilkakroć pieszo idącą Panią Dziewanowską 

wyścignąć nie mógł (w czym nic jego, lecz konia wina była), 

otrzymał jednak zwycięstwo nad Panną Ludwiką, która już dość blisko 

mety piechotą doszła”. 

„Dnia 15 m. i r. b. doszła ważna wiadomość, jako się przypadkiem Indyczka 

za spichlerzem w kąciku wylęgła. Ważny ten wypadek nie tylko że przyczynił 

się do pomnożenia familii Indyków, lecz nadto powiększył dochody 

skarbowe i powiększanie się onych zapewnił. – Wczoraj w nocy kot zakradłszy 

się do garderoby stłukł butelkę z sokiem; lecz jak z jednej strony wart 

szubienicy, tak z drugiej strony zasługuje na powchałę [!], bo sobie najmniejszą 

wybrał ”. 

Wiadomości zagraniczne 

„W Bocheńcu lis zjadł dwóch bezbronnych gąsiorów; kto by go złapał, niech 

raczy uwiadomić sąd bocheniecki, który niezawodnie podług praw i przepisów 

zbrodniarza ukarze. Oddawcy zaś lisa owe dwa gąsiory jako godne 

wynagrodzenie ustąpione będą”. 

„Dnia 29 m. i r. b. jechała fura Żydów. Die ganze Familie składała się aus 

eine Maciore, tsiech duźich Żydziech, dwóch malich i sieść śtuk Żydziątek; 

wsiscy siedziali na kupie, kieby śledziów holenderskich. Tymczasem 

zawadzili o kamień, wywrócili i następującym porządkiem na piasku leżeli: 

naprzód bachorki, każde w innej pozycji, większa część z zadartymi do 

góry nóżkami, a na nich Maciore, stękająca pod ciężarem Żydów, którym 

w locie z impetu krymki pozlatywały”.

„Kurier Szafarski” był parodią „Kuriera 

Warszawskiego”, popularnej gazety, którą 

mógł czytać ojciec Fryderyka 

37

„Dnia 2 m. r. b. w Białkowie wszczęła się między psem a kotem o kawałek 

na drodze leżącego mięsa zacięta bitwa. Obydwaj męże z nieustraszonym 

walczyli umysłem; zapach mięsa wzbudzał męstwo, a apetyt zazdrość 

wzajemną; długo mężnie się ścierali; długo los nierozstrzygnięty strachem 

przejmował widzów; aż nareszcie kot, wydrapawszy ostrymi pazury oczy 

już zmordowanemu walką i osłabionemu licznymi ranami Szpicowi, po 

dwakroć jeszcze odepchnięty, dusi go… a gdy wszyscy, zdziwieni, ubolewają 

nad losem biednego psiny, zwycięzca kawał mięsa w triumfie podnosi; 

niedługo jednak, ciężkimi okryty bliznami, mdleje, pada… przewraca 

się… i… zdycha”. 

Te zabawne listy świadczą o wyśmienitym słuchu Fryderyka, wyczulonym nie tylko 

na muzykę, ale i na różne brzmienia i style polszczyzny. Widać w nich również ostre 

reporterskie pióro – błahe zdarzenia zostały ukazane tak, jakby żyła nimi cała okolica. 

Chopin byłby niezłym dziennikarzem, gdyby oczywiście nie został aktorem, 

pisarzem lub kompozytorem… 

Z „Kuriera Szafarskiego” dowiemy się nie tylko o kolejnych stadiach choroby krowy 

czy o krwawych zbrodniach psów i kotów szafarskich. Jednym z głównych bohaterów 

tej gazety jest niejaki Pan Pichon – czyli sam Fryderyk. Dowiadujemy się o jego 

kolejnych muzycznych fascynacjach i przygodach:

W lipcu 1827 roku Fryderyk odbył podróż do 

Gdańska. Po drodze zwiedził Płock 

 

W czasie gdy Fryderyk podróżował do 

Gdańska, Chopinowie przeprowadzili się do 

mieszkania w pałacu Krasińskich 

Dorota Wątkowska 


„Dnia 15 Sierpnia r. b. na Zgromadzeniu muzycznym w Szafarni, złożonym 

z kilkunastu osób i półosóbek, popisywał się JP. P i c h o n i grał koncert 

Kalkbrennera, który atoli nie tyle zrobił wrażenia, szczególniej na małych 

figurkach, ile Żydek grany przez tegoż Pana Pichona”. 

„Dnia 29 m. r. b. Pan Pichon przejeżdżając przez Nieszawę usłyszał na 

płocie siedzącą C a t a l a n i , która coś całą gębą śpiewała. Zajęło go to 

mocno, a lubo usłyszał arią i głos, niekontent jednak z tego, starał się wiersze 

usłyszeć. Po dwakroć przechodził koło płotu, ale na próżno, bo nic nie 

zrozumiał; aż na koniec, zdjęty ciekawością, dobył trzech groszy, obiecał 

je śpiewaczce, byleby mu śpiewkę powtórzyła. Długo się kręciła, krzywiła 

i wymawiała, lecz zachęcona trzema groszami, zdecydowała się i zaczęła 

śpiewać mazureczka, z którego Redaktor, za pozwoleniem zwierzchności 

i Cenzury, na wzór jednę tylko strofę przytacza: Patsajze tam za gulami, za 

gulami, jak to wilk tańcuje, A wsakzeć on nie ma żony, bo się tak frasuje…” 

Podczas wakacji w Szafarni Fryderyk zwiedził Toruń. Trzy lata później odbył podróż 

do Gdańska. W edukacji chłopca z dobrego domu podróże odgrywały dużą rolę. 

Dlatego już wkrótce po raz pierwszy miał wyjechać za granicę… 

39

Rysownik 

i karykaturzysta 

40

Rysunki Fryderyka. Sportretowanym 

mężczyzną jest Samuel Bogumił Linde 

– autor pierwszego słownika języka polskiego 

i pierwszy dyrektor liceum, do którego 

chodził Fryderyk 

Rysunki Fryderyka świadczą, że był on również utalentowany plastycznie. Rysował 

portrety osób odwiedzających dom jego rodziców, karykatury znanych postaci, pejzaże. 

Fryderyk rysował w pamiętnikach należących do jego znajomych i przyjaciół, 

dodając wiersze oraz fragmenty własnych utworów. O pewnej przygodzie związanej 

z rysunkiem młodego Chopina pisze Kazimierz Władysław Wójcicki w swoich 

wspomnieniach: 

„W liceum na lekcji historii polskiej ile razy wspomniano imiona jak Długosza, 

Kadłubka, Laskonogiego itp. nazwy charakterystyczne, Fryderyk 

piórkiem odpowiednie im rysował postacie, pełne wyrazu i śmieszności. 

Raz pochwycił takim szkicem rektora wówczas Liceum Lindego i trafił 

mistrzowskim pociągnięciem pióra. Kajet ten dostał się w ręce Lindego. 

Zacny ten przewodnik młodzieży naszej zwrócił go młodemu autorowi 

z podpisem: «Kajet dobrze namalowany»”. 

Fryderyk słynął szczególnie jako karykaturzysta – co szło w parze z jego umiejętnością 

parodiowania znanych osób i odgrywania zabawnych scenek. Karykatury 

przywoził także z podróży. Ale jego zdolności plastyczne wykorzystywano także 

do bardziej praktycznych celów. Jak pisze Wielisław: 

„W koncypowaniu deseni do astrów [wzorów do haftów] był mistrzem. 

Pamiętam, długo zachowany przez ciotkę moję, deseń haftu na kołnierzyk 

z liści i owoców porzeczek, utwór właśnie mistrza fortepianu”. 

Wszystko, czym się zajmował, przychodziło mu z lekkością, w zabawie, bez trudu 

i mozołu. Był urodzonym artystą, do tego obdarzonym dużym poczuciem humoru, 

miłym charakterem i skłonnością do zabawy – dlatego był powszechnie lubiany 

i podziwiany. Nie wiemy zbyt wiele o tym, by miał w Warszawie zagorzałych 

przeciwników. A przecież w tym samym czasie w literaturze odbywał się wielki 

41

42 

światopoglądowy spór między klasykami i romantykami. Ten spór ominął jednak 

muzykę Chopina, której zawsze przyznawano wielką rangę. 

Ci, którzy znali wszechstronne uzdolnienia Fryderyka, twierdzili, że czeka go wielka 

przyszłość, niezależnie, którą ścieżką życiową pójdzie. Józefa z Wodzińskich Kościelska 

pisała o nim tak: 

„Wrażenie, jakie robił, a które mi do dziś dnia pozostało w pamięci, daje 

się sformułować w krótkich słowach: oto, że był to prawdziwy geniusz, 

i to geniusz wszechstronny, który do czegokolwiek się wziął, wszystko 

robił doskonale. Jestem przekonana, że gdyby się był poświęcił jakiej 

innej sztuce, np. malarstwu, również i w tej dziedzinie tworzyłby rzeczy 

genialne. Gdyby się był poświęcił poezji, z pewnością zostałby znakomitym 

poetą. Jego wiersze zarówno jak rysunki i akwarele, rzucane na papier od 

niechcenia, w chwilach dobrego humoru, były arcyzabawne”. 

Genialnie uzdolniony młodzieniec mógł więc zostać malarzem, poetą, aktorem, 

reporterem, ale najbardziej pasjonowała go muzyka – pozostałe zdolności wykorzystywał 

tylko w zabawie. Żeby jednak odpowiednio ukierunkować swój talent 

i zainteresowania, potrzebował nauczyciela. 

dlaczego 

narySoWał mnie 

chopin, a nie leonardo? 

 

Piotr Micherewicz 

Karykatury z roku 1839. 

Fryderyk rysował nie tylko w dzieciństwie 

Plakat wyróżniony w konkursie „Fryderyku! Wróć do Warszawy!”

Nauczyciele 

i mistrzowie 

Fryderyk Chopin miał w życiu tylko dwóch prawdziwych nauczycieli. Jeden nauczył 

go podstaw gry na fortepianie, drugi – kompozycji, ale żaden z nich nie odcisnął na 

nim swojego piętna. Można więc powiedzieć, że Fryderyk miał szczęście do nauczycieli. 

Chociaż nie byli wybitnymi artystami, pomogli swojemu uczniowi wydobyć to, 

co było w nim najlepsze. 

Pierwszym nauczycielem Fryderyka był Wojciech Żywny – postać zabawna, ale 

wspominana z czułością i sympatią. Zacytujmy znów Wielisława: 

„Pisząc o rodzinie Szopenów trudno nie wspomnieć o nauczycielu muzyki 

Fryderyka i panien, tak z rodziną tą zżytym, że można go uważać jakby za 

należącego do niej. Nauczycielem tym był Czech rodem, Żywny, podobno 

dawny kapelmistrz austriacki. Żywny był jedną z tych typowych postaci 

przeszłości, których dziś już nie ujrzeć. Olbrzymie rozmiary miał jego 

nos, wcześnie ukameryzowany na kolor fioletowy wskutek nadmiernego 

zamiłowania tabaki i napoju gambrynusowego [piwa]. Tabakę zażywał 

Żywny tak namiętnie, że nos, broda, biały krawat, kamizelka, klapy od 

surduta tabaczkowego koloru, wszystko było tabaką powalane. […] 

Oprócz ogromnej tabakiery, mieszczącej pół funta proszku, z wizerunkiem 

Mozarta czy Haydna na wierzchu, i olbrzymiej chustki, czerwonej 

w kraty, nosił Żywny zawsze w pogotowiu niemałych rozmiarów ołówek 

czworokanciasty; poprawiał nim napotykane w nutach pomyłki, a czasami 

po palcach lub głowie karcił mniej pojętnych lub nieuważnych uczniów”. 

Andrzej Edward Koźmian, starszy kolega Fryderyka, tak komentował ten uczniowsko-nauczycielski 

duet: 

,,Dobry staruszek Żywny, który i mnie także uczył i nie nauczył grać na 

fortepianie, był to może jeden z najpośledniejszych nauczycieli muzyki 

w Warszawie. Przecież Chopin był jego uczniem, co dowodzi, że aby być 

swojego rodzaju Aleksandrem Wielkim, niekoniecznie trzeba mieć Arystotelesa 

na mistrza”. 

aby być swojego 

rodzaju aleksandrem 

Wielkim, 

niekoniecznie trzeba 

mieć arystotelesa 

na mistrza 

Andrzej Edward Koźmian

Maria Szymanowska – polska pianistka 

i kompozytorka, należała do największych 

wirtuozów swoich czasów. Fryderyk 

słuchał na żywo jej występów i podziwiał 

jej kompozycje. Z Marią Szymanowską 

przyjaźnił się Adam Mickiewicz, jej córka 

Celina została żoną poety

mądry pan Józef 

elsner poznał 

doskonale, co za 

poeta tkwi w tym 

młodym, bladym 

marzycielu 

Hieronim Truhn 

 

Wybitna śpiewaczka Henrietta Sontag 

wystąpiła w Warszawie z okazji przyjazdu 

cara. Fryderyk pisał o niej: „Panna Sontag 

nie jest piękna, ale ładna do najwyższego 

stopnia. Czaruje wszystkich swoim głosem” 

Chopin zdawał sobie sprawę ze śmiesznostek i wad swojego nauczyciela i w listach 

przedstawiał jego zabawne portrety. Był jednak do niego bardzo przywiązany i dobrą 

pamięć o nim zachował do końca życia. To Żywny przecież wprowadził go do świata 

muzyki, zapoznał go z jej bogactwem – od Bacha przez Mozarta do Beethovena. Po 

sześciu latach nauki mistrz uczciwie orzekł, że niczego już nie jest w stanie swojego 

ucznia nauczyć. Już jako dwunastolatek Fryderyk był dojrzałym pianistą. 

Tak naprawdę nauczyciel był potrzebny tylko po to, by przekazać młodemu uczniowi 

podstawy gry na fortepianie. Gdy je zdobył, pozostawiono mu tyle wolności, by 

mógł sam kierować swoim rozwojem. Julian Fontana, wieloletni przyjaciel Fryderyka, 

przyznawał: 

„Chopin miał tylko jednego nauczyciela gry na fortepianie, Żywnego, który 

mu udzielał pierwszych zasad tej gry. Postępy dziecka były tak nadzwyczajne, 

że i rodzice, i ten nauczyciel uważali za stosowne, gdy doszło do 

12 lat życia, pozostawić je jego własnemu instynktowi i tylko śledzić jego 

rozwój, zamiast nim kierować”. 

Poza tym Fryderyk pobierał lekcje nauki gry na organach u Václava Viléma Würfla. 

Würfel nauczył go także modnej techniki brillant, pełnej efektownych zdobień 

i technicznych popisów. Wkrótce jednak ważniejsze niż szkolenie wirtuozerskiego 

kunsztu stało się ukierunkowanie młodego Fryderyka jako kompozytora. I o ile 

nauczyciela fortepianu zapewniono mu raczej kiepskiego, o tyle kompozycji uczył 

Fryderyka najbardziej szanowany ówczesny polski kompozytor, wieloletni dyrektor 

warszawskiej opery, a później rektor konserwatorium – Józef Elsner. 

Kompozycje Elsnera cieszyły się w Warszawie dużą popularnością. Na salonach 

tańczono skomponowane przez niego polonezy i mazury, w teatrach oklaskiwano 

jego opery, uważano go za jednego z ojców polskiej muzyki narodowej. Do tego 

miał dobrą rękę do uczniów. Muzyk niemiecki Hieronim Truhn napisał w swoich 

Listach z podróży: 

„Gdy wszyscy w Warszawie twierdzili, że Chopin schodzi na manowce, że 

to, co tworzy, nie jest żadną muzyką, że winien pazurami i zębami trzymać 

się Hummla, mądry pan Józef Elsner poznał doskonale, co za poeta tkwi 

w tym młodym, bladym marzycielu, od razu zorientował się, że ma przed 

sobą twórcę nowej epoki w dziedzinie gry fortepianowej, i nie pozwolił 

nałożyć mu wędzidła, zdawszy sobie sprawę, że tak wysokiej krwi rumak 

musi być kierowany bardzo ostrożnie i nie może być poddany zwykłemu 

trenowaniu i krępowaniu, o ile ma zwycięsko dojść do celu”.

Johann Nepomuk Hummel był wówczas najbardziej podziwianym wirtuozem fortepianu, 

kompozytorem modnych utworów w stylu brillant. Chopin przyglądał się 

grze słynnych wirtuozów i występom operowych diw. Wielkie wrażenie zrobili na 

nim skrzypek Niccolò Paganini czy sopranistka Henrietta Sontag, którzy odwiedzili 

Warszawę, a także polska pianistka Maria Szymanowska. Czerpał z ich muzyki inspirację, 

ale nie stał się niczyim naśladowcą. 

Fryderyk nigdy nie krył wdzięczności wobec swoich nauczycieli. Uważał, że to im 

zawdzięcza swoje sukcesy. Po pierwszych, zakończonych sukcesem koncertach 

w Wiedniu pisał o tym wprost w liście do rodziców: 

„Wczoraj Schuppanzigh wspominał, iż kiedy tak prędko Wiedeń opuszczam, 

to powinienem wkrótce wrócić. Odpowiedziałem, że przyjadę się uczyć; 

na to ów baron wtrącił: «iż w takim razie nie mam po co przyjeżdżać» 

– a co zostało innymi głosami potwierdzone. Są to komplimenta, ale pocieszające. 

Nikt mię tu za ucznia brać nie chce. Blahetka powiedział, iż się 

niczemu tyle nie dziwi, jak że ja się w Warszawie tego nauczyłem. Odpowiedziałem, 

iż z p. Żywnym i Elsnerem największy osioł by się nauczył ”. 

To nie wina Żywnego i Elsnera, że niewiele nauczyli Fryderyka. Po prostu nie było 

na świecie nikogo, kto mógł go wiele nauczyć. 

 

Portret Józefa Elsnera z początku XIX wieku. 

Fryderyk dedykował mu swoją Sonatę c-moll 

op. 4 na fortepian 

 

Włoski skrzypek Niccolò Paganini. 

Z okazji uroczystości koronacyjnych 

cara Mikołaja I na króla polskiego odbył 

się jego pojedynek z polskim wirtuozem 

Karolem Lipińskim

48 

 

Johann Nepomuk Hummel koncertował 

w Warszawie w roku 1828. Fryderyk poznał 

go osobiście 

 

Wojciech Żywny uczył Fryderyka gry na 

fortepianie. Był stałym gościem Chopinów, 

traktowano go niemal jak członka rodziny 

Janusz Łach 


200 

lat później 

Janusz Olejniczak twierdzi, że jest zaprzyjaźniony z duchem 

Chopina. Urodził się w roku 1952. Tak samo jak Fryderyk naukę gry na pianinie rozpoczął 

w wieku sześciu lat. Ukończył klasę fortepianu w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej 

w Warszawie. Jako osiemnastolatek zdobył VI nagrodę na VIII Międzynarodowym 

Konkursie Pianistycznym im. Fryderyka Chopina. Na początku lat siedemdziesiątych 

studiował indywidualnie pianistykę w Paryżu. Występował niemal we wszystkich krajach 

Europy oraz w Japonii, obu Amerykach, Australii i na Kubie. Jako aktor wystąpił 

w roli Fryderyka w filmie Andrzeja Żuławskiego Błękitna nuta (1991). Ponadto nagrał 

większość partii fortepianowych do filmu Chopin. Pragnienie miłości Jerzego Antczaka 

oraz do Pianisty Romana Polańskiego. Nagrał wiele płyt z jego muzyką. Należy do rady 

programowej Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina. 

Tak mówił o swoich pierwszych kontaktach z muzyką Chopina: 

„Były pełne spontaniczności, zachwytu nad wieloma frazami, świeżości spojrzenia. 

Życie zniszczyło potem wiele z tej bezpośredniości, przyszła refleksja, 

były przemyślenia. Szuka się pomysłów na tę czy inną frazę, myśli o pojedynczych 

motywach – i gubi się to pierwsze, naturalne podejście. Często stosuje 

się «chwyty», które wydają się ciekawymi muzycznymi propozycjami, a są 

tylko powierzchownymi zagrywkami, jakimiś grepsami. A Chopin nie znosi 

rutyny, trzeba go odczuwać wciąż na nowo, łączyć dojrzałe przeżycie ze 

spontaniczną emocją. Dlatego muzyka Chopina jest bardzo trudna do grania, 

ale kiedy znajdzie się odpowiedni klucz do niej, nie ma większej satysfakcji, 

niż granie Chopina”. 

I o jego muzyce: 

„Jest jak rajski ptak, który wciąż się wymyka z rąk. Tylko czasami udaje się 

uchwycić jej istotę, zbliżyć się do niej. Oferuje nieskończoną możliwość interpretacji, 

pozwala na ciągłą pracę nad własną estetyką, nad kształtowaniem 

swoich gustów, daje szansę odmiennego spojrzenia na ten sam utwór, indywidualnego 

i ciągle nowego podejścia. Jest w muzyce Chopina coś takiego, 

że za każdym razem chce się zagrać ten sam fragment inaczej, wyrzeźbić tę 

samą frazę na nowo. Podczas wykonywania utworów Chopina potrzebna 

jest koncepcja całości. Ale ostateczną wizję tworzę w trakcie grania. Pokora 

wobec Chopina nie pozwala mi przyjąć jednej wersji, powiedzieć, że jakiś 

fragment jest nieodwołalnie najlepszy właśnie w takiej postaci. Muszę więc 

próbować wciąż na nowo”.

Liceum 

 

Liceum Warszawskie mieściło się najpierw 

w pałacu Saskim, później przeniesiono je do 

Pałacu Kazimierzowskiego 

Zanim poszedł do liceum, Fryderyk odebrał gruntowne wykształcenie domowe. Nic 

dziwnego – jego ojciec był przecież guwernerem, profesorem w liceum, a w domu 

Chopinów stacjonowali uczniowie najlepszych warszawskich szkół. Fryderyk poszedł 

do szkoły dopiero w wieku trzynastu lat, od razu do czwartej klasy, i od początku 

wyróżniał się w nauce. W liceum zawarł też wiele przyjaźni, którym pozostał 

wierny do końca życia. Również jako uczeń liceum Fryderyk rozwijał swoje zdolności 

muzyczne. Jego talent wykorzystano na przykład podczas mszy dla uczniów 

w kościele Wizytek, gdzie grał na organach. W liście do Jana Białobłockiego z 1825 

roku pisał: 

„Zostałem organistą Licejskim. Moja żona zatem, jako też i wszystkie dzieci, 

z dwóch przyczyn, szanować mię muszą. Ha, Mości Panie Dobrodzieju, co 

to ze mnie za głowa! Pierwsza osoba w całym Liceum po Ks. Proboszczu! 

Gram co tydzień, w niedziele, u Wizytek na organach, a reszta śpiewa”.

Kościół Wizytek, w którym Fryderyk 

grywał na organach podczas mszy dla 

uczniów liceum 

 

Dziewiętnastoletni Fryderyk Chopin 

na portrecie Ambrożego Miroszewskiego 

Później będzie kontynuował grę na organach już jako uczeń konserwatorium. 

Fryderyk lubił organy, chętnie grywał również na rozmaitych 

nowych wynalazkach, takich jak choralion czy eolipantalion – będących 

połączeniem fortepianu lub pianina z organami. 

53

Studia 

muzyczne 

54 

Fryderyk chodził do liceum tylko trzy lata i w ogóle nie podszedł do matury. Uznano, 

że lepiej będzie, jeśli uczeń poświęci swój czas i wątłe siły na rozwój swojego talentu 

pianistycznego i kompozytorskiego. Skończyło się bieganie od salonu do salonu 

i zabawianie towarzystwa, które lubiło słuchać improwizacji młodego Fryderyka. 

Postanowiono podreperować jego zdrowie i skierować go na naukę do Józefa Elsnera 

i innych profesorów konserwatorium. W roku 1826 tak pisał Fryderyk do swojego 

przyjaciela Jana Białobłockiego: 

„Dowiedzże się, moje życie, przy tej okazji, że do Liceum nie chodzę. 

Albowiem głupstwem by było siedzieć z musu 6 godzin na dzień, kiedy 

mi doktorzy niemieccy i niemiecko-polscy chodzić, ile możności, dużo 

kazali; byłoby to głupstwo drugi raz tego samego słuchać, kiedy tymczasem 

czego innego przez ten rok nauczyć się można. Tym końcem chodzę 

do Elsnera na kontrapunkt ścisły 6 godzin na tydzień; słucham Brodzińskiego, 

Bentkowskiego i innych, w jakimkolwiek związku będących obiektów 

z muzyką. Idę spać o 9-tej. Wszystkie herbaty, wieczory, baliki w łeb 

wzięły. Piję wodę emetyczną z rozkazu Malcza i klejem owsianym tylko 

się pasę quasi koń”. 

Rok później Fryderyk zapisał się do Szkoły Głównej Muzyki, będącej częścią Uniwersytetu 

Warszawskiego, której rektorem był Józef Elsner. Szkoła ta mieściła się 

w dawnym klasztorze Bernardynek na Mariensztacie. Przyklasztorny kościół na 

placu Zamkowym zamieniono na salę koncertową, w której występowali uczniowie 

konserwatorium, a wśród nich także Fryderyk.

Krakowskie Przedmieście – widok z placu 

Zamkowego. Po lewej stronie znajduje się 

budynek Szkoły Głównej Muzyki 

Jerzy Tchórzewski 

Fragment plakatu wyróżnionego w konkursie „Fryderyku! Wróć do Warszawy!” 

Podobnie jak w liceum Fryderyk przygrywał na organach do mszy, w których uczestniczyli 

słuchacze konserwatorium i pozostali studenci uniwersytetu. Józef Sikorski 

wspominał, że niejednokrotnie muzyka brała górę nad liturgią: 

„Chopin, mianowicie w ostatnim roku swego pobytu w Warszawie, częstym 

na chórze bywał gościem i chętnie grywał na organach to fugi rozmaitych 

mistrzów, to własne improwizacje. […] I zdarzyło się raz w przerwie między 

ustępami mszy wykonywanej z orkiestrą, że Chopin siadł do organu 

i za temat wziąwszy zwyczajem sławnych organistów motyw ostatniego 

ustępu jął wylewać z niego bogactwo pomysłów tak wielkie i nieprzerwanym 

płynące potokiem, że wszyscy, od najstarszych do najmłodszych, 

ściśnięci około ławki grającego, zadumani, porwani, zapomnieli o miejscu 

i obowiązkach, na których pełnienie się zebrali”. 

W lipcu 1829 roku Fryderyk zdał końcowy egzamin w Szkole Głównej Muzyki i ostatecznie 

zakończył naukę. Józef Elsner napisał o nim wówczas w dzienniku: „Szczególna 

zdatność, geniusz muzyczny”. Fryderyk opuścił szkoły i nauczycieli i poszedł 

własną drogą… 

55

Przyjaciele 

56 

 

Jan Matuszyński – został lekarzem 

i mieszkał wraz z Fryderykiem w Paryżu. 

Świetnie grał na flecie i często wspólnie 

muzykowali 

Fryderyk był wierny przyjaźniom. Z wieloma kolegami z liceum czy konserwatorium 

utrzymywał kontakty i przyjaźnił się do końca życia. Tytus Woyciechowski – jego 

najlepszy przyjaciel, do którego zaadresował wiele swoich listów i z którym grywał 

na fortepianie na cztery ręce – po ukończeniu szkół osiadł w swoim majątku w Poturzynie 

na Lubelszczyźnie. Drugi – Jan Matuszyński, lekarz, mieszkał wraz z Fryderykiem 

w Paryżu. Pierwszy z jego wielkich przyjaciół – Jan Białobłocki – zmarł młodo na 

gruźlicę. Julian Fontana – również pianista, student prawa i kompozycji – zajmował 

się edycją utworów Fryderyka. U Dziewanowskich w Szafarni i u rodziny Konstantego 

Pruszaka w Sannikach młody Chopin spędzał letnie wakacje. Był lubiany wśród 

kolegów – nie tylko dzięki swojemu talentowi. Jak pisała Józefa Wodzińska: 

„To, iż mały Frycek już wtedy uchodził za najlepszego w Warszawie fortepianistę, 

mniej mu nadawało uroku w naszych oczach, niż to, że żaden 

z chłopców nie był tak skory do zabawy i figlów jak on”. 

Nic dziwnego, że jego przyjaciółka z dzieciństwa Aleksandryna de Moriolles nazywała 

go Panem Diabełkiem. 

Listy Fryderyka do przyjaciół są bezcenną kopalnią wiedzy na temat jego życia. 

Zazwyczaj powściągliwy, w nich zdradzał swoje uczucia, odkrywał lęki, zmartwienia 

i radości. W listach tych zawarte są także informacje o jego rozwijającej się karierze 

– widzimy zabiegi młodego kompozytora zmierzające do tego, by zyskać uznanie 

publiczności, odwagę artysty prezentującego swoje nowe utwory, a jednocześnie 

obawy przed ośmieszeniem i odrzuceniem. Listy te są pisane charakterystycznym 

stylem – wiele w nich zapewnień o miłości i przyjaźni, wiele czułości wskazującej 

raczej na związek kochanków niż na przyjaźń kolegów z klasy. Cóż, panował 

romantyzm i czułość była w modzie. 

Ewa Pawluczuk 


Tytus Woyciechowski – jego najlepszy 

przyjaciel, do którego zaadresował wiele 

listów i z którym grywał na fortepianie 

na cztery ręce – po ukończeniu szkoły 

osiadł w swoim majątku w Poturzynie na 

Lubelszczyźnie

Pierwsze 

koncerty 

 

W drodze powrotnej z Dusznik Fryderyk 

zwiedził Wrocław 

Fryderyk już jako mały chłopiec koncertował w domu oraz w najważniejszych 

warszawskich salonach. Czym innym były jednak salonowe 

popisy wśród zaproszonych gości, a czym innym publiczne występy, 

na które trzeba było kupić bilet. Pierwszy publiczny występ Fryderyk 

dał w wieku ośmiu lat w pałacu Saskim – na koncercie zorganizowanym 

przez Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności. Później koncertował 

także w budynku Resursy Kupieckiej przy ulicy Miodowej na 

Nowym Świecie oraz w gmachu Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności. 

Jeden z publicznych występów Fryderyka odbył się niespodziewanie 

podczas jego pobytu w sanatorium. Pisano o tym w gazecie:

„List w tych dniach odebrany z Kudowy ze Szląska (o dwie mile od Reinertz 

[Duszniki-Zdrój]) zaszczytnie donosi o młodym artyście polskim Fryderyku 

Chopin, który z zalecenia doktorów warszawskich dla polepszenia 

zdrowia zostaje od niejakiego czasu w Reinertz. Tam bowiem, gdy kilkoro 

dzieci przez śmierć ojca do wód na kuracją przybyłego sierotami stały się, 

p. Chopin, ośmielony przez osoby talent jego znające, dał dwa koncerta 

na dochód tychże, co jemu wiele chwały, a tym nieszczęśliwym niepospolite 

wsparcie przyniosło. (Ten młodzieniec po wielekroć w Warszawie dał 

się słyszeć na fortepianie i zawsze najzasłużeńsze odbierał uwielbienia 

pięknego talentu)”. 

Fryderyk przebywał w Dusznikach na Śląsku, zwanych wówczas Reinertz, w roku 1826 

wraz z siostrami i matką, aby podratować zdrowie, zagrożone tak jak w wypadku 

Emilii gruźlicą. Pobyt w sanatorium okazał się dla niego bardzo korzystny. W ten oto 

sposób Fryderyk stawał się profesjonalnym muzykiem. 

 

Złoty zegarek podarowany 

dziesięcioletniemu Fryderykowi 

przez Angelicę Catalani 

59

60 

 

Włoska śpiewaczka Angelica Catalani 

– słynna operowa diwa tamtych czasów 

Większość utworów Fryderyka miała premiery na warszawskich salonach – to 

w nich zdobywał szlify jako pianista i jako kompozytor. W modzie było wówczas 

granie improwizacji na tematy popularnych arii operowych albo tworzenie wiązanek 

znanych melodii. Chopin lubił zwłaszcza improwizować. Jego kunszt pod tym 

względem potrafili docenić także wybredni bywalcy wiedeńskich sal koncertowych. 

Trzeba jednak pamiętać, że jako dwudziestolatek Fryderyk miał już kilkunastoletnie 

doświadczenie i jako wirtuoz, i jako improwizator, i jako kompozytor. Lubił scenę 

i publiczność skupiającą uwagę na jego grze. Wielisław wspominał: 

„Mnie wówczas style muzyczne nie obchodziły; wolałem torty, wina 

i ciasta; pamiętam jednak sute oklaski dane Fryderykowi po wykonaniu 

jakiejś sztuki; w oklaskach tych rodziła się przyszła sława świata i chwała 

narodu. Pamiętam, że po odegraniu jakiegoś mazura czy oberka, może 

oryginalnej kompozycji lub improwizacji Fryderyka, Skarbek, naówczas 

już profesor Uniwersytetu, zerwał się z krzesła i czule imiennika swego 

wyściskał; Elsner winszował takiego talentu; całe zgromadzenie, jakby 

jednym prądem porwane, i samego koncertanta, i jego rodziców słowami 

gorącego uznania obsypywało”. 

Występ dziesięcioletniego Fryderyka widziała słynna sopranistka Angelica Catalani. 

Jego gra tak ją zachwyciła, że ofiarowała mu złoty zegarek z wygrawerowaną dedykacją, 

który Fryderyk zachował do końca życia. 

W wieku piętnastu lat grał już dla samego cara Aleksandra I w kościele ewangelicko- 

-augsburskim w Warszawie, co nawet dla dużo bardziej doświadczonego i utytułowanego 

muzyka było wówczas wielkim honorem. Urzeczony występem Fryderyka 

car podarował mu pierścień z brylantem. 

Fryderyk nie interesował się polityką. Przez młodzież zaangażowaną politycznie 

car był uważany za wroga, okupanta sprawującego prawdziwą władzę w podległym 

wobec Imperium Rosyjskiego Królestwie Kongresowym. Chopin był patriotą, ale nie 

rozstrzygał, czy powinien grać dla cara czy nie – jego muzyka miała istnieć ponad 

wszelkimi politycznymi czy narodowościowymi podziałami. Niemniej pierścień 

z brylantem sprzedał… 

Apolonia Bronakowska 


Klaudia Pasternak studiowała w tej samej szkole co 

Fryderyk Chopin. Komponuje od dziecka. Dziś jest jedną z najbardziej utytułowanych 

polskich kompozytorek. 

Urodziła się w roku 1980 w Warszawie. Swój pierwszy utwór – Suitę na fortepian – skomponowała 

w wieku dwunastu lat. Ukończyła dyrygenturę i kompozycję na Uniwersytecie 

Muzycznym Fryderyka Chopina w Warszawie. Jej kompozycje są grane w Polsce i za 

granicą. Jest laureatką wielu konkursów kompozytorskich. Po raz pierwszy nagrodę za 

swoją kompozycję zdobyła w wieku siedemnastu lat. Zajmuje się również dyrygenturą 

symfoniczno-operową. 

Tak mówi o dyrygentkach: 

„Niezachwiana pewność siebie, pewność we wszystkim, co muzyczne, to 

cecha przypisywana głównie męskim charakterom. Dyrygent musi się szybko 

ruszać, machać rękami przez dwie, czasem nawet trzy godziny bez przerwy, 

a do tego musi wykonywać pajacyki, wkręcanie żarówek, prostowanie rąk, 

stanie w rozkroku. Po koncercie można go wyżąć jak mokry ręcznik. Kobieta 

decydująca się na takie zajęcie musi liczyć się z tym, że może wizualnie utracić 

coś ze swej świeżości, i to też wymaga sporej odwagi. Ale nagroda za wysiłek 

to gwarancja zachowania kondycji tak fizycznej, jak i duchowej”. 

200 

lat później

Pierwsze 

kompozycje 

64 

„Gazeta Korespondenta Warszawskiego i Zagranicznego” z 1818 roku donosiła: 

„Do szczegółów bytności N. Cesarzowej Matki w Uniwersytecie i Liceum 

Warszawskim dodać należy, iż gdy była w drugiej klasie tegoż Liceum, 

p. Chopin, dziewięcioletni młodzieniec, a syn profesora w Liceum, przy tak 

młodocianym wieku biegły już w muzyce, ofiarował N. Cesarzowej dwa 

własnej roboty tańce polskie na fortepiano, które Monarchini, pochwaliwszy 

tak wczesny talent młodzieńca i zachęciwszy go do postępu, nader 

uprzejmie od niego przyjęła”. 

 

Pierwsza strona Mazurka E-dur opus 6, 

nr 3 z 1830 roku, wpisana w albumie 

nieznanej osoby

Karta tytułowa Ronda c-moll opus 1 

z 1825 roku 

Fryderyk ofiarował dwa swoje tańce matce cara. Później sprezentował marsza 

wielkiemu księciu Konstantemu. Marsz ten bardzo przypadł namiestnikowi i bratu 

cesarza do gustu i grywano go podczas parad, których książę – zwierzchnik polskich 

sił zbrojnych – był wielkim miłośnikiem. Fryderyk komponował od dziecka i nawet 

jego młodzieńcze utwory są dzisiaj grane przez wielkich wirtuozów. 

Pomiędzy piętnastym a dwudziestym rokiem życia Fryderyk Chopin skomponował 

wiele w pełni dojrzałych utworów. Przede wszystkim dwa Koncerty fortepianowe 

– e-moll i f-moll, Grande Pollonaise Brillante Es-dur, dwa Grandes Valses Brillantes, 

Rondo à la Krakowiak oraz Fantazję As-dur na tematy polskie. Wydawcy publikowali 

nawet najwcześniejsze utwory Fryderyka. Pierwszym jego drukowanym dziełem 

był Polonez g-moll z roku 1817. Dodatkowo inni kompozytorzy przerabiali tematy 

z jego koncertów na tańce, które zdobywały wielką popularność na balach i innych 

spotkaniach towarzyskich. Oprócz poważnych utworów na fortepian Fryderyk komponował 

również pieśni do znanych wierszy, często autorstwa swoich przyjaciół, 

które również cieszyły się dużą popularnością. 

65

Podróż 

do Berlina 

66 

W końcu Fryderyk wyruszył w pierwszą podróż zagraniczną – do Berlina. W liście do 

przyjaciela, Tytusa Woyciechowskiego, pisał: 

„Jadę dziś do Berlina. Na jedną operę Spontiniego; jadę dyliżansem dla 

spróbowania sił. Powodem tego są jednakże małpy ze wszystkich gabinetów 

europejskich”. 

Przyjaciel jego ojca, profesor zoologii Feliks Jarocki, wziął go ze sobą na kongres 

przyrodników, któremu przewodniczył słynny uczony Wilhelm von Humboldt. 

W listach Fryderyk opisał obrady naukowców, które obserwował, doznania 

muzyczne, jakich doświadczył, a także wrażenie, jakie zrobił na nim Berlin: 

„W niedzielę około 3-ciej po południu przydyliżansowaliśmy do tego za 

wielkiego miasta. Z poczty zaprowadzono nas prosto do oberży «Pod 

Kronprinzem» i tam dotąd stoimy. Dobrze nam tu i wygodnie. […] Dotychczas 

prócz gabinetu zoologicznego nic jeszcze nie widziałem, miasto 

jednakże znam już po większej części, albowiem przez te dwa dni łaziłem 

tylko i gawroniłem się po piękniejszych ulicach i mostach. Nie będę się trudził 

wyszczególnieniem znaczniejszych budowli, jak wrócę, to opowiem; 

ogólne zaś moje zdanie o Berlinie: że za szeroki dla Niemców, zdaje się, 

że jeszcze drugie tyle ludności zmieścić by się w nim mogło”. 

Fryderyk nie zachwycił się Berlinem, nie zrobiły na nim również wrażenia mieszkanki 

tego miasta: 

„Marylski za grosz gustu nie ma, jeżeli mówi, że berlinki są piękne: są to 

wszystko same gołe szczęki, alias gęby bez zębów. A stroją się, to prawda, 

ale szkoda owych pociętych pysznych muślinów na takie lalki irszane”. 

marylski za grosz 

gustu nie ma, jeżeli 

mówi, że berlinki 

są piękne: są to 

wszystko same gołe 

szczęki, alias gęby 

bez zębów 


W drodze powrotnej zdarzyła się Fryderykowi pewna przygoda: 

„Zajechano do stacji Cylichawa. – Tu przywitał poczthalter podróżnych 

oświadczeniem, że nie ma koni i że te dopiero za jaką godzinę przybędą. 

Wtem spostrzega Chopin piano otwarte, zbliża się i od niechcenia kilka 

uderza akordów. Rozciekawiony poczthalter, namiętny wielbiciel muzyki, 

poznawszy po tych kilku uderzeniach i pasażach skończonego wirtuoza, 

wchodzi z córkami do pasażerni, składając ręce błaga Chopina, aby grał, 

ile mu się podoba, a nie lękał się opóźnienia w podróży, bo konie silne 

i rącze stracony czas wynagrodzą. I tak w skromnej salce pasażerskiej 

zaimprowizowany został znienacka koncert, posypały się jak z rogu obfitości 

walce, etiudy, mazury”. 

naStępna StacJa: 

WilanóW

68 

Wspomnienie o tym koncercie musiało trwać w rodzinie pocztmistrza przez długie 

lata, zwłaszcza że wkrótce nazwisko Fryderyka stało się sławne na cały świat. Widać, 

że nie odmawiał on swojej muzyki nikomu. Zagrał wspaniały koncert nieznajomym, 

zwykłym ludziom, ponieważ tak jak on kochali muzykę. 

Tomasz Sochacki 

 

Opera Królewska w Berlinie. W roku 

1828 Chopin obejrzał w niej wiele nowych, 

modnych dzieł 


Wiedeńskie 

koncerty 

70 

 

Panorama Wiednia na 

dziewiętnastowiecznej rycinie 

Ojciec Fryderyka bardzo zabiegał, aby wysłać syna w długą zagraniczną podróż. 

Główną przeszkodą uniemożliwiającą ten zamysł był brak funduszy. W roku 1829, po 

zdanych egzaminach w konserwatorium, w końcu udało się Fryderykowi wyjechać 

wraz z przyjaciółmi do Wiednia. 1 sierpnia 1829 pisał do rodziny: 

„Najukochańsi Rodzice i Siostry moje. Szczęśliwie, wesoło, zdrowo, doskonale, 

nieledwie że wygodnie stanęliśmy wczoraj w Wiedniu”. 

Wiedeń był wówczas obok Paryża jedną ze stolic muzycznych Europy. Tu przed 

śmiercią mieszkali i Ludwik van Beethoven, i prekursor romantyzmu Franciszek 

Schubert. Chopin pojechał tylko zwiedzać miasto i słuchać, jak grają goszczący 

tam wirtuozi, ale okazało się, że nie uda mu się wyjechać bez zaprezentowania 

własnych umiejętności. Pisał: 

„Tutejsi mówią, że Wiedeń dużo by stracił, gdybym wyjechał nie dawszy 

się słyszeć. Są to wszystko dla mnie rzeczy niepojęte”. 

„Na obiedzie było dużo wiedeńczyków, i […] kazali mi wszyscy grać 

publicznie”. 

„Gdzie się obrócę, klekoczą mi wszyscy głowę, ażeby grać”. 

gdzie się obrócę, 

klekoczą mi wszyscy 

głowę, ażeby grać 


W końcu spotkał osoby, które poważnie zajęły się organizacją jego występu. Jedną 

z nich był jego dawny nauczyciel gry na organach – Václav Vilém Würfel. 

„Hrabia Gallenberg poznał mię tamże; on zarządza teatrem, gdzie już kilka 

nędznych koncertów słyszałem. Haslinger utrzymuje, że dla kompozycji 

moich lepiej będzie, jak je Wiedeń usłyszy, że gazety zaraz pochlebnie 

napiszą, za co wszyscy ręczą. Słowem, kto mię usłyszy, każe grać, a Würfel 

jeszcze tę uwagę dodał, że kiedy już jestem raz w Wiedniu i rzeczy moje 

mają wyjść niebawem, ażebym koniecznie wystąpił, bo inaczej chyba 

umyślnie musiałbym przyjechać. Zaręcza, iż teraz pora najstosowniejsza, 

bo wiedeńczycy głodni są nowej muzyki. […] Chce on, ażebym grał najprzód 

Wariacje, potem Rondo z krakowiaka, dla uderzenia nowością, a na 

koniec, ażebym improwizował. Czy przyjdzie do czego? Jeszcze nie wiem”. 

Fryderyk umiał dbać o swoją sławę i nie mógł zmarnować takiej okazji. Zrobić wrażenie 

na wiedeńczykach – to wyrobić sobie przepustkę do najlepszych sal koncertowych 

Europy. Nie musiał więc długo się wahać, skoro jeszcze w tym samym liście 

dopisał takie postscriptum: 

„Jużem się zdecydował…” 

Agnieszka Bochnak 


71

72 

„Z przeszłego listu wiadomo Wam, najukochańsi Rodzice, że się dałem 

namówić na danie koncertu; wczoraj więc, to jest we wtorek, wieczorem 

o godzinie 7-mej na teatrze cesarsko-królewskim opery na świat 

wystąpiłem!” 

Wszystko działo się bardzo szybko. Wydrukowano afisze, przygotowano orkiestrę 

i Fryderyk Chopin dał swój pierwszy zagraniczny koncert. Zagrał Wariacje na temat 

„Don Juana” i Rondo à la Krakowiak, a na bis improwizację na temat z opery Biała 

Dama Boieldieugo oraz polskiej piosenki ludowej Chmiel. Relację z tego wydarzenia 

zdaje swoim rodzicom w liście: 

„Strachu wielkiego nie miałem, zwłaszcza że nie było pełno w sali. Przyjaciele 

moi i koledzy rozstawili się po kątach dla słuchania rozmaitych 

zdań i krytyk. Celiński może powiedzieć, jak mało nagan słyszano, tylko 

Hube największą słyszał. Jakaś dama powiedziała: «Schade um den Jungen, 

dass er so wenig Tournüe hat» [Szkoda, że ten młodzieniec jest tak 

niepokaźny]. Jeżeli taką tylko dano mi naganę, a przysięgają się, że same 

jedynie pochwały słyszeli i że nigdy brawa nie zaczynali, więc się nie mam 

czego turbować! […] Moje parterowe szpiegi zaręczają, że aż skakano na 

ławkach”. 

Koledzy Fryderyka wmieszali się w tłum, aby posłuchać, jak reaguje publiczność 

i jakie komentarze padają na temat nikomu nieznanego pianisty i kompozytora 

z Polski. Mimo ogólnego aplauzu wciąż pojawiała się jedna krytyka: 

„Powszechny jednak głos jest, iż za słabo grałem, a raczej za delikatnie dla 

przyzwyczajonych do tłuczenia fortepianów tutejszych artystów. Spodziewam 

się tego zarzutu w dzienniku, zwłaszcza że córka redaktora wali 

strasznie po instrumencie. Nic nie szkodzi; bo przecie nie można nie mieć 

żadnych ale, a wolę takie, aniżeli gdyby powiedziano, że gram za mocno”. 

W roku 1829 wciąż modny był wirtuozerski styl brillant, w którym efekt często występował 

dla samego efektu. Chopin grał zupełnie inną, nową muzykę – romantyczną. 

Ówczesna publiczność nie była jeszcze w pełni gotowa do jej odbioru. 

„Pierwsze więc moje wystąpienie o ile było niespodziane, o tyle szczęśliwe. 

Hube powiada, że człowiek nigdy zwyczajną drogą i podług ułożonego 

przez siebie planu nie dojdzie do niczego, potrzeba coś losowi zostawić. 

Tak też na los szczęścia dałem się na koncert namówić. Jeżeli w gazetach 

mię tak wychłoszczą, że nie będę mógł się więcej światu pokazać, zdecydowałem 

się malować pokoje, bo pędzlem przez papierek najłatwiej 

ciągnąć, a zawsze się jest synkiem Apollina”. 

Agata Jakubowska 


Fryderyk obawiał się reakcji prasy. Gdyby zawiódł w Wiedniu, jego kariera przestałaby 

się rozwijać tak dynamicznie jak dotychczas. Poszedł jednak za ciosem i dał 

drugi koncert: 

„…grałem drugi raz, bo chcieli, z czego byłem kontent, bo nie powiedzą, 

że grał raz i uciekł ”.

74 

Drugi koncert udał się jeszcze bardziej niż pierwszy. Upalny sierpień nie sprzyjał frekwencji 

w operach i teatrach, ale tym razem sala była pełna. Tak Fryderyk opisywał 

swój drugi występ w liście do rodziny: 

„Jeżeli pierwszą razą zostałem dobrze przyjęty, to wczoraj jeszcze lepiej. 

Trzy razy brawo się wznawiało, gdym się ukazał na scenie; publiczność 

liczniej się zgromadziła”. 

Po udanym debiucie Fryderyk poczuł ulgę – zdenerwowanie i niepewność ustąpiły 

radości… 

„Wiedeń mi się podoba i Polaków w nim dosyć; w balecie nawet jest jeden, 

który podczas mego wystąpienia tyle się o mnie troszczył, że mi sam 

wodę z cukrem przynosił, dodawał serca itp. – Panu Elsnerowi proszę to 

wszystko powiedzieć i przeprosić go, że nie piszę, ale tak jestem rozerwany, 

że nie wiem, gdzie mi się godziny podziewają. Panu Skarbkowi, co mię 

głównie namawiał na danie koncertu, dziękuję, bo to już wstęp na świat”. 

Wiedeńska prasa opisywała koncert Chopina niemal w samych superlatywach: 

„[Chopin] wprawił wszystkich w zdumienie, albowiem przedstawił się jako 

nie tylko piękny, ale istotnie bardzo wybitny talent, któremu tak co do 

oryginalności gry, jak i kompozycji można by przyznać pewną genialność, 

przynajmniej pod względem odbiegającej od zwykłego szablonu formy, 

oraz uderzającej indywidualności […]. Gra on zupełnie spokojnie, bez 

zuchwałej brawury, […] a jednak nasza subtelna i wrażliwa publiczność 

od pierwszej chwili poznała w tym obcym, szerzej nie znanym jeszcze 

młodzieńcu prawdziwego artystę…” 

„To jest młody człowiek idący swoją własną drogą, na której wie, jak się 

podobać, a która znacznie od wszystkich innych koncertowych form się 

oddala. […] Pan Chopin dzisiaj także podobał się powszechnie”. 

„Pan Chopin, fortepianista z Warszawy, […] dał się nam poznać jako mistrz 

pierwszorzędny. Przedziwna delikatność jego uderzenia, nieopisana 

biegłość techniczna, jego doskonałe, z najgłębszego uczucia wynikające 

cieniowanie, ciągłość i wzmaganie się tonów, rzadka jasność i przejrzystość 

interpretacji i jego nacechowane wzniosłą genialnością produkcje 

muzyczne […] pozwalają w tym samodzielnym, tak hojnie od natury obdarzonym 

wirtuozie uznać artystę, który nie poprzedzony żadnymi fanfarami 

reklamy, zjawia się na muzykalnym horyzoncie jako jeden z najjaśniej 

błyszczących meteorów”. 

trzy razy brawo się 

wznawiało, gdym 

się ukazał na scenie 


Niestety echo sukcesów wiedeńskich do Warszawy nie dotarło. Zrelacjonowano 

jedną recenzję, i to jeszcze przekręcając ją tak, że dawała wrażenie, iż koncert 

ogólnie się nie spodobał. 

 

Katedra Świętego Stefana w Wiedniu. 

„Miasto ładne, podoba mi się” – pisał 

Fryderyk w liście

Podróże 

po Europie 

76 

Wyprawa Fryderyka oprócz Wiednia obejmowała także inne sławne miasta polskie 

i europejskie. W liście do Tytusa Woyciechowskiego opisywał podekscytowany cały 

plan podróży: 

„Myślałem, że ustnie się dowiesz o moim wielkim wojażu, co by mię więcej 

było ucieszyło, bo szczerze wolałbym z Tobą gadać – ale kiedy tak, wiedzże, 

kochanie, żem był w Krakowie, Wiedniu, Pradze, Dreźnie, Wrocławiu. 

Tydzień pierwszy zszedł nam w Krakowie na samych spacerach i zwiedzaniu 

okolic krakowskich. Ojców istotnie ładny, ale Ci nie będę o nim wiele pisał, 

bo choć tam nie byłeś, to wiesz z opisu bardzo wiernego Tańskiej, gdzie 

co jest i jak jest. W wesołej kompanii, lubo trochę cudzej, zajechałem do 

Wiednia i jeżeli Kraków mię zajął tak, że mało chwil na myślenie o domu 

i Tobie poświęcić mogłem, to Wiedeń tak mię zaszałamił, zadurzył, omamił, 

że dwa tygodnie przeszło siedząc bez listu z domu żadnej nie czułem 

tęsknoty”. 

Dalsza część podróży przebiegała spokojnie, kolejne miejsca Fryderyk odwiedzał 

przelotnie, nie występował, czas spędzał na wizytach u poleconych sobie osobistości, 

na koncertach, spacerach – chłonął atmosferę odwiedzanych miejsc. Do rodziny 

zaś pisał: 

„Po wielkich kuksach i kołataniach w eilwagenie – wczoraj o 12-tej w południe 

stanęliśmy w Pradze, więc zaraz do table d’hôte [wspólny posiłek 

w restauracji hotelu]. […] W ogóle miasto piękne, jak z zamkowej góry 

widać; wielkie, stare i niegdyś zamożne”. 

 

W Dreźnie Fryderyk spędził tydzień. Potem 

przez Wrocław wrócił do Warszawy

Kolejne przystanki swojej podróży relacjonował Fryderyk z reporterską 

skrupulatnością: 

„Wielmożnemu Imć Państwu Chopinostwu, Profesorstwu w Warszawie, 

a memu Kochanemu Rodzicielstwu na ten raz od bawiącego w Dreźnie 

syna. Zdrów jestem i wesoluteńki. Dziś tydzień, jak w Wiedniu nie wiedziałem 

jeszcze, iż będę w Dreźnie. […] Wczoraj więc o 5-tej rano najętym za 

dwa talary furmanem wyruszywszy z Teplitz przybyliśmy do Drezna o 4-tej 

po południu. Spotkałem zaraz Lewińskiego i Łabędzkich. Bardzo mi się 

podróż szykuje; dziś Faust Goethego, a w sobotę, jak mi Klengel mówił, 

opera włoska. Wczoraj wieczorem list zaczęty, dziś rano kończę. Ubieram 

się, idę do barona Kriesego i Morlacchiego, bo nie mam czasu do stracenia”. 

Fryderyk wracał do Warszawy, wiedząc, że świat stoi przed nim otworem. Przed 

ponownym wyjazdem za granicę należało jednak zaprezentować się warszawskiej 

publiczności. Poza tym czekał na niego pierwszy, nieukończony jeszcze koncert na 

fortepian i orkiestrę…

Teatr 

Narodowy 

Na przełomie roku 1829 i 1830 Fryderyk skomponował Koncert fortepianowy f-moll. 

Zaprezentował go na prywatnych spotkaniach i wśród miłośników muzyki szybko 

rozeszła się wieść, że jest to utwór geniusza. W końcu w „Powszechnym Dzienniku 

Krajowym” ukazała się taka informacja: 

„Jeden ze znawców muzyki zwrócił uwagę moją na młodzieńczy talent, 

który pod względem kompozycji był dotychczas w ukryciu; na talent 

pana Chopin, znanego dotąd tylko jako doskonałego fortepianisty. We 

środę miałem sposobność poznania go i z innej strony: miał u siebie próbę 

pewnej swojej wyższej kompozycji z całą orkiestrą i grał własny swój koncert. 

[…] Jest to talent, rzeczywisty, prawdziwy talent. Lecz niechże go p. 

Chopin nie kryje i niech się publicznie da słyszeć”. 

Jest to talent, 

rzeczywisty, 

prawdziwy talent 

„Powszechny Dziennik Krajowy”

Fryderyk nie dał się długo prosić. Publiczne koncerty były dobrą okazją do zaprezentowania 

warszawskiej publiczności najnowszego dzieła, które z pewnością miało 

być dla niego przepustką do europejskich sal koncertowych. Zagraniczna podróż 

wymagała jednak sporych funduszy – liczył więc także na zysk z biletów. W końcu 

gazety zaanonsowały, że 17 marca roku 1830 odbędzie się w Teatrze Narodowym 

koncert, na którym Fryderyk Chopin zaprezentuje swoje kompozycje. 

Teatr Wielki, który stoi dzisiaj na placu Teatralnym, został otwarty w roku 1833, 

budynek warszawskiej filharmonii powstał dopiero w roku 1901, Fryderyk miał więc 

koncertować w starym budynku Teatru Narodowego, znajdującym się na placu Krasińskich. 

Budynek ten nie grzeszył urodą, ówczesnym ludziom przypominał raczej 

stodołę niż przybytek sztuki. Również wewnątrz nie zapewniał wysokiego komfortu 

– zawsze niedogrzany, ciasny, ciemny i brudny. Była to jednak najważniejsza, najbardziej 

prestiżowa i największa sala koncertowa ówczesnej Warszawy. Występ w niej 

z pewnością nobilitował młodego kompozytora. 

 

Teatr Narodowy stał na placu Krasińskich, 

naprzeciwko pałacu Krasińskich, zwanego 

też Pałacem Rzeczypospolitej

80 

Fryderyk zagrał Koncert fortepianowy f-moll i Fantazję A-dur na tematy polskie. 

W następnych dniach w prasie ukazało się wiele recenzji chwalących kompozytora 

i wykonawcę w jednej osobie. 

„Gazeta Warszawska”: Wszystkie zalety znamionujące wirtuoza na fortepianie 

łączy pan Chopin w najwyższym stopniu: moc, biegłość, nade 

wszystko czucie stanowią jego główną zaletę, każde uderzenie klawisza 

jest u niego wyrazem serca. Publiczność warszawska umiała ocenić rzadki 

talent swego rodaka, mającego wkrótce w dalekich krajach być jej zaszczytem 

i chlubą, rzęsiste oklaski witały i żegnały występującego artystę…” 

„Kurier Warszawski”: „Lubownicy muzyki wczoraj w Teatrze Narodowym 

nader przyjemnie przepędzili wieczór. Znajdowało się osób 800, co dowodzi, 

że prawdziwy talent nasza publiczność zwykła nagradzać. Młody wirtuoz 

zadowolił obecnych; przyznano mu, że należy do rzędu znakomitych 

mistrzów. Okrywano zasłużonymi oklaskami wykonanie jego Koncertu…” 

„Powszechny Dziennik Krajowy”: „Wykonanie było zupełnie odpowiednie 

duchowi kompozycji. Przy zwyciężeniu najtrudniejszego mechanizmu, 

przy najświetniejszych pasażach, przy śpiewie najzrozumialszych i najtkliwszych 

melodii fortepianista nie chciał nigdzie błyszczeć na koszt 

całości wrażenia; skromność jego kryła się zawsze, podług potrzeby, za 

większą lub mniejszą glorią harmonii. Zdaje się, że gra jego mówiła do 

widzów: to nie ja, to muzyka! […] Miło jest także Polakowi przy rozważaniu 

tak pięknego talentu, może jeniuszu, wspomnieć, że tak w kompozycji, 

jak w wykonaniu po wielkiej części duch narodowości się przebijał. 

Skutkiem podobnej gry było bardzo naturalnie powszechne zachwycenie, 

a na niektórych twarzach zadziwienie pochodzące zapewne z uczucia, 

że można bez tych monotonnie powtarzanych, na jedną formę ulanych 

melodii, bez tych nerwy wstrząsających raptownych uderzeń orkiestry 

i bez tych wrzaskliwych zakończeń pewnej muzyki dzisiejszej słuchacza 

w zadumienie wprawić”. 

Anna Filipczak 

 

Budynek Teatru Narodowego, 

zaprojektowany przez Bonawenturę 

Solariego, powstał w roku 1779 z inicjatywy 

króla Stanisława Augusta Poniatowskiego 


82 

„Kurier Polski”: „Odgłos powszechny prawie od lat niemowlęcych poprzedzał 

go i zapowiadał w nim talent rzadko na horyzoncie ukazujący się. 

Odgłos ten nie powiększył w niczym jego zalet, nie zawiódł wyobrażeń, 

jakie sobie niejeden o grze tego artysty kreślił. Chociaż zawsze przewyższał 

innych, którzy w wieku młodocianym grą swoją publicznie w koncertach 

dawali się słyszeć, nie poszedł ich śladem, ale czas cały poświęcał 

zupełnemu wykończeniu gry, poznaniu tajemnic harmonii i kunsztu. Czekał 

chwili dojrzenia czucia, fantazji i zupełnego rozwinięcia sztuki, ażeby 

za publicznym wystąpieniem zaraz otrzymać niepowszednie miejsce 

w rzędzie mistrzów i kompozytorów tego instrumentu”. 

W recenzjach pochwały przeplatają się z obawami i troską. Z jednej strony dostrzegano 

kunszt młodego artysty i przewidywano, że doceni go również publiczność 

zagraniczna, z drugiej – obawiano się, czy młodzieniec nie roztrwoni swojego 

talentu na wirtuozerskie popisy i podążanie za światowymi modami. A jednak życie 

salonowe Fryderyka nie zepsuło, wręcz przeciwnie – wiedział, co jest modne i co 

wzbudza aplauz widowni, ale poszedł wbrew łatwym rozwiązaniom własną drogą. 

I teraz odbierał za to nagrodę. 

Anita Jaźwiec 


84 

Fryderyk nie był zadowolony z pierwszego koncertu, ale drugi odbył się już po jego 

myśli: 

„Pierwszy więc koncert, lubo był pełny i od 3-ch dni naprzód ani lóż, ani 

krzeseł nie było, nie zrobił na masie wrażenia, jakem ja rozumiał. […] 

Dano brawo i w tym przekonaniu, że trzeba mu dać na odchodnym znać, 

żeśmy się znudzili. […] Tego wieczora, o ile paradysowi i ci, co w orkiestrze 

stali, byli zadowoleni, o tyle parter narzekał na ciche granie – i chciałbym 

być u «Kopciuszka», żeby słyszeć debata, jakie się musiały toczyć o moją 

osobę. […] Domyśliłem się, gdzie ta energia siedzi, i na drugim koncercie 

nie na swoim, ale na wiedeńskim grałem instrumencie. […] Dopiero oklaski, 

pochwały, że każda nutka jest jak perełka wybita i że na drugim lepiej grałem 

jak na pierwszym, i dalej po wywołaniu mię wrzeszczeć o 3-ci koncert”. 

W kawiarni „Pod Kopciuszkiem” zbierała się młodzież i dyskutowała nad najnowszymi 

wydarzeniami kulturalnymi i politycznymi, tu wykluwały się opinie i wydostawały 

na świat. Opinie na temat występu Fryderyka były aż nadto pochlebne. 

Pewnego razu spotkał on na ulicy swojego znajomego, który oznajmił mu, że 

wkrótce w prasie opublikowany zostanie jego Sonet do Fryderyka Szopena (Chopin) 

grającego koncert na fortepianie Leona Ulricha. Poeta uderzał w natchnioną nutę: 

Ach, jakaż to pieśń szczytna serce budzi 

I tyle razem uczuć ożywia w mym łonie? 

Czuję, jak krew się burzy, oko żarem płonie 

I myśl, śród tłumu ludzi, zapomina ludzi. 

Fryderyk skomentował ten wiersz z westchnieniem: 

„O źle rozumiane przysługi! Znów będą mieli pole szydzenia ci, którym 

zawiniłem. […] Już nic nie chcę czytać, co ludzie o mnie piszą, ani słuchać, 

co gadają”. 

Katarzyna Ogonowska 


Paweł Mykietyn uznawany jest za najlepszego polskiego 

kompozytora młodego pokolenia. 

Urodził się w roku 1971. Zadebiutował w roku 1993, jeszcze jako student kompozycji, 

utworem La Strada na festiwalu Warszawska Jesień. Studiował w Akademii Muzycznej 

w Warszawie, którą ukończył w roku 1997. Swoją błyskotliwą karierę rozpoczął 

w bardzo młodym wieku i od początku odnosił liczne sukcesy w kraju i za granicą. Jego 

kompozycje były wielokrotnie grane i nagradzane, także poza Polską. Jest klarnecistą, 

ma własny zespół – Nonstrom – z którym wykonuje utwory muzyki współczesnej. Jego 

pierwszą operę – Ignorant i szaleniec – wystawiono w roku 2001 na deskach Teatru 

Wielkiego Opery Narodowej. 

W wywiadzie dla „Polityki” Paweł Mykietyn mówił: 

Jak zostaje się kompozytorem? 

Gdy miałem sześć lat, rodzice kupili mojej siostrze pianino. Od razu zacząłem 

na nim grać, a pierwsze poznane dźwięki zacząłem składać po swojemu. 

Natomiast do szkoły muzycznej poszedłem późno, bo dopiero w wieku 14 

lat. Zresztą bardzo się wtedy zdziwiłem, gdyż dowiedziałem się, że nikt 

z moich kolegów nie komponuje. Dla mnie było oczywiste, że skoro gram, 

to i komponuję. 

Jak pracuje kompozytor nad nowym dziełem? Cały czas myśli pan dźwiękami? 

Komponuję przez cały czas, myśląc dźwiękami. Samo zapisywanie muzyki, 

tworzenie partytury jest etapem ostatecznym. Gdy do niego przystępuję, to 

już wiem, co ma się w utworze wydarzyć i kiedy. Ostatnio moim problemem 

jest to, że pracuję coraz dłużej. 

Gra pan na klarnecie, jest więc pan również wykonawcą. 

Dla mnie jako kompozytora zawsze dobrą szkołą było to, że starałem się być 

czynnym muzykiem. Zaraz na początku studiów założyłem zespół, który później 

przyjął nazwę Nonstrom. Graliśmy bardzo dużo różnej muzyki – zarówno 

dobrej, jak i źle napisanej. Nauczyło to mnie – kompozytora, jak należy tworzyć 

muzykę, by nie pisać przeciwko wykonawcy. 

Pańscy rówieśnicy grający muzykę pop świetnie radzą sobie na listach przebojów, są 

gwiazdami. Nie zazdrości im pan popularności? 

Oczywiście, że chciałbym, żeby moje utwory docierały do szerokiego grona 

odbiorców. Wbrew obiegowej opinii nie myślę jednak, by to, co robię, było 

hermetyczne. Na koncerty muzyki współczesnej, a zwłaszcza na Warszawską 

Jesień, przychodzi coraz więcej młodych ludzi zupełnie spoza branży. 

200 

lat później

Życie towarzyskie 

Życie towarzyskie ówczesnej Warszawy wyglądało tak jak w każdym dużym europejskim 

mieście. Organizowano w domach i pałacach koncerty, bale, maskarady, 

przedstawienia. Chopin uczestniczył w nich od dziecka – był niewątpliwą atrakcją 

stolicy już od najmłodszych lat. Józef Sikorski pisał: 

„Mieć u siebie Chopina, słyszeć go grającego należało do najwyższej rozkoszy, 

jakie wówczas Warszawa dać mogła”. 

Uchodził za młodego geniusza, jego sława dotarła wkrótce do najważniejszej osoby 

w Warszawie – carskiego namiestnika wielkiego księcia Konstantego. Eustachy 

Marylski wspominał, że „co niedziela zajeżdżała po niego kareta w. ks. Konstantego 

i już cały dzień bawił w Belwederze z młodym Pawełkiem, synem cesarzewicza”. 

Z pewnością niektórzy traktowali go jak pocieszną zabawkę, swoisty dziw natury 

– mały chłopiec grał i komponował jak dorosły artysta. Ale państwo Chopinowie 

umieli wykorzystać zainteresowanie Fryderykiem do tego, by rozwinąć jego talent 

i poznać go z ludźmi, którzy za oglądanie tego talentu gotowi byli płacić. 

 

Fryderyk Chopin koncertuje 

w salonie księcia Antoniego Radziwiłła 

w roku 1829 

 

W październiku roku 1829 

Fryderyk gościł w letniej rezydencji 

księcia Antoniego Radziwiłła, 

gdzie było mu „jak w raju”

słyszeć go grającego 

należało do 

najwyższej rozkoszy, 

jakie wówczas 

Warszawa dać mogła 

Józef Sikorski 

Wkrótce młody pianista przestał być tylko zabawką, dziwem natury – doceniono 

jego prawdziwy artystyczny talent. Ferenc Liszt zasługę tę przypisywał księżnej 

Czetwertyńskiej: 

„Sama uprawiała muzykę, szczerze rozmiłowana w całym jej pięknie. Ona 

to niebawem odkryła w młodym chłopcu geniusz twórczy. Dzięki niej też 

prawdopodobnie Chopin poznał nieprzeparty urok chwil, kiedy artysta 

ma świadomość, że ktoś inny nie tylko słucha jego gry, ale jednocześnie ją 

słyszy. Księżna była kobietą jeszcze piękną, która oprócz nieprzeciętnych 

zalet charakteru i umysłu posiadała duże walory towarzyskie; salon jej 

należał do najświetniejszych i najwykwintniejszych w ówczesnej Warszawie. 

Chopin spotykał tam nieraz najbardziej dystyngowane damy stolicy: 

poznał tam owe piękności, których nieprzeparty wdzięk znany był w całej 

Europie – Warszawa bowiem w owym okresie cieszyła się europejską sławą 

dzięki blaskowi, wykwintnym manierom i wytworności swej elity towarzyskiej. 

Za pośrednictwem księżnej Czetwertyńskiej dostąpił zaszczytu 

wprowadzenia na salony Księżnej Łowickiej; w domu swej protektorki 

zetknął się z hrabiną Zamoyską, księżną Radziwiłłową i księżną Jabłonowską 

– gwiazdami pierwszej wielkości wśród tylu innych dam, równie 

pięknych, aczkolwiek mniej znamienitych”. 

89

Portrety dziewiętnastoletniego Fryderyka 

narysowane przez Elżbietę Radziwiłłównę, 

córkę księcia Antoniego Radziwiłła 

 

W Belwederze Fryderyk nie tylko grał 

dla rodziny carskiej, ale także bawił się 

w ogrodzie z młodym synem wielkiego 

księcia Konstantego 

Osiemnastoletni Fryderyk biegał już od domu do domu, od pałacu do pałacu i zabawiał 

towarzystwo swoimi improwizacjami. Musiał mieć świadomość, że tak wygląda 

życie artysty – trzeba umieć zadziwić i wzruszyć łatwo nudzącą się i chwiejną publiczność 

– i być na jej usługi. Żale wylewał w listach do przyjaciół: 

„Od tygodnia nicem nie napisał ani dla ludzi, ani dla Boga. Latam od Annasza 

do Kajfasza i dziś jestem u Wincengerodowej na wieczorze, skąd jadę 

na drugi do panny Kickiej. Wiesz, jak to wygodnie, kiedy się spać chce, 

a tu proszą o improwizacją. Dogódźże wszystkim! – Rzadko zdarzy się 

myśl podobna tej, co nieraz rano na Twoim pantalionie tak snadnie weszła 

mi pod palce! – Gdzie ruszyć, Leszczyńskiego nędzne instrumenta, bom 

ani jednego nie widział, co by się zbliżył głosem do pantalionu twej Siostry 

albo do naszych”. 

Magnackie pałace zapewniały Fryderykowi także pewne schronienie. Książęce fortuny 

mogły być dla niego wsparciem materialnym, na co po cichu liczył. Z księciem 

Antonim Radziwiłłem, w którego myśliwskim pałacu w Antoninie przebywał w roku 

1829, łączyło go zamiłowanie do muzyki. Książę sam komponował i grał, dlatego 

umiał docenić talent Fryderyka. Jego córki stanowiły dla niego znakomite towarzystwo. 

Zwierzał się jednak przyjacielowi: 

„Ostatni twój list, w którym mi każesz się ucałować, odebrałem w Antoninie 

u Radziwiłła. Byłem tam tydzień, nie uwierzysz, jak mi u niego dobrze 

było. Ostatnią pocztą wróciłem, i to ledwo com się wymówił od dłuższego 

pobytu. Co do mojej osoby i chwilowej zabawy, byłbym tam siedział, 

dopóki by mnie tam nie wypędzono, ale moje interesa, a szczególniej mój 

Koncert, jeszcze nie skończony, a oczekujący z niecierpliwością ukończenia 

finału swojego, przynaglił mię do opuszczenia tego raju”.

gdybym Ja była 

Słoneczkiem 

na niebie… 

91

92 

Trzeba było opuścić spokojny raj i wyjechać do niepewnego Wiednia i Paryża. Polacy 

złaknieni artystów na miarę europejską mogli się mylić w ocenie jego talentu. Wiedział, 

że w Paryżu nie będzie się stosować wobec niego żadnej taryfy ulgowej. I może 

właśnie dlatego postanowił tam pojechać. 

Fryderyk odwiedzał także warszawskie kawiarnie, w których zbierała się młodzież, 

aby czytać gazety, dyskutować o polityce oraz na temat nowinek w sztuce i literaturze. 

Miał kilka ulubionych miejsc: „Pod Kopciuszkiem”, „Dziurkę” czy „Honoratkę”. 

Tu rodziły się pomysły kolejnych utworów, we wspólnych improwizacjach dojrzewały 

przyszłe dzieła. 

Z jednej strony kochał to życie, z drugiej – nienawidził go. Pisał: 

„Jak za najświętszą rzecz uważam związki towarzyskie z jednej strony, tak 

z drugiej utrzymuję, że to diabelski wynalazek”. 

Anna Kaźmierak 

 

Plakat zgłoszony na konkurs „Fryderyku! Wróć do Warszawy!” 

W pałacu Radziwiłłowskim Fryderyk dał 

swój pierwszy publiczny koncert

Pożegnalny 

występ 

94 

Przed kolejnym, zaplanowanym już wyjazdem za granicę Fryderyk chciał dać jeszcze 

jeden koncert w Warszawie. Przynajmniej z dwóch powodów. Po pierwsze, trzeba 

było się pożegnać z rodzinnym miastem, po drugie – napisał nowy koncert i chciał 

go wypróbować. Fryderyk był z niego wyraźnie zadowolony: 

„Już drugi Koncert skończyłem, a jeszcze taki hebes jak przed zaczęciem 

poznawania klawiszy. To za bardzo oryginalne, na końcu już nie będę 

zdolny się nauczyć. […] Rondo efektowne, Allegro mocne. O przeklęta 

miłości własna!”

Próby koncertu odbyły się wśród przyjaciół – wszyscy zgodnie twierdzili, że utwór 

jest wspaniały. To z pewnością utwierdziło Fryderyka w przekonaniu, że warto 

pokazać go światu: 

„Po próbie orkiestrowej 2-go Koncertu stanęła decyzja, żeby go publicznie 

grać, i w przyszły poniedziałek, to jest 11-go lutego tego miesiąca, wystąpię 

z nim. Jednak z jednej strony nierad jestem temu, tak z drugiej ciekaw 

jestem ogólnego efektu”. 

Koncert bardzo się publiczności spodobał, a Chopin był zachwycony odbiorem: 

„Wczorajszy koncert udał mi się – pospieszam z tym doniesieniem. Powiadam 

Aśpanu, żem się wcale a wcale nie bał, grał tak, jak kiedy sam jestem, 

i dobrze było. Pełna sala. […] Tą razą dopiero ostatni mazur wzbudził 

duże brawo, po którym (zwyczajna facecja) wywołano mnie – ani razu 

nie syknięto, a ja miałem czas 4 razy się ukłonić, ale już po ludzku, bo mię 

Brandt nauczył ”. 

Koncert fortepianowy e-moll należy dziś do żelaznego repertuaru pianistycznego, 

a jego główny temat jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych motywów napisanych 

przez Chopina. Kompozytor był w świetnej formie – egzamin dojrzałości 

artysty został zdany pomyślnie. 

Na ostatni występ Fryderyka w Warszawie prasa znowu odpowiedziała entuzjastycznie. 

„Kurier Warszawski” pisał: 

„Nader przyjemny był wczorajszy wieczór dla lubowników muzyki; słuchaczów 

znajdowało się około 700. Nowy Koncert e-moll, skomponowany 

i wykonany pierwszy raz publicznie przez JP. Szopena, znawcy uważają 

za jedno z szczytnych dzieł muzycznych, osobliwie Adadżio i Rondo 

powszechne sprawiło zadowolenie. Autor i wirtuoz został powitany rzęsistymi 

oklaskami, okrywany nimi po każdym solo, a w końcu przywołany”. 

Polacy mieli wreszcie swojego geniusza, który mógł się równać z najwybitniejszymi 

ówczesnymi kompozytorami i wirtuozami. Chwaląc go, oczekiwano, że nie zawiedzie 

pokładanych w nim nadziei. Niepodległa Polska nie istniała, potrzebowaliśmy 

w świecie takiego ambasadora. 

Mirosław Zdrodowski 


Miłość 

Największa miłość Fryderyka w czasach, gdy mieszkał w Warszawie, okryta jest 

tajemnicą. Z urywków faktów i wypowiedzi możemy tylko się domyślać, co się 

wydarzyło między nim a Konstancją Gładkowską – młodą, świetnie zapowiadającą 

się sopranistką. Mieli tyle samo lat. Poznał ją na koncercie talentów szkoły śpiewu. 

Była ładną blondynką o niebieskich oczach. Jego listy zawierają tajemnicze stwierdzenia, 

z których wynika, jak szaleńczo jest zakochany. Do najserdeczniejszego 

przyjaciela, Tytusa Woyciechowskiego, pisał 3 października 1829 roku: 

„…bo ja już może na nieszczęście mam mój ideał, któremu wiernie, nie 

mówiąc z nim, już pół roku służę, który mi się śni, na którego pamiątkę 

stanęło Adagio od mojego Koncertu [f-moll], który mi inspirował tego walczyka 

dziś rano, co Ci posyłam. Uważaj jedno miejsce oznaczone. O tym 

nikt nie wie prócz Ciebie”. 

Prawdopodobnie miłość ta pozostała niespełniona. Fryderyk podziwiał jej występy, 

z pewnością spotykali się i wymieniali listy. To ona zainspirowała go do napisania 

kilku utworów. Konstancja miała jego portret i pierścionek, ale wszystkie pamiątki 

po swoim kochanku przed śmiercią zniszczyła. Wystąpili wspólnie podczas jego 

pożegnalnego koncertu, ona śpiewała mu pieśń pod znaczącym tytułem Och, ileż 

łez przez ciebie wylałam. 

Możemy się tylko domyślać, co stanęło na przeszkodzie ich uczuciu. Rodzicom Konstancji, 

a także – być może – jej samej zależało na bogatym kandydacie na męża 

z kręgów ziemiaństwa, a nie na artyście, wątłego zdrowia, bez posady, bez nazwiska, 

bez pieniędzy. Kariera sopranistki była niepewna – krytyka coraz głośniej zwracała 

uwagę na niedostatki jej głosu. Być może oboje przejawiali zbyt małą determinację, 

by przeciwstawić się temu, co ich dzieliło. Mimo to w przeddzień wyjazdu Fryderyka 

Konstancja wpisała w jego pamiętniku wiersz: 

Przykre losu spełniasz zmiany, 

ulegać musimy potrzebie. 

Pamiętaj niezapomniany, 

że w Polsce kochają Ciebie. 

Później dodała jeszcze jeden. Wyznanie miłosne wydaje się oczywiste, ledwo zakryte 

dla przyzwoitości liczbą mnogą. 

Ażeby wieniec sławy w niezwiędły zamienić, 

rzucasz lubych przyjaciół i rodzinę drogą. 

Mogą Cię obcy lepiej nagrodzić, ocenić, 

lecz od nas kochać mocniej pewno Cię nie mogą.

Piotr Węcławik 

Plakat wyróżniony w konkursie „Fryderyku! Wróć do Warszawy!” 

 

Konstancja Gładkowska na miniaturze 

Anny Chamiec z roku 1969 

97

98 

 

Małżeństwo Konstancji Gładkowskiej było 

udane. Urodziła pięcioro dzieci i dożyła 

sędziwego wieku. Po latach o Fryderyku 

mówiła tylko półsłówkami: fantasta, 

nerwowy, słabowity… 

Fryderyk wyjechał, ale długo nie mógł o Konstancji zapomnieć. W listach z tamtych 

czasów wyrzuca sobie, że wyrządził jej krzywdę, że może zaszkodzić jej dobremu 

imieniu. W Warszawie tymczasem wybuchło powstanie listopadowe, wszelkie kontakty 

z rodziną i bliskimi były utrudnione. Przestraszony Fryderyk pisał gorączkowe 

listy do przyjaciela: 

„Czy doprawdy choć trochę zmiany? Czy nie chorowano? Przypuściłbym 

łatwo coś podobnego na takim czułym stworzeniu. Czy ci się nie zdawało? 

Może przestrach 29-go? Bo niechaj Bóg broni mojej przyczyny. Uspokój, 

powiedz, że póki sił starczy… że do śmierci… że po śmierci jeszcze 

mój popiół będzie się słał pod nogi. Ale to wszystko mało, co byś Ty mógł 

powiedzieć… ja napiszę. Już bym był dawno napisał, nie męczyłbym się 

tak długo, ale ludzie. Gdyby przypadkiem w cudze ręce wpadło, jej sławie 

szkodzić by mogło, więc lepiej Ty bądź moim tłomaczem, mów za mnie… 

będę u Rodziców, u Const… Och! włosy sobie wyrywam, kiedy sobie wspomnę, 

że mogą o mnie zapomnieć…” 

Po dwóch latach od wyjazdu Fryderyka Konstancja wyszła za mąż za Józefa Grabowskiego. 

Wyprowadziła się na wieś, zajęła domem i dziećmi, zmarła w wieku 

osiemdziesięciu lat. Nigdy nie wyjawiła, co ich łączyło. 

Miłość do Konstancji z pewnością nie była jedynym uczuciem młodego Chopina. 

Wielisław we wspomnieniach z dzieciństwa przywołuje obraz Fryderyka flirtującego 

z dziewczynami w parku: 

„W początku pięknego lata, wieczorem, kiedy biegałem po ogrodzie w akacjowej 

alei «Botaniki», zjawiało się kilka młodych panienek, najczęściej pod 

dozorem kogoś ze starszych, ale i bez dozoru, za nimi wkrótce przybywał 

i Szopen. Zasiadali na ławce. Wyobraźnie przenosiły się prędko w cudowną 

krainę marzeń, czarów serdecznych i złudzeń. Fryderykowi jego wyraziste 

ciemnopiwne oczy zapalały się jakimś niezwykłym ogniem, słyszałem 

głośne rozmowy i cichsze westchnienia, to znowu jakby sprzeczki, przekomarzania 

się, żarciki i śmiechy. […] Na tej ławce aż do 1836 r. widać 

było wiersze skreślone ołówkiem; czy ręką Fryderyka – tego nie wiem, 

ale pamiętam, że raz zaszedłem go, jak wyrzynał scyzorykiem dwa serca 

otoczone cierniem. A może i on sam czasami bywał także i owym ławkowym 

poetą”. 

Młody, utalentowany pianista musiał mieć powodzenie. Jak na romantyka Fryderyk 

był jednak wyjątkowo dyskretny, jeśli chodzi o sprawy uczuciowe, i nie wiemy, 

kim była dziewczyna, z którą przesiadywał w parku. 

Diana Karpowicz 


Polak 

czy Francuz? 

100 

Fryderyk urodził się w Polsce, ale po dziś dzień można usłyszeć wątpliwości dotyczące 

jego pochodzenia. Wszak jego ojcem był Francuz, nosił francuskie nazwisko, 

połowę życia spędził we Francji, we Francji umarł. Może więc choć trochę czuł się 

Francuzem? Józefa z Wodzińskich Kościelska rozwiewa nasze obawy: 

„Dom Chopinów był czysto polski, dzięki pani Chopin, Krzyżanowskiej 

z domu. Mikołaj Chopin, choć był Francuzem, jednak po polsku mówił 

bardzo poprawnie, nadzwyczaj gramatycznie, choć naturalnie z akcentem 

francuskim, którego nie zatracił nigdy. Dzieci mówiły w domu po 

polsku, a jeśli Mikołaj Chopin rozmawiał z pensjonarzami po francusku, to 

dlatego, że mieszkali u niego głównie w celu przyswojenia sobie języka 

francuskiego. Poza tym dom był polski zupełnie i nikomu nie śniło się uważać 

Fryderyka lub jego siostry za przynależących raczej do francuskiej niż 

polskiej narodowości. Kwestia ta w domu Chopinów nie istniała zupełnie. 

Prócz nazwiska nie miały w sobie dzieci Mikołaja Chopina nic francuskiego, 

a co się tyczy Fryderyka, to było to w każdym calu polskie dziecko. Nie 

można mu było większej sprawić przykrości, jak kwestionując jego prawa 

do tytułu Polaka, a z powodu swego francuskiego nazwiska bolał często, 

iż dawało ono wielu osobom, zwłaszcza cudzoziemcom, powód do uważania 

go za Francuza”.

Banknot z wizerunkiem Fryderyka 

Chopina o nominale 5 000 złotych 

wprowadzono do obiegu w roku 1982 

Francuskie nazwisko z pewnością pomogło Fryderykowi w początkach zagranicznej 

kariery. Czy nie zdobyłby jednak równie wielkiej sławy, gdyby nosił tak trudne do 

wymówienia przez cudzoziemców nazwisko matki?… 

Ojciec Fryderyka wiedział, że jeśli chce żyć wśród Polaków, musi uszanować ich tradycje 

i poczucie narodowej wartości. W ten sposób poniekąd sam stał się Polakiem. 

Fryderyk Skarbek pisał w swoich Pamiętnikach: 

„Nie był on przejęty ani zasadami przesadzonej wolności republikańskiej, 

ani udaną bigoterią emigrantów francuskich, nie był także rojalistą, bałwochwalczą 

czcią dla tronu i ołtarza przejętym, ale był moralnym i poczciwym 

człowiekiem, który, poświęciwszy się wychowaniu młodzieży polskiej, nie 

zakładał sobie nigdy tego, aby ją przekształcać na Francuzów i wpajać 

w nią zasady we Francji górujące. Szanując Polaków i wdzięczny będąc 

ziemi i ludziom, między którymi gościnne znalazł przyjęcie i odpowiedni 

sposób utrzymania życia, wypłacał się im szczerze z obowiązku wdzięczności 

sumiennym kształceniem ich potomków na użytecznych obywateli. 

Przez długoletni pobyt swój w kraju naszym, przez stosunki przyjacielskie 

z damami polskimi, a głównie przez ożenienie się z Polką, a stąd przez 

związki małżeńskie i rodzicielskie stał się rzeczywiście Polakiem i w starości 

swej doczekał się tej pociechy, że był powszechnie poważanym, jako zasłużony 

nauczyciel szkół publicznych, że był kochanym od uczniów swoich 

i ich rodziców i że na ostatek miał syna, który głośno i wszędzie mieniąc się 

być Polakiem, zjednał ojczyźnie swojej tę chwałę, iż była kolebką jednego 

z największych geniuszów muzycznych”. 

O polskości Chopina świadczy także jego muzyka, przepojona ludowymi melodiami, 

rytmami tańców polskich, zasłyszanymi w dzieciństwie. Wiedzieli to już ludzie 

współcześni Fryderykowi. „Kurier Polski” pisał: 

„Ziemia, która mu życie dała, ze swoimi śpiewem działała na usposobienie 

muzyczne i przebija się niekiedy w utworach tego artysty: niejeden dźwięk 

jego tonów wydaje się jakby odbicie szczęśliwe rodowitej naszej harmonii. 

Mazur prosty pod jego ręką poddaje się chętnie zmianom i modulacjom, 

zachowując właściwy wyraz i akcent. Żeby do wytwornej gry i genialnej 

kompozycji łączyć tak piękną prostotę rodzinnego pienia, jak ją sobie 

Chopin przyswoił, trzeba mieć odpowiednie czucie, poznać echa naszych 

pól i lasów, słyszeć piosnkę wieśniaka polskiego”. 

Czy ostatnie życzenie Fryderyka, by jego serce spoczęło w Polsce, nie świadczy 

o tym, gdzie była jego ojczyzna?

Na 

progu 

sławy 

„Wszystko, co w nim było wzniosłe, zachwycające, nawet wszystkie jego 

dziwactwa, czyniły go duszą wybranych towarzystw, toteż dosłownie z rąk 

go sobie wyrywano, gdyż szlachetność jego charakteru, bezinteresowność, 

poczucie godności osobistej, jego duma daleka od wszelkiej niesmacznej 

próżności i bezczelnej reklamy, dystynkcja i delikatność w obejściu czyniły 

z niego przyjaciela równie miłego, jak godnego zaufania”. 

Tak pisała o Fryderyku wybitna francuska pisarka George Sand – kobieta, która 

dobrze go znała, bo przeżyli wspólnie prawie dziesięć lat. 

Fryderyk stał na progu sławy, ale nie był w pełni świadomy czekającej go przyszłości. 

O recenzjach, które pojawiały się w prasie po jego występach w Teatrze Narodowym, 

z pewnym przekąsem pisał do Tytusa Woyciechowskiego: 

„Po moich koncertach sypnęło się mnóstwo recenzji, szczególniej w «Kurye- 

rze Polskim» – jakkolwiek już przesadzonymi tchnęły pochwałami, jednakże 

jeszcze znieść ich można było. – «Dziennik Urzędowy» także kilka 

stronic poświęcił moim panegirykom, ale między innymi w jednym ze 

swoich numerów takie głupstwa mimo najlepszej chęci poklicił, żem był 

w desperacji od chwili, w której przeczytałem odpowiedź w «Gazecie Polskiej», 

jak najsprawiedliwiej odejmującej mi to, co tamten z egzageracji 

przydał. Trzeba ci wiedzieć, że w tym artykule «Dziennika Urzędowego» 

utrzymuje, że jak Mozartem Niemcy, tak Polacy mną się szczycić będą, 

nonsens bardzo jasny”. 

Takie panegiryki zdaniem Fryderyka ośmieszały go. I choć były pisane w nadmiernej 

egzaltacji, to jednak paradoksalnie ich autorzy trafili w sedno. Chwalimy się Chopinem 

jeszcze bardziej niż Niemcy i Austriacy Mozartem.

Portret Fryderyka z 1833 roku autorstwa 

Gottfrieda Engelmanna 

 

…ale dWa lata późnieJ 

zaprzyJaźniliśmy Się 

George Sand. Fryderyk poznał ją w roku 

1826, ale jego pierwsze wrażenie nie było 

najlepsze: „Poznałem wielką znakomitość, 

panią Sand, ale twarz jej niesympatyczna, 

nie podobała mi się: jest w niej coś 

odpychającego”

200 

lat później 

Piotr Anderszewski urodził się w Warszawie, ale od roku 

1990 mieszka za granicą. Zalicza się go do najwybitniejszych współczesnych pianistów. 

Urodził się w roku 1969. Pochodzi z węgiersko-polskiej rodziny. Naukę gry na fortepianie 

rozpoczął w wieku sześciu lat. Studiował w Akademii Muzycznej w Warszawie, ale 

jej nie ukończył. Słynie z perfekcjonizmu i artystycznej bezkompromisowości. Nagrał 

piętnaście płyt, głównie z muzyką Bacha, Beethovena i Mozarta. Koncertuje w najważniejszych 

salach koncertowych na świecie z takimi orkiestrami jak Filharmonia Berlińska 

czy London Symphony Orchestra. Mieszka w Paryżu i w Lizbonie. W roku 2003 wydał 

płytę z utworami Fryderyka Chopina: Ballady, Mazurki, Polonezy. 

O muzyce Chopina powiedział: 

„Polskę zawsze ciągnęło ku Zachodowi, szczególnie ku Francji, i choć wydawało 

się, że to niemożliwe, Chopin zdołał pogodzić słowiański rozmach z francuską 

elegancją. Umieścił słowiańszczyznę w dobrze skrojonym kostiumie 

francuskim”. 

„Chopin do mnie przychodzi i ode mnie odchodzi falami. I tak chyba powinno 

być, przynajmniej u mnie. To na pewno wynika ze specyfiki Chopina, który 

– z małymi wyjątkami w młodości – pisał tylko na fortepian, co stanowi 

absolutne kuriozum w historii muzyki. Jego muzyka nabiera dla mnie sensu 

w małych dozach. Chopin na co dzień? Jakoś tego nie wytrzymuję, i to w żadnym 

razie nie jest krytyka. Tworzył tak subtelnie, jest coś tak intymnego 

w jego muzyce, że nie można go grać codziennie. Gdyby nawet najlepsze, 

najbardziej wyrafinowane danie jadło się codziennie, rychło stanie się niestrawne. 

Takie rzeczy trzeba sobie zostawiać na specjalne okazje”. 

W wywiadzie dla „Polityki” mówił: 

Jest pan znany z tego, że unika pan wykonywania utworów Chopina. 

U siebie w domu gram go regularnie, ale to są dwie różne rzeczy – grać dla 

siebie i komunikować muzykę innym. 

Czy fakt, że nie grywa pan Chopina w Polsce, nie jest aby związany z niechęcią do 

konfrontacji z polską szkołą wykonywania jego muzyki? 

O nienormalności polskiego stosunku do Chopina świadczy chociażby fakt, 

że wszyscy mnie tu odpytują, dlaczego go nie wykonuję. A czemu nie pytają 

o kogokolwiek innego? Chopin, Chopin i Chopin! Może więc rzeczywiście 

nie gram go tu także z przekory. Rzeczywisty powód jest jednak głębszy. To 

muzyka tak spontaniczna, tak świeża i delikatna, że gdybym miał ją ćwiczyć, 

rozbierać na czynniki pierwsze, czułbym, że ją zabijam. A przyznam szczerze, 

że jestem przyzwyczajony do drobiazgowej, precyzyjnej i przemyślanej pracy, 

takiej właśnie jak nad muzyką Bacha. Jeśli więc na serio zabiorę się za Chopina, 

będę musiał znaleźć jakiś inny sposób.

Wyjazd... 

106 

„Najdalej w tydzień po koncercie nie ma mnie w Warszawie. Już kuferek do 

drogi kupiony, już cała wyprawa gotowa, partycje pooprawiane, chustki do 

nosa obrąbione, spodnie zrobione. – Tylko się żegnać, a to najprzykrzej”. 

Tak pisał Fryderyk do swojego przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego w liście z października 

1830 roku. Ze wspomnień dotyczących wyjazdu Chopina w podróż zagraniczną 

przebija atmosfera pożegnania jeśli nie na zawsze, to na długi czas. A przecież 

wyjeżdżał tylko na dwa lata! Nie planował osiąść za granicą na stałe. I w każdej 

chwili mógł wrócić. Może to perspektywa, z której pisano wspomnienia, sprawiła, 

że mamy wrażenie uroczystego, ostatecznego pożegnania, a może każdy w głębi 

duszy wiedział, że Fryderyk już do Warszawy nie wróci. Może nikt nie miał wątpliwości, 

że odniesie sukces – przecież był mu pisany od dziecka… 

„Nadchodzi czas wyjazdu Chopina za granicę. Najbliżsi przyjaciele serdecznie 

umyślili wyprawić mu obiad pożegnalny. Ja i Dominik Magnuszewski 

byliśmy gospodarzami. Prócz kolegów zaproszeni zostali: ojciec Fryderyka 

– Mikołaj, starzec poważny, przeszło 70 lat liczący [w rzeczywistości miał 

wówczas 59 lat] i doktor Ludwik Köller, przyjaciel domu Chopinów, który 

niedawno powrócił z Paryża, gdzie przebywał dla ukończenia studiów 

medycznych. Z kolegów: Gaszyński Konstanty, Fontana (bardzo biegle 

grający na fortepianie), Woyciechowski Tytus, Chełmicki Wiktor i dobór 

kolegów Chopina i naszych […]. Obiad odbył się przy ul. Dzielnej w mieszkaniu 

moich rodziców, którzy podówczas bawili na wsi. […] rozpoczęły się 

przemówienia i toasty różne. Pierwszy zabrał głos dr Köller i w imieniu 

Warszawy życzył Chopinowi nie tylko powodzenia i sławy za granicą, lecz 

również, żeby nigdy nie wykreślił z pamięci Ojczyzny i przyjaciół, których 

opuszcza. Przemawiali inni w tej samej myśli i duchu, gorąco i serdecznie. 

Kiedyśmy wstali od stołu i przeszli do salonu, zasiadł do fortepianu 

Julian Fontana, a grając prześliczne mazury i dzielne «wyrwasy», pobudził 

wszystkich do śpiewu. Zapanowała ogólna wesołość. Zaczęły się improwizacje 

i wiersze sypały się, jak to mówią, jak z worka. 

Prym w tym trzymał Magnuszewski i Gaszyński, czym zachęcony Chopin 

zasiadł do fortepianu i wtedy spod jego palców tyle popłynęło cudownych 

narodowych melodii, żeśmy chwilami ze drżeniem serca a łzami w oczach 

słuchali”. 

 

Fryderyk Chopin – portret z 1831 roku

Tak wspominano dzień wyjazdu Fryderyka. Odjechał wczesnym rankiem sprzed 

budynku Poczty Saskiej na Krakowskim Przedmieściu. Przyjaciele odprowadzili 

dyliżans do rogatek miasta. Wielu z nich widziało go po raz ostatni w życiu. 

Również gazety donosiły o wyjeździe Fryderyka za granicę. Stał się osobą publiczną, 

pokładano w nim wielkie nadzieje, wierzono, że tak jak zauroczył warszawiaków, tak 

samo uwiedzie mieszkańców Wiednia, Berlina czy Paryża. To były stolice ówczesnego 

kulturalnego świata. Zdobyć słuchaczy w Paryżu znaczyło zdobyć światową 

sławę. „Kurier Warszawski” 3 listopada 1830 roku pisał: 

„Nasz rodak, wirtuoz i kompozytor muzyczny Fryderyk Szopen (Chopin), 

wczoraj wyjechał z Warszawy dla zwiedzenia obcych krajów. […] Liczni 

przyjaciele tego artysty, na których czele znajdował się rektor Elsner, 

odprowadzili go do Woli, gdzie przy pożegnaniu uczniowie Szkoły Muzyki 

wykonali śpiew następujący: 

Zrodzony w polskiej krainie, 

Niech twój talent wszędzie słynie. 

A gdy będziesz nad Dunajem, 

Spreją, Tybrem lub Sekwaną, 

Niechaj polskim obyczajem 

Ogłaszanymi zostaną 

Przez twe zajmujące tony, 

Co umila nasze strony, 

Mazur i krakowiak luby. 

Stąd szukaj zaszczytu, chluby, 

Nagrody talentu, trudów, 

Że głosząc pieśń naszych ludów 

Jako ich współziomek prawy 

Przydasz wieniec do ich sławy. 

Chór 

Choć opuszczasz nasze kraje, 

Lecz serce twoje wśród nas zostaje, 

Pamięć twego talentu istnieć w nas będzie. 

Życzymy ci serdecznie pomyślności wszędzie.”

Autor tego wiersza nie był na pewno dobrym poetą, ale okazał się poniekąd wieszczem. 

Fryderyk zamierzał odwiedzić najważniejsze centra kulturalne ówczesnego 

świata – w Niemczech, w Austrii, we Włoszech, ale przede wszystkim we Francji. Nie 

miał konkretnego planu, a przynajmniej nikomu o takich planach nie mówił. Swój 

talent mógł jednak rozwijać tylko tam, gdzie biło serce współczesnej muzyki. Skąd 

więc to złowrogie przeczucie, zawarte w liście poprzedzającym wyjazd: 

„…myślę, że wyjeżdżam po to, żebym na zawsze zapomniał o domu; myślę, 

że jadę umrzeć – jak to przykro musi być umierać gdzie indziej, nie tam, 

gdzie się żyło”. 

Być może tylko smutek spowodowany wyjazdem i rozłąką z najbliższymi dyktował 

mu takie słowa, ale niestety stały się one prorocze. Fryderyk do Warszawy nie 

wrócił. Wkrótce po jego wyjeździe wybuchło w Warszawie powstanie listopadowe, 

potem nasz kraj dotknęły popowstaniowe represje. Wielu jego przyjaciół musiało 

wyemigrować i spotkali się w Paryżu, kiedy Fryderyk święcił już tryumfy jako 

pianista i kompozytor. W Paryżu przeżył większość lat spędzonych na emigracji. 

Umarł we Francji, do Polski wróciło tylko jego serce. Wmurowano je w kolumnę 

kościoła Świętego Krzyża w Warszawie, gdzie spoczywa aż do dziś. 

 

Fryderyk opuścił Polskę 2 listopada 1830 

roku. Cztery tygodnie później w stolicy 

wybuchło powstanie…

Galeria 

plakatu AMS 

Z pomnika na plakat 

Chopin zszedł z pomnika i wmieszał się w tłum warszawiaków. Nie widzimy w nim 

nieprzystępnego geniusza, tylko młodego utalentowanego człowieka, jednego z nas. 

Nie siedzi pod wierzbą wsłuchany w ludowe pieśni, tylko ze słuchawkami na uszach 

idzie ulicami Warszawy. Spoglądamy na niego z sympatią i humorem, bez nabożnego 

dystansu. Widzimy go w ruchu i w kolorze, przez pryzmat współczesności. Chopin 

z plakatu jest żywy. 

Konkurs pod hasłem „Fryderyku! Wróć do Warszawy!” miał pokazać, w jaki sposób 

młodzi ludzie postrzegają Fryderyka Chopina, jego muzykę oraz więź z rodzinnym 

miastem – Warszawą. My, widzowie, odbiorcy, postrzegamy go tak samo jak artyści, 

ponieważ plakat jest najbardziej masową ze sztuk. Plakat mówi językiem widza, musi 

trafiać do jego wyobraźni, spełniać jego oczekiwania – a przy tym go zaskakiwać. 

Autorzy plakatów, umieszczając Fryderyka Chopina w scenerii współczesnej Warszawy, 

zarysowali dyskretną analogię między życiem utalentowanego młodego 

człowieka wówczas i dziś, podkreślili podobieństwo pomiędzy dwiema epokami. 

Warszawa jest miastem, które umożliwia dobry start w dorosłe życie, pomaga rozwinąć 

skrzydła. To nie tylko miasto doświadczone przez historię – to również miasto 

bogate kulturowo, cieszące się długą tradycją artystyczną, a ponadto serce Polski. 

Fryderyk Chopin poprosił na łożu śmierci, by zawieźć jego serce do Warszawy. 

Dlatego serce było jednym z głównych motywów wykorzystanych przez uczestników 

konkursu. 

Plakat jest sztuką skrótu, czytelnego, mocnego symbolu, wyrazistej formy. Artyści 

szukali symboli, które jednoznacznie wskazywałyby na Warszawę, muzykę, Chopina. 

Takim symbolem okazała się przede wszystkim twarz Fryderyka Chopina, często 

ograniczona do jego charakterystycznego profilu z pokaźnym nosem. Takimi symbolami 

są również najważniejsze warszawskie zabytki – Kolumna Zygmunta, Pałac 

Kultury i Nauki czy Zamek Królewski. Uczestnicy konkursu równie chętnie sięgali 

po motywy muzyczne – fortepian, nuty, klawiaturę, słuchawki, płyty, a także przywoływali 

postać warszawskiej Syrenki. Zabawa tymi popularnymi, ogólnie rozpoznawalnymi 

motywami była z reguły i dowcipna, i pomysłowa, co dawało świetne 

i zaskakujące efekty. 

Młodzi twórcy plakatu nie przestraszyli się trudnego tematu. Bogactwo pomysłów 

i technik artystycznych, a także poziom wykonania pozwalają stwierdzić, że tę edycję 

Galerii Plakatu możemy zaliczyć do najbardziej udanych. Być może niektórzy z nas, 

widząc nagrodzone plakaty w przestrzeni miasta, powiedzą: Fryderyku! Wróciłeś…

chopin: 

od małego 

wielki 

warszawiak 

Agnieszka Strzęp 

Hasło pracy zgłoszonej na konkurs 

„Fryderyku! Wróć do Warszawy!”

Spis ilustracji: s. 9: Anonim, Fryderyk Chopin, olej na płótnie, kopia obrazu olejnego Ary’ego Scheffera z ok. 1838. Zbiory Muzeum Fryderyka Chopina (dalej MFC) 

w Narodowym Instytucie Fryderyka Chopina (dalej NIFC), własność Towarzystwa imienia Fryderyka Chopina (dalej TiFC), M/270. s. 12–13: Metryka chrztu Fryderyka 

Chopina w języku łacińskim z datą 23 kwietnia 1810 roku. Oryginał księgi przekazany do Archiwum Diecezjalnego w Łowiczu. s. 14: G. Roeber, Kościół św. Rocha 

w Brochowie, drzeworyt wg rysunku Wojciecha Gersona. Zbiory MFC w NIFC, własność TiFC, F/32. s. 15: Alojzy Misierowicz, Dworek Skarbków w Żelazowej Woli, litografia 

wg rysunku Napoleona Ordy, 1881. Zbiory MFC w NIFC, własność TiFC, M/1077. Adolf Piwarski, Fryderyk Skarbek, 1837. Zbiory Biblioteki Narodowej. s. 16: Jan Zamoyski, 

Justyna z Krzyżanowskich Chopinowa, olej na płótnie, 1969, rekonstrukcja zaginionego obrazu olejnego Ambrożego Mieroszewskiego z 1829. Zbiory MFC w NIFC, 

własność TiFC, M/1180. s. 17: Jan Zamoyski, Mikołaj Chopin, olej na płótnie, 1969, rekonstrukcja zaginionego obrazu olejnego Ambrożego Mieroszewskiego z 1829. 

Zbiory MFC w NIFC, własność TiFC, M/1179. s. 18: Anonim, Emilia Chopin, miniatura na kości słoniowej, akwarela i gwasz, ok. 1826–1827. Zbiory MFC w NIFC, własność 

TiFC, M/34. s. 20: Ambroży Mieroszewski, Fryderyk Chopin, olej na płótnie, 1829, reprodukcja zaginionego oryginału. Jan Zamoyski, Izabela z Chopinów Barcińska, olej 

na płótnie, 1969, rekonstrukcja zaginionego obrazu olejnego Ambrożego Mieroszewskiego z 1829. Zbiory MFC w NIFC, własność TiFC, M/1182. Jan Zamoyski, Ludwika 

z Chopinów Jędrzejewiczowa, olej na płótnie, 1969, rekonstrukcja zaginionego obrazu olejnego Ambrożego Mieroszewskiego z 1829. Zbiory MFC w NIFC, własność 

TiFC, M/1181. s. 22: Fryderyk Krzysztof Dietrich, Widok Krakowskiego Przedmieścia w stronę Nowego Światu w Warszawie, akwatinta, 1830. Zbiory MFC w NIFC, własność 

TiFC, M/1117. Salon Chopinów w pałacu Czapskich/Krasińskich w Warszawie, szkic piórkiem Antoniego Kolberga, 1832, w: Leopold Binental, Chopin. W 120-tą rocznicę 

urodzin. Dokumenty i pamiątki, Warszawa 1930. s. 23: Pałac Saski w Warszawie, litografia kolorowana L. Schmidtnera z albumu rysunków architektonicznych. Zbiory 

Biblioteki Narodowej w Warszawie. s. 24: Nicolas Chalmandrier, plan Warszawy z widokami najsłynniejszych budowli, miedzioryt wg Rizziego Zannoniego, 1772. Zbiory 

MFC w NIFC, własność TiFC, M/615. s. 29: Kopia odlewu lewej ręki Fryderyka Chopina wg Jeana-Baptiste’a Clésingera z października 1849, wykonana z oryginału 

przechowywanego w Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie, brąz patynowany. Zbiory MFC w NIFC, własność TiFC, M/1838. s. 32: Fryderyk Chopin, powinszowanie 

dla matki w dniu imienin z 16 czerwca 1817. Zbiory MFC w NIFC, własność TiFC, M/6. s. 33: Bernard Romain Julien, Honoré de Balzac, litografia, XIX w. Zbiory MFC 

w NIFC, własność TiFC, M/996. s. 37: Autografy listów Fryderyka Chopina do rodziny w Warszawie, tzw. Kuryer Szafarski, Szafarnia, 16 sierpnia 1824, 27 sierpnia 1824, 

31 sierpnia 1824, 3 września 1824. Zbiory MFC w NIFC, własność TiFC, M/8, M/9, M/10, M/11. s. 38: Kościół św. Trójcy w Gdańsku, w głębi panorama Głównego Miasta. 

Zbiory prywatne. s. 39: Panorama Płocka, akwarela Napoleona Ordy. Zbiory Biblioteki Narodowej w Warszawie. s. 40: Fryderyk Chopin, pejzaż z mostkiem, rysunek 

kredką na papierze, przed 1830. Zbiory MFC w NIFC, własność TiFC, M/334. Fryderyk Chopin, studium drzewa, kwiatów i kielicha, rysunek ołówkiem, po 1832. Zbiory 

MFC w NIFC, własność TiFC, M/464. s. 41: Fryderyk Chopin, portret Samuela Bogumiła Lindego. Własność Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu. s. 42: Fryderyk 

Chopin, karykatura: głowa mężczyzny w prawym profilu, rysunek ołówkiem, 1839. Oryginał w zbiorach The Robert Owen Lehmann Foundation, Washington. Fryderyk 

Chopin, karykatura: postać mężczyzny w lewym profilu, rysunek ołówkiem, 1839, reprodukcja oryginału zaginionego w roku 1939. s. 45: Aleksander Kokular, Portret 

Marii Szymanowskiej, olej na płótnie, ok. 1925. Własność Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie. s. 46: Henrietta Sontag, anonimowa litografia, 1. poł. 

XIX w. Zbiory Biblioteki Narodowej w Warszawie. s. 47: Anonim, Józef Elsner, olej na płótnie, ok. 1805. Zbiory MFC w NIFC, własność TiFC, M/227. M. Gauci, Niccolò 

Paganini, litografia, XIX w., reprodukcja fotograficzna oryginału z dawnych zbiorów Bronisława Edwarda Sydowa. Zbiory Fototeki NIFC, sygn. F.3440. s. 48: Johann 

Nepomuk Hummel, anonimowa litografia wg rysunku Carla Heinricha Grünlera, 2. poł. XIX w. Zbiory MFC w NIFC, własność TiFC, M/1171. Ambroży Mieroszewski, 

Wojciech Żywny, olej na płótnie, 1829, reprodukcja zaginionego oryginału. s. 52: Emile Lassalle, pałac Kazimierzowski, czyli Liceum Warszawskie, litografia dwubarwna 

wg rysunku Jana Feliks. Piwarskiego, 1824. Zbiory MFC w NIFC, własność TiFC, M/1138. Jan Zamoyski, Fryderyk Chopin, olej na płótnie, 1969, rekonstrukcja zaginionego 

obrazu olejnego Ambrożego Mieroszewskiego z 1829. Zbiory MFC w NIFC, własność TiFC, M/1185. s. 53: Jadwiga Neugbauer, kościół Wizytek na Krakowskim Przedmieściu 

w Warszawie, 1975, kopia akwareli Zygmunta Vogla z 1785. Zbiory MFC w NIFC, własność TiFC, F/29. s. 55: Bernardo Belotto (Canaletto), Prospekt placu przed XX. 

Bernardynami w Warszawie..., akwaforta wg własnego obrazu olejnego, 1771. Zbiory MFC w NIFC, własność TiFC, M/2233. s. 56: Jan Matuszyński, anonimowa akwarela, 

reprodukcja w: Leopold Binental, Chopin, Paryż 1934. s. 57: Tytus Woyciechowski, anonimowa fotografia. Zbiory Biblioteki Narodowej w Warszawie.s. 58: Panorama 

Wrocławia od strony Odry. Zbiory prywatne. s. 59: Złoty zegarek kieszonkowy, wręczony Fryderykowi Chopinowi w roku 1820 przez włoską śpiewaczkę Angelicę Catalani. 

Zbiory MFC w NIFC, własność TiFC, M/29. s. 60: Marie-François-Claude Dien, Angelica Catalani, miedzioryt wg obrazu Jeana-Baptiste’a Singry’ego, początek XIX w. 

Zbiory MFC w NIFC, własność TiFC, M/1125. s. 64: Fryderyk Chopin, Mazurek E-dur, op. 6, nr 3, 1830, pierwsza s. autografu w albumie osoby o nieustalonej tożsamości. 

Zbiory MFC w NIFC, MC/50. s. 65: Fryderyk Chopin, Polonez g-moll, karta tytułowa pierwodruku, 1817. Zbiory MFC w NIFC, własność TiFC, M/375. s. 68: Berlin, Opera 

Królewska, litografia Carla Ludwiga Frommla wg rysunku Jana Henryka Hintzego. Zbiory Biblioteki Narodowej w Warszawie. s. 70–71: Hofburg w Wiedniu, staloryt 

niesygnowany, XIX w. Zbiory MFC w NIFC, własność TiFC, M/3008. s. 75: Waage, archikatedra św. Stefana w Wiedniu, litografia dwubarwna wg dagerotypu, po 1840. 

Zbiory MFC w NIFC, własność TiFC, M/3007. s. 77: Panorama Drezna od strony Łaby. Zbiory prywatne. s. 79: Nasi, widok placu Krasińskich w Warszawie, staloryt 

kolorowany wg rysunku Fryderyka Krzysztofa Dietricha. Zbiory MFC w NIFC, własność TiFC, M/1258. s. 80: Budynek Teatru Narodowego w Warszawie, przed 1835, 

reprodukcja w: Augus. Sokołowski, Dzieje porozbiorowe Narodu Polskiego ilustrowane, t. II, Warszawa [b. d.], s. 13. s. 88: Friedrich Augus. Tittel, Antonin, akwaforta 

kolorowana, 1828, zbiory MFC w NIFC, własność TiFC, M/666. s. 89: Rudolf Schuster, Fryderyk Chopin w salonie księcia Antoniego Radziwiłła, fotograwiura według 

obrazu olejnego Henryka Siemiradzkiego, 1887. Zbiory MFC w NIFC, własność TiFC, M/1004. s. 90: Eliza Radziwiłłówna, Fryderyk Chopin, rysunek ołówkiem, 1829. 

Zbiory MFC w NIFC, własność TiFC, M/230. Fryderyk Krzysztof Dietrich, Belweder w Warszawie, litografia, 1. poł. XIX w. Zbiory MFC w NIFC, własność TiFC, M/1119. 

s. 91: Eliza Radziwiłłówna, Fryderyk Chopin przy fortepianie, rysunek ołówkiem, 1826. Zbiory MFC w NIFC, własność TiFC, M/230. s. 92: Pałac Radziwiłłowski w Warszawie, 

litografia F. Dietricha. Zbiory Biblioteki Narodowej w Warszawie. s. 97: Anna Chamiec, Konstancja Gładkowska, miniatura, akwarela i gwasz, 1969. Zbiory MFC w NIFC, 

własność TiFC, M/1140. s. 98: Wojciech Gerson (?), Konstancja Gładkowska, poł. XIX w., reprodukcja fotograficzna portretu. Zbiory Fototeki NIFC, sygn. F.2729. s. 101: 

Banknot z wizerunkiem Fryderyka Chopina o nominale 5000 złotych z roku 1988. s. 103: Gottfried Engelmann, Fryderyk Chopin, wg portretu litografowanego przez 

Vignerona w roku 1833, w: „Tygodnik Ilustrowany” z 2 (14) listopada 1896. Narcisse-Edmond-Joseph Desmadryl, George Sand, 1839, mezzotinta wg portretu Auguste’a 

Charpentiera z roku 1838. Zbiory MFC w NIFC, własność TiFC, M/2094. s. 107: Anonim (szkoła Waldmüllera), Fryderyk Chopin, kredki, pastel, farby kryjące, 1831. Zbiory 

MFC w NIFC, własność TiFC, M/1457. s. 108: Revolution in Warschau am 30 ten Nov. 1830, w: Die Russischen Garden werden von den Rebellen aus der Stadt vertrieben und 

mehr denn 6 Tausend Menchen in einer Nacht ermordet. Zbiory Biblioteki Narodowej w Warszawie. wyklejka: „Gazeta Warszawska” z 18 marca 1830, „Kurier Warszawski” 

z 18 marca 1830, „Kurier Warszawski” z 23 grudnia 1829, „Powszechny Dziennik Krajowy” z 19 marca 1830. Wykorzystano książki: Chopin, opracował Władysław Dulęba, 

Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1975. Adam Czartkowski, Zofia Jeżewska, Fryderyk Chopin, PIW, Warszawa 1981. Janus. Ekiert, Fryderyk Chopin. Biografia 

ilustrowana, Muza, Warszawa 2009. Korespondencja Fryderyka Chopina, zebrał i opracował Bronisław Edward Sydow, t. I, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 

1955. Mieczysław Tomaszewski, Chopin. Człowiek, dzieło, rezonans. Wydawnictwo Podsiedlik-Raniowski i Spółka, Poznań [b. d.].

Podziękowania dla Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina 

za pomoc w przygotowaniu książki. 

ilustracje wykonane w ramach zajęć w pracowni projektowania graficznego 

warsztat dizajnu Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku 

Lucyna Kolendo – s. 2 

Rafał Stempczyński – s. 10 (góra), 48, 67, 76, 78, 102 

Agata Knajdek – s. 10 (dół) 

Adriana Olszewska – s. 82 

Dagna Majewska – s. 100 

Adam Ignaciuk – s. 111 

fotografie fortepianu 

Zbigniew Treppa 

tekst i redakcja 

Piotr Sitkiewicz 

korekta 

Daria Majewska 

kwerenda ilustracji 

Alicja Dobrzyńska / Pracownia 

Natalia Michałowska / Pracownia 

projekt graficzny i typograficzny 

Anita Wasik / Pracownia 

dyrektor artystyczny 

Janusz Górski 

© Pracownia 

ISBN 978-83-89945-44-0 

wydano na zlecenie Miasta Stołecznego Warszawy

Chopin ksiazka podglad_LAST.pdf - Warszawa

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?