Wskrzeszenia na pograniczu dwóch światów - Iwieniec

Wskrzeszenia na pograniczu dwóch światów – część 2
Prowadzenie ksiąg metrycznych rozpoczęło się chyba w 1818 r. 50 Trudno określić, jak tytułować miejscowość, gdzie
znajdował się kościół, jako wieś czy miasteczko. Zachował się wprawdzie dokument wizytacyjny z 1829 r., 51 który tytułuje
Kamajsk miasteczkiem, choć w tym samym dokumencie widnieje w spisie określenie, że to wieś, gdzie mieszka tylko 14
katolików w 5 domach, reszta mieszkańców to unici. 52 Trzeba pamiętać, że była to nowa parafia i stosunkowo mała – 61
domów z 258 katolikami. 53
1826- 1850 – f ilia lis tą ks . S te fan W I T KI EW I CZ . 54
Na podstawie akt sądowych 55 można przyjrzeć się procesowi likwidowania kościoła w Kamajsku. Nawet pobieżne przeglądanie
tych dokumentów potwierdza następujące fakty: że w tym czasie - rok 1852 - istniała w Kamajsku cerkiew prawosławna,
stary budynek prawdopodobnie był kiedyś unicką świątynią, a pochodził z roku 1673 [lub jeszcze z nieco wcześniejszego
okresu, bo w listach dwie daty 56 ]. Natomiast kościół katolicki był budynkiem drewnianym z 4 ołtarzami, a wewnątrz
znajdowały się też organy. Oprócz kościoła była tu także kaplica katolicka [może pr zez jakiś czas unicka, bo znajdował
się w niej obraz św. Jozafata], 57 była to „kaplica zbudowana z sosnowych brusów na kamiennym fundamencie p okryta
gontem‖ Wymiary świątyni wynosiły: 12 arszyn szerokości i 19 arszyn długości. 58 Posiadała ona 4 okna z kolorowymi
szkiełkami. Ponadto dla wystroju wnętrza umieszczone były dwa ołtarze: główny z obrazem Matki Bożej i „ołtarz
mały po prawej stronie‖ z obrazem św. Jozafata.
Uposażeniem kościoła w pół. XIX w. wynosiło: 3 morgi i 150 prętów ziemi oraz 400 rubli kapitału, 195 anunty i 201
dochodu rocznego 59 .
1852 – f ilia lis tą ks . JA CEW I CZ. 60
Kiedy w roku 1852 rozpoczęli prawosławni starania o zabranie kościoła, katolicy argumentowali, że nie jest to konieczne,
bo w miasteczku istnieje już cerkiew, wprawdzie stara, ale przez dziedzica wyremontowana w 1837 r. Motywy jakie według
nich upoważniały do zabranie budynku podaje najdokładniej duchowny prawosławny [w liście z X.1852 r.], jaki wyliczał,
że było tam w tym czasie 283 wiernych wyznania prawosławnego z czego 69 niedawno „wozwraszczonych iż latiństwa,
katoryje po starej priwyczkie abraszczajutsa na bogosłużenie w Kamajski kastioł,‖ dlatego pożytecznym jest zamiana
tego kościoła na cerkiew. 61
1860 – p ar af ia włąc zona do Do ks zyc.
Budynek wskutek decyzji władzy guberni mińskiej ostatecznie został zabrany na cerkiew, a wewnątrz świątyni ustawiono
ikonostas co ostatecznie zmieniło jego wygląd.
Potwierdzenie że chodzi o ten sam budynek możemy uzyskać na podstawie informacje o aktualnych odległościach kościoła
od kilku charakterystycznych punktów, i tak położony on był: 1,5 wiorsty od dworu w Janowie, 2/5 wiorsty od ce rkwi
w Kamajsku i 7 wiorst od kościoła w Dokszycach. Można więc określić rozmieszczenie tych dwu świątyń, bo odległość
pomiędzy kościołem a cerkwią w Kamajsku wynos iła ok. 430 m. 62
Starania o zwrot kościoła czynił właściciel majątku Kamajsk: Wincenty Gierłowicz, s. Jana noszący tytuł: „s ztat ro tmistrz
adstawny.‖ Sprawy przed sądami ciągnęły się aż do 1860 r., kiedy to już zupełnie zaniechano dalszych zabiegów o
zwrot świątyni. W 1863 r. liczebność parafii podawana jest jako 523 katolików 63 , co wlicza sporą liczbę okolicznych osiedli
i wiosek bo w 1886 r., według spisu ludności, miejscowość ta liczyła tylko 361 mieszkańców żyjących w 31 domach
ale były tu także dwie cerkwie prawosławne 64 , co tylko potwierdza nasze dociekania o wielości świątyń w tym miejscu.
Przejęcie kościoła na cerkiew prawosławna nastąpiło, więc w pierws zej fazie represji popowstaniowych, najprawdopodobniej
już w 1865 r. 65
50 Taki stan rzeczy zdawało się sugerować przechowywane i opisane w czasie wizytacji z 1829 r. księgi metryk: 1818-1827, 1827-1829
51 GAB, sygn. 1781-27-419.
52 Spis ludności parafii wg danych za rok 1829 [domy katolickie/ zdatnych do sakramentów/ niezdatnych]: d. Janowo [1/27/6]; w. Kamaysk [5/9/5]; z.
Ozierce z Kuratami [4/9/4]; f. Świno [1/6/-]; w. Świnno [11/29/18]; f. Raszkauwka [//], w. Borowce i Raszkówka [2/5/4]; d. Niebyszyno [1/10/2]; w.
Niebyszyn z. Krupieża [5/6/4]; d. Bestroski [1/1/-]; w. Dobrunia [10/19/8]; f. Olborowicze [1/4/3]; d. Giczańce [1;4/-]; d. Tumiłowicze [1/3/4]; d. Starosiele
[2/4/-]; d. Porecze i Delicyopil [1/22/6]; f. Dobrowla [1/6/5]; w. Olborowicze [14/22/11]. Ogółem parafia liczyła [61/169/89]
53 Podobne dane przytacza OpB s. 159 i DM T 1; podobnie stan z roku 1846 jako 258 kat. umieszczono w KMD s. 134.
54 Ks. Stefan WITKIEWICZ ur. 1779, kapł 1817 [wg B-1829 „kapłan od 12 lat, obowiązków 3 lata a życia 50‖, podobnie R-miń-1842 = 63 lat, kapł.
25].W tym czasie pełnił obowiązki administratora [R-miń-1843], natomiast GAB, sygn.1781-30-54, k. 14, określa przydomkiem: „emeryt‖ przy okazji
podpisów pogrzebowych w r. 1850. Tam też znajdujemy pieczęć parafialna, jaką stanowiło koło z napisem: „SINGULUM ECCLESIAE PA ROCHIA
COMAISCEN,‖ powyżej napisu umieszczona była postać św. Jana Chrzciciela.
55 GAB sygn. 295-1-1221, jakie zawierają dokumenty z lat 1852 (48)-1860 r. dotyczące zabierania kościoła pod cerkiewną świątynie, materiał dosyć
obszerny bo 60 kartek.
56 OpB, s. 149 podaje taką datę przy fundacji cerkwi p.w. św. Jerzego w Tumiłowiczach.
57 GAB sygn. 295-1-1221, k. 20-21.
58 Wg DM T 1, s. 206, Słownik określa, że 1 arszin = 0,711 m; wymiary przedstawiałyby się następująco: 8,5 x 13,5 m.
59 DM T 1, s. 254-255.
60 Ks. JACEWICZ, proboszcz filialista wg GAB, sygn. 291-1-1441 k. 20. [wg: R-wil-1872 w Kietowiszkach (dek. Trocki) pracował ks. Tadeusz Ja-
siewicz l. 65, kapł. 42.]
61
GAB sygn. 295-1-1221, k. 30.
62
Wiorsta = 1.066,8 m. Cerkiew znajdowała się też w pobliskich Wolborowiczach [k. 1].
63
KMD s. 134.
64
PDR s. 727.
65
Potwierdza to też KMD s. 134.
171