Pobierz czasopismo - Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie

24
Aspiracje
Pragnienie wyrażenia doświadczeń życiowych,
nazwania i objaśnienia ich, badanie fenomenu
rzeczywistości i dotykanie tajemnic istnienia jest
jedną z najgłębszych przyczyn uprawiania sztuki
teatru. Z jednej strony mamy opisywane przez
autorów podobieństwo otaczających nas wydarzeń
do kreacji teatralnej jakiegoś okrutnego Demiurga
o doprawdy makabrycznym poczuciu humoru,
z drugiej świadome traktowanie teatru jako
przedłużenia, esencji czy ekstraktu realnego życia.
Idziemy do teatru, by doświadczyć, jak starożytni
Grecy, uczucia katharsis, obejrzeć sobie
podobnych i coś się dowiedzieć o tajemnicach
własnego życia, by doświadczyć czegoś dotąd
nam nieznanego, w końcu idziemy do teatru dla
rozrywki.
„Świat jest teatrem, aktorami ludzie” – mówi Szekspir.
Zbiór elementów tworzących scenografię możemy
komponować na scenie według różnych reguł,
korzystając z języków różnych dziedzin sztuki,
na przykład: malarstwa – powiększony do wielkości
sceny obraz, wykonany wedle zasad malarstwa
sztalugowego, architektury – przestrzeń zamknięta
(wnętrze), półotwarta (budynek), otwarta
(pejzaż), rzeźby – pojedynczy obiekt, usytuowany
w przestrzeni sceny (często w metaforycznej
pustce), instalacji (wideoinstalacja, performance
itp. – nawiasem mówiąc scenografowie tworzyli
w ramach uprawiania scenografii dla teatru instalacje,
obiekty ready-made, performance i sztukę
akcji itd. znacznie wcześniej niż nastąpiło „odkrycie”
tych form wypowiedzi przez współczesnych
artystów plastyków), kina – projekcje różnego
typu, przenikanie się świata filmowego i rzeczywistości
teatralnej (teatry typu Laterna Magica)…
Scenografię można też definiować jako swoistą,
powstałą dla potrzeby sceny syntezę sztuk pla-
stycznych. Cokolwiek pojawia się w przestrzeni
sceny, nawet w skrajnym wypadku hiperrealistycznego
odtworzenia jakiegoś fragmentu
rzeczywistości, nabiera cech metafory, symbolicznego
uogólnienia, staje się po pierwsze znakiem.
Po drugie, zawsze mamy do czynienia
z artystycznie zorganizowaną informacją na
temat przedstawianego świata. W końcu – scenografia
jest jedynym w sztukach plastycznych
dziełem rozwijającym się i spełniającym w czasie.
Pamiętać tu należy o wspomnianych formach
teatralnych, uprawianych przez artystów teatru
czy plastyków, jak happening, performens, akcja
itp. Są one także dziełami sztuki plastycznej wykorzystującymi
czas jako element ekspresji. Uważam
jednak, że są wyodrębnionymi z głównego
nurtu sztuki teatralnej formami scenografii.
Kiedy staramy się określić naszą tożsamość kulturową
i zakres podstawowych pojęć, będących
podstawą naszego rozumienia świata i siebie samych,
odwołujemy się do początku naszej cywili-
Scena chóru z Edypa Sofoklesa
Po zachodzie słońca w Epidauros;
za chwilę zacznie się przedstawienie Edypa
zacji. Jej korzenie są rozległe i niebywale stare,
ale pierwszy całościowy ogląd człowieka i świata,
pierwsze stworzenie podstawowych pojęć naukowych,
filozoficznych, artystycznych, społecznych,
politycznych itd. nastąpiło w starożytnej Grecji.
Znane jest powiedzenie, że historia filozofii to historia
przyczynków do filozofii greckiej. Podobnie
pierwszy impuls nowożytnemu pojmowaniu nauki,
sztuki, organizacji społeczeństwa i miejsca w nim
jednostki dali starożytni Grecy.
Kiedy więc gmach naszej formacji kulturowej zaczyna
drżeć w posadach i mamy kłopoty z oceną
i diagnozą coraz bardziej zagmatwanej rzeczywistości,
odwołujemy się do pierwszego pełnego
opisu ludzkiego losu, jaki zawarty jest w greckiej
filozofii i sztuce, przede wszystkim teatralnej. Komedia
grecka była artystycznym komentarzem do
bieżącej rzeczywistości tamtych czasów, tragedia
dawała wizję świata, była opisem losu człowieka.
Miała w założeniu przynieść widzom katharsis,
pomóc zrozumieć świat, przeznaczenie człowie-