Pobierz czasopismo - Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie

42
Aspiracje
dokiem na Krakowskie Przedmieście. Wzruszający
jest fragment jego listu z Wiednia, w którym
kompozytor, dręczony tęsknotą za krajem i rodziną,
pisze do przyjaciela w Warszawie: „Mam
ludzi, co mię niby lubią, co mię malują, mizdrzą
się, przymilają, i cóż mi po tym, kiedy pokoju nie
mam – chyba jak sobie wszystkie wasze wydobędę
listy, otworzę widok króla Zygmunta (...)”.
Ale wstrząsające już są jego własne wpisy do pustych
stron albumu. Od miasta, w którym, po drodze
do Paryża, Chopin ich dokonywał, nazwano
je Dziennikiem Stuttgarckim. Są to rzucone na papier
wizje, jakie go nękały po otrzymaniu wiadomości
o stłumieniu powstania listopadowego – wizje
zniszczonej stolicy, wizje nieszczęść, jakie
spadły na najbliższą rodzinę i przyjaciół. Oto kilka
zdań tego dziennika:
„Pisałem poprzednie karty nic nie wiedząc – że
wróg w domu – (...) Krakowskie Przedmieście zburzone
– spalone – Jaś – Wiluś na wałach pewnie
zginął – Marcela widzę w niewoli – Sowiński
ten poczciwiec, w ręku tych szelmów – (...) Mój
biedny Ojciec! – mój poczciwiec, może głodny,
nie ma za co matce chleba kupić! – Może Siostry
moje uległy wściekłości rozhukanego łajdactwa
(...)! Powązki! Grób jej [młodszej siostry Chopina
– przyp. J.E.] szanowali? Spalili miasto!!”
Chopinolodzy określają te wpisy jako „wyrażone
z niezwykłą siłą rozterki, które doprowadziły
artystę na krawędź obłędu (...)”. Słowa te wydają
się słuszne, bo przecież rodzina i wymienieni
przez naszego patrona przyjaciele przetrwali
powstanie listopadowe. A jednak czujemy, że nie
wyczerpują one zagadnienia.
Nie próbuję tego zjawiska wytłumaczyć, nie
śmiem. Mogę tylko dopuścić myśl, że nosi ono
znamiona profetyzmu. Bądź co bądź, sprawdziły
się przewidywania Chopina w stosunku do własnej
osoby, gdy w wieku dwudziestu lat, na krótko
przed wyjazdem za granicę, pisał do przyjaciela:
„Myślę, że wyjeżdżam po to, żebym na zawsze
zapomniał o domu; myślę, że jadę umrzeć – a jak
to przykro musi być umierać gdzie indziej, nie
tam, gdzie się żyło”. Znane są jego własne relacje
z przeżyć paranormalnych w Valldemozie na Majorce
i w Szkocji. Czyżby „piąty wieszcz” okresu
romantyzmu, jak – po Mickiewiczu, Słowackim,
Krasińskim, Norwidzie – niektórzy nazywają Fryderyka
Chopina, miał być tego daru proroctwa
pozbawiony? Może straszna wiadomość o wzięciu
Warszawy przerzuciła go w jakieś wyższe
warstwy poznawania rzeczywistości?
„Krakowskie Przedmieście zburzone,... spalili miasto!...”–
pisze Chopin. A przecież ja i moje poko-
lenie warszawian – myśmy widzieli to na własne
oczy! Wizja ta spełniła się w czasie powstania
w 1944 roku i po powstaniu, a nasze młode pokolenie
może oglądać wstrząsające obrazy zagłady
miasta w licznych dokumentach fotograficznych
i filmowych, a przede wszystkim – w Muzeum Powstania
Warszawskiego.
***
Nie zatrzymujmy się jednak zbyt długo nad tymi
najtragiczniejszymi w naszej historii zdarzeniami,
odbitymi w wizjach Chopina. Nie są to bowiem
ostatnie jego oglądy przyszłości. Na półtora roku
przed śmiercią, w przedostatnim liście do przyjaciela,
Juliana Fontany, po kilku zdaniach, z których
wynika, że miał rozeznanie w sprawach politycznych
Europy, pisze, jak gdyby nawiązując do
swych wyobrażeń stuttgarckich: „Nie obejdzie się
to bez strasznych rzeczy [słowo „strasznych” podkreślił
– przyp. J.E.], ale na końcu tego wszystkiego
jest Polska świetna, duża, słowem: Polska”.
Czyż nie obserwujemy znaków na niebie i na ziemi,
że nasza historia wyszła już z zaklętego kręgu
„strasznych rzeczy” i zmierza w kierunku przepowiedzianym
przez Chopina, a tak oczekiwanym
przez pokolenia Polaków? Spójrzmy na te sprawy
choćby tylko z perspektywy stolicy.
1 sierpnia 1944 r., w dzień wybuchu powstania,
Hitler i Himmler wspólnym rozkazem zarządzili
między innymi, że: „Każdego mieszkańca należy
zabić, nie wolno brać żadnych jeńców, Warszawa
ma być zrównana z ziemią i w ten sposób
ma być stworzony zastraszający przykład dla całej
Europy”. Tymczasem odbudowa stolicy od wielu
już lat budzi podziw świata, a liczba ludności
Warszawy przekracza tę z r. 1939 o przeszło
400 tysięcy. Krakowskie Przedmieście, zburzone
nie tylko w Chopinowskiej wizji, fascynuje bogactwem
historycznych pamiątek i urodą architektury,
zwłaszcza po zakończonej ostatnio renowacji.
Relikwia narodowa – serce Fryderyka Chopina,
na jego życzenie po śmierci wywiezione przez
siostrę z Paryża i dosłownie przemycone do Polski,
przeszło dwadzieścia lat przechowywane
w jego domu rodzinnym, 1 marca 1871 r. spoczęło
w kościele św. Krzyża, oddalonym o kilkadziesiąt
metrów od jego ostatniego miejsca zamieszkania
w stolicy. W czasie powstania warszawskiego
ukryto je w Milanówku. W ten sposób uniknęło
fizycznego zniszczenia, które mogło nastąpić
w czasie bitwy powstańców o kościół. Wreszcie
17 października 1945 r. powróciło na dawne
miejsce, i odtąd nieprzerwanie ściąga wielbicieli
jego geniuszu z kraju i ze świata.
Wyżej naszkicowałem etapy odbudowy naszej
Uczelni. Obecnie obserwujemy wznoszenie w jej
sąsiedztwie gmachu Narodowego Instytutu Fryde-
Jan Ekier z Piotrem Palecznym (pośrodku)
ryka Chopina, który, wraz z zasłużonym Towarzystwem
im. Chopina, będzie stanowić prawdziwy
„Tryptyk Chopinowski”. Czyż wreszcie na obrzeżach
tego „śródmieścia Chopina” nie dostrzegamy
drogowskazu dla muzyki polskiej, jakim jest tablica
upamiętniająca fakt, że w domu nr 47 przy
ulicy Nowy Świat mieszkał i tworzył Karol Szymanowski
– postać symbolizująca ciągłość muzyki
polskiej od Chopina poprzez nas i dalej?
***
Niech ta ostatnia, optymistyczna wizja Patrona
naszej Uczelni – „Polska świetna, słowem: Polska”
– towarzyszy dzisiejszej, podniosłej uroczystości
otwarcia roku akademickiego* Uniwersytetu
Muzycznego Fryderyka Chopina.