Nəsibə Əhməd qızı HİDROMETEOROLOJİ LÜĞƏT «Nafta Press ...

sal daşdan düzəldilmiş orta əsr kürəbənd sistemlərindən indi də istifadə
olunur.
KANYON – (isp. canon) – dərin və dik yamaclı dar dərə, çox hallarda
çöküntü süxurları üfqi yatmış və ya lava ilə örtülmüş quru iqlimi olan
platolarda əmələ gəlir. K. bir qayda olaraq eroziya mənşəli olub dibindən
çay və ya su axır. K. şimali Amerikanın arid iqlimli dağlıq vilayətləri üçün
səciyyəvidir. Şimali Amerikada Kolorado çayında Böyük K.-un uzunluğu
380 km, dərinliyi 1800 m-ə çatır.
KAPİLLYAR SU – süxurların kapilyar məsamələrində, yarıqlarda və b.
boşluqlarda olan suya deyilir.
KARBOHİDRAT ÇİRKLƏNMƏSİ – su mühitinin, hidrobiontların
kütləvi çürüməsi nəticəsində əmələ gələn məhsullarla (karbohidratlarla)
çirklənməsi.
KARBON QAZI – SO2, karbon 4-oksidin başqa adı, karbonun baş
oksidi; rəngsiz qazdır, sıxlığı 0,0019 q/sm3-dir, -56,6°S-də mayeləşir, -
78,5°S-də də donur. Adi təzyiqdə -78,5°S-də mayeləşmədən birbaşa
bərkiyib qaraoxşar ağ kütləyə (“quru buz”a) çevrilir. 2000°S-dən yuxarı
temperaturda dissosiasiya olunaraq, karbon 2-oksidlə və oksigenə ayrılır.
Suda nəzərə çarpacaq qədər (20°-də kütləcə 0,169%) həll olur və
qismən reaksiyaya girib karbonat turşusu N2SO3 əmələ gətirir. SO2
yanmır və yanmaya kömək etmir. Közərdilmiş kömürlə reaksiyadan (SO2
+ S = 2SO) metallurgiyada geniş istifadə olunur. Mis 2-oksidin iştirakı ilə
hidrogenlə reaksiyaya girib metana çevrilir. Havanın həcmcə 0,03%-i
SO2-dir, hidrosferdə onun miqdarı 1,4 ⋅ 10 14 tondur. Bitkilər fotosintez
prosesində havadan SO2 alır. SO2 qazlı su, pivə və şəkər istehsalında,
“quru buz” hazırlanmasında, yanğının söndürülməsində və s. işlədilir.
İnsan və heyvan orqanizmində SO2 tənəffüs və qan dövranının
tənzimlənməsində iştirak edir. Havada karbon qazının normadan çox
olması orqanizmə zəhərləyici təsir göstərərək, hipoksiyaya səbəb olur.
Tərkibində 1,535 SO2 olan hava ilə uzun müddət (bir neçə gün) nəfəs
aldıqda qusma və başgicəllənmə başlayır. SO2 6%-dən çox olduqda isə
tənəffüs yavaşıyır, ürəyin fəaliyyəti zəifləyir və həyat üçün təhlükəli
vəziyyət yaranır. Belə hallarda zəhərlənmiş adamı havaya çıxarmaq və
süni tənəffüs vermək lazımdır.
KARBON QAZININ MÜVAZİNƏTLİYİ – suda-həll olan karbon
qazının (SO2) miqdarı hidrokarbonat ionlarının və kalsium ionlarının
konsentrasiyasının müvazinətliyinə uyğun gəlir. K.q.m. pozulduqda su
biotasının pozulması baş verə bilər.
KARRLAR – hündür dağ zonasında, qar xətti yaxınlığında, habelə karst
sahələrində əhəng daşlarından ibarət, bitkisiz qayaların üzərində, yağıntı
və qar sularının əridici fəaliyyəti nəticəsində əmələ gələn çuxurlara və
115