Nəsibə Əhməd qızı HİDROMETEOROLOJİ LÜĞƏT «Nafta Press ...
Nəsibə Əhməd qızı HİDROMETEOROLOJİ LÜĞƏT «Nafta Press ...
Nəsibə Əhməd qızı HİDROMETEOROLOJİ LÜĞƏT «Nafta Press ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
yim iqlimə malikdir. (Azərbaycanın<br />
Kür-Araz, Samur-Dəvəçi, Gəncə-<br />
Qazax və Arazboyu düzənlikləri və<br />
s.). Mal-qara üçün təbii qış<br />
otlaqları və əsasən pambıq<br />
tarlaları A.-dadır.<br />
AREAL (yun. Area - sahə) –<br />
hər hansı bir bitki və ya heyvan<br />
növünün yer səthində (akvatoriya)<br />
təbii yayıldığı sahə. Növün<br />
yarandığı yer onun ilkin arealı<br />
sayılır. İlkin areal növün təbii<br />
surətdə və insan tərəfindən yayılması<br />
ilə genişlənə və ya onun<br />
məhv edilməsi nəticəsində darala<br />
bilər. Bütün dünyada yayıla bilən<br />
növlər və orqanizm qrupları<br />
kosmopolit areala malikdir, hər<br />
hansı növ Yerin məhdud ərazisində<br />
rast gəlinirsə o, endemik areala<br />
malikdir. Qədimdə yaranıb geniş<br />
yayılan növlərin qalıqları relikt areal<br />
sayılır. Əgər növ ona müvafiq<br />
ərazilərin hamısında yayılarsa ona<br />
başdan-başa areal, əgər növ birbirindən<br />
aralı sahələrdə yayılarsa<br />
ona kəsilən areal deyilir. A-ı<br />
öyrənmək üçün onun xəritəsini<br />
tərtib etmək lazımdır. A.-ın müqayisəli<br />
öyrənilməsi flora və<br />
faunanın tədqiqində böyük əhəmiyyətə<br />
malikdir.<br />
– Törəmə areal – digər<br />
sistematik qrupun müəyyən<br />
sahədə yaratdığı areal.<br />
– Təbii areal – insan<br />
fəaliyyətilə dəyişməyən areal.<br />
– Qışlama arealı – növün<br />
soyuq mövsümünü keçirdiyi region.<br />
– Kosmopolit areal – qurunun<br />
14<br />
və ya akvatoriyanın geniş<br />
ərazilərində yayılan növ və ya<br />
başqa sistematik qruplar.<br />
– Relikt areal – hər hansı bir<br />
ərazinin müasir coğrafi şəritinə<br />
yad olan növün arealı. Adətən<br />
kiçik ölçülü sahələrdə olur.<br />
– Müasir areal – digər<br />
sistematik qrupun növü və ya<br />
tipinin hazırki sərhədləri.<br />
– Qısalan areal – hər hansı bir<br />
sistematik qrupun və ya növün<br />
təbii və ya antropogen səbəblər<br />
nəticəsində azalması.<br />
Ekoloji areal – regionun<br />
harada yerləşməsindən asılı<br />
olmayaraq hər hansı bir növ üçün<br />
əlverişli olan şəraitdə<br />
məskunlaşması.<br />
AREALŞÜNASLIQ – 1)<br />
Biocoğrafiyanın bitki və heyvanın<br />
arealını öyrənən bölməsi; 2)<br />
Arealın əmələ gəlməsinin ümumi<br />
qanunauyğunluqlarını tədqiq edən<br />
elm sahəsi.<br />
ARXEOLOJİ ABİDƏLƏR<br />
(yun. archaios - qədim) –<br />
insanların yaratdığı qədim maddi<br />
mədəniyyət abidələri. A.a-ə,<br />
əsasən, əmək alətləri, silahlar,<br />
məişət şeyləri, insan məskənləri,<br />
şəhər və qala xarabalıqları, qaya<br />
təsvirləri, torpaq sədlər,<br />
sərdabalar, emalatxana qalıqları,<br />
qəbirlər, qədim yazılar (daş və s.<br />
üzərində), suvarma kanalları, su<br />
kəmərləri və s. daxildir. A.a. insan<br />
cəmiyyətinin tarixini öyrənir.<br />
ARXİPELAQ – bir-birindən az<br />
aralı olub vəhdət təşkil edən adalar<br />
qrupu. Məs., Bakı arxipelaqı,
Change language