Nəsibə Əhməd qızı HİDROMETEOROLOJİ LÜĞƏT «Nafta Press ...

çıqlar müalicə vasitəsi kimi
işlədilir.
MİNERAL SULAR – bioloji
aktiv mineral komponentlərin
çoxluğu ilə xarakterizə olunan və
insan orqanizmini müalicə edən
spesifik fiziki-kimyəvi xassələrə
malik təbii (əsasən, yeraltı) sular.
Kimyəvi tərkibi və fiziki-kimyəvi
xassələrindən asılı olaraq müalicə
məqsədi ilə (daxili və xaricə)
işlədilir. M.s. minerallaşma
dərəcəsinə görə zəif, çox
minerallaşmış, duzlu, çox duzlu,
ion tərkibinə görə xlorlu,
hidrokarbonatlı, sulfatlı, natriumlu,
kalsiumlu, maqneziumlu və s.
sulara bölünür: qazların və spesifik
elementlərin çoxluğuna görə
karbon qazlı, sulfidli, azotlu,
bromlu, yodlu, dəmirli,
mərgümüşlü, radioaktivli (radonlu)
və s., temperaturuna görə soyuq
(20°S-dək), ilıq (20-37°S), isti
(termal 37-42°S), çox isti (42°Sdən
daha çox) olur. Müalicə
baxımından üzvi maddələrlə
zəngin, zəif minerallaşmış sular
daha əhəmiyyətli hesab edilir.
Azərbaycan Respublikasında 1000dən
çox termal və soyuq sulu
mineral bulaq qeydə alınmışdır.
Karbon qazlı M.s. əsasən Kiçik
Qafqazda, o cümlədən Naxçıvan
Muxtar Respublikasında (İstisu,
Turşsu, Sirab, Darıdağ, Badamlı,
Vayxır və s.); hidrogensulfidli sular
Böyük Qafqazda (Qalaaltı,
Suraxanı), Lənkəranda, Masallıda;
metanlı sular Abşeronda,
Xəzəryanı sahədə və s.
139
yerlərdədir.
MİNİMAL SƏRF – çayların
azsulu dövründə-qış və yay-payız
mövsumlərində təsadüf edilir.
Minimal sərfi səciyyələndirən onun
gündəlik və orta minimum
qiymətləri hesab olunur. Minimal
sərf göstəricisindən suvarma, su
təchizatı, gəmiçilik, energetika
məsələlərində münasib
tələbatların ödənilməsini aşkar
etmək üçün istifadə edilir.
MONİTORİNQ (ing. monitoring,
lat. monitor) – yad edici,
nəzarət edici) – Ekosistemin
(ekoloji M.) və biosferin (biosfer
M.) dəyişilməsi üzrə yerinə
yetirilən uzunmüddətli kompleks
müşahidələr və eksperimentlər
sistemi. Xüsusi stansiyalarda (o
cümlədən hidrometeoroloji) və
biosfer qoruqlarında yerinə yetirilir.
M. antropogen təsir altında
olan biosferin və onun ayrı-ayrı
elementlərinin vəziyyətinin dəyişməsinə
qiymət vermək və onu
proqnozlaşdırmağa yönəldilir. M.in
vəzifəsi biosferin davamlığının
zəifləməsi və bioloji
məhsuldarlığının azalmasına səbəb
olan mümkün antropogen yükün
həddinin aşmasını vaxtında aşkar
etməkdir.
Ekosistemin miqyasına görə
lokal M., regional M. və qlobal M.
ayrılır. İnsan fəaliyyətinin təsiri ilə
biosferin lokal dəyişməsi ayrı-ayrı
bitkilərin fizioloji vəziyyətinin
bilavasitə ölçülməsi yolu ilə
aparılır: Regional M.-də əsas
obyekt bitki populyasiyası,