Untitled

trong thời chiến tranh mà còn cả trong thời kỳ phát triển kinh tế thế giới”. Tính chất tàn
khốc đó thù địch với cá nhân con người và với quyền lợi của người lao động, tính chất của
những mối quan hệ xã hội trong xã hội có giai cấp không thể không ảnh hưởng tới số phận
của sự sáng tạo nghệ thuật trong thời kỳ “tiền lịch sử” của nhân loại.
Trong “Nguồn gốc gia đình, chế độ tư hữu và nhà nước” khi khái quát những quan điểm
của L. Mócgan, Ăngghen phân tích: “Đối lập với thời đại dã man, nền văn minh coi như là
thời kỳ của công nghiệp (với nghĩa vốn có của từ này) và của nghệ thuật”. Đến cả những
phương tiện tàn khốc, thô bạo mà nền văn minh sử dụng, cũng đóng vai trò tiến bộ nhất
định đối với sự phát triển văn hóa thời kỳ ấy. “Như vậy thì ta không nên phủ nhận sự thật
là con người nguyên thủy vốn là thú, và họ cần đến những phương tiện dã man hầu như rất
hoang dại để thoát ra khỏi tình trạng man rợ, để tự mình phát triển”. Xét từ quan điểm đó,
sự xuất hiện chế độ nô lệ cổ xưa là một bước lớn đầu tiên. Chỉ trên cơ sở của chế độ nô lệ cổ
đại, sự phân công lao động mới có thể được phát triển trong phạm vi đáng kể tạo nên điều
kiện cần thiết cho sự nở rộ nghệ thuật thời cổ. “Nếu không có chế độ nô lệ thì không thể có
nhà nước Hy Lạp, nghệ thuật Hy Lạp và khoa học Hy Lạp, không có chế độ nô lệ thì không
có đế quốc Lamã. Và nếu như không có cái nền tảng của nhà nước Hy Lạp và Lamã dựa
trên đó thì có thể không có cả châu Âu đương thời. Với ý nghĩa này, chúng ta thẳng thắn
nói rằng không có chế độ nô lệ cổ đại thì cũng không thể có chủ nghĩa xã hội hiện nay”.
Trong các giai đoạn lịch sử tiếp theo, phân công lao động vẫn còn mâu thuẫn với phân
công xã hội ở các giai cấp đối kháng. Sự phân công ấy là tất yếu. “...Chừng nào lao động
loài người còn đạt hiệu suất thấp, chỉ nên tạo sự dư thừa rất ít ỏi bằng những phương tiện
hạn chế, thì cho đến khi các lực lượng sản xuất phát triển, tầm trao đổi mở rộng, quốc gia
và quyền lực rồi sự sáng tạo nghệ thuật và khoa học phát triển, tất cả những cái đó chỉ có
được nhờ sự phân công lao động triệt để trong toàn bộ các lớp người, mà số đông thì làm
lao động vật chất đơn giản, còn một số ít người lại có đặc quyền điều khiển các công việc,
tiến hành buôn bán, tổ chức nhà nước và làm nghệ thuật”.
Như vậy, sự xuất hiện giai cấp trong quá khứ là tất yếu, nó đóng vai trò tích cực trong
lịch sử. Nhưng, sự tiến bộ này, theo quan điểm lịch sử chung cũng như theo quan điểm phát
triển nghệ thuật, vẫn mang tính chất mâu thuẫn sâu sắc, mà khởi đầu, Ăngghen đã nhận
xét: “...nền văn minh đã giải quyết được những việc mà xã hội thị tộc cổ đại chưa đạt được
dù chỉ ở mức độ thấp nhất. Nhưng, khi đạt được những việc đó, ở con người, có sự nhảy vọt
và phát triển cao về dục vọng thấp hèn và những thú đam mê, điều đó làm tổn hại đến cả
những tư chất khác của con người”. Chính quyền lực của chế độ thị tộc “đã bị bẻ gãy bởi
những ảnh hưởng đã trực tiếp làm nên sự sa sút so với trình độ đạo đức tinh thần của xã hội
thị tộc cũ”. “Ngay từ ngày đầu xuất hiện, và cho đến ngày nay, lòng tham lam thấp hèn vẫn
là lực lượng thúc đẩy nền văn minh. Nếu như, trong nền tảng của xã hội này, khi khoa học
ngày càng phát triển, các giai đoạn phồn vinh của nghệ thuật ngày càng nhiều, mà không
có điều đó thì không thể có toàn bộ những thành tựu của thời đại chúng ta trong lĩnh vực
tích lũy của cải”.
Sự tiến bộ của quá trình phát triển nghệ thuật trong xã hội có giai cấp đối kháng tất yếu
phản ánh được những mâu thuẫn chung vốn có của xã hội ấy. Khi sự phân chia xã hội thành
giai cấp áp bức và người bị áp bức là hậu quả tất yếu của sự phân công lao động trong lịch
sử quá khứ, thì trình độ phân công lao động lại là tiền đề lịch sử cho sự phát triển tinh thần
29