Gammelnorske tekster - Universitetet i Bergen

Et utvalg gammelnorske tekster
fra 1200- og 1300-tallet
i faksimiler og i diplomatarisk avskrift
Odd Einar Haugen
Universitetet i Bergen
Blokkseminaret
De nordiske språkene i historisk perspektiv
H 2010 – V 2011
Zürich, 27.–28. mai 2011

– 2 –
Gammelnorsk homiliebok i AM 619 4to, blad 66 recto, ca. 1200–1225
Avskriften linje 5, ord 2, begynner øverst på denne siden

3
6
9
12
15
18
21
24
27
30
33
Opphøyelsen av korset
– 3 –
Homilie 26 i Gammelnorsk homiliebok, AM 619 4to
In exaltatione sancte crucis
Cosdroe hét konungr hæiðin ut á Serclande, er heriaðe til Iorsalaborgar ok
brꜵut kirkiur margar, ok hafðe brꜵut með ser kross drotens várs ok mart fenge
annat. Þa toc hann at dramba af sigri þessom ok þotesc guð vera, ok let gera sér
glærhimin á hofialle ok liking allra himintungla, ok sat hann þar á gulstole.
Vatne let hann oc veita þegat í løynilegum trvmbum, ok lauc hann upp
stundum sva rꜵfum þæim er á vatntrubunum vro, ok þotesc hann þa gefa
rægn af himni sem guð. Son sin unngan at alldre hafðe hann með sér á himni
sinum ok allt fenge þat er hann hafðe brout tækit ór Iorsalaborg. En annan son
sin setti hann konung yfir landæign sina, en sic let hann gofga sem guð.
Eraclius hét konungr Iorsalamanna er liði samnaðe í gægn sǿne Cosdroa, ok
funnusc þæir hia á noccorre. Eraclius gerðe þann cost hinum hæiðna konungi at
þeir scyldu tvæir beriasc ok gera æigi mannzspæl mæira. Þa gengo þæir á bru
ok bꜵrðusc, ok hafðe Eraclius gagn ok gecc allt lið Cosdroa á hond honum ok
tóc trv. Þa gecc Eraclius upp á glærhimin Cosdroa með liði sínu, ok varð
Cosdroe hꜵndum gripin ok hoggvin, þvi at hann vildi æigi trv taka. En
Eraclius gerðe son hans hin unga sér at fostra, ok tóc hann trv. Þa let Eraclius
briota glærhiminen ok tóc a braut fe þat allt er Cosdroe hafðe tækit ór
Iorsalom, ok fór hann hæim með sigri ok mycclo fenge, ok vildi hann riða með
crosse drotens várs í þat lið Iorsalaborgar er Iesus fór til pinslar. En liðet lǫusc
aptr fyrir honum ok varð sem æin væggr. En er konungr varð uglaðr við þat ok
allt lið hans, þa stoð engil guðs með biartum crosse á borgararme ok mælte: “Þa
er konungr himins oc iarðar for í gognum þetta lið til pinslar, þa var hann æigi
scrydr konungs scruði, hælldr ræið hann óitarlegre asno ok gaf litillætes dóᴍe
þrælum sinum.”
Þa varp konungr af sér tignarscruði. ok gengo aller berføtter til borgar ok
sungu lof guði, ok laucsc upp borgarliðet fyrir þæim. En er cros drotens vars
com aptr til Iorsala, þa gerðosc slicar iartæinir allar sem þa er crossen fanzc, þvi
at þa ræis maðr af dauða ok fengo siukir hæilso, ok er sia dagr halden siðan með
hotiðum. Allcvaldande Iesus Crist droten vár er ser let sóma at taca pinsl á
crosse fyrir nauðsyniar varer ok læysti os fra æilifum dauða, læiði os á
dómsdæigi fyrir miscunn sina ok tacn hæilags cros til æilifra fagnaða, sa er lifir
ok rikir, guð per omnia secula seculorum amen.

– 4 –
Den legendariske Óláfs saga ins helga i DG 8 II, blad 3 recto, ca. 1225–1250
Avskriften begynner med initialen “E” i linje 12 av denne faksimilen

3
6
9
12
15
18
21
24
27
30
33
Kong Olav som barn
– 5 –
Utdrag fra den legendariske Óláfs saga ins helga, kap. 8, i DG 8 II
⟨Kap. 8⟩
En i þann tima kœmr Olafr Trygua son i land, oc boðar þegar truna. Oc er
hann kœmr a Upplond, þa kristnar hann þar, oc sialfr hellt hann namna sinum
undir skirn. Rane reð namne. Kærti var hanum i hændr sællt. Þa mællte
svæinen: Lios, lios, lios. Þa var hann .v. vætra gamall. Væx upp svæinnenn
skarulegr með miklu manviti oc at allre at gœrvi mæir en at vætra tale.
Nu gerazt til .í. gofger menn at biðia Asto: Sigurðr konongr syr, son
Halfdanar, Sigurðr son risa, Harallz sonar hins harfagra. Hann var maðr spakr
oc fastnæmr, vitr oc ækci veglyndr, kallaðr staðfastr i skape. Annar var
Guðbrandr af dalum, hinn meste hofðingi er i landeno var, skarungr hinn
meste oc stormenni oc vinsæll. Hans mal byriaðu flæiri, oc syndizt hon þa bætr
geuen. Hon gerer nu væizlu mikla oc byðr til vinum sinum. Nu er rœtt um
bœnarorðet. Hon sætr Olaf, son sinn, i kne seer, oc spurði hvat er hann skildi
af þui er mællt var, eða hvart hann kynni nokcora skyn a hvar hann villdi at
þetta rað lyti. Hann svarar: Bætra þikci mer at læika við aðrum svæinum en
rœða um þetta mal. Asta mællte: Blind em ec, ef þer ber ækci a munn þat er
mærkilect er, þo at þar mege sva synazt at þat se um afl. Hann svarar: Hue
mikit þikci þer undir metorðe oc loue manna. Hon svaraðe: Vist væra ec vær
giorn, oc þann villda ec kiosa er mæiri ræyndizt aburðar maðr um riki oc aðra
luti. Æigi kann ec vita, sagðe hann, hve virðing kœmr a þat af mannum. En
hins spyr ec, hvart er þer þikci bætra at æiga konong at syni eða lænndan mann.
Hon svaraðe: Sialldan værða kuistir bætri en aðal tre. Oc þess er von er
hamingia fylgir at sa mege konongs namn bera er til er ætterni, en hinn lænnz
manz namn er til þess er borenn. Læypr hann a braut oc læikr ser.
Þetta dregr miok fram mal Sigurðar. Synizt þetta nu rað frændom oc vinum.
Er þa væizla gorr vegleg, oc fær nu Sigurðr Asto. Styrir nu riki sinu oc fostrar
nu Olaf. Hann hævir samu lyðscu sina oc aðr. Olaf væx þar upp.
Oc æítt sinni ber sva at at drotnengen lykr upp kistu sina, en svæínnenn
Olafr var hia staddr. Ser huar upp kœmr nokcot biart oc fagrt.
Hon vill hann æigi sia lata. Hann fær til oc gripr um sværz hiolltena, hann
brigðr sværðinu oc lysir halega. Hann spyr hværr þat æigi. Hon sægir at þat
sværð bar Haralldr, faðer hans. Oc hygg ec þat at spara þar til er þu hævir alldr
til at bera. Þetta sværð hæitir Bæsengr. Hann kuaz nu mindu træystazt at bera,

36
39
42
45
48
– 6 –
oc giængr i braut með. Oc um kvælldet er menn ero bunir til drykciu, ser
Sigurðr at Olafr hævir sværðet. Biðr hann
lata laust, oc sægir æigi fallet at hann bere enn firir alldrs saker. En ivazc ækci
um at þitt æigin er þat. Hann kvaz æigi laust mindu lata. Sigurðr avitar hann oc
sva hana at hon sældi hanum, oc hæimtir annat sinni oc biðr hann fa ser. Olafr
kvazt sægia um sínn oc vill ægi laust lata. Asta sægir at hon vill at hann tæygi af
hanum, en æigi vill hon at hanum se mæin gort. Sigurðr kvæðr þriðia sinni
ræiðilega. Olafr sprætter upp oc brægðr sværðinu oc tvihændir. Biðr nu Sigurð
taka, ef hanum synizc. Oc æigi fær þu þat af mer onauðgum, oc vera kann þat
at ek have valld til at væriazt. Retter at hanum bloðræfilenn. Sigurðr hætter nu;
hæimtir æigi oftar.
Olafr væx upp oc er nu .x. vætra gamall. Sigurðr krafðe hann oft at soðrla
ser ræiðskiota. Oc æit sinni tæygði hann at ser ale hafr æinn mikinn, oc lagðe a
hann við bitul, oc slonger a hann soðrli. Oc er konongr ser, spyrr hann hui
hann gerðe sva. Han svarar, kvazt þat þikcia sœmelect at hann riði hafrenom;
kvazc hann sva þickia með konongom sem sa fararskiote með aðrum riddara
hestom. Æigi kuadde Sigurðr hann oftar til þessarar syslu.

– 7 –
Barlaams ok Josaphats saga i Holm perg 6 fol, side 152, ca. 1275
Avskriften kap. 155 begynner med initialen “k” i spalte 1, linje 3

3
6
9
12
15
18
21
24
27
30
33
Djevlene som forfører menn
– 8 –
Utdrag fra Barlaams ok Josaphats saga, kap. 154–155, i Holm perg 6 fol
⟨Kap. 154⟩
Theodas lyddi gorlla til orða konongs oc rœðo, oc litti til vm þetta raðgiæva sins
tillaggu fiandans, þui at hann gaf honom þegar slœgleg rað, oc þo staðfastleg,
þui at fianndenn gerði sik honom bæðe firir munn oc tungu.
Theodas mællte þa til konongs: Ef þu villt, herra konongr, vinna aptr svn
þinn oc firirkoma hans hegomlegom atrunaðe oc niðr stœypa, þa hevi ec funnit
þann vitrleik oc vel er hann ma ekki i mot stannda. Helldr skal hugr hans sva
skiott *blotna sem vax firir elldi.
Þa er konongrenn hœyrði þesse orð oc þo hegomleg, en hann hugði þo sonn
vera. Þa gerði hann hugh sinn miok glaðan, oc hugði þegar at su hín fiolkunnda
tunga hafðe þegar með sinni margmæle stnit oc firirdœmt með sinni prettvisi
vitrleik hins blæzaða konongs sunar, oc fystizt konongrenn *þegar at vita með
huerri vel er hann ætlaðezt at vennda vilia eða stnua hug konongs sunar eða
atrvnaðe.
Þa tok Theodas, er huest hafðe tvngu sina til illz, þui likazt sem tvieggiat
suerð, fullt af falsom getnaðe oc blanndat illzkufullu eitri, oc hugsaðe slœglega
vel af aeggian hins vtryguazta raðgiæva, oc tok sua til ordz: Lit, herra konongr,
raðagerð minni, oc visa brott fra syni þinum allum þeim þionastumonnum er
nu ero með honom, oc set i stað *þeirra hinar friðaztu mœyar oc hinar venaztv
konor með allzskyns sœmelegom *bunaðe, at huartueggia liki þeim er a ser,
siolf fegrð með bunaðe oc hauveskr bunaðr með asyn, oc þessar hia honom sið
oc arlla til allrar þionastu. En ec man vpp vekkia einn þeskonar vin minn af
lostasemdar anndum er i þesskyns lutum hevir mer optlega val rœynzt, oc skal
hann kueikia sterkan astarelld með syni þinum, oc þegar sem hann hevir vilia
sinn með *einnihuerri *þeirra, oc gengr hann eigi at borðe oc gerer allt eptir
varom vilia, þa lit ekki a mik opttar, þui at þa em ec engo nytr, helldr verðr at
þola harðar pinslir. Sa er engi lutr i heiminum er sua stnyr eða huervir vngra
manna hug sem kuenna *fegrð oc þeirra asyn. Oc lyð einni dœmesagu er þat
sannar með mer:
⟨Kap. 155⟩
Konongr nokkor hevir veret oc atte sunu enga. Hann var miok ryggr af þesso,
þui at hann ætlaðe þetta vera sina hina mesta vsœmd. Sem hann var miok
hugsiukr vm þetta mal nokkore stunndu, þa fœddezt honom sunt einkar venn

36
39
42
45
48
51
54
57
60
63
66
69
– 9 –
oc mannlegr. Hann gladdezt vnndarllega miok af þesso. Sa hinn same konongr
hafðe gnott goðra klerkka með ser oc hina villdaztv meistara. En þeir sem
visazter varo af þeim ollum klerkonom, þa sagðu þeir sua konongenom at ef
hans sunr sæ i sol eða elld, at hann skylldi vandlega tyna allre syninni. Þat sagðu
þeir at þetta mark var i augum hans. Oc þa er konongrenn hœyrði þetta, þa er
sua sagtt at hann let gera i bergi einv holo nokkora diupa, miok fiarre liose, oc
byrgði þar inni sun sinn, oc fostr moðor hans með honom, oc mællte mykyt vm
at hann skylldi eigi vt koma oc enskekyns lios sia innan þeirra tiv vetra. Oc at
lyktum þeiʀa tiv vetra, þa bað konongrenn at sueininn være vt leidr til hans or
þeirri hinni myrkfu holo. En ekki þat sem hann sa, þa vissi hann til huerss *þat
skylldi hava eða horva. En með þvi at konongr var bæðe vitr oc forvitinn, þa let
hann fram leiða firir sun sinn oll kuikuendi, huertt i sinni sundran, oc skipaðe
ser i einn stað karll menn vena oc val buna, en i aðrum stað friðar konor i
sœmelegom bunaðe, ser gull oc gessimar, oc ser biartta gimsteina með ymsum
litum oc natturv, dyr klæðe með allzskonar hattom goʀ, gyllta vagna oc kiærrur
með kononglegom bunaðe, gylltum beizlum oc steindum soðlum oc huldum
með pellum oc purppura. ʀiddarar varo þar til vpp stigannde með hauverskum
herneskium. Hann let oc framleiða allzskonar kuikuenndi, bæðe yxn oc kyr,
sauði oc geitr, oc suin. En skiott yuir at fara, at allt þat sem hann fann fegrst
*oc fee mætazt, þa let hann fram leiða i augsyn sunar sins, at hann skylldi kiosa
af þesso allv þat sem hanns nattura oc hugr visaðe honom hellzt til at ælska
eptir sinum vilia.
Konongrenn hafðe til skipat margum oc vitrum vngum mannum at gera
honom kunnigtt nafn þeirra luta allra *er i hans augsyn varo fram leiddir, oc
sagðu þeir honom skilvislega huert nafn eptir þui sem var. En þeir varo þa
sumir er firir freistni sakar oc gamans sagðu honom sumra luta nofn adruvis en
varo. Se, hann sa fagrar geitr, þa spurði hann huat þat var. Þa suaraðe honom a
þenna veg einn vngr þionastu maðr: Þat ero konor. Sem hann kom þar fram,
sem konor varo firir oc mœyar með virðulegom bunaðe, oc þa spurði hann huat
er *þat være, oc þa sagðe honom einn konongs skialdsueinn firi kiæte saker:
Þetta ero dioflar, þeir er suikia menn oc villa. En hans hugr var þegar meir til
þeirra en til enskiss þess annarss er hann hafðe fyʀ seet. En eptir þat sem þeir
hafðu sundrungu syntt honom, huernn lut eptir konongs boðe, þa leiddu þeir
hann heim aptr til konongs. Oc konongr spurði hann: Minn kiære sunr, hueʀ
lutr er sa af þui allu er þv hevir i dag seet, er þu villt þer kiosa oc helzt fellr þer i
skap. Huat, faðer, sagðe hann, hellzt likar mer af þui allu er ec hevi seet, diaflar
þeir er svikia menn. Engi lutr er sa af þui allu er ec sa, er mer hugnar sva val
eptir minum vilia sem þetta.

72
75
– 10 –
Konongrenn vndraðe afar miok af þuilikum orðom sveinsins sunar sins. Oc
matt þu heʀa konongr, sagðe theodas, a slikum lutum marka huerssu
nergangull hermaðr kuenna ast er með vngum mannum. Oc er þat vmattolegtt
at þu meger sigra sun þinn með aðrum hætte i þesso male heldr en með
ælskulegom kuenna astarþokka.
Tekstrettelser til ord som er avmerket med asterisk
l. 8 blotna] ms. blœtna
l. 12 þegar] ms. þegat
l. 19 þeirra] ms. þeirri
l. 20 bunaðe] ms. bonaðe
l. 25 einnihuerri þeirra] ms. einni huerra þeirra þeirra
l. 28 fegrð] ms. ferð
l. 43 þat] ms. er huertt
l. 53 oc] ms. deest
l. 57 er] ms. oc
l. 63 þat] ms. þar

– 11 –
Þiðreks saga i Holm perg 4 fol, blad 19 verso, ca. 1275–1300
Avskriften kap. 111 begynner med linje 2 av denne faksimilen

3
6
9
12
15
18
21
24
27
30
Volunds hevn
– 12 –
Utdrag fra Þiðreks saga, kap. 111–124, i Holm perg 4 fol
⟨Kap. 111⟩ Her fær Velent Volvndar namn af væringiom
Niðvngr konongr sitr nv i sino riki oc með hanom Velent, hinn agæti smiðr, er
Væringiar kalla Volond. Hann smiðar konongi allzkyns gersimar af gvlli oc
silfri oc af hveriom lvt er smiða ma. Velent er sva frægr vm alla norðrhalfo
heimsins at sva þyckiaz allir menn mega mest lofa hans hagleic at hveria þa
smið er betr er gor en annat smiði, at sa er Volvndr at hagleic er gort hevir.
Velent er með Niðvngi kononge i goðo ivirlæti oc mikilli sœmð oc allra manna
hagaztr oc viðfrægastr.
⟨Kap. 112⟩ Niðvngr konongr spyʀ ofriðar tiðendi
Einn dag er Niðvngr konongr sitr ivir borðom þa coma menn firir konong oc
sagðo hanom at heʀr mikill for i riki hans oc hafðo mikinn skaða gort. Niðvngr
konongr samnar liði oc flytr herinn fim daga aðr en þeir fynniz. Oc vm qveldit
er konongr hafði sett land tiold sin þa kœmr hanom i hvg at heima ligr
sigrsteinn hans. En þat var i þann tima at konongar atto svmir stein þann er sv
var nattvra at, at hveʀr feck sigr er hafði a ser, oc gerðo þeir þat hellzt er
oʀrosto menn varo, eða vandræði atto eða kappar þottvz. En þat veit ec eigi
hvart þat var af nattvro sialfs steinsens eða olli atrvnaðr sa er þeir hafðo a
steininom. En þetta þyckir konongi allilla er heima liggr sigrsteinn hans, oc
lætr kalla til sin raðamenn sina oc virctavini oc segir at hann vill gefa þeim halft
riki sitt oc þar með dottor sina, er kœmi steininom til hans aðr en sol væri i
avstri vm morgoninn eptir. Margir varo fvsir til ferðarennar en faer treystaz at
ferðenni mvndo aleiðis coma a sva skamri stvndo sem til var geven, oc liðr nv at
kveldi.
⟨Kap. 113⟩ Niðvngr konongr heitr Velent dottvr sinni
Nv ser konongr at engi vill til raða ferðarennar oc kallaði til sin Velent oc
mælti: Þv hinn goði vin minn, Velent. Villtv fara þessa ferð? Þa mælti Velent:
Heʀra, at yðro raði vil ec fara ef þer vilit *efna þat sem heitið. Þa mælti
konongrenn: Alt skvlvm ver þat vel gera er ver havvm mælt. Nv riðr Velent a
sinom goða hesti Skemmingi. Hann hafði fengit þann goða hest svnnan af
rossa-stoði þvi er stvdaʀr hinn gamli oc fyʀr var fra sagt. Hafði at varðveita. En
sa hestr var sva skiotr sem fvgl flivgandi oc alla vega mikill oc friðr.

33
36
39
42
45
48
51
54
57
60
63
66
– 13 –
⟨Kap. 114⟩ Velent riðr eptir sigrsteini Niðvngs konongs
Velent riðr nv i brot vm nottina oc feʀr þat a eino dœgri er konongrenn hafði
flvtt herinn fim daga. Hann kœmr vm miðia nott firir borgena oc fær
sigrsteininn, oc riðr nv aptr oc kœmr i nand landtialdom konongs aðr en sol
væri i avstri. Nv *lætr Velent bvrdia hest sinn Skemming. Þa coma imot hanom
.vij. menn oc foro at brynna hestom fra konongs landtialdom.
⟨Kap. 115⟩ Her kœmr i mot Velent konongs drotseti oc vill hafa sigr steininn
Þeiʀra hofðingi var konongsens drotseti. Riða þeir amoti Velent oc fagna
hanom vel, oc hann þeim. Þa mælti drotsetinn: Minn hinn goði vin, hefir þv
her sigrsteininn? Vist ertv olicr orðinn aðrom mannom vm flesta alla lvti er þv
comt þessari ferð aleiðis a sva scamri stvndo. Velent svaraði: Þat væntir mec at
ec hafa steininn oc leyst þyckiomc ec hafa *þetta erendi sem ec kvnna bezt. Þa
mælti drotsetinn: Fa mer sigrsteininn, oc vil ec fœra kongenom, en ec man gefa
þer imoti gvll oc silfr sva mikit sem þv kveðr a. Velent svaraði drottsetanom:
⟨Kap. 116⟩ Velent vill eigi lata steininn
Þu mættir eigi veʀr hafa farit þessa ferð en ec oc eigi trvi ec at þv fair steininn
af minni hendi. Oc engi kvrteisi er at beiðaz slicra lvta með þvi at annaʀr hefir
steininn sottan oc meðr þvi at slikir lvtir liggia við sem her liggia við. Þa mælti
drotsetinn: Dvlenn ertv at þer er þv hygs fa mvno konongs dottor, smiðr einn
litill firir þer, er þeir hafa eigi fengit, er af beztom ættom ero i landi þesso.
Enða scaltv þat hafa er þer er ohaglegra. Takit nv minir menn oc bregðit
sverðom oc skal hann nv lata sigrsteininn oc þar með lifit.
⟨Kap. 117⟩ Drotsetinn vill nv taka steininn af Velent navðgom
Nv sœkia þeir at hanom, en hann brigðr sverði sino Mimvngi oc hœggr til
sialfs drotsetans a hialminn oc i svndr havfðit sva at hann fell davðr a iorð, oc nv
flyia hinir sex er eptir ero. Velent kœmr nv a konongs fvnd, oc fœrir hanom
sigrsteininn. Hann fagnar hanom vel. Nv segir Velent kononge allan atbvrð a
sinni ferð, oc þat at hann hafði drepit drotsetann. Þa mælti konongrenn: Haf
þar firir micla oþocc. Þv hefir drepit minn hinn bazta oc hinn kærasta
þionastomann. Oc værð a bravto sem skiotast mattv, oc kom aldregi i avgsyn
mer siðan, oc ef þv feʀr nv eigi abrot, þa læt ec þec vp festa, oc scaltv deyia sem
hinn versti þiofr.
⟨Kap. 118⟩ Velent fær nv konongs reiði
Velent feʀr nv ifra konongi oc mælir þetta: Slikar sakir mattv nv, konongr, gefa
mer firir þvi at þv villt at ockaʀr kavpmali slitni, en eigi man allom vel at þvi

69
72
75
78
81
84
87
90
93
96
99
102
– 14 –
getaz, þo at mer kvnni eccki mislika vm þetta mal. Gengr nv Velent fra
kononge með osœmð. Oc nv þenna hinn sama dag *mœtaz þeir Niðvngr
konongr oc vikingarnir oc beriaz, oc fær Niðvngr konongr sigr, oc reinsar
landit oc friðar, oc feʀr heim með miclom veg, oc þyckiz nv hafa vel arnat sem
var. Oc liðr sva vm riðar sakir at engi maðr veit hvar Velent var kominn, en
Niðvngr konongr er heima i sino riki.
⟨Kap. 119⟩ Velent ætlar til svika við Niðvng konong
Velent likar nv allilla fengit nv konongs reiði, oc sialfr er hann friðlavss. Hyggr
nv til hemda. Feʀr nv eitt sinni til konongs garðz a lavnvngo oc torkenniz, oc
vændir til steikara hvss, oc kallaz einn steikari oc setz hann við oc steikir mat oc
syðr með aðrom steikarom. Nv coma sendingar firir k0nongr oc ivngfrv. Þa
tecr hon ein knif oc stangar með eitt stycki er *liggr a diski firir henni. En sv
var nattvra at knifinom at þegar er nocqvat var oreint i matnom, þa song i
knifsheptino. Nv fiðr ivngfrv at svic ero gor i matinn, oc segir nv feðr sinom.
Hann verðr nv reiðr oc lætr leita eptir manninom. Oc nv *finnz Velent, oc er
nv leiddr firir konong. En konong mælir sva: Eigi skaltv, Velent, lif þitt lata
firir hagleics þins sakir, þo at þv hafir illa gort. Oc er hann nv settr firir
konong.
⟨Kap. 120⟩ Nv lætr Niðvngr konongr meiða Velent i fotom
Konongr lætr skera i svndr sinvrnar i baðom fotom hans þęr er framan liggia a
beinom i kalfabotom hans, oc þær er i ristom framan lago, oc sva firir ofan
hælbeinit hasirnarnar. Oc sva lengi sem Velent lifði siðan, þa varo hanom baðir
fœtr onytir til gango. Velent liggr nv i konongs garði illa haldinn. Nv mælir
hann til konongs eitt sinni. Heʀra, sagði hann. Vel skal ec þat virða firir þer er
þv lezt svndr skera sinor i baðom fotom minom, firir þvi at ec hafða yrit til
gort. Oc nv ma ec aldregi við þec skiliaz meðan mitt lif er, oc eigi vil ec þo at ec
mætta. Þa mælti konongr: Vist skal ec þat vel lavna þer oc ivir bœta viðr þec, oc
vil ec gefa þer gvll oc silfr sva mikit sem þv beiðiz. Konongr lætr gera eina
smiðio, oc þangat er Velent fluttr. Nv sitr Velent oc smiðar konongi hvern dag
af gvlli oc af silfri oc af hveriom lvt aðrom er smiða ma. Nv likar konongenom
vel þetta rað at Velent ma nv eigi bravt komaz, oc þykiz hann nv vel vm hafa
raðit. Niðvngr konongr a fiogor born, þria svno oc eina dottor.
⟨Kap. 121⟩ Konongs synir biðia Velent smiða ser
Þat er einn dag at synir Niðvngs konongs tveir hinir yngsto gengo til smiðio
Velent með boga sina oc biðia hann smiða ser scot. En Velent segir at hann a
eigi tom at, oc þo segir Velent at þit set born konongs. Þa vil ec engan lvt ycr

105
108
111
114
117
120
123
126
129
132
135
138
– 15 –
smiða firir vilia faðor yckars oc boð oc þat sem hann sendi mer orð til i dag. En
ef þit vilit at ec smiði ycr noccorn lvt, þa skvlo þit veita mer mina bœn fyʀri, en
sv er allitil. Þeir spyria hver sv væri. Velent mæler at þeir skvlo ganga ofgir til
smiðionnar þegar snior væri nyfallinn. En sveinarnir hirða aldregi hvart þeir
ganga ofgir eða rettir. En þetta hefir vm vetrinn veret. Oc þa samo nott eptir
fell snior, oc vm morgeninn eptir coma konongs synir til smiðio firir sol, oc
hava sva farit sem Velent bavð þeim, oc biðia nv Velent smiða.
⟨Kap. 122⟩ Velent drepr .ii. konongs syni
Velent lætr oc sic þa ecki til dvelia. Nv lætr Velent aptr hvrðina sem fastazt, en
siðan drepr hann sveininn hvarntveggia oc skytr vndir smiðbelgi sina i grof eina
diupa. Þenna dag ero horfnir konongs synir, oc veit engi hvert þeir hafa
gengnir verit. Konongr hyggr at þeir mvno farit hafa i skog at veiða fvgla oc
dyr, eða i fiaro at fiska fangi. Oc þa er til borða scal ganga, þa er þeiʀra leitat oc
finnaz þeir eigi. Nv er comit til *Velentz oc spvrt ef þeir hefði þar komit.
Velent sagði at þeir como þar oc i brot gengo þeir heðan, oc sia kvaz hann þa a
leiðinni er þeir gengo heim til konongs hallar. En boga sina hafðo þeir her oc
scot. Oc liklegazt þycki mer at þeir hafi i scog farit, segir hann. Nv fara þeir
heim oc sia þeir at fotspor sveinanna horfa heimleiðis, oc hevir engi maðr grvn
a Velent vm þetta mal.
⟨Kap. 123⟩ Konongr lætr leita svna sinna
Konongr lætr leita svna sinna marga daga, oc finnaz þeir aldregi. Nv leiðiz
allom at leita þeiʀra lengr, oc þyckir konongi þat liclegast at þeir mvno fara i
scog, oc mvno dyr grandat þeim hafa, eða sior hafi grandat þeim ef þeir hafa i
fioro gengit, oc er margs vm þat gezt, oc aldregi þess er var. En Velent hafði
hvgsat þa svivirðing oc scom er hanom var gor, firir þvi at eigi scorti
grimleikinn með hanom, enda varo allopr tilbrigðin. Oc þottiz hann nv hafa
hemt sin nocqvat nær sem meiʀr verðr eda eigi.
⟨Kap. 124⟩ Velent smiðar or beinvm konongs svna
Nv tecr Velent sveinana oc skefr alt holdit af beinonvm, oc siðan tecr hann
þeiʀra havsa oc byr gvlli oc silfri oc gerir af tvav mikil borðker, oc af
herðarbloðom gerer hann oleysla, oc af miaðmar beinom þeiʀra gerir hann
knifa hefti. En af svmvm blaspipor. Af svmom lycla, en af svmom kertistikvr er
standa scvlo a konongs borði. Oc af hverio þeiʀra beinin gerir hann nocqvat til
borðbvnaðar. Oc þetta væri storar gersimar ef eigi væri með sva storom svikom
oc flærðom sem var. Oc þa ero þessar gersimar vppi er konongr hefir flesta rika
menn i boði sino.

– 16 –
Tekstrettelser til ord som er avmerket med asterisk
l. 27 efna] ms. hefna
l. 36 lætr ] ms. læt
l. 43 þetta] ms. þeta
l. 68 mœtaz] ms. motaz
l. 78 liggr] ms. ligg
l. 81 finnz] ms. finn
l. 116 Velentz] ms. veletz

– 17 –
Magnus Lagabøtes landslov i AM 309 fol, blad 42 verso, ca. 1300–1325
Avskriften begynner med initialen “N” i linje 11 av denne faksimilen

3
6
9
12
15
18
21
24
27
– 18 –
Om ferjer og kryssing av elver
Utdrag fra Magnus Lagabøtes landslov, kap. 45, i AM 309 fol
xlv. Vm farhirdi oc vm flutníng
⟨1⟩ Nv ero þat þíoðar, er sva ero storar at flotrennar ero, oc æígí ma brvm vpp
hallda, þo at a se gorvar.
⟨2⟩ Nv ef þar er þíoðvegr yfir til oc ífra, þa skal sa fa farhirði er iorð a nest. En
aller gefe fe til, er yfir vilía fara. Þat hæítír almenníngs fár. Þat er skylldar
farlæíga vegferlle hveríum penningr silfrs fir mann hvern. En bygðar menn
kome kaupí sínu fir sik, ok fatøka menn við farhirði sem þæír mego, ok hann
se val hallden af. En olmoso menn ero í abyrgð bygðar manna, nema
bygðarmenn gefe sva fir sik, ok þo at farhirðir hafe fullt fir hvartvæggía.
⟨3⟩ Nv ef farhirðir næyðír vegferlla til mæírí læígu en nu er skílt, giallde silfrs.
Sv er onnur søk ef hann syníar þæim manne fars, er læígu byðr. Sv er hín þriðía
sok ef þess fárs missir døgre lengr, oc verdr farhirðir at því kunnr ok sannr. Þat
hæitir vegafall. Gíalldi konunge halfa mork silfrs, oc aðra halfa þæím sem
farhirði fek til, oc hafe hann til skíps vmbota.
⟨4⟩ En ef maðr lǽtr flytía naut a skípí, kome kaupi sínu sem hann ma við
farhirði. En ef maðr gengr a skíp farhirðis æða tækr fir hendr sínar fram, þat
hæitir fornæme. Seckr sa er þat gærir mork silfrs, halfa konunge en halfa
farhírdi.
⟨5⟩ Nv er farhírðír æígí skylldr at flytía lengr en solo er sett, oc æígí fyrr en sol
kømr vpp, þvíat sol skal flutníngi raða vm svmar, en dagr vm vetr. En æf
farhirðir flytr þiof yfir vduldr, þa hefir hann firgort hvð sínni, ok hæitir þíofs
nautr.
⟨6⟩ Nv æf farhirðir ferr or sundí, sýslílandzdrotten æða hans vmboðs maðr
annan istaðen ínnan þriggía dagha, æða giallde halfa mork silfrs konunge, en
half mork leggízt til skíps vmbota, með því at þat er fartalme, er skip er æígí i
sundi.
⟨7⟩ En ef skíp fyrnízt sva at æígí er ført, fae bøndr ok bygðarmenn annat
istaðen. En ef þæir fa æigi annat ínnan .iij. dagha, gíallde mork silfrs, konunge
halfa, en halfa til skíps vmbota.