parandalimi dhe menaxhimi i konflikteve - rasti i maqedonisë

Marina Mitrevska - Anton Grizold - Vllado Buçkovski 

Entoni Vanis

Marina Mitrevska 

Anton Grizold 

Vllado Buçkovski 

Entoni Vanis 

PARANDALIMI DHE MENAXHIMI I 

KONFLIKTEVE 

- RASTI I MAQEDONISË - 

(PARADIGMA E RE E SIGURISË) 

SHKUP 

2009

Mbështetja financiare: 

Botues: 

Recensentë: 

Përktheu: 

Përgatitja teknike, dizajni 

dhe shtypi: 

2 

Fondacioni Instituti shoqëria e hapur- 

Maqedoni 

Bomat grafiks - Shkup 

Prof. Dr. Petar Atanasov 

Prof. Dr. Vllatko Cvërtilla 

Gazmend Qoku & 

Selvie Qoku 

Bomat grafiks – Shkup 

CIP Каталогизација во публикација 

Национална и универзитетска библиотека „Св. Климент Охридски“, Скопје 

316.485.6(497.7) 

327.5.076(497.7) 

PARANDALIMI dhe menaxhimi i konflikteve : rasti i Maqedonisë : (paradigma e re e sigurisë) / 

Marina Mitrevska ... [и др.] ; [përktheu Gazmend Qoku & Selvie Qoku]. - Shkup : Bomat grafiks, 2009. - 

235 стр. : илустр. ; 24 см 

Фусноти кон текстот. - Shënime për autorët: стр. 235. 

- Библиографија: стр. 223-234. – Регистар 

ISBN 978-9989-2660-6-5 

1. Митревска, Марина (автор) 

а) Кризен менаџмент - Македонија 

COBISS.MK-ID 77533962

PËRMBAJTJA 

Parathënia................................................................................................. 5 

Hyrja ......................................................................................................... 9 

Kreu I 

Paradigma e re e sigurisë ....................................................................... 17 

1. Natyra e ndryshueshme e sigurisë: paradigma e sigurisë pas 

Luftës së Ftohtë........................................................................ 17 

2. Analizimi i konceptit të sigurisë................................................ 23 

3. Përkufizimi i nocionit dhe terminologjia që ka të bëjë me 

sigurinë..................................................................................... 29 

3.1. Siguria kombëtare dhe shtetërore .............................. 30 

3.2. Siguria ndërkombëtare dhe globale ose universale ... 33 

4. Sistemi i sigurisë kombëtare ..................................................... 34 

5. Mekanizmat dhe instrumentet e sigurisë.................................. 37 

6. Format e sigurimit të sigurisë ndërkombëtare........................... 39 

6.1. Modeli i konfliktit ..................................................... 39 

6.2. Modeli i bashkëpunimit............................................. 40 

6.3. Sisteme të sigurisë ndërkombëtare ........................... 41 

Kreu II 

Nga menaxhimi me kriza deri në parandalimin e konflikteve.............. 55 

1. Nga menaxhimi me kriza deri në parandalimin e konflikteve: 

ndryshimi i paradigmës ........................................................................... 55 

2. Menaxhimi me kriza kundrejt parandalimit të konflikteve ....... 58 

3. Paraqitja e parandalimit të konflikteve...................................... 60 

4. Evoluimi konceptual i parandalimit të konflikteve ................... 61 

4.1. Baza e Kartës së OKB-së për aksion parandalues..... 62 

4.2. Kalimi nga reaksioni në parandalim.......................... 63 

4.3. Samiti i Këshillit të Sigurisë dhe Agjenda për Paqe.. 64 

5. Panorama pas Luftës së Ftohtë: Mossuksesi i parandalimit...... 67 

6. Shpërndarja parandaluese ......................................................... 72 

6.1. MINURCA dhe Republika Qendrore Afrikane......... 73 

7. Kritikat për parandalimin e konflikteve .................................... 75 

3

Kreu III 

Parandalimi dhe zgjidhja e konfliktit në Republikën e Maqedonisë .... 81 

4 

1. Premisat socio-ekonomike, politike dhe etnike në shoqërinë 

maqedonase pas pavarësimit ................................................... 81 

2. Origjina e tensioneve mes bashkësisë shqiptare dhe 

maqedonase në Republikën e Maqedonisë .............................. 88 

3. Zhvillimi i konfliktit në Republikën e Maqedonisë (nga faza 

latente deri në fazën aktive) ................................................... 106 

4. Përpjekjet e shtetit maqedonas për zgjidhjen e konfliktit........ 113 

5. Mediacioni (ndërmjetësimi) i bashkësisë ndërkombëtare ....... 127 

6. Marrëveshja e Ohrit: Pikat kryesore dhe implementimi ........ 142 

6.1. Implementimi i Marrëveshjes Kornizë të Ohrit....... 145 

6.1.2. Arsimi ........................................................... 153 

6.1.3. Përdorimi i gjuhëve ...................................... 154 

6.1.4. Decentralizimi .............................................. 156 

6.1.5. Procedura të veçanta parlamentare ............... 158 

6.2. Sfidat nga dhe drejt Marrëveshjes Kornizë të Ohrit 159 

Kreu IV.................................................................................................. 169 

1. Analiza dhe konkluzione në lidhje me konfliktin në 

Republikën e Maqedonisë...................................................... 169 

Shtojca................................................................................................... 197 

1. Deklarata e Prizrenit................................................................ 199 

2. Marrëveshja Kornizë e Ohrit................................................... 201 

Pasqyra e shkurtimeve.......................................................................... 221 

Literatura .............................................................................................. 223 

Shënime për autorët.............................................................................. 235

PARATHËNIE 

Në mjedisin tonë shkencor paraqitet një libër, siç është ky, që e keni para 

jush: “Parandalimi dhe menaxhimi i konflikteve: Rasti i Maqedonisë”, i 

shkruar nga profesorë universitarë maqedonas dhe të huaj. Pikërisht, ky rast i 

rrallë meriton disa sqarime. 

Qëllimi i botimit të këtij libri është që, përmes analizimit të ngjarjeve në 

Republikën e Maqedonisë, të vitit 2001, të bëhet një përpjekje për t’iu 

përgjigjur pyetjeve se ç’ndodhi në atë kohë, si dhe të theksohet rëndësia e 

nënshkrimit të Marrëveshjes Kornizë të Ohrit për ardhmërinë evropiane të 

Republikës së Maqedonisë. Përkatësisht, nga gjeneza e ngjarjeve dhe analiza 

e përgjithshme e shkaqeve të mundshme të konfliktit në Republikën e 

Maqedonisë, post-festum nxirret vlerësimi për atë se ç’ndodhi para dhe 

ç’ndodhi në vitin 2001 në Maqedoni. 

Përgjigjet e këtyre pyetjeve u përpoqëm t’i gjejmë përmes analizave, 

kombinimit të teorisë dhe studimit të ngjarjes dhe kombinimit të qasjes 

teorike dhe praktike, përkatësisht, rezymesë së teorisë ekzistuese dhe 

kombinimit të përvojave tona në praktikë. 

Përmes bisedave (intervistave) për perspektivat themelore të 

maqedonasve dhe shqiptarëve, me përfaqësuesit e organizatave 

ndërkombëtare, ekspertë ndërkombëtarë dhe me politikanë maqedonas e 

shqiptarë, ofrohet produkti i cili nëpërmjet prizmit të fakteve shkencore e 

analizon vitin 2001. 

Në këtë projekt, i cili është realizuar me mbështetjen e “Institutit 

Shoqëria e Hapur”, janë konstatuar leksionet shkencore nga teoria dhe 

praktika e zgjidhjes së konflikteve, me ç’rast kontribuohet për ta përkufizuar 

modelin e zgjidhjes së këtij tipi të konflikti, njëherësh duke kontribuar drejt 

përforcimit të stabilitetit, jo vetëm të Republikës së Maqedonisë por edhe 

më gjerë, të rajonit. 

Në interes të një analize gjithëpërfshirëse inkuadruam edhe dy profesorë 

eminentë universitarë nga jashtë, Prof. Dr. Anton Grizold, i cili përveç si 

shkencëtar dhe hulumtues i sigurisë në marrëdhëniet ndërkombëtare, 

mendimin e tij teorik dhe arritjet hulumtuese ia doli t’i shfaq dhe realizojë në 

praktikë gjatë mandatit të tij si Ministër i Mbrojtjes i Republikës së 

Sllovenisë, nga viti 2000 deri në vitin 2004. Pjesëmarrja e tij në këtë projekt, 

nëpërmjet aftësisë së tij për analizë teorike dhe hedhjen dritë mbi të gjitha 

5

PARANDALIMI DHE MENAXHIMI I KONFLIKTEVE - RASTI I MAQEDONISË - 

aspektet e ngjarjeve në mjedisin ndërkombëtar të sigurisë, në një kohë kur 

rreziku mbi sigurinë është mjaft kompleks, librit i jep një rëndësi të veçantë 

në drejtim të gjetjes së përgjigjeve në pyetjet, pse ndodhi konflikti në vitin 

2001 dhe çfarë domethënie pati mbi sigurinë, integritetin dhe sovranitetin e 

Republikës së Maqedonisë. 

Dr. Entoni Vanis na ndihmoi me hulumtimet shkencore të tij mbi teoritë e 

konflikteve, të cilat gjithsesi paraqesin bazë për t’iu përgjigjur pyetjes ose 

dilemës: Ç’ndodhi në Republikën e Maqedonisë në vitin 2001: konflikt ose 

luftë? 

Kontribut të tij në realizimin e këtij projekti dha edhe Prof. Dr. Vllado 

Buçkovski. Përparësi e këtij libri është edhe fakti se Prof. Dr. Vllado 

Buçkovski, në mënyrë të drejtpërdrejtë e prek esencën e çështjes, e cila para 

së gjithash fokusohet në përpjekjet e shtetit maqedonas për zgjidhjen e 

konfliktit, si pjesëmarrës në Qeverinë e Republikës së Maqedonisë, në 

funksionin e Ministrit të Mbrojtjes. Gjithashtu, domethënëse është edhe 

pjesa që ka të bëjë me rolin e tij si Kryetar i Qeverisë së Republikës të 

Maqedonisë, nga viti 2004 deri në vitin 2006, në implementimin e 

Marrëveshjes Kornizë të Ohrit. Kjo, gjithsesi se është edhe një shkas që flet 

për vlerën e këtij libri: përvoja e autorit Buçkovski, në drejtim të menaxhimit 

të konfliktit dhe implementimit të Marrëveshjes Kornizë të Ohrit, ka një 

rëndësi të madhe dhe kontribuon në ndërtimin e ardhshëm të një Maqedonie 

të sigurt. 

Ideja e këtij punimi është imja. Duke i hulumtuar shkaqet e krizës, më 

lindi ideja që të bëjmë një analizë, në të cilën do të inkuadrohen më tepër 

autorë, me ç’rast secili, nga këndvështrimi i tij, do të kontribuojë në drejtim 

të zbardhjes së shkaqeve të konfliktit. Pikërisht për këtë, së bashku me 

autorët e tjerë, u përpoqëm që në mënyrë shkencore dhe me shumë 

argumente, opinionit publik maqedonas, si dhe publikut më të gjerë, t'ia 

ofrojmë të vërtetën shkencore për atë që na ndodhi në vitin kritik 2001. Me 

fisnikëri, pa kompromise, me fuqinë e fakteve shkencore, me citate të 

profesorëve eminentë, analistëve dhe politikanëve, të dëshmojmë se 

“mrekullia e tretë – oaza maqedonase e paqes në Ballkan”, në një gërshetim 

të këtillë të premisave socio-ekonomike, politike dhe etnike nuk arriti ta 

evitojë konfliktin. Megjithatë, tani e kemi shansin e dytë, i cili vetëm me 

implementimin e shpejtë të Marrëveshjes Kornizë të Ohrit, do të na shpie 

drejt progresit demokratik dhe thellimit të të drejtave të njeriut dhe etnike në 

Republikën e Maqedonisë. 

6

PARATHËNIE 

Mirënjohje u shprehim recensentëve: Prof. Dr. Petar Atanasov- profesor 

në Institutin për Kërkime Sociologjike dhe Politiko-Juridike, Prof. Dr. 

Vllatko Cvërtilla – profesor dhe Dekan në Fakultetin e Shkencave Politike 

në Zagreb, për mbështetjen e tyre të sinqertë dhe profesionale për botimin e 

këtij libri. 

Mirënjohje të sinqertë i shprehim Fondacionit Instituti Shoqëria e 

Hapur – Maqedoni, i cili e ndihmoi këtë projekt dhe botimin e këtij libri në 

gjuhën maqedonase dhe shqipe. 

Autorët vazhdojnë të jenë mirënjohës për të gjitha sugjerimet qëllimmira, 

të cilat do t’i kemi parasysh për botimin eventual të ri. 

Shkup, shkurt 2009 Prof. Dr. Marina Mitrevska 

7

HYRJE 

“Pothuajse ekziston marrëveshje universale, sipas së cilës parandalimi 

është më i pranueshëm sesa kurimi, ndërsa strategjitë e parandalimit 

medoemos duhet të orientohen kah rrënjët e shkaqeve të konfliktit dhe jo 

vetëm kah simptomat e dhunës.” (Annan 2000:5). 

Parandalimi i konflikteve është koncept i cili mbështet një sërë aksionesh 

strategjike politike, të cilat tentojnë ta parandalojnë shpërthimin, 

përshkallëzimin ose kthimin e konfliktit të dhunshëm. Përkundër qasjes 

diplomatike dhe ushtarake ndaj parandalimit, gjerë e gjatë është debatuar 

rreth asaj se puna zhvillimore mund të orientohet në drejtim të vënies së 

theksit mbi rrënjët e konflikteve, në atë mënyrë që rajoni apo shteti, me 

prirje ndaj konfliktit, do të kenë aftësi për ta evituar fillimin ose 

përshkallëzimin e konfliktit të dhunshëm. Autorët e librit, këtë variant e 

shikojnë si parandalim strukturor, ndërkaq duke e pasur parasysh përputhjen 

e tij konceptuale me zhvillimin dhe ndërtimin e paqes, ne, këtë e shqyrtojmë 

dhe e analizojmë nga më tepër aspekte. 

Përkatësisht, në kontekst të analizave të shumta, në lidhje me shkaqet e 

konfliktit të vitit 2001 në Republikën e Maqedonisë, sot, me arsye të plotë, 

përsëri parashtrohet pyetja: A thua Republika e Maqedonisë në vitin 2001 u 

ballafaqua me një krizë reale, e cila iu imponua me një qëllim të vetëm që ta 

dezintegrojë vet shtetit? 

Një rol mjaft të rëndësishëm në zgjidhjen e konfliktit të vitit 2001 pati 

bashkësia ndërkombëtare. Ajo qe palë aktive në zgjidhjen e konfliktit në 

Republikën e Maqedonisë dhe së këtejmi, e ndryshoi matricën dhe 

dinamikën e saj fillestare. Në këtë aspekt, nga njëra anë NATO, BE, OSBE 

dhe pala maqedonase, si palë tjetër e këtij konfliktit, nxorën mësime dhe 

leksione të dobishme. Nga shembulli i Maqedonisë, për parandalimin 

relativisht të suksesshëm, rezultoi leksioni i përgjithshëm si për aktorët 

vendas ashtu edhe për ata ndërkombëtarë, se parandalimi i konflikteve nuk 

mund të paraqitet si formulë e cila problemet do t’i kurojë sipërfaqësisht, 

ndërsa në esencë do t’i lë të hapura shkaqet e thella të konfliktit, siç janë: 

politike (mobilizimin etnopolitik, korrupsionin, kriminalitetin), ekonomike 

(mos zhvillimin, papunësinë, mungesën e investimeve, tregtinë jolegale), 

sociale (varfërinë, standardin e ulët) dhe shkaqet e sigurisë (posedimin 

jolegal dhe kontrabandën me armë, trafikimin me njerëz). Pasqyra e gjendjes 

në Maqedoni, para dhe pas konfliktit të vitit 2001, është shembull evident 

për këtë. 

9


Konflikti maqedonas përfundoi me zgjidhje politike. Qytetarët (para së 

gjithash maqedonasit), nuk ishin të gatshëm për një zgjidhje të këtillë dhe 

reaguan ashpër ndaj Marrëveshjes Kornizë të Ohrit. Ndryshimet më të 

rëndësishme të Marrëveshjes kanë të bëjnë me: përdorimin e parimit të 

Badenterit gjatë votimit në Parlament; decentralizimin e pushtetit; 

përdorimin e gjuhës shqipe si gjuhë e dytë zyrtare në shtet dhe përfaqësimin 

adekuat dhe të drejtë të bashkësive etnike në administratën shtetërore. 

Bashkësia ndërkombëtare me vendosmëri dëshmoi se mund të ndërhyjë, para 

se të shpërthejë lufta civile, duke investuar mjete në para dhe diplomaci për 

ta siguruar mungesën e sigurisë në Maqedoni. 

Shumica e sondazheve të opinionit publikë dhe analiza e bërë në këtë 

libër dëshmojnë se Marrëveshja Kornizë e Ohrit, si Marrëveshje e hedhur në 

letër, nuk mjafton. Është i domosdoshëm respektimi i mirëfilltë i ndërsjellë 

në mënyrë që bashkësitë të mund të jetojnë së bashku, pa marrë parasysh 

diversitetet, të cilat i vënë në pozita të kundërta apo i ndajnë. Veprat, 

medoemos duhet të pasojnë pas fjalëve. Pikërisht, këtu qëndron vështirësia. 

Konflikti e thelloi mosbesimin dhe mosdurimin mes maqedonasve dhe 

shqiptarëve. Hapat e parë drejt “veprave” janë të mundimshëm, të 

pakëndshëm, të rëndë, me shumë hezitime dhe obstruksione. Njëra nga 

pasojat e mundshme të “tërmetit politik” është përforcimi vetëndjenjës 

kombëtare tek shqiptarët etnikë, ndërkaq si reaksion i kësaj, tek 

maqedonasit, u shfaq nevoja për përforcimin e identitetit të tyre kombëtar. 

Kjo nuk do të jetë e pa dhimbshme për ardhmërinë e mëtutjeshme të vendit. 

Koncepti për Maqedoninë si komb-shtet (shtet kombëtar i popullit 

maqedonas), u braktis me Marrëveshjen Kornizë të Ohrit. Pas fluturimeve 

disamujore në relacionin Bruksel–Shkup, Sekretari i Përgjithshëm i 

atëhershëm i NATO-s, Xhorxh Robertson, e humbi durimin dhe i dërgoi 

porosi publikut maqedonas: “Është koha që të kaloni nga Kushtetuta në bukë 

e gjalpë”. 

Zbatimi i tërësishëm i Marrëveshjes Kornizë, si kapital politik me peshë 

të veçantë politike dhe juridike, hap horizonte për ndërtimin e një ardhmërie 

më të lumtur për të gjithë qytetarët e Republikës së Maqedonisë. Rruga drejt 

BE-së kalon nëpërmjet Marrëveshjes Kornizë të Ohrit dhe të gjithë duhet ta 

kenë të qartë se vetëm me një shoqëri, në të cilën të gjithë do të jenë të 

barabartë me privilegje dhe detyra të njëjta, do të bëhemi pjesë e familjes së 

madhe evropiane. Sa më parë ta kuptojmë realitetin multietnik aq më shpejtë 

do të dalim nga kornizat etnike. Dallimet duhet t’i afrojnë qytetarët e 

Republikës së Maqedonisë dhe ta kuptojnë se ardhmëria është në njohjen e 

veçorive të ndërsjella, si vlera autentike dhe qytetëruese. Nevojitet krijimi i 

klimës së përhershme pozitive brenda shtetit me qëllim të pranimit të 

10

HYRJE 

favoreve të Marrëveshjes Kornizë nga ana e të gjithë qytetarëve të 

Republikës së Maqedonisë, për afirmimin e bashkëjetesës dhe tolerancës dhe 

përpjekjet e parezervë për aderimin e Republikës së Maqedonisë në NATO 

dhe BE. 

Problemet me Parandalimin dhe menaxhimin e konflikteve: Rasti i 

Maqedonisë në këtë libër është sistemuar në katër kapituj. 

Në kuadër të pjesës së parë “Natyra e ndryshueshme e sigurisë: 

Paradigma e sigurisë pas Luftë së Ftohtë”, theksi është vënë mbi 

parandalimin e konflikteve, i cili u rrit në masë të konsiderueshme në dy 

dekadat e fundit, si fushë e hulumtimeve dhe si fushë e praktikës. Kjo rritje 

gjeneron debate të frytshme për analiza përkatëse të fazave të konfliktit dhe 

mekanizmave e instrumenteve përkatës për parandalim, të cilët mund të 

implementohen në dhe gjatë fazave të konfliktit. Ne, filluam të mësojmë nga 

mossukseset dhe të presim suksese. Parandalimi, me tërë ekuivokun dhe 

kompleksitetin e tij që i ngërthen nevojat aktuale, vazhdon t’i tërheq të gjithë 

ata të cilët dëshirojnë që humanizmi ta evitojë trishtimin e luftës dhe të 

aplikojë mënyra kreative dhe më pak të detyrueshme në adresë të 

konflikteve. 

Në pjesën e dytë “Nga menaxhimi me kriza deri në parandalimin e 

konfliktit: ndryshimi i paradigmës”, përmes një kornize teorike dhe 

metodologjike nënvizohet ndryshimi i paradigmës në menaxhimin me kriza 

deri në parandalimin e konflikteve. Në nivel të shtetit bashkëkohor, siguria 

sigurohet përmes politikës dhe strukturës së sigurisë kombëtare, duke fituar 

karakteristika të caktuara të reja në situatën aktuale qytetëruese (për 

shembull në vend të fokusit tradicional të gatishmërisë së shtetit për luftë 

potenciale), strategjia për menaxhimin me kriza, nga dita në ditë, është 

gjithnjë e më e rëndësishme, konstatojnë autorët. 

Në kuadër të pjesës së tretë: “Premisat socio-ekonomike, politike dhe 

etnike në shoqërinë maqedonase pas pavarësisë”, përfshihet analiza e 

veçorive socio-ekonomike, politike dhe etnike në Republikën e Maqedonisë, 

nga viti 1990 deri në vitin 2001. 

Në pjesën e katërt: “Origjina e tensioneve mes bashkësisë shqiptare dhe 

maqedonase në Republikën e Maqedonisë”, vëmendja është përqendruar në 

origjinën e tensioneve mes bashkësisë shqiptare dhe maqedonase në 

Republikën e Maqedonisë. Duke i pasur parasysh rrethanat historike të 

formimit të pavarësisë së shtetit maqedonas, Kushtetuta e parë e Republikës 

së Maqedonisë bëri një miks të aspektit kombëtar (maqedonas, etnik, dhe 

ngjashëm) të karakterit qytetar të sistemit politik. Gjatë viteve në vijim, këto 

aspekte jokonsistente, gjithnjë e më shpesh paraqisnin barriera të zhvillimit 

11


të demokracisë dhe shoqërisë multietnike. Problemet mund të anticipoheshin 

që në procesin e hartimit të Kushtetutës, dhe veçanërisht përmes faktit se 

deputetët me origjinë etnike shqiptare e bojkotuan votimin e tij, ngaqë 

konsideruan se ajo nuk i garanton të drejtat kolektive të bashkësisë shqiptare. 

Më saktë, me këtë, u krijuan të gjitha parakushtet për përshkallëzimin e 

dinamikës, aksion dhe reaksion, të mbikëqyrur përmes kornizave të 

konceptit për dilemën e sigurisë sociale. Përkatësisht, miratimi i Kushtetutës 

së parë të Republikës së pavarur të Maqedonisë vetëm nga ana e 

maqedonasve etnikë dhe pa mbështetjen e shqiptarëve të Maqedonisë, do të 

jetë motiv për reaksion. 

Në pjesën e pestë të librit: “Zhvillimi i konfliktit në Republikën e 

Maqedonisë (nga faza latente deri në fazën aktive)”, theksi vihet mbi 

zhvillimin e konfliktit në Republikën e Maqedonisë. Në këtë pjesë, të 

sondazheve analitike të zhvillimit të konfliktit, do ta veçojmë analizën e 

propozimit të disa akademikëve të Akademisë Maqedonase të Shkencave 

dhe Arteve, të cilët e promovuan idenë për shkëmbimin e territoreve dhe 

popullsisë ndërmjet Maqedonisë dhe Shqipërisë. Ideja nënkuptonte, 

shkëmbimin e territoreve dhe popullsisë, nga pjesa perëndimore e 

Republikës së Maqedonisë me popullatë dominuese shqiptare, me zonat në 

Shqipëri, në të cilat jeton popullsia maqedonase. Ky shkëmbim do të zgjaste 

4-5 muaj, për të cilën gjë do të hapeshin postblloqe në të dy shtetet 

nëpërmjet të të cilëve do të bëhej paraqitja e popullsisë. Kjo zgjidhje, 

gjithsesi që ishte nën influencën e tezës se shqiptarët në Maqedoni nuk 

dëshirojnë barazi më të madhe, por synojnë segregacionin e territoreve të 

Maqedonisë dhe bashkëngjitjen e tyre me Kosovën ose me Shqipërinë. Kjo 

zgjidhje e shpejtë e situatave është diametralisht në kundërshtim me parimin 

themelor për mosndryshimin e kufijve, prandaj dhe nuk u mbështet nga 

bashkësia ndërkombëtare dhe nga vet shteti. 

Në pjesën e gjashtë: “Përpjekjet e shtetit maqedonas për zgjidhjen e 

konfliktit”, analizohen aktivitetet e Qeverisë për Shpëtim Kombëtar. 

Përkatësisht, Republika e Maqedonisë, në vitin 2001, u ballafaqua me 

aktivitete të grupeve të armatosura ekstremiste në një pjesë të territorit të saj. 

Këto aktivitete e rrezikuan integritetin dhe sovranitetin territorial të shtetit, 

jetën dhe sigurinë e qytetarëve dhe të drejtat e tyre, si dhe paqen dhe sigurinë 

e rajonit. Mposhtja e ekstremistëve, vendosja e paqes dhe sigurisë dhe 

sundimi i ligjit në mbarë territorin, ishin çështjet me interes më madhor për 

Republikën e Maqedonisë, por njëkohësisht edhe për vendet fqinje, si dhe 

mbarë bashkësinë ndërkombëtare. Ndaj këtij angazhimi kishte qasje unike, 

nga ana e të gjithë faktorëve politikë shtetërorë të Republikës së 

12

HYRJE 

Maqedonisë, për sa i përket mënyrës dhe metodave të ballafaqimit me 

konfliktin. 

Në kornizat e pjesës së shtatë: “Mediacioni (ndërmjetësimi) i bashkësisë 

ndërkombëtare”, theksi është vënë mbi rolin e bashkësisë ndërkombëtare në 

zgjidhjen e konfliktit në Republikën e Maqedonisë. Në këtë kontekst është 

përpunuar mënyra me të cilën BE, NATO dhe OSBE, reaguan apo 

ndërmjetësuan me mekanizmat dhe instrumentet e tyre në menaxhimin me 

konfliktin në Republikën e Maqedonisë. 

Në kornizat e pjesës së tetë: “Marrëveshja e Ohrit: pikat kryesore dhe 

implementimi”, theksi është vënë mbi parimet themelore në të cilat 

mbështetet Marrëveshja Kornizë. Në të është përfshirë analiza e 

Marrëveshjes Kornizë të Ohrit, e cila si akt politik me karakter të 

brendshëm, për shkak të parimeve të shumta mbi të cilat mbështetet, e 

ndërroi rrjedhën e historisë së Republikës të Maqedonisë pas vitit kritik 

2001. Në këtë kontekst, me vëmendje të posaçme janë përpunuar tre 

segmente bazikë edhe atë: zgjerimi i përdorimit të gjuhës së bashkësive 

minoritare etnike; përfaqësimi i drejtë dhe adekuat i pjesëtarëve të 

minoriteteve dhe vetadministrimi lokal (decentralizimi). 

Ky punim, paraqet kontribut në drejtim të debatit për përkufizimin e asaj 

që ndodhi në vitin 2001 në Republikën e Maqedonisë. S’do mend se duhet të 

kalojë së paku një dekadë, në mënyrë që nga një distancë kohore të formohet 

pasqyrë e plotë për ngjarjet e atëhershme të cilat duhet të na paralajmërojnë. 

Në këtë mes-periudhë, me rëndësi të veçantë është të nxjerrim mësim nga 

leksionet e mësuara dhe të mos e braktisim rrugën e cila përmes Ohrit na 

shpie në Bruksel. 

Prof. Dr. Vllado Buçkovski 

13

Kreu I 

Paradigma e re e sigurisë

Kreu I 

Paradigma e re e sigurisë 

1. NATYRA E NDRYSHUESHME E SIGURISË: 

PARADIGMA E SIGURISË PAS LUFTËS SË 

FTOHTË 

Anton Grizold 

Hyrje 

Nga këndvështrimi historik, siguria është vlerë fundamentale e 

marrëdhënieve njerëzore, ndërkaq gjendja e saj është institucionalizuar 

përmes shfaqjes së shtetit sovran dhe sistemit të shteteve në nivel global. 

Tomas Hobs, sigurinë e kupton si vlerën më fundamentale dhe bazë mbi të 

cilën njerëzimi ndërton jetë individuale dhe kolektive. Madje edhe sot, në 

nivelin aktual të zhvillimit shoqëror, siguria është element imanent i 

ekzistimit dhe aksioneve të sistemit individual shoqëror/shtetëror dhe 

ndërkombëtar. Karakteristikë e përbashkët e këtyre tre entiteteve është se në 

një mjedis të rrezikuar, të gjithë synojnë të sigurojnë gjendje të ekzistencës 

së ndërsjellë të balancuar, si në aspekt më të gjerë ashtu edhe në atë më të 

ngushtë (p.sh. individi në raport me individët e tjerë dhe shtetin; shteti në 

raport me shtete të tjerë dhe sistemin ndërkombëtar). Rrjedhimisht, sot, 

kuptimi i nocionit siguri në thelb është holistik (i tërë), duke e përfshirë çdo 

aspekt të ekzistencës së njeriut dhe aksioneve të tij në shoqëri (p.sh. 

ekonomike, sociale, politike, arsimore, komunikuese, informative, 

mbrojtëse, etj.), si dhe nivelet e marrëdhënieve dhe formave të organizimit 

shoqëror (rajonal, nacional, ndërkombëtar dhe global). Andaj, siguria ka të 

bëjë me individin, shoqërinë/shtetin në tërësi dhe me sistemin ndërkombëtar. 

Ndonëse, përmbushja e nevojave të sigurisë të entitetit individual është pjesë 

e pandashme e tërësisë, megjithatë nuk ka harmoni midis këtyre entiteteve. 

Nga ky këndvështrim, paradigma bashkëkohore e sigurisë, tradicionalisht 

është analizuar në formën e tri kornizave themelore konceptuale: 1) siguria 

individuale; 2) siguria kombëtare; dhe 3) siguria ndërkombëtare. 1 

1 Shih po ashtu: F. H. Hinsley, Power and Pursuit of Peace. Cambridge University 

Press, Cambridge, 1963, fq. 20–29; Walter Schiffer, The Legal Community of 

Mandkind: A Critical Analysis of the Modern World Organization. Columbia 

17


E para dhe më e rëndësishmja, individi drejtpërsëdrejti është i 

vetëdijshëm për nevojat individuale të tij apo të saj, dhe së këtejmi edhe për 

nevojën e sigurisë. Nëse përmbushet kjo nevojë, mundëson zhvillim dhe 

ekzistencë kualitative. Siguria individuale çdoherë është relative meqë ajo 

varet nga qëllimet dhe aksionet e anëtarëve të tjerë të shoqërisë 

bashkëkohore, të cilët mund të kontribuojnë për sigurinë e të tjerëve ose 

mund ta rrezikojnë të njëjtën. 

Siguria kombëtare është fokusuar në përpjekjet e vendit–komb për të 

siguruar siguri për të gjithë anëtarët e shoqërisë dhe t’i mbrojë prej 

kërcënimeve të jashtme (ndërhyrje, sulme, okupime, bllokime, etj.), si dhe 

prej atyre brenda shoqërisë (kërcënime ndaj rendit dhe paqes, vepra 

kriminale etj.). 

Hobsi, zgjidhjen e problemit të sigurisë individuale e identifikoi në të 

ashtuquajturën gjendje natyrore (në të cilën liria e individit vjen në shprehje 

para sigurisë së tij apo të saj në rrethanat “secili-kundër-secilit”), në krijimin 

e shtetit sovran që të sigurohet rendi dhe paqja e brendshme, si dhe 

mbrojtjen nga sulmet e jashtme. Megjithatë, me zgjidhjen e problemit të 

sigurisë individuale, lind dilema e sigurisë kombëtare në marrëdhëniet 

ndërmjet shteteve të pavarura. Situata e anarkisë ndërkombëtare e nënkupton 

mungesën e pushtetit kombëtar dhe ekzistimin e shteteve sovrane, ku secili e 

siguron sigurinë e vet në dëm të tjetrit. Hobs, e përshkroi gjendjen e re 

natyrore në marrëdhëniet ndërmjet shteteve: "Mbretërit dhe përfaqësuesit e 

pushtetit sovran, si rezultat i pavarësisë, vazhdimisht janë xhelozë ndaj njëri 

tjetrit dhe janë në pozitën e gladiatorëve të cilët i drejtojnë armët në drejtim 

të njëri tjetrit ...duke mbledhur informata për fqinjët e tyre , dhe çdo gjë që 

ka të bëjë me gjendjen e luftës.” 2 

Megjithatë, lidhja ndërmjet sigurisë individuale dhe kombëtare nuk është 

njëkatëshe, në kuptimin e asaj se siguria kombëtare automatikisht bartet në 

University Press, New York, 1954, fq. 3, etj.; Inis L. Claude Jr., Swords në 

Plowshares. The Problems and Progress of International Organization. Random 

House, New York, 1956, fq. 44, etj.; Hueng-Soon Park, Collective Security and 

International Order: The Role of the United Nations in the Korean (1950) and the 

Persian Gulf War (1990). University of South Carolina, 1993, fq. 18, etj. 

2 Për përkufizimin e sigurisë kolektive shih po aty: Inis L. Claude, Jr., op. cit. fq. 

251; Hueng-Soon Park, op. cit. fq. 62; Mohamed Ayoob, Squaring the Circle: 

Collective Security in a System of States, fq. 45–63, vo: Thomas G. Weiss (ed.), 

Collective Security in a Changing World. Lynne Rienner Publishers. Boulder & 

London, 1993; Karl Doehring, “Kollektive Sicherheit”, në: Wolfrum Rudiger (ur.): 

Handbuch Vereinte Nationen. Verlag Dokumentation, München, 1991, fq. 406. 

18

Kreu I Paradigma e re e sigurisë 

sigurinë individuale. Kemi dy situata të mundshme potenciale: 1) kur shteti 

siguron kushte të përgjithshme për sigurinë individuale të qytetarëve të saj, 

ndërkaq siguria kombëtare e saj rrezikohet nga mjedisi ndërkombëtar 

anarkik, dhe 2) në kuadër të rendit të sigurisë ndërkombëtare, ku shteteve u 

sigurohet siguria e tyre kombëtare (qoftë edhe nga aspekti i saj i jashtëm), në 

raport me shtetet e tjera, ndërsa qytetarët e shteteve të tjerë janë të rrezikuar 

individualisht në marrëdhëniet ndërmjet tyre, ose nga shteti apo institucionet 

e tij (qeveri, parlament etj.), të cilat nuk do t'ia dalin që të sigurojnë kornizë 

përkatëse juridike dhe politike, e cila është esenciale për sigurinë individuale 

të qytetarëve. 

Të dy shembujt ilustrojnë se siguria individuale (personale) dhe 

kombëtare, individit nuk mund t’i sigurohen njëkohësisht. Sot, siguria 

kombëtare është e mirë personale dhe politike. Në vendet me industri të 

zhvilluar, kjo trajtohet si e drejtë fundamentale e njeriut. Këto të drejta janë 

përgjegjësi e shtetit, jo vetëm me miratimin e legjislacionit përkatës, si 

ndëshkim, por gjithashtu edhe me angazhimin e tërë strukturës për siguri 

kombëtare. Kjo strukturë e pasqyron aftësinë e shtetit që t’i mbrojë vlerat e 

shoqërisë së vet nga kërcënimet e jashtme dhe të brendshme dhe të sigurojë 

kushte për zhvillim socio-ekonomik, si dhe mirëqenie sociale për qytetarët. 

Kjo e fundit është element pozitiv ose zhvillimor i sigurisë individuale dhe 

kombëtare, që fitoi në peshë vetëm pas Luftës së Ftohtë, edhe pse rrënjët e 

saj datojnë që në historinë e hershme të njerëzimit (p.sh. Magna Karta 

Libertatum–1215 etj.) Nga përfundimi i Luftës së Dytë Botërore, deri në 

përfundimin e Luftës së Ftohtë, siç është theksuar nga të lartpërmendurit, të 

gjitha ndryshimet radikale shoqërore në Evropën Qendrore Lindore, në 

periudhën nga viti 1989 deri në vitin 1990 dhe me shpërbërjen e Bashkimit 

Sovjetik, në fund të vitit 1991, koncepti realist i sigurisë kombëtare në fakt 

origjinën e kishte nga premisat si vijojnë: 1) siguria kombëtare është e drejtë 

fundamentale e shteteve sovrane, e cila rezulton nga e drejta e “natyrshme” 

për vetëmbrojtje; 2) koncepti i marrëdhënieve ndërkombëtare është sistem 

shtetesh i udhëhequr nga natyra anarkiste; 3) gjendja e sigurisë kombëtare 

është akt i zhvillimit dhe angazhimit të forcave të armatosura që të mbrohen 

dhe sprapsen kërcënimet nga mjedisi ndërkombëtar; dhe 4) detyra kryesore e 

burrështetasve është që t'i sprapsin armiqtë e jashtëm dhe ta mbrojnë shtetin 

dhe qytetarët e tij. 

Fundi i Luftës së Ftohtë rezultoi me kalimin nga koncepti i armiqve të 

jashtëm në konceptin e burimeve të kërcënimeve–pasojë e faktorëve të 

ndryshëm kërcënues të natyrës, shoqërisë dhe marrëdhënieve midis shteteve 

19


– kombe. Në ndërkohë, nocioni i sigurisë kombëtare është zgjeruar në 

mënyrë thelbësore me njohjen e sigurisë së individëve, me ç’rast kultura dhe 

natyra e tyre bëhen pjesë integrale e sigurisë kombëtare e implementuar nga 

shteti dhe shoqëria civile, në bazë të aksionit publik, të përgjegjshëm dhe të 

kontrolluar në mënyrë të ndërsjellë. Sigurimi i sigurisë së qytetarëve 

perceptohet si realizim i të drejtave themelore të njeriut, i udhëhequr nga 

parimet e universales dhe neutrales. Këto parime, janë konfirmuar me 

proceset e internacionalizimit dhe globalizimit, të mbështetura me miratimin 

se të drejtat e njeriut janë të pacenueshme dhe të patjetërsueshme dhe si të 

këtilla janë autonome nga vlerësimet subjektive të ligjvënësve në shtete të 

veçanta. 

Siguria bashkëkohore kombëtare është e gërshetuar me mjedisin më të 

gjerë ndërkombëtar, në të cilin përgjegjësia për t’u siguruar siguri, si detyrim 

i shtetit, me lidhjet e tij, gjithnjë e më shumë bëhet pikësynim i sistemeve 

globale ndërkombëtare. 

Përderisa nocioni i sigurisë individuale dhe kombëtare i përfshinë burimet 

e kërcënimit, nga njëra anë, dhe subjektet e rrezikuara, nga ana tjetër, 

kërcënimet mbi sigurinë ndërkombëtare lindin nga brenda, (që do të thotë 

nga vende të tjera-anëtare të sistemit ndërkombëtar). Karta e Kombeve të 

Bashkuara, gjithashtu, e ilustron këtë ide në presupozimin për ekzistimin e 

bashkësisë ndërkombëtare të sigurisë, në të cilën të gjitha vendet janë 

anëtare të përkushtuara për t'i respektuar vlerat dhe normat e tyre. Të tjerat, 

të cilat refuzojnë t'i respektojnë ato, konsiderohen si cenuese të normave 

ndërkombëtare dhe në këtë mënyrë bëhen burim i kërcënimeve. Për sa i 

përket kësaj, siguria ndërkombëtare paraqet problem të brendshëm të 

sigurisë të sistemit të shteteve dhe mbarë botës, dhe në këtë mënyrë ajo 

paraqet të mirë kolektive në shoqërinë globale ndërkombëtare, jo vetëm në 

shtete të veçanta apo aleanca. Edhe pse sistemi aktual ndërkombëtar vendeve 

të tyre anëtare ua siguron sovranitetin e jashtëm (parimet e ndalimit të 

agresionit dhe ndërhyrjeve), të gjitha shtetet nuk janë njëlloj të afta dhe të 

suksesshme, sa i përket sigurimit të kushteve të përgjithshme për siguri 

personale të qytetarëve të tyre. Së këtejmi, shtrohet pyetja legjitime se a 

duhet sistemi ndërkombëtar në mënyrë të drejtpërdrejtë të sigurojë siguri 

individuale të njerëzve, pavarësisht nga përkatësia kombëtare e tyre. 

Përgjigjet e kësaj pyetjeje, në lidhje me problemin e zëvendësimit të 

sigurisë kombëtare të perceptuar tradicionalisht me sigurinë pozitive mbi 

baza alternative të njeriut dhe shoqërisë bashkëkohore, mund të jenë pozitive 

por edhe negative. Së pari, do ta shqyrtojmë aspektin e përgjigjes pozitive të 

20


kësaj pyetjeje. Arsyet e konceptit të sigurisë individuale si çështje 

ndërkombëtare mund të rezultojnë nga dy parime të ndërlidhura mes veti, 

atij kulturor dhe civilizues të cilët fitojnë në peshë në sistemin modern 

ndërkombëtar: 1) respektimi ndërkombëtar i të drejtave të njeriut, duke e 

kufizuar sovranitetin e kombeve–shtete bashkëkohore në fushën e sigurisë 

dhe mirëqenies, dhe 2) vlerësimi i kredibilitetit të shtetit bashkëkohor, si 

subjekt i marrëdhënieve ndërkombëtare, pa marrë parasysh zbatimin e 

parimeve demokratike në zhvillimin e tyre të brendshëm dhe promovimin e 

marrëdhënieve me subjekte të tjera ndërkombëtare. 

Pas vitit 1945, sistemi ndërkombëtar gradualisht i implementoi normat e 

respektimit ndërkombëtar të të drejtave të njeriut. Në mesin e dokumenteve 

më të rëndësishëm ndërkombëtarë për të drejtat e njeriut janë: Deklarata 

Universale për të Drejtat e Njeriut e OKB-së (1948), Deklarata Amerikane 

për të Drejtat dhe Detyrat e Njeriut (1948), Konventa Evropiane për të 

Drejtat e Njeriut (1950), Konventa Ndërkombëtare e të Drejtave Civile dhe 

Politike (1976), Konventa Ndërkombëtare për të Drejta Ekonomike, Sociale 

dhe Kulturore (1976), Konventa Ndërkombëtare për Eliminimin e të Gjitha 

Formave të Diskriminimit Racor (1969), Konventa për Parandalimin dhe 

Ndëshkimin e Kriminalitetit të Gjenocidit (1951), Karta Afrikane për të 

Drejtat e Njeriut dhe Popujve (1981), Akti Final nga Helsinki (1975) etj. 

Respektimi i të drejtave të njeriut u bë element mjaft i rëndësishëm i 

funksionimit të shtetit modern liberal dhe demokratik. Pas vitit 1989, 

koncepti i respektimit të të drejtave të njeriut zuri një vend më të 

rëndësishëm në praktikimin e një numri më të madh të shteteve. Kështu, për 

shembull, nga shtetet e Evropës Lindore dhe Juglindore kërkohet që ta 

sigurojnë respektimin e Deklaratës Universale për të Drejtat e Njeriut të 

OKB-së, si dhe parimet e tjera kulturore dhe qytetëruese për respektimin e të 

drejtave të njeriut dhe për sundimin e ligjit, si kusht që të harmonizohen me 

institucionet ekonomike, politike dhe të sigurisë të ish-Evropës Perëndimore. 

Komisioni për Sundim Global e inkorporoi konceptin modern për siguri 

globale, i cili rezultoi nga njohja se koncepti i sigurisë në mënyrë eksplicite 

fokusohet në mbrojtjen e mjeteve shtetërore, duke i neglizhuar interesat e 

njerëzve të cilët i përfaqësojnë qytetarët e shtetit dhe në bazë të të cilit 

sovraniteti i tyre u zbatua në vepër. Të gjithë njerëzit, jo më pak sesa të 

gjitha shtetet, kanë të drejtë ta sigurojnë ekzistencën, ndërkaq të gjitha 

shtetet e kanë për detyrë që ta mbrojnë këtë të drejtë. 

Procesi i internacionalizimit dhe globalizimit shkaktoi një gjendje në të 

cilën sistemi ndërkombëtar është perceptuar jo vetëm si sistem shtetesh por, 

21


gjithashtu edhe si sistem i kombeve. Në këtë kontekst, demokracia është 

kushti për aderim në një sërë organizata ndërkombëtare me orientim 

evropian. Për shembull, përkushtimi i demokracisë është elementi kryesor i 

zgjerimit të NATO–Aleancës në drejtim të Evropës Qendrore Lindore dhe të 

rregullimit të marrëdhënieve me Rusinë. Me miratimin e Kartës së Parisit 

(1990), demokracia u bë kusht themelor për bashkëpunimin e shteteve 

evropiane në procesin e marrjes së vendimeve për çështjet e sigurisë dhe ato 

politike për Evropën në tërësi. 

Nga ana tjetër, refuzimi i mundësisë që të implementohet koncepti i 

sigurisë individuale përmes sistemit ndërkombëtar, mbështetet në parimet të 

cilat e udhëheqin bashkësinë ndërkombëtare aktuale: 1) barazia e të gjitha 

shteteve sovrane dhe rrjedhimisht ndalimi jo vetëm i kolonializmit por edhe i 

të gjitha formave të paternalizmit të imponuar jashtë kufijve të shteteve 

sovrane, dhe 2) vlera e rendit ndërkombëtar, e cila në rast konflikti, nga 

aspekti historik, sovranitetin e shtetit e vë mbi individualitetin e njeriut. 

Rendi ndërkombëtar tradicionalisht është formuar si rend i sistemit të 

shtetit. Ky është shkaku se pse sovraniteti shtetëror dhe mosndërhyrja në 

punët e brendshme të shteteve akoma janë norma që mbisundojnë në 

marrëdhëniet ndërkombëtare. Njohja e përgjithshme e kushtit për siguri 

individuale, përmes sistemit ndërkombëtar, do ta imponojë shfuqizimin e të 

dyja normave, dhe si rrjedhojë rrënjësisht do ta ndryshojë sistemin 

ndërkombëtar ekzistues. Para së gjithash, kjo do të imponojë ndryshime 

përkatëse, radikale, strukturore dhe institucionale, në mënyrë që me njohjen 

e të drejtës të intervenohet në punët e brendshme të shteteve dhe kombeve 

bashkëkohore. 

Karta e OKB-së i përfshinë idetë kryesore dhe premisat për sigurimin e 

sigurisë ndërkombëtare, të cilat janë shprehje e gjendjes aktuale heterogjene 

të sistemit ndërkombëtar, ku ekzistojnë së paku tre grupe shtetesh: 

Grupi i shteteve, në të cilët siguria është kufizuar për mos ndërhyrje, të 

siguruar nga shtetet me respektimin e thjeshtë të parimeve të Kartës së 

OKB-së. 

Grupi i bashkësisë më të madhe të shteteve, të cilët i implementojnë 

konceptet e sigurisë kombëtare dhe ndërkombëtare, të cilat mbështeten mbi 

kapacitetin e shteteve dhe/ose aleancave, që ta sigurojnë mbrojtjen e tyre 

dhe ta mbështesin rendin ndërkombëtar ekzistues, dhe 

Grupi i shteteve të cilët përmes zbatimit të koncepteve të sigurisë 

kombëtare dhe ndërkombëtare, gjithashtu i marrin parasysh dimensionet 

humane dhe individuale në kuadër të konceptit të sigurisë humane. 

22


Nga këndvështrimi i sigurisë, bota e sotme përbëhet prej elementeve të 

ndryshëm, të cilët tani për tani e ngadalësojnë nivelin më të lart të 

koncepteve normale moderne të sigurisë individuale dhe kombëtare dhe 

implementimin e tyre të detyrueshëm, si vlera të institucionalizuara dhe 

ndërkombtarisht të njohura. 

2. Analizimi i konceptit të sigurisë 

Në kontekstin e zgjidhjes së problemeve kombëtare, rajonale dhe globale, 

analiza e problemit që ka të bëjë me sigurinë mbështetet në ide dhe rezultate 

nga burime të ndryshëm historikë. Në mesin e tyre së paku tre janë relevantë 

për zhvillimin e qasjes bashkëkohore të analizës së çështjeve të sigurisë: 

• a) Filozofia politike klasike (veçanërisht veprat e Makiavel-it, 

Monteskje-s, Hobs-it, Lok-ut, Ruso-s etj.), duke i analizuar problemet 

e lirisë dhe sigurisë të individit në raport me mjedisin më të gjerë 

shoqëror; problemet e luftës, si koncept social dhe historik dhe 

instrument i politikës së jashtme shtetërore; problemet e sigurimit të 

sigurisë më të madhe ndërkombëtare etj. 

• b) Mendimi politik i krishterë (doktrina e luftës së drejtë), dhe 

• c) Mendimi politik modern në dy teoritë fundamentale–realiste dhe 

liberale. 

Nga aspekti historik, problemi i sigurisë kombëtare ose i sigurisë së 

vendit-komb, u shfaq me paraqitjen e vendeve-kombe. Së shpejti, pas kësaj, 

tre qasje të ndryshme u shfaqën në mendimin e shkencës shoqërore, të cilat 

ndikuan në shqyrtimet që pasuan për sigurinë kombëtare dhe ndërkombëtare. 

Përfaqësues më eminentë të të tria rrymave në fushën e studimeve të sigurisë 

ishin: 

- Tomas Hobs, i cili e përcaktoi rolin e shtetit si mjet për sigurimin e 

rendit dhe mbrojtjes së brendshme kundër armiqve të jashtëm. Me 

këtë premisë ai e trasoi rrugën e zhvillimit të mendimit real, në 

drejtim të qasjes së problemeve të sigurisë me origjinë në teorinë e 

fuqisë. 

- Imanuel Kant, me idetë e tij, për federatë të shteteve vullnetare 

botërore, i vuri themelet e qasjes idealiste drejt sigurisë dhe paqes në 

botë. 

23


24 

- Hugo de Grotius, i perceptoi jo vetëm konfliktet në marrëdhëniet 

ndërmjet shteteve, por para së gjithash respektimin e rregullave të 

caktuara të mirësjelljes, duke mundësuar koekzistencë dhe 

bashkëpunim në kuadër të bashkësisë ndërkombëtare (qasje 

pragmatike/institucionale). 

Që të tria principet themelore të analizës së konceptit të sigurisë, në nivel 

të vendit–komb dhe bashkësisë ndërkombëtare në tërësi, kishin impakt të 

madh në teoritë pasuese bashkëkohore mbi problemet e sigurisë. Ndër idetë 

më të rëndësishme, të cilat kontribuan në zhvillimin e konceptit të sigurisë 

bashkëkohore, duhet të nënvizohen si më poshtë: 

- Xhon Herc, në vitet e hershme të ‘50-ta me idenë e tij për dilemën e 

sigurisë e tërhoqi vëmendjen mbi faktin se realizimi i nevojave të 

sigurisë të shtetit–komb individual shpie në nivel më të lart të 

pasigurisë së shteteve tjera. Çdo shtet i identifikon masat dhe aksionet 

e veta që të sigurojë siguri vetjake, si pjesë të interesave të veta vitale 

për ekzistencë, ngaqë ato janë domosdoshmëri dhe tërësisht janë 

mbrojtëse, ndërkaq aktiviteti i njëjtë, nga shtetet e tjera, perceptohet si 

kërcënim (Herz, 1950:157-180). 

- Arnold Volfers, i vuri themelet e analizës së konceptit shumë-shtresor 

të sigurisë në botën bashkëkohore me diskutimin e tij për sigurinë 

kombëtare (1962). 

- Robert Xhervis – (1976), implementoi një ide interesante për regjimet 

e sigurisë, duke e zhvendosur fokusin e analistëve, nga analiza e 

shtetit në analizë të sistemit. 

- Gert Krel–(1979), zhvilloi kritikë gjithëpërfshirëse të koncepteve 

ushtarake të sigurisë, veçanërisht nga aspekti i studimeve paqësore. 

- Steli Hofman–(1978), synonte që siguria kombëtare të analizohet në 

kontekstin e politikës botërore. Hedli Bul, po ashtu bënte përpjekje për 

qasje më të gjerë në hulumtimin e sigurisë kombëtare, që do të 

tërhiqte vëmendje më të madhe të interesave të përbashkëta të të 

gjitha shteteve në fushën e sigurisë. 

- L. B. Kraus dhe Xhozef Naj-(1975:329), në mënyrë kritike 

paralajmëruan se teoricienët ekonomikë dhe politikë nuk i 

përkushtuan vëmendje të konsiderueshme themeleve gjithëpërfshirëse


të sigurisë kombëtare, që luajnë rol aktiv në theksimin e vlerave të 

tjera shoqërore. 

Nga kjo që u tha më lart, mund të nxjerrim përfundimin e përgjithshëm 

se, deri në vitet e ’80-ta, në analizën e sigurisë ndërkombëtare mbisundonin 

qasjet e realistëve dhe idealistëve. 

Përderisa realistët sigurinë e kuptonin si qëllim, ndërkaq fuqinë e shtetit 

si instrument për t’u arritur ky qëllim, idealistët sigurinë, para së gjithash, e 

perceptonin si pasojë: paqja e përhershme në sigurinë ndërkombëtare do të 

sigurojë siguri për çdo shtet. Që të dyja qasjet kanë anë të përbashkëta me 

atë që analizën e problemeve të sigurisë e vendosin në rrafshin e çështjes së 

fuqisë (realistët) ose të çështjes së paqes (idealistët), dhe në këtë mënyrë e 

përforcojnë të perceptuarit e sigurisë se kryesisht është problem ushtarakopolitik. 

Manifestim të këtij nocioni gjithashtu, janë edhe strukturat ekzistuese 

të sigurisë kombëtare dhe ndërkombëtare të themeluara mbi parimin e garës 

rigide, sprapsjes me frikësim, mosbesim ndërmjet vendeve–kombe dhe 

orientimit drejt zhvillimit dhe përdorimit të forcave të armatosura si element 

më i rëndësishëm i këtyre strukturave . 

Deri në vitet e ’80-ta indikator i dytë themelor për zhvillimin e konceptit 

të sigurisë së shtetit unilateral ishte vëllimi relativisht modest i literaturës, e 

cila orvatej ta përfshinte konceptin e sigurisë, në kuadër të paradigmës 

koherente. Kjo duhet ta zgjidhë dilemën e sigurisë bashkëkohore të individit, 

shoqërisë/shtetit dhe bashkësisë ndërkombëtare, nga aspekti i normave 

kulturore për secilën shoqëri/shtet ndaras, ndërkaq në të njëjtë kohë kjo do të 

shqyrtonte një kontekst të gjerë universal të tërë bashkësisë humane (Buzan, 

1991). Deri në ditët e sotme, zhvillimi gjithnjë e më shumë e pengon 

efektivitetin e zgjidhjes së problemeve të sigurisë bashkëkohore në nivel të 

shtetit/komb individual dhe në këtë drejtim e gjithë bashkësia ndërkombëtare 

të jetë e varur, para së gjithash prej kushteve kulturore dhe civilizuese, të 

cilat kërkojnë një mirëkuptim gjithëpërfshirës të rreziqeve ekzistuese, 

kundërshtimeve dhe konflikteve si produkt i domosdoshëm i pluralizmit dhe 

shtimit të ndërlidhjes më të madhe të të gjitha qenieve të gjalla në shoqërinë 

bashkëkohore dhe natyrën. 

Në vitet e ‘80-ta, si përgjigje e ndërvarësisë së shtuar të subjekteve në 

bashkësinë ndërkombëtare, neorealistët (si Kenet, Valc etj.) me teorinë e tyre 

strukturore të politikës së fuqisë, motivin e sigurisë e vendosën në epiqendër 

të aksionit të shtetit në sistemin ndërkombëtar anarkik. (Buzan 191:12). Ky i 

25


fundit, ua shteteve imponoi nocionin se sigurimi i sigurisë është qëllimi më 

madhor. 

Presioni i ndërvarësisë u shkaktoi shqetësime hulumtuesve të problemeve 

të sigurisë, të cilët në vitet e ’80-ta u ballafaquan me një subjekt më të gjerë 

të studimeve të tyre 3 , në mesin e të cilëve edhe nevojën për revidimin e 

politikave të sigurisë, që kanë të bëjnë me realitetin e organizatave politike 

anarkiste në sistemin ndërkombëtar anarkist. Manifestimi i jashtëm i 

përpjekjeve për qasje gjithëpërfshirëse, në drejtim të analizës dhe të 

kuptuarit të sigurisë moderne, u përfshi me idenë për siguri të përbashkët 4 , e 

cila formën e saj të parë publike e mori nga Komisioni i OKB-së (1982), nën 

kryesimin e ish-Kryeministrit të Suedisë Olaf Palme, duke i shqyrtuar 

problemet që kanë të bëjnë me armatimin global. Nocioni për siguri të 

përbashkët, në vigjilje të proceseve të internacionalizimit dhe globalizimit, 

perceptohet mbi të kuptuarit e kufizuar tradicional të sigurisë kombëtare dhe 

ndërkombëtare, si probleme pastër ushtarake, dhe si i këtillë paraqet 

përpjekje që të sintetizohet logjika e qasjeve reale dhe ideologjike ndaj 

këtyre problemeve. 

Aspektet individuale të konceptit gjithëpërfshirës të sigurisë moderne 

janë analizuar nga ana e shkencave të ndryshme, si ajo e mjekësisë, natyrës 

dhe teknikës, politike dhe shoqërore, humane, ushtarake etj. Në mesin e 

shkencave shoqërore disa prej tyre janë ekspozuar në mënyrë të veçantë, 

sidomos studimet e mbrojtjes dhe disa disiplina si: sociologjia, politika e 

mirëqenies, e drejta ushtarako – ndërkombëtare etj. Më tutje, disa elemente 

të veçanta të problemeve të sigurisë moderne janë objekt i analizave të 

studimeve të ndryshme, të cilat janë akoma në zanafillën e realizimit të tyre 

epistemologjik, si shkenca 5 të veçanta–studime të sigurisë, mbrojtjes, 

3 Krahas perceptimit tradicional të sigurisë, si problem ushtarak nën peshën të 

mjedisit ndërkombëtar aktual, duke e theksuar logjikën e të kuptuarit të lidhshmërisë 

dhe ndërvarësisë gjithëpërfshirëse të botës bashkëkohore, u aktivizuan dimensione të 

tjera të sigurisë-ekologjike, qytetëruese (të drejtat dhe liritë e njeriut etj.). 

4 Nocioni i sigurisë së përbashkët e përfshin gjendjen e rregullimit ndërkombëtar ku 

shtetet përfitojnë nga siguria si e mirë e përbashkët. Në kuptimin më të gjerë të fjalës 

kjo është gjendja e rendit ndërkombëtar ku e drejta e zhvillimit dhe lirisë nga 

kërcënimet e jashtme dhe parimit të vetëpërcaktimit janë të arritshme për të gjithë 

popujt. Shih më tepër në: Peter Mangold, 1990:80. 

5 Sqarimi ndërmjet shkencave dhe studimeve të ndryshme mbështetet mbi pohimin 

se duhet medoemos të përmbushen disa kushte në mënyrë që të zhvillohet shkenca: 

të ketë objekt analizimi, një shumë instrumentesh specifike, verifikim të hipotezave, 

si dhe rezultate në praktikë, gjuhë të vet personale etj. 

26


strategjisë-ushtarake dhe studime paqësore. Në shtetet e zhvilluara, studimet 

e sigurisë ndërkombëtare, në mënyrë gjithëpërfshirëse e analizojnë nocionin 

kompleks të sigurisë në shoqërinë moderne, si dhe në bashkësinë 

ndërkombëtare (studimet e sigurisë ndërkombëtare). 

Për momentin, në kontekstin e studimeve të sigurisë ndërkombëtare, 

mund të identifikohen katër qasje kryesore për hulumtimin e sigurisë 

bashkëkohore: 

- a) koncepti i sigurisë kombëtare, i cili e përfshinë analizën e sigurisë 

në nivel të kombit-shtet, duke u fokusuar në problemet e sigurisë, 

mirëqenies dhe ekzistimit të shtetit. Kërcënimi dhe/ose përdorimi i 

forcave të armatosura perceptohen si instrumente kryesore të 

sigurimit të ekzistencës së shtetit. Kjo qasje origjinën e ka në traditën 

e shkollës realiste, e cila shtetin e percepton si faktorin kryesor në 

sistemin ndërkombëtar anarkist, 6 duke i marrë parasysh disa 

instrumente të tjerë të politikës së sigurisë kombëtare të shtetit 

individual (p.sh. Aleancat Mbrojtëse, marrëveshjet për kontrollin e 

armëve etj.). 

- b) Koncepti i sigurisë ndërkombëtare, në mënyrë eksplicite e analizon 

dilemën e sigurisë së shtetit bashkëkohor dhe pranon se siguria e 

shtetit është e lidhur me sigurinë e shteteve të tjera. Përdorimi kolektiv 

i forcave të armatosura është një instrument i rëndësishëm i politikës 

në marrëdhëniet ndërkombëtare. Megjithatë, kjo qasje gjithashtu 

mbështetet mbi teorinë reale, por theks më të madh i vë rolit të 

institucioneve ndërkombëtare në drejtim të sigurimit të sigurisë. 

- c) Koncepti i sigurisë rajonale, nga aspekti teorik nuk ka ndonjë 

ndryshim të konsiderueshëm nga aspekti i dytë, duke synuar drejt 

analizave të problemeve të sigurisë në rajone të veçanta të botës (p.sh. 

Evropë, Azinë Juglindore, Afrikë, Amerikën Latine, etj.). 

- ç) Koncepti i sigurisë globale, synon që në mënyrë gjithëpërfshirëse ta 

përqafojë nocionin e sigurisë moderne në përmbajtjen e vet (natyra 

komplekse e shoqërisë moderne) dhe aspektin hapësinor (siguria në 

6 Anarkia e sistemit ekzistues ndërkombëtar është përcaktuar nga mungesa e 

autoritetit sovran, i cili do të vendoset mbi sovranitetin e kombit-shtet. 

27


28 

botë apo në planet) Shultz et al. 1993:1-3; Wrightson dhe Ackermann 

1994; Klare, 1994). 

Më tej, duhet nënvizuar se proceset e internacionalizimit dhe 

globalizimit, në fillimin e shekullit XXI, i tejkaluan disa postulate, që janë 

karakteristikë të konceptit klasik të sovranitetit të shtetit-komb. Ky lloj 

sovraniteti, praktikisht paraqet thuaja se kontroll të plotë të shtetit-komb mbi 

territorin e vet, njerëzit dhe resurset natyrore. Mirëpo, niveli i tanishëm i 

zhvillimit shoqëror gradualisht e dobësoi këtë epërsi të shtetit-komb. 

Gjithnjë e më tepër është i pranishëm involvimi i individëve, grupeve 

shoqërore, asociacioneve dhe shoqërisë civile, duke operuar jashtë dhe mbi 

shtetet-kombe (p.sh. aktivitetet e organizatave mbikombëtare ekologjike, 

paqësore etj., siç janë: Grinpis, Amensti Interneshënël, PUGWASH, 

Profesorë - Akademia Paqësore Botërore etj.). (Mlinar 1991). 

Proceset e internacionalizimit dhe globalizimit rezultuan me nivel më të 

lart të unifikimit të tërë rendit botëror, krahasuar me sistemet e shteteve 

sovrane individuale (Mlinar, 1991). Kjo, padyshim se, në një të ardhme të 

afërt do të pasqyrohet në kontekstin e ridefinuar të strategjive kombëtare të 

sigurisë së shteteve bashkëkohore. 

Teoretikisht si dhe praktikisht u shfaq një nocion i ri për sigurinëkoncepti 

i sigurisë humane, që në plan të parë e vë sigurinë e individëve 

kundrejt konceptit tradicional të sigurisë kombëtare, i cili ka të bëjë me 

sigurinë e shtetit. Koncepti për siguri humane është rezultat i qasjes 

multidisiplinale i cili përshinë disiplina të ndryshme, siç janë: studimet 

zhvillimore, marrëdhëniet ndërkombëtare, studimet e mbrojtjes, sigurisë dhe 

studimet paqësore për të drejtat e njeriut etj. Ky lloj i qasjes zhvillohej kah 

fundi i viteve të ’80-ta, ashtu siç bota bashkëkohore ballafaqohej me 

paradigmën e sigurisë së ndryshuar në mjedisin e ndryshuar radikal të 

sigurisë. 

Koncepti i sigurisë humane inkorporon dy elemente fundamentale, 

përkatësisht: 1) liri nga nevoja, dhe 2) liri nga frika. Në mesin e kërcënimeve 

bashkëkohore të sigurisë humane konsiderohet varfëria, pabarazia 

ekonomike, sëmundjet, shkelja e të drejtave të njeriut, degradimi i mjedisit 

jetësor dhe katastrofat natyrore e katastrofa të tjera.


3. Përkufizimi i nocionit dhe terminologjisë që ka 

të bëjë me sigurinë 

Nocioni i sigurisë ka të bëjë me një sërë aspekte të ndryshme të 

ekzistencës së njeriut dhe me proceset e aktivitetet në shoqëri dhe natyrë. 

Rrjedhimisht, nocioni së pari duhet ta përkufizojë përmbajtjen e tij. 

Siguria e përfshin shtetin në të cilin është siguruar ekzistimi i balancuar 

fizik, shpirtëror, intelektual dhe material i individit dhe bashkësisë në tërësi 

në raport me individët e tjerë, bashkësitë, si dhe me mjedisin natyror. 

Nga këndvështrimi evolutiv, siguria nënkuptohet si mekanizëm biologjik, 

sepse tendenca e organizmit është të mbijetojë, si përshtatje e organizmit 

ndaj kërcënimeve të cilët vijnë nga mjedisi jetësor. Nga aspekti biologjik 7 , 

siguria është parakushti esencial për kryerjen e funksioneve themelore të 

jetës (të ushqyerit, reproduksioni i njeriut etj.). Kështu, siguria është fuqia e 

zhvillimit dhe e inkuadron aktivitetin qëllimor të vetëdijshëm të njeriut, në 

mënyrë që prej fillimit (si akt pozitiv) të vendoset gjendja e sigurisë 

(ngjashëm me reduktimin e tendencës për entropi). 

Përpjekja e vetëdijshme që të vendoset gjendja e sigurisë është 

qytetëruese, si dhe kategori kulturore, e cila i përfshinë të gjitha aspektet e 

sigurisë bashkëkohore, si aspektin ekonomik, shoqëror, kulturor, politik, 

juridik, ekologjik, atë mbrojtës etj. Këto janë të gjitha format e jetës 

shoqërore, të cilat konsiderohen si vlera shoqërore. Andaj, format e 

organizimit shoqëror e përfshijnë sigurinë rajonale, nacionale, 

ndërkombëtare dhe globale (universale). 

Megjithatë, narracioni i mësipërm i nocionit siguri përshkruan një gjendje 

të idealizuar. Nocioni është përkufizuar në mungesë të disa elementeve të 

caktuar (ngjashëm me përkufizimin për shëndetin, i cili në mënyrë të 

7 Të gjitha qeniet e gjalla janë të pajisura me mekanizma, të cilat para së gjithash 

mundësojnë d gjëra: së pari, mbrojtjen e integritetit të individit dhe së dyti, 

reproduksion të specieve. Sjellja e tyre në masë të madhe është kushtëzuar nga 

motivimi i tyre dhe nga gjendja emocionale. E para mund të ilustrohet me urinë, 

etjen ose dhimbjen. Këto gjendje i orientojnë qeniet e gjalla t‘u shmangen efekteve 

të dëmshme të mjedisit ose të kërkojnë ushqim. Gjendjet emocionale, siç është 

frustracioni, hidhërimi, frika, etj. kryesisht i orientojnë qeniet e gjalla që t'u 

shmangen rreziqeve, të veprojnë në vetëmbrojtje ose ta lehtësojnë situatën e 

pakëndshme të pësimit në të cilën gjenden. Percy Lowenhard, Is war Inevitable, 

International Journal on World Peace, mars 1991, fq. 19-20. 

29


përgjithshme është përkufizuar si mungesë e sëmundjes). Nga ky aspekt 

përkufizimi i sigurisë nevojitet për të mundësuar përpjekje të vetëdijshme të 

njeriut që të instalohet gjendja e sigurisë përmes aktivitetit shoqëror të 

organizuar në sistem adekuat në mënyrë që të implementohet ky aktivitet. 

Siç duket, siguria është elementi imanent strukturor i shoqërisë, duke e 

përfshirë shtetin apo një veçori të veçantë të shtetit, si dhe aktivitetin apo 

sistemin. Siguria ndërlidhet me shoqërinë/shtetin në tërësi, si dhe me 

bashkësinë ndërkombëtare. Në rastin e parë flasim për siguri kombëtare ose 

të brendshme dhe siguri të jashtme, ndërkaq në rastin e dytë për sigurinë 

ndërkombëtare ose globale. 

30 

3.1. Siguria kombëtare dhe shtetërore 

Kolokacioni i sigurisë kombëtare daton nga një kohe relativisht e re. 

Elementet e tij tanimë mund të gjenden në veprat e Medison-it, dhe kohëve 

të fundit edhe në veprën e Valter Lipman-it: “Politika e jashtme amerikane”, 

botuar në vitin 1943. 8 Në Luftën e Dytë Botërore nocioni siguri kombëtare 

zuri vend në fjalorin strategjik në mesin e nocioneve tradicionale, si çështje 

lufte, politikë e jashtme dhe e brendshme etj. Ligji për siguri kombëtare, i 

botuar në vitin 1947 në SHBA, në mënyrë të veçantë përcakton: “sigurimin e 

vendosjes së politikave integruese dhe procedurave për departamentet, 

agjencitë dhe funksionet e Qeverisë, të cilat kanë të bëjnë me sigurinë 

kombëtare”. (Mangold, 1990: 2; Dixhon, 1984: 2). 

Nocioni siguri kombëtare, madje edhe në nivelin aktual të zhvillimit 

shoqëror, thuaja se ekskluzivisht ka të bëjë me shtetin-kombin sovran nga 

aspekti i mbrojtjes së integritetit të vet fizik dhe territorial. Kjo, mund të 

vërehet në një sërë përkufizimesh të “sigurisë kombëtare” në literaturën 

shoqërore-kombëtare. T’i shqyrtojmë disa prej tyre për të pasur një pasqyrë 

më të qartë dhe për ta prezantuar çështjen në tërësi. 

8 Përveç Lippman, ka edhe autorë të tjerë të rëndësishëm amerikanë (p.sh Hartman, 

Kennan, Morgenthau, Kaplan etj.), të cilët në teoritë e tyre për marrëdhëniet 

ndërkombëtare fokusohen në sigurinë kombëtare. Siguria kombëtare është e lidhur 

drejtpërdrejtë me të ashtuquajturit interesa kombëtare. Ekzistimi kombëtar, siguria 

kombëtare, pavarësia dhe integriteti territorial, konsiderohet se janë ndër interesat 

më të rëndësishëm kombëtarë. Andreja Miletic, National Interests in the US Theory of 

International Relations, Sarajevë, Beograd: “Savremena Administracija”, 1978, fq. 131-169 

dhe 193-217.


Profesori i së drejtës ndërkombëtare, Voin Dimitrijeviq, identifikon pesë 

karakteristika specifike, të cilat ai i konsideron si elemente themelore të 

sigurisë kombëtare: 

- sigurimi i ekzistimit të shtetit, si bashkësi politike, ekzistimi i kombit 

(që nuk është identik me ekzistimin e shtetit të veçantë) dhe mbijetesa 

fizike e popullsisë së saj; 

- mbrojtja e integritetit territorial, si e drejtë themelore e shtetit; 

- ruajtja e pavarësisë politike, si atribut i statusit ndërkombëtarisht të 

njohur të shtetit; 

- sigurimi i cilësisë së jetës; 

- inkorporomi i “interesave vitale” të shtetit në politikën e sigurisë 

kombëtare. (Nobilo, 1988:11) 

Një shkencëtar tjetër, i cili i analizon aspektet e sigurisë të marrëdhënieve 

bashkëkohore ndërkombëtare, është edhe Mario Nobilo. Ai, sigurinë 

kombëtare e përkufizon si “interaksion kompleks ndërmjet faktorit politik, 

ekonomik, ushtarak, ideologjik, juridik, shoqëror dhe faktorëve të tjerë 

shoqërorë të brendshëm dhe të jashtëm, përmes së cilëve shtetet individuale 

angazhohen të sigurojnë kërkesa të arsyeshme për ta ruajtur sovranitetin e 

tyre, integritetin territorial, mbijetesën fizike të popullsisë së vet, pavarësinë 

politike dhe mundësitë për zhvillim të balancuar dhe të shpejtë shoqëror në 

nivel të njëjtë.” (Nobilo, 1988:72-73). 

Amin Hjudi (1989:16), ekspert për marrëdhënie ndërkombëtare dhe 

diplomat me përvojë të gjatë, “sigurinë kombëtare” e përkufizon si aktivitet 

të shteteve-kombe, me të cilin shtetet në kornizat e kapaciteteve të tyre 

shoqërore në të tanishmen dhe të ardhmen, duke i pasur parasysh ndryshimet 

globale dhe zhvillimin e mbrojnë identitetin e tyre, ekzistimin dhe interesat. 

Ky aktivitet përfshin: 

- masa të veçanta (në tregti, ekonomi, kulturë etj.) që ta sigurojnë dhe 

mbrojnë vetveten nga çdo rrezik që mund të vijë nga mjedisi; 

- masa sigurie të shoqërisë, të cilat medoemos duhet të jenë në 

përputhje me kapacitetet e shoqërisë (në të kundërtën ato do të mund 

të çojnë në pasiguri); 

31


32 

- këto masa medoemos duhet të jenë të planifikuara (afatgjate dhe 

afatshkurtra); 

- të përshtatura me ndryshimet globale dhe rajonale në botë. 

Volter Lipman (1943:51), pohon se shteti është i sigurt deri në atë shkallë 

kur ai nuk është në rrezik që t’i viktimizojë vlerat e veta themelore, pa marrë 

parasysh se a bëhet kjo për qëllim të evitimit të luftës apo detyrohet për t’i 

mbrojtur vlerat e tij në një luftë potenciale. 

Arnold Volfers (1952:167-168), sigurinë kombëtare e përkufizon nga 

aspekti objektiv dhe subjektiv. I pari bën matjen e mungesës së kërcënimit 

ndaj vlerave themelore, ndërkaq i dyti ka të bëjë me mungesën e frikës së 

shoqërisë për rrezikimin e vlerave të saj. 

Beri Buzan (1998:214-242), është i bindur se siguria ndërlidhet me 

përpjekjet për liri nga frika. Në kornizat ndërkombëtare, siguria përfshin 

kapacitetin e shoqërive dhe shteteve për t'u ruajtur identiteti i tyre i pavarur 

dhe integriteti funksional. 

Ken But (1991:313-326), pohon se siguri e qëndrueshme mund të arrihet 

vetëm nga ana e kombeve dhe shteteve, të cilët këtë nuk ua privojnë të 

tjerëve. Megjithatë, kjo mund të arrihet vetëm në rastin kur siguria do të 

shqyrtohet si proces i çlirimit. 

Siguria kombëtare, në kushte të përgjithshme, mund të përkufizohet si 

gjendje e sigurisë së shtetit-komb. Ajo përfshin: sigurinë e territorit 

kombëtar (duke e përfshirë edhe hapësirën ajrore dhe ujërat territorialë), 

mbrojtjen e jetës dhe pronësisë së popullsisë së vet, ekzistimin dhe 

mirëmbajtjen e sovranitetit kombëtar dhe praktikimin e funksioneve 

themelore të shoqërisë (ekonomike, socio-politike, kulturore, ekologjike, 

shoqërore etj.). Sot, siguria kombëtare është një e mirë politike dhe 

personale, e implementuar si e drejtë themelore e njeriut në një shtet liberaldemokratik. 

Vetëm duke e perceptuar dhe përkufizuar në këtë mënyrë, 

siguria kombëtare, krahas dimensionit politiko-ushtarak, gjithashtu, i 

përfshinë edhe dimensionet më të gjera të lartpërmendura që kanë të bëjnë 

me sigurinë e individit, si dhe me grupet shoqërore në nivele të ndryshme të 

strukturës së tyre, përkatësisht në nivel rajonal, kombëtar, ndërkombëtar dhe 

mbikombëtar.


3.2. Siguria ndërkombëtare dhe globale ose universale 

Çdoherë kur gjendja e sigurisë ka të bëjë me bashkësinë globale 

ndërkombëtare, ne këtë e emërtojmë si siguri ndërkombëtare, globale ose 

universale. 

Siguria ndërkombëtare, jo vetëm që e përcakton sigurinë kombëtare 

individuale të përgjithshme por, gjithashtu, është edhe opsion i vlerave të 

marrëdhënieve ndërkombëtare në kornizat e kombeve-shtete. Ekzistenca 

kombëtare, në një botë të ndërvarur progresive, kërkon kornizë permanente 

ndërkombëtare për vlera përgjithësisht të pranuara, si bazë për rregullimin e 

marrëdhënieve midis subjekteve ndërkombëtare. 

Duke e pasur parasysh kompleksitetin dhe shtresimin (stratifikimin) e 

marrëdhënieve ndërkombëtare (nivelet e proceseve të integrimit dhe 

globalizimit, efikasitetin ose joefikasitetin e mekanizmave për sigurimin e 

sigurisë kombëtare dhe ndërkombëtare, gjendjen e punëve në marrëdhëniet 

ushtarake, politike, ekonomike dhe në marrëdhëniet e tjera mes shteteve), 9 

me sa duket siguria ndërkombëtare duhet të jetë një shumë masash të cilat do 

ta sigurojnë ekzistimin e të gjitha shteteve dhe është kushti sin equa non për 

ekzistimin dhe zhvillimin e sigurisë ndërkombëtare. 

Politika e sigurisë kombëtare e shteteve bashkëkohore, në periudhën pas 

Luftës së Dytë Botërore, me qëllim që të arrihet siguria ndërkombëtare është 

testuar përmes “strategjisë së balancimit të fuqisë”. Esenca e kësaj strategjie, 

si mekanizëm për sigurimin e paqes dhe sigurisë në marrëdhëniet 

ndërkombëtare, qëndron në përpjekjet e shteteve për ta ruajtur pavarësinë e 

tyre në një mjedis armiqësor, madje edhe agresiv ndërkombëtar, nëpërmjet 

limitimit të fuqisë së shteteve të tjera. Parimi themelor operativ është që një 

shtet përfiton në llogari të tjetrit. Elementet e rinj në botën bashkëkohore, të 

cilët janë rezultat të nivelit aktual të zhvillimit shoqëror, si dhe të 

ndryshimeve radikale në bashkësinë ndërkombëtare, në pesëmbëdhjetë vitet 

e fundit, në shumë mënyra e limitojnë efikasitetin e strategjisë së balancimit 

të fuqisë. 10 

9 Mario Nobilo, më gjerë cit. fq. 74. 

10 Joseph S.Nye, (viti 1991) thekson katër elemente kryesore (tendenca), në botën e 

sotme, i cili në mënyrë të konsiderueshme e kufizon përdorimin e fuqisë ushtarake 

33


Zgjidhja e shumë problemeve ekonomike, ekologjike dhe zhvillimore 

kërkon më shumë bashkëpunim mes shteteve që të arrihen përfitime të 

përbashkëta, dhe jo të arrihet epërsia e një shteti në llogari të shtetit tjetër. 

Niveli optimal i sigurisë ndërkombëtare mund të arrihet vetëm atëherë kur të 

gjithë anëtarët e bashkësisë ndërkombëtare do të arrijnë konsensus për 

rregullat e sjelljes dhe implementimin praktik të këtyre rregullave. (Booth, 

1990:27) 11 

Edhe pse sistemi aktual i sigurisë kolektive në kuadër të OKB-së paraqet 

një hap të rëndësishëm përpara nga koncepti tradicional i sigurisë në nivelin 

e kombit-shtet, elementet e sprapsjes dhe garës midis kombeve-shtete akoma 

mbizotërojnë. Ndaj, është e domosdoshme që në marrëdhëniet 

ndërkombëtare të krijohen kushte për bashkëpunim dhe mirëbesim në të 

gjitha fushat e jetës dhe në aksionet e shteteve bashkëkohore. Vetëm 

marrëdhëniet e këtilla mund të ofrojnë pikënisje reale për krijimin e “modelit 

kooperativ” të ri të sigurisë ndërkombëtare, i cili do të bazohet në 

pjesëmarrjen e të gjitha shteteve (duke i përfshirë edhe grupet, organizatat 

dhe individët), në drejtim të arritjes së nivelit optimal të sigurisë në kuadër të 

secilit shtet individual dhe para së gjithash të gjithë atyre së bashku. 

34 

4. Sistemi i sigurisë kombëtare 

Nga këndvështrimi i përmbajtjes, paraprakisht të përcaktuar për sigurinë, 

medoemos duhet të konceptohet se siguria nuk është vetëm çështje e 

mungesës së kërcënimit ose të burimeve të kontrolluara të kërcënimit të 

nivelit të ulët në natyrë ose në shoqëri. Gjithashtu, duhet të kuptohet si 

aktivitet dhe sistem përmes të cilit mund të sigurohet praktikimi i 

dhe strategjinë e balancimit të fuqisë si instrumente tradicionale të politikës së 

suksesshme të sigurisë shtetërore: 

a) përforcimi i ndërvarësisë ekonomike mes shteteve (si e kundërta e kësaj e 

përforcon nevojën e vendosjes së komunikimit efikas ndërmjet tyre); 

b) procesi i modernizimit dhe urbanizimit, si dhe zhvillimi i sistemeve komunikuese 

në shtetet në zhvillim (kjo e inkurajon transferimin e fuqisë nga administrata 

shtetërore në sektorin privat); 

c) arritshmëria e teknologjisë ushtarake e rrit fuqinë e shteteve të pazhvilluara; 

ç) rendi i ndryshuar i prioriteteve gjatë zgjidhjes së problemeve të paparashikuara 

ndërkombëtare në politikën botërore (zgjidhja e shumë çështjeve të ndërvarësisë 

trans-kombëtare kërkon angazhim kolektiv dhe bashkëpunim ndërmjet shteteve); 

11 Cf. Harry B. Hollins, Averill L. Powers, Mark Sommer, 1989: 141-148.


funksioneve elementare të shoqërisë. Sigurimi dhe realizimi i këtyre 

funksioneve paraqet një aspekt më të gjerë pozitiv të sigurisë, i cili shkon 

shumë më larg sesa mungesa e pastër e kërcënimit (perceptimi negativ i 

sigurisë). 12 

Siguria është e kundërta e pasigurisë ose e kërcënimit. Ky i fundit është 

rezultat i ndërhyrjes dhe burimeve të ndryshme të kërcënimit të cilat shfaqen 

në natyrë, shoqëri ose në marrëdhëniet ndërmjet shoqërive. Burimet e 

kërcënimit dallohen sipas: shkakut (subjektiv, objektiv), përmbajtjes (fuqive 

natyrore, interaksionit të rrethanave dhe pasojave të aktiviteteve të njeriut në 

shoqëri), nivelit (pranisë, mungesës), kohës (brenda dhe jashtë kornizave të 

sistemit të veçantë shoqëror), pasojave (të drejtpërdrejta/të tërthorta) etj. 

Siguria është element primar strukturor i sistemit shoqëror meqë preken të 

gjithë anëtarët e shoqërisë. Çdo sistem shoqëror synon t’i organizojë sferat e 

tij individuale me qëllim që ato të operojnë në mënyrë të ndërvarur, ndërkaq 

strukturimi të përkojë me nevojën e sigurisë, në aspektin e saj më të gjerë, 

për të gjithë anëtarët e shoqërisë. Parimi themelor i sistemit të sigurisë 

kombëtare-sipas cilit do qoftë sistemi shoqëror, gjithashtu, e siguron 

realizimin e funksioneve të tij të sigurisë-rezulton nga lidhjet strukturore 

ndërmjet nevojave të sigurisë dhe atyre humane, të cilat ekzistojnë në 

historinë e njeriut deri në ditët e sotme. 

Në rrethanat aktuale qytetëruese, siguria bart përmbajtje universale të 

manifestuar qartë, para së gjithash, në përqafimin dhe interaksionin e 

përgjithshëm në të gjitha fushat e jetës dhe aksionit në shoqëri (ekonomik, 

politik, shoqëror, kulturor, arsimor, ushtarak etj.), si dhe në ndërlidhjen dhe 

ndërvarësinë e të gjitha qenieve të gjalla dhe natyrës në këtë planet. 

Edhe përkrah dimensionit global të sigurisë bashkëkohore, dimensioni i 

saj kombëtar (shtetëror) edhe më tutje mbetet konstantë kryesore. Në nivel 

kombëtar, shtetet bashkëkohore e sigurojnë sigurinë e qytetarëve të tyre 

nëpërmjet aktiviteteve të sistemeve të tyre për siguri kombëtare. Efikasiteti i 

këtyre sistemeve sot, e pasqyron jo vetëm kapacitetin e shteteve për t’i 

mbrojtur vlerat e tyre elementare shoqërore, kundrejt kërcënimit të 

brendshëm dhe të jashtëm (përkatësisht të ruhet paqja dhe të garantohet 

liria), të parandalohet rreziku dhe frika – por edhe aftësinë e tyre për 

12 Joseph S. Nye, në radhë të parë, e bën dallimin ndërmjet sigurisë si qëllim negativ, 

përkatësisht, mungesës së kërcënimit për ekzistimin e shtetit dhe sigurisë si qëllim 

pozitiv, përkatësisht, nivelit më të lart të sigurisë për mbijetesë. Joseph S. Nye ibid. 

fq.5 

35


sigurimin e zhvillimit shoqëror si dhe për mirëqenien e popullatës së tyre (në 

këtë aspekt forma ideale e sistemit të sigurisë kombëtare të shtetit 

bashkëkohor e siguron implementimin e konceptit më të gjerë të sigurisë 

bashkëkohore në raport me sigurinë humane). 

Elementet themelore të sistemit të sigurisë kombëtare janë aktivitetet 

operative të shoqërisë për ta siguruar sigurinë e saj. Elementet e sigurisë 

kombëtare në vijim me sa duket janë të përbashkëta për shtetet tona 

bashkëkohore: 

a) Politika e sigurisë, në aspektin e saj më të gjerë ndërlidhet me 

përgatitje të avancuara kundër kërcënimeve të cilat shfaqen nga natyra, 

shoqëria dhe marrëdhënieve ndërmjet shoqërive. Nga aspekti i saj më i 

ngushtë, siguria përfshin një rrjet masash, aktivitetesh dhe operacionesh, të 

cilat e kanë për qëllim vendosjen e sistemit të sigurisë kombëtare. Qëllimi i 

politikës së sigurisë, në këtë aspekt është që të dizajnojë mekanizma dhe 

instrumente me ndihmën e të cilave mund të sigurohet siguria e brendshme 

dhe e jashtme e shoqërisë; kjo do të thotë operacionalizimi i parimeve 

politike, strukturore, teknike dhe parimeve të tjera të politikës së sigurisë, në 

aspektin e saj më të gjerë. 

Politika efikase e sigurisë kombëtare të shtetit bashkëkohor paraqet 

sintezë të të gjitha politikave (socio-ekonomike, shëndetësore, arsimore, 

mbrojtëse etj.) të zhvilluara nga shteti që ta rregullojnë dhe drejtojnë jetën, 

veprat dhe të sigurojnë kushte për ta siguruar prosperitetin e qytetarëve të saj 

dhe të të gjithë anëtarëve të shoqërisë. 

b) Struktura e sigurisë çdoherë është e orientuar në sigurimin e sigurisë në 

nivel të shoqërisë në tërësi dhe është specifike për secilin shtet individual. 

Megjithatë, shumica e shteteve kanë dy elemente të përbashkët të strukturës 

së tyre të sigurisë: mbrojtjen dhe sigurinë e brendshme. 

36 

Funksionet elementare të mbrojtjes janë: 

- sprapsja e agresorit potencial, 

- mbrojtja e territorit në rast agresioni, 

- mbrojtja e popullsisë dhe e të mirave materiale, dhe zbutja e 

pasojave të cilat e përcjellin aktin e agresionit, 

- organizimi i revoltit të paarmatosur kundër agresorit, 

- sigurimi i funksionimit të nënsistemeve shoqërore politike dhe 

nënsistemeve të tjera në kohë lufte.


Me qëllim të realizimit të funksioneve të lartpërmendura, mbrojtja, si 

element i sistemit të sigurisë, ka dy elemente kryesore: forcat e armatosura 

dhe mbrojtjen civile. 

Funksionet elementare të sigurisë së brendshme janë: 

- ruajtja e rendit dhe ligjit, 

- mbrojtja e infrastrukturës shoqërore në tërësi. 

Elementet strukturore, që i realizojnë këto funksione janë: policia, 

shërbimi i sigurisë dhe zbulimit, doganat dhe agjencitë e tjera të kontrollit. 

c) Vetorganizimi i sigurisë së shoqërisë civile – krahas kërkesave të 

sigurisë së institucionalizuar, në nivel të shtetit, shtetet bashkëkohore 

gjithashtu, kanë kërkesa për ta siguruar sigurinë në nivel individual dhe në 

nivel të bashkësisë. Kjo përfshinë: aktivitete për vetëmbrojtje spontane 

(vetëmbrojtje), të individëve dhe formave të ndryshme të niveleve të 

vetorganizimit të grupeve shoqërore (grupe të interesit, bashkësi lokale). 

(Grizold, 1992:68-70). 

5. Mekanizmat dhe instrumentet e sigurisë 

Nga aspekti i teorisë sistemore, medoemos duhet të nënvizohen tre nivele 

të ndërlidhura në mënyrë hierarkike në analizimin e institucionalizimit të 

sigurisë kombëtare dhe ndërkombëtare, përkatësisht: 

1. Sistemi i sigurisë, si shumë e parimeve, i cili i rregullon proceset e 

sigurimit të sigurisë. 

2. Mekanizmi i sigurisë, si formë e funksionimit të sistemit të sigurisë. 

3. Instrumenti i sigurisë, si formë e veçantë e funksioneve të mekanizmit 

të sigurisë. 

Ta ilustrojmë lidhjen mes niveleve në rastin e sistemit të sigurisë 

kolektive në kornizat e OKB-së. Sistemi i lartpërmendur për sigurimin e 

sigurisë ndërkombëtare përfshin tre mekanizma elementarë të sigurisë: 

1) zgjidhja e qetë e kontesteve; 

2) veprimi në rast agresioni; 

3) forca paqeruajtëse. 

Në kornizat e mekanizmave të sigurisë, ka instrumente të ndryshëm të 

sigurisë të cilët janë të arritshëm si: 1) marrëveshje, arbitrazh etj.; 2); 

37


formimi i forcave të armatosura mbikombëtare (ndërkombëtare); dhe 3) 

operacione speciale paqeruajtëse. 

Nëse i bëjmë një rezyme shtjellimit të nocionit dhe terminologjisë, mund 

të nxjerrim dy konkluzione. Së pari, raporti ndërmjet sigurisë kombëtare 

bashkëkohore dhe mbrojtja kombëtare është i njëjtë në lidhjen ndërmjet 

sigurisë së përgjithshme (sigurisë kombëtare) dhe mbrojtjes së veçantë 

(mbrojtja kombëtare). Në këtë aspekt, sistemi i sigurisë kombëtare është 

nocion më i gjerë, i cili e përfshin edhe mbrojtjen kombëtare. Së dyti, në 

rrethana specifike, pas Luftës së Dytë Botërore, bashkësia ndërkombëtare u 

kushtëzua nga tensionet permanente mes shteteve që buronin nga globalizmi 

ideologjik dhe politik i të dy superfuqive – SHBA-ve dhe Bashkimit 

Sovjetik. 

Në kushte të këtilla, koncepti i sigurisë kombëtare u reduktua në 

konceptin e fuqisë. Shtetet u gjetën në një luftë permanente për ta siguruar 

sigurinë e tyre, më së shumti në llogari të shteteve tjera. Në praktikë, deri në 

fundin e Luftës së Ftohtë, shtetet sigurinë e tyre kombëtare e siguronin 

përmes implementimit të sistemeve të tyre mbrojtëse, në të cilat forcat e 

armatosura ishin elementi dominues. Fundi i Luftës së Ftohtë rezultoi me 

njohjen e kompleksitetit të sigurisë bashkëkohore kombëtare dhe sigurisë 

ndërkombëtare. Emërtuesi i përbashkët i ideve të ndryshme të skemës 

alternative, për sigurinë bashkëkohore kombëtare, është tranzicioni nga 

modelet tradicionale garuese dhe modelet militante, në sigurimin e sigurisë 

kombëtare dhe ndërkombëtare (i mbështetur në parimet e mbrojtjes së 

armatosur kombëtare, frikësimit dhe garës ndërmjet shteteve) deri në 

modelin kompetitiv bashkëkohor të sigurisë kombëtare dhe ndërkombëtare, e 

që më së shumti do të mbështetet mbi bashkëpunimin dhe interesat e 

përbashkët të sigurisë së shteteve, si dhe të kuptuarit gjithëpërfshirës të ri 

mbi konceptin e sigurisë, në të cilin siguria ushtarake e shtetit figuron pastër 

si një nga elementet për vendosjen e sigurisë multidimensionale, kombëtare 

dhe ndërkombëtare. Më vonë, dimensionet kulturore dhe qytetëruese 

(ekonomike, sociale, shëndetësore, ekologjike etj.) të sigurisë bashkëkohore, 

në nivel individual, shtetet dhe sistemi ndërkombëtar fitojnë në peshë. 

Krahas opsioneve të lartpërmendura pozitive e zhvillimore në fushën e 

sigurimit të sigurisë të shteteve bashkëkohore, bashkësia ndërkombëtare (pas 

Luftës së Ftohtë), politika dhe struktura e sigurisë në nivel kombëtar dhe 

ndërkombëtar, mbeten të lidhura në mënyrë funksionale dhe strukturore me 

mekanizmat dhe instrumentet ushtarakë dhe mbrojtës tradicional. 

38


6. Format e sigurimit të sigurisë ndërkombëtare 

Deri më tani në historinë e marrëdhënieve ndërkombëtare, siguria 

ndërkombëtare ishte e siguruar, më shumë apo më pak, nga funksionimi i 

njëkohshëm i dy modeleve: modeli i konfliktit dhe modeli i bashkëpunimit. 

6.1. Modeli i konfliktit 

Deri në fund të Luftës së Dytë Botërore, modeli që mbisundonte për 

sigurimin e sigurisë ndërkombëtare në zhvillimin e marrëdhënieve 

ndërkombëtare, ishte modeli i konfliktit, i cili mundësoi që konfliktet mes 

shteteve të zgjidhen përmes përdorimit të forcës (luftë, ndërhyrje ushtarake 

etj.). Ky model mbështetet mbi premisën e sigurisë si një e mirë për të cilën 

shtetet garojnë dhe e arrijnë këtë në llogari të tjerëve. Gara për siguri 

rezulton me një gjendje në të cilën përpjekjet e një shteti, për ta siguruar 

sigurinë e vet absolute, i iniciojnë ndjenjat e kërcënimit absolut në shtete 

tjera - e ashtuquajtura dilema e sigurisë. Në vitet e ’50-ta, koncepti u vendos 

nga Xhon Hertc dhe idesë së tij se në një mjedis psudoanarkist 

ndërkombëtar, aktivitetet e një shteti për realizimin e nevojave të tij të 

sigurisë (pavarësisht prej qëllimit), detyrimisht e rrezikojnë sigurinë e shtetit 

tjetër. Në mjedisin kompetitiv dhe armiqësor të shteteve sovrane, secili shtet 

i përcakton aksionet dhe masat e veta që ta sigurojë sigurinë e vet si pjesë të 

interesit të tij vital për ekzistencë, ndërkaq aktiviteti i njëjtë, i cili vjen prej 

shteteve tjera, njihet si i dyshimtë dhe kërcënues. Në këtë situatë, asnjë shtet 

nuk ndihet tërësisht i sigurt, kështu gara për fuqi zhbëhet duke u justifikuar 

nga shtetet garuese si domosdoshmëri që të zhvillojnë aftësi ushtarake 

vetjake. Kështu, rrethi vicioz e lidh sigurinë e shtetit me akumulimin e fuqisë 

dhe me armatim. (Mangold, 1991:10; Ulman, 1991:38). 

Buzani ndërlidhet me këtë koncept me identifikimin e këtyre dy 

nocioneve: i pari, dilema mbrojtëse e cila rrjedh nga kundërthëniet mes 

sigurimit të mbrojtjes ushtarake të shtetit dhe sigurisë kombëtare në 

përgjithësi, dhe i dyti, dilema e fuqisë – sigurisë e mbështetur në idenë se 

fuqia në rritje dhe siguria e një shteti mund të rezultojë me rënien e fuqisë 

dhe sigurisë së shtetit tjetër. Deri më tani, dilema mbrojtëse ishte e 

pazgjidhur për shkak të kundërthënieve permanente ndërmjet mbrojtjes 

kombëtare dhe sigurisë kombëtare, të cilat nuk e lejojnë zbatimin e mbrojtjes 

jashtë fushës së sigurisë kombëtare. Shkaqet për këtë janë: së pari, pengesa 

fizike mbetet element i drejtpërdrejt i ekzistimit të kombit-shtet (për shkak të 

39


sigurisë së vet dhe rregullimit të sistemit) dhe së dyti, këmbëngulja historike 

që të shfrytëzohen forcat e armatosura në marrëdhëniet ndërmjet shteteve të 

kushtëzuara nga natyra psudoanarkiste të mjedisit ndërkombëtar. 

Buzani pohon se dilema mbrojtëse nuk buron nga dinamika e 

marrëdhënieve ndërmjet shteteve, por nga frika e inkurajuar nga natyra e 

pastër e instrumenteve ushtarake. Në ndërkohë, dilema për fuqi-siguri buron 

nga frika e përdorimit potencial të mjeteve ushtarake nga shtete tjera. 

(Buzan, 1991:320-324). 

Në marrëdhëniet bashkëkohore ndërkombëtare, shtetet vazhdimisht 

synojnë kah epërsia (dominimi) dhe njëherësh edhe për shkak të sigurisë së 

tyre. Duke e realizuar këtë, ato bllokohen në sistemin e marrëdhënieve 

ndërvarëse, pastaj komplikohen përpjekjet e tyre legjitime që ta sigurojnë 

sigurinë me thurjen e rrjetit të pafund të konflikteve dhe pasigurisë. Kështu, 

dilema e sigurisë promovon zhvillim teknologjik dhe konkurrencë në sferën 

e armatimit. Kjo e fundit mund të jetë rezultat ose nga frika e kërcënimit nga 

shtetet tjera ose nga përpjekja që të rriten aftësitë e tyre ushtarako-mbrojtëse 

që të fitohet më shumë fuqi kundrejt shteteve tjera. Andaj, zhvillimi i 

armatimit dhe kontrolli i tij bëhet problem permanent i dilemës 

bashkëkohore të sigurisë. (Symonides, 1989:40-41). 

40 

6.2. Modeli i bashkëpunimit 

Edhe përkundër faktit se gjatë gjithë kohës bashkëpunimi është elementi 

kryesor i zhvillimit të marrëdhënieve ndërkombëtare, mundësia që të nxirret 

model i bashkëpunimit për sigurimin e sigurisë ndërkombëtare u paraqit 

vetëm në fund të viteve 1980, si pasojë e proceseve të internacionalizimit 

dhe globalizimit dhe të disa ndryshimeve radikale në bashkësinë 

ndërkombëtare. Ky model mbështetet mbi idenë për siguri të përbashkët, të 

perceptuar si gjendje e rendit ndërkombëtar në të cilin shtetet kanë dobi nga 

siguria si një e mirë e përgjithshme. Nga aspekti më i gjerë, kjo është gjendje 

e sistemit ndërkombëtar i cili të gjitha shteteve u lejon të drejtën e zhvillimit 

dhe lirisë nga kërcënimet e jashtme, si dhe parimin e vetëpërcaktimit. 

(Mangold, 1991:80). 

Modeli i bashkëpunimit të sigurisë ndërkombëtare, krahasuar me modelin 

e konfliktit, shqyrton dy elemente: 1) nevojën për përforcimin e 

bashkëpunimit bilateral dhe multilateral ndërmjet shteteve dhe subjekteve të 

tjera në marrëdhëniet ndërkombëtare, me qëllim që të sigurohet siguria e tyre 

individuale, si dhe siguria e të gjithë atyre së bashku; dhe 2) konceptin


integral të sigurisë ndërkombëtare bashkëkohore dhe në këtë kontekst, 

nevojën për përdorimin e balancuar të mekanizmave dhe instrumenteve 

ushtarake dhe jo ushtarake të sigurisë. 

Gjatë viteve të '80-ta dhe ’90-ta, proceset e internacionalizimit dhe 

globalizimit në mënyrë esenciale e përforcuan relevancën e natyrës globale 

të sigurisë bashkëkohore, të bazuar në ndërvarësinë gjithnjë të fuqishme të 

subjekteve në marrëdhëniet ndërkombëtare. Në vitin 1982, kjo koshiencë 

ishte materializuar në mënyrë primare në raportin e Komisionit të Pavarur 

për Çarmatim dhe Çështje Sigurie në kuadër të OKB-së (Palme Komisioni). 

Komisioni propozoi që të zëvendësohet strategjia e frikësimit të ndërsjellë 

me konceptin e sigurisë së përbashkët të mbështetur në idenë për ekzistencë 

të përbashkët dhe programin e kontrollit mbi armatimin dhe çarmatimin. Siç 

kemi vërejtur paraprakisht, koshienca, për nevojën e bashkëpunimit të shtuar 

mes shteteve në drejtim të sigurimit të sigurisë ndërkombëtare, e mori 

mbështetjen në praktikë. Kështu, në fund të Luftës së Ftohtë, në Evropë, 

ishte evidente përpjekja e shteteve evropiane për vendosjen e rendit të ri të 

sigurisë së përbashkët dhe të integruar, e cila do të mbështetet mbi vlerat, 

normat dhe parimet e zgjidhjes së qetë të kontesteve, si dhe mbi mirëbesimin 

ndërmjet të gjitha subjekteve në marrëdhëniet ndërkombëtare. (Grizold, 

1996, b: 72). 

6.3. Sisteme të sigurisë ndërkombëtare 

Deri më tani, procesi i institucionalizimit të sigurimit të sigurisë 

ndërkombëtare rezultoi me katër sisteme bazë të sigurisë: 

1) sistemi i balancimit të fuqisë, 

2) sistemi i sigurisë kolektive në kuadër të Lidhjes së Kombeve, 

3) sistemi i sigurisë kolektive në kuadër të Kombeve të 

Bashkuara, 

4) sistemi i mbrojtjes kolektive në kuadër të aleancave të 

ndryshme mbrojtëse dhe ushtarako-politike. 

1) Sistemi i balancimit të fuqisë 

Sistemi i balancimit të fuqisë u themelua në kongreset paqësorë në 

Vestfalian (1648) dhe në Utreht (1712). (Potemkin, 1947:251). Kufijtë 

territorial të sistemit ndërkombëtar evropian, të cilët ishin përcaktuar në 

41


emër të ruajtjes së balancimit evropian nga kongreset e lartpërmendur 

paqësorë, u njohën nga shumica e shteteve evropiane. Në këtë mënyrë, 

balanca ekzistuese e fuqisë e mori natyrën e vet legjitime. Megjithatë, ky 

legjitimitet nuk e përfshinte kontrollin institucional për aktivitetet në arenën 

ndërkombëtare evropiane, dhe në vend të kësaj kjo ishte një njohje unikale e 

praktikës politike konvencionale, që arriti të ruajë një gjendje relativisht 

stabile sistemin ndërkombëtar. (Benko, 1997:74). Për shkak të 

mosinstitucionalizimit të balancës ekzistuese të fuqisë ndërmjet shteteve 

evropiane, lufta u bë mjet legjitim për arritjen e interesave të subjekteve në 

marrëdhëniet ndërkombëtare. 

Në kohën e Aleancës së Shenjtë (1815-1829), balanca e paqes në Evropë 

mbështetej mbi parimin e legjitimitetit. Nuk kishte të bënte edhe aq me 

drejtësinë e rendit ndërkombëtarë sa me subjektet në marrëdhëniet 

ndërkombëtare për ta pranuar rendin ekzistues ndërkombëtar, edhe pse ata 

nuk pajtoheshin tërësisht me këtë. (Benko, 1997:141). Më pas, parimi i 

legjitimitetit nuk e përjashtonte luftën si mjet për zgjidhjen e kontesteve 

ndërmjet shteteve të pavarura. 

Balanca e fuqisë, në kuadër të Konceptit të Evropës (1830-1914), 

kryesisht mbështetej mbi vendosjen dinamike dhe ruajtjen e aleancave 

strategjike pragmatike, të cilat shpesh herë ishin afatshkurtra. Vetëm lufta 

(bellum justum) ose ndërhyrja në kuadër të ruajtjes së balancimit të fuqisë 

paraqiste mjet legjitim për zgjidhjen e kontesteve ndërshtetërore. Megjithatë, 

Konventat e Hagës – të miratuara në vitin 1899 dhe 1907 – luftën e drejtë e 

vendosën në kuadër të ligjit ndërkombëtar. (Andrassy, 1990:506). 

Pas Luftës së Parë Botërore, sistemi i balancës së fuqisë, si marrëveshje e 

heshtur ndërmjet fuqive të mëdha të asaj kohe, përcaktoi se madje as fuqia 

nuk duhet të grumbullojë aq shumë influencë saqë seriozisht të rrezikohet 

siguria e tyre, dhe përfundimisht dështoi, edhe përkundër asaj se sistemi me 

sukses i parandaloi konfliktet ndërmjet shteteve në nivel global, me ç’rast ai 

nuk pati sukses të sigurojë stabilitet të përhershëm dhe as siguri ndërmjet 

shteteve në nivel ndërkombëtar. 

Si pasojë e kësaj, pas Luftës së Parë Botërore, shtetet vazhduan me 

përpjekjet e tyre që ta eliminojnë apo ndalojnë luftën, si mjet legjitim për 

zgjidhjen e kontesteve ndërmjet subjekteve në marrëdhëniet ndërkombëtare. 

Lufta e Parë Botërore një numër të konsiderueshëm të njerëzve i bindi se 

luftërat do të vazhdojnë të shpërthejnë përderisa kombet-shtete nuk fillojnë 

ta bartin përgjegjësinë e sigurisë së tyre, me ç’rast do të bllokohen në rrethin 

vicioz garues dhe të armatimit. Në të njëjtën kohë, në fund të Luftës së Parë 

42


Botërore, u reduktuan themelet tradicionale të mbrojtjes kombëtare, si 

strategji më efikase e sigurisë me mjete me të cilat kombet-shtete siguruan 

siguri kombëtare dhe ndërkombëtare. Themelet tradicionale të mbrojtjes 

kombëtare (në nivel ndërkombëtar rrjedhimisht përfshinin dilemat e 

mbrojtjes së shteteve bashkëkohore) ishin plotësuar me idenë e sigurisë 

kolektive. Kjo e fundit fitoi mjaft në peshë meqë Lufta e Parë Botërore 

sërish e konfirmoi se lufta është mjet i papranueshëm i politikave të shteteve 

bashkëkohore. Megjithatë, njohja e luftës si kërcënim në vete, nuk e zgjidhi 

dilemën e mbrojtjes. Përkrah frikës nga humbja, u paraqit edhe frika nga 

lufta. Si pasojë e kësaj, parandalimi i shpërthimit të luftës, me mjetet e 

sistemit adekuat për siguri kolektive, fitoi në peshë. Ky sistem, e siguron atë 

që shtetet obligohen të mos përdorin fuqi kundër anëtareve të tjera të 

aleancës. Mirëpo, nëse ndonjë shtet brenda sistemit sulmon një vend tjetër 

anëtar, vendet e tjera anëtare i bashkojnë forcat kundër agresorit. (Grizold, 

1994, b:453). 

2) Sistemi i sigurisë kolektive në kuadër të Lidhjes së Kombeve 

Edhe pse ideja e themelimit të Lidhjes së Kombeve u propozua në vitin 

1915 nga Britania e Madhe, koncepti i rendit ndërkombëtar tërësisht ishte 

amerikan. Ai bazohej në tre elemente themelore: demokraci, siguri kolektive 

dhe vetëpërcaktim të kombeve. Presidenti i atëhershëm amerikan, V. Vilson 

bëri përpjekje për kusht institucional të paqes dhe sigurisë ndërkombëtare, 

mbi parimet e sigurisë kolektive. Megjithatë, siguria botërore nuk duhej të 

kërkonte mbrojtje të interesave kombëtare, por paqe si koncept juridik. 

Vendimit në lidhje me atë se a ka shkelje të paqes ndërkombëtare i nevojitej 

një institucion ndërkombëtar, të cilin Vilsoni e quajti Lidhja e Kombeve. 

(Kissinger, 1944:222). Sistemi siguroi që paqja dhe siguria ndërkombëtare të 

mbështeten mbi fuqinë e cila do të ketë influencë më të madhe sesa fuqi, të 

cilit do qoftë shteti individual ose aleancës. 

Lidhja e Kombeve u themelua në vitin 1919 dhe personifikonte aspirata 

dhe qëllime të përgjithshme të shteteve sovrane që përfundimisht të 

formohet organizatë ndërkombëtare e aftë për ruajtjen e paqes në botë. 

Kështu, ajo kishte rregulla dhe institucione të veçanta, të cilat e lejuan këtë, 

por gjithashtu, ajo u bë organizatë e përhershme ndërkombëtare me 

Sekretariat, kryesues, sesione të rregullta, rregulla të punës etj. (Park, 

1993:86-87). Në Kartën, vendet –anëtare u obliguan që të përmbahen nga 

përdorimi i forcës në marrëdhëniet e ndërsjella, ndërkaq, kontestet të 

43


zgjidhen përmes arbitrazhit ose në Këshillin e Lidhjes. Mbështetësit e 

sistemit të sigurisë kolektive presupozuan se në sistemin ekzistues, në të 

cilin ekziston autoriteti mbikombëtar, të përcaktohen kufizimet e interesave 

të kombeve-shtete sovrane, ku paqja dhe siguria janë të pandashme. Së 

këtejmi, agresioni i armatosur kundër një vendi-anëtar do të paraqes 

kërcënim për të gjithë anëtarët. Më tutje, sistemi i sigurisë kolektive në 

Lidhjen e Kombeve u themelua mbi elementet si vijojnë: 

44 

- kufizimi i të drejtës së vendeve për luftë, baza e procedurave 

standarde për zgjidhje paqësore të kontesteve dhe garancia për 

integritetin territorial, si dhe pavarësia politike e të gjitha vendeve 

anëtare; 

- vendosja e sistemit ndërkombëtar të ndëshkimeve për shkeljen e 

dispozitave; 

- diplomaci publike transparente (regjistrim i detyrueshëm i 

marrëveshjeve pranë Sekretariatit që të pengohet e ashtuquajtura 

diplomaci e fshehtë); 

- respektimi i të drejtës ndërkombëtare dhe respektimi i marrëveshjeve; 

- rregulli i konsensusit për miratimin e vendimeve, me përjashtim të 

disa rasteve të parashikuara me Statut. (Osmanczyk, 1985:465-466). 

Krahas mangësive objektive të Lidhjes së Kombeve (procedura të 

paqarta, jofleksibiliteti i sistemit në përgjithësi), shkak kryesor për 

joefikasitetin e sistemit të sigurisë kolektive atëbotë ishte: gjykimi subjektiv 

i vendeve-anëtare të veçanta të Lidhjes, si organizatë ndërkombëtare 

(Potemkin, 1948:53); mungesa e vullnetit politik të protagonistëve kryesorë 

në marrëdhëniet ndërkombëtare të asaj kohe që me përpjekje të përbashkëta 

të sigurohet paqja dhe siguria ndërkombëtare, në kuadër të Lidhjes së 

Kombeve. Rrjedhimisht, kriza të thella para shpërthimit të Luftës së Dytë 

Botërore e manifestuan pafuqinë e plotë të Lidhjes, në drejtim të sigurimit të 

sigurisë kolektive. Përkrah mossuksesit të përgjithshëm të saj (zhbërjes në 

vitin 1946), Lidhja e Kombeve ishte pikë e ndritshme e organizimit të 

bashkësisë globale politike në drejtim të institucionalizimit të mekanizmave 

të ndryshëm për sigurimin e sigurisë ndërkombëtare.


3) Sistemi i mbrojtjes kolektive në kuadër të Kombeve të Bashkuara 

Themelimi i OKB-së, pas Luftës së Dytë Botërore, rezultoi me një 

kualitet të ri në procesin e institucionalizimit të paqes dhe sigurisë 

ndërkombëtare. OKB-ja ishte organizata e parë me dimensione globale, e 

cila realizonte aktivitete që të sigurojë siguri gjithëpërfshirëse 

ndërkombëtare, në kuptimin më të gjerë të fjalës. Përkrah supresionit të 

përgjithshëm juridik të luftës dhe ndërhyrjes në marrëdhëniet 

ndërkombëtare, dokumentet e OKB-së gjithashtu siguruan një shumë të tërë 

aksionesh dhe procedurash për pengimin e konflikteve dhe për përmirësimin 

e situatës ekzistuese, në rastet kur zgjidhet konflikti. (Kaskat Blu 1990:3) 

Sistemi i sigurisë kolektive në kuadër të Kombeve të Bashkuara është 

themeluar mbi këto elemente: 

a) ndalim për përdorimin e forcës dhe/ose kërcënim me forcë, si dhe 

anulimin e përfitimeve si pasojë e përdorimit jo legal të forcës; 

b) përdorimi i tre grupeve mekanizmash që të sigurohet paqja dhe 

siguria ndërkombëtare: 

- mjete për zgjidhje paqësore të kontesteve të prezantuara në Kartën e 

OKB-së (Kreu VI, neni 33-38); 

- aksione në rast të kërcënimeve mbi paqen dhe sigurinë ndërkombëtare, 

të identifikuara në Kreun VII, neni 39-51; 

- operacione paqeruajtëse të OKB-së (Kaskat Blu, 1990:4). 

Kjo e fundit është kompromis i vetëm ndërmjet mjeteve për zgjidhje 

paqësore të kontesteve dhe mekanizmave të ndërhyrjeve ushtarake, të 

operacionalizuara përmes mandatit të OKB-së për forca paqeruajtëse në çdo 

konflikt të veçantë ndërkombëtar. Detyrat e forcave paqeruajtëse të OKB-së 

janë multifunksionale, varësisht nga natyra integrale e sigurisë bashkëkohore 

ndërkombëtare, duke i përfshirë: detyrat ushtarake, politike, civile dhe 

policore. Fillimisht, të tri tipat e mekanizmave të sigurisë janë orientuar drejt 

sigurimit të aspekteve ushtarake të sigurisë për të gjitha vendet-anëtare të 

OKB-së. Nga ky këndvështrim, vendet-anëtare janë të detyruara t'i 

bashkohen aksionit kolektiv kundër shtetit, i cili do ta kishte bërë aktin e 

agresionit. 

c) bashkëpunimi me aleanca ushtarako-mbrojtëse (neni 51, Kreu VII) 

dhe me organizata rajonale (neni 52, Kreu VIII i Kartës); 

45


46 

ç) status të veçantë të vendeve-anëtare të përhershme të Këshillit të 

Sigurisë, të cilat e kanë të drejtën e vetos (Andrassy, 1990:418-421); 

d) koshiencë juridike të vendeve-anëtare që ta sigurojnë jo vetëm 

bashkëpunimin e tyre, në formulimin dhe miratimin e normave 

juridike, por gjithashtu edhe realizimin e veçantë të sigurisë 

ndërkombëtare; 

dh) parime të ndërvarësisë dhe bashkëpunimit mes vendeve-anëtare të 

sistemit; 

e) roli i të drejtës ndërkombëtare mbi rregullimin e ekzistimit të 

përbashkët të njëkohshëm të të gjitha vendeve-anëtare (Tyrk, 

1984:335). 

4) Sistemi i mbrojtjes kolektive në kuadër të aleancave të ndryshme 

mbrojtëse dhe ushtarako-politike 

Pas Luftës së Dytë Botërore, siguria ndërkombëtare në përgjithësi ishte e 

siguruar në dritën e nevojës ekspansive për rregullimin multilateral të 

marrëdhënieve. Në këtë periudhë jo efikasiteti relativ i sistemit të sigurisë 

kolektive, në kuadër të OKB-së, e inkurajoi shfaqjen e organizatave të reja 

ndërkombëtare që me mision themelor të sigurojnë siguri ndërkombëtare. Në 

përputhje me konceptin mbisundues ushtarak, si element i sigurisë 

bashkëkohore ndërkombëtare, nënkuptohet se organizatat e reja, krahas 

mekanizmave për zgjidhje paqësore të kontesteve (OSBE), si mekanizëm 

primar, i zhvillonin edhe parimet e mbështetjes ushtarake dhe mbrojtëse të 

vendit anëtar, i cili është objekt i agresionit (p.sh. NATO, Pakti i Varshavës, 

UEP, ANZUS 13 ). Megjithatë, subjektivizmi juridik ndërkombëtar i aleancave 

politiko-ushtarake mbështetet në Kartën e OKB-së, në nenin 51. Qëllimi i 

sistemit të mbrojtjes kolektive, në kuadër të këtyre aleancave, është që të 

spraps një agresion të armatosur të jashtëm kundër një ose më shumë 

vendeve-anëtare, ndërkaq në rast agresioni, ajo do të sigurojë mbrojtje të 

përbashkët dhe të koordinuar të të gjitha vendeve-anëtare të aleancës. 

Përderisa sistemi i mbrojtjes kolektive e lejon mbrojtjen e vendeve-anëtare të 

tyre kundër kërcënimeve të jashtme, ai është i aftë që vetëm në mënyrë të 

tërthortë të pengojë konflikte mes vendeve-anëtare brenda aleancës. Nga kjo 

13 ANZUS paraqet Marrëveshje për bashkëpunim sigurie ndërmjet Australisë, 

Zelandës së Re dhe Shteteve të bashkuara


rezulton se dallimi mes aleancës mbrojtëse, me orientim të jashtëm, është 

esencial (në të cilën vendet-anëtare janë të detyruara të luftojnë bashkërisht 

kundër vendeve që nuk janë anëtare, por të cilat e sulmojnë cilin do qoftë 

vend-anëtar), dhe ndërmjet sistemit me orientim të brendshëm për siguri 

kolektive (në të cilin vendet-anëtare janë të detyruara për akt kolektiv kundër 

cilit do qoftë subjekti i cili tenton t’i arrijë qëllimet e veta me përdorimin e 

mjeteve të dhunshme kundër partnerit brenda sistemit). Së këtejmi, rregullat 

e sjelljes të aleancës mbrojtëse identifikohen në mënyra të ndryshme edhe 

atë se a thua kërcënimi vjen nga jashtë - qoftë me vendimin e shumicës apo 

me vendimin e secilit vend-anëtarë ndaras, për atë se a është sulmuar ose jo. 

Në të kundërtën, në kuadër të sistemit të sigurisë kolektive, ajo është 

autoriteti qendror, që ka të drejtë dhe detyrim të vendos se a është cenuar 

paqja dhe siguria. (Doehring, 1991:406). 

KONKLUZION 

Debati i deritanishëm çon në konkluzionin se analiza e sigurisë 

bashkëkohore mbështetet mbi premisat themelore si vijojnë: 

1) Kompleksiteti i nocionit siguri bashkëkohore, në nivel të individit, 

shoqërisë/shtetit dhe sistemit ndërkombëtar, manifestohet në përpjekjet e 

entiteteve të lartpërmendura për sigurimin e tyre, me mjete të ndryshme të 

gjendjes së sigurisë në marrëdhëniet mes tyre. Nga aspekti i teorive 

sistematike, kjo do të thotë se siguria e një njësie të veçantë është parakusht 

për sigurinë e dy të tjerave apo e të gjithave. Kështu, siguria në nivelin e 

sistemit ndërkombëtar (përkatësisht të sigurisë ndërkombëtare) është 

vendosur përmes aksionit dialektik të individëve, shoqërisë/shtetit dhe 

sistemit ndërkombëtar. 

2) Deri tani, në zhvillimin kulturor dhe qytetërues të shoqërisë njerëzore, 

format e ndryshme të sigurisë, si nevojat, qëllimet, vlerat, gjendja, vullneti 

koshient apo aksioni, u bënë elemente strukturore të ekzistimit dhe aksionit 

të individit në nivele të ndryshme të strukturës shoqërore. 

Në nivelin e shtetit bashkëkohor siguria është siguruar përmes politikës 

dhe strukturës së sigurisë kombëtare, duke marrë disa karakteristika të 

veçanta të reja në situatën aktuale qytetëruese (p.sh. në vend të fokusimit 

tradicional të gatishmërisë së shtetit për luftë potenciale, strategjia për 

menaxhimin me kriza çdo ditë e më tepër fiton në peshë). 

Në kuadër të sistemit ndërkombëtar, ky element strukturor është realizuar 

tërthorazi, përmes mekanizmave dhe instrumenteve të veçanta, të 

47


inkorporuara dhe miratuara nga shtetet bashkëkohore në marrëdhëniet e tyre 

të ndërsjella dhe gjithnjë e më shumë edhe nga subjekte të tjerë në 

marrëdhëniet ndërkombëtare. Edhe pse sistemi aktual i sigurisë kolektive, në 

kuadër të OKB-së, shënon një progres të rëndësishëm kundrejt dizajnit 

tradicional të sigurisë ndërkombëtare, epërsia e konkurrencës mes kombeveshtete, 

në vend të bashkëpunimit të arritjes së sigurisë optimale të çdo vendi 

ndaras si dhe të gjitha vendeve të tjera, akoma është evidente. 

3) Ndryshimet e konsiderueshme në mjedisin e sigurisë globale, 

veçanërisht në Evropë pas Luftës së Ftohtë, diktojnë qasje dhe aspekte të reja 

të sigurimit të sigurisë në nivel të sistemit ndërkombëtar, i cili më shumë se 

kurdoherë është i aftë t'i implementojë parimet e bashkëpunimit, zgjidhjes së 

qetë të kontesteve dhe zgjidhjeve multilaterale të çështjeve të sigurisë 

ndërkombëtare. 

Nga njëra anë, mjedisi i sigurisë në sistemin ndërkombëtar evropian dhe 

më gjerë hapi mundësi të reja që fuqishëm të efektuohet modeli kooperativ i 

sigurisë ndërkombëtare. Njëkohësisht, nga ana tjetër, kjo e ilustroi 

kompleksitetin, problematikën, kontradiktën dhe pasigurinë e implementimit 

të këtij modeli në praktikë. 

Sot, sistemi ndërkombëtar ka në dispozicion një sërë sistemesh mbrojtëse, 

mekanizma dhe instrumente, të cilët sigurojnë ndarje adekuate të punëve dhe 

bashkëpunimit, që marrin pjesë në rendin ndërkombëtar për përmbushje 

efikase të nevojave të sigurisë të shteteve ndaras si dhe të të gjithave bashkë. 

Sidoqoftë, në fund të Luftës së Ftohtë, bota dhe Evropa përsëri u gjetën 

para një kthese vendimtare, duke e ndërprerë logjikën paraprake të 

antagonizmave ideologjik, politik, ekonomik, ushtarak etj. duke ofruar një 

mundësi të re që të ndërtohen marrëdhëniet e reja kualitative mes shteteve, 

po ashtu edhe në fushën e sigurisë, përkatësisht në bazë të njohjes së 

ndërvarësisë, interesave të përbashkëta dhe përfitimeve. 

Na mbetet të shohim se a thua në të ardhmen shtetet (shefat e tyre), në 

sistemin evropian dhe në atë më të gjerë ndërkombëtar, janë të aftë ta 

sigurojnë vullnetin e nevojshëm të përbashkët politik, i cili në fushën e 

sigurisë do ta tejkalojë natyrën pseudoanarkiste të sistemit ndërkombëtar. 

48

REFERENCAT 


Ayoob, Mohamed (1993): Squaring the Circle: Collective Security in a 

System of States, pp. 45–63. In: Thomas G. Weiss (ed.): Collective Security 

in a Changing World. Lynne Rienner Publishers, Boulder & London. 

Andrassy, Juraj (1990): Međunarodno pravo. Školska knjiga, Zagreb. 

Benko, Vlado (1997): Zgodovina mednarodnih odnosov. Znanstveno in publicistično 

središče, Ljubljana. 

Booth, Ken (1991): Security Emancipation, Review of International Studies 

17 (4), pp. 313-326. 

Booth, Ken (1990): Steps Towards Stable Peace in Europe: A Theory and 

Practice of Coexistence, International Affairs, January. 

Brown, Harold (1983): Thinking about National Security. Boulder, 

Colorado: Westview Press. 

Buzan, Barry (1991): People States & Fear. Harvester Wheatsheaf, New 

York, London, Toronto, Sydney, Tokyo, Singapore. 

Claude, Inis L. Jr. (1956): Swords into Plowshares. The Problems and Progress 

of International Organization. Random House, New York. 

Dimitrijevic, Vojin (1973) The Concept of Security in International 

Relations, Beograd: Savremena Administracija. 

Doehring, Karl (1991): Kollektive Sicherheit. In: Wolfrum Rudiger (ed.): 

Handbuch Vereinte Nationen. Verlag Dokumentation, Munchen. 

Grizold, Anton (1992): Oblikovanje Slovenske nacionalne varnosti. In: Anton 

Grizold (ed.): Razpotja nacionalne varnosti. Fakulteta za družbene vede, 

Ljubljana, str. 59–93. 

Grizold, Anton (1994a): The Concept Of National Security in The Contemporary 

World. International Journal on World Peace, Vol. XI (September 

1994) 3, pp. 37–53. 

Grizold, Anton (1994b): Institutionalization of the Prevention and Solution 

of Conflicts Between States. Teorija in praksa, 31, 5-6, pp. 452–468. 

49


Grizold, Anton (1996a): Posameznikova varnost in obveščevalne službe. 

Zbornik strokovno-znanstvenih razprav. Ministrstvo za notranje zadeve Republike 

Slovenije, Ljubljana, pp. 108–115. 

Grizold, Anton (1996b): Varnost malih držav v okviru novega evropskega 

varnostnega okolja. In: Anton Kramberger (ed.), Slovenska Država, Družba 

in Javnost. Fakulteta za družbene vede, Ljubljana, pp. 65–74. 

Haftendorn, Helga (1991): The Security Puzzle: Theory Building in International 

Security. International Studies Quarterly 35(1), pp. 3–17. 

Herz, John H. (1950): “Idealist internationalism and the security 

dilemma.“World Politics, 3 (1950) 2. 

Hewedy, Amin (1989): Militarization and Security in the Middle East, 

London: Pinter Publishers. 

Hinley, F. H. (1963): Power and Pursuit of Peace. Cambridge University 

Press, Cambridge. 

Hoffmann, Stanley (1972): “Weighting the Balance of Power.“Foreign 

Affairs. July 1950. 

Hollins, Harry B., Averill L. Powers, Mark Sommer ( 1989): The Qonquest 

of War. San Francisco and London: Westview Press. 

Jervis, Robert (1976); Perception and Misperception in International 

politics. Princeton: Princeton University Press. 

Kissinger, Henry A. (1994): Diplomacy. Simon & Schuster, London. 

Krause, L.B. and Joseph Nye (1975): Reflections on the Economics and 

Politics of International Economic Organizations.In: C.F.Bergsten and 

L.B.Krause (eds): World Politics and International Economics. Washington 

D.C.:Brookings Institution. 

Krell, Gert (1979):“The Development of the concept of security.“ 

Arbeitspaper 3. Frankfurt: Peace Research Institute. 

Lippman, Walter (1943): US Foreign Policy, Boston. 

Lowenhard, Percy (1991): Is war Inevitable, International Journal on World 

Peace, March. 

Mangold, Peter (1990): National Security and International Relations. Routledge, 

New York. 

50


Miletic, Andreja (1978): National Interests in the US Theory of International 

Relations, Sarajevo, Beograd: Savremena Administracija, pp. 131-169 and 

193-217. 

Mlinar, Zdravko (1991): Sovereignty, Interdependence and Menace, Theory 

and Practice, October-November, pp. 1163-1174. 

Nobilo, Mario (1988): The Concept of Security in the Terminology of 

International Relations, Political Thought, October-December. 

Nye, Joseph S., Jr. (1991): The Changing Nature of World Power, 

PREGLED, January. 

Osmanczyk, Edmund (ed.) (1985): The Encyclopedia of the UN and International 

Agreements. Taylor and Francis, Philadelphia – London. 

Park, Hueng-Soon (1993): Collective Security and International Order: The 

Role of the United Nations in the Korean (1950) and the Persian Gulf War 

(1990). University of South Carolina. 

Potemkin, V.P. (ed.) (1947): Zgodovina diplomacije, 1. zvezek. Državna založba 

Slovenije, Ljubljana. 

Potemkin, V.P. (ed.) (1948): Zgodovina diplomacije, 3. zvezek. DZS, Ljubljana. 

Schiffer, Walter (1954): The Legal Community of Mankind: A Critical 

Analysis of the Modern World Organization. Columbia University Press, 

New York. 

Shultz, Richard, Roy Godson, Ted Greenwood (eds.): Security Studies for 

the 1990’s. Washington D.C., New York: Brassey’s. 

Stein Wrightson, Patricia and Alice Ackermann (1994) in: Michael T. Klare 

(ed.) Peace and World Security Studies (1994). 

Symonides, Janus (1989): The General State of European Security. In: Robert 

D. Blackwill, F. Stephen Larrabee (ed.): Conventional Arms Control 

and East-West Security. Clarendon Press, Oxford, New York. 

Türk, Danilo (1984): Načelo neintervencije v mednarodnih odnosih in v mednarodnem 

pravu. Mladinska knjiga, Ljubljana. 

The Blue Helmets (1990): A Review of United Nations Peace keeping. United 

Nations Department of Public Information, August, 1990. 

51


Ullman, Richard H. (1991): Securing Europe. Twentieth Century Fund, Inc., 

Twickenham. 

Ustanovna listina Združenih narodov in statut Meddržavnega sodišča 

(1992). Društvo za združene narode za Republiko Slovenijo, Ljubljana. 

Wolfers, Arnold (1952): National Security as an Ambiguous Symbol. 

Political Science Quarterly, Vol. 67, No.4. December 1952, pp. 167-168. 

Wolfers, Arnold (1962): National Security as an ambiguous Symbol. 

Discord and Collaboration 7.Baltimore: John Hopkins University. 

52

Kreu II 

Nga menaxhimi me kriza deri në parandalimin e 

konflikteve

Kreu II 

Nga menaxhimi me kriza deri në parandalimin e 

konflikteve 

1. Nga menaxhimi me kriza deri në parandalimin 

e konflikteve: ndryshimi i paradigmës 

Entoni VANIS - Shën. Xhon (Anthony WANIS-ST. JOHN) 

Ne, popujt e Kombeve të Bashkuar, të vendosur të mbrojmë brezat e 

ardhshëm nga kamxhiku i luftës... dhe për shkak të këtyre qëllimeve... të 

sigurojmë se, me njohjen e parimeve dhe me institucionin e metodave nuk do 

të përdoren forcat e armatosura, përveç në rastet e interesit të përbashkët... 

- Preambula e Kartës së OKB-së - 1945 

Ju e krijuat krizën ndërkombëtare, andaj dhe erdha t'ju vizitoj. 

- Kisinxheri – Sadatit, nëntor 1973 (El – Sadat, 1977:267) 

Ne, nuk mund të bëjmë improvizime nga kriza në krizë. Ne, doemos duhet të 

kemi diplomaci të re, e cila do të mund t’i parashikojë dhe parandalojë 

krizat. 

- Voren Kristofer (Lund, 1996) 14 

Hyrje 

Bashkësia ndërkombëtare, krizave dhe kërcënimeve mbi paqen 

ndërkombëtare shpesh herë u përgjigjej në mënyrë reaktive ad hoc. 

Kreatorët e politikës dhe teoricienët, të cilët sot janë të interesuar për 

zgjidhjen e konflikteve, pajtohen se pengimi i konflikteve të dhunshme 

parimisht parapëlqehet më shumë sesa post hoc përgjigjet, përkatësisht pas 

shpërthimit të dhunës. Në këtë mënyrë u paraqit një segment relativisht i ri 

14 

Voren Kristofer si Sekretar i Shtetit gjatë referimit të tij në Senat, cituar në Lund 

1996. 

55


konceptual i parandalimit të konflikteve i cili, së paku nga ana teorike, e jep 

logjikën e ndërmarrjes së aksioneve paqeruajtëse para fillimit të dhunës së 

armatosur të brendshme ose ndërkombëtare. Në praktikë, konfliktet 

vazhdimisht transformohen dhe mund të lëvizin nga ato relativisht të qeta në 

latente deri në dhunë masive. Edhe pse sekuencat kronologjike të 

përpjekjeve paqësore ndërkombëtare kanë rrjedhë logjike, realiteti në terren 

qëllimin dhe mënyrën e aksionit parandalues i bëjnë më relevantë për 

zgjidhjen e konflikteve dhe vendosjen e paqes, sesa koha dhe sekuencimi i 

çështjes kur praktikisht ndodh aksioni parandalues (edhe pse koha gjithsesi 

se është element i rëndësishëm). 

Këtu, parandalimi i konflikteve është përkufizuar si një sërë aksionesh 

dhe instrumentesh të krijuara politike: 1) ose për ta penguar fillimin e dhunës 

së parashikuar, mbase të pashmangshme, apo 2) për ta penguar përsëritjen e 

dhunës pasi e njëjta të jetë ndalur, ose 3) për ta penguar përshkallëzimin e saj 

të mëtutjeshëm, pasi që e njëjta të jetë vënë nën kontroll. Meqë mjedisi i 

sigurisë ndërkombëtare pësoi tranzicione të mëdha dhe të rëndësishme, pas 

përfundimit të Luftës së Ftohtë, qasja parandaluese po ashtu fitoi në peshë 

për shkak të arsyeve të cilat do t’i shqyrtojmë në këtë kapitull. 

Parandalimi i konflikteve është koncept i cili mbështet aksione të shumta 

strategjike-politike, të cilat përpiqen ta parandalojnë shpërthimin, 

përshkallëzimin ose kthimin e konfliktit të dhunshëm. Diplomacia 

parandaluese dhe shpërndarja preventive ushtarake janë dy fusha kryesore të 

aksionit të paluhatshëm, dhe në të secilën kategori ekzistojnë variacione. 

Diplomacia parandaluese mund të inkuadrojë dërgimin e diplomatëve të 

nivelit të lartë të një organizate rajonale ose ndërkombëtare, ose të një shteti 

të zonës në konflikt që t’u ndihmojnë palëve në konflikt për t’i ndryshuar 

perceptimet dhe për të ndërmarr masa kundër përshkallëzimit të konfliktit në 

të cilin janë përfshirë. Shtetet dhe organizatat ndërkombëtare nuk janë 

aktorët e vetëm; organizatat joqeveritare, organizatat religjioze dhe persona 

eminentë, të cilët veprojnë në mënyrë të pavarur, por edhe në koordinim me 

të tjerë, mund ta kenë qëllimin e njëjtë. Pa dallim të aktorit apo nivelit të 

involvimit, mjeti kryesor është negocimi ose ndërmjetësimi. Shpërndarja 

preventive ushtarake, gjithashtu ka një sërë konfiguracionesh të mundshme, 

të cilat shtrihen nga mbrojtja humanitare, mbikëqyrja dhe monitorimi i 

demilitarizimit, njoftimi për shkeljen e të drejtave të njeriut, shoqërimi i 

personave të zhvendosur gjatë kthimit të tyre, si dhe shpërndarja e trupave 

luftarake, me qëllim të sprapsjes së konfliktit të armatosur apo zbatimit të 

kushteve për marrëveshje paqësore ose për ndonjë mandat tjetër. 

56

Kreu II Nga menaxhimi me kriza deri në parandalimin e konflikteve 

Përkundër qasjes diplomatike dhe ushtarake, në drejtim të parandalimit, 

është debatuar gjerë e gjatë se puna zhvillimore mund të orientohet kah 

potencimi i “rrënjëve” të konflikteve, në këtë mënyrë rajoni ose shteti, me 

prirje ndaj konflikteve, do të jenë të aftë ta shmangin fillimin ose 

përshkallëzimin e konfliktit të dhunshëm. Shkencëtarët dhe prakticientët këtë 

variant e perceptojnë si “parandalim strukturor” dhe duke e pasur parasysh 

përputhjen e saj konceptuare me zhvillimin dhe ndërtimin e paqes, këtë 

çështje nuk e shqyrtojmë këtu por do të përqëndrohemi vetëm në variantet 

diplomatike-ushtarake. 

Vendosja e paqes, në të gjitha aspektet e veta, pa dallim se a bëhet nga 

ana e burrështetasve ose diplomatëve, nga ushtria, nga punonjësit 

humanitarë, apo nga persona eminentë, zbatohet nën kushte komplekse. Vetë 

numri i ndërmjetësuesve dhe natyra ngacmuese e palëve në konflikt 

(veçanërisht grupeve joqeveritare të armatosura) dhe zëvendësimi i terrenit 

politik me atë ekonomik, në të cilin të gjithë ata operojnë në mënyrë virtuale, 

rezulton me bindjen se edhe procesi edhe rezultatet e përpjekjeve për 

angazhimin për paqe karakterizohen (infektohen) me mosbesim. Historia 

është përplot me ngjarje të përpjekjeve të jashtëzakonshme të vendosjes së 

paqes, të cilat megjithatë u nënçmuan prej palëve të brendshme ose të 

jashtme të konfliktit. Duke i pasur parasysh sfidat e jashtëzakonshme për 

ndërtimin e paqes, gjatë ose pas konfliktit të dhunshëm, kapaciteti që të 

parashikohet dhe të parandalohet një konflikt, në fakt është sfidues. 

Parandalimi i konflikteve, si rezultat i aktiviteteve të organizuara të 

dedikuara për ruajtjen ose konsolidimin e paqes, shënon kalimin nga 

paradigma realiste, të cilën e theksonte politika ndërkombëtare me 

menaxhimin me kriza (shih citatin e mësipërm të ish-Sekretarit të Shtetit të 

Amerikës, Henri Kisinxher), deri në qasjen praktike me nuanca, e cila së 

paku kërkon parashikimin e dhunës ose përshkallëzimin masiv të dhunës, 

ndërsa në disa raste kërkon të shkohet edhe më larg deri në zbulimin e 

rrënjëve të dhunës, para se të shpërthejë ajo. 

57


58 

2. Menaxhimi me kriza kundrejt parandalimit 

të konflikteve 

Para shpërthimit të luftës në Lindjen e Afërt, në tetor të vitit 1973, Egjipti 

dhe Shtetet e Bashkuara nuk kishin marrëdhënie zyrtare. Megjithatë, Egjipti 

bënte përpjekje që t’i detyrojë SHBA-të ta luajnë rolin e ndërmjetësuesit në 

marrëveshjen paqësore. Në takime të fshehta, përmes kanaleve sekrete, në 

muajin shkurt dhe maj, të vitit 1973, këshilltari amerikan për Siguri 

Kombëtare, Henri Kisinxher i dha sinjale homologut të tij nga Egjipti, Hafiz 

Ismail-it se, “Shtetet e Bashkuara, për fat të keq, nuk mund të bëjnë asgjë 

meqë (Egjipti) ishte pala humbëse, ndërsa Izraeli e ruajti superioritetin e tij 

(el-Sadat, 1977:238).v 

Sadati e riorientoi politikën e jashtme të Egjiptit, jashtë sferës sovjetike, 

duke iu afruar SHBA-ve, i bindur se vetëm SHBA-të do të mund të 

përmbushnin tre qëllime: 

1. t’i sillnin kreatorët izraelitë për të marrë vendime në tryezën e 

paqes; 

2. të arrinin marrëveshje “tokë për paqe" me të cilën Izraeli do t’i 

kthente territoret arabe që i okupoi gjatë luftës së Lindjes të 

Afërt, në qershor të vitit 1967; dhe 

3. si rrjedhojë kryesore e dy të parave, ta pengonin luftën e 

mëtutjeshme në rajon. 

Por, Kisinxheri ishte i zhytur thellë në presupozimin se iniciativat 

diplomatike amerikane në Lindjen e Afërt më së miri mund të kontrollohen 

nëse palët ballafaqohen me krizë të drejtpërdrejtë ose reale. Kështu, ai në 

mënyrë virtuale i bindi se lufta e katërt rajonale (lufta në tetor të vitit 1973) 

do të zhvillohej në Lindjen e Afërt. 15 Gjatë kërkimeve të tij për “balancë” 

15 Luftërat rajonale në Lindjen e Afërt në epokën pas Luftës së Dytë Botërore është 

lufta ndërmjet forcave nacionaliste arabe dhe herreje në Palestinë, nën mandatin 

Britanik (1945-1948), që shpinte drejt luftës ndërmjet shtetit të Izraelit dhe shteteve 

tjera Arabe përreth (1948), Lufta e Suezit në vitin 1956, lufta në vitin 1967 (Izraeli, 

Egjipti, Jordani Siria), Lufta në vitin 1973 (Siria, Egjipti,Izraeli), lufta qytetare në 

Liban (1975-1991), Invazioni i Izraelit ndaj Libanit (1982). Me këto u ndërlidhën 

edhe konflikte të tjera në mesin e të cilave edhe kryengritjet palestineze, në vitin 

1987-1993 dhe 2001, konfliktet ndërmjet PLO dhe Jordanit, ndërmjet PLO dhe


mund të konstatohet se qëllimet e Kisinxherit nuk ishin që të parandalohej 

lufta në vitin 1973 (që e befasoi Kisinxherin, edhe pse ai e kishte dëgjuar 

Sadatit se si haptas paralajmëronte gjatë tre viteve të kaluara). Diplomacia e 

tij, në fillim të shpërthimit të konfliktit, ishte sidomos e shqetësuar se si do të 

ndikonte fillimi i dhunës mbi qëllimet e mëtutjeshme strategjike amerikane 

në Lindjen e Afërt. (Kisinxher 1982). 

Kisinxheri praktikisht operonte sipas logjikës së menaxhimit me kriza. 

Parandalimi i krizave dhe luftërave ndërkombëtare operon sipas një logjike 

krejtësisht të ndryshme dhe për t’u kuptuar se si parandalimi i konflikteve 

është sfidë konceptuale për menaxhmentin e krizës, medoemos duhet të 

kuptohen që të dyja bashkë. 

Diplomacia energjike e Kisinxherit pas asaj lufte, ishte brilante dhe 

strategjike, në raport me interesat amerikane, meqë ai ato i mbronte 

veçanërisht në kontekstin e margjinalizimit të mbështetjes sovjetike për 

nacionalizmin arab. Krahas kësaj, ky ishte një produkt i presupozimit 

origjinal: nuk kishte vizion për rend të ri rajonal ose për iniciativa të 

përgjakshme. Edhe ai vet ishte në rolin e “shatl diplomatit”, duke arritur 

vetëm përshtatje të vogla territoriale për Sirinë dhe Egjiptin dhe jo paqe të 

plotë për Izraelin, Sirinë ose Egjiptin. Në mënyrë legjitime mund të 

polemizohet se ofensiva ushtarake egjiptiane – pavarësisht kostos - ishte 

pararojë e domosdoshme për lëvizjen e mëvonshme diplomatike dhe se kjo 

në masë të konsiderueshme e modifikoi vlerësimin amerikan dhe izraelit për 

Sadatin, si lider dhe burrështetas. Por, cili ishte çmimi? Siria dhe Izraeli nuk 

do t’i pranojnë seriozisht bisedimet paqësore thuaja se edhe dy dekada, 

përderisa nuk ballafaqohen me dy luftëra rajonale (Luftën Civile Libaneze 

dhe me krizën në Gjirin Persik). Sadati medoemos duhej të priste derisa 

administrata e ardhshme amerikane e Presidentit Karter ta sillte Egjiptin dhe 

Izraelin në marrëveshje të plotë paqësore, e cila me sukses i pengoi luftërat e 

ardhshme egjiptiane-izraelite. Dimensionet e tjera të konfliktit rajonal 

mbetën të pandryshuara meqë dispozitat e Marrëveshjes së Kemp Dejvidit 

për gjetjen e esencës së konfliktit palestinezo-izraelit mbetën të pa 

implementuara. 

Luftërat e shumta të brendshme, që u zhvilluan gjatë kohës dhe 

veçanërisht pas Lutës së Ftohtë, me katastrofat e tyre të njëpasnjëshme 

humanitare, dhunë gjenocide, me refugjatë ndërkufitarë me numër masiv dhe 

Sirisë, konfrontimet ndërmjet Izraelit dhe Hezbollahut në Liban në vitin 1996 dhe 

2006. 

59


me kërcënime të tjera, si kolaps shtetëror, theksin e vënë mbi konceptin e ri 

të parandalimit, i cili zbuloi disa dobësi të qasjes klasike. 

Premisat, të cilat e përkufizojnë parandalimin e konflikteve, si praktikë me 

orientim paqësor, janë mjaftë të qarta: përpjekjet nga palët në konflikt ose 

nga ndërmjetësuesit e palës së tretë për t’u siguruar se dhuna e pritshme ose 

e mundshme nuk do të shpërthejë. Që të arrihet kjo, duhet të shfrytëzohen 

një sërë instrumentesh: zbulimi dhe paralajmërimi i hershëm i konfliktit të 

drejtpërdrejtë të dhunshëm, analiza e saktë e të dhënave për konfliktin, 

mobilizimi i vullnetit politik, pa marrë parasysh forumin (shtete, organizata 

ndërkombëtare, organizata rajonale ose organizata joqeveritare), ndërhyrja 

diplomatike e shpërndarë në mënyrë profesionale, me qëllim që t'u vihet në 

ndihmë palëve në konflikt për të gjetur mjete alternative për arritjen e 

qëllimeve politike dhe shpërndarja e mundshme ushtarake, për sprapsjen e 

fillimit apo përshkallëzimit të konfliktit të armatosur, ose monitorimi i 

lëvizjeve ushtarake dhe shkelja e të drejtave të njeriut, në mesin e 

instrumenteve të tjerë. Risia nuk qëndron në vet instrumentet, por në 

qëllimin e kreatorëve të politikës që t'i shfrytëzojnë ato me kapacitet 

parandalues. 

60 

3. Paraqitja e parandalimit të konflikteve 

Praktika dhe analizimi i parandalimit të konflikteve mori hov të madh në 

dekadat e fundit. Këshilli për marrëdhënie me jashtë e formoi “Qendrën për 

Aksion Preventiv" dhe Komisionin e Korporatës Karnexhi për Parandalimin 

e Konflikteve, dhe i bashkoi hulumtuesit e praktikuesit dhe tërë spektrin 

politik global dhe filloi të promovojë një reflektim të ri, përmes ligjëratave, 

hulumtimeve dhe diplomacisë, të gjitha të mbështetura në presupozimin se 

konflikti me të vërtetë mund të pengohet. Organizata për Siguri dhe 

Bashkëpunim në Evropë e formoi Qendrën për Parandalimin e Konflikteve. 

Agjencitë qeveritare kombëtare, organizatat multilaterale dhe organizatat e 

shoqërisë civile, gradualisht “e orientuan” konceptin e parandalimit të 

konflikteve, sipas retorikës dhe praktikës së tyre. Akademitë diplomatike dhe 

arsimimi diplomatik për çështje ndërkombëtare filluan ta theksojnë dhe të 

ligjërojnë për parandalimin e konflikteve, duke e plotësuar qasjen klasike me 

analizimin e ngjarjeve historike që kanë të bëjnë me menaxhimin e krizave. 

Bashkësia ndërkombëtare OKB, NATO, BE dhe organizatat e tjera 

kooperative ndërkombëtare-në dy dekadat e fundit, dëshmuan se mossuksesi 

që të parashikohen dhe parandalohen luftërat rajonale dhe të brendshme e


vuri në pikëpyetje vetë arsyen e ekzistimit të tyre dhe proceset me të cilat ato 

e krijojnë politikën. Në numrin më të madh të rasteve jashtëzakonisht të 

këqija, përfshirë edhe Ruandën në pragun e gjenocidit dhe Bosnjën e 

Hercegovinën pas shpërbërjes së Jugosllavisë, instrumentet ekzistuese të 

bashkësisë ndërkombëtare, në mesin e të cilave edhe shpërndarja e 

paqeruajtësve të armatosur me mandate humanitare, niveli i lart i kontaktgrupeve 

diplomatike të autorizuara për hartimin e marrëveshjeve, të cilat ua 

propozuan palëve të konfrontuara, thjesht nuk u përputhën ashtu siç duhej 

gjatë këtyre konflikteve për shkak të shkallës së vuajtjeve njerëzore, të cilat i 

shkaktuan ato. Pas këtyre mossukseseve, historia do të përsëritet në rajone 

tjera të botës, përfshirë edhe ato në Republikën Demokratike të Kongos, 

Ugandë dhe në vende të tjera. Pikërisht, këta anëtarë të bashkësisë 

ndërkombëtare i filluan bisedimet nga aspekti i nevojës që të përforcohet 

kapaciteti për “paralajmërimin e hershëm” të konfliktit të dhunshëm, i cili – 

shpreson – se do ta zgjojë vullnetin politik edhe të liderëve kombëtarë dhe 

ndërkombëtarë, të cilët pastaj do të mund t'i mobilizojnë resurset diplomatike 

dhe ushtarake për të bërë ndryshime qysh në fazën e hershme; ose konflikti 

tërësisht të pengohet apo të parandalohet përshkallëzimi i tij i mëtutjeshëm. 

4. Evoluimi konceptual i parandalimit të 


Parandalimi i konfliktit të dhunshëm tanimë një kohë të gjatë është nën 

përkujdesjen e liderëve, shteteve, aleancave dhe organizatave 

ndërkombëtare, mbase edhe aq gjatë saqë disa ndoshta e zgjodhën konfliktin 

e dhunshëm si instrument politik. Në historinë e re bashkëkohore, 

parandalimi i konflikteve është proklamuar si aspiratë e bashkëpunimit 

ndërkombëtar. Karta e OKB-së, në preambulën e saj fokusohet në 

parandalimin e luftës, si një nga qëllimet kryesore të OKB-së që nga formimi 

i saj. Për shkak të pat pozicionit, gjatë periudhës së Luftës së Ftohtë, dhe 

premisës se luftërat por edhe konfliktet e brendshme dhe rajonale kanë qenë 

alternativë (zëvendësim) për rivalitetin amerikano-sovjetik, parandalimi i 

konflikteve nuk është praktikuar aq shumë, madje as nga OKB-ja si 

organizatë më e rëndësishme dhe legjitime ndërkombëtare, e cila i 

përkushtohet paqes, sigurisë dhe zhvillimit ndërkombëtar. 

61


62 

4.1. Baza e Kartës së OKB-së për aksion parandalues 

Karta e OKB-së përmban një numër të madh nenesh për praktikimin e 

parandalimit të konflikteve. Për shembull, Neni 34, Kreu VI “Zgjidhja 

paqësore e kontesteve”, Këshillit të Sigurisë së OKB-së i mundëson 

shqyrtimin e çdo kontesti ose situate që do të mund të çojë deri në 

mosmarrëveshje ndërkombëtare ose që mund të shndërrohet në kontest, në 

mënyrë që të konstatojë nëse vazhdimi i atij kontesti ose i asaj situate do të 

mund ta rrezikojë ruajtjen e paqes dhe sigurisë ndërkombëtare. Neni 35 e 

autorizon Këshillin e Sigurisë që t’i kushtojë vëmendje cilësdo qoftë palë në 

kontest që kontestin ta zgjidhin me mjete paqësore, po qe se vazhdimi i tij do 

ta rrezikonte paqen ndërkombëtare. Në Kreun VII, “Veprime në rast të 

kërcënimit ndaj paqes, çrregullimit të paqes dhe akteve të agresionit”, Neni 

39 e thekson aksionin e Këshillit të Sigurisë së OKB-së “që të ruhet apo 

rivendoset paqja dhe siguria ndërkombëtare.” Neni 40, Këshillit të Sigurisë 

të OKB-së i jep autorizime të kërkojë prej palëve që të ndërmarrin masa të 

përkohshme (si ndërprerjen e zjarrit, shpërndarjen e sërishme etj.) në vigjilje 

të zgjidhjes së konfliktit. Neni 43 i obligon të gjithë anëtarët e OKB-së që 

Këshillit të Sigurisë, me kërkesën e tij dhe në përputhje me marrëveshje të 

veçantë ose të veçanta, t’i vënë në dispozicion forca të armatosura të 

nevojshme për ruajtjen e paqes dhe sigurisë ndërkombëtare. Me Nenin 50, 

përcaktohet “nëse Këshilli i Sigurisë ndërmerr masa parandaluese ose të 

dhunshme kundër cilitdo qoftë shtet, çdo shtet, pa marrë parasysh se a është 

anëtar i Kombeve të Bashkuara, ose jo, ndërkaq i cili do të ballafaqohet me 

probleme të veçanta ekonomike, të cilat janë shfaqur për shkak të zbatimit të 

atyre masave, ka të drejtë të këshillohet me Këshillin e Sigurisë në lidhje me 

zgjidhjen e këtyre problemeve". Neni 99 e autorizon Sekretarin e 

Përgjithshëm që t’i sugjerojë Këshillit të Sigurisë "t'i kushtojë vëmendje 

secilës çështje, e cila sipas mendimit të tij mund ta rrezikojë ruajtjen e paqes 

dhe sigurisë ndërkombëtare”. Edhe përkundër aspekteve të shumta 

parandaluese të Kartës, sistemi i OKB-së në tërësi dhe bashkësia 

ndërkombëtare qëndruan të palëkundur sa i përket përdorimit të masave të 

tjera, përkatësisht reaksioneve.


4.2. Kalimi nga reaksioni në parandalim 

Ekzistonte ndjenjë e fuqishme se konfliktet e këtilla, lufta të dhunshme të 

brendshme dhe rajonale, në epokën pas Luftës së Ftohtë, në masë të 

konsiderueshme do të mund të reduktoheshin apo tërësisht të ndërpriteshin 

nëse kultura e parandalimit mbisundonte mbi praktikat (që kishin rrënjë të 

thella), e fuqive të mëdha dhe të mesme, që ndaj konflikteve të reagonin 

vetëm konform interesave të tyre politike. Tani është e mundshme që të 

krahasohet kostoja reale e operacioneve paqësore reaktive dhe e ndërhyrjeve 

humanitare me koston e parashikuar të aksionit parandalues: p.sh. analiza e 

Komisionit Karnexhi konstatoi se janë shpenzuar 200 miliardë dollarë gjatë 

ndërhyrjeve në vitet e '90-ta në Bosnjë, Somali, Ruandë, Haiti, El Salvador, 

Kamboxhë dhe në luftën e Gjirit Persik, ndërkaq një buxhet më i vogël 

komparativ, prej 70 miliardë dollarësh, do të mjaftonte që të implementohej 

strategjia e parandalimit në të gjitha këto raste. 16 Përderisa konkluzionet dhe 

argumentet e këtilla përfshijnë analizë kundër faktike, mundësitë të cilat ata i 

iniciojnë janë intriguese për kreatorët e politikës dhe për teoricienët e 

shqetësuar për shkak të shpenzimeve humanitare, politike dhe ekonomike të 

cilat rriten çdo ditë në konfliktet e dhunshme. 

Ekzistojnë disa udhërrëfyes të rëndësishëm konceptual në zhvillimin e 

praktikës së fuqishme dhe gjithëpërfshirëse për zgjidhjen e konfliktit 

ndërkombëtar që përfshijnë parandalimin e konfliktit. Në vitet e ’80-ta, në 

vitet e errëta të Luftës së Ftohtë, ndërhyrje të shumta ndërkombëtare, si ato 

në Namibi dhe Kamboxhë, krijonin precedent të ri për ruajtjen më holistike 

dhe multidisiplinare të ruajtjes së paqes, të cilat i kombinuan forcat 

ushtarake dhe ndihmën humanitare për ta theksuar sundimin e drejtësisë dhe 

pajtimin post-konfliktuoz. Këto ndërhyrje, sikurse edhe një numër i madh i 

ndërhyrjeve në të kaluarën, u bën pas dhunës dhe para përfundimit të 

marrëveshjes së plotë për paqe. Mënyra e ndërhyrjes edhe më tutje ishte 

"reaksion në vend të parandalimit". 

Krahas kësaj, panorama e konflikteve globale filloi të ndryshohet në 

mënyrë shqetësuese. Koncepti i parandalimit të konflikteve fitoi në peshë 

meqë fotografia e luftërave të brendshme, rajonale dhe ndërkombëtare u rrit 

pas përfundimit të Luftës së Ftohtë. Të gjitha konfliktet e trashëguara nga 

16 Raporti i Sekretarit të Përgjithshëm të Kombeve të Bashkuara për parandalimin e 

konfliktit të armatosur, A/55/985, C2001/574, 7 qershor 2001. 

63


Lufta e Ftohtë nuk u zgjodhën vetvetiu pas përfundimit të Luftës së Ftohtë. 

Një sërë luftërash tronditëse, të dhunshme të brendshme dhe ndërkombëtare 

u iniciuan dhe u drejtuan kinse për çështje të identitetit etnik dhe religjioz, në 

mesin e kauzave të tjera jo ideologjike. Këto konflikte shpesh herë krijonin 

kriza masive humanitare, ndërkaq civilët nuk paraqisnin më "dëm kolateral" 

por qëllime direkte. Palët e përfshira në luftë - pa dallim të aktorëve 

shtetërorë ose jo shtetërorë - shpesh herë rebeloheshin, ishin rezistues në 

negociata, me prirje për të mos e respektuar ndërprerjen e luftës dhe të 

përkushtuar ndaj dhunës. Udhëheqja ndërkombëtare dhe opinioni publik 

ndërkombëtar filluan të mbështesin aksione më të fuqishme, si përgjigje ndaj 

kësaj situate. Kjo, në asnjë vend nuk u simbolizua në mënyrë më të fuqishme 

sesa në bashkëpunimin e jashtëzakonshëm në kuadër të Këshillit të Sigurisë 

së OKB-së, që filloi në vitet e hershme të ’90-ta. 

64 

4.3. Samiti i Këshillit të Sigurisë dhe Agjenda për Paqe 

Si përgjigje të invazionit të Irakut ndaj Kuvajtit, në vitin 1990, Këshilli i 

Sigurisë pranë OKB-së, unanimisht e autorizoi koalicionin ushtarak 

ndërkombëtar, të cilit i paraprinte SHBA-ja, për ta sprapsur okupimin 

irakian. Meqë Lufta e Ftohtë mori fund, Këshilli i Sigurisë i OKB-së, për 

herë të parë në historinë e tij, më 31 janar të vitit 1992, u takua në Samitin e 

shefave të shteteve dhe qeverive. Njëri nga rezultatet e Samitit ishte se 

Këshilli i Sigurisë parashikoi marrjen e më tepër aksioneve për parandalimin 

dhe zgjidhjen e konfliktit. Këshilli e ngarkoi me detyrë Sekretarin e 

Përgjithshëm të OKB-së që të paraqes raporte për mënyrat se si të 

përforcohet kapaciteti i Kombeve të Bashkuara për “diplomaci parandaluese, 

për vendosjen e paqes dhe ruajtjen e paqes.” 17 Ata vunë në pah se "analiza 

dhe rekomandimet e tij mund ta përfshijnë rolin e Kombeve të Bashkuara në 

drejtim të identifikimit të krizave potenciale dhe rajoneve jo stabile...” – 

referencë e nevojës për zbulimin dhe paralajmërimin e hershëm të 

konflikteve potenciale. 18 

Kështu, njëri nga udhërrëfyesit konceptual më kritik bashkëkohor ishte 

publikimi i Agjendës për Paqe: diplomacia preventive, vendosja e paqes dhe 

17 Vërejtja e kryetarit të Këshillit të Sigurisë, Sesioni 3046 i Këshillit të Sigurisë 

pranë OKB-së, C/23500, 31 janar 1992. 

18 Po aty, fq. 3.


ruajtja e paqes, e Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së, Butros Butros Gali, 

e botuar pesë muaj pas Samitit të Këshillit të Sigurisë. 19 

Në raportin e tij, Sekretari i Përgjithshëm nënvizoi se qëllimet e OKB-së 

medoemos duhet të jenë: 

- “identifikimi në fazën sa më të hershme i situatave të cilat do të mund 

të prodhonin konflikt dhe përmes diplomacisë të bëhen përpjekje për 

shmangien e burimeve të rrezikut para se ato të rezultojnë me dhunë”; 

- atje ku do të shpërthejë konflikti, të fillohet me vendosjen e paqes, e 

cila e ka për qëllim t’i zgjidhë çështjet që shpijnë në konflikt; 

- përmes mbrojtjes së paqes të punohet në drejtim të ruajtjes së paqes, 

pa dallim se sa është e brishtë, atje ku luftërat janë ndërprerë, të 

ndihmohet në implementimin e marrëveshjeve të arritura nga ana e 

ndërmjetësuesve; 

- gatishmëria që të ndihmohet në ndërtimin e paqes në kontestet e saj të 

ndryshme; ndërtimi i sërishëm i institucioneve dhe infrastrukturës së 

kombeve të shpërndarë nga lufta civile dhe fatkeqësitë; dhe ndërtimi i 

lidhjeve në dobi të ndërsjellë të paqes, mes kombeve të cilët 

paraprakisht kanë qenë në luftë; 

- në aspekt më të gjerë, të shqyrtohen shkaqet më elementare të 

konfliktit; shkaqet ekonomike, sociale dhe politike... 20 

Agjenda vendosi koncept multidimensional të parandalimit të konfliktit, i 

cili përfshin: 1) “diplomaci për relaksimin e tensioneve para se të rezultojnë 

me konflikt", 2) represion i drejtpërdrejt i konfliktit në fazën e tij të hershme, 

dhe 3) parandalimi i shfaqjes së sërishme ose kthimi i konfliktit të pezulluar. 

Që të tre dimensionet kanë qenë dhe vazhdojnë të jenë dimensione të 

vlefshme dhe të ndërlidhura të aksionit ndërkombëtar për pengimin e një 

konflikti edhe pse këto dallojnë, për sa i përket kohës së aksionit të këtillë 

dhe instrumenteve e politikave që do të shfrytëzohen në çdo fazë. 

Në formën e saj më të qartë, parandalimi i konfliktit përfshin aksion që 

ndërmerret para konfliktit eventual. Megjithatë, në praktikë, konfliktet janë 

19 Butros Butros Gali, Agjenda për Paqe: diplomaci preventive, vendosja e paqes 

dhe ruajtja e paqes, raporti i Sekretarit të Përgjithshëm konform deklaratës në 

Samitin e Këshillit të Sigurisë të mbajtur më 31 janar 1992, A/47/277, C/24111, 17 

qershor 1992. 

20 Butros Butros Gali, Agjenda për Paqe, paragrafi 15. 

65


dinamike dhe mund t’i tejkalojnë madje edhe qëllimet më të mira të 

praktikave parandaluese. Kështu, theks i aksionit të hershëm, pas shpërthimit 

të dhunës dhe parandalimit të kthimit të mëtutjeshëm, janë plotësimet e 

domosdoshme të përkufizimit të mirëfilltë. 

Instrumentet për realizimin e këtillë u përsëritën nga ana e Sekretarit të 

Përgjithshëm të OKB-së, duke përfshirë përdorimin e: 

Misionit diplomatik të Sekretarit të Përgjithshëm, personelit të lartë ose 

organizatave rajonale. Kjo diplomaci parandaluese, sipas nevojave, do të 

shfrytëzonte: 

66 

• masa për ndërtimin e mirëbesimit; 

• misione për gjetjen e fakteve nga organet kryesore të OKB-së; 

• rrjete për paralajmërimin e hershëm, të cilat i shfrytëzojnë agjencitë 

e specializuara të OKB-së, në territorin e rajoneve në konflikt, si dhe 

njohuritë e organizatave rajonale; 

• shpërndarje ushtarake parandaluese, të cilat do ta sprapsnin agresorin 

apo do t’i reduktonin tensionet mes palëve potenciale të brendshme 

ose ndërkombëtare të konfliktit; 

• krijimin e zonave të demilitarizuara sidomos në kufijtë e 

përbashkët. 21 

Relevanca e Agjendës për Paqe, nga viti 1992, vazhdoi të jetë në 

përputhje eksplicite me kërkesat e Kartës së OKB-së, Neni 2 (7) duke e 

njohur juridiksionin vendas të shteteve dhe duke ndaluar ndërhyrje 

ndërkombëtare pa pëlqimin e shtetit. Përderisa, Kreu VII i Kartës së OKB-së 

që moti i kishte përcaktuar rrethanat sipas të cilave dispozitat e juridiksionit 

vendas të Nenit 2 (7) më nuk zbatohen, Agjenda, edhe më tutje vazhdoi të 

jetë e vëmendshme. 

Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së bindshëm rekomandoi që aspektet, një 

kohë të gjatë të papërmbushura, të sistemit ndërkombëtar për menaxhimin 

me konflikte të përforcohen dhe apeloi për negociata për marrëveshjet nga 

Neni 43 të Kartës së OKB-së, të cilët u iniciuan dhe u dedikuan që t’i vënë 

në dispozicion ad hoc forcat e armatosura dhe forcat ushtarake në 

dispozicion të përhershëm të OKB-së. Nëse Këshilli i Sigurisë është ai i cili 

do t’i autorizojë shpërndarjet e këtilla, në rast të konfliktit të armatosur të 

21 Agjenda për Paqe, paragrafi 23-33


drejtpërdrejt, Këshilli i Sigurisë i OKB-së, propozoi që njësitë të vihen nën 

komandën e drejtpërdrejt të Sekretarit të Përgjithshëm. 22 Shpërndarjet e 

këtilla për “zbatimin e paqes” do të ishin më të dobishme gjatë parandalimit 

të mirëfilltë dhe sprapsjes së dhunës, por gjithashtu edhe për rivendosjen e 

respektimit të ndërprerjes së zjarrit, si dhe për pengimin e shfaqjes së 

serishme të dhunës së shtuar. Për shkaqe të ndryshme, përfshirë këtu edhe 

dinamikën strukturore të anëtarëve të Këshillit të Sigurisë të OKB-së – e cila 

e pasqyronte balancën e fuqisë globale, në fillim të Luftës së Dytë Botërore - 

shumica e shteteve kishin për qëllim të jenë të rezervuara në lidhje me disa 

koncepte të Agjendës. Kjo kishte tendencë ta rrënonte kapacitetin 

parandalues të OKB-së, si organizatë e sigurisë kolektive globale. Gjithsesi, 

më me rëndësi është se cilido qoftë konflikt, i cili përfshin një anëtar të 

përhershëm të Këshillit të Sigurisë të OKB-së, madje edhe aleat të afërt, do 

të jetë i aftë që t’u shmanget mekanizmave parandalues të OKB-së. 

Agjenda për Paqe, parashikon koncept më novator të ndërlidhur me 

parandalimin e shfaqjes së sërishme të konfliktit: “ndërtimin post 

konfliktuoz të paqes”, i cili do të përfshinte aktivitete të ndryshme siç janë: 

demontimin e minave, demobilizimin, çarmatimin dhe riintegrimin deri në 

mbështetjen e formimit të strukturave demokratike qeverisëse të shtetit post 

konfliktuoz. 

5. Panorama pas Luftës së Ftohtë: Mossuksesi i 

parandalimit 

Natyrisht se pas publikimit të Agjendës për Paqe gjendja në botë nuk 

mbeti statike. Shtetet, organizatat rajonale dhe sidomos organizatat 

ndërkombëtare si OKB-ja, vazhduan ta zhvillojnë praktikën e diplomacisë 

parandaluese. Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së e formoi Departamentin e ri 

për çështje politike, pjesërisht që të sigurojë paralajmërim të hershëm të 

konflikteve të mundshëm, rekomandime politike për OKB-në dhe aksion 

parandalues ndërkombëtar, si dhe analizë të opsioneve për aksione të 

konflikteve në vijim. 

Luftërat, ndërhyrjet dhe leksionet e mësuara shkencore nga konfliktet në 

Angolë, Somali, Haiti dhe ish-Jugosllavi, dhe sidomos nga lufta në Bosnjë e 

Hercegovinë dhe gjenocidi në Ruandë, në vitin 1994, në mesin e konflikteve 

të tjerë, Sekretarin e Përgjithshëm e nxitën të mendojë për kapacitetin e 

22 Agjenda për Paqe, paragrafi 44 

67


zgjidhjes së konflikteve në bashkësinë ndërkombëtare. Në janar të vitit 1995, 

Sekretari i Përgjithshëm Butros-Gali, e botoi Shtojcën e Agjendës për 

Paqe. 23 Ndër problemet, të cilat ai i detektoi ishte mungesa e personelit të 

lartë diplomatikë të OKB-së, të aftësuar për realizimin e misioneve 

parandaluese diplomatike ose të misioneve për vendosjen e paqes dhe 

vështirësitë rreth financimit të misioneve parandaluese diplomatike. 24 Ai e 

vuri në pah mungesën permanente të aksesit të OKB-së deri te forcat e 

shpërndara: asnjëra nga 19-të vendet, të cilat kishin njësi në “stend baj”, nuk 

u pajtua që t’i shpërndajë në misionin UNAMIR në Ruandë, kur Këshilli i 

Sigurisë aprovoi zgjerimin e UNAMIR-it derisa gjenocidi ishte në vijim, në 

muajin maj të vitit 1994. 25 Gjithsesi, kjo ndodhi në fillim të ngjarjeve 

traumatike, të cilat e kapluan ndërhyrjen e OKB-së/SHBA-ve në Somali. 

Gjenocidi në Ruandë ndodhi pas një procesi paqësor, dhe në praninë e 

Misionit të OKB-së. Në mënyra të ndryshme, Ruanda ishte rast i 

mossuksesit kumulativ të parandalimit të konflikteve: madje edhe me 

informatat e zbulimit, të pranuara me kohë, për dhunë gjenocidi të 

mundshëm dhe me mision paqeruajtës ndërkombëtar në terren, një grup i 

vogël liderësh ishte i aftë që me sukses ta paralizojë Këshillin e Sigurisë dhe 

aq më keq ta mohojnë atë që ndodhte, me mungesë vullneti për të ndërmarrë 

aksion, i cili do ta pengonte gjenocidin. Komandanti i forcave, gjenerali 

Romero Daler, me telegramin e tij, të datës 11 janar të vitit 1994, e 

paralajmëroi Departamentin për Operacione Paqeruajtëse të OKB-së për 

fushatën “shfarosëse” kundër tutsve ruandez. Siç dihet, Departamenti për 

Operacione Paqeruajtëse i OKB-së e refuzoi gjeneralin Deler, duke i injoruar 

edhe paralajmërimet dhe duke i refuzuar kërkesat e tij për dhënien e lejes që 

të ndërmerr aksion energjik për t’i ndërprerë përplasjet e armatosura, në të 

cilat do të ndodh gjenocidi. Shkallën e dhunës në Ruandë e vë në dukje fakti 

se madje edhe përpjekjet e shëndosha dhe permanente për zgjidhjen e 

konfliktit-me qëllim që të pengohet përshkallëzimi i dhunës, nëse jo 

shpërthimi i tij fillestar-tërësisht mund të dështojnë, po qe se paqeruajtësit 

dhe ndërmjetësuesit nuk koordinohen dhe nëse ju mungon vullneti politik 

23 Butros Butros Gali, Shtojca e Agjendës për Paqe: referat për pozitën e Sekretarit 

të Përgjithshëm me rastin e 50-vjetorit të Kombeve të Bashkuara, Raporti i 

Sekretarit të Përgjithshëm për punën e Organizatës, A/50/60, C/1995/1, 25 janar 

1995. 

24 Butros Butros Gali, Shtojca e Agjendës për Paqe, paragrafi 28-32. 

25 Butros Butros Gali, Shtojca e Agjendës për Paqe, paragrafi 43 

68


për t’u ballafaquar me rezultatet e papritura nga puna e tyre dhe nëse palët në 

konflikt konceptojnë vlerë më të madhe në luftë sesa në zgjidhjen paqësore. 

Edhe pse analiza e plotë për mossukseset e bashkësisë ndërkombëtare në 

Ruandë është jashtë sferës së këtij kapitulli, me rëndësi është të nënvizohet 

se bashkësia ndërkombëtare me të vërtetë ishte e involvual në Ruandë para 

gjenocidit. Lufta para gjenocidit në Ruandë i kishte rrënjët shumë dekada 

para ngjarjeve të vitit 1994, dhe filloi me sulmin e Ruandës prej forcave të 

Frontit Patriotik të Ruandës (FPR) nga Uganda, në tetor të vitit 1990. Gjatë 

analizës së tmerrit të gjenocidit shpesh bëhen shkarje, thuaja se menjëherë 

pas sulmit të FPR-së në vitin 1990, përpjekjet ndërmjetësuese formale dhe 

joformale u iniciuan nga Belgjika, Zairi, Tanzania, Uganda, OKB-ja, 

Organizata e Unionit Afrikan dhe nga Organizata të tjera rajonale, si Unioni 

Ekonomik dhe vendet e rajonit të Liqeneve të Mëdha. Sipas studimit të 

detajuar të Brus Xhonsit, në lidhje me këtë proces paqeruajtës, “këto 

përpjekje nuk u krijuan enkas për parandalimin e gjenocidit por ato u krijuan 

që të pengohet përshkallëzimi i konfliktit dhe të vendosen themelet e paqes". 

(Jones, 2001). Marrëveshjet për ndërprerjen e zjarrit u nënshkruan në muajin 

mars të vitit 1991, në shtator të vitit 1991 dhe më 12 korrik të vitit 1992, 

mirëpo asnjëherë nuk u respektuan. 

Qeveria e Ruandës dhe FPR-ja, në qershor të vitit 1992, më në fund 

filluan me negociata gjithëpërfshirëse paqësore, të lehtësuara me shkathtësi 

nga Tanzania, me pjesëmarrjen dhe mbështetjen e një numri të madh të 

vendeve fqinje, si dhe SHBA-së, Francës, Belgjikës, Gjermanisë, 

Organizatave të Unionit Afrikan dhe OKB-së. Përpjekjet ndërmjetësuese 

zyrtare u plotësuan me diplomaci të shkallës së dytë, duke i përfshirë edhe 

përpjekjet e diplomatit special të nominuar nga Papa i Vatikanit. Përpjekjet 

paqësore kulmin e arritën me Marrëveshjet-Arusha, të firmosura më 4 gusht 

të viti 1993. Megjithatë, pa dallim se sa i shkathët ishte ndërmjetësimi për 

proceset paqeruajtëse, pa dallim se sa gjithëpërfshirëse ishin Marrëveshjet– 

Arusha, asnjëra nuk ishte e suksesshme në drejtim të ndërprerjes së luftës që 

zhvillohej mes FPR-së dhe Qeverisë së Ruandës. Mbi të gjitha, parandalimi 

dhe masat për ruajtjen e paqes që u ndërmorën, si rezultat i procesit paqësor, 

përfshirë edhe shpërndarjen e misionit UNAMIR-it, siguruan paralajmërim 

të hershëm të gjenocidit vetëm e vetëm që të injorohen në mënyrë efikase 

nga pothuajse të gjithë aktorët e rëndësishëm ndërkombëtarë. Gjenocidi në 

Ruandë sikurse edhe në shumë raste të tjera, në të cilat kishte involvim 

ndërkombëtar, nuk konsiderohen si “mossukses të aksionit parandalues” por 

si “mossukses që të veprohet në mënyrë parandaluese”. (Ackkermann, 

69


1999:25) Kjo, edhe një herë i potencon qëllimet të cilat i parashtruan 

aksionet e involvimit ndërkombëtar që do t’i përcaktonte apo do të duhej t’i 

përcaktonte strategjitë konsekuente. Procesi paqësor-Arusha për Ruandën, si 

gjithëpërfshirës, i strukturuar mirë dhe ashtu siç ishte me qëllim të mirë, 

rezultoi me marrëveshje paqësore, e cila nuk do të implementohet. Ajo, 

asnjëherë nuk u strukturua për ta penguar gjenocidin, në çfarë do qoftë 

mënyre. 

Turpi nga debakli në Ruandë ndoshta na ndihmoi që të kuptojmë se pse 

Sekretari i Përgjithshëm, në vitin 1995, u ngrit mbi detyrat e tij që të 

negociojë për marrëveshjet nga Neni 43 dhe ta përshpejtojë formimin e 

forcave për reagim të shpejtë të OKB-së, të cilat çdoherë do t’i ketë në 

dispozicion Këshilli i Sigurisë kur do të kërkojë ndërhyrjen e tyre në rastet e 

gjendjes së krizës ndërkombëtare. Forcat e tilla do të kishin kapacitet të 

madh për parandalimin e konflikteve në kriza, në të cilat nevojiten forca të 

armatosura, me mandat të gjerë, për t’u parandaluar shpërthimi, 

përshkallëzimi ose ripërtëritja e konfliktit të armatosur. Siç u nënvizua më 

lart, vlen të theksohet se po qe se forcat e këtilla i kishte në dispozicion 

Këshilli i Sigurisë, ai mbase edhe do të pengohej për t'i shpërndarë në 

konflikt, në të cilin anëtarja e përhershme do të ishte palë e drejtpërdrejtë 

apo e tërthortë. Lufta amerikane “Luftë sipas zgjedhjes” në Irak dhe, në 

masë më të vogël, invazioni rus në Gruzi, në muajin gusht të vitit 2008, janë 

dy shembuj të konflikteve, që anëtarja P5 e inicioi në kundërshtim me 

konsensusin ndërkombëtar dhe jashtë kuadrit të organizatave ndërkombëtare 

ose aleancave të themeluara mbrojtëse. Në Shtojcën e Agjendës për Paqe të 

Sekretarit të Përgjithshëm ai nënvizon se në rastet kur vendet-anëtare janë 

palë të një konflikti-ndërshtetëror ose të brendshëm, ato i ngrenë barrierat e 

aktiviteteve parandaluese diplomatike të Sekretariatit. “Është e qartë, 

Kombet e Bashkuara nuk mund t’i imponojnë aktivitetet e tyre parandaluese 

dhe paqësore ndaj vendeve-anëtare, të cilat nuk i duan ato. Juridikisht dhe 

politikisht, kërkesa e tyre, qoftë edhe vetëm pëlqim, për aksion të Kombeve 

të Bashkuara është sine qua non.” 26 

Parandalimi, si koncept operativ, megjithatë do të përsëritet si rezultat i 

mossuksesit të bashkësisë ndërkombëtare, për sa i përket Ruandës, 

veçanërisht në Konferencë komemorative për gjenocidin në Ruandë, në vitin 

2004 dhe në Komisionin ndërkombëtar për ndërhyrje dhe sovranitet 

26 Butros Butros Gali, Shtojca e Agjendës për Paqe, paragrafi 28. 

70


shtetëror, të cilët e identifikuan përgjegjësinë që të pengohet gjenocidi dhe të 

pranohet si pozicion më kritik i bashkësisë ndërkombëtare. 27 

Medoemos duhet të nënvizohet se retrospektiva e bashkësisë 

ndërkombëtare, sa i përket Ruandës, nuk i pengoi luftërat e ardhshme në 

Liberi, kaosin dhe kolapsin në Somali, në Republikën Demokratike të 

Kongos, në Ugandë, mes Izraelit-Hezbollahut, mes Palestinës-Izraelit, në 

Irak, në Çeçeni, në Pakistan, në Afganistan dhe në shumë vende të tjera. 

(Zartman, 2005). Ndërkaq, konsensusi ndërkombëtar për përfundimin e 

Luftës së gjatë në Sudan me SPLM/A, në Sudanin Jugor nuk arriti të 

interpretohet ndryshe përveç se si një përpjekje e dobët për përfundimin e 

luftës në Sudan dhe për përfundimin e gjenocidit të dhunshëm në Darfur. 

Sidoqoftë, mossuksesi i parandalimit dhe pengesat e aksionit, në asnjë 

mënyrë nuk e dobësuan domosdoshmërinë për vënien e theksit global mbi 

parandalimin e konflikteve-si do që të ishte i konceptuar. Në vend të kësaj 

ata e potencuan emergjencën aktuale për ndërtimin e konsensusit 

ndërkombëtar i cili do të ishte i dobishëm për sistemet e parandalimit të 

konflikteve, strategjitë dhe aksionet. 

Përderisa OKB-ja vazhdon të jetë pjesë esenciale e cilës do qoftë qasje 

globale dhe rajonale në parandalimin e konflikteve, përpjekjet për realizimin 

e disa nga rekomandimeve të Butros-Galit dhe inicimi i të tjerave, janë në 

rrjedhë. Nën udhëheqjen e Kofi Anan-it, OKB-ja bëri përmirësime të shumta 

në organizimin dhe punën e vet, me qëllim të zvogëlimit të ngecjeve 

burokratike dhe në drejtim të implementimit të bashkëpunimit ndërmjet 

resorëve dhe ndërmjet agjencive gjatë shërbimit të parandalimit. 28 Anani e 

mori në dorë udhëheqjen e aktiviteteve për parandalimin e konflikteve, për 

shembull, duke u angazhuar personalisht me përpjekje të suksesshme 

afatgjate për të penguar çfarëdo qoftë shpërthimi të dhunës mes Nigerisë dhe 

Kamerunit, para dhe pas vitit 2002, dhe pas kësaj Kamerunit ia dhuroi 

Gadishullin Bakasi, territor i pasur me naftë, për të cilin zhvillohej kontesti. 

OKB-ja, përkrah të gjitha mangësive të veta, është organizatë 

ndërkombëtare. Ajo mund të vazhdojë të ketë rol akoma më të fuqishëm dhe 

27 Akademia Ndërkombëtare për Paqe, dhjetë vjet pas gjenocidit në Ruandë: 

ndërtimi i konsensusit për përgjegjësinë e mbrojtjes, raport i Konferencës 

komemorative për gjenocid në Ruandë, e organizuar bashkërisht nga qeveritë e 

Ruandës dhe Kanadasë, Kombet e Bashkuara, Nju-Jork, 26 mars viti 2004. 

http://www.ipacademy.org/pdfs/10_YEARS_AFTER_GENOCIDE.pdf 

28 Raporti i Sekretarit të Përgjithshëm për parandalimin e konflikteve të armatosura, 

A/55/985, C/2001/574, 7 qershor 2001 

71


më mirë të organizuar në aktivitete parandaluese të të gjitha llojeve. 

(Hampson and Malone, 2002). 

72 

6. Shpërndarja parandaluese 

Nëse çdo gjë shkon në rregull, diplomacia parandaluese me sukses do t’i 

ndërpresë tendencat e përshkallëzimit ndërsa palët do t’i kthejë në rrugën e 

zgjidhjes konstruktive, zgjidhjes kolaborative të divergjencave të tyre 

politike, me mjete që nuk janë të dhunshme. Në raste të shumta, diplomacia 

parandaluese është ndërmarrë në disa nivele njëkohësisht (OKB, organizata 

rajonale dhe shtete) me nivele të ndryshme të koordinimit. Mirëpo, paqja e 

konsoliduar me diplomaci, ndoshta do të duhet të ruhet përmes zbatimit të 

masave, që do të thotë se diplomacia parandaluese mund të kombinohet me 

shpërndarje parandaluese të forcave ushtarake. 

Ekzistojnë dy raste të aksionit parandalues të cilët me sukses e 

kombinojnë aksionin parandalues diplomatik të OKB-së dhe aktorëve të tjerë 

ndërkombëtarë përmes shpërndarjes së misionit parandalues ushtarak 

“Kaskat Blu”. Këto raste e konfirmojnë përkufizimin për aktivitetet e 

parandalimit të konflikteve meqë ato u iniciuan në pritje të përshkallëzimit të 

dhunës. Dy shpërndarje të “mirëfillta” parandaluese janë: MINURCA në 

Republikën e Afrikës Qendrore dhe UNPREDEP në Maqedoni. Elaborimin 

tonë në këtë kapitull e kufizojmë vetëm për MINURCA, meqë në pjesën 

tjetër të librit përpunohet origjina e konfliktit në Maqedoni; inicimi, drejtimi 

dhe përfundimi i misionit të UNPREDEP-it; shkaqet dhe pasojat e konfliktit 

etnik post-UNPREDEPIT-it, që shpërtheu në vitin 2001. Në këtë kapitull, 

duhet të nënvizohet se kontributi i UNPREDEP-it për paqen në Maqedoni u 

konfirmua me dhimbje dy vjet pas përfundimit të papritur të misionit; dhuna 

shpërtheu mes grupit militant në prapavijë i lidhur me Kosovën dhe forcat 

qeveritare maqedonase. Henri Sokalski, diplomat nga Polonia dhe lider i 

UNPREDEP-it, nga viti 1995 deri në vitin 1998, tha se tërheqja e misionit, 

Maqedoninë e la të lëngojë nga infiltrimet nga Kosova dhe se vazhdimi i 

pranisë së tij do u ndihmonte maqedonasve ta shmangin dhunën e 

dhimbshme etnike të vitit 2001.(Sokalski 2003).


6.1. MINURCA dhe Republika Qendrore Afrikane 

Pas shpërthimit të krizës politike në Republikën Qendrore Afrikane 

(RQA) ekzistonte rreziku që ajo të kalojë në konflikt të armatosur me 

përmasa më të gjera me implikime rajonale (RQA kufizohet me Çadin, 

Sudanin, Kamerunin, Kongon dhe RDK). Forcat interafrikane të Republikës 

Qendrore Afrikane (MISAB), u formuan nga presidentët e Gabonit, Burkina 

Fasos, Çadit dhe Malit, në janar të vitit 1997. Që të katër presidentët 

ndihmuan në ndërmjetësimin e ndërprerjes së zjarrit ndërmjet Qeverisë së 

RQA-s dhe grupeve të rebeluara të armatosura, dhe menjëherë pasoi 

marrëveshja e detajizuar e konfliktit (Marrëveshjet-Bangui). Mirëpo, situata 

politike, ushtarake dhe ajo socio-ekonomike vazhduan të jenë të 

paqëndrueshme dhe iu nënshtruan dhunës, edhe pse luftë e tërësishme 

qytetare akoma nuk kishte shpërthyer. Marrëveshjet e njëpasnjëshme për 

ndërprerjen e zjarrit u nënshkruan në qershor dhe korrik të vitit 1997. Në 

gusht të vitit 1997, Presidenti i RQA-s kërkoi që Këshilli i Sigurisë pranë 

OKB-së t’i vë nën kompetencat e veta MISAB, dhe sipas Rezolutave 1125 

dhe 1136 (1997), Këshilli i Sigurisë e autorizoi dhe e propozoi mandatin e 

MISAB, sipas Kreut VII. Para skadimit të autorizimit të Këshillit të Sigurisë 

për MISAB, në janar të vitit 1998, Sekretari i Përgjithshëm kërkoi që 

MISAB të zëvendësohet me operacion paqeruajtës të OKB-së. 29 OKB-ja e 

formoi MINURCA (Mision i OKB-së në Republikën Qendrore Afrikane) me 

Rezolutën 1159 (1998) të 27 marsit të vitit 1998. 

MINURCA nuk shpërndau persona të armatosur me kaska blu në 

Republikën Qendrore Afrikane për të bërë vetëm monitorim pasiv të 

ngjarjeve. Misioni ishte relativisht agresiv në drejtim të pengimit dhe 

“amortizimit të kërcënimeve ndaj sigurisë së vendit”, për këtë nevojitej 

krijimi i një ambienti të qëndrueshëm në mënyrë që të fillonte procesi 

paqësor. Këshilli i Sigurisë, me Rezoluta të njëpasnjëshme-Kreu VII, në 

mënyrë permanente ia vazhdonte mandatin MINURCA-s për vitin e 

ardhshëm, që të inkuadrohet edhe ajo në atë që sot njihet si detyrë për 

ndërtimin e paqes, në përfshirjen e dhënies së ndihmës gjatë zgjedhjeve, 

demobilizimit, çarmatimit dhe rishpërndarjes së mbështetjes të misionit 

politik, në mënyrë që të përfundojë monitorimi dhe të inkurajohet 

29 Raport i Sekretarit të Përgjithshëm konform Rezolutës 1136 (1997), e cila ka të 

bëjë me situatën në Republikën Qendrore Afrikane. C/1998/61, 23 janar, 1998 

73


implementimi i Marrëveshjeve-Bangui. E tërë korniza e këtij operacioni, 

jashtëzakonisht të vogël, mbeti konsistente: dispozita për sigurinë e 

popullatës dhe personelit ndërkombëtar dhe mënyra e atillë e parandalimit të 

konfliktit. MINURCA është e akredituar përmes krijimit të klimës për dialog 

konstruktiv politik në kuadër të RQA-s. Në raportet e veta të njëpasnjëshme, 

Sekretari i Përgjithshëm i konfirmoi aksionet e shumta parandaluese që i 

ndërmori MINURCA, në mesin e të cilave edhe shpërndarjet strategjike rreth 

vendit dhe kryeqytetit, që të pengohen shpërthimet e dhunës, të 

parandalohen përshkallëzimet, të çarmatosen grupet në konflikt, të 

shkatërrohen armët dhe primarja të sigurohet paqe për popullatën derisa 

Armata Kombëtare akoma ishte e transformuar sipas marrëveshjes për 

paqe. 30 Sekretari i Përgjithshëm planifikoi ta njoftojë Qeverinë e RQA-s se 

shpërndarja e mëtutjeshme e MINURCA-s do të varet nga përparimi gradual 

i Qeverisë në implementimin e marrëveshjeve të paqes. 31 MINURCA është 

rast i suksesshëm i parandalimit të konflikteve, i cili mbështetej mbi 

shpërndarjen parandaluese të lehtë të forcave të OKB-së me mandat të gjerë. 

Ndofta si rezultat i konflikteve katastrofale të cilat e pushtuan RQA-n dhe 

faktit që konfliktet e rënda e të përgjakshme botërore kërkojnë ndërhyrje më 

të madhe dhe më shumë e tërheqin vëmendjen e mediave sesa sukseset 

relativisht të qeta, ky rast, në masë të madhe ishte një shkarje si nga 

teoricienët ashtu edhe nga prakticientët. 

Do të nënvizojmë se ne do ta çmojmë përgjigjen përkatëse inicuese 

rajonale të konfliktit potencial në RQA; transformimin përfundimtar të tij në 

mision më të fuqishëm të autorizuar të OKB-së, lidhjen eksplicite të 

Sekretarit të Përgjithshëm me vullnetin e OKB-së për ta mbështetur misionin 

dhe vullnetin e Qeverisë, në kuptim të implementimit të detyrave të veta 

sipas marrëveshjes për paqe. 

30 Raporti i Tretë i Sekretarit të Përgjithshëm për Misionin e Kombeve të Bashkuara 

në Republikën Qendrore Afrikane, konform Rezolutës 1201 (1998) të Këshillit të 

Sigurisë të OKB-së të datës 15 tetor 1998. C/1998/1203, 18 dhjetor 1998. 

31 Në fund MINURCA u zëvendësua me mision të ri: zyra për mbështetjen e 

ndërtimit të Paqes në Republikën Qendrore Afrikane (BONUCA). Shih Kombet e 

Bashkuara “Republika Qendrore Afrikane, historiku MINURCA” 

http://www.un.org/Depts/DPKO/Missions/minurcaB.htm 

74


7. Kritikat në lidhje me parandalimin e 


Koncepti i parandalimit të konflikteve dhe aktivitetet e kësaj sfere nuk 

janë pa kritika. Parandalimi i konflikteve, siç përshkruhet nga Butros-Gali, 

nga disa u kritikuan si tepër vëllimor. Me të vërtetë në tajmingun ambicioz të 

Agjendës, koncepti e përfshin tërë ciklin e konfliktit. Madje ka polemika se 

përpjekjet në lidhje me tajmingun e dobët për parandalimin e konfliktit 

vetëm mund ta vonojnë fillimin e fazës së dhunshme të një konflikti. Edhe 

një herë, fjalën e ka lutja për strategji dhe internacionalizim. 

Stedman (1995: 17-19) publikisht pohon se disa konflikte doemos duhet 

“të përkeqësohen përpara se të njëjtit të përmirësohen”. Në evoluimin e tij 

negativ, për sa i përket njohjes së nxituar të pavarësisë së Sllovenisë dhe 

Kroacisë nga ana e Evropës, ai pohoi se “insistimi për ndërmarrjen e aksionit 

parandalues – për të bërë diçka, çfarëdo qoftë – mund të shpijë deri në 

politika të papërpunuara dhe mungesë të aspektit strategjik.” Ai në vazhdim 

pohon se: “parandalimi i luftës në Somali, Bosnjë dhe Ruandë do të 

përfshinte rrezik të konsiderueshëm dhe kosto të lartë.” Aspekti konstruktiv i 

kritikës së tij kërkon përparësi, interesa të qarta dhe resurse adekuate për 

angazhime parandaluese, në mënyrë që ato të mos bëhen vetëm mundësi e 

mossuksesit të hershëm. (Stedman 1995: 20). 

Majkël Lund, për parandalimin e konflikteve ka shkruar, dhe ka vërejtur 

se aktivitetet për zgjidhjen e konflikteve të ndërmarra, me qëllim të 

analizimit të shkaqeve kryesore të konflikteve, praktikisht në aspekt 

afatgjatë mund t’i huq indikatorët akut të dhunës së drejtpërdrejtë politike, 

sidomos në luftërat e brendshme. (Lund 1996: 383). Të tjerët, kanë 

nënvizuar se tranzicionet në demokraci dhe në kapitalizmin e tregtisë së lirë, 

që synon njerëzve t’u sigurojë pjesëmarrje më të suksesshme në sistemin 

politik dhe ekonomik, praktikisht mund ta përkeqësojë konfliktin kur partitë 

politike në ekspansion, konkurrentët i perceptojnë si kundërshtarë për 

kontrollin e resurseve dhe fuqisë, ashtu si reformat ekonomike që i 

kanalizojnë mënyrat e vjetra të distribuimit të mbështetjes dhe sigurisë 

elementare. (Crawford 1998). 

Çështja e kohës, siç nënvizohet, nuk duhet të ketë theks të veçantë dhe as 

të neglizhohet. Koncepti i gjerë i parandalimit të konflikteve, i cili e përfshin 

cilin do qoftë aktivitet të mundshëm të menaxhimit të konflikteve, në cilën 

do qoftë kohë të ciklit zhvillimor të një konflikti, e redukton validitetin e 

75


konceptit. Megjithatë, ka shumë pika të konfliktit gjatë të cilave aktivitetet 

parandaluese mund ta kenë efektin e dëshiruar. Mbështetësit e teorisë së 

pjekurisë, konkretisht polemizonin se paralizimi i ndërsjellë cenues (MHS) 

dhe mundësia e ndërsjellë tërheqëse (MEO) ndihmojnë në drejtim të krijimit 

të momenteve të pjekura për përshkallëzimin e konfliktit. (Touval and 

Zartman 2001). Diplomacia parandaluese kreative mund t’i rris perceptimet 

e MHS-së dhe të propozojë MEO-s në çdo kohë të konfliktit. Është e vërtetë 

se akordimi i keq i kohës dhe strukturimi i keq i ndërmjetësimit mund të çojë 

deri në rezultate më të këqija të përkohshme sesa konflikti, këtë e dëshmoi 

ndërmjetësimi BE/OSBE të cilit i parapriu Franca, Finlanda, dhe SHBA-të 

në konfliktin Ruso-Gjeorgjian, në tetor të vitit 2008. Njëherësh, 

ndërmjetësimi bëhet pas humbjeve të konsiderueshme të njerëzve apo pasi të 

vazhdojë konflikti dhe të demonstrohet “pavendosmëri”, në këto raste 

besohet se ndërmjetësimi është më pak i suksesshëm sesa përpjekjet e 

ndërmarra para dhunës masive. Diplomacia parandaluese–në formën e 

ndërmjetësimit ndërkombëtar në konflikt para ballafaqimit me viktima të 

konsiderueshme në njerëz– nuk shfrytëzohet sa duhet. (Bercovich and 

Fretter 2007; Lund 1996: 384). 

Lundi parandalimin e përkufizoi si: ”Kurdisje parandaluese të aksioneve 

gjatë fazave të paradhunshme të konflikteve të veçanta iniciale” dhe 

nënvizon se ai nuk duhet të limitohet me: ndërmjetësimin, i cili mund të 

përmbajë aktivitete të tjera për zgjidhjen e konflikteve. Mes tjerash, ai mund 

të përfshijë, por jo të kufizohet me arbitrazh, punëtori për zgjidhjen e 

problemeve, ndihmë ekonomike dhe zhvillimore, mediat dhe fushata 

informative në dobi të paqes. (Lund 1996: 384-385). Instrumentet e këtilla 

mund të shfrytëzohen njëkohësisht. Lundi nënvizon se në mesin e kushteve 

të tjera për suksesin e përpjekjeve të këtilla është mungesa e palëve që 

angazhohen për t’i dobësuar përpjekjet parandaluese përmes dispozitës për 

ndihmë ushtarake. 

Zartman (2007:19), si njëri nga studiuesit më eminent të konflikteve 

ndërkombëtare dhe të zgjidhjes së tyre, e lavdëron parandalimin e 

konflikteve, ndërsa nga ana tjetër me kujdes nënvizon se kjo paraqet dilemë 

për analistët dhe prakticientët: “...Por në ç’mënyrë publiku i gjerë dhe 

Qeveria do të mobilizohen me kujdes kur kriza potenciale akoma është e 

ftohtë? Në ç’mënyrë mund të dallohet konflikti i cili do të shndërrohet në 

krizë, prandaj nevojitet parandalimi nga pala, e cila do të vetëviktimizohet 

dhe do të zhduket pa shkaktuar dëme?” 

76


Zartmani këto çështje i parashtron si hyrje në Kreun e mëvonshëm të 

Herbert Kelman (2007), i cili hulumton disa procese socio-psikologjike të 

cilët ndihmojnë që të sqarohet lindja dhe kohëzgjatja e konfliktit. Gjithashtu, 

janë nënvizuar edhe hulumtime të cilat e tërheqin vëmendjen e tendencës 

kolektive të njerëzve që ta deformojnë miratimin e vendimeve me 

seleksionim tejmase dhe joadekuat në drejtim të kërkimit të informatave dhe 

procedimit të informatave. 

Rezistenca ndaj ndryshimeve, në këtë rast të ndërmerret aksion i hershëm 

parandalues para se konflikti të rezultojë me dhunë dhe viktima, është një 

motiv më shumë se sa stagnimi ose vështirësitë burokratike për mobilizimin 

e aksionit kolektiv. Ne, gjithashtu, jemi të “padurueshëm” t’i rezistojmë në 

mënyrë që të bëjmë diçka më ndryshe. Kjo duhet të na shqetësojë sepse e 

njëjta do të thotë se sistemet për paralajmërim të hershëm, grumbullimi i 

gjendjeve të zbulimit dhe analiza e konflikteve akoma ka mundësi që të mos 

arrijnë t’i i bindin vendimmarrësit dhe opinionin publik për atë se aksioni 

parandalues–pa dallim se a është në formë të diplomacisë ose sigurisë, apo 

kombinim i të dyjave–duhet doemos të ndërmerret shpejtë. 

Parandalimi i konflikteve u rrit në masë të konsiderueshme në dy dekadat 

e fundit, si fushë e hulumtimit dhe fushë e praktikimit. Kjo rritje gjeneron 

debate të shëndosha në lidhje me analiza përkatëse të fakteve të konfliktit 

dhe mekanizmave përkatës për parandalim, të cilët mund të implementohen 

në dhe gjatë fazave të konfliktit. Evolucioni konceptual i inkurajoi shtetet 

dhe aktorët ndërkombëtarë, si OKB-në, që t’i njoh proceset e tyre të 

brendshme diplomatike dhe t’i koordinojë mekanizmat e tyre parandalues. 

Rastet, në të cilat aksioni parandalues nuk ia doli që të materializohet, e 

motivuan bashkësinë ndërkombëtare që të angazhohet për shkëmbimin sa i 

përket nevojës për kulturë të aksionit dhe parandalimit kundrejt kulturës së 

reaksionit. Është e qartë se bashkësia ndërkombëtare duhet të kalojë një 

rrugë të gjatë, sa i përket mobilizimit të vullnetit politik, duke grumbulluar 

dhe analizuar të dhëna për konfliktin dhe duke vendosur norma të reja, të 

cilat do ta udhëheqin aksionin parandalues. Ne, filluam të mësojmë prej 

mossukseseve dhe të presim suksese. Parandalimi, për tërë ekuivokun dhe 

kompleksitetin që i përshkon nevojat aktuale, edhe më tutje i tërheq të gjithë 

ata të cilët dëshirojnë që humanizmi ta shmang tmerrin e luftës dhe të 

zbatojë mënyra kreative dhe më pak të detyrueshme, në përcaktimin e 

konfliktit. 

77


78 

Referencat 

Ackermann, Alice. Making Peace Prevail: Preventing Violent Conflict in 

Macedonia (Syracuse, NY: Syracuse University Press, 1999) 

Bercovitch, Jacob and Judith Fretter, “Studying International Mediation: 

Developing Data Sets on Mediation, Looking for Patterns, and Searching for 

Answers,“ International Negotiation, vol. 12, no. 2 (2007) 

Crawford, J. “The Causes of Cultural Conflict: An Institutional Approach,“ 

in Crawford, B. and Ronnie D. Lipschutz, eds. The Myth of “Ethnic Conflict: 

Politics, Economics and “Cultural“ Violence (Berkeley: UC Berkeley Press, 

1998) 

Hampson, Fen Osler and David Malone, eds. From Reaction to Conflict 

Prevention: Opportunities for the UN System (Boulder, CO: Lynne Rienner 

Press, 2002) 

Kelman, Herbert.“Social Psychological Dimensions of International 

Conflict,“ in I. William Zartman, ed., Peacemaking in International Conflict 

(Washington DC: United States Institute of Peace Press, rev’d ed. 2007) 

Lund, Michael S. “Early Warning and Preventive Diplomacy,“ in Chester 

Crocker, Fen Osler Hampson and Pamela Aall, eds., Managing Global 

Chaos (Washington DC: United States Institute of Peace Press, 1996) 

el-Sadat, Anwar. In Search of Identity (New York: Harper Row, 1977) 

Sokalski, Henryk. An Ounce of Prevention: Macedonia and the UN 

Experience in Preventive Diplomacy (Washington, DC: United States 

Institute of Peace Press, 2003) 

Stedman, Stephen J. “Alchemy for a New World Order: Overselling 

‘Preventive Diplomacy’,“ Foreign Affairs, vol. 74, no. 3 (May/June 1995) 

Touval, Saadia and I. William Zartman, “International Mediation in the Post 

Cold War World,“ in Chester Crocker, Fen Osler Hampson and Pamela Aall, 

eds., Turbulent Peace (Washington, DC: United States Institute of Peace 

Press, 2001) 

Zartman, I. William. Cowardly Lions: Missed Opportunities to Prevent 

Deadly Conflict and State Collapse (Lynne Rienner, 2005) 

Zartman, I. William, ed., Peacemaking in International Conflict 

(Washington DC: United States Institute of Peace Press, rev’d ed. 2007)

Kreu III 

PARANDALIMI DHE ZGJIDHJA E KONFLIKTIT NË 

REPUBLIKËN E MAQEDONISË

Kreu III 

PARANDALIMI DHE ZGJIDHJA E 

KONFLIKTIT NË REPUBLIKËN E 

MAQEDONISË 32 

1. PREMISAT SOCIO-EKONOMIKE, 

POLITIKE DHE ETNIKE NË SHOQËRINË 

MAQEDONASE PAS PAVARËSIMIT 


Me shpërbërjen e Marrëveshjes së Varshavës (1991) dhe ndarjes në 

blloqe të botës, në Ballkan sërish ndodhi ndryshimi i hartës politike. 

Dezintegrimi i Republikës Socialiste Federative të Jugosllavisë mundësoi që 

në Ballkan të krijohen pesë shtete të reja, të cilat sovranitetin e tyre, në 

përgjithësi përmes përplasjeve ushtarake, e bartën në shtetet e reja të 

krijuara. 33 Thënë me fjalë të tjera, me krizën gjithnjë e më të thellë 

ekonomike, politike dhe shoqërore, në të cilën futej Republika Socialiste 

Federative e Jugosllavisë (RSFJ) paralajmërohej shthurje dramatike. Faza e 

fundit e historisë politike të ish-Jugosllavisë e konfirmoi tezën e Adam 

Mihnik-ut se nacionalizmi është stadiumi më i lartë i komunizmit. Elita 

komuniste, e fragmentuar në shtetin tanimë të konfederalizuar, ishte e 

pafuqishme të ballafaqohej me krizën e thellë socio-ekonomike, dhe ia 

mësyu etno-nacionalizmit. E gjithë kjo ndodhte në kohën e depërtimit të parë 

të ideve liberal-demokratike, të cilat qëllimisht u komprometuan dhe u 

keqpërdorën. Implementimi i sistemit shumëpartiak dhe mbajtja e zgjedhjeve 

të para shumëpartiake, nëpër Republika, u realizua në një atmosferë të 

mobilizimit etnopolitik, ndërkaq partitë e reja kishin emblema të pastra 

etnike. (Vankovska, 2007:197). Kur më nuk mund të pengohej procesi i 

shpërbërjes, ndërkaq, shthurja e kobshme u bë realitet, Kuvendi i Republikës 

32 

Republika e Maqedonisë është shtet i Evropës Jugore. Gjendet në pjesën Qendrore 

të Gadishullit Ballkanik dhe është vend karakteristik ballkanik. Përfshin një 

sipërfaqe prej 25.713 km2, dhe sipas madhësisë së territorit, mund të klasifikohet në 

grupin e shteteve të vogla të Kontinentit të Evropës siç janë: Shqipëria, Sllovenia, 

Holanda dhe Belgjika. 

33 

Me gjerë shih: Mileski, T (2005) “Maqedonia – Kubi i Rubikut në Ballkan”. 

Shkup: Fakulteti Filozofik, fq. 51 

81


së Maqedonisë, me konsensus e miratoi Deklaratën për Shtetin sovran dhe të 

pavarur të Maqedonisë 34 , në të cilën në mënyrë eksplicite deklarohet: 

“Qytetarët e Republikës së Maqedonisë, në mënyrë demokratike, shkruan 

një faqe të re në historinë shumëshekullore maqedonase për 

rrumbullakimin e pavarësisë dhe sovranitetit të Maqedonisë si shtet.” 

Gjithashtu, dokumenti kishte karakter politik dhe kushtetues. Në Preambulë, 

si bazë juridike, u cek neni 1 nga Konventa Ndërkombëtare për të Drejta 

Politike dhe Qytetare, e vitit 1966, e cila e garanton të drejtën e 

vetëpëcaktimit të të gjitha kombeve, përkatësisht të drejtën e tyre për 

vetëpërcaktim të lirë të statusit politik dhe zhvillimit social, kulturor dhe 

ekonomik. Në këtë mënyrë, vendimi politik i Kuvendit e mori edhe 

legjitimitetin e tij ndërkombëtar. Në bazë të Deklaratës, në muajin gusht të 

vitit 1991, Kuvendi shpalli Referendum për pavarësi, i cili u mbajt më 8 

shtator të vitit 1991, në të cilin qytetarët me shumicë të madhe u deklaruan 

për shtet të pavarur, ose më saktë, nga 76% e qytetarëve, me të drejtë vote, 

për pavarësinë votuan 95,32%, përkatësisht 72% i trupit votues. Pas shpalljes 

së rezultateve të Referendumit, i cili ishte këshillëdhënës, dhe jo i 

detyrueshëm, Kuvendi, me 17 shtator të vitit 1991, e miratoi Deklaratën e 

pavarësisë. Korniza e re juridike dhe politike e Republikës së pavarur dhe 

sovrane të Maqedonisë u kompletua me miratimin e Kushtetutës, me 17 

nëntor të vitit 1991. Kushtetuta e Republikës së Maqedonisë paraqiste një 

akt plotësisht të pavarur kushtetues, e cila sipas konceptit të saj dhe 

karakteristikave themelore, inkorporon rend të ri kushtetues në Republikën e 

Maqedonisë: Ajo e pasqyron vizionin dhe nevojën e një shteti dhe shoqërie 

bashkëkohore, të mbështetur mbi sovranitetin dhe të drejtën e qytetarëve për 

shtet të organizuar në mënyrë moderne dhe parimin e ndarjes së pushtetit. 

Gjithashtu, me Kushtetutën e re, u inkorporua edhe sistemi i ri politik, i 

planifikuar dhe i konceptuar si demokraci parlamentare me orientim liberal, 

si substrat i tij politiko-filozofik. Në këtë kontekst duhet të potencohet fakti 

se në muajin dhjetor u miratua edhe Deklarata për njohjen ndërkombëtare të 

Republikës së Maqedonisë, si shtet sovran dhe i pavarur, ndërkaq në muajin 

janar të vitit 1992, me Ligjin kushtetues u vendos që Republika e 

Maqedonisë të pushojë me participimin në organet federative të pushtetit dhe 

ua ndërpreu mandatin të gjithë funksionarëve federativë. Në këtë mënyrë, 

Maqedonia u bë Republika e vetme e ish-Jugosllavisë, e cila e konstituoi 

34 

Deklaratën e ka miratuar Kuvendi i Republikës Socialiste të Maqedonisë, më datë 

25 janar të vitit 1991. 

82

Kreu III PARANDALIMI DHE ZGJIDHJA E KONFLIKTIT NË REPUBLIKËN E MAQEDONISË 

shtetin dhe doli nga federata në mënyrë të paqësore. Kjo, në mënyrë 

plotësuese, u konfirmua me nënshkrimin e marrëveshjes për tërheqjen 

paqësore të njësive të Armatës Popullore të Jugosllavisë (APJ), nga territori i 

Maqedonisë. Më 8 prill të vitit 1993, Republika e Maqedonisë u bë anëtare e 

OKB-së, dhe më vonë edhe e organizatave të tjera ndërkombëtare. 

(Vankovska, 2007:198), (Republika e Maqedonisë në tetor të vitit 1993 u 

pranua si anëtare me të drejta të plota në OSBE; në nëntor të vitit 1995 u 

pranua në Këshillin e Evropës; në 15 nëntor të viti 1995 u pranua në 

Partneritet për Paqe; në vitin 1997 u bë anëtare e Këshillit Evroatlantik për 

Partneritet; më 29 prill të vitit 1997 Republika e Maqedonisë firmosi 

Marrëveshje për bashkëpunim me Bashkimin Evropian; më 9 prill të viti 

2001 nënshkroi Marrëveshjen për Stabilizim dhe Asocim me Bashkimin 

Evropian). Së këtejmi, është me rëndësi ta kemi parasysh atë se krahas 

vlerësimit pozitiv të të ashtuquajturit Komision i Badenterit, i formuar nga 

ana e Bashkësisë Ekonomike Evropiane të atëhershme (Bashkimi Evropian i 

tanishëm), në të cilin në mënyrë eksplicite u konfirmua se Republika e 

Maqedonisë i përmbush të gjitha kushtet për njohje ndërkombëtare (bashkë 

me Slloveninë), vendi një kohë të gjatë u ballafaqua me probleme pikërisht 

të planit të njohjes më të gjerë ndërkombëtare. Si rezultat i presioneve nga 

ana e Greqisë erdhi deri në ndryshimet e para përmes amendamenteve të 

Kushtetutës, në janar të vitit 1992. Amendamenti I, deklaron se Republika e 

Maqedonisë nuk ka pretendime territoriale ndaj cilit do qoftë shtet fqinj, 

ndërkaq Amendamenti II vë në pah se gjatë praktikimit të kujdesit për 

bashkëkombësit në shtete të tjera, Republika nuk do të ndërhyjë në të drejtat 

sovrane të shteteve të tjera dhe në punët e tyre të brendshme. (Vankovska, 

2007:198). 

Nga aspekti socio-ekonomik, Republika e Maqedonisë, pas pavarësimit, 

nuk u karakterizua me rritje të bruto prodhimit vendor, gjë që vë në dukje se 

sistemi i cili mbështetet mbi pronën shoqërore më nuk është në gjendje të jep 

efekte pozitive ekonomike. Ndryshimet që u bënë, si rezultat i tranzicionit të 

filluar, iniciuan edhe tendenca të tjera negative të zhvillimit, siç është 

zhvillimi joadekuat gjeografik dhe rritja e dallimeve sociale ndërmjet 

qytetarëve në Maqedoni. Këto elemente e rritën nivelin e pasigurisë sociale 

dhe ekonomike. 

Nga ana tjetër, pritej që, në shoqërinë e re të lirë qytetare, plotësisht të 

funksionojnë institucionet demokratike, ekonomia e tregut dhe inkorporomi i 

83


pluralizmit politik. Përkatësisht, mes tjerash, pritej një zhvillim shumë më i 

shpejtë i ekonomisë. Por, që në fillim të tranzicionit, Maqedonia u ballafaqua 

me presione të jashtme politike dhe ekonomike. Sipas disa vlerësimeve të 

ekspertëve, këto presione, privatizimi joefikas dhe ristrukturimi ekonomik në 

masë të madhe, i reduktuan performansat ekonomike, gjë që nga ana tjetër 

rezultoi me përjashtime masive nga puna, zvogëlim serioz të standardit 

jetësor dhe rritje rapide të varfërisë. Ky është njëri nga treguesit se në ish- 

RSFJ-në, Maqedonia ishte njëra nga Republikat më të pazhvilluara. Në 

kushte të këtilla, me pavarësimin, situata u përkeqësua në mënyrë plotësuese. 

U humb ish-tregu i përbashkët dhe njëkohësisht vendi u ballafaqua edhe me 

probleme ekonomike shtesë, të shkaktuara nga embargoja e dyfishtë-njëra 

nga ana e Greqisë për shkak të problemit me emrin dhe tjetra e imponuar 

përmes nevojës që të respektohen rezolutat e KB-së për sanksione 

ekonomike ndaj Republikës Federative të Jugosllavisë (RFJ). Nga këto 

shkaqe kushtet socio-ekonomike në Maqedoni gjithnjë e më shumë kishin 

tendencë negative të zhvillimit. 

Në këtë kontekst duhet të potencohet edhe fakti se në Republikën e 

Maqedonisë specifike ishin edhe premisat etnike. Përkatësisht, në 

Republikën e Maqedonisë, krahas popullsisë maqedonase jeton edhe popullsi 

me përkatësi tjetër etnike. Gjendja e këtillë, sikurse dhe në një numër më të 

madh të shteteve të rajonit, është rezultat i dyndjeve të popullsisë në të 

kaluarën, të shkaktuara si rrjedhojë e luftërave, shkaqeve politike dhe 

ekonomike. 

84


Tabela nr. 1 Përkatësia kombëtare e popullsisë në Republikën e 

Maqedonisë 

PËRKATËSIA KOMBËTARE 

Viti i 

regjistrimit 

Maqedonas Shqiptarë Turq Romë Serbë Vlleh 

1948 Nr. 789648 197389 95940 19500 29721 9511 

1953 

1961 

1971 

1981 

1994 

2002 

1948 

1953 

1961 

1971 

1981 

% 68.49 17.12 8.32 1.69 2.58 0.83 

Nr. 860699 162524 203938 20462 35112 9668 

% 65.98 12.45 15.63 1.57 2.69 0.67 

Nr. 1000854 183108 131481 20606 42728 8046 

% 71.19 13.02 9.35 1.47 3.04 0.57 

Nr. 1142375 279871 108552 24505 46465 7190 

% 69.35 1.98 6.59 1.49 2.82 0.44 

Nr. 1279323 377208 86591 43125 44468 6384 

% 67.01 19.76 4.54 2.26 2.33 0.33 

Nr. 1295964 441104 78019 43707 40228 8601 

% 66.6 22.6 4.1 2.3 2.1 0.5 

Nr. 1297981 509083 77959 53879 35939 9695 

% 64.17 25.17 3.85 2.66 1.77 0.47 

Malazezë Kroatë Myslimanë Sllovenë Jugosllavë/ 

Boshnjakë 

Të tjerë 

Nr. 2348 2090 1560 729 -/- 4550 

% 0.20 0.18 0.14 0.06 -/- 0.39 

Nr. 2526 2770 1591 983 -/- 5241 

% 0.19 0.21 0.12 0.08 -/- 0.40 

Nr. 3414 3801 3002 1147 1260/- 6545 

% 0.24 0.27 0.21 0.08 0.09/- 0.47 

Nr. 3246 3882 1248 838 3652/- 25484 

% 0.20 0.23 0.08 0.05 0.22/- 1.55 

Nr. 3920 3307 39513 648 14225/- 10424 

% 0.21 0.17 2.07 0.03 0.74/- 0.55 

1994 Nr. 2318 2248 15418 403 -/- 17922 

% 0.12 0.12 0.8 0.02 -/- 0.9 

2002 Nr. 2003 2686 2553 365 -/17018 14839 

% 0.1 0.3 0.12 0.01 -/0.84 0.73 

Gjithsej popullsi sipas viteve të regjistrimit 

1948 1953 1961 1971 1981 1994 2002 

1152986 1304514 1406003 1647308 1909136 1945932 2022547 

Burimi: Mileski, 2005:235 

85


Analiza e Tabelës 35 na çon në përfundimin se zvogëlohet numri i 

maqedonasve. Kjo do të thotë se zvogëlimi, sipas përqindjes, i popullsisë 

maqedonase në dekadat e kaluara, vë në pah tendenca mjaft negative 

demografike të zvogëlimit të vazhdueshëm të popullsisë maqedonase. (Sipas 

të dhënave nga regjistrimi i vitit 1948, maqedonasit kanë qenë të përfaqësuar 

me 789 648 banorë, që paraqet 68,49% të popullsisë së përgjithshme, në 

vitin 1953, përqindja e popullsisë maqedonase, në numrin e përgjithshëm ka 

qenë 65,98%. Në vitin 1961, maqedonasit marrin pjesë me 71,19% të 

popullsisë së përgjithshme. Kjo rritje, në rend të parë është si rezultat i 

shpërnguljes masive të turqve, në periudhën prej vitit 1953 deri në vitin 

1961. Sipas të dhënave të regjistrimit të vitit 1971, maqedonasit marrin pjesë 

me 69,35%, në vitin 1981 me 67,01%, në vitin 1994 përfaqësohen me 66,6% 

nga numri i përgjithshëm i popullsisë, ndërkaq në vitin 2002, përfaqësimi i 

tyre është 64,17%).(Mileski, 2005:236). 

Mirëpo, popullsia shqiptare shënon rritje të vazhdueshme (sipas të 

dhënave të vitit 1948 në numrin e përgjithshëm të popullsisë së regjistruar 

kanë marrë pjesë me gjithsej 197 389 banorë ose me 17,12%. Përkatësisht, 

në regjistrimin e vitit 1953, në mënyrë evidente zvogëlohet përqindja e 

popullsisë shqiptare. Shkaku për këtë gjendje qëndron në atë se turqit, 

maqedonasit myslimanë dhe romët, të cilët në vitin 1948 u evidentuan si 

shqiptarë, tani janë regjistruar si turq, për shkak të interesimit të tyre që të 

shpërngulen në Turqi. Nga viti 1961 deri në vitin 1981 pjesëmarrja në 

përqindje e shqiptarëve, në numrin e përgjithshëm të popullsisë, shënon rritje 

të vazhdueshme. Në vitin 1994, kjo përqindje shënon rritje rapide dhe është 

22,6%, ndërsa në vitin 2002 kjo përqindje është 25,17%). Duke i respektuar 

këto të dhëna, mund të konstatojmë se popullsia shqiptare në Republikën e 

Maqedonisë shënon rritje të vazhdueshme, si rezultat i shtimit të lart natyror 

dhe shpërnguljes së shqiptarëve nga Kosova. Së këtejmi, është me rëndësi të 

kihet parasysh se kjo rritje domosdoshmërisht shpie në ndryshimin e 

përbërjes etnike të hartës etno-territoriale të Republikës së Maqedonisë dhe 

krijimin e enklavave, të cilat në konstelacione të caktuara të marrëdhënieve 

mund të kenë ndikim negativ mbi sigurinë e përgjithshme të shtetit. 

Në këtë aspekt mund të konstatohet se në periudhën kryesore të kaluar u 

bë e qartë se Republika e Maqedonisë, si shtet i pavarur dhe sovran në 

Gadishullin Ballkanik, nga njëra anë i përjeton të gjitha proceset, 

ndryshimet dhe zhvendosjet që ndodhin në këto hapësira dhe të cilat në një 

ose në mënyrë tjetër ndikojnë mbi stabilitetin e tij dhe nga ana tjetër statusin 

e tij juridiko-ndërkombëtar filloi ta ndërtojë në periudhë të pasigurisë së 

madhe dhe ballafaqohej me një sërë problemesh të sigurisë të llojit dhe 

35 Tabela është marrë nga Mileski T., (2005) “Maqedonia-Kubi i Rubikut në 

Ballkan”. Shkup: Fakulteti Filozofik, fq. 235. 

86


intensitetit të ndryshëm (ndarja dhe pavarësimi nga ish-Jugosllavia e 

përcjellë me rrezik të lart të natyrës së krizës ushtarake-politike, embargoja 

ekonomike nga Greqia, konflikti në Bosnjë e Hercegovinë me rrezik të lart të 

zgjerimit të tij në Kosovë dhe Maqedoni, kriza në Shqipëri e vitit 1998 dhe 

bartja e armëve në territorin e Kosovës dhe Maqedonisë, kriza rreth 

Universitetit të Tetovës, roli i ndërhyrjes së NATO-s në Kosovë, kriza me 

refugjatët e Kosovës e vitit 1999). 

Mirëpo, edhe në kushte të këtilla specifike-politike, socio-ekonomike dhe 

etnike, Maqedonia, një kohë të gjatë, konsiderohej si “Oazë e Paqes” në tërë 

rajonin, e cila për fat të keq ishte një teatër endemik i përplasjeve të mëdha 

ndëretnike të shkaktuara me shpërbërjen e ish-Republikës Socialiste 

Federative të Jugosllavisë (RSFJ). Në kushte të këtilla, Maqedonia 

“dominoja e fundit e krizës Jugosllave”, në vitin kritik 2001, e përjetoi 

krizën e thellë ndëretnike.” 36 

Pikërisht për këtë, në vazhdim do të përpiqemi që t'i analizojmë aspektet 

shumëdimensionale të konfliktit në Maqedoni. Por, me këtë rast pa 

pretendime që analiza të jetë subjektive, dhe aq më pak e politizuar. Me fjalë 

të tjera, në një atmosferë në të cilën perceptimet e konfliktit në Maqedoni, në 

lidhje me shkaqet, me palët e përfshira në konflikt, interesat e tyre të 

kundërta, me mënyrën e realizimit të interesave, përshkallëzimin e konfliktit 

në krizë dhe përdorimin e forcës për realizimin e qëllimeve, me 

jolegjitimitetin e dhunës, e determinojnë drejtimin se ku duhet t'i kërkojmë 

përgjigjet e mundshme të shkaqeve të konfliktit dhe të revoltit të 

shqiptarëve. 

36 Deklarata e Fransoa Leotarit (Francois Leotard), lehtësues i BE-së në Maqedoni 

gjatë periudhës së përshkallëzimit të konfliktit. 

87


2. ORIGJINA E TENSIONEVE MES 

BASHKËSISË SHQIPTARE DHE 

MAQEDONASE NË REPUBLIKËN E 

MAQEDONISË 

88 





vetëm kah simptomat e dhunës.” (Annan 2000:44). Në fakt, kjo është dëshmi 

se shkaqet e tensioneve mes bashkësisë shqiptare dhe maqedonase në 

Republikën e Maqedonisë nuk guxojmë t’i kërkojmë vetëm në hulumtimin e 

shkaqeve të drejtpërdrejta të konfliktit dhe faktorëve aktiv, por duhet të 

kërkohen edhe në analizat e theksimit të shkaqeve të cilat, për nga natyra, 

shpesh janë strukturale. Shkaqet e këtilla strukturale përfshijnë kushte, siç 

janë: pabarazia ekonomike dhe sociale, diskriminimi politik dhe ngjashëm. 

Ndërkaq, këto elemente patën rëndësi të madhe në Republikën e 

Maqedonisë. Përkatësisht, shoqëria maqedonase, sikurse edhe një numër i 

madh i shoqërive postkomuniste, nuk iu shmangën procesit të inkorporimit 

struktural të potencialeve të konfliktit, gjë që është tipike për shoqëritë 

postkomuniste me potencial të kufizuar ekonomik apo nga ana tjetër me 

premisa specifike (kushte), sociale, politike dhe etnike. Për të qenë edhe më 

të qartë, në Republikën e Maqedonisë ndëretniciteti u shndërrua në proces të 

kërkimit “të baraspeshës së forcave”, ndërmjet grupeve më të mëdha etnike, 

me ç’rast pabarazia sociale dhe varfëria thelloheshin gjithnjë e më tepër. 

Problemet strukturale, të cilat e mbështesnin procesin e konfliktit u 

inkorporuan në partitë politike me emblemë etnike. Mobilizimi etno-politik 

u bë thjesht një mjet për fitimin e mbështetjes publike dhe votave, por nga 

ana tjetër edhe mjet mjaft i rrezikshëm. Gjithashtu, fakti i dytë i 

pamohueshëm, për shembull është sistemi politik i Republikës së 

Maqedonisë, i përfshirë me Kushtetutën e vitit 1991, i cili përmbante disa 

anomali të lindura, të cilat në praktikë u dëshmuan jo edhe aq beninje. 

Sistemi ishte paramenduar dhe përcaktuar si demokraci parlamentare me 

orientim liberal, si substrat i tij politiko-filozofik. Por, njëkohësisht vinte në 

shprehje ideja për komb-shtet. Përkatësisht, konsiderohej si realizim i të 

drejtës për vetëpërcaktimin e popullit maqedonas. Duke i pasur parasysh 

rrethanat historike të formimit të shtetit të pavarur maqedonas, Kushtetuta 

bëri një miks të aspektit kombëtar (maqedonas, etnik) të karakterit qytetar të


sistemit politik. Në vitet në vijim, këto aspekte jo konsistente gjithnjë e më 

shumë shndërroheshin në barriera të zhvillimit të demokracisë dhe të 

shoqërisë multietnike. Problemet mund të anticipohen që në procesin e 

hartimit të Kushtetutës dhe veçanërisht me faktin se deputetët, me origjinë 

shqiptare, e bojkotuan votimin e tij meqë konsideruan se ajo nuk i garanton 

të drejtat kolektive të bashkësisë shqiptare. (Vankovska, 2007:198). Më 

saktësisht, me këtë u krijuan të gjitha parakushtet për përshkallëzimin e 

dinamikës aksion dhe reaksion, vëzhguar përmes kornizave të konceptit të 

dilemës së sigurisë sociale. Përkatësisht, miratimi i Kushtetutës së parë i 

Republikës së pavarur të Maqedonisë, vetëm nga ana e maqedonasve etnikë, 

dhe pa mbështetjen e shqiptarëve të Maqedonisë, do të jetë motiv për 

reaksion, shqiptarët të mbajnë referendum për ndarje dhe për themelimin e 

“Republikës së Iliridës”. Në kushte të këtilla, nevojat e sigurisë sociale të 

shqiptarëve, që është grupi i dytë etnik për nga madhësia 37 në Republikën e 

Maqedonisë, ishin “më esencialë”, sesa kërkesat e grupeve të tjera etnike. 

Konkretisht, kërkesat e shqiptarëve kishin të bënin me statusin grupor, 

përdorimin e gjuhës shqipe në institucionet e shtetit, të drejtën për arsim të 

lartë në gjuhën amtare (shqipe) 38 dhe përfaqësimin adekuat në organet e 

shtetit. Përmbushjen e këtyre “nevojave të sigurisë sociale” shqiptarët e 

konsideronin si element esencial për zhvillimin pa pengesë të identiteti të 

tyre etnik. Më saktë, për shembull, nevojat e pamjaftueshme të sigurisë 

sociale, për sa i përket arsimit të lartë, i manifestuan me themelimin e 

kundërligjshëm të “Universitetit të Tetovës”. Këto aksione, maqedonasit 

etnikë i konsideruan si akte të jolojalitetit të bashkësisë shqiptare ndaj shtetit 

të Republikës së Maqedonisë, ndërkaq aparati qeveritar përdori forcë për 

mbylljen e Universitetit jolegal. Disa përpjekje të Qeverisë së Maqedonisë 

për t’i kënaqur kërkesat e arsimit të lartë të shqiptarëve të Maqedonisë, në 

kuadër të Akademisë Pedagogjike, 39 shkaktuan reaksion dhe protesta të 

bujshme të studentëve maqedonas etnikë, të cilët konsideronin se me këtë 

rrezikohet identiteti social i maqedonasve. (Slavevski, 2004:162). 

Përkatësisht, kjo bazohet mbi mos-perceptimin, ose mbi atë që të dyja palët 

gabimisht e perceptonin atë që tjetrit i nevojitej për ta siguruar identitetin e 

vet. Pra, nga njëra anë, atë që shqiptarët e Maqedonisë e konsiderojnë si 

qenësore për ruajtjen dhe zhvillimin pa pengesa të identitetit të tyre social, 

37 

Shih më shumë në Tabelën nr. 1, fq. 4 

38 

Shqiptarët e Republikës së Maqedonisë nga shpallja e pavarësisë, në shkollat 

fillore dhe të mesme mësojnë në gjuhën e tyre amtare (shqipe). Ndërkaq, në 

Universitetin Shtetëror kanë mundësi të mësojnë në gjuhën shqipe në Katedrën e 

Albanologjisë pranë Fakultetit Filozofik. 

39 

Akademia Pedagogjike është fakultet pranë Universitetit Shtetëror në Republikën 

e Maqedonisë. 

89


nga ana tjetër, maqedonasit etnikë e konsiderojnë si rrezikim të identitetit të 

tyre kombëtar, i cili kontestohet në forma të ndryshme edhe nga shtetet e 

tjera fqinje, dhe e gjithë kjo këtë çështje e bënte akoma më sensitive. 

Bashkësia ndërkombëtare u përpoq të ndërmjetësojë në drejtim të gjetjes së 

zgjidhjes, e cila do t'i kënaqte të dyja palët, mirëpo shpesh herë këtë e bënte 

me pakujdesi të madhe. (Slavevski, 2004, 163). 

Krahas këtij mos-perceptimi për nevojat e sigurisë sociale të shqiptarëve, 

Qeveria e Republikës së Maqedonisë gradualisht ndërmerrte hapa për 

përmbushjen e kërkesave të shqiptarëve. 

Mirëpo, duke iu shmangur përfshirjes në skenarin e dhunshëm, ndërsa në 

të njëjtën kohë në afërsi të drejtpërdrejtë të rajonit, në të cilin 

përshkallëzohej konflikti etnik, në vitet e para pas shpërbërjes së RSFJ-së, 

Republika e Maqedonisë perceptohej si “Oazë e paqes”, e cila e përfshinte 

modelin multietnik të bashkekzistencës. Në rrethana të këtilla, Maqedonisë 

nuk iu përkushtua kurrfarë vëmendje konkrete ndërkombëtare. Megjithatë, 

erdhi deri në ndryshime, nga njëra anë si rezultat i situatës së tmerrshme në 

Bosnje e Hercegovinë dhe nga ana tjetër, reaksioni i zëshëm etnonacionalist 

i Greqisë për shkak të shfaqjes së pavarësisë së Republikës së Maqedonisë, 

emrin e së cilës e konsiderojnë si pjesë të patjetërsueshme të historisë 

kombëtare greke. E gjithë kjo ndikoi në vënien në lëvizje të kreut politik 

maqedonas. 

Nga këto shkaqe, Presidenti i Republikës së Maqedonisë, Kiro Gligorov, 

në mënyrë formale, kërkoi shpërndarjen e monitoruesve të Kombeve të 

Bashkuara në Maqedoni. 40 Më saktësisht, nevoja e pranisë së Kombeve të 

Bashkuara në Maqedoni rezultoi nga disa momente kyç. 

Së pari, nevoja urgjente për plotësimin e vakumit të sigurisë pas shpalljes 

së pavarësisë. 

Së dyti, mundësia që lufta të zgjerohej nga veriu ishte realitet që duhej të 

presupozohej. 

Së treti, gjendja në Kosovë e rriti shqetësimin për sa i përket 

marrëdhënieve ndëretnike në vend. 

Së katërti, idetë për “Shqipëri të Madhe”, “Serbi të Madhe” dhe ndofta 

edhe për "Bullgari të Madhe” nuk ishin të panjohura për politikanët e rajonit. 

Së pesti, situata jostabile ekonomike në vend vazhdoi të shkaktojë ndikim 

negativë, sidomos mbi marrëdhëniet ndëretnike. 41 

40 Butros Butros Gali, Këshilli i Sigurisë reagoi në mënyrë pozitive, ndërsa për 

operacionin e shpërndarjes parandaluese është vendosur sipas paragrafëve 28-32 nga 

Agjenda për Paqe. 

41 Me gjerësisht shih në: Diskutimi për aspektet kryesore të marrëdhënieve 

ndëretnike në parandalimin e konflikteve”Jeremy Ginifer and Espen Barth Eide, 

90


Andaj, në dhjetor të vitit 1992, u shënua fillimi 42 i asaj që në vitin 1995 u 

zhvillua në Shpërndarjen Parandaluese të Forcave të Kombeve të Bashkuara 

(UNPREDEP) 43 . Apo, thënë me fjalë të tjera, u tërhoq e ashtuquajtura vijë e 

hollë blu që të “ndihmohet në drejtim të pengimit të konflikteve përmes 

ndërtimit të mirëbesimit në zonat ku ekzistojnë tensione ose mes bashkësive 

të polarizuara armiqësore.” 44 

Përkatësisht, misionet paqeruajtëse parandaluese në Republikën e 

Maqedonisë prejardhjen e kishin nga Misioni i OKB-së, të vendosur në vitin 

1992 me emërtimin UNPROFOR (United Nations Protection Forces). 

Mandati i UNPROFOR-it ishte forcë ushtarake parandaluese për mbrojtjen e 

paqes dhe më gjerësisht i dedikohej territorit të ish-Jugosllavisë. 

Konkretisht, misioni parandalues i UNPROFOR-it në Republikën e 

Maqedonisë kishte rol pozitiv edhe atë: 

Së pari, në drejtim të ruajtjes së paqes dhe sigurisë në Republikën e 

Maqedonisë; dhe 

Së dyti, efekte stabilizuese mbi gjendjen në rajon. 

Në të vërtetë, duke i ndjekur raportet e Sekretarit të Përgjithshëm rreth 

misionit parandalues në Republikën e Maqedonisë, gradualisht spostohet 

shqetësimi i theksuar nga mundësia e agresionit të jashtëm (si shqetësim 

primar nga muaji nëntor i vitit 1992) ndaj shqetësimit për elementet e 

zhvillimit të brendshëm. (Georgieva, 1999:458). Në këtë kontekst 

nënvizohet: 

“Gjendja në Republikën e Maqedonisë përcaktohet nga korniza 

komplekse e faktorëve të jashtëm dhe të brendshëm, të cilët kontribuojnë në 

drejtim të tensioneve ekonomike dhe pasigurisë politike dhe tensionit social 

në ekspansion. UNPROFOR-i duke vepruar konform mandatit dhe 

shërbimeve të mira që i janë dhënë Përfaqësuesit tim Special me Rezolutën 

908 (1994) dhe në bashkëpunim të plotë me autoritetet e Republikës së 

Maqedonisë... dha kontribut modest por të rëndësishëm duke i ndihmuar 

autoritetet dhe grupet e ndryshme etnike për ta ruajtur paqen dhe stabilitetin 

dhe për të ndërtuar ardhmëri të përbashkët. Inkurajon fakti që në këtë 

mision të parë parandalues për ruajtjen e paqes, Qeveria dhe liderët e 

„The Ethnicity Factor and the Prevention of Conflict Outbreaks in „Preventive 

Action in Teory and Practice”, The Shkup Papers, cit. i gjer., pp 77-93. 

42 Më gjerësisht shih në: “Rezoluta e Këshillit të Sigurisë nr. 795 e datës 11 dhjetor 

1992. 

43 Operacioni i Bashkuar i quajtur United Nations Protection Force (UNPREDEP. 

44 Më gjerësisht shih në: “Raporti i Sekretarit të Përgjithshëm”, KB dokument 

A/54/1 paragrafi 41. 

91


shqiptarëve etnikë i shprehën mirënjohje UNPROFOR-it për aksionin e 

qartë, objektiv dhe të dobishëm.” 45 

Gjithashtu, duke e ndjekur raportin perceptohet aktualizimi i çështjeve 

humanitare dhe avancimi i dialogut në lidhje me çështjen e të drejtave të 

njeriut, përfshirë këtu edhe bashkësitë etnike dhe minoritet nacionale. Kjo 

inicioi një sërë projektesh në lidhje me nevojat e popullsisë në fushën e 

zhvillimit dhe integrimit social. Projektet e këtilla në rend të parë kishin të 

bënin me ndërtimin e kapaciteteve kombëtare dhe me përforcimin e 

strukturës së pushtetit. Për sa i përket tensioneve të brendshme politike, 

etnike dhe sociale, u konstatua se ato janë nxitur edhe nga gjendja e brishtë 

ekonomike. (Georgieva, 1999:459). 

Më tej, Këshilli i Sigurisë, në përputhje me rezolutat 981,982 dhe 983, e 

modifikoi operacionin në ish-Jugosllavi përmes vendosjes së tre misioneve 

të veçanta por komplementare, të cilat do të funksionojnë nën autoritetin e 

plotë të Forcave Paqeruajtëse të KB-së. 

Konkretisht, në Bosnjë e Hercegovinë u vendos UNPROFOR-i, në 

Kroaci u vendos UNKRO-i dhe në Maqedoni u vendos Misioni 

UNPREDEP-it (United Nations Preventive Deployment). 

Përkatësisht, në Republikën e Maqedonisë UNPREDEP-i është vendosur 

si entitet i veçantë operativ me Rezolutën 983 nga 31 marsi i vitit 1995. 

Misioni i UNPREDEP-it është udhëhequr nga shefi civil i misionit, Henrik 

Sokalski (Sokalski Henryk) dhe nga komandanti ushtarak, Bent Soneman 

(Bent Sohneman). 

Mandati i UNPREDEP-it bazohej mbi tre qasje të vazhdueshme: 

Së pari, monitorimi, veçanërisht në zonat kufitare veriore dhe 

perëndimore, dhe njoftimi i Sekretarit të Përgjithshëm për çfarëdo qoftë 

ngjarje, të cilat mund të paraqesin kërcënim. 

Së dyti, me praninë e tij t’i dekurajojë kërcënimet të cilit do qoftë burim, 

si dhe të parandalojnë përplasje që mund të ndodhin ndërmjet elementeve të 

jashtme dhe forcave të Maqedonisë dhe në këtë mënyrë ta përforcojnë 

sigurinë dhe mirëbesimin në Republikë. 

Së treti, të shfrytëzohet menaxhimi i mirë në bashkëpunim me autoritetet 

e Republikës që do të kontribuojë në drejtim të ruajtjes së paqes dhe 

sigurisë. (Sokalski, 2004:62). 

Në përputhje me mandatin e UNPREDEP-it, përkatësisht me nivelin e 

kontributit për ruajtjen e paqes dhe stabilitetit në Maqedonisë, nga misioni 

kërkohet që të mbahet llogari për aspektet e ndryshme të gjendjes së 

brendshme dhe të jashtme të shtetit. 

45 Raporti i Sekretarit të Përgjithshëm S/XX of 22 mars 1995. 

92


Këto detyra përfshijnë shpërndarje parandaluese, shërbime të mira, masa 

për ndërtimin e mirëbesimin, paralajmërim të hershëm, monitorim dhe 

njoftim si dhe projekte të caktuara sociale. 46 Gjithashtu, misioni përfshiu 

edhe ndjekjen e treguesve për kriza të mundshme nacionale, uzurpimin e 

institucioneve të themeluara demokratike ose presione të tjera jo ushtarake të 

jashtme dhe të brendshme. Krahas kësaj, tregoi interesim edhe për reformat 

institucionale, për përmirësimin e sistemit policor dhe gjyqësor, ndjekjen e të 

drejtave të njeriut, reformat në procesin zgjedhor dhe zhvillimin social dhe 

ekonomik. Me fjalë të tjera, UNPREDEP-i paraqiste një operacion 

gjithëpërfshirës të diplomacisë parandaluese, i mbështetur mbi strategjinë 

multifunksionale. Kjo i referohet aksesit se aplikimi praktik i aksionit të 

parandalimit të hershëm nuk mund të zbatohet me instrumente të izoluara 

(Sokalski, 2005:62). 

Si rezultat i vlerësimeve, në kuadër të Këshillit të Sigurisë, për elementet 

stabilizuese në lidhje me konfliktin në ish-Jugosllavi, Misioni u reduktua për 

sa i përket komponentit ushtarak në 750 ushtarë, ndërkaq numri i vendeve 

monitoruese u zvogëlua nga 19 në 8. 47 Po atë vit 48 Këshilli i Sigurisë ia 

vazhdoi mandatin UNPREDEP-it deri më 31 gusht të vitit 1998, me 

rekomandim për tërheqjen e komponentës ushtarake menjëherë pas kësaj. 

Mirëpo, ngjarjet në Shqipëri, progresi i dobët në implementimin e 

Marrëveshjes Paqësore të Dejtonit, problemi në Kosovë, çështja e hapur me 

demarkacionin e kufirit me RF të Jugosllavi-së, vepruan në drejtim të 

ndryshimit të vendimit për përfundimin e komponentës ushtarake të 

misionit. Në këtë periudhë, veçanërisht ngjarjet në Kosovë dhe prania 

evidente e dhunës, rezultuan me shqetësim të madh edhe në bashkësinë 

ndërkombëtare, për sa i përket ruajtjes së paqes dhe stabilitetit në tërë 

rajonin. Së këtejmi, këto ngjarje ndikuan mbi vendimin që Këshilli i Sigurisë 

ta vazhdojë mandatin dhe ta shtojë numrin e forcave. 49 Në përputhje me 

mandatin, misioni kishte për detyrë që t’i spraps kërcënimet dhe t’i 

parandalojë konfliktet, monitorim të kufijve dhe njoftimin për tregtinë e 

paligjshme me armë aktiviteteve të tjera, konform rezolutave. 

Nga analiza e aktiviteteve të misioneve mund të konkludojmë se, në atë 

periudhë më të gjatë kohore, Misioni i UNPREDEP-it u bë paradigmë e 

ruajtjes parandaluese të paqes dhe burim i krenarisë së madhe për bashkësinë 

ndërkombëtare. Apo, siç e ka perceptuar një hulumtues i paqes, (Hakan 

Viberg), në dekadën e konflikteve në ish-Jugosllavi ndodhën tri mrekulli. 

Mrekullia e parë ishte prolongimi i shpërthimit të konfliktit të dhunshëm në 

46 Co Rezoluta 1046, 13 shkurt (1996) 

47 Rezoluta 1110, 28 maj 1997. 

48 4 dhjetor 1997 

49 Numri i forcave ishte 1050, Rezoluta 1186, 21 korrik 1998. 

93


Bosnjë e Hercegovinë. Mrekullia e dytë ishte rezistenca e qetë në Kosovë, të 

cilës i parapriu Ibrahim Rugova. Mrekullia e tretë ishte "Oaza e paqes" në 

Maqedoni, e cila e përfshinte modelin multietnik të bashkekzistencës dhe 

misionin unikal parandalues të forcave të Kombeve të Bashkuara. Republika 

e Maqedonisë, për dhjetë vjet rresht, paraqiste rast të suksesshëm të 

parandalimit të konfliktit (dhunës) në qendër të rajonit me trazira të mëdha, i 

karakterizuar me pastrime etnike, masakra, refugjatë, shkatërrime etj. 

Mirëpo, së fundmi edhe Maqedonia ra nën presionin e konflikteve rajonale 

të akumuluara dhe të pazgjidhura të ish-Jugosllavisë, pa pasur mundësi të 

vërtetë që t’i përkushtohet shoqërisë së saj dhe t’i ridefinojë problemet e 

veta. (Vankovska, 2002:11-12). Burimi i konfliktit përherë ka qenë në vend, 

por bashkësia ndërkombëtare nuk arriti ta kuptojë se Maqedonia çdoherë ka 

qenë pjesë e tre trekëndëshave të konfliktit në territorin e ish-Jugosllavisë. 

Në këtë mënyrë, iluzioni i paqes u mbështet mbi interpretimin e gabueshëm 

se zgjerimi i problemeve rajonale, përtej kufijve të shtetit të ri maqedonas 

(sidomos nga fqinjët e drejtpërdrejt), do të mund të pengohej. Me fjalë të 

tjera, dominonte presupozimi se Maqedonia mund të mbijetonte pa marrë 

parasysh ngjarjet rajonale. Në ndërkohë ndodhën situata të cilat i konfirmuan 

dyshimet. (Vankovska, 2002:12). 

Së pari, përdorimi i paligjshëm i flamurit të Republikës së Shqipërisë nga 

ana e pushtetit lokal në Tetovë dhe Gostivar, me përjashtimin e plotë të 

flamurit shtetëror të Republikës së Maqedonisë, shkaktoi përplasje të 

dhunshme me policinë. 

Së dyti, zgjedhjet parlamentare në vitin 1998. Koalicioni, të cilit i 

paraprinte Lidhja Socialdemokrate e Maqedonisë (LSDM), i humbën 

zgjedhjet parlamentare. Elektorati shqiptar, i pakënaqur nga zgjidhja e 

ngadalshme e çështjeve shqiptare, në zgjedhjet parlamentare të vitit 1998, 

mbështetje më të madhe i dha opsionit më radikal të cilin e përfaqësonte 

Partia Demokratike Shqiptare (PDSH). Nga ana tjetër, zgjedhjet e sollën në 

pushtet koalicionin më të paparashikueshëm të partive ekstreme nacionaliste 

të të dy taborëve etnikë. Koalicioni, Organizata e Brendshme Revolucionare 

Maqedonase-Partia Demokratike e Bashkimit Kombëtar Maqedonas 

(VMRO-DMNE) dhe PDSH-ja, për një kohë të caktuar arritën t’i kënaqin 

kërkesat e elektoratit shqiptar. Disa analistë ishin të mendimit se koalicioni i 

VMRO-DPMNE-së me PDSH-në nuk bazohej në ndonjë politikë 

konsistente. Ngaqë, në këtë koalicion çështjet për mirëkuptimin ndëretnik 

përsëri zgjidheshin si “rezultat i kompromisit”. Nga këto shkaqe, tanimë pas 

hapave të parë të qeverisë së re, opinioni publik filloi të dyshojë se partitë në 

pushtet kishin rënë dakord që ta ndanin Maqedoninë sipas vijës etnike. 

Së treti, në kushte të këtilla komplekse, në pranverën e vitit 1998, në 

Republikën e Maqedonisë ndodhën disa sulme me bomba. Përgjegjësinë për 

94


kryerjen e disa prej këtyre aksioneve e mori përsipër Ushtria Çlirimtare e 

Kosovës (UÇK), edhe atë konkretisht për shpërthimet në Gostivar, 

Kumanovë dhe Prilep. 

Në të njëjtën kohë, në Kosovë zhvilloheshin konflikte të armatosura mes 

forcave të armatosura shqiptare dhe forcave jugosllave të sigurisë. Edhe pse 

Rugova, një kohë të gjatë arriti ta ruante kursin e rezistencës paqësore, 

kundër regjimit të Millosheviqit, duke i mbajtur nën kontroll “petritët”, 

prapë se prapë nuk ia doli ta pengonte përshkallëzimin e konfliktit të 

armatosur. 

Konflikti i armatosur u përshkallëzua shumë shpejtë dhe ndërhyrja e 

NATO-s mjaft mirë iu përshtat spirales së përgjithshme të dhunës. 

Praktikisht, ndërhyrja e NATO-s ndaj RFJ-së, në vitin 1999, gjeneroi 

“pastrim etnik në Kosovë”, i cili rezultoi me “Krizë refugjate kosovare”, nga 

e cila saktësisht 379 523 refugjatë kërkuan strehim në territorin e Republikës 

së Maqedonisë. 

Gjendja me refugjatët në datën 15 qershor 

Refugjatë në Maqedoni 379,523 

Refugjatë nëpër kampe 112,434 

Refugjatë nëpër familje 154,989 

Të tjerë 20,000 

U larguan në vende tjera deri në datën 5 korrik 

92,100 

Prej tyre 287 423 refugjatë mbetën në Maqedoni gjatë gjithë kohës së krizës, 

ndërkaq 92 100 refugjatë, përmes urës së vendosur ajrore, u transportuan në 

vendet e treta. 

Sipas kësaj, numri i banorëve në Maqedoni u rrit për 14,77% 

95


96 

U larguan në: 

Shqipëri 7,050 

Australi 1,781 

Austri 4,795 

Belgjikë 1,200 

Kanada 5,046 

Kroaci 370 

Republikën e Çekisë 854 

Danimarkë 2,789 

Finlandë 961 

Francë 5,556 

Gjermani 14,104 

Greqi 432 

Islandë 73 

Izrael 212 

Itali 6,501 

Luksemburg 101 

Maltë 105 

Holandë 3,828 

Zelandën e Re 45 

Norvegji 5,810 

Poloni 1,047 

Portugali 1,283 

Rumani 41 

Sllovaki 91 

Slloveni 627 

Spanjë 916 

Suedi 3,232 

Zvicër 1,653 

Turqi 8,045 

Mbretërinë e 

Bashkuar 

4,902 

Shtetet e 

Bashkuara 

8,650 

GJITHSEJ 92,100


Komparacion, krahasuar me gjendjen e datës 15 qershor të vitit 1999 

VENDI Popullsia 

Rritja e përafërt e 

popullsisë për 

14.770454 

14.77% 

Numri i përafërt i 

popullsisë në 

Maqedoni 1.945.932 287.423 Islandë 

SHBA 253.250.000 37.406.175 Kanada 

Gjermani 81.591.000 12.051.361 Belgjikë 

Francë 57.981.000 8.564.057 Guine 

Struktura demografike, nga aspekti fizik i fjalës, në atë moment ishte i 

çrregulluar, sikurse edhe aspekti social dhe ai ekonomik. Së këtejmi, me 

rëndësi është të kihet parasysh se dëbimi i shtetasve të vet në territor të huaj, 

popullsi shqiptare dhe popullsi tjetër (të cilët ishin banorë të RFJ-së së 

atëhershme, e ndryshon strukturën etnike të territorit tjetër. (Mitrevska, 

2001:65). Konkretisht, struktura etnike në Maqedoni, nga 15 qershori i vitit 

1999 përfshirë këtu edhe refugjatët nga Kosova, ndryshoi si vijon: 

Shqiptarë 728,527, përkatësisht 32,62% 

Maqedonas: 1.295,964, përkatësisht 58,03% 

Turq: 78.019, përkatësisht 3,49% 

Romë: 43.707, përkatësisht 1,96% 

Serbë: 40.228, përkatësisht 1,80% 

Një numër i madh i këtyre personave, me ndihmën e faktorit 

ndërkombëtarë u kthyen, ndërsa një pjesë e tyre, në bazë të lidhjeve 

martesore, duke gjetur mënyra të ndryshme jolegale për qëndrim, ndërkaq 

kjo sipas standardeve ndërkombëtare të krizave refugjate është shifër e cila 

aspak nuk mund të evidentohet dhe të cilët përherë do të mbesin në territorin 

e Maqedonisë. Ngjarjet e këtilla mund të interpretohen nga dy aspekte, meqë 

faktori shqiptar rikomponimin etnik përpiqet ta legalizojë me qëllim që ta vë 

në funksion të qëllimeve të veta agresive, si: rritje të përqindjes të etnitetit 

shqiptar në shtet, rritjes të elektoratit në proceset zgjedhore dhe për 

mbështetje logjistike të veprimeve të armatosura nga ana e Kosovës. 

(Nacev&Naçevski, 2000:418). 

97


Kriza e Kosovës, po ashtu i shkaktoi humbje edhe ekonomisë së 

Maqedonisë, ndërkaq u godit edhe sektori ekonomik, i prodhimtarisë 

industriale, agrarit, ndërtimtarisë etj. 

98 

Shpenzime plotësuese për refugjatët nga buxhetet e 

ministrive të Qeverisë 

Ministritë 

Gjithsej shpenzime të 

shprehura në euro 

për vitin 1999 

Min. e Urbanizmit dhe Plan.Hapës. 14.294.105 

Ministria e Shëndetësisë 11.227.907 

Min. e Punës dhe Pol. Sociale 10.594.438 

Ministria e Mbrojtjes 25.766.294 

Min. e Transportit dhe Lidhjeve 3.061.091 

Ministria e Punëve të Brendshme 28.755.342 

Ministria e Arsimit 7.971 

Gjithsej 101.669.800 

Burimi: Mitrevska: 2001:61-69 

Në të vërtetë, ky intervenim i NATO-s që u ndërmor për t’i mbrojtur të 

drejtat dhe jetën e njerëzve, megjithatë e rrezikoi tërë rajonin, përfshirë edhe 

njerëzit që duhej t’i mbronte. Mes tjerash, Maqedonia u bë një lloj “dëmi 

kolateral”. Përpjekjet një dekadëshe të qytetarëve për të vendosur dialog 

efektiv ndëretnik dështuan brenda natës. Ky ishte momenti kthesë në 

dinamikën e konfliktit autentik maqedonas. Në këtë vend të brishtë e të 

cenueshëm kriza u importua në mënyrë të drejtpërdrejt. Duke i vlerësuar në 

mënyrë krejtësisht të gabueshme pasojat e “ndërhyrjes humanitare” në 

Jugosllavi, e cila shpejt u transformua në “katastrofë humanitare”, për 

Maqedoninë fqinje dhe për Shqipërinë, ndërhyrja e NATO-s, në masë të


konsiderueshme i shtoi problemet ekzistuese ekonomike dhe sociale. 

(Vankovska, 2002:18). 

Brenda natës, vendi u transformua nga “Oazë e paqes” në “Place 

d’armee”, marrëdhëniet ndëretnike pësuan shumë, ndërkaq identitetet e 

brishtë të grupeve kryesore etnike dolën në sipërfaqe. (Vankovska, 2002:18). 

Njëherësh, policia maqedonase ndërmori disa aksione në fshatrat e 

banuar me shqiptarë etnikë të Maqedonisë, në afërsi të kufirit verior, dhe me 

këtë rast zbuloi sasi të mëdha municioni. Kjo, gjithsesi që, sipas lokalitetit i 

ngjante depove sekrete të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Në periudhën e 

njëjtë, ndodhën disa paradokse. 

I pari, ka të bëjë me atë se në vendbanimet e banuara me shqiptarë, të 

rinjtë u rekrutuan dhe u dërguan të luftojnë në Kosovë. 

I dyti, ka të bëjë me liderin e partisë në pushtet -PDSH, Arben Xhaferi, i 

cili deklaroi se shqiptarët e Maqedonisë nuk do t’i përgjigjen thirrjes për 

mobilizim, nëse pushteti maqedonas e kërkon një gjë të këtillë. 

I treti, ka të bëjë me bashkësinë shqiptare në Maqedoni, e cila kërkoi nga 

shteti që të gjithë refugjatët të qëndrojnë në Maqedoni. Nga këto shkaqe, 

anëtarët e Parlamentit të kombësisë shqiptare u deklaruan se janë 

"përfaqësues legjitim të refugjatëve". Ishte evidente se ndjenja e kohezionit 

të brendshëm u rrit shpejtë edhe atë në mënyrë të njëkohshme, si në mesin e 

bashkësisë shqiptare në Maqedoni, ashtu edhe ndërmjet shqiptarëve të 

Maqedonisë dhe të Kosovës. Shqiptarët në territorin e ish-Jugosllavisë–edhe 

qytetarët e thjeshtë edhe politikanët përkatësinë e tyre etnike e perceptonin si 

një tërësi të bashkuar. Shqiptarët manifestuan një bashkëndjenjë dhe 

solidaritet të paparë ndaj vëllezërve të tyre kosovarë, ndërkaq tek 

maqedonasit ndjenjat ishin më komplekse. 

Domethënë, niveli i identifikimit dhe homogjenizimit etnik, ndërmjet dy 

grupeve më të mëdha në Maqedoni, e arriti pikën kulminante nga shpallja e 

pavarësisë në vitin 1991. Shqiptarët i akuzonin maqedonasit për mungesë 

ngushëllimi ndaj refugjatëve, ndërkaq një numër i madh i maqedonasve 

refugjatët dhe anëtarët e minoritetit shqiptar filluan t’i perceptonin si 

luftëtarë potencialë të UÇ të Kosovës. Dhe, kjo më vonë u konfirmua si e 

saktë. 

Gjithashtu, në këtë kontekst duhet të nënvizohet edhe një burim i 

frustracionit mes maqedonasve dhe shqiptarëve. Situata e vështirë sociale 

99


dhe ekonomike njëkohësisht i goditi edhe maqedonasit edhe shqiptarët. Më 

saktësisht, në Republikën e Maqedonisë, para konfliktit kishte më shumë se 

300 000 të papunësuar, ndërkaq 50% e të punësuarve nuk kishin marrë rrogë 

për më shumë muaj. Në rrethana të këtilla numri i personave të vobektë dhe 

të rrezikuar social rritej në kontinuitet. Shkalla e rritjes ekonomike u 

zvogëlua për më shumë se 10%. Përshtypja është më se e qartë, në Maqedoni 

kishte shkallë të ulët të standardit jetësor dhe mungesë të shtetit social. Kjo 

situatë i goditi rëndë maqedonasit etnikë. Ndërkaq, shqiptarët kryesisht ishin 

të punësuar në sektorin privat ose merreshin me veprimtari bujqësore, apo 

ishin mërgimtarë në vendet e Evropës Perëndimore. (Vankovska, 2002:18- 

19). Mirëpo, ata nuk ishin të kënaqur nga shkalla e ulët e punësimit në 

institucionet publike. Në fakt, ky ishte njëri nga shkaqet e shpërthimit të 

konfliktit në Maqedoni. 

Në rrethana të këtilla, ishte e arsyeshme frika e kreut maqedonas shtetëror 

dhe politikë për faktin se vendi mund të futej në konflikt. Për këtë ekzistonin 

më shumë indikatorë, për shembull, frika se Ushtria Çlirimtare e Kosovës 

shtabin dhe resurset e saj i ka bartë në territorin e Maqedonisë. Apo, 

përshkallëzimi i krizës politike. Përshkallëzimi i beftë dhe i shpejtë i dhunës 

kah fundi i muajit shkurt e trondit publikun, si dhe pjesë të estabilishmentit 

politik. Retorika ndryshonte me shpejtësi të madhe: nga “reaksioni histerik” 

i rebelëve, i luftëtarëve për liri, për të drejta dhe ngjashëm. 

Interpretimi i shpërthimit të konfliktit të dhunshëm në Maqedoni, si dhe i 

periudhës dhjetëvjeçare të paqes, pasqyron elemente të ngjashëm të 

“realitetit virtual”. Në vokabularin politik dhe shkencor hasen interpretime 

të ndryshme për ngjarjet në fillimin e vitit 2001. Për shembull, sipas disa 

interpretimeve, konflikti në Maqedoni ishte: 

• “Luftë e sajuar” qëllimi i së cilës ishte dezintegrimi i shtetit. 

• Konflikti është bërë me marrëveshje dhe është sajuar nga partitë politike 

VMRO-DPMNE dhe PDSH, për shkak të interesave partiake ose për 

interesa personale të liderëve, apo ai është marrëveshje mes LSDM-së 

dhe Ushtrisë Çlirimtare Kombëtare (UÇK-së) me qëllim për ta marrë 

pushtetin. Në të dy rastet bëhet fjalë për akuza të ndërsjella, ku 

deklaratat e tyre e konfirmojnë qëllimin, përkatësisht shkakun e 

konfliktit. Në këtë kontekst ia vlen të përmendet deklarata e liderit të 

PDSH-së, Arben Xhaferi, i cili do të kënaqet me konstatimin: “Atë që 

partia e tij ka aspiruar ta arrijë me një proces evolutiv dhe afatgjatë, 

100


BDI-ja vendosi ta bëjë me forcë dhe për një periudhë shumë të 

shkurtër”. Apo, deklarata e nënkryetarit të po asaj partie, Menduh 

Thaçi i cili konsideron: “Konflikti i vitit 2001 është luftë për pushtet 

dhe jo luftë për realizimin e të drejtave të shqiptarëve”. Në 

kundërshtim me pohimin e tij, sekretari i përgjithshëm i BDI-së Gëzim 

Ostreni (Kryeshef i Shtabit të Përgjithshëm - të forcave paraushtarake - 

të UÇK-së), konsideron: “Konflikti në vitin 2001 nuk ishte agresion 

nga Kosova por kryengritje e shqiptarëve për shkak të të drejtave të 

tyre të rrezikuara elementare. Ai është rezultat i një politike 

shumëvjeçare ndaj shqiptarëve në Maqedoni, Fatmirësisht ai 

përfundoi me Marrëveshjen Kornizë të Ohrit, me çka u pengua lufta 

qytetare. ”. Ndërkaq, deklarata e një komandanti tjetër të UÇK-së, Fazli 

Veliu është krejtësisht e kundërt, ai deklaroi se në vitin 2001: “Kanë 

qenë të motivuar me luftë për territorin e Republikës së Maqedonisë, 

por me kalimin e kohës dhe nën presionin e bashkësisë 

ndërkombëtare këtë projekt e kanë ndryshuar”. 

• Shqiptarët e filluan konfliktin, ndërsa dhunën e shfrytëzuan që të nxisin 

dialog për statusin përfundimtar politik të Kosovës. 

• Konflikti ishte instancë e kaosit të kontrolluar, me qëllim që të 

përshpejtohet procesi i federalizmit të shtetit. 

• Apo, dhuna u gjenerua nga problemet në lidhje me çështjet e të drejtave 

të njeriut dhe të drejtat e minoriteteve, përkatësisht luftë për të drejtat e 

njeriut. Më saktësisht, për shqiptarët të cilët e sqarojnë konfliktin, 

shkaqet janë tepër të thjeshta. Një herë Kushtetuta potencohet si shkak. 

Për të dytën herë represioni shumëvjeçar ndaj shqiptarëve nga ana e 

maqedonasve. Ndërkaq, për të tretën herë, padrejtësia që u është bërë 

për të mësuar në gjuhën shqipe në arsimin e lartë, gjë që i ka 

diskriminuar shqiptarët. 

• Sipas interpretimeve të tjera, në vitin 2001 në Maqedoni ndodhi 

“Konflikt ndëretnik”. Ndoshta ky interpretim dikujt do t’i duket 

paradoksal, meqë në muajin shkurt të vitit 2001 (fill para shpërthimit të 

konfliktit), sondazhet e opinionit publik rezultonin me një shkallë të 

lartë kënaqësie në mesin shqiptarëve etnik, për sa u përket 

marrëdhënieve ndëretnike. 

101


• Dhe, në fund, sipas disa interpretimeve, konflikti në vitin 2001 paraqet 

krizë politike-sigurie. Përkatësisht, konflikti i futur në matricë sigurie, 

paraqet një krizë politike-sigurie për Republikën e Maqedonisë. Sipas të 

gjitha parametrave, ajo i përmbushi kriteret e krizës politike, 

përkatësisht, kërcënim për interesat themelore dhe vlerat bazike përmes 

përdorimit të dhunës së armatosur. Në të njëjtën kohë, sipas kritereve 

për krizë sigurie ajo ishte pika më e lartë e konfliktit, e cila përfshiu 

përdorimin e dhunës së armatosur. 

Nga gjeneza e ngjarjeve dhe nga analiza e përgjithshme e shkaqeve të 

mundshme të konfliktit në Republikën e Maqedonisë do të përpiqemi që post 

festum të nxjerrim vlerësim për atë se ç’ndodhi apo ç’ndodhte në Republikën 

e Maqedonisë gjatë vitit 2001. 

Së pari, analiza e shkaqeve të mundshme të konfliktit në Republikën e 

Maqedonisë zbulon më shumë paradokse. Shkurtimisht, para fillimit të 

konfliktit, sondazhet e opinionit publik rezultonin me shkallë të lartë 

kënaqësie në mesin e shqiptarëve etnikë, për sa u përket marrëdhënieve 

ndëretnike. Nga ana tjetër, maqedonasit etnikë kishin një perceptim më 

ndryshe, por marrë në përgjithësi ata marrëdhëniet ndëretnike nuk i 

konsideronin si njërin nga problemet më të mëdha me të cilat ballafaqohej 

shteti. Përkundrazi, ata shprehnin shqetësime më të mëdha për varfërinë, 

papunësinë, ekonominë e keqe, korrupsionin, kriminalitetin dhe ngjashëm. 

Për shembull “tronditjen e tranzicionit”, që e përjetoi ekonomia 

maqedonase, ishte tepër e fuqishme dhe rezultoi me shkallë të lartë negative 

të lëvizjes së bruto prodhimit vendas (BPV). Tendenca e rënies së BPV-së 

erdhi sidomos në shprehje në katër vitet e para të tranzicionit (1990-1993) 

dhe qëndroi deri në vitin 1995. Nga viti 1996 e këndej, ekonomia 

maqedonase realizoi shkallë pozitive të rritjes së BPV-së, e cila në bazë 

është relativisht e ulët dhe jostabile. Nëse për bazë e marrim vitin 1989 

(1989=100), niveli i përqindjes i bruto prodhimit real vendor në Maqedoni, 

në vitin 2002 është 77. (EBRD, 2002:58). 

102


Indikatorët makroekonomikë bazë të Republikës së Maqedonisë 

Viti 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 

Rritja e BPV-së 

reale, në % 

Shkalla e 

Inflacionit 

Shkalla e 

papunësisë 

Deficiti buxhetor, 

në % nga BPV 

Bilanci tregtar i 

shprehur në 

miliona 

$ amerikanë 

Investime të huaja 

direkte-neto, në 

miliona $ amerikanë $ 

Bruto rezervat 

devizore- fundi i vitit, 

në miliona $ 

amerikanë $ 

Borxhi i jashtëm në 

miliona $ amerikanë 

Servisimi i borxhit- % 

në eksportin e të 

mirave dhe 

shërbimeve 

Borxhi i jashtëm- % 

në BPV 

-9,9 -7,0 -8,0 -9,1 -1,8 -1,2 -1,2 1,4 3,4 4,3 4,5 -4,5 0,7 

608 115 1664 338 126 16,4 2,5 0,8 2,3 -1,3 6,5 5,3 2,4 

- - - - - - 31,9 36,0 34,5 32,4 32,3 - - 

- -4,5 -9,8 -13,4 -2,7 -1,0 -1,4 -0,4 -1,7 0,0 2,5 -6,3 -4,4 

- - - - -186 -221 -317 -386 -419 -392 -556 -397 -487 

- - - - 24 12 12 18 175 27 175 442 101 

- - - - 165 257 240 256 304 469 703 741 735 

- - - - 844 1062 1118 1167 1437 1490 1488 1410 - 

- - - - 15,8 10,4 11,1 8,7 10,1 13,9 13,1 19,0 - 

- - - - 24,9 23,8 25,3 31,3 40,1 40,6 41,5 39,8 40,4 

Tabela nr. 1 Indikatorët makroekonomikë bazë të Republikës së Maqedonisë 

Burimi: EBRD (2002) Transition Report 2003, London 2003: 56-59, 147, 

dhe Buletini nr. 5/2001, Ministria e Financave e Republikës së Maqedonisë, 

Shkup 2001:7. 

Nga tabela mund të konstatojmë se Maqedonia, siç është rasti edhe me 

shumë shtete të tjera në tranzicion, pas shumë vitesh tranzicioni, përkatësisht 

deri në vitin 2002, akoma nuk e ka arritur nivelin e bruto prodhimit vendas të 

periudhës para fillimit të tranzicionit. 

Së këtejmi, shqetësimi i maqedonasve ishte krejtësisht i arsyeshëm. 

Përkatësisht, nëse këtyre të dhënave u shtohet përqindja e papunësisë dhe 

inflacioni i lartë, është me se evidente se ekonomia e përgjithshme 

103


maqedonase deri në vitin 2001 me vështirësi arrinte progres. Konfirmim i 

kësaj janë të dhënat si vijojnë: 

Maqedonia është një vend me shkallë papunësie jashtëzakonisht të lartë. 

Është më se e qartë se një ekonomi me shkallë papunësie më të madhe se 

30%, ballafaqohet me shpenzime ekonomike enorme, shpenzime sociale dhe 

shpenzime të buxhetit qeveritar dhe në përgjithësi me tensione të theksuara 

sociale-politike. 

Ekonomia maqedonase, në periudhën prej viti 1990-1994 u ballafaqua me 

një shkallë inflacioni të lartë treshifrorë. Kjo periudhë përkon me shkallë të 

lartë negative të lëvizjes së BPV-së. Duke iu falënderuar politikës së 

suksesshme kundër inflacionit, në periudhën nga viti 1993-1995, ekonomia 

maqedonase, në vitin 1996 realizoi shkallë të ulët njëshifrore të inflacionit. 

Shikuar nga aspekti sintetik, shkaqet e performansave të dobëta të 

ekonomisë maqedonase mund t’i pozicionojmë në tre grupe: 

104 

• ndikimi i fuqishëm i faktorëve joekonomik (embargot dhe kriza 

kosovare); 

• shpenzimet e mëdha shoqërore, të cilat vendi ynë realisht i përjetoi 

me politikën e dezinflacionit, gjatë periudhës 1993/1995, kur shkalla 

e inflacionit, në nivel mesatar vjetor prej mbi 1660% në vitin 1993, u 

ul në 2,5% në vitin 1996; 

• cilësia e reformave të zbatuara. (Fiti, 2004:72-73). 

Së dyti, është paradoksale që në kushte të “marrëdhënieve të relaksuara 

ndëretnike”, shteti t’u nënshtrohet rreziqeve dhe kërcënimeve ndaj vlerave 

të tij themelore (integriteti territorial, sovraniteti dhe pavarësia) dhe ndaj 

funksioneve të tij elementare drejt përforcimit të kapaciteteve të tij meqë 

rreziqet dhe kërcënimet me të cilat u ballafaqua shteti nuk ishin një proces 

linear, por ishin rezultat i më shumë faktorëve strukturorë, të ndërvarur dhe 

dinamik. Së këtejmi, duhet t’i kemi parasysh karakteristikat themelore 

strukturore edhe atë: 

• të kaluarën historike (ideja apo fiksioni i vazhdueshëm për “Shqipëri 

të Madhe”); 

• praninë e konfliktit të armatosur (në fqinjësi); 

• stabilitetin politik dhe kapacitetin për sundim efikas (të vëna në 

pikëpyetje);


• niveli i militarizimit (zbulohet sasi e madhe e armëve në fshatin 

Ladorisht); 

• popullsi heterogjene, stresi demografik (kriza refugjate kosovare); 

• indeksi i zhvillimit human dhe ngjashëm. 

Të gjithë këto indikatorë ndikonin mbi vlerësimin e ekspozimit në rrezik 

të Republikës së Maqedonisë, ndërkaq më vonë edhe deri në përshkallëzimin 

e konfliktit. Së këtejmi, i arsyeshëm është qëndrimi se shkaqet e konfliktit të 

vitit 2001, në shumë aspekte lidhen dhe rezultojnë nga aspektet strukturore 

të konfliktit në shoqërinë maqedonase, rritja e rrezikut i cili në kontinuitet 

rezultonte nga çështjet rajonale të sigurisë dhe nga zgjidhja e krizës kosovare 

dhe paraqisnin nxitës të përshkallëzimit. 

Në kontekst të këtyre analizave mbi shkaqet e konfliktit, me arsye 

parashtrohet pyetja: A thua Republika e Maqedonisë në vitin 2001 u 

ballafaqua me krizë reale, e cila iu imponua me qëllim kryesor për 

dezintegrimin e vet shtetit, apo konflikti filloi për realizimin e të drejtave të 

njeriut. 

105


106 

3. ZHVILLIMI I KONFLIKTIT NË 

REPUBLIKËN E MAQEDONISË (NGA 

FAZA LATENTE DERI NË FAZËN 

AKTIVE) 


Përshkallëzimi i beftë i dhunës në Republikën e Maqedonisë, tronditi 

publikun si dhe pjesë të estabilishmentit politik. Retorika ndryshonte me 

shpejtësi të madhe nga “reaksioni histerik i rebelëve” ose “i luftëtarëve për 

liri, për të drejta”, “ i terroristëve” dhe ngjashëm. 

Njëkohësisht, tensionet dhe ngjarjet në Kosovë dhe Luginën e Preshevës 

kishin një rrjedhë kronologjike dhe e konfirmonin seriozitetin e situatës. 

Tensionet në Krahinën e Kosovës dhe në Serbinë Jugore nuk pushonin, 

ndërkaq ekstremistët edhe më tutje e shfrytëzonin tampon zonën për 

mbrojtje të tyre. Përkatësisht, në Serbinë Jugore u formua Ushtria Çlirimtare 

e Preshevës, Medvegjës dhe Bujanocit (UÇPMB), me qëllim të nxitjes së 

pjesëmarrjes masive në të ashtuquajturën “kryengritje”, të destabilizohet 

jugu i Serbisë dhe në momentin e duhur të shkëputet dhe t’i bashkëngjitet 

Kosovës. Në ndërkohë, e ashtuquajtura Ushtria Çlirimtare (UÇPMB), u 

formua si kundërpërgjigje ndaj provokimeve të forcave jugosllave të sigurisë 

dhe si kundërpërgjigje ndaj numrit të shtuar të pjesëtarëve të forcave të 

sigurisë serbe në pjesët e Serbisë Jugore. 

Nga ana tjetër, në Kosovë situata ishte ndryshe. Në përputhje me 

Rezolutën e KB-së nr. 1244, në Kosovë u vendos prania ndërkombëtare 

ushtarake dhe civile. Forcat jugosllave të sigurisë u tërhoqën, ndërkaq 

siguria e Kosovës ishte nën kompetencat e forcave ndërkombëtare të sigurisë 

në përbërjen e të cilave përqindja më e madhe ishin forcat e NATO-s. Me 

Rezolutën, gjithashtu, u vendos edhe administrata civile në Kosovë, “nën të 

cilën qytetarët e Kosovës mund të gëzonin autonomi esenciale në kuadër të 

RFJ-së, e cila mund të siguronte administratë kalimtare, me vendosjen dhe 

kryerjen e supervizionit mbi zhvillimin e institucioneve 50 të përkohshme 

demokratike vetadministruese”. Ushtria Çlirimtare e Kosovës (UÇK-OVK) 

50 

United Nations Security Council Resolution 1244 of june 10, 1999, Annex 2.4. 

Annex 2.5, Paragraph 10.


zyrtarisht pushoi së ekzistuari dhe u transformua në “Trupat Mbrojtëse të 

Kosovës”. 51 

Në kushte të këtilla, përkatësisht me vendosjen e pranisë ndërkombëtare 

të sigurisë dhe civile në Kosovë, u hap procesi i rikthimit të refugjatëve 

shqiptarë nga Maqedonia, Shqipëria dhe më gjerë. Mirëpo, në kundërshtim 

me këtë tendencë, përafërsisht në të njëjtën kohë, serbët në mënyrë masive e 

braktisnin Kosovën. Për shembull UNHCR publikoi një shifër prej 164.000 

deri përafërsisht 200.000 serbë të cilët e braktisën Kosovën deri në fund të 

muajit qershor të vitit 1999. Këtë e konfirmoi edhe drejtuesi i misionit të 

KB-së në Kosovë Bernard Kushneri, i cili para se të largohej deklaroi: “KBja 

nuk ia dolën ta mbrojnë minoritetin serb në Kosovë. Opinioni publik 

ndërkombëtar dhe KB-ja nuk e kuptuan sa duhet sjelljen hakmarrëse të 

shqiptarëve të Kosovës ndaj popullatës me numër mjaft më të vogël që kishte 

mbetur në Krahinë”. Ai gjithashtu i porositi shqiptarët e Kosovës që ta 

ndërpresin dhunën dhe vrasjet dhe ua bëri me dije se në sytë e opinionit 

publik ndërkombëtar prej viktimës janë shndërruar në shtypës. 

(Kuzmanovski, 2000:34). Në vargun e shembujve të dhunës mbi serbët, do 

ta cekim ngjarjen e 16 shkurtit të vitit 2001, kur gjatë shpërthimit të një 

autobusi, me të cilin transportoheshin serbë, u vranë 11 civilë. 

Ngjarjet, përkatësisht tensionet permanente, në Serbinë Jugore dhe 

Kosovë kishin implikime të drejtpërdrejta mbi sigurinë e Republikës së 

Maqedonisë. Thjesht dhuna zgjerohej ose koordinohej në trekëndëshin 

Kosovë, Serbi Jugore dhe Maqedoni. 

Konfirmim për këtë ishte dhuna në Maqedoni. Përkatësisht, dhuna në 

Maqedoni shtohej në kontinuitet. Në shikim të parë, përditshmëria dhe 

“marrëdhëniet e relaksuara ndëretnike”, siç dëshironin ta parafrazonin 

gjendjen partitë politike në pushtet, nuk ishin pikërisht ashtu siç prezantohej. 

Konfirmim për këtë ishin sulmet terroriste të orientuara kundër 

institucioneve të sistemit të sigurisë. Përgjegjësinë mbi vete e mori e 

ashtuquajtura skuadër e njësisë speciale të Ushtrisë Çlirimtare Kombëtare 

(UÇK). Kjo, nga ana tjetër, ishte konfirmim për formimin e të ashtuquajturës 

Ushtri Çlirimtare Kombëtare e Shqiptarëve në Republikën e Maqedonisë. 

Ekspertët e NATO-s ishin të mendimit se ndërmjet konfliktit në Serbinë 

Jugore dhe Kosovë ekziston njëfarë “link cage”. Ishte evidente se të dyja 

krizat kishin elemente të përbashkët, por kriza në Maqedoni ishte specifike 

dhe e papritur: “ajo vetëm se e zbuloi inversionin e madh të optimizmit të 

lehtë, i cili deri atëherë sundonte në Maqedoni”. 

Në ndërkohë, Qeveria e Republikës së Maqedonisë bënte përpjekje 

intensive që ta zgjidhë kërkesën e shqiptarëve etnikë në lidhje me 

51 

Ushtria Çlirimtare e Kosovës, nga muaji shtator i vitit 1999 zyrtarisht pushoi së 

ekzistuari 

107


institucionin e lartë arsimor për shkollim në gjuhën e tyre amtare (shqipe). 

Konkretisht Këshilli i Kolegjit të ri në gjuhën shqipe, më 15.01.2001 e 

promovoi Universitetin e Evropës Juglindore në Tetovë. 52 

Njëkohësisht në Shkup 53 vazhduan bisedimet mes Komisionit të përzier 

maqedono-jugosllav për përcaktimin e kufirit. Në këtë mënyrë, Marrëveshja 

për demarkacionin e kufirit të përbashkët, mes dy shteteve (Republikës së 

Maqedonisë dhe Republikës Federative të Jugosllavisë), u nënshkrua më 22 

shkurt të vitit 2001 nga Presidenti i Maqedonisë dhe i Jugosllavisë. Nga 

njëra anë, bashkësia ndërkombëtare këtë akt e vlerësoi pozitivisht, meqë 

mbyllja e kësaj çështjeje kaq të madhe do të thoshte kontribut në drejtim të 

përmirësimit të marrëdhënieve në Ballkan dhe më gjerë në rajon. Por, nga 

ana tjetër, shqiptarët etnikë nga Kosova dhe Serbia Jugore nuk ishin të 

kënaqur. Kështu, pas disa ditësh terroristët shqiptarë, nga Kosova hyn në 

Maqedoni në zonën kufitare, më saktë në fshatin Tanushë, si dhe në fshatrat 

e tjerë të kufirit verior të Maqedonisë (Kodra e Furrës, Brezë, Malinë). Bëhej 

fjalë për shembull konkret të cenimit të integritetit të shtetit përmes sundimit 

të një pjese të territorit të tij nga njësitë paraushtarake. 54 Ditët që pasuan 

konfirmuan se nuk ishte fjala për incident sporadik, por për përkeqësim 

serioz të gjendjes së sigurisë. Forcat e sigurisë maqedonase çdo ditë lëshonin 

informata se nga ana e Kosovës ka lëvizje, grupime dhe rigrupime të një 

numri të madh të personave me uniforma të zeza dhe të armatosur, me gjasa 

që të kalojnë dhe të fortifikohen në Maqedoni. Kjo situatë ishte e shoqëruar 

edhe me aktivitete të përforcuara politike, por edhe me një sërë incidentesh 

të armatosura. (Kuzmanovski, 2001: 34) 

Vlerësohej se motivet e këtyre ngjarjeve ishin të ndryshme, duke filluar 

prej atyre për destabilizim të brendshëm, të shkaktuara nga pakënaqësia e 

ambivalencës politike, dhe kështu deri në motive të jashtme-gjeopolitike apo 

pasqyrimit të sferave dhe influencës së interesave të kontrabandistëve. Por, 

sidoqoftë, ngjarjet e përgjithshme në vitin 2001, e konfirmuan atë se në 

Republikën e Maqedonisë ekzistonte interes për destabilizimin e shtetit. 

Këtë situatë sigurie, Ministri i Punëve të Jashtme, Sërgjan Kerim, para 

Asamblesë së Sigurisë të Kombeve të Bashkuara, e përshkruan me vëmendje 

të madhe dhe në mënyrë të saktë. Ndërmjet tjerash ai do të thotë: “Gjatë 

javëve të fundit, vendi im ballafaqohet me problem serioz, të shkaktuar nga 

ana e grupeve të paidentifikuara militante ekstremiste të stacionuara në 

52 

Universiteti, konstruksioni financiar i të cilit kapte shumën rreth 22 milionë 

dollarë, ishte vendosur që të përbëhet nga këto fakultete: juridik, pedagogjik, 

administratë publike dhe komunikime kompjuterike. 

53 

Më datë 16.01.2001. 

54 

Më saktësisht, fshati Tanushë ishte nën kontrollin e ekstremistëve që nga data 

16.02. deri në datën 12.03.2001. 

108


kufirin verior të Republikës së Maqedonisë. Këto grupe e pushtuan fshatin 

Tanushë dhe nga kjo bazë ato vazhdimisht shkaktojnë incidente të 

armatosura. Ekstremistët nuk i kanë parashtruar kërkesat e tyre. Ata me 

vetëdije e mbajnë peng popullsinë lokale shqiptare, ndërkaq për shkak të 

faktit se brezi kufitar me Kosovën është i populluar më së shumti me 

shqiptarë etnikë, rezulton se edhe marrëdhëniet ndëretnike mbahen peng”. 

Më tej në fjalimin e tij Ministri Sërgjan Kerim do të shtojë: “Me qëllim të 

zgjidhjes së situatës, Qeveria e Republikës së Maqedonisë miratoi Plan 

veprues.” Elementet kryesorë të tij praktikisht janë, masa parandaluese 

kundër zgjerimit të konfliktit nga të dyja anët e kufirit”. 

Por, përkrah aktiviteteve të përforcuara politike nga Qeveria dhe 

Presidenti i Republikës së Maqedonisë, incidentet e armatosura nuk pushuan. 

Më saktësisht, në Tetovë, 55 më datë 14.03.2001, u hap zjarr i fortë drejt 

pozicioneve të forcave të sigurisë maqedonase. 56 Gjendja e sigurisë u 

përkeqësua me mundësi për përshkallëzim të mëtutjeshëm. Shumë shpejt 

konflikti u zgjerua edhe në një zonë tjetër (në atë të Kumanovës e Likovës) 

të Republikës së Maqedonisë. Kreu i shtetit mendonte për shpalljen e 

gjendjes së luftës, e cila varej nga zhvillimi i mëtutjeshëm i ngjarjeve. 

Njëkohësisht, me përshkallëzimin e konfliktit filloi edhe shpërngulja e 

popullsisë jo shqiptare. Pikërisht për këtë, disa analistë konsideronin se 

qëllimi i sulmeve të armatosura të ekstremistëve shqiptarë ndaj Republikës 

së Maqedonisë është okupimi i pjesës sa më të madhe të territorit të 

Republikës së Maqedonisë edhe atë sidomos të zonave në kufi me Kosovën 

dhe mandej bashkëngjitja e tyre me Kosovën. Përkatësisht, qëllimi kryesor i 

tyre ishte realizimi i ëndrrës, krijimi i “Shqipërisë së Madhe”, në të cilën të 

gjithë shqiptarët që jetojnë në Ballkan do të bashkohen në një shtet të 

përbashkët. Për atë se qëllimi i ofensivës ushtarake të terroristëve shqiptarë 

ishte okupimi i territoreve dhe krijimi i një shteti të përbashkët në Ballkan, 

zyrtarisht e publikoi edhe e ashtuquajtura Ushtria Çlirimtare Kombëtare, me 

komunikatat e lëshuara që në shkurt të vitit 2001, gjatë depërtimit të grupeve 

të armatosura shqiptare nga Kosova në Maqedoni (më saktë në fshatin 

Tanushë) dhe në fshatra të tjerë kufitarë me Kosovën. Edhe ish-ambasadori i 

SHBA-ve në OKB, Riçard Holbruk, në intervistën e tij për gazetën greke 

“To Vima”, të datës 24 mars të vitit 2001, tha se kërcënimi më i madh për 

stabilitetin e Ballkanit është ëndrra për krijimin e “Shqipërisë së Madhe”. 

Incidenti i atëhershëm në Maqedoni dhe Serbinë Jugore, sipas Holbrukut 

është vepër e shqiptarëve më ekstrem, përmes të cilëve përpiqen ta realizojnë 

55 Qyteti i Tetovës është i populluar kryesisht me popullsi shqiptare. 

56 Sipas informatave të Ministrisë së Punëve të Brendshme, grupi i cili në datën 

14.03.2001, i ka sulmuar forcat policore në Tetovë, ka numëruar rreth 200 persona, 

prej të cilëve 140 kanë qenë nga Kosova. 

109


idenë për “Shqipëri të Madhe”, përkatësisht përmes projektit i cili 

parashikon bashkimin e të gjithë shqiptarëve që jetojnë në Ballkan në një 

shtet shqiptar, i cili do të përfshinte pjesë nga territori i Serbisë, Malit të Zi, 

Maqedonisë dhe Greqisë. (Nasteska 2005:188). 

Gjithashtu, e ashtuquajtura Ushtria Çlirimtare Kombëtare e shqiptarëve, 

në Komunikatën, dërguar programit në gjuhën shqipe të “Dojçe Veles”, 

thekson: “Shtabi i Përgjithshëm i UÇK-së ka qenë i detyruar të dërgojë një 

numër të kufizuar ushtarësh në Tanushë dhe fshatrat përreth, me qëllim që ta 

çlirojë këtë territor dhe ta mbrojë dinjitetin e popullatës”. Mandej, ata 

kërcënoheshin se në rast të ofensivës eventuale të Armatës së Maqedonisë do 

të kundërpërgjigjen në mënyrë adekuate. Po ashtu, iu bë apel subjekteve 

politike në Republikën e Maqedonisë, siç thuhet, “të jenë të përmbajtur ndaj 

saj”. Marrë në përgjithësi, e ashtuquajtura Ushtria Çlirimtare Kombëtare, 

sipas Komunikatës, angazhohej për “liri, barazi dhe drejtësi”. 

Gjatë fazës së mëvonshme të konfliktit të armatosur, UÇK-ja e ndryshoi 

retorikën. Ajo përmes Komunikatës nr. 6 nënvizoi një qëllim krejtësisht 

tjetër. Përkatësisht, theksoi se qëllimi i luftës së saj është fitimi i të drejtave 

më të mëdha të njeriun dhe të drejtave më të mëdha për shqiptarët në 

Maqedoni, përmes ndryshimit të Kushtetutës së Republikës të Maqedonisë. 

Së këtejmi, parashtrohet pyetja: Pse UÇK-ja e ndryshoi qëllimin e luftës së 

saj? A thua kjo (nuk) do të thotë se UÇK-ja në të vërtetë në esencë e 

ndryshoi qëllimin e parashtruar paraprakisht për krijimin e “Shqipërisë së 

Madhe”? Apo ndoshta në ndryshimin e qëllimit ndikim pati bashkësia 

ndërkombëtare? 

Ngjashëm si në Kosovë, edhe në territoret e okupuara të Maqedonisë 

(rajoni i Tetovës dhe Kumanovës e Likovës), ushtria e ashtuquajtur UÇK 

kishte për qëllim krijimin e territoreve të pastra etnike, për çka filloi 

shpërngulja e popullsisë joshqiptare, përkatësisht e maqedonasve dhe e një 

numri të vogël të serbëve nga vendbanimet e tyre. Njëkohësisht, u rrit edhe 

numri i kidnapimeve dhe torturave ndaj popullatës civile nga ana e UÇKsë. 

57 

Ndofta ky ishte njëri prej shkaqeve për promovimin e “gjestit” klasik 

gjeopolitik nga pala maqedonase. Përkatësisht, Akademia Maqedonase e 

Shkencave dhe Arteve e promovoi idenë për shkëmbimin e territoreve dhe 

të popullatës mes Maqedonisë dhe Shqipërisë. Ideja nënkuptonte 

shkëmbimin e territoreve dhe popullatës nga pjesa perëndimore e Republikës 

së Maqedonisë me popullsi dominante shqiptare me zonat e Shqipërisë në të 

cilat jeton popullsia maqedonase. Shkëmbimi do të zgjaste 4-5 muaj, për çka 

do të formoheshin postblloqe në të dyja shtetet, përmes të cilave do të bëhej 

57 

Kjo konfirmohet me Raportin e Organizatës Ndërkombëtare Human Rights 

Watch. 

110


paraqitja e popullsisë. Kjo zgjidhje, gjithsesi se ishte nën influencën e tezës 

se shqiptarët e Maqedonisë nuk duan barazi më të madhe, por se synojnë 

shkëputjen e territoreve të Maqedonisë dhe bashkimin e tyre me Kosovën 

ose Shqipërinë. Kjo zgjidhje e nxituar e gjendjes është diametralisht në 

kundërshtim me parimin elementar të mosndryshimit të kufijve, për çka edhe 

nuk hasi në mbështetje nga bashkësia ndërkombëtare dhe shteti. (Mileski, 

2005:87) 

Fillimi i fazës së dytë të konfliktit në Republikën e Maqedonisë 

drejtpërdrejt ndërlidhet me nënshkrimin e Marrëveshjes për Stabilizim dhe 

Asocim të Republikës së Maqedonisë me BE, kah fundi i muajit prill të vitit 

2001. Me fjalë të tjera kjo ngjarje e madhe në mënyrë të drejtpërdrejtë 

përputhet me realizimin e fazës së dytë të veprimeve luftarake të terroristëve 

shqiptarë në Maqedoni, e cila filloi në fillimin e muajit maj të vitit 2001. Së 

këtejmi, ishte gjithnjë e më e qartë se “spiralja” e konfliktit pështjellohet 

(përshkallëzohet). Forca dhe intensiteti i konfliktit paralajmëronin se kriza 

në vend lehtësisht mund të kalonte në luftë qytetare me konsekuenca të 

mëdha për shtetin dhe me destabilizimin e rajonit. (Ruzhin, 2006: 130). 

Stabiliteti dhe siguria e Republikës së Maqedonisë ishin në situatë aq kritike 

sa që dukej e pamundshme të gjendej solucion tjetër përveç konfliktit të 

armatosur, luftës qytetare dhe autodestruksionit nga njëra anë ose paqes me 

kompromis, nga ana tjetër. Ndoshta, mu për këtë, kreu politik i Republikës 

së Maqedonisë dhe bashkësia ndërkombëtare bënë përpjekje që të gjenin 

solucion politik për menaxhimin e konfliktit. Kështu, njëra prej zgjidhjeve 

ishte formimi i Qeverisë së re – Qeveri e unitetit politik. 58 

Në ndërkohë, elita politike e bllokut kombëtar shqiptar ishte në 

koordinim të ngushtë me udhëheqjen politike dhe ushtarake të UÇK-së. 

Konkretisht, liderët e partive politike shqiptare, Arben Xhaferi (PDSH), Imer 

Imeri (PPD) dhe lideri politik, përkatësisht ushtarak, i UÇK-së, Ali Ahmeti, 

në Prizren të Kosovës, e nënshkruan të ashtuquajturën Deklaratë të 

Prizrenit. 59 Praktikisht Deklarata jepte mundësi për njohjen e UÇK-së si 

subjekt juridik dhe si partner në negociatat. Gjithashtu, në platformë, ata 

ranë dakord që Republika e Maqedonisë doemos duhet të ndërmarrë masa 

për ndryshimin e disa pjesëve të Kushtetutës dhe për “shekullarizimin e 

tërësishëm të shtetit maqedonas” (Shkariq, 2002: 680). Marrë në përgjithësi, 

me këtë platformë janë harmonizuar kërkesat dhe qëndrimet mes “krahut 

politik dhe ushtarak të UÇK-së me programet politike të partive shqiptare 

(PDSH dhe PPD) në Republikën e Maqedonisë”. Kjo do të thotë se me vet 

58 Në datën 13.05.2001 u zgjodh Qeveria e re, e përbërë nga VMRO-DPMNE, si 

parti qeverisëse dhe partnerët e saj të koalicionit-Partia Liberale dhe PDSH-ja dhe 

partia opozitare LSDM, si dhe PPD-ja e VMRO-ja e Vërtetë. 

59 Në datën 22.05.2001 në Prizren të Kosovës, u nënshkrua “Deklarata e Prizrenit”. 

111


aktin e nënshkrimit të Deklaratës së Prizrenit është bërë një “simbiozë” mes 

krahut politik dhe ushtarak të të gjithë shqiptarëve të Republikës së 

Maqedonisë. 

Koalicioni i gjerë, bashkë me Presidentin e Republikës së Maqedonisë, 

Boris Trajkovskin dhe me bashkësinë ndërkombëtare (NATO, BE dhe 

OSBE) i bashkuan përpjekjet me qëllim të krijimit të kushteve të 

domosdoshme për arritjen e paqes. Por, situata në terren ishte krejtësisht 

ndryshe. Konflikti i armatosur u përshkallëzua, dëmet njerëzore dhe 

materiale ishin gjithnjë e më të mëdha. 

112


4. PËRPJEKJET E SHTETIT TË 

MAQEDONISË PËR ZGJIDHJEN E 

KONFLIKTIT 

Vllado Buçkovski 

Republika e Maqedonisë, në vitin 2001, në një pjesë të territorit të saj, u 

ballafaqua me aktivitete të grupeve të armatosura ekstremiste. Aktivitet e 

këtilla e rrezikuan integritetin territorial dhe sovranitetin e shtetit, jetën dhe 

sigurinë e qytetarëve dhe të drejtat e tyre, si dhe paqen dhe sigurinë rajonale. 

Mposhtja e ekstremistëve, vendosja e paqes dhe sigurisë dhe sundimi i të 

drejtës në tërë territorin ishte një çështje me interes më madhor për 

Republikën e Maqedonisë, por gjithashtu edhe për vendet fqinje dhe 

bashkësinë ndërkombëtare në tërësi. Në këto përpjekje ekzistonte një qasje 

unike e të gjithë faktorëve politikë shtetërorë të Republikës së Maqedonisë, 

për sa i përket mënyrës dhe metodave të ballafaqimit me konfliktin. 

Më 13 maj të vitit 2001, me ndërmjetësimin e bashkësisë ndërkombëtare, 

në Shkup, u formua Qeveria e Shpëtimit Kombëtar - Koalicioni i Gjerë, në të 

cilën hynë të gjitha partitë parlamentare. Alternativa Demokratike, si parti 

politike, ishte jashtë kësaj Qeverie, meqë atë gradualisht e braktisën të gjithë 

deputetët duke iu bashkëngjitur partive më të vogla të sapoformuara. LSDMja, 

si parti më e madhe opozitare, në Qeverinë e re patricipoi me dy ministra 

dhe me një Nënkryetar të Qeverisë, PPD-ja me një ministër dhe me 

Nënkryetar të Qeverisë, PLD-ja dhe VMRO- ja e Vërtetë me një ministër. 

Gjashtë muaj më vonë, LSDM-ja dhe PLD-ja dolën nga koalicioni i gjerë 

dhe në vendin e tyre hynë alternativistët e deridjeshëm të Demokracisë së 

Re. 

Në ekspozenë e tij, Kryeministri i atëhershëm Lubço Georgievski, para 

deputetëve në Kuvendin e Republikës së Maqedonisë, me rastin e zgjedhjes 

së Qeverisë së re, mes tjerash tha: “Krijimi i këtij koalicioni nuk është 

rezultat i ndonjë presioni nga faktori ndërkombëtar. Fakti që në disa faza të 

negociatave ishin të pranishëm edhe përfaqësuesit e faktorit ndërkombëtar 

flet për gatishmërinë dhe mbështetjen e fuqishme të bashkësisë 

ndërkombëtare që edhe në këtë mënyrë të na ndihmojë në zgjidhjen e 

problemeve me të cilat ballafaqohet vendi, dhe njëkohësisht kjo është 

përgjigje për të gjithë ata, që sot janë kundërshtarë të vendit tonë.”, tha 

Georgievski. 

Kahet kryesore në të cilat ishin orientuar aktivitetet e kësaj Qeverie ishin: 

e para, siguria dhe stabilizimi i vendit, dhe 

113


e dyta, intensifikimi dhe mbështetja e dialogut ndëretnik, i cili filloi 

nën përkujdesjen e Presidentit Boris Trajkovski, me një agjendë 

të cilën e konfirmuan të gjithë liderët politikë, mirëpo, në 

mënyrë të qartë dhe pa mëdyshje u mbështet edhe nga Bashkimi 

Evropian dhe nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës. 

Ekzistonte bindja se krijimi i këtij koalicioni të madh është vetëm një 

mundësi e mirë që ky dialog të përshpejtohet maksimalisht dhe të gjithë 

pjesëmarrësit e dialogut të sillen me përgjegjësi ndaj marrëveshjes së arritur 

dhe implementimit saj. Thjesht, kjo gjithashtu, ishte pjesë e masave me të 

cilat bëheshin përpjekje për izolimin e terrorizmit, ekstremizmit, 

formacioneve paraushtarake, duke ua bërë me dije se për të gjitha çështjet e 

hapura të përbashkëta, zgjidhjet mund të kërkohen në institucionet e sistemit 

maqedonas, si dhe të njëjtat të diskutohen. Në këtë drejtim, veçanërisht 

duhet të theksohet hyrja e të dyja partive politike shqiptare në këtë Qeveri, 

duke e pasur parasysh faktin se deklaratat e të ashtuquajturës UÇK ishin 

shumë të qarta, ata nuk i njihnin partitë politike qeveritare dhe nuk e 

pranonin dialogun të cilin ata do ta zhvillonin me partitë e tjera politike 

maqedonase. 

Pas formimit të koalicionit të gjerë u formua edhe Trupi Koordinues për 

Ballafaqim me Krizën, në kuadër të të cilit u formua edhe Qendra për 

Menaxhimin me Kriza. Me Trupin Koordinues udhëhiqte Nënkryetari i 

Qeverisë, ndërkaq anëtarë ishin disa ministra sipas funksioneve (Ministria e 

Punëve të Brendshme, Ministria e Mbrojtjes, Ministria e Drejtësisë etj.). Ky 

Trup, u formua me qëllim të tejkalimit të problemeve në lidhje me 

koordinimin mes institucioneve, si dhe me përfaqësuesit e bashkësisë 

ndërkombëtare, dhe e gjithë kjo në interes të menaxhimit të suksesshëm të 

konfliktit. 

Këto dy trupa kishin për qëllim ta përforconin koordinimin ndërmjet 

institucioneve, që ishin të ngarkuara për ta realizuar sigurinë dhe mbrojtjen e 

shtetit, pastaj t’i koordinonin dhe në mënyrë efikase t’i mbronin resurset në 

dispozicion të shtetit, si dhe të bënin vlerësim përkatës për rrezikun mbi 

sigurinë e Republikës së Maqedonisë. 

Detyra themelore e Trupit Koordinues për Ballafaqim me Kriza ishte që 

t’i koordinojë, orientojë dhe unifikojë aktivitetet e organeve të administratës 

shtetërore gjatë ballafaqimit me krizën, përfshirë këtu edhe njësitë e armatës 

dhe policisë, si dhe të propozojë përdorimin e njësitit për luftë kundër 

terrorizmit. Trupi Koordinues për Ballafaqim me Kriza përbëhej prej: 

Nënkryetarit të Qeverisë, Ministrit të Mbrojtjes, Ministrit të Punëve të 

Brendshme, Ministrit të Punëve të Jashtme, Ministrit të Drejtësisë, Shefit të 

Shtabit të Përgjithshëm të ARM-së, drejtorit të Byrosë për Siguri, 

114


përfaqësuesit të caktuar nga Presidenti i Republikës dhe nga udhëheqësi i 

Grupit punues për menaxhim me kriza. 

Grupi punues për menaxhim me kriza, përkatësisht Qendra për 

Menaxhim me Kriza, si trup vartës i Qeverisë, e kishte për detyrë të 

angazhohej për grumbullimin e centralizuar të informatave nga të gjitha 

institucionet (vendase dhe të huaja) dhe shkëmbimin e tyre me bashkësinë 

ndërkombëtare. Më konkretisht, Qendra për Menaxhim me Kriza i kishte 

detyrat si vijojnë: të grumbullojë, të përpunojë, të analizojë dhe t’i dërgojë të 

dhëna dhe informata Trupit Koordinues për Ballafaqim me Kriza dhe të 

propozojë masa e aktivitete për ballafaqim me situata krize, si dhe t’u 

dërgojë informata Ministrisë së Mbrojtjes, Ministrisë së Punëve të 

Brendshme dhe Agjencisë për Zbulim. 

Grupi punues për menaxhim me kriza ia doli që t’i bashkojë informatat 

dhe mund të thuhet se në masë të madhe i arsyetoi pritjet. 

Megjithatë, menaxhimi i plotë i krizës, nga ana e këtij grupi, ishte i 

pamundshëm, meqë Qendra e Menaxhimit me Kriza nuk kishte kornizë 

ligjore për tre çështje elementare: 

• e para, bazat e sistemit të sigurisë kombëtare, që do ta përcaktonin 

bashkëpunimin dhe koordinimin mes të gjitha segmenteve të zbulimsigurimit 

në shtet; 

• e dyta, mosekzistimi i organeve dhe trupave në sistemin e 

menaxhimit me kriza, në të cilët do të përfshiheshin nivelet më të 

larta profesionale të ministrive dhe agjencive të Qeverisë, nën 

kompetencë të të cilëve janë mbrojtja dhe siguria e shtetit; dhe 

• e treta, mospasja e kompetencave të qarta dhe mospërcaktimi i 

fuqisë ekzekutive, e cila më së shpeshti ishte nën hijen e ministrive 

kompetente, për çka pothuajse askush nuk ndihej direkt i thirrur ose 

i obliguar për t’i respektuar dhe zbatuar rekomandimet dhe 

vendimet e saj. 

Në rrethana të këtilla, të ekzistimit të një vakumi juridik, ishte krejtësisht 

e logjikshme që kreu i shtetit praktikisht të rraskapitej në diskutime 

joproduktive në takimet e çdoditshme, të cilat në të shumtën e rasteve nuk 

rezultonin me vendime dhe qëndrime unike për njësitë në terren, për të cilat 

urdhrat që dërgoheshin nga ministritë përkatëse vazhduan të jenë të 

detyrueshëm. 

Qeveria, gjithashtu, zbatoi edhe aktivitete të tjera, me qëllim të zgjidhjes 

së shpejtë dhe efikase të krizës, edhe atë: 

115


116 

- aktivitete të forcave të sigurisë për mbrojtjen e të gjithë qytetarëve 

dhe pengimi i zgjerimit të terrorizmit dhe ekstremizmit, atje ku kjo 

është e domosdoshme, madje edhe me zbatimin e masave përkatëse; 

- intensifikimi i proceseve politike, përmes participimit të 

përfaqësuesve të zgjedhur në mënyrë legale të shqiptarëve të 

Maqedonisë për ndërtimin e shoqërisë civile, në të cilën do të 

avancohen të gjitha të drejtat qytetare dhe të njeriut; 

- në përpjekjen për zgjidhjen e krizës, Republika e Maqedonisë zbatoi 

“Planin për çarmatim”. 

Në të njëjtën kohë, Republika e Maqedonisë e mbështeti tërësisht 

bashkësinë ndërkombëtare, ndërkaq për këto aktivitete priste edhe ndihmën 

në realizimin e tyre. 

Gjithashtu, në kuadër të përpjekjeve për zgjidhje paqësore të krizës, 

Republika e Maqedonisë përgatiti dhe zbatoi Planin për çarmatim, përmes 

vendosjes së ndërprerjes së zjarrit, duke u dhënë ekstremistëve të armatosur 

mundësi që ta dorëzonin armën dhe t’u jepet mundësia për riintegrimin e 

tyre në shoqëri. Për këtë qëllim, me këtë plan, precizohen aktivitetet 

kryesore të cilat duhej plotësuar, edhe atë: 

- çarmatimi i plotë dhe shpërndarja e ekstremistëve të armatosur 

(pjesëtarë të të ashtuquajturës UÇK); 

- evitimi i të gjitha formave të rrezikimit të sovranitetit shtetëror dhe 

integritetit territorial dhe sigurimi i normalizimit të plotë të punës së 

organeve shtetërore dhe organeve të tjera legjitime në zonën e 

përfshirë me krizën; 

- vendosjen e sigurisë së plotë personale dhe pronësore të të gjithë 

qytetarëve dhe lëvizje pa pengesë, si dhe realizimin e të drejtave dhe 

lirive të tjera qytetare dhe të njeriut në tërë territorin e Republikës së 

Maqedonisë. 

Në kontekst të kësaj është edhe fakti se Qeveria kishte për qëllim, që në 

kushte stabile dhe në kuadër të institucioneve të sistemit, të vazhdonte me 

ndërtimin e shoqërisë civile, në të cilën plotësisht do të funksiononte rendi 

juridik dhe institucionet e pushtetit, në mënyrë që të sigurohet respektimi i të 

drejtave dhe lirive të të gjithë qytetarëve të Republikës së Maqedonisë, 

konform standardeve ndërkombëtare. 

Së këtejmi, u vendosën parametrat për përfundimin e suksesshëm të 

krizës edhe përmes realizimit të procedurave kyç si vijojnë:


• Për Republikën e Maqedonisë është e papranueshme cila do qoftë 

zgjidhje e cila nënkupton çfarë do qoftë autonomie apo statusi 

special në cilën do qoftë pjesë të territorit ose ndryshim të kufirit. 

• Kriza, në të cilën është regjistruar hyrja e grupeve të armatosura 

nga Kosova, nuk mund të zgjidhet vetëm me mjete ushtarakopolicore. 

• Karakteri i krizës kërkonte aktivizimin e masave politike dhe 

aktiviteteve diplomatike për izolim, përkatësisht neutralizimin e 

ekstremistëve të armatosur. 

• Të gjitha partitë relevante politike dhe institucionet e Republikës së 

Maqedonisë e mbështetën planin dhe programin për ballafaqim me 

krizën dhe në mënyrë aktive participuan në procesin politik që u 

iniciua nga Presidenti i Republikës së Maqedonisë. 

• KFOR-i dhe UNMIK-u ndërmorën masa kundër mbështetësve dhe 

udhëheqësve të aksioneve terroriste kundër Republikës së 

Maqedonisë. 

• Republika e Maqedonisë bëri apel deri te të gjitha vendet që t’i 

ndërmarrin të gjitha masat e mundshme për t‘u pamundësuar 

mbështetja financiare dhe materiale e ekstremistëve të armatosur. 

• Masat për ndërtimin e mirëbesimit ishin esenciale për ta trasuar 

rrugën e vërtetë drejt ardhmërisë, ndërkaq ato ishin evidente dhe të 

njohura për popullsinë e zonës lokale. Për këtë qëllim u realizua 

fushatë e koordinuar për informimin e publikut. 

• Mbikëqyrësit ndërkombëtarë luajtën rol në ndërtimin e mirëbesimit. 

Në këtë kuptim, Republika e Maqedonisë ndërmori një sërë aktivitetesh. 

Në fillim i izoloi ekstremistët e armatosur, të cilët operonin në pjesën veriore 

dhe veriperëndimore të vendit, duke ua pamundësuar mbështetjen e jatakëve 

të tyre, si dhe mbështetjen e popullsisë jashtë këtyre zonave. 

ARM-ja, në bashkëpunim me KFOR-in, i përforcuan kontrollet si në 

kufirin mes Republikës së Maqedonisë dhe Serbisë, në pjesën e Kosovës, 

ashtu edhe me Republikën e Shqipërisë. Krahas kësaj, u zhvilluan masa për 

ndërtimin e mirëbesimit, të cilat ishin mjaft të rëndësishme për ta trasuar 

rrugën e vërtetë drejt ardhmërisë, përmes përmirësimit të gjendjes në nivel 

lokal, të mbështetur mbi projekte infrastrukturore dhe sociale, në zonat e 

përfshira me aktivitetet e armatosura (përfshirë këtu riparimin e objekteve të 

banimit, përmirësimin e kushteve për mbrojtje shëndetësore, ujësjellësit, 

rrugëve dhe ngjashëm). U hartua plani për personat që ishin të gatshëm t’i 

117


dorëzonin armët dhe të gatshëm për t’u integruar në jetën shoqërore. Pastaj, 

u shpall ndërprerja e njëanshme e zjarrit. Forcat e sigurisë edhe më tej 

mbetën të afta për t’i neutralizuar burimet e rrezikut. 

Filloi procesi i çarmatimit, dimensioni gjeografik i të cilit u përcaktua dhe 

u zbatua në faza: në rajonin e Kumanovës-Likovës, në rajonin e Tetovës- 

Malit Sharr, në rajonin e Dibrës dhe në pjesën tjetër të vendit. Operacionet e 

sigurisë zbatoheshin në faza dhe secila prej tyre ishte e rëndësishme për 

sukses të plotë, me qëllim që hap pas hapi të arrihej përparim drejt zgjidhjes. 

Në mënyrë që të tejkalohej kriza, pjesëtarëve të grupeve të armatosura 

shqiptare iu dha mundësia që pas dorëzimit të armëve të riintegrohen në 

shoqëri, përfshirë këtu edhe amnistinë adekuate. Pas përfundimit të 

operacionit, forcat e sigurisë shtetërore, me pjesëmarrjen e policëve me 

përkatësi etnike shqiptare, i kryenin detyrat e zakonshme në kohë paqe duke 

e zbatuar Ligjin në të gjitha pjesët e vendit, pa kundërshtime apo pengesa. 

Gjatë zbatimit, forcat e sigurisë rreptësishtë i respektonin standardet 

ndërkombëtare humanitare dhe parimet e përgjithshme të të drejtave të 

njeriut, me ç’rast ishin të monitoruar nga OSBE-ja dhe nga BE-ja. 

Shkresa e NATO-s, përkatësisht e Piter Fejt-it përfaqësuesit special të 

Sekretarit të Përgjithshëm të NATO-s, u pranua tërësisht, duke e përfshirë 

edhe riintegrimin dhe amnistinë nga ana e Qeverisë së RM-së 60 . 

Marrëveshja për ndërprerjen e zjarrit u nënshkrua nga gjenerali Pande 

Petrovski, Kryeshef i SHP të ARM-së dhe nga gjenerali Risto Galevski i 

MPB-së. 61 Me nënshkrimet e tyre, autoritetet maqedonase garantuan se pa 

kushtëzime do ta respektojnë dhe do t’i përmbahen ndërprerjes së zjarrit, dhe 

se do jenë të përmbajtur nga të gjitha veprimet ushtarake, përdorimi i forcës 

dhe veprimet e paligjshme kundër grupeve të armatosura etnike shqiptare. 

Ndërprerja e zjarrit u dedikohej të gjitha forcave të sigurisë. Udhëheqësi i 

Armatës së Maqedonisë dhe i Policisë maqedonase, me nënshkrimet e tyre, 

konfirmuan se e respektojnë edhe Protokollin plotësues të Konventës së 

Gjenevës (Protokolli 2), të 12 gushtit të vitit 1949, në lidhje me mbrojtjen e 

viktimave të konflikteve ndërkombëtare. Ndërprerja e zjarrit hyri në fuqi në 

60 Si përgjigje ndaj letrës së Presidentit të Republikës së Maqedonisë, Boris 

Trajkovski, të muajit qershor 2001, me të cilën NATO-s i kërkoi ndihmë për 

çarmatimin e grupeve të armatosura të shqiptarëve etnikë, përfaqësuesi special i 

Sekretarit të Përgjithshëm të NATO-s, Piter Fejt, në muajin gusht, dërgoi letër në të 

cilën theksoi se NATO do të ofrojë ndihmë për dorëzimin e armëve nga ana e 

pjesëtarëve të të ashtuquajturës UÇK. 

61 Nënshkrimet e gjeneralit të armatës dhe të policisë, ishin kompromis ndërmjet dy 

pozicioneve të definuara, të Presidentit të Republikës së Maqedonisë për zgjidhje me 

mjete politike të krizës dhe të Kryetarit të Qeverisë së Republikës të Maqedonisë për 

zgjidhje me mjete ushtarake të krizës. 

118


orën 00:01 më 06 korrik të vitit 2001, ndërkaq marrëveshja u arrit dhe u 

nënshkrua në datën 05.07.2001, (përkatësisht 10 ditë pas ndërprerjes dhe 

zbatimit të operacionit në Haraçinë dhe nxjerrjes së grupeve të armatosura). 

Me këto veprime filloi faza kur me ndihmën e 

ndërmjetësuesve/lehtësuesve, filloi zgjidhja e krizës së luftës sipas Planit për 

zgjidhje të qetë. Përndryshe, grupet e armatosura shqiptare fillimisht u 

quajtën terroriste. Në fillim, vetë UÇK-ja u definua si ushtri e organizuar 

kryengritëse e cila kishte për qëllim: “të drejta më të mëdha për pakicën 

shqiptare në Republikën e Maqedonisë” 62 

Në zgjidhjen e krizës u involvua edhe Piter Feit, përfaqësues special i 

Sekretarit të Përgjithshëm të NATO-s, i cili i koordinonte të gjitha aktivitetet 

mes forcave të sigurisë së Republikës të Maqedonisë dhe UÇK-së, edhe atë 

drejtpërdrejt me ndërmjetësim. Piter Feit i dërgoi një shkresë Qeverisë së 

Republikës të Maqedonisë e cila ishte përgjigje ndaj kërkesës së Presidentit 

Boris Trajkovski. Në të thuhej: “Si përgjigje ndaj shkresës së Presidentit 

Boris Trajkovski, të datës 14 qershor të vitit 2001, me të cilën nga NATO-ja 

u kërkua ndihmë për çarmatimin e grupeve të armatosura etnike shqiptare”. 

Parakushtet për zhvendosjen e forcave të NATO-s ishin: 

• Ndërprerja e përhershme e zjarrit që do të respektohej nga të gjitha 

palët; 

• Marrëveshja e përgjithshme politike mes partive kryesore politike; 

• Marrëveshja me autoritetet e RM-së për statusin e forcave të 

dedikuara "Korrja Esenciale" dhe kushtet në të cilat forcat e 

dedikuara "Korrja Esenciale" do ta zbatojnë misionin e tyre; 

• Plani i prezantuar nga NATO dhe i pranuar nga Qeveria e Republikës 

së Maqedonisë, i cili e përcakton modalitetin dhe hapësirën kohore 

për dorëzimin e armëve, përfshirë edhe pajtimin eksplicit të grupeve të 

armatosura të shqiptarëve etnikë për gatishmërinë e dorëzimit të tërë 

armatimit të tyre. 

Misioni i forcave të dedikuara "Korrja esenciale" zbatoi operacione të 

kufizuara në Republikën e Maqedonisë, me qëllim të grumbullimit dhe 

largimit të armëve dhe municionit nga grupet e çarmatosura të shqiptarëve 

etnikë, si pjesë e procesit të zgjidhjes së krizës në vend. Forcat u angazhuan 

për një periudhë të caktuar kohore. Ato ishin forca multinacionale me 

madhësi të brigadës. Forcat e dedikuara kishin autorizim për përdorimin e 

forcës në vetëmbrojtje, me qëllim që t’i mbronin forcat dhe ta zbatonin 

62 Kjo është deklarata e Sekretarit të Përgjithshëm të NATO-s, Xhorxh Robertson. 

119


misionin, përfshirë këtu edhe mundësinë e arrestimit të personave të cilët do 

ta pengonin zbatimin e misionit. Në operacionin "Korrja esenciale" u 

realizua grumbullimi pasiv i armëve nga grupet e armatosura etnike 

shqiptare, si dhe u koordinua lëvizja dhe shkatërrimi i armëve dhe 

municionit. Municioni dhe mjetet shpërthyese të grumbulluara u shkatërruan 

në poligonin “Krivolak”. 

Anëtarët e grupeve të armatosura, të cilët i dorëzuan armët dhe 

municionin e tyre nuk u arrestuan, ndërkaq forcat e sigurisë shtetërore, gjatë 

operacionit, nuk ishin të pranishme në ato zona ku grumbullohej armatimi. 

Si masa për ndërtimin e mirëbesimit nga ana e autoriteteve të Republikës së 

Maqedonisë u ndërprenë të gjitha operacionet ushtarake ajrore gjatë 

operacionit, me përjashtim të atyre, të cilat kryhen për nevojat e rregullta 

logjistike të forcave të sigurisë së Republikës të Maqedonisë dhe për 

evakuimin e viktimave në gjendje të jashtëzakonshme, të cilat u realizuan në 

koordinim me komandën e forcave të dedikuara "Korrja esenciale". Pastaj, 

gjatë kohës së grumbullimit të armëve nga grupet etnike shqiptare, u bë edhe 

tërheqja e armatimit të rëndë dhe e forcave të shpërndara në mënyrë të 

jashtëzakonshme në garnizone, njëherësh duke mbajtur llogari për kërkesat e 

mbrojtjes së forcave të sigurisë të Republikës së Maqedonisë. 

Forcat e Sigurisë së Republikës të Maqedonisë duke u udhëhequr nga 

dispozitat për zbatimin konsekuent të Marrëveshjes Kornizë, me të cilën u 

zgjidh kriza e vitit 2001, pas përfundimit të aksionit “Korrja esenciale”, me 

qëllim të kthimit gradual të forcave të sigurisë të Republikës së Maqedonisë 

(para së gjithash të policisë), parashikuan një numër të madh masash dhe 

aktivitetesh për kthimin e forcave të sigurisë së RM-së, nëpër vendbanimet e 

përfshira me konfliktin. 

Gjatë përgatitjes së këtyre aktiviteteve, përfaqësuesit e Ministrisë së 

Punëve të Brendshme dhe të Armatës së Republikës të Maqedonisë realizuan 

një sërë takimesh me përfaqësuesit e bashkësisë ndërkombëtare në 

Republikën e Maqedonisë, përfshirë edhe përfaqësuesit e OSBE-së, BE-së 

dhe forcat e NATO-s (“Dhelpra e Kuqërremtë”), me qëllim të përcaktimit të 

planit optimal për kthimin në faza të forcave të sigurisë të RM-së nëpër 

vendbanime. Me të njëjtin Plan u mundësua që këto zona përsëri të 

riintegrohen në tërësinë territoriale dhe mbi to të vendoset sovraniteti i 

Republikës së Maqedonisë, me çka do të krijoheshin kushte për lëvizje të lirë 

të qytetarëve dhe kthimin e personave të zhvendosur nga ato zona. 

Parimet themelore, nga të cilat udhëhiqej Ministria e Punëve të 

Brendshme, gjatë hartimit të Planit kryesor për kthimin e forcave të sigurisë, 

ishin që me të të sigurohej: koordinimi, transparenca, ligjshmëria, 

përgjegjësia, etapat dhe fleksibiliteti, e gjithë kjo si bazë për kthimin e 

mirëbesimit mes popullsisë së këtyre zonave dhe të pjesëtarëve të policisë të 

120


Ministrisë së Punëve të Brendshme. Së këtejmi, principi i etapave u vendos 

si metodë themelore metodologjike për realizimin e Planit kryesor. 

Koordinatori kryesor i të gjitha aktiviteteve, për realizimin e masave dhe 

aktiviteteve të parapara me Planin kryesor, ishte Trupi Koordinues për 

Ballafaqim me Kriza pranë Qeverisë së Republikës të Maqedonisë, i cili 

funksionin e tij e realizonte në bashkëpunim me MPB-në dhe ARM-në, 

autoritetet lokale dhe me misionet ndërkombëtare në Republikën e 

Maqedonisë. 

Propozimi i Planit kryesor, për kthimin e forcave të sigurisë të 

Republikës së Maqedonisë në ish-zonat e krizës, u shqyrtua dhe u miratua 

nga Qeveria e Republikës së Maqedonisë 63 , me ç’rast ai u bë kornizë e 

masave dhe aktiviteteve për veprimin e forcave të sigurisë së Republikës të 

Maqedonisë gjatë kthimit të tyre. Me propozimin e grupit punues, të përbërë 

nga përfaqësuesit e ARM-së dhe të MPB-së, përfaqësuesit e bashkësisë 

ndërkombëtare në Republikën e Maqedonisë e mbështetën qasjen që, para se 

të fillojë kthimi në etapa i forcave të sigurisë, pjesëtarë të policisë të 

patrullojnë në përbërje të përzier etnike (maqedonas dhe shqiptarë) dhe të 

armatosur vetëm me armatim personal-revole dhe shufra gome, për ta testuar 

realizimin e planit kryesor për kthimin e forcave të sigurisë në pesë fshatra. 

Kthimi u realizua në bazë të Pilot-planit, paraprakisht të hartuar për hyrje në 

këto pesë fshatra (Leshkë dhe Tearcë në Tetovë, Grushinë në Shkup dhe 

Lopatë dhe Opajë të Kumanovës), ku paraprakisht u bë analizë 

gjithëpërfshirëse mbi gjendjen e sigurisë në këto fshatra. 

Vetëm pasi u konstatua se gjendja e sigurisë në këto pesë fshatra është 

stabile dhe se jep mundësi për hyrje të sigurt të pjesëtarëve të policisë dhe të 

bashkësisë ndërkombëtare, u vendos që policia të kthehet në këto fshatra. 

Vet procesi i kthimit u zbatua me sukses dhe në këtë mënyrë u konfirmua 

konstruktiviteti i konceptit për kthimin gradual të policisë në rajonet e krizës, 

të përcaktuar sipas Planit kryesor për kthimin e forcave të sigurisë në rajonet 

e krizës. 

Plani kryesor për kthimin e forcave të sigurisë, parashikoi tre faza të 

kthimit të policisë : 64 

• faza e parë: hyrja në zonat (fshatrat) të vlerësuara si më stabile; 

• faza e dytë: hyrja nëpër fshatrat me gjendje sigurie të çrregulluar; 

• faza e tretë: hyrja nëpër fshatrat me gjendje sigurie më komplekse. 

63 Ky plan u miratua në mbledhjen e Qeverisë, të mbajtur në datën 04.12.2001 

64 Plani për kthimin e forcave të sigurisë të Republikës së Maqedonisë në ish zonat e 

krizës u miratua nga ana e Qeverisë së Republikës të Maqedonisë në mbledhjen e saj 

të rregullt, të mbajtur në datën 04.12.2001. 

121


Secila nga këto faza zhvillohej me një dinamikë të caktuar, në gjashtë 

nënfazat e parashikuara me masa dhe aktivitete të planifikuara: 

Nënfaza e parë (informimi dhe përgatitja) përfshinte: 

122 

• zbatimin e fushatës përmes informimit mediatik; 

• lidhje me organizatat joqeveritare; 

• deminimin e hyrje-daljeve të rrugëve; 

• vlerësimin e statusit të fshatit (bëhet fjalë për atë se në cilën fazë do të 

hyjë fshati); dhe 

• përcaktimin e strukturës së patrullave. 

Nënfaza e dytë (hyrja) përfshinte: 

• hyrje në fshatrat; 

• kontakte me persona udhëheqës të fshatrave dhe fillimin e 

bashkëpunimit me popullsinë; 

• fillimin e patrullimit; dhe 

• identifikimin e problemeve fillestare. 

Nënfaza e tretë (patrullimi) përfshinte: 

• vlerësimin e dëmeve dhe të kërcënimeve nga mjetet e minave plasëse 

të pashpërthyera; 

• koordinimin me detyrat e organizatave joqeveritare; 

• vazhdimin e kohës së patrullimit (zgjatja e kohës së pranisë të 

patrullave policore në fshatrat); 

• zbatimin e kontrollit të trafikut (pa marrjen e masave të plota ligjorepërmes 

paralajmërimeve dhe vërejtjeve); 

• vendosjen-vënien në funksion të kontakt-zyrave (për komunikim të 

drejtpërdrejtë të qytetarëve me policinë); 

• përgatitjen për vendosjen e stacionit policor.


Nënfaza e katërt: (detyrat e rregullta policore) përfshinte: 

• hetime dhe njoftime për veprime kriminale; 

• punën e policisë brenda 24 orëve; 

• heqjen e posto-blloqeve policore dhe zëvendësimin e tyre me policë, 

patrulla me përbërje të përzier etnike; 

Nënfaza e pestë (detyra policore të vazhduara) përfshinte: 

• hetimin e incidenteve në orët e qeta; 

• vendosja e stacioneve policore zonale. 

Nënfaza e gjashtë përfshinte: 

• patrullim 24 orësh të policisë, pa praninë e mbikëqyrësve të misioneve 

të huaja; (Plani për kthimin e forcave të sigurisë, 2001: 1-12). 

Pas përfundimit të detyrave dhe masave të parashikuara me Planin 

kryesor për kthimin e forcave të sigurisë (policisë), Ministria e Punëve të 

Brendshme i vazhdoi aktivitetet dhe masat e veta me qëllim të sundimit të 

plotë të ligjit në ish-zonat e krizës. Për këtë qëllim u parashikuan masa për 

vazhdimin e aktiviteteve për ndërtimin e mirëbesimit, ndërmjet policisë dhe 

popullsisë vendase, si dhe përpjekje për zgjidhje të përbashkët të disa 

problemeve, me çka qytetarët përsëri do ta fitonin besimin ndaj 

institucioneve të sistemit. Kontribut në këtë drejtim dha edhe Projekti “Puna 

e policisë në bashkësi” përmes grupeve të formuara për këshillimin e 

qytetarëve, në të cilin pjesëmarrje të vet aktive kishin edhe pjesëtarët e 

policisë. Gjithashtu, me qëllim të sigurimit të pranisë 24-orëshe të policisë, u 

imponua nevoja e rikonstruksionit të një numri të madh të objekteve 

policore, të rrënuara gjatë aktiviteteve ushtarake në rajonet e krizës. Së 

këtejmi, deri më sot, objektet e dëmtuara të stacioneve policore janë 

rikonstruktuar dhe janë vënë në funksion, me çka në masë të madhe janë 

përmirësuar kushtet e punës së policisë në këto rajone. 

Po kështu, Qeveria ndërmori aktivitete për kthimin e personave të 

zhvendosur, një pjesë e të cilëve ishin vendosur nëpër familje ndërsa të tjerët 

nëpër qendra kolektive në Kumanovë dhe Shkup. 

Shpenzimet e akomodimit dhe ushqimit të personave të zhvendosur të 

brendshëm nëpër qendrat kolektive, siguroheshin tërësisht nga Buxheti i 

Republikës së Maqedonisë. 

123


Në mënyrë plotësuese, personave të cilët nuk kishin orendi elementare, 

ndërkaq u kthyen nëpër shtëpitë e tyre të rikonstruktuara, përmes Ministrisë 

së Punës dhe Politikës Sociale, në kontinuitet u sigurohet dhe paguhet 

asistencë e njëfishtë në para, me të cilën deri më tani janë përfshirë mbi 350 

familje. 

Qëndrimi i Qeverisë së Republikës të Maqedonisë, për sa u përket 

personave të zhvendosur të brendshëm, ishte mbështetja për kthimin në 

shtëpitë e tyre, pa marrë parasysh vështirësitë, pengesat me të cilat do të 

ballafaqohet dhe kohës së nevojshme. Në këtë aspekt, Qeveria e Republikës 

së Maqedonisë edhe në të ardhmen ndërmori çdo gjë që është brenda 

mundësive të saj që edhe personat e zhvendosur të tjerë të kthehen nëpër 

shtëpitë e tyre. Në këtë kuptim Qeveria e Republikës së Maqedonisë 

vëmendje të veçantë i përkushtoi disa çështjeve të rëndësishme në lidhje me 

rikonstruksionin e shtëpive të dëmtuara, gjatë kohës së konfliktit në vitin 

2001, kushtet e sigurisë dhe revitalizimin e ish-rajoneve të krizës. 

Gjatë kohës së krizës, në vitin 2001, u dëmtuan gjithsej 6678 shtëpi. Në 

këtë fazë, 112 shtëpi janë kualifikuar për rikonstruksion. Qeveria e 

Republikës së Maqedonisë konsideron se ky proces përfundoi me sukses me 

mbështetjen financiare të bashkësisë ndërkombëtare. Për rikonstruksionin e 

shtëpive të dëmtuara, në Mbledhjen e donatorëve në Bruksel, u akorduan 32 

milionë euro dhe 1.9 milion euro shtesë përmes rialokimit nga Programi 

KARDS. 

Me nënshkrimin e Marrëveshjes Kornizë të Ohrit u përkufizuan drejtimet 

kryesore për tejkalimin e tensioneve dhe vështirësive, të cilat rezultuan nga e 

njëjta. Përkatësisht, në Aneksin C të Marrëveshjes Kornizë të Ohrit, janë 

parashikuar më shumë masa për kthimin e mirëbesimit ndëretnik, si dhe 

mirëbesimin ndërmjet popullsisë lokale nga ish-rajonet e krizës dhe policisë. 

Me qëllim të implementimit të dispozitave nga Marrëveshja Kornizë e 

Ohrit, si prioritet të përcaktuar strategjik, Qeveria e Republikës së 

Maqedonisë miratoi Plan të veçantë për implementimin e Marrëveshjes 

Kornizë, në të cilin janë parashikuar masat e avancimit të mirëbesimit 

ndëretnik dhe të sigurisë së personave dhe pronës, si vijojnë: 

• përforcimi i mbrojtjes dhe sigurisë në zonat e përfshira me 

konfliktin e vitit 2001, përmes rikonstruksionit dhe ndërtimit të 

objekteve të shkatërruara dhe dëmtuara të stacioneve policore 

(Mateç, Tearcë, Zherovjan dhe Radushë) dhe krijimin e kushteve 

për funksionimin e tyre normal, si dhe ndërtimin e stacioneve të 

reja policore në zonat në të cilat do të vlerësohet se ka nevojë për 

siguri të përforcuar (Haraçinë); 

124


• Prezencë të përforcuar të numrit përkatës të shërbimeve policore, 

me përbërje të përzier etnike dhe marrjen e të gjitha autorizimeve 

ligjore nga ana e policisë në ish-zonat e krizës; dhe 

• vazhdimi i aktiviteteve në drejtim të ndërtimit të mirëbesimit të 

ndërsjellë ndërmjet policisë, popullsisë lokale dhe pushtetit lokal 

në vendet e banuara. (Plani për implementimin e Marrëveshjes 

Kornizë të Ohrit – dhjetor, 2002/janar, 2003). 

Në këtë kontekst, gjatë periudhës së kaluar, u ndërtuan stacione policore 

në Haraçinë dhe në Mateç e Tearcë. Pajisja e këtyre stacioneve u sigurua nga 

ana e Qeverisë së Republikës të Maqedonisë, përkatësisht nga Ministria e 

Punëve të Brendshme. Njëkohësisht, tërësisht u implementua edhe Plani 

kryesor, për kthimin e forcave të sigurisë në ish-rajonet e krizës. Si rezultat i 

realizimit të Planit të lartpërmendur, forcat e përziera policore, me sukses i 

kryejnë detyrat e tyre në terren. 

Përmes projekteve të ndryshëm, të iniciuar nga ana e agjencive 

implementuese ndërkombëtare dhe nga sektori joqeveritar, në bashkëpunim 

dhe koordinim me Ministrinë e Punëve të Brendshme dhe OSBE-në u 

përforcua (promovua) besimi i ndërsjellë, përfshirë edhe sigurinë e 

personave dhe pronës, u zhvillua bashkëpunimi mes policisë dhe popullsisë 

në nivel lokal, përmes formimit të grupeve të veçanta për këshillimin e 

qytetarëve, si dhe përmes zbatimit të reformës në polici, me qëllim të 

sigurimit të shërbimeve më cilësore për qytetarët. 

Në lidhje me revitalizimin e ish-rajoneve të krizës, Qeveria e Republikës 

së Maqedonisë miratoi Program në të cilin u parashikuan aktivitete për 

revitalizimin ekonomik të rajoneve të krizës. 

Qëllimi kryesor i Programit ishte fillimi i fazës së re të aktiviteteve, pas 

implementimit të procesit të rikonstruksionit të shtëpive të dëmtuara, 

përkatësisht fazë në të cilën do të intensifikohen përpjekjet në drejtim të 

jetësimit ekonomik të ish–rajoneve të krizës. Së këtejmi, si fusha, në të cilat 

duhet të orientohen aktivitetet e përfshira me Programin, janë përcaktuar: 

bujqësia, sfera komunale dhe biznesi. 

Në këtë kontekst, u hartua një Plan i veçantë veprimi i aktiviteteve për 

revitalizim, i cili është në fazën përfundimtare të konceptimit sipas fushave 

të përcaktuara. 

Në periudhën e kaluar u realizuan më shumë projekte nga fushat e 

përmendura, të përcaktuara në Programin, fillimisht përmes programeve 

përkatëse të Qeverisë së Republikës të Maqedonisë në nivel vjetor, si dhe 

përmes bashkëpunimit të ngushtë me komunitetin e donatorëve. Sa i përket 

revitalizimit të infrastrukturës rrugore, të ujësjellësit, kanalizimit dhe të 

telekomunikacionit, duhet të nënvizohet se ai thuaja se tërësisht ka 

125


përfunduar, me mjete intervente nga bashkësia ndërkombëtare dhe me 

pjesëmarrjen e disa ndërmarrjeve publike të Republikës së Maqedonisë. 65 

Si mbështetje, në drejtim të implementimit të Marrëveshjes Kornizë të 

Ohrit dhe të sanimit të pasojave nga kriza 2001, Qeveria e Republikës së 

Maqedonisë ndau mjete në lartësi prej 1.3 milion euro për revitalizimin 

ekonomik të ish-rajoneve të krizës. Këto mjete janë realokuar nga Programi 

për rikonstruksionin e një numri të caktuar të shtëpive të dëmtuara në fshatin 

Mateç, pronarët e të cilëve akoma nuk i kanë firmosur kontratat trepalëshe 

për rikonstruksion. 

Qëllimi ishte të mbështetet pavarësia ekonomike e personave të kthyer 

(ish-persona të zhvendosur të brendshëm dhe refugjatë) dhe të personave të 

rrezikuar socialë, pjesëtarë të bashkësive nga zonat e intervenimit, si dhe të 

jepet kontribut i përgjithshëm për procesin e kthimit dhe riintegrimit të 

personave të zhvendosur të brendshëm dhe refugjatëve në Maqedoni. Në 

bazë të kritereve të veçanta u seleksionuan 181 shfrytëzues nga komunat e: 

Tetovës, Tearcës dhe Izvorit. Këta shfrytëzues, më së shpeshti në formë 

grandi, kanë marrë mekanizim bujqësorë, bagëti dhe pajisje zejtare. Qeveria 

e Republikës së Maqedonisë duke e vlerësuar rëndësinë e procesit të 

revitalizimit ekonomik të ish-zonave të krizës, të njëjtin e përcaktoi si 

prioritet strategjik edhe gjatë periudhës së ardhshme. 

Në këtë kontekst, me peshë të jashtëzakonshme (do t’i veçojmë) janë 

aktivitetet e vitit 2005. Përkatësisht, konform situatës ekonomike në vend, 

Qeveria e Republikës së Maqedonisë parashikoi mjete buxhetore në lartësi 

prej 10 milionë denarë, me qëllim që të njëjtat të rriten në gjysmën e dytë të 

vitit. 

Në këtë drejtim, duhet të nënvizohen përpjekjet e Qeverisë së Republikës 

të Maqedonisë për implementimin e projekteve të tjera. Njëkohësisht, 

Qeveria e Republikës së Maqedonisë i intensifikoi aktivitetet rreth formimit 

të strukturës përkatëse institucionale në Sekretariatin e Përgjithshëm, me 

qëllim që ta mundësojë koordinimin dhe menaxhimin e procesit të 

revitalizimit ekonomik në ish-zonat e krizës. 

65 Qeveria e Republikës së Maqedonisë e miratoi Programin për masa urgjente, të 

cilin e prezantoi në Mbledhjen e donatorëve në Bruksel, në muajin mars të vitit 

2002. 

126


5. MEDIACIONI (NDËRMJETËSIMI) I 

BASHKËSISË NDËRKOMBËTARE 


Bashkësia ndërkombëtare pati rol aktiv në zgjidhjen e konfliktit të 

Republikës së Maqedonisë, dhe së këtejmi, e ndryshoi matricën dhe 

dinamikën fillestare. Në këtë kontekst, NATO, BE-ja dhe OSBE-ja, nga 

njëra anë dhe pala maqedonase, nga ana tjetër, nga ky konflikt nxorën mësim 

të dobishëm. Përkatësisht, nga shembulli i Maqedonisë për parandalimin, 

relativisht të suksesshëm, rezultoi edhe leksioni i përgjithshëm si për aktorët 

vendas edhe ata ndërkombëtarë, ndërsa, kjo do të thotë se parandalimi i 

konflikteve nuk mund të perceptohet si një formulë e cila sipërfaqësisht do 

t’i kurojë problemet, ndërkaq në fakt do t’i lë të hapura shkaqet e thella të 

konflikteve politike (mobilizimin etnopolitik, korrupsionin, kriminalitetin), 

ekonomike (zhvillimin e ulët, papunësinë, mungesën e investimeve, tregtinë 

jolegale), sociale (varfërinë, standardin e ulët) dhe të sigurisë (posedimin dhe 

tregtinë jolegale me armë, kontrabandën me njerëz). Pasqyra e gjendjes në 

Maqedoni, para dhe pas krizës së vitit 2001, është shembull evident për këtë. 

(Georgieva , 2005: 5). 

Mënyra e reagimit të Bashkimit Evropian ndaj konfliktit në Republikën e 

Maqedonisë qe një test për zhvillimin e kornizës së re institucionale të 

Politikës së jashtme dhe sigurisë së përbashkët si dhe për kredibilitetin 

politik të Bashkimit Evropian në skenën ndërkombëtare për disa shkaqe 

kryesore. 

Së pari, konflikti në Republikën e Maqedonisë u zhvillua kur 

institucionet e reja të Politikës së jashtme dhe sigurisë së përbashkët dhe të 

Politikës Evropiane të sigurisë dhe mbrojtjes, ishin në fillimin e realizimit të 

tyre të mirëfilltë. Kjo, gjithsesi se ishte mundësi e mirë që të perceptohet se 

si tekstet juridike adaptohen nga aktorët e involvuar në implementimin e 

tyre. 

Së dyti, Bashkimi Evropian ishte ndërmjetësues në zgjidhjen e konfliktit 

në momentin kur Republika e Maqedonisë e kishte nënshkruar Marrëveshjen 

e Stabilizimit dhe Asocimit. 

Së treti, ekzistonte mundësia që konflikti të shkaktonte pasiguri jo vetëm 

në Ballkan, por gjithashtu edhe brenda vet Unionit. Në këtë rast, Bashkimi 

Evropian e kishte parasysh faktin se Republika e Maqedonisë është pjesë e 

fqinjësisë së Unionit. 

127


Në kushte të këtilla, ndërmjetësimi i Bashkimit Evropian, në konfliktin e 

Maqedonisë, në mënyrë të drejtpërdrejtë e theksoi bashkëpunimin e 

brendshëm të nevojshëm ndërqeveritar, si dhe bashkëpunimin e jashtëm 

ndërqeveritar. 

Së këtejmi, është e rëndësishme të kihet parasysh se edhe pse 

Institucionet/strukturat e Bashkimit Evropian, në segmentin e Politikës së 

jashtme dhe sigurisë së përbashkët dhe të Politikës evropiane të sigurisë dhe 

mbrojtjes, ishin relativisht të reja dhe përpiqeshin ta gjenin rolin dhe vendin 

e tyre në procesin global të Bashkimit Evropian, ato në mënyrë të 

drejtpërdrejtë ose të tërthortë ndihmuan që aksioni i Bashkimit Evropian në 

Republikën e Maqedonisë të ”prodhojë rezultat më pozitiv”, gjë që nuk 

ndodhi në krizat e mëparshme të Ballkanit. Këtu, gjithsesi se ndikim të vet 

pati Bashkimi Evropian dhe strategjia e qartë ndaj Ballkanit. Kjo do të thotë 

se Unioni, këtë pjesë të Ballkanit e percepton si pjesë integrale të “Evropës 

së Bashkuar”, dhe në këtë aspekt Bashkimi Evropian nuk mundi ta lejojë 

joefikasitetin e demonstruar në krizën jugosllave në vitet e 90-ta. Në këtë 

kontekst është edhe angazhimi i vendosur diplomatik dhe politik i Bashkimit 

Evropian dhe i vendeve-anëtare të saj në drejtim të tejkalimit të saj. 

Në këtë aspekt duhet të theksohet fakti për rolin pozitiv të përfaqësuesit 

të lartë të Politikës së Jashtme dhe Sigurisë së Përbashkët, Havier Solana. Pa 

dyshim se përfaqësuesi i lartë (për Politikë të jashtme dhe siguri të 

përbashkët), u bënte presion paralel të dyja palëve në konflikt në mënyrë që 

të arrihet marrëveshje me mjete politike. Gjithsesi, ky ishte vetëm vrulli i 

parë, edhe atë duke iu falënderuar mbështetjes së Komisionit Evropian. Në 

masë të njëjtë, në këtë drejtim, ndihmoi edhe nënshkrimi i Marrëveshjes për 

Stabilizim dhe Asocim ndërmjet BE-së dhe NATO-s, me qëllim që të dyja 

palët e konfliktit të detyrohen të lidhin marrëveshje politike. 

Krahas rolit aktiv të përfaqësuesit të lartë për Politikës së jashtme dhe 

sigurisë së përbashkët, gjatë konfliktit, në masë të madhe në drejtim të 

menaxhimit të konfliktit dhe krizës u involvua edhe Komisioni Evropian. 

Kështu që, mekanizmi i ri për intervenim të shpejtë për herë të parë u përdor 

gjatë menaxhimit të konfliktit në Maqedoni. Me fjalë të tjera, mekanizmi, në 

fakt u krijua në muajin shkurt të vitit 2001, për t’i mundësuar Komisionit 

Evropian që në mënyrë të shpejtë t’i dërgojë mjetet financiare të Bashkësisë 

në rast të përshkallëzimit të konfliktit. Me fjalë të tjera, krijimi i mekanizmit 

për reaksion të shpejtë ishte përgjigje e shpejtë e zhvillimit të ri të Bashkimit 

Evropian në fushën e parandalimit të krizave. Në këtë kontekst, Komisioni, 66 

miratoi vendim që ta financojë Programin për ndërtimin e mirëbesimit në 

66 Vendimi është miratuar në muajin tetor të vitit 2001. 

128


Maqedoni, përfshirë këtu edhe përdorimin e fondeve nga Mekanizmi për 

reaksion të shpejtë. 

Mediacioni, i Misionit të OSBE-së në Republikën e Maqedonisë 67 u 

realizua përmes aktiviteteve që i ndërmori Organizata në drejtim të 

menaxhimit me konfliktin në Republikën e Maqedonisë dhe përfundimit të 

tij. E tëra kjo është në përputhje me qëllimet dhe parimet e tij të 

përgjithshme mbi të cilat bazohet ekzistimi i kësaj Organizate, dhe konform 

dispozitave që i përmban mandati i Misionit të OSBE-së në Republikën e 

Maqedonisë. 

Së këtejmi, Misioni i OSBE-së në Republikën e Maqedonisë, konform 

detyrave të tij, të parashikuara me mandatin, që të mbikëqyrë dhe njoftojë 

për zhvillimin e ngjarjeve në kufirin verior të vendit, si dhe në vet shtetin, në 

fillimin e ngjarjeve që kanë të bëjnë drejtpërsëdrejti me konfliktin, më 28 

shkurt të vitit 2001 lëshoi një njoftim me të cilin e shpreh shqetësimin e 

misionit në lidhje me ngjarjet e fundit përgjatë kufirit verior me RFJ, më 

saktë në pjesën me Kosovën. Me fjalë të tjera, njoftimi i lëshuar, në mënyrë 

implicite shpie në dy momente kryesore. I pari ka të bëjë me atë se misioni i 

OSBE-së në Republikën e Maqedonisë e ndjek gjendjen e sigurisë në shtetin 

tonë, në përputhje me detyrat e përcaktuara me mandatin. Misioni, në rastin 

konkret, vëmendje dhe interesim të veçantë i përkushtoi zhvillimit të 

ngjarjeve përgjatë kufirit verior me Kosovën, si kërcënim mbi stabilitetin e 

Republikës së Maqedonisë. Kryesisht, ky kumtim i misionit është një sinjal i 

qartë në lidhje me reaksionin e tij të parë, përkatësisht, aktivitetin e 

ndërmarrë për informim në kuadër të detyrave të parashikuara me mandatin 

e misionit. 

67 OSBE-ja gjatë kontakteve të saj zyrtare, për sa i përket Republikës së 

Maqedonisë, e përdor referencën “Ish Republika Jugosllave e Maqedonisë”. 

Përkatësisht, Republika e Maqedonisë si anëtare me të drejta të plota e OSBE-së 

është pranuar me emrin e saj të përkohshëm, Ish Republika Jugosllave e 

Maqedonisë, në muajin tetor të vitit 1993. Por, nga ana tjetër, gjatë përcaktimit të 

emërtimit të Misionit të OSBE në Republikën e Maqedonisë, OSBE-ja misionin e 

vet e ka titulluar “Misioni mbikëqyrës i OSBE i shpërndarë në Shkup”. Gjë që është 

paradoks, ngaqë duke e pasur një situatë të këtillë, OSBE-ja nuk e përdor emrin 

Republika e Maqedonisë, si shtet në të cilin është vendosur misioni, por e përdor 

Shkup. E gjithë kjo në mënyrë implicide nënkupton se misioni është vendosur në 

Shkup, si vend, qytet në Maqedoni, e jo si vend me emrin e saktë të shtetit në të cilin 

ndodhen- Republika e Maqedonisë, apo me emrin e përkohshëm IRJM. Përkatësisht, 

është evidente se fusha e aktiviteteve të misionit ka të bëjë me territorin e shtetit në 

tërësi, e jo vetëm me Qytetin e Shkupit. 

129


Momenti i dytë ka të bëjë me atë se misioni, përmes kumtesës e shpreh 

respektin e tij ndaj institucioneve të pushtetit në Republikën e Maqedonisë, 

edhe atë konkretisht ndaj Presidentit të Republikës së Maqedonisë dhe 

Qeverisë së Republikës të Maqedonisë. 

Duke i pasur parasysh ngjarjet, misioni i OSBE-së vazhdoi me aktivitete 

intensive, edhe atë para së gjithash me shtimin e aktiviteteve monitoruese në 

zonat kufitare me Kosovën, si pjesë e Republikës Federale të Jugosllavisë. 

Në të njëjtën kohë, këto aktivitete iniciuan një bashkëpunim intensiv me 

misionet e OSBE-së në Prishtinë dhe Beograd, por njëkohësisht edhe 

investimin e përpjekjeve për shtimin e bashkëpunimit edhe me misionet dhe 

organizatat e tjera ndërkombëtare brenda shtetit, konform përcaktimit të tij 

për qasje kooperative në realizimin e sigurisë së vendit. Pa dyshim, një 

moment jashtëzakonisht i rëndësishëm është reagimi i kryesuesit të OSBEsë, 

Ministri i Punëve të Jashtme i Rumanisë Mirçea Xhoana, në lidhje me 

gjendjen e kumtuar të sigurisë në Maqedoni. Gjegjësisht, ai shprehu 

“shqetësim serioz në lidhje me shtimin e dhunës në zonën kufitare të 

Republikës së Maqedonisë dhe Kosovës, dhe i gjykoi aktet e atilla të dhunës, 

meqë të njëjtat mund ta çrregullojnë baraspeshën edhe ashtu të dobët në 

rajon, me çka drejtpërsëdrejti do të zvogëlohen gjasat për zgjidhjen e 

problemeve ekzistuese në këtë pjesë të Evropës.” Veç tjerash, kryesuesi i 

OSBE-së, gjatë fjalës së tij, ftoi që dhuna të ndërpritet dhe palët e involvuara 

të përmbahen nga përdorimi i atyre masave të cilat çojnë në drejtim të rritjes 

së mëtutjeshme të dhunës, përshkallëzimit të dhunës në rajonin kufitar me 

Republikën Federative të Jugosllavisë, edhe atë veçanërisht në pjesën me 

Kosovën. Analiza e deklaratës së kryesuesit të OSBE-së, Mirçea Xhoanës, 

jep mundësi që të nxjerrim tre konstatime preliminare, si vijojnë: 

130 

I pari, ka të bëjë me manifestimin e shqetësimit në lidhje me shtimin e 

dhunës përgjatë kufirit të Republikës së Maqedonisë me 

Republikën Federative të Jugosllavisë, ku veçanërisht potencohet 

Kosova. 

I dyti, ka të bëjë me gjykimin e akteve të dhunës. 

I treti, ka të bëjë me apelin për ndërprerjen e dhunës dhe përdorimit të 

masave të cilat mund ta rrisin dhunën në zonën kufitare. 

Gjithashtu, mjaft i rëndësishëm ishte fakti se që në zanafillën e ngjarjeve 

në kufirin verior të Maqedonisë, pjesëmarrja e komisarit të lartë për 

minoritete nacionale pranë OSBE-së Maks Van Der Shtul, ishte evidente dhe 

aktive. Pas vizitës së Republikës të Maqedonisë (2 mars i vitit 2001), ai 

konstatoi se bashkësia ndërkombëtare duhet ta ndihmojë Republikën e 

Maqedonisë, me qëllim që të parandalohet përshkallëzimi i mëtejmë i


dhunës. Indikator për këtë është serioziteti i gjendjes në zonën e fshatit 

Tanushë, në kufirin maqedono-kosovar, që sipas tij është shkas për cenimin 

serioz të integritetit territorial dhe sovranitetit të Republikës së Maqedonisë, 

që gjithsesi se është e papranueshme për OSBE-në. Përkatësisht, e gjithë kjo 

është në kolizion me parimet themelore të Organizatës, dhe është respektim i 

sovranitetit dhe integritetit të çdo vendi. Pikërisht për këto shkaqe, ai i gjykoi 

aktivitetet e ndërmarra nga ana e ekstremistëve, qëllimi i të cilëve gjithsesi 

se ishte çrregullimi i stabilitetit dhe i marrëdhënieve ndëretnike në 

Maqedoni. Së këtejmi, edhe porosia e tij drejtpërsëdrejti iu drejtua të gjitha 

vendeve-anëtare të OSBE-së që ta ndihmonin Republikën e Maqedonisë në 

drejtim të qetësimit të gjendjes. Por, sigurisht se apeli iu drejtua edhe 

bashkësisë ndërkombëtare “ajo së bashku, në bashkëpunim me organet 

kompetente të Republikës së Maqedonisë duhet të veprojë me efikasitet më të 

madh në drejtim të pengimit të zgjerimit të dhunës.“ 

Së këtejmi, prononcimi i komisarit të lartë për minoritete nacionale pranë 

OSBE-së, në mënyrë eksplicite vë në pah disa momente kryesore. 

Prononcimi i tij paraqet shenjë për inkuadrimin e institucionit Komisar i 

Lartë i Minoriteteve Nacionale pranë OSBE-së, si instrument për 

parandalimin e konflikteve në rajonin e OSBE-së, përkatësisht në zonën 

kufitare me Republikën Federative të Jugosllavisë, në pjesën me Kosovën. 

Inkuadrimi e konfirmon seriozitetin e ngjarjeve në Republikën e 

Maqedonisë. 

Misioni i OSBE-së në Republikën e Maqedonisë në kontinuitet reagonte 

në lidhje me ngjarjet brenda vendit, edhe atë konkretisht në zonën kufitare 

me Kosovën. Për shembull, ai i gjykoi sulmet në zonën e Tanushës, 68 me 

ç’rast Misioni sugjeroi përgjigje adekuate të forcave të sigurisë së 

Republikës të Maqedonisë, ndaj atij provokimi, përgjigje kjo e cila nuk do të 

jetë jashtë mase dhe brenda mundësive në koordinim me KFOR-in. 

Në ndërkohë, konflikti në Maqedoni u përshkallëzua. Duke e pasur 

parasysh ndërlikimin e gjendjes në Republikën e Maqedonisë, në selinë e 

Këshillit të Përhershëm në Vjenë, më 6 mars të vitit 2001, u mbajt Sesioni 

Special, dedikuar kufirit verior të Republikës së Maqedonisë. Në këtë 

Sesion, në mënyrë eksplicite është theksuar: “Qeveria e Maqedonisë ka bërë 

përpjekje për zgjidhje diplomatike të krizës që në zanafillën e saj. Andaj, 

ajo ndërmori konsultime të gjera politike me faktorët relevantë 

68 

Në Tanushë, në 5 mars të vitit 2001, u vranë tre ushtarë të Armatës së Republikës 

të Maqedonisë. 

131


ndërkombëtarë dhe ka marrë mbështetje nga të gjithë fqinjët dhe 

organizatat ndërkombëtare.” 

Nga punimet e Sesionit Special të Këshillit të Përhershëm të OSBE-së, 

rezultuan disa vendime kryesore politike, të cilat drejtpërsëdrejti i dedikohen 

gjendjes në Maqedoni në atë periudhë kritike. Për shembull, Këshilli i 

Përhershëm njëzëri i gjykoi sulmet në territorin e Maqedonisë. Gjithashtu, 

njëzëri i shprehu mbështetje të plotë politikës dhe aktiviteteve të autoriteteve 

maqedonase gjatë ballafaqimit me gjendjet pas incidenteve në kufirin verior, 

me qëllim të ruajtjes së integritetit territorial dhe stabilitetit të Republikës së 

Maqedonisë. Përkatësisht, theks i veçantë u vu mbi nevojën për sigurimin e 

mbrojtjes efikase të vijës kufitare nga kriza e Kosovës, me ndihmën e 

bashkësisë ndërkombëtare. 

Njëherësh, Misioni i OSBE-së në Republikën e Maqedonisë, konform, 

kompetencave të tij të parapara me mandatin, nga Këshilli i Përhershëm i 

OSBE-së mori kompetenca që ta rris bashkëpunimin me autoritetet civile 

dhe ushtarake në Republikën e Maqedonisë. Mirëpo, për shkak të qëllimit të 

njëjtë, në të njëjtën kohë, ai duhet të jetë në kontakte të vazhdueshme edhe 

me organizata të tjera civile dhe ushtarake ndërkombëtare. 

Së këtejmi, në këtë periudhë fillestare të manifestimit të dhunës, nga ana 

e grupeve ekstremiste shqiptare, në kufirin verior me Kosovën, rëndësi të 

veçantë ka mbështetja aktive e OSBE-së në drejtim të pavarësisë, sovranitetit 

dhe integritetit territorial të Maqedonisë, në përpurthje me parimet e 

miratuara të vendeve-anëtare të OSBE-së për relacionet e marrëdhënieve të 

tyre të ndërsjella, si dhe për marrëdhëniet brenda vendeve. Në këtë mënyrë, 

me qëllim që të sigurohet prezenca aktive dhe e drejtpërdrejtë në zgjidhjen e 

gjendjes së krijuar në Maqedoni, kryesuesi i OSBE-së, Ministri i Punëve të 

Jashtme i Rumanisë, Mirçea Xhoana, vendosi ta emërojë Ambasadorin 

Robert Frovik, si përfaqësues të tij personal për situatën në Republikën e 

Maqedonisë. 69 Gjithashtu, u rrit misioni i OSBE-së 70 , me detyra në zonën 

kufitare. Përkatësisht, Misioni, ndërmerr iniciativa politike me qëllim të 

ruajtjes së dialogut për të cilin mendon se ka peshë kryesore për zgjidhjen e 

69 

Ambasadori Robert Frovik është shefi i parë i emëruar i Misionit Mbikëqyrës të 

OSBE-së në Republikën e Maqedonisë, në muajin tetor të vitit 1992. 

Mandati i Ambasadorit Robert Frovik, parashikonte mundësimin e mbështetjes dhe 

ndihmës së kryesuesit të OSBE-së gjatë menaxhimit me krizën në Republikën e 

Maqedonisë. Robert Frovik është diplomat amerikan dhe njëri nga kreatorët e Kartës 

së Helsinkit, principet e të cilit u bënë bazë e sjelljes evropiane. 

70 

Misioni është shuar me tetë anëtarë të personelit ndërkombëtar, për periudhën 

kohore prej gjashtë muajsh. 

132


problemeve. Për shembull, gjatë tremujorit të parë të vitit 2001, Misioni e 

monitoroi edhe rajonin e krizës. Këtë e bëri në bashkëpunim dhe koordinim 

me organizatat e tjera ndërkombëtare, si vijojnë: Misioni Monitorues i 

Bashkimit Evropian (BEMM), Komisariati i Lartë për Refugjatë pranë 

Kombeve të Bashkuara (UNHCR), si dhe me anëtarë të misioneve 

diplomatike në Republikën e Maqedonisë. Misioni i OSBE-së e inicioi dhe 

mbështeti zhvillimin e dialogut ndëretnik, për çështje të cilat i kanë 

shkaktuar tensionet në vend. Njëra prej çështjeve të këtilla legjitime të 

shqiptarëve të Republikës së Maqedonisë ka të bëjë me formimin e 

Universitetit në Tetovë. 

Në këtë kontekst, është me rëndësi të nënvizohet se OSBE-ja, që në 

fillimin e konfliktit, vazhdimisht e ka mbështetur procesin e fillimit të 

dialogut ndëretnik në Republikën e Maqedonisë, para së gjithash si mjet 

politik për zgjidhjen e çështjeve të pakicës shqiptare në vend, të cilat në të 

vërtetë konsiderohen si shkaku kryesor i shfaqjes së tensioneve. Nga ky 

këndvështrim edhe pala maqedonase kërkoi nga bashkësia ndërkombëtare që 

t'i ndihmojë Maqedonisë në atë mënyrë që do t'i izolojë dhe çarmatosë 

grupimet ekstremiste dhe terroriste në Kosovë prej ku edhe e ka burimin 

kryesor jostabiliteti i rajonit. Në kuadër të kësaj, edhe Presidenti i 

Republikës së Maqedonisë sikurse edhe Qeveria i mbështesin bisedimet 

politike në vend për përmirësimin e cilësisë së jetës të të gjithë qytetarëve 

brenda shtetit, përshirë këtu edhe pjesëtarët e pakicës shqiptare, të cilat 

gjithsesi se duhet të zhvillohen ekskluzivisht në nivelin e partive politike në 

vend, në përputhje dhe në kuadër të zgjidhjeve të parashikuara ligjore. 

Së këtejmi, ndoshta është e kuptueshme që OSBE-ja gjatë muajit maj të 

vitit 2001 e intensifikoi rolin për gjetjen e mënyrës së dialogut politik në 

vend, me qëllim të zgjidhjes së më shumë çështjeve, të cilat drejtpërsëdrejti 

kanë të bëjnë me jetën ndëretnike në Republikën e Maqedonisë, përkatësisht 

çështje të cilat kanë të bëjnë me bashkësinë shqiptare. 

Në këtë periudhë është evidente se nga njëra anë OSBE-ja dhe 

përfaqësuesit e pushtetit në Republikën e Maqedonisë bëjnë përpjekje që me 

dialog politik të gjendet modeli për zgjidhjen e më shumë çështjeve. Por, nga 

ana tjetër, konflikti fiton në intensitet. Dhuna kontribuon në drejtim të 

përkeqësimit të gjendjes së sigurisë në Republikën e Maqedonisë. Prandaj, 

nga Misioni i OSBE-së sugjerohet dialog intensiv politik, si mënyrë e vetme 

për tejkalimin e gjendjes konfliktuoze. Pikërisht në rrethana të këtilla, 

Këshilli i Përhershëm i OSBE-së, jep mbështetje maksimale për formimin e 

koalicionit të gjerë qeveritar, i cili duhet të jetë bazë e unitetit kombëtar dhe 

vazhdimësi e proceseve reformuese në vend. 

133


Shikuar nga prizmi i ndërmjetësimit të OSBE-së në Republikën e 

Maqedonisë, në periudhën e përshkallëzimit të konfliktit, mund të 

identifikohet: 

Së pari, nga Sesioni i Këshillit të Përhershëm, të mbajtur më 11 maj të 

vitit 2001, rezultuan disa vendime kryesore politike për situatën në 


Së dyti, u miratua vendimi për gjykimin e aktiviteteve terroriste prej 

grupeve ekstremiste shqiptare, në pjesët veriore të vendit, me vlerësimin se 

ato përmbajnë kërcënim për stabilitetin dhe sigurinë e vendit dhe më gjerë në 

rajon. Gjithashtu, ato janë kërcënim edhe për proceset demokratike dhe 

marrëdhëniet ndëretnike në Republikën e Maqedonisë. 

Së treti, iu dha mbështetje, nga ana e përfaqësuesve të vendeve-anëtare të 

OSBE-së, Qeverisë së Maqedonisë që të ballafaqohet me konfliktin në 

kuadër të sundimit të ligjit. 

Së katërti, Këshilli i Përhershëm miratoi vendim, me të cilin u bën apel të 

gjithë liderëve politikë në Republikën e Maqedonisë, por edhe ata të rajonit 

që t’i gjykojnë aktivitetet terroriste dhe t’i izolojnë ata të cilët i praktikojnë 

aktet terroriste, ndërkaq ekstremistët ta ndërpresin dhunën dhe ta dorëzojnë 

armatimin. 

Së pesti, u inkurajua dhe u mbështet vendimi për formimin e koalicionit 

të gjerë qeveritar, të përbërë nga partitë më të mëdha politike 71 (nga pozita 

dhe opozita), si parakusht kryesor për krijimin e uniteti kombëtar. 

Së gjashti, OSBE-ja bashkë me BE-në dhe veçanërisht me NATO-n janë 

fuqimisht të vendosur që të ndihmojnë për pengimin e armiqësive, meqë, 

dialogu politik, i cili zhvillohet në vend mund të rezultojë me rezultate vetëm 

në kushte të kthimit të sërishëm të stabilitetit të vendit. Pikërisht, në rrethana 

të këtilla OSBE-ja ishte e qartë në qëllimin e drejtimit të apelit për tërheqjen 

e ekstremistëve të armatosur shqiptarë. 

Së shtati, vendimi i këtillë i OSBE-së ishte mbështetje për koalicionin e ri 

të gjerë qeveritar të Republikës së Maqedonisë dhe të proceseve reformuese 

në vend me ndërmjetësimin e dialogut intensiv politik. 

71 Në datën 11maj të vitit 2001, katër parti politike: VMRO-DPMNE-ja, LSDM-ja, 

dhe dy parti politike shqiptare: PDSH-ja dhe PPD-ja, formuan qeverinë e koalicionit 

të gjerë të Republikës së Maqedonisë. 

134


Së teti, me rëndësi esenciale për Republikën e Maqedonisë është edhe 

qëndrimi i OSBE-së për atë se grupet e armatosura të shqiptarëve etnikë, të 

cilët veten e quajnë UÇK, të mos kenë kurrfarë statusi legal dhe në këtë 

situatë nuk mund të pranoheshin si partnerë të dialogut politik. Ky perceptim 

do të thotë se OSBE-ja, si pjesë e bashkësisë ndërkombëtare, fuqimisht 

qëndron në pozitën se grupet e armatosura etnike shqiptare në asnjë rast nuk 

duhet të kenë status legal dhe të jenë subjekt politik në dialogun politik në 


Së nënti, OSBE-ja manifeston gjykim të rreptë ndaj dhunës nga ana e 

ekstremistëve shqiptarë në Republikën e Maqedonisë, të cilët me akte të 

dhunshme e rrezikojnë jetën e civilëve. Ndaj, sugjerohet që “ekstremistët 

etnikë shqiptarë doemos duhet ta dorëzojnë armatimin dhe mbështetja që u 

është dhënë medoemos duhet të ndërpritet.” 72 Gjithashtu, zgjidhja ushtarake 

e problemeve hidhet poshtë si e paqëndrueshme dhe e papranueshme. 

Së dhjeti, duke i pasur parasysh ngjarjet në Republikën e Maqedonisë, më 

7 qershor të vitit 2001, Këshilli i Përhershëm i OSBE-së miratoi vendim 73 

me të cilin për të dytën herë rritet numri i Misionit të OSBE-së në 


Nga kjo që u tha më lart, mund të konstatojmë se OSBE-ja përcaktohet që 

të aplikojë masa afatgjate për zgjidhjen e situatës në Republikën e 

Maqedonisë edhe atë duke e perceptuar nga aspekti i rehabilitimit postkonfliktuoz 

të vendit, të cilët si masa afatgjate në mënyrë potenciale dhe 

esenciale kanë edhe veprim afatgjatë. Gjithashtu, duhet të potencohet edhe 

ajo se OSBE-ja nuk përpiqet të gjejë vetëm zgjidhje afatshkurtra për 

konfliktin në Republikën e Maqedonisë, por në përgjithësi zgjidhje afatgjate. 

Andaj, në listën kryesore të instrumenteve afatgjata për rehabilitim, OSBE-ja 

i përfshinë masat ekonomike dhe sociale të donatorëve ndërkombëtarë. Po 

ashtu, instrument i rëndësishëm për rehabilitim është edhe ndërtimi i 

baraspeshës së mirëfilltë ndëretnike, si kusht për ruajtjen e integritetit 

territorial të vendit. Pastaj, zbatimi i zgjedhjeve të mirëfillta, dhe gjithsesi 

lufta kundër kriminalitetit dhe korrupsionit të organizuar. 

Një moment tjetër i rëndësishëm për Maqedoninë është edhe gatishmëria 

e OSBE-së që të merr pjesë në implementimin e një sërë masash për 

ndërtimin e mirëbesimit, kthimin e personave të zhvendosur dhe refugjatëve, 

pjesëmarrje në programin për trajnimin e policisë multietnike, ndihmë gjatë 

72 OSCE Latest News Release, 25 may 2001. 

73 PC.DEC/414, Misioni është përbërë nga 26 anëtarë të personit ndërkombëtar. 

135


zbatimit të regjistrimit e zgjedhjeve dhe procesit të decentralizimit të shtetit. 

Më tej, gjendjet iniciuese potenciale të OSBE-së zënë vend kryesor në 

formulimin e zgjidhjes përmes kompromisit për konfliktin në Republikën e 

Maqedonisë. Përkatësisht, OSBE-ja apelon në mënyrë të barabartë deri te të 

gjitha palët e konfliktit që ta pranojnë zgjidhjen përmes kompromisit për 

problemet e shfaqura në vend. Kjo do të thotë se mënyra e këtillë e zgjidhjes 

së problemeve e nënkupton harresën, lënien mënjanë apo heqjen dorë nga 

diversitetet e tyre dhe sigurisht pranimin e zgjidhjes së përbashkët, e cila 

plotësisht nuk i kënaq nevojat e asnjërës palë. Me këtë ekziston mundësia 

për zgjidhje të qetë dhe politike të problemit, për të cilën gjë edhe bashkësia 

ndërkombëtare jep ndihmë politike dhe praktike. Prandaj, zgjidhja politike 

jep gjasa reale për ruajtjen e paqes dhe sigurisë në Republikën e 

Maqedonisë, të cilat njëkohësisht do ta garantojnë integritetin territorial dhe 

sovranitetin e shtetit. 

Fill pas kësaj hyn në fuqi Marrëveshja për ndërprerjen e zjarrit. 74 Në të 

vërtetë, kjo Marrëveshje paraqet kusht themelor për vazhdimin e procesit 

politik për zgjidhjen e konfliktit në Republikën e Maqedonisë. 

Gjithashtu, në këtë periudhë në Republikën e Maqedonisë, përderisa është 

në fuqi Marrëveshja për ndërprerjen e zjarrit, me peshë të jashtëzakonshme 

është njohja zyrtare e OSBE-së për pastrimin etnik të maqedonasve nga 

rajoni i Tetovës nga ana e terroristëve shqiptarë, 75 si dhe se grupet e 

armatosura shqiptare ekzekutojnë shqiptarë etnikë për shkak të 

bashkëpunimit me pushtetin ose shkatërrimin e pronës, si dhe formave të 

tjera të akteve të dhunshme mbi shqiptarët etnikë, të cilët i janë kundërvënë 

rekrutimit të dhunshëm në UÇK në zonën e Tetovës. 76 

Për shkak të gjendjes së krijuar të re OSBE-ja, në bashkëpunim të 

ngushtë me NATO-n dhe BE-në, ishte e përgatitur të ndihmojë në 

74 Në datën 5 korrik të vitit 2001, në Republikën e Maqedonisë hyn në fuqi 

ndërprerja e zjarrit. Me të ndalohen veprimet e armatosura në territorin e shtetit, por 

gjithashtu, nënshkruesit detyrohen që të mos e shfrytëzojnë ndërprerjen e zjarrit për 

pushtimin e territoreve të reja dhe të mos bëjnë ripozicionime dhe hapje të 

istikameve të reja, të ndërpresin me ndërtimin e fortifikatave dhe kanaleve, si dhe 

armatimin. 

75 OSBE-ja konfirmon për pesë fshatra maqedonas etnikë, të cilët grupet e 

armatosura shqiptare i kanë pastruar, me tendencë që mënyra e këtillë të pastrimit 

etnik të zgjerohet në tërë zonën e Tetovës. 

76 Më gjerësisht shih në: "Nova Makedonija", 27 korrik 2001, fq. 2, “OSBE e 

konfirmoi pastrimin etnik të maqedonasve”. 

136


implementimin e Marrëveshjes paqësore në Republikën e Maqedonisë. Së 

këtejmi, Misioni i OSBE-së e monitoron shpërndarjen e ndihmës 

humanitare, merr pjesë në aktivitetet negociuese me popullsinë lokale 

shqiptare dhe me terroristët shqiptarë, në lidhje me heqjen e bllokadave me 

qëllim të kalimit pa pengesa të kontingjentit me ndihma humanitare. Në të 

vërtetë, me këto dhe me aktivitete të tjera, OSBE-ja edhe një herë e 

konfirmoi përcaktimin se përdorimi i forcës për çfarë do qoftë qëllimesh 

politike nuk është e as që mund të pranohet. Ndërkaq, OSBE-ja dhunën nuk 

e pranon si mundësi, si opsion i cili mund të përdoret për arritjen e qëllimeve 

politike, pa marrë parasysh peshën apo rëndësinë e tyre. Aktet e këtilla të 

brutale të dhunës, OSBE-ja konsideron se janë të orientuara kundër 

marrëveshjes politike, e cila duhej të arrihej në Ohër, edhe pse sipas 

vlerësimit të OSBE-së, Marrëveshja politike në lidhje me konfliktin aktual 

në Maqedoni mund të arrihet. 77 

OSBE –ja e përshëndeti nënshkrimin e Marrëveshjes Kornizë të Ohrit 78 

që paraqet sinjal të qartë se Republika e Maqedonisë e zgjodhi rrugën e 

frymës paqësore të Ohrit dhe se iu shmang luftës qytetare. Po ashtu, duhet të 

nënvizohet se OSBE-ja shprehu gatishmëri që pozitivisht t’u përgjigjet 

kërkesave të nënshkruesve të Marrëveshjes Kornizë, në drejtim të 

implementimit të dispozitave që i përmban e njëjta. 

NATO luajti një rol esencial në krijimin e kushteve për vendosjen e paqes 

dhe stabilitetit në Republikën e Maqedonisë. Përkatësisht, NATO bashkë me 

BE-në, OSBE-në dhe palën maqedonase e dha kontributin e vet në drejtim të 

ndërmarrjes të një sërë të reformave të rëndësishme komplementare dhe 

masave të besimit me qëllimin kryesor që të mbështeten marrëveshjet e gjera 

politike dhe të vendoset paqja. Njëkohësisht, nga përvoja dhe mësimi i 

nxjerrë nga Serbia Jugperëndimore, bashkësia ndërkombëtare në konfliktin e 

Republikës së Maqedonisë, së bashku me palën maqedonase u përpoq të 

gjejë zgjidhje politike, me qëllim të shmangies së përshkallëzimit. 

Megjithatë, për dallim nga Bosnja e Hercegovina dhe Kosova, Misioni i 

bashkësisë ndërkombëtare në Republikën e Maqedonisë kryesisht ishte i 

natyrës politike, bëhej fjalë për shtet-partner dhe aspirantë për anëtarësim me 

të drejta të plota në NATO, shtet i cili për asnjë çmim nuk mund të hiqte 

dorë nga sovraniteti i vet. (Ruzhin, 2003:78). Por, në këtë rast me rëndësi 

77 Më gjerësisht shih në: Marina Nasteska, “OSBE në Republikën e Maqedonisë 

veçanërisht gjatë kohës së krizës së sigurisë në vitin 2001", master punim, i mbrojtur 

në Fakultetin e Filozofisë në vitin 2005, Shkup, fq. 188. 

78 Në datën 13 gusht të viti 2001 në Ohër u nënshkrua Marrëveshja Kornizë e Ohrit, 

me të cilin duhej të përfundonte konflikti në Republikën e Maqedonisë 

137


është që të kihet parasysh ajo se aksioni i NATO-s mund të efektuohej vetëm 

me pajtimin e plotë të koalicionit të gjerë qeveritar. Vlerësimi ishte se 

Misioni i NATO-s duhej të kufizohet sipas fushë veprimit të tij, madhësisë 

dhe kohëzgjatjes. Po ashtu, partitë politike parlamentare duhej të 

përmbushnin katër kushte, edhe atë: 

138 

E para, miratimi i marrëveshjes së përgjithshme politike. 

E dyta, krijimi i kornizave adekuate legale për forcat e NATO-s, të 

cilat do t’i paraprinin operacionit paqësor në zonat e krizës 

në Republikën e Maqedonisë. 

E treta, prezantimi i planit në lidhje me dorëzimin e armëve (i 

miratuar nga ana e Qeverisë së Republikës së Maqedonisë 

dhe NATO-s). 

E katërta, vendosja e ndërprerjes së përhershme të zjarrit.(Mitrevska, 

2007:523-557). 

Ndërkaq, nga aspekti politik, NATO-ja duhej t’i bindte ekstremistët 

shqiptarë që t’i dorëzonin armët, dhe të qëndronin në vijën e caktuar të 

distancës. 

Pasi u përmbushën këto kushte, me kërkesë të Presidentit të Republikës 

së Maqedonisë, 79 NATO dërgoi ushtarë për çarmatimin e ekstremistëve, 

përkatësisht të pjesëtarëve të UÇK-së. Gjithashtu, me kërkesë të Republikës 

së Maqedonisë, për herë të parë në historikun e saj, NATO e kishte 

përfaqësuesin e vet të lartë civil të inkuadruar drejtpërsëdrejti në 

ballafaqimin me konfliktin dhe krizën. 80 Ndërkaq, BE-ja dhe SHBA-të i 

dërguan “lehtësuesit” e tyre, Xhejms Perdju dhe Fransoa Leotar, të ngarkuar 

për riharmonizimin e marrëveshjeve ndërpartiake të partive politike kryesore 

parlamentare në Republikën e Maqedonisë. Menaxhimi me krizën në terren 

iu besua diplomatit fleksibil dhe pragmatik Piter Flejt. 

Pas nënshkrimit të Marrëveshjes Kornizë të Ohrit, në periudhën e 

konsolidimit të stabilitetit, në Republikën e Maqedonisë u realizuan tre 

operacione të njëpasnjëshme të NATO-s. 

79 

Në datën 14 qershor, Presidenti i Republikës së Maqedonisë, Boris Trajkovski i 

dërgoi kërkesë Aleancës për angazhimin e saj ushtarak në procesin e çarmatimit të 

ekstremistëve. 

80 

James Pardew and Christopher Bennett. NATO; sevolving operations. NATO 

Review Spring 2006.3


Gjegjësisht, operacioni i parë i NATO-s (“Essential Harvest”) “Korrja 

Esenciale”, kishte për qëllim grumbullimin dhe shkatërrimin e armëve. 81 Në 

kushte të këtilla, UÇK-ja u shpërnda dhe së shpejti pasoi ndryshimi i 

Kushtetutës së Republikës të Maqedonisë dhe amnistia e ekstremistëve 

shqiptarë. 

Operacioni i dytë i NATO-s “Dhelpra e Kuqërremtë” (“Amber fox”) 

ishte në funksion të mbrojtjes së 280 mbikëqyrësve civilë të BE-së dhe 

OSBE-së. 82 

Misioni i tretë, përkatësisht, operacioni i tretë i NATO-s, “Harmonia 

Aleate” (“Allied Harmony”), kishte funksion të ngjashëm, por me rol të 

përforcuar këshillëdhënës të orientuar drejt marrjes së plotë të përgjegjësisë 

për stabilitetin e vet nga ana e Republikës së Maqedonisë. Mandati i këtij 

misioni përfundon në muajin prill të vitit 2003 me qëllim të marrjes së 

komandës nga BE-ja dhe promovimit të eurokorpusit në kuadër të Misionit 

“Konkordija”. Me këtë u konfirmua se BE-ja dhe NATO-ja kishin 

bashkëpunim të jashtëzakonshëm dhe konkret në Maqedoni, e që nga ana 

tjetër ishte i rëndësishëm për ndërtimin e partneritetit strategjik ndërmjet 

këtyre dy organizatave. 

Nga ky aspekt, me rëndësi të veçantë është të theksohet se misionet e 

NATO-s në Republikën e Maqedonisë ishin jashtëzakonisht efikase, ndërkaq 

armatimi i grumbulluar i tejkaloi pritjet. Sa për ilustrim vetëm Misioni 

“Korrja Esenciale” arriti të grumbullojë më shumë armë në rajonet e krizës. 

Krahas kësaj misionet e NATO-s në Maqedoni dëshmuan se hapej një faqe e 

re në modalitetet e angazhimeve të tyre. Menaxhimi i konfliktit, i cili 

manifestohej përmes dimensionit politiko-ushtarak të alternuar, u dëshmua si 

tepër efikas. Tanimë s’kishte fare dyshim se në të ardhmen misionet 

ushtarake mund të angazhohen në funksion të gjetjes së zgjidhjeve politike. 

Në rastin e NATO-s ishte marr qëndrimi që të reagojë në mënyrë fleksibël, 

përmes aplikimit paralel të presionit politik, dhe përdorimit të forcës për 

misione specifike me mandat të kufizuar kohor. Njëkohësisht, me qëllim të 

harmonizimit më të suksesshëm të strategjisë, NATO mbante kontakte 

permanente, si me palën maqedonase ashtu edhe me ekstremistët. 83 

Përkatësisht, kjo tendencë perceptohet në kushte të destabilizimit serioz 

të sigurisë të shkaktuar nga konfliktet e armatosura në rajon, parandalimi 

81 

Në operacionin “Korrja esenciale” morën pjesë rreth 4800 ushtarë të brigadës 

multinacionale të NATO-s. Misioni brenda 30 ditësh grumbulloi dhe shkatërroi 

3875 copë armë. 

82 

Në Misionin “Dhelpra e kuqërremtë” morën pjesë 700 ushtarë, ndërsa si komblider 

u paraqit Gjermania. 

83 

Ambasadori i Republikës së Maqedonisë në NATO, Nano Ruzhin: “Maqedonia në 

NATO”, Shkup, 2003, fq. 81. 

139


operacional në formë të shpërndarjes parandaluese i realizoi efektet në 

sprapsjen e zgjerimit horizontal të konflikteve në drejtim të Maqedonisë, 

ndërkaq këtë rol në krizën e vitit 2001 e luajti diplomacia parandaluese, dhe 

pastaj edhe shpërndarja e forcave të NATO-s dhe BE-së. Nga ana tjetër, 

parandalimi strukturor (afatgjatë) mbeti çështje e hapur edhe për 

Maqedoninë edhe për rajonin. Kjo, më gjerësisht mund të definohet në 

instrumentet e Paktit të Stabilitetit, Procesit të Stabilizimit dhe Asocimit, 

Marrëveshjes së Stabilizimit dhe Asocimit dhe në programin KARDS 

(FARE-ja paraprake). 

Misionet “Konkordija dhe Proksima”, të realizuara nga ana e BE-së janë 

pjesë e përgjigjes së shpejtë dhe operacionale të BE-së dedikuar krizës në 

Maqedoni. Në këtë kontekst, Agjenda e Selanikut për Ballkanin perëndimor 

edhe më shumë i operacionalizoi masat dhe instrumentet e parandalimit 

përmes: 

• procesit të përforcuar të Stabilizimit dhe Asocimit; 

140 

• dialogut të përforcuar politik në fushën e Politikës së Jashtme 

e të Sigurisë së Përbashkët; 

• bashkëpunimit parlamentar; 

• partneritetit evropian; 

• luftës kundër kriminalitetit të organizuar; 

• bashkëpunimit në fushën e drejtësisë dhe punëve të 

brendshme; 

• promovimit të pajtimit në arsim, zhvillimin social dhe 

kulturë; 

• bashkëpunimit rajonal etj. 

Mirëpo, atë që bashkësia ndërkombëtare e detekton si formulë 

parandalimi në Maqedoni, janë edhe zgjidhjet nga Marrëveshja Kornizë e 

Ohrit. Implementimi i saj duhet ta frenojë procesin e përshkallëzimit dhe të 

eliminojë një pjesë të problemeve, të cilat shkaktuan jostabilitet dhe krizë. 

Nga ana tjetër, ky proces duhet mbështetur me një strategji komplekse 

kombëtare për parandalimin e konflikteve e cila duhet t’i balancojë masat 

afatshkurta dhe afatgjata të parandalimit dhe t’i inkorporojë principet e 

respektimit të së drejtës ndërkombëtare, të drejtave të njeriut dhe të 

minoriteteve, të zhvillimit dhe ndërtimit të institucioneve 

demokratike.(Georgieva, 2005: 2). 

Së këtejmi, mund të konstatohet se konflikti dhe menaxhimi i konfliktit 

nuk e demonstroi brishtësinë e Maqedonisë, por përkundrazi, kapaciteti


kombëtar i demokracisë multietnike maqedonase janë pjesë e vlerave të 

bashkësisë Euroatlantike, atëbotë Republika e Maqedonisë në mënyrë të 

qartë dëshmoi se është pjesë e asaj bashkësie të vlerave. Aq më shumë, 

suksesi i Maqedonisë në vitin 2001 është edhe sukses i NATO-s (ndërkaq 

unë do të shtoja, në mënyrë të barabartë edhe i BE-së dhe OSBE-së), dhe 

involvimit politik të tij në Ballkan. (Dimitrov, 2006:61). 

141


142 

6. MARRËVESHJA E OHRIT: PIKAT 

KRYESORE DHE IMPLEMENTIMI 


Marrëveshja Kornizë e Ohrit 84 u dëshmua si kushti kryesor se si të dilet 

nga konflikti i armatosur dhe njëkohësisht ishte mundësia e vetme për 

ndërprerjen e dhunës. 

Përkatësisht, kërkesat e bashkësisë etnike shqiptare, të cilat u artikuluan 

përmes përfaqësuesve të tyre politik, fillimisht u hartuan në Marrëveshjen e 

Prizrenit dhe më vonë të njëjtat u inkorporuan në Marrëveshjen Kornizë të 

Ohrit. Së këtejmi, edhe qëllimi kryesor i Marrëveshjes Kornizë të Ohrit ishte 

që t’u vihet në ndihmë kërkesave tanimë të cekura të shqiptarëve në 

Maqedoni, me ç'rast, gjithsesi duhej të ruhej karakteri unitar i shtetit. 

Marrëveshja Kornizë e Ohrit në rend të parë i ndërpreu armiqësitë, 

përkatësisht e flaku përdorimin e dhunës për arritjen e qëllimeve politike dhe 

e konfirmon sovranitetin dhe integritetin territorial të Republikës së 

Maqedonisë, si dhe karakterin unitar të shtetit. Me fjalë të tjera, Marrëveshja 

nënvizon se karakteri multietnik i shoqërisë maqedonase doemos duhet të 

ballafaqohet dhe të pasqyrohet në jetën publike përmes qasjes së re, në 

drejtim të zhvillimit të pushtetit të decentralizuar, mosdiskriminimit dhe 

përfaqësimit të drejtë, procedurave speciale parlamentare, si dhe përmes 

sistemeve arsimore. Në këtë mënyrë Marrëveshja Kornizë parashikonte 

ridefinimin e sistemit politik maqedonas, me një qëllim të vetëm që t’u vihet 

në ndihmë nevojave multikultorore dhe multietnike të shoqërisë maqedonase 

dhe në këtë mënyrë të arrihet shkallë më e lartë e integrimit. 

Pikërisht për këtë, në Marrëveshjen Kornizë të Ohrit janë përcaktuar 

parimet themelore mbi të cilat bazohet dokumenti edhe atë: 

Së pari, tërësisht dhe pakusht të hidhet poshtë përdorimi i dhunës, si mjet 

për realizimin e qëllimeve politike. 

Së dyti, konfirmimi i pacenueshmërisë së sovranitetit, integritetit 

territorial dhe karakterit unitar të shtetit, si dhe të mos ketë zgjidhje 

territoriale për çështjet etnike. 

Së treti, ballafaqimi i karakterit multietnik i shoqërisë maqedonase dhe 

gjithsesi pasqyrimi i saj përkatës në jetën publike. 

84 Marrëveshja Kornizë e Ohrit u nënshkrua në datën 13 gusht të vitit 2001 me 

ndërmjetësimin e bashkësisë ndërkombëtare, me çka përfundoi konflikti shtatë 

mujor në Republikën e Maqedonisë.


Së katërti, sigurimi i të drejtave të garantuara me Kushtetutë gjatë 

përmbushjes së plotë të nevojave të të gjithë qytetarëve, në përputhje me 

standardet më të larta ndërkombëtare. 

Së pesti, zhvillimi i vetadministrimit lokal, me qëllim të nxitjes dhe 

pjesëmarrjes së qytetarëve në jetën demokratike dhe avancimi i identitetit të 

bashkësive (Marrëveshja Kornizë e Ohrit, 2001:2). 

Pastaj, në Marrëveshjen Kornizë të Ohrit janë parashikuar dhe përcaktuar 

edhe disa dispozita kryesore siç janë: 

- ndërprerja e armiqësive; 

- zhvillimi i pushtetit të decentralizuar; 

- mosdiskriminimi dhe përfaqësimi i drejtë; 

- procedura të veçanta parlamentare; 

- arsimi dhe përdorimi i gjuhëve; 

- shprehja e identitetit; 

- implementimi i Marrëveshjes Kornizë të Ohrit; dhe 

- anekset dhe dispozitat kalimtare e përfundimtare. 

Ndërkaq, në të tre anekset, të cilët paraqesin pjesë përbërëse të 

Marrëveshjes Kornizë të Ohrit përfshihen: 

Aneksi “A”: Amendamente kushtetuese; 

Aneksi “B”: Ndryshime të legjislacionit; dhe 

Aneksi “C”: Implementimi dhe masat e ndërtimit të mirëbesimit. 

E një rëndësie të jashtëzakonshme është të theksohet nevoja dhe roli i 

mirëfilltë i Marrëveshjes Kornizë të Ohrit, si dhe i ndryshimeve kushtetuese, 

të cilat rezultuan nga ajo. Përkatësisht, si rezultat i mospranimit të 

Preambulës së Kushtetutës, 85 nga ana e shqiptarëve të Maqedonisë, në të 

cilën populli maqedonas u shpall si popull konstituiv, ndërkaq të gjitha 

bashkësitë e tjera minoritare si nacionalitete, konform Marrëveshjes Kornizë 

të Ohrit u ndryshua Preambula. Me këtë Republika e Maqedonisë u ridefinua 

si shtet i qytetarëve të Maqedonisë, popullit maqedonas, si dhe qytetarëve të 

cilët jetojnë brenda kufijve të saj të cilët janë pjesë e popullit shqiptar, 

popullit turk, popullit vlleh, popullit serb, popullit rom, popullit boshnjak e 

të tjerë. 

85 

Në vitin 1991, Republika e Maqedonisë si shtet i pavarur dhe autonom e miratoi 

Kushtetutën e parë. 

143


Me Marrëveshjen Kornizë u parashikua edhe një dispozitë e rëndësishme 

për pushtetin e decentralizuar. Me këtë dispozitë u përcaktua revidimi i 

Ligjit të vetadministrimit lokal, me qëllim të përforcimit të autorizimeve të 

të zgjedhurve lokal dhe rritjes së kompetencave të tyre, në përputhje me 

ndryshimet e përcaktuara në Kushtetutë, me Kartën Evropiane të pushtetit 

lokal dhe ndryshimin e principit të subsidiaritetit, i cili vlen në Bashkësinë 

Evropiane, si dhe revidimin e kufijve komunal pas mbajtjes së regjistrimit, të 

realizuar nën mbikëqyrje ndërkombëtare (Marrëveshja Kornizë e Ohrit, 

2001: neni 1.2 dhe neni 3.1). 

Dispozita që ka të bëjë me procedurat e veçanta parlamentare, nga 

Marrëveshja Kornizë e Ohrit, përcaktoi një mënyrë të re të votimit të 

amendamenteve kushtetuese dhe Ligjit të vetadministrimit lokal, me çka të 

njëjtat duhet të miratohen me shumicë prej dy të tretave, me ç’rast doemos 

duhet të ketë shumicën e votave të deputetëve të cilët pohojnë se u përkasin 

bashkësive që nuk janë shumicë në Maqedoni. 

Në këtë kontekst, kjo mënyrë e votimit do të zbatohet edhe gjatë 

zgjedhjes së një të tretës të anëtarëve të Gjykatës Kushtetuese, tre anëtarëve 

të Këshillit Gjyqësor dhe Avokatit të Popullit. Në përputhje me 

Marrëveshjen, kjo dispozitë është pjesë e përfaqësimit të drejtë, e cila mes 

tjerash ka të bëjë edhe me përfaqësimin e bashkësive në administratën 

publike, si në nivel qendror ashtu edhe në atë lokal, për çka u parashikuan 

edhe reforma konkrete në administratën publike, armatë, polici dhe 

ndërmarrjet publike. Në këtë kuptim, në dispozitat e Marrëveshjes Kornizë 

të Ohrit u përcaktua numri i ligjeve që do të modifikohen dhe në këtë drejtim 

u arrit marrëveshje për miratimin e ndryshimeve dhe plotësimeve të tyre, si 

më poshtë: 

144 

- Ligji për vetadministrimin lokal; 

- Ligji për financimin lokal; 

- Ligji i kufijve komunalë; 

- Ligje që kanë të bëjnë me policinë e vendosur nëpër komuna; 

- Ligji për shërbimin civil dhe administratën publike; 

- Ligji për njësitë zgjedhore; 

- Rregullorja e punës së Kuvendit; 

- Ligje që kanë të bëjnë me përdorimin e gjuhëve; dhe 

- Ligjin për Avokatin e Popullit.


Gjithashtu, u ra dakord që të ndërmerren masa për ndërtimin e 

mirëbesimit edhe atë: 

- të realizohet regjistrimi dhe të mbahen zgjedhje; 

- të kthehen refugjatët, të rehabilitohen dhe riparohen zonat e 

përfshira me konfliktin; 

- të zhvillohet pushteti i decentralizuar; 

- në administratën publike, ushtri dhe polici të implementohet 

përfaqësimi i drejtë i pjesëtarëve të bashkësive që nuk janë 

shumicë në Maqedoni; 

- të avancohet kultura, arsimi dhe përdorimi i gjuhëve të 

pjesëtarëve të bashkësive etnike në Maqedoni, në fushën e 

mediave dhe arsimit të lartë. 

Konkretisht, sa i përket përdorimit të gjuhëve, gjuha maqedonase dhe 

alfabeti i saj cirilik është përcaktuar si gjuhë zyrtare, si brenda shtetit ashtu 

edhe në marrëdhëniet ndërkombëtare. Gjithashtu, në dispozita është 

parashikuar se cila do qoftë gjuhë tjetër të cilën e flasin së paku 20% e 

popullsisë, të jetë gjuhë e dytë zyrtare, me përdorimin e rregulluar në 

procedurat zyrtare dhe dokumentet personale të qytetarëve të Maqedonisë. 

6.1. Implementimi i Marrëveshjes Kornizë të Ohrit 

Implementimi i Marrëveshjes Kornizë të Ohrit është proces kompleks, i 

cili zhvillohet në kontinuitet nga viti 2001. Në të vërtetë, zbatimi i saj nuk do 

të thotë vetëm vendosje fundamentale të stabilitetit të shtetit, por edhe 

ndërtim të një Maqedonie demokratike, të sigurt dhe të përparuar. Së 

këtejmi, duke e ndjekur implementimin e saj, në mënyrë të pashmangshme 

shtrohet pyetja: Cili është qëllimi i Marrëveshjes Kornizë dhe a thua përmes 

implementimit të saj do të arrihet qëllimi? Çka saktësisht nënkupton 

implementimi i Marrëveshjes, nëse e kemi parasysh premisën se ajo paraqet 

një Marrëveshje për ndryshimin e Kushtetutës dhe sistemit politik të shtetit? 

Sipas teorive bashkëkohore për kombin dhe shtetin, mund të konkludohet se 

Marrëveshja Kornizë e vendos bazën e konceptit specifik në vend të 

konceptit modern të kombit-shtet, i cili do të mund ta akomodojë diversitetin 

e shoqërisë. Teoricienët bashkëkohorë kanë të drejtë kur pohojnë se shtetet 

multietnike, në të shumtën e rasteve, detyrohen të gjejnë zgjidhje pragmatike 

për konfliktet etnike dhe në këtë mënyrë ta pengojnë përshkallëzimin e 

kërkesave të grupeve të ndryshme deri në shkallë të secesionit eventual 

(Mehmeti, 2008:100). Mbase për këtë arsye, akomodimi i diversitetit 

145


shndërrohet në të drejtë, përkatësisht çështje esenciale shtetërore: Që të 

mund të ekzistojë shteti medoemos duhet në mënyrë demokratike t’i 

integrojë kërkesat politike të grupeve të ndryshme etnike. Përndryshe, 

shteti rrezikon që më herët ose më vonë, të konfrontohet me 

fragmentarizim të brendshëm apo me lëvizje secesioniste.” (Topperwein, 

2002:187). 

Duke u nisur nga kjo, do t’i analizojmë përfitimet kryesore nga 

implementimi i Marrëveshjes Kornizë të Ohrit, si dhe mangësitë që i 

përmban, të cilat vijnë në shprehje gjatë implementimit të saj. 

Në këtë aspekt, njëra prej vërejtjeve kryesore të pjesëtarëve të bashkësisë 

etnike shqiptare i dedikohej përfaqësimit të tyre në administratën publike 

dhe në institucionet e shtetit. Si rezultat i kësaj është edhe njëra nga 

dispozitat kryesore të Marrëveshjes, ku përcaktohet respektimi i parimit të 

mosdiskriminimit dhe realizimit të përfaqësimit të drejtë të bashkësive në 

administratën publike në nivelin qendror dhe lokal, në ushtri, polici, 

ndërmarrjet publike, si dhe përmirësimi i aksesit të tyre drejt financimit 

publik për zhvillimin e aktiviteteve afariste. Për zbatimin konsekuent të kësaj 

dispozite pasuan ndryshime në legjislacion, zbatimi i proceseve reformuese 

në administratën publike, si dhe trajnim i përshpejtuar i pjesëtarëve të 

bashkësive. Këto aktivitete dhe programe bëjnë pjesë në radhën e masave të 

ashtuquajtura masa të aksionit afirmativ, të cilat janë në funksion të sigurimit 

të integrimit të shpejtë të pjesëtarëve të bashkësive të margjinalizuara dhe 

më pak të përfaqësuara në shoqëri dhe në institucionet e shtetit. (Cvetanova, 

2006:168). 

Në të vërtetë, analiza tregon se përfaqësimi i drejtë ishte një sfidë e 

madhe gjatë implementimit të tij. Përkatësisht, sipas treguesve të Agjencisë 

për Nëpunës Shtetërorë, “Nëse në vitin 2001, në administratën shtetërore 

punësohen të gjithë shqiptarët me kualifikime më të larta arsimore, 

pjesëmarrja e shqiptarëve do të rritej për vetëm një për qind.” (Atanasov, 

2003:130). Mbase pikërisht ky ishte shkaku i paraqitjes së nevojës për 

ndërmarrje urgjente të masave dhe aktiviteteve konkrete të aksionit 

afirmativ. 

Kjo situatë e inicioi edhe ndryshimin e Ligjit për nëpunës shtetërorë. Në 

rrethana të këtilla, përkrah shkallës jopërkatëse arsimore, u zbatua një 

trajnim përkatës të përfaqësuesve të bashkësive më pak të përfaqësuara me 

çka u mundësua punësimi në administratën publike dhe institucionet e 

shtetit. 

146


Rezultatet nga aktivitetet e ndërmarra dhe masave konkretet të aksionit 

afirmativ, në fushën e punësimit, ishin evidente, Përkatësisht, rezultatet e 

kësaj politike ishin evidente për më pak se katër vjet, shkalla e përfaqësimit 

të drejtë e bashkësive më pak të përfaqësuara në institucionet e shtetit dhe 

administratën publike u rrit nga 2% në 16,3%. Nga ana tjetër, e shprehur me 

shifra nga muaji dhjetor, i vitit 2002 deri në muajin dhjetor të vitit 2005, 

numri i shqiptarëve të punësuar në institucionet e shtetit dhe administratën 

publike u rrit nga 8164 në 11290. 86 Më saktësisht, brenda një jave 

mesatarisht nga 19 pjesëtarë të bashkësive jo shumicë do të mund të fillonin 

me punë në administratën publike, ose për çdo ditë nga katër persona. Apo, 

sipas të dhënave të Agjencisë për Nëpunës Shtetërorë tendenca e strukturës 

etnike të nëpunësve shtetërorë, në periudhën 2003 -2005 është si vijon: 

Tabela nr. 1. Përfaqësimi i pjesëtarëve të bashkësive etnike në 

administratën shtetërore, në periudhën prej vitit 2003-2005 87 

Përkatësia etnike 

2003 

(%) 

Burimi: Agjencia e Nëpunësve Shtetërorë 88 

2004 

(%) 

86 Sektori për Zbatimin e Marrëveshjes së Ohrit, www.soifa.go.mk 

2005 

(%) 

Maqedonas 90.27 89.67 84.88 

Shqiptarë 5.62 6.25 10.81 

Turq 0.72 0.78 0.96 

Romë 0.18 0.25 0.32 

Vlleh 0.83 0.77 0.80 

Serbë 1.62 1.56 1.53 

Boshnjakë 0.24 0.22 0.26 

Të tjerë 0.53 0.49 0.44 

GJITHSEJ: 100.00 100.00 100.00 

87 Tabelat me nr.: 1,2,3,4,5,6 dhe 7 janë marrë nga Cvetanova, 2008, 120-122. 

88 Të dhënat e fundit mund t'i gjeni në: http://www.siofa.gov.mk 

147


Në këtë kontekst, është e rëndësishme të theksohet se para implementimit 

të Marrëveshjes Kornizë të Ohrit, përfaqësimi i pjesëtarëve të bashkësive 

etnike, në forcat e sigurisë përkatësisht, në përbërjen e uniformuar të policisë 

dhe të ushtrisë ishte shumë i vogël. Për shembull “përqindja e nëpunësve 

shtetërorë shqiptarë, në vitin 2001, në polici ishte 2,5%, mirëpo në vitin 

2003 përqindja u rrit në 10,5% dhe në vitin 2006 përqindja u rrit në një 

përqindje të konsiderueshme prej 16,5%. 

Ndërkaq, përfaqësimi i pjesëtarëve të bashkësive etnike në armatë edhe 

atë në përbërjen e uniformuar dhe atë civile në masë të konsiderueshme u rrit 

përqindja siç mund të vërehet edhe nga tabelat e paraqitura. 

Tabela nr. 2 Përfaqësimi i pjesëtarëve të bashkësive etnike në ARM, në 

periudhën prej vitit 2001 – 2006 

Burimi: Ministria e Mbrojtjes e Republikës së Maqedonisë 

148 

STRUKTURA KOMBËTARE NË ARM SIPAS VITEVE 

Nr. 

rend. 

2001 2002 2003 2004 2005 2006 

Kombësia 

Nr. Përq. Nr. Përq. Nr. Përq. Nr. Përq. Nr. Përq. Nr. Përq. 

1 Maqedonas 5241 91,58 7407 91,19 7479 89,09 6823 85,87 5810 81,37 6080 79,62 

2 Shqiptarë 116 2,03 252 3,10 483 5,75 679 8,55 871 12,20 1041 13,63 

3 Turq 27 0,47 32 0,39 41 0,49 51 0,64 70 0,98 91 1,19 

4 Romë 13 0,23 27 0,33 29 0,35 25 0,31 32 0,45 47 0,62 

5 Serbë 166 2,90 238 2,93 178 2,12 186 2,34 176 2,46 187 2,45 

6 Boshnjakë 5 0,09 12 0,15 22 0,26 24 0,30 42 0,59 44 0,58 

7 Vlleh 14 0,24 16 0,20 23 0,27 26 0,33 45 0,63 49 0,64 

8 Të tjerë 141 2,46 139 1,71 140 1,67 132 1,66 94 1,32 97 1,27 

GJITHSEJ: 5723 100 8123 100 8395 100 7946 100 7140 100 7636 100


Tabela nr. 3 Përfaqësimi i personave civilë në ARM, sipas përkatësisë 

së tyre etnike në periudhën prej vitit 2001 – 2006 

STRUKTURA KOMBËTARE E PERSONAVE CIVILË SIPAS VITEVE 

Nr. 

rend. 

Kombësia 2001 

Nr. Përq. 

2002 

Nr. Përq. 

2003 

Nr. Përq. 

2004 

Nr. Përq. 

2005 

Nr. Përq. 

2006 

Nr. Përq. 

1 Maqedonas 1566 89,74 1499 88,18 1381 89,21 1207 85,79 1015 83,88 975 83,40 

2 Shqiptarë 25 1,43 23 1,35 25 1,61 65 4,62 78 6,45 82 7,01 

3 Turq 7 0,40 6 0,35 5 0,32 7 0,50 9 0,74 9 0,77 

4 Romë 8 0,46 11 0,65 9 0,58 9 0,64 9 0,74 9 0,77 

5 Serbë 97 5,56 133 7,82 78 5,04 73 5,19 62 5,12 59 5,05 

6 Boshnjakë 8 0,52 7 0,50 5 0,41 5 0,43 

7 Vlleh 5 0,29 5 0,29 11 0,71 9 0,64 11 0,91 10 0,86 

8 Të tjerë 37 2,12 23 1,35 31 2,00 30 2,13 21 1,74 20 1,71 

GJITHSEJ: 1745 100 1700 100 1548 100 1407 100 1210 100 1169 100 


Tabela nr. 4 Përfaqësimi i ushtarëve profesionistë në ARM, sipas 

përkatësisë së tyre etnike në periudhën prej vitit 2001 – 2006 

STRUKTURA KOMBËTARE E USHTARËVE PROFESIONISTË SIPAS VITEVE 

Nr. 

rend. 

Kombësia 

2001 

Nr. Përq. 

2002 

Nr. Përq. 

2003 

Nr. Përq. 

2004 

Nr. Përq. 

2005 

Nr. Përq. 

2006 

Nr. Përq. 

1 Maqedonas 1094 96,90 2771 96,28 2751 89,84 2511 89,33 2139 80,17 2577 77,76 

2 Shqiptarë 13 1,15 20 0,69 216 7,05 217 7,72 409 15,33 540 16,29 

3 Turq 6 0,53 11 0,38 18 0,59 11 0,39 21 0,79 40 1,21 

4 Romë 2 0,18 11 0,38 14 0,46 10 0,36 14 0,52 26 0,78 

5 Serbë 9 0,80 42 1,46 39 1,27 42 1,49 58 2,17 75 2,26 

6 Boshnjakë 7 0,24 8 0,26 6 0,21 7 0,26 14 0,42 

7 Vlleh 3 0,27 4 0,14 4 0,13 3 0,11 9 0,34 17 0,51 

8 Të tjerë 2 0,18 12 0,42 12 0,39 11 0,39 11 0,41 25 0,75 

GJITHSEJ: 1129 100 2878 100 3062 100 2811 100 2668 100 3314 100 


149


Tabela nr. 5 Përfaqësimi i nënoficerëve në ARM sipas përkatësisë së tyre 

etnike në periudhën prej vitit 2001 deri në vitin 2006 


Tabela nr. 6 Përfaqësimi i oficerëve në ARM sipas përkatësisë së tyre 

etnike në periudhën prej vitit 2001 deri në vitin 2006 


150 

STRUKTURA KOMBËTARE E NËNOFICERËVE SIPAS VITEVE 

Nr. 

rend. 

Kombësia 

2001 

Nr. Përq. 

2002 

Nr. Përq. 

2003 

Nr. Përq. 

2004 

Nr. Përq. 

2005 

Nr. Përq. 

2006 

Nr. Përq. 

1 Maqedonas 1209 90,36 1606 86,30 1848 86,60 1687 79,16 1430 76,59 1368 74,43 

2 Shqiptarë 44 3,29 164 8,81 191 8,95 329 15,44 316 16,93 353 19,21 

3 Turq 8 0,60 7 0,38 8 0,37 19 0,89 27 1,45 29 1,58 

4 Romë 2 0,15 3 0,16 4 0,19 3 0,14 6 0,32 9 0,49 

5 Serbë 25 1,87 29 1,56 31 1,45 38 1,78 32 1,71 30 1,63 

6 Boshnjakë 3 0,22 3 0,16 4 0,19 9 0,42 18 0,96 17 0,92 

7 Vlleh 1 0,05 2 0,09 3 0,14 7 0,37 7 0,38 

8 Të tjerë 47 3,51 48 2,58 46 2,16 43 2,02 31 1,66 25 1,36 

GJITHSEJ: 1338 100 1861 100 2134 100 2131 100 1867 100 1838 100 

STRUKTURA KOMBËTARE E OFICERËVE SIPAS VITEVE 

2001 2002 2003 2004 2005 2006 

Nr. 

rend. Kombësia 

Nr. Përq. Nr. Përq. Nr. Përq. Nr. Përq. Nr. Përq. Nr. Përq. 

1 Maqedonas 1372 90,80 1531 90,91 1499 90,79 1418 88,79 1226 87,89 1160 88,21 

2 Shqiptarë 34 2,25 45 2,67 51 3,09 68 4,26 68 4,87 66 5,02 

3 Turq 6 0,40 8 0,48 10 0,61 14 0,88 13 0,93 13 0,99 

4 Romë 1 0,07 2 0,12 2 0,12 3 0,19 3 0,22 3 0,23 

5 Serbë 35 2,32 34 2,02 30 1,82 33 2,07 24 1,72 23 1,75 

6 Boshnjakë 2 0,13 2 0,12 2 0,12 2 0,13 12 0,86 8 0,61 

7 Vlleh 6 0,40 6 0,36 6 0,36 11 0,69 18 1,29 15 1,14 

8 Të tjerë 55 3,64 56 3,33 51 3,09 48 3,01 31 2,22 27 2,05 

GJITHSEJ: 1511 100 1684 100 1651 100 1597 100 1395 100 1315 100


Së këtejmi, me qëllim që të sigurohet pasqyrë reale, në lidhje me 

aktivitetet e ndërmarra dhe masat konkrete të aksionit afirmativ, për 

punësimin e pjesëtarëve të bashkësive më pak të përfaqësuara dhe për 

rezultatet e arritura flet edhe pasqyra tabelore. 

Tabela nr. 7 Struktura e të punësuarve në administratën shtetërore dhe 

publike sipas përkatësisë së tyre etnike 

PËRKATËSIA ETNIKE GJINIA 

Maqedonas Shqiptarë Turq Romë Vlleh Serbë Boshnjakë Të tjerë Gjithsej Meshkuj Femra 

PUSHTETI QENDROR 

Nëpunës shtetërorë të 

financuar nga buxheti 

sipas LNSh 

Nëpunës shtetërorë 

9283 647 81 26 80 161 23 51 10352 4941 5411 

sipas ligjeve tjera dhe 

nëpunës publikë të 

financuar nga Buxheti 

GJITHSEJ NËPUNËS 

46328 9457 831 345 224 987 152 592 58916 33979 24937 

SHTETËRORË DHE 

PUBLIKË 

GJITHSEJ NËPUNËS 

55611 10104 912 371 304 1148 175 643 69268 38920 30348 

SHTETËRORË DHE 

PUBLIKË (%) 

Nëpunës publikë në 

80.28 14.59 1.32 0.54 0.44 1.66 0.25 0.93 100 56.19 43.81 

institucionet 

jashtëbuxhetore 

22479 1475 240 195 135 467 46 318 25355 6715 18640 

GJITHSEJ PUSHTETI 

QENDROR 

78090 11579 1152 566 439 1615 221 961 94623 45635 48988 

GJITHSEJ PUSHTETI 

QENDROR (%) 

KOMUNAL 

GJITHSEJ 

82.53 12.24 1.22 0.60 0.46 1.71 0.23 1.02 100 48.23 51.77 

ADMINISTRATË 

KOMUNALE 

GJITHSEJ 

1117 212 25 11 6 21 2 6 1400 738 662 

ADMINISTRATË 

KOMUNALE (%) 

79.79 15.14 1.77 0.79 0.43 1.50 0.14 0.43 100 52.71 47.29 

GJITHSEJ 79207 11791 1177 577 445 1636 223 967 96023 46373 49650 

GJITHSEJ (%) 82.49 12.28 1.23 0.60 0.46 1.70 0.23 1.01 100 48.29 51.71 

Burimi: Baza F1 dhe F2 nga Ministria e Financave, të dhëna të dërguara 

nga Fondi i Shëndetësisë (për fondin dhe punonjësit shëndetësorë), Fondi 

për SPIM, Fondi i Rrugëve, Agjencia e Punësimit, Agjencia e Privatizimit, 

Agjencia për Mbështetjen e Sipërmarrësisë, Komisioni i Letrave me Vlerë, 

Banka Popullore e Republikës së Maqedonisë dhe 124 komuna. 

Status: 31.12.2004 

Përpunoi: Agjencia e Nëpunësve Shtetërorë 

151


Në bazë të tabelës mund të konstatohet se përfaqësimi i shqiptarëve në 

administratën publike dhe institucionet e shtetit shënon tendencë pozitive në 

rritje. Mirëpo, gjatë zbatimit të Marrëveshjes Kornizë të Ohrit, është evident 

favorizimi i pjesëtarëve të bashkësisë më të madhe etnike shqiptare, në 

llogari të bashkësive më të vogla si: të bashkësisë vllahe, serbe, turke, rome, 

boshnjake etj. Margjinalizimi i bashkësive më të vogla etnike dhe zbatimi 

seleksionues i parimit të përfaqësimit të drejtë dhe adekuat, gjatë punësimit 

në administratën publike dhe institucionet e shtetit, është nënvizuar edhe nga 

ana e Komisionit Evropian Kundër Racizmit dhe Jotolerancës pranë Këshillit 

të Evropës, në raportin e tij të tretë për Maqedoninë, të miratuar më 25 

qershor të vitit 2004 (Jankulloski, 2006:167). 

Pas ndërrimit të pushtetit, në muajin gusht të vitit 2006, koalicioni i ri 

qeveritar, i udhëhequr nga VMRO-DPMNE dhe PDSH aprovoi strategji për 

përfaqësim të drejtë, qëllimi i së cilës është: “zhvillimi dhe avancimi i 

përfaqësimit të drejtë të pjesëtarëve të bashkësive të cilët nuk janë shumicë”. 

Ky vendim nuk ndryshon nga politika e Qeverisë paraprake, e udhëhequr 

nga LSDM dhe BDI, por sipas të gjitha gjasave është evidente se dinamika e 

procesit të arritjes të përfaqësimit të drejtë ka ngecur. (Mehmeti, 2008:111). 

Nga analiza mund të konstatohet se edhe gjatë hartimit të Marrëveshjes 

Kornizë të Ohrit, si dhe gjatë implementimit të saj nuk është përcaktuar 

korniza kohore për realizimin e masave për integrim të shpejtë në fushën e 

punësimit të bashkësive të përfaqësuara më pak. Në kushte të këtilla ”mund 

të arrihet pikërisht efekti i kundërt nga i dëshiruari”. Ndoshta pikërisht për 

këtë shumica si dhe bashkësitë më të vogla etnike, ndjenin padrejtësi për 

shkak të favorizimit dhe punësimit të shpejtë të pjesëtarëve të bashkësisë 

shqiptare edhe atë në kushte të shkallës së lart të papunësisë dhe gjendjes së 

pavolitshme sociale-ekonomike brenda shtetit. Me fjalë të tjera, nevoja e 

zbatimit të parimit të përfaqësimit të drejtë dhe adekuat të bashkësive, si dhe 

masat konkrete të aksionit afirmativ, në funksion të zbatimit konsekuent të 

këtij parimi në shoqëritë multietnike dhe multikultorore është e 

pakontestueshme. Megjithatë, zbatimi i këtij parimi paraqet vetëm një pjesë 

të proceseve gjithëpërfshirëse të integrimit shoqëror. Nëse dëshirojmë të 

arrijmë efekt të vërtetë pozitivë, në lidhje me integrimin në shoqëri, na 

nevojitet një qasje integrale dhe gjithëpërfshirëse në zgjidhjen e kësaj 

çështjeje komplekse dhe njëkohësisht të domosdoshme. (Cvetanova, 

2006:178). 

152


6.1.2. ARSIMI 

Në përputhje me dispozitën e Marrëveshjes Kornizë, shteti e kishte për 

detyrë ta sigurojë financimin e arsimit të lartë në gjuhën të cilën e flasin më 

së paku 20% e popullsisë së Maqedonisë. Në këtë kontekst, Kuvendi i 

Republikës së Maqedonisë miratoi disa ndryshime dhe plotësime të Ligjit 

për arsim të lartë. Në përputhje me ndryshimet e Ligjit u themelua 

Universiteti Shtetëror i Tetovës, me çka tërësisht u implementua detyrimi për 

financimin shtetëror të arsimit të lartë në gjuhën të cilën e flasin më së paku 

20% e popullsisë në Maqedoni. Gjithashtu, në universitetet shtetërore gjatë 

regjistrimit të studentëve të rinj, të cilët u përkasin bashkësive që nuk janë 

popullatë shumicë në Maqedoni, u vendos të aplikohet parimi i diskriminimit 

pozitiv për aq sa regjistrimi ta pasqyrojë në mënyrë të drejt përbërjen e 

popullsisë në Maqedoni. 

Njëherësh, në këtë periudhë kohore, në Tetovë 89 tanimë ekzistonte dhe 

funksiononte Universiteti i Evropës Juglindore, i financuar nga institucionet 

e bashkësisë ndërkombëtare. Mësimi në këtë universitet realizohej në gjuhën 

maqedonase, shqipe dhe angleze. 

Përkatësisht, me formimin e dy universiteteve, përqindja e studentëve 

shqiptarë, për vitin akademik 2004/2005, u rrit në 15,5% nga numri i 

përgjithshëm i studentëve të regjistruar. 

Nga ana tjetër, e drejta për arsim fillor dhe të mesëm në gjuhën amtare, 

tanimë realizohej në praktikë, kështu që në këtë aspekt Marrëveshja Kornizë 

vetëm e përsëritë dhe potencon normativën dhe gjendjen faktike ekzistuese. 

Në Republikën e Maqedonisë, mësimi në arsimin fillor dhe të mesëm 

realizohet në gjuhën maqedonase, shqipe, turke dhe serbe, si dhe mësimi 

fakultativ i bashkësive tjera etnike. Konkretisht, nga gjithsej 344 shkolla 

fillore, në vitin shkollor 2002/2003, në 134 prej tyre mësimi zhvillohej 

kryekëput në gjuhën shqipe apo edhe në gjuhën shqipe. Nga gjithsej 90 

shkolla të mesme të Republikës së Maqedonisë, në 26 prej tyre mësimi 

zhvillohej në gjuhën shqipe. Po atë vit, përqindja e popullatës shqiptare në 

shifrën e përgjithshme të nxënësve të përfshirë me arsim të mesëm ishte 

89 

Tetova është qytet në Maqedoninë Perëndimore, në të cilin dominon popullata 

shqiptare. 

153


18,57%, ndërsa në vitin shkollor 2004/2005 kjo shifër ishte 22,52%. (Enti 

Shtetëror i Statistikës, 2008:63). 

Së këtejmi, duke u nisur nga konstatimi se institucionet arsimore 

paraqesin vendin ku zhvillohet procesi i socializimit, vendi ku individi 

përgatitet për integrimin e tij të mëtutjeshëm në shoqëri, vendi ku formohen 

kriteret e vlerave dhe normat shoqërore të shoqërisë, sjellja e qytetarëve të 

ardhshëm, mund të konkludojmë se Republikës së Maqedonisë i mungon 

arsimi me përmbajtje të mirëfillta multikulturore. Inkorporimi i përmbajtjeve 

multikulturore është mënyra nëpërmjet së cilës nxënësit dhe studentët mund 

ta njohin kulturën dhe veçorinë e identitetit të tjetrit, si një hap pozitiv për 

tejkalimin e paragjykimeve etnike, të cilat tanimë paraqesin parakusht 

qenësor për ekzistimin e tensioneve ndëretnike. Është i nevojshëm 

inkorporomi i përmbajtjeve dhe programeve përmes së cilëve, tek nxënësit 

dhe studentët, do të zhvillohej ndjenja e përkatësisë së përbashkët dhe 

lojalitetit ndaj shteti, si një nga parakushtet elementare për jetë të përbashkët. 

(Cvetanova, 2006:180) 

154 

6.1.3. PËRDORIMI I GJUHËVE 

Çështja e përdorimit të gjuhëve është rregulluar në përputhje me 

dispozitën e Marrëveshjes Kornizë të Ohrit, në të cilën nënvizohet: 

“Cilado qoftë gjuhë tjetër, të cilën e flasin më së paku 20% e popullsisë, 

gjithashtu, është gjuhë zyrtare. Mbi bazë të kësaj dispozite u bë edhe 

ndryshimi i Kushtetutës së Republikës të Maqedonisë, ku gjithashtu 

dispozita e njëjtë u fut si kategori kushtetuese. 

Përkatësisht, ndryshimi i këtillë mundësoi përdorimin e gjuhëve në punën e: 

- Kuvendit (duke filluar nga trupat punues dhe deri te seancat 

plenare); 

- botimit të ligjeve; 

- përdorimit të gjuhës gjatë procedurave gjyqësore penale dhe civile; 

- lëshimit të dokumenteve personale, dhe 

- komunikimit të qytetarëve me pushtetin lokal, rajonal dhe qendror. 

Sipas përkatësisë etnike, rezultatet e regjistrimit, i cili u mbajt në vitin 

2002, e pasqyrojnë strukturë si vijon të popullsisë, edhe atë:


- Maqedonas: 64,18% 

- Shqiptarë: 25,17% 

- Turq: 3,85% 

- Romë: 2,66% 

- Vlleh: 0,48% 

- Serb: 1, 78% 

- Boshnjakë: 0,84%, dhe 

- Të tjerë: 1,04% 

Duke e pasur parasysh se, nga popullsia e përgjithshme e Republikës së 

Maqedonisë, vetëm bashkësia etnike shqiptare e përmbush përqindjen e 

përcaktuar prej 20%, përshtypje e pashmangshme është se dispozita e 

Marrëveshjes është në funksion të afirmimit të gjuhës shqipe, si gjuhë e 

vetme kundrejt të gjitha gjuhëve të tjera të bashkësive etnike, edhe atë në 

cilësinë e gjuhës zyrtare, kuptohet përkrah maqedonishtes, me çka, në këtë 

mënyrë, shteti bëhet bilingual. (Cvetanova, 2006:181). 

Pikërisht për këtë, një numër i madh i analistëve konsiderojnë se në 

Republikën e Maqedonisë, përmes kapixhikut, promovohet dhe inkorporohet 

modeli i rendit binacional. 

Për dallim nga ata, përfaqësuesit e bashkësisë shqiptare konsiderojnë se 

“Përdorimi i gjuhës shqipe, në përputhje me Kushtetutën dhe Marrëveshjen 

Kornizë, do të shërbejë si mekanizëm për tejkalimin e barrierave gjuhësore, 

të cilat shpeshherë janë shkas i konflikteve ose i mosmarrëveshjeve të 

ndërsjella. Qëllimi i përdorimit zyrtar të gjuhës shqipe është që të 

mundësohet kohezioni i brendshëm etnik, që të rritet dhe përforcohet ndjenja 

e përkatësisë së shqiptarëve etnikë ndaj shtetit etj. (Mehmeti, 2008:118) 

Në Kushte të këtilla, çështja e përdorimit të gjuhëve paraqet një nga temat 

më të ndjeshme në shoqëritë multietnike dhe multikulturore, në radhë të parë 

për shkak të funksionit shumëdimensional edhe atë në cilësinë e veçorisë më 

të rëndësishme të identitetit, si mjet për komunikim dhe funksioni i saj gjatë 

procesit të socializimit të individit. Çështja e përdorimit të gjuhëve, në të 

shumtën e rasteve merr dimension politik dhe përjetohet si afirmim politik 

dhe promovim shoqëror i bashkësive minoritare. (Cvetanova, 2006:282). 

155


Vlerësimet, të cilat bazohet mbi një analizë të këtillë, janë në funksion të 

paralajmërimit dhe sugjerimit se mënyra e këtillë e zgjidhjes së përdorimit të 

gjuhëve, vetëm e vetëm për të kënaqur aspektin formali-juridik, gjithashtu 

mund të bëhet burim i frustracioneve shtesë dhe tensioneve ndëretnike. 

156 

6.1.4. DECENTRALIZIMI 

Decentralizimi, ose vetadministrimi lokal, paraqet kategori kushtetuese, 

sipas së cilit, decentralizimi njëshkallor është zgjedhur si model optimal, i 

cili nuk e rrezikon karakterin unitar të shtetit. (Siljanovska, 2000:53). 

Në këtë aspekt, Republika e Maqedonisë filloi procesin e decentralizimit 

dhe për këtë qëllim, në vitin 1996, Maqedonia e nënshkroi Kartën Evropiane 

për Vetadministrim Lokal, të cilën e ratifikoi në vitin 1997. Gjithashtu, 

Kuvendi i Republikës së Maqedonisë i miratoi dy ligjet kyç për 

decentralizimin edhe atë: 

- Ligjin për vetadministrim lokal, dhe 

- Ligjin për organizim territorial. 

Por, me kornizën e këtillë, konceptuare apo ligjore të vetadministrimit 

lokal, bashkësia etnike shqiptare nuk ishte e kënaqur. Pikërisht për këtë, 

procesi i decentralizimit, pas nënshkrimit të Marrëveshjes Kornizë të Ohrit, 

fitoi një ecuri krejtësisht tjetër dhe filloi të trajtohet si zgjidhje e problemeve 

të cilat çuan deri te nënshkrimi i Marrëveshjes. 

Marrëveshja Kornizë e përcakton zhvillimin e pushtetit të decentralizuar, 

në pikën 3, sipas së cilës kompetencat e shtuara të komunave, në përputhje 

me standardet ndërkombëtare, kanë të bëjnë me: “shërbimet publike, 

planifikimin urban dhe rural, mbrojtjen e mjedisit, zhvillimin ekonomik 

lokal, kulturën, financat lokale, arsimin, mbrojtjen sociale dhe mbrojtjen 

shëndetësore. (Marrëveshja Kornizë e Ohrit, 2001: pika 3.1.). 

Si pjesë e implementimit të Marrëveshjes Kornizë, dhe në përputhje me 

detyrat e parashikuara në të, në Kuvend u miratua: 

- ligji i ri, përkatësisht Ligj i reviduar për vetadministrim lokal (janar, viti 

2002); 

- ligji i ri për organizim territorial, me të cilin ridefinohen kufijtë e 

komunave (qershor, viti 2004);


- Ligji për decentralizmin fiskal, me të cilin parashikohet transferimi i 

kompetencave që kanë të bëjnë me financimin e komunave (korrik, viti 

2004); 

Zhvillimi i pushtetit të decentralizuar, gjithashtu, ka të bëjë edhe me 

sektorin e sigurisë. Më saktësisht, sipas pikës 3.3. të Marrëveshje Kornizë të 

Ohrit, kryeshefët lokal të policisë duhet të zgjidhen nga ana e këshillave të 

komunave, nga lista e kandidatëve të cilët do t’i propozojë Ministria e 

Punëve të Brendshme. Ndërkaq, mënyra e zgjedhjes së kryeshefave 

rregullohet me pikën 3 të Aneksit B, me të cilën parashikohet miratimi i 

ndryshimeve ligjore, të cilat do të garantojnë se “secili kryeshef lokal i 

policisë zgjidhet nga ana e këshillit të komunës së përkatëse...” (Marrëveshja 

Kornizë e Ohrit, 2001: Aneksi B, neni 4). 

Së këtejmi, qëllimi i këtyre ndryshimeve bëhet në drejtim të: 

Së pari, të shtohen kompetencat e popullsisë lokale në kontrollin civil të 

punës së policisë. 

Së dyti, të arrihet mirëbesim më i madh mes popullsisë dhe organeve të 

sigurisë. 

Nga ndryshimet e cekura dhe miratimi i ligjeve të reja për vetadministrim 

lokal dhe organizim territorial, është e qartë intenca që ruajtja e paqes të 

evoluojë kundrejt sfidave të reja, me çka do të mundësohet edhe 

implementim i shpejtë i Marrëveshjes Kornizë. Por, gjithashtu, është shumë 

e qartë se pikërisht revidimi i kufijve komunal, më saktë, Ligji për organizim 

territorial, me të cilin u caktuan kufijtë e rinj, më së shumti shkaktoi tensione 

dhe ndarje në opinionin publik maqedonas. 

Përkatësisht, një njërën nga dispozitat kyç të Marrëveshjes, më saktësisht, 

në pjesën ku përkufizohen parimet esenciale mbi të cilat bazohet dokumenti 

thuhet: “nuk ekzistojnë zgjidhje territoriale për çështje etnike”. Megjithatë, 

përshtypje është se pikërisht kriteri etnik ishte kyç gjatë përcaktimit të 

kufijve të rinj komunalë, me çka komunat u ndanë në “maqedonase” dhe 

“shqiptare”. Numri i komunave, në të cilat dominonte popullsia 

“jomaqedonase” dhe “joshqiptare”, përkatësisht bashkësitë më të vogla 

etnike u reduktua në mënyrë drastike, apo më saktë ishte i papërfillshëm. 

(Cvetanova, 2006:183). 

Përkundër këtij vlerësimi, ekziston mendim më ndryshe nga ana e 

shqiptarëve, dhe ky është se për shkak të karakterit multietnik të shtetit, 

157


reforma e vetadministrimit lokal, tek ne, ka dy dimensione paralele: atë etnik 

dhe politiko-demokratik”. Dhe, nisur nga kjo, këto dy dimensione nuk duhet 

të jenë në kundërshtim njëri me tjetrin, por ta plotësojnë njëri-tjetrin. Sfida 

kryesore e decentralizimit është ajo se si të menaxhohet bashkëpunimi 

ndërmjet pushtetit qendror dhe lokal. Shumica e popullsisë në nivel qendror, 

në disa komuna bëhet grup minoritar, si për shembull maqedonasit etnikë të 

cilët jetojnë në qytetin e Tetovës. Pikërisht ky ndryshim i pozicioneve duhet 

të shërbejë si testi më i mirë për bashkësitë respektive, për atë se çka do të 

thotë të jesh shumicë dhe pakicë në një shoqëri multietnike. (Mehmeti, 

2008:112). 

158 

6.1.5. PROCEDURA TË VEÇANTA 

PARLAMENTARE 

Marrëveshja Kornizë e Ohrit, në pikën 5, i rregullon Procedurat e veçanta 

të Kuvendit. Përkatësisht, sipas kësaj pike: “ligjet, të cilat drejtpërsëdrejti e 

prekin kulturën, përdorimin e gjuhës, arsimin, dokumentet personale dhe 

përdorimin e simboleve, si dhe ligjet për financimin lokal, zgjedhjet lokale, 

kryeqytetin e Republikës së Maqedonisë–Shkupin dhe për kufijtë komunalë, 

do të duhet të ketë shumicë të votave të deputetëve të cilët pohojnë se u 

përkasin bashkësive, të cilat nuk janë popullsi shumicë në Maqedoni 

(Marrëveshja Kornizë e Ohrit, 2001, pika 5.2.). 

Gjithashtu, Marrëveshja Kornizë e Ohrit ofron edhe një zgjidhje të re, e 

cila është në funksion të garantimit të së drejtës për veto. Përkatësisht, me 

këtë zgjidhje formohet Komiteti për Marrëdhënie Ndërmjet Bashkësive, i cili 

do të funksionojë në Kuvend dhe do të përbëhet prej deputetëve nga radhët e 

maqedonasve, shqiptarëve, turqve, vllehve, serbëve dhe boshnjakëve. Ky 

Komitet ka kompetencë për të vendosur dhe për të dhënë mendim për ligjet, 

për të cilët Parlamenti në seancë plenare nuk mund të vendos se a nevojitet 

votim i dyfishtë, ose aplikimi i parimit të Badenterit. 90 

90 Parimi i Badenterit është procedurë e veçantë për votim, e parashikuar me 

Marrëveshjen Kornizë të Ohrit, sipas së cilës ligjet të cilët kanë të bëjnë me gjuhën, 

kulturën dhe identitetin e bashkësive jo shumicë, nevojitet shumica e votave të 

deputetëve, me ç’rast medoemos duhet të ketë shumicë deputetësh të cilët pohojnë 

se u përkasin bashkësive jo shumicë në Republikën e Maqedonisë.


6.2. SFIDAT NGA DHE KAH MARRËVESHJA 

KORNIZË E OHRIT 

Përmbajtja e Marrëveshjes Kornizë të Ohrit, por edhe mënyra e 

implementimit të saj, ishte dhe akoma mbetet çështje e analizave shkencore. 

Në favor të këtij konstatimi mund të interpretohen edhe qëndrimet e 

ndryshme të më tepër analistëve, të cilët në të shumtën e rasteve janë 

diametralisht të kundërta. Por, megjithatë, në një segment, numri më i madh 

i analistëve bie dakord se Marrëveshja Kornizë e Ohrit është instrument i 

pajtimit. 

Në mbështetje të Marrëveshjes Kornizë të Ohrit mund të interpretohen 

edhe qëndrimet e disa autorëve maqedonas. Për shembull, Profesori Lubomir 

Fërçkovski, një nga njohësit më të mëdhenj të natyrës dhe karakteristikave të 

Marrëveshjes Kornizë, meqë si ekspert-konsulent ka marrë pjesë në hartimin 

e saj, konsideron: Marrëveshja Kornizë e Ohrit, për shumëçka, pas vitit 

2001, e ndryshoi rrjedhën e historisë së Republikës të Maqedonisë, dhe e 

vlerëson si akt politik me karakter të brendshëm me dispozita-konsiderata 

në pjesët për të cilat nevojitet përkufizim më i përpiktë. Gjithashtu, ai 

konsideron se korniza e këtillë do të krijojë sistem politik që u krijua nga 

parimet të cilët u inkorporuan në Marrëveshjen Kornizë të Ohrit. Sipas tij: 

“Modeli i cili në sistemin politik do t’i realizojë këto parime, përbëhej nga 

tri shtylla bazike (dhe një procedurë të re). Shtylla e parë ishte zgjerimi i 

përdorimit të gjuhës së bashkësive minoritare etnike (por në nivelin e 

shmangies së qartë të federalizimit gjuhësor)”. Prandaj, me saktësi (në këtë 

pjesë të Marrëveshjes ka dispozita juridike) është përkufizuar modaliteti i 

përdorimit të gjuhës dhe raportet e gjuhëve të shumicës dhe pakicës. Nga kjo 

rezulton parimi i “shprehjes së identitetit të bartësit”, dhe jo federalizimi 

gjuhësor simetrik. Shtylla e dytë është agjenda e përpiktë për përfaqësimin e 

drejtë të pjesëtarëve të pakicave, me çka betonohet inkluziviteti i politikës së 

administratës shtetërore. Shtylla e tretë është demokracia lokale (shprehje e 

Badenterit) ose vetadministrimi lokal, ku orientohet pjesa më e madhe e 

“kondicionimit të gazrave” të etno-energjisë. 

Fërçkovski, në vlerësimin e tij për rezultatet e aplikimit shtatëvjeçar të 

Marrëveshjes Kornizë, e bën këtë rezyme: 

159


Së pari, ajo, nga bashkësia ndërkombëtare e gjerë eksperte dhe politike, 

është vlerësuar si më e suksesshmja në rajon dhe si Marrëveshje që ndërton 

e jo që e zhbën shtetin. 

Së dyti, ajo ngadhënjeu kundrejt nënshkruesve të saj skeptik, të cilët 

hoqën dorë nga e njëjta. Në mënyrë të qartë ajo nuk lejon qeveri sipas 

“Badenterit” dhe zgjerimin e përdorimit të gjuhës jashtë nenit kushtetues. 

Së treti, ajo është një vaksinë për integrimin tonë në BE dhe krijimin e 

partneriteteve ndërkombëtare dhe reputacionit. 

Për Marrëveshjen Kornizë ekzistojnë edhe mendime të ndryshme. Për 

shembull, se ajo: “pa marrë parasysh nevojën gjithnjë e më evidente për 

ripërkufizimin e modalitetit politik maqedonas, me qëllimin kryesor 

saktësimi i rendit multikultoror dhe reduktimi i tensioneve ndëretnike në 

Republikën e Maqedonisë, këtij dokumenti, megjithatë i mungon bazamenti 

teorik që rezulton si rrjedhojë e analizës paraprakisht të zbatuar për 

gjendjen, e jo si rezultat i dhunës, ku elita politike, nën presionin e 

përshkallëzimit të konfliktit të armatosur, u zu ngushtë, gjë që rezultoi me 

zgjidhje të nxituar dhe ndërprerje të dhunës dhe me përkufizimin e konceptit 

të Marrëveshjes Kornizë të Ohrit.” (Cvetanovska, 2006:198). 

Është fakt se implementimi i Marrëveshjes Kornizë nxiti debate serioze 

në qarqet shkencore dhe politike. Në këtë kontekst, do të veçojmë një 

konstatim të profesoreshës Simovska, sipas së cilës: “Cilado qoftë rëndësia 

të cilën ia japim këtij dokumenti, është fakt se zgjidhjet që i përmban ajo 

gjenerojnë ndryshime të jashtë mase të mëdha në qëndrimet dhe sjelljen e 

qytetarëve. Nuk do të ishte tepër e theksuar nëse thuhet se mbase vetë 

konflikti i armatosur do të harrohet më shpejtë sesa ndryshimet juridikopolitike 

të cilët pasuan, pavarësisht nga ajo se a iniciuan ato pakënaqësi apo 

kënaqësi tek ndonjë grup i caktuar etnik. Është fakt që, siç deklarojnë shpesh 

qytetarët në sondazhe, Maqedonia nuk është vendi i njëjtë-njerëzit kanë 

ndryshuar për nga pikëpamja dhe sjellja e tyre.” (Simoska, 2006,:29). 

Në kontekst të kësaj janë edhe të dhënat e marra, si rezultat i hulumtimit 

të realizuar në vitin 2005, nga ana e Institutit për Hulumtime Sociologjike 

dhe Politiko-Juridike, të cilat e shprehin perceptimin e ndryshëm për 

përfitimet nga Marrëveshja Kornizë, edhe atë varësisht nga përkatësia e tyre 

etnike. Së këtejmi, qëndrimet e popullatës maqedonase dhe shqiptare janë 

paraqitur në mënyrë më të potencuar. Për shembull, tek maqedonasit 

160


dominon qëndrimi se me nënshkrimin e Marrëveshjes Kornizë të Ohrit, 

vetëm është ndërprerë lufta dhe nuk është arritur asgjë tjetër. 

Ndërkaq, tek shqiptarët dominon qëndrimi se me nënshkrimin e 

Marrëveshjes Kornizë është arritur një raport më i drejtë ndaj pakicave. Me 

karakteristika të ngjashme, implementimin e Marrëveshjes Kornizë të Ohrit 

e përshkruan edhe zëdhënësi i partisë më të madhe politike shqiptare – BDI 

(Bashkimi Demokratik për Integrim), Ermira Memeti, në kuptimin: 

“Implementimi i Marrëveshjes Kornizë të Ohrit paraqet bazë të procesit të 

demokratizimit të shoqërisë multietnike në Maqedoni dhe prandaj ky proces, 

nën asnjë kusht, nuk guxon të minohet.” 

Nga analiza e qëndrimeve të cekura, mund të përfundojmë se vlerësimet 

pozitive dhe negative, për sa i përket miratimit dhe implementimit të 

Marrëveshjes Kornizë të Ohrit, dallojnë varësisht nga përkatësia etnike e 

analistëve. 

Por, sido që të jetë, analiza e përgjithshme në këtë punim, dëshmoi se 

miratimi dhe implementimi i Marrëveshjes Kornizë të Ohrit është 

marrëveshje e cila e ndërton, dhe nuk e zhbën shtetin. Marrëveshje për 

integrimin tonë në Evropë dhe krijimin e partneriteteve ndërkombëtare dhe 

reputacionin. Kjo mbështetet me qëndrimin se Marrëveshja Kornizë është 

instrument i pajtimit, i progresit demokratik dhe i thellimit të të drejtave të 

njeriut dhe ato etnike në Republikën e Maqedonisë. 

161


162 

REFERENCAT 

Anan, Kofi (2000): Mileniumski izve{taj na generalniot 

sekretar na ON, „Nie narodite“, Ulogata na ON vo 21 vek. UN 

Document A/54/2000, p.44. 

Атанасов, Петар (2003): Мултикултурализмот како теорија, политика и 

практика, Евро-Балкан-Прес, Скопје. 

Atanasov, Petar (2007): Etni~kite jazli i makedonskiot 

multikulturizam, Godi{nik na Institutot za sociolo{ki i 

politi~ko-pravni istraùvawa, Univerzitet Sv.Kiril i 

Metodij, Skopje, str. 47. 

Vankovska, Biljana (2002): Tekovni perspektivi vrz sostojbite vo 

Makedonija, Fondacija Institut otvoreno op{estvo, 

Kancelarija Skopje, str.11-12. 

Vankovska, Biljana (2006): Spravuvawe so konfliktnoto minato: 

zo{to i kako da se stori toa?, Evro-Balkan Pres, Skopje. 

Vankovska, Biljana (2007): Politi~ki sistem, Bomat Grafiks, 

Skopje, str.197-198. 

Georgieva, Lidija (2005): Partneri vo mir i prevencija, 

Prevencija na konflikti i gradewe na mirot; postkonfliktni 

dilemi za Makedonija, Fondacija Fridrih Ebert, Kancelarija 

Skopje. 

Gzim,Ostreni (2006): Kriti~ko sogleduvawe na deloto Vojnata vo 

Makedonija vo 2001 godina, Skopje. 

Gocevski, Trajan, Ortakovski Vladimir i Georgieva Lidija 

(1999): „Razre{uvawe i transformacija na konfliktite“, 

Makedonska riznica, Kumanovo, str.458-459. 

Dimitrov, Nikola (2006): Makedonija vo NATO, Forumanalitika, 

Skopje. 

Izve{taj na Generalniot sekretar, ON dokument A/54/1, 

paragraf 41. 

Izve{taj na Generalniot sekretar, S/XX OF 22 March 1995.


Kuzmanovski, Sa{o (2003): Dodeka konfliktot moè{e da se 

zapre, Vorldbuk, Skopje, str.63. 

Mehmeti, Ermira (2008): Implementacija na Ohridskiot 

ramkoven dogovor, Fondacija Fridrih Ebert, Kancelarija 

Skopje, str.95-125. 

Mileski, Toni (2005): Makedonija-Rubikova kocka na Balkanot, 

Filozofski fakultet, Skopje, str.51. 

Mitevski, Man~o (2008): 2001 Vojna so dve lica, Kultura, Skopje. 

Mitrevska, Marina (2007): Ulogata na me|unarodnata zaednica vo 

re{avaweto na konfliktot vo Republika Makedonija, Godi{en 

zbornik na Filozofski fakultet, Skopje, str. 523-540. 

Nasteska, Marina (2005): „OBSE vo Republika Makedonija, 

osobeno za vreme na bezbednosnata kriza vo 2001 godina“, 

Filozofski fakultet, Skopje, str.188. 

Nacev, Zoran i Na~evski Ratko (2000): Vojna, mir i bezbednost, 

Makedonska riznica, Kumanovo, str.418. 

Odluka na Vladata na Republika Makedonija za operacijata 

„Su{tinska ètva“, 15.08.2001. 

Ohridski ramkoven dogovor, 13 avgust 2001, Slu`ben vesnik na 

Republika Makedonija. 

Pilot Plan za vleguvawe na bezbednosnite sili vo pet sela, 

Vlada na Republika Makedonija, 21.08.2001. 

Plan za vra}awe na bezbednosnite sili na Republika Makedonija 

vo porane{nite krizni regioni i za vra}awe na raselenoto 

naselenie, Vlada na Republika Makedonija, 04.12.2001. 

Poseben plan za implementacija na Ohridskiot ramkoven 

dogovor, Vlada na Republika Makedonija, dekemvri 2002 i januari 

2003. 

Programa za aktivnosti za ekonomska revitalizacija na 

porane{nite krizni regioni, Vlada na Republika Makedonija, 

29.09.2003. 

163


Rezolucija na Sovetot za bezbednost (1992): br.795 od 11 dekemvri. 

Rezolucija na Sovetot za bezbednost (1996): br.1046 od 13 

fevruari. 

Rezolucija na Sovetot za bezbednost (1997): od 28 maj. 

Rezolucija na Sovetot za bezbednost (1998): br.1186 od 21 juli. 

Ruìn, Nano (2003): Makedonija vo NATO, Sovremena makedonska 

odbrana, Skopje, str.78-81. 

Ruìn, Nano (2005): NATO pred novite predizvici i 

perspektivite na Republika Makedonija, Fondacija Fridrih 

Ebert, Kancelarija Skopje, str.123-134. 

Simovska, Emilija, Gaber Nata{a i Babunski Klime (2001): 

Politi~kata kultura na gra|anite vo Republika Makedonija, 

Institut za sociolo{ki i politi~ko-pravni istraùvawa, 

Skopje. 

Simoska, Emilija, Naj~eska Mirjana i Gaber Nata{a (2001): 

Izvorite i faktorite na me|uetni~kata ne(tolerancija vo 

procesite na obrazovanieto, Institut za sociolo{ki i 

politi~ko-pravni istraùvawa, Skopje. 

Siljanovska, Gordana i Mitkov Vladimir (2000): Lokalna 

samouprava, Magor, Skopje. 

Slavevski, Stojan (2004): Prevencija na societalnata 

bezbednosna dilema: pome|u konstruktivizmot i liberalizmot, 

Prevencija na konflikti, Fondacija Fridrih Ebert, 

Kancelarija Skopje, str.162 

Sokalski, Henri (2004): Kon erata na prevencija: pogled na 

prakti~arot, Prevencija na konflikt, Skopje: Fondacija 

Fridrih Ebert, Kancelarija Skopje, str.62. 

Sokalski, Henrik (2005): Gram prevencija: Makedonija i 

iskustvoto na Obedinetite nacii vo preventivnata diplomatija, 

Mi-an, Skopje. 

164


Fiti, Taki (2004): Ekonomskata filozofija na MMF-osnova za 

ekonomski rast ili pogre{en koncept?, Makedonija vo 

globalizacija, Ekonomski fakultet, Skopje, str.71-89. 

Fr~kovski, Qubomir (2007): kolumna vo vesnikot Dnevnik, 

25.09.2007, Skopje. 

Cvetanova, Ganka (2006): Kulturnite razliki i op{testvenata 

integracija vo Republika Makedonija, Institut za sociolo{ki i 

politi~ko pravni istraùvawa, Skopje. 

Badinter, Robert (2001): Une approche trop ethnique risquerait d'aggraver le 

mal actuel, Le Mond, le 29 juin, p.3. 

Daskalovski, Zidas (2006): Walking on the Edge: Consolidating Multiethnic 

Macedonia, 1989-2004, NG: Globic Press, p.55. 

Ginifer, Jeremy and Espen Barth Eide: „The Ethnicity Factor and the 

Prevention of Conflict Outbreaks in „Preventive Action in Teory and 

Practice“, The Skopje Papers, pp.77-93. 

Mitrevska, Marina (2001): Kosovo crisis: Lessons learnt in crisis 

management, PFP Consotrium, National Defence Academy Vienna, Faculty 

of Philosophy, Institute of Defence, University of Skopje, Vienna, p.61-69. 

OSCE Latest News Release, 25 may 2001. 

Parew, James and Bennett ,Christopher (2006): NATO: sevolving 

operations, NATO Review Spring, 3. 

Source: EBRD (2002): Transition Report 2003, London 2003: 56-59, 147. 

Topperwein, Nicole (2001): Nation-State and Normative Diversity, 

Fribourg: Institut du Federalisme. 

United Nations Security Council Resolution 1244 of june 10, 1999, Annex 

2.5, Paragraph 10. 

str.197-198 

165

Kreu IV 

Analiza dhe konkluzione për konfliktin në 

Maqedoni

Kreu IV 

1. Analiza dhe konkluzione për konfliktin në 

Maqedoni 

Anton Grizold dhe Marina Mitrevska 

Ky libër bën fjalë për gjenezën dhe evolucionin/zhvillimin e konfliktit të 

dhunshëm në Maqedoni në vitin 2001. Deri në vitin 2001, një dekadë pas 

shpërbërjes së Jugosllavisë, Maqedonia konsiderohej si model i 

bashkekzistencës relativisht harmonike i dy bashkësive etnike, asaj 

maqedonase dhe shqiptare. Gjithashtu, Maqedonia konsiderohej edhe si vend 

unik, i cili pavarësinë e vet nga ish-Jugosllavia e fitoi pa konflikt të 

armatosur. Ky kapitull i analizon rrethanat që çuan deri në transformimin e 

tensioneve etnike në konflikt të armatosur ndërmjet forcave të armatosura të 

Maqedonisë dhe grupeve ekstremiste të armatosura të shqiptarëve etnikë në 

vitin 2001. Analiza, po ashtu flet edhe për atë se si u zgjidh konflikti, si dhe 

për zgjidhjen post-konfliktuoze të problemit në dritën e mjedisit të sigurisë 

ndërkombëtare në të cilën u gjet Maqedonia. 

Edhe krahas faktit se përdorimi i forcës është rregulluar me të drejtën 

ndërkombëtare dhe organizatat ndërkombëtare, historia e marrëdhënieve 

ndërkombëtare, përfshirë edhe Evropën, karakterizohet me konflikte të 

armatosura. 91 Lufta e Ftohtë nuk u përshkallëzua mes dy protagonistëve, 

Bashkimit Sovjetik (BRSS) dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës (SHBA), 

megjithatë të dy superfuqitë u involvuan në një sërë luftërash alternative 

nëpër vende të treta. Krahas konflikteve ndërkombëtare, gjatë kohës së 

Luftës së Ftohtë, ekzistonin edhe konflikte të brendshme në kuadër të disa 

vendeve, të cilat për shkak të konceptit të atëhershëm të pacenueshëm 

(relativ) të sovranitetit, nuk tërhiqnin vëmendje të madhe. Në kohën kur 

bashkësia ndërkombëtare shumë më tepër ishte përqendruar ndaj shtetit sesa 

që është sot, për këto konflikte kombëtare nuk flitej shumë madje as në 

periudhën e Luftës së Ftohtë nuk iu përkushtua vëmendje e madhe. 

91 Për herë të parën, lufta si instrument i politikës kombëtare u hodh poshtë me 

Paktin Brajand-Kelog, në vitin 1928; marrëveshja ka qenë detyruese vetëm për 

nënshkruesit. Karta e Kombeve të Bashkuara e zgjeroi dhe legjitimoi ndalimin e 

luftës, me dy përjashtime: a) Karta e mundëson të drejtën e vetëmbrojtjes 

individuale ose kolektive nëse vjen deri në konflikt të armatosur, derisa Këshilli i 

Sigurisë nuk i ndërmerr masat e domosdoshme për ruajtjen e paqes dhe sigurisë 

ndërkombëtare (Neni 51), dhe b) masa të atilla (duke e përfshirë edhe konfliktin e 

armatosur) mund të lejohen nga ana e Këshillit të Sigurisë, me qëllim që të 

kontribuohet drejt ruajtjes së paqes dhe sigurisë ndërkombëtare (Nenin 43). 

169


Në fund të Luftës së Ftohtë, mjedisi ndërkombëtar pësoi ndryshime të 

konsiderueshme, ndërsa paradigma e sigurisë (provokimet, problemet, 

kërcënimet ndaj sigurisë, përgjigjet, proceset dhe institucionet), filloi të 

karakterizohet me veçori të reja. (Grizold, 2005:7). Kërcënimi kryesor për 

bashkësinë ndërkombëtare nuk ishte më rreziku nga konflikti i armatosur 

ndërmjet vendeve kundërshtare, por konflikti ndërkombëtar, i cili u bë 

shumë më i rëndësishëm dhe kanosje më e rrezikshme ndaj paqes 

ndërkombëtare. Nikollson (1996:14), për shembull vë në pah se “luftërat joshtetërore" 

janë modeli kryesor i dhunës politike (moderne). Mendim të 

ngjashëm shprehu edhe Holsti (1996:14), i cili vë në pah se në shumicën e 

luftërave të shekullit 20, një bashkësi, në kornizat e një shteti e ka marrë 

sundimin mbi bashkësinë tjetër brenda shtetit të njëjtë, duke i kategorizuar 

luftërat e këtilla si konflikte ndërkombëtare. 92 Këto, të ashtuquajtura 

“Luftëra të reja” pjesërisht mund të sqarohen në kontekstin e globalizimit: 

ndërvarësia më e madhe në botë do të thotë se në dekadat e fundit, 

përkatësisht, gjatë globalizimit, ndarjet ideologjike dhe/ose territoriale janë 

përforcuar me ndarje politike ndërmjet kozmopolitizmit (i mbështetur mbi 

vlerat themelore, inkluzive multi-kulturore) dhe politikës së identiteteve të 

veçanta. Hendeku ndërmjet atyre që janë pjesë e proceseve globale dhe atyre 

që janë përjashtuar nga luftërat e mbështetësve të përkrahësve të njëjtë, të 

cilat rezultuan me shpërngulje, migrime të dhunshme dhe vrasje masive, si 

dhe me forma të ndryshme të presioneve politike, psikike dhe ekonomike. 

(Kaldor in Baylis, Smith, 2001:269). 

Sqarimet e një analisti tjetër, po ashtu e vunë në pah fenomenin e 

luftërave masive të brendshme të dhunshme të epokës së pas Luftës së 

Ftohtë. Kraford (1998), për shembull, thotë se në kontekst të paraqitjes së 

institucioneve të dobëta demokratike, të shoqëruara me liberalizim 

ekonomik, dështojnë marrëveshjet e vjetra sociale, dhe aktiviteti politik 

mobilizohet më lehtë në bazë të grupeve të identitetit, të cilat atëherë 

kërkojnë që resurset ekskluzivisht të shpërndahen në drejtim të identitetit të 

tyre dhe jo në drejtimin e ndonjë identiteti të gërshetuar nacional. 

Institucionet e dobëta demokratike nuk mund ta ndrydhin dhunën ose 

separatizmin në mënyrë me të cilën këtë e kanë bërë format paraprake 

autoritative dhe as që të sigurojnë mundësi të njëjta politike në kërkimin për 

qasje deri te resurset e shtetit. Politikat e identitetit i tejkalojnë kufijtë e 

mbrojtjes dhe zënë aureolën e ankesës së mirëfilltë apo të perceptuar, 

92 Në periudhën ndërmjet viteve 1945 dhe 1995 gjithsej ka pasur 167 luftëra; 77% e 

tyre kanë qenë luftëra të brendshme, dhe jo ndërkombëtare. Sipas kësaj 

metodologjie, lufta përkufizohet si konflikt që shkakton së paku nga 1000 viktima 

brenda vitit (Holsti, 1996:14). 

170

Kreu IV Analiza dhe konkluzione për konfliktin në Maqedoni 

mbrojtjes dhe pozicionit të mos negocimit për çështjet elementare politike, 

në këtë mënyrë duke e vendosur skenën e dhunës në vend të “politikës 

normale”. 

Maksima për Luftën e Ftohtë. për mosndërhyrje në punët e brendshme, 

do të thotë se kompetenca mbi konfliktet e brendshme ishte vetëm në duart e 

shtetit, mirëpo pasi përfundoi Lufta e Ftohtë, u rrënuan barrierat të cilat e 

pengonin përcaktimin e konceptit për siguri të pandashme dhe (bashkë) 

përgjegjësinë e të gjithë protagonistëve ndërkombëtarë për paqe në botë. 

Koncepti i parandalimit dhe zgjidhjes së konflikteve, gjatë kohës së 

Luftës së Ftohtë, ishte i lidhur ngushtë me principet të cilat i rregullonin 

marrëdhëniet ndërkombëtare në kohën kur u definuan, në nivelin e tyre 

bazik, me sovranitetin nacional dhe integritetin territorial. Dag 

Hamarskjolld, Sekretari i dytë i Përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara 

(1953-1961), zbatoi “qasje horizontale” në drejtim të parandalimit të 

konfliktit dhe aksioneve parandaluese, princip ky me të cilin pengohej 

zgjerimi i dhunës jashtë kufijve kombëtarë. 93 Pas përfundimit të Luftës së 

Ftohtë, në drejtim të konceptit të parandalimit dhe zgjidhjes së konflikteve u 

zbatua “qasja vertikale” me qëllim që të plotësohet dhe thellohet “qasja 

horizontale”, me ç’rast bashkësia ndërkombëtare filloi të shpreh interesim 

për konfliktet, para se të njëjtit të zgjerohen jashtë kufijve kombëtarë (ndaj 

vendeve të tjera), përkatësisht, derisa konflikti akoma paraqet “çështje të 

brendshme”. Dallimi kryesor ndërmjet këtyre dy koncepteve qëndron në 

qasjen e tyre në drejtim të sovranitetit kombëtar - derisa "qasjes horizontale", 

në parim, nuk i interesojnë çështjet të cilat janë nën kompetencë të shtetit për 

të cilin bëhet fjalë, “qasjes vertikale" i interesojnë. 

Konfliktet moderne, të dhunshme e të padhunshme, kanë pasoja 

transformuese, të cilat i ndryshojnë qëllimet dhe vlerat e pjesëmarrësve, 

marrëdhëniet e tyre të ndërsjella dhe rrjedhimisht edhe strukturën e tyre 

sociale në mikro dhe makro plan. Krahas literaturës së bollshme dhe 

përvojave praktike të zgjidhjes së konflikteve, vërehet se shumica e 

konflikteve nuk janë zgjidhur përgjithmonë. Menaxhimi me konfliktet 

shumë më tepër paraqet proces por edhe rezultat, ku dinamika e brendshme 

apo intervenimi i jashtëm (ose që të dyja bashkë), e ndryshojnë natyrën e 

konfliktit dhe agjendën e tij duke e bërë më pak destruktiv. 

93 Në Raportin e tij vjetor për punën e Organizatës, për vitin 1959-’60, Hamarskjold 

ka theksuar se parandalimi fillimisht doemos duhet ta plotësojë vakumin që të mos 

shkaktohet aksion nga njëra prej palëve kryesore. (Väyrynen, 2003:47). 

171


Në Ballkanin Perëndimor 94 , kërcënimi i ndryshimit të gjendjes së sigurisë 

u manifestua në mënyrë posaçërisht të dhunshme. Ky kapitull nuk do ta 

përfshijë tërë rajonin e Ballkanit Perëndimor, por do të kufizohet në 

Maqedoni-vend i cili nga shpërbërja e Republikës Socialiste Federative të 

Jugosllavisë (RSFJ) deri në vitin 2001, konsiderohej si “oazë e paqes” për 

shkak të faktit që konflikti – i cili në të vërtetë ekzistonte dhe madje edhe u 

përshkallëzua – mbeti në fazën latente deri në atë kohë. Do të shtjellojmë atë 

se a thua situata në Maqedoni ishte vetëm çështje e transformimit të 

konfliktit në fazë menaxhuese (latente), ose praktikisht, u eliminuan burimet 

e shkaqeve të konfliktit. Gjendja e sigurisë e çdo shteti varet prej faktorëve 

të brendshëm dhe të jashtëm; andaj ky kapitull i analizon faktorët e 

brendshëm që para së gjithash (por jo ekskluzivisht) origjinën e kanë nga 

kontradiktat ndërmjet popullsisë maqedonase dhe shqiptare, ndërsa analiza e 

faktorëve të jashtëm fokusohet mbi marrëdhëniet e vështira mes Maqedonisë 

dhe fqinjëve të saj dhe të efektit të ngjarjeve të caktuara në afërsinë e saj të 

drejtpërdrejt mbi sigurinë dhe stabilitetin. Prandaj, qëllimi i këtij kapitulli 

është që ta analizojë konfliktin e armatosur 95 në Maqedoni, me qëllim që t'i 

jepet përgjigje pyetjes se pse grupet ekstremiste të armatosura etnike 

shqiptare (ose rebelë, sipas Raportit të Grupit Ndërkombëtar të Krizës) iu 

rrekën armëve në vitin 2001, si mjet për t’i arritur qëllimet e tyre. 

172 

Maqedonia në mjedisin e sigurisë (së re) 

ndërkombëtare 

Për Maqedoninë dhe më gjerë, për rajonin e Ballkanit Perëndimor, sipas 

disa burimeve, shpallja e pavarësisë së Kosovës dhe krijimi i shtetit të ri, më 

17 shkurt të vitit 2008, ishte hapi final i shpërbërjes së RSFJ-së dhe një 

kapitull i ri për rajonin dhe bashkësinë ndërkombëtare. Kjo fazë e fundit në 

historikun politik të RSFJ-së e konfirmon teorinë e propozuar nga Adam 

Meçnik se nacionalizmi është faza e fundit e komunizmit. Me realizimin e 

qëllimit politik, ideologjik dhe historik të shqiptarëve të Kosovës, në 

Maqedoni, e cila kufizohet me Kosovën, përsëri u shtrua pyetja se ç'ndikim 

do të ketë krijimi i shtetit të sapoformuar mbi sigurinë dhe situatën politike 

94 Rajoni i Ballkanit Perëndimor e përfshinë: Shqipërinë, Bosnjë e Hercegovinën, 

Kroacinë, Malin e Zi, Serbinë dhe Maqedoninë dhe, në përputhje me Rezolutën nr. 

1244 të Këshillit të Sigurisë së Kombeve të Bashkuara, Kosovën (Komisioni 

Evropian, 2008:2). 

95 Në literaturën, e cila bën fjalë për krizën politike maqedonase dhe për shpërthimin 

e dhunës në vitin 2001, më së shpeshti përdoren nocionet: “konflikt i armatosur” ose 

thjesht “konflikt” sesa “luftë” ose “konflikt etnik”.


në Maqedoni dhe në afërsinë e drejtpërdrejt të banuar me popullsi etnike 

shqiptare (Serbinë e Jugut, Malin e Zi, Greqinë). Pyetja është se vallë teoria 

e Meçnik-ut për nacionalizmin, si fazë e fundit e komunizmit, do të 

manifestohet në rastin e Maqedonisë, e cila ka një pakicë të konsiderueshme 

shqiptare. Ideja se Kosova e pavarur nuk është qëllimi final i shqiptarëve 

etnik (dhe akt final i krizës Jugosllave) por se qëllimi i shqiptarëve etnik 

është t'i bashkojnë të gjitha territoret e banuara me shqiptarë etnikë, 

përkatësisht një hap më afër drejt krijimit të të ashtuquajturës "Shqipëri e 

Madhe" 96 është (sidomos) aktuale në vendet që u treguan të përmbajtura ose 

që iu kundërvunë pavarësisë së Kosovës. 

Kjo çështje gjatë viteve të fundit sidomos është aktualizuar në Maqedoni 

për shkak të pakicës shqiptare. Edhe pse, Maqedonia akoma konsiderohet 

për “oazë të paqes”, vis-a-vis ish-Jugosllavisë, edhe përkundër shpërthimeve 

të dhunës në gjysmën e parë të vitit 2001, burimet e shkaqeve të konfliktit 

ndërmjet dy grupeve etnike akoma nuk janë mënjanuar. Kjo mund të 

perceptohej në muajin mars dhe prill të vitit 2008, kur Qeveria e Maqedonisë 

përjetoi një krizë të thellë politike, e cila u zgjidh vetëm pas shpalljes së 

zgjedhjeve të reja parlamentare. Sqarimi që u dha nga Partia Demokratike 

Shqiptare (PDSH), për braktisjen e koalicionit qeveritar, fillimisht ishte 

kinse për mosrespektimin e të drejtave të pakicave etnike, që është një 

ankesë e përgjithshme e partive shqiptare kundër shtetit. Ndërkaq, pengesë 

plotësuese për stabilitetin e vendit dhe integrimin e tij “në bashkësinë e 

sigurisë” 97 euroatlantike është fakti që në Samitin e NATO-s në Bukuresht, 

në vitin 2008, Maqedonia nuk mori ftesë që t’i bashkëngjitet Organizatës, 

gjë që mund të kishte efekt negativ mbi stabilitetin e kushteve politike dhe 

96 Koncepti i Shqipërisë së Madhe është i orientuar drejt bashkimit të Shqipërisë me 

Kosovën dhe pjesëve të Maqedonisë, Serbisë Jugore, Greqisë, të populluara me 

popullsi shqiptare. Më pak ekspansionistë por jo edhe më pak i guximshëm, është 

koncepti për Kosovë të Madhe, i cili është orientuar drejt bashkimit të Kosovës (të 

pavarur) me territoret e Serbisë Jugore dhe Maqedonisë Perëndimore, territore këto 

të populluara me popullsi shumicë shqiptare. Megjithatë, sipas hulumtimeve të 

Programit për Zhvillimin e Kombeve të Bashkuara (UNDP, 2006:16), koncepti i 

Shqipërisë së Madhe apo i Kosovës së Madhe nuk është edhe aq aktual në mesin e 

shqiptarëve të Kosovës-në vitin 2006, vetëm 2,5% e mbështetnin idenë për bashkim 

me Shqipërinë, ndërsa 96% e mbështesnin idenë për Kosovë të pavarur. 

97 Bashkësi e sigurisë, sipas Karl Dojç, është bashkësia, pjesëtarët e së cilës më nuk 

ia mësyjnë dhunës politike për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve të përgjithshme; 

bashkësia e sigurisë zhvillohet nga gjendja e interesit të përgjithshëm, përforcohet 

me transaksionet e ndërsjella dhe rezulton në proces të gatishmërisë të ndërsjellë për 

përgjigje (Deutsch, 1978). 

173


zgjidhjes pos-konfliktuoze të çështjeve të hapura në kontekstin e 

Marrëveshjes Kornizë të Ohrit. 98 

Pozita e Maqedonisë në Ballkanin Perëndimor karakterizohet me 

marrëdhënie të vështira me fqinjët. Marrëdhëniet me Greqinë u acaruan pas 

shpalljes së pavarësisë së Maqedonisë dhe vazhduan të jenë të atilla deri në 

vitin 2008, kur aplikimi i Maqedonisë për anëtarësim në NATO u refuzua 

për shkak të kërkesave greke. Greqia vazhdimisht e refuzon përdorimin e 

emrit Maqedoni nga ana e Maqedonisë, në bazë të argumenteve se emri 

implikon tendenca ekspansioniste meqë Maqedonia është emërtim i krahisë 

veriore greke, të cilën kinse Maqedonia dëshiron ta aneksojë. Nën presionin 

e Greqisë, Maqedonia në Kushtetutë implementoi dy amendamente: në 

amendamentin e parë qëndron se Republika e Maqedonisë hedh poshtë çfarë 

do qoftë pretendimesh territoriale kundër vendit fqinj, ndërkaq në 

amendamentin e dytë qëndron se Maqedonia, e cila sipas Kushtetutës e ka 

për detyrë t’u ndihmojë familjarëve të saj në shtetet tjera, nuk do të ndërhyjë 

në punët e brendshme ose në të drejtat e shteteve sovrane (Grizold, et al, 

2007). 

Greqia, në fillim, i mbylli kufijtë e saj me Maqedoninë dhe në vitin 1992 

imponoi sanksione, të cilat zgjatën disa muaj dhe pastaj sërish në vitin 1994, 

të cilat zgjatën gjysmë viti (Embargoja përfundoi në vitin 1995, kur Greqia e 

njohu Maqedoninë si Ish Republika Jugosllave e Maqedonisë). Sanksionet 

ekonomike që i imponoi Greqia si dhe embargoja ndërkombëtare mbi 

Republikën Federale të Jugosllavisë (RFJ), kishin efekt shkatërrues mbi 

ekonominë e Maqedonisë, kështu që BPV-ja u zvogëlua për dy të tretat 

krahasuar me nivelin e periudhës së para shpalljes së pavarësisë. (Greco, 

1999) 99 

Marrëdhëniet e Maqedonisë me fqinjin lindor, Bullgarinë, nuk janë më të 

mira, madje edhe pse Bullgaria ishte vendi i parë që e njohu pavarësinë e 

Maqedonisë. Bullgaria e refuzon idenë se maqedonasit janë komb i veçantë 

etnik dhe se gjuha maqedonase është gjuhë e veçantë. Ky refuzim i 

98 Shkaku zyrtar se pse Maqedonia nuk mori ftesë për Aleancën e NATO-s ishte 

çështja e pazgjidhur me Greqinë në lidhje me emrin Maqedoni. Greqia konsideron se 

emri implikon aspirata territoriale ekspansioniste ndaj Greqisë së Veriut, të cilën gjë 

Maqedonia vazhdimisht e mohon. Për shembull, Ministri i Punëve të Jashtme i 

Maqedonisë, Antonio Milloshoski paralajmëroi se refuzimi i Maqedonisë ka gjasa 

që përsëri t’i nxisë konfliktet në Ballkan. (Tuhina, 2008). 

99 Në vitin 1991 BPV në Maqedoni ishte 3.82 miliardë dollarë amerikanë, në vitin 

1993-1.9 miliardë dollarë amerikanë, në vitin 1994–1.5 miliardë dollarë amerikanë, 

në vitin 1996 dhe 1997-1.3 miliardë dollarë amerikanë, ndërkaq në vitin 1999-3.4 

miliardë dollarë amerikanë. (Stermec, 2004:29) 

174


Bullgarisë mbështetet mbi dy argumente kyç: a) mohimi i ekzistimit të 

minoritetit etnik maqedonas në Bullgari, dhe b) pretendimet territoriale ndaj 

Maqedonisë në bazë të konfirmimeve se popullsia në Maqedoni është 

bullgare dhe jo maqedonase (Tataloviq, 1999:1048). 

Gjeneza e konfliktit që solli deri në shpërthimin 

e dhunës (2001) 




vetëm kah simptomat e dhunës.” (Annan 2000:44). 

Konflikti etnik në shtet nuk filloi me pavarësinë e shtetit. Rrënjët e tij 

origjinën e kanë thellë në histori dhe pikërisht në këtë drejtim duhet t’i 

kuptojmë fjalët e ish-Sekretarit të Përgjithshëm të Kombeve të Bashkuara, 

Kofi Anan, dhe konfliktit ndërmjet bashkësisë etnike maqedonase dhe 

shqiptare, i cili si shumica e konflikteve bashkëkohore të brendshme ka 

natyrë strukturore. 100 

Kuvendi i Republikës së Maqedonisë e shpalli pavarësinë më 17 shtator 

të vitit 1991, pas referendumit për pavarësi, të mbajtur më 8 shtator të po atij 

viti. Pavarësinë e mbështetën 95,32% e votuesve, mirëpo legjitimiteti i tij u 

rrënua për shkak të faktit se referendumi u bojkotua nga ana e votuesve 

etnikë shqiptarë. Me miratimin e Kushtetutës, më 17 nëntor të vitit 1991, u 

miratua Vendimi i ri ligjor dhe politik. 101 Zhvillimi i ngjarjeve në 

Maqedoninë e pavarur filloi me miratimin e Ligjit kushtetues, në janar të 

vitit 1992, me të cilin u shpall se Maqedonia nuk do të bashkëpunojë me 

100 Konflikti ekzistonte që para shpërbërjes së RSFJ-së, por ai perceptohej si luftë e 

shqiptarëve për të drejtat e tyre kombëtare, në kuptimin më të gjerë, përkatësisht në 

kuadër të RSFJ-së dhe jo i kufizuar në territorin e Maqedonisë; shqiptarët, të cilët 

jetonin në RSFJ ishin të ndarë me kufij të brendshëm-kjo nuk e pengonte lëvizje dhe 

as aktivitetin politik shqiptar. Një arsye e rëndësishme se pse konflikti nuk shpërtheu 

më herët qëndron në politikën e Jugosllavisë së Titos e cila, me rregull, tendencave 

nacionaliste iu kundërvihej përmes përdorimit të forcës. 

101 Rruga e Maqedonisë drejt pavarësisë, zyrtarisht filloi më 25 janar të vitit 1991 

kur Kuvendi i atëhershëm i Republikës Socialiste të Maqedonisë e miratoi 

Deklaratën për Shtetin sovran dhe të pavarur të Maqedonisë. Në Deklaratë, në 

mënyrë eksplicite qëndronte se pavarësia është vetëm çështje e kohës. 

175


institucionet dhe autoritetet e Federatës Jugosllave, me të cilin u shfuqizua 

mandati i të gjithë përfaqësuesve federal në Maqedoni. Më 8 prill të vitit 

1993, Maqedonia u pranua në Kombet e Bashkuara me emrin Ish Republika 

Jugosllave e Maqedonisë (IRJM), dhe fill pas kësaj u bë anëtare edhe e 

organizatave të tjera ndërkombëtare. (Danforth, 1995:98,145). 102 

Me shpërbërjen e RSFJ-së dhe me krijimin e shteteve të reja, popullata 

etnike shqiptare, e cila jetonte në RSFJ deri në vitet e ’90-ta u gjet në një 

realitet të ri politik, i cili filloi të formohet në territorin e ish-Jugosllavisë. 

Kufijtë e rinj ndërkombëtar determinonin se tanimë shqiptarët etnikë të 

RSFJ-së jetonin në dy shtete të veçanta: a) në kuadër të Republikës 

Federative të Jugosllavisë, në Krahinën e Kosovës, në pjesë të Serbisë 

Jugore (Preshevë, Medvegjë dhe Bujanoc) dhe në Malin e Zi Lindor, 103 dhe 

b) në Maqedoninë Perëndimore. 104 

Në historinë bashkëkohore, në Maqedoni, e cila ka diç më shumë se dy 

milionë banorë, gjithmonë ka pasur popullatë shqiptare. Numri relativ i 

shqiptarëve etnikë rritet nga regjistrimi i parë në vitin 1948, me përjashtim të 

vitit 1953, kur numri i tyre është 12,5% nga numri i përgjithshëm i 

popullsisë. 105 Nga regjistrimi i radhës, në vitin 1961, dhe deri në regjistrimin 

e fundit të viti 2002, popullata etnike shqiptare shënon rritje permanente. Në 

regjistrimin e fundit, 25,17% e popullsisë (509.083 persona), u deklaruan si 

shqiptarë etnikë, ndërsa 64,17% (1.297.981 persona), u deklaruan si 

maqedonas etnikë. Duhet të përmendet se nga regjistrimi i vitit 1961, 

102 Në tetor të vitit 1993, Maqedonia u bë anëtare me të drejta të plota në OSBE, në 

nëntor të vitit 1995 u pranua në Këshillin e Evropës, më 15 nëntor të vitit 1995 u 

pranua në Partneritet për Paqe; në vitin 1996 u bë anëtare e Këshillit për Partneritet 

Evropian; më 9 prill të vitit 2001 e nënshkroi Marrëveshjen e Stabilizimit dhe 

Asocimit me Bashkësinë Evropiane. 

103 Pas Deklaratës së pavarësisë së Malit të Zi, më 3 qershor të vitit 2006, shqiptarët 

u gjendën edhe në shtet të tretë, Malin e Zi. Shpallja e pavarësisë së Kosovës në 

vitin 2008 po ashtu kishte ndikime të kësaj natyre. 

104 Deri në shpërbërjen e RSFJ-së dhe rritjes së regjimit nacionalist të Millosheviqit, 

shqiptarët që jetonin në Maqedoni kishin lidhje të afërta me Prishtinën, qendrën 

administrative të Kosovës. Mes tjerash, qyteti ishte edhe qendër universitare në 

gjuhën shqipe, dhe pas shpërbërjes së TSFJ-së, shqiptarët të cilët nuk jetonin në 

Kosovë u shkëputën nga Prishtina. Çështja e armimit të lartë në gjuhën shqipe më 

vonë u paraqit si segmenti më problematik në marrëdhëniet ndërmjet autoriteteve 

maqedonase dhe bashkësisë shqiptare. 

105 Shkaku kryesor për zvogëlimin e popullsisë shqiptare ishte ai se turqit, 

maqedonasit mysliman dhe romët, të cilët në regjistrimin e vitit 1948 janë 

konsideruar si shqiptarë, në regjistrimin e ri u regjistruan si turq. 

176


përqindja e maqedonasve në mënyrë permanente shënon rënie. (Grizold, et. 

al, 2007). 106 

Për shkak të paqes së brishtë në fqinjësinë e Maqedonisë, pas shpërbërjes 

së RSFJ-së (në Serbi dhe sidomos në Kosovë, Shqipëri dhe Bosnjë e 

Hercegovinë), në Maqedoni u dërguan trupa të KB-së si masë parandaluese- 

Misioni UNPROFOR (Forca Mbrojtëse të Kombeve të Bashkuara), i cili në 

vitin 1995 u transformua në Misionin e UNPREDEP (Forca të Kombeve të 

Bashkuara për Shpërndarje Parandaluese). Mandati i Misionit ishte i 

trefishtë: a) t’i ndjek të gjitha ngjarjet në kufirin mes Serbisë dhe Shqipërisë, 

të cilat mund ta rrezikonin territorin e Maqedonisë; b) me praninë e tij, t’i 

zmbraps ngjarjet që mund ta rrezikonin sigurinë e shtetit, c) në bashkëpunim 

me autoritetet maqedonase të sigurojë paqe dhe stabilitet përmes përdorimit 

të metodave të praktikave dhe menaxhimit të mirë. Krahas pranisë 

parandaluese, praktikat e mira dhe ndërtimi i mirëbesimit, sistemet e 

paralajmërimit të hershëm, njoftimi për mbikëqyrjen e kryer dhe projektet 

specifike sociale, misioni, gjithashtu e kishte për detyrë t’i analizojë edhe 

ngjarjet të cilat do të mund ta destabilizonin vendin apo të sjellin krizë të re. 

UNPREDEP-i interesohej për implementimin e reformave institucionale, për 

forcimin e sistemit policorë dhe gjyqësor, respektimin dhe avancimin e të 

drejtave të njeriut, reformën e sistemit zgjedhor dhe promovimin e zhvillimit 

social dhe ekonomik të Maqedonisë. Si i këtillë UNPREDEP-i ishte një 

Mision i gjerë i diplomacisë parandaluese dhe i shpërndarjes preventive 

ushtarake me strategji multi-kombëtare, në të cilën aksioni parandalues qe i 

planifikuar dhe i implementuar tërësisht. Si rezultat i ngjarjeve në Maqedoni 

dhe në Ballkanin Perëndimor, Këshilli i Sigurisë pranë Kombeve të 

Bashkuara e miratoi Rezolutën 1110, e cila rezultoi me zvogëlimin në faza të 

komponentit ushtarak në 300 prej gjithsej 750 trupave, dhe të mbikëqyrësve 

ndërkombëtarë nga 19 në 8. Po atë vit, Këshilli i Sigurisë UNPREDEP-it ia 

vazhdoi mandatin deri më 31 gusht të vitit 1998, me ç’rast pritej tërheqja e 

komponentit ushtarak. Për shkak të tensioneve të shtuara në rajon (ngjarjet 

në Shqipëri, implementimi i ngadalshëm dhe i vështirë i Marrëveshjes së 

Dejtonit në Bosnjë e Hercegovinë, problemet në Kosovë dhe përcaktimi i 

pasuksesshëm i kufirit ndërmjet Maqedonisë dhe RFJ-së), më vonë vendimi 

u ndryshua dhe u vazhdua mandati i komponentit ushtarak. (Grizold et al, 

106 Faktor tjetër i rëndësishëm është ai se shumë shqiptarë të cilët u ndanë pas 

shpërbërjes së RSFJ-së, jetojnë në zonat që kufizohen me Maqedoninë (Shqipëri, 

Kosovë, Mali i Zi, Serbi dhe Greqi). 

177


2007). 107 Misioni i UNPREDEP-it mund të vlerësohet si paradigmë e 

suksesshme për ruajtjen parandaluese të paqes dhe si arritje e rëndësishme e 

bashkësisë ndërkombëtare. 108 Në rast se ngjarjet zhvilloheshin dhe nëse 

bashkësia ndërkombëtare vepronte ndryshe, skenari i zakonshëm për këtë 

rajon të trazuar, shumë lehtë do të mund të përsëritej: pastrime etnike, 

refugjatë, masakrime dhe shkatërrime të pamëshirshme. Megjithatë, 

UNPREDEP-i nuk ishte mjet universal për shumicën e problemeve 

fundamentale me të cilat u ballafaqua shoqëria maqedonase. 

Misioni UNPREDEP përfundoi në vitin 1999 dhe u zëvendësua me trupat 

e NATO-s. 109 Ky ishte një vit i vështirë për Maqedoninë meqë pranoi mbi 

300 000 refugjatë, të cilët iknin nga përndjekja serbe në Kosovë dhe e 

rrezikonin stabilitetin e vendit. Në këtë situatë numri i popullsisë në 

Maqedoni u rrit për 14,77% dhe tek bashkësia etnike maqedonas e ngjalli 

ndjenjën e rrezikimit të identitetit të tyre. 110 Ndryshoi edhe struktura 

demografike, sociale dhe ekonomike, dhe vendi nga “oazë e paqes” u 

transformua në “place d’armee”. (Mitrevska, 2001:65). Pas sulmeve të 

NATO-s mbi RFJ-në, në pranverën e vitit 1999, dhe pas tërheqjes së trupave 

107 Në muajin korrik të vitin 1998, Këshilli i Sigurisë të KB-së e miratoi Rezolutën 

nr. 1186 me të cilën numri i trupave të misionit u rrit në 1050. 

108 Alis Akerman (Väyrynen, 2003:66) UNPREDEP-it i jep një rol veçanërisht 

konstruktiv në menaxhimin e konfliktit në Maqedoni. Sondazhi i opinionit publik, i 

zbatuar në vitin 1997, dëshmoi se shumica e maqedonasve rolin e Misionit e 

konsiderojnë si pozitiv, edhe pse një numër i madh i të anketuarve nuk kishin 

mendim konkret (Georgieva në Väyrynen, 2003:66). Jentleson (2003:39) konsideron 

se njëri nga shkaqet kryesorë të suksesit të Misionit të UNPREDEP-it qëndron në 

faktin se Misioni ishte kredibël, përkatësisht forcat ishin mjaft të fuqishme dhe mirë 

të armatosura e trajnuara. 

109 Mandati i UNPREDEP-it përfundoi në vitin 1999, kur Këshilli i Sigurisë nuk ua 

vazhdoi mandatin, si rezultat i vetos së Kinës. Shkaku për këtë ishte njohja e 

Tajvanit nga ana e Maqedonisë, që shkaktoi reagim të ashpër nga Kina. Sipas disa 

interpretimeve Maqedonia e njohu Tajvanin që të sigurohet se nuk do të vazhdohet 

mandati i UNPREDEP-it meqë shpresonte se do të ketë mbrojtje nga NATO, gjë që 

ndodhi më vonë; të tjerë njohjen e Tajvanit e konsideronin si vendim politik miop, të 

miratuar si rezultat i manipulimeve të një grupi njerëzisht autoritativ. Njohjes 

Tajvani iu përgjigj me “shpërblim” prej 1.8 miliard dollar amerikan, për të cilat 

ekzistojnë dyshime se janë abuzuar nga disa individë (mbështetje për këtë është 

procedura gjyqësore e cila është në vijim). 

110 Disa autorë si: Zhagar (Gabriç, 2006) pohojnë se kriza refugjate kishte efekt 

pozitiv mbi marrëdhëniet ndëretnike meqë Maqedonia u ofroi strehim shqiptarëve, të 

cilët iknin nga Kosova gjë e cila e përforcoi identifikimin e shqiptarëve të 

Maqedonisë me shtetin e Maqedonisë. 

178


serbe nga Kosova, në përputhje me Rezolutën e Këshillit të Sigurisë së KBsë, 

pjesa më e madhe e refugjatëve kosovarë u kthyen nëpër shtëpitë e tyre. 

Kriza kosovare rezultoi në drejtim të hapjes së sërishme të çështjes së 

identitetit etnik, në tanimë shoqërinë e brishtë dhe jo-kohezive: shqiptarët e 

Maqedonisë i akuzuan maqedonasit se nuk bashkëndjejnë me vëllezërit e 

tyre nga Kosova, ndërkaq maqedonasit refugjatët i perceptonin si luftëtarë të 

mundshëm të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK). 111 Në të njëjtën kohë 

policia e Maqedonisë zhvilloi disa bastisje në fshatrat e Maqedonisë 

Perëndimore, të banuara me shumicë të popullatës etnike shqiptare dhe 

konfiskoi sasi të mëdha të armëve dhe municionit. 112 Ekzistonte dyshim i 

bazuar se Maqedonia Veriore shërbente si bazë dhe qendër rekrutimi për 

luftëtarët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK), të cilët luftonin kundër 

ushtrisë së RFJ-së në Kosovë. 

Kushtetuta e re e Maqedonisë, pakicën etnike shqiptare nuk e përkufizon 

si komb kushtetues, që do të thotë se të drejtat e shqiptarëve etnikë në 

Maqedoni de jure ishin më të vogla prej të drejtave që u garantoheshin me 

Kushtetutën e Jugosllavisë të vitit 1974. 113 Pakënaqësia e bashkësisë etnike 

shqiptare u provokua nga fakti se u ishin shkurtuar disa të drejta minoritare, 

siç është e drejta e arsimit të lartë në gjuhën amtare. 114 Në RSFJ, bashkësia 

maqedonase dhe shqiptare zhvilluan një nivel (të qetë) elementar të 

bashkekzistencës, mirëpo lidhja e tyre asnjëherë nuk shkoi më larg nga 

shmangia e konfliktit dhe segregacionit. Në vitin 1992, shqiptarët e 

Maqedonisë mbajtën Referendum, në të cilin shumica e mbështeti 

111 Çështja e identitetit dhe mbrojtja e tij nga shteti u bë veçanërisht e rëndësishme 

pas përfundimit të Luftës së Ftohtë kur numri i konflikteve të brendshme të 

mbështetura mbi identitetin etnik, në masë të konsiderueshme u rrit. Koncepti i 

sigurisë sociale, i zhvilluar nga ana e Shkollës së Kopenhagës dhe i lidhur ngushtë 

me çështjen e identitetit përkufizohet si njëri prej elementeve që e përbëjnë 

konceptin e sigurisë së përgjithshme. (Buzan et al, 1998). 

112 Konfiskimi i armëve në zonat e populluara me shumicë etnike shqiptare vazhdoi 

edhe pas shpërthimit të dhunës në vitin 2001 (South East European Times, 2006). 

113 Adamson dhe Joviq (2004:293-311) e hulumtonin ndarjen e identitetit politik 

post-jugosllav në Maqedoni dhe erdhën në përfundim se nga "kombi kushtetues 

maqedonasit etnik u transformuan në “shumicë”, ndërkaq shqiptarët etnik e kishin 

shumë më vështirë ta pranonin statusin “e pakicës”, i cili më herët në narracionin 

marksistik jugosllav konsiderohej si politikisht i padrejtë. Ata insistonin të njihen si 

“komb”, njësoj sikurse edhe maqedonasit etnik. 

114 Sipas Petroska Beshka dhe Najçevskës (2004), njëri prej shkaqeve kryesorë pse 

bashkëpunimi në nivel politik, ndërmjet dy etniteteve në Maqedoni nuk u zgjerua në 

nivelin social është sistemi i gabuar arsimor, i cili në vend që ta promovojë pajtimin, 

krijonte modele tradicionale të segregacionit. 

179


autonominë në zonat e populluara me shqiptarë etnikë. 115 Protestat proshqiptare, 

të cilat pasuan, vunë në pah tendencën e bashkësisë shqiptare që 

në mënyrë aktive t'i realizojë të drejtat minoritare. (Grizold, et al, 2003, 

Stermec, 2004:27). 116 

Disa shqiptarë të Maqedonisë nuk ishin të kënaqur me shkallën e 

përfaqësimit në Qeveri; ata pohonin se përfaqësimi i tyre është simbolik-së 

paku deri në zgjedhjet e përgjithshme të realizuara në vitin 1998, kur partia 

fituese VMRO-DPMNE-në formoi koalicion me PDSH-në. Qëllimi i 

përbashkët i të gjitha partive të shqiptarëve etnikë ishte përmirësimi i të 

drejtave politike dhe kulturore të shqiptarëve etnikë, por në realitet, 

implementimin e të drejtave një numër i madh e konsideronin si të 

pakënaqshëm dhe tepër të ngadalshëm. Pikërisht kjo pakënaqësi shërbeu si 

bazë për mobilizimin e shqiptarëve etnikë, në muajin shkurt të vitit 2001 dhe 

për kryengritjen e armatosur kundër pushtetit maqedonas. 

115 Më shumë se 90% e votuesve në Referendum e mbështetën autonominë. Disa 

komuna të Maqedonisë Perëndimore shkuan aq larg saqë shpallën autonomi të tyre 

si për shembull e ashtuquajtura Republika Autonome Shqiptare e Iliridës. 

116 Protestat u orientuan në drejtim të ndalimit të përdorimit të gjuhës shqipe në 

fakultete dhe ndalimit të përdorimit të simboleve kombëtare shqiptare. Demonstratat 

në fund u shndërruan në përplasje të dhunshme ndërmjet shqiptarëve etnik, të cilët 

protestonin dhe policisë maqedonase, ashtu siç ishte rasti i Tetovës në vitin 1995, 

kur autoritetet maqedonase u përpoqën ta mbyllin të ashtuquajturin Universitet të 

Tetovës ku ligjëratat zhvilloheshin në gjuhën shqipe. Në vitin 1996, protestuesit proshqiptarë 

kërkonin legalizimin e Universitetit dhe integrimin e tij në sistemin 

arsimor të Maqedonisë. Në vitin 1997 kishte disa përplasje dhe arrestime për shkak 

të vendosjes së flamurit shqiptar; në muajin maj të po atij viti u miratua ligji, me të 

cilin pakicave etniku iu mundësua të shfrytëzojnë simbole sipas zgjedhjes së tyre. 

180


Shpërthimi i armiqësive dhe i konfliktit të 

armatosur 

Konflikti u përshkallëzua në muajin janar të vitit 2001, me sulmin ndaj 

një automjeti policor në fshatin Tanushë, në afërsi të drejtpërdrejtë me 

Kosovën. Një polic u vra, ndërkaq tre të tjerë u plagosën. Tensionet rriteshin 

gjatë disa viteve para se të ndodhte incidenti në Tanushë. 117 Sulmi u dënua 

ashpër nga lideri i PDSH-së, Arben Xhaferi, i cili e përshkruan si akt të 

dhunshëm kundër autoriteteve maqedonase dhe të dëmshëm për interesat e 

shqiptarëve etnikë në Maqedoni. Përgjegjësinë e sulmit e mori mbi vete 

Ushtria Çlirimtare Kombëtare (UÇK), e cila i dërgoi një shkresë 

(Komunikatë) të përditshmes "Dnevnik", në të cilën sqaroi se sulmi ka qenë i 

kufizuar në shtrirje dhe se i njëjti u është drejtuar okupatorëve maqedonas 

dhe bashkëpunëtorëve të tyre shqiptarë. 118 Porosia, nga grupi i panjohur deri 

atëherë, shkaktoi shqetësim tek publiku maqedonas, ndërkaq informata se 

Komunikatën e kishte lëshuar UÇK-ja ishte kontradiktore. 119 Një incident 

tjetër i rëndësishëm ndodhi në muajin shkurt, të po atij viti, kur ekipi i 

televizionit të pavarur “A1” u robërua nga shqiptarët e armatosur etnikë në 

Tanushë, ndërkaq ishin bërë të njohura edhe disa incidente të tjera me 

shkëmbim zjarri ndërmjet forcave të sigurisë maqedonase dhe rebelëve të 

armatosur që ndodhën në afërsi të fshatit gjatë muajit të njëjtë; disa anëtarë 

117 Në kohën e shpërthimit të konfliktit, Tanusha kishte prej 350-700 banorë, 

shumica shqiptarë etnik. Fshati shtrihet në afërsi të Luginës së Preshevës, e cila 

shërbente si poligon për rebelët etnike shqiptarë që luftonin në Kosovë. Popullata 

lokale etnike shqiptare kufirin e konsideron si krijim artificial, i cili i ndau dhe ua 

çrregulloi mënyrën e jetesës. Tensionet ndërmjet bashkësisë maqedonase dhe 

shqiptare u përshkallëzuan gjatë muajve të cilat shpinë deri te ngjarjet e Tanushës; 

në prill të vitit 2000, u kidnapuan katër ushtarë maqedonas. Për çlirimin e tyre, 

kidnapuesit kërkonin nga autoritetet maqedonase ta çlirojnë Xhavit Hasanin, person 

kontrovers i cili gjendej në burg për tentativë për vrasje të nëpunësve qeveritarë 

maqedonas. Sipas disa raporteve, Hasani ishte ish-komandant i Ushtrisë Çlirimtare 

të Kosovës. Në vitin 2000, në këtë zonë kishte disa incidente me shkëmbim zjarri 

ndërmjet forcave të sigurisë së Maqedonisë dhe kontrabandistëve. (International 

Cricis Group, 2001:1-3). 

118 Teksti integral i Raportit mund të merret nga International Cricis Group, (2001:3) 

119 Dosta Dimovska Ministre e Punëve të Brendshme mohoi se ka ndonjë informatë 

për UÇK-në, ndërkaq ish-shefi i Zbulimit të Maqedonisë, Aleksa Stamenkovski 

pohoi se Agjencia e tij tanimë më shumë se një vit posedon informata për 

organizatën. (International Cricis Group, 2001:1-3). 

181


të forcave të armatosura maqedonase dhe disa shqiptarë etnikë ishin vrarë 

(International Crisis Group, 2001/3-5). 

Arritja e forcave speciale të Armatës së Maqedonisë në Tanushë, shkaktoi 

aksion ushtarak nga ana e rebelëve etnikë shqiptarë, përfshirë këtu edhe ishluftëtarët 

e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, në radhë të parë për mbrojtjen e 

fshatrave etnikë shqiptarë. Dhuna, nga fshati Tanushë u zgjerua në drejtim të 

Tetovës, e cila jozyrtarisht konsiderohet për kryeqytet dhe qendër politike 

dhe kulturore të shqiptarëve etnikë në Maqedoni. U dëshmua se partitë 

politike të shqiptarëve etnikë kishin influencë të vogël, madje edhe kontroll 

më të vogël mbi rebelët e armatosur. Liderët partiakë ishin të vetëdijshëm 

për kërcënimin çdo ditë e më të madh dhe e kuptuan se rebelët do të mund t’i 

marrin punët në duart e tyre. 120 

Meqë rebelët e refuzuan ofertën për dorëzimin e armëve dhe braktisjen e 

vendit, Qeveria e Maqedonisë lejoi që të realizohet ofensivë ushtarake e cila 

filloi më 25 mars të vitit 2001. Forcat e Sigurisë së Maqedonisë përparonin 

shpejtë kundër rebelëve, të cilët sipas burimeve qeveritare maqedonase, nuk 

kishin dhënë rezistencë të madhe. Ditën e ardhshme, Qeveria e Maqedonisë 

njoftoi se forcat e saj të sigurisë i kishin dëbuar rebelët prej fshatrave përreth 

Tetovës. Më 29 mars, Komanda Ushtarake e Forcave të Sigurisë së 

Maqedonisë kumtoi se misioni ka qenë i suksesshëm dhe se të gjithë 

“terroristët” (siç u quajtën rebelët), kanë ikur përtej kufirit në Kosovë. 

Komandantët e rebelëve shpallën se ata janë tërhequr vetëm për t'u rigrupuar 

(Jane’s Information Group in International Crisis Group, 2001:7-8). 

Kur shpërtheu dhuna, vlerësohej se ata ishin vetëm disa qindra 

kryengritës shqiptarë etnikë, por në muajin gusht të vitit të njëjtë, kur u 

nënshkrua Marrëveshja e Ohrit u zbulua se Ushtria Çlirimtare Kombëtare 

(UÇK) numëronte 1200 luftëtarë, ndërkaq sipas disa vlerësimeve thuaja se 

2000. Në kohën kur kriza e arriti kulmin, UÇK-ja kishte kontrollin mbi një të 

pestën e territorit të Maqedonisë (International Crisis Group, 2001:1). 

Formimi i shpejtë i UÇK-së u ndihmua nga linjat e qarta të ndarjes 

ndërmjet bashkësisë etnike shqiptare dhe asaj maqedonase. Kjo, do të 

thoshte se në zonat ku formohej UÇK-ja kishte pak maqedonas etnikë dhe 

120 Për këtë më shumë në intervistën ndërmjet përfaqësuesve të Grupit 

Ndërkombëtar të Krizës dhe liderit të Partisë Demokratike Shqiptare, Arben Xhaferi 

dhe liderit të Partisë për Prosperitet Demokratik, Imer Imeri. (International Cricis 

Group, 2001:7). 

182


prania e tyre nuk e pengonte mobilizimin e kryengritësve. 121 Kufiri poroz 

ndërmjet Maqedonisë nga njëra anë dhe Kosovës e Serbisë nga ana tjetër, 

nënkuptonte se kryengritësit etnikë shqiptarë relativisht lehtë mund ta 

kalonin kufirin. Kryengritësit etnikë shqiptarë të Ushtrisë Çlirimtare të 

Preshevës, Medvegjës dhe Bujanocit (UÇPMB), të cilët trajnoheshin në 

Serbinë Jugore, dhe luftëtarët e mbetur (të shpërbërë) të Ushtrisë Çlirimtare 

të Kosovës i bashkuan forcat e tyre me Ushtrinë Çlirimtare Kombëtare 

(UÇK). Sipas liderëve të saj, UÇK-ja kërkonte që në Maqedoni të 

inkorporohen reforma politike, gjë që ishte edhe qëllim i partive të 

shqiptarëve etnikë. UÇK-ja dha disa deklarata (Komunikata) kontradiktore, 

me të cilat shkaktoi shqetësim të madh në Maqedoni dhe tek bashkësia 

ndërkombëtare. Për shembull, në muajin shkurt të vitit 2001, UÇK-ja 

deklaroi se qëllimi i saj primar ishte formimi i shtetit shqiptar në Ballkan, 

ndërkaq vetëm disa ditë më vonë, deklaroi se kërkon avancimin e të drejtave 

të shqiptarëve etnikë në Maqedoni. Më pas, UÇK-ja vazhdimisht i refuzonte 

akuzat se qëllimi i saj i fundit ka qenë federalizmi i Maqedonisë, me qëllim 

të ndarjes së Maqedonisë dhe, në fund, realizimi i idesë për Kosovë të 

Madhe (ose Shqipëri të Madhe). 122 

Dy nga casus belli kyç për konfliktin, i cili u përshkallëzua në luftë të 

armatosur, ishte përfaqësimi disproporcional i shqiptarëve etnikë vis-a-vis 

maqedonasve etnikë në institucionet e shtetit dhe barrierave të cilat i ngriti 

Qeveria për fitimin e nënshtetësisë maqedonase. 123 Aspiratat për shkëputje të 

një pjese të shqiptarëve etnikë, gjithashtu kontribuoi për përshkallëzimin e 

konfliktit. Pastaj, një shkas tejet i rëndësishëm për shpërthimin e armiqësive 

121 Në përgjithësi, mobilizimi politik në Maqedoni, në bazë të premisave etnike, dhe 

sipas kësaj, në bazë të “etnifikimit”, vetvetiu është problematik meqë sistemin 

politik të shtetit e pasqyron si të mangët dhe jostabël. (Vankovska, 2003:233). 

122 Pohimi se UÇK-ja i ndryshoi qëllimet e deklaruara, si rezultat i veprimeve të 

vendosura dhe të pakontestueshme të bashkësisë ndërkombëtare, nuk është i 

pabazuar; kur bashkësia ndërkombëtare e shfaqi mbështetjen e saj të pakushtëzuar 

për integritetin territorial të shtetit maqedonas dhe në mënyrë energjike iu kundërvu 

federalizmit, UÇK-ja, të cilës i mungonte superioriteti, i reduktoi ambiciet e veta. 

Gabriç (2006:146), thotë se një deklaratë të ngjashme ka dhënë edhe Arben Xhaferi, 

lideri i atëhershëm i partisë më të madhe të shqiptarëve etnik (Partia Demokratike e 

Shqiptarëve) dhe Presidenti i atëhershëm Boris Trajkovski. 

123 Grupi Ndërkombëtar i Krizës (2001:10) pohon se ndërmjet 110 dhe 117 mijë 

shqiptarë etnikë në Maqedonisë, nuk kanë poseduar shtetësi, dhjetëfish më shumë 

prej shifrave që i dha Ministria e Punëve të Brendshme. (11,151). Kushtet e fitimit të 

shtetësisë ishin: 15 vjet qëndrim në Maqedoni, dëshmi për të ardhurat dhe 

komunikimi i rrjedhshëm në gjuhën maqedonase. 

183


ishte vendosmëria me të cilën Qeveria ballafaqohej me grupet kriminale të 

cilat bënin kontrabandë me mall ndërmjet Maqedonisë dhe Kosovës. 124 Disa 

autorë (si p.sh. Gounev, 2003), besojnë se është iluzore të pritet zvogëlimi i 

kriminalitetit të organizuar përderisa shtresës më të varfër në Maqedoni nuk i 

ofrohet alternativë adekuate ekonomike. Krahas shkaqeve të lartpërmendura, 

mobilizimi rezultoi me një gjendje të trazuar të pakicës etnike shqiptare gjatë 

shpërthimit të konfliktit. Ndonëse do të mund ta pranonim hipotezën se 

shqiptarët etnikë, nga të dyja anët e kufirit maqedono-kosovar, iu rrekën 

armëve për interesa ekonomike, konflikti u transformua në një konflikt më të 

gjerë të brendshëm, për shkaqet e sipërpërmendura, emërues i përbashkët i të 

cilave është çështja e identitetit dhe statusi i pakicës etnike shqiptare në 

shtetin e Maqedonisë. 

Për shkak të përjashtimit të tyre nga institucionet politike të Maqedonisë, 

shqiptarët etnikë organizonin protesta të ndryshme që nga fillimi i pavarësisë 

së Maqedonisë. Mossuksesi i partive politike të shqiptarëve etnikë (ose 

pozita e pakompromis e maqedonasve etnikë) për implementimin e 

reformave ekonomike dhe kulturore, rezultoi me kryengritje të armatosur. 

Edhe përkundër faktit se Qeveria e Maqedonisë filloi t’i eliminojë mangësitë 

dhe t’i implemenojë reformat, për sa i përket përdorimit të gjuhës shqipe në 

institucionet e shtetit, në përbërjen etnike të policisë, implementimin e 

gjuhës shqipe në universitetet dhe decentralizimi i administratës, megjithatë 

kryengritja shpërtheu para se të zbatohen reformat. Për zbatimin e reformave 

nevojitet një kohë e caktuar para se të njëjtat t'i arrijnë rezultatet e 

parashikuara, siç është rasti në vendet më pak të zhvilluara, ndërkaq ishte 

evidente se një pjesë të popullatës etnike shqiptare ishte e pakënaqur me 

ritmin me të cilin avancohej statusi i tyre. (Gabriq, 2006). 

Edhe pse grupet e armatosura ekstremiste të shqiptarëve etnikë (rebelët) 

pohonin se qëllimi i tyre është përmirësimi i statusit etnik të shqiptarëve dhe 

jo federalizimi i shtetit, një pjesë bukur e mirë e maqedonasve etnikë druanin 

se qëllimi i tyre i vërtetë ish

parandalimi dhe menaxhimi i konflikteve - rasti i maqedonisë

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles