Opin málföng — allra hagur - Háskóli Íslands

Eiríkur Rögnvaldsson
Opin málföng — allra hagur
Hugvísindaþing
16. mars 2013
Íslensk og evrópsk málföng, opin og frjáls - 1/16

Hvað eru opin og frjáls málföng?
• Málföng - e. language resources
– sbr. aðföng, tilföng
• Hvers kyns „auðlindir“ í máltækni og málvinnslu
– gögn, gagnasöfn og hugbúnaður
• Opin gögn - e. open data
– Open data is data that can be freely used, reused
and redistributed by anyone - subject only, at most,
to the requirement to attribute and sharealike.
• (http://opendatahandbook.org)
Íslensk og evrópsk málföng, opin og frjáls - 2/16

Af hverju opin gögn?
Íslensk og evrópsk málföng, opin og frjáls - 3/16

Stefna stjórnvalda, 2007
Íslensk og evrópsk málföng, opin og frjáls - 4/16

Drög að stefnu HÍ um opinn aðgang
• Háskóli Íslands leggur áherslu á að sem flestir geti
notið afurða þess vísindastarfs sem unnið er innan
skólans. Skólinn ætlast því til þess af akademískum
starfsmönnum sínum að þeir birti fræðigreinar sínar á
vettvangi þar sem aðgangur er opinn og ókeypis, svo
sem í tímaritum í opnum aðgangi, safnvistun,
forprentagrunnum, eða á annan hátt.
• Akademískir starfsmenn skulu veita vísindasviði án
endurgjalds rafrænan aðgang að lokaútgáfu vísindagreina
sinna ekki seinna en á útgáfudegi. [...] Skólanum
er heimilt að vista greinarnar og gera þær aðgengilegar
í opnum gagnagrunnum, s.s. Skemmunni.
Íslensk og evrópsk málföng, opin og frjáls - 5/16

Reglur RANNÍS um opinn aðgang
• Niðurstöður rannsóknaverkefna, sem styrkt eru,
að hluta til eða að öllu leyti úr sjóðum í umsýslu
Rannís, skulu birtar í opnum aðgangi. Tilgangurinn
er að sem flestir geti notið afurða vísindastarfa
sem styrkt eru af opinberu fé á Íslandi. Krafa um
opinn aðgang nær til ritrýndra greina en ekki til
bóka, bókakafla eða lokaritgerða nemenda.
• Verkefni sem hlotið hafa styrk úr sjóðum Rannís
fyrir janúar 2013 falla ekki undir kröfu um birtingu
niðurstaðna í opnum aðgangi. Rannís hvetur þó
eindregið til þess að sem flestir vísindamenn birti
niðurstöður rannsóknaverkefna í opnum aðgangi.
Íslensk og evrópsk málföng, opin og frjáls - 6/16

Opin gögn og íslensk málstefna
• Íslensk málstefna
– samþykkt á Alþingi 12.3. 2009
• Tillögur um málföng og opin gögn:
– Að stöðugt verði unnið að uppbyggingu og
eflingu mállegra gagnasafna sem eru forsenda
fyrir þróun og smíði margs kyns máltæknibúnaðar.
– Að málleg gagnasöfn og hugbúnaður til að
vinna með íslenskt mál verði gerð opin og frjáls
eftir því sem kostur er.
Íslensk og evrópsk málföng, opin og frjáls - 7/16

Stöðluð nýtingarleyfi
• Opnum og frjálsum gögnum og hugbúnaði er
yfirleitt dreift með stöðluðum nýtingarleyfum
• GNU leyfi
– (Lesser) General Public License
– aðallega notuð fyrir hugbúnað
• Creative Commons leyfi
– CC BY, CC BY-SA, CC BY-ND
– CC BY-NC, CC BY-NC-SA, CC BY-NC-ND
– aðallega notuð fyrir texta
Íslensk og evrópsk málföng, opin og frjáls - 8/16

CC BY
• Attribution
– This license lets others distribute, remix,
tweak, and build upon your work, even
commercially, as long as they credit you for the
original creation. This is the most accommodating
of licenses offered. Recommended for
maximum dissemination and use of licensed
materials.
• LGPL (Lesser General Public License)
– er með u.þ.b. sömu skilmálum
Íslensk og evrópsk málföng, opin og frjáls - 9/16

CC-BY-SA
• Attribution-ShareAlike
– This license lets others remix, tweak, and build
upon your work even for commercial purposes,
as long as they credit you and license their new
creations under the identical terms. [...] All new
works based on yours will carry the same
license, so any derivatives will also allow
commercial use. This is the license used by
Wikipedia, and is recommended for materials
that would benefit from incorporating content
from Wikipedia and similarly licensed projects.
Íslensk og evrópsk málföng, opin og frjáls - 10/16

CC BY-NC-ND
• Attribution-NonCommercial-NoDerivs
– This license is the most restrictive of our six
main licenses, only allowing others to
download your works and share them with
others as long as they credit you, but they
can’t change them in any way or use them
commercially.
• ÍSLEX er dreift með þessu leyfi
Íslensk og evrópsk málföng, opin og frjáls - 11/16

META-NORD og META-NET
• META-NORD er verkefni sem Norðurlönd og
Eystrasaltslönd stóðu að. Það er eitt þriggja
systurverkefna innan META-NET sem hafa að
markmiði að efla og staðla málföng sem nýst
geti í margvíslegum máltækniverkefnum
• Megintilgangur verkefnanna var að skapa
tæknilegar forsendur fyrir margmála
upplýsingasamfélagi í Evrópu þar sem allir
geti notað móðurmál sitt við öflun og
úrvinnslu upplýsinga
Íslensk og evrópsk málföng, opin og frjáls - 12/16

Verkefni META-NORD á Íslandi
• Vefsíða – vefir.hi.is/metanord
– fésbókarsíða - META-NORD Ísland
• Efling máltækni á Íslandi
– samning málskýrslu á íslensku og ensku
– vitundarvakning, kynning, útbreiðsla, áframhald
• Söfnun og uppbygging íslenskra málfanga
– athugun og frágangur á réttindamálum og leyfum
– val og söfnun málfanga og viðræður við rétthafa
– lýsing, uppfærsla, stöðlun og frágangur málfanga
Íslensk og evrópsk málföng, opin og frjáls - 13/16

Stöðluð skráning málfanga
• Málföng eru skráð í META-SHARE
– dreifða gagnahirslu með mörgum útstöðvum
• Staðlaðar upplýsingar eru skráðar
– tungumál, tegund, stærð, snið, nýting,
höfundur, umráðamaður, leyfi o.fl.
• Einnig hvernig eigi að nálgast málföngin
– sumum er hægt að hlaða niður af META-SHARE
– öðrum af eigin vefsíðum
– stundum þarf að hafa samband við rétthafa
Íslensk og evrópsk málföng, opin og frjáls - 14/16

META-SHARE
Íslensk og evrópsk málföng, opin og frjáls - 15/16

Þökk fyrir áheyrnina!
Íslensk og evrópsk málföng, opin og frjáls - 16/16