kozhakanova-dissertacia.pdf
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
кҿркемдік бейнелеу құралдарын түпнұсқаның деңгейінде аударуға аса зор мҽн<br />
беруге тиісті.<br />
Абайдың шығармашылығы туралы жазылған еңбектерде осылай жоғары<br />
бағаланған тілдік бейнелеу құралының туысқан халықтар тілдеріне<br />
аударылуында бұған дейін сҿз болмаған бірталай мҽселелер бар. Біріншіден,<br />
«Адасқан күшік секілді ұлып жұртқа қайтқан» – «ой» сҿзі білдіретін заттың<br />
анықтауышы. Тілдің бейнелеу құралдарының ісінде осылардың бҽрі тұтаса<br />
келіп, эпитет қызметін атқарады. Ал оның жасалуына, құрамдас бҿліктеріне<br />
назар аударғанда, басқа да жайлар белгілі болады. Осындағы тілдік бірліктерді<br />
мағыналық-құрылымдық сипаттарына қарай жіктейтін болсақ, «адасқан күшік<br />
секілді...», М. Ҽуезов кҿрсеткендей, «ерекше теңеу» болып шығады.<br />
Ұйғыр тіліне М. Максудтің аудармасы:<br />
Адашкан эт шикелле<br />
Улап йортка кайткан уй,<br />
Барыр юлың юк инде,<br />
Юкны эзлҽп йҿрмҽ, куй! [9, 87б.].<br />
Қазақ тіліндегі сҿзбе-сҿз кері аудармасы:<br />
Адасқан ит секілді,<br />
Ұлып жұртқа қайтқан ой.<br />
Барар жолың жоқ енді,<br />
Жоқты іздеп жүрме, қой!<br />
Ҿлеңнің ұйғыр тіліндегі аудармасына назар аударсақ, Абай «Адасқан<br />
күшік секілді» десе, аудармашы оны ұйғыр тіліне «Адасқан ит секілді» деп<br />
аударады. Абай ҿз жанының күйзелісін, рухани жалғыздығын, қаумалаған<br />
ойдан шыға алмай қалжыраған сҽттерін «адасқан күшік» хҽлімен теңестірген.<br />
Бҽрімізге мҽлім, күшік адасады, ал иттің адасатыны туралы сҿз қазақ ҽдеби<br />
тілінің қорында кездеспейді. Оның үстіне «адасқан ит секілді» тіркес жағымсыз<br />
эмоционалды мҽнге ие. Абай ҿлеңдерінде адам болмысын астарлаған «кҿп ит»,<br />
«кҿк ит», «кезеген ит», «күшік ит» сияқты қолданыстармен бірге құбылыстың<br />
не қимыл-ҽрекеттің сын-сипатын анықтайтын «ит жүрек», «ит мінез», «ит қор»,<br />
«итше індет тілеу», т.б. сияқты образды оралымдар да орын алған. «Ҿзі шошқа,<br />
ҿзгені ит деп ойлар» тҽрізді афоризмге айналған жол да жолығады [84, 169б.].<br />
Бірақ бұлардың лингвокултурологиялық, лингвопоэтикалық сипаты бір басқа.<br />
Оларда «адасқан күшікке» жақын келердей лексикалық, семантикалық мағына<br />
жоқ. Қай тілде де «ит» пен «күшік» екі бҿлек заттың, нҽрсенің аттарын<br />
білдіретін ҿз алдына дербес, дара мағыналы сҿздер. Ҽрқайсысының лексикалық<br />
мағынасы анық, толық, тура жҽне ҽрқайсысының мағынасының мҽтін ішінде<br />
ашылатын ҿзіне тҽн эмоциялық реңі бар. Аудармашы осының бҽрін ескеріп,<br />
лайықты кҿркемдік шешім жасай алғанда ғана, оның ісі оң болып шықпақ.<br />
106
Change language