kozhakanova-dissertacia.pdf

Неше түрлі айла етіп, –
деген ақын сҿзi, халық басына тҿнген осы зұлматтың уытын қайтару
жолындағы күреске бел шеше кiрiскен «жарлы емес, зарлы» дананың хакiмдiк
ҽрекетiнен хабар бередi. Ақын ҿмір сүрген кезең – халқымыздың ғасырлар
бойғы тұрмыстық, мҽдени, танымдық, рухани ҿмiрiнiң негiзi болған кҿшпелi
ғұмырды, миссионерлiк мақсатта зорлықтың шоқпарымен отырықшылыққа
аударып, «бiр заманды екiншi заман илемек болып» жатқан тұс болатын.
Сондықтан, «Қуаты оттай бұрқыраған» қаһарлы сҿздi, жұрттың «бар тамырын
қуалайтындай» етiп айту қажет едi.
Абайда «ой» сҿзі түрлі контексте кездеседі. Мұндағы «батыр ой» эпитеті
мен «ҿткір тілді найза» метафорасы жеке тұрғанда жаңалық болмағанымен,
ақындық идеяны беруде аса орынды қолданыс тапқан.
Ұйғыр тіліне А.Долҽтовтың аудармасы:
Тавакҽл һҽм чоңқур ой,
Ҿткүр тилни нҽйзҽ қип,
Күришипму бақтиғу
Нҽччҽ түрлүк һейлҽ қип [9,131б.].
Қазақ тіліндегі сҿзбе-сҿз кері аудармасы:
Тҽуекел мен терең ой,
Ҿткір тілді найза ғып.
Күресіп бір бақты ғой
Неше түрлі айла қып.
Абайдың «батыр ойы» аудармада «терең ой» деп беріледі. Жалпы алғанда
аударма сҽтті аудармалардың бірі деуге болады. Ҿлеңдегі «Ҿткір тілді найза
ету» метонимиясы да аудармада сол қалпында ҿзгеріссіз қолданған.
Абайдың кҿп ҿлеңдері – ҿз заманының жаман жақтарын шенеп,
мысқылдай отырып түземек, кейінгі ұрпақтарды жамандық іс-ҽрекеттерден
бездірмек мақсатында жазылған сатиралық ҿлеңдер. Абайда сондай-ақ, сарказм
негізіне құрылған метафора түрлерінің де кездесетінін кҿреміз. Абайдың
метафоралары кейде терең ой, кейде нҽзік сезім, кейде кҿңіл-күйін беруге
лайықталынады. Абай ҿзінің айтайын деген ойына образдарды таңдап, талғап
алатындығына дҽлел бола алады. Солардың бірінде Абай:
Құйрығы шаян, беті адам,
Байқамай сенбе құрбыға!
Жылмаңы сыртта, іші арам,
Кез болар қайда сорлыға [21,127].
108