kozhakanova-dissertacia.pdf
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Қартайдық, қайғы ойладық; ұйқы сергек,<br />
Ашуың — ашыған у, ойын, — кҿрмек,<br />
Мұңдасарға кісі жоқ сҿзді ұғарлық,<br />
Кім кҿңілді кҿтеріп болады ермек? –<br />
деген бастапқы шумақпен түп-түгел үйлесіп отырады. 12 шумақтағы үйлестің<br />
саны 36. Сондай-ақ Абай аралас буынды ҿлеңді ҿркендете түскенін кҿреміз.<br />
Аралас буынды ҿлеңнің, жол саны мен буын саны Абайға дейін еркіндеу,<br />
ұйқасы, үйлесі анда-санда ой түйіндеуге қажетті болған кезде кездессе, Абай<br />
оны да белгілі жүйеге салып, белгілі бір шартқа бағындырған.<br />
«Қартайдық, қайғы ойладық, ұйқы сергек...» 48 тармақ. Бұрынғы қазақ<br />
ҿлеңдерінің тармақ ұйқастары кҿбінесе не жалаң «шу деді», «жҿнеді»,<br />
«барады», «келеді» деген сияқты етістік сҿздермен, не «таға қылдым», «жаға<br />
қылдым», «саба қылдым» деген сияқты етістік жалғанған сҿздермен келуші еді.<br />
Абай ҿз ҿлеңдерінде тармақ ұйқастарын, бір жағынан, кҿбінесе зат есімдермен<br />
келтіреді, екінші жағынан, ҽр қилы етіп, түрлендіріп келтіреді. Кейде тіпті «ақ»,<br />
«да», «де», «ау» деген сияқты демеушілермен де ұйқастырады, орынды,<br />
жарасымды етіп ұйқастырады. Абай ҿлеңдерінің бірсыпырасын 3-4-5-6-7<br />
буынмен, аттамалы, егіз, аралас ұйқастармен келтіріп, бірсыпырасын ҿзінше<br />
шумақтап, ҿзінше ұйқастырып, кейде ҿлеңді сҿз ұйқасына емес, ой ұйқасына<br />
құрып, ол қазақ ҿлеңіндегі силлабикалық ҿлең нысаналарын айқындай түсті.<br />
Абай қазақтың қиыннан қиыстырылған, тілге жеңіл, жүрекке жылы, айналасы<br />
теп-тегіс, жұмыр ҿлеңін, іші алтын, сырты күміс сҿз патшасын жасады [67,<br />
56б.].<br />
Ҿзбек тіліне Уйғунның аудармасы:<br />
Қаридик, ғамга ботдик, уйқу сергак,<br />
Аччиғинғ худди захар, уйинг кулмак.<br />
Дардлашишга киши йуқ суз уқарлик,<br />
Ким кунгилни кутариб булар эрмак [77,31б.].<br />
Абай «Қартайдық, қайғы ойладық, ұйқы сергек, Ашуың – ашыған у, ойың<br />
– кермек» деу арқылы кҽрілікке сипаттама беріп, адам баласының қартайған<br />
шағындағы ашуын «ашыған уға», ойын «кермекке» балап, метафора түзеді.<br />
Кермек – қышқылтым дҽм, ащы иіс. Осы қолданыстағы кҿп мағына арқалап<br />
тұрған «кермек» сҿзі аудармада берілмеген. «Ашуың құдды заһар,ойың<br />
күлмек» деп ашуға сипаттама бергенімен, ойдың айқындауыш сҿзі назардан<br />
тыс қалған. «Мұңдасарға кісі жоқ сҿзді ұғарлық, Кім кҿңілді кҿтеріп болады<br />
ермек?, – деген ҿлеңнің келесі жолдарын «Дерттесуге қайғы бҿлу кісі жоқ сҿз<br />
ұғарлық, Кім кҿңліңді кҿтеріп, болар ермек?», – деп ақын ойын дұрыс<br />
аңғартқан.<br />
111
Change language