kozhakanova-dissertacia.pdf
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
аудармалар түпнұсқамен шамамен 80-100 пайыздай<br />
деуге болады.<br />
дҽлдікпен аударылған<br />
Ызалы жүрек, долы қол,<br />
Улы сия, ащы тіл<br />
Не жазып кетсе, жайы сол,<br />
Жек кҿрсеңдер, ҿзің біл [21,7б.].<br />
Бұл – Абайдың ұстанымы. Осы ҿлеңді А.Пушкиннің «Поэт», «Поэту»<br />
деген ҿлеңдерімен үндестігін алғаш М.Ҽуезов атап кҿрсетсе, З.Ахметов<br />
М.Лермонтовтың «Журналист, читатель и писатель» шығармасымен сарындас,<br />
кей тұстары ҽбден сҽйкес келетінін дҽлелдеген болатын. Абайтанушы -<br />
ғалымдар дҽл осы ҿлеңнің тек орыс ақындары ғана емес, Дулат шығармасынан<br />
да алыс жатпағандығын айтады. Кҿтеріліп отырған тақырып, ҿлеңдегі ақын ойы<br />
ғана емес, сҿз қолданыстардың сҽйкес келіп жататындығына тоқталады.<br />
«Дулаттағы «Кеудеме қайғы толған соң, тұнық жырмен жуынамы»<br />
Абайда «Кірлеген жүрек ҿз ішін, тұра алмас ҽсте жуынбай» немесе, «Дүние<br />
кірін жуынып, кҿрініп ойға сҿз салар». Дулаттағы кеудеге толған қайғы,<br />
Абайдағы жүректі кірлетер дүниенің кірі ол – адам бойын құрсаулап алған мың<br />
сан адамсыздық. Осы дертті кҿргенде Дулаттың шабыты «тоят тҿс, салпы<br />
ерінді, топтан торай бермейтін тұлпар аттай» дүбірлесе, Абайдың ақындық<br />
қуат-күші қырымға қараған қырағы қыранша түлейді. Ҿлеңдегі «Ызалы жүрек,<br />
долы қол, Улы сия, ащы тіл» эпитеті Абай ҿлеңдеріндегі жаңа эпитеттердің<br />
бірі. «Қан жүрек», «долы қол», «алқыны күшті асау», «ҿрбіген жүрек», «желкек<br />
шал», «ұлыған ой», т.б. алсақ, бұл тҽрізді сҿз қолданыс Абайға дейінгі ҽдеби<br />
нұсқалардың ешқайсысында жоқ. «Қ. Жұмалиевтің айтуынша, эпитет Абайдың<br />
кҿп қолданған сҿз айшығының бірі. Оның аттың сыны, қыз сипаты, жылдың<br />
тҿрт мезгілі туралы ҿлеңдерінің негізгі тҽсілі эпитет. Мҽселен, «Шоқпардай<br />
кекілі бар қамыс құлақ» ҿлеңі 28 жолдан тұрса, «шоқпардайдан» басқа сҿз<br />
айшығының барлығы түп-түгел эпитет екен» [85, 232б.].<br />
Бұл – Абайдың 1886 ж. жазған ҿлеңі, ҽрқайсысы 4 тармақты 7 шумақтан<br />
турады. Абайдың сҿз ҿнері, ҿлең, ҽн туралы ең таңдаулы лирикалық<br />
туындыларының бірі. Абай поэзиясы, ҿлеңді аса маңызды ҿнер ретінде<br />
бағалай отырып, ақындық шабыттың сыры, қуат-күші жайында тебірене ой<br />
толғайды. Ақын не туралы жазу керек, қай тұрғыдан келіп, қалай айтуға керек<br />
деген мҽселені қозғайды. Ҿлең 7-8 буынды шалыс ұйқаспен жазылған.<br />
Алғашқы рет 1909 ж. С.Петербургте жарық кҿрген «Қазақ ақыны Ибраһим<br />
Құнанбайұғылының ҿлеңі» атты жинақта жарияланған. Туынды<br />
басылымдарында аздаған текстологиялық ҿзгерістер кездеседі. 1910 жылғы<br />
Мүрсейіттің қолжазбасында 1-шумақтың 2 - жолы «Кҿңілден алаң басылса»<br />
делінсе, кейінгі басылымдарда 1909 жылғы жинақ негізінде бұл жол «Кҿңілде<br />
алаң басылса» болып берілген. 1909, 1939 жылғы жинақтарда 3-шумақтың 3-<br />
жолы «Қуаттан ойдан бас құрап» болса, қалған басылымдарда Мүрсейіттің<br />
113
Change language