Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak

(velikosrpski burž. unitarist)
(seljačko-buržoaski separatist)
M. Nedić A. Pavelić
(kvislinški profašistički
(fašistički separatist)
rasist)
A. Ranković V. Bakarić
(komunistički centralistički (federativni policentrični
federalist)
komunist)
S. Milošević F. Tuđman
(komunistički nacionalistički (konzervativno-buržoaski sefederalist)
cesionistički šovinist)
Tito
(nadnacionalni komunistički federalist)
Pomenute ličnosti su simboli oštrijeg ili mekšeg kursa nacionalne politike, tj. različite vizije
ostvarenja nacionalnog interesa. Proučavanje nepredvidljivosti i nestruktuiranosti ličnog u
procesima zahteva dodatnu diferenciranost i nijansiranje pristupa, što je bez biografskog
metoda nemoguće. Osim toga, uvek treba voditi računa o ideološkom okviru ispoljavanja
nacionalnih težnji. U tom pogledu vrlo uslovno može se porediti N. Pašić sa A. Rankovićem ili
S. Radić sa V. Bakarićem. Mačekov slogan da lajbek nije dobro zakopčan može se porediti sa
Bakarićevim nastojanjem na federiranju federacije samo ako se ima na umu različit udeo
nacionalnog u ideologiji partije radničke klase SKJ i ideologiji nacionalne buržoasko seljačke
stranke HSS. Britanski posmatrači su 1930-ih pisali da je otvoreno «hrvatsko pitanje» zapravo
bilo zahtev ekonomski jače hrvatske buržoazije za podelu vlasti sa svojom srpskom suparnicom
koja je branila centralizam (Petranović 1986, str. 114). U socijalističkoj Jugoslaviji nije bilo
buržoazije, a «hrvatsko pitanje» pokrenuo je hrvatski komunistički vrh braneći ekonomske
zahteve širih društvenih slojeva (pre svega, sitnih posednika). Dakle, slični nacionalni zahtevi
samo su menjali klasni oslonac, a poredbena ocena da se zbog hrvatskog pitanja 1929. i
1971/72. odustalo od demokratskog kursa svedoči o trajnosti i snazi nacionalno-ekonomskih
interesa koji se javljaju u oštrijem ili blažem obliku u različitim klasnim i ideološkim oblicima.
Mogućnost poređenja ove vrste, odnosno uočavanja snage i stupnja potiskivanja i
modifikovanja procesa dugog trajanja (uređenje međunacionalnih odnosa), kraćim ili snažnim
ideološkim procesima, trebalo bi pokazati suočavanjem Titovog i Aleksandrovog
jugoslovenstva. Izgleda da je Aleksandar više verovao u jugoslovenstvo od Pašića, ali manje od
Tita. Kosmopolitski potencijal Aleksandrovog pijemontskog dinastičkog napora bio je svakako
niži od Titovog komunističkog internacionalizma. Aleksandar se trudio da nacionalno izmešani
deo Balkana spoji u državno jedinstvo unitarizmom (jedinstveni, ali troimeni narod),
buržoaskim parlamentarizmom bez tradicije (koji je rađao parališuće neprogresivne sukobe) sa
nadustavnom ulogom krune i dinastičkom krvnom harizmom. Isti zadatak Tito je, poučen
neuspesima prethodnika, pokušavao da reši komunističkom internacionalističkom ideologijom
(koja je neutralizovala versku podeljenost stanovništva), federacijom ravnopravnih nacija,
jednopartijskim režimom i svetovnom nadnacionalnom harizmom razuma partije i njenog vođe.
U pozadini Aleksandrovog unitarizma i trijalizma stajalo je etničko-genealoško shvatanje
nacije, kod Tita pretežno političko (iznad nacija je stajao nadnacionalni suverenitet radničke
klase). U oba slučaja oslobodilačka politička kultura sa izvornom harizmom vojskovođe
izbavitelja bila je nužna sastavnica protivrečne balkanske kosmoplitizacije. Izgleda da je Tito
pokazivao više elastičnosti, spretnosti i sposobnosti da ostvarenje zamišljenog zadatka prilagodi
konkretnim situacijama i mogućnostima. Osim toga, politička kultura oba režima prilično se
razlikovala po stupnju prosvećenosti i masovnom osloncu. Po britanskim izvorima
monarhistička Jugoslavija bila je nestabilan parlamentarni sistem čiji je najjači činilac bio kralj
100