Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak

(2) Narednu, daleko samostalniju fazu u izgradnji Titovog kulta čini složeni duži period od
1949. do 1980. godine. U tom dobu snažno je porastao ugled Jugoslavije i Tita u svetu, a
njegove reči da bez samostalne spoljne politike nema prave nazavisnosti potvrdile su se u
osamostaljenju Brozove harizme od neobično važnog minulog Staljinovog oslonca. Veštoj
propagandi pošlo je za rukom da otpor pređašnjem vernom vođi pretvori u novi borbeni sadržaj
kulta, sada jedinog živog partijskog i državnog vođe. Jačanjem kulta domaćeg vođe trebalo je
parirati kultu hegemonog Staljina, kao što je činio engleski kralj Džems I kada je početkom 17.
veka razvio učenje o božanskom pravu vladara da bi se odupro papskom monopolu na
intronizaciju.
O složenosti sukoba KPJ i Kominforma ovde ne treba raspravljati, već samo naznačiti lične crte
ovog raskola. Više pisaca pominjalo je Staljinovu ličnu ozlojeđenost «arogantnim» ponašanjem
vrha KPJ, bes i lično iracionalno i nepotrebno radikalizovanje sukoba do raskida. Titov otpor
naneo je nepopravljivu štetu Staljinovom autoritetu, pre svega zbog opasnosti od zaraze
«titoizmom» istočnoevropskih komunista i nacionalne erozije sovjetskog bloka što je odvelo
novom talasu čistki u istočnoevropskim komunističkim partijama. Staljinova lična sujeta i
nepromišljenost bili su važni u ovim zbivanjima, ali ni Titova uloga u sukobu nije potcenjena.
Dedijer beleži da je Tito reagovao «smelo i odlučno», jer se odupirao vazalnom položaju države
i partije (Dedijer 1953, str. 517-525), a Đilas takođe zapaža da je «u sukobu sa Moskvom
Titova uloga bila presudna». On, međutim, dodaje da je na delu bila i promenljiva
pragmatičnost jer se Titova lična vlast poklapala sa državnom nezavisnošću (Đilas 1990, str.
48). Isti pisac čak drži da je Titu raskid sa Moskvom pao vrlo teško, što potvrđuju i Nikezićeva
svedočenja da je režim u Rusiji bio stalni garant režima u Jugoslaviji uprkos vanblokovskom
statusu potonjeg. O Brozovom neprevladanom boljševizmu i strahu od revizionizma svedoči i
njegovo izričito tvrđenje da «titoizam kao odvojena ideološka linija ne postoji», izneto 1952. u
periodu najžešćeg antistaljinizma u KPJ (Dedijer 1980, str. 667). Tito je 1962. govorio da treba
izbiti antisovjetizam iz glava kadrova. Bio je pod ruskim uticajem, tukao se u okvirima
Kominterne, voleo je svoj visoki ugled u međunarodnom radničkom pokretu i govorio slično
Đ.Lukaču: «Ono je imperijalizam a ovo je socijalizam makar sa nedostacima». Smelo je ušao u
sukob sa Rusima ali mu je, zaključuje Nikezić slično Đilasu, ogromno laknulo kada je došlo do
pomirenja (Đukić, 1990, str. 315-316). Treba imati na umu pomenutu Titovu ideološku
postojanost da bi se razumelo, s jedne strane, njegovo samopoimanje, a s druge strane, važna
ideološka osnova njegovog autoriteta i kulta. Jednostrana su gledišta koja osnovu sukoba sa
Staljinom tumače Brozovom ideološkom elastičnošću, dalekovidošću ili sličnom
prepredenošću, smicalicom, varkom ili kao puki blef. Sovjetska hegemonija u Istočnoj Evropi
bila je važna osnova stabilnosti Titove vlasti. Njemu lično nesumnjivo je pružala sigurnost.
Primao je visoka sovjetska odlikovanja iako se povremeno vešto služio antistaljinizmom i
ugledom ideološkog otpadnika kod zapadnih zemalja. Na osnovu objektivnih svedočenja,
izgleda da je Titov razlaz sa Staljinom teško tumačiti kao smišljen, oštrouman i dalekovid plan,
ali ni kao skup ad hoc mera ili isključivo taktičku odbranu gole vlasti. Kao i u nizu drugih
postupaka, Tito je 1948. bio negde između; nikada bez vizije i plana, vešt improvizator, ali i
spreman na neslućene zaokrete i obrte. Gotovo da nije potrebno isticati da su istorijski
značajnije posledice određenih krupnih političkih poteza, od njihovih ličnih ili uže grupnih
motiva. Sukob sa sovjetskim socijalizmom pokrenuo je važne promene u državno-ekonomskoj
organizaciji jugoslovenskog socijalizma, a nešto manje u organizaciji partije i ulozi vođe.
Nakon raskida sa Staljinom Titov kult postao je idejno složeniji, institucionalno snažniji i
rašireniji kod masa zahvaljujući novim sadržajima kojima se osvedočavala njegova harizma.
Ugled neposustalog borca za vlast radničke klase i neposrednih proizvođača sve upadljivije se
ističe. Pored antifašističkog borca, ističe se i demokratska antifašistička strana njegove uloge.
Staljinov neuspeh u obaranju Tita još više je ojačao utisak o nepobedivosti vođe koji je uvek sa
svojim narodom. Pojačana propaganda vođe od 1949. do 1954. vidljiva je i po većem broju
objavljenih Titovih slika u štampi nego u prethodnom periodu. Izgleda da je kritika staljinizma i
kulta Staljinove ličnosti donekle navodila na oprez jugoslovensku propagandu u veličanju
Titovih zasluga (Mojić 1995, str. 54). Ograda od staljinizma nalagala je izvesnu promenu u
171