Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak

uskih kneževina i teokratskim učenjem o neprikosnovenosti vladara, koji se isključivo oslanja
na božju volju, stvorio prostor za nadmoć objektivnog prava, koje će doduše tek početkom 18.
veka Petar Veliki postaviti na čvršće osnove. Dakle, obnova iracionalnog poslevizantijskog
ideala apsolutnog pravoslavnog carstva je krajem 16. veka u Rusiji bila progresivna jer je
centralizacijom pripremljena birokratizacija potonjeg apsolutizma, a potom industrijalizacija i
prodor svetovnog obrazovanja u prosvećenom apsolutizmu. Da je Rusija ostala rascepkana,
verovatno bi ovi istorijski procesi kasnili. U ovom smislu Lenjin je ocenio ulogu Petra Velikog.
Na sličan način je Anri IV, natkonfesionalnom politikom, uspeo da ojača Francusku na raskršću
16. i 17. veka i pripremi vladavinu Luja XIV, koji je autoritetom kralja-sunca idejno i
organizaciono učvrstio i modernizovao zemlju. U Pruskoj je Fridrih Veliki u 18. veku, vlastitim
kultom i militarizacijom stvorio Pijemont budućeg nemačkog ujedinjenja i ubrzao
prevladavanje feudalizma u srednjoj Evropi (Kuljić 1994).
Pomenuta istorijska digresija nije slučajna. Poređenje Jugoslavije i Tita sa evropskim
istorijskim iskustvom nije potpuno neistorično jer su se Balkanu sa zakašnjenjem nametali
slični civilizacijsko-razvojni problemi koje je trebalo rešavati centralizacijom. Pored ideološke
determinante Titove aktivnosti, ne treba zaboraviti haotičnu geopolitičku tradiciju izmešane
višenacionalne sredine koja se nije mogla deliti na etnički čista područja bez krupnih sukoba, pa
se politički izbor, nakon sloma Osmanskog i Austrijskog carstva, svodio na dve alternative: (1)
manje ili više autoritarna monarhijska ili republikanska centralizacija, ujednačavanje šarolikog
nasleđa snažnim državnim merama, jačanje integracije kultom snažnog vođe i postupno
stvaranje relativno snažne balkanske države koja će stabilizovati region i štititi njene narode od
velikih sila; (2) decentralizovani politički sistem bez jedinstvenog idejnog integrativnog činioca
(religije ili svetovne ideologije), neprogresivni sukobi između nacionalnih partija i iscrpljujući
genocidni ratovi koji se završavaju stvaranjem malih državica osuđenih na vazalni položaj. Bilo
bi preterano tvrditi da se državna organizacija jugoslovenskog prostora može svesti isključivo
na pomenute alternative, odnosno da je višepartijska parlamentarna demokratija na Balkanu
moguća samo u jednonacionalnoj državi. U sedamdesetogodišnjem periodu postojanja
Jugoslavije (1918-1941 i 1945-1992) višepartijski režim bio je na delu oko dvadeset godina
(1918-1929, 1931-1941 i 1990-1992), a karakterisala su ga žestoka neproduktivna i parališuća
sukobljavanja nacionalnih partija. Sukobi velikih sila na Balkanu samo su pojačavali unutrašnje
sukobe. Uz to treba imati na umu da je, osim retkih ličnosti istinskog državničkog formata, ovaj
prostor bio prepušten politici prosečnih karijerista, politikanata i provincijalnih demagoga
sklonih velikim hazardima radi očuvanja ličnih ili užegrupnih privilegija.
Neke važne međunarodne okolnosti išle su naruku učvršćenju Titove vlasti: stabilna podela
interesnih sfera, evropska bezbednost i snažan Sovjetski Savez (kao ideološki oslonac) bili su
važni spoljnopolitički oslonci Titove vlasti. Osim toga, relativno visoki ugled levice u svetu,
kao i odvajanje Jugoslavije od sovjetskog bloka su kod dobrog dela nelevičarskog javnog
mnjenja neutralizovali demoniziranje samoupravnog socijalizma kao totalitarizma. U hladnom
ratu oba bloka bila su zainteresovana za celovitu Jugoslaviju, pa je federaciju bilo lakše
održavati. Komunistički internacionalizam i antifašistički učinak Tita i njegove partije
neutralisali su pravo nacija na otcepljenje. Osim toga načelo UN o nepovredivosti
medjununarodno priznatih granica sve do 1990. činilo je secesionizam nemogućim i
apsurdnim.
Titov učinak treba meriti uzimajući u obzir i uzroke raspada države kojoj je bio na čelu. Tito se
uspešno snalazio u relativno stabilnom biopolarnom okruženju, veštom politikom štitio je
nezavisnost ravnomerno i ravnopravno se povezujući sa Sovjetskim Savezom, lagerom,
Zapadom i nesvrstanima. Jugoslavija je izgubila ravnotežu čim se jedna naddržavna celina
urušila (lager). To je poremetilo i unutrašnju ravnotežu zemlje, pa je teže bilo održati celovitost
države i nezavisnost. Na novu, složeniju međunarodnu situaciju nisu se mogle prilagoditi
domaće političke elite, pa su, hazardnom politikom, ubrzale raspad u građanskom ratu. Titova
vlast je bila lišena burnih promena u međunarodnom evropskom poretku, pa je integracija bila
211