Diaspora si forcë shtytëse për zhvillimin në Kosovë: Mit apo Realitet ...

financuar nga 

Diaspora si forcë shtytëse 

për zhvillimin në Kosovë: 

Mit apo Realitet ? 

Qershor 2009

Versioni origjinal i këtij raporti është në Gjuhën Angleze 

Autor: Amir Haxhikadrija 

Përktheu: Fatos Shala 

Ndërsa Agjencia Zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim (SDC), nëpërmjet të Zyrës Zvicerane për Bashkëpunim në Prishtinë e ka financuar 

projektin “Vlerësimi i Ndikimit të Migrimit në Zhvillimin e Kosovës”, konstatimet e bëra në këtë raport nuk paraqesin qëndrimet zyrtare të SDC. 

Si autor FID e merr përgjegjësinë e plotë për rezultatet e këtij studimi.

Përmbajtja 

PËRMBAJTJA 

PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE 

1. HYRJE 

1.1.KUPTIMI I MIGRIMIT DHE ZHVILLIMIT 

1.2. METODOLOGJIA 

1.2.1. Kuptimi i kontekstit 

1.2.2. Sondazh i biznesit 

1.2.3. Studimi i diasporës kosovare në Zvicër 

1.2.4. Studimi mbi dërgesat në të holla 

1.2.5. Perceptimi i popullsisë vendore në Kosovë 

1.3 STRUKTURA E RAPORTIT 

2. KUPTIMI I DIASPORËS KOSOVARE 

2.1. MIGRIMI SI PJESË PËRBËRËSE E SHOQËRISË KOSOVARE-PERSPEKTIVA HISTORIKE 

2.2. NIVELI I EMIGRIMIT NDËRKOMBËTAR NGA KOSOVA DHE DESTINACIONET KRYESORE TË 

DIASPORËS KOSOVARE 

2.3. ROLI I (MOS)ZHVILLIMIT NË EMIGRIM-TRENDET DHE MOSTRAT AKTUALE TË MIGRIMIT 

NË KOSOVË 

2.3.1. Faktorët që ndikojnë në migrim (të dhënat e SMSJ) 

2.3.2. Demografia e Kosovës dhe rëndësia e saj për migrim 

2.3.3. Varfëria në Kosovë dhe ndikimet e saj në migrim 

2.3.4. Tendencat e tregut të fuqisë punëtore dhe ndikimet e tij në migrim 

3. AKTIVITETET E DIASPORËS DHE RËNDËSIA E TYRE PËR ZHVILLIMIN E KOSOVËS 

3.1. AKTIVITETET EKONOMIKE 

3.1.1. Dërgesat në të holla-Rezultatet nga Sondazhi i Studimit të Matjes së Standardit të Jetesës të vitit 2000 

Karakteristikat demografike të familjeve 

Karakteristikat shoqërore-ekonomike të familjeve 

Pajisjet e amvisrive/familjeve 

Pasojat e migrimit; Ndikimi në pajisjet e familjeve 

Familjet që marrin dërgesa në të holla 

Migrimi si faktor i dërgesave në të holla 

Cilët faktorë mund të ndikojnë në dërgesat në të holla? 

3.1.2. Investimet e drejtëpërdrejta-Roli i diasporës në hapjen dhe mbështetjen e bizneseve në Kosovë 

3.1.3. Vizitat (Turizmi) e bashkësive të emigrantëve si mundësi zhvillimi për Kosovën? 

3.2 AKTIVITETET SHOQËRORE-KULTURORE DHE POLITIKE 

3.2.1. Organizimi i diasporës në Zvicër 

3.2.2. Pjesëmarrja politike e diasporës 

3.2.3. Përqendrimi në emigrantët e gjeneratës së dytë 

4. DIASPORA DHE POLITIKAT E EMIGRIMIT 

5. PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME 

5.1. PËRFUNDIME 

5.2. REKOMANDIME 

5 

7 

15 

15 

17 

18 

19 

19 

20 

22 

24 

29 

29 

31 

35 

35 

37 

37 

38 

43 

43 

43 

45 

47 

47 

48 

50 

50 

56 

63 

64 

64 

65 

66 

71 

77 

77 

80

VALUTA DHE NJËSITË BARASVLERËSE 

(Prej 2000) 

Njësia valutore = Euro 

1 Markë Gjermane = 0,50 Euro 

SHKURTESAT 

INK/CBF 

DZHN/DFID 

MGJ/DM 

ZN/EA 

KE/EC 

IEK/ECIKS 

BE/EU 

IES/ESI 

FID/FDI 

ZFM/FOM 

SBF/HBS 

ONM/IOM 

APIK/IPAK 

FKSHH/KFOS 

SMSJ/LSMS 

SZHM/MDG 

QSHM/MSC 

OJQ/NGO 

OSBE/OECD 

AZZHB/SDC 

SZÇE/SECO 

RSFJ/SFRY 

NVM/SME 

ZSK/SOK 

MB/UK 

KB/UN 

PZHKB/UNDP 

EKBK/UNKT 

BB/WB 

Institucion i Ndërtimit të Kapaciteteve 

Departamenti për Zhvillim Ndërkombëtar 

Marka Gjermane 

Zonat e Numërimit 

Komisioni Europian 

Iniciativa Ekonomike për Kosovë 

Bashkimi Europian 

Iniciativa Europiane e Stabilitetit 

Forumi për Iniciativë Demokratike 

Zyra Federale për Migrim 

Sondazh mbi Buxhetin Familjar 

Organizata Ndërkombëtare për Migrim 

Agjencia për Promovimin e Investimeve në Kosovë 

Fondacioni Kosovar për Shoqëri të Hapur 

Sondazh mbi Matjen e Standardit Jetësor 

Synimet e Zhvillimit Mijëvjeçar 

Qendrat e Shërbimit të Migrimit 

Organizatë Jo-Qeveritare 

Organization për Shoqërim dhe Bashkëpunim Evropian 

Agjensia Zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim 

Sekretariati Zviceran për Çështje Ekonomike 

Republika Socialiste federative e Jugosllavisë 

Ndërmarrjet e Vogla dhe të Mesme 

Zyra Statistikore e Kosovës 

Mbretëria e Bashkuar 

Kombet e Bashkuara 

Programi për Zhvillim i Kombeve të Bashkuara 

Ekipi i Kombeve të Bashkuara për Kosovën 

Banka Botërore

PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE 

Ekziston pritshmëri në rritje në mesin e politikëbërësve, agjencive donatore, specialistëve të zhvillimit dhe 

publikut të informuar më gjerësisht mbi rolin që Diaspora e Kosovës duhet ta luajë në zhvillimin e Kosovës. Ne 

kemi provuar në këtë punim se roli i Diasporës së Kosovës në zhvillimin e Kosovës nuk është proces i thjeshtë 

dhe e kemi shqyrtuar qëllimin e zhvillimit të Kosovës që i vishet Diasporës. 

Ende nuk ka të dhëna të besueshme të regjistruara mbi migrimin në Kosovë, prandaj mbetet jashtëzakonisht 

vështirë për të marrë informacione të sakta mbi Diasporën e Kosovës. Vlerësimi i përgjithshëm ende i 

diskutueshëm është 800,000 njerëz. Gjermania me 300,000 dhe Zvicra me 155,000 shqiptarë të Kosovës i 

strehojnë dy bashkësitë më të mëdha të themeluara. Duke supozuar se madhësia e vlerësuar e Diasporës është 

e saktë dhe se vlerësimi i Zyrës Statistikore të Kosovës se 2.1 milionë banorë jetojnë sot në Kosovë është 

gjithashtu i saktë, mund të përfundohet se pothuajse çdo i treti kosovar jeton sot jashtë vendit. 

Sipas të dhënave të SMSJ (2000) një prej tri familjeve në Kosovë kishte një ose më tepër fëmijë që jetonin jashtë 

1 

vendit në kohën e sondazhit . Kjo shifër është mbase nënvlerësim i migrimit ndërkombëtar, pasi ka disa familje 

në të cilat të gjithë anëtarët mungonin në kohën e sondazhit (“migrimi familjar”). Shumica e mërgimtarëve dhe 

e pjesëtarëve të Diasporës i përkasin popullsisë aktive dhe një numër i rëndësishëm i tyre janë mërgimtarë të ri, 

kështu shumica e parakushteve teorike plotësohen për të supozuar se niveli i dërgesave në të holla dhe i 

investimeve tjera nga Diaspora duhet të jetë i lartë (anasjelltas, riatdhesimi i disa prej këtyre mërgimtarëve do 

të mund të kishte ndikim të dukshëm negativ në dërgesat në të holla) 

Dërgesat në të holla 

Sipas të dhënave të SMSJ (LSMS), përqindja e familjeve në Kosovë të cilat përfitojnë nga dërgesat në të holla 

2 

është 29 % . Kjo përqindje është më e lartë se vlerësimet e llogaritura nga FMN në vitin 2004 (16.5%) bazuar 

në Sondazhin e Buxhetit të Familjeve të vitit 2002/2003 (cituar nga Vathi dhe Black 2007). Shuma vjetore e 

marrë mund të sillet prej më pak se 500 Euro (20%) deri në më shumë se 5000 Euro (15%). Në nivelin e 

përgjithshëm nuk ka ndonjë ndërlidhje të fortë ndërmjet statusit të migrimit të familjes dhe dërgesave në të 

holla. Me fjalë të tjera, fakti se familja e ka një anëtar, i cili është mërgimtar, nuk do të thotë domosdoshmërisht 

se ata janë marrës së dërgesave në të holla, dhe anasjelltas, disa familje marrin dërgesa në të holla edhe pa 

pasur ndonjë mërgimtar në mesin e anëtarëve të vet. Sidoqoftë, mundësia e marrjes së dërgesave në të holla 

është pesë herë më e madhe kur një anëtar i familjes është mërgimtar ndërkombëtar (i mërguar jashtë vendit). 

Faktorët tjerë të cilët kanë ndikim pozitiv në dërgesat në të holla janë kombësia shqiptare dhe fakti i jetesës në 

zonat rurale. Faktorët shoqërorë-ekonomikë nuk kanë ndikim të rëndësishëm në dërgesat në të holla. 

Duke pasur parasysh shumën e dërgesave në të holla në secilën familje dhe pas matjes së kësaj shume sipas 

shembullit bazë të sondazhit, vëllimi i vlerësuar i dërgesave në të holla për tërë popullsinë ishte përafërsisht 

550 milionë Marka Gjermane, të cilat paraqitnin në kohën e sondazhit 275 milionë Euro. Përveç kësaj, 

përafërsisht 80 milionë Marka Gjermane (ose 40 milionë Euro) janë dërguar në formë të mallrave. BPV/GDP e 

Kosovës në vitin 2000, siç është llogaritur nga FMN, ishte 3 miliardë DM duke mos përfshirë dërgesat në të 

holla. Nëse e shtojmë shumën e dërgesave në të holla, të llogaritur me studimin tonë, GDP e Kosovës në vitin 

2000 ishte 3.63 miliardë DM. Kështu dërgesat në të holla përbënin 17,5 % të GDP-së së vendit në atë vit. 

Transfertat ndërkombëtare për familjet në Kosovë vinin në radhë të parë nga Gjermania dhe Zvicra. 49% e 

donatorëve, që dërguan të holla në vitin 2000, jetonin në Gjermani, ndërsa 23% prej tyre jetonin në Zvicër, 

duke vërtetuar se këto të dyja janë vendet kryesore të destinacionit për Diasporën e Kosovës. Donatorët e tjerë 

jetojnë(nin) në Shtetet e Bashkuara të Amerikës (3%), në Itali (2%), në vendet e tjera europiane (pa i 

specifikuar, 20 %) ose në vendet e tjera të botës (2%). 

Në sondazh, familjet përfituese kishin rastin të jepnin deri në tri arsye lidhur me atë se pse donatori dërgonte të 

holla. Në shumicën e rasteve, por, nuk u deklarua ndonjë arsye për të shpjeguar transfertet e të hollave. Në 

mesin e familjeve që deklaruan ndonjë arsye, 20 % përmendën se të hollat e dërguara do të shërbenin për 

mbulimin e shpenzimeve të përgjithshme, 9 % se ato kishin për qëllim rindërtimin (përqindja është më e 

madhe në mesin e familjeve rurale se sa ndër ato urbane) dhe 3.5% për investime. 

1 

Nëse merret parasysh migrimi i mëparshëm, kjo përqindje rritet në 45% 

2 

Me krahasim, vetëm 13% e popullsisë në Kosovë ka marrë ndihma sociale në vitin 2006

Për ta matur ndikimin e dërgesave në të holla në familjet, ne i llogaritëm përqindjet e familjeve në raport me 

pajisjet që ato kanë. Për çdo vendbanim (urban, rural) dhe për Kosovën si tërësi, u llogarit përqindja e 

familjeve të pajisura, duke bërë dallimin ndërmjet familjeve që nuk kishin marrë dërgesa në të holla gjatë 12 

muajve të fundit dhe atyre që i kishin marrë ato. Për tërë Kosovën, dallimet më të rëndësishme të vërejtura janë 

për pajisjet elektronike si antenat satelitore, telefonat celularë, kamerat, videot, etj., dhe gjithashtu stolitë 

(bizhuteria). Kjo duket se tregon se marrja e dërgesave në të holla shoqërohet me investime në mallra të kohës 

së lirë (dëfrimit), e cila vërteton vërejtjen e Vathi dhe Black (2007). 

Duhet vënë në pah, megjithatë, se në mesin e familjeve që jetojnë në zonat rurale, dallimet në përqindje të 

pronarëve të llojeve të ndryshme të mallrave (jo vetëm me mallrat elektronike) janë më të rëndësishme se ato 

që shihen në rajonet urbane. Për shembull, 6.3 % e familjeve përfituese kanë gjenerator, shifër e cila mund të 

krahasohet me 2.3 % për familjet jo-përfituese. Dallimet janë të rëndësishme për sa u përket të mirave 

themelore, sikurse ngrohës uji (47 % kundrejt 35 %), si dhe për automobil (56 % kundrejt 38 %) dhe për mallra 

të tjera të kohës së lire, si televizioni ose antena satelitore. Në mesin e familjeve urbane, dallimet janë më të 

vogla dhe të përqendruara në lloje të ndryshme të mallrave luksoze, si stolitë. 

Edhe nëse është vështirë për të treguar qartë lidhjen në mes të dërgesave në të holla dhe pajisjeve, ne 

megjithatë mund t'i pandehim dy lloje të dërgesave në të holla, përveç transferteve që përdoren për 

shpenzimet themelore ditore, p.sh. shpenzimet për popullsinë rurale, transfertet e të hollave përdoren për të 

përmirësuar pajisjet themelore të familjes. Në zonat urbane, familjet marrëse gjithashtu shfrytëzojnë dërgesat 

në të holla për rritur disponueshmërinë e pajisjeve “të kohës së lirë”. 

Sipas të dhënave, përqindja e dërgesave në të holla që përdoren për arsim është e ulët (3 % e fëmijëve merren 

parasysh). Rezultati i tillë e vërteton faktin se dërgesat në të holla në Kosovë përdoren në të vërtetë për t'i 

financuar mallrat e konsumit, rezultat i cili vërehet edhe në kontekstet tjera (shih për shembull Banka 

Botërore, 2006 për vendet e CIS dhe Oroczo 2004 për mërgimtarët Latino-Amerikanë, Lerch et al. 2007 për 

Serbinë). Rezultatet tona janë pohuar gjithashtu nga Raporti i Bankës Botërore mbi Vlerësimin e Varfërisë (BB 

2007), i cili përfundon “krahasimi i popullsisë së periferisë urbane me mërgimtarë me poullsinë e periferisë 

urbane pa mërgimtarë, por të cilat kanë të njëjtat ose pothuajse të njëjtat karakteristika të vërejtshme, nuk 

tregon dallim në përqindjen e regjistrimit në shkollë (BB 2007:33). 

Për sa u përket tendencave më aktuale të dërgesave në të holla në mesin e Diasporës Kosovare, diskutimet e 

grupeve të fokusit në Zvicër kanë zbuluar se ndiesia e detyrimit ndaj familjes ka mbetur deri në një shkallë të 

caktuar në mesin e Diasporës pasi shumica prej tyre ende dërgojnë të holla në Kosovë megjithëse me shuma 

më të vogla. Ndërsa ata dërgojnë me të njëjtën shpeshtësi si më parë (shumica prej tyre dërgojnë të holla ose 

një herë në muaj ose dy herë në vit), shumica prej tyre kanë deklaruar se e kanë zvogëluar shumën që dërgohet 

në shtëpi. Me përparësitë e ndryshuara të Diasporës së Kosovës dhe trendet globale të punëtorëve mërgimtarë 

që ballafaqohen me humbje të vendeve të punës, ndjenjën kundër-mërgimatarëve dhe madje dhunën në 

krizën globale financiare që po thellohet, duhet pyetur nëse shuma e dërgesave në të holla në Kosovë është në 

të njëjtin nivel si në vitin 2000. 

Investimet e drejtëpërdrejta 

Mërgimtarët dhe Diaspora mund të kontribuojnë në vendet e prejardhjes në shumë mënyra përveç nga vetëm 

dërgimi i të hollave. Këto kontribute janë më pak të prekshme se dërgesat në të holla, por jo edhe 

domosdomoshmërisht më të parëndësishme. Për shembull, ato do të mund të kontribuonin në rritjen 

ekonomike nëpërmjet të themelimit të ndërmarrjeve vetë ose duke u ndihmuar familjeve dhe të afërmve të 

vepronin ashtu. Ky nuk është vetëm funksion i dërgesave në të holla, por ai potencialisht e nënkupton bartjen 

përfituese të dijes dhe shkathtësisë – të ashtuquajturin “fitim të trurit”. 

Ne i kemi intervistuar 500 pronarë biznesesh në Kosovë për të kuptuar ndikimin e Diasporës në themelimin 

dhe funksionimin e ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme në Kosovë. Bazuar në vetë-deklarimin e pronarëve të 

biznesit, një e katërta e tërë bizneseve të tyre ishin hapur me mbështetjen e Diasporës. Kjo mbështetje ka 

ardhur kryesisht nëpërmjet të hollave të gatshme (42.9 %), nëpërmjet të investimeve të përbashkëta (11.5 %) 

nëpërmjet të mbështetjes në formë të automjeteve, pajisjeve, materialeve të papërpunuara etj. (6.5 %), 

nëpërmjet të lidhjeve me ndërmarrjet jashtë vendit (0.7 %), nëpërmjet të kualifikimit dhe arsimimit (3 %), 

nëpërmjet të shkathtësive profesionale (4.6 %). 9 % nuk e kanë cekur llojin e mbështetjes së marrë, ndërsa 

21.8 % kanë dhënë përgjigje të shumëfishtë.

Nga ata që deklaruan se mbështeteshin nga anëtarët e familjes nga Diaspora për t'ia filluar biznesit të tyre, 

shumica prej tyre (48.3 %) ishin të mbështetur nga vëllezërit e vet, 12.4 % nga etërit e vet, 4.2 % nga 

xhaxhallarët e vet, 2.9 % nga motrat e tyre, 2 % nga të bijtë ose të bijat, 13.7 % nuk treguan mbi burimin e 

mbështetjes dhe 16.5 % prej tyre dhanë përgjigje të shumëfishtë. 

Analizat e përgjigjeve të atyre të cilët kanë punuar jashtë vendit zbulojnë se Zvicra dhe Gjermania janë vendet 

kryesore ku ata kishin punuar para se t'i themelonin bizneset e veta në Kosovë. Prej atyre që kanë punuar 

jashtë vendit 28.8 % deklaruan se kishin punuar në Zvicër, 28 % në Gjermani, 4.1 % në MB, 3.2 % në Suedi, 

2.4 % në Austri, 2.1 % në SHBA, 1.22 % në Itali, Kroaci dhe Kanada secilën, 2.3 % nuk e përcaktuan vendin, 

21.1 % dhanë përgjigje të shumëfishtë dhe 4.5 % kishin jetuar në vende tjera (Belgjikë, Francë, Finlandë, 

Holandë, Bosnje dhe Hercegovinë, Norvegji, Sllovaki dhe Rusi, duke u sjellë prej 0.4 – 0.8 %). Mesatarja e 

viteve të punës jashtë vendit ishte 7.5. 

Ndërsa është e kontestuese nëse bizneset private duhet të mbështeten nga agjencitë ndërkombëtare të 

zhvillimit (ndonëse shumë prej tyre kishin mandat në Kosovë për ta mbështetur zhvillimin e NVM-ve), ne 

dëshirojmë të lëmë shifrën që vijon për diskutime të mëtejme – mbështetja e marrë nga Diaspora për të 

themeluar biznese në Kosovë ishte dymbëdhjetëfish më e madhe se ajo e marrë nga agjencitë ndërkombëtare 

për zhvillim që veprojnë(nin) në Kosovë. Mbështetja e marrë nga qeveria e vendit në anën tjetër ishte e 

parëndësishme dhe e pakrahasueshme (vetëm një biznes prej 500-ve ka marrë mbështetje (ndihmë) për ta 

themeluar biznesin nga qeveria vendore). 

Aktualisht, për disa arsye, shumë pjesëtarë të Diasporës së Kosovës në Zvicër nuk e shikojnë investimin në 

Kosovë si përparësi. Së pari, me përjashtim të disa biznesmenëve të suksesshëm, ata nuk kanë potencial të 

madh financiar. Së dyti, pjesëtarët të cilët kanë potencial të caktuar financiar për të investuar e shikojnë 

kulturën e biznesit në Kosovë si pengesë. Ata ankohen për korrupsionin, mungesën e infrastrukturës bazë dhe 

mungesën e besueshmërisë së njerëzve afaristë në Kosovë. Së fundi, investitorët mërgimtarë më potencialë 

mbesin të hamendur për të investuar në Kosovë, për shkak të perceptimit të përhapur të braktisjes nga 

“Atdheu” i tyre pasi kishin kontribuuar me dekada për zhvillimin e tij politik. Mosnjohja e kontributeve të 

Diasporës nga institucionet qeveritare dhe mungesa e lehtësive tatimore dhe subvencioneve e ul interesimin 

dhe motivimin e tyre për investim në Kosovë. 

Ndjenja mund të luajë një rol të rëndësishëm në motivimin e pjesëtarëve të Diasporës për të investuar në 

Kosovë, por në rastet e investimeve sentimentale është vështirë për të pasur ndikim në investitorët për t'i 

rreshtuar investimet e tyre në Kosovë me nevojat e tregut në atdheun e tyre. Megjithatë, pritshmëria më 

premtuese për investime të drejtpërdrejta në Kosovë duket të jetë në formë të ndërmarrjeve të përbashkëta të 

disa bizneseve më të vogla që veprojnë në një sektor të caktuar në Zvicër (p.sh. ndërtimtari, gastronomi), 

nëpërmjet të intervenimit të institucionalizuar nga Qeveria e Kosovës për të themeluar një fond të përbashkët 

për investim. 

Kontributi shoqëror-kulturor 

Studimi ynë ka treguar se roli i Diasporës në zhvillimin politik të Kosovës ka qenë madhështor. Pjesëtarët e 

Diasporës e kanë mbështetur sistemin paralel në Kosovë gjatë kohës së LDK-së dhe të Kryetarit Rugova, por 

ishin gjithashtu të rëndësishëm në financimin dhe organizimin e kryengritjes gjatë fundit të viteve të 90-ta. Ata 

kanë luajtur rol aktiv në jetën politike pas konfliktit (luftës) jo vetëm nëpërmjet të ndihmës logjistike dhe 

financiare për partitë politike në atdhe, por edhe duke mobilizuar pjesëtarët e vet që të bëheshin udhëheqës të 

institucioneve. Megjithatë, aktualisht, Diaspora e Kosovës në Zvicër është pothuajse krejtësisht e çorganizuar 

dhe i mungon një organizatë përfaqësuese për t'i bashkërenditur aktivitetet e saj. Kosovarët gjithandej në 

Diasporë ndihen të tëhuajsuar dhe thonë se udhëheqësit në atdhe kanë dështuar për ta përkrahur organizimin 

dhe ndërkomunikimin e tyre (Dahinden dhe Moret 2008). Jo vetëm që janë më pak të angazhuar në politikë në 

atdhe tani, por kapacitetet/mundësitë e tyre janë shumë të kufizuara madje për të bërë presion në arenën 

politike të Kosovës për sa i përket çështjeve për të cilat ata shqetësohen. 

Duket se potenciali për rilindjen e organizimit në mesin e Shqiptarëve të Kosovës qëndron në imigrantët e 

gjeneratës së dytë, të cilët kanë filluar ngadalë të organizohen, por nëpër struktura të ndryshme prej gjeneratës 

së parë. Diskutimet e grupit të fokusit treguan se këto struktura organizohen më rrallë në anëtarësi etnike ose

kombëtare (i cili është kriteri më i rëndësishëm për formimin e një kolektivi) por që varet më tepër në burimet e 

tyre profesionale dhe arsimore. Ndërsa gjenerata e parë e mërgimtarëve investon në infrastrukturë në 

vendlindje (shtëpitë, etj.) dhe ka pak a shumë orientim nacionalist, gjenerata e dytë është më tepër e interesuar 

në bartjen e ekspertizës dhe përvetëson një perspektivë shumë më kritike (i njëjti rezultat është arritur me 

studimin e Diasporës Serbe të Lerch et al. 2007). 

Përmbledhtas (shkurtimisht), ndërsa ndjenja e detyrimit ndaj familjes ka mbetur deri në një shkallë të caktuar 

në mesin e Diasporës Kosovare në Zvicër, ndjenja e detyrimit ndaj qeverisë ose për investime në vendlindje 

është zbehur shumë ngase ata janë tash të zhgënjyer me mjedisin dhe politikat në vendlindje dhe janë në 

radhë të parë të shqetësuar (interesuar) për integrimin e tyre në shoqërinë mikpritëse. Edhe nëse kjo ndjenjë 

ndryshon në të ardhmen, potenciali i Diasporës për të kontribuuar për zhvillimin shoqëror-ekonomik të 

Kosovës është më i vogël se pritshmëritë në mesin e politikëbërësve, agjencive donatore, specialistëve të 

zhvillimit dhe publikut të informuar më gjerësisht në Kosovë. 

REKOMANDIMET 

Aspektet ekonomike 

Themelimi i këshillimoreve praktike ku investitorët mërgimtarë potencialë do të mund t'i mësonin 

të gjitha aspektet ligjore dhe financiare për të bërë biznes në Kosovë. Përkundër porosive jopremtuese 

nga pjesëtarët e Diasporës, ata duhet megjithatë të inkurajohen (nxiten) të investojnë, sepse ata janë 

investitorët e parë potencialë “të huaj” në Kosovë, të cilët mund t'iu dërgojnë sinjale investitorëve të 

tjerë të huaj se Kosova është vend i sigurt. 

Qeveria nuk mund të bëjë shumë për ta përkrahur investimin e Diasporës përveç përmirësimit të 

klimës së përgjithshme investuese, duke mundësuar marrjen e kredive, duke mbajtur politika të 

favorshme fiskale dhe duke promovuar Kosovën si vend i sigurt për investim. 

Sidoqoftë, Qeveria e Kosovës do të mund të lehtësosnte (mundësonte) procesin e bashkërenditjes 

në mes të bizneseve që veprojnë në të njëjtin sektor në Zvicër. Themelimi i “fondit të përbashkët për 

investim” ishte në mesin e përparësive të kërkuara nga pjesëtarët e Diasporës. 

Vënia e fuqishme e theksit në eksportin e ushqimit tradicional të Kosovës (“nostalgjia e ushqimit në 

mesin e Diasporës”) duhet të jetë përparësi për sektorin vendor të përpunimit të ushqimit në Kosovë. 

Sigurisht, këto prodhime duhet t'i ruajnë karakteristikat e cilësisë dhe të kenë standarde të larta të 

prodhimit ngase konsumatorë potencialë mund të gjenden përtej Diasporës së Kosovës. 

Organizimi i Diasporës 

Autoritetet qeveritare në Kosovë duhet t'i angazhojnë bashkësitë e Diasporës si partnerë të 

rëndësishëm për zhvillimin e vendit. Dialogu ndërmjet Qeverisë së Kosovës dhe bashkësive të 

Diasporës duhet të institucionalizohet dhe të çojë në bashkëpunim konkret, bazuar në potencialin e 

vërtetë të Diasporës. 

Vendet mikpritëse duhet t'i mbështesin rrjetet e reja të Diasporës dhe ta financojnë ngritjen e 

aftësive (kapaciteteve) të organizatave të Diasporës krahas krijimit të lidhjeve të qëndrueshme me 

aktorët e provuar të zhvillimit. Rilindja e shoqatave të Diasporës së Kosovës por me një mandat dhe 

mision krejtësisht të ndryshëm duhet gjithashtu të jetë njëra prej përparësive të Ambasadave të 

Kosovës. Ekziston një nevojë e madhe për Diasporën të bëhet më e zëshme për të drejtat dhe 

detyrimet e veta. Sidoqoftë, iniciativat që i formojnë Përfaqësitë duhet të mbajnë drejtpeshimin në 

mes të forcimit dhe përkrahjes së organizatave të Diasporës. 

Për Qeverinë Zvicerane ky është moment vendimtar për të dhënë ndihmën që do të mund të 

mundësonte integrimin e bashkësisë së Shqiptarëve të Kosovës në shoqërinë zvicerane. Vullneti në 

anën e Shqiptarëve të Kosovës duket të jetë në kulm dhe ai duhet të shfrytëzohet. 

Vëmendje e veçantë duhet t'i kushtohet imigrantëve të gjeneratës së dytë. 

Ata duken të kenë një 

interesim të forte për të qenë në zhvillimin e Kosovës. Kosovë dhe Zvicra duhet të punojnë së bashku 

në mundësimin e “qarkullimit të trurit”. . 

Duke pasur parasysh njohuritë e kufizuara për të drejtat e veta në mesin e pjesëtarëve, Ambasadat e 

Kosovës duhet të zhvillojnë dhe shpërndajnë materiale të kapshme të cilat shpjegojnë të drejtat e 

mërgimtarëve dhe të Diasporës.

Politikat ndaj migrimit dhe Diasporës 

Mundësimi dhe zvogëlimi (pakësimi) i shpenzimeve të dërgesave në të holla. Kjo është fusha më e 

prekshme dhe, prandaj, më së paku problematike e intervenimit politik dhe e cila kërkon, në radhë të 

parë, përmirësime të sistemit bankar. 

Konferenca e Donatorëve për Kosovën lë të kuptojë se Kosova mund të bëhet eksportues i fuqisë 

punëtore. Potencialit të migrimit të përkohshëm duhet qasur si çështje e rëndësishme në marrëdhëniet 

dypalëshe të Kosovës me vendet të cilat kërkojnë fuqi punëtore. 

Duke pasur parasysh madhësinë e Diasporës dhe pritshmërinë në rritje në mesin e politikëbërësve 

për rolin që Diaspora duhet ta luajë në zhvillimin e Kosovës, themelimi i Ministrisë së Diasporës do të 

ishte hap logjik. 

Për të njëjtat arsye, ndihmimi i Qeverisë së Kosovës për ta shënuar në hartë Diasporën e vet dhe për 

t'i ndërtuar lidhjet me të do të ishte veprim i rekomanduar. 

Nëpërmjet të projekteve për marrëveshjet dypalëshe të cilat përkrahin kthimin e Kosovarëve të rinj 

me kualifikime të larta, nëpërmjet të lidhjeve me pushime, dhe/ose kredive për të themeluar 

bizneseve të vogla duhet të nxitet (inkurajohet). 

Kërkim 

Duhet të themelohet një qendër e kërkimit dhe e dokumenteve për t'i shqyrtuar të gjitha çështjet që 

kanë të bëjnë me Diasporën e Kosovës. Në mënyrë që qeveria ta përgatisë një strategji të përshtatshme 

të zhvillimit, ajo duhet të ketë të dhëna të mjaftueshme mbi dukurinë e migrimit (shkuarjet, ardhjet, të 

ndarë për shkak të punës, gjinia, mosha, rajoni, etj.) si dhe ndikimet që migrimi i ka në zhvillimin më të 

gjerë shoqëror (zyrtar dhe jozyrtar) të ekonomisë, punësimin, stabilitetin shoqëror, shëndetësinë, 

arsimin, varfërinë, etj – si dhe të dhënat mbi zhvillimin. Kjo qendër mund të shfrytëzojë ambasadat e 

hapura rishtas për ta shënuar në hartë Diasporën. Me informacion dhe analizë adekuate, dhe me 

kapacitete përkatëse për ta përdorur informacionin, qeveria do të jetë më mirë e pajisur për t'i 

planifikuar strategjitë përkatëse. 

Është me rëndësi të përmirësohen të dhënat mbi dërgesat në të holla për t'i kuptuar faktorët që i 

shtyjnë ato, dhe për ta informuar politikën zhvillimore e cila synon ta rrisë në maksimum ndikimin e 

vet në zhvillim. 

Qarkullimi i ekspertëve të Diasporës së Kosovës (p.sh. këruesit, profesorët, studentët) duhet të 

nxiten për të krijuar më tepër debat akademik për çështjen dhe mundësisht të promovojë më tepër 

kërkim në këtë fushë në mesin e institucioneve vendore..

1 Hyrje 

Edhe pse migrimi është pa dyshim karakteristikë strukturore e Shoqërisë së Shqiptarëve të Kosovës me dekada, 

vetëm pak studime janë kryer me ambicjen për ta kuptuar çështjen emigrimit dhe të zhvillimit të Kosovës. Ka 

vetëm pak njohuri empirike për të treguar efektet e migrimit në varfërinë, në të ardhurat dhe në faktorët tjerë. 

Një studim i përqendruar në nivelin mikro-lokal, i cili e analizon ndikimin e migrimit në modernizimin 

shoqëror-ekonomik në familjet e Kosovës (ESI 2006). Rezultatet kryesore të këtij studimi janë 

vëmendjetërheqëse, sidoqoftë, qëllimi i studimit mbetet lokal. Së fundi një studim tjetër i ka hulumtuar lidhjet 

ndërmjet pakësimit të varfërisë dhe politikave të migrimit në Kosovë (Vathi & Black 2007). Ky studim paraqet 

një rrugë shpjeguese në atë drejtim, sidoqoftë, ai përqendrohet kryesisht në aspektet historike të migrimit në 

Kosovë. Ky studim bazohet kryesisht në burimet dytësore. Në përfundim, lidhja ndërmjet zhvillimit dhe 

migrimit në Kosovë ka qenë deri tash vetëm sipërfaqësisht e analizuar. 

Në dhjetor 2007, Agjencia Zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim (SDC) në Prishtinë e ngarkoi Forumin për 

Iniciativë Demokratike (FID) për ta zbatuar projektin “Vlerësimi i Ndikimit të Migrimit në Zhvillimin e 

Kosovës”, me synimin e përgjithshëm “për ta inicuar debatin politik me vendimmarrësit, partnerët shoqërorë, 

mediat, organizatat jo-qeveritare (OJQ-të), akademinë dhe publikun në përgjithësi në Kosovë mbi ndikimin e 

migrimit në zhvillimin e Kosovës duke dhënë informacion të saktë dhe të besueshëm të bazuar në kërkim 

multidimensional”. Ambicja e këtij raporti pra ishte për ta plotësuar një pjesë të zbrazëtisë që ekziston lidhur 

me ndikimin e Diasporës në zhvillimin e Kosovës duke ofruar një pasqyrë të saktë dhe shkencore të kësaj 

dukurie. Qëllimi i hulumtimit, kriteret e rrepta metodologjike të përcaktuar për ta kryer këtë studim dhe 

përmbushja e një fushe të gjerë të kërkimit në Kosovë dhe Zvicër do të ofrojnë të dhëna dhe informacione të 

rëndësishme për vendimmarrësit në Kosovë për t'i përkufizuar dhe zbatuar politikat publike duke e përdorur 

migrimin në mënyrë efektive dhe lidhjen e saj pasuese si strategji për zhvillim. 

Çështja kryesore që ky kërkim (studim) synonte t'i përgjigjej ishte: “Cili është ndikimi i Diasporës në zhvillimin 

e Kosovës?” Objektivat kryesore të studimit ishin: 

 

 

 

Për të dëshmuar kontributin dhe ndikimin e mërgimtarëve, Diasporës dhe familjeve të tyre në 

zhvillimin e Kosovës, 

Për t'i idnetifikuar kushtet politike, ekonomike dhe ligjore që mërgimtarët, Diaspora dhe familjet e tyre 

i hasin në vendin mikpritës dhe të prejardhjes dhe për rekomanduar ndryshimet për ta përmirësuar 

ndikimin në zhvillim, 

Për ta përkrahur potencialin e mërgimtarëve, Diasporës dhe të familjeve të tyre në kontribuimin për 

zhvillimin (e qëndrueshëm) në Kosovë, 

Analiza jonë bazohet në vetë mërgimtarët (kapitalin e tyre njerëzor) dhe të familjeve të tyre, kushtet sociale në 

vendet pranuese (studim i rastit në Zvicër) dhe integrimi i tyre shoqëror atje. Ai gjithashtu vlerëson nivelin dhe 

llojet e investimit nga mërgimtarët dhe format shoqërore të organizimit të mërgimtarëve në vendin pranues 

(studim i rastit në Zvicër) duke përfshirë ndikimin e tyre në jetën politike në vendin mikpritës dhe të 

prejardhjes. 

1.1. Kuptimi i migrimit dhe i zhvillimit 

Çështjes së migrimit dhe të zhvillimit së fundi i është kushtuar mjaft vëmendje jo vetëm ndër organizatat 

ndërkombëtare, por edhe në universitete dhe publikime shkencore. Por, nëse kthehemi vetëm disa vjet prapa, 

kuptojmë se kjo temë nuk është e re, por që ka qenë në agjendat politike dhe shkencore që prej viteve të 1960- 

ta. Në të vërtetë debati mbi migrimin dhe zhvillimin ka tentuar të luhatet prapa dhe përpara si lavjerrës nga 

optizimi zhvillimor në vitet e 1950-ta dhe 1960-ta, deri në pesimizmin dhe skepticizmin strukturalist dhe neomarksist 

gjatë viteve të 1970-ta dhe 1980-ta, deri te pikëpamjet më të nuancuara të ndikuara nga ekonomia e 

re e migrimit të punës, qasjeve të “jetesës” dhe kthesës tejkombëtare (transnacionale) në studimet e migrimit

prej viteve të 1990-ta . Me fjalë të tjera, potenciali zhvillimor për sa i përket ndikimit të tij (ekonomik) në 

vendin e prejardhjes ka qenë çështje e njëfarë kundërshtimi dhe mospajtimi. Megjithatë, që disa vjet ka pasur 

rilindje të konsiderueshme të pikëpamjeve optimiste, sidomos në debatin politik, si dhe një lulëzim në punën 

empirike mbi migrimin dhe zhvillimin. 

Para se ta analizojmë më tutje korrelacionin e tyre, ia vlen të përshkruhen përkufizimet e mërgimtarëve, 

Diasporës dhe zhvillimit të përdorura për qëllimin e këtij punimi. Duke pranuar se është e vështirë për ta matur 

se kush është mërgimtar ndërkombëtar, ne përfshijmë në këtë punim të gjitha llojet e mërgimtarëve, prej 

imigrantëve (ardhësve) të përhershëm dhe të përkohshëm, deri te mërgimtarët qarkullues dhe të kthyerit dhe 

mërgimtarët e padokumentuar/të parregullt. Zhvillimi, nga ana tjetër, nuk është i kufizuar vetëm në zhvillimin 

ekonomik, ndonëse përqendrimi është më i madh në këtë komponentë, por ai përfshin edhe zhvillimin 

shoqëror, politik dhe kulturor, duke përfshirë njohuritë dhe bartjen e teknologjisë. Për qëllimet e këtij raporti, 

Diaspora përkufizohet si tërësi e individëve, të cilët identifikohen me, dhe veprojnë bazuar në, prejardhjen e 

tyre etnike ose kombëtare në dhe/ose lidhjet për një territor që ndryshon nga ai në të cilin banojnë. Kjo 

përfshin mërgimtarët që punojnë të gjenratës së parë dhe të dytë, si dhe të çatdhesuarit , studentët, punëtorët 

mysafirë dhe refugjatët. 

Tradicionalisht të trajtuar si portofole të politikës së veçantë, migrimi (emigracioni) dhe zhvillimi sot po 

kundrohen në mënyrë të rritur nëpërmjet të prizmës së lidhjeve të shumta që ekzistojnë ndërmjet këtyre dy 

fushave. Ndërsa veprimet e drejtuara nga zhvillimi mund të ndihmojnë shqyrtimin e shkaqeve rrënjësore të 

rrjedhave të migrimit, mërgata mund, nga ana tjetër, të kontribuojë pozitivisht në zhvillim, duke përfshirë 

rritjen ekonomike, fuqizimin social dhe përpatrimin teknologjik. Nga ana tjetër, mërgata mund gjithashtu të 

paraqesë sfida për përpjekjet zhvillimore të vendit. Një dukuri si “tharja e trurit”, e përjetuar nga një numër i 

vendeve në zhvillim në sektorët kryesorë zhvillimorë, bën thirrje për politika më kohezive dhe më të 

qëndrueshme. Partneriteti më i madh ndërmjet vendeve të prejardhjes, të tranzitit dhe të destinimit, si dhe 

integrimi i plotë i dimensionit të mërgimit në politikat zhvillimore dhe dialogu në të gjitha nivelet janë hapa 

vendimtarë në rritjen e potencialit zhvillimor të emigracionit (mërgatës). 

Debatet që theksojnë efektet pozitive të migrimit në vendet ku imigrantët janë vendosur dhe në zhvillimin e 

vendeve të rajonit sjellin argumentet që vijojnë (Sriskandarajah, 2005; Global Commission on International 

Migration, 2005) – mërgimtarët kontribuojnë sipas kësaj shkolle në mënyrë të ndjeshme në zvogëlimin e 

varfërisë, rritjen dhe zhvillimin e vendit të prejardhjes. Ndikimi në zhvillim qëndron kryesisht në zvogëlimin e 

papunësisë dhe përkrahjen e aktiviteteve të reja ekonomike nëpërmjet të investimeve financiare dhe bartjes së 

teknologjisë dhe të dijes. Mërgimtarët e mbështesin turizmin dhe konsumin në vendin e tyre të prejardhjes. Ata 

mund të përkrahin si tregtinë ashtu edhe investimin, nga se janë më mirë të informuar për mundësitë e 

ndryshme ekonomike dhe përfitimet e rrjetit të kontakteve në atdheun e tyre. Nëpërmjet të kësaj, ata 

kontribuojnë edhe në zhvillimin e tregjeve të reja të eksportit për industrinë vendore dhe kriojonë mundësi për 

futjen e vendit të tyre të prejardhjes në rrjetet globale tregtare dhe financiare. 

Në kohën e duhur të kësaj pikëpamjeje optimiste mbi marrëdhënien ndërmjet migrimit dhe zhvillimit, janë 

rizbuluar edhe dërgesat në të holla. Tani ato shihen si burim “mbështetës” i financimit zhvillimor dhe si efekt i 

angazhimit tejkombëtar të mërgimtarëve. Dërgesat në të holla përbëjnë në këtë vështrim optimist njërën prej 

karakteristikave më të rëndësishme të fenomenit të migrimit. Ndihmat (Dërgesat) në të holla mund të jenë 

financiare (rrjedhat financiare), sociale (idetë, sjelljet, identitetet dhe kapitali shoqëror) dhe politike 

(identitetet dhe praktikat e reja politike). Mund të themi pa dyshim se në dy dekadat e kaluara, ndihmat 

(dërgesat) ekonomike janë bërë shpejt burim kryesor i të ardhurave për shumë vende me përqindje të lartë të 

emigrimit dhe, në nivelin familjar, kanë kontribuar dukshëm në zvogëlimin e varfërisë (Banka Botërore 2006). 

Kjo ndodh sidomos në shoqëritë e karakterizuara me shkallë të lartë të emigrimit, siç është rasti me Kosovën. 

Për vendet e emigrimit, dërgesat e të hollave mund të arrijnë 10% të Bruto Produktit Vendor dhe, prandaj, 

mund të jenë të rëndësishme në luftën kundër varfërisë. Përveç kësaj, debatet teorike dhe politike theksojnë se 

dërgesat në të holla të mërgimtarëve përbëjnë një burim në rritje të këmbimit me jashtë, duke ua mundësuar 

vendeve të përfitojnë importe të rëndësishme ose t'i paguajnë (shlyejnë) borxhet e jashtme. Dërgesat 

financiare ruajnë një vëmendje të rëndësishme në debat mbi lidhjet ndërmjet migrimeve dhe zhvillimit ngase 

ato janë një dimension shumë i rëndësishëm për mirëqenien e pjesëtarëve të familjeve të emigrantëve (kapitali 

njerëzor, investimi në arsim) dhe kanë “efekt shumëzues” në ekonomi. Nëpërmjet të kësaj, ata kanë ndikim në 

zvogëlimin e varfërisë në vendet e prejardhjes. Dërgesat financiare mund të krijojnë shuma shumë

të rëndësishme dhe të korrespondojnë me një burim të rëndësishëm të të ardhurave dhe të valutave të huaja. 

Dërgesat në të holla të mërgimtarëve i rrisin të ardhurat familjare dhe ndihmojnë mbulimin e shpenzimeve të 

arsimit dhe kujdesit mjekësor. Ato jo vetëm kontribuojnë në heqjen e varfërisë, por gjithashtu ndihmojnë për ta 

përmirësuar kapitalin njerëzor ose shëndetësor. Përveç kësaj ka përvojë empirike se familjet që marrin dërgesa 

(ndihma) në të holla nga të afërmit mërgimtarë kanë më gjasë t'i investojnë të hollat e tyre në ekonominë 

vendore. 

Përgjithësisht, karakteristikat kryesore të dërgesave janë këto: së pari, të hollat e dërguara i arrijnë drejtpërdrejt 

familjet. Së dyti, fondet e dërguara kanë të bëjnë me një gamë të gjerë të familjeve, deri në 30 % (OECD 2006) 

në disa kontekste. Së treti, dërgesat në të holla pritet të rriten gjatë krizave të brendshme (politike dhe 

eknomike), për shkak të solidaritetit ndërmjet mërgimtarëve dhe vendit të prejardhjes. Për këto arsye, dërgesat 

në të holla luajnë rol të rëndësishëm në zhvillimin ekonomik dhe shoqëror të vendeve në tranzicion (OECD 

2006). Shumica e studimeve kanë treguar, megjithatë, se të hollat shpenzohen kryesisht në konsum, tokë, 

objekte të prestigjit dhe mallra luksoze. Një studim i bërë në Meksikë tregon se ndikimi eknomik i këtyre 

mostrave shpenzuese “joprodhuese” mund të shpërndahet në tërë ekonominë rajonale falë efekteve të tyre 

shumëzuese (Nkomo dhe Cox 1999) 

Një debat më kritik ka të bëjë me efektet afatgjata të dërgesave në të holla. Vërtet, ato mund të shpiejnë në 

varshmërinë e ekonomive kombëtare në të hyrat nga jashtë, të cilat mund të kenë efekte negative për sa i 

përket inflacionit. Importi i tepërt i mallrave të huaja mund gjithashtu ta pengojë zhvillimin e brendshëm. 

Kështu, migrimi mund të stimulojë edhe më tepër migrim (emigracion), i cili bëhet i nevojshëm për ta 

mbështetur standardin e ri të jetesës (Gedeshi 2002). Përveç kësaj, dërgesat në të holla mund ta thellojnë 

pabarazinë si në nivelin ndërfamiljar si edhe në atë ndërfetar, siç ishte vërejtur, për shembull, në Pakistan 

(Adams 1998). Me fjalë të tjera, familjet më të varfëra preken më pak nga dërgesat në të holla se të pasurat. Kjo 

situatë shpie në rritjen e pabarazive ndërmjet familjeve. Efekti i dërgesave në të holla në pabarazinë varet 

megjithatë në profilin socio-ekonomik të familjeve që i marrin ato në vend: nëse familjet ose rajonet që marrin 

dërgesa në të holla janë pjesëtarët më të pasur në një ekonomi të caktuar, pabarazia mund të rritet, në rastin e 

kundërt mund ta barazojnë shpërndarjen e të ardhurave. Më saktësisht, ato mund të kenë potencialitete 

inflatore (konsumi i mallrave të importuara) dhe mund ta zvogëlojnë punën jashtë orarit. Ato mund gjithashtu 

të jenë burim i pabarazive ndërmjet vendeve dhe i pabarazive ndërmjet rajoneve dhe familjeve. 

Përfundimisht, ato mund të krijojnë një “kulturë të emigrimit” dhe një varshmëri të të ardhurave në vendet më 

të varfëra (Levitt, 1996:7; Global Commission on International Migration, 2005: 31). 

Efektet e dërgesave në të holla mund të jenë, megjithatë, shumë më komplekse. Ato nuk përcaktohen vetëm 

nga faktorët makro-ekonomikë dhe politikë, por edhe nga faktorët kulturorë dhe proceset makroeknomike 

(Lerch et al. 2007; de Haas, 2005). E njëjta mund të thuhet për sa i përket lidhjes emigrim-zhvillim në mënyrë 

më të përgjithshme: Studimet më të stërholluara tregojnë se kjo dukuri është komplekse dhe se duhet të 

hulumtohet me kujdes për t'i kapur potencialet për zhvillim. Sidoqoftë, mekanizmat themelorë të dërgesave 

në të holla janë kuptuar pak deri më tani. Prandaj ishte e dobishme të mblidheshin dhe të studioheshin të 

dhënat nga Kosova mbi këtë çështje. 

Një komponent tjetër i ndërlidhur me çështjen e migrimit dhe zhvillimit është “tharja e trurit”. Pas dekadave të 

pesimizmit dhe brengosjes për tharjen e trurit, qeveritë e vendeve që dërgojnë emigrantë kanë vënë shpresa të 

sërishme në emigrantët e orientuar në mënyrë tejkombëtare dhe “Diasporat” si investitorë dhe aktorë 

potencialë (De Haas & Plug 2006; Gamlen 2006). 

Sigurisht, përshkrimi i ndërlidhjes së migrimit-zhvillimit nuk mund të përshkruhet në mënyrë të përgjithshme 

në hapësirë të kufizuar në këtë raport dhe shumë më tepër mbetet të diskutohet. Për qëllimin e studimit tonë ne 

megjithatë ngrisim shqetësime dhe dyshime lidhur me ndikimin e vërtetë që mërgimtarët dhe Diaspora kanë 

në zhvillimin e Kosovës. Duke e matur jo vetëm nivelin por edhe shfrytëzimin e dërgesave në të holla ne 

synojmë të dëshmojmë ndikimin e vërtetë që dërgesat në të holla kanë në zhvillim dhe zvogëlimin e varfërisë 

në nivelin familjar dhe të bashkësisë (komunitetit). Përveç kësaj, duke e matur nivelin e investimeve të 

drejtëpërdrejta në sektorin privat nga Diaspora, ne synojmë të dëshmojmë kontributin e vërtetë të Diasporës 

në ekonominë vendore. Në të njëjtën kohë, nëpërmjet të vlerësimit të trendeve, nevojave dhe shqetësimeve 

aktuale të pjesëtarëve të Diasporës në Zvicër ne kemi synuar t'i kuptojmë faktorët që mund të ndikojnë në 

dërgesat në të holla dhe investimet e drejtëpërdrejta. Përfundimisht, nëpërmjet të analizës së nivelit të 

organizimit të Diasporës në Zvicër, ne kemi dashur të dëshmojmë ndikimin shoqëror që ata kanë në vendin e 

prejardhjes, duke përfshirë pjesëmarrjen politike.

1.2. METODOLOGJIA 

Studimi kishte karakter hulumtues, duke pranuar se kishte shumë pak studime në këtë fushë në Kosovë në 

dispozicion. Me të është hartuar dhe ndjekur një strategji e metodës së përzier, duke kombinuar strategjitë e 

kërkimit sasior dhe cilësor dhe duke i trekëndëzuar metodat e ndryshme. Në radhë të parë është ndjekur qasja 

këshilluese/pjesëmarrëse (Creswell 2003), që do të thotë se hetimi do të ndërthuret me politikat dhe përpjekjet 

mbrojtëse. Programi i studimit, prandaj, përmbante edhe një agjendë të veprimit. Përveç kësaj, pas të 

kuptuarit se çështja e migrimit është e rëndësishme për jetën shoqërore e pothuajse të gjithë banorëve të 

Kosovës, studimi donte jo vetëm të fitonte njohuri por në të njëjtën kohë të ngriste ndërgjegjshmërinë për 

çështjen në fjalë dhe ta përparonte një program për përmirësimin e ambientit për fuqizimin më të mirë të 

potencialit të Diasporës. 

Përfundimisht, është ndjekur një kërkim i shumanshëm (Marcus 1995); Megjithëse shumica e veprimtarive 

kërkimore ishin përqendruar në Kosovë, disa aktivitete janë kryer edhe në Zvicër. Vetëm një kërkim i tillë i 

shumanshëm lejon ndërlidhjen e të dyja anëve të kësaj fushe tejkombëtare dhe do të na ofrojë vrojtimin në 

llojet e praktikave investimore të Diasporës, problemet dhe motivimet e saj dhe efektet e tyre në zhvillimin e 

Kosovës. Me këtë ne adoptuam qartas një qasje tejkombëtare, siç zbatohet në të vërtetë nga shumica e 

dijetarëve që e hulumtojnë migrimin dhe zhvillimin. 

Studimi është kryer në tri faza të njëpasnjëshme. Secila fazë i kishte metodat e veta, procedurat e mbledhjes së 

të dhënave, faqen(t) e kërkimit (për diskutim) dhe rezultatet e kërkimit. Rezultatet e krijuara gjatë një faze janë 

përdorur (për diskutim) në fazën tjetër të studimit. Fazat e kërkimit dhe komponentët e përfshirë: 

FAZA1 

Komponenti 1: Kuptimi i kontekstit. Intervistat dhe rishkimi i dokumenteve (dëshmive) 

Komponenti 2: Sondazhi kombëtar i bizneseve të financuara (pjesërisht ose plotësisht) nga Diaspora 

Komponenti 3: Jetesa eknomike tejkmbëtare (transnacionale) – studimi i mërgimtarëve në Zvicër 

Komponenti 4: Analiza e të dhënave SMSJ (2000) lidhur me dërgesat në të holla 

FAZA2 

Komponenti 1: Kosova – jetesa tejkombëtare – perspektiva e popullsisë vendore në Kosovë 

Komponenti 2: Studimet e rasteve – shembujt e biznesit të suksesshëm ose të pasuksesshëm të financuar nga 

Diaspora 

FAZA3: Mbledhja e rezultateve e fazave të ndryshme dhe shqyrtimi i rekomandimeve. 

Grafiku ilustrativ i mëposhtëm (Figura 1) i përshkruan komponentët dhe fazat e projektit dhe lidhjen logjike 

ndërmjet fazave të ndryshme të projektit. Ajo tregon gjithashtu hapat perspektivë të avokimit, të cilët do të 

ndërmerren pas publikimit të raportit. 

Figura 1. Komponentët dhe fazat e projektit 

Faza e parë 

Faza e dytë Faza e tretë Faza e katërt 

Themelimi i ekipit zbatues 

Kuptimi 

i kontekstit 

Sondazhi i 

biznesit 

Studimi i mërgimtarëve 

në Zvicër 

Studim mbi të 

hollat e dërguara 

Dokument pune 1 


Dokument pune 3A 


Studimet 

e rasteve 

Dokument 

pune 3B Diskutimet 

në 

Grupet 

punëtoritë 

e fokusit 

(GJK & GJL) 

Dokument 

pune 3C 

Raporti 

studimor 

final 

Lansimi i raportit 

në Kosovë 

Konferenca 

Ndërkombëtare 

në Prishtinë 

Seria e debateve në media 

Lansimi i raportit 

në Zvicër 

Fushata e 

ndërgjegjësimit 

Mbështetja - MAPS / University i Neuchatel-it (Nojshatelit)

Metodologjia dhe faqet (vendet) e kërkimit të secilit komponent të studimit janë prezantuar më poshtë, duke 

ndjekur të njëjtën renditje siç është prezantuar në figurën 1. 

1.2.1 Kuptimi i kontekstit 

Interesi i këtij komponenti (përbërësi) të studimi ishte ta kuptonte kontekstin vendor në të cilin format e 

ndryshme të mundshme të investimeve po kryhen. Në këtë pikëpamje, qendra e humlumtimit ishte ambienti 

aktual ligjor, politik dhe ekonomik në Kosovë, duke synuar t'iu përgjigjej pyetjeve: A ka politika të emigrimit 

në Kosovë? A ka politika ekonomike, rregullore ose ligje për sa u përket dërgesave në të holla ose investimeve 

në Kosovë? A ka nxitje (stimulime) për investime nga Diaspora? Si është situata lidhur me mikrofinancimin dhe 

huatë ? A është kontributi nga Diaspora i integruar në strategjitë kombëtare të zhvillimit (kontributi ekonomik, 

politik dhe shoqëror)? 

Gjithsej janë kryer 15 intervista të gjysmë-strukturuara me ekspertë, zyrtarë dhe pjesëmarrës të tjerë për t'iu 

përgjigjur pyetjeve të përshkruar më sipër. Është hartuar dhe përdorur një udhërrëfyes për intervistim për këto 

intervista. Ne kemi intervistuar zyrtarët nga Ministria e Tregtisë dhe e Indsutrisë, Ministria e Punëve të 

Brendshme, Minsitria e Rinisë, Kulturës, Sporteve dhe Çështjeve Jo-Rezidente, Ministria e Administratës 

Lokale, Ministria e Ekonomisë dhe e Financave, Zyra e Kryeministrit, partive politike, SDC-ja, UNESCO-ja, 

FOM-i etj (15 intervista). Intervistat janë përshkruar dhe analizuar në bazë të një kornize të pranuar. 

1.2.2 Sondazhi i biznesit 

Duke pasur parasysh se Diaspora kosovare besohet se ka kontribuuar dukshëm në themelimin e ndërmarrjeve 

të vogla dhe të mesme (NVM-ve) në Kosovë, synimi i këtij komponenit ishte t'i mbikëqyrte nivelet e vërteta të 

investimit monetar dhe në natyrë (mallra) të Diasporës në sektorin e NVM-ve në Kosovë. Objektivi i kësaj 

analize ishte të kuptonte nivelin e mbështetjes që bizneset në Kosovë marrin (kanë marrë) nga Diaspora. Ai 

gjithashtu synonte të krahasonte efektivitetin dhe efiçencën e emigracionit si mjet për zhvillimin e biznesit, me 

llojet e tjera të intervenimeve në zhvillim, si mbështetja nga organizatat qeveritare dhe jo-qeveritare dhe 

mbështetja nga qeveria kombëtare. 

Përveç kësaj, studimi ka hulumtuar perceptimin e pronarëve të bizneseve në Kosovë lidhur me mjedisin e 

biznesit që ekziston sot në Kosovë, për ta krahasuar me perceptimet e mërgimtarëve kosovarë dhe Diaspora në 

Zvicër. 

Afro 84,000 biznese private janë regjistruar në Kosovë gjatë kohës së studimit (maj 2008). Nga ai numër, 1500 

biznese nga shtatë komuna janë nxjerrë sipas rastit nga regjistri i bizneseve duke përdorur kodet (shifrat) 

specifike të biznesit për ta zgjedhur mostrën më reprezentative të bizneseve që veprojnë në tri sektore: tregti, 

prodhim dhe ofrimin e shërbimeve. Komunat e zgjedhura për këtë kërkim (studim) janë kryesoret në Kosovë 

dhe paraqesin përfaqësimin më të gjerë gjeografik: Prishtina, Mitrovica, Prizreni, Gjilani, Peja, Gjakova dhe 

Ferizaji. Mostra që ne e kishim propozuar për ta studiuar (shqyrtuar, vështruar) ishte një shumë e përgjithshme 

prej 500 bizneseve në tërë vendin ose 70 bizneseve për secilën komunë (përveç Prishtinës ku janë intervistuar 

80 biznese). Gjatë trajnimit, secilit prej 7 intervistuesve i ishte dhënë nga një mostër prej 210 bizneseve nga 

komuna e vet (70 biznese prej secilit prej 3 sektorëve të sipërpërmendur). Pastaj kemi përgatitur së bashku me 

ta listën përfundimtare të 70 bizneseve për secilën komunë duke e zgjedhur çdo të tretën ndërmarrje nga lista. 

Përveç kësaj, ne u kemi dhënë atyre listën e dytë (listën rezervë) e cila përsëri ishte zgjedhur sipas rastit për t'iu 

ndihmuar atyre t'iu përgjigjeshin rasteve kur nuk do ta gjenin pronarin e ndonjë biznesi të dështuar nga lista e 

parë. Shumica e bizneseve të intervistuara për këtë studim kanë rrjedhur nga lista e parë. 

Rezultatet të cilat janë prezantuar në kreun atje bazohen në intervistat me 500 biznese që veprojnë në tregti, 

prodhimtari dhe shërbime të cilat i janë përgjigjur një pyetësori të strukturuar plotësisht, i cili përqendrohej në 

5 çështje të caktuara: profili i biznesit, lidhjet e bizneseve me Diasporën, fomat e kontributit të dhëna për 

bizneset në Kosovë, raporti i bizneseve me qeverinë vendore dhe qendrore dhe mbështetja e dhënë nga 

organizatat ndërkombëtare. Analiza përqendrohet në dy nivele: pasqyrën e përgjithshme të trendeve në 

nivelin kombëtar dhe pabarazitë rajonale nëse ekzistojnë.

1.2.3 Studimi i Diasporës kosovare në Zvicër 

Objektiv i kësaj pjese të kërkimit ishte të kuptoheshin llojet e investimeve që Diaspora po i bën në Kosovë 

dhe/ose në Zvicër dhe arsyet e atyre investimeve; kushtet (në Kosovë dhe Zvicër) në të cilat pjesëtarët e 

Diasporës dëshirojnë të investojnë dhe të kontribuojnë në zhvillimin shoqëror-ekonomik të Kosovës, të 

kuptohet nëse Diaspora paraqet treg të mundshëm për mallrat dhe shërbimet që vijnë nga Kosova (sikurse 

prodhimet e industrisë krijuese, ushqimi, etj.) dhe të kuptohet nëse ka politika të zhvillimit në të ardhmen për 

Kosovën përfshirë përpjekjet e përbashkëta me Diasporën. 

Ndërmjet 20 deri 28 qershor 2008 gjashtë grupe të fokusit me pjesëtarët e Diasporës së Kosovës janë zhvilluar 

në Zvicër. Këto grupe të fokusit janë zhvilluar në qytetet gjermanofolëse të Cyrihut, Bazelit dhe Bernit, dy në 

qytetet frëngofolëse të Gjenevës dhe Lozanës dhe njëri në qytetin italianofolës të Luganos. Struktura e grupeve 

të fokusit ishte planifikuar të reflektonte dimensionin e gjinisë, klasës dhe dimensioni rural-urban të 

emigrantëve të Kosovës në Zvicër. Prandaj, pjesëtarët e grupit të fokusit ishin pronarë biznesesh në Zvicër dhe 

Kosovë, kryesues të shoqatave dhe organizatave tjera, studentë të gjeneratës së dytë, anëtarë të sindikatës, 

artistë dhe ndërmarrës tjerë krijues dhe pjesëtarë të rinj të Diasporës. 

Koordinimi i grupeve të fokusit, zgjedhja e tyre dhe zgjedhja e vendeve ishte kryer nga një studiues në Zvicër. 

Një “dokument kontribues” i cili përmbante konstatimet kryesore nga kërkimi paraprak i zhvilluar në Kosovë 

iu ishte dërguar paraprakisht.pjesëmarrësve për t'i mundësuar diskutimet e grupit të fokusit. Në të gjitha grupet 

e fokusit është zhvilluar një diskutim i gjysmë-strukturuar për të mundësuar krahasueshmëri dhe risimtari. 

Përveç kësaj, gjatë tërë kësaj kohe janë zhvilluar edhe intervista me pjesëtarët në zyrat federale duke përfshirë 

Agjencinë Zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim (SDC), Zyrën Federale për Migrim (FOM), dhe 

Sekretariatin Shtetëror për Çështje Ekonomike (SECO) për ta kuptuar zhvillimin dhe mundësitë për angazhim 

të Diasporës në hartimin dhe zbatimin e atyre politikave dhe strategjive. 

Së fundi, është kryer vlerësimi i raporteve ekzistuese mbi shqiptarët e Kosovës në Zvicër për t'i përputhur disa 

nga përfundmiet nga diskutimet e grupeve të fokusit me të dhënat nga raportet tjera. 

1.2.4. Studimi mbi dërgesat në të holla – Sondazhi i SMSJ 

Objektivi kryesor i këtij komponenti ishte të matej dhe analizohej niveli dhe rëndësia e dërgesave në të holla 

në mesin e familjeve në Kosovë, dhe përcaktuesit dhe ndikimi i këtyre transferteve financiare në familjet. 

Kjo pjesë e studimit bazohet në një analizë sasiore të Studimit mbi Matjen e Standardit Jetesor në Kosovë 2000 

(LSMS), një sondazh I zhvilluar së bashku nga Zyra e Statistikave e Kosovës dhe Banka Botërore. SMSJ-ja është 

një projekt kërkimor i inicuar më 1980. Ai synon t'iu ofrojë politikëbërësve të dhëna mbi çështjet si papunësia, 

varfëria dhe shfrytëzimi i kujdesit (mbrojtjes) shëndetësor(e). Banka Botërore është aktualisht në fazën e katërt 

dhe i mbulon 34 vende (shih www.worldbank.org për më tepër informata). Bazuar në një pyetësor për familje, 

sondazhi i vitit 2000 i SMSJ i Kosovës ka mbledhur informacione lidhur me standardet e jetesës, karakteristikat 

shoqërore-ekonomike, historitë e emigrimit dhe burimet e të ardhurave (janë të përshira dërgesat në të holla) të 

anëtarëve të familjeve. Sondazhi ka mbledhur të dhëna për gjithsej 2400 familje shqiptare dhe 480 serbe që 

jetojnë në Kosovë. 

Sondazhi i SMSJ në Kosovë u zhvillua nga 25 shtatori deri më 4 nëntor 2000, një vit pas përfundimit të 

konfliktit në Kosovë. Konflikti kishte pasojë serioze në standardin jetësor të popullsisë, me “kollpasin e sektorit 

të industrisë, paralizimin e bujqësisë, dhe dëmin e gjerë ndaj shtëpive private, objekteve të arsimit dhe të 

shëndetësisë dhe infrastrukturës tjetër” (Banka Botërore 2001). ONM vlerësoi në atë kohë se 70 % e popullsisë 

nuk ishte në gjendje të fitonte të ardhurat e veta (“personat e mbështetur”), grupet më të varfëra ishin të vjetrit, 

të paaftët dhe disa kategori të amvisrive familjare (familjet e udhëhequra nga femrat dhe familjet me fëmijë – 

Banka Botërore 2005 – cituar nga Vathi dhe Black 2007). Ishte gjithashtu një periudhë e shënuar me emigrim 

të dukshëm. Për më tepër, vetë sondazhi u zhvillua gjatë një periudhe të tranzicionit politik dhe të zgjedhjeve 

komunale në Kosovë (28 tetor 2000). Sipas Bankës Botërore (2001), kjo ka pasur deri diku ndikim në 

rezultatet e sondzhit “konteksti politk ka pasur ndikim në logjistikën e intervistave në hapësirat e banuar me 

serbë dhe në mostrat pas-konfliktuale të sjelljes së familjeve të anketuara.”

Për shkak të bojkotit të popullsisë shqiptare ndaj regjistrimit të vitit 1991 dhe rrjedhave emigruese pas luftës, 

hartimi i mostrës duhej të ndërtohej duke përdorur informacionin e mbledhur nga një sondazh tjetër, Sondazhi 

mbi Vlerësimin e Dëmtimit të Shtëpive i mbajtur më 1999 dhe i zhvilluar nga Grupi Ndërkombëtar i 

Menaxhimit dhe Komisioneri i Kombeve të Bashkuara për Refugjatë. Ky sondaxh i strehimit ishte i roganizuar 

në kohën e trazirave politike dhe cilësia e numërimit është deri diku e diskutueshme. Sidoqoftë, SMSJ nuk 

kishte zgjedhje tjetër pos ta shfrytëzonte këtë si bazën e vetme me rastine zgjedhjeve të rastit të fshatrave dhe 

familjeve. 

Hapi i parë për mostrën ishte të zgjidheshin fshatrat dhe zonat e numërimit (ZN). Për secilën zonë të 

përgjegjësisë (amerikane, britaneze, frënge, italiane dhe gjermane), u zgjodhën 30 fshatra rurale. Në rajonet 

urbane janë zgjedhur gjithashtu 30 ZN në secilën prej 5 zonave të përgjegjësisë. Për më tepër, 30 fshatra të 

banuar me serbë janë zgjedhur sipas rastit. Në secilën prej këtyre zonave (gjithsej 330), 12 familje janë 

zgjedhur rastësisht: 8 për sondazh dhe 4 si rezervë në rast mospërgjigjeje. 

Norma e mospërgjigjes ishte më e lartë se ajo e vërejtur në sondazhet tjera të SMSJ – për shembull në Shqipëri, 

ku normat e mospërgjigjes në sondazhe arrijnë 5 % mesatarisht. Gjithsej janë regjistruar 519 mospërgjigje në 

mesin e 3399 kontakteve (15 %). Kjo shpjegohet kryesisht me faktorët e ndërlidhur me migrimin: “familja 

është shpërngulur” (145 raste), “përkohësisht mungon” (78 raste), “jeton jashtë vendit” (75 raste), “shtëpia e 

zbrazët” (72 raste, vetëm në zonat urbane). Këto përqindje të larta të familjeve që mungojnë mund të 

shpjegohen me dy faktorë: cilësia e ulët e bazës së modelit dhe emigrimi i familjeve. Familjet që janë 

kontaktuar përgjithësisht janë pajtuar t'i përgjigjeshin pyetësorit. Janë regjistruar vetëm 54 refuzime. Ato ishin 

kryesisht për arsye se familja ishte në kohën e sondazhit duke mbajtur zi ose duke festuar festat tjera fetare, ose 

për arsye se kryefamiljari mungonte (Banka Botërore 2001). 

Deri më tani SMSJ kurrë nuk është përdorur si mjet i vlerësimit të ndikimit të migrimit dhe i dërgesave në të 

holla në Kosovë. Të tri dokumentet (punimet) që i përdorin të dhënat e mbledhura nga ajo (Stevenson 2007, 

Bhaumik 2005 dhe 2007) i referohen shëndetësisë dhe konfliktit etnik. 

Sondazhi i SMSJ i vitit 2000 nuk është zhvilluar prapë. Sipas kërkimit tone, asnjë sondazh tjetër i 

krahasueshëm nuk është bërë që nga viti 2000. Analiza përdor të dhëna nga Studimi i Matjes së Standardit 

Jetësor (SMSJ). Sondazh i cili është kryer në Kosovë gjatë vitit 2000. Ky sondazh merrej me 2880 familje, të 

ndara në dy grupe: 2400 familje shqiptare dhe 480 serbe që jetojnë në Kosovë. 

Pyetësori dhe Vlerësimi i Migrimit dhe Dërgesave në të Holla 

Familja përkufizohet nëpërmjet të një “udhëheqësi”, që do të thotë një person i cili ka përgjegjësi për familjen. 

Udhëheqësi caktohet nga vetë familja. Nëse udhëheqësi nuk është i pranishëm, një tjetër i anketuar do të 

mund të përgjigjej në vend të tij. 

Është përfshirë një llojllojshmëri e pyetjeve, e cila i referohet ose familjes si tërësi ose secilit anëtar të familjes. 

Pyetjet mbulonin temat si arsimi, punësimi, konsumi, kushtet e banimit, shëndetësia, rrjetet, mallrat e 

qëndrueshme ose prodhimi i ushqimit. 

Edhe nëse sondazhi i SMSJ nuk do të zhvillohej posaçrisht për për qëllimin e analizës së migrimit, statusi i 

emigrantit i secilës familje mund të përcaktohet krejtësisht saktë me anën e një pakoje të zgjeruar të pyetjeve 

mbi historinë e emigrimit të anëtarëve të tanishëm dhe të mëparmë të familjes: 

Vendbanimi menjëherë para dhe që nga marsi 1998 i secilit anëtar të familjes; 

Vendbanimi i bashkëshortit/es (i anëtarëve të martuar të familjes) që nuk banon në familje; 

Vendbanimi i fëmijëve (i anëtarëve të familjes) që nuk banojnë më familje 

Statusi i marrësit të dërgesave në të holla mund me lehtësi të identifikohet pasi shënimet e SMSJ të gjitha 

(bashkëndodhjet dhe vlerat e) transfertet e të ardhurave ose në natyrë nga anëtarët jo-familjarë që banojnë 

jashtë vendit gjatë 12 muajve menjëherë para sondazhit. Pjesë e pyetësorit i kushtohet kësaj çështjeje (të 

ardhurat e ndryshme, pjesa A). Pyetja kryesore është “Gjatë 12 muajve të kaluar, a ka marrë familja juaj ose 

ndopnjëri prej anëtarëve të saj të holla ose mallra prej personave të cilët nuk janë anëtarë të familjes suaj? Për 

shembull nga të afërmit që jetojnë tjetërkund, shtesa fëmijërore ose nga miqtë ose fqinjët?” Për secilin 

dhurues, shënohet vendi i banimit.

Sondazhi i SMSJ nuk ofron ndonjë tregues të përgjithshëm lidhur me situatën e përgjithshme të familjes në vit 

(për shembull të ardhurat e përgjithshme vjetore ose shuma e vlerësuar e pasurisë). Sipas Bankës Botërore, të 

dhënat janë të pamjaftueshme për ta matur varfërinë. SMSJ përdor një qasje të bazuar në konsumin për një 

periudhë 30-ditore . Pasi dërgesat në të holla i referohen periudhës një vjeçare, ne vendosëm më mirë t'i 

shfrytëzonim treguesit e përafërt të kushteve të jetesës. Pajisja e familjeve me mallra të qëndrueshëm përdoret 

në këtë punim si tregues i gjendjes shoqërore-ekonomike. 

Pjesa e parë të analizës do të përbëhet nga statistika përshkruese. Karakteristikat demografike, ekonomike dhe 

sociale të familjeve në Kosovë, përfshirë përqindjen e mërgimtarëve dhe të marrësve të dërgesave në të holla 

do të përshkruhen në hollësi. Do të prezantohet një analizë e shpërndarjes së dërgesave në të holla nëpër 

familje, si dhe një vlerësim i ndikimit eknomik të tyre. 

Përveç kësaj, do të hetohen përcaktuesit e marrjes (pranimit) të dërgesave në të holla në mesin e familjeve 

emigrante, duke përdorur modelet statistikore. Modelet me regresion logjistik do të vlerësojnë rreziqet relative 

për llojet e ndryshme të familjeve, kur krahasohen me një familje orientuese, që kanë emigrantë në mesin e 

familjeve të tyre dhe që marrin dërgesa në të holla. 

Prapambetja logjistike (shih Cox 1972) është një varietet i regresionit të zakonshëm i cili përdoret për një 

ndryshore të ndashme (dikotome) (p.sh. statusi i dërgesave në të holla – po/jo)). Kjo ndryshore (variabël), e 

quajtur “ndryshorja e varur”, shpjegohet me ndryshore të pavarura që mund të jenë të vazhdueshe ose 

kategorike. Ajo synon të vlerësojë përqindjen e mundësive – vlerësim me rrezik relativ – për të paraqitur 

ndikimin e ndryshoreve të pavarura në një dukuri. Modeli është ky që vijon: 

Ln (p/1-p) = β0 + β1 x 1+ β2 x 2+… + βn xn 

Ku p është ndryshorja e varur dikotome (e ndashme), ß janë koeficientët për të vlerësuar ( 

intercepti/ndërmjetësuesi) e ndryshoreve x (vlerën beta) të përfshirë në këtë model. 

β 0 

quhet 

Në këto modele, paraqitet eksponenti i vlerës beta, dhe mund të interpretohet në krahasim me modalitetin e 

referencës (për shembull, në rastin e moshës së kryefamiljarit referencë është grupmosha 45-59): 

- Vlera më e ulët se 1 do të thotë se probabiliteti (mundësia), për kategorinë nën studim, e paraqitjes së situates 

së matur zbret krahasuar me kategorinë orientuese. 

- Vlera më e lartë se 1 do të thotë se probabiliteti, për kategorinë nën studim, e paraqitjes së situatës së matur 

rritet krahasuar me kategorinë orientuese. 

Janë paraqitur edhe intervalet e konfidencës (besimit), për të mundësuar një interpretim (shpjegim) korrekt të 

të dhënave. 

Në këtë analizë, faktorët e përfshirë në regresione janë këta që vijojnë: 

 

 

 

 

 

 

 

Vendbanimi rural (orientues/i përmendur) ndaj vendbanimit urban 

Kombësia/Etniciteti: Shqiptare (orientuese/e përmendur) ndaj kombësisë serbe 

Mosha e kryefamiljarit, në katër kategori: më pak se 29, 30-44, 45-59 (orientuese/e përmendur) dhe 

60 e më tepër 

Numri i njerëzve aktivë në familje: asnjë, një (orientues/i përmendur), dy tre ose më tepër 

Prania e një personi të punësuar: jo (orientuese/e përmendur), po 

Niveli i arsimit i anëtarit më të arsimuar të familjes: fillor (orientues/i përmendur), i mesëm ose terciar 

Numri i anëtarëve të familjes: nga 1 deri në 3, nga 4 deri në 6, nga 7 deri në 9 (orientues/i përmendur), 

nga 10 deri në 12, më tepër se 12. 

Këta faktorë duhet të shpjegojnë të paktën një pjesë të rrezikut statistikor pse një anëtar i familjes ka emigruar 

ose pse shtëpia merr dërgesa në të holla (shih kapitujt 3 dhe 4).

1.2.5. Perceptimi i popullsisë vendore në Kosovë 

Objektivi i këtij komponenti të studimit ishte të fitohej një kuptim i thellë i perceptimit dhe i praktikave të 

formave të ndryshme të investimeve (monetare, në natyrë, dhe shoqërore) nga popullsia vendore lidhur me 

Diasporën dhe për të kuptuar sfidat kryesore dhe mundësitë e investimeve të tilla në sytë e popullsisë vendore. 

Ai gjitashtu sysnonte të kuptonte efektet (pozitive dhe negative) të këtyre investimeve për sa i përket zhvillimit 

eknomik dhe implikimet shoqërore dhe kulturore për të krijuar ide mbi atë se si të përmirësohen kushtet për 

mundësimin (lehtësimin) e investimeve të tilla të cilat i kontribuojnë zhvillimit. Përfundimisht, ai kërkonte të 

krijonte ide mbi atë se si riorientoheshin investimet e tilla për t'i kontribuar zhvillimit. 

Për ta kuptuar më thellë situatën në Kosovë, ekipi kërkimor kishte vendosur të përqendronte këtë pjesë të 

studimit në dy komuna dhe t'i përdorte këto si studime të rasteve. Ne e studiuam Gjakovën dhe Gjilanin për 

shkak të këtyre arsyeve: 

 

 

 

 

Të dyja komunat kanë një histori dhe traditë të emigrimit 

Emigrantët që vijnë nga këto rajone janë kryesisht të përqendruar në Zvicër 

Ato kanë fuqi punëtore edhe të kualifikuar edhe të pakualifikuar të emigruar 

Zbatimi i kërkimit (studimit) është më i realizueshëm për shkak të pranisë së FID-it në atë zonë e cila 

garanton qasje më të lehtë në informacion.. 

Tabela 1:Lista e diskutimeve të grupeve të fokusit të 

mbajtura në Gjakovë 

Focus Grupet Gjakovë 

Fshati Rogovë 

Fshati Rracaj 

Fshati Doblibare 

Fshati Dobrosh 

Bashkësia e katërt e qytetit 

Bashkësia e shtatë e qytetit 

Bashkësia e parë e qytetit (RAE) 

Bashkësia e dytë e qytetit 

Bashkësia e tretë e qytetit 

Bashkësia e pestë e qytetit 

Data 

08.10.2008 

09.10.2008 

10.10.2008 

11.10.2008 

12.10.2008 

12.10.2008 

13.10.2008 

14.10.2008 

13.10.2008 

16.10.2008 

Diskutimet e grupeve të fokusit në Gjakovë dhe Gjilan janë 

organizuar në disa bashkësi (njësi) lokale në qytet dhe në fshatra 

që kanë numër më të madh të Diasporës. 

Secili anëtar i grupit të fokusit është zgjedhur me kujdes, për të 

sjellë përzierjen më të mirë të pjesëmarrësve. Profili i 

pjesëmarrësve përfshinte: 

 

 

 

 

 

 

Përfaqësuesit e zyrtarëve të qeverisë lokale dhe organizatat 

e shoqërisë civile 

Anëtarët e partive politike lokale 

Shoqatat e bisnesit të grave, shoqatat ekonomike dhe degët 

e Odës Ekonomike të Kosovës, sindikatat etj. 

Kryesuesit e fshatrave dhe të bashkësive/njësive të qytetit 

Popullsia vendore në mjediset rurale dhe urbane 

Grupet minoritare (Romë, Egjiptianë, Ashkali) 

Tabela 2:Lista e diskutimeve të grupeve të fokusit të 

mbajtura në Gjilan 

Grupet e fokusit në Gjilan 

Qyteti i Gjilanit (grupi 1) 

Fshati Malishevë 



Fshati Bresalc 


Fshati Prelepnice 

Fshati Kmetovc 


Fshati Zheger 

Date 

24.10.2008 

24.10.2008 

26.10.2008 

26.10.2008 

27.10.2008 

27.10.2008 

28.10.2008 

28.10.2008 

29.10.2008 

29.10.2008 

Një dokument pune i cili i përmbante konstatimet kryesore nga 

Faza e Parë e projektit i u shpërnda pjesëmarrësve para 

mbledhjes për të mundësuar diskutim më produktiv. U përdor 

një intervistë gjysmë e strukturuar për diskutimet në grupet e 

fokusit. Diskutimi ndihmoi ekipin të fitonte një kuptim të thellë 

mbi perceptimin dhe praktikat e formave të ndryshme të 

investimeve (monetare, në natyrë, sociale) nga popullsia lokale 

që kanë të bëjnë me Diasporën, dhe të kuptonte sfidat kryesore 

dhe mundësitë e investimeve të tilla siç perceptohen nga 

popullsia lokale. 

Grupet e fokusit janë organizuar nga koordinatori lokal gjatë shtatorit 2008, ndërsa diskutimet e grupeve të 

fokusit janë mbajtur gjatë tetorit 2008. Duhet të përmendet se shumica e grupeve të fokusit kishin pjesëmarrje 

të baraspeshuar gjinore dhe gratë ishin inkurajuar të merrnin pjesë aktivisht në diskutim. Ekipi beson se së 

paku aspektet themelore gjinore të migrimit të jenë mbuluar.

Cilat forma të investimeve janë diskutuar? 

Ekipi kërkimor ishte i interesuar për të gjitha format e investimeve nga mërgimtarët, Diaspora dhe familjet e 

tyre në Kosovë. Me këtë, ai nuk dëshironte të kufizonte përqendrimin vetëm në format e pastra ekonomike të 

investimeve, por përfshiu edhe format “e buta” të kontributit (dërgesat në natyrë, diturinë, etj.). Me termin 

“investim” ne kuptojmë këtë që vijon:: 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Investimin e huaj të drejtëpërdrejtë nga emigrantët në Kosovë 

Bizneset familjare të themeluara në Kosovë, të cilat janë financuar (pjesërisht) me të hollat e 

dërguara nga jashtë 

Projektet e komunitetit të financuar (pjesërisht ose plotësisht) nga pjesëtarët e Diasporës 

Investimet në strehim dhe ndërtim 

Investimet për arsimimin e anëtarëve të familjes 

Llojet e reja të veprimtarive dhe investimeve të sjella nga të kthyerit ose pjesëtarët e Diasporës 

Bartjen e teknologjive dhe të dërgesave në natyrë të përdorura për forma të ndryshme të 

investimeve në Kosovë 

Nërmarrjet e përbashkëta të emigrantëve (mërgimtarëve) dhe investimeve të huaja. Emigrantët si 

ura ndërmjet kapitalit të huaj dhe Kosovës 

Të tjera 

Investimet që shkojnë në drejtim tjetër – nga Kosova drejt vedeve të tjera dhe roli i veçantë që Diaspora mund 

ta luajë në të, janë hetuar poashtu për ta hulumtuar mundësinë e: 

Shitjes së prodhimeve dhe shërbimeve vendore kosovare mërgimtarëve dhe bashkësive 

mikpritëse në vendet e huaja 

Studimi i përgjithshëm kufizohet në situatën aktuale. Disa aspekte janë gjurmuar prapa, megjithatë, deri në 

vitin 1999. Ky studim nuk pretendon të jetë përfaqësues (reprezentativ). 

1.3. STRUKTURAE RAPORTIT 

Kapitulli tjetër (Kapitulli 2) përshkruan karakteristikat e Diasporës së Kosovës duke u përqendruar më tepër në 

Diasporën e Kosovës në Zvicër. Ai e vlerëson madhësinë e saj, përbërjen dhe integrimin e pjesëtarëve të saj në 

shoqërinë mikpritëse. Kapitulli tre paraqet shumicën e rezultateve sasiore dhe cilësore të studimit. Vlen të 

përmendet se rezultatet nuk do t'iu përmbahen 5 komponentëve të studimt të përshkruar më sipër, por ata do 

të paraqiten tërthorazi dhe tematikisht duke filluar me rezultatet e veprimtarive ekonomike (dërgesat në të 

holla, investimet e drejtëpërdrejta), duke vazhduar me pjesëmarrjen politike të Diasporës dhe duke 

përfunduar me çështjet e fitimit të trurit. Kapitulli katër pastaj do t'i përshkruajë shkurtimisht politikat e 

migrimit (emigracionit) dhe Diasporës. Përfundimisht, në kapitullin pesë paraqiten përfundimet dhe 

rekomandimet.

2 

Kuptimi 

i 

Diasporës së Kosovës 

Kuptimi i Diasporës së Kosovës është i rëndësishëm, sepse madhësia, përbërja, gjatësia e qëndrimit dhe/ose 

integrimi në vendin e destinimit i një pjesëtari të Diasporës mund të ndikojë në arsimimin e tyre dhe aftësinë 

për të dërguar të holla dhe për të investuar në Kosovë. Ndërsa një perspektivë e plotë e migrimit nga Kosova 

nuk është përqendrim i këtij studimi, për qëllim të raportit ne synojmë të tregojmë lëvizjet historike të 

emigrimit në mesin e popullsisë kosovare duke e ngritur çështjen se a kontribuojnë valët e ndryshme të 

emigrimit në mënyrë të ndryshme në zhvillimin e Kosovës. Vala e “Gastarbeiter-ve” (punëtorëve të huaj) 

shkuan për të punuar në Europën Perëndimore pothuajse ekskluzivisht për të dërguar të holla në shtëpi, ndërsa 

vala e të 90-ve e shqiptarëve të Kosovës më të arsimuar, të kualifikuar dhe të pasur nga zonat urbane imigruan 

fillimisht për t'iu shmangur shërbimit ushtarak në armatën jugosllave gjatë luftërvae në Ballkan me shumë më 

pak synime për të dërguar të holla. Përfundimisht, vala e fundit emigrantëve të cilët i arritën vendet e 

destinimit nëpërmjet të bashkimit familjar mund të kontribuojë më tepër në uljen e dërgesave në të holla pasi 

ata lënë më pak arsye për kryefamiljarin për të dërguar të holla në shtëpi sepse e tërë familja e tij shpërngulet 

për të jetuar me të. 

Është e kuptueshme se përveç faktit se ata vijnë nga i njëjti vend i prejardhjes, Diaspora e Kosovës është 

gjithsesi një grup ose popullsi homogjene. Ata janë heterogjenë për sa i përket fesë (religjionit), statusit 

shoqëror, gjinisë, përkatësisë politike, arsimimit, statusit ligjor, dhe kohës së vendosjes dhe motivimit.për 

largim (duke u sjellë nga arsyet ekonomike dhe faktorët diskriminues deri të emigrimi i dhunshëm për arsye 

politike). Siç është cekur nga autorët tjerë, Diaspora kosovare ka shumë shtresa historike, ku “Gastarbeiter-ët “ 

përzihen me emigrantët e varfëruar pa dokumente dhe disidentë politikë si dhe me refugjatët e shkatërruar nga 

lufta dhe pa shtëpi në themelimin e njërës prej diasporave më të përhapura në botë. 

2.1. EMIGRIMI (MËRGIMI) SI PJESË PËRBËRËSE E SHOQËRISË KOSOVARE – PERSPEKTIVA 

HISTORIKE 

Emigrimi (mërgimi) është pa dyshim një karakteristikë strukturore e shoqërisë së shqiptarëve të Kosovës me 

dekada. Në mesin e disa shqiptarëve të Kosovës ekzistonte historikisht një thënie që i dëshironte secilës 

familje gjashtë djem: “Dy për të shkuar jashtë vendit, dy për të ndejtur në shtëpi dhe për t'u kujdesur për 

familjen, dhe dy për të vdekur për vendin, duke luftuar për liri.” Kjo thënie lë të kuptojë se shqiptarët e Kosovës 

e kuptojnë se emigrimi do të jetë pjesë e jetës së tyre dhe se një pjesë e zhvillimit të tyre dhe të familjes së tyre 

do të vijë nëpërmjet të emigracionit. 

Është vështirë të bëhen llogari me shkrim për migrimin prej Kosovës para vitit 1945, ndonëse ekziston njëfarë 

informacioni për të theksuar se migrimi ka qenë pjesë përbërëse e shoqërisë kosovare një kohë të gjatë, siç ka 

qenë pjesë përbërëse e zhvillimit për shumë shoqëri tjera në mbarë botën. 

Gjatë viteve të para të ekzistimit të Republikës Socialiste Federative të Jugosllavisë (RSFJ) (1945-64), vendi 

ishte – sikurse edhe vendet tjera socialiste në Ballkan, Europën Lindore dhe Bashkimin Sovjetik – vend i 

mbyllur për sa i përket emigrimit jashtë vendit. Sidoqoftë, kjo nuk ishte kështu për shumë shqiptarë të Kosovës. 

Gjatë kësaj periudhe shumë shqiptarë të Kosovës ikën në Turqi masivisht, sidomos gjatë fillimit të viteve të 

1960-ta në kulmin e politikave represive të shefit të pamëshirshëm të sigurimit serb, Aleksandar Rankoviq. 

Vala tjetër e migrimit ndodhi gjatë emigrimit ekonomik të jugosllavëve në Zvicër, dhe në vendet tjera të 

Europës Perëndimore, që filloi në fund të 1960-ave. Vendimi politik i Federatës Jugosllave për t'i hapur kufijt e 

vet për emigrantët u shoqërua me lansimin e reformave (kombëtare) liberale ekonomike më 1965. Statistikat 

tregojnë se që nga vitet e 1960-a ekziston një traditë në mesin e popullsisë shqiptare të Kosovës për të 

emigruar. Prirja dhe tendencat e ndryshme të emigrimeve mund të shpjegohen me disa faktorë shoqërorëpolitikë 

(Blaku 1996; Blumi 2003). Megjithatë, situata eknomike e Kosovës është njëra prej ndryshoreve 

konstante eksplikative e kësaj dukurie. E ndeshur me një nivel të ulët të zhvillimit industrial dhe shkallës së 

lartë të papunësisë, kishte ndodhur një emigrim i rëndësishëm i fuqisë punëtore të shqiptarëve të Kosovës që 

nga vitet e 1960-a në drejtim të republikave fedrale të Republikës Federative të Jugosllavisë dhe vendeve 

perëndimore (Baletic 1982; Halpern 1975, 1987; Malacic 1996; Mesic 1992). Shumica e imigrantëve gjatë 

kësaj periudhe vinin nga pjesa rurale e Kosovës, kryesisht si punëtorë të pakualifikuar me arsim të kufizuar. 

Shoqëria mikpritëse i pa ata si fuqi punëtore për të cilët nuk mendohej si persona të destinuar për integrim në

shoqërinë mikpritëse. Shumica prej tyre kishin pasur nivel të ulët të shkathtësive dhe të arsimimit dhe kanë 

luftuar me vite të arrinin sukses t'i kompensonin kualifikimet e tyre të ulëta fillestare (e ashtuquajtura qasja e 

mangët ndaj integrimit). 

Vala e viteve të 1980-a të emigrimit ishte nxitur nga një shtypje politike pas demonstratave të shqiptarëve të 

vitit 1981, por gjithashtu për shkak të moszhvillimit të vazhdueshëm i cili ishte faktor i vazhdueshëm shtytës 

për emigrim. Pej viteve të 1980-a e tutje, situata politike dhe ekonomike në ish Jugosllavi në përgjithësi, dhe 

sidomos në Kosovë, u përkeqësua plotësisht. Pas vdekjes së Titos më 1981 dhe heqjes së statusit autonom të 

Kosovës më 1989, kishte trazira politike dhe presioni për emigrim u rrit. Parlamenti i Serbisë, e ndryshoi 

planprogramin arsimor, i detyroi mësmdhënësit shqiptarë të nënshkruanin betime lojaliteti, e ndaloi shumicën 

e mësimit në gjuhën shqipe dhe i përjashtoi nga puna një numër të madh të mësimdhënësve të shkollave të 

larta (mesme). Më vonë regjimi serb u përgjigj me me rregullore edhe më drakonike dhe represion policor. 

Universitetet dhe shkollat u mbyllën, madhësia e familjes iu nënshtrua kufizimeve dhe shqiptarët etnikë ishin 

persona non grata (të padëshirueshëm) për sa u përket vendeve të punës në shërbimin publik. Human Rights 

Watch vë në dukje se persekutimi “shkaktoi emigrimin e afro 350,000 shqiptarëve gjatë shtatë vjetëve vijues.” 

Ndërsa kjo po ndodhte qeveria e Milosheviqit po i nxiste serbët të vendoseshin në Kosovë Rrjedhimisht, filloi 

imigrimi i motivuar politikisht. Pjesëtarët e elitës nacionaliste në mesin e studentëve shqiptarë po ndiqeshin 

gjithnjë e më shumë dhe po detyroheshin ta linin Kosovën (Malcolm 1999). Europa dhe (mbi të gjitha Zvicra, 

me Diasporën e vet tanimë të konsoliduar), ishin dëshmitarë të kërkuesve të parë të azilit nga Kosova. 

Shqiptarët e Kosovës më të arsimuar, të kualifikuar dhe më të pasur nga zonat urbane, duke përfshirë të rinjtë 

që përpiqeshin t'i shmangeshin shërbimit ushtarak në armatën jugosllave gjatë luftërave në Ballkan – 

gjithashtu e lëshuan Kosovën gjatë fillimit të viteve të 1990-a, prej të cilëve grupi më i madh u vendos në 

Mbretërinë e Bashkuar (MB). 

Luftërat civile brenda republikave të ndryshme të ish Jugosllavisë dhe shpërthimi i luftës në Kosovë më 1998 

çoi në një fazë të emigrimit masiv dhe imigrimit në Europë dhe vendet tjera. Ndërmjet marsit dhe qershorit 

1999, afro 850,000 refugjatë ikën në Shqipërinë fqinje, ish Republikën Jugosllave të Maqedonisë (në tekstin e 

mëtejmë Maqedonia), dhe Mal të Zi, duke kërcënuar destabilizimin rajonal më të gjerë. Afro 200,000 njerëz u 

zhvendosën brenda vendit ose mbetën pa shtëpia brenda vetë Kosovës. Ndërsa shumica e refugjatëve mbetën 

në Shqipëri, Maqedoni dhe Mal të Zi, një numër i konsiderueshëm i tyre u shpërngulën në 25 vende nëpër 

3 

botë .Zakonisht, këto rivendosje shiheshin nga vendet mikpritëse si të përkohshme, dhe refugjatët trajtoheshin 

si të tillë. Vendet e ndryshme nëpër botë pranuan numër të ndryshëm refugjatësh dhe sasia e pranuar nuk ishte 

domosdoshmërisht proporcionale me madhësinë e vendit. 

Ndërsa gjatë eskalimit të dhunës në Kosovë shumica e vendeve të BE (Gjermania dhe Zvicra sidomos) “e 

toleruan” ardhjen e shqiptarëve të Kosovës në Europë dhe iu dhanë atyre ose statusin e strehimit (azilit) të 

përkohshëm ose të përhershëm, pas përfundimit të kontrollit serb të Kosovës më 1999 shumë zgjodhën të 

ktheheshin dhe/ose u riatdhesuan dhe emigrimi i rregullt u bë rreptësisht i kufizuar, zakonisht në politikat e 

bashkimit familjar. Për sa u përket të kthyerve, ndërmjet 1999 dhe 2000, popullsia kosovare në Zvicër tregoi 

ulje të shpejtë për shkak të kthimit të refugjatëve dhe kërkuesve të azilit (Efionayi-Mäder et.al. 2001). Afro 

30,000 shqiptarë të Kosovës e braktisën vendin gjatë vitit 2000. Por prej 2001, kjo popullsi po rritet prapë 

(Lerch et.al. 2007). Vendet tjera ndoqën politika të ngjashme. Më 2005, rreth 90,000 kosovarë nga Gjermania 

ishin kthyer në Kosovë nëpërmjet të kthimeve vullnetare të ndihmuara. 20,00 tjerë ishin dëbuar, dhe një 

numër i panjohur u kthyen vetë pa qenë të ndihmuar nga autoritetet (ESI 2006). 

Emigrimi nga Kosova po vazhdon madje edhe sot, megjithëse në shifra më të vogla. Aktualisht, opsioni kryesor 

për shqiptarët e Kosovës.që kërkojnë të jetojnë në shumicën e vendeve të Europës Perëndimore mbetet 

bashkimi familjar, i zbatuar për fëmijët dhe bashkëshortët e të huajve të cilët kanë lejeqëndrim, mjaft hapësirë 

jetësore dhe të ardhura stabile. 

Sipas sondazhit të SMSJ (2000) në Kosovë, arsyeja kryesore për mungesën e një anëtari të familjes në Kosovë 

pej marsit 1998 ishte siguria. 67.7 % e të anketuarve shpjeguan se migrimi ka ndodhur për arsye sigurie, dhe 

5.3 % u përgjigjën se shtëpia ishte e pabanueshme. Bazuar në të njëjtin sondazh, për të punuar ose për të 

studiuar nuk ishin në mesin e arsyeve të përmendura për të arsyetuar emigrimin e vonshëm ndërkombëtar në 

mesin e familjeve kosovare. Rezultatet e sondazhit SMSJ shpjegojnë vetëm tendecat e fundit të migrimit siç 

zbuluan diskutimet e grupeve të fokusit të zhvilluara në Zvicër se shumë pjesëtarë të Diasporës së Kosovës 

po banonin në atë vend kryesisht për arsye ekonomike (për të punuar). 

3 

Vlen të përmendet (theksohet) se ndërsa kosovarët shkonin drejt destinacioneve europiane të strehimit (azilit), shumë shqiptarë (të veriut) 

përziheshin me ta

2.2. NIVELI I EMIGRIMIT NDËRKOMBËTAR NGA KOSOVA DHE DESTINACIONI KRYESOR PËR 

DIASPORËN E KOSOVËS 

Ende nuk ekzistojnë të dhëna të besueshme të regjistrimit mbi migrimin në Kosovë; prandaj mbetet 

jashtëzakonisht vështirë për të siguruar informacion të saktë lidhur me Diasporën e Kosovës . Matja e 

madhësisë së Diasporës është e vështirë edhe për arsye se është vështirë për ta përkufizuar se kush janë 

pjesëtarët e saj. A duhet të përfshijë vetëm kosovarët që janë vendosur për një periudhë të caktuar kohore në 

një vend të destinimit apo duhet të përfshijë mërgimtarët lëvizës gjithashtu? A duhet gjithashtu të llogariten 

kërkuesit e azilit me status të parregulluar dhe mërgimtarët e natyralizuar? Po grupet e mëdha si ai në Turqi i 

vendosur para 50 vjetësh? 

Duke i pasur parasysh këto vështirësi, madhësia e saktë e Diasporës së Kosovës mbetet e panjohur. Një shifër 

ende diskutabile është 800,000 njerëz. Gjermania me 300,000 dhe Zvicra me 155,000 shqiptarë të Kosovës 

strehojnë bashkësitë më të mëdha të themeluara. Bashkësitë tjera të mëdha janë themeluar në Shtetet e 

Bashkuara të Amerikës, vendet skandinave, Mbretërinë e Bashkuar, Francë, Belgjikë dhe Austri, ndërsa 

bashkësi më të vogla janë gjetur deri në Australi dhe Zelandë të Re. Mbretëria e Bashkuar strehon afro 17,000 

shqiptarë të Kosovës (Dhoma e Komunave 2000). Duke supozuar se madhësia e vlerësuar e Diasporës është e 

saktë dhe se vlerësimi i Zyrës së Statistikave të Kosovës se në Kosovë sot jetojnë 2.1 milionë banorë është 

gjithashtu i saktë, mund të konkludohet se pothuajse çdo i treti kosovar sot jeton jashtë vendit. 

Për sa u përket destinacioneve të preferuara, janë vërejtur tendenca të njëjta me rastin e analizimit të 

dërgesave në të holla nga studimi i SMSJ. Transfertat ndërkombëtare për në familjet në Kosovë vinin në radhë të 

parë nga Gjermania dhe Zvicra. 49% e donatorëve të cilët dërgonin të holla në familje në vitin 2000 jetonin në 

Gjermani, ndërsa 23 % prej tyre jetonin në Zvicër, gjë që vërtetonte se këto dyja janë vendet kryesore të 

destinacionit për diasporën e Kosovës. Donatorët tjerë jetojnë(nin) në Shtetet e Bashkuara të Amerikës (3 %), 

në Itali (2 %), në vendet tjera europiane (pa përcaktim të saktë 2 %),ose në vendet e tjera të botës (2 %). 

4 

Një këndvështrim tjetër i madhësisë së Diasporës vjen nga analiza jonë e të dhënave të SMSJ . Në kohën e 

sondazhit (2000), afro 28 % e familjeve kosovare kishin një ose më tepër fëmijë që jetonin jashtë vendit. Në 

zonat rurale, 32 % janë në këtë situatë në krahasim me 25 % në zonat urbane. Në vetëm 4 % të familjeve, njëri 

partner (partneri i kryefamiljarit ose një pjesëtar i çiftit tjetër) jeton jashtë familjes. Gjithsej, një prej tri familjeve 

është prandaj e prekur nga migrimi. Shifra është mbase nënvlerësuese për sa i përket migrimit ndërkombëtar, 

pasi ka familje ku të gjithë anëtarët mungojnë në kohën e sondazhit (“migrimi familjar”). Migrimi familjar ishte 

në të vërtetë faktori kryesor për mospërgjigje në sondazh, pasi ato familje nuk përshiheshin. Ky faktor mbase e 

shpjegon nivelin shumë të ulët të migrimit ndërkombëtar të vërejtur në mesin e serbëve të Kosovës. 

Shifrat nga SMSJ tregojnë gjithashtu se migrimi është rritur prej fillimit të konfliktit në vitin 1999. Gjithsej, siç 

është parë nga pyetja lidhur me numrin e migrimeve prej konfliktit, përafërsisht gjysma e familjeve janë prekur 

nga një migrim ndërkombëtar pas fillimit të konfliktit. Dallime të mëdha janë vërejtur ndërmjet serbëve dhe 

shqiptarëve për sa i përket këtij treguesi pothuajse asnjë familje serbe nuk ka anëtarë që jetojnë jashtë vendit. 

Prandaj, bazuar në të dhënat e SMSJ, një përqindje e konsideruehme e emigrantëve ndërkombëtarë janë 

emigrantë të vonshëm, dhe kjo mund të luajë rol në vëllimin e dërgesave të të hollave nga jashtë. Dihet mire se 

dërgesat në të holla ndikohen nga niveli i integrimit strukturor (profesional) të arritur në vendin e destinimit. 

Integrimi në tregun e punës në vendin e imigrimit është logjikisht kusht i nevojshëm para fitimit të pages dhe 

dërgimit të të hollave familjes në vendin e prejardhjes. Megjithatë, integrimi profesional merr pak kohë, 

sidomos kur migrimi është i motivuar për arsye sigurie, siç është rasti me shumë qytetarë të Kosovës gjatë kësaj 

5 

periudhe . 

4 

Disa nga pyetjet e bëra në sondazhin SMSJ (2000), mundësonin një vlerësim të ndikimit të migrimeve ndërkombëtare në familjet kosovare. Sidomos, dy 

pyetje kishin të bënin me situatën në datën e sondazhit (numri i fëmijëve që jetojnë jashtë vendit, numri i partnerëve që jetojnë tjetërkund, përfshirë 

informacionin lidhur me vendbanimin), dhe dy pyetje plotësuese kishin të bënin me të kaluarën e vonshme (numri i personave që jetojnë jashtë vendit para 

konfliktit të vitit 1998 dhe numri i migrimeve ndërkombëtare prej konfliktit). Për secilën pyetje jepet rajoni/vendi i emigrimit. Duhet megjithatë të 

theksohet se vetëm emigrantët të cilët janë pjesëtarë të familjeve janë regjistruar. Statusi i migrimit i anëtarëve tjerë të familjes, që jetojnë në familje tjetër 

(p.sh. një vëlla, etj.) nuk identifikohet (jepet). 

5 

Sipas regjistrimit zviceran të organizuar në dhjetor 2000, më tepër se 50 % e emigrantëve të vonshëm nga republika e Jugosllavisë (pa dallim në mes 

të serbëve dhe kosovarëve) ishin ekonomikisht joaktivë.

Table 3 : Statusi i emigrantit i familjeve 

Numri i fëmijëve që 

jetojnë jasht vendit 

Zero 

Një 

Dy 

Tre 

2.5 

Katër e më tepër 1.4 

Numri i partnerëve që 

jetojnë tjetërkund 

Zero 

94.2 

Një 

5.3 

Dy ose më tepër 0.4 

Numri i partnerëve që 

jetojnë jasht vendit 

Zero 

95.6 

Një 

Dy ose më tepër 

Numri i njerëzve që 

jetonin jasht vendit 

para konfliktit 

Zero 

Një 

Dy 

Tre ose më tepër 

Numri i emigrimeve 

ndërkombëtare prej 

konfliktit 

Kosova Zona rurale Zona urbane 

Gjithsejt Shqiptar Serb Gjithsejt Shqiptar Serb Gjithsejt Shqiptar Serb 

71.6 

16.7 

7.8 

4.1 

0.3 

95.3 

2.0 

0.7 

2.0 

71.7 

16.9 

7.7 

2.3 

1.4 

94.0 

5.4 

0.4 

95.3 

4.3 

0.4 

94.6 

2.2 

0.8 

2.4 

71.0 

15.8 

8.3 

3.3 

1.5 

94.8 

5.0 

0.2 

97.1 

2.9 

0.0 

98.8 

0.8 

0.2 

0.2 

68.4 

18.1 

9.1 

3.2 

1.3 

92.6 

6.8 

0.4 

93.8 

5.8 

0.3 

95.8 

2.2 

0.5 

1.5 

67.3 

19.0 

9.4 

3.0 

1.3 

91.9 

7.4 

0.4 

93.1 

6.4 

0.4 

95.2 

2.4 

0.5 

1.8 

73.7 

13.2 

7.8 

4.1 

1.2 

95.9 

3.7 

0.4 

97.1 

2.9 

0.0 

98.8 

0.8 

0.4 

0.0 

74.7 

15.4 

6.5 

1.8 

1.5 

95.8 

3.8 

0.3 

97.4 

2.3 

0.3 

94.7 

1.8 

0.9 

2.6 

76.0 

14.8 

6.1 

1.7 

1.5 

96.2 

3.3 

0.4 

97.4 

2.2 

0.4 

93.9 

2.0 

1.1 

3.0 

68.4 

18.6 

8.9 

2.5 

1.7 

93.7 

6.3 

0.0 

97.0 

3.0 

0.0 

98.7 

0.8 

0.0 

0.4 

Zero 

Një 

Dy 

Tre 

Katër 

53.9 

2.9 

3.2 

3.8 

6.3 

Pesë 

7.8 

Gjashtë ose më tepër 6.8 

N 

2880 

45.5 

3.1 

3.7 

4.5 

7.4 

9.3 

8.1 

2400 

95.6 

1.9 

0.4 

0.4 

1.0 

0.4 

0.0 

480 

57.8 

2.6 

2.7 

3.4 

4.1 

5.6 

6.2 

1440 

50.1 

2.8 

3.1 

3.9 

4.8 

6.8 

7.4 

1197 

95.5 

2.1 

0.8 

0.8 

0.4 

0.0 

0.0 

243 

50.0 

3.2 

3.6 

4.2 

8.5 

9.9 

7.4 

1440 

41.0 

3.5 

4.3 

5.1 

9.9 

11.7 

8.8 

1203 

95.8 

1.7 

0.0 

0.0 

1.7 

0.8 

0.0 

237 

Burimi: SMSJ 2000 

Përfundimisht, sondazhi i UNFPA(2003) mblodhi informacion mbi ata që banonin në Kosovë në vitin 2003 të 

cilët në vitin 1998 banonin jashtë vendit. Shpërndarja e moshës dhe e gjinisë së atyre që mungonin tregonte se 

mbi 56 % e popullsisë e popullsisë jo të pranishme është ndërmjet e moshës 20 dhe 40 vjeç, dhe se vetëm 5 % 

janë më të vjetër se 50 ose më tepër. Kjo do të thotë se shumica e Diasporës kosovare përbëhet prej popullsisë 

active, e cila është e aftë të punojë dhe të dërgojë të holla në shtëpi. 

Në përfundim, Diaspora e Kosovës është relativisht e madhe për nga madhësia dhe ndikon shumë familje në 

Kosovë. Pothuajse çdo i treti kosovar jeton jashtë vendit sot dhe çdo e treta familje (ndoshta edhe më tepër) në 

Kosovë ka së paku një anëtar të familjes që jeton jashtë vendit. Shumica e mërgimtarëve dhe e pjesëtarëve të 

Diasporës i përkasin popullsisë aktive dhe një numër i konsiderueshëm prej tyre janë emigrantë të vonshëm, 

kështu shumica e parakushteve teorike përmbushen për të pohuar se niveli i dërgesave në të holla dhe i 

investimeve tjera nga Diaspora duhet të jetë i lartë (anasjelltas, riatdhesimi i disa prej këtyre emigrantëve do të 

mund të kishte ndikim negative në dërgesat në të holla). Por, a është vërtet ashtu? A janë këto parakushte të 

mjaftueshme për të supozuar përqindjet e larta të dërgesave në të holla në Kosovë? 

Një parakusht tjetër është po aq i rëndësishëm – niveli i integrimt struktural (profesional) i arritur në vendin e 

destinimit ose integrimi në tregun e punës, i cili logjikisht është kusht i nevojshëm para se ndokush të fitojë 

pagë dhe t'i dërgojë të holla familjes në vendin e prejardhjes. Është e kuptueshme se emigrantët e ardhur së

voni janë të parët që do të preken nga papunësia. Kjo dukuri është mbase e lidhur me status e banimit: 

emigrantët e vonshëm janë në situate më pak stabile se ata që kanë ardhur më herët. Nëse e shikojmë më për së 

6 

afërmi Diasporën e Kosovës në Zvicër dhe duke vlerësuar integrimin e saj në shoqëri aty synojmë të kuptojmë 

se a përputhet madhësia e Diasporës me integrimin e duhur, duke e vlerësuar në këtë mënyrë potencialin e 

vërtetë dhe ndikimin që pjesëtarët e Diasporës mund të kenë në zhvillimin e Kosovës. Ndërsa kuptojmë se 

konteksti i Diasporës është i veçantë, ne gjithashtu besojmë se disa tendenca të vërejtura në mesin e 

emigrantëve kosovarë në Zvicër mund të përgjithësohen për emigrantët në shumicën e vendeve të Europës 

Perëndimore. 

Karakteristikat e Diasporës së Kosovës në Zvicër 

Kosova është në mesin e vendeve në zhvillim me një bashkësi të rëndësishme (konsiderueshme) të Diasporës 

në Zvicër. Besohet se shqiptarët e Kosovës janë grupi i dytë më i madh i huaj në Zvicër, pas shtetasve italianë. 

Sipas Zyrës Federale Zvicerane për Migrim (FOM), numri i kosovarëve që jetojnë në Zvicër në vitin 2007 ishte 

155,000, prej të cilëve 100,000 (64,5 %) ishin të pajisur me lejeqëndrim C (lejeqëndrim banimi), 49,193 (31,7 

%) kishin lejeqëndrim vjetor (B) ndërsa 5,274 (3,5 %) kishin statusin e kërkuesve të strehimit (azilkëkuesve), 

Kjo shifër nuk i përfshin pjesëtarët e natyralizuar të Diasporës së Kosovës. 

Fig 2 . Popullsia kosovare në Zvicër në vitin 2007 

Bashkësia e Kosovës në Zvicër 

(rreth 155 000 vetë) 

5'274 

4'193 

63 

45'000 

Lejeqëndrime-B 

Lejeqëndrime-C 

Lejeqëndrime-L 

Zonë e azilit 

Statusi-F 

100'000 

Vlerësimet e përafërta - gusht 2007 

Mbledhja e EKM e 14 majit 2008 

Urs Betschart, Zyra Federale për Migrim 

Burimi: Zyra Federale për Migrim 

Shifrat nga FOM janë brenda vlerësimeve të bëra nga autorët (Dahinden 2006) të cilët kanë raportuar se afro 

95,000 dhe 200,000 mërgimtarë shqipfolës nga ish-Jugosllavia jetojnë aktualisht në Zvicër. Sipas atij raporti tri 

të katërtat prej tyre janë shqiptarë nga Kosova, e pjesa tjetër janë nga Maqedonia, Mali i Zi ose Serbia (Zyra 

Federale e Statistikave 2002; Maillard and Leuenberger 1999) Për sa i përket sfondit historik, shqiptarët e 

Kosovës kanë punuar në Zvicër prej kohës kur është dashur të punësoheshin të ashtuquajturit punëtorë 

mysafirë nga ish-Jugosllavia. 

Deri në vitet e 1980-a punëtorët mysafirë shqiptarë ishin kryesisht të rinj pa familje. Ata arrinin kryesisht nga 

rajonet rurale dhe të varfëra. Ata punonin në vende të punës pa kualifikim dhe shpesh jetonin nëpër baraka me 

punëtorë të huaj (Dahinden 2005) Siç është përshkruar nga një mërgimtar i njohur kosovar i cili migroi në vitet 

e 80-a në pjesën lindore të Zvicrës, kur përfundimisht u punësua si konduktor treni në vitn 1990, pas 10 

vjetësh jetese në Zvicër, ai konsiderohej nga mërgimtarët tjerë shqiptarë si një prej kosovarëve më të 

sksesshëm në atë kohë (Osmani 2008). 

6 

Duke pasur parasysh faktin se bashkësia e shqiptarëve të Kosovës është dukshëm më e madhe se ato në vendet tjera (përveç Gjermanisë), vlen të 

analizohet shpërndarja dhe karakteristikat e kësaj popullsie të caktuar.

Në përgjithësi, objektivi i punëtorëve të mysafirë ishte kryesisht të fitonin të holla të mjaftueshme për t'i 

përballuar vështirësitë ekonomike në shtëpi (vendlindje) dhe për t'u kthyer pas disa vitesh. Prej viteve të 1980- 

ve e tutje situata politike dhe ekonomike në ish Jugosllavi në përgjithësi, e veçanërisht në Kosovë, u 

përkeqësua rrënjësisht. Pas vdekjes së Titos në vitin 1981 dhe heqjes së statusit autonom të Kosovës në vitin 

1989, kishte trazira politike dhe presioni për emigrim u rrit. Sidoqoftë, me një ndryshim në politikat e imigrimit 

në Zvicër, dhe veçanërisht me zbatimin e modelit të “tri-rretheve” në vitin 1991, punësimi i punëtorëve nga ish 

Jugosllavia nuk ishte më i mundshëm: këta mërgimtarë tani kategorizoheshin si pjesëtarë të rrethit të tretë dhe 

nuk kishin të drejta të fitonin leje pune (Këshilli Federal Zviceran 1991). Prej atij momenti, imigrimi në Zvicër 

nga ish Jugosllavia ishte i mundshëm vetëm duke kërkuar azil ose nëpërmjet të bashkimit familjar (Dahinden 

2005). 

Autorët, të cilët i kanë studiuar shqiptarët e Kosovës në Zvicër (Dahinden), e përshkruajnë bashkësinë e 

shqiptarëve të Kosovës në Zvicër si kryesisht të re, me vetëm një numër të vogël pleqsh dhe numër të madh 

fëmijësh. Familjet e shqiptarëve të Kosovës janë përgjithësisht të mëdha, me mesatarisht 4,07 persona për 

familje. Në kontekstin e dërgesave në të holla, numri i anëtarëve të familjes mund të përdoret si tregues për 

aftësinë për të dërguar të holla në vendin e prejardhjes. Prej sa më tepër personave që të përbëhet një familje, 

aq më pak të holla mund të kursehen dhe të dërgohen jashtë vendit. Përveç kësaj, përqindjet e pjellshmërisë në 

mesin e shqiptarëve të Kosovës janë më të larta se mesatarja e Europës Perëndimore (2,6 lindje për grua në 

vitin 2000 – Wanner, 2005) tendencë e cila konfirmon se madhësia e familjes e shqiptarëve të Kosovës në 

Zvicër do të mbesë e madhe dhe prandaj do të ketë ndikim të drejtëpërdrejtë në nivelin e të hollave të dërguara 

në shtëpi. Ajo gjithashtu konfirmon se shqiptarët e Kosovës do të mbesin ndër grupet më të mëdha të Diasporës 

në Zvicër në një të ardhme të afërt.. 

Bazuar në vetëdeklarimin e pjesëtarëve të Diasporës së Kosovës në Zvicër, diskriminimi është më tepër se sa 

integrimi karakteristikë e tyre në Zvicër. Shumica e shqiptarëve të Kosovës të cilët kanë ardhur në Zvicër ishin 

fillimisht punëtorë sezonalë të cilët nevojiteshin si fuqi punëtore, dhe të cilët nuk mendoheshin si persona të 

destinuar për integrim në shoqërinë mikpritëse. Shumica prej tyre kanë pasur nivel të ulët kualifikimi dhe 

arsimi dhe kanë luftuar me vite të arrinin sukses në kompensimin për kualifikimet e veta të ulëta fillestare (e 

ashtuquajtura qasje e mangët ndaj integrimit). 

Nëpërmjet të pothuajse çdo konsultimi me grupet e fokusit në Zvicër ekzistonte një theks i fuqishëm mbi 

përpjekjet e mëdha që mërgimtarët kosovarë po i bëjnë për t'u integruar në shoqërinë mikpritëse. Shumica 

prej tyre i përshkruan këto përpjekje dhe tendencën aktuale si proces i integrimit të shpejtë i cili është më tepër 

agresiv (pozitivisht) dhe mbështetet kryekëput në përpjekjet individuale dhe familjare. Aktualisht, 

7 

shqetësimiet kryesore të pjesëtarëve të Diasporës kosovare, të cilët i intervistuam , janë si t'i arsimojnë fëmijët 

e vet dhe sit ë investojnë në sektorin e paluajtshmërive në Zvicër. Duket se përpjekjet e tyre janë kryekëput të 

përqendruara në drejtim të përmirësimit të standardit të jetesës në vendin e mikpritjes dhe shumë më pak në 

dërgimin e të hollave dhe në investim në vendlindje. 

Procesi i integrimit nuk është aspak i lehtë. Sot, bazuar në vetëdeklarimin e pjesëtarëve të Diasporës dhe 

konfirmuar nga studimet vendore të kryera nga Shkencëtarët shoqërorë zviceranë (Fibbi et al. 2006; Lerch 

et.al. 2007), shqiptarët e Kosovës janë bashkësia më e diskriminuar në Zvicër (dhe jashtë vendit) dhe shpesh 

duhet t'i luftojnë një mori stereotipesh negative, duke përfshirë si ato të Ballkanit ashtu edhe ato të refugjatëve 

të varfër. 

Lerch et.al. (2007) kanë raportuar tendencat lidhur me integrimin në tregun e punës të ish jugosllavëve. Bazuar 

në të dhënat e tyre, serbo-malazeztë dhe maqedonasit duken të jenë më mire të integruar se shqiptarët e 

Kosovës. Në këtë grup të fundit, vetëm afro 58 % të të rriturve të moshës 15 vjeç ose më tepër janë 

ekonomikisht aktiv dhe të zënë me punë (përkundër 70 % për serbët dhe 67 % për maqedonasit). Dallimet në 

gjini në përqindjen e njerëzve të punësuar janë dukshëm të larta. Përveç kësaj, përqindja e punëtorëve të 

kualifikuar është 59 % në mesin e shqiptarëve të Kosovës, 50 % në mesin e serbëve dhe 54 % në mesin e 

maqedonasve. Dallimet shqorërore-ekonomike ndërmjet serbëve-malazezve dhe shqiptarëve të Kosovës me 

siguri do të rriten për shkak të karakteristikave të rrjedhave (prurjeve) të vonshme të migrimit, afro dy të tretat e 

shqiptarëve të Kosovës të ardhur së voni dhe të aktivizuar në punë (saktësisht 64 %) ishin të regjistruar në punë 

të pakualifikuar, me kualifikim të ulët. Ky numër është madje më i lartë për popullsinë femërore të shqiptarëve 

të Kosovës ngase 70.7 % prej tyre janë punëtorë të pakualifikuar (Lerch et.al. 2007). 

7 

Duhet të theksohet se shumica e njerëzve të intervistuar në Zvicër do të mund të përshtateshin në kategorinë e “Elitës së Diasporës” prandaj 

pikëpamjet e tyre nuk mund të përgjithësohen për tërë Diasporën e Kosovës..

Një autor tjetër (Fibbi) konkludon se “asnjë grup tjetër në Europë nuk vuan nga barrierat aq të larta për 

punësim sa jugosllavët shqipfolës në Zvicër”. Përveç kësaj duke pasur parasysh kualifikimet e njëjta 

profesionale me kandidatët zviceranë, turqit e sidomos shqiptarët rrallë ftohen në intervista për punësim nga 

firmat, edhe pse çertifikatat e kualifikimit profesional supozohet të garantojnë mundësinë për punë, sidomos 

për vendet e punës me kualifikim si për rininë vendore ashtu edhe për atë mërgimtare. Sipas metodologjisë së 

“praktikës së testimit” të standardizuar nga Organzata Botërore e Punës, përqindjet shqetësuese (39 %) të 

trajtimit diskriminues të aplikacioneve për jugosllavët shqipfolës të rinj janë vërejtur krahasuar me 30 % të 

përqindjeve në mesin e turqve dhe shumë më pak në mesin e bashkësive tjera të Diasporës (Fibbi et al. 2006). 

Kushtet fillestare të pafavorshme janë një kërcënim për tërë procesin e integrimit për arsye se të rinjtë janë 

gjenerata vendimtare në këtë proces afatgjatë. 

Përmbledhtas, për sa i përket pyetjes së kërkimit-studimit tonë për t'i identifikuar kushtet politike, ekonomike 

dhe ligjore me të cilat përballen mërgimtarët, Diaspora dhe familjet e tyre në vendin mikpritës, bazuar në 

analizën e Diasporës së Kosovës në Zvicër, mund të konkludohet se ata ballafaqohen me sfida të shumta në 

procesin e integrimit të tyre në shoqërinë mikpritëse, duke përfshirë integrimin në tregun e punës, i cili është 

njëri prej parakushteve kryesore për t'i mundësuar të gjitha format e dërgesave në të holla. Përveç kësaj, 

theksi i fortë të cilin Diaspora e Kosovës e ka vënë në integrimin do të thotë se përparësitë e saj janë 

zhvendosur dhe se përqendrimi kryesor i saj aktualisht është integrimi në shooqërinë mikpritëse, një dukuri e 

cila do të ndikojë gjithashtu vendimet dhe mundësitë e saj për të dërguar të holla ose për të investuar në 

vendlindje. 

2.3 ROLI I (MOS)ZHVILLIMIT NË MIGRIM – TENDENCAT AKTUALE TË MIGRIMIT DHE 

MODELET NË KOSOVË 

2.3.1. Faktorët që ndokojnë në migrim (të dhënat e SMSJ) 

Sipas teorive tradicionale të migrimit, migrimi ndërkombëtar rrjedh nga një gamë e gjerë faktorësh, në mesin 

e tyre synimi për ta përmirësuar cilësinë e jetës për individin ose familjen e tij. Siodoqoftë, ky synim nuk është 

gjithnjë motiv i mjaftueshëm për migrim, dhe mundësitë (një vend pune ose rrjetet në një vend ose rajon të 

destinacionit, për shembull) janë gjthashtu të nevojshme nëse plani i migrimit duhet të jetë i suksesshëm. 

Natyrisht është e pamundshme, duke përdorur një sondazh sasior (SMSJ), për të përcaktuar se si ka ndodhur 

migrimi dhe cilat kushte kanë kontribuuar në suksesin e tij. Por, regresioni logjistik mundëson identifikimin e 

faktorëve shoqërorë-demografikë, në mesin e atyre që janë në dispozicion në sondazh, të cilët mund të 

ndikojnë në mundësinë që familja të ketë një mërgimtar aktual. 

Tri modele janë testuar, të cilat e kanë vlerësuar rolin e treguesve të ndryshëm në mundësinë e të pasurit të të 

paktën një fëmije jashtë vendit, një partner jashtë vendit, së paku një anëtar të familjes mërgimtar jashtë 

vendit. Rezultatet e regresionit logjistik (Tabela 4) tregojnë ndikimin e modalitetit në mundësinë e të pasurit të 

një mërgimtari, të shprehur në përpjesëtim të pabarabartë (shih kapitullin 1), pas “kontrollit” të ndryshoreve 

tjera të përfshira në model. Vetëm rezultatet e rëndësishme janë komentuar. 

Vendbanimi luan rol në migrim kur krahasohet me familjet që jetojnë në zonat rurale, mundësia që familja në 

një zone urbane të ketë një mërgimtar aktual është më e vogël. Kjo sidomos ndodh kur është fjala për 

partnerin. Grupi etnik gjithashtu luan rol dhe mundësia është logjikisht më e vogël në mesin e serbëve. 

Rezultatet e tilla, të fituara pas kontrollit të ndryshoreve të pështjelluara gjithashtu të përfshira në modelin, 

konfirmojnë observimet përshkruese (Tabela 3). 

Mosha e kryefamiljarit ka gjithashtu ndikim në migrim, por rezultatet ndryshojnë sipas lloji të migrimit. 

Natyrisht mundësia e të pasurit të një fëmije i cili është mërgimtar është më e madhe në mesin e shtëpive të 

kryesuara nga një person i pensionuar se sa në mesin e familjeve të reja. Nga ana tjetër, nuk është vërejtur 

ndonjë rezultat i rëndësishëm për sa i përket mundësisë që një partner të jetë mërgimtar. 

Raporti ndërmjet statusit shoqër-ekonomik të familjes dhe migrimit nuk është indentifikuar qartë në 

sondazh. Ne, megjithatë, mund të vërejmë se në çiftet të cilat nuk kanë njerëz aktivë, ekziston mundësia më e 

madhe për të pasur partner i cili është mërgimtar.

Përfundimisht, modeli tregon se emigrantët më shpesh janë në familjet e vogla dhe të mëdha, se sa në familjet 

me numër mesatar të njerëzve. Të pasurit e një familje të madhe është mbase burim motivimi për emigrim, dhe 

në këtë rast njëri prej partnerëve është i ngatërruar (i interesuar) (dhe në rastin e tillë i takon njërit prej 

partnerëve ta bëjë këtë/të emigrojë). Anasjelltas, familja me madhësi të kufizuar e rrit mundësinë që fëmija të 

emigrojë, siç është vërejtur në Shqipëri (Lerch and Wanner 2006). 

Sondazhi SMSJ nuk mundëson vlerësimin e ndikimit të mundshëm të faktorëve tjerë të dyshuar se luajnë rol në 

migrim. Ky është rasti i gjinisë, i cili mbase mund të ndikojë jo vetëm në migrim por edhe në dërgesat në të 

holla. Sidoqoftë, nuk ka informacion të saktë lidhur me gjininë e fëmijëve që jetojnë jashtë vendit. Të vetmet të 

dhëna lidhur me aspektin e gjinisë të migrimit kanë të bëjnë me pyetjen mbi vendbanimin menjëherë para dhe 

prej marsit 1998 të secilit anëtar të familjes. Sipas sondazhit, nuk ka dallime të rëndësishme ndërmjet 

meshkujve dhe femrave për sa i përket përqindjes së mërgimtarëve që prej fundit të konfliktit. Në mesin e të 

rriturve (të moshës 15 vjeç e më të vjetër), 42 % prej meshkujve dhe 44 % prej femrave përjetuan migrmin 

ndërkombëtar që nga përfundmi i konfliktit. 

Tabela 4: Faktorët e shoqëruar 

me mundësinë e pasjes së 

mërgimtarit në familje. 

Rezultatet e regresionit 

logjistik. 

Vendbanimi 

Rural (referim) 

Urban 

Grupi etnik 

Të paktën një fëmijë mërgimtar Një partner mërgimtar 

Të paktën një mërgimtar 

(prej 1998) 

95 % 

95 % 

95 % 

O.R Interval i 

besueshëm 

shenja O.R Interval i 

besueshëm 

shenja O.R Interval i 

besueshëm 

shenja 

1.00 

0.72 

{0.60 - 0.87} 

1.00 

0.36 

{0.24- 0.55} 

1.00 

1.48 

{1.24- 1.77} 

Shqiptarë (referim) 

1.00 

1.00 

1.00 

Serb 

0.77 

{0.60 - 0.99} 

0.79 

{0.43- 1.48} 

0.04 

{0.03- 0.07} 

Grupmosha e kryefamiljarit 

15-29 

0.54 

{0.34 - 0.83} 

1.75 

{0.86- 3.57} 

1.69 

{1.16- 2.48} 

30-44 

0.49 

{0.39 - 0.61} 

1.26 

{0.81- 1.96} 

1.02 

{0.84- 1.24} 

45-59 (referim) 

1.00 

1.00 

1.00 


Numri i personave 

aktiv 

Asnjë 

1.94 

1.11 

{1.59 - 2.38} 

{0.87 - 1.42} 

0.67 

1.76 

{0.41- 1.12} 

{1.08- 2.89} 

0.94 

0.98 

{0.76- 1.16} 

{0.77- 1.23} 

Një (referim) 

1.00 

1.00 

1.00 

Dy 

0.99 

{0.78 - 1.25} 

0.77 

{0.47- 1.27} 

0.93 

{0.75- 1.16} 


1.11 

{0.85 - 1.45} 

0.41 

{0.22- 0.76} 

1.18 

{0.91- 1.53} 

Prania e të punësuarve 

Jo (referim) 

1.00 

1.00 

1.00 

Po 

Niveli i arsimimit të 

familjes 

Fillor (referim) 

1.05 

1.00 

{0.81 - 1.36} 

1.08 

1.00 

{0.63- 1.86} 

0.88 

1.00 

{0.70- 1.11} 

I mesëm 

Numri i njerëzve në 

familje 

Një deri në tre 

1.03 

1.73 

{0.82 - 1.29} 

{1.33 - 2.24} 

1.17 

1.44 

{0.74- 1.85} 

{0.78- 2.64} 

1.51 

0.78 

{1.23- 1.87} 

{0.59- 1.03} 

Burimi : SMSJ 

* p < 0.05 

** p < 0.01 

*** p < 0.0 

Katër deri në gjashtë 

Shtatë deri në nëntë 

(referim) 

Dhjetë deri në 

dymbëdhjetë 

1.20 

1.00 

1.18 

Trembëdhjetë e më tepër 1.19 

Wald 

203.50 

{0.97 - 1.49} 

{0.85 - 1.63} 

{0.78 - 1.79} 

2.3.2. Demografia e Kosovës dhe rëndësia e saj për migrimin 

Sipas një vlerësimi të vonshëm nga Zyra Statistikore e Kosovës (ZSK), duke përdorur të dhënat administrative 

nga vlerësimet e regjistrit civil të viti 2000, në fund të vitit 2007, popullsia e tërësishme në Kosovë vlerësohej të 

ishte 2,126,708 (ZSK 2008). Në mungesë të regjistrimit të plotë të popullsisë, vlerësimet e ndryshme të 

popullsisë së Kosovës shtriheshin prej 1.7 m deri në 2.4 m. Shifrat e reja të ZSK-së (ZSK 2008a) sugjeronin se 

shqiptarët etnikë tani përbënin deri në 92 % të popullsisë së Kosovës, ndërsa serbët llogariteshin për vetëm 5.3 

% dhe pjesa e mebtur e pakicave llogariteshin për 2.7 % të popullsisë. 

Ndërsa popullsia e Europës kryesisht po plaket dhe njëkohësisht po zvogëlohet, popullsia e Kosovës ende po 

rritet, megjithëse me përqindje në rënie në dekadën e fundit. Popullsia është ende shumë e re, me afro një të 

tretën nën moshën 15 vjeç dhe më tepër se gjysmën nën moshën 25 vjeç me një moshë mesatare prej rreth 23 

vjeç. Vetëm afro 6 % e popullsisë është 65 vjeç e më shumë. Popullsia aktive, ndërmjet moshës 15 dhe 64 

vjeç, është afro 61 %. Kosova ka, thënë përgjithësisht, një piramidë trekëndëshe të popullsisë, përkundër 

përputhjes (prerjes katror/ngritjes në fuqi) në bazë dhe mungesës së meshkujve të moshës 20 deri në 50 vjeç, 

që të dyja janë rezultat që del nga migrimi. Në Kosovë, përpjesëtimi i varësisë është 30 % (përpjesëtimi i 

varësisë, i shprehur si përqindje, e llogarit pjesën e popullsisë të moshës 0 deri në 14 vjeç dhe mbi 65 vjeç 

krahasuar me popullsinë e moshës ndërmjet 15 dhe 64 vjeç). 

Tendencat natyrale të popullsisë shkojnë drejt plakjes së popullsive gjithandej rajonit të Ballkanit Perëndimor 

përveç Shqipërisë dhe Kosovës. Treguesit vendimtarë demografikë të përpiluar bazuar në të dhënat e Eurostat 

për vitin 2006 janë paraqitur në tabelën e mëposhtme. Ndërsa Kosova dhe Shqipëria kanë aktualisht 

përpjesëtimet më të larta të varësisë, ato kanë gjithashtu numër më të madh të popullsisë të moshës nën 15 vjeç 

se vendet tjera të rajonit. Kosova e ka normën më të lartë të rritjes natyrale, normën më të lartë të fertilitetit dhe 

dendësinë më të madhe të popullsisë prej të gjitha vendeve tjera të rajonit (Stubbs 2008). Të kombinuar me 

normat më të larta të papunësisë në rajon këta tregues mund të shpien në migrim ndërkombëtar më të madh 

nga Kosova në të ardhmen. 

Tabela 5: Tendencat natyrale të popullsisë në Ballkanin Perëndimor 

SHQIPËRIA 

BOSNJA 

KROACIA 

KOSOVA 

MACEDONIA 

MALI I ZI 

SERBIA 

EU-27 

3149.15 

3842.65 

4442.88 

2070.00 

2038.51 

623.58 

7425.49 

492795.15 

25.66 

18.09 29 

15.82 

30.3 

19.44 

20.48 30 

15.69 

16.0 

Burimi (Stubbs 2008) 

Popullsia 

('000s) 

% 

nën 

15 vjeç 

% 

15-64 

65.72 

67.82 

67.23 

62.6 

69.41 

67.09 

67.09 

68.3 

% 65 

e më 

tepër 

8.62 

14.09 

16.94 

7.1 

11.14 

12.42 

17.21 

16.7 

PërqindjaNorma e Dendsia 

rritjes Shkalla e 

e varësisënatyrale 

e pop. 

Fertilitet. 

% (/1000) /km2 

52.16 

47.45 

48.74 

59.74 

44.06 

49.04 

49.04 

5.48 

0.36 

-2.01 

11.84 

1.94 

2.43 31 

-.43 

1.37 

1.18 

1.38 

3.21 

1.41 

1.64 

1.4 33 109.76 

75.05 

78.49 

188.8 

79.35 

45.13 32 

95.67 34 

46.41 

2.3.3 Varfëria në Kosovë dhe ndikimet e saj në migrim 

Kosova ka mbetur territor i pazhvilluar gjatë gjithë historisë së Republikës Socialiste Federative të Jugosllavisë 

(RSFJ). Studimi mbi varfërinë dhe përjashtimin shoqëror ishte i kufizuar në Kosovë dhe në RSFJ si tërësi. 

Ndonëse Sondazhi i Buxhetit Familjar (SBF) ishte kryer qysh në vitin 1963, fillimisht në një cikël pesëvjeçar, e 

pastaj njëvjeçar prej 1983, të dhënat mbi varfërinë në periudhën deri në tranzicion janë shumë të përcipta dhe 

në të vërtetë inekzistente për vitet e 1990-a. Varfëria në Kosovë e matur me vijën e varfërisë së konsumit 

konsistente gjithandej ish- Jugosllavisë ra prej 44.4 % në 1978 në 39.8 % në vitin 1983, por pastaj u ngrit 

fuqishëm për të arritur 81.9 % në vitin 1989, krahasuar me me mesataren jugosllave prej 23.5 % (po aty). 

Sondazhet në vitet e 1980-a nuk vlejnë duke pasur parasysh rrethanat politike specifike. 

Pas vitit 1999, janë bërë tri vlerësime të varfërisë të mbështetura nga Banka Botërore, me anagazhimin e shtuar 

të Zyrës Statistikore të Kosovës. Rezultatet e sondazhit të parë, të raportuara në vitin 2001, rrjedhin prej 

Sondazhit të Matjes së Standardit të Jetesës (SMSJ) të kryer ndërmjet shtatorit dhe dhjetorit 2000. Bazuar në një 

model prej 2,880 familjeve, sondazhi tërheq një vijë administrative ose absolute të varfërisë së konsumit prej 

104.965 DM për barasvlerësit e rritur në muaj ose 3.499 DM në ditë. Të përkthyera në Euro këto nivele janë

53.668 € dhe 1.789 € . Sondazhi i fundit mbi varfërinë i Bankës Botërore (Banka Botërore, 2007) jep një shifër 

të thksuar prej 45.1 % të popullsisë së Kosovës që jetojnë nën vijën e varfërisë së konsumit, përfshirë afro 16.7 

% që jetonin në varfëri ekstreme në vitin 2005/6. Kjo është me standardet rajonale jashtëzakonisht e lartë, 

sidomos për sa i përket varfërisë ekstreme e përkufizuar si të pasurit e vështirësive në përmbushjen e nevojave 

ushqimore. 

Ndërsa raporti i fundit i UNDP MDG (UNDP, 2007) i Bankës Botërore lë të kuptohet se ekziston mundësia për 

eliminimin e varfërisë së rëndë dhe përgjysmimin e normave të varfërisë relative në Kosovë deri në vitin 2015, 

të dhënat themelore të përdorura, në të vërtetë normat e varfërisë ekstreme dhe të varfërisë absolute lënë të 

kuptohet se kjo nuk është e mundur pa rritje të rëndësishme ekonomike dhe krijim të vendeve të punës dhe 

investim të rëndësishëm në një rrjet të sigurimit social për jashtëzakonisht të varfërit. 

Disa ide të mirëqenes subjektive mund të maten (vlerësohen) nga Raporti i fundit i UNDP-së mbi Tërheqjen e 

Hershme të Vëmendjes me të dhënat nga një sondazh i majit 2008 (UNDP, 2008), 22.7 % e të anketuarve 

deklarojnë se varfëria është problemi madhor me të cilin ballafaqohet Kosova, vetëm i dyti pas papunësisë me 

32.1 %. Gjithsej 32.3 % e të anketuarve theksojnë se të ardhurat e tyre familjare janë ulur në vitin e kaluar, 

përfshirë 9.2 % që theksuan se janë ulur dukshëm, krahasuar me vetëm 11 % që thanë se të ardhurat janë rritur, 

përshirë vetëm 0.8 % që raportuan një rritje të konsiderueshme. 

Vlerësimi i fundit i varfërisë e hulumton dallimin e thellë në mes të popullsisë së tërësishme dhe popullsisë së 

varfër mbi një numër treguesish jo-materialë. Në mënyrë më kuptimplote, një pjesë e rëndësishme e 

popullsisë duket se vuan nga deprivimet e shumëfishta, materiale dhe jomateriale. Raportet zbulojnë se 8 % e 

popullsisë është edhe e varfër edhe i mungon uji dhe kanalizmii në shtëpi, e 9 % janë të varfër dhe u mungon 

telefoni dhe banja. Raporti vëren mungesën e dhe shërbimin e dobët të shumë shërbimeve, sidomos në zonat 

rurale. Raporti i UNDP-së mbi Zhvillimin Njerëzor për vitin 2004 raporton se 48.12 % e popullsisë rurale nuk 

kishin ujësjellës krahasuar me vetëm 6.08 % të banorëve urbanë. Një dallim tjetër i thellë doli në lidhje me 

përqindjen e njerëzve, qendra shëdetësore më e afërt e të cilëve ishte ishte mbi 5 km larg, të cilët ishin 14.23 % 

në znat rural krahasuar me 0.69 % në zonat urbane. Rezultatet shëndetësore tregojnë një dallim të shënuar, 

gjithashtu, me 18.26 % të popullsisë rurale që pritet të vdesin para moshës 60 vjeçare, krahasuar me vetëm 

4.21 % të popullsisë urbane (UNDP, 2004, 34). 

Në krahasim me vendet fqinje nivelet e varfërisë në Kosovë janë më të lartat. Siç është cekur në raportin e 

DFID-it “Varfëria (në ballkann Perëndimor) është e përqendruar në një brez të dalluar i cili përfshin Kosovën 

dhe rrethinën e saj më të afërt: Shqipërinë e veriut dhe verilindore, Serbinë jugore dhe Maqedoninë veriore… ” 

(DFID, 2004; 4). Normat më të larta të varfërisë në rajon janë një faktor tjetër shtytës që e bën popullsinë më të 

ndjeshme për emigrim. Duket se faktorët e njëjtë që i bënë gjeneratat e emigrantëve të Kosovës ta linin vendin 

po mbizotërojnë sot ende. 

2.3.4 Tendencat e tregut të fuqisë punëtore dhe efektet e tyre në migrim 

Përgjithësimet lidhur me situatën në tregun formal të fuqisë punëtore në Kosovë duhet të trajtohen me kujdes 

të skajshëm, pjesërisht për shkak të nivelit të rëndësishëm të informalitetit dhe gjysmë-informalitetit në sistem 

dhe në pjesë për arsye të mungesës së të dhënave të besueshme statistikore. Sondazhet e fuqisë punëtore (SFP) 

janë kryer në Kosovë prej vitit 2001, me sondazhet e 2005 dhe 2006 duke e përdorur një metodologji të 

përpunuar dhe kryer në të njëjtin muaj të vitit, shtator. Në SFP të vitit 2006 afro 29 % e popullsisë me moshë të 

punës ishte e punësuar, edhe pse për meshkujt shifra ishte 46 % për femra ishte vetëm 12 %. Gjatë të njëjtës 

kohë 42 % e popullsisë ishte e papunësuar, 34.6 % e meshkujve dhe 61.6 % e femrave. 

Norma e përgjithshme e papunësisë së regjistruar u ngrit prej rreth 40 % në vitin 2004 në 42 % në vitin 2005 

(ZSK, 2006) – mbi 80 % e të papunëve janë në atë status një vit ose më gjatë. Papunësia afatgjatë, prej 12 

muajsh ose më tepër ishte në 83.5 % në vitin 2005, afër normave në Maqedoni dhe Mal të Zi. Për vitin 2007 

norma e papaunësisë ishte vlerësuar në 43 % (KE, 2008, 33). Zvogëlimi i pranisë së bashkësisë ndërkombëtare 

duket gjithashtu se ka pasur ndikim të keq në punësimin. 

Një raport i vonshëm i Bankës Botërore (Banka Botërore, 2008) citonte noramt e papunësisë së rinisë (15-24), 

të punësimit dhe pjesëmarrjes si më të këqiat në tërë Europën Qendrore dhe Lindore me 76 %, 11 % dhe 46 % 

respektivisht rreth 44 % e të rinjve të papunë kishin qenë të papunë për një vit ose më tepër.

Rreth 200,000 të rinj pritet të hyjnë në tregun e punës në pesë vjetët e ardhshëm në Kosovë (KE 2007). Tregu i 

punës i Kosovës është i paaftë të thithë këtë numër të madh, prandaj qeveria po planifikon të nëshkruajë 

marrëveshje me vendet e BE-së për t'i dërguar një pjesë të fuqisë së vet punëtore për të punuar si punëtorë 

sezonalë. Madje dhe pa marrëveshje të qeverisë, kushtet e këqia shoqërore ekonomike, nivelet e larta të 

papunësisë, mungesa e aktivitetit ekonomik – dhe një kulturë e përgjithshme e nepotizmit, e cila është 

kundër barazisë së shansit për shumë të rinj në tregun e punës ose që mundohen të hyjnë në të – do t'i 

detyrojë shumë të rinj të migrojnë. Një numër i komentuesve i cek mundësitë e kufizuara të punësimit për 

pakicat në Kosovë duke cekur se shumica duhet të mbështeten në mundësitë që krijohen brenda sektorit 

privat minoritar. 

Një punim kornizë për konferencën e donatorëve të mbajtur më 11 korrik 2008 nga DFID-i i Qeverisë së MB-së 

(DFID, 2008) e trajton këtë çështje.Ai vëren se nivelet dhe natyra e rritjes së Kosovës dështon ta frenojë 

problemin e papunësisë afatgjatë, i cili i dëmton gratë në mënyrë joproporcionale (60 % e papaunëve) dhe 

rininë (70 % e të papunëve). Ai lë të kuptohet se Kosova do të mund të bëhej eksportuese e fuqisë punëtore, 

por gjithashtu thërret për rritje me bazë më të gjerë, investime publike, rritje si në njohuritë (Arritjet) arsimore 

ashtu edhe në cilësinë e aftësimit profesional, dhe theks në punësim në bujqësi. Theksime të ngjashme 

sugjerohen edhe nga Ekipi i KB për Kosovën, së bashku me theksin e veçantë në programet e punësimit të të 

rinjve (UNKT, 2008) 

Normat e tanishme të larta të varfërisë dhe papunësisë vazhdojnë ta bëjnë migrimin një zgjedhje tërheqëse 

për shumë njerëz, sidomos për të rinjtë. Sondazhet tregojnë se afro 50 % e rinisë së Kosovës – dhe kjo pjesë 

është e ngjashme me të gjitha grupet etnike – do të emigronin po të mundnin. Arsyet kryesore për kërkimin 

për të emigruar janë mundësia më e madhe ekonomike dhe shansi për një jetë më të mirë në përgjithësi 

(UNDP 2006). Nuk ka të dhëna ose shifra të besueshme mbi migrimin. Me shumicën e rrugëve ligjore të 

emigrimit për në Europë realisht të mbyllura, migrimi joligjor iu duket shumë personave si e vetmja zgjedhje. 

Politika e re e emigrimit zhvillohet ngadalë. Agjencitë kryesore ndërkombëtare janë zotuar për ta mbështetur 

qeverinë e Kosovës për ta trajtuar punësimin e rinisë dhe sfidat e migrimit, si duke i mbështetur institucionet e 

Kosovës në arritjen e synimeve të vëna me Planin për Punësimin e Rinisë ashtu edhe duke i mbështetur të 

rinjtë t'i rrisin të ardhurat e veta duke krijuar mundësi dhe duke e ngritur ndërgjegjshmërinë për zgjedhjet dhe 

rreziqet lidhur me migrimin. Ka nevojë për më tepër informacion mbi lidhjet ndërmjet migrimit, sistemeve të 

arsimit dhe aftësimit, dhe tregjeve të punës në Kosovë sepse nuk ka njohuri të bazuara në dëshmi për pasojat 

e përgjithshme të migrimit në raport me arsimin/shkathtësitë dhe tregjet e punës (ETF, 2008). 

Në përfundim, disa nga faktorët shtytës kryesorë, si normat e larta të papaunësisë, normat konstante të 

larta të varfërisë, dhe pabarazitë qytet/fshat janë të pranishme në Kosovë, të cilat theksojnë se migrimi do 

të vazhdojë të jetë karakteristikë e njerëzve të Kosovës në të ardhmen e afërt. Lind pyetja nëse kjo do të 

përfshijë edhe humbjen e të rinjve të arsimuar e cila do të ndikojë keq si ekonomitë vendore ashtu edhe 

perpektivën e përgjithshme shoqërore-ekonomike për Kosovën. Në nivelin lokal, hemoragjia e të rinjve do 

të mund ta shpejtonte procesin e rënies ekonomike dhe t'i “gropojë” lidhjet shoqërore dhe të bashkësisë 

të cilat paraqesin kushtin parësor për zhvillimin vendor. Në aspektin kombëtar, “shpërngulja e 

inteligjencës” do t'i prekë shumicën e niveleve të ekonomisë dhe fuqisë punëtore – dhe do ta privojë 

Kosovën jo vetëm nga punëtorët me përvojë të kualifikuar – por nga energjia, talenti dhe kreativiteti i 

gjeneratave të veta rinore

3Veprimtaritë e Diasporës dhe 

rëndësia e tyre për zhvillimin e Kosovës 

3.1. VEPRIMTARITË EKONOMIKE 

Veprimtaritë ekonomike të Diasporës të përshkruara në këtë kapitull kufizohen në dërgesat në të holla, 

investimet në bizneset në Kosovë, veprimtaritë turistike dhe investimet kolektive. Të dhënat sasiore nga dy 

sondazhe janë përshtatur me informacionin cilësor të marrë nga diskutimet e grupeve të fokusit në Zvicër dhe 

Kosovë. 

3.1.1. Dërgesat në të holla – Rezultatet nga Sondazhi i Studimit mbi Matjen e Standardit të Jetesës të vitit 

2000 

Të dhënat lidhur me dërgesat në të holla janë rrallë në dispozicion, e kjo sidomos vlen për Kosovën. Prania në 

sondazhin SMSJ (2000) e disa pyetjeve lidhur me migrimin dhe dërgesat në të holla jep në këtë kontekst disa 

informacione vendimtare jo vetëm mbi vëllimin e dërgesave të të holla, por edhe mbi karakteristikat e 

transfertave në Kosovë. Ajo gjithashtu mundëson krahasimin e situatës shoqërore-ekonomike të familjeve 

sipas statusit të tyre lidhur me dërgesat në të holla (përfituesit ndaj jo-përfituesve). 

Treguesit themelorë të statusit demografik dhe shoqëror-ekonomik, duke i përfshirë mallrat e qëndrueshëm, 

janë paraqitur më poshtë për t'u njoftuar me karakteristikat kryesore të popullsisë nën studim. Për shkak të 

specifiteteve të analizës së të dhënave të SMSJ disa nënkapituj të ardhshëm përmbajnë informacion teknik. 

Lexuesit që janë të interesuar për këto aspekte teknike këshillohen të shkojnë në faqen 39 për të lexuar për këtë 

analizë. 

Karakteristikat demografike të familjeve 

Siç u përmend më parë, gjithsej 2880 familje janë intervistuar gjatë SMSJ në vitin 2000, që përfaqësojnë 

17,917 persona (mesatarja prej 6.22 persona për familje). Struktura e moshës e kryefamiljarëve është paraqitur 

në Tabelën 6. Shumica e familjeve kryesohen nga një person aktiv: 44 % e kryesuesve ishin të moshës prej 30 

deri 49 vjeç, dhe 33 % të moshës ndërmjet 50 dhe 64 vjeç. Disa dallime janë vërejtur megjithatë ndërmjet 

familjeve serbe, të cilat kryesohen më shpesh nga një person i cili e ka arritur moshën e pensionimit, dhe atyre 

shqiptare. Niveli më i lartë i moshës i vërejtur ndër familjet serbe shpjegohet me nivelin e lartë të emigrimit. 

Serbët e mbetur janë më tepër pleq, ngase të rinjtë janë të prirur për ta lënë rajonin (shih për shembull Salama 

et. al. 2000, cituar nga Banka Botërore 2001). 

Në mesin e 17,917 anëtarëve të familjeve, 32 % janë fëmijë (0-14 vjeç) dhe 29 % janë të moshës 15-29: në 

mesin e familjeve shqiptare, përpjesëtimi i fëmijëve arrin 33 %, i cili mund të krahasohet me 20 % të fëmijëve 

të vërejtur në mesin e familjeve serbe. Përpjesëtimi I anëtarëve të familjeve të moshës 65 vjeç e mbi është 6.6 

% (Tabela 6) 

Fëmijët në familjet shqiptare janë më të shpeshtë në zonat rurale (35 %) se sa në zonat urbane (31 %). Në 

mesin e popullsisë serbe, niveli i mplakjes është akut në zonat rurale (13.1 % të njerëzve janë të moshës 

65 vjeç e më tepër) krahasuar me zonat urbane (11.9 % - Tabela 6)

Tabela 6: Shpërndarja e familjeve (kryefamiljarët dhe anëtarët) sipas grupmoshës, 

zonës së banimit dhe etnicitetit të kryefamiljarit. 

Grupmosha 

(Kryefamiljari) 

15-29 

30-49 

50-64 

65+ 

Total 

N 

Grupmosha 

(Te gjithe) 

0-14 

15-29 

30-49 

50-64 

65+ 

Gjithsejt 

N 

Gjithsejt 

5.2 

44.3 

33.3 

17.3 

100.0 

2880 

31.8 

28.7 

22.3 

10.7 

6.6 

100.0 

17917 


Shqiptar 

5.6 

45.8 

32.9 

15.7 

100.0 

2400 

33.2 

29.2 

21.9 

9.9 

5.9 

100.0 

16038 

Serb Gjithsejt Shqiptar Serb Gjithsejt Shqiptar Serb 

2.9 

37.1 

35.0 

25.0 

100.0 

480 

6.0 

42.8 

32.9 

18.3 

100.0 

1440 

6.9 

44.9 

31.4 

16.8 

100.0 

1197 

19.8 33.5 35.1 

24.4 29.6 30.2 

25.7 20.5 20.2 

17.6 10.0 8.9 

12.6 6.4 5.7 

100.0 100.0 100.0 

1879 9942 8926 

1.6 

32.5 

40.3 

25.5 

100.0 

243 

19.6 

24.7 

23.0 

19.6 

13.1 

100.0 

1016 

4.4 

45.8 

33.6 

16.3 

100.0 

1440 

29.6 

27.5 

24.6 

11.7 

6.7 

100.0 

7975 

4.4 

46.6 

34.4 

14.6 

100.0 

1203 

4.2 

41.8 

29.5 

24.5 

100.0 

237 

30.7 20.0 

27.9 24.0 

24.1 28.7 

11.2 15.3 

6.1 11.9 

100.0 100.0 

7112 863 

Burimi: SMSJ 

Disa tregues të organizimit jetësor të familjeve janë paraqitur në Tabelën 7. Shumica e kryefamiljarëve jetojnë 

me një partner. Përpjesëtimi sillet prej 88 % (shqiptarët në zonat urbane) deri në 72 % (serbët në zonat urbane). 

Arsyeja kryesore për mos jetesën me një partner është të qenit i/e ve. 

Për tërë modelin (mostrën), vlerësohet se afro 90 % e familjeve përmbajnë së paku një çift (kryesisht të 

martuar). 27 % e familjeve përmbajnë më tepër se një çift. Familjet me shumë familje janë prandaj të shpeshta, 

sidomos në zonën rurale të Kosovës (30 %). Ato janë më të rralla në mesin e popullsisë serbe në zonat urbane 

(10 %). 

Përveç për popullsinë serbe e cila jeton në zonat rurale, femrat në familje janë më tepër në numër se sa 

meshkujt. Përpjesëtimi gjinor është prej 97 %, vlerë e cila nuk është larg nga pariteti. Një vlerë e pabarazuar 

për përpjesëtimin gjinor është përgjithësisht rezultat i lëvizjeve të mëdha migruese. Kjo situatë e paritetit është 

prandaj shenjë se ndikimi i migrimit në përbërjen e familjeve ishte bukur i ulët në kohën e sondazhit, ose të 

paktën se mërgimtarët janë të përhapur njëjtë ndërmjet të dy gjinive. 

Siç u përmend më parë, numri mesatar i njerëzve në një familje është 6.2. Kjo vlerë shtrihet ndërmjet 3.6 

personave në mesin e familjeve serbe që jetojnë në zonat urbane dhe 7.5 personave në mesin e familjeve 

shqiptare që jetojnë në zonat rurale – Tabela 7.

Tabela 7: Karakteristikat e familjeve sipas zonës së banimit dhe etnicitetit 

Gjithsejt Shqiptar 

Kryefamiljari jeton me 

një partner 

Po 14.6 12.6 

Jo 

Numri i njerëzve të martuar 

në familje 

Asnjë 

Një 

Dy 

Tre 

Katër 

Pesë ose më tepër 

Numri i vlersuar i çifteve 


Asnjë 

Një 

Dy 

Tre 

Katër 

Pesë ose më tepër 

Përpjestimi gjinor 

Numri mesatar i njerëzve 

Madhësia e familjes 

Një 

Dy 

Tre 

Katër 

Pesë 

Gjashtë 

Shtatë 

Tetë 

Nëntë 

Dhjetë ose më tepër 

N 

85.4 

8.8 

1.8 

61.5 

1.3 

19.6 

7.2 

9.6 

63.4 

20.6 

4.9 

1.2 

0.3 

97.0 

6.2 

2.8 

7.3 

6.6 

13.5 

16.8 

14.7 

11.6 

8.1 

5.2 

13.2 

2880 


87.4 

6.4 

1.8 

61.8 

1.5 

20.3 

8.3 

7.5 

63.9 

21.3 

5.6 

1.5 

0.3 

96.8 

6.7 

1.3 

4.8 

5.5 

12.5 

16.4 

15.4 

12.8 

9.5 

6.0 

15.8 

2400 


24.6 

75.4 

20.6 

1.9 

59.8 

0.0 

16.5 

1.3 

20.4 

61.3 

17.1 

1.3 

0.0 

0.0 

58.8 

3.9 

10.2 

19.8 

12.5 

18.3 

19.0 

11.3 

5.6 

1.5 

1.3 

0.6 

480 

14.5 

85.5 

7.8 

1.9 

57.8 

2.1 

20.8 

9.7 

9.0 

60.4 

22.2 

6.1 

1.8 

0.5 

97.3 

6.9 

2.4 

6.2 

5.0 

10.1 

14.3 

14.9 

12.9 

9.0 

5.8 

19.4 

1440 

13.2 

86.8 

5.9 

1.9 

58.3 

2.5 

20.1 

11.3 

7.4 

61.2 

21.6 

7.0 

2.2 

0.6 

96.5 

7.5 

0.8 

3.8 

3.8 

9.5 

13.4 

14.6 

14.0 

10.4 

6.7 

23.2 

1197 

21.0 

79.0 

16.9 

1.6 

55.6 

0.0 

24.3 

1.6 

16.9 

56.4 

25.1 

1.6 

0.0 

0.0 

104.8 

4.2 

10.3 

18.1 

11.1 

12.8 

18.9 

16.5 

7.8 

2.5 

1.2 

0.8 

243 

14.7 

85.3 

9.7 

1.7 

65.1 

0.4 

18.5 

4.7 

10.2 

66.5 

19.0 

3.7 

0.6 

0.1 

96.5 

5.5 

3.3 

8.5 

8.3 

16.9 

19.3 

14.5 

10.3 

7.2 

4.7 

7.0 

1440 

12.0 

88.0 

6.8 

1.6 

65.3 

0.5 

20.4 

5.4 

7.5 

66.5 

20.9 

4.2 

0.7 

0.1 

97.1 

5.9 

1.9 

5.9 

7.1 

15.5 

19.4 

16.2 

11.7 

8.6 

5.3 

8.3 

1203 

28.3 

71.7 

24.5 

2.1 

64.1 

0.0 

8.4 

0.8 

24.1 

66.2 

8.9 

0.8 

0.0 

0.0 

92.2 

3.6 

10.1 

21.5 

13.9 

24.1 

19.0 

5.9 

3.4 

0.4 

1.3 

0.4 

237 


Karakteristikat shoqërore-ekonomike të familjeve 

Tabela 8 paraqet disa tregues të situatës shqoërore-ekonomike të anëtarëve të rritur (të moshës 15 e më tepër). 

Ajo jep një vlerësim të kapitalit njerëzor të familjeve dhe një përshkrim të statusit të kësaj popullsie në tregun e 

punës. 

Përafërsisht 22 % e familjeve nuk janë ekonomikisht aktive. Kjo përqindje e llogaritur sipas numrit të 

punëtorëve në familje, është më e lartë në mesin e familjeve serbe në zonat urbane (52 %) se sa në mesin e 

familjeve shqiptare. Dallimet mund lehtësisht të ndërlidhen me strukturën e moshës së popullsisë. 

Në zonat rurale, 14 % e familjeve nuk janë të punësuar, në krahasim më 31 % në zonat urbane. Perspektiva 

shoqërore-ekonomike e zonave urbane dhe rurale i shpjegon këto ndryshime. Në zonat rurale, 65 %. e 

familjeve i përfshijnë punëtorët e sektorit privat ose punëtorët e papaguar në fermë private ose biznes jo fermë. 

Në zonat urbane, 12 % e familjeve janë në këtë situatë të të qenit të përfshirë në biznesin privat.. 

Tregu i punës në Kosovë karakterizohet me ferma dhe biznese të vogla: vetëm një prej dy familjeve përfshin 

një person aktiv që punon për dikend që nuk është anëtar i familjes. Situata më e shpeshtë është të punohet për

një fermë private ose biznes jo-fermë, rrallë me rrogë që merret në shtëpi; kjo situatë është natyrisht më e 

shpeshtë në zonat rurale. Në zonat urbane, fakti i të punuarit për dikend që nuk është anëtar i familjes është, 

megjithatë situatë më e shpeshtë (57 % e familjeve e përfshijnë dikend në këtë situatë) 

Ndërmarrësia private nuk është e shpeshtë në Kosovë: në përgjithësi, vetëm 13 % e familjeve përfshijnë një 

punëdhënës. Sipas sondazhit, përafërsisht 80 % e familjeve përfshijnë të paktën një anëtar me arsimim në 

nivelin e dytë, e 21 % e familjeve përfshijnë të paktën një anëtar me arsimim terciar. Përqindja e familjeve me 

anëtarë me arsim të lartë është logjikisht më e lartë në zonat urbane (28 %) se sa në zonat rurale (15 %). 

Tabela 8 (pjesa 1): Karakteristikat e veprimtarisë dhe arsimit në mesin e familjeve 

(vetëm njerëzit e moshës 15 vjeç e më tepër). 

Numri i punëtorëve 

Asnjë 

Një 

Dy 

Tre 

Katër e më tepër 

Numri i të papunëve 

Gjithsejt 

22.4 

33.9 

24.6 

10.2 

8.9 

100.0 


Shqiptar 

19.7 

36.2 

24.9 

10.4 

8.8 

100.0 


35.6 

22.5 

23.1 

9.4 

9.4 

100.0 

14.0 

26.7 

28.7 

15.1 

15.6 

100.0 

12.9 

28.2 

28.5 

15.4 

15.0 

100.0 

19.3 

19.3 

29.6 

13.6 

18.1 

100.0 

30.8 

41.1 

20.5 

5.4 

2.2 

100.0 

26.5 52.3 

44.1 25.7 

21.3 16.5 

5.5 5.1 

2.6 0.4 

100.0 100.0 

Asnjë 

Një 

Dy e më tepër 

Numri i punëtorëve privat ose i 

punëtorëve të papaguar në një fermë 

shtëpiake ose biznes jofermë 

Asnjë 

Një 

Dy 

Tre 


86.8 

11.7 

1.5 

100.0 

61.6 

18.8 

11.1 

4.7 

3.8 

100.0 

84.5 

13.8 

1.8 

100.0 

61.8 

20.1 

10.2 

4.5 

3.5 

100.0 

98.3 

1.3 

0.4 

100.0 

61.0 

12.1 

15.8 

6.0 

5.0 

100.0 

83.1 

14.9 

2.0 

100.0 

35.4 

29.0 

19.9 

8.4 

7.2 

100.0 

80.2 

17.5 

2.3 

100.0 

36.8 

30.3 

18.2 

7.9 

6.7 

100.0 

97.5 

2.1 

0.4 

100.0 

28.4 

22.6 

28.4 

10.7 

9.9 

100.0 

90.4 

8.5 

1.0 

100.0 

87.8 

8.5 

2.3 

1.0 

0.3 

100.0 

88.7 

10.1 

1.2 

100.0 

86.5 

10.0 

2.2 

1.0 

0.3 

100.0 

99.2 

0.4 

0.4 

100.0 

94.5 

1.3 

3.0 

1.3 

0.0 

100.0 

Numri i punëtorëve të paguar në një 

fermë shtëpiake ose biznes jofermë 

Asnjë 

Një 

Dy e më tepër 

98.3 

1.3 

0.5 

100.0 

98.2 

1.2 

0.6 

100.0 

98.5 

1.5 

0.0 

100.0 

98.1 

1.4 

0.5 

100.0 

97.9 

1.5 

0.6 

100.0 

99.2 

0.8 

0.0 

100.0 

98.4 

1.1 

0.5 

100.0 

98.5 

0.9 

0.6 

100.0 

97.9 

2.1 

0.0 

100.0 

Tabela 8 (pjesa 2): Karakteristikat e veprimtarisë dhe arsimit në mesin e familjeve 

(vetëm njerëzit e moshës 15 vjeç e më tepër). 

Numri i të punësuarve i dikujt 

i cili nuk është antarë i familjes 

Gjithsejt 


Shqiptar Serb Gjithsejt Shqiptar Serb Gjithsejt Shqiptar Serb 

Asnjë 

Një 

Dy 

Tre 


Përqindja e familjeve me 

arsim të mesëm 

51.1 

35.7 

10.7 

2.0 

0.6 

100.0 

79.9 

48.4 

38.2 

10.8 

2.0 

0.6 

100.0 

79.8 

64.4 

23.3 

10.0 

1.9 

0.4 

100.0 

80.4 

58.4 

32.8 

7.1 

1.0 

0.6 

100.0 

73.6 

56.1 

35.0 

7.4 

1.0 

0.6 

100.0 

73.6 

70.0 

22.2 

5.8 

1.2 

0.8 

100.0 

73.7 

43.8 

38.6 

14.2 

2.9 

0.5 

100.0 

86.1 

40.8 

41.4 

14.2 

3.0 

0.6 

100.0 

85.9 

58.6 

24.5 

14.3 

2.5 

0.0 

100.0 

87.3 

Përqindja e familjeve me 

arsim terciar 

21.5 

22.4 

17.1 

15.1 

15.5 

12.8 

27.9 

29.2 

21.5 

Të gjithë 

2880 

2400 

480 

1440 

1197 

243 

1440 

1203 

237 

Burimi: SMSJ 2000

Pajisjet e familjeve 

Siç u përmend më sipër, SMSJ-a nuk përfshin një tregues të përgjithshëm të të ardhurave të përgjithshme, dhe 

prandaj është vështirë për ta matur në mënyrë të përkryer standardin e jetesës të popullsisë nën studim. Për 

këtë arsye, ne tërthorazi, kemi vlerësuar këtë standard me ndihmën e terguesve të pajisjes të familjes për sa u 

përket mallrave të qëndrueshme. Këta tregues do të përdoren, në një fazë të mëvonshme, për të matur 

ndikimin e emigrimit dhe të dërgesave në të holla në familjet. 

Përqindja e pronarëve të mallrave të qëndrueshme është paraqitur në Tabelën 9. Pa hyrë më tepër në hollësi, 

mund të vërejmë se serbët janë në një situatë pak më të mirë për sa i përket pajisjeve që i kanë – me përjashtim 

të automobilave dhe pajisjeve moderne – në të cilin rast shqiptarët janë në pozitë më të mirë. Për më tepër, 

përveç.shporetëve me dru, pajisjet e familjeve urbane janë më të mira se ato të familjeve që jetojnë në zonat 

rurale 

Tabela 9: Përqindja e familjeve që posedojnë lloje të ndryshme të mallrave, sipas zonës së banimit dhe etnicitetit 


Numri i familjeve që 

kanë një 

Gjithsejt 

Shqiptar 


Stufë me dru 

90.9 

86.7 

91.8 

97.6 

97.7 

97.1 

84.2 

85.8 

75.9 

Televizion 

85.9 

90.0 

85.1 

79.5 

77.8 

88.1 

92.4 

92.4 

92.0 

Frigorifer 

76.0 

90.4 

73.1 

64.2 

60.0 

84.8 

87.8 

86.2 

96.2 

Stufë elektrike ose me gaz 

70.2 

80.8 

68.0 

53.4 

48.9 

75.7 

86.9 

87.1 

86.1 

Ngrohës uji 

59.7 

70.2 

57.5 

39.0 

36.1 

53.5 

80.3 

78.9 

87.3 

Kasetofon/CD player 

58.8 

67.9 

57.0 

57.3 

55.7 

65.0 

60.3 

58.3 

70.9 

Frizer 

58.3 

80.4 

53.8 

50.8 

44.8 

80.7 

65.7 

62.8 

80.2 

Antenë satelitore 

58.0 

19.4 

65.8 

49.2 

55.0 

21.0 

66.8 

76.5 

17.7 

Makinë rrobalarëse 

55.3 

65.0 

53.4 

38.5 

35.6 

53.1 

72.2 

71.2 

77.2 

Stoli (bizhuteri) 

49.9 

15.0 

56.8 

49.1 

55.2 

18.9 

50.6 

58.4 

11.0 

Automobil ose kamion 

42.4 

29.4 

45.0 

43.7 

44.9 

37.9 

41.2 

45.2 

20.7 

Video player 

39.0 

36.0 

39.5 

33.9 

33.8 

34.2 

44.0 

45.2 

38.0 

Biçikletë 

14.0 

13.8 

14.0 

15.1 

13.3 

24.3 

12.8 

14.8 

3.0 

Telefon mobil 

14.0 

7.7 

15.3 

13.2 

14.1 

8.6 

14.8 

16.4 

6.8 

Makinë qepëse/thurrëse 

12.9 

15.0 

12.5 

13.1 

11.1 

23.0 

12.6 

13.8 

6.8 

Fotoaparat, video kamerë 

12.3 

11.5 

12.4 

11.8 

11.9 

11.5 

12.7 

13.0 

11.4 

Flokëtharëse 

10.6 

47.7 

3.2 

10.5 

1.9 

52.7 

10.7 

4.4 

42.6 

Kompjuter 

3.9 

1.0 

4.4 

1.5 

1.8 

0.4 

6.2 

7.1 

1.7 

Gjenerator 

3.2 

0.0 

3.8 

3.6 

4.3 

0.0 

2.8 

3.3 

0.0 

Reservuar uji 

1.9 

4.2 

1.4 

2.8 

1.9 

7.0 

1.0 

0.9 

1.3 

Motoçikletë/skuter 

0.5 

1.0 

0.4 

0.7 

0.4 

2.1 

0.3 

0.3 

0.0 

Të gjitha 

2880 

480 

1197 

1440 

1197 

243 

1440 

1203 

237 


Pasojat e migrimit: Ndikimi në pajisjet e familjeve 

Për ta matur ndikimin e migrimit ndërkombëtar në kushtet e jetesës së familjes, ne sugjerojmë të krahasohet 

pajisja e familjeve në të cilat të paktën një anëtar ka përjetuar migrimin gjatë dy vjetëve para sondazhit (p.sh. 

prej konfliktit)

Tabela 10: Disponibiiteti I disa mallrave sipas statusit të mërgimtarit të familjes Availability of some goods 

according to the migratory status of the household 


Numri i familjeve që 

kanë një 

Gjithsejt 

Shqiptar 


Stufë me dru 

90.9 

90.3 

92.3 

97.6 

97.6 

97.8 

84.2 

83.7 

85.3 

Televizion 

85.9 

84.1 

90.1 

79.5 

75.0 

88.2 

92.4 

92.3 

92.5 

Frigorifer 

76.0 

74.4 

79.8 

64.2 

60.0 

72.3 

87.8 

87.3 

89.2 


70.2 

67.9 

75.5 

53.4 

48.1 

63.7 

86.9 

85.7 

90.2 

Ngrohës uji 

59.7 

57.7 

64.1 

39.0 

33.4 

49.9 

80.3 

79.6 

82.0 


58.8 

57.7 

61.4 

57.3 

55.1 

61.5 

60.3 

60.0 

61.2 

Frizer 

58.3 

55.7 

64.2 

50.8 

45.7 

60.7 

65.7 

64.6 

68.6 


58.0 

55.4 

64.1 

49.2 

42.7 

61.9 

66.8 

66.8 

66.8 


55.3 

53.9 

58.6 

38.5 

33.6 

48.1 

72.2 

72.2 

72.0 


49.9 

47.4 

55.6 

49.1 

44.0 

58.9 

50.6 

50.3 

51.4 


42.4 

39.4 

49.4 

43.7 

37.3 

56.0 

41.2 

41.2 

41.1 

Video player 

39.0 

36.8 

44.0 

33.9 

28.0 

45.2 

44.0 

44.6 

42.4 

Biçikletë 

14.0 

14.3 

13.4 

15.1 

14.3 

16.7 

12.8 

14.2 

9.3 

Telefon mobil 

14.0 

12.5 

17.5 

13.2 

9.1 

21.2 

14.8 

15.5 

12.9 


12.9 

12.3 

14.3 

13.1 

11.4 

16.5 

12.6 

13.0 

11.6 


12.3 

11.4 

14.3 

11.8 

9.2 

16.9 

12.7 

13.3 

11.1 


10.6 

11.2 

9.3 

10.5 

11.4 

8.8 

10.7 

10.9 

10.0 

Kompjuter 

3.9 

4.1 

3.3 

1.5 

1.3 

2.0 

6.2 

6.7 

4.9 

Gjenerator 

3.2 

2.9 

4.0 

3.6 

2.6 

5.5 

2.8 

3.0 

2.1 

Reservuar uji 

1.9 

1.9 

1.8 

2.8 

2.8 

2.6 

1.0 

1.0 

0.8 


0.5 

0.5 

0.6 

0.7 

0.6 

0.8 

0.3 

0.3 

0.3 

Të gjitha 

2880 

2000 

880 

1440 

949 

491 

1440 

1051 

389 


Siç po shihet në tabelën 10, dallimet e shpeshta – ndonëse jo sistematike – ndodhin në mes të familjeve pa 

emigrantë dhe familjeve me emigrantë, për sa i përket pajisjeve të banimit. Kjo nuk ndodh gjithmonë për 

nevojat themelore sikurse stufa me dru ose rezervuari i ujit., por ndodh sistematikisht për mallrat dhe pajisjet 

që ndërlidhen me standardin e përgjithshëm të jetesës (për shembull, frigoriferi, stufa elektrike ose me gaz, 

bojleri i ujit, makina rrobalarëse) ose me veprimtaritë e kohës së lirë (televizioni, antena satelitore, etj.) Mallrat 

e tilla të kohës së lirë mund gjithashtu të sillen nga të kthyerit ose të dërgohen nga mërgimtarët. Dallimet në 

përpjesëtimin e familjeve që janë të pajisura mund t'i arrijnë 10 pikë ndërmjet familjeve me ose pa mërgimtar 

(për shembull për automobil ose kamion). Në zonat rurale, dallimet mund të jenë edhe më të mëdha se 10 pikë 

për praninë e një televizioni ose frigoriferi, deri në 15 pikë për stufë elektrike ose me gaz, bojler uji, makinë 

rrobalarëse, dhe madje 19 pikë për antenë satelitore ose automobil. Në kundërshtim me këtë, dallimet nuk 

janë shpesh të rëndësishme në zonat urbane. 

Prandaj, sipas shifrave, ekziston një marrëdhënie mjaft e fortë, të paktën në mesin e familjeve rurale, ndërmjet 

pranisë së një mërgimtari ndërkombëtar dhe disponibilitetit të mallrave. Migrimi ka për të luajtur rol pozitiv 

lidhur me pajisjet e familjeve, sidomos në mesin e familjeve rurale. Këto rezultate duhet të krahasohen me 

ndikimin e dërgesave në të holla në pajisjet e familjeve (shih më poshtë). 


Në mesin e grupit model të anketuar (2400 familje shqiptare dhe 480 familje serbe që jetojnë në Kosovë), janë 

regjistruar gjithsej 1502 transerta të hollash gjatë 12 muajve që i kanë paraprirë menjëherë sondazhit sipas 

përgjigjeve të dhëna në pyetjen lidhur me të ardhurat nga familjet ndër-private: kjo do të thotë se numri 

mesatar i transfertave për familje është më i madh se 0.5. Në mesin e atyre transfertave, 23 % kanë të bëjnë me 

“transfertat kombëtare” (shumica prej familjeve që jetojnë në të njëjtin fshat), dhe 77 % me transfertat 

ndërkombëtare, të cilat mund të konsiderohen si “dërgesa në të holla”. Në mesin e transfertave 

8 

Ne i kemi përfshirë disa raste të dërgimit të të hollave nga Serbia ose Shqipëria.

ndërkombëtare, 49 % të donatorëve jetojnë në Gjermani, dhe 23 % në Zvicër, këto dy janë vendet kryesore të 

emigrimit për popullsinë e Kosovës. Donatorët e mbetur jetojnë Shtetet e Bashkuara të Amerikës (3 %), në Itali 

(2 %), në vendet tjera Europiane (pa përcaktim, 20 %) ose në vendet në pjesët jera të botës (2 %). Shumica e 

familjeve përfituese e kanë një donator (dhurues), por në disa raste familjet mund të kenë dy donatorë ose më 

tepër (maksimumi është pesë doantorë). 

Sipas sondazhit, vetëm pak më pak se 30 % e familjeve në Kosovë marrin dërgesa ndërkombëtare – në formë të 

të hollave ose të mallrave (Tabela 11). Dërgesat në të holla kanë të bëjnë kryesisht me familjet shqiptare, pasi 

një numër i vogël i familjeve serbe marrin të holla ose mallra (të cilat shpjegohen me nivelin e ulët të migrimit 

në mesin e familjeve serbe siç është vërejtur më herët në tekst). Familjet të cilat janë përfituese të dërgesave në 

të holla janë më shpesh në zonat rurale se sa ato në zonat urbane (33 % në krahasim me 26 %), e cila 

shpjegohet në radhë të parë me përqindjen më të madhe të emigrantëve në familjet rurale dhe së dyti me 

madhësinë më të madhe të familjes (6.9 vetë në familje krahasuar me 5.5 vetë). Ky model është i ngjashëm me 

atë të vërejtur në Shqipëri (Lerch and Wanner 2006). 

Shuma e marrë gjatë 12 muajve të fundit ndryshon sipas familjes. Në mesin e tërë modelit të përfituesve, 17 % 

9 

të familjeve i kanë marrë gjithsej 1000 Marka Gjermane (do të thotë më pak se përafërsisht 510 Euro) , 16 % 

ndërmjet 1000 dhe 1999 DM (510 deri në 1020 Euros), 14 % ndërmjet 2000 dhe 2999 DM (1020 deri në 1530 

Euro), dhe 18 % ndërmjet 3000 dhe 4999 DM (1530 deri në 2550 Euro). 34 % marrin më tepër se 5000 DM 

(2050 Euro - Tabela 8). 

Dërgesat në të holla mund gjithashtu ta marrin formën e mallrave, pak më pak se 450 familje në mesin e 

familjeve e merrnin këtë lloj të transfertave ndër-private. Në shumicën e rasteve vlera e mallrave është më e 

ulët se 1000 Euro. 

Tabela 11: Dërgesat e të hollave. Numri i donatorëve për familjet dhe shuma e përgjithshme e marrë 

(vetëm në mesin e familjeve përfituese) 

Numri i donatorëve 

Asnjë 

Një 

Dy 


Madhësia e modelit 

Shuma e marrë gjatë 12 muajve 

të fundit (në DM) 

< 1000 DM (< 510 Euro) 

1000-1999 DM (510-1020 Euro) 

2000-2999 DM (1020-1530 Euro) 

3000-4999 DM (1530-2550 Euro) 

5000-9999 DM (2550-5100 Euro) 

10000+ DM (5100 Euro e më tepër) 


Vlera e mallrave të marra gjatë 

12 muajve të fundit (në DM)ë 

< 1000 DM (< 510 Euro) 

1000-1999 DM (510-1020 Euro) 

2000-2999 DM (1020-1530 Euro) 

3000-4999 DM (1530-2550 Euro) 

5000-9999 DM (2550-5100 Euro) 



Gjithsejt 

70.6 

21.5 

6.2 

1.8 

2880 

16.9 

16.5 

14.5 

17.7 

16.9 

17.6 

830 

56.9 

20.4 

7.0 

8.5 

4.7 

2.5 

445 


Shqiptar 

65.0 

25.5 

7.4 

2.1 

2400 

16.3 

16.7 

14.6 

17.8 

16.8 

17.8 

821 

56.3 

20.6 

7.1 

8.7 

4.8 

2.5 

437 


98.1 

1.3 

0.4 

0.2 

480 

66.7 

0.0 

0.0 

11.1 

22.2 

0.0 

9 

87.5 

12.5 

0.0 

0.0 

0.0 

0.0 

8 

66.7 

24.2 

7.2 

1.8 

1440 

17.9 

16.4 

12.2 

17.1 

15.8 

20.7 

469 

55.7 

19.1 

8.0 

6.9 

6.9 

3.4 

262 

60.7 

28.7 

8.5 

2.1 

1197 

17.1 

16.7 

12.4 

17.1 

15.6 

21.0 

461 

54.7 

19.3 

8.3 

7.1 

7.1 

3.5 

254 

96.7 

2.1 

0.8 

0.4 

243 

62.5 

0.0 

0.0 

12.5 

25.0 

0.0 

8 

87.5 

12.5 

0.0 

0.0 

0.0 

0.0 

8 

74.4 

18.7 

5.2 

1.7 

1440 

15.5 

16.6 

17.5 

18.6 

18.3 

13.6 

361 

61.8 

20.6 

5.0 

10.1 

1.5 

1.0 

199 

69.4 

22.3 

6.2 

2.1 

1203 

15.3 

16.7 

17.5 

18.6 

18.3 

13.6 

360 

61.8 

20.6 

5.0 

10.1 

1.5 

1.0 

199 

99.6 

0.4 

0.0 

0.0 

237 

100.0 

0.0 

0.0 

0.0 

0.0 

0.0 

1 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

0 


9 

Kursi zyrtar i këmbimit ishte në kohën e sondazhit 1.95583 DM për një Euro.

Migrimi si faktor i dërgesave në të holla 

Të kesh një mërgimtar në familje nuk do të thotë domosdoshmërisht se familja do të marrë dërgesa në të holla. 

Siç tregon Tabela 12, në mesin e 1376 familjeve të cilat dërguan një emigrant jashtë vendit (në ndonjë vend 

europian ose në Shtetet e bashkuara të Amerikës) gjatë dy vjetëve të fundit, vetëm 37 % morën dërgesa në të 

holla. Anasjelltas, 22 % e familjeve pa emigrantë gjithashtu pranonin transferte të hollash. Të pasurit e një 

emigranti aktual në familje është e lidhur pak më për së afërmi me dërgimet e të hollave, por 42 % e atyre 

familjeve nuk deklaruan se kishin marrë dërgesa në të holla gjatë 12 muajve të fundit. Fakti se vetëm 

emigrantët që i përkasin familjes janë regjistruar në SMSJ shpjegon këto mospërputhje. Por më tutje është e 

mundur që dërgesa në të holla mund të përfitojnë edhe shokët ose familja më e gjerë, e jo vetëm bërthama e 

familjes. 

Tabela 12: Status i emigrantit (mërgimtarit) I familjes n% lidhje me dërgesat në të holla 

Emigrant (gjatë 2 viteve 

të fundit) 

Jo, numrat 

% 

Po, numrat 

% 

Emigrant aktual 

Jo, numrat 

% 

Po, numrat 

% 


% 


Gjithsejt 

1504 

100.0 

1376 

100.0 

2000 

100.0 

880 

100.0 

2880 

100.0 


Pa dërgesa Me dërg. Pa dërgesa Me dërg. Pa dërgesa Me dërg. 

Gjithsejt 

Gjithsejt 

të hollash Të holl. të hollash Të holl. të hollash Të holl. 

1171 

77.9 

861 

62.6 

1659 

83.0 

373 

42.4 

2032 

70.6 

333 

22.1 

515 

37.4 

341 

17.1 

507 

57.6 

848 

29.4 

808 

100.0 

632 

100.0 

949 

100.0 

491 

100.0 

1440 

100.0 

607 

75.1 

354 

56.0 

768 

80.9 

193 

39.3 

961 

66.7 

201 

24.9 

278 

44.0 

181 

19.1 

298 

60.7 

479 

33.3 

696 

100.0 

744 

100.0 

1051 

100.0 

389 

100.0 

1440 

100.0 

564 

81.0 

507 

68.1 

891 

84.8 

180 

46.3 

1071 

74.4 

132 

19.0 

237 

31.9 

160 

15.2 

209 

53.7 

369 

25.6 

Cilët faktorë mund të ndikojnë në dërgesat në të holla? 

Për t'i vlerësuar më mirë faktorët që ndikojnë në marrjen e dërgesave në të holla, është ndërtuar një regression 

logjistik. Regresioni ka përfshirë treguesit në dispozicion mbi gjendjen shoqërore-ekonomike të familjes (shih 

metodologinë). Për ta kontrolluar ndikimin e migrimit, ne gjithashtu e kemi përfshirë një ndryshore e cila ka të 

bëjë me mungesën nga familja e një anëtari të familjes i cili është aktualisht emigrant jashtë vendit. Siç u 

përmend më parë, nuk ka marrëdhënie të fortë ndërmjet statusit të emigrantit të familjes dhe dërgesave në të 

holla. Sidoqoftë, pas kontrollit të ndryshoreve tjera, ekziston një rritje e rëndësishme në mundësinë e marrjes 

së dërgesave në të holla kur një anëtar i familjes është jashtë vendit. Mundësia është, sipas përpjesëtimit të 

zhdrejtë, pesë here më a madhe 

Pas kontrollit të këtij treguesi të migrimit, tregues të tjerë luajnë rol. Kjo mund, për shembull, të vërehet lidhur 

me vendbanimin, me familjet që jetojnë në zonat rurale që kanë gjasë më të madhe të marrin dërgesa në të 

holla, dhe lidhur me grupin etnik. Siç u vërejt më parë, popullsia serbe në Kosovë nuk merr dërgesa në të holla, 

dhe kjo është e vërtetë madje edhe pas “kontrollit” të statusit të emigrantit. Mosha e kryefamiljarit është e 

ndërlidhur me dërgesat në të holla në një masë të vogël. Mundësia e marrjes së dërgesave në të holla është 

dukshëm më e madhe në mesin e familjeve të kryesuar nga një person i moshës 30-44 vjeçare dhe më e vogël 

në mesin e familjeve të kryesuara nga ndonjë person i pensionuar, se sa ato të kryesuar nga njerëzit e moshës 

45-69 vjeç. 

Për më tepër ne mund të vërejmë se kur numri i prsonave të punësuar në familje rritet, mundësia e pranimit të 

dërgesave në të holla zvogëlohet. Papunësia ishte shumë e lartë në kohën e këtij sondazhi, dhe është e mundur 

që kjo krijon kërkesë për mbështetje nga jashtë (Vahli and Black 2007). Niveli i arsimit, përkundrazi, nuk luan 

rol, dhe as madhësia e familjes (Tabela 13). Sipas modelit, nuk ka dëshmi të rëndësishme për të treguar se 

dërgesat në të holla në Kosovë dërgohen familjeve me standard më të lartë më tepër se familjeve të varfëra.

Tabela 13: Faktorët e shoqëruar me mundësinë e marrjes së dërgesave në të holla. 

Rezultatet e prapavajtjes logjistike. 

K a r a k t e r i s t i k a t e d o n a t o r ë v e 

(dhuruesve) 

Emigrant aktual 

Jo 

Po 

Vendbanimi 

Rural (referim) 

Urban 

Grupi etnik 

Shqiptar (referim) 

Serb 

Grupmosha e kryefamiljarit 

15-29 

30-44 

45-59 (referim) 


Numri i personave aktiv 

Jo 

Një (referim) 

Dy 


Prania e të punësuarve 

Jo (referim) 

Po 

Niveli i arsimit 

i familjes 

Fillor (referim) 

I mesëm 

Numri i personave 


Një deri në tre 

Katër deri në gjashtë (reference) 1.00 

Shtatë deri në nëntë 

Dhjetë deri në dymbëdhjetë 1.12 

Trembëdhjetë e më tepër 

Wald 

Burimi : SMSJ 2000 


O.R. 95 % interval i besueshëm shenja 

1.00 

5.02 

1.00 

0.69 

1.00 

0.03 

1.01 

1.28 

1.00 

0.76 

1.39 

1.00 

0.80 

0.78 

1.00 

0.87 

1.00 

1.18 

0.98 

0.87 

0.92 

323.6767 

{4.09 - 6.17} 

{0.55 - 0.85} 

{0.01 - 0.07} 

{0.64 - 1.58} 

{1.01 - 1.64} 

{0.59 - 0.99} 

{1.06 - 1.83} 

{0.61 - 1.04} 

{0.57 - 1.07} 

{0.65 - 1.17} 

{0.92 - 1.53} 

{0.70 - 1.37} 

{0.68 - 1.11} 

{0.79 - 1.58} 

{0.57 - 1.47} 

Mund të vërehet gjithashtu se numri i donacioneve vjetore është më i madh në mesin e personave që jetojnë 

në Gjermani, Zvicër dhe Itali se në mesin e personave që jetojnë në Shtetet e Bashkuar të Amerikës ose vendet 

jo-europiane. Kjo mund ndoshta të shpejgohet me faktin se donacionet ndodhin gjatë vizitave të kthimit, të 

cilat mund të jenë më të shpeshta kur emigranti jeton në Europë (Tabela 16). Për më tepër, në Gjermani dhe 

Zvicër, numri shërbimeve joformale të transfertit për emigrantët shqiptarë është më i madh se në vendet tjera, 

dhe ky faktor mund gjitashtu të ndihmojë për të shpjeguar dallimet e vërejtura lidhur me numrin e 

donacioneve vjetore. 

Përfundimisht, sondazhi gjithashtu tregon se shumicën e herave donacioni nuk shpie në obligimin për 

zhdëmtim (kompensim). 

Lidhja farefisnore me kryefamiljarin 

Bashkëshort/e 

Fëmijë 

Nip 

Mbesë/Nip 

Prind 

Motër/Vëlla 

I afërm tjetër 

Pa lidhje farefisnore 

Shteti i banimit i donatorit(dhuruesit) 

Zvicër 

Gjermani 

Itali 

Europa Perëndimore tjetër 

SHBA 

Tjetër 

Shuma e të hollave gjatë 12 muajve të fundit(DM) 

Jo të holla, vetëm mallra 

< 1000 DM (< 510 Euro) 

1000-1999 DM (510-1020 Euro) 

2000-2999 DM (1020-1530 Euro) 

3000-4999 DM (1530-2550 Euro) 

5000-9999 DM (2550-5100 Euro) 


Numri i donacioneve për çdo vit 

Një herë 

Dy herë 

Tre herë 

Katër herë 

Pesë herë e më tepër 

A duhet ta kthejë borxhin familja? 

Nevojitet ta kthejë borxhin 

Nuk ka nevojë ta kthejë borxhin 

Të gjitha 


3.4 

14.2 

34.3 

1.3 

3.5 

31.7 

10.0 

1.6 

100.0 

23.4 

49.1 

2.3 

19.6 

3.3 

2.4 

100.0 

2.1 

19.1 

19.0 

13.1 

15.5 

16.0 

15.2 

100.0 

28.6 

29.0 

16.6 

11.8 

14.0 

100.0 

4.4 

95.6 

100.0 

1147 

3.9 

17.1 

29.9 

0.9 

4.0 

33.6 

8.7 

1.9 

100.0 

27.8 

47.4 

3.1 

15.8 

3.1 

2.8 

100.0 

2.0 

21.4 

17.4 

11.5 

14.7 

15.2 

17.8 

100.0 

31.5 

28.8 

15.2 

11.8 

12.7 

100.0 

4.3 

95.7 

100.0 

645 

2.8 

10.6 

39.8 

1.8 

2.8 

29.3 

11.8 

1.2 

100.0 

17.7 

51.2 

1.2 

24.5 

3.6 

1.8 

100.0 

2.2 

16.1 

21.1 

15.1 

16.5 

17.1 

11.8 

100.0 

24.9 

29.3 

18.3 

11.8 

15.3 

99.6 

4.6 

95.4 

100.0 

502 

Burimi: SMSJ 2000

Tabela 15: Donotorët (Dhuruesit) Lidhja farefisnore me kryefamiljarin sipas moshës 

së kryefamiljarit 

Lidhja farefisnore me 

kryefamiljarin 

Bashkëshort/e 

Fëmijë 

Nip 

Mbesë/Nip 

Prind 

Vëlla/Motër 

I afërm tjetër 

Pa lidhje farefisnore 

Të gjitha 

Të gjitha 15-26 30-49 50-64 65+ 

3.4 6.8 6.0 1.2 0.9 

14.2 1.7 2.1 25.6 22.5 

34.3 1.7 10.9 52.6 61.0 

1.3 0.0 2.3 0.7 0.5 

3.5 23.7 5.3 0.0 0.5 

31.7 54.2 55.7 12.1 10.3 

10.0 10.2 14.9 7.4 4.2 

1.6 1.7 2.8 1.0 0.0 

1147 59 469 406 213 

Burimi: SMSJ 

Tabela 16: Numri vjetor i donacioneve, sipas moshës së kryefamiljarit dhe shtetit të banimit 

të donatorit 

Mosha 

15-29 

30-49 

50-64 

65+ 

Shteti i banimit 

Zvicra 

Gjermaia 

Italia 

Europa Perëndimore tjetër222 

SHBA 

Tjetër 

Modeli Gjithsejt Një Dy Tre 

59 

464 

401 

213 

265 

560 

25 

38 

27 

100.0 

100.0 

100.0 

100.0 

100.0 

100.0 

100.0 

100.0 

100.0 

100.0 

25.4 

28.7 

25.2 

37.1 

26.0 

26.3 

16.0 

36.9 

39.5 

40.7 

23.7 

31.7 

30.2 

23.9 

27.2 

31.3 

24.0 

26.1 

36.8 

29.6 

20.3 

16.8 

17.2 

14.6 

17.7 

17.5 

20.0 

14.4 

10.5 

14.8 

Katër e më 

tepër 

30.5 

22.8 

27.4 

24.4 

29.1 

25.0 

40.0 

22.5 

13.2 

14.8 

Të gjitha 

1137 

328 

333 

190 

286 

Burimi: SMSJ 

Arsyet për marrjen e dërgesave në të holla 

Në sondazh, familjet përfituese kishin mundësinë për të dhënë deri në tri arsye se pse donatori dërgonte të 

holla. Në shumicën e rasteve, sidoqoftë, nuk është deklaruar asnjë arsye për t'i shpjeguar transfertat e të 

hollave. Në mesin e familjeve që e deklaruan një arsye, 20 % përmendën se dërgesat e të hollave do të 

shërbenin për shpenzimet e përgjithshme, 9 % se ato mendoheshin për rindërtim (përqindja është më e lartë 

në mesin e familjeve rurale se sa në mesin e atyre urbane) dhe 3.5 për investime (Tabela 17)

Tabela 17: Arsyet për dërgimin e të hollave, sipas familjes marrëse (pranuese) 

Vendbanimi 

Rural 

Urban 

Mosha e kryefamiljarit 

Shpenzime të 

përgjithshme 

19.7 

20.5 

Rindërtim 

10.9 

7.6 

Investim 

4.8 

1.8 

Mallra të Martesa Shpenzime 

qëndrueshme Varrime mjeksore 

3.1 

3.0 

1.9 

1.2 

3.3 

3.2 

Arsye 

tjera 

4.5 

7.6 

15-29 

30-49 

50-64 

65+ 

Shteti i banimit 

22.0 

19.6 

21.7 

17.4 

13.6 

9.2 

10.3 

7.0 

6.8 

1.9 

4.7 

3.8 

1.7 

1.9 

4.9 

2.3 

3.4 

0.9 

2.5 

0.9 

1.7 

3.6 

3.0 

3.3 

1.7 

7.0 

5.9 

4.2 

Zvicra 

Gjermania 

Italia 

Të tjera vende në Eur.P. 

SHBA 

Të tjera 

Të gjitha 

Modeli 

21.6 

19.5 

11.5 

20.4 

23.7 

14.8 

20.1 

1147 

11.2 

10.1 

3.8 

6.2 

10.5 

7.4 

9.4 

1147 

3.4 

2.8 

3.8 

5.3 

5.3 

0.0 

3.5 

1147 

4.9 

2.7 

0.0 

2.2 

5.3 

0.0 

3.1 

1147 

2.2 

1.4 

0.0 

1.8 

0.0 

0.0 

1.6 

1147 

4.9 

2.5 

0.0 

3.6 

2.6 

3.7 

3.2 

1147 

6.7 

5.3 

0.0 

5.8 

13.2 

3.7 

5.8 

1147 

Burimi: SMSJ: Përqindjet nuk e arrijnë 100 %, ngase arsyeja për donacionin nuk është 

deklaruar gjithmonë. Familja pranuese mund t'i japë deri në 3 arsye. 

Dërgesat në të holla dhe shpenzimet e shkollimit 

Përfundimisht, një pyetje pyeste “A ka paguar ndokush jashtë familjes suaj, sikurse të afërmit ose shokët, 

ndonjë nga shpenzimet tuaja të arsimimit (shkollimit) gjatë 12 muajve të kaluar?” Siç mund të vërehet në 

tabelën 18, përqindja e fëmijëve të regjistruar në shkollë të cilët mbështeten nga të afërmit që jetojnë jashtë 

vendit është bukur e ulët, ngase është më pak se 4 %. Nuk është vërejtur ndonjë dallim domethënës sipas 

grupmoshës ose gjinisë së fëmijës së shkolluar. Sigurisht, familjet në Kosovë e ndajnë rrallë buxhetin e tyre në 

kategori të veçanta, prandaj është shumë e mundur se ka pasur mos raportim mbi përqindjen e dërgesave në të 

holla të shpenzuara në arsimim në Kosovë. 

Tabela 18: Përqindja e nxënësve që përfitojnë nga mbështetja e të afërmve që jetojnë 

jashtë vendit 

Grupmosha 

5-14 

15-29 

Gjithsejt 

A ka paguar ndonjë i afërm jasht vendit ndonjë nga 

shpenzimet tuaja të shkollimit 

Jo 

3100 

96.8 

1339 

96.1 

4439 

96.6 

Po 

102 

3.2 

54 

3.9 

156 

3.4 

Total 

3202 

100.0 

1393 

100.0 

4595 

100.0 

Burimi: SMSJ 

*31 raste të moshës 30 vjeç e më tepër janë përjashtuar 

Ndikimi i dërgesave në të holla në pajisjet e familjeve 

Për ta matur ndikimin e dërgesave në të holla në familjet, ne i kemi llogaritur përqindjet e familjeve lidhur me 

pajisjet që i kanë, siç kemi bërë më parë kur e kemi vlerësuar ndikimin e migrimit në familjet. Për secilin 

vendbanim (urban, rural) dhe për Kosovën si tërësi, është llogaritur përqindja e familjeve të pajisura, duke bërë 

dallimin ndërmjet familjeve që nuk kanë marrë dërgesa në të holla nga jashtë gjatë 12 muajve dhe atyre që i 

kanë marrë ato.

Siç tregon Tabela 19, dallimet janë bukur të kufizuara dhe nuk janë sistematike për sa i përket dallimit 

ndërmjet familjeve përfituese dhe jopërfituese. Për tërë Kosovën, dallimet më të rëndësishme të vërejtura janë 

për pajisjet elektronike, sikurse antenat satelitore, telefonat mobil, fotoaparatet, videot, etj., dhe gjithashtu 

stolitë. Kjo duket se tregon se marrja e dërgesave në të holla shoqërohet me investime në mallrat e kohës së lirë, 

e cila e konfirmon vërejtjen e Vathi dhe Black (2007). 

Sidoqoftë, duhet të vihet në dukje se në mesin e familjeve që jetojnë në zonat rurale, dallimet në përqindjet e 

mbajtësve të të mirave të llojeve të ndryshme (jo vetëm për sa u përket mallrave elektronike) janë më të 

rëndësishme se ato që shihen në rajonet urbane. Për shembull, 6.3 % e familjeve përfituese kanë gjenarator, 

shifër e cila mund të krahasohet me 2.3 % për familjet jopërfituese. Dallimet janë të rëndësishme për mallrat 

themelore sikurse bojler (47 % krahasuar me 35 %) si dhe për automobil (56 % krahasuar me 38 %) dhe për 

mallra tjera të kohës së lirë sikurse televizioni dhe antenna satelitore. Në mesin e familjeve urbane, dallimet 

janë më të vogla dhe të përqendruara në lloje të ndryshme të mallrave luksoze sikurse stolitë. 

Edhe nëse është vështirë për të dëshmuar qartë lidhjen ndërmjet dërgesave në të holla dhe pajisjeve, ne mund 

prandaj të dyshojmë dy lloje të dërgesave në të holla, përveç transfertave që përdoren për shpenzime ditore, 

p.sh. konsum: për popullsinë rurale, transfertat e të hollave përdoren për t'i përmirësuar pajisjet themelore të 

familjes. Në zonat urbane, familjet marrëse gjithashtu shfrytëzojnë dërgesat në të holla për ta rritur 

disponibilitetin e pajisjeve të “kohës së lirë” 

Table 19: Equipment of the households, according to the place of residence and the status of remittances 

Numri i familjeve që kanë një 


Stufë me dru 

Gjenerator 

Ngrohës uji 

Reservuar uji 

Frigorifer 

Frizer 




Televizion 

Video player 



Telefon mobil 

Kompjuter 



Biçikletë 



Të gjitha 

Gjithsejt 

70.2 

90.9 

3.2 

59.7 

1.9 

76.0 

58.3 

55.3 

12.9 

10.6 

85.9 

39.0 

58.8 

12.3 

14.0 

3.9 

58.0 

49.9 

14.0 

0.5 

42.4 

2880 


Pa dërgesa Me dërg. Pa dërgesa Me dërg. Pa dërgesa Me dërg. 

Gjithsejt 

Gjithsejt 

të hollash Të holl. të hollash Të holl. të hollash Të holl. 

69.8 

89.2 

2.5 

59.3 

2.1 

76.0 

59.1 

55.5 

12.6 

13.2 

84.4 

35.9 

58.3 

11.4 

12.4 

3.9 

53.0 

44.4 

13.2 

0.5 

39.4 

2032 

71.1 

95.0 

5.0 

60.5 

1.4 

75.9 

56.4 

55.0 

13.6 

4.2 

89.6 

46.2 

60.1 

14.4 

17.8 

3.7 

70.0 

63.0 

15.9 

0.4 

49.6 

848 

53.4 

97.6 

3.6 

39.0 

2.8 

64.2 

50.8 

38.5 

13.1 

10.5 

79.5 

33.9 

57.3 

11.8 

13.2 

1.5 

49.2 

49.1 

15.1 

0.7 

43.7 

1440 

50.4 

97.5 

2.3 

35.1 

3.0 

62.2 

49.3 

35.6 

12.3 

13.5 

75.9 

28.9 

55.5 

9.8 

10.0 

1.0 

41.7 

41.8 

13.9 

0.8 

37.7 

961 

59.5 

97.9 

6.3 

47.0 

2.3 

68.1 

53.9 

44.5 

14.8 

4.4 

86.8 

43.8 

61.0 

15.9 

19.6 

2.5 

64.3 

63.7 

17.5 

0.4 

55.7 

479 

86.9 

84.2 

2.8 

80.3 

1.0 

87.8 

65.7 

72.2 

12.6 

10.7 

92.4 

44.0 

60.3 

12.7 

14.8 

6.2 

66.8 

50.6 

12.8 

0.3 

41.2 

1440 

87.2 

81.7 

2.6 

81.0 

1.2 

88.4 

67.8 

73.4 

12.9 

13.0 

92.1 

42.2 

60.8 

12.8 

14.6 

6.5 

63.1 

46.7 

12.5 

0.3 

41.0 

1071 

86.2 

91.3 

3.3 

78.0 

0.3 

86.2 

59.6 

68.6 

11.9 

4.1 

93.2 

49.3 

59.1 

12.5 

15.4 

5.1 

77.5 

62.1 

13.8 

0.3 

41.7 

369 

Source: LSMS

Çka tregojnë diskutimet nga Zvicra? 

Përveç analizës së rezultateve nga SMSJ-a, e cila u krye në vitin 2000, ne gjithashtu i pyetëm anëtarët e 

grupeve të fokusit në Zvicër për tendencat aktuale lidhur me dërgesat në të holla. Këto diskutime zbuluan se 

ndiesia e obligimit ndaj familjes deri në një shkallë ka mbetur në mesin e pjesëtarëve të Diasporës ngase 

shumica prej tyre ende dërgojnë të holla në Kosovë megjithëse me shuma të zvogëluara. Ndërsa ata dërgojnë 

të holla me të një shpeshtësi si më parë (shumica prej tyre dërgojnë të holla ose një herë në muaj ose dy herë në 

vit) shumica prej tyre deklaruan se e kanë zvogëluar shumën që dërgohet në shtëpi. Njëra prej arsyeve 

kryesore të përmendura gjatë intervistave ishte fakti se shumë pej tyre i kishin sjellë anëtarët emë të afërt të 

familjes në Zvicër, prandaj numri i të varurve në vendlindje ishte zvogëluar dhe rrjedhimisht shuma e të 

hollave të dërguara gjithashtu është zvogëluar. Shumë prej tyre deklaruan se tani ata duheshin t'u dërgonin të 

holla prindërve të vet, prandaj niveli i të hollave të dërguara është më modest se më parë. 

Një faktor tjetër i cili ka ndikuar në qëndrimin lidhur me dërgimin e të hollave është i lidhur me mundësitë e 

udhëtimit dhe të komunikimit në Kosovën e pasluftës, të cilat i kanë ndërgjegjësuar shumë pjesëtarë të 

Diasporës se të hollat që ata i dërgojnë në Kosovë nuk shfrytëzohen si duhet nga anëtarët e familjes të lënë 

prapa dhe se në shumë raste ato përdoren për mallra luksoze dhe kohë të lirë që madje ata vetë s'i kanë. Në 

shumë diskutime ata janë ankuar se anëtarët e familjeve të tyre në Kosovë shkojnë rregullisht në pushime 

verore ndërsa pjesëtarët e Diasporës shkojnë vetëm herë pas here. Ata gjithashtu përmendën faktin se shumë 

prej anëtarëve të 

tyre të familjes vozisin automjete më të mira se ata. 

Përfundimisht, pasi i kanë zhvendosur përparësitë e tyre në drejtim të integrimit më të mire në shoqërinë 

mikpritëse, ata shpenzojnë më tepër të holla për t'i mbështetur përpjekjet për integrim, si arsimimi i fëmijëve të 

tyre, investimet në patundshmëri, etj. Dhe nuk kanë llogari të dërgojnë të holla siç kanë bërë më parë. . 

Kanalet e transfertave (bartjes, dëgimit) 

Lidhur me kanalet e shfrytëzuara për dërgimin e të hollave, shumica prej tyre dërgohen duke i bartur 

personalisht të hollat qoftë nga dërguesit kur e vizitojnë shtëpinë ose nëpërmjet të miqve ose të afërmve të cilët 

udhëtojnë për në Kosovë. Operatorët e transfertave komerciale si Western Union ose Money Gram gjithashtu 

shfrytëzohen por më rrallë sipas të anketuarve tanë. 

Përveç kësaj, shfrytëzimi i “agjencive të transfertave” është gjithashtu procedure standarde e përdorur nga 

Diaspora e Kosovës. Një prej atyre që përdoret më së shumti është ajo e ofruar nga agjencitë turistike të cilat 

udhëhiqen nga shqiptarët e Kosovës. Gjatë luftës, këto agjenci filluan ta përdornin infrastrukturën e tyre tejkombëtare 

(Ato normalisht kanë zyra në Zvicër si dhe në Kosovë) për të ofruar një kanal alternativë të dërgimit 

të të hollave ndaj bankave. Ndonëse ishte shërbim jozyrtar deri më 1999, shumica pej këtyre zyrave tani janë 

nën ligjin kundër shpëlarjes së të hollave. Sipas personelit të njërës prej këtyre agjencive, procedura është më e 

lehtë se ajo që përdoret në banka, sepse personeli që flet shqip e plotëson formularin për konsumatorin. 

Përparësitë tjera krahasuar me bankat janë çmimet e tyre më të ulëta, si dhe prania e tyre pothuajse në të gjitha 

qytetet shqiptare të Kosovës dhe prandaj afërsia e tyre me marrësit. 

3.1.2. Investimet e drejtëpërdrejta – Roli i Diasporës në hapjen dhe mbështetjen e bizneseve në Kosovë 

Mërgimtarët dhe Diaspora mund të kontribuojnë në zhvillimin ekonomik në vendet e prejardhjes në shumë 

mënyra përveç vetëm dërgimit të të hollave. Këto kontribute janë më pak të prekshme se dërgesat e të hollave, 

por jo domosdoshmërisht më pak të rëndësishme. Për shembull ata mund të kontribuojnë në rritjen 

ekonomike duke themeluar vetë ndërmarrje ose duke iu ndihmuar familjeve ose të afërmve që ta bëjnë këtë. 

Ky nuk është funksion vetëm i dërgesave në të holla, por ai implikon potencilaisht edhe bartjen e njohurive 

dhe kualifikimeve përfituese – çka quhet “fitim inteligjence” 

Ne i kemi intervistuar 500 pronarë biznesesh në Kosovë për të kuptuar ndikimin e Diasporës në themelimin 

dhe funksionimin e ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme në Kosovë. 

Profili i bizneseve 

Prej 500 bizneseve të intervistuara, 180 ose 36 % veprojnë në sektorin e tregtisë, 63 (12.6 %) në prodhim dhe 

233 (46.6 %) në sektorin e shërbimeve. Afro 20 (4 %) veprojnë në dy ose më tepër sektore. Të gjitha bizneset që

ishin pjesë e kërkimit punësojnë së bashku gjithsej 2.577 punëtorë, me mesatare 5.3 punëtorë për biznes. 

Vetëm 21 % e bizneseve të anketuara kishin realizim qarkullim vjetor prej më tepër se 50.000 Euro, çka tregon 

se shumica prej tyre i përkasin kategorisë së bizneseve të vogla. Për sa i përket nivelit arsimor të pronarëve të 

bizneseve të intervistuar, 4.4 % ekanë mbaruar vetëm arsimin fillor, 70 % e kanë kryr arsimin e mesëm dhe 25 

% kanë diplom universiteti. Për sa u përket lidhjeve të tyre me Diasporën, 25 % e pronarëve të bizneseve 

zbuluan se kishin punuar jashtë vendit, ndërsa 75 % prej tyre nuk kishin punuar kurrë jashtë vendit. 

Figura 3: Përqindja e pronarëve të bizneseve të cilët kanë punuar jashtë vendit. 

Afro 25 % e të anketuarve kanë punuar jashtë vendit. 

PO=kanë punuar jashtë vendit, JO=kurrë nuk kanë punuar jashtë vendit. 

80 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

A) Po 

B) Jo 

Nuk janë përgjigjur 

Rezultatet 

Rezultatet e sondazhit zbulojnë se shumica e bizneseve në Kosovë (46.4 %) janë themeluar me të hollat nga 

kursimet personale të pronarëve të bizneseve të cilat i kanë mbledhur duke punuar në Kosovë. Por, numri i 

bizneseve që ishin themeluar me kursimet që u përkasin pronarëve të biznesve ose anëtarëve të familjes të 

cilët i kanë mbledhur kursimet nga puna jashtë vendit është gjithashtu i rëndësishëm. Në shifra, 8.8 % e 

pronarëve të bizneseve të anketuar e kanë themelaur biznesin e vet nëpërmjet kursimeve të krijuara nga puna 

jashtë vendit, 3.6 % janë mbështetur në ndihmën financiare nga një anëtar i vetëm i familjes që punonte jashtë 

vendit, dhe 4.8 % e pronarëve të bizneseve e themeluan biznesin e vet nga një përzierje e kursimeve personale 

nga puna jashtë vendit dhe mbështetja nga anëtarët e familjes jashtë vendit (përgjigje të dyfishta) etj. Nëse e 

llogarisim përgjigjet e tjera të dyfishta (ku të anketuarit i kanë përshkruar dy ose tri mënyra të ndryshme të 

ndihmës që e kanë marrë për ta themeluar biznesin e tyre) mund të konkludojmë se 25 % e të gjitha bizneseve 

në Kosovë janë themeluar me fonde të pjesërishme ose të plota të krijuara nga jashtë vendit (ose nga puna e 

tyre vetanake, puna e anëtarëve të familjes ose të dyja). Nga grupi i mbetur i bizneseve, rreth 10 % kanë qenë 

të përkrahur nga anëtarët e familjes që punojnë në Kosovë, 2.2 % nga kreditë e bankave, 3.8 % nuk kanë 

dhënë ndonjë përgjigje, ndërsa 16.4 % kanë dhënë përgjigje të shumëfishta (disa prej tyre të llogaritura në 

pjesën e bizneseve të mbështetura nga Diaspora). 

Figura 4: Format e ndryshme të mbështetjes të marrë pë themelimin e bizneseve në Kosovë. 

16.4% 

3.8% 8.8% 

3.6% 

4.0% 

Punë personale jasht vendit 

Mbështetje nga një anëtarë familjeje në Diasporë 

2.2% 

4.8% 

Mbështetje nga më tepër anëtarë familjeje në Diasporë 

Përzierje e punës personale jashtë vendit dhe anëtar 

i familjeje në diasporë 

10.0% 

Punë personale në Kosovë 

Mbështetje e anëtarëve të familjes në Kosovë 

Hua bankare 

Përgjigje të ndryshme 

46.4%

Analizat e përgjigjeve të atyre që kanë punuar jashtë vendit zbulojnë se Zvicra dhe Gjermania janë vendet 

kryesore ku ata kanë punuar para themelimit të bizneseve në Kosovë. Prej atyre që kanë punuar jashtë vendit 

28.8 % deklaruan se kanë punuar në Zvicër, 28 % në Gjermani, 4.1 % në MB, 3.2 % në Suedi, 2.4 % në Austri, 

2.1 % në SHBA, 1.22 % në Itali, Kroaci dhe Kanada secili, 2.3 % nuk e përcaktuan ndonjë vend, 21.1 % dhanë 

përgjigje të shumëfishta dhe 4.5 % jetuan në vende tjera (Belgjikë, Francë, Finlandë, Holandë, Bosnje dhe 

Hercegovinë, Norvegji, Sllovaki dhe Rusi, duke u sjellë prej 0.4 – 0.8 %). Mesatarja e viteve të punuar jashtë 

vendit ishte 7.5. 

Të punuarit vetë jashtë vendit nuk është e vetmja mënyrë e përfitimit nga Diaspora. Shumë prej pronarëve të 

bizneseve kishin të paktën një emigrant ndërkombëtar në familje – pothuajse gjysma e të anketuarve janë 

përgjigjur se dikush nga anëtarët e familjes ka punuar jashtë Kosovës. 

Është me rëndësi të theksohet se të pasurit e një anëtari të familjes jashtë vendit nuk do të thotë se do të merrni 

ndihmë financiare ose ndihmë tjetër për ta themeluar biznesin tuaj në Kosovë. Pothuajse gjysma e të 

anketuarve të cilët kanë një anëtar të familjes jashtë vendit nuk kanë marrë ndonjë ndihmë financiare për ta 

themeluar ose mbajtur biznesin e tyre. Nga ata të cilët deklaruan se ishin mbështetur nga anëtarët e familjes 

për ta themeluar biznesin e tyre, shumica prej tyre (48.3 %) janë ndihmuar nga vëllezërit e tyre, 12.4 % nga 

babatë, 4.2 % nga xhaxhallarët, 2.9 % nga motrat, 2 % nga bijtë ose bijat, 13.7 % nuk raportuan burimin e 

mbështetjes dhe 16.5 % prej tyre dhanë përgjigje të shumëfishta. 

Mbështetja nga anëtarët e familjes që kanë punuar në Diasporë ka ardhur kryesisht me të holla të gatshme 

(42.9 %), duke investuar së bashku me ta nëpërmjet të investimeve të përbashkëta (11.5 %); mbështetje në 

formë makinerie, pajisjeje, materialeve të papërpnuara (lëndëve të para) etj. (6.5 %); lidhjeve me kompanitë 

jashtë vendit (0.7 %), nëpërmjet të njohurive dhe arsimit (3 %), shkathtësive profesionale (4.6 %), 9 % nuk 

cekën llojin e ndihmës që kanë marrë, ndërsa 21.8 % dhanë përgjigje të dyfishta. 

Figura 5: Llojet e mbështetjes (ndihmës) së marrë nga Diaspora 

9% 

5% 

21% 

42% 

Të holla të gatshme 

Investim i përbashkët 

Makineri, pajisje, material i papërpunuar (lëndë e parë) 

Nëpërmjet të lidhjeve me kompanitë jashtë vendit 

Dituria dhe arsimi 

Shkathtësitë profesionale 

Nuk e ka(në) cekur llojin e mbështetjes 

3% 

1% 

7% 

12% 

Përgjigje të ndryshme 

Për sa i përket nivelit të rëndësisë që mbështetja nga Diaspora vazhdon të ketë për biznesin e tyre, vetëm 14.8 

% e pronarëve të bizneseve e zbuluan se kjo lidhje vazhdon të jetë shumë e rëndësishme për ndërmarrësinë e 

tyre. 

Figura 6: Rëndësia e lidhjeve me Diasporën për vazhdimine veprimtarive të biznesit 

40 

35 

30 

25 

20 

15 

10 

5 

0 

A) Kanë qenë të rëndësishme 

në fillim, kur i kam vendosur 

bazat e biznesit 

B) Janë ende të rëndësishme 

C) Nuk kanë qenë fare 

të rëndësishme 

Me dy ose më shumë përgjegje 

Nuk janë përgjigjur

Ndihma jofinanciare 

Nga pronarët që kanë punuar jshtë vendit, 89.6 % konsiderojnë se kanë fituar përvojë, dituri, shkathtësi dhe 

arsimim gjatë kohës së tyre në vendin mikpritës. Nga numri i përgjithshëm i të anketuarve që kanë pohuar se 

kanë fituar diçka gjatë qëndrimit të tyre jashtëvendit, 26.7 % pohojnë se kanë fituar përvojë në fusha të 

caktuara, 25 % pohojnë se kanë fituar shkathtësi profesionale, 9 % njohuri të përgjithshme, 3.5 % arsimim dhe 

të tjerët kanë dhënë përgjigje të ndryshme në këtë pyetje (për shembull 9 % pohojnë se kanë fituar përvojë në 

një fushë të caktuar, njohuri profesionale dhe shkathtësi, 8 % pohojnë se kanë fituar përvojë dhe shkathtësi 

profesionale etj.) 

Pronarët e bizneseve kanë konfirmuar gjithashtu se 21 % e punëtorëve të tyre kanë fituar përvojë, shkathtësi, 

njohuri dhe arsimim gjatë qëndrimit të tyre jashtë Kosovës. Rreth 50 % e punëtorëve që kanë pohuar se kanë 

fituar diçka nga puna e tyre jashtë vendit janë të punësuar në Kosovë si punëtorë profesional në kompani të 

caktuara dhe vetëm 15 % prej tyre punojnë si menaxherë. Pozitat e tyre si zyrtarë financiarë, ligjorë dhe teknik 

nuk janë të pranishme në bizneset që u hulumtuan, duke i konfirmuar konstatimet e përmendura më parë se 

Diaspora e shqiptarëve të Kosovës është kryesisht e regjistrur në punët e pakualifikuara. 

Mbështetja nga organizatat ndërkombëtare 

Ne gjithashtu i kemi pyetur pronarët e bizneseve për mbështetjen e marrë nga agjencitë për zhvillim 

ndërkombëtar dhe qeveria kombëtare në Kosovë për ta krahasuar efektivitetin dhe efektshmërinë e migrimit si 

mjet për zhvillimin e biznesit, kundrejt llojeve tjera të intervenimeve për zhvillim sikurse mbështetja nga 

organizatat ndërkombëtare qeveritare dhe joqeveritare dhe mbështetja nga qeveria kombëtare. 

Nga rezultati i sondazhit mund të konkludojmë se vetëm një numër simbolik i bizneseve kosovare janë 

mbështetur nga ndonjë organizatë ndërkombëtare. Nga 500 bizneset të anketuara vetëm 100 biznese (2 %) 

janë përgjigjur pozitivisht lidhur me mbështetjen e marrë nga organizatat ndërkombëtare, prej të cilave 3 kanë 

konfirmuar se janë mbështetur nga OJQ të ndryshme, 4 prej tyre kanë marrë mbështetje nga bashkësia 

donatore (e papërcaktuar), 2 biznese kanë konstatuar shprehimisht se kanë marrë mbështetjen nga Organizata 

Ndëkombëtare për Migrim (IOM) dhe 1 ka marrë mbështetje nga trupat e NATO-s në Kosovë (KFOR-i). 

Figura 6: Përqindja e bizneseve të mbështetura nga organizatat ndërkombëtare në Kosovë 

PO = kanë marrë mbështetje (ndihmë); JO=nuk kanë marrë mbështete (ndihmë) 

100 

90 

80 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

A) Po 

B) Jo 

Nuk janë përgjigjur 

Për sa i përket ndihmës së marrë, vetëm në një rast kjo ndihmë ka ardhur në formë të ndihmës financiare. Në 3 

raste tjera ndihma ka ardhur në formë të automjeteve, pajisjes dhe/ose materiait të papërpunuar (lëndës së 

parë), ndërsa për 6 rastet e mbetura kjo ndihmë ka ardhur nëpërmjet ndërtimit të kapaciteteve (trajnimeve, 

seminareve, arsimimit profesional, etj.)

Sidoqoftë, ndihma e tërthortë që është dhënë nga organizatat e ndryshme ndërkombëtare, sikurse investimet 

në ndërtimin dhe rindërtimin e rrugëve, investimet në përmirësimin e ujësjellësve etj. ka qenë shumë e 

rëndësishme. Pothuajse gjysma e të anketuarve (48.6 %) kanë konfirmuar se kjo ndihmë (mbështetje) ka 

luajtur rol të rëndësishëm në ndihmimin e biznesit të tyre. 

Ndërsa është e diskutueshme nëse bizneset private duhet të mbështeten nga agjencitë për zhvillim 

ndërkombëtar (edhe pse shumë prej tyre kishin mandatin në Kosovë të mbështetnin zhvillimin e NVM-ve), ne 

do të donim të lejonim shifrën që vijon për diskutim të mëtejmë – mbështetja e marrë nga Diaspora për t'i 

themeluar NVM-të në Kosovë ishte dymbëshjetëfish më e lartë se ajo e marrë nga agjencitë ndërkombëtare për 

zhvillim që veprojnë(in) në Kosovë. Mbështetja e marrë nga qeveria kombëtare-vendore, nga ana tjetër, ishte e 

parëndësishme dhe e pakrahasueshme (vetëm një biznes prej 500 ka marrë mbështetje për ta themeluar 

biznesin e vet nga qeveria vendore). 

Perspektivat e Diasporës së Kosovës në Zvicër 

Rezultatet e sondazhit të biznmesit, të cilat ishin befasuese për popullsinë jo-emigrante vendore në Kosovë 

(ata prisnin të shihnin angazhim më të madh të Diasporës në sektorin e biznesit në Kosovë), nuk ishin aq 

befasuese për anëtarët e grupeve të fokusit të Diasporës në Zvicër. Potenciali aktual i Diasporës për të 

investuar në Kosovë, sipas të anketuarve në Zvicër, është më i ulët se pritshmëritë e shoqërisë kosovare. 

Ekzistojnë disa arsye pse aktualisht shumica e pjesëtarëve të Diasporës nuk e shohin investimin në Kosovë si 

përparësi. Së pari, me përjashtim të disa biznesmenëve të sukseshëm, shqiptarët e Kosovës në Zvicër nuk 

posedojnë potencial të madh financiar. Veprimtaritë dominante të biznesit të Diasporës së Kosovës në Zvicër 

janë ndërtimi, kopshtaria, gastronomia, agjencitë turistike dhe së fundi kompanitë e sigurimeve (dy të fundit u 

shërbejnë kryesisht pjesëtarëve të Diasporës). Këto kompani janë të vogla për nga madhësia – mesatarisht ato 

punësojnë ndërmjet 2-10 punëtorë dhe kanë kapacitete të kufizuara. Gjithashtu ato paraqesin vetëm një pjesë 

të vogël të Diasporës, nga se për shumicën prej tyre jeta në Zvicër është betejë e vazhdueshme për t'i mbajtur 

familjet dhe për t'i përmirësuar kushtet e jetesës së tyre. 

Së dyti, pjesëtarët të cilët kanë njëfarë potenciali financiar për të investuar, e shohin kulturën e biznesit në 

Kosovë si pengesë. Ata ankohen për korrupsionin, mungesën e infrastrukturës bazë dhe mungesën e 

besueshmërisë së njerëzve afaristë në Kosovë. Përveç kësaj, ata u ankuan për mungesën e informacionit lidhur 

me infrastrukturën ligjore për regjistrimin e kompanive në Kosovë, mundësitë për të investuar, synimet e 

qeverisë, etj. Këto janë arsyet vendimtare për ta për të mos investuar në Kosovë (të njëjtat arsye, krahas 

standardit të jetesës dhe perspektivës për karrierë, i kanë penguar gjithashtu të kthyerit potencialë). Si 

rrjedhim, shumë prej tyre i kanë drejtuar përparësitë e tyre drejt investimeve private në Zvicër, në radhë të parë 

në formë të blerjes së patundshmërive dhe investimeve në arsimimin e fëmijëve të tyre. Së fundi, shumica e 

investuesve potencialë emigrantë mbesin të hamendur për të investuar në Kosovë për arsye të perceptimit që 

po përhapet të braktisjes nga ana e “atdheut” të tyre pasi kanë kontribuar me dekada për zhvillimin e tij politik. 

Mosnjohja e kontributeve të Diasporës nga institucionet qeveritare dhe mungesa e lehtësive tatimore dhe 

subvencioneve e ul interesimin dhe motivimin e tyre për investime në Kosovë. 

Perceptimi i Diasporës së Kosovës në Zvicër lidhur me kontributin e tyre në zhvillimin e Kosovës është 

përshkruar më së miri nga një anëtar i grupit të fokusit në Bazel, i cili i përshkroi tri faza të qarta nëpër të cilat 

pjesëtarët e Diasporës kanë kaluar që nga euforia, zhgënjimi, dhe zgjimi i vitit 1999. 

Euforia – Shqiptarët e Kosovës në Zvicër si dhe në vendet tjera të destinacionit kanë qenë vendimtarë në 

financimin e riparimeve dhe rindërtimin e shtëpive familjare të dëmtuara dhe të shkatërruar në Kosovë pas 

përfundimit të konfliktit më 1999. Dërgimi i të hollave në Kosovë, jo vetëm gjatë represionit serb dhe gjatë 

luftës, por edhe në Kosovën e pasluftës ishte një formë e ndihmës për familjen e ngushtë dhe të gjerë të lënë 

prapa. Por, ishte edhe akt patriotik dhe nacionalist. Shumë erdhën në Kosovën e çliruar për të investuar në 

biznes, por shumica e të hollave të tyre shkuan në ndërtimin dhe renovimin e shtëpive ose blerjen e 

patundshmërive. Ata i shikonin investimet në pasuri të patundshme si fitimprurëse, dhe edhe më të 

pandërlikuara dhe më të sigurta se investimet në biznes. Si rrjedhim, shumë prej kursimeve të tyre të 

mbledhura gjatë viteve shkuan në atë që nga popullsia vendore në Kosovë kuptohet si “kapital i vdekur” ose 

investim që nuk sjell fitim. Përveç kësaj, shifrat e mëdha të fondeve të Diasporës shkuan në investime të 

bashkësisë për të mirën e popullsisë vendore. Të anketuarit në Gjakovë dhe Gjilan i përshkruan shumë 

projekte të bashkësisë (komunitetit), që ishin zbatuar në fshatrat e tyre, që nga viti 1999, nëpërmjet të

iniciativave të agjencive të ndryshme për zhvillim. Ishte norma që komuniteti të kontribuonte me 50 % të 

fondeve për rindërtimin e rrugëve, shkollave, qendrave të kujdesit shëndetësor etj. , ndërsa 50 % tjera 

siguroheshin nga qeveria vendore dhe/ose bashkësia donatore (dhuruese). Shumica e pjesës së komunitetit 

11 

vinte nga Diaspora , e cila ishte aq e gatshme të ndihmonte sa që në shumë raste qeveria lokale nuk ishte në 

gjendje të përgjigjej me fonde përkatëse. Shkurt, të hollat ridhnin në sasi të mëdha nga Diaspora gjatë kësaj 

faze. 

Zhgënjimi – Entuziasmi i vitit 1999 së shpejti u zëvendësua me nivele të larta të zhgënjimit. Për ata që erdhën 

për të investuar, Kosova ishte krejtësisht e papërgatitur për t'i thithur investimet e tyre. Disa prej tyre megjithatë 

investuan përkundër shumë pengesave. Të tjerët pritën gjatë për të parë përmirësime dhe përfundimisht u 

zhgënjyen. Sidomos pjesëtarët e Diasporës u ankuan për procesin e privatizimit ku, siç thoshin ata, ishin 

vërejtur shumë parregullsi dhe korrupsion.. Siç u cek më herët shumë prej tyre e shikonin kulturën e biznesit 

në vendin e tyre të prejardhjes si pengesë. Përveç korrupsionit, ata gjithashtu u ankuan për mungesën e 

infrastrukturës bazë dhe munegsën e besueshmërisë të njerëzve afaristë në Kosovë. Këto ishin arsyet 

vendimtare për të mos investuar atje. Shkurt, kjo ishte një periudhë e mundësisë së humbur kur shumica e 

emigrantëve u kthyen në vendet e destinacionit të zhgënjyer dhe me përparësi të ndryshuara. 

Një karakteristikë tjetër e kësaj periudhe, e cila ishte pjesë e vetëkriticizmit e pjesëtarëve të Diasporës në 

Zvicër, ishte “investimi i gabuar” ose investimet e bazuara në përvojën se çka shkon, pa ndonjë studim 

paraprak të tregut në Kosovë ose pa ndonjë konsultim me anëtarët e familjeve të tyre nëse ata ishin të gatshëm 

të merrnin pjesë në investimin e tyre. Sipas shumë pjesëmarrësve në grupet e fokusit, nuk kishte vizion dhe 

arsye themelore për shumicën e investimeve të Diasporës në Kosovë. 

Duhet të shtohet se shumë shqetësime dhe ankesa të investuesve potencialë të Diasporës u konfirmuan nga 

biznesmenët vendorë në Kosovë. Vetëm 16.4 % e të anketuarve në sondazhin mbi biznesin kanë deklaruar se 

qeveria iu ka ofruar lehtësi gjatë fazës së regjistrimit të biznesit dhe vetëm 1 % deklaruan se qeveria i ka 

mbështetur me një projekt qeveritar për investim ose me fonde të qeverisë për zhvillim. Situata është madje 

edhe më dëshëpëruese kur flasim lidhur me mbështetjen e qeverisë ndaj bizneseve lokale në fushën e krijimit 

të marrëdhënieve me institucionet ndërkombëtare, të cilat do të mund ta mbështetnin ekonominë vendore. 

Vetëm 2 biznese e kanë deklaruar se kanë qenë të mbështetura nga qeeveria në këtë drejtim, respektivisht 0.4 

% e të anketuarve. . 

Për sa u përket politikave fiskale të Qeverisë, vetëm 4.8 % e bizneseve i konsiderojnë të favorshme për 

bizneset e tyre, ndërsa 43.6 % i konsiderojnë të jenë negative e 51.6 % i konsiderojnë politika neutrale. Kur 

janë pyetur lidhur me ambientin ligjor dhe të biznesit lidhur me investimet dhe mbështetjen nga Diaspora, 

vetëm 18.8 % e të anketuarve konsideronin se këto politika janë të favorshme për lëvizjen e kapitalit financiar, 

mallrave, njerëzve dhe ideve nga Diaspora e Kosovës. 

Bizneset e anketuara kanë një ndjenjë më positive për administratën lokale – 45.5 % e të anketuarve pohojnë 

se iu ofrohen shërbimet të mira administrative lokale. Në këtë fushë duket se më të kënaqurit janë biznesmenët 

nga Gjilani (57 %), Mitrovica (54.2 %) dhe Prizreni (51.4 %), ndërsa më të pakënaqurit janë kolegët e tyre nga 

Prishtina (24.3 %). Nga kjo rrjedh se Komuna e Prishtinës ka shumë probleme me punën efektive në 

administrate, për arsye të territorit të madh të saj, popullsisë së madhe dhe punës së centralizuar. Së fundi, afro 

87 % e të anketuarve i konsiderojnë kompanitë e shërbimeve publike të jenë barriera në punën e tyre, me 

kompaninë e rrymës elektrike (KEK) e cila është pengesa kryesore për këto ndërmarrje (73 %). 

Zgjimi – Diaspora e Kosovës në Zvicër tani është “kthyer nga vetja”. Ata mendojnë shumë pak për kthim të 

mundshëm ose të bëjnë investime në Kosovë, dhe përqendrohen shumë më tepër në atë se si të integrohen në 

shoqërinë mikpritëse. Ndërsa ndjenja e detyrimit ndaj familjes në Kosovë deri diku ka mbetur në mesin e 

Diasporës në Kosovën e paskonfliktit, ndjenja e detyrimit ndaj qeverisë për t'i ndihmuar zhvillimit të Kosovës 

është zhdukur ngase ata tani janë të zhgënjyer me politikanët në vendlindje 

Siç u përmend në diskutimin e grupit të fokusit në Bern, shqiptarët e Kosovës në Zvicër po e shikojnë modelin e 

Diasporës italiane, e cila edghe pse e ka një shtet politikisht dhe ekonomikisht stabil (Italinë) megjithatë ka 

zgjedhur të jetojë dhe punojë në Zvicër. Kuptohet, shumë prej pjesëtarëve elitë të Diasporës së kosovës nuk e 

shohin logjikën e të mbeturit përgjithmonë të përqendruar në Kosovë. Në vend të kësaj ata tani po sfidohen me 

integrimin e plotë në jetën shoqërore-politike të Zvicrës ngase po e gjejnë veten të angazhuar aktivisht me 

11 

Për ta kuptuar madhësinë e investimit, një fshat i vogël Rugova në Komunën e Gjakovës mori afro 1 milion Euro nga Diaspora në formë të 

investimit në bashkësi prej 1999, ndërsa një fshat tjetër Doblibare mori 500,000 Euro gjatë të njëjtës periudhë.

partite politike të vendit mikpritës dhe organizatat sindikale. 

Për studimin tonë vlen të kujtohet hipoteza mbi mënyrën se si sillen familjet për sa u përket dërgesave në të 

holla. Në procesin e asimilimit në vendin pranues, intensiteti i marrëdhënies me rajonin e prejardhjes në 

përgjithësi, dhe me të afërmit që mbesin atje në veçanti, uljet, dhe dërgesat në të holla në vendin e prejardhjes 

gjithashtu ulen (Lucas; Stark 1985 and Glytsos, 1997). Tendencat e shumave të zvogëluara të të hollave të 

dërguara janë përmendur pothuajse në të gjitha grupet e fokusit të shqiptarëve të Kosovës në Zvicër, edhe pse 

ende është tepër herët për ta vlerësuar ndikimin e vërtetë. Megjithatë është një tendencë që meriton vëmendje 

të mëtejme. 

Shpresa 

Përkundër ndjenjës së përgjithshme negative lidhur me investimin në Kosovë, mjaft shpesh gjatë diskutimeve 

është vërejtur një paradoks. Pas dëgjimit me kujdes të shqetësimeve të tyre për pengesat dhe ngurrimin e tyre 

për të investuar në Kosovë, diskutimet shpesh bëheshin sentimentale kur disa nga pjesëmarrësit zbulonin se 

ata ende dëshirojnë të investojnë në vendet ku prindërit e tyre dhe vëllezërit e motrat e tyre jetojnë. Kështu, 

ndjenja është motiv kryesor për investimet e tilla të mundshme. Rreziku i lidhur me investimin i perceptuar nga 

ata pjesëtarë të Diasporës është më i vogël se sa rreziku i perceptuar nga investitorët tjerë të Diasporës dhe të 

huaj të mundshëm. Vërtet, rasti i një biznesmeni të cilin e ndoqëm nga Berna në Gjilan zbuloi se ndjenja mund 

të luajë rol të rëndësishëm në motivimin e pjesëtarëve të Diasporës për të investuar në Kosovë. Sidoqoftë, 

pyetja fundamentale se sa mire këto investime janë të lidhura me nevojat e tregut mbetet. Rasti i një ferme 

kuajsh në Prelepnicë (Gjilan) meriton vëmendjen e plotë për ta kuptuar ndikimin e vërtetë e investimeve të tilla 

në zhvillimin e Kosovës. 

Studim i një rasti 

Motivimi prapa investimit në fermën në Prelepnicë u zbulua nga pronari i cili është një biznesmen i 

njohur shqiptar i Kosovës në Bernë. “Dëshiroja ta bëja fshatin e prindërve të mi shenjë dalluese (symbol, 

emblemë) për qytetin e Gjilanit.” tha ai gjatë intervistës. Vërtet, shuma e të hollave të investuara dhe 

bukuria e vendit ishin të shënueshme kur përfundimisht shkuam ta shihnim investimin. 

Një fermë impresive me të gjitha objektet shoqëruese si restoranti, fusha e lojës për fëmijë etj. ishte 

ndërtuar në kodrat e fshatit. Rruga për në fermë ishte ndërtuar krejtësisht nga investitori dhe përveç 

vizitorëve ajo u sillte dobi edhe familjeve të afërta të cilat jetojnë në atë zonë. Gjatë verës, vendi vizitohej 

relativisht shumë. Megjithatë, shumë pak vizitorë shkonin atje për kalërim ngase shumica synonin ta 

shijonin kohën e mirë dhe ambientin tërheqës. Ne e vizituam vendin edhe dy herë gjatë vjeshtës dhe nuk 

u bindëm se numri i vizitorëve e arsyetonte madhësinë e investimit. Duhet të përmendet, megjithatë, se 

investimi ishte mjaft i ri dhe se ndoshta në vitet e ardhshme numri i vizitorëve do të rritej. Në ndërkohë 

investitori duhet të paguajë shpenzime të larta për mirëmbajtjen e objekteve, sidomos për kujdesin ndaj 

kuajve dhe kafshëve tjera në objekt. 

Ndjenja nuk është e vetmja mundësi për investime të ardhshme në Kosovë. Diskutimet në Zvicër gjithashtu 

zbuluan mundësinë se mërgimtarët e arsimuar më mirë me më pak kapital do të mund të kontribuonin duke e 

shfrytëzuar përvojën e tyre të punës me kompanitë zvicerane për ta bindur udhëheqjen e kompanisë se do të 

ishte profitabile për t'i kryer veprimet e biznesit në Kosovë. Ndonëse numri i pjesëtarëve më të rinj të 

Diasporës të cilët punojnë si punëtorë të kualifikuar në Zvicër është i vogël, ai megjithatë paraqet një mundësi 

që ia vlen të hulumtohet. Ata do të mund të luanin rol aktiv në zbatimin e këtyre investimeve dhe të merrnin 

pozita udhëheqëse në kompanitë simotra porsa të themeluara pasi të jenë bërë investimet. 

Përfundimisht, duke pasur parasysh madhësinë e vogël të bizneseve të shqiptarëve të Kosovës në Zvicër, 

ndërmarrjet e përbashkëta shihen si një mënyrë për të ecur përpara. Pronarët e këtyre bizneseve treguan 

interesim të madh për t'i bashkuar përpjekjet me kolegët e tyre të cilët udhëheqin biznese të ngjashme 

nëpërmjet të një fondi për investime të përbashkëta i cili do të mud të themelohej dhe mbahej nga institucionet 

e Kosovës.

3.1.3. Vizitat (Turizmi) e bashkësive të imigrantëve si mundësi zhvillimi për Kosovën? 

Një prej formave më të qëndrueshme të ndihmës financiare nga Diaspora ka ardhur me vite nëpërmjet 

vizitave të rregullta të pjesëtarëve të Diasporës në Kosovë. Një karakteristikë stereotipe e vërejtur me vite dhe e 

konfirmuar nëpërmjet të diskutimeve me pjesëtarët e Diasporës është një “ritual “ i kursimit gjatë tërë vitit për 

t'u përgatitur për disa javë vizitë në atdhe. Siç mund të vërehet nga figura 7, niveli i udhëtarëve në Aeroportine 

Prishtinës në vitin 2005 u rrit dukshëm gjatë periudhës së verës dhe shumica e udhëtarëve (top destinacionet) 

udhëtuan për në/nga Zvicra dhe Gjermania. Pasi këto dy vende nuk janë destinacionet kryesore për 

popullsinë vendore gjatë verës mund të thuhet me siguri se ato reflektojnë nivelin e vizitave të Diasporës në 

Kosovë. 

Figura 7: Numri i fluturimeve komerciale dhe destinacionet kryesore na Aeroporti i Prishtinës në vitin 2005 

600 

Aeroporti Ndërkombëtar i Prishtinës 

Fluturimet komerciale të ndara në muaj gjatë vitit 2006 

550 

500 

508 

632 

450 

400 

356 

368 

350 

300 

250 

247 

279 

308 

293 

333 

302 

263 

288 

200 

150 

100 

50 

325,000 

300,000 

Janar 

Shkurt 

Mars 

Prill 

Maj 

Qershor 

Korrik 

Zyra e Rregullatorit të Aviacionit Civil 

DESTINACIONET KRYESORE NË AEROPORTIN E PRISHTINËS NË VITIN 2005 

284,057 

Gusht 

Shtator 

Tetor 

300,863 

Nëntor 

Dhjetor 

275,000 

250,000 

225,000 

200,000 

175,000 

150,000 

125,000 

100,000 

107,267 

75,000 

50,000 

51,922 

41,388 

33,516 

25,000 

0 

16,530 

1,820 

8,545 7,816 

17,570 

Burimi: Aeroporti i Prishtinës 

ALBANIA 

AUSTRIA 

BULGARIA 

CROATIA 

DENMARK 

GERMANY 

ITALY 

SLOVENIA 

SWISS 

TURKEY 

UK

Ndërsa është vështirë të matet madhësia e ndihmës financiare e cila vjen nëpërmjet të vizitave të rregullta të 

pjesëtarëve të Diasporës, mund të konkludohet nga diskutimet e grupit të fokusit në Gjakovë dhe Gjilan se 

këto vizita janë të ndërlidhura drejtpërdrejt me performancën më të mirë të ekonomisë vendore në nivelin 

komunal. Pasi shumë mërgimtarë kontribuojnë me të hollat e veta të dërguara gjatë vizitës në shtëpi fuqia 

blerëse e popullsisë vendore gjithashtu rritet, kështu ajo ndikon pozitivisht në mbarë ekonominë. 

Paradoksalisht, kjo periudhë është gjithashtu koha kur pjesëtarët e Diasporës së Kosovës duhet ta luftojnë 

qëndrimin negativë nga popullsia vendore jo-imigrante në Kosovë. Diskutimet e grupit të fokusit në Zvicër 

dhe Kosovë konfrimuan se hendeku kulturor ndërmjet pjesëtarëve të Diasporës dhe popullsisë jo-imigrante në 

Kosovë po zgjerohet dhe të dyja palët kanë shumë patagjykime për njëra tjetrën. Derisa popullsia vendore i 

fajëson pjesëtarët e Diasporës për portretizimin e një imazhi të keq për Kosovën jashtë vendit dhe për 

“importimin” e sjelljeve negative nga “Perëndimi”, pjesëtarët e Diasporës janë shumë kritikë lidhur me 

“varësinë” e anëtarëve të tyre të familjes dhe për mungesën e aftësive të administratorëve vendorë për ta 

udhëhequr në mënyrë efikase administratën. Sipas radhës, popullsia vendore e fajëson Diasporën për krijimin 

e varësisë – “Ata e portretizojnë imazhin e njerëzve të pasur kur e vizitojnë Kosovën. Ata i sjellin automobilat 

më të mirë, pajisjet më të mira dhe shpenzojnë shumë të holla në kohë të lirë, kështu kontibuojnë për 

konceptimin e gabuar se statusi i tyre financiar është ai i njerëzve të pasur, çka sipas radhës çon në pritshmëri të 

rritura në mesin e popullsisë vendore” 

(fragment nga diskutimi në Gjakovë). 

Përfundimisht, vizitat shfrytëzohen nga shumë pjesëtarë të Diasporës për shpenzim dhe “importin” e shumë 

ushqimeve tradicionale, ecila tregon një aspekt tjetër që ofron mundësi të zhvillimit të ekonomisë vendore. 

Ndjenja e përgjithshme në mesin e grupeve të fokusit në Zvicër ishte se Kosova ka shumë për të ofruar për sa u 

përket prodhimeve ushqimore, jo vetëm për bashkatdhetarët që jetojnë në Zvicër, por edhe për shtetasit 

zviceranë. 

Një element megjithatë ka nevojë për vlerësim të mëtejmë. Në disa diskutime të grupeve të fokusit në Zvicër 

ne kemi qenë dëshmitarë të tendencave të ngjashme me subjekte tjera për sa u përket ndryshimit të 

përparësive në mesin e pjesëtarëve të Diasporës. Disa prej tyre kanë filluar t'i shikojnë udhëtimet vjetore për 

në Kosovë si edhe të panevojshme dhe të shtrenjta (duke pasur parasysh faktin se fluturimet carter për në 

Kosovë gjatë kohës së verës bëhen shumë të shtrenjta). Në vend të kësaj ata kanë filluar t'i hulumtojnë 

destinacionet tjera ku mund t'i kalojnë pushimet verore, të cilat vërtet janë më tërheqëse dhe më pak të 

kushtueshme për ta. Kështu për shumë pej tyre vizitimi i agjencive tjera të udhëtimit se sa atyre që i udhëheqin 

bashkatdhetarët e tyre po bëhet tendencë e re. 

3.2. VEPRIMTARITË SHOQËRORE-KULTURORE DHE POLITIKE 

Diaspora është shumë e rëndësishme jo vetëm ekonomikisht por edhe në aspektin shoqëror, kulturor dhe 

politik – për arsye të lidhjeve që ajo i themelon me ndërmjet vendeve dhe kulturave. Duke pranuar se 

emigrantët janë bërë në mënyrë progresive më transnacionalë në orientimet e tyre dhe se mund kështu të 

përfshihen në mënyrë simultane në dy ose më tepër shoqëri në të njëjtën kohë, ne po e marrim shembullin e 

organizimit të Diasporës së Kosovës në Zvicër dhe po e vlerësojmë veprimtaritë e saj shoqërore-kulturore në 

vendin mikpritës dhe vendin e prejardhjes. Tendencat në vendet e prejardhjes së emigrantëve shpesh kanë 

ndikim në mënyrën se si emigrantët jetojnë jashtë vendit. Një pasqyrë e shkurtër e organzimit të Diasporës së 

Kosovës në Zvicër do të mund të ndihmonte të kuptohej më mire roli i ndryshueshëm i Diasporës gjatë 

dekadave që u përgjigjen ndryshimeve në vendin e prejardhjes. 

3.2.1. Organizimi i Diasporës në Zvicër 

Gjatë viteve të 70-a dhe të 80-a vendet e vetme për shqiptarët e Kosovës për t'u mbledhur në Zvicër ishin 

shoqatat jugosllave. Pas shpërthimit të trazirave të para të shqiptarëve të Kosovës në vitet e 1980-a dhe 

luftërave civile në vitet e 1990-a, shoqatat ekzistuese jugosllave u shpërbënë dhe imigrantët filluan të 

vetorganizoheshin sipas vijave të reja kombëtare, si ose serbo-malazeze, të shqiptarëve të Kosovës, 

maqedonase, kroate, etj. Shoqatat e themeluara gjatë vitit 1990 ishin kryesisht aktive në dy fusha: ndihmë 

humanitare për viktimat e luftës civile dhe punë e orientuar politkisht (Dahinden and Moret 2008). 

Pas luftërave, këto shoqata duket se kishin humbur “arsyen e të qenit”,sepse synimet e tyre të përbashkëta nuk

ekzistonin më. Aksionet kolektive të viteve të 1990-a u zëvendësuan ngadalë me individuaizëm dhe 

përqendrim në jetën familjare. Si rrjedhim jo vetëm numri i shoqatave aktive, por edhe numri i anëtarëve të 

tyre u zvogëlua në mesin e shoqatave të shqiptarëve të Kosovës. Duhet vënë në dukje gjithashtu se lidhjet 

politike me atdheun e ndihmuan fragmentimin e kolektivit emigrant në Zvicër duke e bërë bashkëpunimin në 

çështjet politike të imigrantëve më të vështirë. Mu sikurse format tjera të lëvizjeve politike, politika e diasporës 

mund të jetë konkurruese, e thyer dhe e përkufizuar me qëndrime politike konkurruese.. Sistemi shumëpartiak 

që ishte themeluar pas luftës në Kosovë ishte bartur edhe në mesin e Diasporës. Partitë e ndryshme politike u 

përpoqënt'i themelonin degët e veta në mesin e mërgimtarëve në Zvicër duke ndihmuar kështu të 

polarizoheshin dhe përçaheshin pjesëtarët e Diasporës (diskutimet në Bernë, Lozanë, Gjenevë dhe Bazel). Ky 

lloj i organizimit shpenzoi kot shumë energji dhe financa të Diasporës dhe efektet negative sot ende 

reflektohen. Themelimi i një organizate qendrore ombrellë shihet nga disa të anketuar si mundësi për t'i 

bashkuar prapë pjesëtarët e Diasporës së Kosovës (punëtoritë në Bernë, Lozanë, Bazel dhe Gjenevë). 

Aktualisht Diaspora e Kosovës në Zvicër është pothuajse krejtësisht e çorganizuar, i mungon koordinimi 

absolut dhe ndihet e tjetërsuar se liderët në vendlindje kanë dështuar për ta përkrahur organizimin e tyre dhe 

ndërkomunikimin. Në mesin e të tjerave, koordinimi i dobët i Diasporës e arsyeton gjithashtu presionin e tyre 

të kufizuar në arenën politike të Kosovës për sa i përket çështjeve që e shqetësojnë Diasporën. 

Por, megjithëse në numër të vogël, ne gjithashtu ishim dëshmitarë të rilindjes së shoqatave me orientim 

krejtësisht të ri për sa u përket veprimtarive. Shqetësimi i tyre nuk është më i përqendruar ekskluzivisht në 

atdhe. Në vend të kësaj, ata po e kthejnë vëmendjen e tyre gjithnjë e më tepër drejt procesit të integrimit në 

shoqërinë zvicerane. Elemente të ndryshme mund të kenë kontribuuar në këtë riorientim. Ne kemi parë në 

pjesët jera të këtij raporti se emigrantë shqiptarë të Kosovës në Zvicër kanë një status shoqëror-ekonomik dhe 

profesional, i cili është indikativ për problemin e margjinalizimit dhe integrimit në nivelin shoqërorprofesional. 

Prandaj nuk është befasi që veprimtaritë asociative janë të përqendruara gjithnjë e më tepër në 

çështjet e integrimit, madje edhe më tepër, ngase nuk është afër mendsh se ata do të kthehen në një të ardhme 

të afërt. 

3.2.2. Pjesëmarrja politike e Diasporës 

Diskutimet e grupeve të fokusit në Zvicër dhe Kosovë zbuluan se pjesëmarrja politike e Diasporës është 

shumanshme dhe përfshin rolin e Diasporës së Kosovës në jetën politike në atdhe, pjesëmarrjes e Diasporës në 

vendin mikpritës, aspektet e instrumentalizimit të Diasporës për arsye politike në vendin mikpritës dhe vendin 

e prejardhjes dhe përfundimisht rolin që shoqatat e Diasporës mund ta kenë në hartmin dhe zbatimin e 

programeve zhvillimore. 

Pjesëmarrja politike në vendin e prejardhjes 

Diaspora e Kosovës është një shembull interesant i një grupi i cili u radikalizua me kohë për sa i përket atyre që 

u jepnin mbështetje financiare dhe politike në atdhe dhe lidhur me pjesëmarrjen e tyre aktive në politikë dhe 

konfliktin në atfhe. Fillimisht, gjatë viteve të 90-a Diaspora e Kosovës dha mbështetje shumë të madhe (e 

kërkuar në nivelin prej 3 % të të ardhurave vjetore) për partinë e moderuar LDK të udhëhequr nga Ibrahim 

Rugova dhe qeverinë e tij në hije e cila u zotua për gradualizëm të saj paqësor në marrëdhënien e saj me 

Serbinë krahas rihapjes në të njëjtën kohë të shkollave private për fëmijët shqiptarë dhe protestave simbolike 

të mirëseardhura dhe thirrjeve për statusin e “Republikës” nga liderët e opinionit dhe aktivistët. 

Grupet më të reja dhe më ekstreme nacionaliste kosovare u bënë të paduruar me strategjinë e Rugovës dhe 

filluan të mobilizoheshin për një qasje më radikale – konfliktin. “Ndërsa konflikti rritej, po ashtu rritej edhe 

kryengritja. Të hollat nga bashkësia e Diasporës e cila mëparë i jepeshin LDK-së i drejtoheshin gjithnjë e më 

tepër fondit të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, të njohur si Vendlindja po Thërret. Përveç kësaj, meshkujt 

shqiptarë nga Europa Perëndimore dhe më vonë nga Shtetet e Bashkuara iu bashkuan kryengritjes.” 

Pas konfliktit Diaspora vazhdoi të jepte mbështetje financiare dhe logjistike për partitë politike (kryesisht LDKnë) 

në Kosovë, por në të njëjtën kohë ajo mobilizoi disa nga pjesëtarët e vet të merrnin pjesë aktivisht në jetën 

politike pas konfliktit në Kosovë. Në mënyrë të jashtëzakonshme, tre prej pesë kryeministrave në periudhën e 

shkurtër pas konfliktit në Kosovë ishin vetë emigrantë– zoti Hashim Thaqi-Kryeministri aktual dhe zoti 

Ramush Haradinaj-Kryeministri i mëparmë banonin në Zvicër, ndërsa ish Kryeministri Agim Çeku ishte

pjesëtar i Diasporës së Kosovës në Kroaci. Përveç kësaj, lista e pjesëtarëve të Diasporës të cilët janë të përfshirë 

aktivisht në jetën politike në Kosovë përfshin edhe ministrat dhe anëtarët e parlamentit. Pra, ndikimi i 

Diasporës në zhvillimet politike në Kosovë para, gjatë dhe pas luftës është i rëndësishëm. 

Sidoqoftë, ashtu si edhe me format tjera të angazhimit, kontributi i Diasporës në skenën politike të Kosovës 

filloi të shuhej në dy vjetët e fundit, para së gjithash për shkak të organizmit të dobët të Diasporës dhe ndërrimit 

të shpejtë në interesimin e pjesëtarëve të saj. Në të vërtetë, kontributi në jetën politike në Kosovë ka marrë një 

drejtim tjetër dhe është i përqendruar në themelimin e dialogut dhe bashkëpunimit ndërmjet partive politike 

në atdhe dhe në Zvicër. 

Pjesëmarrja politike në vedin mikpritës 

Diaspora e Kosovës ka filluar gradualisht të përfshihet (angazhohet) në zhvillimet politike dhe shoqërore në 

Zvicër, duke aderuar në partitë politike zvicerane, sidomos në Partinë Social Demokrate dhe Partinë e të 

Gjelbërve/Ambientaliste të Zvicrës. Duke qenë në mesin e bashkësive më të mëdha të huaja në Zvicër ndikimi 

i saj në skenën politike mund të jetë i rëndësishëm në zonat ku përqendrimi i saj është më i madh. Diskutimet 

tona me pjesëtarët e Diasporës zbuluan se disa “kosovarë zviceranë” janë zgjedhur si përfaqësues lokalë në 

institucionet kantonale gjë që mund të shihet si kthesë në pjesëmarrjen politike të ardhshme të shqiptarëve të 

Kosovës në Zvicër. Përveç kësaj, shqiptarët e Kosovës kanë filluar pjesëmarrjen e tyre në sindikata dhe jetën 

civile shoqërore, siç është dëshmuar në Bernë ku disa pjesëmarrës kishin madje pozita udhëheqëse në njërën 

prej organizatave kryesore sindikaliste – UNIA. Nëpërmjet të pjesëmarrjes së tyre aktive në organizatat e tilla 

ata e kuptojnë më mirë ambientin lokal të punësimit, integrohen më mirë me bashkësitë e tjera vendore dhe të 

huaja dhe i zhvillojnë shkathtësitë e veta mbrojtëse (përfaqësuese). 

. 

Angazhimi politik tranzicional imërgimtarëve mund gjithashtu të lehtësojë shkëmbimin e përvojave ndërmjet 

partive politike në Zvicër dhe Kosovë, siç ishte rasti i një takimi të organizuar për kryetarin e Partisë Social 

Demokratike të Kosovës PSDK – zotit Agim Çeku me liderin e Social Demokratëve të Zvicrës, zonjën Calmy 

Rey. Anëtarët shqiptarë të Kosovës të Partisë Social Demokrate nga Berna luajtën rol vendimtar në organizimin 

e këtij takimi. Ata gjithshtu lehtësuan veprinmtaritë përcjellëse, të cilat përshinin praktika për disa anëtarë të 

Partisë Social Demokratike të Kosovës në Zvicër për të mësuar për praktikat më të mira në menaxhimin e një 

partie politike. 

Përfundimisht, ne e ngremë çështjen nëse Diaspora e Kosovës në Zvicër do të bëhet mjaft e fortë për t'u 

angazhuar në formulimin e politikës së jashtme zvicerane karshi Kosovës. 

Një shënim (koment) mbi instrumentalizmin 

Fakti se Diaspora e Kosovës në Zvicër dhe tjetërkund ishte instrument në promovimin e agjendës politike të 

Kosovës u përshkrua më herët. Për fat të keq, Diaspora mund gjithashtu të instrumentalizohet nga politikanët 

në vendin e destinacionit. Në rastin e shqiptarëve të Kosovës në Zvicër, ata ishin grupi që ishte përdorur në 

kontekst negativ nga partia nacionaliste e krahut të djathtë gjatë fushatave zgjedhore të fundit. Kjo parti e 

kishte bazuar fushatën e vet zgjedhore në portretizimn e një imazhi të keq të emigrantëve dhe në premtimin e 

politikave restriktive ndaj imigrimit. 

3.2.3. Përqendrimi në gjeneratën e dytë të mërgimtarëve 

Duket se potenciali për rilindjen e shoqatave në mesin e shqiptarëve të Kosovës është me gjeneratën e dytë të 

mërgimtarëve të cilët kanë filluar ngadalë të organizohen, por nëpër struktura të ndryshme nga gjenerata e 

parë. Diskutimet e grupeve të fokusit treguan se këto struktura organizohen më rrallë sipas anëtarësisë etnike 

ose kombëtare (i cili është kriteri më i rëndësishëm për formimin e një kolektivi) por më tepër varet në burmet e 

tyre profesionale dhe arsimore. Ndërsa gjenerata e parë e mërgimtarëve investon në infrastrukturën në 

vendlindje (shtëpite, etj.) dhe ka pak a shumë orientim nacionalist, gjenerata e dytë është më tepër e orientuar 

në bartjen e njohurive dhe përvetësimin e një perspektive shumë më kritike. Ideja e mërgimtarëve të gjeneratës 

së dytë është të organizohen dhe ta bëjnë diturinë e vet të arritshme ose për shtetasit tjerë me probleme 

integruese ose për zhvillimin e vendit të vet të prejardhjes. Shoqatat e studentëve janë një shembull i një 

shoqate të atillë, ku shqiptarët e rinj dhe të arsimuar mirë përpiqen t'i monitorizojnë shqiptarët tjerë të rinj për 

të gjetur për shembull një punë si praktikant. Një shembull tjetër është të rinjtë të cilët janë të motivuar ta bëjnë 

diturinë e vet të kapshme për forcimin e ndërmarrjeve në rajonin e vet të prejardhjes. Sidoqoftë, duhet të 

12 

Zoti Osman Osmani u zgjodh në Kantonin e Cyrihut dhe B.B. fitoi ulësen lokale në Bazel

thuhet se intervistat kanë lënë përshtypjen se këto ide janë deri tash më tepër të karakterit teorik se sa që janë 

vënë në praktikë (Dahinden and Moret 2008). 

Secondos kanë një rol për të kontribuuar nëpërmjet të diturisë jo vetëm në zhvillim, por edhe për integrimin 

më të mirë në shoqërinë zvicerane. Sidoqoftë, ata po kalojnë nëpër sfida të mëdha brenda procesit të 

integrimit në shoqërinë zvicerane dhe në gjetjen e hapësirës për të kontribuar nëpërmjet të diturisë në 

zhvillimin e Kosovës. Krejt çka kanë ata për t'i mundur bastet – statistikat tregojnë se 74 % e shqiptarëve të 

Kosovës të moshës 23 dhe 24 vjeç kanë vetëm diplomë të shkollës së detyrueshme. 

Prapëseprapë, për sa i përket një programi të dërgesave të të hollave në të ardhmen-për zhvillim, ky grup 

i të rinjve do të mund të ishte i interesuar për bashkëpunim të mundshëm, ngase ata kanë burime më të 

mira se sa gjenerata e parë: në përgjithësi ata kanë lejeqëndrime stabile ose janë të natyralizuar, ata janë 

shkolluar në Zvicër, i flasin dy gjuhë, etj. Duke pasur parasysh pikëpamjet kritike ndaj vendit të tyre të 

prejardhjes, sjellja e gjeneratës së dytë do të mund të ishte e rëndësishme për sa u përket dërgesave 

sociale të të hollave. Siç është zbuluar në një diskutim të grupit të fokusit nga një student universiteti në 

Zvicër “Zvicra është pothuajse një shtet i shtetit të artit dhe ka mbetur pak për t'u përmirësuar këtu. 

Unë do të zgjedhja më tepër të kthehesha dhe punoja në Kosovë ku ndikimi im mund të jetë shumë më i 

madh” (femër 26 vjeç, Cyrih). 

13 

“Secondos” dhe “Secondas” janë bërë një emërtim i popullarizuar, pasi fëmijët e imigrantëve në Zvicër filluan ta përdorin këtë vetëkategorizim 

në vitin 2002 për të përcaktuar lëvizjen e tyre .

4 Diaspora 

dhe politikat e migrimit 

Përveç pranimit të emigrantëve dhe Diasporës si potencial për zhvillimin e Kosovës shumë pak është bërë deri 

më tash lidhur me zhvillimin e politikave përkatëse që do të mund të ndihmonin organizimin e Diasporës, por 

gjithashtu të lehtësonin ngritjen e potencialit të Diasporës për zhvillimin e Kosovës. 

Ligji mbi Diasporën 

Një numër i vendeve në zhvillim kanë filluar të ndjekin politika të cilat përpiqen të lidhen me popullsinë e tyre 

të Diasporës, të mbështetura nga një kuptim në rritje i shkathtësive dhe burimeve që pjesëtarët e grupeve të 

tilla shpesh i posedojnë. Shembujt e politikave të tilla risimtare përfshijnë lehtësimin e kthimit ose të migrimit 

qarkullues, dhe ofrimin e stimulëve për investime për pjesëtarët e Diasporës. Shtetet kanë filluar gjithashtu ta 

mbështesin zhvillimin e rrjeteve transnacionale të cilat inkurajojnë këmbimin e shkathtësive dhe ideve 

ndërmjet pjesëtarëve të Diasporës dhe vendit të tyre të prejardhjes në bashkërenditje me partnerët në 

shoqërinë private ose civile. 

Qeveria e Kosovës ka filluar të mendojë më aktivisht në të njëjtin drejtim duke u përpjekur ta fuqizojë 

potencialin e Diasporës për zhvillimin e Kosovës. Departamenti i Çështjeve Jo-Rezidente, i cili është njëri prej 

katër departamentev në Ministrinë e Rinisë, Kulturës, Sporteve dhe Çështjeve Jo-Rezidente, i është dhënë 

përfaqësim më i lartë në hierarkinë qeveritare dhe është ngritur në një zyrë të veçantë nën zyrën e 

Kryeministrit. Planet për zgjerimin e kësaj zyre me personel të ri po vazhdojnë. Një prej përparësive kryesore 

që është dhënë nga zyra ishte të hartohej Ligji mbi Diasporën, i cili planifikohet të rregullojë shumë çështje, 

nga organizmi i Diasporës deri në lehtësimin e investimeve dhe institucionalizimin e pjesëmarrjes politike të 

Diasporës. Përkundër njëfarë përparimi të ngadalshëm në hartimin e Ligjit miratimi i tij do të përshtatet shumë 

mirë me hapjen e ambasadave të Kosovës jashtë vendit të cilat besohet se do të ofrojnë shumë nga mbështetja 

e nevojshme për organizmin e Diasporës në vendet e tyre të mikpritjes 

Përveç kësaj, qeveria e Kosovës ka bërë rishtas përpjekje t'i apelojë ndjenjës së shqiptarëve për detyrimin 

kombëtar duke organizuar takime me Diasporën kosovare. Vendi ishte më se simbolik. Takimi ndodhi në 

fshatin Prekaz, në Drenicën historike, vendin e varrit të martirit shqiptar Adem Jashari, masakra e familjes së të 

cilit në pranverën e vitit 1998 shënoi një pikë kthese në konflikt. Përsëri, ajo çka investitorët e mundshëm 

shqiptarë theksuan si pengesë kryesore për investim ishte infrastruktura e dobët si dhe qeverisja e dobët e cila 

po i pengon të investojnë në Kosovë. Të njëjat arsye, krahas standardit të jetesës dhe perspektivës për karrierë i 

kanë penguar gjithshtu të kthyerit e mundshëm. 

Politikat zhvillimore 

Në konstatimet e një studimi të ri mbi Diasporën (De Haas: June 2006), përveç tjerash, autori e identifikon këtë 

pikënisje për zbatimin e suksesshëm të politikave në këtë fushë: “Pranimi se emigrantët janë tanimë të 

mobilizuar për zhvillim me iniciativën e vet më tepër se “diasporat mibilizuese”, aktorët e zhvillimit vetë 

duhet të jenë të “mobilizuar” të angazhohen me dhe të mësojnë nga diasporat në bashkëpunimin për zhvillim 

në mënyrë që të themelojnë një marrëdhënie dykahshe të punës.” 

Megjithatë koncepti mbetet më tepër i një qasjeje teorike ngase vlerësimi jonë ka zbuluar se Diaspora e 

Kosovës në Zvicër nuk konsultohet fare lidhur me programet zhvillimore për Kosovën. Gjatë intervistave me 

zyrtarët e institucioneve zhvillimore në Zvicër ne keni kërkuar arsyet për një mospërfillje të tillë dhe kemi 

marrë përgjigjen se ata kanë konsultime me qeverinë dhe shoqërinë civile në Kosovë kur është fjala për 

hartimin e intervenimeve për zhvillim për Kosovën Megjithatë, mungesa e organizmit dhe e koordinimit në 

mesin e Diasporës së Kosovës e bën shumë të vështirë për ta identifikuar një organ përfaqësues i cili do të 

mund të konsultohej gjatë procesit të hartimit të politikës zhvillimore.

Migrimi i rregullt 

Siç u përmend më parë, Dokumenti Kornizë për konferencën e donatorëve të mbajtur më 11 korrik 2008 nga 

DZHN/DFID i Qeverisë së MB (DFID, 2008) nënkupton se Kosova do të mund të bëhej eksportues i fuqisë 

punëtore, por gjithashtu fton për zhvillim me bazë më të gjerë, investime publike, rritje si në arritjet arsimore 

ashtu edhe në cilësinë e arsimit profesional, dhe një theks në punësimin në bujqësi. 

Në korrik 2008 Ministria e Punës dhe e Mirëqenies Sociale dhe ministria e Punëve të Brendshme e Kosovës, të 

mbështetura nga IOM-i, e hapën Qendrën për Shërbime për Mërgimtarët (MSC) në Prishtinë për ta ulur 

migrimin e parregullt dhe për t'i optimizuar mundësitë për migrimin të ligjshëm. Qëllimi ishte për ta përkrahur 

kapacitetin vendor për të zhvilluar politikë migrimi dhe për t'i furnizuar emigrantët e mundshëm me 

informacion, këshillë dhe udhëzim të dobishëm për shërbimet përkatëse. 

Fitimi i trurit (Brain gain) 

Qeveria e Kosovës ka lansuar së fundi një fushatë kombëtare të “fitimit të trurit” e cila ka për synim t'i bindë 

pjesëtarët e Diasporës, dhe profesionalët nga vendet tjera, të marrin pjesë në zhvillimin e vendit. Ministria e 

Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë është përgjegjëse për fushatën. Ministria beson se Diaspora përfaqëson 

më tepër se 17 % të popullsisë së përgjithshme të Kosovës. “Qeveria është e vendosur t'i inkurajojë 

profesionistët me arsim të lartë nga Kosova dhe jashtë vendit të përfshihen në procesin e ndërtimit të shtetit të 

Kosovës,” thoshte një deklaratë e ministrisë. Deklarata e ministrisë thotë se qeveria do të përpiqet t'iu ofrojë 

qytetarëve të arsimuar kushte më të mira të punës në mënyrë që ata të kenë një stimul për të kontribuuar në 

zhvillimin e vendit. 

Iniciativat e tilla megjithatë janë zbatuar nga organizatat e shqoërisë civile nëpërmjet të programit të 

Institucioit të Ndërtimit të Kapaciteteve (CBF) të udhëhequr nga KFOS dhe UNDP, i cili synon të ofrojë stimulet 

për ekspertët e Diasporës të kthehen dhe të punojnë në institucionet qeveritare. Numri i “Ekspertëve të 

Diasporës” të regjistrur prej 2004-2007 në këtë program ishte i kufizuar në 20 (prej gjithsej 143 ekspertëve të 

regjistruar në bazën e të dhënave). Vetëm 6 prej ekspertëve të Diasporës nga kjo bazë e të dhënave ishin 

anagzhuar në të vërtetë gjatë të njëjtës periudhë kohore për të punuar në Kosovë kryesisht si këshilltarë në 

ministri të ndryshme dhe në një rast si këshilltar për qeverinë lokale në nivelin komunal (Gazideda 2008). 

Përkrahja e investimeve 

Një prej përparësive të Agjencisë Kosovare për Përkrahjen e Investimeve është t'i nxisë investimet nga 

Diaspora si përkrahëse të investimit të huaj në Kosovë. IPAK po kërkon aktivisht ta rrisë përfaqësimin jashtë 

vendit përveç tjerash për t'i tërhequr investimet nga Diaspora. Aktualisht IPAK përfaqësohet në vendet 

gjermanofolëse nga ECIKS Vjenë Zyra në Austri. Ata po planifikojnë tani ta zgjerojnë përfaqësimin e tyre në 

vendet tjera, por edhe të krijojnë një strategji veprimi për përkrahjen e investimit nëpërmjet të Ambasadave të 

Republikës së Kosovës, të cilat tani janë themeluar në një numër shtetsh të rëndësishme. .

5 Konkluzionet 

dhe Rekomandimet 

Ekziston pritshmëri në rritje në mesin e politikëbërësve, agjencive donatore, specialistëve të zhvillimit dhe 

publikut të informuar më gjerësisht mbi rolin që Diaspora e Kosovës duhet ta luajë në zhvillimin e Kosovës. Ne 

kemi provuar në këtë document (punim) se roli i Diasporës së Kosovës në zhvillimin e Kosovës nuk është 

proces i thjeshtë dhe e kemi shqyrtuar qëllimin (synimin) e zhvillimit të Kosovës që i mvishet Diasporës. 

5.1. KONKLUZIONET (PËRFUNDIMET) 

Aspektet ekonomike të migrimit dhe zhvillimit 

Do ta fillojmë konkluzionet duke i përsëritur disa nga konstatimet kryesore të këtij studimi: 

Së pari, afro 30 % e familjeve në Kosovë në vitin 2000 u prekën nga migrimi ndërkombëtar. Kjo përqindje 

është llogaritur sipas një deklarimi të mungesës së partnerit ose të fëmijëve nga sondazhi i SMSJ. Nëse merret 

parasysh migrimi në të kaluarën, kjo përqindje rritet në 45 %. Një koment është i nevojshëm lidhur me këto 

shifra: familjet ku të gjithë anëtarët kanë migruar nuk janë përfshirë. Sipas sondazhit, përqindja e atyre 

familjeve nuk është e vogël, duke përfaqësuar kështu arsyen kryesore për mospërgjigje. 

Sipas një modeli të regresiont logjistikë, statusi shoqëror-ekonomik i familjes nuk luan rol të rëndësishëm në 

mundësinë që ajo të preket nga migrimi. Nga ana tjetër, karakteristikat e familjes (mosha, madhësia, etj.) dhe 

grupi etnik janë faktorë që ndikojnë në mundësinë e migrimit. 

14 

Së dyti, përqindja e familjeve në Kosovë të cilat përfitojnë nga dërgesat e të hollave është 29 % . Përqindja 

është më e lartë se vlerësimet e llogaritura nga FMN në vitin 2004 (16.5 %) bazuar në të Dhënat e Sondazhit 

mbi Buxhetin Familjar të vitit 2002/2003 (i cituar nga Vathi dhe black 2007). Shuma vjetore e marrë mund të 

sillet prej më pak se 500 Euro (20 %) deri në më tepër se 5000 Euro (15 %). Nuk ekziston, në nivelin kolektiv, 

ndonjë marrëdhënie e fuqishme ndërmjet statusit të emigrantit të familjes dhe dërgesave të të hollave. Me fjalë 

të tjera, fakti se familja ka një anëtar i cili është emigrant nuk do të thotë domosdoshmërisht se ata janë marrës 

të dërgesave në të holla, dhe anasjelltas, disa familje marrin dërgea në të holla edhe pa pasur ndonjë emigrant 

në mesin e anëtarëve të tyre. Sidoqoftë, mundësia e marrjes së dërgesave në të holla është pseë herë më e 

madhe kur një anëtar i familjes është emigrant ndërkombëtar. Faktorët tjerë të cilët kanë ndikim pozitiv në 

dërgesat në të holla janë kombësia shqiptare dhe fakti i jetesës në zonat rurale. Faktorët shoqërorë-ekonomikë 

nuk kanë ndikim të rëndësishëm në dërgesat në të holla. 

Emigrimi ndikon në kushtet e jetesës, të matura me posedimin e pajisjeve të qëndrueshme në banesë. Kjo 

është kështu sidomos në zonat urbane, ku mallrat e kohës së lirë janë më të shpeshta në mesin e familjeve me 

emigrantë, dhe në zonat rurale për pothuase të gjitha llojet e pajisjeve. Ndikimi i dërgesave në të holla në 

praninë e pajisjeve është më i paqartë Kjo mbase mund të shpjegohet me faktin se dërgesat në të holla synojnë 

në radhë të parë t'i përmirësojnë kushtet e përgjithshme të jetesës (financimi i mallrave të konsumit). 

Sipas të dhënave, përqindja e të hollave të dërguara të përdorura për arsim është i ulët (3 % të fëmijëve u 

përket). Një rezultat i tillë e konfirmon faktin se të hollat e dërguara në Kosovë janë përdorur në të vërtetë për 

t'i financuar mallrat e konsumit, rezultat i cili është vërejtur në kontekste tjera (shih për shembull Banka 

Botërore, 2006 për vendet CIS dhe Oroczo 2004 për emigrantët Latino-Amerikanë, Lerch et al. 2007 për 

Serbinë). Rezultatet tona janë konfirmuar edhe nga Raporti i Bankës Botërore për Vlerësimin e varfërisë (BB 

2007), i cili konkludon se “krahasimi i popullsive të rretheve urbane me emigrantë me popullsitë e rretheve 

urbane pa emigrantë, por të cilat kanë karakteristika të njëjta ose përafërsisht të njëjta që vërehen, nuk tregon 

dallime në normat e regjistrimit” (BB 2007 : 33). Në debatin ndërkombëtar janë bërë shpesh rekomandime 

lidhur me përdorimin e shumave të bartura. Sidoqoftë, përpjekjet për t'i drejtuar të hollat e dërguara drejt 

arsimit ose investimeve rrallë janë të suksesshme. 

14 

Me krahasim, vetëm 13 % e popullsisë së Kosovës morën ndihma sociale në vitin 2006, (WB 2007).

Vëllimi i të hollave të dërguara për tërë popullsinë mund të vlerësohet duke i përdorur të dhënat e sondazhit 

SMSJ. Por, para paraqitjes së ndonjë shifre është e nevojshme të kujtohet fakti se sondazhet nuk adaptohen 

plotësisht për ta matur shumën e përgjithshme të marrë, dhe vlerësimet janë bukur të pasakta. Sidoqoftë, duke 

pasur parasysh shumën e të hollave të dërguara të marra nga çdo familje dhe pas matjes së kësaj shume sipas 

modelit bazë të sondazhit, ne mund të vlerësojmë se shuma e përgjithsme është e barabartë me përafërsisht 

550 milionë Marka Gjermane, të cilat përfaqësonin në periudhën e sondazhit 275 milionë Euro. Ne duhet t'ia 

shtojmë kësaj shume përafërsisht 80 milionë Marka Gjermane në mallra (ose 40 milionë Euro). GDP-ja e 

Kosovës në vitin 2000 e llogaritur nga FMN-ja ishte 3 miliardë DM duke mos i përfshirë dërgesat në të holla. 

Nëse i a shtojmë shumën e të hollave të dërguara të llogaritura me studimin tone, GDP-ja e Kosovës në vitin 

2000 ishte 3,630,000,000 DM. Të hollat e dërguara pra përbënin 17,5 % të GDP-së së vendit në atë vit. 

Në model ishin regjistruar 1147 donatorë ndërkmbëtarë, të cilët përfaqësojnë gjithsej, pas marrjes parasysh 

15 

modelin, 125,000 “donatorë” ose emigrantë nga Kosova të cilët dërgojnë të holla në shtëpi . Nëse e 

zgjerojmë vlerësimin në mbarë Diasporën e Kosovës duke e pranuar se madhësia e Diasporës është 800,000 

dhe se madhësia mesatare e familjes së Diasporës është 4.07 vetë, atëherë mund të vlerësojmë se rreth 63 % e 

familjeve të Diasporës dërgojnë të holla në vendlindje. Natyrisht, këto janë vetëm shifra që do të na lejojnë të 

zhvillojmë debatin mbi çështjen dhe nuk pretendojnë të jenë përfaqësuese. 

Bashkësitë shqiptare jashtë vendit janë treguar nga studimet tjera (IOM) të jenë bashkësi të rëndësishme 

emigrantësh që dërgojnë të holla. Sipas Vathi and Black 2007, 63 % e pjesëtarëve të kësaj bashkësie dërgojnë 

të holla në vendlindje, numër i ngjashëm me llogaritë tona. Këta emigrantë kanë ndikim të rëndësishëm në 

zhvillimin e Kosovës, edhe nëse Sondazhet e Konsumit Familjar tregojnë se marrësit janë rrallë në mesin e 

popullsisë së varfër, fakt që mund të kontribuojë në rritje dhe acarim të pabarazive në të ardhura në mesin e 

familjeve (Vathi and Black 2007). SMSJ nuk na lejon të konfirmojmë këtë rezultat. Sipas rezultateve tona, 

mundësia e pasjes së një donatori në familje – ose një që i përket familjes së ngushtë ose jo – nuk është ngusht e 

ndikuar nga standardi i jetesës. 

Diskutimet në Zvicër kanë zbuluar se ndjenja e detyrimit ndaj familjes deri në njëfarë mase ka mbetur në 

mesin e pjesëtarëve të Diasporës madje edhe tani ngase shumica prej tyre ende po dërgojnë të holla në 

Kosovë, megjithëse me shuma të zvogëluara. Ndërsa ata dërgojnë të holla me të njëjtën shpeshtësi si më parë 

(shumica prej tyre dërgojnë të holla ose një herë në muaj ose dy herë në vit) shumica prej tyre deklaruan se e 

kanë zvogëluar shumën që dërgohet në vendlindje. Me përparësitë e ndërruara të Diasporës së Kosovës dhe 

tendencave të punëtorëve emigrantë që po ballafaqohen me humbjen e vendeve të punës, ndjenjës antiemigrante 

dhe madje dhunës në krizën globale financiare që po thellohet, njeriu duhet të pyesë nëse shuma e 

të hollave të dërguara në Kosovë është në të njëjtin nivel si në vitin 2000. 

Për sa i përket investimeve të drejtëpërdrejta nga Diaspora, bazuar në vetëdeklarimin e 500 pronarëve të 

bizneseve në Kosovë, një e katërta e të gjitha këtyre bizneseve janë hapur me mbështetjen nga Diaspora. Kjo 

ndihmë ka ardhur kryesisht nëpërmjet të të hollave të gatshme (42.9 %), me anën e investimeve të përbashkëta 

(11.5 %), me anën e ndihmës në formë të automjeteve, pajisjes, materialeve të papërpunuara etj. (6.5 %), 

nëpërmjet të lidhjeve me kompanitë jashtë vendit (0.7 %), nëpërmjet të njohurive dhe arsimit (3 %), nëpërmjet 

të shkathtësive profesionale (4.6 %). 9 % nuk e cekën llojin e mbështetjes së marrë, ndërsa 21.8 % dhanë 

përgjigje të shumëfishta. 

Ndërsa është e diskutueshme nëse bizneset private duhet të mbështeten nga agjencitë për zhvillim 

ndërkombëtar (edhe pse shumë prej tyre kishin mandatin në Kosovë të mbështetnin zhvillimin e NVM-ve), ne 

do të donim të linim shifrën që vijon për diskutim të mëtejmë – mbështetja e marrë nga Diaspora për t'i 

themeluar NVM-të në Kosovë ishte dymbëshjetëfish më e lartë se ajo e marrë nga agjencitë ndërkombëtare për 

zhvillim që veprojnë(in) në Kosovë. Mbështetja e marrë nga qeveria vendore, nga ana tjetër, ishte e 

parëndësishme dhe e pakrahasueshme (vetëm një biznes prej 500 ka marrë mbështetje për ta themeluar 

biznesin e vet nga qeveria vendore). 

Ekzistojnë disa arsye pse aktualisht shumica e pjesëtarëve të Diasporës nuk e shohin investimin në Kosovë si 

përparësi. Së pari, me përjashtim të disa biznesmenëve të sukseshëm, shqiptarët e Kosovës në Zvicër nuk 

posedojnë potencial të madh financiar. Së dyti, pjesëtarët të cilët kanë njëfarë potenciali financiar për të 

investuar, e shohin kulturën e biznesit në Kosovë si pengesë. Ata ankohen për korrupsionin, mungesën e 

infrastrukturës bazë dhe mungesën e besueshmërisë së njerëzve afaristë në Kosovë. Së fundi, shumica e i 

15 

”Donator” është ndokush i cili i dërgon të holla një familjeje të identifikuar. Në të vërtetë, një emigrant ndërkombëtar mund t'iu dërgojë të holla dy 

(ose më tepër) familjeve të ndryshme. Nëkëtë rast ai do të llogaritet dy herë (ose më tepër). Numri prej 125,000 donatorëve, prandaj, e mbivlerëson 

numrin e vërtetë të të emigrantëve nga Kosova të cilët iu dërgojnë të holla familjeve të tyre.

nvestitorëve potencialë mërgimtarë mbesin të hamendur për të investuar në Kosovë për arsye të perceptimit që 

po përhapet të braktisjes nga ana e “atdheut” të tyre pasi kanë kontribuar me dekada për zhvillimin e tij politik. 

Mosnjohja e kontributeve të Diasporës nga institucionet qeveritare dhe mungesa e lehtësive tatimore dhe 

subvencioneve e ul interesimin dhe motivimin e tyre për investime në Kosovë. 

Ndjenja mund të luajë rol të rëndësishëm në motivimin e pjesëtarëve të Diasporës për të investuar në Kosovë, 

por në rastet e investimeve sentimentale është vështirë për të ndikuar në investitorët të rendisin investimin e 

tyre me nevojat e tregut në atdhe. 

Pritshmëria më praktike për investime të drejtëpërdrejta në Kosovë duket të jetë në formë të ndërmarrjeve të 

përbashkëta të disa bizneseve më të vogla që veprojnë në një sektor të caktuar në Zvicër (p.sh. ndërtimari, 

gastronomi), nëpërmjet të intervenimit të institucionalizuar nga qeveria e Kosovës për të themeluar një fond të 

përbashkët për investim. 

Aspektet shoqërore-kulturore të migrimit dhe zhvillimit 

Disa teori konsiderojnë se përveç kontributit për zhvillimin ekonomik, emigrantët mund të luajnë rol të 

rëndësishëm në stimulimin e debatit politik, forcimin e shoqërisë civile, mundësimin dhe nxitjen e arsimit për 

jo-emigrantët, dhe emancipimin e femrave dhe grupeve minoritare në vendet e prejardhjes (Haas 2006). 

Rrjedhja e ideve, sjelljeve, praktikave etj. të cilat i përbëjnë dërgesat sociale të të hollave janë çelës për t'i 

kuptuar emigrantët si veprues të ndryshimit shoqëror dhe politik, si dhe të mënyrave në të cilat migrimi ndikon 

në ndryshimin për ata të lënë prapa (Nyberg Sørensen 2005); vërtet, dërgesat sociale të të hollave do të mund 

të jenë madje dhe më të rëndësishme se transertat financiare për sa u përket efekteve afatgjata (Kapur 2004). 

Studimi ynë ka treguar se roli i Diasporës në zhvillimin politik të Kosovës ka qenë madhështorë. Pjesëtarët e 

Diasporës e kanë mbështetur (ndihmuar) sistemin paralel në Kosovë gjatë kohës së LDK-së dhe të Kryetarit 

Rugova, por ishin gjithashtu të rëndësishëm në financimin dhe organizimin e kryengritjes gjatë fundit të viteve 

të 90-ta. Ata kanë luajtur rol aktiv në jetën politike pas konfliktit (luftës) jo vetëm nëpërmjet të ndihmës 

logjistike dhe financiare për partitë politike në atdhe, por edhe duke mobilizuar pjesëtarët e vet që të bëheshin 

udhëheqës të institucioneve. Megjithatë, aktualisht, Diaspora e Kosovës në Zvicër është pothuajse krejtësisht 

e çorganizuar dhe i mungon një organizatë përfaqësuese për t'i bashkërenditur aktivitetet e saj. Kosovarët 

gjithandej në Diasporë ndihen të tëhuajsuar dhe thonë se udhëheqësit në atdhe kanë dështuar për ta përkrahur 

organizimin dhe ndërkomunikimin e tyre (Dahinden dhe Moret 2008). Jo vetëm që janë më pak të angazhuar 

në politikë në atdhe tani, por kapacitetet e tyre janë shumë të kufizuara madje për të bërë presion në arenën 

politike të Kosovës për sa i përket çështjeve për të cilat ata shqetësohen. 

Shumë vende, sikurse Izraeli, Armenia dhe Kroacia fqinje, i shikojnë Diasporat e veta si pasuri politike me 

rëndësi jetike në aspektin strategjik dhe, në rastin e Kroacisë, ato kanë rezervuar vende për përfaqësuesit e 

Diasporës në Parlament. Disa prej praktikave më të mira nga këto vende janë përmendur si shembuj të mirë që 

do të mund të vlerësoheshin në përpjekjet për ta mobilizuar Diasporën e Kosovës në jetën politike në 

vendlindje. 

Për sa i përket mundësimit dhe nxitjes së arsimimit për jo-emigrantët, studimi ynë ka treguar se përqindja e të 

hollave të dërguara e përdorur për arsimim në Kosovë është e ulët (3 % të fëmijëve u takon). Pëveç kësaj 

statistikat nga Zvicra tregojnë se 74 % e shqiptarëve të Kosovës të moshës 23 dhe 24 vjeç e kanë vetëm nga një 

diplomë të shkollimit të detyrueshëm. Këto janë disa fakte të cilat çojnë në konkludimin (ose të paktën në 

shprehjen e dyshimit) se për sa i përket Diasporës së Kosovë ndikimi i saj në arsimimin e jo-emigrantëve është 

mjaft i kufizuar nëse jo inekzistent. 

Përfundimisht, duket se potenciali për rilindjen e organizimit në mesin e Shqiptarëve të Kosovës qëndron në 

imigrantët e gjeneratës së dytë, të cilët kanë filluar ngadalë të organizohen, por nëpër struktura të ndryshme 

prej gjeneratës së parë. Diskutimet e grupit të fokusit treguan se këto struktura organizohen më rrallë në 

anëtarësi etnike ose kombëtare (i cili është kriteri më i rëndësishëm për formimin e një kolektivi) por më tepër 

duke u varur në burimet e tyre profesionale dhe arsimore. Ndërsa gjenerata e parë e mërgimtarëve investon në 

infrastrukturë në vendlindje (shtëpitë, etj.) dhe ka pak a shumë orientim nacionalist, gjenerata e dytë është më 

tepër e interesuar në bartjen e ekspertizës dhe përvetëson një perspektivë shumë më kritike (i njëjti rezultat 

është arritur me studimin e Diasporës Serbe të Lerch et al. 2007).

Tendencat e migrimit 

Normat aktuale të larta të varfërisë dhe papunësisë vazhdojnë ta bëjnë migrimin zgjedhje tërheqëse për shumë 

njerëz, sidomos për të rinjtë. Sondazhet tregojnë se afro 50 % e rinisë së Kosovës – dhe pjesa është e ngjashme 

ndër të gjitha grupet etnike – do të emigronin po të mundnin. Arsyet kryesore për kërkimin për të emigruar janë 

mundësitë më të mëdha ekonomike dhe shansi për jetë më të mirë në përgjithësi (UNDP 2006). 

Afro 200,000 të rinj pritet të hyjnë në tregun e fuqisë punëtore në pesë vjetët e ardhshëm në Kosovë (KE 2007). 

Tregu i fuqisë punëtore të Kosovës nuk mund ta thithë këtë numër të lartë, prandaj qeveria po planifikon të 

nënshkruajë marrëveshje me vendet e BE-së për të dërguar një pjesë të fuqisë së vet punëtore për të punuar si 

punëtorë sezonalë jashtë vendit. Edhe pa marrëveshje të qeverisë, kushtet e vështira shoqërore-ekonomike, 

niveli i lartë i papunësisë, mungesa e veprimtarisë ekonomike – dhe kultura e përgjithshme e nepotizmit e cila i 

kundërvihet barazisë së shanseve për shumë të rinj në tregun e fuqisë punëtore ose përpjekjes për të hyrë në të 

– do t'i shtyjnë shumë të rinj për të emigruar. 

Një document (punim) kornizë për konferencën e donatorëve të mbajtur më 11 korrik 2008 nga DZHN/DFID 

i Qeverisë së MB (DFID, 2008) lë të kuptohet se Kosova do të mund të bëhej eksportues i fuqisë punëtore, por 

gjithashtu thërret për zhvillim me bazë më të gjerë, investime publike, rritje si në arritjet në arsim ashtu edhe në 

cilësinë e arsimit profesional, dhe një theks në punësimin në bujqësi. 

Përmbledhtas, ndërsa ndjenja e detyrimit ndaj familjes ka mbetur deri në një shkallë të caktuar në mesin e 

Diasporës Kosovare në Zvicër, ndjenja e detyrimit ndaj qeverisë ose për investime në vendlindje është zbehur 

shumë ngase ata tash janë të zhgënjyer me mjedisin dhe politikat në vendlindje dhe janë në radhë të parë të 

interesuar për integrimin e tyre në shoqërinë mikpritëse. Edhe nëse kjo ndjenjë ndryshon në të ardhmen, 

potenciali i Diasporës për të kontribuar për zhvillimin shoqëror-ekonomik të Kosovës është më i vogël se 

pritshmëritë në mesin e politikëbërësve, agjencive donatore, specialistëve të zhvillimit dhe publikut të 

informuar më gjerësisht në Kosovë. 

5.2. REKOMANDIMET 

Aspektet ekonomike 

Themelimi i one stop shop-eve (këshillimoreve praktike) ku investitorët mërgimtarë potencialë do 

të mund t'i mësonin të gjitha aspektet ligjore dhe financiare për të bërë biznes në Kosovë. Përkundër 

porosive jopremtuese nga pjesëtarët e Diasporës, ata duhet megjithatë të inkurajohen të investojnë, 

sepse ata janë investitorët e parë potencialë “të huaj” në Kosovë, të cilët mund t'iu dërgojnë sinjale 

investitorëve të tjerë të huaj se Kosova është vend i sigurt. 

Qeveria nuk mund të bëjë shumë për ta përkrahur investimin e Diasporës përveç përmirësimit të 

klimës së përgjithshme investuese, duke mundësuar marrjen e kredive, duke mbajtur politika të 

favorshme fiskale dhe duke promovuar Kosovën si vend i sigurt për investim. 

Sidoqoftë, Qeveria e Kosovës do të mund të lehtësosnte procesin e bashkërenditjes në mes të 

bizneseve që veprojnë në të njëjtin sektor në Zvicër. Themelimi i “fondit të përbashkët për investim” 

ishte në mesin e përparësive të kërkuara nga pjesëtarët e Diasporës. 

Vënia e fuqishme e theksit në eksportin e ushqimit tradicional të Kosovës (“nostalgjia e ushqimit në 

mesin e Diasporës”) duhet të jetë përparësi për sektorin vendor të përpunimit të ushqimit në Kosovë. 

Sigurisht, këto prodhime duhet t'i ruajnë karakteristikat e cilësisë dhe të kenë standarde të larta të 

prodhimit ngase konsumatorët potencialë mund të gjenden përtej Diasporës së Kosovës. 

Organizimi i Diasporës 

Autoritetet qeveritare në Kosovë duhet t'i angazhojnë bashkësitë e Diasporës si partnerë të 

rëndësishëm për zhvillimin e vendit. Dialogu ndërmjet Qeverisë së Kosovës dhe bashkësive të 

Diasporës duhet të institucionalizohet dhe të çojë në bashkëpunim konkret, bazuar në potencialin e 

vërtetë të Diasporës. 

Vendet mikpritëse duhet t'i mbështesin rrjetet e reja të Diasporës dhe ta financojnë ngritjen e 

kapaciteteve të organizatave të Diasporës krahas krijimit të lidhjeve të qëndrueshme me aktorët e

provuar të zhvillimit. Rilindja e shoqatave të Diasporës së Kosovës por me një mandat dhe mision 

krejtësisht të ndryshëm duhet gjithashtu të jetë njëra prej përparësive të Ambasadave të Kosovës. 

Ekziston një nevojë e madhe për Diasporën të bëhet më e zëshme për të drejtat dhe detyrimet e veta. 

Sidoqoftë, iniciativat që i formojnë Përfaqësitë duhet të mbajnë drejtpeshimin në mes të forcimit dhe 

përkrahjes së organizatave të Diasporës. 

Për Qeverinë Zvicerane ky është moment vendimtar për të dhënë ndihmën që do të mund të 

mundësonte integrimin e bashkësisë së Shqiptarëve të Kosovës në shoqërinë zvicerane. Vullneti në 

anën e Shqiptarëve të Kosovës duket të jetë në kulm dhe ai duhet të shfrytëzohet. 

· Vëmendje e veçantë duhet t'i kushtohet imigrantëve të gjeneratës së dytë. Ata duken të kenë një 

interesim të fortë për të qenë të involvuar në zhvillimin e Kosovës. Kosova dhe Zvicra duhet të 

punojnë së bashku në lehtësimin e “qarkullimit të trurit (inteligjencës)”. 

Duke pasur parasysh njohuritë e kufizuara për të drejtat e veta në mesin e pjesëtarëve të Diasporës, 

Ambasadat e Kosovës duhet të zhvillojnë dhe shpërndajnë materiale të kapshme të cilat shpjegojnë të 

drejtat e mërgimtarëve dhe të Diasporës. 

Politikat ndaj migrimit dhe Diasporës 

Mundësimi dhe zvogëlimi i shpenzimeve të dërgesave në të holla. Kjo është fusha më e prekshme 

dhe, prandaj, më së paku problematike e intervenimit politik dhe e cila kërkon, në radhë të parë, 

përmirësime të sistemit bankar. 

Konferenca e Donatorëve për Kosovën lë të kuptojë se Kosova mund të bëhet eksportues i fuqisë 

punëtore. Potencialit të migrimit të përkohshëm duhet qasur si çështje e rëndësishme në marrëdhëniet 

dypalëshe të Kosovës me vendet të cilat kërkojnë fuqi punëtore. 

Duke pasur parasysh madhësinë e Diasporës dhe pritshmërinë në rritje në mesin e politikëbërësve 

për rolin që Diaspora duhet ta luajë në zhvillimin e Kosovës, themelimi i Ministrisë së Diasporës do të 

ishte hap logjik. 

Për të njëjtat arsye, ndihmimi i Qeverisë së Kosovës për ta shënuar në hartë Diasporën e vet dhe për 

t'i ndërtuar lidhjet me të do të ishte veprim i rekomanduar. 

Nëpërmjet tëmarrëveshjeve dypalëshe të cilat përkrahin kthimin e Kosovarëve të rinj me 

kualifikime të larta, nëpërmjet të lidhjeve me pushime, dhe/ose kredive për të themeluar bizneseve të 

vogla duhet të inkurajohet. 

Kërkim (Studim) 

Duhet të themelohet një qendër e kërkimit dhe e dokumenteve për t'i shqyrtuar të gjitha çështjet që 

kanë të bëjnë me Diasporën e Kosovës. Në mënyrë që qeveria ta përgatisë një strategji të përshtatshme 

të zhvillimit, ajo duhet të ketë të dhëna të mjaftueshme mbi dukurinë e migrimit (shkuarjet, ardhjet, të 

ndarë për shkak të punës, gjinia, mosha, rajoni, etj.) si dhe ndikimet që migrimi i ka në zhvillimin më të 

gjerë shoqëror (zyrtar dhe jozyrtar) të ekonomisë, punësimin, stabilitetin shoqëror, shëndetësinë, 

arsimin, varfërinë, etj – si dhe të dhënat mbi zhvillimin. Kjo qendër mund të shfrytëzojë ambasadat e 

hapura rishtas për ta shënuar në hartë Diasporën. Me informacion dhe analizë adekuate, dhe me 

kapacitete përkatëse për ta përdorur informacionin, qeveria do të jetë më mirë e pajisur për t'i 

planifikuar strategjitë përkatëse. 

Është me rëndësi të përmirësohen të dhënat mbi dërgesat në të holla për t'i kuptuar faktorët që i 

shtyjnë ato, dhe për ta informuar politikën zhvillimore e cila synon ta rrisë në maksimum 

ndikimin e vet në zhvillim. 

Qarkullimi i ekspertëve të Diasporës së Kosovës (p.sh. këruesit, profesorët, studentët) duhet të 

inkurajohen për të krijuar më tepër debat akademik për çështjen dhe mundësisht të promovojë më 

tepër kërkim në këtë fushë në mesin e institucioneve vendore..

Bibliografia 

Adams, R.H. (1998) “Remittances, Investment and Rural Asset Accumulation in Pakistan”. Economic Development and 

Cultural Change. 47, October, 155-173. 

Appleyard, R. T (1996). "Migration and development : a critical relationship", in Theories of migration / ed. by Robin 

Cohen. - Cheltenham : E. Elgar, cop. 1996. - P. 264-281. 

Baletic, Zvonimir (1982). "International Migration in Modern Economic Development. With special Reference to 

Yugoslavia." International Migration Review, 6(4): 736-756. 

Bank, World (2006). Global Economic Prospects: Economic Implications of Remittances and Migration. Washington: The 

World Bank. 

Bhaumik, Sumon K., Ira N. Gang, Myeong-Se Yun (2005), Ethnic conflict and economic disparity: Serbians and Albanians in 

Kosovo, Discussion Paper No. 1772, Institute for the Study of Labor, University of Bonn. 

Bhaumik, Sumon K., Ira N. Gang, Myeong-Se Yun (2007), Rationality as a Barrier to Peace: Micro-evidence from Kosovo, 

Discussion Paper No. 2682, Institute for the Study of Labor, University of Bonn. 

Blaku, R. Eksodi i shqiptarëve dhe riatdhesimi, Prishtina, QIK, 1996. 

Blumi, I. “ Defining Social Spaces by Way of Deletion: the Untold Story of Albanian Migration in the Post-war Period” , 

Journal of Ethnic and Migration Studies, 29-6, 2003Dade, Carlo (2006) “ Policy Considerations for Working with 

Diaspora Populations” , Canadian Foundation for Americas – Focal. 

Dahinden, Janine and Joelle Moret (2008). "Les activités transnationales des associations de migrants serbes et kosovars en 

Suisse", in Efionayi-Mäder, Denise, Gérard Perroulaz and Catherine Schümperli Younossian (eds.) Annuaire suisse 

de politique de développement: Migration et développement: un mariage arrangé. Genève: The Graduate Institute. 

27 (2) p. 235-24. 

Dahinden, Janine (2005). Prishtina - Schlieren. Albanische Migrationsnetzwerke im transnationalen Raum. Zürich: Seismo. 

Dahinden, Janine “ Contesting Transnationalsm? Lesson from the Study of Albanian Migration Networks from Former 

Yugoslavia” , Global Networks, 5, 2005, pp. 191-208. 

De Haas, Hein (2007). "Migration and Development: A Theoretical Perspective." Unpublished Manuscript. 

De Haas, Hein “ International Migration, Remittances and Development: myths and facts” , Third World Quarterly, Vol. 26, 

N° 8, 2005, pp. 1269-1284. 

De Haas, Hein (2006), “ How governments and development agencies can support Diaspora involvement in the 

development of origin countries” , International Migration Institute, University of Oxford. A study for Oxfam Novib, 

June 2006. European Stability Initiative (ISE), Cutting the Lifeline. Migration, Families and the Future of Kosovo, 

Brussels-Berlin-Istanbul, 2006. 

DFID (2004) Regional Assistance Plan for the Western Balkans 2004/5 – 2008/9. London. 

DFID (2008) Growth and Employment: a UK Framework for Policy Development in Kosovo. Web: 

http://www.seerecon.org/kdc/gae.pdf (accessed 13 August 2008). 

EC (2007) “ Commission staff working document: Kosovo under UNSCR 1244, 2007 progress report” , Commission of the 

European Communities, Brussels, 2007. 

Efionayi-Mäder, Denise, Chimienti Milena, Dahinden Janine and Etienne Piguet. (2001). Asyldestination Europa : eine 

Geographie der Asylbewegungen. Zürich: Seismo. 

European Stability Initiative (ISE), Cutting the Lifeline. Migration, Families and the Future of Kosovo, Brussels-Berlin- 

Istanbul, 2006. 

Fibbi Rosita, Lerch Mathias, Wanner Philippe (2006) “ Unemployment and Discrimination against Youth of Immigrant 

Origin in Switzerland: When the Name Makes the Difference” , JIMI/RIMI Volume 7 Number 3 (Summer 2006): 

351– 366. 

Fibbi Rosita, Lerch Mathias, Wanner Philippe (2006) “ Naturalization and socio-economic characteristics of youth of 

immigrant descent in Switzerland” , SFM Neuchatel, 2006. 

Forum 2015, “ Diaspora and Migration Policies” , Prishtina, December 2007. 

Gedeshi, Ilir (2002). "Role of Remittances from Albanian Emigrants and their Influences in the Country Economy." Eastern 

Europe Economics, 40(5): 49-72. 

Global Commission on International Migration (GCIM), Les migrations dans un monde interconnecté: nouvelles 

perspectives d'action, Rapport de la Commission mondiale sur les migrations internationals, October 2005. 

Halpern, Joel M. (1975). "Some Perspectives on Balkan Migration Patterns (with Particular Reference to Yugoslavia)", in Tax, 

Sol (ed.) Migration and Urbanization. Models and Adptive Strategies. The Hague: Monton Publishers, p. 77-115. 

Halpern, Joel M. (1987). "Yugoslav Migration Process and Employment in Western Europe: A Historical Perspective", in 

Buechler, Hans Christian and Judith-Maria Buechler (eds) Migrants in Europe: the Role of Family, Labor, and 

Politics. Connecticut: Greenwood Press, Inc., p. 91-116. 

International Organisation for Migration (IOM), Profiling of Irregular Migrants and Analysis of Reintegration Needs of 

Potential Returnees from Kosovo (Serbia and Montenegro), Albania and FYROM in Belgium, Italy, the United 

Kingdom, and Germany, Final Research Report to the European Commission, 2005. 

International Organisation for Migration (IOM), Return and Reintegration Project. Situation Report, February 2000 to June 

2005, International Organisation for Migration Kosovo Counter-Trafficking Unit. 

Lerch M., Wanner P. (2006), Lerch Mathias en collaboration avec Philippe Wanner (2006). Les transferts de fonds des 

migrants Albanais : Facteurs déterminant leur réception. Etudes SFM-45. Neuchâtel: Forum suisse pour l'étude des 

migrations et de la population.

Lerch M., Dahinden J., Wanner P. (2005) ” Mapping three Balkan Diasporas in Switzerland” , Identification phase Final 

Report. Development Financing and the Remittances Market in the Balkans and Switzerland. Swiss Forum for 

Migration. 

Lerch, Mathias, Janine Dahinden and Philippe Wanner (2007). Remittance Behaviour of Serbian Migrants living in 

Switzerland. SFM-Studies 51. Neuchâtel: Swiss Forum for Migration and Population Studies. 

Levitt, P. Social Remittances: A Conceptual Tool for Understanding Migration and Development, Working Paper Series 

(96.04), Cambridge, MA Harvard. 

Levitt, Peggy and Nadya B Jaworsky (2007). "Transnational Migration Studies: Past Developments and Future Trends." 

Annual Review of Sociology, 33(7): 1-7.28Lerch M., Dahinden J., Wanner P. (2006) ” Remittance Behaviour of 

Serbian Migrants living in Switzerland ” , Swiss Forum for Migration and Population Studies, 2006. 

Malacic, Janez (1996). "Arbeitsmigration aus Ex-Jugoslawien", in Fassmann, H. et al. (Hrsg.) (ed.) Migration in Europa. 

Historische Entwicklung, aktuelle Trends, politische Reaktionen. Frankfurt: Campus, p. 231-245. 

Malcolm, Noel (1999). Kosovo. A short History. New York: Harper. 

Marcus, George (1995). "Ethnography in/of the World System: The Emergence of Multi-Sited Ethnography", in Marcus, 

George (ed.) Ethnography through Thick and Thin. Princeton: Princeton University Press, p. 9-104. 

Mesic, Milan (1992). "External Migration in the Context of the Post-War Development of Yugoslavia", in Allcock, John B., 

John J. Horton and Marko Milivojevic (eds) Yugoslavia in Transition. New York/Oxford: Berg, p. 171-198. 

Nkomo, Stella M and Taylor Cox (1999). "Diverse Identities in Organizations", in Clegg, Stewart R, Cynthia Hardy and 

Walter R Nord (eds) Managing Organizations. Current Issus. London: Sage Publications, p. 88-106 

OCDE, Migrations, transferts de fonds et développement, Paris : OCDE, 2006. 

Orozco M. (2004), Remittances to Latin America and the Caribbean: Issues and perspectives on development. Report 

Commissioned by the Office for the Summit Process Organization of American States. Washington DC, September 

2004. 

Osmani, Osman, Personal communication, 23 June 2008, Prishtina. 

Salama, P., P. Spiegel, M. Van Dycke, L. Phelps and C. Wilkinson (2000). “ Mental Health and Nutritional Status among the 

Adult Serbian Minority in Kosovo.” Journal of the American Medical Association, 284 (5) 578-584 

Schierup, Carl-Ulrik (1995). "Former Yugoslawia: Long Waves of International Migration", in Cohen, R. (Eds.) (ed.) The 

Cambridge Survey of World Migration. Cambridge: University Press. 

SOK (2006) Private Income in Kosovo 2003-5. web: 

http://www.ks gov.net/ESK/esk/pdf/english/social/living_cond_03_05/Private_income_kos.pdf (accessed 21 July 

2008) 

SOK (2008) Statistics of Birth in Kosovo 2007, Series 4: Statistics of Population, June 2008, Prishtina. 

SOK (2008a) Demographic Changes of the Kosovo Population 1948-2006, Series 4: Statistics of the Population, February 

2008, Prishtina. 

Sriskandarajah D, Migration and development, Institute for Public Policy Research, Global Commission on International 

Migration (GCIM), September 2005. 

Stevenson, Anne (2007), The Impact of Displacement on Health in Kosovo in 2000, London School of Economics and 

Political Science, Department of Social Policy, Long Essay for MSc Health Policy, Planning and Financing. 

Stuart S. Brown, “ Can Remittances Spur Development? A Critical Survey” , International Studies Review, 8, 2006, pp. 55-75. 

Stubbs, Paul (2008) “ Social Protection and Social Inclusion in Western Balkans: Synthesis Report” , Directorate-General for 

Employment, Social Affairs and Equal Opportunities – European Commission, 2008. 

Taylor, J.E: “ The new Economics of Labour Migration and the Role of Remittances in the Migration Process” , International 

migration, 1999, 37(1), 63-89. 

Tatjana Bauralina, Prof. Dr. Michael Bommes, Heike Daume, Tanja El-Cherkeh, Florin Vadean, “ Egyptian, Afghan, and 

Serbian Diaspora Communities in Germany: How Do They Contribute to Their Country of Origin?” , Discussion 

paper, GTZ, 2006. 

UNDP (2008) Early Warning Report 20-21. web: http://www.ks.undp.org/repository/docs/EWR20_eng_press.pdf (accessed 

13 August 2008) 

UNICEF, Trafficking in Children in Kosovo. A Study on the Protection and Assistance Provided to Childrens Victims of 

Trafficking, UNICEF-Kosovo, June 2004. 

UNKT (UN Kosovo Team) (2008) Strengthening the Human Capital of Kosovo, web: http://www.seerecon.org/kdc/unkt.pdf 

(accessed 13 August 2008). 

Vathi Z., Black R. (2007), Migration and Poverty Reduction in Kosovo, Working Paper C12, Development Research Centre 

on Migration, Globalisation and Poverty. Brighton. 

World Bank (2001), Kosovo Living Standards Measurement Study Survey 2000, Basic Information Document. The World 

Bank, Poverty and Human Resources, Development Research Group. October 2001. 

World Bank (2005) Kosovo Poverty Assessment: Promoting Opportunity, Security and Participation for All. Report No. 

32378-XK, 16 June 2005. 

World Bank (2007) Kosovo Poverty Assessment: Volume I: Accelerating Inclusive Growth to Reduce Widespread” , 03 

October 2007. 

World Bank (2006), Migration and Remittances. Eastern Europe and the Former Soviet Union, Washington: World Bank. 

World Bank (2008), Living Standard Measurement Study. Internet web site 

http://econ.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/EXTDEC/EXTRESEARCH/EXTLSMS/0,,contentMDK:21610833~page 

PK:64168427~piPK:64168435~theSitePK:3358997,00.html (consulted on April 23, 2008).

Diaspora si forcë shtytëse për zhvillimin në Kosovë: Mit apo Realitet ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template ?