INFORMATOR POLSKI Kwartalnik Społeczno-Kulturalny

INFORMATOR POLSKI nr 2–3 (88–89) 2014 

Na okładce: Tulipany w parku zamku Gavnø 

O pobycie św. Urszuli Ledóchowskiej w Skandynawii 

pisze prof. Edward Olszewski 

INFORMATOR POLSKI 

Kwartalnik Społeczno-Kulturalny 

Wydawca: Federacja „Polonia” 

www.federacja-polonia.dk 

Adres redakcji: 

Albjergparken 1-1-1, 2660 Brøndby Strand 

Tel.: + 45 35 39 33 30 

E-mail: roman@smigielski.dk 

Redaktor naczelny: 

Roman Śmigielski 

Kolegium redakcyjne: 

Torsten Elsvor 

Wojciech Jagielski 

Anna Kamińska 

Maria Małaśnicka Miedzianogóra 

Dział kol por ta żu i ogłoszeń: 


Polska lokomotywa uświetniła Dzień Języka Ojczystego 

w Kopenhadze 

Redakcja techniczna, fotoskład i druk: 

Warszawa, ul. Inflancka 15/198 

tel./fax +48 22 635 03 01 

Redakcja nie zwraca materiałów 

niezamówionych. 

Anonimów nie publikujemy. 

Zastrzegamy sobie 

prawo skrótów i adiustacji tekstów. 

Redakcja nie odpowiada za treść ogłoszeń. 

Cena: 25 koron 

Monika Najman wyróżniona w konkursie 

„Być Polakiem” 

1


dziś w numerze 

Od redakcji 

Działalność społeczna i niepodległościowa Julii Urszuli 

Ledóchowskiej w Skandynawii (1914–1920) 

Prof. Edward Olszewski 

Jesteście potrzebni światu 

Poseł Joanna Fabisiak 

Apel Jasnogórski 

Ks. Jan Zalewski 

Polacy i kościół katolicki na Krymie 

Leszek Wątróbski 

Tre af Adam Mickiewicz’s Krimsonetter 

Bent Christensen 

Det blå lys – En roman om Marie Curie 

Thomas Petersen 

Hvordan lærer man polsk? 

Michael Hardenfelt 

Michał Kleofas Ogiński 

100. rocznica urodzin Andrzeja Panufnika 

Postmodernizm a pedagogika chrześcijańska (część 3) 

Ks. prof. dr hab. Edward Walewander 

Nowy słownik duńsko-polski 

Z życia Polskiej Misji Katolickiej w Kopenhadze 

Ks. Leszek Kapusta 

Szkoła Języków Ojczystych w Kopenhadze świętuje 

Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego 

Gala V edycji konkursu „Być Polakiem” 


Moja droga do wolności – wspomnienia pani Janiny 

Rębisz-Osipowskiej z Syberii 

Monika Najman 

Kanclerz Merkel przyszła do młodych Polaków, 

a polskie media tego nie zauważyły 

Agata Lewandowski 

Sukcesy młodych Polaków w Danii 

Iwona Bożena Kołodziej 

Wilki, owce i strażnicy 


Polonia włoska 


Recepcja muzyki Góreckiego w Danii (część 2) 

Eva Maria Jensen 

Czas rocznic i wyborów 

Adam be 

Kącik kulinarny 

Redemptoryści (część 5) 

Ks. Władysław Zdunek 

Przepadł z Krotosem 

Emigracja sercowa 


Święta Lipka 

Ewa Michałowska-Walkiewicz 

Gavnø 

Lidia Szuster 

Drodzy Czytelnicy! 

Od redakcji 

Z przykrością musimy poinformować, że obecny 

numer „Informatora Polskiego” jest prawdopodobnie 

ostatnim. Ministerstwo Spraw Zagranicznych nie przyznało 

nam w tym roku żadnej dotacji na dofinansowanie 

druku, a pomimo usilnych starań nie udało nam się 

uzyskać dofinansowania kosztów związanych z wydawaniem 

„Informatora Polskiego” z innych źródeł. Po 

22 latach musimy się z Państwem pożegnać. 

W numerze znajdą 

Państwo m.in. 

tekst prof. Edwarda 

Olszewskiego 

napisany z okazji 

100. rocznicy pobytu 

w Skandynawii 

św. Urszuli Ledóchowskiej. 

Po aneksji 

Krymu przez 

Federację Rosyjską 

ktoś powiedział, 

że zostały się nam 

tylko „Sonety krymskie”. 

Na prośbę 

redakcji Bent Christensen 

przetłumaczył 

sonety na język 

duński. Trzy z nich zamieszczamy w tym numerze obok 

tekstu Leszka Wątróbskiego o Polakach na Krymie. 

O św. Janie Pawle II i młodzieży pisze poseł Joanna 

Fabisiak. W tym numerze odnotowujemy też 100. rocznicę 

urodzin Andrzeja Panufnika. Polecamy poza tym 

najnowsze informacje z życia Polskiej Misji Katolickiej. 

Kontynuujemy tematy z poprzedniego numeru: 

o postmoderniźmie pisze ks. prof. Edward Walewander, 

a ks. Władysław Zdunek o Zgromadzeniu Redemptorystów. 

Zapraszamy też do kącika kulinarnego. Poza 

tym w niniejszym numerze znajdziecie Państwo ciekawe 

materiały naszych stałych autorów: Adama Bielnickiego, 

Benta Christensena, Evy Marii Jensen, Tadeusza 

Krotosa, Ewy Michałowskiej-Walkiewicz, Leszka 

Wątróbskiego. 

Redakcja „Informatora Polskiego” dziękuje bardzo 

serdecznie naszym wieloletnim, wiernym czytelnikom, 

autorom oraz wszystkim innym, dzięki którym wydawanie 

naszego pisma było możliwe! 

2


Działalność społeczna i niepodległościowa 

JULII URSZULI LEDÓCHOWSKIEJ 

w Skandynawii (1914–1920) 

Julia Ledóchowska, imię zakonne Urszula, urodziła się 

17 kwietnia 1865 r. w Loosdorfie w Austrii jako drugie 

z siedmiorga dzieci Antoniego Augusta Ledóchowskiego 

(rotmistrza huzarów austro-węgierskich i szambelana 

cesarskiego) i Józefiny z domu Salis-Zizers (Szwajcarki). 

Była siostrą błogosławionej Marii Teresy Ledóchowskiej, 

o. Włodzimierza Ledóchowskiego – generała zakonu 

jezuitów i gen. Ignacego Kazimierza Ledóchowskiego, 

bliską krewną prymasa Mieczysława Halki Ledóchowskiego. 

W wieku 20 lat wstąpiła do klasztoru w Krakowie, 

poświęcając się pracy nauczycielskiej i wychowawczej 

wśród miejscowych dziewcząt, a także dzieci z Galicji 

i zaboru rosyjskiego. Była założycielką i od 2 lipca 1904 r. 

przełożoną Zgromadzenia Sióstr Urszulanek Serca Jezusa 

Konającego w Kra kowie. 

Dnia 20 czerwca 1983 r. matka Urszula (Julia) Ledóchowska 

została beatyfikowana w Poznaniu przez papieża 

Jana Pawła II, następnie 18 maja 2003 r. kanonizowana 

w Rzymie przez Jana Pawła II. Jest patronką Sieradza. 

Zmarła 29 maja 1939 r. w Rzymie. W 1989 r. jej prochy 

zostały przewiezione z Rzymu do Pniew i złożone 

w kaplicy macierzystego domu zakonnego. Na temat Jej 

działalności apostolskiej, wychowawczej i organizacyjnej 

opublikowane zostały liczne opracowania i wspomnienia. 

Niezbyt wnikliwie jednak została zaprezentowana bardzo 

aktywna działalność matki Ledóchowskiej w latach pierwszej 

wojny światowej na terenie Skandynawii. W przedłożonym 

tekście podjęto próbę wzbogacenia Jej biografii. 

W związku z tym świadomie przytoczono liczne cytaty 

z czasopism tego okresu historycznego. 

Po rewolucji 1905 r., kiedy otworzyła się możliwość 

pracy apostolskiej i wychowawczej w Rosji, za zgodą 

papieża Piusa X w 1907 r. matka Urszula wyjechała do 

Petersburga, gdzie polska mniejszość narodowa liczyła 

około 60 tys. osób, istniała parafia katolicka św. Katarzyny, 

a przy niej cztery typy szkół z rosyjskim językiem 

wykładowym i z prawami państwowymi: ośmioletnie gimnazjum 

męskie, ośmioklasowe gimnazjum żeńskie (z klasą 

pedagogiczną), szkółka elementarna dla ubogich dziewczyn 

i żeńska szkoła zawodowa. W tym czasie wystąpiły 

trudności w prowadzeniu internatu dla około 60 dziewcząt, 

któremu groziło zamknięcie. Matka Ledóchowska 

przejęła odpowiedzialność za jego prowadzenie (finanse, 

administrację, życie religijne i program wychowawczy). 

Dzięki jej działalności filia klasztoru krakowskiego 

w Petersburgu otrzymała autonomię, co pozwoliło matce 

Urszuli rozwinąć szerszą działalność. Wkrótce utworzyła 

gimnazjum i nowicjat dla dziewcząt w letniskowej miejscowości 

Merentähti (Gwiazda Morza) nad Zatoką Fińską. 

We wrześniu 1911 r. przeniosła się na stałe do Finlandii, 

podejmując także pracę apostolską wśród fińskiej 

ludności protestanckiej. W Finlandii na przełomie XIX 

i XX w. mieszkali nieliczni Polacy, byli żołnierze armii 

carskiej, którzy ożenili się z Finkami. Większe grupy żołnierzy 

(m. in. z okolic Radomia i Łomży) kierowały do 

Finlandii władze carskie od około 1912 r. Znaleźli się tu 

także przejściowo inni uchodźcy wydaleni z Rosji, wędrujący 

do Szwecji czy Norwegii. Trudno stwierdzić, czy 

s. Ledóchowska miała kontakty z Polakami rozproszonymi 

po Finlandii 1 . 

Od połowy XIX w krajach skandynawskich wprowadzono 

wolność religijną i z trudem odbudowywano wyznanie 

katolickie przy udziale duchownych i zakonnic z innych 

państw europejskich, w tym z terenów Polski. Jednak 

powszechna dominacja protestantyzmu powodowała, że 

s. Ledóchowska nie obnosiła się ostentacyjnie ze swoim 

katolicyzmem, szczególnie w Szwecji, Norwegii i Danii, 

a korzystała z tytułu hrabiowskiego, co bardziej otwierało 

jej drzwi do władz i elit tamtego okresu historycznego. 

Po wybuchu wojny nakazano U. Ledóchowskiej, jako 

poddanej austriackiej, opuszczenie Rosji na zawsze. 

Pierwszym etapem pobytu i działalności s. Urszuli w krajach 

skandynawskich był Sztokholm, gdzie przybyła 2 

września 1914 r. W trudnych początkach zarabiała na 

życie udzielając lekcji języka francuskiego i jednocześnie 

ucząc się języka szwedzkiego. Znalazła tu pomoc i wsparcie 

sióstr elżbietanek i rodziny Cormèrych. Siostry elżbietanki 

jako pierwsze zakładały domy zakonne w Skandynawii 

już od końca XIX w.: w 1880 w Hammerfest 

w Norwegii, w 1895 r. w Kopenhadze; od 1898 r. prowincja 

szwedzka w Sztokholmie i prowincja norwesko-duńska 

w Oslo. Wśród zakonnic były także Polki. W Szwecji od 

1905 r. znajdowało się około 1,5 tys. robotników polskiej 

emigracji zarobkowej z Galicji i Królestwa Polskiego, ale 

pracowali oni w południowej części w Skanii i Blekinge. 

W stolicy mogli mieszkać zaledwie nieliczni polscy imigranci 

2 . 

1 

Patrz: E. Later Chodyłowa, Polacy i Polonia w Finlandii. 

W osiemdziesięciolecie istnienia Zjednoczenia Polskiego w Helsigforsie/Helsinkach, 

Warszawa 1997, s. 7–9; B. J. Albin, Polacy 

w krajach skandynawskich w okresie międzywojennym, (w:) Polacy 

w Skandynawii, pod red. E. Olszewskiego, Lublin 1997, s. 53. 

2 

A. N. Uggla, Polacy na południu Szwecji, Archiwum Emigracji 

Polskiej w Szwecji, Sztokholm 1993, s. 7; E. Michalik, Emigracja 

polska do Szwecji po drugiej wojnie światowej, (w:) Polacy 

w Skandynawii…, s. 191. 

3


W marcu 1915 r. poprzez Michała Łępickiego nawiązała 

kontakt z przebywającym w Szwajcarii w Vevey Henrykiem 

Sienkiewiczem i powstałym w styczniu tego roku 

Szwajcarskim Komitetem Generalnym Pomocy Ofiarom 

Wojny w Polsce (tzw. Komitet Vevey) 3 . Od tego czasu U. 

Ledóchowska, znająca języki „wielkiego świata”: francuski, 

niemiecki i angielski, prowadziła szeroko zakrojoną 

akcję odczytową, pisała artykuły, zakładała komitety 

Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce. W latach 1915–1916 

przeprowadziła w krajach skandynawskich około 80 

odczytów i konferencji w językach francuskim, niemieckim, 

angielskim, szwedzkim, duńskim i norweskim. 

Zaledwie po rocznym pobycie w Szwecji utworzyła 

w Djursholmie (obecnie przedmieście Sztokholmu) 

Instytut Języków Obcych wraz z Internatem, w którym 

15 września 1915 r. podjęły naukę Szwedki, Norweżki, 

Dunki i Polki (26 dziewcząt w wieku 17–24 lat). W roku 

następnym większość uczennic stanowiły Norweżki 4 . Już 

3 

Powstał z inicjatywy Henryka Sienkiewicza (prezes) i Ignacego 

Paderewskiego, przewodniczącym komisji rewizyjnej 

został Antoni Osuchowski, adwokat, publicysta, działacz polski 

na Śląsku, Warmii i Mazurach oraz przedstawiciele różnych 

ugrupowań narodowościowych i wyznaniowych. 

4 

Jak żartowała U. Ledóchowska – instytucja stała się modna 

i „elegancka”. Program szkoły obejmował prócz nauki języków: 

niemieckiego, francuskiego i angielskiego, wykłady z historii sztuki, 

których udzielała sama matka Urszula. Szkoła nie miała żadnych 

państwowych praw, nie dawała dyplomu, ale zamożnym pannom nie 

zależało na tym, gdyż nie miały potrzeby zarobkowania w przyszłości. 

Wysokie, zgrabne, wysportowane Szwedki pochodziły głównie z sfer 

arystokratycznych. Dunki były najczęściej córkami właścicieli ziemskich, 

natomiast Norweżki wywodziły się z różnych środowisk. 

Było wśród nich sporo takich, których rodzice wzbogacili się podczas 

wojny na handlu rybami, ale były także córki dyplomatów, 

doktorów, profesorów i przemysłowców. W sumie – różnorodny 

i różnojęzyczny element, niełatwy do prowadzenia. Te dorosłe panny, 

przyzwyczajone w domu do świetnych warunków materialnych, dużej 

samodzielności i swobody, nie zdradzające większego zainteresowania 

sprawami religii czy nauki, nie stanowiły też podatnego gruntu 

do zabiegów wychowawczych. Ogromna różnica między charakterem 

polskim i umysłowością Skandynawek wystąpiła w całej pełni. 

U. Ledóchowska pisała: (…) Nasze panny były miłe, ale to nie 

nasze polskie natury, nasze przedwojenne polskie uczennice. Płytkie, 

prawie bez religii, jedno mają w głowie: bawić się, stroić – – jak mówią. O naukę im nie chodzi – interesują się toaletami, 

zabawami, panami. Ale w pożyciu z nami były bardzo miłe. Cyt. za: 

S. J. Ledóchowska, Życie i działalność Julii Urszuli Ledóchowskiej, 

Pallotinum 1975, s. 153. 

5 

S. J. Ledóchowska, op. cit., s. 131–199; „Informacje Polskiej 

Misji Katolickiej w Danii” 1983, nr 9–10, s. 7–8; „Nordisk Ugeblad 

for Katolske Kristne” 1915, s. 906, 923. 

4


pozytywnie ustosunkowały się ambasady rosyjska i angielska, 

a później także niemiecka. Można przypuszczać, że 

w konferencjach tych i odczytach uczestniczyła nieliczna 

polska kolonia imigracyjna w Christianii, m. in. duszpasterz 

Kościoła katolickiego ks. Marceli Świetlik – sekretarz 

Wikariatu Apostolskiego. U. Ledóchowska przeprowadziła 

odczyty, poza Christianią, w Trondheim (7 maja), 

Kristiansund (8 maja), Åalesund (10 maja), gdzie po 

odczycie zebrano 11.596 koron, w Bergen (dwa odczyty) 

i Stavanger. We wszystkich tych miastach utworzone 

zostały Komitety Pomocy Polsce. Weszli do nich przedstawiciele 

miejscowych władz, zamożni mieszkańcy oraz 

dziennikarze z „Tidens Tegn”, „Aftenposten”, „Morgenbladet”. 

O pobycie w Ålesund pisała: Tam okazali szczególnie 

wielki entuzjazm. Po odczycie krzyczeli: 6 . 

W Stavanger na spotkaniu z dziennikarzami i radnymi 

informowała o stosunkach w Polsce, a radzono nad powołaniem 

Komitetu Pomocy. W drodze powrotnej miała 

jeszcze dwa odczyty na Uniwersytecie w Christianii. Po 

nich powstał Krajowy Komitet na obszar całej Norwegii, 

pod przewodnictwem K. Egeberg „niestrudzonej w pracy 

dla sprawy polskiej”. Do niej wpływały datki z Norwegii na 

pomoc Polsce, które przekazywała do Komitetu w Vevey. 

W Christianii na zamku hrabina U. Ledóchowska 

została przyjęta na ponad półgodzinnej audiencji przez 

króla Haakona VII. Pisze S. J. Ledóchowska: Matka znów 

mówiła o Polsce i jej obecnej sytuacji, o niedoli narodu 

i jego dążeniu do odzyskania niepodległości. Król słuchał 

uważnie, z zainteresowaniem, sam też wyrażał się z wiel- 

6 

S. J. Ledóchowska, op. cit., s. 137. W liście do brata 

Włodzimierza donosiła: Dziś z bardzo daleka do Ciebie piszę. Szukaj 

mnie na mapie wyżej od Bergen, między Bergen a Trondheim. 

Jeżdżę po Norwegii przeważnie statkiem. To nie żarty, tak daleka 

podróż, gdy jestem taka sama. Tak mi ciągle niedobrze ostatnimi 

dniami. A drżę na myśl, że gdzieś tu, na końcu świata, bo jestem od 

Sztokholmu 32 godziny pociągiem + 16 godzin statkiem – zachoruję. 

Jedno mnie cieszy, że pracuję dla Kraju, robiąc dla niego naprawdę 

ofiarę. Patrz także: Sprawozdanie U. Ledóchowskiej z serii odczytów 

w Skandynawii, (w:) Polacy w Norwegii (XIX–XXI w.), Wybór 

materiałów źródłowych. Kraków 2010, s. 118. 

ką sympatią o Polsce, a potem przysłał tysiąc koron, z tym 

jednak zastrzeżeniem, by to pozostało na razie tajemnicą. 

Przedstawiciele neutralnych państw obawiali się jawnego 

okazywania sympatii któremukolwiek z narodów zaangażowanych 

w wojnę. Z tych samych względów król oświadczył, 

że do Komitetu należeć nie może. 

(…) Różne pobudki skłaniały ludzi do przychodzenia na 

odczyty matki Ledóchowskiej. Może nie wypadało odmówić 

otrzymawszy zaproszenie, może uważano, że wzięcie udziału 

w imprezie dobroczynnej należy do dobrego tonu, pewną 

rolę odgrywało na pewno zaciekawienie, chęć poznania tej 

cudzoziemki, która – jak twierdzono – ma dar poruszania 

serc; nie można też pominąć szczerej intencji przyjścia 

z pomocą tym, których w szczególny sposób dotknęła wojna, 

podczas gdy kraje skandynawskie, niebędące w nią wmieszane, 

nie poniosły żadnych strat, przeciwnie – wzbogaciły 

się. Ludzi ściągała też dobrze zorganizowana reklama 7 . 

W całym okresie skandynawskiej aktywności s. U. Le - 

dóchowskiej towarzyszyła jej myśl zorganizowania 

ochronki dla sierot i biednych dzieci polskich. Ze wszystkich 

krajów Skandynawii największe potrzeby w tej mierze 

i najkorzystniejsze warunki stwarzała Dania. Od 1893 

r. przyjeżdżała do tego kraju polska zarobkowa emigracja 

sezonowa, okres I wojny światowej zatrzymał w Danii 

ponad 12 tys. młodych dziewcząt i chłopców, część z nich 

weszło w związki małżeńskie, urodziły się dzieci. W Danii 

szybciej niż w innych państwach skandynawskich odbudowywał 

się Kościół katolicki, m. in. dzięki Polakom. 

Działalność duszpasterska już prze I wojną prowadziły 

zakony jezuitów, kamilianów, redemptorystów, montfortanów, 

sercanów. Wśród duchownych, co prawda głównie 

Niemców, Holendrów, Belgów, Austriaków i pojedynczych 

Duńczyków, znaleźli się szczerzy przyjaciele polskich 

imigrantów, jak ks. Biskup Johanes von Euch czy 

ks. Edward Ortved. Od początku 1900 r. działalność prowadziły 

siostry franciszkanki sprowadzone z Warszawy 8 . 

7 

Ibidem, s. 137–138. 

8 

Szerzej patrz: E. Olszewski, Emigracja polska w Danii 

1893–1993, Warszawa–Lublin 1993, s. 86–100. 

5


W końcowym okresie 

wojny został utworzony, 

16 czerwca 1918 r., 

Związek Polaków-Katolików 

Danii, który rozbudował 

strukturę organizacyjną 

na wszystkich 

wyspach duńskich i na 

Jutlandii. Celem Związku 

było skupienie Polaków 

katolików, aby pielęgnować 

ducha polskiego 

i wiarę katolicką, wśród 

członków, by oświecać 

i kształcić się wzajemnie, 

dbać o wychowanie 

Św. Urszula Ledóchowska dzieci w duchu polskim 

i katolickim oraz dbać 

o materialne położenie swych członków i udzielać im pomocy 

w nieszczęściu – niemniej też utwierdzać w obowiązku 

powrotu do kraju 9 . Związek powołał pierwsze na emigracji 

pismo w języku polskim – „Polak w Danii”. Do tych uwarunkowań 

dodać należy względy komunikacyjne, bliskość 

państw Europy kontynentalnej, przetarty przez emigrantów 

szlak komunikacji przez Niemcy do Polski. 

W grudniu 1917 r. s. Ledóchowska na stałe osiadła 

w Aalborgu, ściągając do tego miasta na północy Jutlandii 

kilka sióstr urszulanek. Od 1899 r. istniała tu parafia 

katolicka zorganizowana przez niemieckich kamilianów 

(OSCam.) sprawujących opiekę duszpasterska nad Polakami, 

z małym kościołem i kliniką z oddziałem przeciwgruźliczym, 

utworzoną przez zakonników w 1907 r. Siostra 

Ledóchowska znalazła w kamilianach (m.in. o. Sassen) 

wsparcie dla urzeczywistnienia idei powołania ochronki 

dla polskich dzieci. Zakupiono w mieście willę (dom św. 

Antoniego), w której zakonnice urządziły kaplicę, a potem 

nabyły kolejne budynki, w których urządzono ochronkę. 

W kwietniu 1918 r. „Dom Sierot” s. U. Ledóchowskiej 

objął opieką 27 polskich dzieci, w roku następnym – 

40 dzieci w wieku 1–14 lat. Dnia 10 września 1918 r. została 

uruchomiona szkoła społeczno-gospodarcza, przygotowująca 

dzieci i młodzież do życia w społeczeństwie i pracy 

zawodowej. Działalność Ledóchowskiej uzyskała wsparcie 

finansowe Związku Polaków-Katolików w Danii. W pracy 

pedagogicznej pomagały s. Urszuli s. Alojza Zaborska 

i główna wychowawczyni s. Aniela Łozińska. W sierpniu 

1920 r. rozpoczęto przenosiny ochronki do Polski, do 

Pniew w Poznańskiem. Wraz z J. U. Ledóchowską wyjechało 

20 najstarszych dzieci, ale ostatnia grupa sióstr i dzieci 

przybyła tu z Aalborga dopiero 22 czerwca 1922 r. 10 . 

Przed odjazdem z Danii ostatniej grupy sióstr i dzieci 

w prasie duńskiej zamieściła Ledóchowska bardzo serdeczne 

podziękowania za gościnność i życzliwe serce: Za 

kilka dni mieszkańcy willi „Skrænten” opuszczą Danie na 

zawsze, pożegnają Aalborg, który okazał się tak życzliwy dla 

9 

Statut Stowarzyszenia, Biblioteka Królewska w Kopenhadze 

(druki różne). 

10 

S. J. Ledóchowska, op. cit., s. 199. 

przybyszów, zawieruchą wojenną przygnanych do brzegów 

Danii. 

Kochana Danio, przyjmij nasze podziękowanie za twoją 

życzliwość, za przyjaźń, jaką nam okazałaś. Było nam tam 

dobrze, tak bardzo dobrze w „Skrænten”, tak, że nie będziemy 

mogły nigdy zapomnieć kochanego, starożytnego Aalborga 

i będziemy często myślały z tęsknotą o dobrych czasach, 

które upływały bez troski o dobre pożywienie, dawane na 

co dzień naszym małym dzieciom polskim (…). Przesyłam 

zatem wszystkim mieszkańcom Aalborga serdeczne podziękowania 

i z serca płynące życzenia: „Niech Bóg błogosławi 

szlachetny naród duński” 11 . 

W Pniewach znaleziono odpowiednią lokalizację na 

zakład, ale za 37 ha i dwie posesje z willami położonymi 

nad Jeziorem Pniewskim należało sporo zapłacić 12 . 

Jedyną nadzieję na zdobycie odpowiedniej kwoty znów 

upatrywała matka Ledóchowska w serii odczytów w Szwecji 

i Norwegii. Pierwszy odczyt o sytuacji w niepodległej 

Polsce i o planach utworzenia domu dziecka miała matka 

Urszula Ledóchowska w Christianii 11 marca 1920 r. 

Poprzedził go wywiad udzielony „Tidens Tegn” 13 , który 

zarazem reklamował spotkanie z udziałem Hrabiny Julii 

Ledóchowskiej. W protestanckiej Norwegii unikano 

podkreślania jej katolicyzmu i przynależności do zakonu 

urszulanek. Stała się rzecz niebywała. Na drugi dzień 

konsul Stolt-Nielsen ofiarował na ten cel 20.000 koron 

i zaproponował, aby Ledóchowska zaniechała trudów 

z dalszymi odczytami na terenie Norwegii. Biografka 

pisze, że na hojność konsula duży wpływ wywarła jego 

żona, matka jednej z uczennic szkoły w Aalborgu 14 . Nie 

jest jednak zamiarem ofiarodawcy – donosiła „Morgenbladet” 

– poprzestać na tym, dlatego, że hrabina otrzymała 

spełnienie swego skromnego życzenia co do tego datku. 

Przeciwnie, chce on podkreślić, że powinny wpłynąć podobne 

sumy od innych zamożnych ludzi, którzy mają podobnie 

dobre możliwości wesprzeć polską przyjaciółkę w jej pracy 15 . 

11 

Tak til Danmark, „Aalborg Stiftstidende” 7 IV 1922. 

12 

Dnia 7 czerwca 1918 r. U. Ledóchowska, jako przełożona 

autonomicznego domu zakonnego, uzyskała zgodę Stolicy Apostolskiej 

na przekształcenie go w zgromadzenie apostolskie. Był 

to dzień narodzin urszulanek Serca Jezusa Konającego, zwanych 

„urszulankami szarymi”. W chwili jej śmierci 29 maja 1939 r. 

istniało w Europie prawie 40 wspólnot Zgromadzenia (m.in. we 

Włoszech i Francji). W 1928 r. powstał dom generalny Zgromadzenia 

w Rzymie. 

13 

Polska właśnie teraz. Hrabina Ledóchowska opowiada 

o swojej ojczyźnie, „Tidens Tegn” 11 III 1920 r. (patrz aneksy). 

W tym czasie używano nazwy stolicy Norwegii „Kristiania” 

i „Christiania”. 

14 

S. J. Ledóchowska, op. cit., s. 263. Potwierdzałaby to przypuszczenie 

notatka w „Aftenposten”, że sumę 20.000 koron 

przekazał konsul Stolt-Nielsen wraz z małżonką. 

15 

Praca Hrabiny Ledóchowskiej. Norweski dom dziecka jest 

zapewniony. Datek w wysokości 20.000 koron. Konsul Stolt-Nielsen 

poinformował nas dzisiaj, że przekazał 20.000 koron na dom dziecka 

hrabiny Ledóchowskiej. Nie jest jednak zamiarem ofiarodawcy 

poprzestać na tym, dlatego, że hrabina otrzymała spełnienie swego 

skromnego życzenia co do tego datku. Przeciwnie, chce on podkreślić, 

że powinny wpłynąć podobne sumy od innych zamożnych ludzi, 

6


W tym celu w sekretariacie 

konsula wyłożona 

została lista na 

dalsze wpłaty. Mimo 

tego matka Ledóchowska 

nie zrezygnowała 

z dalszych zapowiedzianych 

odczytów, prowadzonych 

tym razem 

w języku norweskim. 

W uznaniu ofiarności 

Norwegów, otwartej 23 

września 1920 r. Szkole 

Gospodarczej w Zakładzie 

w Pniewach, nadano 

imię św. Olava. 

Należy zaznaczyć, 

iż Ledóchowska świetnie orientowała się w sytuacji 

wewnętrznej Odrodzonej Rzeczypospolitej, problemach 

geopolityki i stosunków międzynarodowych. Potwierdza 

to relacja „Tidens Tegn” z wywiadu udzielonego w przeddzień 

odczytu w dniu 11 marca 1920 r. 

Hrabina Julia Ledóchowska, której odczyt będzie miał 

tutaj miejsce, jeśli zechce się z tego skorzystać, powróciła do 

Kristianii. Wieczorem będzie miała referat o Polsce, takiej 

jaką ją teraz widziała. Prosimy hrabinę o opowiedzenie 

nieco o swojej Ojczyźnie. Powszechnym przekonaniem jest 

oczywiście, mówi, że Polska jest teraz rajem. Jest przecież 

wolna mówią ludzie. Lecz my, którzy to widzieliśmy, wiemy, 

że warunki są okropne. Pamiętajcie, podczas całej wojny 

walki miały miejsce tutaj. Cały kraj to jedno pobojowisko. 

Jeśli wyłączę tę najbardziej zachodnią część, Poznań, który 

otrzymaliśmy od Niemców, nie ma ani jednej prowincji, 

która nie była dotknięta wojną. Wschodnia Galicja to pustynia. 

Teraz oczywiście kraj był niezależny przez rok i Polacy 

robili wszystko, co mogli, aby go znów postawić na nogi. 

Lecz wszystko trzeba budować od podstaw, wioski, szkoły, 

fabryki. Wszystkie maszyny zostały w swoim czasie zabrane 

przez Niemców. To całkiem nowe państwo, które trzeba 

zreorganizować, a to zajmie dużo czasu. Podejmuje się 

wręcz nadludzkie wysiłki. Lecz wszystko trzeba robić samemu. 

Od Ententy nie dostaje Polska żadnej pomocy, ani na 

odbudowę, ani na walkę przeciwko bolszewikom. Jesteśmy 

przecież w stanie wojny z Rosją. Mamy 1 milion mężczyzn 

pod bronią, wspaniałych żołnierzy, ale tym samym oczywiście 

zmniejsza się ich udział w odbudowie kraju. I pomimo 

dzielności na dłuższą metę mogą nie sprostać kilku milionom 

bolszewików. 

– Czy nie ma bolszewizmu w Polsce? 

którzy maja podobnie dobre możliwości wesprzeć polska przyjaciółkę 

w jej pracy. Ogromna ofiarność hrabiny Ledóchowskiej i niezwykła 

energia powinna przyczynić się do darów dla młodego pokolenia, 

które teraz ma rosnąć. Jak rano podano, lista jest wyłożona w naszym 

sekretariacie, gdzie można zgłosić zarówno duże sumy jak 

i małe datki, „Morgenbladet” 12 III 1920 r. Podobną informację 

zamieścił 12 marca 1920 r. „Aftenposten” pt. Dom dziecka Św. 

Olava. 20.000 koron. 

– Nie. Lecz jeśli rosyjscy bolszewicy mieliby tam zapanować, 

tym samym droga byłaby dla nich otwarta do Niemiec 

i reszty Europy. Polska jest teraz fordonem Europy, barierą 

na wschód. 

Wszyscy Polacy pragną teraz pokoju, aby w spokoju odbudować 

zniszczenia. Premier, generał Piłsudski jest zdolnym 

człowiekiem, cieszy się powszechnym poważaniem i te 30 

milionów mieszkających wewnątrz nowych granic państwa 

pokładają w nim swoje nadzieje, jako w tym, który poradzi 

sobie w swej trudnej pracy. 

Na koniec powinniśmy opowiedzieć nieco o swej własnej 

pracy na rzecz małych sierot, jakich jest tam niestety nazbyt 

wiele. 

– Mam nadzieję móc uruchomić szereg domów dziecka 

i to byłoby wspaniałe, gdybym w każdym z krajów skandynawskich 

mogła zebrać środki na otworzenie jednego. Za 

20.000 koron norweskich mogę otworzyć taki dom dla 60 

dzieci. Chcę go nazwać Domem Dziecka Św. Olava, aby 

zawsze pamiętać, kto dał na niego środki (…) 16 . 

Poza akcją informacyjną i charytatywną matki 

U. Ledóchowskiej w Norwegii, jej odczyty z udziałem norweskich 

kręgów opiniotwórczych i wywiady w miejscowej 

prasie, wpłynęły na zainteresowanie rozwojem stosunków 

gospodarczych z Polską. Świadczy o tym chociażby artykuł 

w „Aftenposten” z początków kwietnia 1920 r.: 

… Norwegia i Polska. Wkrótce można spodziewać się 

znacznych kontaktów handlowych. Podpisanie pokoju 

w Rydze otworzyło nową drogę dla politycznych i ekonomicznych 

ruchów w Europie. Jak dotąd Polska jedynie broniła 

cywilizacji europejskiej, lecz teraz bez wątpienia będzie mogła 

zacząć pracować na rzecz odtworzenia ekonomicznej równowagi, 

która została zniszczona podczas wojny. 

Polska jest starym państwem: przez te 1000 lat, kiedy istniała 

jako niezależne państwo, systematycznie rozwijała się 

i jest dzisiaj jednym z naszych najbardziej cywilizowanych 

państw. Ze swymi 30 milionami mieszkańców i dużymi ekonomicznymi 

zasobami oraz bogactwami naturalnymi, może 

i oczywiście chce ten kraj bardzo szybko podnieść się z trudności 

jakie przyniosło 6 ciężkich lat wojny. 

Z powodu swego położenia, Polska stanowi najkrótszą 

drogę pomiędzy Bałtykiem a Morzem Czarnym, podobnie 

jak kraj stanowi naturalne połączenie pomiędzy zachodem 

a wschodem. To, że kraj jest tak płaski ułatwia komunikację, 

a gdyby polepszyć trasy kolejowe i poszerzyć kanały, 

mogłyby powiązania handlowe ogromnie się rozwinąć. 

Według statystyki sprzed wojny Polska może produkować 

rocznie 280.000 ton produktów naftowych, około 1.000.000 

ton produktów technicznych i 80.000 ton cukru. Eksport 

wymienionych ilości może bardzo szybko stać się aktualny. 

Z innych naturalnych bogactw kraju można wymienić kopalnie 

węgla, soli kamiennej, źródła solanek, siarki, cynku, torfu 

i wosku skalnego. Przed wojną było tam ok. 23.000 zakładów 

przemysłowych. Spośród nich działa już 11.000. Z polskiej 

produkcji przemysłowej w 1920 roku odtworzono 40 procent 

tego, co było przed wojną. 

16 

Polska właśnie teraz, Hrabina Ledóchowska opowiada o swojej 

ojczyźnie, „Tidens Tegn” 11 III 1920. 

7


Lecz Polska potrzebuje wiele różnych wyrobów i materiałów 

z zagranicy. Norwegia może rocznie eksportować do Polski 

co najmniej 200.000 beczek śledzi, dużą ilość konserw, 

maszyny rolnicze, nawozy itp. Przy organizowaniu swej floty 

handlowej, Polska rozpoczęła pertraktacje z norweskimi 

armatorami w sprawie zakupu statków. 

Przy rozbudowie spiętrzeń wody, jakie znajdują się 

w Galicji oraz zakładaniu elektrowni, produkcji materiałów 

wybuchowych i innych zakładów technicznych, Polska ma 

zajęcie dla norweskich inżynierów. 

Jest duża sympatia pomiędzy Norwegią i Polską. Ona 

wzmacnia się wciąż, a powiązania pomiędzy nimi stają się 

coraz bardziej serdeczne i zainteresowanie będzie rosło i rozwijało 

się w przyszłość 17 . 

Odczyty i zainteresowanie Polską miały znaczny wpływ 

na konsolidację i wzrost aktywności nielicznej polskiej 

17 

, „Aftenposten” 4 IV 1920. 

kolonii w Christianii. „Tidens Tegn” z 4 maja 1920 r. donosił, 

że Wczoraj przed południem, w kościele katolickim, miała 

miejsce wyjątkowo podniosła uroczystość, jako że Polacy tu 

mieszkający święcili Polskie Święto Narodowe po raz pierwszy 

od czasu jak kraj odzyskał swą niepodległość. Ołtarz kościoła 

był pięknie udekorowany kwiatami i pastor Offerdahl celebrował 

Mszę św. Msza została zaaranżowana przez polskie 

przedstawicielstwo. Tak jak nasz 17. to u Polaków 3. Maj jest 

poświęcony pamięci nowej Konstytucji 18 . Był to pierwszy 

obchód Święta 3. Maja w Norwegii. 

Edward Olszewski 

18 

Polacy obchodzą swoje święto w kościele Św. Olava, „Tidens 

Tegn” 4 V 1920 r. Rząd norweski 31 maja 1919 r. uznał państwo 

polskie de iure i nawiązano wówczas stosunki dyplomatyczne. 

Pierwszym Posłem RP od 4 czerwca 1919 r. do roku 1921 był 

Czesław Pruszyński. Zapewne to z jego inicjatywy zorganizowano 

uroczystość w Christianii. 

❧ ❧ ❧ 

JESTEŚCIE POTRZEBNI ŚWIATU 

Wydaje się nieprawdopodobnym, aby stary Papież 

mógł podbić serca milionów młodych ludzi na całym 

świecie. A jednak to fakt niezaprzeczalny. Młodzież 

kochała go i szukała okazji, by się z nim spotykać. Mówił 

im słowa trudne „wymagajcie od siebie nawet wtedy, 

kiedy inni nie będą od was wymagali”, a oni wrzeszczeli, 

klaskali, skandowali hasła wyrażające aplauz dla Ojca 

Świętego Jana Pawła II. On nie pozostawał im dłużny 

i rewanżował się dowcipem lub pozdrowieniem, które 

wprawiało w zachwyt tłum młodych. I tak sobie rozmawiali 

Papież Polak i młodzież z całego świata. Wśród 

nich zawsze była liczna grupa młodzieży polonijnej, 

a Ojciec Święty nie zapominał o szczególnym przesłaniu 

skierowanym właśnie do nich. 

Młodzi kochali go, bo umiał z nimi rozmawiać i rozumiał 

ich duże i małe problemy. Opowiadał, że kibicuje 

meczom piłki nożnej, ale nie powie, jaką drużynę lubi 

najbardziej. Żartował, że sam najchętniej stał na bramce 

i dlatego ma taką dobrą kondycję. Doświadczyli tego 

młodzi Hiszpanie, którzy po bardzo męczącej dla Ojca 

Świętego mszy i procesji w Watykanie, ciągle z uporem 

wołali Papieża. Ten kilkakrotnie pokazywał się 

w oknie i namawiał ich do rozejścia się. „Idźcie już!”, 

„Ależ idźcie już, bo będziecie zmęczeni”. Za każdym 

razem młodzież ochoczo odpowiadała „Nie!”. W związku 

z tym Papież, jak dobrotliwy ojciec, zażartował „Ja 

idę, ja idę, choćbyście nie wiem jak krzyczeli, to ja idę. 

Ja muszę jutro rano chodzić na nogach, nie na rzęsach. 

Do-bra-noc!”. Innym razem przekomarzał się z młodymi 

licytując się pozdrowieniami. Gdy oni krzyczeli 

„Niech żyje Papież!”. Ojciec Święty odpowiadał „Niech 

żyje młodzież!”. Po kilkakrotnym powtórzeniu życzeń, 

padających z obu stron, Jan Paweł II skwitował „Nie 

macie dzisiaj ze mną szans!”. Bezpośredniością kontaktu 

zjednywał serca, głębią nauczania zachęcając młodych 

do wytrwałego dążenia do dobra, miłości i prawdy. 

Ufał młodzieży i, jak oni sami mówili, „stawiał na 

nas”. Podczas wielu spotkań zapewniał, że im wierzy 

i w nich wierzy, ale dodawał, że muszą starać się nie- 

8


ustannie o bliskość z Bogiem, bo tylko wtedy będą wzrastali 

duchowo. Zwracając się do młodzieży polonijnej 

zgromadzonej w 1985 roku w Castel Gandolfo mówił 

„Więc życzę wam, ażebyście tkwili w tym Boskim korzeniu, 

żebyście z niego stale czerpali życie, życie ludzkie, 

które jest na podobieństwo Boga – wtedy prawdziwym 

życiem ludzkim, jeżeli jest w prawdzie i miłości. Tego 

wam życzę, wszystkim młodym. Nie bójcie się, że to nie 

będzie łatwe. Na pewno nie będzie łatwe. Wszystko, 

co jest wartościowe, nie jest łatwe, ale równocześnie 

tylko to może wam dać poczucie spełnienia życia bez 

względu na to, jakie to życie mogłoby być – skądinąd 

trudne – tego wam życzę”. Proponując młodym pracę 

nad sobą Papież sięgał do języka obrazów „Wypłyń 

na głębię! Nie poddawaj się zniechęceniu, jakie może 

rodzić kryzys relacji społecznych, niepowodzenia 

w poszukiwaniu sensu we współczesnym świecie”. Inne 

wskazówki dotyczyły wyborów życiowych. Przestrzegał, 

aby „nie szli na łatwiznę”, bo to, co wartościowe 

jest trudne. Ale pokonywanie siebie daje poczucie 

sensu i poczucie spełnienia. „Nie dajcie się zwodzić 

łatwymi hasłami, obiegowymi powiedzeniami, płytkimi 

opiniami”. 

W walce o własne człowieczeństwo zachęcał do stawania 

w prawdzie wobec swych słabości, ograniczeń, 

a także kompleksów. Przemawiając do młodzieży polonijnej 

w Kanadzie w 1984 r. namawiał ją: „Bądźcie 

sobą! Jakże to ważne dla człowieka, dla współczesnej 

młodzieży, która niekiedy z wielkim trudem szuka, jak 

siebie autentycznie wyrazić i potwierdzić. Życzę wam 

więc, wam, dzisiejszej młodzieży, abyście pozostali 

nade wszystko sobą przez to, że potraficie również i wy 

odkryć i wyrazić to szczególne dziedzictwo przynależności 

do narodu, które przekazali wam rodzice”. 

Zachęcał młodych Polaków, żyjących poza granicami, 

by nie tracili kontaktu z Ojczyzną przodków lecz 

przeciwnie, poznawali jej tysiącletnią historię i bogatą 

kulturę. Namawiał, by sięgali do patriotycznych wzorców 

Polaków kochających wolność. Często wspominał 

żołnierzy polskich walczących na różnych frontach, którzy 

dając dowód męstwa w walce na różnych frontach 

i w obronie różnych narodów zapisywali imię Polski 

w umysłach wielu nacji złotymi zgłoskami. 

Ojciec Święty prosił młodych, aby nie odcinali się od 

swoich korzeni, bo świadomość własnego pochodzenia 

daje im siłę. Podkreślał, że należą do wielkiej wspólnoty 

młodzieżowej Narodu polskiego, łączącej wspólne 

dobro – Ojczyzna, pamięć o jej przeszłości, przodkach, 

wyznawanych wartościach. Przemawiając do Polaków 

w Argentynie w 1987 r. przekonywał „Człowiek, naród 

musi opierać się na doświadczeniach dziejowych i czerpać 

z nich mądrość, siłę i program. Dziesięć wieków 

naszej przeszłości religijnej, narodowej i państwowej, 

dziesięć wieków naszej kultury tak bardzo humanistycznej, 

bo chrześcijańskiej, jest wspólną własnością 

i dziedzictwem, wyposażeniem i bogactwem, z którego 

wciąż na nowo musimy czerpać”. W przemówieniu skierowanym 

do Polonii amerykańskiej w 1987 roku powie 

„Jakie to pocieszające, że u młodzieży na całym świecie 

rośnie zainteresowanie własną przeszłością. Odkrywają 

samych siebie, szukając podstaw własnej tożsamości, jej 

źródeł i korzeni. Tych pierwszych warstw, z których ona 

wyrasta. Wiem, że proces ten obejmuje w dużej mierze 

naszą młodzież polonijną, że coraz chętniej poznają 

dzieje Ojczyzny swoich ojców, język, całe jej bogactwo. 

„I am proud to be Polish-American” – mówią chętnie. 

Ale wówczas są dumni ze swego pochodzenia, gdy lepiej 

je poznają, bo wtedy nie odczuwają żadnego kompleksu. 

Pomagajcie im w tym poznawaniu i wyzwalaniu się”. 

Jan Paweł II zawsze podkreślał wielką rolę rodziny 

w umacnianiu tożsamości narodowej dzieci. Polska 

rodzina jest i musi pozostać nośnikiem tradycji, przekazywać 

kolejnym pokoleniom bogactwo kultury, wiary, 

języka i historii. Papież prosił młodych, by szanowali 

rodziców i dziadków. „Wy, obecni tutaj przedstawiciele 

młodzieży polonijnej, jesteście dziećmi – synami, córkami 

rodzin, rodziców, którzy może jeszcze urodzili 

się w Polsce, a może nawet i oni urodzili się już poza 

Polską. W każdym razie ich środowiskiem duchowym 

jest całe to dziedzictwo wiary i kultury, które łączy się 

ze słowem, z pojęciem, z rzeczywistością polską. I wy 

– chociaż żyjąc poza Polską, w różnych krajach, w tej 

9


postaci przejęliście to dziedzictwo duchowe od swoich 

rodziców. Poprzez rodziców, może nawet poprzez 

dziadków, może i przez czwarte pokolenie, docieracie 

także do tej Ojczyzny, która jest jak gdyby wielkim zasobem 

dóbr, dóbr duchowych, kultury. Całej kultury, tej, 

w której dzieje Ojczyzny naszej polskiej są od początku 

ściśle związane z chrześcijaństwem” – mówił podczas 

wizyty w Wielkiej Brytanii. 

Siła, wynikająca ze świadomości własnego pochodzenia 

młodych Polaków, jest potrzebna kościołowi. 

Ojciec Święty stawiał na młodzież jako na tych, którzy 

będą się troszczyli o kościół. Dlatego muszą mieć siłę 

woli i charakteru wynikającą z chrześcijaństwa. Papież 

faworyzuje niejako młodzież polonijną, traktując ją jako 

swego pomocnika, co wymownie podkreślił w przemówieniu 

do francuskiej Polonii w 1980 r. „Wy jesteście 

nadzieją Kościoła i jego przyszłością, jesteście nadzieją 

świata, kraju, w którym żyjecie, jesteście nadzieją imigracji, 

Ojczyzny, jesteście nadzieją moją. Nie ulegajcie 

kompleksom, nie odcinajcie tego korzenia, z którego 

wyrastacie. Umiejcie odczytywać to, co jest w was 

i wokół was. Umiejcie czytać, rozróżniać, wybierać”. 

Ojciec Święty dając młodym takie wskazówki, wzmacniał 

w nich poczucie dumy, że są Polakami, i że mogą 

twórczo zmieniać świat. Podobny, optymistyczny akcent 

wynika ze słów wypowiedzianych w 1986 r. w Australii 

„Ludzie, którzy pamiętają, skąd pochodzą, ludzie, 

którzy cenią swoje tradycje, mogą wnieść wiele w życie 

każdego kraju”. 

Słowa te wskazują na wielka wagę, jaką Papież przywiązywał 

do udziału i współtworzenia przez młodą Polonię 

losów społeczności kraju zamieszkania. W 1984 r. 

w Kanadzie skierował takie słowa do młodych „Umiejcie 

odczytywać powołanie życiowe, jakie Bóg wpisał 

w wasze serce, i przez to jak najwięcej wnieść w życie 

kraju, który tak gościnnie przyjął waszych rodziców lub 

dziadków”. 

Zdawał sobie jednak sprawę, że to niełatwe, by 

zachowując własną tożsamość, rozumieć i w pełni 

uczestniczyć w lokalnym życiu społecznym. W 1984 r. 

w przemówieniu do najmłodszej emigracji polskiej 

w Szwajcarii wypowiada słowa: „Stoicie przed ważnym 

problemem wejścia w nowe środowisko integracji przy 

równoczesnym zachowaniu i pogłębianiu własnej tożsamości, 

tego, co przynosicie w sobie, co uformowała 

w was wiara, bogaty kształt historii”. W wielu homiliach 

mówił o ofiarnej pracy na rzecz kraju zamieszkania, 

a najdobitniej wyraził te myśli podczas spotkania z młodzieżą 

polonijną we Francji w 1980 r.: „Musicie służyć 

krajowi, w którym żyjecie, pracować dla niego, kochać 

go i przyczyniać się do jego rozwoju, rozwijając siebie, 

własne człowieczeństwo, to, co w was jest, to, co was 

tworzy”. 

Niepełne byłoby to spotkanie z Janem Pawłem II, 

gdyby zabrakło w nim wspomnień o jego, rzec by można, 

praktycznej miłości do ludzi. Księga cudów otrzymanych 

za wstawiennictwem Ojca Świętego jest duża i ciągle 

powiększana o nowe świadectwa. Jedno z nich opisuje 

Polak mieszkający w Kanadzie. Świadectwo to opublikowało 

lokalne, kanadyjskim pismo polonijne, a przywołał 

je w książce „Cuda Jana Pawła II” Paweł Zuchniewicz. 

Młody Polak, Konrad opowiada historię swej miłości 

i cierpienia związanego z chorobą Pauliny. Poznali 

się i pokochali w 1999 r. Szczęście jednak nie trwało 

długo, bo niebawem u Pauliny stwierdzono raka węzłów 

chłonnych. Choroba szybko postępowała, a leczenie nie 

dawało oczekiwanych rezultatów. W takim stanie zastał 

ich rok 2002 i zbliżające się Światowe Dni Młodzieży 

w Toronto. Cała rodzina postanowiła pojechać na spotkanie 

z Janem Pawłem II. Pogoda była fatalna, deszcz, 

wiatr i ciemne chmury nie poprawiały nastroju. Oczekiwanie 

pod gołym niebem przez dwa dni dało się we 

znaki szczególnie wycieńczonej i bardzo słabej Pauli. 

Nagroda przyszła wraz z przyjazdem Ojca Świętego. 

Niebo się rozjaśniło i wyjrzało słońce. Huragan braw 

zagłuszał słowa i płacz Pauli. Bardzo chciała podejść 

do Ojca Świętego, bo była przekonana, że on przyjechał 

tu dla niej. Była tego pewna. Niestety jej marzenie 

nie spełniło się, ale i tak wróciła do domu szczęśliwa. 

Wkrótce dziewczyna poczuła się lepiej, a badania kontrolne 

nie wykazały nawet śladu choroby nowotworowej. 

Lekarze nie podejmowali się wyjaśnienia. Swoje świadectwo 

Konrad kończy słowami „Chciałem podzielić się 

tą historią, aby pomóc innym. Aby dać nadzieję tym, co 

ją tracą”. 

Na zakończenie spróbujmy skonkretyzować przesłanie 

Ojca Świętego do młodzieży polonijnej. Papież 

mówił do młodych, że są nadzieją Kościoła i budowniczymi 

nowego ładu na świecie. Jeśli będą silni wiarą 

i tradycją, to przygotują nową, dobrą rzeczywistość dla 

siebie i innych ludzi. Wiosna Kościoła, której jesteśmy 

świadkami, to w moim najgłębszym przekonaniu pokłosie 

tych setek spotkań z milionami ludzi młodych, pokoleniem 

Jana Pawła II, wsłuchanym i realizującym Jego 

testament. 

Joanna Fabisiak 

Poseł na Sejm RP 

10


APEL 

JASNOGÓRSKI 

Matko Najświętsza Królowo Polski! 

Cała Polska oraz wszyscy rodacy rozsiani na całym 

świecie wspominamy historyczny dzień 16 października 

1978 r., gdy wypełniły się w osobie kardynała 

Karola Wojtyły słowa Juliusza Słowackiego „Słowiański 

papież”. 

Pośród niesnasek Pan Bóg uderza 

W ogromny dzwon, 

Dla słowiańskiego oto papieża 

Otworzył tron. 

Jutro dokona się kanonizacja dwóch papieży bł. 

Jana XXIII i bł. Jana Pawła II. Przewodniczył jej 

będzie Ojciec Święty Franciszek. W ten sobotni wigilijny 

wieczór, przed uroczystością w Rzymie, pragniemy 

wszyscy razem wypowiedzieć słowa z ks. Józefem 

Ślazykiem o naszym rodaku: 

„Jan Paweł II jest naszym świętym, Karol Wojtyła 

uczy jak żyć (…) Do zobaczenia wkrótce w niebie, 

do którego ciągle nam daleko, Tyś w Ewangelii nas 

rozkochał Fratello del nostro Dio”. 

Dzisiejsza wigilia Niedzieli Miłosierdzia przypomina 

nam również tę chwilę z roku 2005, gdy nasz ukochany 

Ojciec Święty Jan Paweł II odszedł do Domu 

Ojca o godz. 21.37. Wołaliśmy wtedy wspólnie: Jezu 

ufam Tobie! 

Bł. Jan Paweł II pielgrzymował do Ojczyzny 8 razy. 

Stały się te wizyty dla Polski jakby czasem uczestnictwa 

w Jezusowych ośmiu błogosławieństwach. 

Również inne kraje wspominają te historyczne spotkania 

z papieżem Pielgrzymem, który niestrudzenie 

umacniał braci w wierze i był tym, który czynił pokój. 

Z wielką serdecznością przypominamy w Skandynawii 

wizytę Jana Pawła II w 1989 r. Jej ekumeniczne 

echo powróciło podczas wizyty 4 września 2011 r. 

ks. abpa Andrzeja Dzięgi w Danii. Biskup ewangelicko-luterański 

Peter Fischer-Møller z Roskilde wspomniał 

w swojej oficjalnej mowie pielgrzymkę Jana 

Pawła II do tamtejszej katedry z 6 czerwca 1989 r. 

Pobyt Ojca Świętego został upamiętniony zasadzeniem 

dębu, którego rozłożone gałęzie symbolizują 

Kościół. Jestem przekonany, że dalsze polsko-duńskie 

ekumeniczne spotkania przyczynią się do budowania 

mostów w duchu chrześcijańskiej miłości, 

zgodnie z pragnieniem Jana Pawła II. 

VI Rajd szlakiem hymnu podąży do wyjątkowego 

miasta, do Sarajewa, gdzie swój początek przed 

stu laty miała I wojna światowa. Kwietniowa wizyta 

Jana Pawła II w 1997 r. w Sarajewie upłynęła pod 

hasłem „Nigdy więcej wojny, nigdy więcej nienawiści 

i nietolerancji”. W trakcie mszy świętej w katedrze 

Najświętszego Serca Pana Jezusa Jan Paweł II przekazał 

arcybiskupowi Sarajewa, kardynałowi Vinko 

Puljiciowi, lampę oliwną, która została zapalona 

w Bazylice Watykańskiej w 1994 na znak modlitwy 

o pokój na Bałkanach. My podczas tegorocznego 

rajdu pojedziemy także na Ukrainę, aby zanieść 

tam podobne przesłanie i modlitwę o pokój. Na 

zakończenie obecnego VI rajdu, pragniemy odwiedzić 

Wadowice, aby uczcić Jana Pawła II jako syna 

oficera Wojska Polskiego. Chcemy wspomnieć 

także Legiony Józefa Piłsudskiego. Do tych wydarzeń 

z 1914 roku można odnieść słowa Mazurka 

Dąbrowskiego „Słuchaj jeno, pono nasi biją 

w tarabany”. 

11


Moje osobiste spotkania z bł. Janem Pawłem II 

Pierwszy raz miałem okazję spotkać Ojca Świętego 

Jana Pawła II 11 czerwca 1987 r. podczas Mszy św. 

dla rodzin w Szczecinie. Drugi raz w dniu 16 lipca 

1987 r. w Castel Gandolfo. Jako ówczesny członek 

Wspólnoty św. Rodziny towarzyszyłem wtedy ks. bp. 

Kazimierzowi Majdańskiemu, gdy Wspólnota złożyła 

„Votum Dziękczynne Trójcy Przenajświętszej za 

przyjście Słowa Wcielonego na Ziemię”. 

Trzeci raz spotkałem się z Ojcem Świętym podczas 

szóstych Światowych Dni Młodzieży na Jasnej 

Górze w dniach 10–15 sierpnia 1991 r. Hasłem przewodnim 

były słowa zaczerpnięte z Listu św. Pawła 

do Rzymian: „Otrzymaliście Ducha przybrania za 

synów” (Rz 8,15). Hymnem Światowych Dni Młodzieży 

w Częstochowie była pieśń „Ty wyzwoliłeś nas 

Panie”. Przejechałem wtedy do Częstochowy razem 

ze Wspólnotą św. Rodziny z Łomianek. Do dzisiaj 

wspominam entuzjazm ponad 1,5 miliona młodzieży 

i wyjątkowo przejmujące apelowe rozważanie słów 

„jestem, pamiętam, czuwam”. Szczególnym moim 

zadaniem było wtedy rozprowadzanie wśród młodzieży 

książeczki „Stworzeni do miłości – Jan Paweł 

II rozmowy z młodymi”. Pamiętam, że ta skromna 

książeczka spotykała się wtedy z dużym zainteresowaniem 

uczestników światowych dni młodzieży. Był 

to mój skromny, ale bardzo osobisty i pełen zaangażowania 

oraz entuzjazmu wkład we wsparcie posługi 

i przesłania skierowanego do młodzieży przez Jana 

Pawła II. 

Czwarty raz spotkałem się z Janem Pawła II dnia 

16 listopada 1991 r. podczas sympozjum organizowanym 

przez Papieską Radę Rodziny w Rzymie. Na 

zakończenie obrad każdy uczestnik w towarzystwie 

przewodniczącego Papieskiej Rady ds. Rodziny ks. 

kard. Alfonso López Trujillo mógł osobiście pozdrowić 

Ojca Świętego Jana Pawła II. 

Polscy motocykliści oraz nauczyciele, wychowawcy 

i młodzież z dzielnicy Targówek m. st. Warszawy 

obecni dzisiaj na Apelu, w ramach programu „Historia 

Polski hymnem pisana – poznajmy wspólne Mazurka 

Dąbrowskiego”, zrealizowali w 2011 r. rajd „z ziemi 

włoskiej do Polski”, którego jednym z ważniejszych 

etapów była modlitwa w kaplicy św. Sebastiana przy 

relikwiach bł. Jan Pawła II. 

Maryjo, Pani Częstochowska, Królowo Polski! 

Poprzez wieki nieustannie dajesz naszemu narodowi 

Jezusa, który jest jedyną drogą, prawdą i życiem. 

Jezus jest drogą. Wszyscy szukamy właściwej drogi 

w życiu, wytyczamy i ustalamy najkorzystniejsze i najciekawsze 

szlaki podróży. Ilu z nas doświadczyło jednak 

zagubienia podczas wyprawy w nieznanym terenie? 

Ilu ludzi zagubiło się w życiu? Mamy dzisiaj do 

dyspozycji dokładne mapy komunikacyjne, wspaniałe 

systemy nawigacji satelitarnej, ale na drodze wiary 

i życia to Maryja jest Gwiazdą Przewodnią, która 

zawsze bezbłędnie prowadzi do Jezusa. Jezus zaś jest 

jedyną prawdziwą drogą do Ojca w Niebie. 

Motocykl jest pojazdem niebezpiecznym, który 

często uczy pokory poprzez wypadki. Sam przeżyłem 

kilka dotkliwych wywrotek i otarłem się o granicę 

życia i śmierci. Jeżeli jednak w każdej takiej 

sytuacji dostrzeżemy Boży znak, głos, który nas 

wzywa do zastanowienia się i realnej oceny siebie 

samego, do rachunku sumienia, to zawsze przybliżymy 

się do prawdy. Jezus jest prawdą, gdyż tylko 

w prawdzie można się z Nim 

spotkać. 

Jan Paweł II w swoim testamencie 

zapisał: „Zwycięstwo, 

kiedy przyjdzie, będzie to zwycięstwo 

przez Maryję – zwykł był 

powtarzać Prymas Tysiąclecia 

słowa swego poprzednika kardynała 

Augusta Hlonda.” 

Prowadź nas, Matko, bezpiecznie 

do Swojego Syna drogami 

Ewangelii. 

Totus Tuus ego sum et omnia 

mea Tua sunt. Jestem cały Twój 

i wszystko, co moje, do Ciebie 

należy. Amen. 

Ks. Jan Zalewski na Jasnej Górze 

Ks. Jan Zalewski, 

sobota 26 kwietnia 2014 r. 

12


POLACY I KOŚCIÓŁ KATOLICKI 

NA KRYMIE 

Na Krymie, dziś już niestety nie ukraińskim tylko 

rosyjskim, choć przez nikogo nie uznanym, znajduje 

się kilka organizacji polonijnych. Są to: Stowarzyszenie 

Polaków na Krymie w Symferopolu (ul. Mate Załki 3), 

Polski Ośrodek Kulturalno-Oświatowy im. A. Mickiewicza 

na Krymie w Symferopolu (ul. Kujbyszewa 91), 

Zjednoczenie Polaków Sewastopola „Jedność” w Sewastopolu, 

Towarzystwo Kultury Polskiej „Polonia” 

w Sewastopolu (Pl. Wosstawszych 6), Stowarzyszenie 

Obywateli Polskiej Narodowości „Nadzieja” w Kerczu 

(ul. Gorkiego 30), Stowarzyszenie Polaków w Jałcie 

Mapa Krymu (przy wieździe z Ukrainy na półwysep krymski) 

„Odrodzenie” (ul. Puszkinskaja 25), Stowarzyszenie 

Kulturalno-Oświatowe Przyjaźni Ukraińsko-Polskiej 

„Wisła” w Jałcie (ul. Spendiarowa 6) oraz Stowarzyszenie 

Polaków Dżankoja (we wsi Zarecznoje w rejonie 

Dżankojski). Zdecydowana większość Polaków tam 

mieszkających to ludzie wierzący, należący do kościoła 

katolickiego. 

Historia kościoła na Krymie sięga pierwszy wieków 

naszej ery. Kluczowymi postaciami w rozwoju chrześcijaństwa 

byli tam święci Cyryl i Metody oraz biskupi 

goccy. Ważną rolę odegrała tam, na przełomie XVIII 

i XIX wieku, prawosławna cerkiew grecka i rosyjska. 

Na mocy bulli apostolskiej Universalis Ecclesia Cura 

zawartej w lipcu 1848 pomiędzy Stolicą Apostolską 

i Rosją oraz konkordatu z sierpnia 1887 erygowana 

tam została diecezja tyraspolska (chersońska) ze stolicą 

w Saratowie, która obejmowała również i Krym. Jej 

utworzenie zdynamizowało życie kościoła katolickiego 

na Półwyspie Krymskim. Na przełomie XIX i XX wieku 

wzniesiono tam wiele nowych świątyń – np. w Symferopolu, 

Sewastopolu, Jałcie, Kerczu, Aleksandrówce, 

Eupatorii czy Teodozji. Ich wielkość i czas budowy 

wskazują na to, że katolicy stanowili na Krymie, na bardzo 

zróżnicowanym religijnie półwyspie, spory procent 

tamtejszej ludności. Dla przykładu – w liczącym przed 

II wojną światową 80 tys. mieszkańców Symferopolu 

(stolicy i największym mieście Krymu) katolików było 

ponad 6 tys. 

Po rewolucji październikowej, już w latach dwudziestych 

ubiegłego stulecia, zaczęły się tam, podobnie jak 

w całej Rosji, prześladowania religijne. Rozpoczęły się 

liczne aresztowania zarówno wśród duchownych jak 

i świeckich chrześcijan. W Symferopolu 

kościół zamknięto w roku 1935 po aresztowanie 

bpa Aleksandra Frisona, który pełnił 

tam funkcję proboszcza i którego 2 lata 

później rozstrzelano. 

Komuniści zamieniali świątynie na składy 

zboża, nawozów, garaże czy kluby – jak 

w Aleksandrówce czy na kino – jak w Sewastopolu. 

Ten stan utrzymywał się na Krymie 

przez wiele następnych lat. Po zakończeniu 

II wojny światowej praca duszpasterska na 

półwyspie ograniczała się z konieczności do 

sporadycznych, utrzymanych w tajemnicy 

wizyt duszpasterskich kapłanów. Prawdziwe 

odrodzenie kościoła nastąpiło dopiero 

po roku 1991 wraz z pierwszą powojenną 

organizacją struktur kościelnych na Ukrainie, kiedy to 

Krym został włączony do diecezji kamienieckiej, której 

pierwszym ordynariuszem został bp Jan Olszański. W tym 

czasie katolicy zamieszkujący w Jałcie nawiązali kontakt 

z dominikaninem ojcem Zygmuntem Kozarem, który 

w roku 1991 przybył do Jałty i odprawił tam pierwsze od 

kilkudziesięciu lat nabożeństwo. Rok później dominikanie 

z Polski objęli w tym mieście parafię 1 . Tak jest do dziś 

dnia. 

Polacy znaleźli się w Jałcie po III rozbiorze Polski 

i zajęciu Krymu przez Rosję. Szukali tam nowej szansy 

życiowej. Wśród nich znalazło się również wielu zesłańców 

politycznych. Starania o własną kaplicę rozpoczęły 

się w drugiej połowie XIX wieku. Potem, w roku 1888, 

kiedy ich parafia liczyła już ponad pięćset osób, podjęto 

starania o budowę własnego kościoła. Urzędnicze 

utarczki o jego budowę trwały 10 lat. Początkowo 

myślano o wzniesieniu typowego kościoła, podobnego 

do wielu innych budowanych w tych czasach w carskiej 

1 

Ks. Bogdan Potoczny, Polacy na Krymie, Lublin 2004, s. 240. 

13


Rosji. Szczęśliwym przypadkiem – jak podają kroniki 

parafialne – ktoś zgubił gotowe już plany i zamówiono 

nowy projekt, bardziej oryginalny, opracowany przez 

rosyjskiego architekta Mikołaja Krasnowa – autora pałacu 

w Liwadii. Budowa nowej świątyni trwała kilka lat 

(1898–1906). Jej uroczysta konsekracja odbyła się 

na Wielkanoc 1906 roku i dokonał jej biskup Kessler 

z Saratowa. Parafia w Jałcie liczyła wówczas około 900 

osób, najwięcej: Polaków i Niemców oraz Litwinów, 

Czechów, Francuzów, Gruzinów itd. 

Kroniki parafialne wspominają też czasy po rewolucji 

1917 roku. Czytamy w nich m.in.: po wydarzeniach październikowych 

wielu naszych parafian uciekło z Krymu. 

Świątynia otwarta była aż do roku 1927, kiedy ją zamknięto 

pod pretekstem technicznych zagrożeń po trzęsieniu 

ziemi. Potem przekształconą ją w salę sportową, a następnie 

w muzeum krajoznawcze. W roku 1989 kościół przebudowano 

na dom muzyki organowej, a w roku 1993 

oddano parafii. Zmagania o świątynię nie były wcale takie 

łatwe. Wielu miejscowych działaczy kultury głośno i często 

złośliwie lamentowało z powodu utraty tak cennego 

dla miasta ośrodka kultury. Nieocenione zasługi w walce 

o zwrot kościoła poniosła Rosjanka Anna Polszczakowa, 

była więźniarka Oświęcimia. Kierując się przyjaźnią 

i sympatią do Polski zebrała grupę przyszłych parafian 

i pomogła im i ich duszpasterzom w odzyskaniu świątyni. 

Rekonsekracji świątyni dokonał ks. bp Jan Olszański 

z Kamieńca Podolskiego w roku 1993. 

Dziś parafia w Jałcie liczy około dwieście osób różnych 

narodowości. Jałtańscy duszpasterze, obok swej 

codziennej pracy, przygotowują cotygodniową audycję 

radiową pn. „Veritas”, transmitowaną na cały Krym. 

W świątyni parafialnej odbywają się też tradycyjnie koncerty 

muzyczne, na które latem i zimą przychodzą różni 

Polacy przed kościołem polskim w Jałcie 

ludzie. Dla wielu z nich jest to często pierwszy kontakt 

z kościołem katolickim. 

Dziś administracja republikańska i miejska odnosi 

się do parafii katolickiej z umiarkowaną życzliwością. 

Odczuwalna jest natomiast całkowita blokada informacji 

nt. istnienia i działalności parafii jałtańskiej w lokalnych 

mediach. 

Odwiedzający kościół Niepokalanego Poczęcia NMP 

w Jałcie zatrzymują się zawsze, choć na chwilę, przed 

obrazem Matki Bożej Ostrobramskiej znajdującym się 

w lewym bocznym ołtarzu świątyni. Obraz ten został 

namalowany w Wilnie w roku 1999 przez Jadwigę Iwanowską, 

której córka Maria mieszkała w Jałcie, gdzie 

zmarła w końcu lat dziewięćdziesiątych. Maria Iwanowska 

przez ostatnie osiem lat swego życia była przykuta 

do łóżka i swoje wszystkie cierpienia ofiarowała w intencji 

odrodzenia parafii. Matka pani Marii wzruszona troską 

parafian i duszpasterzy o swoją córkę zdecydowała 

się po jej śmierci przekazać obraz kościołowi. 

Pierwsza wizytacja biskupia miała miejsce na Krymie 

w roku 1995. Odbył ją ordynariusz diecezji kamienieckiej, 

na terenie której znajdował się wówczas Krym, ks. 

bp Jan Olszański. W tym samym czasie pracę duszpasterska 

na Krymie podjęły żeńskie zgromadzenia zakonne: 

siostry dominikanki (w Jałcie), siostry franciszkanki 

misjonarki (w Symferopolu i Eupatorii) oraz siostry 

Honoratki (w Sewastopolu). Wzniesiono też kilka świątyń 

– m.in. w Jałcie, Kerczu, Aleksandrówce i Kolczuginie). 

Nadal powszechną praktyką jest sprawowanie 

eucharystii w mieszkaniach prywatnych czy w wynajmowanych 

pomieszczeniach bibliotek, kin i muzeów. 

W roku 2001 zostały utworzone na Ukrainie nowe 

diecezje. Krym nie należy już do diecezji kamienieckiej 

lecz do diecezji odesko-symferopolskiej z siedzibą 

w Odessie, której ordynariuszem 

został bp Bronisław Biernacki. 

Nowa diecezja obejmuje 

m.in. Krym, na terenie którego 

znajduje się 24 parafii z blisko 

tysiącem wiernych. Kapłani 

docierają też do wielu miejscowości, 

w których nie ma jeszcze 

stałych parafii. Odwiedzają miasta 

i wioski, do których zostaną 

zaproszeni. I tak z parafii w Symferopolu 

dojeżdżają do 7 ośrodków 

filialnych i punktów dojazdowych. 

W każdym z tych miejsc 

gromadzi się na nabożeństwach 

od kilku do kilkunastu osób, 

przeważnie starszych, choć coraz 

częściej bywa na nich młodzież 

i dzieci. W samym zaś Symferopolu 

na niedzielnej liturgii bywa 

nawet i 200 osób. 


14


Tre af Adam Mickiewicz’s Krimsonetter 

Adam Mickiewicz skrev de i alt 19 ”Sonety krymskie” under en rejse til Krim i 1825. De 18 af dem blev udgivet i Moskva 

1826. Den sidste (som mangler den sidste linje) blev først trykt efter Mickiewicz’s død. 

6 BAKHTJISARAJ 1 

Så stort endnu, skønt stedets tomhed piner! 

Pashaerne 2 har væltet magtens sæder, 

og i Giraj 3 -elskovens skjulesteder 

ulækkert kryb på gulv og vægge sviner. 

Hvor før var farver, snerleserpentiner 

nu snor sig ind og alt med grønt beklæder, 

i kunsthåndværkets sted naturen træder; 

dens skrift på væggen staver til: ruiner! 

I salen står uskadt en hvid fontæne, 

fra marmorkanten drypper perletårer, 

der er jo kun så lidt endnu at dræne. 

Den råber ud til alle verdens dårer: 

Har herligheden endnu et domæne? 

For jeg står her med mine tørre årer. 

* 

13 TJATIR DAH 4 

6MIRZA 5 

For dine fødder jeg i andagt tier, 

o Tjatir Dah, krimskibets maste-krone! 

O verdens minaret, bjergherskertrone! 

Du fra din klippetyngde dig befrier 

og højt ved himlens port dig dertil vier 

som Gabriel at vogte frydens zone; 

1 

Bakhtjisaraj – Mickiewicz’s polske titel er Bakczysaraj, 

men Den Store Danske har stavemåden Bakhtjisaraj og oplyser: 

”Bakhtjisaraj, (tyrkisk ’slottet i haven’), by på Krim 32 km syd for 

Simferopol. Bakhtjisaraj har fra 1991 været sæde for Krimtatarernes 

parlament. 

2 

Pasha – Ærestitel for ledende osmanniske (tyrkiske) militære 

og civile embedsmænd. Krim blev i 1475 erobret af osmannerne, 

og frem til 1774 var Krimkhanatet en tyrkisk vasalstat, der 

udviklede en rig og særegen kultur. I 1783 blev khanatet indlemmet 

i Rusland. 

3 

Giraj – Jf. khan Mengli-Girej i den første note. – En Wikipedia-artikel 

oplyser, at Giraj eller Girej var et tatarisk dynasti 

på Krim, grundlagt af Hadjdij Giraj som (antagelig i 1430’erne), 

støttet af Litauen og Polen, gjorde Krimhanatet selvstændigt og 

siden styrede khanatet, til Krim blev erobret af Rusland (1783). 

4 

Tjatir Dah – Tjatir Dah betyder på tatarisk ”telt-Bjerget” og 

er et bjergmassiv ved Simferopol-Alusjta vejen midt på det sydlige 

Krim. Byen Alusjta ligger ved sortehavskysten. 

5 

MIRZA [udtales (deles) mir-za]. – Mirza er en titel af persisk 

oprindelse, ”(an)fører, leder”. Bruges for medlemmerne af 

det øverste aristokrati i tatarstaterne. – Her i Krimsonetterne er 

Mirza hovedpersonen, ”Pielgrzyms” (pilgrimmens) lokale rejsefører 

og dialogpartner. I ”Tjatir Dah” står ordet ”Mirza” lige 

foran sonettens første strofe, hvilket angiver, at det er ham, der 

taler. I andre sonetter optræder ordet ”Pielgrzym” (som er betegnelsen 

for sonetternes vestlige hovedperson) på tilsvarende måde. 

din turban over skovens mørke tone 

står skræmmende med lynildsbroderier. 

Om solen svider eller tågen svaler, 

om marken hærges eller huse skændes, 

som den urokkelige du vil kendes. 

Som dragoman 6 du tolker Guds signaler, 

hvorved alt op og ned kan vendes, 

du hører kun, hvad Gud til verden taler. 

16 BJERGET KIKINEIS 7 

MIRZA 

Se ned i denne kløft, se bølgegrunden! 

Bjerg-fuglen ligger dér som lyn-nedsavet 

med mastefjer spredt over hele havet, 

en kreds af hvidt mod blåt så langt udspunden. 

En ø af sne nu ligger dér i bunden, 

en hvid ø i det blå, af den sky lavet, 

som ofte er så dystert sort tykmavet, 

men nu er med et flammebånd omvunden. 

Det er et lyn! Men her med denne store 

forhindring for os må vi holde stille. 

Jeg springer, du er klar med pisk og spore. 

Når jeg er væk, se mod den klippepille. 

Ser du mig dér, kan kløften 

ikke skille; 

men ellers sig, at jeg en fejl 

her gjorde! 

Oversat af Bent Christensen 

6 

Dragoman – Ordet dragoman kommer af italiensk dragomanno 

og arabisk targuman (tolk). En dragoman var i det ottomanske 

imperium en person, der kunne vestlige sprog og fungerede 

som både tolk og diplomat. 

7 

Kikineis – Kikineis er en landsby på den allersydligste del af 

Krim, ca. 20 km fra Jalta ved landevejen mod Sevastopol. I dansk 

sammenhæng må navnet skulle udtales kikine-ís med tryk på sidste 

stavelse. 

* 

15


Det blå lys 

– En roman om Marie Curie 

”Vinduet står åbent ud til 

Mont Blanc og de snedækkede 

bjerge, solen skinner fra det blå 

himmelrum, dens stråler rammer 

væggene i det lille sanatorieværelse 

– og oplyser Maries 

blege ansigt med de matte, grå 

øjne i sengen. Er hun vågen 

eller drømmer hun? Hendes 

pande er hed, hendes hænder 

– det fint stemte værktøj, der 

gennem årtier med en tryllekunstners 

balanceevner har 

styret vægte, instrumenter og 

kemiske processer i laboratoriet 

i Paris – er kolde, som om nogen er i gang med at fryse 

dem ned”. 

Så nænsomt og pietetsfuldt og som indledning til sin 

bog skildrer forfatteren sin hovedpersons sidste stunder 

i de franske alper. Forfatteren er Danmarks internationalt 

anerkendte Stig Dalager (f. 1952), og hans hovedperson 

er Marie Curie – internationalt berømt fysiker og 

kemiker. Hun var født Skłodowska i Warszawa i 1867 og 

døde i en alder af kun 66 år i Frankrig. Hun fik som den 

første kvinde Nobelprisen i fysik i 1903 og samme pris 

igen 1911 – denne gang i kemi. Curie var endvidere den 

første kvinde, der fik lov til at forelæse ved Sorbonne. Og 

den første kvindelige professor samme sted 1907. Hun 

blev ophavskvinde til begrebet radioaktivitet og påviste 

eksistensen af to nye grundstoffer – radium og polonium. 

Ikke underligt, at denne helt ekstraordinære kvindeskikkelse 

har fascineret Stig Dalager i en sådan grad, at 

han måtte skrive en roman om hende. Oven i købet en 

velskrevet og gennem-researchet bog på over 600 sider. 

Ikke en side for meget. Som læser nyder man hver en side 

– både sprogligt og indholdsmæssigt. Også på trods af de 

lidt tunge faglige passager. Men den enorme naturvidenskabelige 

research har været nødvendig for læserens 

fulde forståelse af, hvilke materier bogen handler om. 

Dalager har tydeligvis været fascineret af denne helt 

enestående kvinde, der stædigt kæmpede sig ud af sin 

traditionelle kvinderolle som hustru og mor, til nød 

underviser, men som også satte sig for at dokumentere, 

at kvinder godt kan tænke logisk og rationelt. Og derfor 

kunne bedrive videnskab på linje med mændene. Være 

videnskabsmand. 

Men Dalager har ved siden af romanens videnskabelige 

og kvindepolitiske spor også et andet og vigtigt. 

Nemlig det patriotiske og nationale. Det er ham magtpåliggende 

at beskrive en kvinde, der til stadighed som en 

flitsbue var spændt ud mellem ønsket om at opdage nye 

sider af naturen og den evigt nagende lyst og forpligtelse 

til at vende tilbage til sit martrede fædreland – gøre sig 

nyttig der og være med til at genoprette dets selvstændighed. 

Indgangen til 1900-tallet var videnskabeligt set en 

både banebrydende og grødefuld periode – med mange 

opdagelser og nye teorier. Såvel den teoretiske som den 

eksperimentelle fysik forkastede teorien om atomet som 

naturens mindste enhed. Forskeren brød så at sige ind 

i atomet og opdagede eksperimentalt den energi, der 

udvikledes ved dets spaltning. ”Man identificerede den 

kontinuerlige varmeudvikling fra radium og ved hjælp af 

magnetiske felter blev man i stand til at påvise, at stråleemissionerne 

fra radioaktive stoffer kan være hhv. positive, 

negative eller neutrale, svarende til alfa-, beta- og gammastråling”, 

som Dalager bl.a. beskriver nyskabelsen. 

Romanen starter, hvor den kun 66-årige Marie ligger 

på et sanatorium – afkræftet og døende af blodmangel, 

pådraget gennem 35 års skødesløs omgang med radioaktive 

stoffer. Herfra lader Dalager handlingen gå tilbage 

til Marias barndom i et russisk besat Polen for derefter 

at gå kronologisk frem. 

Maria Skłodowska blev født som femte og yngste barn 

i en respekteret og patriotisk polsk lærerfamilie. Vi hører 

om Marias opvækst og skolegang, men også om en elsket 

mors død, da datteren kun er et stort barn. Om farens 

stædige patriotisme, hvis pris var hans og familiens 

sociale deroute. Han ville ikke rette ind efter de russiske 

myndigheders anvisninger. En deroute, der dog ikke forhindrede 

ham i at sende sin datter på et russisksproget 

gymnasium. Ud fra den tankegang, at intet skulle være 

for godt til hende. 

Efter veloverstået studentereksamen tog hun arbejde 

som guvernante og huslærer i forskellige velstående hjem. 

Oplevede her de store sociale forskelle i det polske samfund. 

Men hun oplevede også sin første store og tilmed 

gengældte kærlighed. For efterfølgende at opleve værtsfolkenes 

indædte modstand mod, at sønnen ville giftes 

med noget så socialt lavtstående som en guvernante. En 

aldrig udlevet, men samtidig en aldrig glemt kærlighed. 

Maria tog 1891 til Paris for at slutte sig til sin der 

boende søster og for 

at studere sin store 

lidenskab – naturvidenskab 

ved Sorbonne. 

Samtidig valgte 

hun navnemæssigt 

at skifte til franske 

Marie. Hun læste 

som en vanvittig, 

Stig Dalager 

men glemte at spise. 

16


Under studierne mødte hun den lidt ældre og allerede 

etablerede forsker Pierre Curie. Lidt famlende forelskede 

de sig i hinanden, indledte et forhold og et professionelt 

makkerskab, hvor kærligheden til hinanden og 

deres fælles lidenskab for videnskabeligt arbejde indgik 

en sjældent set symbiose. 

Derefter fulgte et årelangt, pengefattigt og helbredsnedbrydende 

liv og arbejde i et fugtigt og koldt skur uden 

ventilation – tidligere anvendt til dissektion af lig, og som 

gik under betegnelsen laboratorium. Med hænderne helt 

bogstaveligt nede i de store kvanta industriaffald, der 

under betegnelsen begblende hentedes i Østrig, og hvis 

sundhedsfarlige stråling ingen på det tidspunkt var særlig 

bevidst om. Maries og Pierres hensigt med det besværlige 

arbejde var at udvinde og isolere nye grundstoffer. Marie 

havde nemlig opdaget, at uranmalm udsendte en mere 

intens stråling end rent uran. Og sluttede heraf, at malmen 

måtte indeholde en hidtil ukendt radioaktiv komponent. 

Efter langvarige analyser og målinger lykkedes det 

Marie at isolere og påvise eksistensen af to nye grundstoffer, 

som fik navnene radium og polonium. Det sidste 

navngivet efter hendes aldrig glemte fædreland. Med 

dette navn ”indkapslede det både et liv og en drøm”. Marie 

Curie var den første, der anvendte betegnelsen radioaktiv. 

Sideløbende med sit videnskabelige arbejde blev hun 

også mor til døtrene Irène og Ève, født hhv. 1897 og 1904. 

I 1903 ændredes Marie og Pierre Curies sociale situation 

totalt, da de i fællesskab og sammen med en lidt ældre 

forsker tildeltes den ny indstiftede Nobelpris i fysik. Den 

svenske komite havde først ikke villet indstille en kvinde, 

men da Pierre nægtede alene at modtage prisen, bøjede 

komiteen sig. Med prisen fulgte offentlighed og publicity. 

Men rollen som verdenskendte stjerner og forskere var 

dem begge inderligt imod – i såvel det sociale liv som på 

det videnskabelige firmament. Modvilligt blev de nødt til 

at stille op til fejring – ikke kun i den videnskabelige verden, 

men også i boulevardpressen. 

Men blot tre år senere slog lynet ned i den efterhånden 

meget succesfulde Curie-familie. En afkræftet, syg og 

træt Pierre blev i et øjebliks uopmærksomhed kørt ned 

og dræbt på gaden af en tung hestetrukken arbejdsvogn. 

Mørket sænkede sig over Maries og børnenes liv, men 

ved gode venners hjælp samt sit elskede arbejde kom hun 

atter på fode. Kun ved at fortsætte sin forskning, som om 

intet var hændt, kunne hun ære sin afdøde mand. 

Marie indledte et forhold til sin og Pierres fælles yngre 

ven og kollega, Paul, der imidlertid var gift og havde 

børn. Det var ”et mere lidenskabeligt og kødeligt forhold 

end det, hun havde haft til Pierre, men også mindre trygt, 

mere svingende og usikkert i skyggen af nervøsiteten for at 

blive opdaget og afsløret”. Længe lykkedes det dem at 

holde deres kærlighed skjult, men ved en fatal uforsigtighed 

blev de opdaget. Pauls forsmåede hustru fik fingre 

i en brevveksling mellem de to elskende. Forsøg på 

afpresning og trussel om skandalisering fulgte. Affæren 

smuttede ud i pressen og truede med at ende i den helt 

store offentlige skandale. En væmmelig offentlig debat 

fulgte. Den bragte såvel chauvinistiske som racistiske 

og antisemitiske holdninger frem i det ellers på mange 

områder frisindede Frankrig. ”Den fremmede”, ”polakken” 

eller ”jøden”. Det var blot nogle af de udtryk, som 

den parisiske boulevardpresse svømmede over med. Den 

endelige pris blev et smerteligt kompromis, der i hvert 

fald i praksis betød enden på elskovsforholdet. 

Marie oplevede under 1. Verdenskrig, at hendes opdagelser 

kunne bruges i praksis. Selv stod hun i spidsen for 

arbejdet med at udstyre røntgenambulancer til brug ved 

fronten og i at uddanne personale i brugen af det nye 

udstyr. Efter verdenskrigens afslutning oplevede hun at 

møde og blive hyldet af den teoretiske fysiks koryfæer 

som f.eks. Rutherford, Einstein og Bohr. Marie blev inviteret 

til USA og blev storslået fejret der. Men størst af 

alt: Hun oplevede et nyt og frit Polen opstå på verdenskrigens 

ruiner. 

Dalager har med romanen om Marie Curie føjet endnu 

et storværk til sin i forvejen store, mangefacetterede og 

internationalt anerkendte forfatterskab. Han har præsteret 

en litterær og videnskabshistorisk tour de force af de 

sjældne. Det er lykkedes ham at tegne et smukt, helstøbt 

og rørende portræt af en af videnskabens helt store. Oven 

i det har han givet læseren konturerne til en tid, hvor 

videnskaben stormede fremad. Dalager har ikke blot 

givet forskeren og kvindesagsforkæmperen Marie Curie 

kød og blod. Han har også tegnet et varmt og varieret 

billede af mennesket bag den offentlige Marie – Marie 

som kvinde, hustru, mor, elskerinde og ven. Og sidst, men 

ikke mindst, har Dalager karakteriseret et menneske, der 

forlod et aldrig glemt fødeland, men som også fuldt og 

helt lod sig integrere i sit nye fædreland. En fremragende 

roman, der beriger sin læser ved at gøre ham/hende klogere 

på verden, videnskaben, kærligheden og livet. Kan 

derfor varmt anbefales som læsning på et tidspunkt, hvor 

man har god tid og er åben for at lære nyt. 

Marie Curie døde 1934 – fysisk nedbrudt af ”Det blå 

lys”, der havde givet menneskeheden så meget, og som 

havde gjort hende berømt og feteret. 

Thomas Petersen 

17


HVORDAN LÆRER MAN POLSK? 

Hvis man taler til et menneske i et sprog, det forstår, når man dets hoved. 

Hvis man taler til det i dets eget sprog, når man dets hjerte. 

Nelson Mandela 

Det for en dansker væsentlig sværere at lære polsk end 

vesteuropæiske sprog (tysk, spansk, fransk osv.), og vanskelighederne 

bliver klart større med alderen. Det er vigtigt at 

gøre op med sig selv hvad ens målsætning er. Hvis man vil 

kunne købe lidt ind i de lokale forretninger, så skal man 

bare prøve at lære nogen enkelte ord og faste udtryk, og 

så ellers ikke bekymre sig så meget om hvor korrekt det 

er. Hvis man nogenlunde vil kunne orientere sig i skrevne 

tekster, så er det heller ikke så vanskeligt. Her skal man 

lære hvordan de mest almindelige 1.000–2.000 ord bliver 

stavet, eller være god til at gætte og ikke bekymre sig om 

grammatik. 

Vanskeligheden kommer først hvis man gerne vil kunne 

tale et varieret og korrekt polsk. Det kan ikke lade sig gøre 

uden at man kender lydsystemet godt, og når man har lært 

dette, så vil ordforråd og grammatik komme langt lettere. 

Der er stor forskel på hvor hurtigt folk er i stand til at tilegne 

sig lydsystemet. Alder er en afgørende faktor, musikalitet 

en anden. 

Jeg vil personligt anbefale nogle enetimer med en talepædagog 

inden man går i gang med at lære polsk, eller eventuelt 

sideløbende med dette. En talepædagog hedder på 

polsk en ”logopeda”, og kan findes i de fleste mellemstore 

og større polske byer. De fleste polsklærere vil mene at de 

ved nok om emnet til at de kan undervise, men deres viden 

er ofte meget teoretisk, og de har normalt ikke de pædagogiske 

værktøjer og den tålmodighed som logopeda’erne har. 

En metode er at købe en bog og bede sin kæreste eller 

bekendte om at hjælpe med at lære sproget. Det kan man 

godt prøve, men det er svært at undervise i polsk, og vil 

sjældent give gode resultater. Man kan derimod nå langt 

med selvstudium og venners hjælp hvis man først har brugt 

nogle måneder med at lære lydsystemet. 

Man skal være klar over at man ikke kan oversætte ord 

for ord, og forvente at have en polsk sætning. Polsk er 

anderledes i sin opbygning end vesteuropæiske sprog, og 

den bedste måde er efter min mening at lære hele sætninger, 

for derefter at udskifte enkeltord. 

Hvis man vælger privatundervisning, så find en polak 

med en uddannelse i polsk, og helst også med et speciale 

i at undervise i polsk for udlændinge. 

Ellers findes der masser af kurser i alle større polske byer. 

Alle universiteter har kurser, både få timer om ugen og 

oftest også intensive kurser af to semestres varighed. Ofte vil 

der på de intensive kurser dog være mange efterkommere af 

polakker som bor i udlandet, og disse vil have hørt polsk hos 

deres bedstemor fra barnsben. Basis grammatik og lydsystem 

kan derfor ofte være ringe prioriteret på disse kurser. 

Endvidere er der opstået mange private skoler som tilbyder 

polsk for udlændinge, og ligeledes her er kvaliteten 

varieret. Man må prøve at indhente 

materiale fra de skoler 

man er interesseret i, tale med 

dem og vurdere deres seriøsitet, 

og eventuelt prøve sig frem. 

Hvis vi taler om undervisningsmaterialer, 

så skal man 

lige gøre sig klart at polsk ikke 

har stået som nr. 1 på listen over 

sprog som udlændinge flokkedes 

om at komme til at lære. 

Det er så småt ved at ændre sig, 

men det betyder at der ikke er 

udviklet fremragende undervisningssystemer, 

som man ser det 

Michael Hardenfelt ved engelsk, tysk, fransk eller 

spansk. 

Nogen af de bedste materialer der findes for øjeblikket 

er efter min mening serien Hurra (1,2 og 3) fra forlaget 

Prolog. De har også udgivet nogen grammatiker på engelsk 

og tysk samt lærebogen Start 1, der betegnes som survival 

Polish med engelske forklaringer. 

Endvidere findes en lang række bøger fra Universitas, fra 

begynderniveau til C2. De fleste af bøgerne er meget teoretiske, 

og savner en pædagogisk tilgangsvinkel, men nogle 

af positionerne er efter min mening værd at erhverve sig. 

Słownik Minimum Języka Polskiego (polsk minimums ordbog) 

er glimrende til begyndere. Den indeholder de mest 

anvendte ord i polsk, og forhindrer at man farer vild i store 

ordbøger. Na Łamach Prasy (Fra pressens spalter) er en 

fremragende tekstsamling af aktuelle emner med grammatikøvelser 

og pædagogisk indsigt (avancerede, niveau C2). Co 

raz wejdzie do głowy – już z niej nie wyleci (hvad du en gang 

har lært glemmer du ikke igen) Faste polske udtryk og ordsprog 

på en fornøjelig måde med øvelser (øvede). Endvidere 

er den en hel del øvebøger med grammatikøvelser som man 

kan få glæde af hvis man arbejder systematisk med dem. 

Wiedza Powszechna har for mange år siden udgivet en 

bog som hedder Uczymy się polskiego (vi lærer polsk). 

Bogen er udgivet i udgaver med forskelligt hjælpesprog 

(engelsk, tysk, italiensk m.v.), og man kan tilkøbe lyd og 

grammatik til systemet. Det er lidt gammeldags, og nok 

også bedst hvis man er ude efter at lære at læse polsk, men 

det er godt gennemarbejdet og efter min mening anvendeligt 

til selvstudium. 

Michael Hardenfelt 

http://www.polenguide.pl/Polsk%20sprog/index.htm 

Michael Hardenfelt kommer fra København. Bor i Gdańsk, og har været 

i Polen i over 13 år 

18


MICHAŁ KLEOFAS OGIŃSKI 

Michał Kleofas Ogiński, książę (ur. 25 września 1765 

w Guzowie, zm. 15 października 1833 we Florencji) – polski 

kompozytor i teoretyk muzyki, pamiętnikarz, pisarz 

polityczny, podskarbi 

wielki litewski (1793– 

1796), miecznik wielki 

litewski od 1789 roku, 

senator rosyjski, członek 

konfederacji targowickiej, 

członek konfederacji 

grodzieńskiej 

1793 roku, uczestnik 

Michał Kleofas Ogiński 

insurekcji kościuszkowskiej 

(na Litwie 

w 1794), konspirator 

niepodległościowy (po 

1795), działacz emigracyjny, 

mason, kawaler 

maltański. 

Urodził się w Guzowie 

niedaleko Sochaczewa, jako syn Andrzeja, miecznika 

litewskiego (późniejszego wojewody trockiego), i Pauli 

z Szembeków. 

W latach 1786 i 1788, będąc komisarzem skarbowym, 

posłował na sejmy z województwa trockiego. Nadzwyczajny 

poseł koronny w Holandii (1790–1791). Brał udział 

w powstaniu 1794 na Litwie. Później był agentem polskim 

w Konstantynopolu i w Paryżu. W roku 1802, po rozwodzie 

z Izabelą Lasocką (poślubioną w roku 1789), ożenił 

się z włoską śpiewaczką Marią de Neri. W roku 1810 wycofał 

się z działalności emigracyjnej i został senatorem rosyjskim. 

Odziedziczył po swoim stryju Franciszku Ksawerym 

Ogińskim (1742–1814) piękną posiadłość Zalesie – położone 

w połowie drogi między Wilnem a Mińskiem. W roku 

1822 przeniósł się na stałe do Włoch i w 1823 zamieszkał 

we Florencji. 

Komponował polonezy fortepianowe, romanse, pieśni, 

kadryle, menueta, walce oraz jedną operę pod tytułem 

„Zélis et Valcour ou Bonaparte au Caire” („Zelis i Valcour, 

czyli Napoleon w Egipcie”) w jednym akcie. Jednakże 

opera ta nigdy nie doczekała się wystawienia. Jest autorem 

Listów o muzyce oraz pamiętników „O Polsce i Polakach: 

od roku 1788 aż do końca roku 1815” wydanych po francusku 

w Paryżu w 1827 roku. Dziś najbardziej znany jako 

autor poloneza a-moll Pożegnanie Ojczyzny. 

Dotychczas uważano, że melodia hymnu narodowego 

Polski do słów Wybickiego była wzięta z pieśni ludowej 

z Podlasia, a autorstwo melodii Ogińskiego wynika z nieporozumienia, 

bowiem Ogiński w 1797 r. posłał generałowi 

Dąbrowskiemu podobnie nazwany utwór Marsz dla Legionów. 

Jednakże ostatnio prowadzone badania historyczne 

przez jednego z potomków księcia Ogińskiego (Andrzeja 

Załuskiego) próbują wykazać, że to Ogiński był autorem 

melodii hymnu. 

MICHAŁ KLEOFAS OGIŃSKI 

(25. SEPTEMBER 1765 – 15. OKTOBER 1833) 

var en polsk komponist, diplomat og politiker 

Ogiński blev født i byen Guzów i nærheden af Warszawa 

i Kongedømmet Polen. Hans far, Andrius, var 

borgmester i byen Trakai i Litauen. Hans mor, Paula 

Paulina Szembek (1740–1797), var datter af den polske 

magnat Marek Szembek. 

Ogiński blev undervist i hjemmet og udviste store 

evner i musik og fremmedsprog. Han fik senere violinundervisning 

af Giovanni Battista Viotti og Pierre 

Baillot. 

Ogiński var rådgiver for den polske kong Stanislaw 

Poniatowski. Efter 1790 fungerede han som ambassadør 

for Polen i Haag, Nederlandene, og som polsk diplomat 

i Konstantinopel og Paris. I 1793 blev han udpeget til 

skatmester i Litauen. Under Kościuszko-opstanden 

i 1794 ledte Ogiński sin egen styrke. Da opstanden 

var blevet slået ned, emigrerede han til Frankrig, hvor 

han søgte at opnå Napoleons støtte til den polske sag. 

Ogiński anså dannelsen af Hertugdømmet Warszawa 

på Napoleons foranledning som et skridt på vejen til 

polsk selvstændighed, og han dedikerede sin eneste 

opera, Zelis et Valcour, til Napoleon. Ogiński blev dog 

senere skuffet over Napoleon og opgav i 1810 sit politiske 

virke, hvorpå han vendte tilbage til Vilnius. Andrzej 

Jerzy Czartoryski introducerede ham for zar Alexander 

1. af Rusland, som gjorde ham til en russisk senator. 

Ogiński prøvede forgæves at få zaren til at genoprette 

den polske stat. I 1815 rejste Ogiński til udlandet; han 

døde i Firenze i 1833. 

Som komponist er han bedst kendt for sin polonæse 

Pożegnanie Ojczyzny (”Farvel, Hjemland”) som 

han komponerede i anledning af sin udvandring til 

Vesteuropa efter den fejlslagne Kościuszko-opstand. 

Ogiński holdt af italiensk og fransk opera og spillede 

violin, cembalo og balalajka. I 1790’erne begyndte han 

at komponere marcher og militærsange, og han nød 

popularitet blandt oprørerne i 1794. Han komponerede 

20 polonæser, diverse klaverværker, mazurkaer, marcher, 

romancer og valse. 

19


100. rocznica urodzin 

Andrzeja Panufnika 

Dzieciństwo i czas edukacji 

Andrzej Panufnik urodził się w Warszawie 24 września 

1914 roku jako drugie dziecko znanego lutnika 

Tomasza i Matildy Thones – skrzypaczki pochodzenia 

angielskiego. Od najmłodszych lat wykazywał duże 

zainteresowanie muzyką i kompozycją, pierwsze lekcje 

fortepianu odbył dzięki swojej babci. Pomimo początkowych 

sprzeciwów ojca rozpoczął studia w Konserwatorium 

Warszawskim w klasie perkusji (po niezdanym 

egzaminie do klasy fortepianu), lecz szybko zmienił specjalizację 

na kompozycję i teorię muzyki. 

Po skończeniu studiów z wyróżnieniem i w krótszym 

od przewidzianego czasie (1932–1936) kontynuował 

swoją muzyczną edukację u Feliksa Weingartnera (dyrygentura, 

1938–1939) w Wiedeńskiej Akademii Muzycznej. 

Później spędził parę miesięcy w Paryżu i Londynie, 

gdzie studiował prywatnie i skomponował swoją pierwszą 

symfonię. W Londynie spotkał się ponownie z Weingartnerem, 

zmuszonym wcześniej podczas Anschlussu 

Austrii do opuszczenia kraju. Dyrygent ten namawiał 

go do zostania w Anglii z powodu zawieruchy politycznej, 

jednakże Panufnik zdecydował się na powrót do 

Polski. 

Okres wojenny 

Podczas okupacji Warszawy przez Niemców w czasie 

II wojny światowej Panufnik zarobkował razem z innym 

wielkim polskim kompozytorem i swoim przyjacielem 

Witoldem Lutosławskim w duecie fortepianowym, 

grając w kawiarniach stolicy. W tym czasie koncerty 

Polaków i inne większe zgromadzenia ludności były 

zabronione przez okupanta. Pomimo wojny nie zaprzestał 

komponowania – powstały wtedy pieśni podziemia 

(m.in. ciesząca się dużą popularnością pieśń Warszawskie 

dzieci,) oraz Uwertura tragiczna. Na czas powstania 

warszawskiego wraz z matką opuścił stolicę zostawiając 

tam wszystkie swoje partytury. Po powrocie w 1945 roku 

okazało się, że jego nuty pomimo przetrwania wojny, 

posłużyły nowym lokatorom jako opał w piecu. 

Socrealizm w powojennej Polsce 

Po wojnie Panufnik przeniósł się do Krakowa, gdzie 

zajął się komponowaniem muzyki filmowej dla Wytwórni 

Filmów Wojskowych. W większości były to filmy propagandowe. 

Niedługo 

później został głównym 

dyrygentem Filharmonii 

Krakowskiej. Równocześnie 

starał się zrekonstruować 

utwory utracone 

podczas wojny zaczynając 

od Uwertury tragicznej, 

którą jeszcze świeżo miał 

w pamięci. W dalszej 

kolejności odtworzył Trio 

fortepianowe, Polskie pieśni 

ludowe oraz pierwszą 

symfonię, jednakże problemy, 

na które natrafił 

Andrzej Panufnik 

podczas pracy z tą ostatnią, 

spowodowały, iż postanowił skoncentrować się nad 

nowymi kompozycjami. 

W latach 1946–1947 Panufnik został dyrektorem 

odradzającej się po zamknięciu na czas wojny Filharmonii 

Warszawskiej. Jednakże z powodu biurokratycznych 

problemów w zapewnieniu muzykom odpowiednich 

warunków (np. mieszkaniowych) w proteście zrezygnował. 

Równocześnie często koncertował, także zagranicą, 

prowadząc m.in. Filharmoników Berlińskich. 

W tym czasie powstały: Krąg kwintowy na fortepian, 

Nokturn na orkiestrę oraz Sinfonia Rustica. 

Panufnik został nakłoniony do zaakceptowania stanowiska 

wiceprezesa nowo powstałego Związku Kompozytorów 

Polskich (ZKP). Jednak z powodu politycznego 

charakteru konferencji organizowanych przez ten związek 

czuł się on wmanewrowany w to stanowisko. Ponadto 

nowe polskie władze odgrywały coraz to większą rolę 

w wyznaczaniu kierunków i granic sztuki. Podstawową 

i jedyną metodą dozwolonej twórczości artystycznej był 

wówczas socrealizm. Panufnik, nieidentyfikujący się 

z nowymi władzami i niebędący członkiem żadnej partii, 

zwrócił się wtedy do historycznej muzyki polskiej. 

Powstała wtedy Suita staropolska na orkiestrę smyczkową 

(1950). 

Początkowo krytyka jego kompozycji, jako zbyt formalistycznych 

i nieprzystających do socrealizmu, odnosiła 

się do Nokturnu. Później także jego Sinfonia Rustica 

została zakazana, choć gremium, które o tym zadecydowało, 

wcześniej nagrodziło go za ten utwór w Konkursie 

kompozytorskim im. Fryderyka Chopina. Równocześnie 

Panufnik zdobywał coraz większe uznanie za granicą, za 

20


co komunistyczne władze uhonorowały go odznaczeniami 

państwowymi. 

Podczas pobytu w ZSRR Panufnik wspomniał 

o pomyśle napisania Symfonii pokoju. Po powrocie 

kompozytor został przeniesiony w spokojne otoczenie, 

aby napisać swój utwór. Powstała wtedy trzyczęściowa 

symfonia zakończona słowami poety, a zarazem 

jego przyjaciela Jarosława Iwaszkiewicza. Koncepcja 

pokoju przyjęta przez Panufnika raczej nie była zgodna 

z oczekiwaniami władz i spotkała się z ich chłodną 

reakcją. 

SIR ANDRZEJ PANUFNIK (24. september 1914 

i Warszawa – 27. oktober 1991 i London) var en 

polsk komponist og dirigent, bosat i London fra 

1954. Hans klassiske musik var herefter bandlyst 

i Polen frem til 1977. 

Blandt hovedværkerne er 10 symfonier, en violinkoncert 

og en hommage til Chopin. Han har bl.a. 

skrevet vuggevise for 29 strygere og to harper, nocturne 

for orkester og kvintcirkel for klaver. 

Podczas pisania Symfonii pokoju spotkał Irlandkę 

Marie Elizabeth O’Mahoney. Pomimo tego, że spędzała 

właśnie miesiąc miodowy ze swoim trzecim mężem, 

rozpoczęła romans z Panufnikiem. Nie zważając na 

różne przeciwności pobrali się w 1951 roku, a niedługo 

później urodziła się im córka – Oonagh. Teraz kompozytor 

musiał utrzymać rodzinę, więc zajął się pracą nad 

zyskowną wówczas muzyką filmową. W jednym z filmów 

wykorzystał ponownie polską muzykę dawną, a następnie 

użył stworzony tam materiał w utworze Concerto in 

modo antico. 

W 1952 Panufnik skomponował Uwerturę heroiczną 

opartą na pomyśle z 1939 roku, zainspirowany zmaganiem 

Polski z nazistowskim najazdem. Nie zdradzając 

jego znaczenia, zgłosił swój utwór w 1952 roku do 

przedolimpijskiego konkursu muzycznego w Helsinkach 

i wygrał go. Równocześnie w kraju utwór został odebrany 

jako zbyt formalistyczny. 

Wiosną 1953 roku wyjechał z Kameralną Orkiestrą 

Warszawskiej Filharmonii na tournée po Chinach, gdzie 

spotkał się m.in. z premierem Zhou Enlai, a także przelotnie 

z sekretarzem Mao. Jakiś czas po powrocie do 

Warszawy poproszono go, by napisał list adresowany do 

zachodnich muzyków, aby wzbudzić u nich poparcie dla 

polskiego ruchu pokoju. Panufnik uznał, że przepełniło 

to czarę jego goryczy. W 1954 roku Panufnik nie był 

już w stanie pogodzić swego przywiązania do ojczyzny 

z pogardą dla muzycznej i ideologicznej polityki rządu. 

Postanowił wyemigrować do Wielkiej Brytanii, buntując 

się przeciw warunkom, w jakich polscy kompozytorzy 

musieli pracować. 

Marie Elizabeth O’Mahoney, której ojciec żył w Wielkiej 

Brytanii, łatwo uzyskała zgodę na wyjazd do Londynu 

i poprosiła polskich przyjaciół na emigracji o pomoc 

w przygotowaniu ucieczki męża. Panufnik wykorzystał 

wyjazd do Szwajcarii w roli dyrygenta. Pomimo stałej 

obserwacji przez podejrzewające zamiar kompozytora 

polskie służby, udało mu się pod osłoną nocy dojechać 

do lotniska w Zurychu. Po przylocie do Londynu uzyskał 

azyl polityczny, wywołując tym międzynarodowe napięcia. 

Polski rząd uznał go za zdrajcę i zakazał publikacji 

i wykonywania wszystkich jego dzieł. Pomimo iż przed 

wylotem był uznawany przez środowisko muzyczne oraz 

władze za jednego z najwybitniejszych kompozytorów 

i dyrygentów, po swoim wyjeździe stał się persona non 

grata aż do roku 1977. 

Emigracja 

Panufnik przybył do Wielkiej Brytanii właściwie bez 

środków do życia i początkowo utrzymywał się z okazjonalnych 

występów dyrygenckich. Nieoceniona okazała 

się także pomoc zaprzyjaźnionych kompozytorów 

jak Ralph Vaughan Williams, czy Arthur Benjamin. 

Panufnik był niezwykle wzruszony ich zawodową solidarnością. 

Jego przyjaciel, pianista Witold Małcużyński 

pomógł mu znaleźć finansowy patronat. 

Podczas wizyty w USA uczestniczył w wykonaniu 

swojej Symfonii pokoju pod kierownictwem Leopolda 

Stokowskiego. Wydarzenie to skłoniło go do przekomponowania 

tego napisanego wg niego pod przymusem 

utworu. Odrzucił m.in. części chóralne i zmienił tytuł 

na Sinfonia elegiaca. Wykonanie tego utworu pod kierownictwem 

także Leopolda Stokowskiego okazało się 

niemałym sukcesem. 

W latach 1957–1959 jego sytuacja finansowa uległa 

poprawie, gdyż został głównym dyrygentem Orkiestry 

Symfonicznej w Birmingham. Jednakże przygotowanie 

i poprowadzenie pięćdziesięciu koncertów rocznie 

utrudniało znacząco działalność kompozytorską. 

W 1957 roku Panufnik zakochał się w Winsome Ward. 

Rok później zdiagnozowano u niej chorobę nowotworową 

co pogrążyło ponownie kompozytora w rozpaczy. 

Powstały wtedy jego Koncert fortepianowy i Sinfonia 

sacra. W 1963 roku Panufnik skończył nową wersję Sinfonia 

sacra i wygrał nią konkurs w Monako na najlepszy 

utwór orkiestrowy. 

Po śmierci Winsome Ward Panufnik w listopadzie 

1963 roku ożenił się z Camillą Jessel. Jego prace powstawały 

na zamówienie takich sław jak Leopold Stokowski 

(Universal Prayer), Yehudi Menuhin (Koncert skrzypcowy), 

czy Mścisław Rostropowicz (Koncert wiolonczelowy) 

oraz orkiestr z Londynu, Bostonu i Monte Carlo. Panufnik 

nie wrócił do Polski aż do 1990 roku. W 1991 roku 

został odznaczony przez królową Elżbietę II tytułem 

szlacheckim. Sir Andrzej Panufnik zmarł 27 października 

1991 roku w Twickenham pod Londynem. 

21


Postmodernizm 

a pedagogika chrześcijańska (część 3) 

8. Relatywizm moralny 

Kontynuując opis myślenia postmodernistycznego, 

trzeba dodać, że w tym kierunku filozoficznym nie 

istnieje etyka, zwłaszcza etyka kategoryczna i bezwzględna. 

Jej miejsce zajmuje okazjonalizm, permisywizm 

i sytuacjonizm. Celem postmodernistów jest 

powszechna destrukcja etyki, wszelkich kodeksów 

moralnych, zasad etycznych. Moralność jest dla nich 

całkowicie „pluralistyczna”, autonomiczna i indywidualna. 

Więcej nawet: człowiek jest sam dla siebie 

najwyższym ustawodawcą w dziedzinie etyki. 

W pedagogii katolickiej moralność jest kategoryczna 

i absolutna. Papież Jan Paweł II apelował 

o wychowanie do solidarności, która rodzi odpowiedzialność 

za każdego członka wspólnoty i za dobro 

wspólne. Uznawał człowieka za podmiot pracy. 

Przyznawał jej pierwszeństwo przed kapitałem. Nieustannie 

głosił zasadę prymatu osoby w stosunkach 

ekonomicznych. Głównym celem pracy – jak nauczał 

– jest personalizacja osoby, a przez nią całej wspólnoty 

i otoczenia 1 . Pedagogia Jana Pawła II podkreśla, 

że zasadniczym celem edukacji jest dążenie do dobra 

wspólnego, które nie sprzeciwia się dobru poszczególnej 

osoby, ponieważ najbardziej przyczynia się do 

pełnego i gruntownego rozwoju człowieka 2 . 

9. Społeczeństwo postindustrialne 

Od połowy XX w. następowało przechodzenie 

od społeczeństwa przemysłowego do epoki komputerów, 

czyli do społeczeństwa informacyjnego, 

w którym panuje elektronika i roboty. Wskutek tego 

stale rośnie liczba „inteligentnych robotów”, które 

wypierają tradycyjnych robotników. Teraz człowiek 

1 

Por. Jan Paweł II, Laborem exercens, Watykan 1980; 

Cz. S. Bartnik, Ręka i myśl. Teologia pracy, odpoczynku i świętowania, 

Katowice 1982, s. 143–144. 

2 

J. Życiński, Europejska wspólnota ducha. Zjednoczona Europa 

w nauczaniu Jana Pawła II, Warszawa 1998, passim; tenże, 

Wyzwania duszpasterskie kultury postmoderny, „Więź”, 2002, 

nr 1, s. 13–25; E. Walewander, Jan Paweł II, w: Encyklopedia filozofii 

wychowania, red. S. Jedynak, J. Kojkoł, Bydgoszcz 2009, 

s. 127. 

Ks. prof. dr hab Edward Walewander 

jest potrzebny tylko do projektowania nowych konstrukcji 

i programów. Robotnicy w tym nowym społeczeństwie 

są „spisani na straty”, na niebyt, a nawet 

uważa się ich za „przeszkodę” w dalszym rozwoju 

społecznym. Prawdziwymi „ludźmi” są jedynie technicy, 

biznesmeni, potentaci finansowi. Technika nie 

tyle opanowuje naturę, ile ją zastępuje, czyni wprost 

zbyteczną jak w science fiction 3 . 

10. Konsumpcjonizm 

Postmoderniści lansują czysto konsumpcyjny styl 

życia człowieka. Człowiek nie jest bytem zoologicznym, 

materialistycznym i ateistycznym, ale przede 

wszystkim bytem czysto konsumpcyjnym, z czego ma 

wynikać, że wszystko – nawet nauka, sztuka, religia, 

informatyka, nie mówiąc o rozrywce, sporcie, polityce 

– podlega grze rynkowej. 

3 

J. Naisbitt, Megatrendy. Dziesięć nowych kierunków zmieniających 

nasze życie, tłum. P. Kwiatkowski, Poznań 1987, s. 29–61; 

por. też: Cz. Mojsiewicz, Świat, w którym żyjemy, Poznań 2003, 

s. 25–26. 

22


Społeczeństwo żyje reklamą, która zajmuje miejsce 

ideologii czy systemu. Ludzie konsumują głównie 

obrazy i informacje. W rezultacie nie ma świata 

realnego, bo informatyka nie musi oddawać rzeczywistości. 

Jest grą możliwości. Świat i życie to tylko 

jakby jeszcze jeden film odtwarzany z dysku komputerowego. 

Zakończenie 

Pedagogia i pedagogika chrześcijańska opierają się 

na zupełnie innej antropologii, zarówno filozoficznej, 

jak i teologicznej. Postmoderniści uznają antropologię 

czysto materialistyczną i fizjologiczną. Uważają, 

że człowiek, cała jego osoba, jest do konsumpcji. 

Dla chrześcijan natomiast konsumpcja służy tylko 

do podtrzymywania życia, do jego ułatwienia i uprzyjemnienia. 

Zawsze musi służyć integralnej osobie 

i jej wyższemu życiu transcendentnemu i duchowemu 

4 . Postmodernizm jest poważnym wyzwaniem 

dla chrześcijaństwa, powodem sporu o miejsce 

Boga w kulturze i w życiu publicznym. Także sporu 

o prawdę o człowieku, który chce zająć miejsce 

Boga 5 . 

Jeśli obecnie człowiek przedstawia sobą coraz 

mniejszą wartość, to chyba przede wszystkim dlatego, 

że zapomniał o własnej niezwykłej wartości; 

w dziedzinie ducha nie stawia sobie wymagań i zatracił 

poczucie swojej wyjątkowości, niezależnie od tego 

kim jest. Nastąpiła bardzo już widoczna wewnętrzna 

deprecjacja i dewaluacja człowieka w człowieku. 

Kościół odpowiada jednoznacznie na współczesne 

zawirowania i dyskusje w sprawie wychowania, głosząc 

niezmienną prawdę o życiu i człowieku. Propaguje 

i rozwija szkolnictwo na wszystkich szczeblach 

nauczania. Znaczący jest fakt, że obecnie szkolnictwo 

katolickie przeżywa renesans na całym świecie, 

zwłaszcza w krajach zlaicyzowanych, takich jak Fran- 

4 

Wybitny poeta Zbigniew Herbert w wywiadzie udzielonym 

w 1973 r. ks. prof. Januszowi Pasierbowi – tekst był autoryzowany 

dwa lata później – swoje obawy dotyczące przyszłości człowieka 

wyraził bardzo wymownie: „Ja się bronię przeciwko światu, jaki 

nastanie. Jaka będzie tablica wartości? Jeśli wygasną pytania metafizyczne, 

o sens życia, świata, może przyjść pokolenie robotów. 

Spotkałem takich ludzi w Ameryce. Mnie to bardzo boli. Choć 

piszę wiersze, które nie są bardzo katolickie, ja żyję tą problematyką. 

Inaczej nie warto żyć, nawet jeśli idzie o kogoś takiego jak 

ja, bo ja wiem, że nie przebiję tej zasłony… staram się… […]”. 

Dramat, który daje nam godność. Rozmowa ze Zbigniewem Herbertem, 

w: J. S. Pasierb, Zagubiona drachma. Dialogi z pisarzami, 

przedmowa S. Frankiewicza, Warszawa 2006, s. 62–63. 

5 

Por. P. Koslowski, Die postmoderne Kultur, München 1987, 

passim. 

cja czy Japonia, w których chrześcijaństwo jest religią 

mniejszości społeczeństwa. 

Pedagogia chrześcijańska wszystkimi swoimi środkami 

kształtuje człowieka we wszystkich dziedzinach 

jego życia i aktywności. Deklaracja o wychowaniu 

chrześcijańskim Soboru Watykańskiego II podkreśla, 

że wychowanie chrześcijańskie w swej istocie jest 

kształtowaniem człowieka jako osoby ludzkiej w kierunku 

jej celu ostatecznego, a jednocześnie dla dobra 

społeczeństwa. Proces wychowawczy następuje przez 

harmonijny rozwój wrodzonych cech fizycznych, 

moralnych i intelektualnych człowieka. Wychowanie 

zmierza do wyrobienia w człowieku „coraz doskonalszego 

zmysłu odpowiedzialności w należytym kształtowaniu 

własnego życia przez nieustanny wysiłek 

i w osiąganiu prawdziwej wolności” 6 . Edukacja chrześcijańska, 

oparta na wysokiej etyce greckiej, zwłaszcza 

stoickiej, ma pomóc człowiekowi w osiągnięciu 

panowania nad własną wolnością. Dąży do tego, by 

kierował się on w życiu uznawanymi wartościami 

moralnymi i wiarą, nie tylko wyuczoną, ale i przeżytą. 

Chodzi o to, aby wychowanek nauczył się „być”, a nie 

tylko „wiedział”; aby umiał właściwie odpowiedzieć 

na swe powołanie. 

Pedagogia chrześcijańska nawiązuje do greckiego 

ideału kalokagatii. Wychowywanie dzieci i młodzieży, 

wprowadzanie ich na drogi piękna, prawdy i dobra 

jest ważnym obowiązkiem społecznym. Szkoła 

i media mogą pomagać rodzinie w wypełnianiu tego 

zadania tylko pod warunkiem, że ukazują podstawową 

godność człowieka, prawdziwą wartość małżeństwa 

i życia rodzinnego, a także pozytywne osiągnięcia 

i zadania ludzkości. 

Piękno, które jest jakby zwierciadłem boskości, ma 

inspirować i pobudzać serca i umysły młodych ludzi. 

Brzydota i wulgarność natomiast, w ogóle destrukcja 

wszystkiego, wywierają negatywny wpływ na postawy 

i zachowania. Pedagogia chrześcijańska, zwłaszcza 

dzięki otwarciu na najwyższe wartości duchowe, 

moralne i religijne, jest nieporównanie szeroka 7 . 

Wydaje się, że nie istniała nigdy wcześniej tak 

kłamliwa epoka jak nasza, ta, w której żyjemy. Poparte 

siłą kłamstwo wtłacza się w ludzkie umysły za 

pomocą najróżnorodniejszych, często wręcz ordynarnych 

metod jako prawdę. Każe się człowiekowi w nie 

wierzyć i bezkrytycznie je przyjąć. W nawale kłamstwa 

umysł człowieka przestaje w końcu pracować 

6 

Deklaracja o wychowaniu chrześcijańskim Soboru Watykańskiego 

II, nr 1. 

7 

Por. J. Duque, Refleksje nad estetyką wiary chrześcijańskiej 

w postmodernizmie, „Roczniki Teologii Dogmatycznej”, 2009, 

nr 1, s. 197–210. 

23


samodzielnie i poddaje się. Ludzie są przekonani, 

że nie ulegają propagandzie, ale w istocie dokonuje 

ona stopniowo spustoszenia w ich umysłach. To najnowszy 

sukces obecnej ofensywy kłamstwa, co należy 

mocno podkreślić w konkluzji. 

Dobrze dotąd funkcjonujące ludzkie myślenie często 

nie jest już w stanie oprzeć się nie tylko subtelnemu, 

ale nawet prymitywnemu i grubiańskiemu kłamstwu. 

Powszechność tego zjawiska, jego nasilanie się, 

osłabia jeszcze bardziej odporność na nie. Ludzie 

czują się bezsilni wobec wszechpotężnych mediów, 

które służą upowszechnianiu kłamstwa, stosując 

coraz bardziej perfidne metody. Dochodzi do tego, 

że nierzadko najbardziej rozsądne osoby ogarnia 

bezrozumne myślenie. Proces ten opisał przed laty 

emigracyjny pisarz Andrzej Bobkowski. „Obserwuję 

to na sobie – stwierdził – przeczytam coś w gazecie 

i dopiero po chwili łapię się na tym, że uwierzyłem. 

Całe narody wytresowano już w przyjmowaniu kłamstwa 

za prawdę: musisz połknąć – i połykają coraz 

gładziej, jak chore dziecko rycynę” 8 . Bobkowski 

dokonał tego spostrzeżenia ponad pół wieku temu. 

W ciągu kilku dziesięcioleci, jakie minęły od tamtego 

czasu, metody i środki manipulowania ludźmi za 

pomocą kłamstwa ogromnie się udoskonaliły. Znajduje 

się też wielu chętnych dziennikarzy i medialnych 

ekspertów, którzy za wysokie wynagrodzenie świadomie 

posługują się kłamstwem dla określonych celów 

politycznych i ideologicznych. 

W tej sytuacji – groźnej dla społeczeństwa, 

a zwłaszcza dla młodzieży – Kościół apeluje nieustannie 

do wszystkich osób i instytucji odpowiedzialnych 

za wychowanie, aby strzegły prawdy i dobra wspólnego, 

aby chroniły godność każdego człowieka oraz 

potrzeby rodziny 9 . 

W powieści pt. Buszujący w zbożu amerykańskiego 

pisarza Jerome’a Davida Salingera znajduje się 

ciekawa rozmowa bohatera tej książki, ucznia szkoły 

średniej, z jego siostrą, która pyta go, kim chciałby 

zostać. Chłopiec odpowiada, że był czas, kiedy chciał 

być adwokatem, ale teraz najchętniej stałby obok 

łanu zboża, który urywa się nad przepaścią, i pilno- 

8 

A. Bobkowski, Szkice piórkiem, Paryż 1957, s. 207. 

9 

Por. B. Kiereś, Wychowania filozofia, w: Powszechna encyklopedia 

filozofii, t. 9, Lublin 2008, s. 857–865. 

wał, aby buszujące w zbożu dzieci do niej nie wpadły. 

„Mam swoje zadanie – mówi – Muszę schwytać 

każdego, kto się znajdzie w niebezpieczeństwie, tuż 

nad przepaścią. Bo dzieci rozhasały się, pędzą i nie 

patrzą, co tam jest przed nimi, więc ja muszę w porę 

doskoczyć i pochwycić każdego, kto by mógł spaść 

z urwiska. Cały dzień, od rana do wieczora, stoję tak 

na straży. Jestem właśnie strażak w zbożu. Wiem, że 

to wariacki pomysł, ale tylko tym naprawdę chciałbym 

być” 10 . 

Podobnie rozumie swoje zadania pedagogia 

chrześcijańska. Stara się o to, by ludzie nie wpadli 

w przepaść. Żeby tak się nie stało, muszą rozwinąć 

swoje życie duchowe i wiarę religijną; rozwinąć pełną 

i doskonałą osobowość w aspekcie indywidualnym 

i społecznym. Temu ma służyć duszpasterstwo i cała 

bardzo rozbudowana pedagogia Kościoła. 

Liberalizm zachodni przejmuje i akceptuje obecnie 

większość poglądów, jakie głoszą postmoderniści. 

W pewnych kwestiach ma on jakieś ograniczone wartości, 

jednak w swej skrajnej formie – podobnie jak 

postmodernizm – pozostaje w całkowitej sprzeczności 

z myślą chrześcijańską. Jest to dzisiaj wielki problem 

dla chrześcijaństwa i dla chrześcijańskiej pedagogii. 

Ks. prof. dr hab. Edward Walewander 

10 

J. D. Salinger, Buszujący w zbożu, tłum. M. Skibniewska, 

Warszawa 1967, s. 159. 

24


Nowy słownik 

duńsko-polski 

Na początku kwietnia b.r. wydawnictwo Bostrup 

wydało nowy słownik duńsko-polski. 

Słownik zawiera 25.000 duńskich haseł i związków 

wyrazowych oraz ich polskich odpowiedników. 

Wyrażenia i zwroty zaczerpnięto głównie z codziennych 

sytuacji komunikacyjnych, ale są one również 

odzwierciedleniem języka używanego m.in. w szkolnictwie, 

pracy, Internecie, kościele czy cieszących się 

popularnością kopenhaskich kawiarniach. Wszystkie 

hasła zawierają transkrypcję wymowy, informacje 

odnośnie odmiany i znaczenia. 

Jest to pierwszy słownik duńsko-polski tej wielkości 

opublikowany w Danii. Największy dotychczasowy 

słownik duńsko-polski z 1989 roku opublikowany 

przez Special-pædagogisk forlag zawiera 12.000 słów. 

Podobną ilość słów zawiera duńsko-polski słownik 

prawniczo-ekonomiczny wydawnictwa Gads z roku 

1999. Natomiast słownik wydawnictwa Gyldendal, 

w stronę przeciwną, tj. z polskiego na duński, z 1995 

roku zawiera 70.000 słów i zwrotów. 

Nowy słownik duńsko-polski opracowany został 

przez mgr Lisę Bostrup (autorkę podręcznika do 

nauki języka duńskiego „Aktivt dansk”), dr. Józefa 

Jarosza z Uniwersytetu Wrocławskiego oraz tłumaczkę 

mgr Katarzynę Stręk. Słownik wydano przy wsparciu 

finansowym Fundacji Georga i Emmy Jorck. 

Słownik opracowano z myślą o Polakach, którzy 

chcą porozumiewać się w języku duńskim, ale będzie 

również użyteczny dla Duńczyków, którzy chcą uczyć 

się języka polskiego. 

Duńsko-polski słownik jest częścią serii słowników 

dla obcokrajowców, przygotowanej przez wydawnictwo 

Bostrup. Wydawnictwo wydało wcześniej m.in. 

słowniki duńsko-bułgarski i duńsko-rosyjski. 

Dansk-polsk ordbog, Słownik duńsko-polski, Forlaget 

Bostrup, 2014 

25


Z życia Polskiej Misji Katolickiej 

w Kopenhadze 

W ostatnim czasie w Polskiej Misji Katolickiej przeżywaliśmy cztery wielkie wydarzenia: 

Bierzmowanie młodzieży i dorosłych 

W niedzielę 4 maja o godz. 13.00 podczas uroczystej 

mszy św. J.E. ks. biskup Czesław Kozon udzielił sakramentu 

bierzmowania młodzieży (21 osób) i 10 osobom 

dorosłym. Gratulujemy tym młodym i dorosłym 

ludziom. Oby ten sakrament dojrzałości chrześcijańskiej 

umocnił w nich wiarę w Boga i pomógł być wiernymi 

świadkami Chrystusa w życiu codziennym i w studiach. 

Dziś, jak to mówił św. Jan Paweł II, świat nie tyle oczekuje 

głoszenia Słowa Bożego, ile oczekuje na świadectwo 

życia według Ewangelii. 

Dziękczynienie za kanonizację św. Jana XXIII 

i św. Jana Pawła II 

Z ogromną radością, my Polacy, przyjęliśmy decyzję 

Stolicy Apostolskiej o wyniesieniu bł. Jana Pawła II na 

ołtarze, jako świętego. Ta podniosła uroczystość odbyła 

się 27 kwietnia w tym roku, na placu przed Bazyliką św. 

Piotra w Watykanie. W Rzymie przez trzy dni mówiło 

się po polsku, tak wielu pielgrzymów przyjechało na 

kanonizację największego z Polaków, papieża, świętego, 

Jana Pawła II. Z Polskiej Misji Katolickiej z Kopenhagi 

też wzięła udział mała grupa wiernych, jako nasi przedstawiciele. 

Teraz będziemy się modlić i oczekiwać, aby 

Stolica Apostolska nadała naszemu św. Janowi Pawłowi 

II tytuł Wielkiego i Doktora Kościoła. Prawdziwie zasłużył 

na te tytuły przez swoje życie i ewangelizację wpływającą 

na cały Kościół katolicki i na cały świat. 

Dziękczynienie za kanonizację św. Jana Pawła II i św. 

Jana XXIII odbyło się w katedrze kopenhaskiej 7 maja 

br. podczas uroczystej Eucharystii pod przewodnictwem 

J.E. księdza biskupa Czesława Kozona, przy udziale 

wielu księży i wiernych, szczególnie Polaków, Włochów, 

jak również Duńczyków. Nie zabrakło akcentu polskiego. 

Relikwie św. Jana Pawła II wniosła do katedry polska 

rodzina w otoczeniu dzieci ubranych w regionalne stroje 

krakowskie. Uroczystą Eucharystię uświetnił śpiewem 

chór Polskiej Misji Katolickiej. Po mszy św. miała miejsce 

braterska recepcja, na zakończenie której polska grupa 

bawiła się świetnie, śpiewając popularne i religijne piosenki. 

W czasie spotkania złożyliśmy życzenia ks. biskupowi 

z okazji jego 19. rocznicy święceń biskupich. Trzeba 

przyznać, że całość tego dziękczynienia przygotowała 

i patronowała pani Ewa Polit, której jesteśmy wdzięczni 

za inicjatywę i ogromne zaangażowanie. 

Procesja Maryjna 

Kolejnym wydarzeniem w życiu Polskiej Misji Katolickiej 

była procesja maryjna po ulicy Amagerbrogade 

w Kopenhadze – na wyspie Amager. Chociaż w Danii 

nie można organizować marszów religijnych po ulicach 

miasta, to jednak w tym roku udało się polskim, filipińskim 

i duńskim katolikom zorganizować po raz pierwszy 

pielgrzymkę maryjną z kościoła pw. św. Anny, po ulicy 

Amagerbrogade do Sunbyvesterplads i z powrotem do 

kościoła św. Anny, gdzie nastąpiło zakończenie wystawieniem 

i błogosławieństwem Najświętszym Sakramentem. 

W procesji wzięło udział wielu katolików polskich, 

filipińskich, duńskich, ugandyjskich i innych narodowości. 

Kolorowy korowód, wielu uczestników w strojach 

regionalnych, niosąc różne obrazy Matki Bożej, 

św. Anny, relikwii św. Jana Pawła II, św. S. Faustyny 

i św. Klemensa, modliło się i śpiewało w rożnych językach, 

jak w dzień Zesłania Ducha Świętego. To umacniało 

naszą wiarę, że wielu ludzi z różnych narodów 

w Danii wspólnie może wyznawać swoją wiarę. Trzeba 

nam dawać świadectwo naszej religijności i pobożności 

maryjnej przed społeczeństwem duńskim, które w ten 

dzień patrzyło z zainteresowaniem i ciekawością na 

naszą procesję. Może to ich przybliży do Boga i Matki 

Bożej! 

Pielgrzymka do Åsebakken 

Ostatnim wydarzeniem w minionym czasie w Polskiej 

Misji Katolickiej była pielgrzymka maryjna na 

Åsebakken. Jak każdego roku, również w tym, w ostatnią 

niedzielę maja, odbyła się pielgrzymka maryjna 

z Holte do Åsebakken. Dzięki pięknej, słonecznej pogodzie, 

w niedzielę 25 maja, w grupach różnojęzycznych 

ruszyliśmy z Holte przez las do Åsebakken. Podczas 

pielgrzymki modliliśmy się i śpiewaliśmy pieśni religijne. 

26


Po dojściu na polanę w Åsebakken uczestniczyliśmy 

w Eucharystii pod przewodnictwem J.E. księdza biskupa 

Czesława Kozona. Po mszy św. był czas na wspólny 

posiłek i rekreację. Całość tej pielgrzymki zakończyła 

się uroczystym nabożeństwem Eucharystycznym i procesją 

Maryjną. Oby to umocniło naszą wiarę w Boga 

i pobożność Maryjną! 

Również podczas tej pielgrzymki był akcent polski, 

ponieważ była to 25. rocznica pielgrzymki Ojca Świętego 

Jana Pawła II do Danii, kiedy to odprawił Eucharystię 

w tym samym miejscu – w Åsebakken. Podczas 

naszego modlitewnego spotkania, polska młoda rodzina 

Państwa Kostków, w uroczystej procesji wniosła relikwie 

św. Jana Pawła II. Trzeba nam Polakom w Danii być 

dumnymi ze św. Jana Pawła II i szczególnie wypełniać 

jego nauczanie w życiu codziennym. 

Ks. Leszek Kapusta 

Polskie dzieci uczestniczyły 

w dziękczynieniu za kanonizację 

św. Jana XXIII i św. Jana Pawła II 

4 maja ks. biskup Czesław Kozoń 

udzielił Sakramentu Bierzmowania 

Ks. Leszek Kapusta prowadzi 

pielgrzymkę polskiej grupy na Åsebakken 

27


SZKOŁA JĘZYKÓW OJCZY 

ŚWIĘTUJE MIĘDZYNARODOWY 

Dominika Utko i lokomotywa 

W tym roku przypada 15. rocznica ustanowienia przez 

UNESCO Międzynarodowego Dnia Języka Ojczystego – 

Dnia Dziedzictwa Językowego. Święto nawiązuje do tragicznych 

wydarzeń w Bangladeszu, gdzie w 1952 r. w obronie 

prawa do nadania językowi bengalskiemu statusu języka 

urzędowego zginęło podczas demonstracji 5 studentów 

Uniwersytetu w Dhace. 

Dzień Języka Ojczystego świętujemy 21 lutego. Jednak 

w Kopenhadze, ze względu na ferie zimowe, święto to jest 

nieco przesunięte. W tym roku zostało powiązane z innym 

międzynarodowym świętem – Dniem Kobiet. 

W dniu 8 marca Szkoła Języków Ojczystych w Kopenhadze 

otworzyła swe podwoje dla gości reprezentujących 

17 języków, w tym język polski. Uczniowie i rodzice 

a także reprezentanci organizacji i instytucji przybyli, by 

cieszyć się różnorodnością języków i kultur, posłuchać 

piosenek i recytacji dwujęzycznych uczniów, obejrzeć 

przygotowane stoiska, popróbować smakołyków różnych 

narodów. 

Uczniowie polscy przygotowali na festyn recytację wiersza 

Tuwima „Lokomotywa”, ponieważ jego literackie 

tworzywo zawiera wiele dźwiękonaśladowczych wyrażeń 

i zwrotów zrozumiałych dla wszystkich, a interpretacja głosowa 

daje możliwość odtworzenia rozpędzającej się wielkiej 

parowej maszyny – LOKOMOTYWY. 

Przepiękną kolorową makietę lokomotywy wykonał 

Marian Kołpak. Zachwyciła wszystkich widzów, szczególnie 

najmłodszych, którzy wyglądali z jej okienek. Podobała 

się też recytacja wiersza w wykonaniu Kaspra i Mateusza 

Brąszkiewiczów, Franciszka Nawrockiego, Dominiki Utko, 

Nauczyciel języka polskiego Roman Miedzianogóra 

Nauczycielka Maria Małaśnicka Miedzianogóra, 

Tamborska 

28


STYCH W KOPENHADZE 

DZIEŃ JĘZYKA OJCZYSTEGO 

Barta Rączki, Zuzi Zarzeckiej – uczniów Marii Małaśnickiej 

Miedzianogóry, która czuwała nad tym mini spektaklem. 

Cała sala skandowała razem z recytatorami – „…to 

tak to, to, tak to, to, tak to, to”, nagradzając recytatorów 

gromkimi brawami. 

Na polskim stoisku z flagami Polski, Danii i Unii Europejskiej 

goście festynu mogli schrupać pyszne raczki, kukułki 

i krówki, delektować się polskimi sokami owocowymi 

i uzupełnić swą wiedzę o Polsce dzięki dostarczonym przez 

polską Ambasadę materiałom informacyjnym. Całość uzupełniały 

elementy strojów narodowych oraz bogato ilustrowane 

polskie baśnie i bajki dla dzieci. 

Grupę polskich uczniów, nauczycieli i rodziców ubranych 

w czapeczki i szaliki w narodowych barwach wspierali 

przedstawiciele Ambasady RP w Danii – pan konsul 

Łukasz Gabler i pani attaché Joanna Tamborska. 

Festyn zakończyła wspólnie zaśpiewana przez wszystkich 

gości po duńsku piosenka ułożona przez nauczycieli Szkoły 

Języków Ojczystych – „Mit modersmål” – „Jeg synger på mit 

modersmål, jeg elsker mit modersmål, mit modersmål er så 

sødt, mine venner, de er så søde, derfor jeg er så glad…” – 

Śpiewam w moim języku, kocham mój język, jest on taki 

miły, a moi przyjaciele są tacy przyjemni…. 

Polskie stoisko 

W Szkole Języków Ojczystych w Kopenhadze uczy się 

ponad 100 polskich uczniów, którzy mają prawo do bezpłatnej 

nauki swego języka w ramach duńskiego systemu 

edukacyjnego. Prawo to zapewnia im zarządzenie duńskiego 

Ministra Oświaty na podstawie Dyrektywy Unii Europejskiej. 

konsul Łukasz Gabler i attaché Joanna 

Polska grupa 

29


Gala V edycji konkursu „Być Polakiem”, 

Zamek Królewski w Warszawie, 1 lipca 2014 r. 

Zdjęcia: Roman Śmigielski 

Nagrody wręczali m.in.: poseł Joanna Fabisiak, 

minister spraw zagranicznych Radosław Sikorski, 

doradca prezydenta RP Tomasz Nałęcz 

i prezydent Europejskiej Unii Wspólnot Polonijnych 

Helena Miziniak 

Prezes Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” 

Longin Komołowski (pierwszy z lewej) 

wśród laureatów 

Galę uświetnił występ Reprezentacyjnego Zespółu 

Artystycznego Wojska Polskiego 

30


Praca wyróżniona w V edycji Konkursu „Być Polakiem” 

Moja droga do wolności 

wspomnienia z Syberii pani Janiny Rębisz-Osipowskiej 

I. Wstęp 

W momencie kiedy nauczycielka wiedzy o Polsce 

ogłosiła V edycję Konkursu „Być Polakiem” i przedstawiła 

tematy, zainteresował mnie szczególnie temat 

„Polskie drogi do wolności”. Pomyślałam sobie, że 

może warto odnaleźć kogoś, kto przebył taką drogę. 

Niewiele osób z okresu II wojny światowej dożyło dzisiejszych 

czasów, a zatem odnalezienie kogoś żyjącego 

na terenie Danii nie było łatwym zadaniem dla mnie. 

Zwróciłam się do siostry Leopoldyny z Polskiej Misji 

Katolickiej w Kopenhadze o pomoc w odnalezieniu 

kogoś, kto chciałby opowiedzieć o swoich wojennych 

losach. Wkrótce okazało się, że jest ktoś, kto wprawdzie 

nie walczył na frontach II wojny światowej i nie 

uczestniczył w wielkich bitwach, ale przeżył ten okres 

na zsyłce na Syberii. Osobą tą okazała się pani Janina 

Rębisz-Osipowska, która w wieku 10 lat wraz ze swoją 

rodziną została wywieziona na Syberię. Droga pani 

Janiny do wolności wydała mi się na tyle interesująca, 

że postanowiłam przedstawić ją w tej pracy. Pani Janina 

w czasie zsyłki była niewiele młodsza ode mnie, dlatego 

też chciałabym, żeby moje pokolenie, pokolenie młodych 

ludzi usłyszało i dowiedziało się jak żyła i czego 

doświadczała w okresie II wojny światowej młodzież 

polska. Jakie były ich przeżycia, czego się bali, a z czego 

się cieszyli. Czy w ogóle uczucie radości, miłości, przyjaźni 

i zaufania do drugiego człowieka było możliwe 

w okresie wojny? 

II. Spotkanie z panią Janiną 

Jak tylko dostałam numer telefonu do pani Janiny, 

od razu, bez chwili zastanowienia, zadzwoniłam. 

Przed samym spotkaniem byłam podekscytowana, 

ale też zestresowana. Zupełnie niepotrzebnie, bo gdy 

otworzyła mi drzwi miła, starsza pani wiedziałam, że 

rozmowa nie będzie sztywna i łatwo będzie nawiązać 

kontakt. Nie zdążyłam jeszcze nawet usiąść na kanapie, 

a już pani Janina częstowała mnie szarlotką, którą 

upiekła specjalnie na to spotkanie. Pokazała mi drzewo 

genealogiczne swojej rodziny, dała mi także w prezencie 

książkę z dedykacją ze swoimi wspomnieniami 

i obrazek Matki Boskiej Częstochowskiej. Gdy sobie 

wyobraziłam, że ta miła, wiecznie uśmiechnięta starsza 

kobieta przeżyła koszmar Syberii, nie mogłam w to 

uwierzyć. 

III. Relacje pani Janiny 

– „Było mi bardzo smutno i wciąż płakałam” 

Pomimo iż miałam zapisane pytania, one tak naprawdę 

nie były potrzebne. Pani Janina od początku wiedziała, 

co powiedzieć. Opowiadała tak interesująco, że 

nie chciałam jej przerywać pytaniami, a i tak po chwili 

już znałam na nie odpowiedź. Opowiadała o dniach 

smutku, ale też, co mnie naprawdę zdziwiło, o dniach 

radosnych i pełnych szczęścia. Ale zacznijmy od 

początku… 

Urodziła się 23 sierpnia 1930 roku, w Michałówce, 

pow. Rawa Ruska, woj. Lwów. Jej tato był leśnikiem. 

W dniu wysiedlenia 10 lutego 1940 roku miała 10 lat. 

Zima w 1940 roku była wyjątkowo mroźna, szczególnie 

o 3-ej rano. Dostali tylko 30 minut na spakowanie 

potrzebnych rzeczy. Wsadzono ich do towarowych wagonów. 

W jednym wagonie 50 osób. Podróż była straszna. 

Jedzenie i wodę dawali im na wyznaczonych stacjach raz 

na dobę. Jechali cały miesiąc brudni, zawszeni, głodni 

i chorzy. Dotarli do stacji Tułun. Po dwóch tygodniach 

przewieźli ich do Arszanu. Było to kilkaset kilometrów 

od Tułuna. Umieścili ich w drewnianym baraku, w którym 

stały dwa piece żelazne do ogrzewania i do gotowania. 

Mrozy do 30–50 stopni. Ludzie układali różne 

piosenki w wagonach jadących na Sybir i na Sybirze. 

Oto jedna z nich: 

W tysiąc dziewięćset czterdziestym roku 

Dla Polaków smutny czas 

Stalin z Hitlerem rozłupił Polskę 

I na Sybir wygnał nas. 

Żegnamy Cię święta ziemio polska 

Twa Królowa Matka Częstochowska 

I my wierni Ci zawsze będziemy 

za ojczyznę życie dać. 

31


Tyś narodzie polski ograbiony 

Z swojej własnej ziemi wywleczony 

Po tajgach Sybiru się włóczysz 

Jak stepowy dziki zwierz. 

Tajgo, tajgo sybirska pustynio 

Azjatycki dziki las 

Tyś przed wielki Polaków gnębiła 

I tak teraz gnębisz nas. 

Słuchaj wodzu sybirskiego kraju 

Tu są ludzie hen z polskiego kraju 

I Ty musisz się dziś z nami liczyć 

Bo tak każe Bóg i świat. 

Już wnet pękną sybirskie kajdany 

Już nas woła Polska kraj kochany 

Polska ziemia dziś jęczy i płacze 

Przyjdźcie do mnie dzieci me. 

Bardzo dużo ludzi wymarło w tych barakach. Puchli 

z głodu i ślepli. Jedli pokrzywę, lebiodę, różne korzenie, 

pili sok z brzozy, zbierali grzyby, orzechy i jagody 

w lesie. Rodzice pani Janiny co było można, wymieniali 

na jedzenie. W 1942 roku trafili do kołchozu Perfilowa, 

gdzie wszyscy pracowali w polu. Rok później pani 

Janina poszła na służbę do wsi Niura. Na jej głowie 

był cały dom. Gotowała, prała, szorowała podłogi, zajmowała 

się trójką dzieci i nosiła wodę z rzeki na koromysłach. 

Ciężka praca. Wtedy było jej smutno i wciąż 

płakała. Była mała, miała ledwie 13 lat. Najgorsza była 

zima. Mrozy 40, 50 a nawet 60 stopni. W zimie chodziła 

też do lasu ścinać drzewa. Pod koniec 1944 roku wyjechali 

do Opatna. Tam cała rodzina pracowała w ogrodnictwie, 

potem była służba u lekarzy Haliny i Wasyla 

Szczerbakow. Prowadziła im cały dom i zajmowała się 

ich dwuletnią córeczką. U nich było jej bardzo dobrze, 

czuła się szczęśliwa. 2 maja 1946 roku o godz. 14-tej 

wyruszył transport ludzi z Tułuna do Polski. Wracali 

biedni w ubraniach z worków pofarbowanych ołówkiem 

chemicznym, ale radośni, szczęśliwi i z nadzieją na lepsze 

jutro. Wracali wszyscy do swojego kraju, do Polski. 

Opuszczamy Sybir irkucką katorgę 

Żegnamy się z górą Krutego 

Na której wysoko mogiły Polaków 

Na krzyżach nazwiska każdego. 

Żegnamy was bracia śpijcie tu spokojnie 

Rodaków tu już nie ujrzycie 

Ostatnie modlitwy, ostatnie nasze płacze 

Na grobach swych dziś usłyszycie. 

Zginąłeś Polaku na ziemi sybirskiej 

Na łożu śmiertelnym błagałeś 

Ażeby do ziemi ojczystej powrócić 

w tym smutku i żalu skonałeś. 

Wybiła godzina kto żyw do ojczyzny 

Wracamy do kraju polskiego 

Żegnamy Was bracia śpijcie tu spokojnie 

W swych grobach na górze Krutego. 

IV. Podsumowanie 

To co opowiedziała o Sybirze pani Janina jest kroplą 

w morzu z tego co przeżyła, a przeżyła straszny głód 

i chłód. Wiele razy miała odmrożone ręce, nogi, nos 

i policzki. Mimo, że było bardzo źle i ciężko, bieda, głód 

ludzie byli dla siebie życzliwi i serdeczni. Żyli w przyjaźni, 

prawie rodzinnie, dlatego też pani Janina okres ten 

wspomina nie tylko z bólem w sercu, ale też z wielkim 

wzruszeniem. 

Ja również byłam wzruszona opowieścią pani Janiny. 

Jestem wdzięczna mojemu losowi, że dał mi możliwość 

życia w pokoju i cieszenia się wolną Polską. 

Monika Najman wyróżniona w konkursie „Być Polakiem” 

Monika Najman 

kl. I LO w Szkolnym Punkcie Konsultacyjnym 

przy Ambasadzie RP w Kopenhadze 

32


Kanclerz Merkel przyszła do młodych Polaków, 

a polskie media tego nie zauważyły 

W ramach Dnia Projektów Europejskich w poniedziałek 

31 marca kanclerz Angela Merkel odwiedziła 

Niemiecko-Polską Szkołę Europejską w Berlinie. 

Reprezentantów mediów niemieckich opisujących to 

wydarzenie było ponad dwudziestu, spośród polskich 

dziennikarzy, oprócz mnie, była dziennikarka polskiej 

audycji radiowej nadawanej w Berlinie w programie 

Funkhaus Europa. 

Mało kto wie, że Robert Jungk Oberschule (RJO) 

w Berlinie jest szkołą, w której od dwóch lat można zdawać 

polsko-niemiecką maturę, gdzie tematy maturalne 

również w języku polskim wyznacza kuratorium Berlina. 

RJO liczy sobie kilkaset uczniów, wśród których poza 

polskimi klasami, uczą się młodzi Turcy, Hiszpanie, 

Włosi i inni obcokrajowcy. Dzieci, pochodzące z polskich 

rodzin w Berlinie, mają wyjątkowo dobrą sytuację, 

jeśli chodzi o możliwości nauki języka polskiego. 

W Berlinie oprócz podlegającej systemowi niemieckiego 

szkolnictwa polsko-niemieckiej szkole europejskiej 

(RJO) oraz kilku niemieckich gimnazjów działa wiele 

placówek, w których uczniowie mogą uczyć się polskiego 

jako dodatkowego języka – takich, jak np. polska 

szkoła wieczorowa w ramach organizacji ORPEG 

(Ośrodek Rozwoju Polskiej Edukacji za Granicą) czy 

Stowarzyszenie Oświata, funkcjonujące tu z przerwami 

od 1881 roku. 

Co roku Angela Merkel odwiedza szkoły, organizujące 

projekty wymiany kulturalnej z innymi krajami europejskimi. 

Pierwszy – tzw. EU-Projekttag został zorganizowany 

w 2007 roku właśnie z inicjatywy kanclerz Merkel. 

W tym roku Frau Merkel wykonała miły gest w stosunku 

do Polaków w Niemczech, Berlinie, a także w Polsce, 

i odwiedziła jedyną szkołę europejską, w której wykładowym 

obok niemieckiego jest również język polski. 

Spotkanie odbywało się poza protokołem dyplomatycznym. 

Kanclerz Niemiec przez kilkanaście minut 

witała się z uczniami RJO i robiła sobie zdjęcia komórkami 

z tymi, którzy odważyli się ją o to poprosić. Wysłuchała 

polskich i niemieckich współczesnych szlagierów, 

śpiewanych przez międzynarodowy zespół muzyczny 

z RJO, a następnie przez godzinę rozmawiała z młodzieżą 

na tematy, które ich nurtują. W dyskusji brali 

udział tylko uczniowie Robert Jungk Oberschule, nawet 

moderatorem był urodzony w polskojęzycznej rodzinie 

19-latek, który pełnił wcześniej rolę przewodniczącego 

parlamentu młodzieży Berlina. 

Uczniowie świetnie rozumieli się z Frau Merkel, 

którą nazywali z sympatią „unsere Bundeskanzlerin” – 

nasza kanclerz. Zadawali dość trudne pytania, związane 

z sytuacją na Krymie i na Ukrainie. Kanclerz Niemiec 

w przystępny sposób wyjaśniała młodym słuchaczom 

skomplikowaną rolę Niemiec, jako państwa posiadającego 

wiodącą pozycję, które w przypadku konfliktów 

politycznych oceniane jest zawsze jako wypowiadające 

się „zbyt konkretnie albo za mało przekonywująco, ale 

nigdy akurat tak, jak powinno”. Pocieszyła młodych 

abiturientów, że w przyszłości w Niemczech będzie 

brakowało 6 milionów młodych pracowników, więc 

mają zapewnione miejsca pracy. Aktualną kryzysową 

sytuację młodych Hiszpanów czy Włochów tłumaczyła 

złymi decyzjami, podjętymi przez rządzących tymi 

krajami – nie w ostatnim czasie, ale co najmniej 15 lat 

temu. Kanclerz Niemiec nawiązała natychmiast pozytywny 

emocjonalny kontakt z młodzieżą, z którą potrafiła 

żartować, mówiąc jednocześnie o bardzo poważnych 

sprawach. Na samym początku spotkania, opisując pol- 

33


sko-niemieckie stosunki, podkreśliła z uznaniem, że 

Polacy są bardzo odważnym narodem. Podsumowując 

wizytę powiedziała, że uczniowie byli świetnie przygotowani 

merytorycznie do rozmowy. 

Jak widać, polskie media nie interesują się tak oddolnymi 

inicjatywami, dotyczącymi młodzieży i Polaków, 

zamieszkałych poza granicami, nawet kiedy odwiedza 

ich „die maechtigste Frau der Welt”, czyli najmocniejsza 

kobieta świata. 

Nie było żadnej afery ani konfliktu, uczniowie byli 

zachwyceni bezpośredniością swojej Bundeskanzlerin, 

a Frau Merkel była szczerze zainteresowana ich projektami, 

pytaniami i problemami. Widocznie takie zwykłe, 

ludzkie, ale bardzo ciekawe, bo pokazujące współczesne 

polsko-niemiecko-europejskie młode pokolenia „spotkania 

nie na szczycie” nie są interesujące dla polskich 

mediów. 

Agata Lewandowski 

❧ ❧ ❧ 

SUKCESY MŁODYCH POLAKÓW W DANII 

Z Kacprem Parnakiem, młodym judoką, rozmawia Iwona Bożena Kołodziej 

Kacpra Parnaka poznałam, uczęszczając na lekcje 

języka polskiego do Sankt Ansgarskole w Kopenhadze. 

Dowiedziałam się, że chodzi na judo i ma spore osiągnięcia 

w tej dziedzinie. Postanowiłam przeprowadzić 

z Nim wywiad i wysłać go do polskiego czasopisma, aby 

sukcesy młodych Polaków mogły być bardziej znane. 

Przy układaniu kwestionariusza 

wywiadu pomogli mi 

moi polscy nauczyciele. 

Ja: Czy Twoim zdaniem 

judo to sport? 

K: Tak, oczywiscie judo 

to dyscyplina sportowa 

i jeden z najbardziej popularnych 

sportów walki na 

całym świecie. Od 1964 

r. jest to dyscyplina olimpijska 

dla mężczyzn, a od 

1988 także dla kobiet. 

Ja: W jakim klubie trenujesz? 

K: Trenuję w klubie 

w Gladsaxe. 

Ja: Jak często trenujesz? 

K: Trenuję dwa razy 

w tygodniu. 

Kacper Parnak 

Ja: Ile zdobyłeś medali? 

K: Zdobyłem 14 medali. 

Ja: W jakich zawodach uczestniłeś? 

K: Uczestniczyłem w mistrzostwach Danii. 

Ja: Co lubisz w tym sporcie? 

K: Lubię w tym sporcie to, że można nauczyć się 

zasad samoobrony. Trening judo opiera się na trenowaniu 

padów i rzutów, a po 13 roku życia także dźwigni 

i duszeń oraz sparringu. Ta dyscyplina uczy zasad walki 

oraz jej strategii. Wyrabia siłę, a także równowagę. 

Ważne jest też to, że judo uczy respektu dla przeciwnika. 

Każda walka zaczyna się i kończy ukłonem. 

Ja: Czy masz jakiegoś idola, kogoś, na kim się wzorujesz, 

kogoś, z kogo bierzesz przykład? 

K: Nie, nie mam żadnego idola. 

Ja: Jak długo chodzisz na judo? 

K: Chodzę już 6 lat. 

Ja: Na jakim poziomie jesteś? 

K: Jestem na 3. poziomie. Mam pomarańczowy pas 

i to znaczy, że mam 4. stopień uczniowski tzw. 4. kyu. 

Ja: Czy kiedyś miałeś kontuzję spowodowaną trenowaniem 

tego sportu? 

K: Nie, jeszcze nie miałem kontuzji. 

Ja: Dziękuję za czas, który mi poświęciłeś i życzę Ci 

dużo osiągnięć sportowych i wytrwałości, a także tego, 

by omijały Cię kontuzje. 

Medale zdobyte przez Kacpra 

34


Wilki, owce i strażnicy 

Nie tylko z samego tekstu, lecz także z okoliczności 

wyraźnie wynika, że książka profesora historii Benta Jensena 

o zimnej wojnie w Danii Ulve, får og vogtere (Wilki, 

owce i strażnicy) jest napisana w celu całkowitego zdemaskowania 

przedstawicieli i sympatyków komunizmu 

radzieckiego oraz przez nich wykorzystanych naiwnych 

szermierzy pokoju, a tym samym jako korekta i krytyczne 

uzupełnienie wcześniejszych prac o Danii w okresie 

zimnej wojny. Fakty, które Bent Jensen przytacza, są bez 

wątpienia wiarygodne, a ich analiza i wnioski wydają się 

rozsądne, chociaż książka została mocno skrytykowana 

przez tych, którzy nie lubią nakreślonego obrazu. 

Książka Benta Jensena i jego pięciu współpracowników 

o zimnej wojnie w Danii jest imponującą pracą 

historyczną (1512 stron w dwóch tomach), opierającą się 

na dużym i – w wielu przypadkach – zupełnie nowym, 

w znacznym wymiarze radzieckim, materiale źródłowym. 

Książka odnosi się do tego materiału, ale jest jednocześnie 

niezbędną polityczną „pracą na zlecenie”. W 2006 r. 

centroprawicowa większość w duńskim parlamencie (Folketingu) 

przyznała 10 mln koron na utworzenie Centrum 

Badań nad Zimną Wojną (Centrum for Koldkrigsforskning). 

Dyrektorem Centrum został Bent Jensen. Ze sformułowanych 

przez parlament zadań Centrum wynikało, 

że powinno zająć się krytykowanym przez wielu raportem 

Duńskiego Instytutu Studiów Międzynarodowych (DIIS) 

Danmark under den kolde krig (Dania podczas zimnej 

wojny, 2005). Wyniki prac nowego Centrum powinny 

mieć charakter eduka cyjny. 

Już sam wstęp książki jest niezwykły. Zaczyna się tak: 

„Jestem dzieckiem zimnej wojny. Miałem dziewięć lat, 

gdy komunistyczny zamach stanu w Pradze został zorganizowany 

z radziecką pomocą” (t. 1 str. 13). Następnie 

Bent Jensen przedstawia w głównych zarysach całą historię 

zimnej wojny do dnia dzisiejszego oraz swoje osobiste 

przeżycia z nią związane. Doświadczenie to charakteryzuje 

książkę pod niejednym względem. Bent Jensen po 

prostu nie może odnieść się bez uszczypliwości do tych, 

którzy byli po złej, tj. komunistycznej stronie, lub byli 

tylko naiwni. Ale chociaż książkę można by z tego powodu 

krytykować, nie mam powodu, by twierdzić, że jest ona 

niewiarygodna. 

Tom pierwszy dotyczy zagrożeń i wyzwań, wobec których 

stała Dania i jej demokratyczne instytucje. Tom drugi 

opisuje działania, za pomocą których demokracja duńska 

miała odeprzeć zagrożenia ze Wschodu i wyzwania ze 

strony duńskich sympatyków komunizmu. Oto niektóre 

z najciekawszych tytułów rozdziałów z tomu pierwszego: 

1. Związek Radziecki jako kompleks wojskowo-przemysłowy. 

3. Wilki w niedźwiedzim futrze. DKP [Duńska Partia 

Komunistyczna] jako chętny pomocnik Związku 

Radzieckiego. 

4. Owce w wilczej skórze? Nowa Lewica. Socjalistyczna 

Partia Ludowa. 

6. Pierwszy ruch pokojowy w czasie zimnej wojny [do 

końca lat 1950-tych]. 

7. Walka o kulturę w okresie zimnej wojny. 

10. Duńscy obywatele bliscy KGB i STASI. 

11. Operacje wpływu i dezinformacji. 

12. Drugi ruch pokojowy w czasie zimnej wojny [lata 

1970-te i 1980-te]. 

Z tomu drugiego: 

14. Zając jako zagrożenie dla niedźwiedzia? Spojrzenie 

Związku Radzieckiego na Danię jako członka Sojuszu 

Północnoatlantyckiego [por. książkę Benta Jensena 

o Związku Radzieckim i Danii p.t. Bjørnen og 

haren (Niedźwiedź i zając)]. 

15. Nacisk i przystosowanie się: „polityka nieprowokacyjna”. 

17. Strażnicy. Obrona demokracji przed zagrożeniami 

wewnętrznymi. 

Stosunek sił Układu Warszawskiego i NATO jest ściśle 

opisany. Decydującym czynnikiem była znaczna przewaga 

Układu Warszawskiego w siłach konwencjonalnych. 

Siły Układu Warszawskiego byłyby w stanie posunąć się 

z wielką prędkością przez Niemcy Zachodnie, co znaczyło, 

że NATO zostałoby zmuszone do użycia broni jądrowej 

w bardzo wczesnym stadium wojny. Ocena, którą 

Bent Jensen daje wojsku duńskiemu nie jest wysoka. 

Ważnym czynnikiem jest to, że w całym okresie zimnej 

wojny duńska polityka polegała na tym, że na duńskiej 

ziemi nie powinno być broni jądrowej „w obecnych okolicznościach”. 

Zachowanie Danii jako kraju wolnego od 

broni jądrowej było ważnym elementem radzieckiej polityki. 

Moskwa chciała, aby cała Skandynawia została strefą 

wolną od broni jądrowej. 

Bent Jensen referuje i cytuje oceny sprzymierzonych 

dotyczące duńskich sił zbrojnych jako sił słabej jakości. 

(Czy byliśmy tak słabi? Czuję sie tym osobiście dotknię- 

35


ty, gdyż w latach 

1962–1977 sam 

byłem częścią 

duńskich sił zbrojnych). 

Czy bylibyśmy 

w stanie, 

ze swoimi małymi 

siłami, bez broni 

jądrowej, utrzymać 

Bent Jensen 

się, dopóki nie 

przyszłyby posiłki 

sprzymierzonych? Czy bylibyśmy w stanie zabezpieczyć 

ich przybycie? W to zaczęto stopniowo wątpić. Jednym 

z powodów, że NATO dało Danii tak „długą smycz”, był 

fakt, że na północnym Atlantyku mieliśmy Wyspy Owcze 

i Grenlandię. Na Wyspach Owczych były ważne instalacje 

ostrzegania. A baza lotnicza Thule Air Base na Grenlandii 

nie była strefą wolną od broni jądrowej! 

W tomie drugim jest bardzo wyczerpujący opis przygotowań 

do obrony totalnej (obok obrony militarnej) 

całego duńskiego społeczeństwa, tj. wszystkiego, co było 

potrzebne dla funkcjonowania społeczeństwa i dla przeżycia 

jak największej części ludności. Szczegółowo omówione 

są rozważania i przygotowania dotyczące internowania 

przed wojną lub podczas wojny ludzi z komunistycznej 

piątej kolumny. 

Miałem nieprzyjemne wspomnienia czytając o wszystkich 

ówczesnych tak zwanych działaniach pokojowych 

w Danii, mniej lub więcej bezpośrednio kontrolowanych 

z Moskwy poprzez Duńską Partię Komunistyczną. Oto 

niektóre przykłady kontrolowanych przez komunistów 

organizacji frontowych: Zwolennicy Pokoju, Demokratyczna 

Federacja Kobiet w Danii, Młodzież Jednego Świata, 

Nigdy Więcej Wojny, Komitet Współpracujący na Rzecz 

Pokoju i Bezpieczeństwa, Nie Dla Broni Atomowej, Kobiety 

na Rzecz Pokoju, Ruch Związkowy na Rzecz Pokoju, 

Socjaldemokraci Przeciwko Broni Atomowej i Militaryzmowi, 

Chrześcijanie na Rzecz Rozbrojenia, Nauczyciele na 

Rzecz Pokoju, Lekarze na Rzecz Pokoju. 

Rozdział 9 nosi tytuł „Szpiegostwo, sabotaż i rekrutacja” 

i opisuje radzieckie i wschodnioniemieckie operacje 

szpiegowskie w Danii – nie tylko szpiegostwo bezpośrednio 

prowadzone przez agentów z ambasad, lecz także 

szpiegostwo zwerbowanych przez nich w różny sposób 

Duńczyków. Szczególnym źródłem tych informacji jest 

radziecki oficer KGB i podwójny agent Oleg Gordijewski, 

który w 1974 r. zaczął dostarczać informacje brytyjskiej 

służbie MI6. W książce niewiele napisano o polskich 

operacjach wywiadowczych w Danii, ale na przykład 

wspomina się, że dwaj pracownicy Ambasady PRL byli 

oficerami wywiadu (t. 1 str. 456). W indeksie jest około 

pięćdziesięciu odnośników do Polski. Czytelników Informatora 

Polskiego zainteresuje być może zamieszczona 

w książce wypowiedź Andrzeja Wajdy o zaskakującym 

upadku komunizmu: „Okazało się, że Związek Radziecki 

nie mógł istnieć. Był jak prehistoryczny potwór, który nie 

miał połączenia między głową a ogonem. I zniknął” (t. 2 

str. 594). 

Jednym z agentów, którzy pracowali dla KGB albo 

STASI, był Flemming Sørensen, korespondent dziennika 

Jyllands-Posten w Bonn. Najpierw był komunistą, 

a po 1958 r. przeszedł do Socjalistycznej Partii Ludowej. 

W 1959 r. podczas tzw. Tygodnia Bałtyku w Rostocku 

został zwerbowany jako agent STASI. 

Zupełnie szczególne miejsce zajmuje dziennikarz 

Jørgen Dragsdahl. Należy zaznaczyć, że już w 2008 r. 

Dragsdahl wniósł sprawę o zniesławienie przeciwko Bentowi 

Jensenowi, który w artykule w jednej z gazet wymienił 

go jako agenta KGB. Bent Jensen przegrał sprawę 

w sądzie miejskim w Svendborgu, ale w 2013 r. został 

uniewinniony przez Wschodni Sąd Okręgowy (Østre 

Landsret), który uznał, że „Bent Jensen dla swoich wypowiedzi 

miał wystarczającą, ugruntowaną w faktach, podstawę”. 

To z powodu tego procesu książka Wilki, owce 

i strażnicy została opublikowana dopiero w lutym 2014 r. 

Bent Jensen szczegółowo przedstawia działalność 

Dragsdahla, zwłaszcza jako tzw. agenta wpływu, czyli 

agenta, który przez artykuły dezinformacyjne itp. miał 

wywierać wpływ nie tylko na opinię publiczną, lecz także 

na polityków. W rozdziale 11. „Informacje wpływu i dezinformacja” 

jeden ustęp jest całkowicie poświęcony 

Jørgenowi Dragsdahlowi (t. 1 str. 574–578), a następny 

ustęp opisuje rolę jego gazety Information jako „narzędzia 

dezinformacji”. 

Przykład na to, jak duży wpływ miał Dragsdahl, znajdziemy 

w wstawce tekstowej z nagłówkiem „Rozwój 

Kjelda Olesena”. Kjeld Olesen był socjaldemokratycznym 

ministrem obrony 1971–1973, ministrem robót 

publicznych 1975–1978 i ministrem spraw zagranicznych 

1979–1982. We wstawce tekstowej opisano rozwój Kjelda 

Olesena – od pozornie godnego zaufania antykomunisty 

i ministra przyjaznego wobec NATO do polityka sceptycznego 

wobec NATO. Po zakończeniu swojej misji 

ministra spraw zagranicznych oświadczył publicznie, że 

NATO używa zmanipulowanych liczb do obliczania sto- 

O AUTORZE KSIĄŻKI 

Bent Jensen, ur. 1938, pracował jako elektryk. 

Uczył się rosyjskiego w szkole językowej duńskiej armii 

1960–1962. Magister historii i filologii rosyjskiej 1969. 

Doktor habilitowany z historii 1979. Profesor historii 

1980. Dyrektor Centrum Badań nad Zimną Wojną (Centrum 

for Koldkrigsforskning) 2007–2010. 

Napisał m.in.: 

Stalinismens fascination og danske venstreintellektuelle 

(Fascynacja stalinizmem i duńscy lewicowi intelektualiści, 

1984). 

Bjørnen og haren. Sovjetunionen og Danmark 1945–1965 

(Niedźwiedź i zając. Związek Radziecki i Dania 

1945–1965, 1999). 

Gulag og glemsel (Gułag i zapomnienie, 2002). 

Stalin. En biografi (Stalin. Biografia, 2005). 

Bent Jensen często bierze udział w debacie publicznej. 

W latach 1989–1991 był redaktorem politycznym gazety 

Jyllands-Posten. 

36


O recenzencie 

Bent Christensen, ur. 1943, ukończył szkołę językową 

duńskiej armii 1962–1964 (język rosyjski). Podporucznik 

rezerwy 1964. Porucznik rezerwy 1968. Kapelan rezerwy 

1972. Magister filologii duńskiej i rosyjskiej 1968. Licencjat 

teologii 1985. Doktorat teologii 1998. Nauczyciel gimnazjalny 

1968. Proboszcz w Duńskim Kościele Ludowym 

(protestanckim) 1971–2003. W latach 1965–1971 Bent 

Christensen brał czynny udział w zimnej wojnie w Danii 

jako członek duńskiej Konserwatywnej Partii Ludowej. 

sunku sił między Wschodem a Zachodem. Opierał się na 

informacjach, które otrzymał od Jørgena Dragsdahla. 

Olesen kategorycznie zaprzeczył, aby istniało zagrożenie 

militarne ze strony radzieckiej. Powiedział również, „że 

jest rzeczą bardzo pozytywną, że tak wielu socjaldemokratów 

angażuje się w ruchy na rzecz pokoju… Socjaldemokracja 

sama w sobie, tj. jako partia, jest ruchem pokojowym”. 

Olesen podziwiał Dragsdahla i sam powiedział, 

że był pod wpływem jego „alternatywnego” poglądu na 

USA, NATO i duńską politykę bezpieczeństwa. W czasie, 

kiedy był ministrem, czytał wszystkie artykuły Dragsdahla. 

Jako minister spraw zagranicznych osobiście i „bez 

wahania” mianował go członkiem powołanej przez duński 

rząd komisji d/s polityki bezpieczeństwa i rozbrojenia 

(t. 2 str. 479). 

Po XX zjeździe Komunistycznej Partii Związku 

Radzieckiego w lutym 1956 r. z tajnym, krytycznym wobec 

Stalina przemówieniem Chruszczowa i po radzieckim 

stłumieniu powstania na Węgrzech w październiku 1956 

r. trudno było być komunistą w Danii. Dlatego też w 1959 

r. były przewodniczący Komunistycznej Partii Danii Aksel 

Larsen i inni byli członkowie tej partii założyli Socjalistyczną 

Partię Ludową. Były różne opinie, czy było to 

prawdziwe zerwanie z komunizmem. Socjaldemokrata 

Per Hækkerup, który w 1962 r. został ministrem spraw 

zagranicznych, powiedział, że nawet jeśli wąż zrzuci skórę, 

nadal jest wężem (t. 1 str. 265–266). W każdym razie 

nowa partia była bardzo aktywna w walce przeciwko wojsku 

duńskiemu i NATO. 

Obok prezentacji wszystkich informacji na temat obywateli 

duńskich, którzy współpracowali z Związkiem 

Radzieckim i Układem Warszawskim lub (przynajmniej 

de facto) je wspierali, najbardziej dyskusyjnymi częściami 

książki jest opis „polityki przypisów” (fodnotepolitikken) 

w latach 80. i zmiana kursu socjaldemokratów. „Polityka 

przypisów” polegała na tym, że centroprawicowy rząd 

w sprawach dotyczących polityki bezpieczeństwa zmuszany 

był przez tzw. alternatywną większość do dołączania 

do dokumentów NATO przypisów o odrębnym duńskim 

stanowisku. Obecni socjaldemokraci są dziś w przykrym 

położeniu, bo mają coś do ukrycia, a tym samym powody, 

aby krytykować książkę Benta Jensena. 

W książce Wilki, owce i strażnicy Bent Jensen daje 

szczegółowy opis i analizę całej tej niezwykłej sytuacji, 

od wewnętrznych stosunków w Socjaldemokracji począwszy 

do rosnącej ze strony krajów NATO krytyki duńskiej 

nielojalności wobec sprzymierzonych. Wojsko duńskie 

było w tym okresie słabe, więc zarówno Stany Zjednoczone, 

jak i Wielka Brytania ostrzegły, że może dojść do 

sytuacji, że nie będą chciały ryzykować życia swoich żołnierzy 

wysyłając posiłki do Danii i w danym przypadku 

mogłyby znaleźć alternatywne rozwiązania. Bent Jensen 

maluje bardzo ponury obraz sytuacji i jest przekonany, że 

tylko upadek muru berlińskiego w 1989 r. (którego nikt 

nie przewidział) uratował Danię przed znalezieniem się 

w bardzo niekorzystnej sytuacji. 

Szczególnie interesujący jest obraz przewodniczącego 

socjaldemokratów Ankera Jørgensena (który był premierem 

do 1982 r.) i byłego dziennikarza telewizyjnego Lasse 

Budtza, który już w 1979 r. od pozytywnego wobec NATO 

Roberta Pedersena przejął stanowisko rzecznika socjaldemokratów 

d/s polityki zagranicznej. 

Do klubu parlamentarnego Socjaldemokracji doszło 

wielu nowych, młodych członków, którzy znajdowali się 

mocno na lewo od dotychczasowej polityki Socjaldemokracji. 

Bent Jensen jest bardzo surowy wobec Ankera 

Jørgensena. Uważa go za lidera bez jasnej i konsekwentnej 

linii, z małą wiedzą o polityce zagranicznej i polityce 

bezpieczeństwa (przed objęciem teki premiera był przewodniczącym 

duńskiego Związku Zawodowego Robotników 

Niewykwalifikowanych i Specjalnych, czyli Dansk 

Arbejdsmands- og Specialarbejderforbund, 1968–1972, a od 

1964 r. członkiem parlamentu). Poza tym był nie tylko 

pod wpływem swoich irracjonalnych emocji, lecz także 

pod wpływem mocno lewicowego Lasse Budtza. 

Ostatnimi kreskami mało pochlebnego obrazu partii 

socjaldemokratycznej jest opis stanowiska partii (lub jego 

brak) wobec wydarzeń w komunistycznych państwach 

satelickich. Czołowi socjaldemokraci utrzymywali przyjazne 

stosunki z umierającymi reżimami komunistycznymi 

do ostatniej chwili. 

W październiku 1989 (!) r. Lasse Budtz brał udział w uroczystym 

spotkaniu Stowarzyszenia Przyjaźni Dania–NRD 

z okazji 40. rocznicy powstania NRD. Polska i Solidarność 

i wydarzenia w Polsce w 1980 r. nie są wyraźnie wymienione 

w tym kontekście, ale Bent Jensen wskazuje na to, że 

kilku czołowych socjaldemokratów sceptycznie i z niechęcią 

spoglądało na opozycyjne ruchy obywatelskie w Europie 

Środkowej i Wschodniej. Na przykład Lasse Budtz wyraził 

swoją wielką troskę z powodu „sił prawicowych, które obecnie 

atakują rządy socjalistyczne” (t. 2 str. 513). Podobnie 

wypowiadali się inni socjaldemokraci: Ritt Bjerregaard, 

Svend Auken, Ole Espersen, Mogens Lykketoft (obecny 

przewodniczący Folketingu) i Jytte Hilden. 

Książka nie tylko odsłania postępowanie wielu obecnie 

żyjących osób podczas zimnej wojny, lecz także staje się 

argumentem w obecnych dyskusjach o innych, ale porównywalnych 

sprawach. Z interesem śledzić będziemy dalszą 

dyskusję o książce Benta Jensena i zobaczymy, jaki będzie 

miała ona wpływ na duńskie życie polityczne. 


Bent Jensen: Ulve, får og vogtere. Den Kolde Krig i Danmark 

1945–1991, t. 1–2. Gyldendal, 2014. 1512 stron 

37


POLONIA WŁOSKA 

Rozmowa z prof. Grzegorzem J. Kaczyńskim, wiceprezesem Związku Polaków we Włoszech 

– Jak liczna jest dziś Polonia włoska? 

– Liczbę wszystkich imigrantów we Włoszech szacuje 

się dzisiaj na około 9% ludności, czyli blisko 5 milionów 

osób. W tej masie polskich imigrantów jest około 

140 tys. Liczba ta obejmuje tylko częściowo środowisko 

określane mianem Polonia, to znaczy osoby, które uznają 

Włochy jako swój dom – nawet jeśli nie są naturalizowani 

– i ujawniają tendencję w kierunku nawiązania 

więzi z osobami, które żyją w podobnej kondycji społeczno-kulturalnej. 

Środowisko dzisiejszej Polonii należy 

szacować na kilkanaście, a może ponad dwadzieścia 

tysięcy osób. 

W tym miejscu warto poczynić kilka uwag. W świetle 

przybliżonych szacunków z roku 1991, pochodzących 

z polskiego środowiska konsularnego, liczbę Polaków we 

Włoszech określono na około 25 tys. – w tej liczbie około 

3 tys. stanowili Polacy rezydenci, powiedzmy Polonia. 

Trzeba zaznaczyć, że od zniesienia wiz włoskich w roku 

1991, a tym bardziej od roku 2004 – czyli od przystąpienia 

Polski do UE (szczególnie po Traktacie Schengen) 

wszystkie dane dotyczące tej kwestii straciły swą 

dostateczną wiarygodność ze względu na brak kontroli 

granicznej. Natomiast w świetle raportów włoskiego 

Caritas obecność Polaków we Włoszech układała się 

następująco: rok 1990 – ponad 12 tys., rok 1995 – prawie 

14 tys., rok 2000 – ponad 30 tys. oraz w roku 2003 – niemal 

66 tys. (wg statystyk włoskiego Ministerstwa Spraw 

Wewnętrznych: było ich około 72 tys.).Obecnie, na podstawie 

XVII Raportu Fundacji ISMU w Mediolanie (Iniziative 

e Studi sulla Multietnicità di Milano), przebywało 

we Włoszech w roku 2011 109 tys. obywateli polskich, co 

nie kłóci się z danymi podanymi na wstępie. Raport ten 

nie bierze bowiem pod uwagę imigrantów nielegalnych, 

którzy egzystują w kontekście przejściowym. 

Dzieje się tak, bo – po pierwsze, większość Polaków 

to głównie legalni emigranci zarobkowi (czyli ponad 70 

tys. osób), których integracja ma charakter strukturalny 

za pośrednictwem formalnego zatrudnienia i uzyskanego 

pozwolenia na pobyt itp. Należy mniemać, że do tej 

kategorii należy znikoma liczba osób z poprzednich fal 

emigracyjnych, którzy znaleźli się tu z przyczyn losowych 

lub z własnej woli w zawieszeniu emigracyjnym, 

z legalnym pobytem, ale żyjących w swego rodzaju izolacji 

społecznej. 

Po drugie, należy szacować, że około jedna czwarta 

imigrantów (około 35 tys. osób) wykazuje symptomy 

dość zaawansowanej lub niemal kompletnej integracji 

ze społeczeństwem włoskim. Są to osoby należące do 

przedzarobkowych fal emigracyjnych lub potomkowie 

historycznej imigracji zachowujący polską tożsamość. 

Właśnie to środowisko w większości stanowi trzon 

naszego środowiska polonijnego. 

Wreszcie po trzecie, należy przypuszczać, że również 

migranci, którzy egzystują w kontekście przejściowym 

stanowią około jednej czwartej (czyli około 35 tys. osób) 

polskiej populacji imigracyjnej; nawet jeśli zazwyczaj 

pracują, to pracują „na czarno” i pozbawieni są statusu 

legalnego i wielu z nich egzystuje w kondycji wykluczenia 

społecznego. Podsumowując, nawet jeśli szacunki 

powyższe mogą wzbudzać wątpliwości, myślę, że nie 

zmienia to istoty opisanego zjawiska. 

– Kiedy i w jakich okolicznościach Polacy przybyli 

do Włoch? 

– W sensie genetycznym polskie środowisko imigracyjne 

we Włoszech ma swoje korzenie w czterech głównych 

falach, może typach emigracji, które chronologicznie 

można przedstawić następująco: (1) historyczna, 

(2) kombatancka, (3) solidarnościowa i (4) zarobkowa. 

– Zacznijmy więc od pierwszej, najstarszej… 

– Pod nazwą emigracja historyczna należy rozumieć 

polskie środowiska istniejące do dzisiaj we Włoszech, 

które kultywują i rozwijają tradycję historycznych więzów 

polsko-włoskich, a z którą są związani pokoleniowo, 

rodzinnie, środowiskowo lub tylko tożsamościowo 

i symbolicznie. Moim zdaniem, jest to pokolenie kulturowego 

pomostu pomiędzy wielowiekową polską tradycją 

emigracyjną we Włoszech a dzisiejszym polskim 

środowiskiem emigracyjnym. 

Diaspora polska jest obecna w licznych krajach, ale 

żaden z tych krajów nie jest tak związany z dziejami 

Polski jak Włochy. W tym sensie jest specyfiką, która 

zdecydowanie wyróżnia ją od innych diaspor. Co więcej, 

śmiem twierdzić, że znane, wielowiekowe związki 

kulturalne między Polską i Włochami w kontekście 

nowej fali imigrantów polskich są historycznym antecedensem 

dzisiejszej imigracji polskiej we Włoszech. 

Z socjologicznego punktu widzenia „powinowactwa 

polsko-włoskie” (określenie prof. Mieczysława Brahmera) 

są na tyle powszechne w społeczeństwie polskim, że 

pełnią swoistą funkcje akulturacji antycypacyjnej wśród 

polskich migrantów, czyli wstępnego, przedemigracyjnego 

przygotowania do wyjazdu do Włoch. Najbardziej 

uderzającą z nich, a szerzej mało znaną, są hymny obu 

krajów. W hymnie polskim wspomina się włoską ziemię, 

a w hymnie włoskim polską krew. Co więcej, hymn 

polski powstał w tym samym roku i w tym samym mie- 

38


Prof. Grzegorz J. Kaczyński (fot. Leszek Wątróbski) 

ście, w którym narodził się sztandar włoski: tricolore 

w 1797 roku w Reggio Emilii. Włochy dla Polaków, jak 

to określiła prof. Antonina Kłoskowska, to sąsiedztwo 

z wyboru a nie sąsiedztwo narzucone przestrzennie, 

geograficznie. Sąsiedztwo z wyboru, charakteryzujące 

stosunki polsko-włoskie, ma odległą tradycję i ukształtowało 

się przede wszystkim w dwóch historycznych 

okresach: w okresie Odrodzenia, a nawet już wcześniej, 

i w okresie rozbiorów. Rzecz znamienna, były to właśnie 

okresy najżywszej migracji miedzy obu krajami; 

w pierwszym okresie główne motywy były religijne, artystyczne 

i naukowe, a w drugim – artystyczne, polityczne 

i niepodległościowe (tułaczka polityczna). Spośród 

wielu inicjatyw, których celem była opieka nad polskimi 

migrantami, pielgrzymami oraz działalność kulturalna 

i integracyjna w ramach historycznej Polonii włoskiej 

zachował się kościół św. Stanisława w Rzymie, założony 

w 1575 roku przez kardynała Stanisława Hozjusza. Przy 

kościele istniało hospicjum a w początkach XVII wieku 

została założona polska biblioteka. Do dziś pełni rolę 

ważnego ośrodka duszpasterskiego i charytatywnego. 

Po roku 1795, z chwilą utraty państwowości na skutek 

trzeciego rozbioru, zmienił się radykalnie charakter 

i zakres imigracji polskiej we Włoszech. Imigracja polska 

we Włoszech, tak jak w innych krajach, miała charakter 

zdecydowanie patriotyczny, której wspólną ideą 

była walka o niepodległość. 

Pozycja Polaków we Włoszech była jednak szczególna; 

imigranci polscy w tym kraju spotkali się z wyrazami 

solidarności i poparcia dzięki analogicznej sytuacji politycznej 

i społecznej (podobne źródła i charakter nierówności 

społecznych oraz ten sam zaborca: Austria), dzięki 

podobnym celom politycznym (walka o niepodległość 

i zjednoczenie narodowe) oraz dzięki historycznej bliskości 

kulturowej miedzy obu krajami. 

Znamienny jest fakt, że gen. Jan Henryk Dąbrowski 

zorganizował Legiony Polskie właśnie we Włoszech 

(9 stycznia 1797 r.), a nie gdzie indziej. W przeciągu pięciu 

lat kampanii włoskiej walczyło w Legionach około 

800 oficerów i 20, a może nawet 30 tysięcy żołnierzy 

polskich. Wśród nich, jak wiadomo, był Józef Wybicki, 

autor hymnu polskiego. 

W okresie Wiosny Ludów nastąpiła znowu wzmożona 

działalność polskich imigrantów we Włoszech, głównie 

byłych uczestników powstań w 1830 i 1848 r. w Polsce. 

Mickiewicz założył wówczas legion polski, który walczył 

o niepodległość Rzymu w latach 1848–1849. Pragnienie 

wymarszu do ojczyzny i włączenia się do walk o jej 

wyzwolenie, tak jak w przypadku Legionu Dąbrowskiego, 

pozostało tylko patriotycznym snem. Warto też przypomnieć, 

że ostatnim przywódcą powstania na Sycylii 

(1948–1949) był Ludwik Mierosławski. 

Świadectwem klimatu polskiej emigracji XIX 

i początków XX w. jest w Rzymie, istniejąca do dziś 

kawiarnia Caffé Greco, która pełniła wówczas w środowisku 

polskich imigrantów funkcje – mutatis mutandis 

– krakowskiej Jamy Michalika. Tu na przełomie XIX 

i XX w. mieściło się Koło Polskie, kierowane przez 

malarza Edwarda Okunia; była biblioteka i odbywały 

się spotkania literackie. Bywali w niej między innymi: 

Słowacki, Krasiński, Kraszewski, Siemiradzki, Gierymski, 

Konopnicka, Sienkiewicz, Kazimierz i Włodzimierz 

Tetmajer i Norwid w czasie, kiedy pisał Promethidiona. 

Należy też wspomnieć o Stacji Naukowej Polskiej 

Akademii Umiejętności (obecnie PAN) powstałej 

z inicjatywy Akademii Krakowskiej podjętej w 1886 r. 

Spiritus movens tego przedsięwzięcia był prof. Józef 

Michałowski, który osiadł na stałe w Rzymie i kierował 

zorganizowaną przez siebie Biblioteką Polską. 

W 1927 r. Biblioteka wznowiła działalność i stała się 

jednym z ważniejszych ośrodków życia intelektualnego 

środowiska emigracyjnego i dywulgacji kultury polskiej. 

Liczebność emigracji polskiej w okresie drugiej wojny 

światowej i w latach następnych szacowana jest na około 

3 tys. osób. Obecnie emigracja historyczna wykazuje 

symptomy dość zaawansowanej lub niemal kompletnej 

integracji ze społeczeństwem włoskim i stanowi trzon 

środowiska polonijnego. Została środowiskowo zasilona 

przez emigrantów polskich z następnych fal powojennych. 

W okresie solidarnościowym w Polsce (1980–1998) 

była głównym środowiskiem polonijnym, w ramach którego 

powstawały komitety, grupy, organizacje jako przejaw 

inicjatywy solidarności z Solidarnością. 

– Kolejna fala emigracyjna to emigracja kombatancka… 

– … którą określam w zasadzie jako nieliczną imigrację 

powojenną rekrutującą się z byłych żołnierzy 

II Korpusu Wojska Polskiego dowodzonego przez gen. 

39


Andersa. Była to grupa rozproszona, społecznie niedostrzegalna, 

ale która w polskim środowisku emigracyjnym 

stała się żywym, najważniejszym depozytariuszem 

wartości patriotycznych. 

Nie ma potrzeby przypominać znanej powszechnie 

heroicznej i tragicznej karty II Korpusu. Warto natomiast 

zaznaczyć, że bitwa na Monte Cassino, która stała 

się ikoną walki o niepodległość, była jedną z wielu stoczonych 

przez żołnierzy Korpusu we Włoszech. Na długim 

szlaku bojowym, począwszy od lutego 1944 roku, 

żołnierze wyzwolili wiele miejscowości w tym Ankonę, 

Loreto, miejsce sławnego sanktuarium maryjnego, Forlì, 

Faenza (skąd pochodzi fajans) i Bolonię. Zginęło około 

6 tys. żołnierzy; większość z nich spoczywa na czterech 

polskich, wojennych cmentarzach: w Casamassima (niedaleko 

Bari), na Monte Cassino, w Loreto i w Bolonii. 

Po zakończeniu wojny żołnierze Korpusu przebywali 

we Włoszech do przełomu lat 1946–1947 w obozach dla 

uchodźców rozsianych po całych Włoszech. 

Następnie nastąpiła demobilizacja Korpusu a jego 

żołnierze zostali przerzuceni do Wielkiej Brytanii. Zdecydowana 

część wybrała emigrację, rozpraszając się 

niemal po całym świecie. Niektórzy powrócili do kraju. 

Z liczącego 112 tys. Korpusu (łącznie z osobami cywilnymi) 

pozostała we Włoszech nieliczna, jak zaznaczyłem, 

garstka około 300 kombatantów (a właściwie ekskombatantów). 

Większość kombatantów należała do włoskiego 

oddziału Stowarzyszenia Polskich Kombatantów (SPK), 

które miało terenowe koła w Turynie, Mediolanie, Florencji, 

Forlì, Arezzo, Loreto i Neapolu. Istniało ono 

nieprzerwanie do niedawna, dopóki nie odeszli ostatni 

kombatanci. Do niej dołączyli się niektórzy byli polscy 

żołnierze, uczestnicy walk na różnych frontach i włoskiego 

ruchu oporu (tych ostatnich szacuje się na około 

500 osób). Dzisiaj głównymi kontynuatorami tej tradycji 

są członkowie Stowarzyszenia Rodzin Polskich Kombatantów 

we Włoszech założonego w roku 2007 (Forlì), 

które liczy kilkadziesiąt osób. 

– Trzecia z kolei to tzw. emigracja solidarnościowa… 

– Myślę, że równie dobrze pasowałoby do tej fali 

emigracyjnej miano posolidarnościowa, a może nawet 

posierpniowa, wobec tego, że nie wszyscy, powiedzmy, 

jej uczestnicy byli solidarnościowcami, lecz wielu z nich 

było po prostu oportunistami o przeróżnych motywacjach 

osobistych. Innymi słowy, chodzi o emigracje 

w okresie jawnej i podziemnej działalności Solidarności 

(1980–1989). 

Dane dotyczące tej imigracji we Włoszech odnoszące 

się od okresu bezpośrednio posierpniowego w 1980 r. 

do wprowadzenia stanu wojennego są mało wiarygodne. 

Wiemy natomiast, że między stanem wojennym 

a rokiem 1989 wyemigrowało z Polski około 30, a może 

40 tys. osób. Wiemy, że wszyscy imigranci polscy, faktycznie 

biorąc, zostali przyjęci jako uchodźcy polityczni. 

Zapewniono im pobyt w obozach w Latinie i w Capui, 

w hotelach i campingach (głównie w Rzymie i w jego 

okolicach), z całodziennym utrzymaniem oraz opieką 

społeczną i sanitarną. Pod koniec 1987 roku wraz ze 

wzrostem fali uchodźców pojawiły się trudności w opiece 

społeczno-sanitarnej. Tylko na przełomie lat 1986–1988 

przybyło, głownie do Rzymu, około 12 tys. osób. 

W roku 1989 sytuacja zmieniła się radykalnie po odzyskaniu 

rządów demokratycznych w Polsce. Był to więc 

formalny i faktyczny koniec polskiej imigracji politycznej 

w ogóle. Większość tych uchodźców (około 20 tys.) 

wyjechała wówczas z zamiarem stałego osiedlenia się 

do Stanów Zjednoczonych, Kanady, Nowej Zelandii lub 

Australii. Około 5 tys. z nich pozostało we Włoszech, 

a pewna też liczba osób wróciła do kraju. Włosi postąpili 

równie nierozważnie jak np. Austriacy, tylko że z innych 

motywów. Austriacy motywowani, powiedzmy szczerze, 

motywami ksenofobicznymi, byli zgodni na wyjazd 

najlepszej części imigrantów polskich (pod względem 

przygotowania zawodowego) do innych krajów. Włosi 

natomiast motywowani przyczynami społeczno-ekonomicznymi 

(opieka społeczna, bezrobocie itp.) pozwolili 

na wyjazd do innych krajów tej części imigrantów polskich 

z wyższym wykształceniem, o wysokich kwalifikacjach 

zawodowych. Nie zrozumieli, że mogli zasilić miejscową 

kadrę specjalistów w różnych dziedzinach zawodowych 

bez koniecznych i kosztownych inwestycji. Ich definitywna 

emigracja była kolejnym zubożeniem warstwy inteligencji 

polskiej, odczuwanym do tej pory w konsolidacji 

polskiego społeczeństwa w obecnym okresie. 

Kim byli polscy imigranci owego okresu i jakie były 

ich motywacje i cele? W świetle danych były to w przeważającej 

części osoby młode o przygotowaniu średnim 

i zawodowym. Dość znaczna liczba osób miała wykształcenie 

wyższe; wśród nich widoczną grupę stanowili 

twórcy, naukowcy i artyści, czyli, mówiąc szerzej, intelektualiści. 

Ich pobyt w rzeczy samej był przymusowym 

i ubogim próżniactwem, w oczekiwaniu na uzyskanie 

pozwolenia na wyjazd do krajów docelowych. 

Warto odnotować, że desperacja powodowana warunkami 

pobytu pchnęła niektórych na drogę bezprawia 

i patologii społecznej (żebractwo, pijaństwo, prostytucja 

itp.). W tym kontekście imigranckie wyobrażenia 

o Włoszech i ich mieszkańcach, które przed opuszczeniem 

ojczystego kraju były jednoznacznie pozytywne, 

stały się zdecydowanie negatywne. W wyniku tego 

dotychczasowy włoski wizerunek Polaka patrioty, tułacza 

politycznego, o wysokiej kulturze osobistej, uległ 

radykalnemu zaciemnieniu. Innymi słowy, obraz tzw. 

uchodźców kontrastował z wizerunkiem heroicznej Solidarności 

przekazywanym w mediach włoskich. 

– Ostatnia fala to emigracja zarobkowa… 

– W roku 1989 emigracja krypto-zarobkowa przekształciła 

się w zarobkową. Obraz tej emigracji we 

Włoszech odzwierciedla ogólne rysy tego zjawiska 

a jednocześnie wykazuje swoiste cechy. Fakt, że jest to 

emigracja zdominowana motywacją ekonomiczną nie 

40


świadczy, że jej powodem jest jedynie bieda, bezrobocie, 

brak perspektyw egzystencjalnych. Obok takich 

motywacji jak zbyt niskie zarobki i brak pracy w Polsce, 

czyli ogólnie o charakterze finansowym, występują dość 

widocznie inne motywy: zawodowy, rozwoju osobistego, 

emocjonalny, «ucieczki do lepszego świata» i motyw 

«rozpoczęcia życia na nowo». Uogólniając, duża część 

podejmowała decyzję pod wpływem fałszywego wizerunku 

dobrobytu Zachodu, funkcjonującego w wielu 

środowiskach w Polsce. Jak widać, mamy do czynienia 

ze zjawiskiem w istocie innym niż historyczna emigracja 

za chlebem; jest to – moim zdaniem – emigracja rynkową, 

w której dużą rolę pełni motywacja do awansu społecznego, 

a niekiedy dążenia osobowościowe, autoreferencyjne, 

autoteliczne i uwarunkowane środowiskowo. 

Jest to emigracja ludzi młodych, wahadłowa, sezonowa, 

tymczasowa i często nielegalna. 

Specyfiką włoską jest dominująca większość kobiet 

oraz minimalny, prawie żaden wskaźnik ucieczki talentów 

ze względów wcześniej wskazanych, a zatem w wyniku 

bezrobocia intelektualnego i hermetyzmu struktury 

zawodowej we Włoszech. Wysokie kwalifikacje nie 

gwarantują pracy. Kobiety zatrudnione są głównie jako 

pomoc domowa, opiekunki chorych i starców. W ten 

sposób stały się ogniwem międzynarodowego łańcucha 

rynkowego, w którym emigranci nie są z pewnością 

protagonistami, lecz ofiarami. Ci, którzy nie znajdują 

stałej pracy i nie decydują się na powrót do kraju, ryzykują 

wejście w stan inercji migracyjnej, swego rodzaju 

zawieszenia migracyjnego, które może w efekcie spowodować 

stoczenie się na margines społeczny, bezdomność 

i wykluczenie. Jest to kwestia coraz bardziej poważna 

w obrębie polskiej imigracji zarobkowej. 

Mówił o tym wcześniej na podstawie własnych 

doświadczeń dr Jarosław Reszczyński, ówczesny konsul 

generalny w Rzymie, myśląc o fali emigracyjnej z lat 90. 

«Nastąpiła atomizacja społeczeństwa – zauważył wspominając 

lata komunizmu – dzisiejsi emigranci wolą się 

czasem zgubić wśród Włochów i wycofać się z polskości, 

która przestaje być dla nich atrakcją». 

XVII Zjazd Związku Polaków we Włoszech, Rzym 17–18 marca 2013 

Właśnie w owym okresie pojawił się włoski wizerunek 

Polaka jako pomywacza szyb samochodowych 

(polacco-lavavetri), a nawet jako oryginalnego żebraka, 

barbone, co stało się przedmiotem wielu dowcipów, 

zazwyczaj ironicznych Oto jeden z krążących w owym 

okresie dowcipów: «Jeśli spuścimy Włocha i Polaka 

jednocześnie z drapacza chmur, to który z nich spadnie 

pierwszy?» Odpowiedź: «Włoch, ponieważ Polak zatrzyma 

się na każdym piętrze, aby myć szyby». Zjawisko to 

szybko znalazło również rezonans na łamach prasowych, 

w telewizji, a nawet w kinematografii. Wystarczy 

pobieżna tylko lektura prasy włoskiej owego okresu, aby 

zauważyć radykalną zmianę stereotypu Polaka we włoskiej 

świadomości społecznej. Zawiera on jeszcze cechy 

historyczno-polityczne, ale współwystępują one coraz 

częściej z cechami o charakterze społeczno-charakterologicznym 

o naznaczeniu nieprzychylnym, a w niektórych 

kontekstach lokalnych, np. w Rzymie zdecydowanie 

negatywnym (Polak jako pijak, awanturnik, włóczęga 

itp.). Symptomy tego procesu można było dostrzec również 

w kinomatografii i literaturze; w literaturze – co 

warto podkreślić – nie zawsze najwyższego lotu. Przykładem 

tego może być film z 1980 r. w reżyserii Carla 

Verdone Un sacco bello (Ubaw po pachy), w którym 

młode Polki ukazane są jako kobiety łatwych obyczajów. 

Ten obraz warto uzupełnić kilkoma uwagami: 

Po pierwsze, należy wspomnieć o emigracji politycznej, 

która charakteryzuje cały okres powojenny – aż do 

1989 r. – polski ruch imigracyjny, ale nigdy w sensie 

zbiorowym, lecz indywidualnym. Ci, którzy pozostawali 

we Włoszech niemal z reguły włączali się do środowiska 

emigracji historycznej. 

Po drugie, należałoby osobny paragraf poświęcić emigracji 

religijnej, czyli polskiemu duchowieństwu, które 

nie tylko zajmowało się duszpasterstwem, ale też działalnością 

charytatywną, kulturalną i społeczną. Nie należy 

też zapominać o polskich siostrach zakonnych. Ale 

to była i jest dość specyficzna emigracja; księża i siostry 

jako Polacy byli emigrantami, a jako kapłani i zakonnice 

byli na swój sposób u siebie. 

Po trzecie, wystąpiła też w okresie po wyborze 

ks. kard. Karola Wojtyły na papieża swego rodzaju emigracja, 

którą można by określić mianem pielgrzymkowa, 

albo pseudo-pielgrzymkowa z tej racji, że znaczna część 

uczestników pielgrzymek przybywających do Rzymu 

nie powracała do kraju (w owym okresie władze polskie 

wprowadziły nakaz powrotnego biletu). W istocie rzeczy 

była to emigracja krypto-zarobkowa, tak jak w części 

emigracja solidarnościowa. 

Po czwarte, trzeba również przypomnieć o tzw. emigracji 

małżeńskiej, dość znanej w innych krajach, ale 

która charakteryzuje nieustannie emigrację polską 

do Włoch (są to prawie wyłącznie małżeństwa Polek 

z Włochami, szacunek kilka tysięcy), szczególnie od lat 

70., w których zaczęła się współpraca polsko-włoska 

w zakresie przemysłu samochodowego. 

41


Po piąte, można by też mówić o emigracji intelektualno-artystycznej, 

o historycznej tradycji, czego przejawem 

jest dostrzegalna obecność Polaków w środowisku akademickim 

i artystycznym. 

– Jak jest obecnie zorganizowana Polonia włoska? 

Jakie organizacje polonijne istnieją i działają we Włoszech? 

– Po roku 1989 polskie środowisko emigracyjne 

odżyło; zaczęły powstawać różnego rodzaju stowarzyszenia, 

koła, grupy i pojawiły się tendencje integracyjne. 

W roku 1996 idea zawiązania stowarzyszenia została 

zrealizowana w Rzymie w formie powołania Związku 

Polaków we Włoszech. Związek ma charakter federacyjny 

i zrzesza 16 stowarzyszeń i instytucji naukowych 

oraz kulturalnych. Reprezentują one środowisko emigracyjne 

i polonijne niemal wszystkich regionów Włoch. 

Głównym celem Związku jest jednoczenie Polonii 

włoskiej, tworzenie więzi między osobami polskiego 

pochodzenia, krzewienie przywiązania do kultury i tradycji 

polskiej i poczucia tożsamości narodowej oraz dbanie 

o dobre imię Polski i Polonii. Związek reprezentuje 

Polonię wobec władz włoskich i polskich; pielęgnuje 

historyczne tradycje obecności Polaków na ziemi włoskiej, 

opiekuje się przedstawicielami starszych pokoleń, 

dba o właściwe przyjęcie nowej emigracji i stara się wpłynąć 

na zachowanie świadomości polskiego pochodzenia 

przez kolejne pokolenia urodzone w Italii. Krótko 

mówiąc, są to cele patriotyczne i integracyjne. Jednym 

z podstawowych zadań Związku jest również zacieśnianie 

we wszystkich dziedzinach więzi istniejących od wieków 

między obu narodami – polskim i włoskim. 

Od początku swego istnienia Związek wydaje Biuletyn 

Informacyjny «Polonia Włoska» wespół z Fundacją Margrabiny 

Umiastowskiej (efektem tej współpracy są też trzy 

tomy polonijne: Polacy we Włoszech. Kto jest kim, Rzym 

2005; Italia e Polonia. Storia, cultura, amicizia, Roma 

2009; Polonia Włoska, Związek Polaków we Włoszech – 

Fundacja Rzymska im. J.S. Umiastowskiej, Rzym 2010). 

Związek ma siedzibę w Rzymie, ale siłą utrwalonej tradycji 

corocznie dwa zebrania jego zarządu odbywają się 

w siedzibach terytorialnych jego stowarzyszeń-członków, 

w których zazwyczaj uczestniczą konsulowie generalni 

i honorowi z danego regionu. Wówczas ma miejsce spotkanie 

z miejscowym środowiskiem polonijnym i imigracyjnym, 

co zacieśnia rangi związku i poczucie wspólnoty. 

Przekrój społeczny, kulturalny i zawodowy środowiska 

związkowego jest bardzo bogaty. Raz na rok w Rzymie 

odbywa się zjazd generalny przedstawicieli stowarzyszeń 

terenowych, w którym uczestniczą przedstawiciele 

polskich placówek dyplomatycznych i instytucji we 

Włoszech, przedstawiciele najwyższych polskich władz 

i instytucji oraz organizacji i stowarzyszeń polonijnych 

lub działających na polu polonijnym w kraju i za granicą 

(np. przedstawiciele Senatu i Sejmu, Ministerstwa Spraw 

Zagranicznych, Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”, 

Europejskiej Unii Wspólnot Polonijnych). 

– Czym żyje i czym zajmuje się aktualnie Polonia we 

Włoszech? 

– Należy tu wspomnieć o dwóch inicjatywach podjętych 

przez Związek, wykraczających daleko poza ramy 

jego środowiskowej działalności. Pierwsza odnosi się 

do projektu i realizacji Centrum Informacyjnego przy 

Polskim Cmentarzu Wojennym na Monte Cassino, we 

współpracy z Ambasadą Polską. Jego otwarcie przewiduje 

się w maju 2014 roku podczas obchodów 70. rocznicy 

bitwy na Monte Cassino. Inicjatywa ta spotkała się 

z wielkim uznaniem w kraju i za granicą. Hojni darczyńcy, 

dzięki którym powstał fundusz na rzecz budowy 

Centrum, reprezentują środowiska krajowe i polonijne, 

w tym przede wszystkim polonię amerykańską. 

Drugą inicjatywą było zorganizowanie w Rzymie 

w dniach 15–17 listopada 2013 roku kolejnego (IV) 

Monitora Emigracji Zarobkowej, wespół z Europejską 

Unią Wspólnot Polonijnych, Ambasadą Polską i Polskimi 

Konsulami Generalnymi we Włoszech. Tym razem 

Monitorowe spotkanie, poświęcone problematyce emigracji 

zarobkowej w dobie kryzysu, było wzbogacone 

obecnością ekspertów i badaczy tego zjawiska z kraju 

i ze środowiska Polonii włoskiej. 

– A jak wyglądają Wasze kontakty z krajem? 

– Jak wiadomo z historii polskiej emigracji, środowisko 

to nie odznaczało się nigdy silnymi tendencjami 

integracyjnymi. Co więcej, o czym pisali między innymi 

Artur Wołyński i Florian Znaniecki, jest często rozdarte 

podziałami i konfliktami. Polonia i emigracja we 

Włoszech do niedawna nie doznawała tych kłopotów. 

Niestety, na przełomie maja i czerwca roku 2011 miał 

miejsce fakt, który odłączył 5 stowarzyszeń od naszego 

Związku, a 3 z nich utworzyły odrębną organizację pod 

nazwą: Unia Stowarzyszeń Włosko-Polskich. Akt ten, 

jak wykazują fakty, był pozbawiony obiektywnych racji 

i został podjęty jednostronnie bez stworzenia możliwości 

dialogu. Jest on społecznie i środowiskowo raczej 

marginalny, dlatego nie osłabił reprezentatywności 

Związku, ale osłabił dążenia integracyjne w środowisku 

polonijnym i emigracyjnym we Włoszech. 

W tym kontekście należy odnotować fakt bez precedensu 

w historii współpracy środowiska polonijnego we 

Włoszech z Senatem. Na posiedzeniu Senackiej Komisji 

do Spraw Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą 

19 marca 2013 roku Robert Małecki, prezes wspomnianej 

Unii Stowarzyszeń Włosko-Polskich, wygłosił przemówienie 

oczerniające Związek Polaków we Włoszech 

i jego środowisko. Komisja rozpowszechniła je medialnie. 

Związek nie uzyskał wyczerpującego wyjaśnienia 

tego wydarzenia od Komisji, mimo skierowanego do 

niej pisma. Wystosował też pismo do najwyższych polskich 

instytucji wykazując bezpodstawność i kłamliwość 

oskarżeń w wystąpieniu Małeckiego (Por. «Polonia 

Włoska», Biuletyn Informacyjny, 2013, [66–67], nr 1–2 

wiosna–lato, s. 63). Oskarżenia nie zostały nigdy odwołane 

przez Małeckiego, w efekcie czego nie nawiązano 

42


Zebranie Zarządu Związku Polaków we Włoszech, Arezzo 

5 października 2013 

dialogu pomiędzy powyższymi organizacjami. W perspektywie 

badawczej jest to dodatkowy materiał do 

analizy kwestii integracji wewnętrznej polskiej emigracji 

w ogóle, o której swego czasu pisał również Znaniecki 

z pozycji emigranta. Jest to kwestia aktualna, trudna 

i mająca swe źródło w zróżnicowaniu społecznym polskiego 

środowiska emigracyjnego i polonijnego. 

– Jak widzi Pan przyszłość Polonii włoskiej? 

– Jest to pytanie uzasadnione, ale na które trudno 

dać odpowiedź, ponieważ graniczy ono siłą rzeczy 

ze swoistym profetyzmem. Co będzie z tym, co jest? 

Jestem zdania, że zarysowane zróżnicowanie emigracji 

polskiej i Polonii nie sprzyja integracji środowiskowej 

i jest świadectwem zróżnicowania tożsamościowego. 

Co więcej, uważam, a dotyczy to wyłącznie emigrantów, 

a nie Polonii, że emigracja powoduje swego rodzaju 

zachwianie tożsamościowe, a nawet pojawienie się zagubienia 

tożsamościowego, co oznacza z jednej strony utratę 

poczucia przynależności do społeczeństwa pochodzenia, 

powiedzmy do polskości, a z drugiej niezdolność 

do znalezienia pozytywnego rozwiązania. I jest to efekt 

raczej zagubienia społecznego niż świadomego wyboru. 

Znane są wieloletnie działania Związku na rzecz tworzenia 

integracji polskiego środowiska imigracyjnego; 

zyskał on sobie uznanie w środowisku emigracyjnym, 

polonijnym, u władz polskich i włoskich. Odnoszę jednak 

wrażenie, że jest w tej działalności zbyt osamotniony; 

dlatego powinien znaleźć silne i stałe wsparcie ze 

strony władz polskich, które powinny wykazać się aktywnością 

w następujących formach: 

1) we wspomaganiu politycznym, kulturalnym i ekonomicznym 

stowarzyszeniowego ruchu polonijnego, 

reprezentowanego głównie przez Związek Polaków 

we Włoszech, znany ze swej wieloletniej i szerokiej 

działalności integracyjnej i społeczno-kulturalnej; 

2) w respektowaniu pluralizmu organizacyjnego w środowisku 

emigracji polskiej i zdecydowanego nietolerowania 

żadnych dążeń dezintegracyjnych w jego 

ramach; 

3) w podejmowaniu inicjatyw w celu rozwinięcia sieci 

punktów konsultacyjnych o charakterze edukacyjnym, 

oświatowym, społecznym i konsultacyjnym; 

4) w uwrażliwianiu konsulatów honorowych na kwestię 

kulturalnej i społecznej integracji polskiego środowiska 

emigracyjnego. 

Emigracja zarobkowa, a właściwie rynkowa, jest z definicji 

skoncentrowana na aspekcie ekonomicznym swego 

istnienia. Oznacza to w praktyce dorabianie się, indywidualizm, 

środowiskową rywalizację i zazdrość, a nawet 

zawiść, no i zaniedbywanie wszystkich tych aspektów, 

które wiążą się z kulturą pochodzenia, altruizmem i solidarnością 

motywowaną zdrowym patriotyzmem. Jednym 

słowem jest antywzorem Polonii. Cele tych dwóch 

środowisk są symetrycznie przeciwstawne. Z wyjątkiem 

może tak zwanych emigrantów sukcesu, którzy starają się 

przełożyć własny sukces ekonomiczny na podwyższenie 

swojego statusu społeczno-kulturalnego. Oczywiście jest 

to wizerunek przejaskrawiony, ale uczyniłem to celowo, 

aby wskazać sedno problemu. Ponieważ Polonia demograficznie 

i kulturalnie maleje (np. w efekcie asymilacji 

i zagubienia tożsamościowego), a emigracja zarobkowa 

rośnie, wniosek z tego rozumowania jest jednoznaczny. 

Tak w skrócie wyglądają uwarunkowania przyszłości polskiej 

emigracji we Włoszech. Obym się mylił. 

– O co jeszcze Pana nie zapytałem, a co uznałby Pan 

za bardzo ważne? 

– Pierwsza sprawa to polityka rządowa, która nie 

ma środków zaradczych na emigrację ludzi młodych, 

wykształconych i przedsiębiorczych, uznając ją niemal 

jako cechę endemiczną liberalnego kapitalizmu. 

Druga to fakt, że z Polski wyjeżdża część potencjalnej 

warstwy inteligenckiej, która jest ostoją polskiego społeczeństwa 

obywatelskiego. 

Trzecia to ignorowanie ze strony establishmentu polskiego 

warstwy wysoko wykwalifikowanej w obrębie 

emigracji, która mogłaby być włączona do doradztwa 

fachowego w kraju. 

Czwarta to popularyzacja dorobku kultury polskiej 

szerzej, nie tylko ciągle o Chopinie, Kapuścińskim, 

Szymborskiej itd. oraz ciągle o folklorze. Powinno być 

uruchomione szerokie wsparcie finansowe i strukturalne 

środowisk polonijnych w celu powstania np. inicjatyw 

wydawniczych o Polsce o szerszym profilu tematycznym 

w językach lokalnych, a nie ograniczonych do publikacji 

w języku angielskim i to skromnych i niekiedy stronniczych 

i mało budujących, jak np. dwa lata temu rozprowadzana 

w polskich placówkach dyplomatycznych książka 

o szmalcownikach. Włosi czytają po włosku, Niemcy 

po niemiecku, Hiszpanie po hiszpańsku itd. 

Piąta to Rada Polonii Świata, która powinna zaistnieć 

i funkcjonować w interesie kultury i ogólnie interesów 

Polski, a tym samym Polonii i emigracji polskiej 

we wszystkich zakątkach świata. O innych zaś sprawach 

porozmawiamy przy kolejnej okazji. 

Rozmawiał Leszek Wątróbski 

43


RECEPCJA MUZYKI GÓRECKIEGO W DANII (część 2) 

Autor międzynarodowego hitu 

Druga polowa lat 90. to czas, kiedy muzyka Góreckiego 

doczekała się niespotykanej popularności na świecie. 

Przez wiele tygodni jego 3. Symfonia nagrana przez London 

Sinfoniette pod batutą Davida Zinmana i z Dawn 

Upshaw jako solistką nie schodziła z pierwszego miejsca 

na listach popularności. I to nie z pierwszego miejsca miedzy 

dziełami muzyki klasycznej, ale z pierwszego miejsca 

w ogóle, bijąc popularne albumy znanych zespołów 

muzyki popularnej. Fakt ten nie przeszedł niezauważony 

w Danii. Również tutaj nagranie doczekało się fantastycznych 

rezultatów w sprzedaży sklepowej. Nie tylko w sklepach 

branżowych, których jest niewiele, ale i popularnych 

magazynach książkowo-płytowych sprzedawcy mogli 

sięgnąć po ten dysk wręcz z zamkniętymi oczami. Rzesze 

duńskich melomanów nabyły CD z Góreckim i jego 

„Symfonią smutnych pieśni” (jak to często formułowano 

po duńsku). Wychodząc naprzeciw publiczności orkiestry 

w Odense i w Århus wykonały symfonie Góreckiego. 

Zabrzmiała ona w Odense 18 sierpnia 1994 roku na koncercie 

rozpoczynającym międzynarodowy konkurs organowy 

im. Carla Nielsena (z chińsko-austriackim dyrygentem 

Jin Wang i ze szwedzkim sopranem, solistką Opery Królewskiej 

w Kopenhadze, Gitte-Marie Sjöberg). 20 kwietnia 

1995 zabrzmiała symfonia w Katedrze w Århus pod 

dyrekcja Fransa Rasmussena, też z Gitte-Marie Sjöberg. 

Radio Duńskie transmitowało bezpośrednio to wykonanie. 

Jens Andersen recenzując koncert w Odense pisał 

o wykonaniu, że „dyrygent Jin Wang stworzył atmosferę 

skupionej koncentracji”, zwracał też uwagę na kanon 

pierwszej części symfonii i na wielkie piękno partii 

solowej, które pozwoliło dziełu temu zatryumfować.” 1 

Wkrótce Górecki stało się nazwiskiem najbardziej znanego 

polskiego kompozytora, a jego 3. Symfonia również 

i tutaj stała się hitem. Pisali o niej różni ludzie, w esejach 

gazetowych, w czasopismach – jedynie prasa muzyczna 

pozostała nieporuszona. W Kopenhadze nie było mowy 

o prezentacji tego – według opinii wielu – zbyt popularnego 

i banalnego dzieła. „Święty minimalizm” – pisała 

np. Birgitte Grue w BT (6 lipca 1993, artykuł nosi tytuł: 

„Mistyczna, minimalistyczna i bardzo, bardzo popularna”). 

Rune Bech pisał w Politiken (12 luty 1993) pod 

tytułem „Klasyczna wyprzedaż” o Góreckim, że „Głęboko 

katolicki Górecki prowadzi życie na uboczu w Katowicach, 

gdzie uczy w Akademii Muzycznej. Nie pozwala 

się fotografować, nie udziela wywiadów, nie pokazuje się 

w telewizji. Nawet na premierach nie jest obecny”. 

Jakob Levinsen omawia nagranie 3. Symfonii Góreckiego 

w długim artykule w Berlingske Tidende (25 marzec 

1993). Pisze tutaj, że nie jest to właściwie utwór muzycz- 

1 

„Inspirerende åbningskoncert” (inspirujący koncert otwierający 

(konkurs)), Fyens Stiftidende, 20.08.1994. 

ny, a właściwie religijny, a raczej duchowy rytuał. Rytuał 

wymagający całej uwagi i koncentracji słuchacza. „Siłą tej 

muzyki jest – według mnie – fakt, że nie ma tutaj ani śladu 

jakiejkolwiek formy tłumaczenia, programu, czy manifestu. 

Tak samo, jak się to dzieje w filmach Krzysztofa Kieślowskiego 

albo Andrzeja Tarkowskiego. Nie chodzi o to, 

co muzyka znaczy, do czego nawiązuje, albo jak jest skonstruowana. 

Chodzi o to, że udaje się Góreckiemu wyczarować 

obraz dźwiękowy, który jest tak przeszywający w swej 

piękności, tak wciągający w tym, co przekazuje, że muzyka 

ta powoduje zawrót głowy i ssanie w dołku, że prowokuje 

słuchacza tak samo, a może nawet bardziej, niż najbardziej 

zajadły modernizm. I w tym leży tajemnica sukcesu 

tej symfonii: że – summa summarum – jest ona tak łatwo 

dostępna. Że nie wymaga niczego, tylko słuchania.” 

Również teolodzy wzięli ją sobie do serca – pastorka 

Marianne Aagaard Skovmand opublikowała dłuższy esej 

w Kristeligt Dagblad: „Mamo, nie płacz – przemyślenia 

przed Niedzielą Zwiastowania” (8 kwiecień 2011), gdzie 

opisuje wrażenie, jakie muzyka Góreckiego wywołuje u 

niej i snuje teologiczne refleksje na temat symfonii. Na 

końcu artykułu opowiada o przemożnym wrażeniu, jakie 

na niej wywarła fotografia Góreckiego opublikowana 

w duńskiej gazecie. „Przedstawiała go siedzącego w swym 

mieszkaniu. Na ścianach wisiała nie jedna, a mnóstwo 

ikon przedstawiających Marię, matkę Boga”. 

W Kopenhadze zagrano 3. Symfonię Góreckiego na 

początku 2011 roku. 2 Sjællands Symfoniorkester 27 stycznia 

2011 roku, Orkiestra Radia Duńskiego 24 marca. 

W styczniu dyrygentem był Polak, Michal Dworzyński, 

a solistką Rosjanka Ekaterina Michaiłowa. W marcu 

dyrygentem był Amerykanin John Axelrod, a solistką Isa- 

2 

W obu wypadkach byłam zaangażowana w wykonania: dla 

Sjællands Symfoniorkester pisałam program i prowadziłam wykład 

przed koncertem, dla Radia byłam komentatorem w rozmowie na 

żywo podczas pauzy w koncercie. 

44


bel Bayrakdarian, urodzona w Libanie armeńsko-kanadyjska 

śpiewaczka. Jest dla mnie zagadką, dlaczego nie 

zaproszono do tego zadania polskiej śpiewaczki, zwłaszcza 

mając „na miejscu” sopran tak dobrze pasujący do 

Góreckiego, jak Klaudia Kidon, która śpiewała tą partię 

w Operze podczas przedstawienia baletu Requiem, 

a która na co dzień śpiewa w Chórze Kameralnym Radia 

Duńskiego. 

W recenzji z koncertu radiowego anonimowy krytyk 

pisze w gazecie Information, że „muzyka Góreckiego to 

religijny minimalizm, niezbyt oddalony od tak zwanej 

„wellnesmusik”, którą można kupić w sklepie z medycyną 

alternatywną. Trzeba uczciwego człowieka, by nie zaserwować 

przy tej okazji oświęcimskich potworności i pozwolić 

muzyce mówić samej za siebie. Ale takiego człowieka 

tu zabrakło. Axelrod i ten skądinąd ładnie brzmiący 

sopran powlekli muzykę w kołysankowo-patetyczną 

stronę załamywanych rąk, a dyrygent pozwolił sobie na 

ponad minutowe opuszczanie lewej ręki na końcu utworu. 

Nie wiem, co robić z taką afektacją i sztucznością. Może 

powinno się strzelić sobie kieliszek wódki przed ponowną 

konfrontacją z Axelrodem?” 3 . 

Nagrania muzyki Góreckiego w Danii 

Jak już wspomniałam przy okazji omawiania pobytu 

Góreckiego w Lerchenborg, skomponowana z tej okazji 

muzyka, Lerchenmusik, została nagrana na CD przez duńskich 

muzyków z LIN-ensemblet (KON 32175). Ta sama 

firma lansowała w marcu 1996 CD zatytułowane Light 

and Shadow z nagraniem O Domina nostra Góreckiego na 

sopran i organy w wykonaniu organisty w Kościele Zbawiciela 

w Kopenhadze (Vor Frelser kirke) Jensa E. Christensena 

i norweskiej solistki Anne-Lise Berntsen. Na CD 

znajdziemy również nagranie dzieła organowego Kantata 

z roku 1968 oraz utwory Gubajduliny Light and Shadow. 

Cover obu CD zdobią obrazy Madonny – LIN-ensemble 

Matki Bożej Częstochowskiej, Light and Shadow ikony 

Matki Bożej Władzimirskiej. 

Recenzje CD z O Domina nostra były bardzo pozytywne. 

Ursula Andkjær Olsen pisze w Kristligt Dagblad 

(13 marzec 1996) o „modlitwie i medytatywnym spokoju” 

tej muzyki, jak również o „ekstatycznym olśnieniu”, 

które zionie z tej muzyki. 4 Teresa Waskowska w Politiken 

(15 marzec 1996) pisze, że „w muzyce Gubajduliny dopatrzeć 

się można pogańskiego rytuału, w muzyce Góreckiego 

chrześcijańskiego oddania. Muzyka w O Domine 

nostra przypomina z jednej strony 3. Symfonię Góreckiego 

ze swymi płonącymi kulminacjami wznoszącymi 

się z poziomu spokojnej kontemplacji do ekstatycznych 

szczytów, z drugiej strony nasuwa się porównanie do 

Lerchen musik”. 5 

3 

„Når dirigenten vil være solist” (Kiedy dyrygent chce być 

solistą), Information, 25.03.2011. 

4 

„Meditation over Madonna” (Medytacje nad wizerunkiem 

Madonny), Kristeligt Dagblad, 13.03.1996. 

5 

„Avantgarde med religiøst gods” (Awangarda z ładunkiem 

religijnym), Politiken, 15.03.1996. 

Requiem – balet do muzyki Góreckiego 

Można śmiało założyć, że w przeciągu lat 90. ubiegłego 

stulecia muzyka Góreckiego – a szczególnie jego 3. 

Symfonia – stała się w Danii szeroko znana. Pamiętam, 

jak wiele razy proszono mnie o wykład na ten temat – 

w duńskich kościołach, w Kopenhadze i na prowincji, 

w szkołach typu Folkehøjskole i w różnego rodzaju stowarzyszeniach. 

Jedynym środowiskiem „nieczułym” na 

tę muzykę było środowisko muzyczne. Kopenhaga wciąż 

jeszcze czekała na premierę 3. Symfonii. W rozmowach 

doświadczałam, że to, co miano Góreckiemu i jego symfonii 

do zarzucenia, to zbyt duża doza religijności („za 

katolicka”) i prostota języka i konstrukcji („kicz”). 

Jakież było więc moje zdziwienie, gdy nagle, w roku 

2006, przeczytałam w biuletynie Opery w Kopenhadze, 

że szykuje się premiera baletu do muzyki Góreckiego, 

właśnie jego 3. Symfonii. Szybko skontaktowałam się 

z wydziałem prasowym i mogłam śledzić próby, jak również 

rozmawiać z twórcą baletu, Timem Rushtonem. Tim 

Rushton (ur. 1963) pochodzi z Birmingham i przez 15 lat 

był zawodowym tancerzem Baletu Królewskiego w Kopenhadze, 

po czym (od roku 1992) rozpoczął karierę choreografa. 

Produkując nowe przedstawienie dla Kongelige 

Teater, miał do dyspozycji wszystkie środki, jakimi dysponowała 

ta scena – 38 tancerzy, 60 śpiewaków, całą orkiestrę 

symfoniczną, chór i solistów. Tim Rushton propozycję 

przyjął i stworzył „przedstawienie totalne” z orkiestrą 

i chórem operowym. W rozmowie ze mną nie ukrywał, 

że nie zastanawiał się ani chwili, do jakiej muzyki będzie 

tworzył swoje przedstawienie – do 3. Symfonii Góreckiego 

w połączeniu z Stabat Mater Szymanowskiego. 3. Symfonię 

uznawał za jedno z najwybitniejszych dziel współczesnych, 

Szymanowskiego uwielbiał od dzieciństwa, miał nagrania 

wszystkich jego dzieł. 

Balet swój nazwał Requiem, ponieważ uznał, że będzie 

to balet o śmierci, będącej tematem tabu w dzisiejszym 

świecie. Nie chciał jednakowoż użyć muzyki z jednego 

z licznych requiem – wręcz przeciwnie – jak pisze w programie 

„wybrałem dwóch polskich kompozytorów: Góreckiego 

i Szymanowskiego. Mimo że reprezentują oni dwa 

różne pokolenia, to wybrane dzieła mają wiele punktów 

stycznych. 3. Symfonia Góreckiego jest dziełem otwartym, 

bardzo emocjonalnym ze swą główną „nutą” smutku 

i żalu; Stabat Mater Szymanowskiego mieści w sobie 

te przeciwieństwa i walki, które każdy musi przeżyć, by 

osiągnąć akceptacje faktu, że musi umrzeć. Akceptacja 

faktu naszej śmiertelności oraz zasadnicza dla mnie wiara 

w człowieka były siłą napędową mojego Requiem.” 6 

Premiera baletu miała miejsce 24 marca 2006 roku. 7 

Przedstawienie było zarówno wstrząsające, jak i dające 

katarsis najwyższego karatu – nie był to balet „z akcją”, 

lecz piękny gestami pełnymi wyrazu. Krytycy sięgnęli po 

frazy ciężkie od zachwytu: „Żałobne ptaki” – tak zatytu- 

6 

Tim Rushton, przedmowa do książki programowej baletu, 

Kongeligt Teater, Kopenhaga, 2005. 

7 

Recenzowałam przedstawienie po polsku dla Ruchu Muzycznego. 

45


Nekrologi 

Requiem – balet do muzyki Góreckiego 

łowała swoją krytykę Monna Dithmer w Berlingske Tidende 

(30 marzec 2006) – pisze: „nigdy jeszcze nie byliśmy 

konfrontowani z tak monumentalnym tańcem śmierci” 

i dalej: „Tancerze są tu żałobnymi ptakami w przelocie 

z łamiącymi się ramionami, szukającymi punktu zaczepienia 

i możliwości odlotu”. Henrik Lyding w gazecie 

Jyllands-Posten (26 marzec 2006) zauważa, że zmiana 

muzyki (z Góreckiego na Szymanowskiego) zmienia również 

charakter całego przedstawienia. W miejsce tańca 

śmierci i żałoby wkracza ton wojenny. Są tu jakby rytuały 

ofiarne, walka, taniec wojny. Ale co to wszystko znaczy – 

tego nie możemy rozstrzygnąć, jako że balet jest w dużym 

stopniu dwuznaczny. 8 Erik Aschengreen z Berlingske 

Tidende pisze, że „porywające Requiem Tima Rushtona 

jest podróżą w świat duchowy, opanowany przez grozę 

śmierci, rozpacz żałoby i strach. Ale jest tu również wola 

życia – pomimo wszystko. Choreografia jest równie repetytywna, 

co muzyka, lecz na wskroś oryginalna w każdym 

kroku i geście. Rushtonowi udaje się pokazać, jak ludzie 

są w stanie pomóc sobie, podtrzymać, ukoić i dosłownie 

„nieść” wzajemny ból.” Aschengreen podkreśla śmiałość 

Rushtona, który zmienia porządek części symfonii 

Góreckiego tak, że w pierwszym akcie słyszymy pierwszą 

i trzecią cześć, a drugi akt rozpoczyna się drugą częścią. 

„Nie jest to łatwy balet ani dla tancerzy, ani dla publiczności. 

Potrzeba pozytywnego otwarcia się na prezentowany 

świat duchowy, aby móc w niego wejść, w świat, gdzie 

pogodzenie się z losem przynosi ulgę.” 9 

Michael Garnæs, jedyny wśród krytyków zajmujący się 

na co dzień muzyką, nie baletem, pisze o symfonii Góreckiego 

w następujący sposób: „jest to muzyka, która porusza 

w przedziwny sposób – łączy ona w sobie elementy 

zmysłowe z rytuałem.” Nadmienia on, że „o ile mi wiadomo 

symfonia Góreckiego nie była jeszcze grana w Kopenhadze, 

tym cenniejsze jest więc to, że teraz możemy ją 

usłyszeć.” 10 Requiem Tima Rushtona zostało uznane za 

najlepsze przedstawienie baletowe roku i nagrodzone 

najwyższą nagrodą teatralną w Danii – Reumert-Prisen. 

Zostało one też wznowione w następnym sezonie. 

8 

„Operaen: Requiem”, Information, 26.03.2006. 

9 

„Ballet-messe for levende og døde” (Msza baletowa dla 

żywych i umarłych), Berlingske Tidende, 28.03.2006. 

10 

„Utraditionelt requiem” (Nietradycyjne requiem), Kristeligt 

Dagblad, 26.03.2006. 

Wiadomość o śmierci Góreckiego zaowocowała jedynie 

krótkimi i standartowymi artykulikami w duńskiej prasie. 

Półstronnicowa notatka w Kristeligt Dagblad (18 listopad 

2010) pod tytułem „Człowiek, który pisał świętą muzykę” 

mówi o Góreckim, którego dzieła „rozpinają się pomiędzy 

nowoczesnymi kompozycjami i tradycyjnymi psalmami 

religijnymi”. Notatka kończy się stwierdzeniem: „nie 

bez powodu porównuje się go z innymi kompozytorami 

świętej muzyki, takimi jak Anglik John Tavener i Estonczyk 

Arvo Pärt”. 11 Równie lakoniczny jest tekst Sørena 

Astrupa w Berlingske Tidende (13 listopad 2010). Astrup 

wymienia parę faktów z życia kompozytora, między innymi, 

że stracił posadę rektora protestując przeciw władzom, 

które nie chciały dopuścić do wizyty papieża Jana 

Pawła II w Katowicach, i o skomponowanym wtedy Beatus 

vir (który nazwany jest – błędnie – symfonią). 12 W Politiken 

(16 pażdziernik 2010) pojawił się dłuższy artykuł Thomasa 

Michelsena pod 

tytułem: „Górecki był 

awangardzistą na listach 

przebojów”. „W osobie 

Góreckiego świat stracił 

jednego z najważniejszych 

awangardowych 

kompozytorów, ale też 

jednego z tych, którzy 

najlepiej potrafili się 

przebić.” I dalej: „To, 

co uczyniło go sławnym, 

to było powolne piękno 

melodii, minimalistyczne, 

powtarzające się 

zwroty oraz głęboki ból 

i smutek jego 3. Symfonii”. Z tekstu Michelsena, krytyka 

młodszego pokolenia, wionie głębokim respektem dla 

kompozytora. 13 

Górecki na piśmie 

Jedynym dłuższym artykułem o Góreckim, który ukazał 

się w języku duńskim jest artykuł Krzysztofa Droby: 

„Henryk Mikolaj Górecki og hans musik” (Henryk Mikolaj 

Górecki i jego muzyka”, który ukazał się w moim tłumaczeniu 

w numerze trzecim rocznika 2003–2004 DMT 

(s. 91–94). Poza tym znaleźć można tylko recenzje z nielicznych 

koncertów z muzyką Góreckiego i sporą ilość 

recenzji z baletu Requiem do jego muzyki. 

Eva Maria Jensen 

11 

„Manden, der skrev hellig musik”, anonim, Kristeligt Dagblad, 

18.11.2010. 

12 

„Komponisten Henryk Górecki er død” (Kompozytor Henryk 

Górecki nie żyje), Berlingske Tidende, 13.11. 2010. 

13 

„Górecki var avantgarden på hitlisten”, nekrolog, Politiken, 

16.11.2010. 

46

Szarganie poprawności 


Czas rocznic i wyborów 

Wymiana premierów? 

Ciekawe czasy dla duńskiego Polaka, zwłaszcza takiego, 

który od historii i polityki nie stroni. Tym bardziej, że 

w wymienionych dziedzinach najbardziej od „pogańskiego” 

Zachodu, a więc i Duńczyków, odstajemy. Dlatego 

też godzi się to, co nas łączy, przypomnieć. Bo czyż np. 

nie dzielimy z naszymi gospodarzami smętnych rozważań 

nad wydarzeniami sprzed lat 150? Czyż jedni i drudzy 

w roku 1864 nie przegraliśmy w wyniku zaślepienia, ufności 

w dalekich przyjaciół i oślego uporu? Duńczycy, liczący 

na miłość Anglików lub braterstwo Szwedów, zlekceważyli 

pruską potęgę, stracili tysiące żołnierzy oraz blisko połowę 

królestwa, ale przynajmniej skórę ocalili. Nad Wisłą 

podczas powstania styczniowego poszło jeszcze gorzej, bo 

romantyczne marzenia o uczuciach Francuzów, swary między 

„Białymi i Czerwonymi”, a także arcypolskie: „Jakoś to 

będzie”, zaowocowały osunięciem się na samo dno rozbiorowej 

nocy. Gorzej ani przedtem, ani potem nie bywało. 

Losy zbliżyły nas także przy okazji rozpoczętej w roku 

1914 wojny. Wprawdzie cenę zapłaciliśmy nierówno, jako 

że neutralni Duńczycy nieźle na pierwszej wojnie zarobili, 

podczas gdy my zebraliśmy solidne cięgi, ale przecież 

obydwa narody doczekały się, w wyniku klęski Niemiec, 

dziejowej sprawiedliwości. Duńczycy odzyskali Południową 

Jutlandię, a Polacy niepodległość. Łączyły nas także 

ówczesne plebiscyty i ich połowiczne sukcesy. 

Natomiast kolejne, przypominane w tym roku, okrągłe 

rocznice raczej nas różnią, niż zbliżają. Rok 1944 to dla 

rodaków Andersena inwazja w Normandii, która zapewne 

ocaliła ich od dłuższej wizyty Armii Czerwonej, gdy 

dla nas to przede wszystkim zrównanie z ziemią Warszawy 

i słynne „strzelanie do wroga diamentami”, również w tym 

przypadku spowodowane złudzeniami na temat uczuć i siły 

Zachodu. 

Co się zaś tyczy 10. rocznicy podłączenia Polski do 

„Eurokołchozu”, jak Unię nazywają publicyści „patriotyczni 

i niepokorni”, to musimy ją celebrować sami. Duńczyków, 

jeśli to w ogóle interesuje, to tylko w związku z wydatkami 

na osławione zasiłki rodzinne, które najlepiej byłoby 

gastarbeiterom (oczywiście tylko tym z Europy!) odebrać. 

A co się tyczy hucznie fetowanej w Polsce 25. rocznicy 

wyborów do sejmu kontraktowego, to na towarzystwo duńskiej 

lewicy nie ma co liczyć, jako że oni tylko z trudem 

nam rozwalenie „Obozu Pokoju i Postępu” wybaczyli. 

No, ale wspomnieniami zbyt wielu się nie interesuje, więc 

kilkanaście najbliższych miesięcy stanie, i w Polsce i w Danii, 

raczej pod znakiem istnej fali głosowań. Dreptania do urn 

będzie po dostatkiem, ale na pewno nie da się tego samego 

powiedzieć o wyborczej frekwencji. Zwłaszcza między 

Bugiem i Odrą, a już szczególnie w przypadku wyborów 

europejskich. Tu różnimy się znacznie od współczesnych 

wikingów, bo ci do urn fatygują się wcale licznie. Chociaż 

można się obawiać, czy stan taki się utrzyma, jeśli rządzący 

zechcą ogłaszać referenda na tematy tak pasjonujące masy 

jak tegoroczny „dreszczowiec”: głosowanie na temat implementacji 

kompetencji unijnych praw patentowych… Możemy 

tylko zgadywać, z jakim zainteresowaniem i podnieceniem 

głosować w tej sprawie będą np. wiekowi nowoduńczycy i ich 

ciepło odziane małżonki! Z innych wyborów warto przypomnieć 

przyszłoroczne zmagania parlamentarne, bo widać 

wyraźnie, że w obydwu krajach bez thrillera się nie obejdzie, 

mimo że tendencje są zupełnie przeciwstawne. I mimo tego, 

że w rzeczywistości mamy się nie najgorzej. W Danii, przy 

cywilizowanej opozycji, rządząca „feminoteka” wystraszona 

spadającą popularnością miota się od ściany do ściany 

w iście tanecznych figurach, by pogodzić zdrowy rozsądek 

z szerokim gestem sojuszniczej „radyka-lewicy”. Tymczasem 

nad Wisłą karkołomne łamańce wykonuje daleka od umiarkowania 

opozycja, opozycja gardząca ciepłą wodą w kranie, 

strategią dogadywania się z sąsiadami i skąpstwem budżetowych 

dusigroszy. Zauważmy, na marginesie, że słysząc 

o obiecywanych bilionach, można się pokusić o twierdzenie, 

że jeszcze nigdy tyle zer nasza opozycja nie miała. 

No, a na koniec, ponieważ w Danii głowy państwa się nie 

wybiera i wyborów prezydenckich nie ma z czym porównywać, 

wróćmy do wyborów parlamentarnych. W sytuacji, 

gdy w Polsce mamy sympatyczny rząd, a w Danii rozsądną 

opozycję, proponujemy myślowy eksperyment: wymianę 

premierów. Coś na kształt umowy diabła z panem Twardowskim. 

„Ja na rok u Belzebuba przyjmę za ciebie mieszkanie, 

niech przez ten rok moja luba z tobą jak z mężem zostanie”. 

Odstąpmy pana Tuska Duńczykom, a na żer krajowej 

opozycji rzućmy tutejszą „premierę”, którą „nowoduńscy” 

taksówkarze nazywają fru Elektronik-Smith. Ale by się 

działo! Idziemy o zakład, że o jej zmaganiach ze słynnemi 

z potoków mowy, posłankami opozycji, można by niejedną 

„Panią Twardowską” napisać. 

Adam be 

47


 

Kącik kulinarny 

KURCZAK W GALARECIE 

DOMINIKI DUBISZ 

(ok. 14 małych porcji) 

4 piersi z kurczaka 

1 liść laurowy 

kilka ziaren ziela angielskiego i pieprzu 

2 kostki bulionu drobiowego 

włoszczyzna (1 por, ćwiartka selera, 2 marchewki) 

1 cebula 

Galareta: 3/4 litra wywaru odlać do pojemnika, wsypać 

3 łyżki żelatyny spożywczej i mieszać do rozpuszczenia 

(nie gotować). 

Przybranie: 2 jajka ugotowane na twardo, marchewka 

z wywaru, kukurydza konserwowa i skrojony, świeży liść 

pora. 

Kur ze piersi opłukać i zalać 1,5 l zimnej wody. Gotować 

powoli (na „wolnym” ogniu) 1,5 do 2 godzin. Pod 

koniec gotowania włożyć oczyszczone, opłukane warzywa. 

Gotowy wywar przecedzić do pojemnika, dodać 

3 łyżki żelatyny spożywczej i mieszać do całkowitego 

rozpuszczenia (nie gotować). Piersi z kurczaka pokroić 

na drobne kawałki. 

Na dno małych, porcjowych foremek ułożyć talarki 

ugotowanych na twardo jajek, dalej foremki napełniać 

rozdrobnionym kurczakiem, kawałkami marchewki 

z wywaru, ziarnami kukurydzy konserwowej i skrojonymi, 

świeżymi liśćmi pora. Wypełnione foremki zalewamy 

przygotowanym wcześniej, ostudzonym już lekko 

wywarem i odstawiamy w zimne miejsce. 

Przed wyjęciem formę zanurzyć na chwilę w gorącej 

wodzie i szybko wyrzucić galaretę na płaski półmisek. 

TUNEZYJSKIE CIASTO 

MIGDAŁOWO-POMARAŃCZOWE 

Czas przygotowania około 1 godz. i 20 minut 

45 g bułki tartej 

280 g cukru 

100 g migdałów 

1,5 łyżeczki proszku do pieczenia 

4–5 jaj 

1 dl oleju z oliwek 

2 szt. ekologicznych pomarańczy (dokładnie umyć 

i obrać obieraczką do ziemniaków, ale bez białego 

włókna) 

1 szt. ekologicznej cytryny (przygotować tak jak pomarańcze 

– jeżeli skórka jest w miarę sucha i da się 

zetrzeć to lepiej i szybciej się to zrobi tarką) 

3 listki laurowe i 1 laska cynamonu. 

Syrop: 80 g cukru, sok z pomarańczy i cytryny. 

Wymieszać w blenderze bułkę tartą, posiekane migdały 

i skórkę z pomarańczy i cytryny, dodać proszek 

do pieczenia i dobrze mieszać, aż produkty przybiorą 

postać mąki. 

Utrzeć żółtka z 200 g cukru i olejem, a białka ubić 

i wszystko to wymieszać z w/w mąką (lub do utworzonej 

mąki dodać olej i całe jaja – jedno po drugim – aż 

masa będzie miała konsystencję aksamitnego, puszystego 

kremu. 

Wyłożyć tortownicę papierem i włożyć do niej ciasto. 

Piec w temperaturze 170 stopni przez 40 minut. Formę 

otworzyć jak ciasto będzie zimne. 

W czasie, gdy ciasto będzie się piec, zrobić syrop 

z soku cytryny i pomarańczy, dodać 80 g cukru, 3 listki 

laurowe i laskę cynamonu. Gotować tak długo, aż 

objętość syropu zredukuje się o połowę. Ciasto nakłuć 

wykałaczką (patyczkiem), polać 3/4 syropu, a resztę jak 

ciasto ostygnie (ciasto takie można długo przechowywać 

w zamrażalce) 

48


RABARBAROWY PLACEK 

Z KRUSZONKĄ 

1 kg rabarbaru 

15 dkg cukru 

ttrochę masła do wysma rowania formy 

cukier puder do posypania 

Na ciasto: 

25 dkg mąki 

12 dkg masła 

5 dkg cukru 

1 jajko 

1/2 szklanki wody 

szczypta soli 

Na kruszonkę: 

10 dkg masła 

10 dkg cukru 

10 dkg mąki 

1 cukier waniliowy 

Z podanych składników zagnieść ciasto i wstawić 

do lodówki na co najmniej godzinę. Umyty i obrany 

ra barbar pokroić na 4-centymetrowe kawałki. Ciasto 

roz wałkować i wyłożyć nim okrągłą formę (o średnicy 

28 cm). Na cieście 

ułożyć rabarbar 

i posypać cukrem. 

Następnie przygotować 

kruszonkę 

rozcierając 

w pal cach masło, 

cukier, mąkę 

i cukier waniliowy. 

Rabar bar posypać 

kruszonką, ciasto 

wstawić do piekarnika nagrzanego do temperatury 

200°C i piec około 40 mi nut. Przed podaniem posypać 

ciasto cukrem pudrem. 

UŚ 

❧ ❧ ❧ 

REDEMPTORYŚCI (część 5) 

Zamęczone przez bolszewików ofiary obrządku 

grekokatolickiego 

27 czerwca 2001 roku papież Jan Paweł II wyniósł 

na ołtarze, czyli ogłosił błogosławionymi, 28 osób – 

kobiet i mężczyzn: siostry zakonne, kapłanów zakonnych 

i diecezjalnych, a także biskupów. Zostali oni 

aresztowani w czasie podwójnej napaści Sowietów 

na wschodnie tereny Rzeczypospolitej: w 1939 r., 

a drugi raz po wypędzeniu Niemców w 1945 r. Było 

to dokończenie pierwszej nagonki na tak zwanych 

wrogów komunizmu. Działo sie to według z góry 

ustalonego klucza inspirowanego z Moskwy. Aresztowania, 

przesłuchiwania, maltretowania i zsyłki do 

łagrów były codziennym rytmem ludzi zaangażowanych 

religijnie, piastujących wyższe lub średnie stanowiska, 

w tym wypadku religijne. Maszyna bolszewicka 

obrała za cel likwidację wszelkiej religii z terenów 

okupowanych przez Sowietów, a w szczególności 

unitów, katolików-łacinników, jak i tych grekokatolickiego 

wyznania. W ciągu jednej nocy 10 na 11 kwietnia 

1945 zaaresztowano wszystkich zakonników: 

bazylianów, studytów i redemptorystów – w sumie 

651 osób. Podobnie uczyniono z siostrami zakonnymi: 

bazyliankami, służebniczkami, studytkami i siostrami 

miłosierdzia – 1.065 osób. Niektórym, bardziej 

przewidującym, udało się zejść do podziemia, 

przenieść się w inne strony lub wyjechać do innych 

krajów. Z pośród tej ogromnej grupy – uwięzionych, 

męczonych i zamęczonych – Watykan wybrał 28 osób, 

wśród nich 4 redemptorystów, a piąty z Czech, też 

wschodniego obrządku, został dołączony 4 listopada 

2001 roku. Kościół rzymskokatolicki dostrzegł także 

męczenników za wiarę w społeczności o odmiennej 

liturgii i tradycji życia – męczenników za wiarę, za 

postawę moralną i za trwanie niezłomne przy swojej 

liturgii grekokatolickiej aż do śmierci. Co nie znaczy, 

że inni zostali zapomniani i nie docenieni za swój 

heroizm życia i śmierci. 

Redemptoryści ukraińscy zamordowani 

przez komunistów 

Mikołaj Czarnecki (1884–1959). Urodził się 

14 grudnia 1884 r. we wsi Siemiakówka na zachodniej 

Ukrainie. W kwietniu następnego roku rodzi- 

49


na przeniosła się do Lwowa. Od dzieciństwa był 

znany jako aktywny, religijny i mądry chłopiec. W 

1903 roku został wysłany do Rzymu na studia teologiczne. 

Powrócił z doktoratem i ogromną wiedzą. 

Wkrótce otrzymuje święcenia kapłańskie i zostaje 

zatrudniony w Seminarium Duchownym jako profesor 

dogmatyki i teologii moralnej. Świetnie wywiązuje 

się ze swoich obowiązków. Zarówno rektor, jak 

i studenci są z niego zadowoleni. Czegoś mu brakowało 

w codziennej pracy kapłańskiej. Po 9 lat pracy 

w seminarium rezygnuje i wstępuje do redemptorystów. 

Nowicjat, poznanie zasad życia zakonnego 

i nowej liturgii pochłonęły całkowicie jego umysł. 

Czekał na chwilę, kiedy przełożeni zakonni wyślą go 

w teren jako misjonarza, by głosił wiernym Dobrą 

Nowinę, by być z ludem. W czasie misji poucza 

i prowadzi rozmowy nie tylko z wiernymi grekokatolickim, 

ale także prawosławnymi. Okazało się, że 

brakuje im wiedzy religijnej, mają słabo rozwinięte 

życie sakramentalne, codzienne życie modlitwy. Był 

rozchwytywany, podziany i podglądany Nic dziwnego, 

że papież Pius XI w 1931 roku mianuje Mikołaja 

biskupem wschodniego obrządku, wizytatorem 

na Wołyniu i Podlasiu, a kilka lat później arcybiskup 

Lwowa Andrzej Szeptycki mianuje go egzarchą Wołynia 

i Podlasia. Nie mógł wypełnić tej misji z powodu 

najazdu Sowietów, a potem Niemców i znów 

Sowietów. Osiadł we Lwowie w klasztorze redemptorystów 

i oddał się pracy naukowej. Dodatkowo 

wykładał psychologię, filozofię i teologię moralną 

na Uniwersytecie we Lwowie. Skończyła się wojna. 

Nastąpił drugi najazd Sowietów i wtedy rozpoczęło 

się dla niego piekło. Aresztowany w 1945, rok później 

skazany na 10 lat łagrów. Na przestrzeni 10 lat, 

600 godzin przesłuchiwany, torturowany, przewożony 

z więzienia do więzienia. Odwiedził 30 więzień. W 

1956 zwolniony wraca do Lwowa. Reperuje swe zdrowie, 

święci nowych diakonów i kapłanów. Przyjmuje 

dziesiątki kapłanów i wiernych, którzy współpracowali 

z komuną. Nie karci ich, nie upomina, ale tuli do 

serca i wlewa im otuchę, że Dobroć Boża przewyższa 

ludzkie słabości. Umarł 2 kwietnia 1959 w opinii 

świętości, dobroci serca i ludzkiej życzliwości. 

Wasyl Wełyczkowski (1903–1973) – drugi z redemptorystów, 

był więziony, torturowany i prześladowany. 

Urodził się w Stanisławowie w rodzinie religijno-patriotycznej 

Wełyczkowskich i Teodorowiczów. 

Jako młody student brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej 

1920 roku. Przeżył tragizm bezsensownej 

Mikołaj Czarnecki 

Wasyl Wełczykowski 

50


wojny. Po powrocie do domu wstąpił do Seminarium 

Duchownego we Lwowie. Został wyświęcony na diakona 

i wysłany na praktykę. W tym właśnie okresie 

obudziło się w nim powołania do życia zakonnego. 

Wstąpił do redemptorystów. W 1925 złożył śluby 

zakonne i w tym samym czasie został wyświęcony 

na kapłana. Przełożeni zauważyli u niego ogromny 

talent do nawiązywania kontaktu z wiernymi, talent 

do mówienie kazań, a jeszcze bardziej do zwykłego 

nauczania, przekazywania wiedzy religijnej. Po przybyciu 

do klasztoru w Kowlu przez blisko 20 lat był 

niezmordowanym misjonarzem na Podlasiu, ziemi 

chełmskiej, Polesiu i Wołyniu. W czasie okupacji niemieckiej 

zorganizował procesję z Krzyżem po mieście. 

Wzięło w niej udział ponad 20 tysięcy wiernych. 

Podpadł okupantom niemieckim i stał się pierwszą 

ofiarą prześladowań. Jak tylko Niemcy odeszli, został 

w kwietniu 1945 r. aresztowany, a już 26 lipca tegoż 

roku skazany na śmierć za antypaństwowe hasła: 

komunistyczna horda i czerwony gang! 

Kiedy wyprowadzano go z więzienia, sądził, że 

idzie na śmierć. Wtedy oznajmili mu, że zamieniono 

karę na 10 lat łagrów w obwodzie Kirowskim, a po 

dwóch lat znalazł się w Workucie: ciągłe przesłuchiwania, 

bicie, tortury. Wracał ledwo żywy, a mimo 

tego prawie codziennie odprawiał mszę św. używając 

puszek blaszanych. Jeden ze strażników, widząc 

jego opłakany stan, przeniósł go do pracy w szpitalu. 

Dzięki temu przeżył. 9 lipca 1955 r. zwolniony, 

udał się do Lwowa. Nie miał wstępu do żadnego 

kościoła. Wynajął mały pokoik przy placu Zjednoczenia 

11. Tam odprawiał mszę św., spowiadał, głosił 

rekolekcje, kierował wybranymi duszami. Sława tego 

małego pokoiku obiegła cały Lwów i dotarła nawet 

do Watykanu. W roku 1959 papież Jan XXIII mianował 

Wasyla biskupem. Na święcenia musiał czekać 

aż cztery lata. Za swoją nieugiętą postawę antykomunistyczną 

został ponownie aresztowany na 3 lata. 

Zwolniono go z powodu słabego zdrowia, choroby 

serca. Musiał opuścić Ukrainę i udał się do Serbii, 

gdzie odwiedził swoją siostrę. Potem w Rzymie spotkał 

się z papieżem Pawłem VI i kardynałem Josyfem 

Slipyjem. Na zaproszenie Metropolity Maksyma Hermaniuka 

z Kanady udał się do Kanady, by odwiedzić 

swoich rodaków. Nie wiedział, że przed wyjazdem 

z Ukrainy wstrzyknięto mu truciznę o powolnym 

działaniu, prowadzącą do śmierci. Zmarł 30 czerwca 

1973 roku, wkrótce po przyjeździe do Kanady, mając 

70 lat, w tym 10 lat biskupstwa. Uznany za męczennika 

swego powołania i wierności wierze grecko-katolickiej, 

czyli unitom. Uznano go za męczennika. 

Kolejną ofiarą tortur NKWD był Iwan Ziatyk 

(1899–1952). Urodził się w Orzechowej koło Sanoka. 

W 20 roku życia 

wstąpił do Seminarium 

Duchownego w Przemyślu, 

które ukończył święceniami 

kapłańskimi 

w 1923. Miał ogromny 

pęd do wiedzy, do nauki, 

do ciągłego dokształcania 

się. Przez 12 lat 

pracował jako kapłan 

diecezjalny. Był dobrym 

Iwan Ziatyk 

Ojcem, Pasterzem 

dobrym Nauczycielem. 

Wstępuje do redemptorystów. 

Czuł potrzebę 

szerszej pracy i głębszego 

życia religijnego. U redemptorystów pełni funkcję 

profesora w seminarium. W roku 1950 zostaje aresztowany 

i w trybie przyspieszonym skazany na 10 lat 

pracy w łagrach na Syberii. Był wielokrotnie przesłuchiwany 

i torturowany za współpracę z Watykanem. 

W Wielki Piątek w 1952 r. był ponownie przesłuchiwany 

i mocno pobity. Nieprzytomny, zmaltretowany 

zmarł w Niedzielę Wielkanocną w jednym ze szpitali. 

Został pochowany na cmentarzu w pobliżu jeziora 

Bajkał. Oddał życie za wiarę, za Kościół i za swoją 

religię unicką. 

Czwartą ofiarą złożoną, przez redemptorystów na 

ołtarzu ofiarnym był Zynowij Kowalyk (1903–1941). 

Urodził się na Ukrainie pod Tarnopolem. Miał niepewny 

młodzieńczy start. Szukał swojej drogi życia. 

Rodzice, najbliżsi, a nawet rodzeństwo nie mogli mu 

pomóc. Po wielu latach wrócił do tej samem myśli, 

która go nurtowała, gdy był jeszcze 10-letnim chłopcem. 

Mając 26 lat wstąpił do redemptorystów. Nowicjat, 

studia seminaryjne, długie lata przygotowań 

liturgicznych, wreszcie w 33 roku życia otrzymuje 

święcenia kapłańskie. Pracował jako unijny misjonarz. 

Miał powodzenie u 

grekokatolików i prawosławnych. 

Stał się 

prawdziwą solą w oku 

zarówno u bolszewików, 

jak i u fanatycznych 

prawosławnych. 

Został aresztowany 

już w 1939 roku. Był 

poddany okrutnym 

torturom. Słynne 

więzienie NKWD we 

Lwowie stało się dla 

niego golgotą. Kiedy 

Niemcy dotarli do 

Zynowij Kowalyk 

51


Lwowa w 1941 r., odkryli też to lwowskie więzienie, 

a w nim dziesiątki ludzkich ciał, zamordowanych 

w trakcie przesłuchań. Wśród tych ciał znaleziono 

ciało Zynowija. Bolszewicy ukrzyżowali go na ścianie 

na oczach publiki. Rozpruli mu brzuch i włożyli do 

niego płód poronionego dziecka. Taki los spotkał go 

za nawracanie prawosławnych na powrót do kościoła 

katolickiego, czyli do łączności z Rzymem. 

Cała ta czwórka redemptorystów została uznana 

za męczenników za wiarę, za zasady moralne, 

za niewzruszoną przynależność do Kościoła Chrystusowego. 

Do tej czwórki dołączony został kolejny 

redemptorysta urodzony w Czechach, na Morawach. 

Na własne życzenie przeszedł z obrządku rzymskokatolickiego 

do obrządku grekokatolickiego, którego 

był głównym filarem w Michałowicach na Słowacji. 

Dominik Trćka (1886–1959) pochodził z licznej 

katolickiej rodziny. Po rozmowie z rodzicami 

i rodzeństwem w 16 roku życia wstępuje do juwenatu 

redemptorystów prowincji praskiej. Przeszedł wszystkie 

szczeble firmacji zakonnej i przegotowania teologicznego. 

17 lipca 1910 roku, mając 24 lata, otrzymuje 

święcenia kapłańskie. Pracuje jako misjonarz 

ludowy w miastach i po wioskach. W czasie I wojny 

światowej pomagał obcym żołnierzom, uciekinierom, 

rannym. Po zakończeniu wojny jako młody ksiądz, 

razem ze swoim kolegą też kapłanem, zostali wysłani 

do Lwowa do redemptorystów i tam zobaczyli, jak 

wygląda nowicjat unitów, spotkali się z nowicjuszami, 

zapoznali się z językiem, kulturą i liturgią unicką. W 

nowicjacie był młody ksiądz profesor Mikołaj Czarnecki. 

Dużo się od niego dowiedzieli. Po powrocie 

do Czechosłowacji Dominik został przełożonym misji 

łacińsko-unickiej w Michałowicach. Stał się motorem 

rozwoju środowiska, placówki zakonnej, jak również 

ojcem duchownym sąsiednich klasztorów żeńskich. 

Był nawet jednym z kandydatów na biskupa, ale 

odmówił. Wolał być człowiekiem czynu i nieustannym 

misjonarzem. W 1935 r. został wizytatorem apostolskim 

dla sióstr zakonnych bazylianek w Preszowie 

i w Użhorodzie. W czasie wojny przeżył ciężkie 

czasy. Słowacja współpracowała z Niemcami. Jego 

posądzano o czechizację lub ukrainizację. Przetrwał. 

W 1945 rozbudował Michałowice, głównie klasztor. 

Powstał nowicjat i juwenat. Z chwilą, kiedy przeszedł 

na liturgię grekokatolicką przybrał sobie dodatkowe 

imię – Metody – dla upamiętnienia jednego z dwóch 

wielkich świętych Cyryla i Metodego. 

Z 13 na 14 kwietnia 1950 roku wszyscy kapłani, 

zakonnicy i zakonnice zostali aresztowani i osadzenia 

w ośrodkach internowania. Umieszczono ich 

w Podolińcu w klasztorze i budynkach szkoły, które 

wcześniej należały do redemptorystów. Metody – 

Metody – Dominik Trćka 

Dominik został oskarżony o kontakt z Watykanem. 

Wiadomości, które tam przekazywał były podawane 

poprzez Radio Wolna Europa. 12 kwietnia 1952 roku 

skazano go na 12 lat ciężkiego więzienia w Leopoldowie. 

Tam czekały go przesłuchania, chłosty, głodówka, 

karcer. W Wigilię Bożego Narodzenia nucił 

sobie po cichu religijną kolędę. Strażnik to usłyszał 

i doniósł. Skazano go na izolatkę betonową, wszystko 

z betonu. Na noc podawali mu koc, a w dzień jeden 

skromny posiłek. Zapadł na zdrowiu, dostał zapalenia 

płuc. Mimo próśb lekarza nie udzielono mu 

pomocy. Zmarł 23 marca 1959 roku. 

Po rozpatrzeniu jego życiorysu i jego śmierci Komisja 

Watykańska jednogłośnie stwierdziła, że umarł 

śmiercią męczeńską. 4 listopada 2001 roku na placu 

św. Piotra w Rzymie został ogłoszony błogosławionym 

i dołączony do poprzednich czterech redemptorystów 

zamęczonych za wiarę w służbie kościoła 

grekokatolickiego. 

To tylko wycinek ludzkiej tragedii, jaką ludzie przeszli 

pod niewolą bolszewików. 

Ks. Władysław Zdunek 

52


Przepadł 

z Krotosem 

(rysunki współpracującego 

z „Informatorem Polskim” 

rysownika z Gliwic 

p. Tadeusza Krotosa) 

53


Emigracja sercowa 

Rozmowa z mgr Wandą J. Vujisić, 

prezesem Stowarzyszenia Polaków Zamieszkałych w Czarnogórze 

– Polonia czarnogórska należy nadal do najmniej 

znanych w Europie… 

– Polonia w Czarnogórze w 99% to kobiety, które 

wyszły tu za mąż i założyły rodziny. Nasze panie żyją 

tu przeważnie w rodzinach mieszanych, głównie w miastach. 

Wtopiły się, chcąc nie chcąc, w miejscowe środowisko, 

szybko się asymilując, przyjmując tutejszy język, 

obyczaje, kulturę i kuchnię. Niektóre z nich mieszkają 

już w Czarnogórze ponad 40 lat, niektóre zaś wróciły 

do Polski, inne zamieszkały w byłych republikach Jugosławii. 

Nasza Polonia, jak i inne na Bałkanach, nie jest emigracją 

ani polityczną, ani ekonomiczną. Przyjęło się 

o nas mówić, że jesteśmy emigracją sercową. Czarnogóra 

to piękny, górzysty kraj na południu Europy, ze 

śródziemnomorskim klimatem. Coraz więcej rodaków 

z kraju przyjeżdża tu na wakacje. Wielu z nich chce się 

tu osiedlić na stałe. 

Polonia w Czarnogórze nie należy do największych, 

bo niewielka jest nasza republika (od 2006 r. oddzielne 

państwo). Powierzchnia Czarnogóry to tylko 13.812 

km 2 . Jesteśmy rozsiani po całym kraju. Według danych 

statystycznych z roku 2003 było nas tu 57 osób. Do największych 

skupisk Polaków należą: stołeczna Podgorica 

(17 osób), Nikśić (13), Bijelo Polje (6), Tivat (5), Herceg-Novi 

(2) oraz po jednej osobie w: Budvie, Cetinju, 

Tuzi i Ulcinju. 

Dowiedzieliśmy się później, ze źródeł nieoficjalnych, 

że na terenie naszej republiki mieszkają w znacznym 

rozproszeniu, w różnych osiedlach i wioskach, także 

inni nasi rodacy. Niestety, dotychczas nie udało się nam 

z nimi skontaktować. Udało się natomiast powiększyć 

liczbę naszych członków. Wzrosła także liczebność 

naszej polonijnej rodziny. Według naszych danych, na 

koniec 2013 roku, w Czarnogórze mieszka 143 Polonusów, 

co oznacza prawie potrójny wzrost liczby tutejszej 

Polonii. 

– Kiedy i jak doszło do powstania Waszego Stowarzyszenia? 

– Pomysł powstania naszego Stowarzyszenia powstał 

w roku 2002 w czasie moich rozmów z ówczesnym konsulem 

RP w Belgradzie Józefem Kamińskim. Zrodził 

się pomysł powołania do życia organizacji skupiającej 

Polaków rozproszonych po całej Czarnogórze. Jej celem 

miała być integracja 

środowiska polonijnego 

oraz pielęgnowanie 

tożsamości narodowej. 

Pierwsze spotkanie 

Polaków mieszkających 

w Czarnogórze odbyło 

się 8 listopada 2003 

roku w nadmorskiej 

miejscowości Sutomore, 

w hotelu „Nikśić”. 

Wzięło w nim udział 

21 osób wraz ze swoimi 

rodzinami. Na naszym 

spotkaniu obecny był Wanda J. Vujisić 

także, wspomniany wcześniej, konsul Józef Kamiński, 

który z całego serca poparł nasz pomysł. Powiedział 

m.in., że bardzo się cieszy z naszego pierwszego spotkania 

i ma nadzieję, że zaowocuje ono powołaniem do 

życia w Czarnogórze polonijnej organizacji. Tak doszło 

do powstania naszego Stowarzyszenia. 

W pierwszym zarządzie Stowarzyszenia, obok mnie 

wybranej na prezesa, znaleźli się jeszcze: mgr inż. Zygmunt 

Hupka – jako wiceprezes (z Baru), Elżbieta Tutković 

– skarbnik (z Podgoricy) oraz przedstawiciele 

większych miast Czarnogóry: Krystyna Karpović Vuksanović 

(Bar), Teresa Medojević (Bijelo Polje), Katarzyna 

Nenezić (Nikśić), Stanisław Nikolić (Nikśić), Maryla 

Ćupić (Podgorica) i Teresa Tomaśević (Tivat). 

– Jakie były Wasze następne działania? 

– Nasze Stowarzyszenie zostało oficjalnie zarejestrowane 

w Ministerstwie Sprawiedliwości Czarnogóry 

16 stycznia 2004 roku z siedzibą w Bijelo Polje, o czym 

poinformowaliśmy naszych członków na drugim zebraniu 

w Podgoricy, w dniu 5 czerwca 2004 roku w hotelu 

„Kerber”. Wśród zaproszonych gości obecni byli m.in. 

ambasador RP Tadeusz Diema, konsul Józef Kamiński 

oraz przedstawiciel czarnogórskiego MSZ Igor 

Bojanić. 

Otrzymaliśmy też z Urzędu Statystycznego Czarnogóry 

dokument o klasyfikacji działalności naszego 

Stowarzyszenia. Na mocy tego dokumentu staliśmy się 

pełnoprawną, pozarządową organizacją polonijną, która 

mogła prowadzić legalną działalność na terenie całej 

54


Czarnogóry. W roku 2010, przy pomocy ambasady RP, 

założyliśmy stronę internetową naszego Stowarzyszenia. 

– Jakie są cele stojące przed Waszym Stowarzyszeniem? 

– …troska o tożsamość narodową na obczyźnie. 

Najbardziej naturalną formą zachowania tożsamości 

narodowej są nasze częste kontakty z rodziną w kraju, 

wyjazdy dzieci na kolonie polonijne i obozy, czy wreszcie 

udział studentów w różnych kursach języka polskiego. 

W czasie pobytu wakacyjnego w Polsce nasze dzieci 

i wnuki mają szansę poznania rodziny, zaprzyjaźnienia 

się ze swoimi rówieśnikami, jak również jeszcze lepiej 

nauczyć się swobodniej mówić po polsku. 

Inną formą pielęgnowania polskości na obczyźnie jest 

prężna działalność naszej organizacji, mającej na celu 

integrację wszystkich rodaków. My Polacy, rozproszeni 

po całej Czarnogórze, staramy się zbliżyć do siebie, 

poznać, podzielić się osiągnięciami naszych dzieci i wnuków, 

powspominać chwile spędzone w ojczyźnie, czy 

wreszcie porozmawiać w swoim ojczystym języku. 

Jedną z form pielęgnowania naszej tożsamości narodowej 

jest wydawanie własnego czasopisma. Pierwszy 

numer naszego „Głosu Polonii” trafił do rąk czytelników 

w grudniu 2008 roku razem z kalendarzem na rok 2009. 

Założenie naszego pisma było wydarzeniem historycznym 

dla naszego środowiska polonijnego. Było naszym 

„otwarciem okna” w stronę Polski. „Głos Polonii” 

wydawany jest dziś w nakładzie 200 egz. z finansowym 

wsparciem ambasady 

RP w Czarnogórze, 

a także 

i wsparciem Fundacji 

„Wspólnota 

Polska”. Ostatni, 

jubileuszowy 

numer, liczył 32 

strony i cały był 

w kolorze. Nasze 

czasopismo posiada 

numer identyfikacyjny 

ISSN, 

który ułatwia nam 

międzynarodową 

Polacy z Czarnogóry 

identyfikację oraz zapewnia przechowywanie egzemplarzy 

w zbiorach bibliotek. 

We wrześniu 2010 roku klub naszych studentów 

„Młoda Polonia” działający przy Stowarzyszeniu Polaków 

w Czarnogórze, wydał pierwszy numer biuletynu 

„Wakacje z Polską”. Biuletyn został zredagowany przez 

młodzieżowe kolegium redakcyjne. We wspomnianym 

numerze znalazły się ciekawe zapiski z wakacyjnych 

podróży do Polski. 

Kolejną formą pielęgnowania polskości na obczyźnie 

jest nasza biblioteka i możliwość obcowania z polskimi 

czasopismami. Pomysł jej założenia zrodził się w roku 

2008. Księgozbiór, dzięki wsparciu Fundacji „Semper 

Polonia” i Biblioteki Narodowej w Warszawie szybko się 

powiększał. Mając polską bibliotekę na terenie Czarnogóry, 

czujemy ściślejszy związek z ojczyzną, bo posiadamy 

cząstkę polskości w zasięgu ręki. 

Najważniejszą rolę w rozwoju i pielęgnowaniu polskości 

na obczyźnie są szkoły i wszelkiego rodzaju 

kursy, które dają możliwość kontaktu z językiem polskim 

i historią naszego narodu. U nas w Czarnogórze 

pierwszy kurs języka polskiego zorganizowany został 

w październiku 2010 roku, w północnej części naszego 

kraju, w miejscowości Bijelo Polje. Do dziś jest to 

jedyny tego typu kurs prowadzony w Czarnogórze. Jego 

organizatorem jest Stowarzyszenie Polaków w Czarnogórze. 

Do tej pory odbyły się cztery edycje kursu języka 

polskiego. Kurs prowadzimy ja i moja koleżanka, Teresa 

Medojević. 

Ostatnią wreszcie formą pielęgnowania tradycji polskiej 

na obczyźnie są obchody polskich świąt narodowych 

oraz tradycji religijnych – takich jak: Boże Narodzenie 

czy Wielkanoc, w których biorą udział nasze całe 

rodziny z dziećmi z mieszanych związków. Dużą też rolę 

w utrzymaniu tradycji narodowej odgrywa ambasada RP 

i konsulat RP. 

– A jak wygląda współpraca z innymi organizacjami 

polonijnymi? 

– Jesteśmy członkiem Europejskiej Unii Wspólnot 

Polonijnych, organizacji 

zrzeszającej 

oraz integrującej 

organizacje 

polonijne Europy. 

W jej poczet 

zostaliśmy przyjęci 

w roku 2009. 

Jesteśmy również 

członkami, od 

roku 2011, Związku 

Bałkańskich 

Organizacji Polonijnych 

„Polonia 

Bałkanika” zrzeszającego 

organizacje polonijne z: Bośni i Hercegowiny, 

Chorwacji, Macedonii oraz Serbii. Polonia czarnogórska 

była inicjatorem oraz organizatorem pierwszego spotkania 

Związku w Podgoricy. Nasza współpraca polega na 

wymianie doświadczeń, wzajemnej publikacji artykułów 

w czasopismach polonijnych organizacji w/w państw, 

prezentujących nasze życie i formy naszej działalności. 

Współpracujemy ponadto z polskim MSZ, Stowarzyszeniem 

„Wspólnota Polska”, z Fundacją „Semper Polonia” 

oraz Senatem RP. 

Rozmawiał Leszek Wątróbski 

55


Podziwiając uroki północnej Polski 

Święta Lipka 

Święta Lipka to polska wieś położona w województwie warmińsko-mazurskim. Ciekawostką 

jest fakt, że znajduje się tutaj jedno z najbardziej znanych w Polsce miejsc sakralnych. Świętolipska 

bazylika Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny wraz z obejściem krużgankowym jest 

jednym z ważniejszych zabytków barokowych naszego kraju. 

Wiek czternasty 

Początkiem istnienia tutejszego miejsca kultu było 

czternaste stulecie. Według ustnie przekazywanej informacji 

więziony był w lochach kętrzyńskiego zamku 

pewien skazaniec, który dla zabicia czasu wyrzeźbił 

w drewnie świętą figurkę. Po wykonaniu tej rzeźby, 

w iście cudowny sposób, został on uwolniony z więzienia. 

Rzeźba ta, powieszona została na lipie, aby 

okoliczni mieszkańcy mieli dostęp do miejsca, które 

zaczęło słynąć z cudów. Z czasem wokół tej lipy wybudowano 

kaplicę. Kaplicę tę obsługiwali księża krzyżaccy 

z Kętrzyna. Kaplica z biegiem lat rozrosła się do formy 

bazyliki, w której na środku rośnie owa lipa, na której 

zawieszona była wspomniana figura. 

Akta kapituły płockiej 

Najstarszą udokumentowaną informację o Świętej 

Lipce znaleziono w aktach kapituły płockiej. Był tam 

pochodzący z roku 1473 zapis informujący, że ludzie 

chodzą na odpusty do Prus, a przecież w Świętej Lipce 

jest także odpowiednie do tego miejsce. Natomiast 

z przywileju wielkiego mistrza krzyżackiego Johanna 

von Tieffena pochodzącego z 1491 roku wynika, 

że z czasem do kaplicy świętolipskiej zaczęły ściągać 

tłumy wiernych z wielu krajów Europy. Przybył tu także 

ostatni wielki mistrz krzyżacki w Prusach Zakonnych, 

Albrecht Zezowaty. 

Szubienica, by odstraszyć pątników 

Kaplica w Świętej Lipce z biegiem lat została zniszczona. 

Aby odstraszyć pielgrzymów, na miejscu kaplicy 

postawiono szubienicę. Ale widząc, że pielgrzymi przywozili 

ze sobą cenne towary i pieniądze, nie chciano 

zmarnować takiej możliwości zarobkowania. Dzięki staraniom 

Stefana Sadorskiego okoliczni mieszkańcy szybko 

przystąpili do odbudowy kaplicy. Jesienią 1618 roku 

odsłonięto fundamenty kaplicy o wymiarach 40 × 26 

stóp. Uroczystej konsekracji tego miejsca 

dokonał biskup warmiński Szymon 

Rudnicki w dniu 19 listopada 1619 roku. 

Trzy herby 

Na fasadzie kaplicy znalazły się trzy 

herby: Zygmunta III Wazy, księcia pruskiego 

Jana Zygmunta i biskupa Szymona 

Rudnickiego. Zaginioną cudowną 

figurkę zastąpił obraz M.B. Świętolipskiej, 

nadal wiszący na lipie rosnącej na 

środku miejsca konsekrowanego. Sława 

tego miejsca sięgała daleko. Do Świętej 

Lipki przybywali pielgrzymi nie tylko 

z Warmii, ale i z dalszych miast naszego 

kraju. Znalazł się wśród nich nawet królewicz 

Jan Kazimierz. 

Ewa Michałowska-Walkiewicz 

56

INFORMATOR POLSKI Kwartalnik Społeczno-Kulturalny

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?