Transform your PDFs into Flipbooks and boost your revenue!
Leverage SEO-optimized Flipbooks, powerful backlinks, and multimedia content to professionally showcase your products and significantly increase your reach.
Padulong sa<br />
Estratehikong<br />
Pagkapatas!<br />
Padayon nga nagaasdang<br />
ang gubat sa katawhan
2<br />
7<br />
11<br />
25<br />
14<br />
niini nga isyu Mabuhi ang sa Partido Komunista ng Pilipinas sa ika-42 Tuig!<br />
disyembre 2010<br />
1<br />
2<br />
7<br />
19<br />
11<br />
16<br />
27<br />
28<br />
9<br />
10<br />
18<br />
31<br />
29<br />
21<br />
25<br />
23<br />
24<br />
4<br />
7<br />
Editoryal<br />
Nagaasdang ang Gubat sa Katawhan<br />
Pulang Nataran<br />
Padulong sa Pagkapatas ang Gubat sa Katawhan sa FS<br />
Suholan, Bahinay, Usura ug uban pa<br />
Ang US COIN: Interbensyon, Agresyon ug Kontra-Rebolusyunaryong Gubat<br />
Kahimtang<br />
Ang Pagsulod sa mga Dagkong Kompanya ug Pagsukol sa mga Lumad<br />
Pagpanalipud sa Yutang Kabilin<br />
Cogon Warfare<br />
Ambush sa Kakognan<br />
Disarma sa Barangay Little Baguio<br />
7 Tropa sa 73rd IB Kaswalti Sa Pagharas Sa BHB<br />
Kasikas sa Kakognan<br />
Dalikyat<br />
Ang Batang Bakwit<br />
Sila<br />
Yuta<br />
Lansis<br />
Dayag ug Demokratikong Kalihukang Masa<br />
Lakbayan sa Katawhan batok sa Dinagkong Pagmina<br />
ug Pagpanglapas sa Tawhanong Katungod<br />
Baruganan<br />
Ang Magpakabuhi alang sa Masa<br />
Sulat Gikan sa Sona<br />
Sulat sa mga Anak<br />
Sa mga Tunob ni Ka Asyo<br />
Ang mga Apan sa Programang 4Ps sa Rehimeng US-Aquino<br />
Kinabuhing Gerilya<br />
Dulaw<br />
Big Shot<br />
Engrandeng Pamutbot<br />
Pangistraping<br />
Ang ASDANG! g i m a n t a l a sa Na t i o n a l De m o c r a t i c Fr o n t-FSMR<br />
Istap. Mga Manunulat. Ka Efren, Mariflor Verdad, Dencio Madrigal, Hermogenes<br />
Gorospe, Ka Lucas, Jero Zed San Juan, Ka Wenart, Rosindo Saban, April Jo<br />
Monterosa, Totsie Alejandro, Yeel Aruwangan, Eliana Renante, Gian Namnama, Art<br />
Lorenzo, Ka Hiyas, Landay Baweh, Ka Rita Amistad, Angelika Montenegro. Dibuho.<br />
Ka Remrem, Ka Lucas, Chuck Nourish. Disenyo/Layout. Angelika Montenegro<br />
Daghang salamat sa tabang og kontribusyon sa atong mantalaan! Ka Gage, Kokey, Angelo<br />
Roja, Matutum Institute for Research and Advocacy, Ka Fufong, Ka Plasab, Ka Islaw, Ka Katleya,<br />
Ka Rodello Legazpi, Ka Parts Bagani, Ka Mayamor, Neil Doloricon, Ang Bayan, Ka Julia, Ka Jill, Ka<br />
Spartacus, Ka Niha, Ka Arkyu
Editoryal<br />
Nagaasdang<br />
ang gubat<br />
sa katawhan<br />
Hugot nga nagkahiusa<br />
ug determinado ang<br />
mga rebolusyunaryong<br />
pwersa sa rehiyon<br />
aron ipatuman ang<br />
panawagan ug duso<br />
sa Komite Sentral sa<br />
Partido Komunista sa Pilipinas nga<br />
kab-oton ang gikinahanglang mga<br />
rekisitos alang sa pagtikang sa estratehikong<br />
pagkapatas sulod sa<br />
lima ka tuig.<br />
Ang pamunuan sa PKP sa rehiyon<br />
ug ang tanang kauban ug Pulang<br />
manggugubat, hasta ang mga organisasyong<br />
masa nahiusa sa pagtanaw<br />
sa kasamtangang kahimtang ug<br />
ingon man sa mga kab-oton niini<br />
sulod sa lima ka tuig. Nakahibalo<br />
kini sa pagmaksimisa sa iyang mga<br />
kalig-on ug andam kanunay nga sawayon<br />
ug pakigbisogan ang iyang<br />
mga kahuyangan. Mas gipalig-on<br />
niini ang baruganan ug determinasyong<br />
panguluhan ang rebolusyon<br />
dinhi sa rehiyon sa tanang natad.<br />
Ang mga nangulong kadre ug membro<br />
sa Partido labaw pang nagpaligon<br />
sa ilang kaakuhan nga gampanan<br />
ang ilang indibidwal ug kolektibong<br />
mga tahas ug responsibilidad diha<br />
sa komprehensibong pagpasulong<br />
sa rebolusyon. Gilauman sa mosunod<br />
nga lima ka tuig nga mahimong<br />
Kab a h i n sa Co v e r:<br />
“Tara na, Kauban!”<br />
ni Ka Chuck Nourish<br />
Ginahulagway sa dibuho ang mainiton<br />
ug puno-sa-kadasig nga pahiyum sa<br />
usa ka Pulang manggubat, timaan sa<br />
nagsingabot nga kadaugan.<br />
lima ka pilo ang pagdaghan sa<br />
ginsakpan sa Partido sa rehiyon ug<br />
matukod ang gatusan ka mga Sanga<br />
sa Partido sa lokalidad aron mahikyad<br />
ang lapad ug lalom nga base para<br />
sa pagtukod sa lokal nga mga komiteng<br />
seksyon, distrito ug probinsya.<br />
Ang mga yunit sa BHB sa matag<br />
natarang gerilya mas lig-on, dako<br />
ug kusgan kaysa nangagi, dugang<br />
nagkat-on ug nabansay sa paglunsad<br />
sa gerilyang pakiggubat nga<br />
gitudlo sa nangaging malisod nga<br />
mga kasinatian ug mas mihugot pa<br />
ang determinasyon nga iasdang ang<br />
gubat sa katawhan dinhi sa rehiyon<br />
ngadto sa bag-o ug mas taas nga<br />
ang-ang. Gilauman nga modaghan<br />
ug mosunson ang mga anihilatibong<br />
banat sa BHB batok sa mga huyang<br />
nga bahin sa kaaway sa mosunod<br />
nga mga tuig aron makakuha og<br />
dugang mga armas nga gikinahanglan<br />
alang sa pagtukod pa og dugang<br />
mga platon.<br />
Ang kasamtangang ihap ug kaligon<br />
sa mga rebolusyunaryong organisasyong<br />
masa ug mga organo sa<br />
pampulitikang gahum nga napabarog<br />
sa ubay-ubay nga mga baryo sa<br />
kabukiran dinhi sa rehiyon paigo nga<br />
kapanukaran aron palapdon pa ang<br />
malangkob sa mga base ug sonang<br />
gerilya. Gilantaw nga human sa<br />
lima ka tuig, mahimong tulo ka pilo<br />
Editoryal<br />
ang pagdako sa organisadong baseng<br />
masa gikan sa kasamtangang<br />
ihap niini ug matukod ang mga organo<br />
sa pampulitikang gahum sa<br />
ang-ang baryo ug munisipalidad.<br />
Yaweng dugtong ang anti-pyudal<br />
nga kalihukan alang sa epektibong<br />
gimbuhatong masa sa kabukiran.<br />
Ubay-ubay na nga mga kadaugan<br />
ang naangkon sa masang mag-uuma<br />
sa pila ka mga baryo ug lungsod.<br />
Dungan sa paglunsad sa uban pang<br />
tipo sa kalihukang masa sa kabukiran,<br />
ang antipyudal nga kampanya<br />
mas mopadanlog sa dalan alang<br />
sa paspas nga paglapad sa baseng<br />
masa ug ingon man sa mas daghang<br />
sampa sa BHB.<br />
Daku ang hagit nga ginaatubang<br />
sa mga rebolusyunaryong pwersa sa<br />
kasyudaran aron palagsikon ang demokratikong<br />
kalihukang masa aron<br />
makatubag kini sa dakung panginahanglan<br />
sa armadong pakigbisog.<br />
Kinahanglang hugot niining huptan<br />
ang iyang tahas nga magpasaka og<br />
suportang personel, teknikal, material<br />
ug pinansyal para sa armadong<br />
pakigbisog samtang padayong palapdon<br />
ug palig-onon ang mga tagong<br />
kutay isip maoy bag-as sa kalihukang<br />
masa sa kasyudaran.«<br />
KT-KR FarSouth Mindanao<br />
10 December 2010<br />
Dibuho: Chuck Nourish<br />
Disyembre 2010ASDANG!<br />
1
Pulang Nataran<br />
Mga Litrato: Valentin Palemine Command<br />
KLENING sa Mlang! Mga Pulang manggubat human<br />
malampusong malunsad ang usa sa pinakamapangahasong<br />
aksyong-militar sa rehiyon niining tuig 2010.<br />
Padulong<br />
sa Pagkapatas<br />
ang gubat sa katawhan sa FS<br />
ni Ka Efren<br />
Tigpamababa sa National Democratic Front-FarSouth Mindanao<br />
Ang gubat sa katawhan sa FarSouth<br />
Mindanao nagpabiling lagsik ug padayong<br />
nagaasdang! Pakyas ang kampanyang<br />
Oplan Bantay-Laya (OBL-2 ) sa milabay<br />
nga rehimen ug seguradong mapakyas<br />
usab sa mga rebolusyunaryong pwersa<br />
ang gipalawig nga kampanyang antiinsurhensya<br />
sa rehimeng US-Aquino.<br />
Taliwala sa walay-puas<br />
ug bangis nga atake sa<br />
estado batok sa masa<br />
ug rebolusyunaryong<br />
kalihukan, ginasakmit<br />
sa FSMR ang mga<br />
paborableng sitwasyon<br />
aron anihon ang mga<br />
dagkung kadaugan<br />
2 ASDANG! Disyembre 2010
Pulang Nataran<br />
Padulong sa Pagkapatas ang Gubat sa Katawhan sa FS<br />
Nagpabiling Gunit sa BHB sa FSMR<br />
ang Inisyatiba Batok sa mga Tropa sa AFP.<br />
Sulod sa napulo ka bulan<br />
(Enero – Nobyembre 2010)<br />
dunay 39 ka aksyong militar<br />
ang nasinati sa BHB dinhi<br />
sa rehiyon; 35 niini ang opensa ug<br />
inisyatiba sa BHB. Sa upat ka higayon<br />
nga nadepensiba ang BHB,<br />
wala kini nakaangkon og dakong<br />
kadaot, nakapahamtang hinoon<br />
kini og mga kaswalti sa han-ay sa<br />
militar. Sa mga panagsangka, 44 ka<br />
kaswalti ang naangkon sa kaaway,<br />
ang 21 niini patay (KIA) ug 23<br />
samdon ( WIA). Sa bahin sa BHB,<br />
aduna ray usa nga slightly wounded.<br />
Nakuha sa mga taktikal nga<br />
opensiba ang 50 ka tag-as nga kalibreng<br />
pusil (HPR), ubay ubay nga<br />
mga bala ug mga lohistikang militar.<br />
Usa sa labing mapangahason<br />
mao ang reyd sa CAA detachment<br />
sa Brgy. Luz Village, Mlang, North<br />
Cotabato niadtong Marso 26, 2010<br />
diin 35 ka HPR ang naklening sa<br />
mga Pulang manggugubat.<br />
Ang uban pang mga aksyon sa<br />
BHB sa rehiyon mao ang pagpahamtang<br />
og silot sa mangingilog og<br />
yuta nga mga kompanyang agribisnes,<br />
sama sa pagsunog sa boomspray<br />
sa Dole-Stanfilco niadtong<br />
Abril 5, 2010 didto sa Brgy. Malabuan,<br />
Makilala ug pagdis-arma sa<br />
mga gwardya sa plantasyon sa saging<br />
nga gipanag-iyahan ni Manny<br />
Piñol ug AMS-Stanfilco niadtong<br />
September 15, 2010. Gilunsad usab<br />
ang mga atritibong aksyon batok<br />
sa nag-operisyon nga mga tropa sa<br />
27th IB nga nagsilbing pwersang<br />
pangseguridad sa Xstrata-SMI. Pinakaulahing<br />
banat sa BHB sa 27th<br />
IB niadtong bulan sa Agosto 11,<br />
2010 didto sa Brgy. Datal Blao diin<br />
nakahiagom og 7 ka KIA ug 4 WIA<br />
ang mga mersenaryong tropa.<br />
Walay bisan usa nga yunit sa<br />
BHB ang nadugmok ug walay larangang<br />
gerilya nga napuo atubangan<br />
sa tagdugay ug dinagkong<br />
operasyon (binulan nga batalyon<br />
ug brigade operations), sustinidong<br />
strike operations sa mga<br />
gagmay’ng yunit, paghikaw sa<br />
base pinaagi sa community based<br />
operations, food blockade<br />
ug RSOT nga gilunsad sa AFP sa<br />
mga larangang gerilya sa rehiyon.<br />
Ang mga operasyon<br />
militar sa AFP nahimong<br />
sumbag sa hangin<br />
tungod epektibo kining<br />
nalikayan sa mga pwersa<br />
sa BHB samtang ang<br />
mga huyang ug lutaw<br />
nga bahin sa reaksyonaryong<br />
tropa naigo sa<br />
mga banatan. Mahukmanon<br />
dinhi ang padayong<br />
pag-angkon sa<br />
mga Pulang manggugubat<br />
og suporta gikan sa<br />
halapad nga han-ay sa<br />
katawhan, kasuweto sa<br />
tereyn ug kamamugnaon sa pagdapat<br />
sa mga taktika ug teknika sa gerilyang<br />
pakiggubat diha sa lainlaing<br />
sitwasyong militar.<br />
Tungod pakyas ang AFP sa iyang<br />
mga combat operations, gipahimungtan<br />
niini ang sibilyan nga<br />
populasyon aron hikawan sa baseng<br />
masa ang BHB– sa ilaha pa,<br />
“pahubsan ang tubig aron mamatay<br />
ang isda!” Sa kadaghanang<br />
mga baryo sa Tulunan ug Makilala<br />
sa North Cotabato, pila ka baryo sa<br />
Magsaysay, Matan-ao, Kiblawan,<br />
Malita ug Don Marcelino sa Davao<br />
del Sur, Columbio sa Sultan<br />
Kudarat, Koronadal ug Tampakan<br />
sa South Cotabato ug Malapatan,<br />
Alabel ug Glan sa Saranggani Province<br />
nagpahigayon og community<br />
based operations ang mga tropa sa<br />
27th IB, 39th IB, 73rd IB, 57th IB<br />
ug 68th IB. Gideployan og iskwad<br />
o pinadakong iskwad ang matag<br />
baryo nga gituohan nilang base<br />
sa BHB ug nagpahamtang og mga<br />
psywar operations ug black propaganda<br />
batok sa rebolusyunaryong<br />
kalihokan, food blockade, nagtukod<br />
og Barrio Defense System<br />
(BDS) ug mga kutay sa paniktik.<br />
Nagdamgo ang mga tropa sa AFP<br />
nga pinaagi niini maabog o kaha<br />
mapiangan nila ang mga pwersa sa<br />
BHB. Apan, sa kinatibuk-an napamatud-ang<br />
inutil ug pakyas kini.<br />
Padayong nakapahigayon og<br />
gimbuhatong masa ang mga yunit<br />
sa BHB sa mga natarang gerilya<br />
dinhi sa rehiyon. Lapad ang atong<br />
kayutaan, paborable ang mga tereyn<br />
nga sarang kamaniobrahan sa<br />
BHB ug mainiton ang pagdawat sa<br />
katawhan sa iyang hukbo. Nakatala<br />
gihapon og pagdakug ihap sa<br />
organisadong masa (kapin 20%<br />
nga pagtubo) bisan kun gi-atake og<br />
maayo sa AFP ang mga larangang<br />
gerilya. Nagpabiling hawid sa BHB<br />
ang mga eryang giatake sa kaaway<br />
samtang padayon kining nakapalapad.<br />
Sa tuig 2009 mitala og kapin<br />
10% ang gidaghanon sa mga baryong<br />
nadugang tandi sa kanhing<br />
gilihokan sa BHB ug naabot ang<br />
halos tanang estratehikong bahin<br />
sa rehiyon.<br />
Disyembre 2010ASDANG!<br />
3
Pulang Nataran<br />
Padulong sa Pagkapatas ang Gubat sa Katawhan sa FS<br />
Teksto ug Dibuho: Ka Lucas<br />
Pagpanglingla, Psy-ops, ug Terorismo sa Estado<br />
Hataas ang listahan sa mga<br />
kaso sa pagpanglapas sa<br />
tawhanong katungod nga<br />
nahimo sa mga pwersang<br />
militar, kapulisan, CAFGU, ug<br />
goons sa reaksyunaryong estado<br />
dinhi sa rehiyon.<br />
Pinakanotoryos sa kabangis ug<br />
may hataas nga record sa pagpanglapas<br />
sa mga tawhanong katungod<br />
ang 39th IB sa Davao del Sur ug<br />
73rd IB sa Saranggani Province.<br />
Dili moubos sa 20 ka tawo ang<br />
gikulata sa 39th IB ug 73rd IB sa<br />
pila ka barangay sa mga lungsod sa<br />
Matan-ao, Malita, Alabel ug Malapatan<br />
gikan Enero hangtud Agosto<br />
2010 ug upat ka babae ang gipahimuslan<br />
sa Brgy. Little Baguio, Malita<br />
pinaagi sa paghimo kanila isip<br />
BIG SHOT<br />
binayrang “tiglingaw” sa mga sundalo<br />
sulod sa ilang kampo. Samtang<br />
gihimong “tulay” sa usa ka<br />
platon sa 73rd IB diha sa lapukon<br />
nga dalan ang lawas sa usa ka maguumang<br />
nasugatan nila sa lasang<br />
ug nasipyat sa pagtubag didto sa<br />
bawnderi sa Brgy. Little Baguio,<br />
Malita ug Brgy. Pag-asa, Alabel niadtong<br />
Hunyo 2010.<br />
Migamit og “humok” nga pamaagi<br />
ang 27th IB, 68th IB ug 57th<br />
IB diha sa mga eryang langkob sa<br />
ilang RSOT. Sa tinuoray, usa kini<br />
ka dakong pagpanglingla! Tataw<br />
kini sa mga lungsod sa Colombio,<br />
Tulunan, Makilala ug Tampakan.<br />
Pananglitan, gilunsad nila ang<br />
Peace and Development Outreach<br />
Program (PDOP) aron palig-onon<br />
ang mga natukod<br />
nga BDS, magpahigayon<br />
og livelihood<br />
projects, maglunsad<br />
og mga seminar<br />
sama sa Peace,<br />
Orderly and Godfearing<br />
Individuals<br />
(POGI) ug magpahigayon<br />
sa lainlaing<br />
kalingawan. Nagpakita<br />
sila sa konuhay<br />
ilang “pagkabuotan”<br />
ug nagpahumot sa<br />
ilang imahen aron<br />
tabunan ang ilang<br />
mga pagpanglapas<br />
ug kabangis. Apan<br />
bisan kung giunsa pa<br />
nila pagtakuban, ang<br />
katawhan dili ug dili<br />
nila mailad.<br />
Samtang nagpakaaron-ingnong<br />
“tigpanalipod”<br />
sa kahusay<br />
ug kalinaw, bangis<br />
nga gipamatay nila<br />
ang mga yanong sibilyan<br />
sama sa gihimo sa 27th IB<br />
ngadto kang Janjan Casamorin sa<br />
Brgy. Sinapulan, Colombio niadtong<br />
Pebrero 2010, pagpatay kang<br />
Tuliano Dalumatan sa Brgy. Asbang,<br />
Matan-ao niadtong Septembre<br />
2009 ug kang Boy Billanes sa<br />
Koronadal City niadtong Marso<br />
2009. Gidagit usab ang mag-uuma<br />
nga si Dodoy Amualla sa Brgy. Banayal,<br />
Tulunan ug wala pa gipatimaw<br />
hantud karon. Nailhan kaayo<br />
sa katawhan kining maong mga<br />
pwersang militar isip sinuhulang<br />
tropa sa mga dagkong lokal ug langyawng<br />
kompanya sama sa Xstrata-SMI<br />
ug Dolefil aron ipaneguro<br />
ug panalipdan ang ilang hanoy nga<br />
pagpangawkaw sa atong bahandi<br />
ug pag-ilog sa kayutaan sa mga<br />
mag-uuma ug katawhang lumad sa<br />
kabanikanhan ug kabukiran.<br />
Sa tinuoray, imbes nga kalambuan,<br />
nahiagom na man hinuon ang<br />
katawhan sa grabeng pagpanghasi<br />
ug pagpangharas sa mga berdugong<br />
militar. Sa mga baryong gilunsaran<br />
og operasyon sa AFP, ubay-ubay<br />
nga mga masa ang gipangkulata ug<br />
gipangtortyor, ug gikawat ang ilang<br />
kabtangan, hayop ug pananom.<br />
Ubay ubay nga mga lumulupyo ang<br />
nahabwa sa ilang mga pinuy-anan<br />
tungod sa pagpamomba (air strike)<br />
ug pagkanyon.<br />
Sa mga baryong gi-RSOT, grabeng<br />
gipig-otan ang katawhan: gibalauran<br />
ang mga mag-uuma nga<br />
motrabaho sa ilang uma gikan<br />
alas sais sa buntag hangtud alas<br />
5 lang sa hapon; padalhon lang<br />
og gamay’ng balon; dili patulugon<br />
sa uma; moreport kaduha matag<br />
semana sa “opisina” sa militar nga<br />
nahimutang sa mga barangay hall;<br />
pugos nga gipalukat og sedula ang<br />
mga tawo ug kung wala niini gipailalom<br />
sila sa grabeng imbistagasyon.<br />
Gipailalom sa surbeylans,<br />
interogasyon ug ilegal nga pagdetini<br />
ang gidudahang mga akibista<br />
4 ASDANG! Disyembre 2010
Pulang Nataran<br />
Padulong sa Pagkapatas ang Gubat sa Katawhan sa FS<br />
ug “sinaligan” sa BHB. Ubay-ubay<br />
nga kababayen-an ang biktima sa<br />
pagpahimulos ug pagpanglugos.<br />
Gihimong taming ang mga sibilyan<br />
ug gihimong kampong militar ang<br />
mga pampublikong pasilidad ug lugar<br />
sama sa barangay hall, eskwelahan,<br />
plasa ug mismo ang kabalayan<br />
sa mga sibilyan.<br />
Bisan sa sentrong mga lungsod<br />
og syudad diin dunay lagsik nga<br />
kalihokan sa mga progresibo ug militanteng<br />
mga organisasyon giatake<br />
usab sa mga pwersa sa AFP pinaagi<br />
sa RSOT. Gipailalom sa surbeylans<br />
ang mga lider niining mga legal nga<br />
kalihokan aron mahasi sila. Ang<br />
uban kanila direktang biktima sa<br />
harassment pinaagi sa “pag-imbita”<br />
kanila aron “makig-estorya”<br />
sa mga opisyal sa militar nga nag-<br />
RSOT nga sa tinuoray usa ka dagway<br />
sa interogasyon ug pagpanghulga<br />
nga ang ultimong tumong<br />
paundangon sila sa ilang lehitimo<br />
ug makatarunganong kawsa.<br />
Apil sa psy-ops ug pagpanglingla<br />
sa AFP ang kanunay nilang gipasiatab<br />
nga “daghang nanurender”<br />
nga mga manggugubat sa BHB<br />
aron patuohon ang katawhan nga<br />
naa na sa yugto sa pagkapuo ang<br />
mga rebolusyunaryong pwersa sa<br />
rehiyon. Apan kadaghanan niining<br />
giingon nga mga surenderees mga<br />
ex-NPA nga dugay nang mipahulay<br />
ug gani ubay-ubay kanila ang kaduha<br />
o katulo na misurender, mga masang<br />
pugos nga gipaangkon sa militar<br />
nga sila mga NPA ug duna sab<br />
mga dautang elemento (bandido)<br />
nga gipresentar sa militar nga mga<br />
NPA. Dungan niining giingong mga<br />
“kalampusan” sa ilang kampanyang<br />
pagpasurender mao ang konswelo<br />
de bobo nga mga ayuda ug proyektong<br />
panginabuhian ilalom sa ilang<br />
social integration program. Nagpaigo<br />
na lang ang kaaway sa pagsangyaw<br />
sa mga accomplishments<br />
bisan kung wala silay ikapamatuod<br />
nga duna sila’y<br />
napuo o napasurender<br />
nga bisan<br />
na lang usa ka<br />
iskwad sa BHB.<br />
Gani, giganahan<br />
kaayo ang 10th<br />
ID ug 6th ID sa<br />
pagpangita sa<br />
mga tawong himoong<br />
“surenderees”<br />
tungod<br />
sa kwarta nga<br />
gigahin dinhi sa<br />
reaksyunaryong<br />
gobyerno ilalom<br />
sa social integration<br />
program.<br />
Gihimo kining gatasan ug tinubdan<br />
sa kurakot sa mga opisyal sa AFP.<br />
Ang Sikad sa Kalihukang Masa sa Rehiyon<br />
Walay bugto ang mga kalihukang<br />
masa sa rehiyon.<br />
Bisan kung todo-larga<br />
ang kampanya sa AFP ug uban<br />
pang ahensya sa reaksyunaryong<br />
gobyerno nga pahinayon, kung dili<br />
man palungon, ang pagdilaab sa<br />
mga kalihukang masa dinhi sa rehiyon,<br />
ang katawhan pareho sa kasyudaran<br />
ug kabukiran padayong<br />
naglunsad sa ilang mga pakigbisog<br />
subay sa lainlain ilang mga interes,<br />
isyu ug mga katungod.<br />
Nagapadayon ang mga antipyudal<br />
nga kalihukang masa sa<br />
ang-ang sityo, baryo, ug municipal<br />
sa lainlaing natarang gerilya sa rehiyon.<br />
Lagsik ang ginagmay nga<br />
kalihukan sa mga baryo sulod sa<br />
mga sona ug baseng gerilya alang<br />
sa pagpataas sa suhulan sa mga<br />
mamumuong panguma, pagpaubos<br />
sa abang sa yuta ug himan panguma,<br />
pagwagtang sa usura, pagpataas<br />
sa farm gate price ug uban pang<br />
dagway sa anti-pyudal nga mga<br />
pakigbisog. Walay bugto usab ang<br />
Pagbansay-militar sa usa sa mga<br />
baseng gerilya sa Alip Range<br />
paglunsad sa Pambansang Katipunan<br />
ng mga Magbubukid (PKM)<br />
sa kampanyang pangproduksyon<br />
ug pagpalambo sa produktibidad sa<br />
mga masang mag-uuma pinaagi sa<br />
mga alayon (lusong) ug kooperatiba.<br />
Matngon ang PKM nga ang mga<br />
anti-pyudal nga pakigbisog ug ang<br />
kampanya sa produksyon nga ilang<br />
ginalunsad nag-unang nakapunting<br />
alang sa pagpa-asdang sa gerilyang<br />
pakiggubat ug pagpabarog sa ilang<br />
gahum sa kabukiran. Kini nga mga<br />
kalihukan hugot nga gisuportahan<br />
sa Makibaka ug SKM samtang<br />
naglunsad usab sila sa mga kalmas<br />
nga panglawas ug pang-kultura.<br />
Bisan sa mga baryong giatake<br />
sa mga pasistang militar, ang mga<br />
mag-uuma padayon sa ilang antipyudal<br />
nga mga pakigbisog samtang<br />
hugot kini nilang gisumpay<br />
ngadto sa anti-pasista nga mga paglihok.<br />
Sa kinatibuk-an, nabutyag<br />
ngadto sa publiko ang kabangis ug<br />
kaluog sa mga pasistang militar pinaagi<br />
sa pagtaho sa mga masa ngadto<br />
sa mga istasyonan sa radyo,<br />
Disyembre 2010ASDANG!<br />
5
Pulang Nataran<br />
Padulong sa Pagkapatas ang Gubat sa Katawhan sa FS<br />
Dibuho: Ka Remrem<br />
pagsumbong ngadto sa mga organisasyon<br />
ug alyansa nga nanalipod<br />
sa tawhanong katungod ug ingon<br />
man man usab ngadto sa progresibong<br />
mga opisyal sa reaksyonaryong<br />
gobyerno.<br />
Hustong nagunitan ug napatuman<br />
sa mga rebolusyunaryo ug<br />
progresibong mga pwersa ang mga<br />
prinsipyo ug taktika sa pakighiusang<br />
prente ug sa rebolusyunaryong<br />
duha ka taktika sa pag-atubang sa<br />
milabay nga Mayo 2010 elections.<br />
Isip pag-ila ug pagrespeto sa<br />
Demokratikong Gobyerno sa<br />
Katawhan (DGK) sulod sa mga<br />
teritoryo sa NDF, daghang mga<br />
politiko ang nagtamod sa palisiya<br />
sa rebolusyunaryong gobyerno kalambigit<br />
sa pagpangampanya sulod<br />
sa mga natarang gerilya niadtong<br />
milabay nga eleksyon. Boluntaryong<br />
mihatag sila og permit<br />
to campaign fees, ug suportang<br />
materyal ug pinansyal para sa<br />
armadong pakigbisog ug uban<br />
pang rebolusyonaryong programa<br />
alang sa kaayuhan sa katawhan.<br />
Atubangan sa pagbarog sa katawhan,<br />
wala usab magsilbi ang<br />
paningkamot sa AFP ug sa mga<br />
ahente sa ilang communist-witchhunting,<br />
black propaganda, pagpanghasi<br />
ug pagpangharas sa mga<br />
militante ug progresibo nga partylist<br />
ug indibidwal nga kandidato<br />
dinhi sa rehiyon. Bisan pa kung<br />
gihulga ug gisabotahe sa kaaway<br />
ang kampanya ug pagboto sa mga<br />
lider ug tig-suporta niini nga mga<br />
progresibong partylist ug kandidato,<br />
apan lig-on nga mibarog ang katawhan<br />
ug maisugong nakigharong<br />
sa mga pwersa sa militar aron ipakigbisog<br />
ang ilang mga katungod<br />
ug bantayan ang ilang boto. Isip resulta,<br />
dako ang nakuhang boto sa<br />
mga progresibong kandidato dinhi<br />
sa atong rehiyon.<br />
Mas milapad, midako ug miligon<br />
ang kampanya batok sa padayong<br />
pagmina sa imperyalistang<br />
kompanyang Xstrata-SMI. Ang<br />
mismong provincial government<br />
sa South Cotabato milagda sa Environment<br />
Code nga gasalikway<br />
sa open-pit mining. Walay hunong<br />
ang mga lumilihok sa simbahan<br />
ug mga relihiyoso sa pagkontra sa<br />
aktibidad sa langyawng kompanya<br />
sa mina, ilabina na kay daku ang<br />
epekto niini sa kinabuhi ug panginabuhian<br />
sa katawhan. Padayong<br />
mibarog usab ang mga irrigators<br />
IHAP<br />
Taktikal Opensiba 39<br />
Aksyon Depensiba 4<br />
HPR (+) K lening 50<br />
HPR (–) Kuha AFP<br />
K IA AFP<br />
0<br />
21<br />
WIA AFP 23<br />
K IA B HB 0<br />
WIA B HB 1<br />
Dakpan B HB 2<br />
Pipila ka mga datos Kabahin sa Nakab-ot sa<br />
Armadong Pakigbisog sa FSMR (Tuig 2010)<br />
association sa probinsya sa South<br />
Cotabato ug Davao del Sur batok<br />
niining higanteng kompanya. Walay<br />
hunong ug walay kapuol ang<br />
mga progresibong organisasyon ug<br />
alyansa sa paglunsad og lainlaing<br />
mga aktibidad nga nagasupak ug<br />
nagapanghimaraot sa kontra-kinaiyahan<br />
ug kontra-katawhan nga<br />
operasyon dili lamang sa Xstrata-<br />
SMI kun dili lakip usab ang uban<br />
pang dinagkung pagmina sa SMC<br />
ni Eduardo Cojuangco, hasta ang<br />
coal-fired power plant sa pamilya<br />
Alcantara-Dominguez sa probinsya<br />
sa Sarangani.<br />
Hugot usab ang pagbabag sa<br />
katawhan nga mailog ang ilang<br />
kayutaan sa Dolefil-Stanfilco ug<br />
uban pang multinasyunal nga agrikorporasyon<br />
nga agresibong nagapalapad<br />
sa ilang mga plantasyon.<br />
Ang katawhan sa rehiyon susama<br />
sa usa ka natulog nga bulkan nga<br />
naghulat lang sa hustong higayon<br />
sa pagbusikad aron maoy motapos<br />
sa kahakog ug mopalayas sa imperyalistang<br />
Dolefil ug uban pang<br />
madaugdaugon ug mapahimuslanong<br />
lokal ug langyaw’ng mga<br />
kompanya.<br />
Dakung hagit usab nga mabutyag<br />
ug mababagan ang padayong<br />
6 ASDANG! Disyembre 2010
Pulang Nataran<br />
pagsulod sa mga tropang militar sa<br />
US ug ang pagtukod niini sa mga<br />
instalasyon militar dinhi sa rehiyon.<br />
Angay usab nga mabutyag ang hilabihan<br />
ka bangis nga kontra-insurhensyang<br />
programang gipahamtang<br />
sa imperialismong US pinaagi sa<br />
itoy nga rehimeng Aquino ug sa reaksyonaryong<br />
kasundalohan niini.<br />
Samtang nagapursigi sa pagpatuman<br />
niining mga tahas,<br />
lauman nga mas mograbe<br />
pa ang kabangis sa reaksyunaryong<br />
estado ilalom sa rehimeng<br />
US-Aquino sa mosunod nga<br />
mga katuigan batok sa rebolusyunaryong<br />
kalihukan ug tibuok katawhang<br />
Pilipino. Bisan tuod kung<br />
makahatag kini og dugang kalisdanan<br />
sa pagkab-ot sa atong mga<br />
handum, apan mohikyad usab kini<br />
og bag-ong paborableng kahimtang<br />
alang sa pagsulong sa rebolusyon<br />
sama sa gipamatud-an na sa atong<br />
kasaysayan. «<br />
BIG SHOT<br />
Teksto ug Dibuho: Ka Lucas<br />
Suholan, Bahinay,<br />
Usura, ug uban pa...<br />
Antipyudal nga pakigbisog sa mga mag-uuma sa Davao del Sur<br />
ni Kaubang Gage<br />
Human matun-an ang mga<br />
case study sa suholan,<br />
bahinay, klasipikasyon,<br />
dili makatarunganong dedaksyon<br />
ug uban pang pyudal<br />
nga pagpahimulos, nakahukom<br />
ang KTO nga idayon na gyud ang<br />
dugay na nilang gihandum nga<br />
kalmas. Gitukod ang komite sa<br />
kampanyang masa ug gihisgutan<br />
ang mga taktika nga angay himoon<br />
aron seguradong modaug.<br />
“Kana lang usa nga dili kaayo<br />
gahing AY pre,” matud ni Nong<br />
Juan, ang chairman sa KTO.<br />
“Ug kadtong dili tantong suod<br />
sa 39th IB, aron makamartsa ta<br />
og tawhay...” dugang sa usa pa ka<br />
masa nga napili nga usa sa mga negosyador.<br />
Katapusan sa bulan sa Pebrero<br />
gisugdan ang negosasyon tali sa<br />
usa ka agalong yutaan nga midagan<br />
usab isip opisyal sa lungsod.<br />
Sa wala pa ang gitakda nga adlaw<br />
sa pag-atbangay, naghimo usa og<br />
pagbansay (role playing) unsaon<br />
pag-atubang ang target. May gilatid<br />
nga Plan A, Plan B ug Plan<br />
C – “daw TO sab kini” pasabot ni<br />
Nong Juan. May daku usab nga<br />
tawong nagpapel nga agalong yutaan;<br />
giseryoso gyud sa masa ang<br />
role playing. Kulba-hinam ang gibati<br />
sa mga akti ilabina ang grupo<br />
sa negosyador.<br />
Treynta ka mag-uuma ang mikuyog<br />
sa negosasyon. Miatubang ang<br />
target, gipa-snack pa gani sa agalong<br />
yutaan ang mga mag-uuma, gilingaw-lingaw<br />
ug estorya (Wa epek<br />
ang taktika sa AY kay gipangandaman<br />
na kini sa mga negosyador).<br />
Samtang nagmeryenda, gikuha sa<br />
mga mag-uuma ang manila paper<br />
nga gisulatan sa case study, nakabutang<br />
dinhi ang listahan sa panginahanglan<br />
sa pamilya sa matag<br />
adlaw nga gikompara sa P80–P100<br />
nga kita niini sa pagpasuhol sa kalubihan.<br />
Giplastar ang demanda<br />
nga P200 matag adlaw.<br />
Walay nahimo ang agalong yutaan<br />
kay kompleto sa mga datos ang<br />
Disyembre 2010ASDANG!<br />
Dibuho: Ka Mayamor<br />
7
Pulang Nataran<br />
Suholan, Bahinay, Usura, ug uban pa...<br />
Dibuho: Ka Lucas<br />
Sa usa ka daku nga galingan sa<br />
despotikong AY, P7.00 lang<br />
ang suhol sa laborer sa matag<br />
sako sa pagbulad ug paghipos wala<br />
pa kini libre.<br />
“Hinoon libre sa dakung kasaba<br />
ug pagpakaulaw kung maapsan sa<br />
pag-ulan ang humay,” reklamo sa<br />
usa sa mga apektadong mamumuo.<br />
Miulbo na ang kasuko sa mga laborer,<br />
nag walk-out kini sa trabaho<br />
ug giingnan ang AY, “ikaw bulad<br />
anang imong humay!”<br />
Walay nahimo ang AY dihang<br />
pila ka adlaw nga walay nagbulad<br />
sa iyang mga linibo ka sakong humay<br />
nga nagresulta sa pagpanurok<br />
na niini. Miduol ang AY sa mga laborer<br />
ug mihangyo nga mobalik sila<br />
sa pagbulad ug ang P7 matag sako<br />
himoon na niini nga P10 matag<br />
sako. Miuyon ang mga laborer ug<br />
napaamgo nila sa agalong yutaan<br />
nga kung wala sila, walay mahimo<br />
ang AY. Niini nga aksyon 50 ka pamilya<br />
ang direktang nakabenipisyo.<br />
mga mag-uuma. Mihangyo nalang<br />
kini nga P180 (walay libre) ug sa<br />
sunod na ang P200, installment<br />
ang pamaagi. Misugot ang mga<br />
mag-uuma ug diha-diha mipirma<br />
ang agalong yutaan sa kasabutan.<br />
Dili momenos sa 100 ka hornalista<br />
ang makabenipisyo niini<br />
Malipayong namauli ang mga<br />
mag-uuma dala ang pagtulun-an<br />
nga kung maghiusa, dili imposible<br />
nga makab-ot ang ilang mga demanda.<br />
Ang nahimong kadaugan naghatag<br />
og kadasig ug kalig-on para<br />
sa sunod nga mga aksyong masa,<br />
nangandam sa pakigharong sa<br />
mas bangis pa nga agalong yutaan.<br />
Unang semana sa Marso, kapin<br />
200 ka mag-uuma ang nagtapok<br />
sa sentrong lungsod, nagdala<br />
sa mga placards nga nag-ingon,<br />
“Patas-an ang suholan sa pagtanom!”;<br />
“Wagtangon ang dili makatarunganong<br />
dedaksyon sa sako!”;<br />
“Paubsan ang usura!”. Samtang<br />
nagkultural ang mga batan-on, ang<br />
grupo sa negosyador nakig-estorya<br />
sa mga buyer sa humay ug mais<br />
alang sa demand nga timbangon<br />
ang sako ug maoy aktwal nga idedak<br />
ug iuli ang sako. Maayo ang<br />
pagpakig-atubang sa mga target<br />
ngadto sa mag-uuma apan sa negosasyon<br />
wala makab-ot ang demand<br />
tungod kay tibuok probinsya ang<br />
langkob sa isyu. Kinahanglan pa og<br />
mas lapad nga langkob aron mahimong<br />
epektibo ang pagsukol. Ang<br />
usa usab ka target nga komersyante<br />
wala diha kay naka hearing na nga<br />
i-negotiate siya sa mga mag-uuma<br />
ug misibat na kini.<br />
Bisan kon wala pa nakab-ot ang<br />
demand positibo pa gihapon ang<br />
paglunsad sa maong aksyon. Nakaangkon<br />
sa kompiyansa ug pagsalig<br />
sa hiniusang kusog ang mga maguuma.<br />
Gisundan pa kini sa sunodsunod<br />
nga mga aksyon nga dili na<br />
kaayo komplikado ug amgo ang<br />
masa nga sila na ang modemand<br />
ngadto sa ilang mga agalon.<br />
Sa basakan usab ang mga grupo<br />
sa tanom ug ani, nakapahigayon<br />
na sa negosasyon sa ilang mga<br />
“amo” (ang tawag sa giserbisyuhan<br />
sa ilang kontrata sa trabaho, kasagarang<br />
mga adunahang mag-uuma<br />
kini sila). Ang kanhi P2,000 matag<br />
ektarya nahimong P2,500 sa unang<br />
arangkada sa negosasyon, ug karon<br />
nahimo na nga P3,000 matag<br />
ektarya. Ang kanhi 17:1 sa ani<br />
karon nahimo na nga 16:1. Mikabat<br />
sa 468 ka pamilya ang nakabenipisyo<br />
o 1,404 ka indibidwal.<br />
Daghan pang mga porma sa relasyong<br />
mapahimuslanon ang<br />
makita ug nasinati sa mga<br />
mag-uuma, sama sa taas nga porsyento<br />
sa pautang o usura, kondisyon<br />
sa pagdawat prenda nga<br />
hangtud dili mabayran ang kapital<br />
dili usab mauli ang yuta ngadto sa<br />
mag-uuma, taas nga presyo sa farm<br />
inputs, barato nga pagpamalit sa<br />
produkto sa mag-uuma nga halos<br />
nalang pangayoon.<br />
Sa mga nakab-ot nga kadaugan,<br />
milalom ang pagsabot sa katawhan<br />
sa gahum sa hiniusang pagsukol<br />
sa mga pinahimuslan. “Apan dili<br />
ug dili ta angayng magkampante.<br />
Kay seguradong bawion sa AY ang<br />
atong mga kadaugan. Kinahanglan<br />
iduso nato ang atong pakigbisog<br />
hangtud nga hingpit natong masulbad<br />
ang dugay nang giantos nga<br />
problema sa yuta ug sa tibuok katilingban,”<br />
ingon sa usa ka maslider.<br />
Ug mitando ang iyang mga kakolektibo<br />
nga puno sa paglaom. «<br />
8 ASDANG! Disyembre 2010
Dalikyat<br />
ni Kaubang Gage<br />
AAng 30 minutos nga gidugayon sa<br />
paglugsong sa masa gihimo nakong<br />
usa ug tunga ka oras…bongga gyod<br />
ang kahinay! Medyo gilaay na ang<br />
masa nga naghatud nako sa kahinay<br />
sa among lakaw apan makita usab<br />
nako sa iyang panagway ang iyang<br />
pagsabot sa akong limitasyon ug<br />
busa madasigon gyod sab siya.<br />
Pag-abot namo sa sentrong komunidad<br />
misugat dayon sa akoa ang<br />
duha ka batan-ong babae nga sila<br />
Joy ug Megan. “Ayaw kahadlok dire<br />
Ting (“Ting” parayeg nga pulong siguro<br />
ni sa ate no) walay manghilabot<br />
sa imoha,” gi-assure ko nila. Ug<br />
paspas kaayong silang misugilon sa<br />
ilang kasinatian dihang naglunsad<br />
sila og PADEPA nga bag-o pa lang<br />
daw nga nahuman. Subay sa ilang<br />
sharing, daw ila nasab ko gi-EDhan<br />
og MKKRP, LBB ug ESKUM. Pirte<br />
nga mga batan-on halos memoryado<br />
ang mga punto ug gambalay sa ilang<br />
gitun-an; mga abante gyod sila.<br />
Nakapangutana ko sa ilang pangedaron<br />
ug masub-anon sila nga mitubag<br />
nga “disesyete pa lagi Ting.<br />
Gusto na baya unta mi nga mosampa<br />
kay gusto namong motabang sa<br />
katawhan, pero kay dili man pwede<br />
kay istrikto man ang palisiya sa<br />
Hukbo nga disiotso gyod ang kwalipikado<br />
mao nga magpaabot na lang<br />
mi sa tamang edad.<br />
“Bibo kaayo mi dire Ting kay kung<br />
naay kaaway, bisan unsang orasa,<br />
init man o ulan modagan gyod mi sa<br />
mga kauban para ipasa sa ilaha ang<br />
kahimtang sa seguridad. Abi nimo,<br />
Ting, gikapoy na mi sa pag-eskoyla<br />
kay buntag hapon subida-lugsong<br />
mi sa bukid. Pirte kakapoy! Mao<br />
gani nga bisan og disisyete anyos na<br />
mi grade 6, lang gihapon mi tungod<br />
sa kalayo sa eskwelahan.<br />
Dibuho: Ka Remrem<br />
““Sa unom ka tuig namo nga pageskoyla<br />
gamay ra kaayo among<br />
nakat-onan, kung itandi sa usa ka<br />
semana nga pag-apil namo sa PA-<br />
DEPA. Samtang dili pa mi madawat<br />
sa Hukbo, Ting, among gipalambo<br />
ang among uma. Nagtanom<br />
mi og saging, gulay ug uban pang<br />
lagutmon aron kung mosampa na<br />
mi, may ikabilin sab sa ginikanan.<br />
Karon gani kung naa ang kauban,<br />
makakaon sila sa among tanom nga<br />
lagutmon ug ilabina gyod gulay kay<br />
amo silang hatdan sa poste. Mura<br />
lagi og palengke ang kitchen sa mga<br />
kauban: naay kalabasa, pechay ug<br />
uban pang gulayon. Ako man ang<br />
tim lider sa among grupo, Ting ug<br />
vice pod nako si Joy,” matud ni Megan.<br />
Mapahiyomon sila nga misaysay<br />
sa ilang responsibilidad sa SKM.<br />
Makalingaw kadto nga mga batan-on<br />
ug dili pa unta ko buot nga<br />
molakaw pero naa naman ang sakyanan.<br />
Gitapos na lang namo ang<br />
sharing ug nagpadala pa sila kanako<br />
og pulong nga, “balik ka, Ting ha,<br />
sa anibersaryo sa Partido para<br />
makita nimo among nindot nga<br />
koryo ug kanta. Ug madungog<br />
sab nimo, Ting, ang kanta sa<br />
usa ka kauban, nga daku kaayo ug<br />
tingog ug maglanog-lanog<br />
sa tibuok lasang. Hehehe!”<br />
Pirte jud kasadya nga mga<br />
batan-on.<br />
Usa ka tuig gikan karon,<br />
daghan na usab ang mapatumaw<br />
nga mga batan-ong<br />
nasulayan na sa rebolusyonaryong<br />
kasinatian diha<br />
sa mga komunidad. Kung sa<br />
kanta pa, “dagdag na lakas<br />
sa paggapi sa kaaway!”<br />
Daw dalugdog ang akong<br />
pamati sa akong dughan dihang<br />
nagsakay na kami sa<br />
motor, tungod kini sa dalan<br />
nga daw nahubsan nga suba<br />
ug murag agianan lang sa balsahan<br />
o kabayo. Ang gibati nako nga<br />
Kasikas sa Kakognan<br />
Dalikyat<br />
Mobalik gihapon ko– dili lang sa dalikyat–<br />
aron makig-uban na sa Hukbo ug masa...”<br />
sama sa dalugdog nahimong kilat<br />
sa kainit dihang nagkaduol na kami<br />
sa detasment ilabina nga may pasa<br />
sa usa ka motorista nga makahatag<br />
usab og kabalaka. Misaludar sab<br />
ko sa masa nga naghatud kanako<br />
kay bisan mabati nako nga may kabalaka<br />
siya, gipaningkamotan niya<br />
nga mahimong kalmado apan alerto<br />
aron dili sab ako mabalaka. Sa paglabay<br />
namo sa detatsment daw namatyan<br />
man sa kamingaw ang dapit,<br />
busa nawala ra usab ang akong<br />
kakulba. Dungan mi nga miginhawa<br />
og lawom ug mipahiyom. Hehehe...<br />
Sulbad!<br />
Sa pagsakay nako sa bus, ang<br />
akong mga mata nakatutok<br />
lang sa bukid nga akong<br />
gisubida. Mobalik gihapon<br />
ko nianang maong lasang, dili lang<br />
sa dalikyat, dili lang sa pagtambong<br />
sa anibersaryo kun dili aron makiguban<br />
na sa Hukbo ug masa. «<br />
Disyembre 2010ASDANG!<br />
9
Batang Bakwit / Sila<br />
Kasikas sa Kakognan<br />
Ang Batang<br />
Bakwit<br />
ni Kokey<br />
Dibuho: Kokey<br />
Malipayon ang bata<br />
nga si Toto sa isa ka<br />
kumunidad upod sa<br />
mga bata sang mag uuma. Halos<br />
kada adlaw upod niya ang anak<br />
sang mag uuma. Ang mga bata<br />
maghampang sakay sa karabaw<br />
kung kaisa manakop sang palaka<br />
kag maligo sa sapa.<br />
Malipayon kaayo kami sa among<br />
kumunidad kay nag kaintindihanay<br />
ang mga tawo. Apan sa isa ka adlaw<br />
kalit lang may ara nag-abot nga<br />
militar kag gusto magsensus sa mga<br />
tao sa lugar. Indi lang sensus, kag<br />
diri pud sila nag-estar sa among<br />
baryo. Gihimo nilang tulogan ang<br />
amon eskwelahan kag barangay<br />
hall. Damo sila gipatawag nga mga<br />
tawo kag gin-estorya. Apil na<br />
akon tatay, angkol, kag akon lola.<br />
Kon kaisa kalit lang miadto sila sa<br />
amon balay. Kag ako ningtago ko<br />
luyo sa punoan sa saging.<br />
Pagka sunod adlaw may ara<br />
sila gipangita siling sa lola ko.<br />
Gipangita nila ang bata sang tao<br />
nga nag ngalan og Toto. Ang bata<br />
nga ato malipayon nga bata kag<br />
palangga sa iyang lola ug lolo, mga<br />
pakaisa kag mga parente . Pagka<br />
sunod adlaw nagbalhin kami sa<br />
banwa sa Diadiangas pagkatapos<br />
nagbalik ang kalipay sang bata.<br />
Siya ang bata nga bakwit. «<br />
Editor’s Note: Si Kokey (ang pinakabata natong kontribyutur sa Asdang!) usa sa mga bata nga naapektuhan sa gilunsad nga operasyon-militar<br />
sa Columbio, Sultan Kudarat. Gisulat niya kini nga sugilagming panahon sa pagpamakwit uban ang iyang mga ginikanan ug kaparyentihan.<br />
Dibuho: Ka Parts Bagani<br />
Sila<br />
ni Angelo Roja<br />
silang mga kabus nga mag-uuma<br />
mga saop ug hornalista ug mamumuong panguma<br />
lakip na mga ubos sa hatungang mag-uuma<br />
silang mga naghago sa mga umahan ug asyenda<br />
silang mga uyamot nga nagtikad sa yuta ug<br />
mga pobreng magbabaul, mangoprasay ug mangulingay<br />
mga tapasero ug hag-otero sa abakahan<br />
mga tdk sa katubhan ug tapper sa gomahan<br />
mga alindahaw sa plantasyon ug<br />
gagmayng grower nga nalubong sa utang<br />
apil mga lumad nga napahawa sa ilang puy-anan<br />
ug mga gitamay sa katilingban<br />
sila ang tinuod nga pwersa<br />
sila ang mahukmanong gahum<br />
sila ang gamhanang bul-og nga mobanlas<br />
sa kuta sa mga despotiko ug mapahimuslanon<br />
sila ang atong kaugmaon nga mopapha<br />
sa karaang relasyon ug mopanday sa bag-o,<br />
sila ang tinuod nato nga sandigan sa rebolusyon. «<br />
10 ASDANG! Disyembre 2010
Kahimtang<br />
Ang Pagsulod sa mga Dagkong Kompanya ug Pagsukol sa mga Lumad<br />
Gikan sa mga pahina sa<br />
Kasaysayan sa Katawhang<br />
Lumad sa FSMR.<br />
Editors’ Note:<br />
Kining bag-ong seksyon sa<br />
atong mantalaan nga gihinganlag<br />
Kahimtang naglangkob sa<br />
mga sinulat nga katilingbanong<br />
pakisusi ug pagtuki sa hut-ong<br />
(kon SICA) dinhi sa atong rehiyon.<br />
Sa tinguhang mapaila ug<br />
matun-an sa mga magbabasa<br />
ang tinuod nga nagtunhay nga<br />
kahimtang, ipagula nato sa matag<br />
isyu ang serye sa mga mahinungdanong<br />
impormasyon<br />
kalabot sa mga hut-ong dinhi sa<br />
FarSouth. Nag-unang tinubdan<br />
sa mga impormasyon mao ang<br />
mga masa ug alyado nga anaa<br />
sa atong mga teritoryo, ug lakip<br />
na usab ang nakalap natong<br />
mga datos gikan sa inter<strong>net</strong>,<br />
mantalaan, library ug uban pang<br />
pampublikong dokumento.<br />
Samtang nagsumikad sa tinuod<br />
nga mga panghitabo ug gigamit<br />
ang Marxistang pag-analisa,<br />
ang pagkasulat niini nga SICA<br />
naggikan sa punto-de-bista sa<br />
masang gidaugdaog ug gipahimuslan<br />
sa tumong ug tinguhang<br />
mapasabot pa sila sa ilang kahimtang<br />
ug mahimo nila kining<br />
hinagiban sa paglihok.<br />
Matud pa: “sabton ang kalibotan<br />
aron bag-ohon kini.”<br />
Manghinaut ang mga editors ug<br />
staff sa Asdang nga mapalambo<br />
pa ug ma-apdeyt kanunay ang<br />
Kahimtang aron mas epektibong<br />
kining magamit sa atong<br />
mga organisador, maslider ug<br />
ordinaryong mga masa diha sa<br />
inadlaw adlaw nilang paglihok.<br />
Dibuho: Chuck Nourish<br />
Ang Pagsulod sa mga<br />
Dagkung Kompanya ug<br />
Pagsukol sa mga Lumad<br />
Bsa Matutum Institute for Research and Advocacy (MIRA)<br />
unga sa Parity Law nga naghatag og katungod sa mga<br />
kolonyalistang Amerikano sa kinaiyanhong bahandi<br />
sa Pilipinas, midagsa ang mga langyawng pamuhunan<br />
sa logging ug mining. Gikan dekada 1950 hangtud<br />
1970, paspas nga nahitabo ang pinakadakung kadaut<br />
sa atong kalasangan ilabina sa mga yutang kabilin sa<br />
mga B’laan, T’boli, Tiruray ug katawhang Moro.<br />
Subay sa saysay sa mga katigulangan, daghang mga<br />
armadong pag-alsa sa katawhang lumad ang nahitabo sa rehiyon<br />
us ang halos tanang niining mga pag-alsa nahimugso tungod sa<br />
pagpangilog sa ilang mga kayutaan.<br />
Disyembre 2010ASDANG!<br />
11
Kahimtang<br />
Ang Pagsulod sa mga Dagkong Kompanya ug Pagsukol sa mga Lumad<br />
Pagsukol sa Pagpangulo ni Smoro, Datu Fu Tablu<br />
Tuig 1954 natukod ang grupo sa mga B’laan nga gipangulohan ni Smoro nga nagbasi sa (Spring) Paraiso,<br />
Alabel. Bunga kini sa kabangis ni Alcantara sa dihang gipabuldos niini ang mga balay sa crossing Maribulan,<br />
Alabel. Ang mga pag-alsa nilang Smoro sa Alabel batok sa mga ranchero nahimong inspirasyon<br />
sa ubang mga klan sa ubang lugar.<br />
Ang maong mga pag-alsa mikaylap ngadto sa mga Klagan. Tuig 1958 ilang gipalayas si Capt. Villamor, usa ka<br />
Amerikanong sundalo sa Malita nga grabeng nagpahimulos sa mga kabtangan ug panginabuhian sa mga Klagan.<br />
Niining tuiga, may pag-alsa usab sa mga T’boli sa Maasim nga gipangulohan ni Pado batok ni Chiongbian.<br />
Pagsukol sa Pagpangulo ni Lapnayan<br />
Laing grupo na usab sa mga<br />
B’laan ang natukod. Nagpalapad<br />
og langkob ang grupo<br />
ni Lapunayan (Lapnayan). Nangatake<br />
sila paingon sa Kiblawan, Sulop<br />
ug hangtod sa Hagonoy. Gisulod<br />
usab nila ang mga rancho.<br />
Natukod ang grupo ni Lapunayan<br />
tungod sa pagpangilog ni<br />
Escobillo sa yuta sa mga B’laan. Si<br />
Escobillo mao ang mayor sa Tupi<br />
niining panahona. Gigamit ni Es-<br />
cobillo ang taktikang ”bahinon<br />
aron harian” nga miresulta sa pagaway-away<br />
sa lumad batok lumad,<br />
ug lumad batok settler. Nagtinguha<br />
si Escobillo nga mapuo ang grupo<br />
ni Lapunayan. Gipagrabe ni Escobillo<br />
ang mga operasyon militar<br />
sa Philippine Constabulary (PC)<br />
ug gipangbayran niya ang pipila ka<br />
mga B’laan aron hiloan ang grupo<br />
ni Lapnayan. Gikan sa hinapos<br />
1950s ug entrada sa 1960 sila Lapnayan<br />
nadakpan sa mga PC. Pero<br />
ang nahabilin nilang pwersa nagpadayon.<br />
Grabeng kabangis ang gilunsad<br />
nga mga OP sa PC dapit sa<br />
Mt. Matutum, Malungon ug bukirong<br />
dapit sa Tampakan. Lakip na<br />
niini ang interes ni Habaluyas, nga<br />
mag-logging sa maong mga erya.<br />
Pagka-1962 natukod na usab ang<br />
pag-alsa sa anti-rancho nga grupo<br />
nga gipangulohan ni Sumandel.<br />
Litrato gikan sa inter<strong>net</strong><br />
Ang Pagsulod sa DolePhil sa Matutum<br />
Tuig 1963, misulod sa Polomolok, South Cotabato<br />
ang multinasyonal nga Dole Philippines,<br />
ang pinakadakung plantasyon sa pinya<br />
sa Pilipinas. Nangilog kini og kayutaan sa mga Lumad<br />
ug Moro sa Polomolok ug Tupi nga dili moubos<br />
sa 17,000 ektarya pinaagi sa National Development<br />
Corporation (NDC) nga miarkila sa yuta sa<br />
kantidad nga piso (P1) matag tuig matag ektarya.<br />
Panahon sa pagpalapad sa Dolefil, dili moubos sa 200<br />
ka mga B’laan ang napatay sa mga militar nga gigamit sa<br />
kompanya. Misulod ang Dole sa Matutum, pero wala kini<br />
mamatikdi sa Moro ug Lumad. Ang kanunay nilang nakita<br />
nga kaaway dili pa ang langyaw nga manunulong nga<br />
nangilog og lapad nga kayutaan kun dili ang mga settler.<br />
Pagsukol ubos sa Pagpangulo ni Datu Unggas<br />
Makasaysayanon ang pagpangilog sa yutang kabilin ug<br />
pagpahimulos sa mamumuo. Mga mamumuong panguma<br />
sa plantasyon sa Dolefil sa Polomolok.<br />
Tungod sa mga pagpamatay ug pagangilog og yuta,<br />
nasundan ang pagsukol nga gipangulohan ni<br />
Datu Unggas sa Lanao Kapanglao, Glan ug iyang<br />
napahawa ang mga settler niadtong 1964 nga kapin sa<br />
100 ka pamilya. Dayon paingon na sa Tudok, Datal Bucay.<br />
Nangatras usab ang mga settler nianang lugara.<br />
12 ASDANG! Disyembre 2010
Kahimtang<br />
Ang Pagsulod sa mga Dagkong Kompanya ug Pagsukol sa mga Lumad<br />
Tuig 1965 adunay gihimong survey<br />
ang mga kapitalistang Amerikano<br />
sa Maasim ug Alabel, ug<br />
tuig 1968 adunay survey na usab<br />
ang mga Hapon, nangita sila og<br />
puthaw ug lana. Pagkasunod tuig<br />
nagsugod ang operasyon sa Sierra<br />
Madre Corporation sa Basyawan<br />
ug Pag-asa, Alabel. Apan gibiyaan<br />
nila kini human sa 2 ka tuig.<br />
Pagsukol sa Pagpangulo<br />
ni Berto Tagui ug Dot<br />
Mikanit ang mga pag-alsa<br />
niadtong 1969. Natukod<br />
ang grupo ni Berto Tagui<br />
sa Amsipit, Kyumad, Malapatan<br />
ug grupo ni Dot sa Gumihi sa bukid<br />
sa Maasim. Mialsa kini batok<br />
gihapon sa mga ranchero. Niini<br />
nga hitabo, kuyog na sa pag-alsa<br />
sa mga B’laan ang mga <strong>Bisaya</strong>.<br />
Pag-abot sa tuig 1971, naundang<br />
ang pakigbisog ni Berto Tagui sa<br />
Amsipit, Kyumad. Gikuha sila ni<br />
Diktador Marcos ug gidala sa Malacañang.<br />
Wala magdugay gipabalik<br />
ni Marcos ug gihatag kunuhay ang<br />
ilang mga pangayo, bugti sa paghari<br />
sa PANAMIN nga mihakot sa bahandi<br />
sa yutang kabilin. Giundang<br />
ang rancho ni Tama sa Mahayahay,<br />
rancho ni Leopoldo de Sera, rancho<br />
ni Falgui ug ang logging ni Petines.<br />
Samtang sila Lapunayan ug<br />
si Mantito nagpabilin pa sulod sa<br />
prisohan. 1972 gideklara ni Marcos<br />
ang Kyumad isip ancestral domain.<br />
Ang Katawhang Lumad Panahon sa Diktadurang Marcos<br />
Panahon sa Balaod Militar sa<br />
diktadurang US-Marcos, gitukod<br />
usab ang Presidential<br />
Assistance for National Minorities<br />
o PANAMIN ubos ni Emmanuel<br />
Elizalde nga gipuli sa Commission<br />
for National Integration (CNI) sa<br />
tuig 1975. Susama sa naunang<br />
programa alang sa nasudnong integrasyon<br />
sa katawhang lumad,<br />
labaw pang gipahimuslan sa rehimeng<br />
US-Marcos ang kayutaan<br />
sa mga lumad. Niining panahon<br />
nahitabo ang pinakagrabeng paglimas<br />
sa kalasangan sa rehiyon,<br />
nag-una pinaagi sa mga palisiya ug<br />
programa sa diktadurya, sama sa<br />
paghatag og mga Timber License<br />
Agreements sa iyang mga suod<br />
nga higala. Kasagaran sa gipanghatag<br />
ni Marcos nga TLA mokabat<br />
og 100,000 ektarya sulod sa 25 ka<br />
tuig sa kantidad lamang nga piso<br />
matag ektaryang application fee.<br />
(Gikan kang Vitug: Frontrunners<br />
Enriched by Logging). Sa South<br />
Cotabato ang mitilok sa kalasangan<br />
mao ang Mindanao Lumber<br />
Development Company (MI-<br />
LUDECO) sa pamilya Antonino<br />
nga gihatagan og 32,575 ektaryang<br />
TLA niadtong 1972. Sa tuig 1977,<br />
giaward usab kang Narciso Ramos<br />
(amahan ni Gen. Fidel Ramos) ang<br />
45,440 ektaryang logging concession<br />
sa Sultan Kudarat nga ginganlag<br />
Greenbelt Wood Products.<br />
Mga tawo gikan sa<br />
“Stone Age” Nalumos<br />
sa internasyunal<br />
nga iskandalo ang<br />
Dikataduryang Marcos<br />
dihang napamatud-an<br />
nga ang gibaniog nga<br />
mga “stone age people”<br />
(Tasaday o gamayng<br />
pundok sa mga T’boli) usa<br />
ka dakung bakak aron<br />
luwason ang nagusbat nga<br />
imahe sa rehimen.<br />
Litrato gikan sa inter<strong>net</strong><br />
Mi-expire ang maong concession<br />
niadtong 1988 apan katulo kini<br />
gihatagan og extension ug hangtud<br />
dekada 90 nag-opereyt pa kini.<br />
Sa panahon ni Marcos, gihatagan<br />
niyag gahum ang iyang mga kroni<br />
nga limason ang mga katigayonan<br />
sa Mindanao ug makapanag-iya og<br />
halapad nga kayutaan. Gipadayon<br />
ni Alcantara, Cojuangco ug Antonino<br />
ang pag-logging ug nakaangkon<br />
sab sila og mga pastohan; natukod<br />
ang halapad nga kapehan ni<br />
Consunji sa Lebak-Palembang-Kalamansig<br />
sa Sultan Kudarat, plantasyon<br />
sa oil palm sa mga Montilla<br />
sa Isulan ug Tacurong, Sultan<br />
Kudarat, FireStone sa Makilala,<br />
North Cotabato ug mga minahan<br />
sa Daguma range ilabina ang sa triboundary<br />
sa T’boli-Banga-Surallah<br />
sa South Cotabato. Niining panahona<br />
milapad usab ang plantasyon<br />
sa Dole-Stanfilco.<br />
Niadtong pang 1970, gideklara<br />
ni Marcos ang Kematu, T’boli isip<br />
kabahin sa kapin 5,224 ektaryang<br />
kayutaan alang sa Tagabili Reservation.<br />
Pagka-1972 nahimong<br />
19,000 ektarya ang Tasaday reservation<br />
(gikuha ang ubang bahin<br />
sa logging concession sa Borja &<br />
Bautista Logging ug gihatag sa<br />
PANAMIN ni Elizalde) aron kuno<br />
maproteksyonan ang 26 Tasaday.<br />
Nahimo kining sentro sa mga<br />
proyekto sa PANAMIN sa tibuok<br />
nasud. Mahinumdoman nga niadtong<br />
tuig 1971, gigamit usab ni<br />
Marcos ug ni Elizalde ang PANA-<br />
MIN aron tabonan ang krisis pangpulitika<br />
sa iyang rehimen pinaagi<br />
sa pagsalamangka sa isyung Tasaday,<br />
usa ka gamayng grupo sa mga<br />
lumad (T’boli) sa Daguma Range<br />
nga gipaila sa tibuok kalibutan nga<br />
mga ’Stone Age people.’ Gipakita<br />
ni Marcos ang ”pagkamakitawhanon”<br />
sa ahensyang PANAMIN ng-<br />
Disyembre 2010ASDANG!<br />
13
Kahimtang<br />
Ang Pagsulod sa mga Dagkong Kompanya ug Pagsukol sa mga Lumad<br />
adto sa katawhang lumad. Milabay<br />
ang pipila ka tuig, nasuta nga ang<br />
pagdeklara sa Tagabili Reservation<br />
usa lamang ka desinyong pulitikal<br />
alang sa pagluwas sa imahe ni Marcos,<br />
ug ingon man aron pahimuslan<br />
ang nahibilin nga lasang ug minahan<br />
dinhi ug dakong bakak ang<br />
isyu mahitungod sa maong ”Stone<br />
Age” nga mga Tasaday.<br />
Ang PANAMIN usab ang gihimong<br />
instrumento aron sa pagtukod<br />
og mga panatikong grupo<br />
sama sa Tadtad ug ILAGA ug mga<br />
pundok sa han-ay sa mga lumad<br />
alang sa kontra-insurhensyang programa<br />
sa rehimeng US-Marcos ug<br />
pagpangilog og kayutaan. Nahibaloan<br />
pud nga ang PANAMIN mao<br />
ang nagpasiugda sa pagpatanom sa<br />
mga marijuana sa mga hilit nga dapit<br />
sa Matanao, Davao del Sur ug<br />
didto sa lugar sa mga Mandaya sa<br />
Davao Oriental sa tinguha nga isimang<br />
ang nagaulbo nga pagsukol<br />
sa katawhan.<br />
Nagtukod usab si Marcos og<br />
Civilian Home Defense Forces<br />
(CHDF) sa han-ay sa mga B’laan<br />
ug setler ug miduyog sa panatikong<br />
grupong Ilaga aron isangka sa mga<br />
Moro. Sa North Cotabato, ang<br />
grupong ILAGA gipaluyohan og<br />
gigamit ni Manny Piñol sa pagpamatay<br />
ug pagpangilog og mga kayutaan<br />
sa mga lumad.<br />
Dinhi sa rehiyon, unang gitukod<br />
ang grupo sa ILAGA sa Alabel,<br />
Sarangani Province tungod sa kusog<br />
nga pagbatok sa mga Moro ug<br />
lumad ug tungod sa pagkaestratehiko<br />
sa pamatigayon sa maong mga<br />
lugar. Gipaluyohan kini sa mga<br />
Alcantara, Pedro Acharon, Sr. ug<br />
nilang Beldad, Alaba, Lalisan nga<br />
taga-DAR ug DENR aron sa pagpalapad<br />
sa ilang mga kayutaan. Gitukuran<br />
og detachment ang mga barangay<br />
sa Kinam, Pag-asa, Alabel,<br />
ang Upper Mainit ug sa Malungon,<br />
tanan sa Saranggani Province.<br />
Ang Pagsukol sa mga B’laan sa Mt. Matutum Batok sa mga Kompanya sa Logging ug Minahan<br />
Dibuho: Ka Parts Bagani<br />
Nakabase sa Tampakan,<br />
South Cotabato ug sa Malungon,<br />
Davao del Sur ang<br />
labing unang sentro sa logging sa<br />
rehiyon. Sa Tampakan nagsugod<br />
ang logging 1963 ug nag-operate<br />
ang Allado Logging Company sa<br />
Pula Bato, Danlag ug Limonso;<br />
ang Pirit Logging Company sa<br />
Lam-alis; ang Madraso Logging<br />
Co. sa Kimlawis ug ang Llames<br />
Logging Company (kanhing Bayanihan<br />
Logging) sa Tablu. Gipatrabaho<br />
sa mga logger ang mga B’laan<br />
(kay sila may suheto) isip field<br />
guides. Ang ubang B’laan nanghunting<br />
usab aron ipakaon sa mga<br />
trabahante sa logging ug nahimong<br />
interpreter para sa kumpanya hinungdan<br />
nga ginganlan sila’g ”asset”.<br />
(termino sab kini sa US militar<br />
sa ilang mga alyadong lumad<br />
sa Vietnam nga mga Montagnard).<br />
Sa dihang natilok na ang kahoy,<br />
daghan ang buot mosulod sa erya<br />
aron didto na magpuyo, apan hugot<br />
nga gibawal sa mga logger -- butang<br />
nga nakaaghat sa pag-alsa sa mga<br />
B’laan. Aron maayos kunohay ang<br />
mga panagbangi, milunsad og usa<br />
ka ”pacification campaign” ang<br />
pipila ka lokal nga mga pulitiko sa<br />
tumong nga sila ang makaangkon<br />
sa yuta -- hinungdan nga ang Miasong<br />
nakuha sa pamilya Escobillo;<br />
ang Pula Bato sa pamilya Oreta,<br />
ang Tablu sa pamilya Magbanua<br />
ug ang Lambayong kang Gading<br />
Cicharon.<br />
Ang Habaluyas Logging Co. ang<br />
pinakaultimong kompanya nga mipahimulos<br />
sa watershed area sa<br />
border sa South Cotabato ug Davao<br />
del Sur. Apan kini nga kompanya<br />
ang nasugamak diha sa hiniusang<br />
pagsukol sa mga dagkung pamilyang<br />
lumad sa Salnaong, Bong Mal<br />
ug Sbanken – inubanan sa NPA<br />
nga naglihok sa lugar. Si Majon<br />
Malid ug ang tulo niya ka anak nga<br />
si Gurilmin, Piring ug Juanito ang<br />
namuno niini nga pagsukol. Apan<br />
nakasulod gihapon ang kompanya<br />
sa Kampo 4. Miatras ang magsuong<br />
Malid sa Bulol Lumot ug didto<br />
nila gipadayon ang pagsukol. Na-<br />
14 ASDANG! Disyembre 2010
Kahimtang<br />
Ang Pagsulod sa mga Dagkong Kompanya ug Pagsukol sa mga Lumad<br />
kigsabot ang kompanya sa pamilya ug misaad nga dili<br />
nila imilitarisa ang lugar ug tungod sa tinggutom niadtong<br />
panahona, napugos ang mga Malid sa pakigsabot<br />
ubos sa kundisyon nga dili na hilabtan ang nahibilin<br />
nga lasang. Miatras ang Habaluyas ug nagmalinawon<br />
na unta ang komunidad, ugaling lang kay misulod<br />
na pud ang Western Mining Co. ug laing matang sa<br />
pagsukol ang nahitabo.<br />
Uban sa mga kauban NPA, napugngan ang pagoperate<br />
sa WMC. Sa dayag ug sa legal nga pakigbisog<br />
miabot sa Korte Suprema ang kasong gipasang-at sa<br />
Mga Plantasyon sa Amerikano sa Davao del Sur<br />
(Dekada 1900)<br />
Ames ad McClellan (630 has), Upper Padada / Gitukod<br />
niadtong 1905. Unang gipanag-iyahan ni R.W. Wooten.<br />
Balutakai Hemp. Co., Lower Padada / Gitukod niadtong 1906,<br />
nga adunay kapital nga US$200,000; unang incorporated stock<br />
company nga ni-operate sa Davao. Si J.C. Lenhart (Thomasite)<br />
ang unang manager niini.<br />
Comassie Plantation Co. (802 has), Tibungoy (Basiawan),<br />
South Malalag (karon bahin sa Sta. Maria, Davao del Sur) /<br />
Gitukod niadtong 1906, si R.W. Haley ang unang manager.<br />
Culman Plantation, Malita / Giorganisa niadtong 1903 ni<br />
Bolton ug pipila ka mga kasosyo apil silang Dr. R. King Cole,<br />
Orville V. Wood, D.M. Cheston ug Lt. F.D. Toulois, nga ubos sa<br />
17th Infantry sa tropang US.<br />
Davao Trading and Development Company, Kibulan (Sta,<br />
Maria karon), Davao del Sur / Giorganisa niadtong 1904 ug<br />
gidumala ni John Clark.<br />
Lais Trading and Development Co. (615 has), Lais, Malita,<br />
Davao del Sur / Giorganisa niadtong 1905, gituohang sister<br />
company sa Culaman Plantation. Ang General Manager mao<br />
si Heine’s Peabody.<br />
Mindanao Estates Co. (1024 has), Padada / Nag-unang<br />
stockholders mao silang Paul Gullick, Jan Hausserman and<br />
Ernest Oesch. Gidumala ni Otto V. Hanson.<br />
Mindanao Plantation Co. (1024 has), Digos, DS / Giorganisa<br />
sa San Francisco niadtong 1906. Manager: B.A Crumb.<br />
Mt. Apo Plantation Co., Lawa (karon Don Marcelino), DS /<br />
Giorganisa niadtong 1906; gipanag-iyahan ni EJ Beardsley.<br />
Padada Plantation Co. (1024 has), Padada, DS / Gitukod<br />
niadtong 1905 sa Jolo Planting Company. Gidumala ni Alex<br />
McClellan.<br />
Pioneer Malalag, Malalag / Gitukod niadtong 1904. Gidumala<br />
ni John T. Byrne.<br />
Reid and Cochrane, Malalag, DS / Gitukod niadtong 1904.<br />
Tibungoy Plantation Co., Basiawan, Sta. Maria, DS. Gitukod<br />
niadtong 1906. Gidumala ni Dr. M.A. Beecher.<br />
Wilson Plantation Co. (672 has), Lacaron Malita / Gitukod<br />
niadtong 1905. Kasosyo silang L.F. Patstone, Sam Caches, C.D.<br />
Wilson & H.W. Elser.<br />
Wilson, Harry B., Padada / Giabli niadtong 1906.<br />
mga lumad batok sa higanteng kompanya. Miatras<br />
ang WMC ug gibaligya ang mining konsesyon niini sa<br />
laing kompanya. Hilom nga misulod ang Sagittarius<br />
Mines nga gipanag-iya sa mga Alcantara-Dominguez<br />
ug gikamang niini ang mga datu aron mosugot sila nga<br />
mag-opereyt ang minahan. Misukol gihapon ang mga<br />
lumad ug napatay si Gurilmin Malid. Gilunsad ang<br />
bangis ug kaylap nga operasyon militar aron makuha<br />
ang 23,000 ektaryang kabukiran nga tugob sa copper<br />
ug bulawan. Hangtud karon, nagpadayon ang pagsukol<br />
ug pag-asdang sa katawhang lumad.<br />
Kongklusyon:<br />
Sukad sa panahon sa bangis nga pagpanulong ug<br />
pagpanakop gikan pa sa panahon sa mga Katsila,<br />
sa mga Amerikano ug hangtod sa kasamtangan,<br />
atong makita ang hataas nga kasaysayan sa<br />
pagsukol sa katawhang B’laan alang sa pagpanalipod<br />
sa yutang kabilin. Daghang mga lider ang mitumaw<br />
aron pangulohan ang lain-laing hugna sa mga pagsukol.<br />
Sila ang mga tinuod nga bayani nga nagbuhis og<br />
kinabuhi ug nagpatulo sa dugo batok sa mga langyaw,<br />
dagkung agalong yutaan ug burgesya komprador. Mga<br />
pakigbisog kini alang sa pagpanalipod ug pagbawi sa<br />
yutang kabilin. Angay silang pasidunggan ug tamdan<br />
sa mga pagtulun-an alang sa padayong pagkigbisog<br />
alang sa katungod sa Kaugalingong Paghukom.<br />
Makita usab sa kasaysayan ang dakung papel sa Bagong<br />
Hukbong Bayan ug ang nasudnong demokratikong<br />
rebolusyon nga nagbutang sa saktong konteksto<br />
sa pakigbisog sa katawhang lumad— gikan sa pagkaispontanyo<br />
ngadto sa pagka-organisadong pagsukol<br />
batok sa mga kaaway sa hut-ong. Kung walay DRK,<br />
walay bisan usa ka mahukmanon ug malungtaron kadaugan<br />
ang maangkon sa katawhan. «<br />
Unsa Bisan<br />
ang among<br />
Subang Kabilin<br />
affected 'sab!<br />
Disyembre 2010ASDANG!<br />
15
Kahimtang<br />
Pagpanalipud sa Yutang Kabilin<br />
Pagpanalipud sa<br />
Yutang Kabilin<br />
Gisaysay sa mga aktibistang masa sa KTO<br />
sa Rebolusyunaryong Organisasyon sa Lumad<br />
Hni Ka Rodello Legazpi<br />
Dibuho: Ka Mayamor<br />
alapad nga kayutaan, gipuy-an sa dugay nang panahon,<br />
giugmad ug dinhi gibansay namo ang lumadnong kinaiya.<br />
Gitikad subay ra sa among kahibalo sa pagpananom sa nagkalain-laing<br />
klase sa tanom nga pangunsumo alang sa among<br />
pagpakabuhi. Dinhi gipatunhay ang kahapsay ug kalinaw subay<br />
sa kulturang komon ug istruktura sa pulitika ug depensa para sulbaron<br />
ang nagkalain-laing suliran nga motumaw ug depensahan<br />
ang among pagpanimuyo sa maong teritoryo. Teritoryo nga sa pagkakaron<br />
hinay-hinay nang nagkagamay ug hinay-hinay nga misi-ak<br />
sa among panaghiusa subay sa kulturang komon.<br />
Sa Sarangani ug Davao del Sur,<br />
makita ang konsentrasyon sa mga<br />
lumad (B’laan, Kaolo, Klagan,<br />
Manobo) nga nanimuyo sa among<br />
yutang kabilin. Yutang kabilin<br />
kun diin hinay-hinay nang nagkagamay<br />
tungod sa pagsulod sa mga<br />
langyawng kompanya sa minahan<br />
ug plantasyon, bangis nga pagpangilog<br />
sa mga agalong yutaan ug<br />
pinaagi sa pakig-abin sa reaksyonaryong<br />
gobyerno. Ang kanhing<br />
halapad nga yutang kabilin, karon<br />
sa panan-aw na lang. Ang Sarangani<br />
nga konsentrado sa tribung<br />
B’laan nga naglangkob sa 7 ka munisipyo,<br />
hinay-hinay nga naabog<br />
gikan sa patagong bahin padulong<br />
sa mga hilit nga bahin sa maong<br />
lugar. Misagol ang impluwensyang<br />
pribadong pagpanag-iya ug mibulabog<br />
kini sulod sa among han-ay<br />
nga hinungdan sa mga panagbangi<br />
tungod sa nagkaipit nga teritoryo.<br />
Gigamit ang taktikang “bahinon<br />
aron harian” sa mga kapitalista ug<br />
lokal nga nagharing hut-ong aron<br />
kami pahimuslan, daug-daugon ug<br />
ilogan sa among yutang kabilin.<br />
Niadtong 1968-1971, misulod<br />
ang Sierra Madre Mining Corp.,<br />
usa ka Amerikanhong kompanya<br />
sa sityo Basyawan ug Balataan,<br />
Brgy. Pag-asa, Alabel (sakop pa<br />
ang Alabel sa Gensan niining panahona).<br />
Gigamit nila ang pipila ka<br />
mga tigulang ug giarmasan ang<br />
uban batok sa among mga katribu.<br />
Giilad kami pinaagi sa pagpakaylap<br />
sa estoryang “miandar ang makina<br />
sa minahan tungod kay giihawan<br />
kini og usa ka babayeng buntis isip<br />
pahinungod.” Gipakaylap usab<br />
ang estorya nga dakung sawa ang<br />
nakuha ilalom sa yuta kun asa gibutang<br />
ang ilang makina. Tungod<br />
niini nga mga estorya, walay B’laan<br />
nga mopaduol sa maong lugar kay<br />
mahadlok nga basin manakop og<br />
bata o buntis nga ihawon aron ipahinungod<br />
sa makina. Sa maong ka-<br />
16 ASDANG! Disyembre 2010
himtang, nakighiusa ang pipila sa<br />
among katigulangan sa ubang katawhan<br />
nga suklan ang mga Amerikano<br />
sa kompanya aron maundang<br />
ang operasyon ug abugon sila sa<br />
lugar. Ug tuod niadtong 1971, napaundang<br />
ang operasyon ug napahawa<br />
ang kompanya sa maong lugar.<br />
Bangis usab nga pamaagi ang gigamit<br />
sa lokal nga nagharing hutong<br />
para ilogon ang 500 kapin ka<br />
ektaryang yuta sa lumad sa sityo<br />
Plinggang, Brgy. Alipia, Alabel niadtong<br />
1975-1989. Nangilog og<br />
yuta ang kompanyang Acharon<br />
Hills nga panag-iya ni Mayor Pedro<br />
Acharon Sr., usa ka agalong yutaan<br />
ug mayor sa Gensan niining panahona.<br />
Gigamit niini ang CHDF ug<br />
ILAGA aron hadlokon ug pahawaon<br />
ang mga lumad sa among pinuyanan.<br />
Napahawa ang 80 ka pamilya<br />
sa maong langkob. Tungod kay naa<br />
na ang rebolusyonaryong kalihukan,<br />
nakighiusa ang masa sa BHB<br />
aron suklan ang bangis ug madaugdaugong<br />
binuhatan sa reaksyonaryong<br />
gobyerno ug ilang mga armadong<br />
instrumento, pinaagi sa<br />
pagtago, pagmonitor sa kaaway<br />
ug pagtubag sa pagkaon sa among<br />
hukbo. Gilunsad sa BHB ug masang<br />
lumad ang armadong pagsukol<br />
batok sa mga CHDF/ILAGA<br />
(kumander Pungkol) ug nabuntog<br />
kini bunga sa maong panaghiusa.<br />
Mibalik ang mga masa sa ilang kayutaan,<br />
nalipay nga nagmadaugon<br />
sila sa ilang pagsukol.<br />
Pamaaging “pare-pare” ang<br />
gihimo ni Kolo ug Neneng Hilado<br />
(1978-1986), magtiayon<br />
nga agalong yutaan ug kapitan sa<br />
Brgy. Upper Suyan, Malapatan.<br />
Pakigsuod, hatag-bugas, tinapa,<br />
tabako ug pagtabang kunohay sa<br />
ilang lisod nga kahimtang apan yuta<br />
diay ang katugbang niini. Sa sugod<br />
dili mamatikdan apan makalitan na<br />
lang ang mga masa nga gikwentahan<br />
na man sila sa gasto hinungdan<br />
nga napugos ang mga tag-iya (klan)<br />
nga ihatag na lang ang yuta tungod<br />
kay dili na kini mabayran og salapi.<br />
Giplastaran dayon sa AY ang kayutaan<br />
nga gipapuy-an sa iyang mga<br />
saop. Naningkamot ang klan nga<br />
mangita og paagi para mabawi ang<br />
maong luna. Midangop ang mga<br />
masa ngadto sa BHB ug nadesisyonan<br />
nga makigsabot sa AY aron<br />
okupahon balik ang yuta sa mga<br />
lumad. Human niini, among giatubang<br />
si Kolo Hilado ug gikwenta<br />
ang mga tabang/gasto niini aron<br />
among bayran. Tungod sa presensya<br />
sa mga Pulang manggugubat ug<br />
paghugpong sa katawhan, among<br />
nabawi ang kapin 50 ka ektaryang<br />
kayutaan ug hangtud karon ang<br />
klan padayon nga nagtikad niini<br />
nga luna.<br />
Kabangis usab ang gigamit ni<br />
Elpidio Cabletas Sr. sa dihang giclaim<br />
niini ang kapin kun kulang<br />
300 ektaryang kayutaan nga nahasulod<br />
sa 4 ka mga sityo (Mahayahay,<br />
Kulambog, Kolon, Lapin) sa<br />
Brgy. Labi, Malapatan, Sarangani<br />
Province niadtong 1978-1988. Si<br />
Cabletas usa ka despotikong AY<br />
ug pulis ang duha ka anak niini.<br />
Daghan usab kini nga sinuholang<br />
armadong tawo nga maoy gigamit<br />
Kahimtang<br />
Pagpanalipud sa Yutang Kabilin<br />
aron hasion kaming mga lumad ug<br />
ilogon ang among kayutaan nga<br />
gihimong rantso sa baka. Kaming<br />
mga lumad nahimong saop na lamang.<br />
Gipasabot na usab kami sa<br />
mga kauban nga kinahanglan kaming<br />
mosukol aron molingkawas<br />
sa dinaug-daug nga kahimtang.<br />
Una namong gilunsad mao ang<br />
pagtago sa mga produkto o abot ug<br />
dili ihatag sa AY. Ikaduha mao ang<br />
pag-ihaw sa duha ka baka sa rantso<br />
(giapod-apod ang karne ngadto sa<br />
mga masa). Gilunsad na dayon<br />
ang pagreyd sa BHB sa rantso kun<br />
diin nakaklining sila og 4 ka pusil<br />
(1 garand, 1 shotgun ug duha ka<br />
.22 cal). Human niini, gikuha na<br />
dayon ni Cabletas ang iyang mga<br />
baka ug wala na siya magpakita pa<br />
sa lugar.<br />
Sama sa panghitabo niadtong<br />
1982-1989 sa pagsulod sa Davao<br />
Eastern Mining Corporation<br />
(DEMC) nga gipanag-iyahan ni<br />
Philip Ko dinhi sa Brgy. Pag-asa,<br />
Alabel. Mi-claim kini og 7,800<br />
ektaryang kayutaan. Gigamit nila<br />
ang mga fulong (tribal chieftains),<br />
paramilitar nga lumad ug reaksyonaryong<br />
gobyerno aron himoong<br />
legal ang pagpangilog sa kayutaan.<br />
Pagkahuman, gitukod sa kompanya<br />
Dibuho: Leonilo Doloricon<br />
Disyembre 2010ASDANG!<br />
17
Kahimtang<br />
Pagpanalipud sa Yutang Kabilin / Yuta<br />
ang rantso sa mga baka (100+ ang<br />
gidaghanon) nga gipagwardyahan<br />
sa mga CVO nga lumad.<br />
Gipasabot kami sa mga Pulang<br />
manggugubat kabahin sa among kahimtang<br />
ug nganong kinahanglang<br />
maghiusa ang katawhang lumad<br />
sa pagdepensa sa yutang kabilin.<br />
Uban sa BHB, among gidisarmahan<br />
ang security sa rantso, gisunog<br />
ang buldoser ug 10 wheeler trucks<br />
ug gipang-ihaw ang mga baka isip<br />
silot sa mangingilog. Sobra sa 50<br />
nga mga masang lumad ang miuban<br />
niini nga operasyon nga hinungdan<br />
sa pagkaabog sa DEMC sa among<br />
lugar. Bunga sa maong kadaugan,<br />
naghimog kasbakas (kahiusahan)<br />
ang komunidad nga dili biyaan ang<br />
among luna, mamalik sa among<br />
uma, dili ibaligya ang yuta ug pagdepensahan<br />
ang teritoryo batok ni<br />
bisan kinsang mangingilog.<br />
Sa kasamtangan, dakung hulga<br />
sa yutang kabilin ang Voluntary<br />
Offer to Sell (VOS) nga kabahin sa<br />
programa sa CARP. Gigamit ang<br />
reaksiyonaryong balaod ug ahensya<br />
sa National Commission for<br />
Indigenous Peoples (NCIP) aron<br />
maangkon sa mga kapitalista ug<br />
local nga nagharing hut-ong ang lapad<br />
ug tabunok nga yutang kabilin.<br />
Gihimo ang libreng survey, libreng<br />
pagpatitulo ug ang pagpanghaylo<br />
sa NCIP ngadto sa mga fulong ug<br />
masa aron ma-VOS ang mga yuta<br />
sa lumad. Sa Malapatan, anaa si<br />
Rafael Lantingan nga taga-NCIP<br />
nga maoy grabeng nagapanulsol<br />
sa katawhang lumad para ma-VOS<br />
ang kayutaan ug mapasulod ang<br />
mga minahan ug plantasyon sa<br />
yutang kabilin. Gigamit ang ubang<br />
mga lider lumad ug pipila ka mga<br />
dautang elemento sa among han-ay<br />
(bandido) para samot pang iduot<br />
kami sa kalisod ug mabutang sa<br />
peligro ang yutang kabilin. Tungod<br />
usab sa subsob nga mga operasyong<br />
militar ug dili maihap nga mga pagpangulata<br />
ug pagpamatay ug uban<br />
pang mga kalapasan sa tawhanong<br />
katungod nga gihimo sa Army ngadto<br />
sa among tribu, sayon ra nga<br />
naduso ang interes sa mga agalong<br />
yutaan ug kapitalista. Usa ka dakung<br />
hulga sa kasamtangan mao<br />
ang pagsulod sa Looc Mining nga<br />
panag-iya ni Ramon Ang, vice president<br />
sa San Miguel Corporation<br />
– kompanyang gipanag-iyahan ni<br />
Danding Cojuangco. Kining tanan<br />
ang nahimong pamaagi sa mga<br />
naghari aron kawkawon ang bahandi<br />
ug ilogon ang yutang kabilin<br />
namong mga lumad. «<br />
Yutang Kabilin<br />
ni Kaubang Fufong<br />
YUTA. Ang akong pagsabot niini<br />
Kinabuhi.<br />
Usa ako ka Lumad nga B’laan.<br />
Nagdaku og nabuhi sa kabukiran nga<br />
tugob sa grasya sa kinaiyahan. Anaa kanamo<br />
ang tubig, lasang, ug tabunok nga kayutaan nga<br />
tinubdan sa among pagkaon sa matag adlaw.<br />
Sa nag-edad pa ako og 7 anyos, mahilig na<br />
ako sa pag-ugmad sa yuta, uban sa akong mga<br />
igsoon ug ginikanan. Nahinumdum pa ako nga<br />
sa pagkahapon inig human na namo og limpisa sa uma, manglit-ag na kami sa akong tatay og manok ihalas<br />
aron pagka-ugma ana libre na ang among sud-an.. Naa ra sa kilid sa among uma kami maglit-ag. Ug naga<br />
butang pud og pingpong ang akong tatay sa kilid sa among maisan para sa baboy ihalas.<br />
Samtang naga buhat ang akong tatay og lit-ag, gisaysayan ko niya sa kinaiya sa mga B’laan. “kung<br />
makakuha kita og baboy ihalas, dili pweding walay ihatag sa silingan kay dili man atoa ang lasang og ang<br />
baboy ihalas nga naa niini. Ang tag-iya sa lasang ang naghatag kanato sa baboy, busa kinahanglan nga<br />
manghatag ka usab ta sa atong isig katawo aron makakuha na usab kita…ang yuta maoy atong kinabuhi.<br />
Nagdaku kita gumikan sa yuta. Bisan asa kamo niining kalibotana, yuta ang atong paglaum nga tinubdan<br />
sa atong kinabuhi busa, ayaw ninyo kalimti ang atong yuta pinaagi sa pagtanom ninyo kay mao na ang<br />
pamaagi sa pagmahal niini. «<br />
18 ASDANG! Disyembre 2010
Pulang Nataran<br />
Giya sa Imperyalistang<br />
Interbensyon ug Agresyon ug<br />
Kontra-Rebolusyonaryong Gubat<br />
Mga Dibuho: Ang Bayan<br />
Ang US COIN o Counter Insurgency<br />
Guide gipagula<br />
sa gobyernong US niadtong<br />
Enero 2009. Gibutyag niini<br />
ang nagtunhay nga opisyal<br />
nga doktrina sa imperyalismong<br />
US sa pakigbatok sa<br />
rebolusyonaryong armadong pakigbisog<br />
sa mga kolonyal ug semikolonyal<br />
nga kanasuran.<br />
Niining dokumento, nagbarog<br />
ang gobyerno sa US isip bugtong<br />
nga superpower ug nagtudlo-sakaugalingon<br />
isip polis sa tibuok<br />
kalibotan. Direktang giplastar<br />
niini ang nagkalain-laing matang<br />
ug ang-ang sa pagpanghilabot ug<br />
interbensyon, duna may pagtugot<br />
o wala sa target nga "tabangan" o<br />
mga itoy nga gobyerno sa ngalan<br />
sa pag-alkontra sa "insurgency."<br />
Sa pagbanabana sa imperyalismong<br />
US, ang mga armadong rebolusyon<br />
ang dako ug labaw pang<br />
nagkadako nga hulga sa pangkalibutan<br />
nga gahom sa US sa ika-21<br />
nga siglo.<br />
Anaay partikular nga interes<br />
ang katawhang Pilipino sa US<br />
COIN Guide tungod kay, sukad<br />
gideklara ni Bush ang Pilipinas<br />
isip ikaduhang natad sa gubat<br />
"batok sa terorismo," mapadayonon<br />
ug nagkalapad ang direktang<br />
pagpanghilabot sa US ug permanente<br />
nga pagsulod sa tropang<br />
Amerikano sa nasod. Bisan tuod<br />
gipasumangil ang pagbatok sa terorismo<br />
sa bandidong Abu Sayyaf,<br />
ang labaw pang nagkadakong target<br />
sa interbensyon sa US mao ang<br />
MILF ug NDFP. Walay pugong nga<br />
gipatuman kini sa COIN Guide.<br />
Ang paggamit sa terminong<br />
"insurgency" ug "counterinsurgency"<br />
tuyo nga paglihay sa mga<br />
imperyalista ug mga itoy nila sa<br />
mga istoriko-politikal, nasyonal<br />
ug makihut-ong nga basehan ug<br />
gambalay sa pakigsangka sa rebolusyon<br />
ug reaksyon. Instrumento<br />
usab ang maong termino<br />
sa pagpaningkamot nga ihulagway<br />
nga kriminal ug ihimulag<br />
ang armadong rebolusyon. Kabahin<br />
kini sa pagpalabnaw sa hisgotanang<br />
imperyalistang interbensyon,<br />
kontrol ug pagpanumpo<br />
sa makatarunganon ug rebolusyonaryong<br />
pakigbisog sa mga<br />
linupigang nasud ug katawhan.<br />
Engrande nga Operesyong<br />
Saywar Dungan sa Bangis nga<br />
Armadong Pagpanumpo<br />
GIHIKYAD sa dokumento<br />
ang pormula sa doktrina<br />
nga kontra-insurhensya—<br />
engrande nga operesyong<br />
saywar duyog sa bangis nga armadong<br />
pagpanumpo. Gibistihan,<br />
gitanyag ug gibaligya nila ang<br />
doktrina nga kontra-insurhensya<br />
sa ngalan sa kontra-terorismo,<br />
pagdepensa sa demokrasya,<br />
pagreporma ug pagpalig-on sa<br />
mga huyang nga gobyerno, pagsolbad<br />
sa kalisdanan sa katawhan<br />
US<br />
COIN<br />
ug malungtarong kalamboan nga<br />
ekonomikanhon ug pagkabig sa<br />
suporta sa katawhan.<br />
Ang pormula sa engrande nga<br />
operesyong saywar ug bangis<br />
nga armadong pagpanumpo angay<br />
kuno nga magkadungan nga<br />
himoon ug tibuokon sa usa ra ka<br />
kontra-insurhensya nga estratehiya<br />
sa matag apektadong nasud.<br />
Ang kontra-insurhensya nga<br />
estratehiya anaay lima ka sangkap—<br />
ang upat nga katungdanan<br />
(“politika,” “ekonomiya,” “seguridad,”<br />
ug impormasyon”) nga tanan<br />
nag-imbudo sa “kontrol” isip<br />
ikalima nga sangkap.<br />
Sa upat nga katungdanan, gibungat<br />
sa US COIN Guide nga ang<br />
“politika” mao ang yawe kundiin<br />
anaa sa sentro ang pagtukod og<br />
plastar-pangpolitika nga katuohan<br />
kaayo ang pormal nga mga demokratikong<br />
proseso ug madawat<br />
gayod sa katawhan. Yawe kini sa<br />
estratehiya sa “kontra-insurhensya”<br />
nga nagkahulogan nga aduna<br />
Disyembre 2010ASDANG!<br />
19
Pulang Nataran<br />
Ang US COIN Guide: Giya sa Imperyalistang Interbensyon ug Agresyon ug Kontra-Rebolusyonaryong Gubat<br />
kiniy mahukmanong papel aron<br />
kuno makabig og balik sa gobyerno<br />
ang suporta sa katawhan gikan<br />
sa insurhensya ug mahimong nagunang<br />
gambalay aron maimplementar<br />
ang uban pang sangkap sa<br />
estratehiyang kontra-insurhensya.”<br />
Kung mamugna ang ilusyon sa<br />
usa ka gobyerno nga nagpatuman<br />
og reporma, motubag sa interes<br />
sa katawhan ug nag-asdang og<br />
adyenda o hisgotanan sa ekonomikanhong<br />
paglambo, mahimo<br />
kuno nila nga “tangtangon ang<br />
hinungdan sa pagtunhay sa insurhensya,”<br />
kabigon ang suporta<br />
sa katawhan, ihimulag ang armadong<br />
pwersa ug bangis nga sumpoon<br />
kini. Ang mga sangkap sa<br />
engrandeng operesyong saywar<br />
nga gihinganlan nga “populationcentric<br />
approach” (“pamaagi nga<br />
nakapunting-sa-katawhan”) sa<br />
maong dokumento, naglangkob sa<br />
mosunod:<br />
1. pagtukod og katuohan gayod<br />
nga gobyerno<br />
2. pagmugna og daw mga tinuod<br />
nga timailhan sa paglambo<br />
sa ekonomiya<br />
3. pagmobilisa sa reaksyonaryong<br />
armadong pwersa sa<br />
mga dili tradisyonal nga<br />
gimbohatong militar sama<br />
sa pag-apil sa mga sosyoekonomikanhong<br />
proyekto<br />
ug pagtabang kung anaay<br />
mga katalagman aron mugnaon<br />
ang hulagway niini nga<br />
nagserbisyo sa publiko<br />
4. pagpatuman kuno og mga reporma<br />
sa sektor pangseguridad<br />
nga molangkob sa kapolisan,<br />
armadong pwersa ug<br />
hudikatura aron pakusgon<br />
ang reaksyonaryong estado<br />
5. aktibong pagpangalap ug pagtigom<br />
og impormasyon gikan<br />
sa papulasyon aron mahulma<br />
ang ilang propagandang<br />
pangsaywar diha sa masmidya<br />
ug maniobrahon ang<br />
opinyong publiko pabor sa<br />
reaksyonaryong paghari ug<br />
batok sa armadong pag-alsa<br />
Ang bangis nga armadong pagsumpo<br />
sa armadong pakigbatok<br />
sa katawhan nga gihinganlan usab<br />
nila nga “enemy-centric approach”<br />
naglangkob sa mga daan<br />
nang establisadong sukdanang<br />
militar—gidaghanon sa mga “insurektos”<br />
nga patay, gidaghanon<br />
sa armas nga narekober, gidak-on<br />
sa gikunhod nga eryang gilangkoban,<br />
pagnyutralisa sa pamunoan,<br />
pagbungkag sa mga natumbok<br />
nga sentro-de-grabidad, paggamit<br />
og nagkalain-laing estratehiya<br />
batok sa rebolusyonaryong armadong<br />
pwersa: “humok” ug “gahi,”<br />
direkta ug dili direkta, bangis<br />
ug dili bangis, dekapitasyon (paglunggo)<br />
ug paghimulag. Busa,<br />
padayon usab nga ayudahan sa<br />
US ang armadong pwersa ug apektadong<br />
gobyerno sa dagway nga<br />
hinabang pinansyal, kahimanan<br />
ug kahinguhaan, pagbansay ug<br />
kung gikinahanglan og direktang<br />
pwersang nagopereyt sa sulod sa<br />
apektadong nasud isip kabahin sa<br />
civil-military assistance o direktang<br />
pagtabang sa internal nga<br />
depensa o dili kaha direktang interbensyono<br />
pagpangilabot-militar<br />
sa mga tropa sa US.<br />
Seguradong Mapakyas<br />
ang US COIN Strategy<br />
SEGURADO gyud nga<br />
mapakyas ang US COIN<br />
strategy sa pagsumpo sa<br />
lehitimo ug makatarunganong<br />
pagbatok sa katawhan sa<br />
paghari sa imperyalismong US ug<br />
kakonsabo nga lokal nga mga nagharing<br />
hut-ong. Daw usa kini ka<br />
manglalangoy nga milukso diha sa<br />
tubig nga anaay bug-at nga bato<br />
nga gihikot sa liog. Kining maong<br />
bug-at nga bato mao ang mismong<br />
gitakda niining tumong nga sumpoon<br />
ang lehitimo ug makatarunganong<br />
pakigbatok sa katawhan<br />
aron ipabilin ang ilang paghari,<br />
pagpahimulos ug pagpanaogdaog.<br />
Walay malaomang tinuod nga<br />
kabag-ohan sa kahimtang sa linupigan<br />
ug pinahimuslan ang katawhan,<br />
inay tumong lamang nga<br />
patuyokon ang ilang ulo pinaagi<br />
sa mga laraw nga pangpakalma ug<br />
pagpakaaroningnon aron labaw<br />
pang pugaon ug himoong timawa<br />
ang katawhan ug pahuyangon ang<br />
ilang pakigbatok. Dili malalis ang<br />
lalom kaayo nga krisis sa tibuok<br />
kalibotan ug sa Pilipinas. Samtang<br />
nagkagrabe ang pagpahimulos<br />
ug panaogdaog, segurado nga labawng<br />
mokusog usab ang pagalsa<br />
ug pakigbatok sa katawhan. Bisan<br />
unsa pa man ka pusong ug unsa pa<br />
man kadako ang ibubo nga kahinguhaan<br />
ug tawo sa imperyalismo<br />
aron pukanon ang iyang mga kaaway,<br />
kung ang giatubang niini<br />
mao ang katawhan nga determinadong<br />
molingkawas ug makab-ot<br />
ang tinuod nga demokrasya, walay<br />
lain kining kapaingnan kundili<br />
ang basurahan sa kasaysayan. «<br />
Kinutlo gikan sa Ang Bayan<br />
Septyembre 20, 2010<br />
20 ASDANG! Disyembre 2010
Ang Magpakabuhi alang sa Masa<br />
ni Angelika Montenegro<br />
Baruganan<br />
Ang Magpakabuhi alang sa Masa<br />
Editor’s Note: Tulo ka dekada nang Pulang manggugubat si Ka Plasab. Usa siya sa mga kauban<br />
nga ginadangpan alang sa mabulukong kasaysayan sa pakigbisog sa katawhang Lumad dinhi sa<br />
rehiyon. Sama usab ka undanon, mabulukon ug kulba-hinam ang iyang kasaysayan sa paglihuk.<br />
A1983: Pangayam<br />
Ako ang yuta… Ako ang bato…<br />
Ako ang kakognan… Pagpuyo, Plasab!<br />
Ayawg lihuk! Ayawg saba!<br />
Ayawg pangutot! Hahaha! Gipaak<br />
ko akong ngabil aron pugngan ang<br />
katawa’g paghilak. Kapin gatus ka<br />
dupa lang gikan sa akong gihap-ang<br />
bungtod, nagpitipiti ang gidabdabang<br />
kasagbutan sa mga pasista. Wala pa<br />
gyud sila matagbaw human rakrakan<br />
nila kini sa ilang mga pusil. Sakto<br />
ang akong desisyon nga dinhi mopwesto<br />
sa mubong mga sagbot. Ang<br />
bagang kakognan gyud ang gipunting<br />
sa kaaway nga akong lagmit tagoan.<br />
Dili pa ko ninyo maihaw, mga<br />
kwanggol! Nia ko dire! Nia ko dire!<br />
Gipakong-pakong nako akong ulo<br />
sa yuta. Bisan unsa na lang ang mosulod<br />
sa akong utok. Nalapnos na<br />
akong panit sa nagbagang init sa<br />
adlaw ug hinungawan sa nagdilaab<br />
nga sagbot. Ginatugsok ang akong<br />
nawong sa dagum nga kakognan.<br />
Mikatag na ang ngutngut sa akong<br />
tuong abaga diin natapsingan ganinang<br />
gipaarakan ko sa mga naggukod<br />
nga sundalo. Lima ka oras<br />
na ko sa ingon ining posisyon. Init.<br />
Uhaw. Gutom. Sakit. Ug kinahanglang<br />
kong magpabiling walay lihuk<br />
hangtud naa pa sa ubos ang kaaway.<br />
Gihikap ko ang mga bato nga gipangpundok<br />
nako ganina samtang<br />
wala pa nakatabok sa pangpang ang<br />
mga kaaway. Mosalir ba kaha ni sa<br />
ilang armalayt Usa ka bala na lang<br />
ang karga sa akong pistola. Nabuhian<br />
pa gyud nako sa tabok sa Bong Mal<br />
ang akong garand dihang gipaulanan<br />
kog bala sa mga naggukod. Danghag<br />
ka, Plasab! Nganong gibuhian nimo<br />
imong pusil Ang pusil nga sumpay<br />
sa kinabuhi sa Hukbo… Ang<br />
pusil nga gipakamatyan sa mga<br />
kauban… Pero kinahanglan kong<br />
mosukol. Dili ko ninyo madakpang<br />
buhi, mga hayop mo!<br />
Naunsa na pud kaha ka, Ka<br />
Migs Dili matungkad akong kabalaka<br />
sa kaubang nahibilin sa payag<br />
nga among gipostingan. Nahinanok<br />
pa si Migs atong pagnaog ko aron<br />
mangihi. Ulahi na para maksiyagit<br />
kog bisan gamayng pasidaan. Gipalibutan<br />
na diay sa mga sundalo ang<br />
payag sa masa ug nakation na sa ako<br />
ang mga buka sa pusil. Pero nakuha<br />
gihapon nakong mohapa, moligid ug<br />
modagan palayo.<br />
Sigurado kong nakamata<br />
ka dihang pabuthan ko. Hinaut<br />
nakaipsot ka dayon, kun<br />
wala man nakasukol... Sukol,<br />
Ka, bisan nadehado ta ini sa<br />
hinagiban ug inisyatiba. Mas<br />
gustuhon pa nakong mamatay<br />
nga gisuklan ang kaaway kaysa<br />
magpadakup nga buhi. Tutal<br />
tortyuron man gihapon ta nila<br />
aron patug-anon sa atong nahibaloan<br />
o dili ba aron himoong<br />
asset. Kun mataymingan, basin<br />
ihawon gihapon ta human sila<br />
makapugag impormasyon. Mas<br />
gustuhon pa nakong mamatay<br />
karon kaysa magluib sa masa<br />
ug rebolusyon!<br />
Nganong wala man nato gibasa<br />
og tarong ang kahimtang,<br />
Ka Naa na ang mga senyales:<br />
Ang usig sa iro ganinang kaadlawon.<br />
Ang mga lakra sa botas<br />
sa lapuk. Ang pasidaan sa masa<br />
nga naay miaging kaaway sa<br />
sentrong baryo. Nagpisikal na<br />
man gani ang atong tim sa kasagingan<br />
taliwala sa kusog nga<br />
ulan. Nganong mibalik pa man<br />
gyud ta sa payag..<br />
Giandam na nako ang akong<br />
kaugalingon nga posibleng kini na<br />
ang akong kinaulahian. Sigeg pamalikas<br />
ang kaaway sa ubos sa bungtod.<br />
Hutdon gyud niinig pasilaob ang na-<br />
Dibuho: Parts Bagani<br />
Disyembre 2010ASDANG!<br />
21
Pulang Nataran<br />
Ang Magpakabuhi alang sa Masa<br />
“<br />
makuha ba nakong<br />
pasakitan ang<br />
masa nga maoy<br />
hinungdan nganong<br />
nagaalagad ko sa<br />
rebolusyon<br />
”<br />
hibiling baga nga kakognan. Matag<br />
karon ug unya paarakan na pud ang<br />
gikatahapang gitagoan nako. Morag<br />
dili gyud niini lung-an hangtud dili<br />
makit-ang molutaw ang akong lawas<br />
nga wala nay kinabuhi.<br />
Wala na nako kapugngi ang pagtulo<br />
sa akong luha. Dili pa sa kahadlok.<br />
Dili pa sa kasuko. Mas labaw<br />
pang mipatigbabaw sa akoa atong<br />
higayona ang pagbati sa kaanugon.<br />
Gigamit sa pasista ang mga masang<br />
B’laan aron ayamon ko nga morag<br />
baboy ihalas! Gikumot akong<br />
dughan dihang ganina nakita nako<br />
ang napulo ka masang misuut sa<br />
kabugangan dala ang ilang mga iro<br />
aron gukdon ko.<br />
Unsa ba diay ang angay natong buhaton<br />
kun mismong masa nga atong<br />
gimahal ug gialagaran namandoan sa<br />
kaaway nga kuhaon ‘ta gamit ilang<br />
bangkaw ug sundang Kini ba ang<br />
inyong ganti sa akong pagsakripisyo<br />
ug serbisyo alang kaninyo Gusto<br />
kong mamuyboy. Gusto kong manimalos.<br />
Apan makuha ba nakong<br />
pasakitan ang masa nga maoy hinungdan<br />
nganong nagaalagad ko sa<br />
rebolusyon Gamit ang tanang nahibaloan<br />
sa gerilyang paglihuk, gilikayan<br />
nako ang mga tawong naggukud:<br />
Hapa. Kamang. Ligid. Ambak.<br />
Kinto. Dagan. Salipud. Paanod.<br />
Kilumkilum na mihunong ang kaaway.<br />
Kun mituo sila nga patay na<br />
o hagbay na kong nakaikyas, wala<br />
na ko masayod. Importante nga<br />
milungtad pa ko sa tibuuk adlaw nga<br />
pagpangayam. Gilambus ako sa dimahulagway<br />
nga bikug ug sakit dihang<br />
gisugdan na nakog lihuk akong<br />
lawas. Kinahanglang makabalik<br />
ko sa mga kauban samtang naa pa<br />
koy nahibiling ginhawa ug kusog...<br />
Mikamang ko– nag-aginod– patungas<br />
sa gakus sa lasang nga minghalad<br />
sa iyang sabakan…<br />
P2006: Pag-ani<br />
“Pasensiya na gyud mo ini, mga<br />
Kas, ha Kini ra gyud una ang madalidali<br />
namo para sa inyoha,” matud ni<br />
Beh Merlyn human ipahimutang ang<br />
duha ka dagkung kaldero sa yuta.<br />
Humot nga alisngaw sa bag-ong<br />
luto nga kape ug nilung-ag nga bisol<br />
ang minghapyod sa akong ilong<br />
dihang ablihan sa mga nagtingsi nga<br />
kauban ang mga taklob.<br />
“Salamat, salamat gyud kaayo,<br />
Bay. Makahilak man sab ta inig dugo<br />
uy,” sungog ni Kaubang Tito nga dala<br />
pamarayeg sa mga masang naghatud<br />
sa among pagkaon. (Pinugngang<br />
mga agik-ik.)<br />
Padayon sa pagtabi ang mga kauban<br />
ug masa samtang gisaluhan ang<br />
pagkaon. Daw wala panumbalingi<br />
ang mga buto-buto nga mingbulabog<br />
ug mipakidlapkidlap sa ikatulong<br />
bungtod.<br />
“Dah, pag-unay mo uy!” Gigitik<br />
ako sa seryosong pangantyaw ni Yeh<br />
Flor sa mga tropa sa kaaway, nga<br />
tuod, nag-unay pa gihapon sa usa ka<br />
cross-encounter kapin duha ka oras<br />
na human mi makawidro.<br />
Ang iskwad unta namo ang maambusan<br />
ato sa mga kaaway, nga nakaplastar<br />
na diay sa taas sa bungtod.<br />
Unsa man tong panghitaboa nga naa<br />
pud diay kolum sa laing yunit sa kaaway<br />
sa ubos namo. Dihang ginaisnayp<br />
na mi sa ibabaw, mibalos pud<br />
og pabuto ang ubos. Nasabtan dayon<br />
namo nga walay koordinasyon ang<br />
duha ka yunit ug naghunahuna nga<br />
nakig-engkwentro silag Pulang manggugubat.<br />
Mikoman ko sa mga kauban<br />
nga dili na magpabuto, mogawas<br />
dayon sa killing zone ug hinayhinay<br />
nga mowidro padulong dinhi sa lugot<br />
nga among gipostingan. Pag-unay<br />
mo, mga hayop!<br />
Si Yeh Flor: “Dugay na nilang gihimong<br />
taming kaming mga lumad.<br />
Gilimbong mi aron gukdon ang Pulang<br />
manggugubat. Wala na gyud mi<br />
nagpailad nila! Tan-awa unsay ilang<br />
gidangatan ron. Mirisi nila!<br />
Usa lang ang maong misencounter<br />
sa pipila ka pagkahapla sa kaaway<br />
dinhi sa Bong Mal tungod sa aktibong<br />
pagbatuk sa masa. Ginasupak<br />
na sa mga B’laan ang paggamit sa<br />
ilaha isip gayd nga tigsubay sa agi sa<br />
Hukbo. Nagkahanas na sila sa lainlaing<br />
matang sa pagpanglansis sa<br />
kaaway aron panalipdan ang seguridad<br />
sa mga kauban ug ilang tago nga<br />
organisasyong masa. Natukod na<br />
sab nila ang milisyang bayan gawas<br />
sa pagpasampa og daghang katribu<br />
sa Hukbo.<br />
“Baynte na daw kabuok ang nahagba<br />
sa kaaway, Kas,” si Beh Merlyn<br />
ang nagkanayon human maistorya<br />
ang naghangos pa nga anak. “Pundo<br />
lang una mo dinhi, Kas. Unya<br />
na lang mo padayon kung linaw na.<br />
Nakaplastar na atong mga milisya<br />
nga mopasa sa inyoha kung naa gyuy<br />
motungas nga kaaway. Pero segurado<br />
kong mahikot pa na silag hipos sa<br />
ilang mga patay.” Kalmado ug tukma<br />
ang pagkaistorya sa lider sa KTO.<br />
Hinay nga tando ug mainitong pahiyum<br />
lang ang akong balos nga tubag.<br />
Luwas gyud mi kanunay kung naa<br />
sa inyong mga kamot, Kauban.<br />
Layo na gyud ang giabot sa maong<br />
lugar nga duha ka dekada lang ang milabay<br />
hinungdan sa hapit pagkakalas<br />
sa akong kinabuhi. Kinsa bay magdahum<br />
nga ang masang nag-ayam nako<br />
kaniadto mao ra gihapon ang moatiman<br />
ug manalipud namo karon<br />
“Grabe gyud mopangga ang masa,<br />
Ka Plasab, no” sulti sa batan-ong si<br />
Ka Lina.<br />
“Walay duda, Kas,” akong mubo<br />
nga tubag. Ginaani na nato karon<br />
ang pila ka dekadang pag-alagad ug<br />
paglihuk uban ang masang Lumad,<br />
Kas. Wala gyud mausik ang singot,<br />
luha ug dugo nga gihalad sa mga<br />
kauban ug martir sa rebolusyon… «<br />
22 ASDANG! Disyembre 2010
“<br />
Maayo unta kay duna<br />
tay gamay nga madawat<br />
panalagsa<br />
gikan sa rehimen,<br />
apan mao na ba kini<br />
ang sulbad sa atong<br />
kalisud” Kini ang pangutanang<br />
nagtangag og dakung ganti. Alang<br />
sa mga masang hilabihang naglisud<br />
karon, ang 4Ps usa ka makadani<br />
nga programa sa rehimen, usa ka<br />
pangpahupay aron malimtan nato<br />
ang tinuod nga mga hinungdan sa<br />
atong kalisud ug mohilom na lang<br />
kita. Apan unsa ba gyud kining<br />
4Ps ug unsay mga nagpaluyong<br />
Ang mga<br />
APAN sa<br />
Programang<br />
4Ps sa Rehimeng<br />
US-Aquino<br />
rason nga gipahamtang kini Pagtabang<br />
ba gyud kini sa katawhan<br />
o pagduot kanila ngadto sa mas<br />
lalom nga kumunoy sa kalisud ug<br />
kawad-on Unsay mga nakaapan<br />
niining programaha nga angay masayran<br />
sa katawhan<br />
Matud pa sa Department of<br />
Social Welfare and Development<br />
(DSWD) nga maoy nag-implementar<br />
niini nga programa, mokabat<br />
na sa 787,807 ka panimalay ang<br />
nahatagan og 4Ps. Bulahan sila.<br />
Apan unsaon nalang ang kapin sa<br />
13 milyon kabus nga pamilyang<br />
nag-ilaid usab sa tumang kalisud<br />
Pito sa matag napulo ka Pilipino<br />
ang pobre ug nagadawat og ingkam<br />
nga 41 pesos lamang matag adlaw.<br />
Dili paigo ang ilang ginadawat aron<br />
makakaon sa ensakto ang ilang pamilya<br />
ug mapatungha ang ilang mga<br />
anak. Sila tanan nagkinahanglan<br />
og tabang pinansyal. Apan klaro<br />
nga dili tanan mahatagan, bisan pa<br />
kun misaad si Aquino nga sa tuig<br />
2011 paabton sa 2 milyon ka panimalay<br />
ang abton sa programa.<br />
“Lamian” usab paminawon ang<br />
mga kundisyon sa 4Ps. Aron kuno<br />
ihatag ang kwarta sa mga benepisyaryo<br />
– kinahanglan mag-agi usa sa<br />
Ang mga Apan sa Programang 4Ps sa Rehimeng US-Aquino<br />
Sa mga<br />
Tunob ni<br />
Ka Asyo<br />
Nahikot ang piso sa<br />
dolyar. Ang kapin $805<br />
milyon nga utang sa<br />
gobyerno ngadto World<br />
Bank nga pangpundo<br />
sa programang 4Ps<br />
abagahon gihapon sa<br />
katawhang Pilipino.<br />
Dibuho: Chuck Nourish<br />
ni Mariflor Verdad<br />
Sa mga Tunob ni Ka Asyo<br />
mga panglawas ug pang-edukasyon<br />
nga mga proseso sama sa tsek ap<br />
ug pabakuna sa mga inahan ug<br />
sa mga bag-ong natawo, ug ang<br />
mga nagpangedaron og 6-14 anyos<br />
mahatagan og tambal sa bitok<br />
ug makatungha sila sa daycare,<br />
preschool ug elementary. Apan<br />
ang dakung pangutana: asa ang<br />
giingon nga mga health clinic ug<br />
doktor nga mocheck up Asa ang<br />
mga eskwelahan nga tung-haan sa<br />
mga bata Asa ang mga titser nga<br />
motudlo kanila Dili ba kaha nagdamgo<br />
lamang si Noynoy<br />
Nasayod kita nga aduna lamang<br />
16,200 barangay health stations sa<br />
42,000 ka mga barangay sa tibuok<br />
nasud. Ug dinhi sa probinsya sa Sarangani,<br />
wala gani bisag usa ka ospital<br />
nga gitukod sa gubyerno alang<br />
sa mga masakiton. Kun masakit,<br />
kinahanglan pa moadto sa Gensan.<br />
Busa nagdamgo ang DSWD ug si<br />
Noynoy sa pag-ingon nga ipatsek ap<br />
ang mga bata ug mga inahan; bisan<br />
kun pang-alkontra na lang sa bitok.<br />
Kun sa hisgutanang tulunghaan,<br />
labaw pud tang naglisud niini, ilabina<br />
dinhi sa Region 12 nga mitala<br />
sa pinakaubos nga enrolment rate<br />
sa elementarya. Kun kulang kita<br />
og 153,000 klasrum, ug 104,000<br />
titser sa elementary ug hayskul,<br />
kayanon pa bang ipamugos nila<br />
ang pagpatungha sa mga bata<br />
Klaro nga pang-pogi points lamang<br />
ang ginaapas sa rehimen sa<br />
pagdapat niining 4Ps. Kun buot<br />
hunahunaon, walay mahukmanong<br />
ekonomikanhong palisiya<br />
ang gidisenyo ni Aquino kun dili<br />
ang pagsunod sa naandan nga mga<br />
palisiyang neoliberal nga gipahamtang<br />
sa amo niini nga imperya-<br />
Disyembre 2010ASDANG!<br />
23
Sa mga Tunob ni Ka Asyo<br />
Ang mga Apan sa Programang 4Ps sa Rehimeng US-Aquino<br />
“<br />
dili limos ang gikinahanglan sa<br />
katawhan kun dili ang tinuod<br />
nga panag-angay-angay sa<br />
”<br />
bahandi sa katilingban<br />
listang langyaw sama sa pagpaubos<br />
sa suholan, pagpakaylap/pag-institusyonalisa<br />
sa kontraktwal nga pamuo,<br />
pagdugang sa mga buluhisan<br />
ug labaw pang pagpuga sa masang<br />
naghago. Ang 4Ps mumho lamang<br />
gikan sa minilyon nga ginansyang<br />
ginakawkaw sa nagharing hut-ong<br />
dinhi sa atong nasud. Ginahatag<br />
kini sa dagway nga limos sa nagharing<br />
hut-ong ngadto sa masang<br />
mamumuo ug mag-uuma nga maoy<br />
nagbuhi kaniya. Apan dili limos<br />
ang gikinahanglan sa katawhan kun<br />
dili ang tinuod nga panag-angayangay<br />
sa bahandi sa katilingban.<br />
Imbes nga mahaw-as kita sa kalisud,<br />
ang 4Ps samot nang molubong<br />
kanato sa grabeng kawad-on<br />
sanglit pagabayran nato ang utang<br />
nga $805 milyon nga maoy gipinansya<br />
niini nga proyekto gikan sa<br />
World Bank ug $400 milyon gikan<br />
sa Asian Development Bank. Pagabayran<br />
nato ang maong utang<br />
gikan mismo sa atong bulsa pinaagi<br />
sa nagkadakung buluhisan sama<br />
sa E-VAT, income tax ug nagkalain-laing<br />
mga palas-anon nga gipahamtang<br />
sa rehimen ngadto sa<br />
katawhan. Kalami paminawon nga<br />
makadawat ta og kwarta gikan sa<br />
4Ps apan utang diay kini nga kita<br />
lang gihapon ang mobayad!<br />
Sa pagkatinuod, kabahin ang 4Ps<br />
sa programang kontrainsurhensya<br />
sa rehimeng US-Aquino.<br />
Niadtong 2005, gitukod sa AFP<br />
ang National Development Support<br />
Command (NDSC) alang sa<br />
mga community projects lakip na<br />
ang Kalayaan Barangays Program<br />
(KBP); mokabat na sa P3.4 billion<br />
ang gastos niini ug aduna pay gigahin<br />
nga P1 billion para sa tuig<br />
2011. Wala pay labot dinhi ang<br />
binilyong gastos sa civil-military<br />
operations (CMOs) uban sa koordinasyon<br />
sa mga LGU, NGO ug<br />
pribadong mga institusyon. Nagsugod<br />
usab ang militar sa paggamit<br />
sa corporate social responsibility<br />
(CSR) projects sa mga dagkung negosyante<br />
ug sa Philippine Chamber<br />
of Commerce and Industry<br />
(PCCI) ug Foreign Buyers Association<br />
of the Philippines (FOBAP).<br />
Dili ikatingala nga ang<br />
duha sa pito ka 4Ps<br />
National Independent<br />
Advisory Committee<br />
(NAC) nga gitukod sa<br />
rehimeng Arroyo mao ang kanhing<br />
AFP chief of staff General Generoso<br />
Senga ug anti-komunistang<br />
Heswita nga si Fr. Romeo Intengan.<br />
Sa kasamtangan, si Senga gipulihan<br />
sa berdugong si Norberto<br />
Gonzales– sila ang mga lunod patay<br />
nga tig-implementar sa kontrainsurgensyang<br />
programa sa imperyalismong<br />
US dinhi sa nasud ug sa<br />
gikasilagang Oplan Bantay Laya.<br />
Isip pagpahumot ug pag-divert sa<br />
grabeng militarisasyon ug pagpanglapas<br />
sa tawhanong katungod nga<br />
gipaluyohan sa rehimen, ang 4Ps<br />
kasagarang ginaimplementar sa<br />
mga lugar nga gikatahapang impluwensyado<br />
sa rebolusyonaryong<br />
kalihokan. Ilalom sa Civil Military<br />
Operations sa AFP, tumong<br />
sa estado nga pinaagi sa 4Ps ug<br />
uban pang programang “pangkalamboan,”<br />
mahaylo ang katawhan<br />
sa pagtalikod sa rebolusyonaryong<br />
kalihokan ug pagdapig sa estado.<br />
Kalamboan kunohay ang ilang<br />
pasiatab sa 4Ps apan inasukarang<br />
bala diay para sa katawhan. «<br />
Dulaw<br />
(Siyentipikong Pangalan:<br />
Curcuma longa) Uban<br />
pang pangalan: Turmeric-<br />
English, Luyang Dilaw-<br />
Tagalog, Konel-B’laan.<br />
ni Ka Islaw<br />
Mga Sakit nga Katambalan:<br />
• Paglikay sa Kanser: Moinom og 2 ka<br />
kapsula o duha ka kutsara nga granules<br />
buntag og hapon matag adlaw.<br />
• Kanser, Goiter ug mga Bukol-bukol<br />
sa Lawas: Lab-as nga duga sa unod 2<br />
ka kutsara imnon buntag ug hapon sulod<br />
sa 6 ka bulan.<br />
• Kontrol sa Blood Sugar sa Dunay<br />
Diabetes: 2 ka kapsula matag adlaw<br />
imnon sa buntag ug sa dili pa matulog.<br />
• Hayblad, Tubol, Rayuma, Arthritis,<br />
Sakit sa Sistema sa Pagpangihi: 2 ka<br />
kapsula o 2 ka kutsara nga granules matag<br />
adlay hangtud mawala ang sakit.<br />
• Samad sa Tawo ug Hayop: ang lab-as<br />
nga gamut banggoron ug poston sa limpyo<br />
nga panapton ug ibogkos sa samad.<br />
Maayo kini nga mosupsup sa mga dugo<br />
ug nana nga naa sa samad, himoa kini<br />
duha ka beses matag adlaw hangtud<br />
maayo ang samad.<br />
Proseso<br />
• Lab-as nga duga: Magkuha ug<br />
maayong klasi nga unod hugasan ug<br />
maayo unya banggoron (banggoran sa<br />
balanghoy) ug magkuha ug limpyo nga<br />
salaan unya imnon. Mahimo nga mag<br />
andam ug tibook adlaw ug ibutang sa<br />
refrirator (kon naa) apan kutawon una<br />
imnon tungod mobagtok kini tungod<br />
dunay harina nga naa sa dulaw. Ang<br />
dulaw kon imnon dunay pagkalangto<br />
niini.<br />
• Granules: ang limpyo nga unod<br />
banggoron unya takson pila ka tasa ang<br />
duga. Sa matag tasa nga duga ibutang<br />
sa kalaha nga may kalayo butangi ug 2<br />
ka tasa nga brown nga asukal ukaya sa<br />
usa ka direksyon nga igo- igo lang ang<br />
gikusgon sa kalayo, padayona ang pag<br />
ukay hangtud nga mapolbos kin. (Ang<br />
granules ayaw ihatag sa pasyente nga<br />
dunay diabetes tungod duna kini asukal<br />
nga makapataas sa sugar sa dugo sa<br />
pasyente.)<br />
Ang atong mga katigulangan kasagaran<br />
gigamit ang dulaw sa pagtambal sa mga<br />
samad ug bunol sa mga hayop ug kining<br />
dulaw gilamas nila sa pagluto sa mga sudan.<br />
Wala lang kita masayod nga daku kini<br />
ug ikatabang kanato alang sa paglikay ug<br />
pagtambal sa daghang mga balatian. «<br />
24 ASDANG! Disyembre 2010
Sulat gikan sa Sona<br />
Sulat sa mga Anak<br />
Sulat sa<br />
mga Anak<br />
ni Kaubang Katleya<br />
Mahal kong mga anak,<br />
Nakakaaliw isipin, di ba Ako ngayon<br />
ang umalis at lumayo. Parang<br />
baliktad yata. Kadalasan, ang mga<br />
anak na rebolusyonaryo ang nagpapaalam<br />
sa mga magulang (kung nakukuha<br />
pa nga bang makapagpaalam)<br />
upang sumanib sa mga Pulang<br />
mandirigma. Eto ako, nanay nyo,<br />
nagpapaalam sa inyo. Alam kong<br />
malulumbay ako sa inyo ngunit lalo<br />
akong kailangan dito at alam kong<br />
naiintindihan nyo ako.<br />
Naaalala mo pa ba, Celia, kung<br />
paano ka namulat Sampung taon ka<br />
pa lamang noon: Mayo, 1996. Enjoy<br />
na enjoy ka sa summer camp. Magkasama<br />
nga tayo. Ikaw bilang partisipante<br />
at ako naman bilang isang<br />
Editor’s Note: Si Kaubang Katleya, 46 ka tuig ang pangedaron , kanhing naglihok isip organisador<br />
sa han-ay sa kabus sa syudad ug lungsod. Usa siya sa mitubag sa hagit ngadto sa<br />
mga petiburges nga mosampa sa BHB ug molihok sa kabukiran. Mao nga ania siya karon sa<br />
FarSouth. Layo siya sa iyang upat ka anak, apan nagpabilin nga himsog ang komunikasyon<br />
sa mag-inahan ug buhi ang ilang pagtinagdanay isip usa ka rebolusyonaryong pamilya.<br />
facilitator. Alam mo ba na ito ang<br />
kauna-unahang pagkakataon na ako<br />
ay naging facilitator. Talagang kinabahan<br />
ako. Aba, anong malay ko<br />
sa mga panginoong maylupa at mga<br />
magsasaka Anong malay ko sa pyudalismo<br />
Ito ang tema ng summer<br />
camp. Nakakatawa, di ba Kahit di<br />
pa ako organisado, may natutunan<br />
naman ako. Subalit sigurado akong<br />
lalong marami kang natutunan.<br />
Mula noon, kahit bata ka pa lamang,<br />
nakakapagturo ka na sa kapwa mo<br />
bata. Wala akong malay na tuloy<br />
tuloy pala ang pag-unlad mo at pagkilos.<br />
Nagulat ako nang sulatan ako<br />
ng titser mo nung first year hayskul<br />
ka na isang buwan ka daw di pumapasok!<br />
Paano nangyari yun Arawaraw<br />
kang umaalis ng bahay nang<br />
naka-uniporme. Araw-araw ka<br />
nga humihingi ng baon. Ay naku,<br />
sumakit ang ulo ko noong nalaman<br />
Dibuho: Chuck Nourish<br />
kong student organizer ka pala! Pinatigil<br />
kita. Ngunit di ka napigilan.<br />
Tuloy-tuloy ang pagiging organisador<br />
mo. Kadalasan, ako ang huling<br />
nakakaalam kapag nakikipamuhay<br />
ka sa mga magsasaka. Alam kong<br />
tuwang tuwa ka nang ako’y madalas<br />
na bisitahin sa bahay ng mga kababaihan.<br />
Ikinarangal kita nang ika’y<br />
isang taon naging Pulang Mandirigma.<br />
Celia, isang karangalan maging<br />
anak at kasama ka.<br />
Kumusta ka na, Shiela Kumusta<br />
na ang mga magsasaka sa erya nyo<br />
Di ba ito ang gusto mo Madalas<br />
mong mabanggit sa akin na inip na<br />
inip ka nang maging disi-otso. Sa<br />
lahat ng mga anak ko, ikaw ang pinaka-organisado<br />
at nakaplano kung<br />
saan ka patungo, kahit bata ka pa.<br />
Pero sinong mag-aakala na ikaw ay<br />
magiging rebolusyonaryo Isang<br />
gabi, noong ikaw ay sampung taong<br />
gulang pa lamang, nakatanggap ako<br />
ng tawag mula sa isang kasama na<br />
umiiyak. Na-ambush, kinidnap at<br />
napatay si Ka Eddie Gumanoy at<br />
Ka Eden Marcellana sa Mindoro!<br />
Nagulat at naiyak ako. Bago uamalis<br />
si Ka Eddie, kausap namin sila<br />
sa piket sa DAR. Naglalaro ka noon<br />
at tinanong mo kung bakit ako umiiyak.<br />
Hinding hindi ko malilimutan<br />
ang komento mo sa kwento ko. Ang<br />
sabi mo, “Nay, bakit pa kasi siya sumama<br />
doon Eh, kung di siya sumama,<br />
buhay pa sana siya ngayon.”<br />
Nakayag ka ng ate mo sa kanilang<br />
grupo. Mabilis ang pag-unlad<br />
mo. Naging student leader ka nung<br />
hayskul. Sa murang edad na labing<br />
dalawang taong gulang, huminto ka<br />
sa pag-aaral. Sabi mo, bulok ang<br />
sistema ng ating edukasyon. Matindi<br />
ang naging tunggalian natin.<br />
Nangibabaw ang pagiging ina ko.<br />
Pinahinto kita sa pag-oorganisa.<br />
Wala kang alawans. Subalit nagtuloy<br />
tuloy ang pag-oorganisa, pagaaral<br />
at paminsan-minsang pakiki-<br />
Disyembre 2010ASDANG!<br />
25
Sulat sa mga Anak<br />
Sulat gikan sa Sona<br />
pamuhay sa mga magsasaka. Di ba,<br />
kung minsan, naglalakad ka ng lima<br />
hanggang sampung kilometro marating<br />
lamang ang komunidad kung<br />
saan ka nag-oorganisa Pinahanga<br />
mo ako. Nahiya ako. Malayo na ang<br />
narating mo, Kasama. Napakapalad<br />
kong maging ina mo, Kasamang<br />
Shiela.<br />
Kumusta ka naman, Bunso Tuloy<br />
tuloy pa rin ang pag-aaral mo<br />
Hindi na ako nagtaka sa takbo ng<br />
buhay mo ngayon. Apat na taon ka<br />
pa lamang, marami ka nang tanong.<br />
Bakit maraming batang pulubi<br />
Bakit may mga nagpipiket na mga<br />
magsasaka sa DAR Bakit walang<br />
lupa ang mga magsasaka Palagi,<br />
kapag nasagot ko ang tanong mo,<br />
may kasunod ka na agad na isa pang<br />
tanong. Bata ka pa lang, nagagalit<br />
ka kapag di ako nagsusulat tuwing<br />
may miting ako kaya ikaw ang nagsusulat<br />
para sa akin. Ikaw ang tagapag-alala<br />
ng mga lakad ko lalo na sa<br />
komunidad. Inuunahan mo pa ako<br />
sa pagbihis. Tulad ng mga ate mo,<br />
maaga kang nasabak sa pag-oorganisa.<br />
Nag-umpisa sa mga bata, hanggang<br />
sa mga kabataan, at ngayon ay<br />
magaling ka nang student leader.<br />
Di ba nga, kayong magkakapatid<br />
pa kung minsan ang nag-bibigay sa<br />
akin ng pagpapaliwanag tungkol sa<br />
mga rebolusyonaryong prinsipyo<br />
At sayo, panganay kong anak, inihahabilin<br />
ko ang iyong mga kapatid.<br />
Di ka man organisado at rebolusyonaryo<br />
tulad namin, alam kong naririyan<br />
ka lamang upang suportahan<br />
kami. Darating din ang panahon,<br />
sa pagpapaliwanag ng iyong mga<br />
kapatid na maiintindihan mo kami<br />
at magiging kaisa ka namin.<br />
Ako naman, ok na man ako dito.<br />
Masaya at maalalahanin ang kolektib<br />
ko. Medyo nakakapanibago nga<br />
lang dahil remote ang erya namin<br />
at maraming lugar na walang kuryente.<br />
Minsan nga tinanong ako ng<br />
mga kasama kung di ko namimiss<br />
ang buhay na may TV, at maraming<br />
ilaw at sasakyan. Natawa ako at<br />
sinabing wala tayong TV. Sabi ko,<br />
mas maraming importanteng pwedeng<br />
pag-usapan kesa sa masayang<br />
ang oras sa harap ng TV. Kung<br />
may namimiss man ako, ito yung<br />
mga kwentuhan natin lalo na kapag<br />
pinag-uusapan ang mga isyu nyong<br />
kabataan o kaya ay ang mga isyu<br />
naming mga kababaihan o kaya ang<br />
kaawa-awang kalagayan ni Juan<br />
dela Cruz. Nami-miss ko rin ang<br />
mga kapilyuhan ninyong mga kabataan<br />
(lingguhan kung maligo, on-the<br />
go naman sa kainan). Hindi ko prinoblema<br />
ang pakikipagbarkada nyo<br />
kasi wala naman. Ang pagresolba<br />
sa mga problema ay sa pamamaraan<br />
sa isang pampamilyang miting.<br />
Marami ang nagugulat na ang mga<br />
miting natin ay naka-dokumento,<br />
may facilitator na at may documentor<br />
pa. Pati ang mga pakikipagrelasyon<br />
ninyo, lagi natin itong pinaguusapan<br />
sa miting. Isama na rin<br />
pala ang pakikipagrelasyon ko.<br />
Enjoy ako dito sa kinalalagyan<br />
ko. Bagamat may kahirapan ang<br />
terrain. At palagi kaming alert dahil<br />
madalas ang OP ng kaaway. Naku,<br />
kung saan-saan na rin ako nakarating<br />
at kung sino-sino nang mga<br />
lumad at magsasaka ang nakadaupang<br />
palad ko. Marami akong natututunan,<br />
ngunit alam kong marami<br />
pang dapat pag-aralan – lenggwahe,<br />
kultura at simpleng pamumuhay ng<br />
isang Pulang mandirigma.<br />
Teka nga pala, saan nga pala kayo<br />
ngayong anib Ikaw Bunso, tuloy<br />
ka ba sa Visayas Celia, matutuloy<br />
ba ang deployment mo sa bagong<br />
Front Shiela, naayos mo ba ang<br />
planong pag-iinteg sa erya ng ate<br />
mo Mag-iingat kayo, mga anak ha.<br />
Kung may problema o anu’t anu<br />
man, laging sumangguni sa inyong<br />
kolektib. Isipin nyo na sila ngayon<br />
ang inyong pamilya – nag-aaruga at<br />
nakikinig sa inyo. Gaya ng ginagawa<br />
natin dati. Miss na miss ko kayo<br />
pero, eto sadyang mas malaking pamilya<br />
ang inaaruga natin at dapat<br />
pag-ukulan natin ng pansin.<br />
Nagmamahal,<br />
Nanay<br />
PS. Eto, may mga pasalubong ako sa<br />
inyo. Pinagpupulot ko sa kagubatan<br />
ng Tanggali Latian. Sana magustuhan<br />
niyo. At ito namang halamang<br />
gubat na kung tawagin ng mga lumad<br />
ay dabu-dabu ay napakahusay na<br />
gamot sa mga sugat (cleansing). «<br />
Dibuho: Ka Remrem<br />
26 ASDANG! Disyembre 2010
Dibuho: Chuck Nourish<br />
Cogon Warfare<br />
Mga Taho Gikan sa Panggubatan<br />
Cogon<br />
Warfare<br />
Ambush sa Kakognan<br />
Sa unang adlaw pa lang sa<br />
pagsugod sa ilang operasyon,<br />
nahibaloan na dayon<br />
namo kini pinaagi sa<br />
kontak nga CAFGU nga<br />
makanunayong nagapasa og impormasyon<br />
sa kauban. Diha-diha<br />
gipalihok sa komand ang mga milisya<br />
aron sa pagmonitor sa lihok<br />
sa kaaway.<br />
“Bay, kami na ang bahala paglantaw<br />
dinhi sa dapit sa ubos basin<br />
diha sila moagi. Total, layo<br />
pa makita na sila dapit sa akong<br />
uma,” sulti sa tim lider sa milisya.<br />
“Sige bay, ha. Kamo na ang bahala.<br />
Monitora gyud ninyo. Ayaw<br />
kalimti ang nasabotan natong mga<br />
senyas.” Tubag sa among CO.<br />
“Kun duna moy mamatikdan, pahibalo<br />
dayon”. Mitando ang mga<br />
masa nga dali daling mikuha sa<br />
ilang kabil aron pagbalik sa ilang<br />
uma. Samtang kami mipadayon<br />
sa pag-analisa sa lihok sa kaaway.<br />
Ambush ang nahiusahan nga pinaka<br />
maayong buhaton.<br />
Gitakda ang ambush site tungatunga<br />
sa sityo B ug S ilalom sa kakognan,<br />
tungod kay wala nay laing<br />
pang makit-ang kapilian. Hawan<br />
gyud kaayo kining lugara. Wala<br />
madugay may masa nga miabot<br />
nagpadulong na daw ang kaaway.<br />
Naa na! Naa na gyud! Ingon<br />
ko sa kaugalingon. Gikulbaan ko.<br />
Paspas kaming milakaw sa gitakdang<br />
ambush site. Naa ko gibutang<br />
sa assaulting. Sa pag-abot,<br />
miposisyon dayon kami sa kilid sa<br />
dalan ug mitago ilalom sa kogon.<br />
Samtang ang duha ka pin-down sa<br />
bungtod nga kakognan gibutang.<br />
Pasado alas-10 sa buntag miradyo<br />
ang pin-down nga ang kaaway<br />
nagpadulong na sa posisyon,<br />
hinay hinay silang misubida sa<br />
naglagiting kainit sa adlaw. Halos<br />
nanggahi ang akong mga tudlo sa<br />
trigger. Kalibangon, kaihion ang<br />
akong gibati. Wala madugay, miabot<br />
na ang mga kaaway. Nakasulod<br />
sa killing zone ang pito.<br />
Pak pak pak prrrrraaaaak! Gitriggeran<br />
sa tim lider. Midungan<br />
na mig pabuto. Pak pak pak<br />
Booooom! Nagsagol ang baho sa<br />
pulbura dungan sa pagkahagba<br />
sa pito ka nakapatig. Ang naa sa<br />
ulahing mga kaaway gibirahan sa<br />
pin-down para dili na makamaniobra.<br />
Nasorpresa sila ug wala<br />
silay laing mahimo kun dili ang<br />
pag-atras aron malibre ang ilang<br />
kinabuhi. May pila nakapabuto<br />
apan tua na sila sa layo, pabalik sa<br />
ilang agi.<br />
Pagtan-aw nga wala na gyud<br />
kaaway nagpahipi, mikomand<br />
dayon ang among tim lider sa<br />
pagklining. Human sa 15 minutos,<br />
miwidro na kami dala ang 1<br />
ka M203, 3 ka M16, 3 ka GR – pito<br />
tanan ka HPR! Wala na nako batia<br />
ang katol ug init sa pagpuyo<br />
kadali ilalom sa kakognan. Basta<br />
ang akoa mao ang kalipay nga makaangkon<br />
og pito ka trophy gikan<br />
sa mga berdugong sinugo sa mga<br />
DAY ug DBK.<br />
Nalipay kaayo ang mga masa<br />
sa maong kadaugan. Nasayran<br />
nila nga ang gilunsad nga operasyon<br />
militar panugod nga lakang<br />
sa himoong pagmina sa lugar. “Sa<br />
sunod seguradong magduha duha<br />
sila sa pag-ilog sa atong yuta,”<br />
nagkatawang ingon sa usa ka milisya.<br />
“Natural, kay anaa gud ang<br />
atong hukbo nga manalipod<br />
kanato.” Tubag sa chairman<br />
sa KTO nga nagpahiyom. «<br />
Editor’s Note: Gawas sa habog ug lisud nga tereyn, dakung hagit sa atong gerilyang<br />
pakiggubat ang kahimtang nga nalukop sa kakognan ang dakung bahin sa atong teritoryo.<br />
Ginasukod kanunay ang kamamugnaon ug inisyatiba sa Pulang manggugubat ug masa<br />
aron mapahimuslan ang limitasyon sa maong kahimtang dinha sa aktwal nga aksyongmilitar<br />
o panagsangka. Sa laktud, unsaon nga mahimong bentahe ang disbentahe diha sa<br />
pangkinatibuk-ang dagan sa atong gubat. Gigahin sa Asdang! ang bag-ong seksyon nga,<br />
Cogon Warfare, alang sa mga kasinatiang militar sa Hukbong Bayan sa konteksto sa atong<br />
rehiyon. Kini ang mga taho gikan sa panggubatan sa FarSouth Mindanao.<br />
Disyembre 2010ASDANG!<br />
27
Cogon Warfare<br />
Mga Taho Gikan sa Panggubatan<br />
Disarma sa Brgy. Little Baguio<br />
Dibuho: Ka Remrem<br />
Niadtong Hulyo gireyd ug gidisarmahan sa usa ka<br />
iskwad sa BHB ilalom sa Alex Ababa Command<br />
- F71 ang balay ni Berto Carabona. Si Berto usa<br />
sa mga pribadong goons ni Claude Bautista nga<br />
dugay nang hawod-hawod sa baryo. Dugay na usab ang<br />
hangyo sa masa nga disarmahan siya.<br />
Sa wala pa gilunsad ang reyd, samtang nagmasswork<br />
ang mga kauban didto sa haduol nga Barangay, miabot<br />
ang impormasyon nga mibaba sa Malita ang target ug gibilin<br />
niya ang iyang pusil sa balay. Gisakmit dayon sa<br />
mga kauban ang kahimtang ug dali-dali silang naghisgot.<br />
Pagka 4:30 sa kaadlawon nakadikit na ang mga kauban.<br />
Namukaw sila ug nagpaila nga NPA. Dungan sa pagingon<br />
nga armas ra ang ilang tuyo, gigunitan dayon sa<br />
mga kauban ang duha ka hpr nga anaa sa sulod sa balay.<br />
Wala nay nahimo ang gibinlan sa mga armas. Ang<br />
mga bala nga gitagoan ug gikandadohan sa pikas balay<br />
nakuha gihapon sa mga kauban. Human sa 30 minutos<br />
nga pagpasabot, miwidro dayon ang mga kauban. Untop<br />
alas 5:00 sa buntag nahuman ang pagdisarma kang Berto<br />
Carabona nga dugay nang gipangayo sa katawhan. «<br />
7 Tropa sa 73rd IB Kaswalti Sa Pagharas Sa BHB<br />
Wala damha sa kaaway<br />
nga mabirahan sila<br />
sa mga Pulang manggugubat<br />
taliwala sa<br />
mubo nga kakognan.<br />
Lima ka adlaw na nga nag-operasyon<br />
ang usa ka platun sa 73rd<br />
IB sa utlanang mga sityo sa Little<br />
Baguio, Malita, Davao del Sur ug<br />
Brgy. Pag-asa, Alabel, Sarangani<br />
Province. Sa unang adlaw pa lang<br />
namonitor na sa mga kauban ang<br />
nag-operasyon nga tropa. Matag<br />
lihok sa kaaway may preskong taho<br />
moabot sa kauban. Gitun-an kini<br />
og maayo sa komand. Sa ikaupat<br />
ka adlaw nakadawat og impormasyon<br />
ang komand nga mogawasay<br />
na pauli ang kaaway. Subay sa maong<br />
taho, gipamaniobra ang usa ka<br />
tim para posisyonan ang dalan nga<br />
dakung purohan maoy agian pagawas<br />
sa kaaway.<br />
Sayo sa buntag, nagtaud na og<br />
look out ang harassment tim. Wala<br />
pa usa moplastar sa posisyon ang<br />
tim kay wala may mataguan o kober.<br />
Subay sa oryentasyon sa tim<br />
ayha na moposisyon kung nagalakaw<br />
na ang kaaway padulong sa<br />
killing zone. Ala una sa hapon,<br />
nagsugod na paglakaw ang kaaway.<br />
Pagkakita sa look out, gipahibalo<br />
dayon niini ang tim aron moadto<br />
na sa posisyon. 1:45 duol na lang<br />
ang kaaway sa ibabaw nga patag<br />
nga bahin nga mao ang natakda<br />
nga killing zone. 1:55 nakapatong<br />
na ang upat ka kaaway, gibutang<br />
ang ilang pack ug namahulay kay<br />
naglagiti gyud niadtong panahona<br />
ang init sa adlaw. Taudtaud, misunod<br />
pag-abot ang uban pang tropa<br />
sa kaaway. Walo ka buok ang nagtapok,<br />
gibutang ang pack ug namahulay.<br />
Sa dayon nang tindog sa<br />
upat nga nag-una para mopadayon<br />
na sa paglakaw, Pak! Pak! Pak!<br />
Boom! dungan nga gibirahan sa<br />
mga kauban ang kaaway.<br />
Human sa dos minutos nga binuthanay,<br />
miatras ang mga kauban<br />
samtang ang mga kaaway padayon<br />
sa pagpabuto. Naabtan pa<br />
og usa ka oras ayha nakareimpors<br />
ang duha ka helicopter ug mihulog<br />
og upat ka bomba ug nagpaarak<br />
sa ilang .50 kaliber ayha mitugpa<br />
aron kuhaon ang tulo ka patay ug<br />
upat ka samaron nga mga myembro<br />
sa 73rd IB. Niining panahona<br />
namahulay na ang mga kauban ug<br />
tawhay nga naghikay sa ilang panihapon.<br />
Walay kaswalti sa han-ay<br />
sa mga Pulang hukbo. Pagkaugma<br />
mibalita ang masa nga ang upat kasamarong<br />
sundalo gidala sa ospital<br />
sa Gensan ug matud pa didto nakabsan<br />
sa ilang kinabuhi. «<br />
28 ASDANG! Disyembre 2010
Walay kahadlok, walay<br />
kakapoy, walay paglubad.<br />
Kini ang gipakita sa katawhan<br />
diha sa upat ka<br />
adlaw nga lakbayan kun<br />
diin ilang gipasibaw ang<br />
tinuod nga pagbati ug baruganan<br />
kalabot sa mga nagbagang isyu nga<br />
labing nakaapekto sa ilang kinabuhi.<br />
Gikan South Cotabato hangtud<br />
Davao del Sur, ilalom sa naglagiting<br />
kainit sa adlaw ug biglang mga<br />
pag-ulan sa hapon, ug atubangan sa<br />
mga checkpoint sa militar maisogong<br />
gibaktas sa katawhan ang kadalanan<br />
aron ipahayag ang dakung<br />
pagsupak sa dinagkong pagmina<br />
nga anaa karon sa quadriboundary,<br />
ang Xstrata-SMI.<br />
“NO TO OPEN PIT MINING!”<br />
“Environmental code ng South Cotabato<br />
ipatuman!” “SMI PALAYA-<br />
SON!" Sa mga pamahayag nasayran<br />
nga buwelo na karon ang pangandam<br />
sa dinagkung pagmina sa multinasyonal<br />
nga kompanya aron limason<br />
ang copper, bulawan ug uban<br />
pang minerales nga anaa sa quadriboundary<br />
sa SOCCSKSARGEN. Sa<br />
mga mining exploration nga gihimo<br />
sa kompanya, nasayran nga ania sa<br />
atoang kabukiran ang ikaduhang labing<br />
dakong deposito sa copper ug<br />
bulawan sa tibuok Southeast Asia.<br />
Limason sa langyaw ang atong natural<br />
nga bahandi, bungkagon ang<br />
kabukiran, ug ang mahabilin na lang<br />
kanato mao ang hugaw ug polusyon<br />
gikan sa minahan. Kini ang rason<br />
kun nganong gihimong usa ka balaod<br />
sa probinsya sa South Cotabato<br />
ang pagbawal sa open pit mining<br />
sa ilang probinsya. Kini usab ang<br />
mga rason kun nganong hasta ang<br />
simbahan Katoliko hugot nga nagababag<br />
sa pagpadayon sa kompanya.<br />
Nasayran nga ang open pit mining<br />
diay mao ang usa sa pinakahugaw<br />
(apan para sa kompanya pinakasayon)<br />
nga pamaagi sa pagmina. Ang<br />
usa ka lugar nga naagian sa open pit<br />
mine dili ug dili na magamit pa sa<br />
agrikultura sanglit nadaot na ang<br />
mismong component sa yuta. Gawas<br />
sa pagkadaot sa yuta, mahugawan<br />
usab ang mga mayor nga suba sa<br />
atong rehiyon. Kini nga suba maoy<br />
tinubdan sa tubig nga gigamit sa<br />
minilyong katawhan sa upat ka probinsya.<br />
Madaot usab ang mga sistema<br />
sa irigasyon. Labing maapektohan<br />
ang kapin sa 9,000 nga mga<br />
mag-uuma sa halapad nga basakan<br />
sa Hagonoy, Kiblawan, Matanao, ug<br />
Magsaysay, Davao del Sur.<br />
Bisan kon klaro na kaayo ang<br />
mga dautang epekto sa dinagkong<br />
pagmina, padayon gihapon nga giduso<br />
sa rehimeng US-Aquino ang<br />
mga palisiya sa Philippine Mining<br />
Act of 1995. Ang maong balaod nagahatag<br />
og mga katungod sa langyawng<br />
mamumuhunan nga 100%<br />
panag-iyahon ang mga minahan,<br />
dalhon sa gawas ang ilang ginansya<br />
ug hatagan og mga benepisyo sama<br />
sa dinagkung tax incentives.<br />
Taliwala sa makanunayong pagbabag<br />
nga gihimo sa katawhan, sa<br />
simbahan ug sa mga progresibo sulod<br />
sa mga tulunghaan ug ahensya<br />
sa gubyerno, nagpakabuta-bungol<br />
lamang ang kompanya nga nagpaturagas<br />
sa preparasyon alang sa open<br />
pit mining. Gigamit pa nila ang AFP<br />
particular ang mga pwersa sa 27th<br />
IB, 39th IB, Task Force KITACOM<br />
(Kiblawan, Tampakan, Columbio<br />
ug Malungon) aron hurawon ug hasion<br />
ang katawhan ug sa ingon mapugngan<br />
ug mapahilom ang ilang<br />
pagprotesta. Apan mapugngan ba<br />
ang pagpasibaw sa tinuod nga sentimyento<br />
Dili. Bisan kamatayon<br />
dili makapahilom sa kamatuoran;<br />
samot na hinoon kining maba-<br />
Dayag ug Demokratikong Kalihukang Masa<br />
LakbayansaKatawhan<br />
batok sa Dinagkong Pagmina<br />
ug Pagpanglapas sa Tawhanong Katungod<br />
ni Rosindo Saban, kinutlo gikan sa pakighinabi sa mga aktibistang masa.<br />
Disyembre 2010ASDANG!<br />
29
Dayag ug Demokratikong Kalihukang Masa<br />
Litrato: Kinutlo sa inter<strong>net</strong>.<br />
niog ug mabutyag sa kadaghanan.<br />
“Hustisya para kang Boy Billanes!”<br />
si Boy Billanes maisogon nga<br />
nagpasibaw sa mga isyu kalabot sa<br />
Xstrata-SMI. Gipatay siya niadtong<br />
Marso 2009 diha mismo sa palengke<br />
sa Koronadal, haduol sa police<br />
station. Magduha na ka tuig ang<br />
milabay apan hangtud karon wala<br />
gyud bisag usa sa mga maninigbak<br />
ang nadakop o napahamtangan og<br />
silot. Hilabihan ka gamhanan sa<br />
mga multinasyonal kay mismo ang<br />
AFP ang nagaalagad ug nanalipod<br />
kanila ug sa ilang mga katigayonan.<br />
Dili lang sa minahan ang paghari<br />
sa mga langyawng multinasyonal.<br />
Sila usab ang nagkontrol sa halapad<br />
nga mga plantasyon sa pinya<br />
ug saging sama sa Dole-Stanfilco.<br />
Halos 40,000 ektarya ang kontrolado<br />
nila karon sa tibuok rehiyon<br />
nga may kapid-an ka libo nga mga<br />
mamumuong agrikultural. Naguna<br />
niini ang pinyahan ug cannery<br />
sa Polomolok-Tupi kun diin ubayubay<br />
nang mga regular nga mamumuo<br />
ang gitanggal sa trabaho ug<br />
gihimong kontraktwal. “Respect<br />
trade union rights in Dolefil!” “HImoong<br />
Regular ug dili kontraktwal”<br />
ug “Trabaho ug Pagkaon, dili<br />
Militarisasyon.”<br />
Sa upat ka higayon gibabagan<br />
ang lakbayan sa mga pwersa ilalom<br />
sa 27th IB, 39th IB, Task Force<br />
Gensan ug mga PNP apan nagpabilin<br />
nga lig-on ug walay kahadlok<br />
kini nga giatubang sa mga tawong<br />
nagmartsa. Sa usa ka dapit sa Gensan<br />
dunay mga masa sa palibot nga<br />
mihunghong “pagbantay mo kay<br />
may mga suyak gibutang ang mga<br />
bata-bata sa pulis!” Ug nakapudyot<br />
ang mga nagmartsa og ubay ubay<br />
nga mga suyak diha sa kadalanan<br />
kun diin moagi ang caravan.<br />
Ang mga pagpanglapas sa tawhanong<br />
katungod nga gihimo sa militar<br />
dinhi sa rehiyon hugot usab<br />
nga gipanghimaraot sa Lakbayan.<br />
Dinhi nabalik pagsaysay ang mga<br />
binuhatan sa military diha sa kabaryohan<br />
sama sa mga bangis nga<br />
operasyon ug kampanya militar,<br />
RSOT, pagpangsaywar ug civilmilitary<br />
operations ug pagpanggukod<br />
sa mga legal nga progresibong<br />
pundok.<br />
ug makatarunganon<br />
ang among<br />
“Lehitimo<br />
mga pangayo. Walay<br />
makababag kanamo sa pagprotesta<br />
ug pagpasibaw sa tinuod namong<br />
sentimyento. Dinhi sa kadalanan<br />
dalhon namo ang isyu aron mahigmata<br />
ang tanan sa tinuod nga<br />
kahimtang” kini ang panapos nga<br />
pakigpulong sa batan-ong representante<br />
sa Anakbayan. «<br />
30 ASDANG! Disyembre 2010
“Lansis”<br />
ni Ka Rita Amistad<br />
Dibuho: Chuck Nourish<br />
Human magsubaysubay sa titip nga<br />
pangpang sa batuong bukid, naabot<br />
na gyud nila ang kinapungkayang<br />
bahin niini. Nakapanghupaw si Noel<br />
sa misugat sa iyang mga mata. Nagpangamay<br />
kaniya ang naggilak-gilak<br />
nga dagat sa Sarangani Bay ug ang<br />
mapasigarbuhong barug sa Mt. Matutum.<br />
Daw nabanlas tanan ang iyang<br />
kakapoy sa pila ka oras nga pagbayl.<br />
Gitan-aw niya ang mga kauban nga<br />
mihunong sab aron molantaw. Segurado<br />
siyang susama silag gibati.<br />
“Gikan dinhi, modiretso na ang<br />
matag tim sa gitahas nilang komunidad.<br />
Sunod ugma sa udto na kita<br />
mag-abot sa atong rallying point,”<br />
koman sa CO sa mga kauban human<br />
ang mubong pagpahulay.<br />
Usa sila ka iskwad nga mag-masswork<br />
sa lugar. Gibahin sa duha ka<br />
tim ang maong iskwad. Nabutang si<br />
Noel sa Baking diin iyang nakauban<br />
ang ilang vice CO.<br />
Pag-abot nila sa komunidad, gilayon<br />
silang gitagbo sa mahinangpunong<br />
masa. Nagposte sila sa balay ni<br />
Ka Isko. Human sa panihapon, nagtapok<br />
na didto ang mga membro sa SP<br />
alang sa ilang tigum-pagtuon. Lagsik<br />
ang pagbinayloay sa mga kauban hilabi<br />
na sa paghisgut sa kasamtangang<br />
kahimtang sa nasud ug sa tibook probinsya.<br />
Sa dihang mahisgutan ang<br />
pagsulod sa Looc Mining sa probinsya,<br />
mipadayag sa ilang kasuko ang<br />
mga tawo.<br />
“Mao diay nga pirme ang operasyon<br />
sa military dinhi sa ato kay<br />
nagsurbey pod diay na sila, pasangil<br />
lang silag pangitag NPA,” komentaryo<br />
ni Isko nga nangulo sa SP<br />
sa ilang komunidad. Human sa 3 ka<br />
oras nga panagtigum ug panaghisgut<br />
unsaon nila padayong mapanalipdan<br />
ang yutang kabilin, namauli ang mga<br />
membro sa SP nga taas ang moral.<br />
Sayo nga mibangon sila Noel kinaugmaan.<br />
Misalmot sila sa alayon<br />
sa umahan nila Tasyo nga masa pod<br />
sa lugar. Miapil pod didto ang mga<br />
membro sa SP ug tanang kalalakinhan<br />
sa komunidad. Nahuman og sayo<br />
ang paghinlo sa uma ni Tasyo tungod<br />
kay daghan man silang naglusong<br />
sa trabaho. Wala gyud batiag kakapoy<br />
si Noel labi na sa nakita niyang<br />
pagtinabangay sa mga masa samtang<br />
malipayon ug sadya nga nanarbaho.<br />
“Kas, wala pa ka mahuman og packup”<br />
Nabantayan ni Noel nga aduna<br />
nay gamayng kasungot ang tingog ni<br />
Kaubang Rico samtang nagpanlingo<br />
nga misilip sa iyaha sa pultahan. Ikatulong<br />
pahimangno na kadto sa iyang<br />
vice CO sukad mibakod sila ganinang<br />
kaadlawon. Gipasahan na sila sa<br />
mga masa nga adunay nabantayang<br />
talagsaong lihuk sa kaaway sa pikas<br />
baryo, tulo ka kilometro sa ilang gipostingan.<br />
“Gamay na lang ni, Ka,” tarantang<br />
tubag ni Noel. Gipaspasan pa niya<br />
ang paghipos. Gipangdasok na ang<br />
nahibiling gamit sa iyang nagburot<br />
nang pack. Ang plaslayt ug mga baterya<br />
nakabalandra pa sa salog.<br />
Nagbitay pa sa bintana ang<br />
iyang malong. Ang iyang bahin<br />
sa bugas nga gibitbit sa usa ka<br />
OG-Makibaka para ilang balunon<br />
nagpatong pa sa lamesa!<br />
Kalit nga misulod si Rico ug<br />
pahunghong nga mingmando,<br />
“Biyai na nang ubang gamit!<br />
Widro na ta! Sunod dayon<br />
nako! Naa nang kaaway sa<br />
duol!” Human, abtik kining<br />
midretso sa kusina ngadto sa<br />
luyo sa payag paingon sa lugot.<br />
Nabilin si Noel sa iyang<br />
gibarugan nga wala na makatingog.<br />
Daling nahanaw<br />
sa iyang panan-aw ang mga<br />
hukbo luyo sa mga punuan ug<br />
kakognan. Paglingi niya sa pikas<br />
bintana, nanimbawot iyang<br />
balahibo. Dili niya maihap ang<br />
mga sundalong padulong sa<br />
payag! Abtik siyang misulod sa<br />
kwarto nila Isko. Paspas nga<br />
nag-ilis. Dihang may nakita siyang<br />
short pants, gipunit niya<br />
Kasikas sa Kakognan<br />
”Lansis”<br />
kini ug maoy gisul-ob. Gisuksok niya<br />
ilawom sa mga sako sa humay ang<br />
iyang M-16 ug sinina. Mikanaog na<br />
siya sa ubos nga bahin sa balay, ayha<br />
pa niya nabantayang pangbabaye<br />
diay ang nasuot nga shorts. Basin sa<br />
asawa kini ni Isko. Wala na siyay nahunahunaan<br />
kun dili nagpasumangil<br />
na lang nanghinlo sa balay, ilabina<br />
nga anaa na sa tugkaran ni Isko<br />
ang mga kaaway. Madunggan nyang<br />
gilingaw-lingaw silag istorya ni Isko.<br />
Apan ang uban kay milipot man gyod<br />
sa kusina ug milili sulod balay, busa<br />
nakita siya. Mikiaykiay si Noel nga<br />
mipaduol sa army.<br />
“Taga-dito ka ba” pangutana sa<br />
usa ka army ngadto kang Noel.<br />
Apan wala pa gani makatubag ang<br />
naulahi, misagbat na ang usa ka CAF-<br />
GU. “Karon ta lang ka nakita diri ah,”<br />
matod niini.<br />
“Ay, nagbakasyon lang ko dinhi, Sir,”<br />
tubag niyang pinabawog ang tingog<br />
“Pag-umangkon ko na, Sir. Anak sa<br />
akong igsoon nga babaye nga naminyog<br />
<strong>Bisaya</strong>. Sa syudad na nagpuyo,”<br />
sagbat pod dayon ni Isko samtang<br />
misulod na kini sa balay.<br />
Disyembre 2010ASDANG!<br />
31
”Lansis”<br />
“<br />
Kasikas sa Kakognan<br />
Dili niya hikalimtan ang<br />
kamamugnaon sa masa nga<br />
padayong nanalipud sa ilang<br />
Hukbo atubang sa lagmit nga<br />
kaalaot sa kamot sa kaaway.”<br />
“Ganon ba, kaya ka pala maputi”<br />
dungan ang paggunit sa sidsid sa<br />
iyang shorts. Mikomento ang army<br />
nga dunay sagol nga katahap.<br />
“Nagagamit man gud kog udlot sa<br />
kapayas inig ligo, Sir. Sulayi ra gud,<br />
di ba moputi pod ka,” tubag ni Noel.<br />
Gihugtan na gyud hinuon paggunit<br />
ang iyang shorts nga halos mahubo na.<br />
“Niloloko mo ba ako, Bata” Aduna<br />
nay hulga ang pangutana sa sundalo.<br />
“Ay, dili, Sir, uy! Nangutana man<br />
gud ka nganong puti kog pamanit, di<br />
ba So, mao na siya– Papaya: Sikreto<br />
sa mga Gwapa! Hahaha!” Nagmahay<br />
siya sa iyang tinubagan, pero kinahanglang<br />
barugan na gyud niya ang<br />
iyang pagpanglansis.<br />
Wala nahimuot ang mga pasista sa<br />
iyang pagpakatawa. Nakatutok gihapon<br />
sa iyaha ang nagadudang mga<br />
mata. Gibuhian na sa sundalo ang<br />
iyang shorts, pero gipulihan kinig kusog<br />
nga kumot sa iyang lubot dungan,<br />
“Gwapa ka pala, ha”<br />
“Ay, ayaw sa karon, Sir uy, hayag pa<br />
kaayo. Makita ta sa madlang pipol,”<br />
nakuha pa ni Noel nga itubag aron<br />
tabunan ang iyang pagpangagot.<br />
Miduol ang usa pa ka sundalo ug gihakup<br />
dala kumot ang iyang dughan.<br />
“Ito bang gusto mo, bakla” pagbugalbugal<br />
niining gisulti. Naghagakhak<br />
nag katawa ang uban pang sundalo.<br />
“Mga Sir, hunong na, palihug lang.<br />
Sekswal harasment na ning inyong ginahimo<br />
ba. Hala mo, ma-human rights<br />
baya mo ini... Hehehe,” matud ni Noel<br />
nga nagngisi gihapon bisan kapatyon<br />
na siyag tawo sa iyang hunahuna.<br />
Ulahi na para bawion niya ang<br />
iyang gibungat. Kalit lang nga morag<br />
irong buang nga nangasuko ang mga<br />
militar. Sayod siya nga natarog gyud<br />
niya ang kamangtas sa mga kaaway.<br />
“Putang ina! Komunista ka pala,<br />
ha!” singhag sa ikaduhang sundalo<br />
samtang ginatuok na niini si Noel.<br />
Mipatunga na si Ka Isko ug gipugngan<br />
ang mga sundalo. “Mga Sir,<br />
maluoy intawon mo sa akong pagumangkon.<br />
Ingon ana lang man gyud<br />
na siya moistorya, pero dili intawon<br />
na siya komunista,” pakilooy ni Isko.<br />
Giundang sa sundalo ang pagtuok,<br />
apan ang usa kalit nga gialsa ang<br />
pusil ug gibastrok ang tiyan ni Noel,<br />
dungan sa pagbahad, “May pa-human<br />
rights-human rights ka pang bakla<br />
ka! ‘Yan ang bagay sa ‘yo!” Nag-agulo<br />
si Noel nga naligid sa yuta.<br />
“Tama na, Sir. Malooy intawon<br />
mo!” pakilooy balik ni Isko.<br />
“Sige, punta na kayo sa plaza at<br />
may sasabihin ang aming kapitan,”<br />
matud sa sundalong mibastrok. Wala<br />
mibaya ang maisog nga pagkatutok<br />
kang Noel.<br />
“Sir, pwede dili lang ko moadto<br />
kay wala pa ko makaligo ug manguha<br />
ko unya og kamote aron inyong mameryenda”<br />
pasumangil ni Noel nga<br />
pinabiga gihapon ang tingog bisan<br />
nagping-it pa sa kasakit.<br />
Milakaw na ang mga army ug<br />
CAFGU human nga nakumbinse sa<br />
ilang mga pakanang istorya. Dihang<br />
medyo halayo na: “Ka Isko, hulamon<br />
nako ang buos ug planggana kuhaa<br />
lang ninyo sa sapa unya kay ako rang<br />
ibilin”, hagawhaw nga sulti ni Noel<br />
nga gitubag lang pod ni Isko og tando.<br />
Dihang didto na ang mga tawo sa<br />
plasa, mihinok na pagkuha si Noel sa<br />
iyang armas. Gidismantol niya ang<br />
M-16 ug gisulod sa buos. Ang iyang<br />
backpack gipatong niya sa planggana<br />
ug gipaibabwan og labhunon.<br />
Pag-abot niya sa lugot diin nahimutang<br />
ang gamay’ng sapa, gidali<br />
dayon niya pagtaod-balik ang armas<br />
ug nagdaling mipalayo sa iyang nahimutangan<br />
subay sa sapa.<br />
Sa pikas bahin, nakabalik na sa iskwad<br />
ang ka-team ni Noel nga vice<br />
CO nila ug mitaho sa panghitabo. Gipuna<br />
siya sa mga kauban sa pagbilin<br />
kang Noel, bisan pa man nga naay<br />
tulubagon ang ulahi sa pagkalangayan<br />
niini. Nabalaka na ang CO busa<br />
mikoman kini nga mangandam sa<br />
posibleng pagsulong sa kaaway. Gipalihuk<br />
sab ang pipila ka mga masa<br />
aron balikan ug susihon ang kahimtang<br />
sa kaubang nabilin. Hangtod<br />
na lang nga miabot ang pag-ilog sa<br />
kahayag ug kangitngit wala pa gyuy<br />
balita kang Noel.<br />
Dihang sa kalit, miabot si Noel.<br />
Puno sa garas ang mga kamot ug nawong.<br />
Halos mawad-an na siyag panimuot<br />
dihang gisalo sa mga kauban.<br />
Giasoy ni Noel nga dihang misubay<br />
siya sa sapa, misuot siya sa kasampinitan<br />
aron lang makaipsot gikan<br />
sa mga mata sa kaaway. Tungod kay<br />
wala na siya maka-jacket ug tandong,<br />
nangasamad ang iyang mga bukton<br />
ug nawong nga nasangit sa sampinit.<br />
Wala niya panunbalinga ang sakit.<br />
Ang importante makapalayo gilayon<br />
siya sa mga kaaway.<br />
Naalim na ang iyang mga garas<br />
ug samad apan lab-as pa<br />
kaayo sa iyang panumduman<br />
ang maong kasinatian.<br />
Dili ug dili niya hikalimtan<br />
ang kamamugnaon ug kamainiton sa<br />
masa nga padayong nagapangga ug<br />
nanalipud sa ilang Hukbo atubang<br />
sa lagmit nga kaalaot sa kamot sa<br />
kaaway. Nagmalampuson kaha ang<br />
iyang pagpakana kun dili pa abtik<br />
ang masa sa pagsalo sa kahimtang<br />
“Naglisud ka siguro atong imong<br />
pagpanglansis, Kas, no” gipangutana<br />
si Noel sa usa ka kauban dihang<br />
gi-assess pag-usab ang panghitabo sa<br />
gipahigayong komperensyang pangmilitar.<br />
Gisuklian niya sa iyang pinakatam-is<br />
nga pahiyum ang mga kauban.<br />
“Wala man. Natural gyud kaayo<br />
‘to...”<br />
Sadya ang katawa sa mga Pulang<br />
manggugubat nga milanog ug mibuak<br />
sa kahilum sa kalasangan. «<br />
32 ASDANG! Disyembre 2010
Kabahin ka sa Sugilanon<br />
Sugilanon. Balak. Awit. Haiku. Essay. Sulat-pamahayag.<br />
Drowing. Painting. Mural ug uban pang art work.<br />
Walay limitasyon sa mga mamugnaong porma<br />
nga nagahulagway sa atong pakigbisog.<br />
Ang kahimtang ug kamabayanihon sa masa.<br />
Ang mapangahason ug walay puas nga pag-alagad<br />
sa katawhan sa atong Hukbong Bayan.<br />
Mga kadaugan sa larangang gerilya, agraryong rebolusyon<br />
ug demokratikong kalihukang masa.<br />
Walay limitasyon sa mga topiko ug sugilanon<br />
nga mahagpat sa atong pagrebolusyon.<br />
Dugang pang palambuon ang bahandianong kaban<br />
sa kaalam ug kultura nga ginapanday sa katawhan.<br />
Ipagawas, ipadangat ang imong mga Obra karon!<br />
Dibuho ni Ka Parts Bagani<br />
Modawat na karon ang Asdang Editorial Board og mga mamugnaong kontribusyon alang<br />
sa sunod nga edisyon sa librong, Ruby— ang koleksyon sa rebolusyunaryong arte ug literatura<br />
sa FarSouth Mindanao— ug sa regular nga gula sa mantalaang, Asdang!, para sa Marso 2011.<br />
Mahimong personal nga itunol ang inyong mga obra sa pinakaduol nga HQ sa Asdang<br />
sa inyong teritoryo o sa bisan kinsang responsableng kauban nga naglihok sa inyong dapit.<br />
Mahimo usab nga mag-email sa asdangnews@yahoo.com. Makita ang online back issues sa<br />
atong mga publikasyon sa Philippine Revolution Web Central (<strong>philippinerevolution</strong>.<strong>net</strong>).<br />
Alang sa mga kontribusyong material ug pinansyal sa atong mantalaan, mahimong<br />
makigkoordina lang sa mga hintungdang Asdang Staff.
…sa ika-kwarenta y dos<br />
ug nagapangandam padulong sa pagkapatas<br />
matag tuig, sa tukmang takna ug lugar<br />
mohunong kami aron lantawon ang mga bitoon,<br />
direksyon among sublion, samtang<br />
sa mga payag sa masa kami agdahon<br />
aron dalitan og lamiang budbud ug bihon<br />
ug bus-ok nga mga sugilanon.<br />
mopahulay kami sa makadiyut ug makigkolokabildo,<br />
mapahiyomong itudlo nila sa hingpit nga garbo<br />
ang ilang kaumahan ug mga pananum,<br />
bunga sa pakigbisog sa kabanikanhan<br />
ug sa pakigharong sa mga agalong yutaan<br />
“tambong baya mo, mga kauban, sa tigum sa kto,”<br />
ilang dapit kanamo nga puno sa ligdong kalipay<br />
ang ilang kamut nga bug-os sa kusog<br />
kanamo nagapasalig sa mga ani pang musunod.<br />
taas pang pakighinabi, milabay nang mga takna:<br />
42 na ka tuig!<br />
ug ang mga masa sa paghangup walay puas gihapon.<br />
dagkung kadaugan na tuud atong nahugup<br />
bisan numero lang ang pasultion:<br />
partido miyembro ug Pulang manggugubat nga liboan,<br />
kapin gatos ug treynta ka mga prenteng gerilya,<br />
ug minilyon ka mga organisadong masa sa tibuuk kapupud-an.<br />
usa ka bata karon ang sa amoa misugat ug nagkanayon:<br />
gasa naa ba moy gasa para kanamo, kauban<br />
aduna, matud namo, ang gasa sa maisog nga Pulang bitoon<br />
nga hayag nga nagkidlapkidlap sa kalangitan<br />
timaan sa umaabot nga aning bantugan.<br />
— gikan sa balak nga, “...at forty two and raring for stalemate”,<br />
ni Landay Baweh nga gihubad sa <strong>Bisaya</strong> ni Angelika Montenegro
Change language