Ekonomiczne uwarunkowania rozwoju usług turystycznych w Polsce

1.2. Popyt turystyczny
Podsumowując problematykę zakresu popytu turystycznego, rozpatrywanego w ujęciu
wartościowym (spożycie turystyczne), nazywanego też popytem efektywnym 24 , należy wskazać
na następujące jego kategorie:
spożycie gospodarstw domowych (wydatki gospodarstw domowych z dochodów osobistych,
przeznaczone na podróże krajowe i krajową część podróży zagranicznych),
spożycie nierezydentów (tj. eksport turystyczny, a więc wydatki nierezydentów na
dobra i usługi turystyczne świadczone na terytorium ekonomicznym Polski),
zużycie pośrednie (wydatki na podróże służbowe, stanowiące koszt wytworzenia produkcji),
spożycie sektora rządowego i samorządowego (produkty turystyczne oferowane gospodarstwom
domowym bezpłatnie, w naturze: usługi informacji i promocji turystycznej
oraz niektóre usługi kulturalne i rekreacyjne finansowane z budżetów tego sektora),
spożycie sektora instytucji niekomercyjnych (usługi przekazane gospodarstwom domowym
w naturze: np. usługi kulturalne, rekreacyjne i sportowe świadczone nieodpłatnie
na rzecz członków tych instytucji) 25 .
Popyt turystyczny charakteryzują specyficzne cechy, w istotny sposób oddziałujące na
strukturę i warunki funkcjonowania podażowej strony rynku. W literaturze przedmiotu za
najważniejsze uważa się kilka spośród nich:
komplementarność, a więc łączenie w jeden produkt turystyczny popytu na wiele
elementów podaży; ponieważ popyt turystyczny ma charakter łączny, należy rozważać
wszystkie jego elementy (nocleg, transport, wyżywienie, atrakcje turystyczne, inne
dobra i usługi kupowane przez odwiedzających),
substytucyjność, a więc możliwość łatwego zastąpienia jednego produktu drugim, o
zbliżonej użyteczności; warto pamiętać o dwóch rodzajach substytucji: wewnętrznej
(wzmagającej konkurencyjność w sektorze) i zewnętrznej, stanowiącej zagrożenie dla
sektora usług turystycznych,
mobilność, a więc konieczność przemieszczania się turystów w przestrzeni; towarzyszy
jej brak mobilności przestrzennej podaży (przynajmniej w krótkim i średnim okresie),
restytucyjność, zgodnie z którą dość powszechnie stawia się ważną z ekonomicznego
punktu widzenia tezę, że pobudzona potrzeba podróżowania jest na tyle silna, że
zmiana uwarunkowań ekonomicznych konsumenta dopiero w dalszej kolejności prowadzi
do rezygnacji z uprawiania turystyki 26 . Z punktu widzenia celu niniejszego opracowania
jest to cecha o tyle istotna, o ile restytucyjność może zakłócić cenową i dochodową
elastyczność popytu. Może to oznaczać, że zakres korzystania z usług turystycznych, do
którego konsument jest przyzwyczajony, niekoniecznie zostanie ograniczony na skutek
zwyżki cen lub obniżki dochodów;
sezonowość, a więc koncentracja popytu turystycznego w czasie; w krótkim okresie
sezonowość może prowadzić do wzrostu cen i nasilać zjawiska inflacyjne.
24
T. Sinclair, M. Stabler: The economics of tourism…, op. cit., s. 16.
25
Rachunek satelitarny turystyki dla Polski 2000. Pr. zb. pod red. E. Dziedzic. Warszawa Instytut Turystyki
2003, s. 18.
26
S. Wodejko: Ekonomiczne zagadnienia turystyki..., op. cit., s. 60.
14