PokaÅ¼ caÅy numer - FPN - Farmaceutyczny PrzeglÄd Naukowy

Farmaceutyczny 

Cena 12,50 zł 

Przegląd Naukowy 

Index Copernicus 2,51 

PISMO POD PATRONATEM WYDZIAŁU FARMACEUTYCZNEGO ŚLĄSKIEGO UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO W KATOWICACH 

Miesięcznik 

Uprzednio pod tytułem PORADNIK FARMACEUTY 

ROK V (IX) 

Nr 3/2008 (38) 

MARZEC 

HISTORIA FARMACJI – KIERUNKI POSZUKIWAŃ I NOWE POLA 

BADAWCZE 

GLIKOZYDAZY LIZOSOMALNE KRWI CHORYCH NA SKLERO- 

DERMĘ 

ELEKTRONICZNA BAZA IDENTYFIKACJI LEKÓW „E-TABLETKI”1 

DOSTĘPNOŚĆ FARMACEUTYCZNA METOTREKSATU Z UKŁA- 

DÓW TERMOWRAŻLIWYCH OTRZYMANYCH NA BAZIE PLURO- 

NICU F-127 

DERYWATYZACJA „ON-LINE” W OZNACZANIU IBUPROFENU 

I NAPROKSENU TECHNIKĄ GC/MS 

CIEKŁE KRYSZTAŁY W NAUKACH FARMACEUTYCZNYCH 

CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH OLEJÓW ROŚLINNYCH 

POD KĄTEM SYNTEZY SPRZĘŻONYCH DIENÓW KWASU LINO- 

LOWEGO (SKL) 

BADANIE WPŁYWU WYBRANYCH PARAMETRÓW OZNACZEŃ 

SIARKOWODORU W WĄTROBIE I MÓZGU ŚWIŃ NA UZYSKANE 

WYNIKI 

BADANIE WPŁYWU POCHODNEJ BISPEROKSOWANADU NA 

PEROKSYDACJĘ KWASU LINOLOWEGO IN VITRO 

BADANIE STANU RÓWNOWAGI KOMPLEKSÓW KWASU MLE- 

KOWEGO Z EUDRAGITEM ® E-100 

BADANIA TRWAŁOŚCI PODŁOŻY HYDROFILOWYCH SPORZĄ- 

DZONYCH ZA POMOCĄ UNGUATORA ORAZ METODĄ TRADY- 

CYJNĄ 

BADANIE PROFILI ROZPUSZCZANIA FORM TABLETOWANYCH 

PARACETAMOLU SKOMBINOWANEGO Z DIKLOFENAKIEM 

W ROZTWORZE 0,1M KWASU SOLNEGO 

AZOTANY III I V W WYBRANYCH PREPARATACH ZIOŁOWYCH 

ANALIZA POOPERACYJNEGO OZNACZANIA ANTYGENU KAR- 

CINOEMBRIONALNEGO CEA U CHORYCH NA RAKA JELITA 

GRUBEGO 

ISSN 1425-5073 

AKTYWNOŚĆ BIOLOGICZNA SYNTETYCZNYCH TIOPURYN 

W HODOWLACH LABORATORYJNYCH CHLORELLA VULGARIS



Miesięcznik 

Redaktor Naczelny: 

Prof. dr hab. Krystyna Olczyk 

Adres redakcji: 

41-200 Sosnowiec, ul. Jedności 8 

Tel. 500 722 219 

Fax. 032/364-11-34 

Mail: fpn@kwiecinski.pl 

Konsultacyjna Rada Naukowa 

Przewodniczący: 

Prof. dr hab. Krystyna Olczyk 

Członkowie: 

Prof. dr hab. Barbara Błońska – Fajfrowska 

Prof. dr hab. Jerzy Brandys 

Prof. dr hab. Elżbieta Brzezińska 

Prof. dr hab. Ewa Buszman 

Prof. dr hab. Zofia Dzierżewicz 

Prof. dr hab. Kazimierz Głowniak 

Prof. dr hab. Edmund Grześkowiak 

Prof. dr hab. Ewa Jagiełło-Wójtowicz 

Prof. dr hab. Krzysztof Jędrzejko 

Prof. dr hab. Krzysztof Jonderko 

Prof. dr hab. Jan Kowalski 

Prof. dr hab. Jerzy Kwapuliński 

Prof. dr hab. Jan Pachecka 

Prof. dr hab. Jerzy Pałka 

Prof. dr hab. Janusz Pluta 

Prof. dr hab. Janusz Solski 

Prof. dr hab. Artur Stojko 

Prof. dr hab. Maria Wardas 

Prof. dr hab. marek Wesołowski 

Prof. dr hab. Ludmiła Węglarz 

Dr hab. Barbara Pilawa prof. nadzw. ŚUM 

Dr hab. Zdzisława Kondera – Anasz 

Dr hab. Urszula Mazurek 

Dr hab. Andrzej Plewka 

Dr hab. Krzysztof Solarz 

Dr hab. Krystyna Trzepietowska – Stępień 

Sekretarz Naukowy: 

Dr n. med. Robert D. Wojtyczka 

Członkowie Kolegium Redakcyjnego: 

Dr n. farm. Paweł Olczyk 

Dr n. biol. Małgorzata Kępa 

Mgr Kornelia Kuźnik-Trocha 

Wydawca: 

Grupa Dr. A. R. Kwiecińskiego 

Adres Wydawcy: 

Grupa dr. A. R. Kwiecińskiego 

ul. Wiśniowa 25/2, 43-300 Bielsko-Biała, 

tel. (0-33) 817-28-79 fax (0-33)817-36-31 

Prezes: dr n. med. Adam Kwieciński 

Marketing Manager: 

Mgr Katarzyna Pytlarczyk 

kpytlarczyk@wizja.net.pl 

Opracowanie graficzne: 

Robert Cyganik 

Skład: 

Jerzy Partyka 




Nakład: do 7 000 egz. 

Wszystkie materiały opublikowane w piśmie objęte są ochroną Prawa autorskiego. Projekty chronione 

są Ustawą o Prawie autorskim i pokrewnych prawach z 1994 r. (Dz. U. Nr 24, poz. 83). Redakcja 

zastrzega sobie prawo dostosowania nadesłanych materiałów do potrzeb pisma. Przedruki możliwe 

jedynie za zgodą wydawcy. Za treść materiałów reklamowych oraz listów od czytelników redakcja 

nie odpowiada. 

SPIS TREŚCI 

HISTORIA FARMACJI – KIERUNKI POSZUKIWAŃ 

I NOWE POLA BADAWCZE 4 

GLIKOZYDAZY LIZOSOMALNE KRWI CHORYCH NA 

SKLERODERMĘ 10 

ELEKTRONICZNA BAZA IDENTYFIKACJI LEKÓW 

„E-TABLETKI” 14 

DOSTĘPNOŚĆ FARMACEUTYCZNA METOTREKSA- 

TU Z UKŁADÓW TERMOWRAŻLIWYCH OTRZYMA- 

NYCH NA BAZIE PLURONICU F-127 18 

DERYWATYZACJA „ON-LINE” W OZNACZANIU IBU- 

PROFENU I NAPROKSENU TECHNIKĄ GC/MS 22 

CIEKŁE KRYSZTAŁY W NAUKACH FARMACEU- 

TYCZNYCH 25 

CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH OLEJÓW RO- 

ŚLINNYCH POD KĄTEM SYNTEZY SPRZĘŻONYCH 

DIENÓW KWASU LINOLOWEGO (SKL) 29 

BADANIE WPŁYWU WYBRANYCH PARAMETRÓW 

OZNACZEŃ SIARKOWODORU W WĄTROBIE I MÓ- 

ZGU ŚWIŃ NA UZYSKANE WYNIKI 33 

BADANIE WPŁYWU POCHODNEJ BISPEROKSOWA- 

NADU NA PEROKSYDACJĘ KWASU LINOLOWEGO 

IN VITRO 37 

BADANIE STANU RÓWNOWAGI KOMPLEKSÓW 

KWASU MLEKOWEGO Z EUDRAGITEM ® E-100 40 

BADANIA TRWAŁOŚCI PODŁOŻY HYDROFILO- 

WYCH SPORZĄDZONYCH ZA POMOCĄ UNGUATO- 

RA ORAZ METODĄ TRADYCYJNĄ 43 

BADANIE PROFILI ROZPUSZCZANIA FORM TABLE- 

TOWANYCH PARACETAMOLU SKOMBINOWANE- 

GO Z DIKLOFENAKIEM W ROZTWORZE 0,1M KWA- 

SU SOLNEGO 46 

AZOTANY III I V W WYBRANYCH PREPARATACH 

ZIOŁOWYCH 49 

ANALIZA POOPERACYJNEGO OZNACZANIA AN- 

TYGENU KARCINOEMBRIONALNEGO CEA U CHO- 

RYCH NA RAKA JELITA GRUBEGO 52 

AKTYWNOŚĆ BIOLOGICZNA SYNTETYCZNYCH 

TIOPURYN W HODOWLACH LABORATORYJNYCH 

CHLORELLA VULGARIS 57

Historia farmacji – kierunki poszukiwań i nowe pola badawcze 

History of Pharmacy: Present Trends and New Fields of Research Interests 

Anita Magowska 

Zakład Historii Nauk Medycznych 

Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego 

Streszczenie: 

W niniejszej pracy przeprowadzona została analiza 

publikacji wybranych spośród artykułów i wydawnictw 

zwartych, odnotowanych w internetowej bazie Pub- 

Med. Dzięki dostępowi do poszczególnych artykułów 

i recenzji książek w wersji on line stwierdzono, że publikacje 

te cechuje bogactwo tematyki, najczęściej z zakresu 

ostatniego wieku. Nowymi tendencjami są: medykalizacja 

historii farmacji, uwzględnianie szerokiego 

kontekstu społecznego w pracach historyczno-farmaceutycznych, 

a także stosowanie metod ilościowych 

i korzystanie z zasobów internetowych. 

Słowa kluczowe: 

historia farmacji, historiografia, historia medycyny, 

metody ilościowe w historii 

Abstract: 

This study aims to analyze some new research trends 

and fields of interests in the worldwide history of pharmacy. 

The database PubMed provided a knowledge 

about more then five thousands papers and books on the 

history of pharmacy, easily accessible thanks to library 

resources and journals on-line. The majority of these papers 

and books presents the changes of pharmacy during 

the last century. There are some new research trends: 

medicalization of the history of pharmacy, the new social 

history of pharmacy, introduction of quantitative 

methods into historical-pharmaceutical research and the 

development of the Internet-based research. 

Key words: 

history o pharmacy, historiography, history of medicine, 

quantitative methods in history 

1. Wprowadzenie 

Dwanaście lat temu, podczas XVI Zjazdu Polskiego 

Towarzystwa Farmaceutycznego, w wykładzie zatytułowanym 

„Współczesne modele europejskiej historiografii 

farmaceutycznej” prof. Barbara Kuźnicka wyodrębniła reprezentatywne 

dla światowego piśmiennictwa historyczno- 

-farmaceutycznego struktury metodologiczne i wskazała, 

że farmacja przedstawiana jest w pracach historycznych 

przede wszystkim jako: ewolucja leków, nauka powiązana 

z toksykologią, dziedzina kulturotwórczą i dziedzina związana 

z antropologią i etnografią. 1) 

Do tego podsumowania współczesnego stanu historii 

farmacji chciałabym nawiązać, poszukując jednak wyłącznie 

nowych kierunków i pól badawczych. Podstawą doboru 

publikacji do analizy była internetowa baza bibliograficzna 

PubMed, która dzięki internetowej wyszukiwarce (search: 

history of: pharmacy/ drugs/ medicines/ pharmacies/ pharmaceutical 

industry) odegrała rolę spisu ponad pięciu tysięcy 

(po selekcji ponad trzech tysięcy) publikacji (oryginalnych 

artykułów, recenzji, wspomnień i wydawnictw zwartych) 

z zakresu historii farmacji. Wybrane z bazy PubMed artykuły 

odtworzono dzięki zasobom bibliotecznym on-line dostępnym 

na serwerze Biblioteki Uniwersytetu Medycznego 

im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, a przedstawione 

książki zostały opisane z autopsji. Celem analizy było rozpoznanie, 

jak zaznaczający się w ostatnich dziesięcioleciach 

przewrót w myśleniu o historii i jej badaniu, przewrót, który 

zmniejszył dystans między nami a przeszłością, zaznaczył 

się w obszarze światowej historii farmacji i jaki nowy kontekst 

dzięki temu zyskała. 2) 

2. Ewolucja historii farmacji w drugiej 

połowie XX w. 

W drugiej połowie XX w. badania naukowe w dziedzinie 

historii zostały radykalnie przeorientowane dzięki fali 

postmodernizmu, który podważył prawdy absolutne i takie 

pojęcia ogólne, jak kultura, naród, cywilizacja, a ponadto 

wykazał, że język ma wpływ na wyjaśnianie przeszłości, 

a obiektywna interpretacja źródeł historycznych jest 

niemożliwa. W konsekwencji klasyczny opis historyczny 

1) 

Barbara Kuźnicka, Współczesne modele europejskiej historiografii farmaceutycznej. „Farmacja Polska” 1996 s. 579-585. 

2) 

Ogólnej wiedzy na temat współczesnych przeobrażeń historii i warsztatu badawczego historyka dostarcza np.: Jerzy Topolski, Wprowadzenie 

do historii. Poznań 1998. 

4 Farmaceutyczny 


copyright © 2008 Grupa Dr. A. R. Kwiecińskiego 

ISSN 1425-5073

Nr 3 / 2008 

nawiązujący do wydarzeń politycznych został zastąpiony 

narracyjnymi i metaforycznymi obrazami przeszłości, konstruowanymi 

tak, by przybliżyć ją czytelnikowi i budzić 

jego emocje. 

Przełom językowy zaznaczył się również w obszarze historii 

medycyny i historii farmacji, będąc przede wszystkim 

zasługą badaczy różnej narodowości i o różnym wykształceniu, 

m.in. lekarzy, historyków, psychologów, matematyków, 

biologów, bibliotekarzy, którzy od lat siedemdziesiątych 

XX w. korzystali ze stypendiów i grantów fundacji 

Henry’ego Wellcome, założyciela firmy farmaceutycznej 

Borroughs-Wellcome. Na mocy testamentu, H. Wellcome 

przeznaczył część zysków firmy na fundację wspierającą badania 

naukowe, w tym historyczno-medyczne. Działalność 

fundacji przyczyniła się do rozwoju historii medycyny i farmacji. 

Różnorodne wykształcenie badaczy sprawiło, że ich 

publikacje były nowatorskie, oryginalne i interdyscyplinarne, 

co wyraźnie odróżniało je od prac powstałych w krajach 

niemieckojęzycznych. O ile historycy medycyny i farmacji 

z państw anglojęzycznych podejmowali głównie problematykę 

społeczną, to badacze z państw niemieckojęzycznych 

specjalizowali się w problematyce historycznych związków 

między medycyną, stanem zdrowia ludności, państwem 

a prawem, kontynuując wcześniejsze zainteresowania, dla 

których typowa była problematyka związków farmacji ze 

sztuką oraz biografii wybitnych Niemców. 3) 

Nowe, usytuowane na pograniczu socjologii, geografii, 

demografii i historii medycyny oraz farmacji, obszary poznania 

zaczęto eksplorować za pomocą narzędzi badawczych 

uznawanych wcześniej za obarczone nadmiernym redukcjonizmem 

i dehumanizujące historię. Narzędziami tymi 

stały się metody ilościowe, których użyteczność wynikała 

z możliwości wykorzystania technologii informatycznych 

i objęcia perspektywą badawczą licznych i różnorodnych 

danych (np. wiek, płeć, wzrost, sposób odżywiania, zamożność, 

długość życia) dotyczących już nie tylko jednostek, 

lecz całych populacji. 

Okazało się, że odrzucana przez pozytywistów i ich kontynuatorów 

statystyka jest w swej istocie „zamrożoną historią”, 

a analiza statystyczna, zwłaszcza dokonywana za 

pomocą programów komputerowych, pozwala na bardziej 

wnikliwe niż opis słowny odkrywanie i wyjaśnianie związków 

przyczynowych. Metody ilościowe zrewolucjonizowały 

czasochłonne studia nad starożytnymi i średniowiecznymi 

manuskryptami botaniczno-medycznymi, bo pozwoliły 

na wybranie reprezentatywnej statystycznie próby złożonej 

z pewnej liczby stron i rozciągnięcie wnioskowania na całość 

dzieła. 

Najbardziej znaczące przewartościowania dokonały się 

za sprawą metod ilościowych w historii ekonomii, w której 

zastosowano je już pół wieku temu, co pozwoliło na przeprowadzanie 

analiz gospodarki i oraz poszukiwanie optymalnych 

modeli jej rozwoju. Następnie metody ilościowe 

zrewolucjonizowały historię demografii, ponieważ dzięki 

nim możliwe było poznanie wpływu postępu (np. uprzemysłowienia, 

komunikacji) na populacje. 

W 1987 r. metody te wkroczyły do historii medycyny 

i farmacji pozwalając na ilościowe badania zdrowia i chorób 

ludzi, a co za tym szło, na przeprowadzanie analizy 

różnych systemów opieki zdrowotnej i poszukiwanie ich 

optymalnych modeli. Metody ilościowe zapewniły badaniom 

historyczno-medycznym i historyczno-farmaceutycznym 

nieznaną przedtem głębię i implikacje w sferze polityki 

zdrowotnej. Tak dopełnił się proces wyodrębniania nowego 

pola badawczego określanego jako nowa społeczna historia 

medycyny, a mającego kontekst polityczny, geograficzny, 

demograficzny i ekonomiczny. W polu tym znalazła się 

m.in. problematyka dziejów leków i zaopatrzenia w leki oraz 

społecznych następstw postępu nauk farmaceutycznych. 4) 

I tak, stopniowo, zmieniały się tory myślenia o przeszłości 

medycyny i farmacji, a zainteresowania badawcze historyków 

zostały przeniesione z wybitnych jednostek – lekarzy 

i farmaceutów - na ogół pacjentów, a zwłaszcza na struktury 

społeczne i zwyczaje jako na czynniki kształtujące zdrowie 

populacji w większym stopniu niż wydarzenia polityczne. 

Odkrywano fascynującą i ważną problematykę badawczą, 

potwierdzając spostrzeżenia – w ostatnich latach często 

cytowanego - polskiego lekarza i filozofa nauki, Ludwika 

Flecka, który w 1935 r. wskazał, że zmiany myślenia prowadzą 

do zmienionych faktów naukowych, a całkowicie nowe 

fakty mogą być odkryte tylko dzięki nowemu myśleniu. 5) 

To właśnie nowe myślenie zapoczątkowało proces przekształcania 

historii farmacji w społeczną historię potrzeb lekowych 

pacjentów oraz wchłaniania jej przez historię medycyny. 

Publikacje z zakresu nowej społecznej historii farmacji 

są liczne i cechuje je wysoki poziom naukowy, a ukazują się 

na łamach najbardziej prestiżowych międzynarodowych czasopism 

biomedycznych i lekarskich. Niekiedy ich tematem 

jest dawne aptekarstwo, jednak ujęcie tematu nie przypomina 

prac historyczno-farmaceutycznych powstających w krajach 

Zachodnich w okresie międzywojennym, po II wojnie światowej, 

czy jeszcze w latach siedemdziesiątych XX w. 6) 

Trudno nie zauważyć, że proces zanikania odrębności 

historii farmacji od historii medycyny jest też wynikiem reformy 

programów nauczania na studiach farmaceutycznych. 

Obecnie liczba godzin dydaktycznych przeznaczonych na 

historię farmacji różni się w poszczególnych krajach. Np. 

w USA jest to zwykle 60 godzin, w Niemczech są to 24 

godziny zajęć obowiązkowych zakończonych egzaminem, 

w Polsce 15 godzin zakończonych zaliczeniem, a z kolei 

w Zjednoczonym Królestwie (Anglia) historia farmacji jest 

nauczana fakultatywnie lub w ramach kształcenia podyplomowego. 

Dokonane w ostatniej dekadzie w większości 

państw europejskich zmniejszenie wymiaru godzinowego 

3) 

Por.: Medicine and Modernity. Public Health and Medical Care in Nineteenth- and Twentieth-Century Germany. Eds. Manfred Berg, 

Geoffrey Cocks, Washington, Cambridge University Press, 1997; Western Medicine. Ed. Irvine Loudon, Oxford – New York: Oxford 

University Press 1997 s. v-vi. 

4) 

Por.: Paul S. Maxim, Qualitative methods in the Social Sciences. Oxford – New York 1999. 

5) 

Nancy Krieger, Theories for Social Epidemiology in the 21st Century: an Ecosocial Perspective. “International Journal of Epidemiology” 

2001 s. 668. 

6) 

Por. np.: Hilary Marland, The Medical Activities of Mid-Nineth-Century Chemists and Druggists, with Special Reference to Wakefeld 

and Huddersfield. “Medical History” 1987 s. 415-439 


ISSN 1425-5073 



5

nauczania historii farmacji okazało się nieodwracalnym 

ciosem w zakłady historii farmacji, powodując redukcję zatrudnienia 

i z konieczności połączenie z innymi zakładami, 

najczęściej historii medycyny. Jedyny w Europie Instytut 

Historii Farmacji istnieje w Niemczech. 7) 

3. Nowa społeczna historia farmacji 

Nr 3 / 2008 

Biorąc pod uwagę złożoność i interdyscyplinarny charakter 

współczesnej biomedycyny oraz jej ścisłe powiązanie 

z farmacją, proces poszerzania perspektywy badawczej historii 

farmacji oraz jej stopniowej integracji z historią medycyny 

był nieunikniony. Nowy nurt, historii farmacji zintegrowanej 

z historią medycyny, jest reprezentowany przez 

kilka syntez dziejów medycyny i farmacji w XX w. oraz 

przez liczne artykuły. 

Przykładem syntezy sytuującej rozległą problematykę 

medycyny i farmacji w XX w. w kontekście społecznym, 

politycznym, demograficznym, obyczajowym, filozoficznym 

i geograficznym jest „Przewodnik po medycynie w XX 

wieku”, obszerna praca zbiorowa zredagowana przez Rogera 

Cooter’a i Johna Pickstone’a. 8) Napisanie czterdziestu sześciu 

rozdziałów powierzono przedstawicielom najbardziej 

renomowanych uniwersytetów angielskich, amerykańskich, 

holenderskich, niemieckich, francuskich i australijskich. Jak 

zaznaczyli we wstępie redaktorzy dzieła: „Medycyna jest 

przede wszystkim wiedzą o ciele w chorobie i zdrowiu, lecz 

wiedza medyczna nie istnieje niezależnie od społecznego, 

politycznego i kulturowego kontekstów, w których jest wytwarzana 

i stosowana.” 9) Dostrzegli, że historia medycyny 

w XX w. jest w rzeczy samej historią potęgi, lecz nie nauki, 

ale lekarzy i – w coraz większym stopniu – pacjentów, 

oraz, że medycyną rządzą takie instytucje i organizacje jak: 

kościoły, stowarzyszenia charytatywne, towarzystwa ubezpieczeniowe, 

firmy farmaceutyczne, a w jeszcze większym 

stopniu przemysłowcy, ekonomiści i politycy. Książka została 

zatem podzielona na trzy części zatytułowane: „Potęga” 

(o systemach polityczno-gospodarczych organizujących 

systemy opieki zdrowotnej w wybranych państwach Europy 

Zachodniej, USA i ZSRR), „Ciała” (w znaczeniu ciała ludzkiego, 

ale także struktur organizacyjnych i koncepcji medycznych; 

ciała, które może być zdrowe, płodne, seksualne, 

niepełnosprawne, „genetyczne”, poddawane eksperymentom, 

analizowane etc., bo współczesna medycyna dezintegruje 

ciało ludzkie) i „Doświadczenia” (o doświadczanych 

przez współczesne społeczeństwa miejscach, swoistych 

„wrotach”, dostępu do medycyny, takich jak np. media i gabinety 

lekarskie, a także o doświadczeniach najsłabszych 

pacjentów, jak dzieci, pacjenci reanimowani, zarażeni HIV/ 

AIDS i chorzy na nowotwory). W rozdziałach stale przewija 

się problematyka leków, ich produkcji i gospodarki, lecz 

w nowatorskim ujęciu. Zgodnie z obecnym trendem, dzieło 

nie poszukuje wybitnych odkrywców, ale skupia się na rozpoznawaniu 

relatywizmu osiągnięć nauk medycznych i farmaceutycznych 

oraz złożoności problemów opieki zdrowotnej 

doświadczanych przez współczesne społeczeństwa. 10) 

Inny charakter ma synteza dokonana przez James’a Le 

Fanu, autora poczytnej cotygodniowej kolumny medycznej 

w brytyjskich „Daily Telegraph” i „Sunday Telegraph”, 

zatytułowana „Wzlot i upadek nowoczesnej medycyny”. 11) 

W książce, która może odgrywać rolę przystępnego podręcznika 

najnowszej historii medycyny i farmacji, autor 

najpierw przedstawił dwanaście przełomowych momentów 

w ich dziejach począwszy od II wojny światowej. Cztery 

z tych przełomów dokonały się za sprawą nowo odkrytych 

leków (penicyliny, kortizonu, streptomycyny i chlorpromazyny), 

a dla czterech innych kluczowe znaczenie miały nowe 

możliwości farmakoterapii (przeszczep nerki, zapobieganie 

udarom mózgu, leczenie nowotworów dzieci, terapia wrzodu 

żołądka). Następnie przedstawił nadzieje i rozczarowania, 

jakie w drugiej połowie XX w. wzbudziły postępy nauk 

farmaceutycznych i technologii medycznych oraz inżynieria 

genetyczna i terapia genowa. 

Historia medycyny została ściśle połączona z historią 

farmacji, a żywy tok narracji i eksponowane przez autora 

kontrowersje etyczne oraz następstwa społeczne osiągnięć 

naukowych sprawiły, że wyposażona w liczne przypisy 

książka stała się międzynarodowym bestsellerem okrzykniętym 

przez tak znane czasopisma jak „Observer” czy „Spectator” 

fascynującym dziełem pozwalającym zrozumieć, jak 

medycyna pozwala pokonać choroby i starość. 12) 

Kolejnym przykładem pracy reprezentatywnej dla nowej 

społecznej historii medycyny i farmacji jest monografia 

„Pościg za zapomnieniem. Globalna historia narkotyków. 

1500-2000” autorstwa Richarda Davenport-Hines’a. 13) Obszerna 

i oparta na rzetelnej podstawie źródłowej i literaturowej 

praca wyjaśnia, jak doszło do tego, że przetwory maku 

i konopii indyjskich oraz ich pochodne syntetyczne przestały 

być stosowane jako leki i stały się nielegalnie rozprowadzanymi 

i masowo przyjmowanymi narkotykami. Licząca 

466 stron i ilustrowana fotografiami (dokumentującymi np. 

legalną sprzedaż opium w Birmie w 1900 r., dzieci bawiące 

się niedopałkami papierosów z marihuaną w Filadelfii w latach 

1980. oraz młodych ludzi bawiących się w narkotycznym 

transie we współczesnej amerykańskiej dyskotece). 

Książka ta ma również cechy bestselleru, bo nawiązuje do 

sytuacji dobrze czytelnikom znanych oraz ujawnia lekomanię 

i narkomanię tak wybitnych twórców kultury jak: m.in. 

architekt Christopher Wren, pisarz Charles Dickens, twórca 

psychoanalizy Zygmunt Freud, królowa Wiktoria, Marylin 

7) 

Informacje różnych uczelni europejskich dostępne on-line. 

8) 

Companion to Medicine in the Twentieth Century. Eds. Roger Cooter, John Pickstone. London, Routledge 2000. 

9) 

Roger Cooter, John Pickstone, Introduction. [W:] Companion to Medicine…, s. xiv. – Cytowane zdanie brzmi następująco: “Much of 

‘medicine’ is knowledge about the body in sickness and health, but medical knowledge does not exist independently of the social, political 

and cultural contexts in which it is produced and used.” 

10) 

Tamże, s. v-vii. 

11) 

James Le Fanu, The Rise and Fall of Modern Medicine. London, Abacus 1999. 

12) 

Fragmenty recenzji przytoczono na okładce książki. 

13) 

Richard Davenport-Hines, The Pursuit of Oblivion. A Global History of Narcotics 1500-2000”. London, Weidenfeld-Nicolson 2001. 




ISSN 1425-5073

Nr 3 / 2008 

Monroe, czy Mick Jagger. Autor nie gloryfikował narkomanii, 

ani jej nie potępił, lecz przyjął rolę świadka narodzin 

i rozwoju pewnego zjawiska społecznego. 

Ostatnim wreszcie przykładem syntez reprezentatywnych 

dla omawianego nurtu badań może być książka „Chemia 

seksualna: historia pigułki antykoncepcyjnej” napisana 

przez Larę V. Marks a wydana przez oficynę Yale University. 

14) Tematykę historii doustnych środków antykoncepcyjnych 

podjęło wcześniej kilku badaczy, ale oryginalność 

pracy Lary V. Marks wynika przede wszystkim z dwóch 

faktów: wskazała wpływ niemieckich naukowców, którzy 

w okresie międzywojennym wyemigrowali do USA, na odkrycie 

doustnej antykoncepcji, a ponadto udokumentowała 

wątpliwe etycznie eksperymenty z pierwszymi pigułkami 

antykoncepcyjnymi wykonywane na chorych umysłowo 

pacjentkach w szpitalu psychiatrycznym w Massachusetts 

oraz na najuboższych mieszkankach kontrolowanej przez 

Amerykanów wyspie Porto Rico. 15) 

4. Zmedykalizowana historia farmacji 

Poza obszar tradycyjnie pojmowanej historii farmacji 

wykracza szereg artykułów przedstawiających dzieje leków 

i innych produktów farmaceutycznych w ujęciu zmedykalizowanym. 

Do interesujących i godnych omówienia publikacji 

z tego zakresu należy artykuł Iain’a Chalmers’a „Porównując 

‘podobnie jak’ z ‘podobnie jak’: historyczne kamienie 

milowe w ewolucji metod doboru pozbawionych błędu 

grup porównawczych w eksperymentach terapeutycznych” 

zamieszczony w 2001 r. na łamach „International Journal 

o Epidemiology”. 16) Artykuł ma charakter komplementarny 

wobec wcześniejszych publikacji historycznych dążących 

do wyjaśnienia ewolucji badań klinicznych, a zwłaszcza 

rozwoju stosowanych w nich metod ilościowych, początków 

myślenia kategoriami prawdopodobieństwa, zastosowania 

metod statystycznych i teorii statystyki oraz socjologii, 

etyki i polityki badań klinicznych. Prace nad dziejami badań 

klinicznych obejmują okres od 1662 r., kiedy flamandzki lekarz, 

Jan Baptysta Van Helmont po raz pierwszy zauważył, że niekiedy 

lekarze nieumyślnie szkodzą pacjentom i że ponoszą odpowiedzialność 

za wybór terapii bezpiecznej dla pacjenta. 17) 

Innym przykładem medykalizacji historii farmacji może 

być artykuł Viviane Quirke „Wdrażając teorię do praktyki: 

James Black, teoria receptoru i rozwój betablokerów w ICI, 

1958-1978” zamieszczony w 2006 r. w czasopiśmie „Medical 

History”. 18) Jest to praca z zakresu dziejów leku, a więc 

obszaru tradycyjnie przypisywanego historii farmacji, jednak 

wysoce specjalistyczna problematyka naukowa została 

usytuowana w szerokim kontekście społecznym i ekonomicznym. 

W końcu lat osiemdziesiątych XX w. produkcja 

betablokerów dostarczała 75% dochodów brytyjskiego 

przemysłu farmaceutycznego i stanowiła 36% wartości 

światowego rynku dwudziestu najlepiej sprzedających się 

leków. 19) 

Historię farmacji biomedycznej reprezentuje też np. 

książka Otto Magnusa pt. „Rudolf Magnus, fizjolog i farmakolog, 

1873-1927”. 20) W pracy wykazano, że współczesna 

biomedycyna wyodrębniała się w ścisłym związku z farmakologią 

i fizjologią, a z kolei te dwie dyscypliny nauki były 

kształtowane przez stopniowo udoskonalane eksperymenty 

na zwierzętach. 

5. Inne nowe pola badawcze 

Wśród innych nowych, czy może szczególnie intensywnie 

rozwijających się pól badawczych historii farmacji 

znalazła się ewolucja przepisów prawnych dotyczących 

produktów leczniczych dostępnych na receptę i w sprzedaży 

odręcznej w XX w., 21) a także porównywanie historii 

prawa farmaceutycznego w różnych krajach. 22) W pracach 

historyczno-farmaceutycznych pojawiają się nowe terminy: 

„farmakopolityka”, czyli całokształt przepisów dotyczących 

rynku farmaceutycznego, i „kultura terapeutyczna”, przez 

co rozumie się kompleksowe związki zachodzące między 

państwem (w tym wszelkimi agendami legislacyjnymi mającymi 

wpływ na prawo farmaceutyczne, przemysłem farmaceutycznym, 

poszczególnymi zawodami medycznymi 

a stowarzyszeniami pacjentów. 23) 

Eksploracja dziejów kultury terapeutycznej stała się nowym 

zadaniem badawczym historyków farmacji. W tym 

nurcie badawczym zawiera się m.in. problematyka dziejów 

międzynarodowego nadzoru nad narkotykami i historii nar- 

14) 

Lara V. Marks, Sexual Chemistry: a History of the Contraceptive Pill. New Haven – London, Yale University Press, 2001. 

15) 

Book Review. “Medical History” 2005 s. 541-542. 

16) 

Iain Chalmers, Comparing like with like: some historical milestones in the evolution of methods to create unbiased comparison 

groups in therapeutic experiments. “International Journal of Epidemiology” 2001 s. 1156-1164. 

17) 

Tamże, s. 1158. 

18) 

Viviane Quirke, Putting Theory into Practice: James Black, Receptor Theory and the Development of the Beta-Blockers at ICI, 1958- 

1978”. „Medical History” 2006 s. 69-92. – ICI to skrót od Imperial Chemical Industries (w wolnym tłumaczeniu - Imperialny Przemysł 

Chemiczny). 

19) 

Tamże, s. 90. 

20) 

Otto Magnus, „Rudolf Magnus, physiologist and pharmacologist, 1873-1927”. Amsterdam – Dordrecht, Kluwer Academic Publishers 

2002. 

21) 

Np.: W. Steven Pray, A History o Nonprescription Product Regulation. New York – London – Oxford, Pharmaceutical Products Press 

2003. 

22) 

Np.: Arthur A. Daemmrich, Pharmacopolitics: drug regulation in the United States and Germany. Chapel Hill – London, University of 

North Carolina Press, 2004. 

23) 

Np.: David R. Bewley-Taylor, The United States and international drug control, 1909-1997. London – New York, Pinter, 1999; William 

B. McAllister, Drug diplomacy in the twentieth century: an international history. London – New York, Routledge, 2000; David F. Musto, 

Pamela Korsmeyer, The Quest for Drug Control: Politics and Federal Policy in a Period of Increasing Substance Abuse. New Haven 

– London, Yale University Press, 2002. 


ISSN 1425-5073 



7

kotyków halucynogennych. 24) W tym nurcie mieszczą się też 

liczne prace dotyczące historii przemysłu farmaceutycznego 

jako jednego z najpotężniejszych czynników kształtujących 

współczesne systemy opieki zdrowotnej. 25) 

Kolejnym nowym polem badawczym, które wyodrębnione 

zostało w ciągu ostatnich kilkunastu lat, są dzieje farmacji 

klinicznej, najczęściej analizowane w USA – „ojczyźnie” 

tej jednej z najmłodszych subdyscyplin farmacji. 26) 

Warto podkreślić, że wiele artykułów historyczno-farmaceutycznych 

ukazało się na łamach międzynarodowych 

czasopism specjalizujących się w farmakoterapii, farmacji 

klinicznej, etnofarmakologii, opiece farmaceutycznej, czy 

zarządzaniu gospodarką lekiem. Artykuły te w większości 

dotyczą dziejów farmacji w XIX i XX w. 

Liczną grupę artykułów historyczno-farmaceutycznych 

stanowią prace zamieszczone na łamach międzynarodowych 

czasopism z zakresu historii medycyny, takich jak: „Medical 

History”, „Social History of Medicine”, „Vesalius”, czy 

„Gesnerus”. 

6. Internetowe źródła historyczne i zasoby 

literaturowe 

W ostatnich latach upowszechnienie internetu w istotny 

sposób przeobraziło warsztat badawczy historyków. W sieci 

znalazło się wiele manuskryptów i starodruków, z których 

najbardziej znanym polskim dziełem botaniczno-farmaceutycznym 

jest „Zielnik” Szymona Syreniusza. W pracach 

naukowych można wykorzystywać nie tylko zasoby biblioteczne 

dostępne on line, ale także współczesne odpowiedniki 

korespondencji, relacji i wspomnień, jakimi są e-maile, 

blogi i serwisy informacyjne dostępne dzięki internetowi. 

Podobny problem mieli od dawna historycy przywołujący 

w pracach listy przechowywane w jednym egzemplarzu 

w zbiorach rodzinnych, które z jednej strony trudno jest precyzyjnie 

opisać jako źródło historyczne, a z drugiej, trudno 

jest jednoznacznie ustalić dostęp do nich, co byłoby użyteczne 

dla następnych badaczy. 

Dla informatyków istotna jest data, którą opatrzona jest 

strona internetowa zawierająca dany dokument, ale historykom 

to nie wystarcza, bo jest im potrzebna wiedza, kiedy 

konkretny dokument powstał. Inny problem to korespondencja 

elektroniczna, która nie jest przecież archiwizowana 

w ogólnie dostępnych zbiorach. 

Nr 3 / 2008 

W ciągu ostatnich kilkunastu lat wypracowano jednak 

pewne konwencjonalne zasady korzystania z internetu 

w pracach historycznych. I tak, stosuje się nawiasy < > 

wskazujące, że między nimi znajduje się adres elektroniczny, 

który ponadto zwykle jest zapisem ciągłym podkreślonym 

automatycznie linią, co pozwala go łatwo zidentyfikować. 

Adresy internetowe jednak często są zmieniane i poszerzane, 

co sprawia, że kolejni badacze nie są w stanie do nich 

dotrzeć. Problem ten nie został dotąd rozwiązany. 

W internecie znajduje się anglojęzyczna instrukcja, jak 

cytować internetowe źródła w pracach historycznych i humanistycznych. 

Jest dostępna na stronie: 

 

W oparciu o ten przewodnik, chciałabym podać dwa 

przykłady cytowania materiałów internetowychw przypisach. 

1) Strona www (World Wide Web): 

Limb, Peter. „Alliance Strengthened or Diminished: Relationship 

between Labour&African Nationalist/Liberation 

Movements in Southern Africa.” 

. Maj 1992 

2) E-mail 

Marciniak, Jan . „Kongres historyków 

farmacji w Sewilli.” Prywatny e-mail do Nowak, 

Marii. 25 września 2007 r. 

Zasadą naczelną jest podanie, przez analogię do tradycyjnego 

opisu bibliograficznego, autora, tytułu dokumentu, 

jego miejsca internetowego i daty powstania. 27) 

7. Tradycyjne obszary zainteresowań badawczych 

Powyżej zarysowane nowe pola badawcze historii farmacji 

nie oznaczają zaniechania tradycyjnych obszarów zainteresowań, 

którymi pozostają nadal: dzieje zielarstwa, 28) dzieje 

leków i placebo, 29) historia toksykologii (w tym wiedzy 

24) 

Np.: Stephen Snelders, Charles Kaplan, LSD Therapy in Dutch Psychiatry: Changing Socio-Political Settings and Medical Sets. “Medical 

History” 2002, 46, 221-240; H. B. Spear, Heroin Addiction Care and Control: the British system 1916-1984. London, Drugscope, 

2002. 

25) 

Np.: Edgar Jones, The Business of Medicine: the Extraordinary History of Glaxo, a Baby Food Producer, which became one of the 

world’s most successsful pharmaceutical companies. London, Profile Books, 2001.Lesley Richmond, Julie Stevenson, Alison Turton 

(eds.), The pharmaceutical industry: a Guide to Historical Records. Aldeshot, Ashgate, 2003. 

26) 

Np.: D.C. McLeod, Contribution of the Annals of Pharmacotherapy to the Development of Clinical Pharmacy. “Ann Pharmacother” 

2006, 40 (1), ss. 109-111; D. B. Worthen, Edward G. Spease 1883-1957: Father of Hospital Pharmacy Standards. “J Am Pharm Assoc” 

2006, 46 (3), ss. 403-406. 

27) 

Page, Melvin E. . “A Brief Citation Guide for Internet Sources in History and the Humanities (Version 2.1)” 

. 17 stycznia 2005 

28) 

Np.: David E. Allen, Gabrielle Hatfield, Medicinal Plants in Folk Tradition: an Ethnobotany of Britain and Ireland. Portland, OR, and 

Cambridge, Timber Press, 2004; Minta Collins, Medieval herbals: the illustrative traditions. London, British Library and University of 

Toronto Press, 2000; Gabrielle Hatfield, Memory, wisdom and healing: the history o domestic plant medicine. Thrupp, Sutton Publishing, 

1999. – D. E. Allen zbierał materiały źródłowe do książki przez 17 lat. 

29) 

Np.: Dylan Evans, Placebo: the belief effect. London, Harper-Collins, 2003. 




ISSN 1425-5073

Nr 3 / 2008 

o toksycznych właściwościach metali ciężkich), 30) związki 

farmacji z etnografią i antropologią, 31) historia aptekarstw, 32) 

związki farmacji ze sztuką i muzyką. 33) 

Analiza internetowych zasobów bibliotecznych wskazuje, 

że zainteresowanie autorów, wydawców i czytelników 

tematyką historyczno-farmaceutyczną w krajach zachodnich 

jest duże, a ukazujące się drukiem prace mają charakter 

interdyscyplinarny, bogate tło społeczne oraz doskonałą 

podstawę źródłową oraz literaturową. Prace te nigdy nie są 

jedynie faktografią. 

Z zamieszczanych we wszystkich artykułach i wydawnictwach 

zwartych podziękowań wynika, że przed drukiem 

były one referowane w częściach lub całości na różnych 

seminariach i konferencjach, a także poddawane wstępnym 

ocenom współpracowników i osób specjalizujących się 

w danej problematyce. Taki sposób postępowania zapewnia 

publikacjom wysoki poziom i chroni je przed krytycznymi 

uwagami recenzentów. Przesyłane do druku w renomowanych 

czasopismach artykuły są anonimowo recenzowane 

przez co najmniej dwie osoby, których uwagi pozwalają autorom 

na dokonanie uzupełnień i poprawek oraz zapewniają 

publikacjom wysoki poziom naukowy. 

8. Historia farmacji w Polsce 

W panoramie dorobku historii farmacji nie powinno zabraknąć 

krótkiej oceny jej stanu w Polsce. Dokonana w 2000 

r. redukcja godzin dydaktycznych, podobnie jak znaczne 

zmniejszenie pensum na kierowanie pracami magisterskimi, 

sprawiła, że zatrudnienie w jednym ośrodku akademickim 

dwóch historyków farmacji stało się niemożliwe, a więc zachowanie 

pokoleniowej ciągłości między nimi jest trudne. 

Jest więc prawdopodobne, że w przyszłości historia farmacji 

będzie nauczana wyłącznie przez osoby pozbawione specjalistycznego 

przygotowania, co będzie miało wpływ na treści 

programowe i atrakcyjność przedmiotu dla studentów. 

Kryzys personalny w gronie historyków farmacji ujawnia się 

podczas międzynarodowych kongresów naukowych, na które 

przyjeżdża wielu farmaceutów - miłośników tej dziedziny oraz 

humanistów szukających nowej i atrakcyjnej problematyki badawczej, 

ale coraz mniej samodzielnych pracowników naukowych 

specjalizujących się od lat w historii farmacji. 

Optymizmem napawa fakt, że w Polsce po 2000 r. cztery 

osoby uzyskały habilitację z historii farmacji, a inne doktoryzowały 

się; że wydanych zostało kilka wartościowych 

prac naukowych i popularnonaukowych z dziedziny historii 

farmacji. Warto podkreślić żywą działalność Sekcji Historii 

Farmacji Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego. Dorobek 

organizowanych przez Sekcję sympozjów jest gromadzony 

i wydawany drukiem w postaci pamiętników. 

Niepokoi jednak brak polskiego czasopisma, w którym 

prace historyczno-farmaceutyczne ukazywałyby się dopiero 

po kompetentnych i krytycznych recenzjach, będących 

jedynym sprawdzonym narzędziem zapewniania publikacjom 

wysokiego poziomu naukowego oraz ochrony przed 

nierzetelnością naukową i plagiatami. W Polsce takich mechanizmów 

w odniesieniu do historii farmacji niestety już 

nie ma. 

9. Wnioski 

W ostatnich dekadach XX w. w krajach zachodnich zapoczątkowana 

została ewolucja historii farmacji, dziedziny 

historii od dwustu lat wiernie towarzyszącej przemianom 

zawodu farmaceutycznego i nauk farmaceutycznych. 

W pracach historycznych farmacja jest coraz częściej 

przedstawiana jako dział biomedycyny o szerokim kontekście 

społecznym. Umedycznienie farmacji przyczyniło 

się do poszerzenia tradycyjnych pól badawczych o nowe, 

wymagające coraz bardziej specjalistycznej wiedzy 

z zakresu historii powszechnej, socjologii, demografii, 

a także chemii, genetyki, biochemii, toksykologii etc. Historia 

farmacji staje się dyscypliną coraz trudniejszą, ale 

w interdyscyplinarnym ujęciu przyciągającą coraz więcej 

czytelników. 

Osią prac historyczno-farmaceutycznych stają się pytania: 

„jak”, „dlaczego” oraz „czy tak samo jest gdzie 

indziej”, a nie: „kto”, „co”, „kiedy” i „gdzie”. Przygotowywanie 

prac historycznych wymaga w coraz większym 

stopniu erudycji i myślenia analitycznego, a nie tylko umiejętności 

docierania do źródeł i gromadzenia faktów. Należy 

jednak zaznaczyć, że obok nowych kierunków i pól badawczych 

nadal istnieją tradycyjne obszary zainteresowań historyków 

farmacji, jak np. dzieje aptekarstwa, związki farmacji 

ze sztuką. 

Zmniejszenie wymiaru czasowego dydaktyki historii 

farmacji, co w Polsce w 2000 r. zostało przeprowadzone 

radykalniej niż w wielu innych krajach, przyczyniło się do 

ograniczenia liczby osób profesjonalnie specjalizujących 

się w zakresie historii farmacji i może mieć niekorzystny 

wpływ na dalszy rozwój dyscypliny. 

Zamieszczanie prac historyczno-farmaceutycznych 

przez czasopisma biomedyczne, lekarskie i farmaceutyczne 

jest tendencją zauważalną na całym świecie, także 

w Polsce, i godną pozytywnej oceny z uwagi na szerokie 

rozpowszechnianie wiedzy. Z drugiej jednak strony, brak 

w naszym kraju czasopisma (lub działu czasopisma) systematycznie 

zamieszczającego artykuły z zakresu historii 

farmacji recenzowane przez osoby kompetentne w tym zakresie 

jest zjawiskiem niepokojącym. 

30) 

Np.: Peter C. English, Old Paint: a Medical History o Childhood Lead-paint Poisoning in the United States to 1980. New Brunswick 

– London, Rutgers University Press, 2001; R. Ian McCallum, Antimony in Medical History: an Account of the Medical Uses of Antimony 

and Its Compounds Since Early Times to the Present. Bishop Auckland and Edinburgh, Pentland Press, 1999; Katherine D. Watson, 

Medical and Chemical Expertise in English Trials for Criminal Poisoning, 1750-1914. “Medical History” 2006, 50, s. 373-390. 

31) 

Np.: Ann Anderson, Snake oil, hustlers and hambones: the American medicine show. Jefferson, NC, McFarland&Co, 2000. 

32) 

Np.: Sue Minter, The Apothecaries’ Garden: a New History of the Chelsea Physic Garden. Thrupp – Stroud, Sutton Publishing, 2000. 

33) 

Np.: Doris Zaugg, Musik und Pharmazie: Apotheker und Arzneimittel in der Oper. Lieberfeld, SGGP/SSHP, 2001. 


ISSN 1425-5073 



9

GLIKOZYDAZY LIZOSOMALNE KRWI CHORYCH NA SKLERODERMĘ 

SERUM LYSOSOMAL GLYCOSIDASES IN PATIENS WITH SYSTEMIC SCLEROSIS 

Mgr Kornelia Kuźnik-Trocha 1 , 

Prof. Krystyna Olczyk 1 , 

Dr Katarzyna Komosińska-Vassev 1 , 

Dr Katarzyna Winsz-Szczotka 1 , 

Prof. Eugeniusz Kucharz 2 

1 

Katedra i Zakład Chemii Klinicznej i Diagnostyki Laboratoryjnej, 

Wydział Farmaceutyczny z Odziałem Medycyny Laboratoryjnej, 

Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach 

2 

Katedra i Klinka Chorób Wewnętrznych i Reumatologii 

Szpital Kliniczny nr 7, Górnośląskie Centrum Medyczne, 

Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach 

Kierownik Katedry: 

Prof. dr hab. n. med. Krystyna Olczyk 

Streszczenie 

Skleroderma (SSc) jest chorobą tkanki łącznej, dotyczącą 

głównie kobiet, charakteryzującą się zaburzeniami 

immunologicznymi, uszkodzeniem naczyń krwionośnych 

oraz nadmiernym odkładaniem się w tkankach 

składników macierzy pozakomórkowej, w tym – proteoglikanów 

(PGs) oraz ich heteropolisachrydowych 

składowych – glikozoaminoglikanów (GAGs). Nie 

wiadomo jednakże, czy wzrost zawartości PGs/GAGs 

w tkankach – w przebiegu sklerodermy, jest przejawem 

jedynie nadmiernej biosyntezy tych makrocząsteczek, 

czy też stanowi wyraz upośledzonej ich degradacji. 

Stąd też, celem niniejszej pracy była ocena aktywności 

wybranych glikozydaz lizosomalnych, uczestniczących 

w rozpadzie glikozoaminoglikanowych składników 

PGs, w surowicy kobiet z SSc. Aktywność N-acetylo- 

-β-D-glukozaminidazy, β-galaktozydazy, β-glukozydazy 

i α-mannozydazy oznaczano w surowicy krwi 30 

kobiet chorych na sklerodermę, jak i w surowicy krwi 

10 kobiet zdrowych. W wyniku przeprowadzonych badań 

stwierdzono wzrost aktywności niemal wszystkich 

oznaczanych enzymów lizosomalnych (z wyjątkiem β- 

-galaktozydazy) w surowicy chorych z SSc. Uzyskane 

wyniki sugerują zwiększony udział enzymów lizosomalnych 

w kształtowaniu metabolizmu składników macierzy 

pozakomórkowej, w przebiegu sklerodermy. 

Abstract 

Systemic sclerosis (SSc) is a connective tissue disease, 

more frequently occurring in women, characterized 

by immunological disturbances, vascular damage and 

the excessive tissue deposition of extracellular matrix 

components, particularly proteoglycans (PGs) and their 

heteropolysaccharide components – glycosaminoglycans 

(GAGs). It has not been determined whether PGs/ 

GAGs content increase is caused by overproduction or 

enhanced degradation of these macromolecules. We determined 

the serum activity of lysosomal glycosidases 

contributing to degradation of glycosaminoglycan components 

of PGs. Activity of the lysosomal enzymes: N- 

-acetyl-β-D-glucosaminidase, β-galactosidase, β-glucosidase 

and α-mannosidase was determined in the blood 

serum of 30 female with systemic sclerosis and of 10 

healthy controls. The activity of all investigated serum 

enzymes involved in GAGs degradation was found to be 

markedly increased in investigated subjects with SSc, 

except for β-galactosidase, which was not significantly 

modified. The results obtained in our study suggest 

increased participation of serum lysosomal enzymes in 

the extracellular matrix component metabolism during 

systemic sclerosis. 

Key words: systemic sclerosis, lisosomal glycosidases 

Słowa kluczowe: skleroderma, glikozydazy lizosomalne 




ISSN 1425-5073

Nr 3 / 2008 

Wstęp 

Skleroderma (systemic sclerosis – SSc) jest chorobą 

tkanki łącznej, o charakterze postępującym, toczącą się 

w obrębie skóry, tkanki podskórnej, układu kostno-stawowego 

oraz narządów wewnętrznych [1,2]. Schorzenie to 

występuje głównie u kobiet. Cechuje się zaburzeniami immunologicznymi, 

uszkodzeniem śródbłonka naczyń krwionośnych 

oraz nadmierną biosyntezą składników macierzy 

pozakomórkowej przez pobudzone fibroblasty [1,2,3]. 

Wspomniane zaburzenia wynikają ze złożonych interakcji 

pomiędzy komórkami śródbłonka, limfocytami i makrofagami, 

które to interakcje zachodzą poprzez szereg mediatorów 

– cytokin, chemokin i czynników wzrostowych, odgrywających 

istotną rolę w procesie włóknienia, m.in. poprzez 

pobudzenie proliferacji fibroblastów i syntezy składników 

macierzy [1,2,4,5,6]. Wzmożona biosynteza komponentów 

macierzy pozakomórkowej – kolagenu, fibronektyny czy 

proteoglikanów (PGs), prowadzi do odkładania się tych 

makrocząsteczek w tkankach [1,2]. Zmiany metabolizmu 

PGs – w przebiegu sklerodermy, dotyczą w szczególności 

ich heteropolisachrydowych składowych, tj. glikozoaminoglikanów 

(GAGs). Nie wiadomo jednakże, czy towarzysząca 

SSc kumulacja PGs/GAGs jest przejawem jedynie 

nasilonej biosyntezy tych związków, czy też stanowi wyraz 

upośledzonej ich degradacji. Rozpad PGs/GAGs zachodzi 

zarówno w przestrzeni pozakomórkowej, jak i we wnętrzu 

komórki. Wspomniana, pozakomórkowa degradacja, zachodzi 

na drodze enzymatycznej, przy udziale swoistych 

endoglikozydaz oraz metaloproteinaz (MMP), jak i przy 

udziale czynników niespecyficznych, tj. reaktywnych form 

tlenu (RFT) [1,7,8,9]. Choć wiadomo, że w przebiegu sklerodermy 

dochodzi do wzmożonego wytwarzania reaktywnych 

form tlenu – degradujących m.in. omawiane składniki 

macierzy w przestrzeni pozakomórkowej [9], to nie jest dokładnie 

poznana rola enzymów lizosomalnych w wewnątrzkomórkowej 

degradacji PGs/GAGs, w przebiegu SSc. Stąd 

też, przedmiotem niniejszej pracy była ocena aktywności 

wybranych enzymów lizosomalnych, tj. N-acetylo-β-D-glukozaminidazy, 

β-galaktozydazy, β-glukozydazy i α-mannozydazy, 

we krwi kobiet z SSc. 

Materiał i metody badań 

Materiał do badań stanowiła surowica krwi 30 kobiet chorych 

na sklerodermę, hospitalizowanych w I Katedrze i Klinice 

Dermatologii, Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach. 

Rozpoznanie choroby ustalono w oparciu o kryteria 

Amerykańskiego Towarzystwa Reumatologicznego [10]. Do 

badań zakwalifikowano chore we wczesnym okresie uogólnionej 

postaci choroby – do 3 lat od wystąpienia stwardnień 

skóry. U każdej chorej wykonano następujące badania laboratoryjne: 

OB, badanie morfologiczne krwi, proteinogram, stężenie 

CRP w surowicy, obecność przeciwciał przeciwjądrowych 

(ANA) i przeciwciał przeciwko topoizomerazie I (anty 

Scl-70) oraz badanie ogólne moczu, a ponadto – przeprowadzono 

badania specjalistyczne, pozwalające na ocenę zmian 

w poszczególnych narządach wewnętrznych, tj. scyntygrafię 

przełyku, badanie spirometryczne płuc i RTG klatki piersiowej 

oraz EKG i echokardiografię serca. 


ISSN 1425-5073 

Materiał referencyjny do badań stanowiła surowica krwi 

10 zdrowych kobiet, poddających się okresowym badaniom 

kontrolnym w Przychodni Miejskiej w Sosnowcu. 

W surowicy krwi wszystkich kobiet oznaczono aktywność: 

N-acetylo-β-D-glukozaminidazy, β-galaktozydazy, 

β-glukozydazy i α-mannozydazy – metodą Barrett`a i Heath`a 

[11]. W zastosowanej metodzie, wykorzystano zdolność 

wymienionych wyżej enzymów lizosomalnych do 

rozkładania syntetycznych substratów, tj. odpo-wiednio, 

2-nitrofenolo-N-acetylo-β-D-glukozoaminidu – dla N-acetylo-β-D-glukozaminidazy, 

p-nitrofenolo-β-galaktopiranozydu 

– dla β-galaktozydazy, p-nitrofenolo-β-glukopiranozydu 

– dla β-glukozydazy oraz p-nitrofenylo-α-mannopiranozydu 

– dla α-mannozydazy. Miarą aktywności badanych glikozydaz 

był przyrost stężenia p-nitrofenolu uwolnionego z substratu, 

mierzony spektrofotometrycznie przy długości fali 

410 nm. 

Otrzymane wyniki poddano opracowaniu statystycznemu, 

przy pomocy komputerowego pakietu STATISTICA 

v.5.1., obejmującemu: wyznaczenie średnich wartości oraz 

odchyleń standardowych dla danej cechy, sprawdzenie normalności 

rozkładu danej cechy testem Shapiro – Wilka, 

sprawdzenie równości wariancji testem Snedecora – Fishera 

oraz określenie istotności różnic średnich wartości danej 

cechy dla grupy kontrolnej i grupy badanej, testem t-Studenta. 

Wyniki 

W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono, iż aktywność 

trzech – spośród czterech ocenianych enzymów lizosomalnych 

w surowicy badanych chorych ulega istotnym 

zmianom. Wyrazem tych zmian jest obserwowany wzrost 

surowiczej aktywności N-acetylo-β-D-glukozaminidazy, 

β-glukozydazy oraz α-mannozydazy, w porównaniu z aktywnością 

tych enzymów, wykazaną w grupie kontrolnej 

(p

Nr 3 / 2008 

Tabela I. Aktywność N-acetylo-β-D-glukozaminidazy, β-galaktozydazy, β-glukozydazy oraz α-mannozydazy 

w surowicy krwi chorych na sklerodermę oraz w grupie kontrolnej (średnia ± SD) 

Oznaczany enzym 

N-acetylo-β-D-glukozaminidazy 

(nkat/l) 

β-galaktozydazy 

(nkat/l) 

β-glukozydazy 

(nkat/l) 

α-mannozydazy 

(nkat/l) 

Grupa kontrolna 

(n=10) 

Grupa badana 

(n=30) 

30,82 ± 4,21 46,78 ± 7,16 a 

6,84 ± 1,04 6,74 ± 0,84 

7,03 ± 1,43 8,03 ± 1,67 a 

6,01 ± 1,04 8,62 ± 1,53 a 

a 

p

Nr 3 / 2008 

Piśmiennictwo: 

1. Neudecker BA, Stern R, Connolly MK: Aberrant serum 

hyaluronan and hyaluronidase levels in scleroderma. Br 

J Dermatol 2004;150: 469-76. 

2. Varga J., Abraham D.: Systemic sclerosis: a prototypic 

multisystem fibrotic disorder. J Clin Invest 2007; 117: 

557-67. 

3. Lis-Święty A i wsp.: Badanie stężenia rozpuszczalnego 

receptora interleukiny-6 w surowicy chorych na twardzinę 

układową przed leczeniem i po leczeniu immunosupresyjnym. 

Post Dermatol Alergol 2006; 2: 67-72. 

4. Domysławska I i wsp.: Współistnienie zespołu twardzinopodobnego 

i samoistnego włóknienia szpiku 

u 54-letniej pacjentki. Pol Arch Med Wewn 2007; 117: 

370-373. 

5. Scala E i wsp.: Cytokine and chemokine levels in systemic 

sclerosis: relationship with cutaneous and internal 

organ involvement. Clin Exp Immunol 2004; 138: 

540-546. 

6. Takehara K, Sato S: Lokalized scleroderma is an autoimmune 

disorder. Rheumatology 2005 44: 274-9. 

7. Koźma EM i wsp.: Proteoglikany - struktura i funkcje. 

Postępy Biochem 1997; 43: 158-172. 

8. Komosińska-Vassev K i wsp.: Graves’ disease-associated 

changes in the serum lysosomal glycosidases activity 

and the glycosaminoglycan content. Clin Chim Acta 

2003; 331: 97-102. 

9. Olczyk K i wsp.: Free radical activity and antioxidative 

systems in patiens with systemic sclerosis. Eur J Intern 

Med 1999; 10: 206-208. 

10. Subcommittee for Scleroderma Criteria of the American 

Rheumatism Association Diagnostic and Therapeutic 

Criteria Committee. Preliminary criteria for the classification 

of systemic sclerosis (scleroderma). Arthritis 

Rheum 1980; 23: 581-90. 

11. Barrett AJ, Heath MF: Lysosomal enzymes. In. Dingle JT, 

editor. Lysosomes: a laboratory handbook. Amsterdam: 

Elsevier/North Holland Biomedical Press 1977; 19-147. 

12. Lis-Święty A i wsp.: Badanie stężenia rozpuszczalnego 

receptora czynnika martwicy nowotworów α typu I w 

surowicy chorych z objawem Raynauda i twardziną 

układową. Post Dermatol Alergol 2007; 4: 171-177. 

13. Takehara K: Hypothesis: pathogenesis of systemic sclerosis. 

J Rheumatol 2003; 30: 755-9. 

14. Sapadin AN, Esser AC, Fleischmajer R: Immunopathogenesis 

of scleroderma--evolving concepts. Mt Sinai 

J Med 2001; 68: 233-42. 

15. Dziankowska-Bartkowiak B, Dorota Torzecka J, Waszczykowska 

E: Wpływ zaburzeń angiogenezy i waskulogenezy 

na rozwój twardziny układowej – przegląd piśmiennictwa. 

Post Dermatol Alergol 2006; 5: 224–227. 

16. Wielgat P i wsp.: Aktywność egzoglikozydaz lizosomalnych 

w surowicy pacjentów z boreliozowym przewlekłym 

zapaleniem stawów. Przegl Epidemiol 2004; 58: 451-458. 

17. Herrmann K i wsp.: Acid lysosomal hydrolases in systemic 

sclerosis and other connective tissue diseases. Br 

J Dermatol 1982; 106: 523-8. 

18. Borzym-Kluczyk M i wsp.: The activity of N-acetyl-β- 

-glucosaminidase and its isoenzymes in the renal tissue, 

serum and urine of patients with renal cancer. Współcz 

Onkol 2005; 9; 7: 287-290. 


ISSN 1425-5073 



13

Elektroniczna baza identyfikacji leków „e-Tabletki” 

dr farm. Małgorzata Panas, dr farm. Sebastian Polak, Miłosz Polak, mgr farm. Agata Ryszawy 

Katedra Toksykologii 

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie 

Collegium Medicum 

Kierownik Katedry prof. dr hab. J. Brandys 

Program „e-Tabletki” opiera się na opisie preparatów na 

podstawie ich postaci, faktury, wymiarów, koloru i nadruków. 

Ikonografię stanowią dołączone zdjęcia preparatów. 

Służy wyłącznie do identyfikacji różnych postaci 

leków, dostępny jest w sieci Internet. 

„e-Tabletki” składają się z części dla administratora 

wprowadzającego nowe postacie leku i pozwala na 

rozbudowę oraz części dla użytkownika, którym w założeniu 

jest lekarz lub farmaceuta. Wyszukiwanie odbywa 

się za pomocą opisanych parametrów. Wyniki 

zgrupowane są według kategorii: wyniki pewne, wyniki 

prawdopodobne, wyniki mało prawdopodobne. 

Przydział do kategorii zależy od zgodności parametrów 

wprowadzonych przez użytkownika z parametrami zapisanymi 

w bazie. Podział na 3 zakresy wyników jest 

rezultatem procesu walidacji. Przy prostocie działania 

programu można założyć bezbłędną identyfikację stałej 

postaci leku. Elektroniczna baza stałych postaci leku ma 

prowadzić do szybkiej identyfikacji preparatu, głównie 

w toksykologii klinicznej. Baza jest łatwa w użyciu; 

przyjazna dla użytkownika; przeznaczona dla fachowych 

pracowników; pomocna w szybkiej identyfikacji 

stałej postaci leku, spełnia standardy światowe. 

E-tabletki is a fully searchable Internet based database 

system specialized in different drug formulation identification 

based on drugs description – type of formulation, 

layer characteristic, seize, colour and printed text. 

High resolution pictures of every solid drug formulation 

are included. 

E-tabletki system is divided to two main parts – the administrative 

and end user both with full graphic interface. 

The administrative part enables new drugs characterization 

and the end user part is specialized in drug 

search with use of mentioned above parameters. The 

results are categorized to the three main groups according 

to their probability and compatibility with those 

parameters. The E-tabletki system is easy to use for both 

administrator and end user and provides the possibility 

to fast and reliable drug identification what could be 

especially useful in clinical toxicology. Developed for 

needs of health specialists – medical doctors and pharmacist, 

E-tabletki system was designed according to the 

health information in web standards. 

Keywords: drug identification, clinical toxicology 

Słowa kluczowe: elektroniczna baza identyfikacji leków, 

zastosowanie w toksykologii klinicznej. 

Rynek farmaceutyczny jest jednym z najprężniej rozwijających 

się gałęzi gospodarki. Rokrocznie dopuszczane są 

do sprzedaży nowe preparaty, często leki generyczne, które 

różnią się wyglądem od podobnych, wcześniej dostępnych 

preparatów, dlatego coraz ważniejszym zadaniem staje 

się opracowanie niezawodnego systemu ich identyfikacji. 

Pierwsza baza danych umożliwiająca identyfikacje tabletek 

i kapsułek na podstawie kolorowych fotografii, powstała 

w 1962 r. w USA. Od tego czasu powstało szereg systemów 

identyfikacyjnych leków [1,2,3,4,5,6], jednak żaden z nich 

nie zdaje egzaminu w polskich warunkach. Problem dotyczy 

zwłaszcza toksykologii, gdzie identyfikacja może być 



wykorzystana do przyspieszenia diagnostyki i wdrożenia 

właściwego leczenia zatrutego pacjenta. 

W ciągu wielu lat stworzono szereg programów identyfikacji 

leków. Elektroniczne identyfikatory stałych postaci 

leku mogą być osobnymi programami lub częścią złożonych 

programów medycznych, albo elementem medycznych stron 

internetowych. Są to programy komercyjne lub ogólnodostępne. 

Bazy identyfikacji stałych postaci leków zawarte są 

w dwóch dużych, komercyjnych programach ePocrates online, 

eFacts [7,8]. 

Do chwili podjęcia tego tematu nie istniał w Polsce system 

identyfikacji nieznanych postaci leku. Pierwszy sto- 


ISSN 1425-5073

Nr 3 / 2008 

sunkowo prosty program identyfikacji leków „Tabletki” 

powstał w Katedrze Toksykologii UJ CM we współpracy 

z Zakładem Farmakokinetyki UJ CM, a działał w oparciu 

o program MS Access [2,3,4,5,6]. 

Modyfikacją dotychczasowego systemu jest program „e- 

-Tabletki”. Stary interfejs programu dosyć skomplikowany 

dla użytkownika, zamieniono na prostszy, bardziej nowoczesny, 

dostępny za pośrednictwem sieci Internet. 

Koncepcja programu pozostała taka sama i opiera się na 

opisie preparatów na podstawie ich postaci, faktury, wymiarów, 

koloru i nadruków. Sposób ikonografii nie zmienił się 

znacząco. Zadaniem programu jest wyłącznie identyfikacja 

różnych postaci leków. 

Zmodyfikowany program „e-Tabletki” składa się z części 

administracyjnej dla administratora wprowadzającego nowe 

postacie leku oraz części do odczytu dla użytkownika, którym 

w założeniu jest lekarz lub farmaceuta. 

Wprowadzanie nowego preparatu 

Wprowadzając nowy preparat z paska zadań należy wybrać 

„Preparaty”. Po wykonaniu tej czynności pojawi się 

szereg pól do wypełniania przez administratora ( rys. 2) 

Część administracyjna zmodyfikowanego 

programu „e-Tabletki” 

Przed rozpoczęciem pracy należy zalogować się do programu. 

Czynność tę wykonuje się poprzez podanie loginu 

i hasła, a następnie potwierdzenie poprawności wprowadzonych 

danych poprzez naciśnięcie „Zaloguj”.( rys. 1) 

Rys. 2. Pola programu do wypełnienia przez administratora 

Rys. 1. Sposób logowania do programu „e-Tabletki” i strona 

administracyjna programu 

Po wykonaniu tej procedury pojawia się dział administracyjny, 

do którego można wprowadzać nowe preparaty jak 

również dokonywać zmian we wcześniej wprowadzonych 

parametrach (rys.1). 

Ten obszar pracy pozwala na rozbudowę i edycję zawartości 

baz danych, a nie na identyfikację poszczególnych stałych 

postaci leku. 


ISSN 1425-5073 

W polu identyfikator preparatu pojawia się automatycznie 

jego numer i określa którym z kolei jest preparat aktualnie 

wprowadzany. Następnie wypełnia się poszczególne 

pola czyli: 

nazwę preparatu, dawkę preparatu, jego postać wybieraną 

z listy dostępnej w bazie, oraz fakturę preparatu. W tej 

kategorii również jest dostępna lista, z pomocą której określa 

się ten parametr. Ostatnim wprowadzanym elementem 

jest zdjęcie preparatu. 

Następną sekwencją niezwykle ważną dla prawidłowej 

identyfikacji są wymiary (w mm) i kolor postaci leku. Z załączonej 

listy kolorów wybiera się odpowiednie barwy dla 



15

wprowadzanej stałej postaci leku. Większość tabletek charakteryzuje 

identyczny kolor z obu stron, zdarzają się jednak postacie 

posiadające dwa różne kolory. Często kapsułki mają inny 

kolor górnej i dolnej części. Przy wprowadzaniu tego parametru 

ważne jest dokładne zaznaczenie właściwego koloru . 

Z punktu widzenia identyfikacji bardzo ważne jest prawidłowe 

odczytanie i wpisanie nadruku charakteryzującym 

awers/rewers oraz kształt postaci leku. Kształt preparatu 

wybiera się wśród następujących ( rys. 3). 

Rys. 3. Kształt preparatu 

Nr 3 / 2008 

W programie istnieje lista producentów z której należy 

wybrać odpowiedniego producenta danego preparatu. Przy 

dokonywanej identyfikacji jej potwierdzeniem a zarazem 

wskazówką może być składnik czynny preparatu. Na załączonej 

liście składników wyszukuje się odpowiednią substancję 

czynną/substancje czynne, których nazwy umieszczone 

są w 3 wersjach językowych łacińskiej; polskiej; 

angielskiej. 

Zapis wprowadzanego preparatu odbywa się przez opcję 

„zapisz”. 

Wprowadzający ma do wyboru opcje „anuluj” albo 

„usuń”, jeśli z różnych powodów nie chce 

zapisać wprowadzanego preparatu. W celu 

wyjścia z programu wybiera się w menu 

głównym funkcję „Koniec pracy.” 

Elektroniczna baza leków 

„E-Tabletki” wersja dla użytkownika 

Jest ona dostępna dla fachowego personelu 

medycznego. Wyszukiwanie odbywa 

się za pomocą takich parametrów jak: 

postać, faktura, wymiary, barwa, nadruki 

(awers, rewers) 

Każdy wpisany parametr zawęża 

pole poszukiwań. Po wpisaniu maksymalnej 

liczb danych i wybraniu ikony 

„Szukaj preparatu” wyświetlają się 

wyniki (rys. 4). 

Program dzieli zasób wyników na 3 kategorie: 

- wyniki pewne, 

- wyniki prawdopodobne, 

- wyniki mało prawdopodobne. 

Przydział do kategorii zależy od zgodności 

parametrów wprowadzonych przez 

użytkownika z parametrami zapisanymi 

w bazie. Decyzja o wyświetlaniu jedynie 

wyników pewnych byłaby błędem, ponieważ 

wpisane przez użytkownika parametry 

prawdopodobnie będą się różnić 

od wprowadzonych przez administratora 

( rys. 5). 

Rys.4. Widok ekranu wersji dla użytkownika 

Większość tabletek w Polsce to białe tabletki bez żadnych 

nadruków. Jednak część tabletek czy kapsułek posiada 

charakterystyczny napis czy znak (wprowadzany do opisu), 

który później ułatwia ich identyfikację. Mniej istotnym elementem 

dla identyfikacji preparatu jest opakowanie. Ten 

parametr w identyfikacji stałej postaci leku nie jest szczególnie 

ważny, ponieważ często przy zatrutej osobie znajduje 

się tylko rozsypane tabletki. 



Wyniki wyszukiwania 

Podział na 3 zakresy wyników jest rezultatem 

procesu walidacji, głównie dotyczącego 

kryterium dokładności, czyli 

zgodności między wynikiem uzyskanym 

a rzeczywistym. 

Wynikiem wyszukiwania po wprowadzeniu wyżej 

wymienionych parametrów jest lista możliwych preparatów 

ze zdjęciami, co pozwala na porównanie szukanej 

postaci leku z wzorcami znajdującymi się w bazie 

„e- Tabletki”. 


ISSN 1425-5073

Nr 3 / 2008 

względzie. Elektroniczna baza stałych postaci leku ma na 

celu pomoc w szybkiej identyfikacji preparatu, zwłaszcza 

w przypadkach zatruć ostrych nieznanym preparatem. Dzięki 

prostej obsłudze program może się przyczynić do znacznego 

skrócenia czasu identyfikacji leku i wdrożenia prawidłowego 

procesu leczenia pacjenta. 

Wnioski 

• „e-Tabletki” to baza prosta, maksymalne uproszczona 

zawierająca opis prowadzący do szybkiej identyfikacji 

nieznanej postaci leku. W przypadku stałych postaci 

leku opis oparty jest o wymiary i proste parametry, jakimi 

są postać leku, kształt, znak firmowy. Jest jedyną 

bazą dostosowaną do warunków w Polsce, przystosowaną 

do ciągłego rozbudowywania. Komputerowa baza 

„e-Tabletki” zawiera szereg nowatorskich elementów: 

• pomoc w szybkiej identyfikacji stałej postaci leku 

• łatwa w użyciu; 

• przyjazna dla użytkownika; 

• przeznaczona dla fachowych pracowników; 

Rys. 5. Wyniki wyszukiwania 

Dyskusja 

Większość amerykańskich baz danych opiera się na identyfikacji 

stałej postaci leku na podstawie kodów wprowadzonego 

przez FDA (Food and Drug Administration), zawierających 

informacje o substancji aktywnej, dawce i producencie. 

Przy tworzeniu polskiego identyfikatora stałych postaci 

leku należy mieć na uwadze warunki i rynek farmaceutyczny 

w Polsce. Program „e-Tabletki” jest przyjazny zarówno 

w części administracyjnej jak i użytkownika jest też prosty 

w obsłudze. Przy założeniu jego prostoty i szybkiego oswojenia 

się z jego działaniem można założyć praktycznie bezbłędną 

identyfikację stałej postaci leku. Praca z programem 

jest łatwa i nie wymaga specjalnego technicznego przeszkolenia, 

a jedynie merytorycznego przygotowania z zakresu 

farmakologii, toksykologii, technologii postaci leku – czyli 

ogólne z zakresu farmacji. Prostota programu jest jego głównym 

założeniem, nie tylko przy jego późniejszej obsłudze, 

ale także przy jego przygotowywaniu. 

Elektroniczna baza stałych postaci leku ma na celu pomoc 

w szybkiej identyfikacji preparatu, pod wpływem którego doszło 

do zatrucia. Dzięki prostej obsłudze program może się 

przyczynić do znacznego skrócenia czasu identyfikacji leku. 

W przypadku stałych postaci leku stworzenie takiej bazy 

jest bez wątpienia koniecznie, a cele takiej pracy i projekt 

wykonania wystarczająco oczywiste. 

Program opracowany jest dla fachowego personelu medycznego, 

gdyby jednak doszło do jego komercjalizacji, 

tak aby również rodzice mieli do niego swobodny dostęp, 

uzupełniony o dodatkowe informacje, szczególnie dotyczące 

pierwszej pomocy, byłyby bardzo dobrze wykorzystany. 

Program „e-Tabletki” spełnia standardy światowe w tym 


ISSN 1425-5073 

Wysoki poziom wykształcenia polskiego farmaceuty 

i lekarza pozwala przesunąć na dalszy plan opis działania 

poszczególnych leków. Specjalista z dziedziny medycyny 

potrafi od razu po zidentyfikowaniu leku określić jego zastosowanie 

i skutki przedawkowania. 

Demonstracyjna wersja bazy identyfikacyjnej postaci 

leków „e-Tabletki” dostępna będzie pod adresem internetowym 

http://lamium.farmacja.cm-uj.krakow.pl/tabletki/ od 2 

stycznia 2008 r. 

PIŚMIENNICTWO: 

1. Andrew C.S. i wsp., Ability of Practioners to Identify Solid 

Oral Dosage Tablets. Am. J. Health-Syst. Pharm., 63, 

838-843, 2006. 

2. Pach J., Panas M.: Opracowanie systemu identyfikacji 

różnych postaci leków. Farm. Pol. 212-213, 4, 1999. 

3. Panas M., Jawień W.: Opracowanie systemu identyfikacji 

różnych postaci leków. XVII Naukowy Zjazd Polskiego 

Towarzystwa Farmaceutycznego, Kraków, 10-13 września 

1998 ,stresz. 140- 141. 

4. Panas M., Pach J., Jawień W.: Komputerowy system identyfikacji 

różnych postaci leków. VII Naukowy Zjazd Polskiego 

Towarzystwa Toksykologicznego Międzyzdroje, 

31.05 – 02.06.1999, stresz. 117 

5. Panas M., Jawień W.: „Zastosowanie systemów identyfikacji 

różnych postaci leków”. Przegl. Lek.,58, 378- 379. 

2001. 

6. Panas M., Jawień W.:„Założenia komputerowej bazy danych 

identyfikacji różnych postaci leków”. XVIII Nauk. 

Zjazd Pol.Tow.Farm.Poznań, 19-22 wrzesień, 2001, 

stresz., 867. 

7. M. Panas, S. Polak, J. Brandys: Przydatność wybranych 

baz danych w praktyce medycznej. Przegl. Lek.,59,370, 

2002. 

8. M. Panas, S. Polak: Medyczna baza danych MICROME- 

DEX- różnice i podobieństwa z wybranymi bazami medycznymi. 

Farmacja Pol., 58, 787, 2002. 



17

Dostępność farmaceutyczna metotreksatu 

z układów termowrażliwych otrzymanych 

na bazie Pluronicu F-127 

Pharmaceutical availability of methotrexate 

from thermosensitive systems prepared on Pluronic F-127 

Prof. dr hab. Janusz Pluta, mgr Bożena Karolewicz 

Katedra i Zakład Technologii Postaci Leku, 

Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich 

we Wrocławiu, 

ul. Szewska 38, 50-139 Wrocław 

Kierownik Katedry Prof. dr hab. Janusz Pluta 

Streszczenie: Celem pracy była ocena dostępności farmaceutycznej 

metotreksatu z formulacji sporządzonych 

na bazie termowrażliwego polimeru z zamiarem ich 

zastosowania w postaci iniekcji do litego guza nowotworowego. 

Taka forma leku może być podawana jako 

implant, z którego substancja lecznicza uwalniałaby 

się powoli w miejscu aplikacji. Wszystkie badane formulacje 

zawierające metotreksat, sporządzone na bazie 

Pluronicu F-127, 0,1% chlorku benzalkoniowego 

z dodatkiem wybranych substancji pomocniczych tj. 

laktozy, glukozy, mannitolu, chlorku sodu i polioksyetylenoglikoli 

o różnej masie cząsteczkowej, cechowały 

się przemianą fazową zol-żel pod wpływem wzrostu 

temperatury. Zastosowane składowe formulacyjne 

wpływały na wielkość i charakter zmian temperatury 

przemiany fazowej zol-żel badanych serii. Wszystkie 

formulacje posiadały temperaturę przemiany fazowej 

zol-żel w zakresie temperatury fizjologicznej. Uwalnianie 

metotreksatu z tych układów jest wynikiem sumowania 

się równocześnie zachodzącej dyfuzji opartej na 

prawie Ficka i uwalniania zgodnego z zerowym rzędem 

reakcji, a wyznaczony czas półuwalniania substancji 

leczniczej z tych formulacji przemawia za ich wykorzystaniem 

do konstruowania postaci leku o przedłużonym 

działaniu. 

Słowa kluczowe: termowrażliwe nośniki leku, temperatura 

przejścia fazowego zol-żel, dostępność farmaceutyczna 

metotreksatu 



Abstract: The aim of the study was to evaluate the availability 

of gels obtained on the basis of Pluronic F127 

with the purpose of being injected into a tumour. They 

could be delivered in the form of implants with a sustained 

release of the active substance at the target site, 

what would improve the kinetic parameters of the drug, 

at the same time limiting its undesired effects. The investigated 

formulations of liquid consistency at room temperature 

were obtained in sterile conditions on the basis 

of Pluronic F-127, methotrexate, benzalconium chloride 

with addition of lactose, glucose, mannitol, glycerol, sodium 

chloride, polyoxethylene glycol in different concentrations. 

All the investigated formulations prepared 

on Pluronic F-127 revealed sol-gel transition temperature 

in the physiological range. Detailed analysis of functional 

relationship of the released methotrexate in time 

characterised two different mechanisms: Fick diffusion 

and zero order release. The use of Pluronic F-127 with 

certain additives as a vehicle for active substance allows 

to prepare systems with various semi-release time. The 

semi-release time of methotrexate (t0,5) for this formulation 

supports its usefulness in constructing a prolonged 

release drug from. 

Key words: thermosensitive drug carriers, sol-gel 

transition temperature, pharmaceutical availability of 

methotrexate 


ISSN 1425-5073

Nr 3 / 2008 

Wstęp 

Ze względu na wysoką toksyczność chemioterapia powinna 

być możliwie w jak największym stopniu selektywna, 

a jej działanie ograniczone do wybiórczego niszczenia tkanki 

nowotworowej, przy minimalnym i odwracalnym uszkodzeniu 

prawidłowych tkanek chorego [1]. Podanie substancji 

przeciwnowotworowej bezpośrednio do guza wiąże się 

z większą selektywnością jej działania, lepszą dystrybucją 

w chorej tkance i ograniczeniem działań niepożądanych [2]. 

Leki podane miejscowo nie przedostają się do krążenia ogólnego 

krwi lub przedostają się tylko w niewielkim stopniu. 

Ich wpływ na tkanki ogranicza się do określonej przestrzeni, 

w której dany związek został bezpośrednio zastosowany 

[3,4]. Jest to metoda terapii bardzo przydatna w leczeniu 

tych nowotworów, których chirurgiczne usunięcie jest ograniczone 

przez dostęp do guza, nowotworów mających nieregularną 

morfologię, czy, jak w przypadku guzów mózgu, 

przy utrudnionym przenikaniu cytostatyku przez barierę 

krew-mózg [5]. W celu uzyskania stężenia terapeutycznego 

leku w miejscu zmienionym chorobowo prowadzi się intensywne 

prace doskonalące podawane miejscowo formy leku. 

Modyfikacje postaci leku bez ingerencji w strukturę chemiczną 

substancji leczniczej dają w tym przypadku możliwość 

otrzymania zamierzonego efektu farmakologicznego 

i pozwalają sprostać wymaganiom skutecznej terapii [6]. 

Formułowanie nowych postaci leku do podania pozajelitowego 

ma na celu opracowanie nośnika zapewniającego nie 

tylko odpowiedni poziom terapeutyczny substancji i przedłużenie 

jej działania, ale i wygodę stosowania. Osiągnąć 

to można w dużej mierze poprzez wykorzystanie nowych 

substancji pomocniczych, takich jak np. poliestry poprzecznie 

usieciowane, poliuretany czy polimery wrażliwe na 

czynniki tj. fizjologiczna temperatura, pH, obecność jonów 

w płynach organizmu. Wykorzystanie w technologii form 

pozajelitowych biokompatybilnego polimeru, Pluronicu F- 

-127, umożliwia uzyskanie nośnika substancji leczniczej 

aplikowanego w formie roztworu, który w temperaturze fizjologicznej 

ciała, in situ będzie formował żel [7]. 

Materiały 

Pluronic F-127 - Sigma-Aldrich Chemie GmbH, Glukoza 

jednowodna PhEur - Fluka Chemie, Laktoza PhEur - Fluka 

Chemie, Mannitol - Riedel-de-Haen, Chlorek benzalkoniowy 

cz.d.a. - Fluka Chemie, Polioksyetylenoglikol 200, 600, 

1500 PhEur - Fluka Chemie, Chlorek sodu PhEur - Fluka 

Chemie, metotreksat - Sigma-Aldrich Chemie. 

Metody 


ISSN 1425-5073 

Płynne formulacje zawierające 14,8% Pluronicu F-127 

sporządzano na zimno techniką opisaną przez Schmolka 

w komorze z nawiewem laminarnym Lamil. Substancje pomocnicze 

i metotreksat wprowadzano kolejno do rozpuszczonego 

w wodzie do wstrzykiwań o temperaturze około 

15ºC polimeru. Po zmieszaniu gotowe formulacje sączono 

przez strzykawkowe apirogenne sączki membranowe Arcodisc 

® Syringe Filter do jałowych fiolek ze szkła oranżowego. 

Po przygotowaniu wszystkie formulacje były przechowywane 

w lodówce w temperaturze około 4ºC i badane 

po upływie 72 godzin. Uwalnianie metotreksatu z podłoży 

charakteryzujących się przemianą fazową zol-żel przy wzrastającej 

temperaturze prowadzono przez 4 godziny w temperaturze 

37°C, w komorach Franza (Hanson Vertical Cell) 

z błoną półprzepuszczalną Membra-Cel ® Dialysis Tubing 

(Serva, Heidelberg) o wielkości porów 3500 Da. Poszczególne 

frakcje odbierano w odstępach 30 minutowych, a ilość 

uwolnionej substancji leczniczej oznaczano spektrofotometrycznie 

z wykorzystaniem UV/VIS spektrofometru Cecil 

Instruments-Chemist-Handel (M.B.H. Austria). Pomiary 

wykonano sześciokrotnie i obliczono średni wynik. Dane 

opracowano w programie komputerowym STATISTICA 

Version 5, 97’, metodą najmniejszych kwadratów przy poziomie 

ufności p

Analizując dane dotyczące kinetyki uwalniania metotreksatu 

zaobserwowano, iż najszybciej metotreksat uwalniał 

się z formulacji zawierających dodatek 0,4% chlorku sodu, 

1,0% glukozy i 1,0% mannitolu jako substancji pomocniczych. 

Z układów, do których wprowadzono 0,4% chlorku 

sodu w czasie 4 godzin uwolniło się 18,7% metotreksatu, 

podobnie w przypadku dodatku 1,0% glukozy i 1,0% mannitolu 

uwolniło się odpowiednio 19,3% i 26% substancji. 

Stwierdzone różnice w uwalnianiu substancji czynnej z tych 

formulacji można tłumaczyć różnicami w ciśnieniu osmotycznym 

po obu stronach błony. Nośniki zawierające chlorek 

sodu i mannitol miały najwyższe, w granicy 376-398 

mosmol/kg, wartości ciśnienia osmotycznego. 

Najwolniej metotreksat uwalniał się z formulacji zawierających 

dodatek polioksyetylenoglikoli o niskiej masie 

cząsteczkowej PEG 200 i PEG 600. W przypadku serii serii 

zawierającej 0,5% PEG 200 i 0,5% PEG 600 uwolniło 

się odpowiednio 9,52% i 9,91% substancji. Po dodaniu polioksyetylenoglikoli 

spadek uwalniania metotreksatu można 

tłumaczyć dużą lepkością formulacji (lepkość dymnamiczna 

wyznaczona w temperaturze 37ºC przy 100 obrotach/ 

minutę została przedstawiona na rycinie 2). W przypadku 

dodatku polioksyetylenoglikoli szybkość uwalniania metotreksatu 

była zmienna w czasie, przy czym różnice te były 

najbardziej widoczne dla formulacji zawierających dodatek 

polioksyetylenoglikolu 200 i 600. 

Wnioski 

1. W warunkach in vitro dostępność farmaceutyczna metotreksatu 

z temowrażliwych formulacji jest zróżnicowana 

i zależna od składu. 

Nr 3 / 2008 

2. Dodatek substancji pomocniczych umożliwił uzyskanie 

nośników metotreksatu o różnym czasie półuwalniania. 

3. Uwalnianie metotreksatu z formulacji jest wynikiem sumowania 

się równocześnie zachodzącej dyfuzji opartej 

na prawie Ficka i uwalniania zgodnego z zerowym rzędem 

reakcji. 

4. Zachowanie formulacji w badaniach reologicznych nie 

znajduje jednoznacznego przełożenia na zdolność uwalniania 

metotreksatu. 

Piśmiennictwo 

1. Markman M.- Intraperitoneal antineoplastic drug delivery: 

rationale and results - Lancet Oncol. 2003, 4, 277- 

-283. 

2. Balthasar J. P., Fung H. L.- Pharmacokinetic and pharmacodynamic 

optimization of intraperitoneal chemotherapy 

- Life Sci. 1996, 7, 535-543. 

3. Dhanikula A. B., Panchagnula R.- Localized paclitaxel 

delivery - Int. J. Pharm. 1999, 183, 85-100. 

4. Fung L. K., Saltzman W. M.- Polymeric implants for cancer 

chemotherapy - Adv. Drug Deliv. Rev. 1997, 26, 209-230. 

5. Huynh G. H., Deen D. F., Szoka F. C.- Barriers to carrier 

mediated drug and gene delivery to brain tumors - J. 

Control. Rel. 2006, 110, 236-259. 

6. Chilkoti A., Dreher M. R., Meyer D. E., Raucher D.- Targeted 

drug delivery by thermally responsive polymers 

- Adv. Drug Deliv. Rev. 2002, 54, 613-630. 

7. Pluta J., Karolewicz B. - In vitro studies of the properties 

of thermosensitive systems prepared on Pluronic F-127 

as vehicles for methoterxate for delivery to solid tumours 

-Polim.Med. 2006, 3, 37-53. 

Seria 

Współ. 

r-Pearsona 

Zależność ln % pozostałości od czasu 

Równanie linii trendu R 2 T 0,5 

[min] 

Model Korsmeyera-Peppasa 

Równanie linii 

trendu ƒ t 

= at n R 2 

NaCl 0,4% -0,9676 y= - 0,0007x + 4,5537 0,9484 990,00 y=0,9704x 0,5466 0,9907 

Glukoza 1% -0,9599 y= - 0,0008x + 4,5528 0,9369 866,25 y=0,8926x 0,5702 0,9853 

Laktoza 1% -0,9722 y= - 0,0004x + 4,5746 0,9516 1732,50 y=0,5510x 0,5629 0,9928 

Mannitol 1% -0,9542 y= - 0,0010x + 4,5247 0,9255 693,00 y=1,5967x 0,5155 0,9846 

Glicerol 1% -0,9965 y = - 0,0004x +4,5872 0,9951 1732,50 y=0,2503x 0,7119 0,9990 

PEG 200 

0,5% -0,9520 y= - 0,0002x + 4,5636 0,9115 3465,00 y=1,1173x 0,3957 0,9886 

PEG 200 

1% -0,9862 y= - 0,0006x + 4,5778 0,9800 1155,24 y=0,4236x 0,6553 0,9912 

PEG 600 

0,5% -0,9612 y= - 0,0003x + 4,5739 0,9284 2310,00 y=0,6201x 0,5146 0,9855 

PEG 600 

1% -0,9787 y= - 0,0004x + 4,5797 0,9638 1732,50 y=0,4195x 0,6154 0,9933 

PEG 1500 

0,5% -0,9917 y= - 0,0004x + 4,5807 0,9864 1732,50 y=0,3891x 0,6151 0,9982 

PEG 1500 

1% -0,9900 y= - 0,0005x + 4,5714 0,9854 1386,00 y=0,5596x 0,6070 0,9983 

Tabela I. Równania linii trendu kinetyki uwalniania metotreksatu z serii formulacji zawierających Pluronic F-127, 0,1% chlorku 

benzalkoniowego, 0,01% metotreksatu z dodatkiem substancji pomocniczych. 

T 0,5 

- czas półuwalniania, ƒ t 

- ilość uwolnionej substancji w czasie, a - stała dla modelu, t - czas, n - wykładnik dyfuzji, 

R 2 - współczynnik determinacji. 




ISSN 1425-5073

Nr 3 / 2008 

Rycina 1. Wyznaczona przy stałej 

szybkości ścinania (100 obrotów/ 

minutę) w reometrze Brookfield 

DV-III temperatura przejścia fazowego 

zol-żel badanych formulacji 

zawierających dodatek 1% glukozy, 

1% laktozy, 1% glicerolu, 1% 

mannitolu i 0,4% chlorku sodu. 

Rycina 2. Wyznaczona przy stałej 

szybkości ścinania (100 obrotów/ 

minutę) w reometrze Brookfield 

DV-III temperatura przejścia fazowego 

zol-żel badanych formulacji 

zawierających dodatek PEG o różnej 

masie cząsteczkowej. 


ISSN 1425-5073 



21

Derywatyzacja „on-line” w oznaczaniu ibuprofenu i naproksenu 

techniką GC/MS 

„On-line” derivatization in GC/MS determination of ibuprofen and naproxen 

Dr n. farm. Sławomir Kurkiewicz 1 , dr hab. n. biol. Krystyna Stępień 1 , 

dr n. biol. Anna Dzierżęga-Lęcznar 1 , mgr farm. Wioletta Stefanik 2 

1 

Katedra Analizy Instrumentalnej, 

2 

Katedra i Zakład Farmacji Stosowanej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach 

Pracę wykonano w Katedrze Analizy Instrumentalnej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach 

Kierownik Katedry: dr hab. n. biol. Krystyna Stępień 

Streszczenie 

Oznaczanie poziomu niesteroidowych leków przeciwzapalnych 

(NLPZ) w płynach ustrojowych ma istotne 

znaczenie, zarówno ze względów toksykologicznych, 

jak i farmakokinetycznych. Niezwykle ważna z punktu 

widzenia ochrony środowiska jest również analiza 

zawartości NLPZ w wodzie i ściekach. Jedną z metod 

stosowanych do oznaczania NLPZ w próbkach biologicznych 

i środowiskowych jest chromatografia gazowa 

sprzężona ze spektrometrią mas. Technika GC/MS wymaga 

przeprowadzenia oznaczanych leków w ich lotne 

pochodne. Najczęściej w tym celu stosuje się derywatyzację 

do pochodnych sililowych. W prezentowanej pracy 

zastosowano nową metodę oznaczania ibuprofenu 

i naproksenu opartą na otrzymywaniu sililopochodnych 

bezpośrednio w gorącej komorze dozownika chromatografu 

gazowego (silanizacja „on-line”) oraz porównano 

skuteczność dwóch różnych odczynników silanizujących. 

N,O-bis-(trimetylosililo)trifluoroacetamid okazał 

się skuteczniejszym niż heksametylodisilazan czynnikiem 

derywatyzującym w odniesieniu do wybranych 

NLPZ. Wykazano, że derywatyzacja „on-line” jest równie 

wydajna jak klasyczna procedura derywatyzacji poprzedzająca 

analizę GC/MS. Pozwala natomiast znacznie 

skrócić czas przygotowania próbki do analizy, jest 

mniej pracochłonna i bardziej ekonomiczna. 

Abstract 

Monitoring of non-steroidal antiinflammatory drugs 

(NSAIDs) concentrations in body fluids is of importance 

for both toxicological and pharmacokinetic reasons. 

Analysis of the drug content in water and wastewater 

samples is also important for environmental protection. 

One of the methods used for NSAID determination in 

biological and environmental samples is gas chromatography 

coupled with mass spectrometry. The technique 

requires conversion of the analyzed drugs to their volatile 

derivatives, most frequently silyl derivatives. In 

the present study, the new method for determination of 

ibuprofen and naproxen by „on-line” derivatization to 

silyl derivatives directly in the hot injection port of the 

gas chromatograph was used, and efficiencies of two 

different derivatization agents were compared. N,O-bis- 

-(trimethylsilyl)trifluoracetamide was found to be more 

effective derivatizing agent of selected NSAIDs than 

hexamethyldisilazane. The results indicate that the efficiency 

of „on-line” silylation is comparable to that of 

conventional derivatization procedure. The derivatization 

method used allows reducing amount of the sample 

required for a single analysis, is less laborious and more 

economical. 

Key-words: NSAIDs, GC/MS, “on-line” silylation 

Słowa kluczowe: NLPZ, GC/MS, silanizacja „on-line” 

Wstęp 

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) są szeroko 

stosowane w terapii bólu i stanów zapalnych, a także jako 

środki przeciwgorączkowe. Leki te uznaje się za stosunkowo 

bezpieczne, niemniej ich długotrwałe stosowanie, zwłaszcza 

w wysokich dawkach, może prowadzić do wystąpienia wielu 

poważnych efektów ubocznych [1, 2]. Ponieważ NLPZ 

należą do najczęściej konsumowanych leków sprzedawanych 

bez recepty, ryzyko ich nadużywania lub przypadkowego 

przedawkowania jest wysokie. Co więcej, często ta 

sama substancja lecznicza jest składnikiem wielu preparatów, 

dostępnych w różnych postaciach farmaceutycznych, 

a współistniejące, choć nie zawsze zdiagnozowane, zabu- 



rzenia czynności wątroby lub nerek mogą prowadzić do 

zwiększenia stężenia we krwi aktywnej farmakologicznie 

frakcji leku. Oznaczanie poziomu NLPZ w płynach ustrojowych 

ma zatem istotne znaczenie, zarówno ze względów 

toksykologicznych, jak i farmakokinetycznych. Niezwykle 

ważna z punktu widzenia ochrony środowiska jest również 

analiza zawartości NLPZ w wodzie i ściekach [3]. 

Jedną z metod stosowanych oznaczania NLPZ w próbkach 

biologicznych i środowiskowych jest chromatografia 

gazowa sprzężona ze spektrometrią mas (GC/MS). Technika 

ta wymaga wstępnego przeprowadzenia oznaczanych leków 

w ich mniej polarne, bardziej lotne pochodne. Najczęściej 

w tym celu stosuje się derywatyzację do pochodnych trimetylosilylowych 

lub tert-butylodimetylosilylowych [4, 5]. 


ISSN 1425-5073

Nr 3 / 2008 

Celem pracy było opracowanie nowej metody oznaczania 

wybranych NLPZ, opartej na otrzymywaniu pochodnych 

trimetylosilylowych bezpośrednio w gorącej komorze dozownika 

chromatografu gazowego (silanizacja „on-line”). 

Poddano ocenie skuteczność dwóch różnych odczynników 

silanizujących w odniesieniu do naproksenu i ibuprofenu, 

a także porównano wydajność derywatyzacji „on-line” tych 

leków z wydajnością procedury prowadzonej klasyczną metodą 

„off-line”, poprzedzającą analizę GC/MS. 

Materiały i metody 

Procedurze silanizacji poddano roztwory wzorcowe zawierające 

różne stężenia naproksenu i ibuprofenu (Sigma- 

-Aldrich) w dichlorometanie (Merck), oraz oktadekan (10 

µg/ml), Sigma-Aldrich) jako wzorzec wewnętrzny. Jako 

odczynniki derywatyzujące zastosowano heksametylodisilazan 

(HMDS, Supelco) i N,O-bis-(trimetylosililo)trifluoroacetamid 

(BSTFA, Supelco). 

W celu otrzymania pochodnych sililowych metodą „off-line”, 

badane roztwory mieszano z odczynnikami derywatyzującymi 

w stosunku 1:1 (v/v), a następnie ogrzewano w 70°C 

przez 30, 60, 120 lub 180 min. Derywatyzację „on-line” prowadzono 

w dwóch wariantach. W wariancie I (bez wstępnego 

mieszania reagentów) do strzykawki o pojemności 5μl pobierano 

1μl HMDS lub BSTFA, a następnie 1μl analizowanego 

roztworu i tak przygotowaną próbkę wprowadzano do dozownika 

chromatografu gazowego. W wariancie II do fiolki zawierającej 

100μl analitu dodawano taką samą objętość HMDS lub 

BSTFA, dokładnie mieszano i 2μl próbki wprowadzano do 

portu dozownika w czasie nie dłuższym niż 1min. 

Analizy GC/MS wykonano stosując chromatograf gazowy 

HP5890 seria II sprzężony ze spektrometrem mas 

HP5989A. Rozdział chromatograficzny prowadzono na 

kolumnie kapilarnej HP5-MS (30m x 0,25mm x 0,25μm). 

Temperatura pieca chromatograficznego początkowo wynosiła 

40ºC i utrzymywana była przez 1 min, po czym wzrastała 

do 220ºC z szybkością 20ºC/min, a następnie do 255°C 

z szybkością 10°C/min. Wykorzystano dozownik typu 

„split/splitless”, a jako gaz nośny zastosowano hel o ciśnieniu 

15 psi. Temperatura linii transferowej wprowadzającej 

kolumnę chromatograficzną bezpośrednio do źródła jonów 

spektrometru mas wynosiła 230ºC. Analizowane związki 

jonizowano strumieniem elektronów o energii 70eV. Źródło 

jonów w spektrometrze utrzymywano w temperaturze 

200ºC, a kwadrupol w 100ºC. Spektrometr pracował w trybie 

zbierania pełnego widma (full scan), monitorując masy 

70-380 j.m.a. Do zbierania danych i obróbki widm używano 

oprogramowania ChemStation G1034C ver.C.02.00 (Hewlett 

Packard). Przy interpretacji widm masowych wykorzystano 

siódme wydanie biblioteki widm masowych Wiley. 

Wyniki i ich omówienie 

Niezwykle istotny dla wydajności procesu derywatyzacji 

NLPZ prowadzonej metodą „on-line” jest dobór odpowiedniej 

temperatury dozownika chromatografu gazowego. 

Jak wynika z ryciny 1, najkorzystniejsza temperatura silanizacji 

„on-line” przy użyciu BSTFA mieści się w zakresie 

240-280°C. W wyższych temperaturach ilość otrzymanych 


ISSN 1425-5073 

Ryc. 1. Wpływ temperatury dozownika na wydajność silanizacji 

ibuprofenu i naproksenu prowadzonej metodą „on- 

-line” w obecności BSTFA. Pola powierzchni pików znormalizowano 

względem wzorca wewnętrznego. 

Ryc. 2. Rozdział chromatograficzny mieszany ibuprofenu, 

naproksenu i wzorca wewnętrznego po derywatyzacji „on- 

-line” przeprowadzonej przy użyciu BSTFA w zoptymalizowanych 

warunkach 

sililopochodnych maleje. Podobną tendencję obserwowano 

w przypadku zastosowania do silanizacji HMDS. Gdy reakcję 

derywatyzacji przy użyciu tego reagenta prowadzono 

w temperaturach wyższych niż 300°C, na chromatogramach 

pojawiały się dodatkowe produkty pochodzące z termicznej 

degradacji analizowanych NLPZ. Z powyższych względów 

do prowadzenia dalszych analiz wybrano temp. 270°C, zapewniającą 

z jednej strony satysfakcjonującą wydajność 

procesu derywatyzacji „on-line”, z drugiej zaś - termiczną 

stabilność uzyskiwanych pochodnych. Na rycinie 2 pokazano 

rozdział chromatograficzny silylowych pochodnych 

ibuprofenu i naproksenu uzyskanych metodą „on-line” 

w zoptymalizowanych warunkach. Tożsamość otrzymanych 

sililopochodnych potwierdzono metodą spektrometrii mas. 

Jak wynika z ryciny 3, wydajność silanizacji „on-line” 

prowadzonej w obecności HMDS zależała od sposobu 

wprowadzania próbki do komory dozownika i była wyraźnie 

wyższa po wstępnym wymieszaniu analizowanego roztworu 

i odczynnika derywatyzującego (wariant II silanizacji 

„on-line”, patrz: Materiały i metody). W przypadku BSTFA, 

fakt wymieszania reagentów poza komorą dozownika pozostawał 

bez wpływu na wydajność derywatyzacji „on-line”. 

Prawdopodobnym źródłem obserwowanych różnic jest wyż- 



23

Nr 3 / 2008 

Ryc. 3. Porównanie wydajności silanizacji NLPZ prowadzonej 

metodą „on-line” (wariant I i II, patrz: Materiały i metody) 

i „off-line”. Pola powierzchni pików znormalizowano względem 

wzorca wewnętrznego 

sza lotność i reaktywość BSTFA w porównaniu z HMDS. 

Jednak niezależnie od użytego odczynnika derywatyzującego, 

ilości sililopochodnych powstających bezpośrednio 

w komorze dozownika chromatografu gazowego i otrzymywanych 

„off-line” były porównywalne, co wskazuje, że metoda 

silanizacji „on-line” jest równie wydajna jak klasyczna 

procedura derywatyzacji poprzedzająca analizę GC/MS. 

Z danych przedstawionych na rycinie 4 wynika, że metoda 

silanizacji „on-line” może zostać wykorzystana do oznaczania 

ibuprofenu i naproksenu techniką GC/MS. Dla obu 

odczynników silanizujących osiągnięto satysfakcjonującą 

korelację liniową krzywych wzorcowych. Zastosowanie 

BSTFA powodowało zwiększenie czułości metody, zwłaszcza 

dla naproksenu. 

Wnioski 

Uzyskane wyniki wskazują, że BSTFA jest skuteczniejszym 

czynnikiem silanizującym w odniesieniu do wybranych 

NLPZ niż HMDS. Sililopochodne ibuprofenu i naproksenu 

otrzymywane przy użyciu BSTFA charakteryzuje 

większa stabilność termiczna, a metoda ich oznaczania jest 

bardziej czuła. Wykazano, że niezależnie od zastosowanego 

czynnika silanizującego, derywatyzacja prowadzona metodą 

„on-line ” jest równie wydajna jak tradycyjna procedura 



Ryc. 4. Krzywe kalibracyjne do oznaczania ibuprofenu i naproksenu 

techniką GC/MS z zastosowaniem silanizacji „on- 

-line” w obecności HMDS i BSTFA. Pola powierzchni pików 

znormalizowano względem wzorca wewnętrznego 

derywatyzacji poprzedzająca analizę GC/MS i może zostać 

wykorzystana do oznaczania NLPZ. Silanizacja „on-line” 

pozwala na znaczne skrócenie czasu przygotowania próbki 

do analizy, jest mniej pracochłonna i bardziej ekonomiczna. 


1. Mehanna AS.: NSAIDs: Chemistry and Pharmacological 

Actions. Am J Pharm Educ 2003; 63: 1-7. 

2. Lisowska B, Rell-Bakalarska M, Rutkowska-Sak L.: 

Niesteroidowe leki przeciwzapalne – blaski i cienie. 

Reumatologia 2006; 2: 106-111. 

3. Kosjek T, Heath E, Krbavčič A.: Determination of non- 

-steroidal anti-inflammatory drug (NSAIDs) residues in 

water samples. Environ Int 2005; 31: 679-685. 

4. Rodríguez I i wsp.:Determination of acidic drugs in sewage 

water by gas chromatography–mass spectrometry 

as tert-butyldimethylsilyl derivatives. J Chromatogr 

A 2003; 985: 265-274. 

5. Farré M, Petrovic M, Barceló D.: Recently developed 

GC/MS and LC/MS methods for determining NSA- 

IDs in water samples. Anal Bioanal Chem 2007; 387: 

1203-1214. 


ISSN 1425-5073

CIEKŁE KRYSZTAŁY W NAUKACH FARMACEUTYCZNYCH 

LIQUID CRYSTALS IN PHARMACEUTICAL SCIENCES 

dr n. farm. Justyna Zalewska-Rejdak, 

mgr farm. Izabela Winiarek, 

dr hab. n. fiz. Maria Jastrzębska 

Katedra i Zakład Biofizyki, 

Śląski Uniwersytet Medyczny, 

Sosnowiec 

Kierownik: dr hab. n. fiz. Barbara Pilawa, prof. nadzw. ŚUM 

STRESZCZENIE 

W ostatnich latach wzrosło zainteresowanie możliwością 

wykorzystania ciekłokrystalicznego stanu mezomorficznego 

w przemyśle farmaceutycznym. Dotyczy 

to zarówno ciekłokrystalicznych substancji czynnych, 

jak i substancji pomocniczych, które można wykorzystać 

do opracowania systemów kontrolowanego 

uwalniania leków. W pracy opisano substancje lecznicze 

zdolne do generowania stanu ciekłokrystalicznego 

z uwzględnieniem typu tworzonej mezofazy. Mezomorfizm 

liotropowy leków ma znaczenie ze względu na 

silne interakcje tych składników z ciekłokrystalicznymi 

elementami błon biologicznych. Mezomorfizm termotropowy 

pozwala natomiast zwiększyć rozpuszczalność 

aktywnego składnika, jeśli tylko możliwa jest stabilizacja 

stanu mezomorficznego w temperaturze pokojowej. 

Z kolei możliwości rozwoju systemów kontrolowanego 

uwalniania leków z wykorzystaniem liotropowych systemów 

ciekłokrystalicznych zawdzięcza się ich stabilności 

i strukturze przyjaznej dla skóry. 

Słowa kluczowe: farmacja, ciekłe kryształy 

SUMMARY 

Recently the idea has developed for application of liquid 

crystal mesomorphic state in pharmaceutical industry. 

This applies to both liquid crystal active substances 

as well as excipients which can be used for development 

of controlled release of medicines. In the paper, medical 

substances have been described which are capable of 

generating liquid crystal state with attention paid to type 

of generated mesophase. Lyotropic mesomorphism of 

medicines is of great importance due to strong interaction 

of those components with liquid crystal elements 

of biological membranes. Thermotropic mesomorphism 

allows for increasing solubility of the active component, 

provided that mesomorphic state can be stabilised in 

room temperature. 

Possibilities of development of controlled release systems 

with the application of lyotropic liquid crystal 

systems can be owed to their stability and skin-friendly 

structure. 

Keywords: pharmacy, liquid crystals 

WSTĘP 

Ciekłe kryształy to stan skupienia istniejący pomiędzy 

fazą ciekłą i krystaliczną, charakteryzujący się właściwościami 

strukturalnymi, mechanicznymi i optycznymi pośrednimi 

pomiędzy izotropowymi cieczami a krystalicznymi 

ciałami stałymi. 

W ostatnich latach wzrosło zainteresowanie możliwością 

wykorzystania ciekłokrystalicznego stanu mezomorficznego 

w przemyśle farmaceutycznym. Dotyczy to zarówno 

ciekłokrystalicznych substancji czynnych, jak i substancji 

pomocniczych. 


ISSN 1425-5073 

CIEKŁE KRYSZTAŁY – NIEZWYKŁY STAN 

MATERII 

Krystaliczne ciała stałe są charakteryzowane przez dalekosiężne 

uporządkowanie pozycyjne i orientacyjne w trzech 

wymiarach, podczas gdy ciecze amorficzne cechuje brak dalekosiężnego 

uporządkowania w każdym wymiarze. Ciekłe 

kryształy wykazują właściwości strukturalne, mechaniczne 

i optyczne pośrednie pomiędzy nimi. Nie są jednakże mieszaniną 

ciał stałych i cieczy, lecz oddzielnym stanem materii. 

Ciekłe kryształy to stan skupienia istniejący pomiędzy 

fazą ciekłą i krystaliczną, charakteryzowany przez częścio- 



25

wy lub całkowity brak uporządkowania pozycyjnego, przy 

zachowaniu porządku orientacyjnego składowych cząstek. 

Takie uporządkowanie orientacyjne może utrzymywać się 

w stanie stałym, stąd LC mogą wykazywać stabilność mechaniczną 

jak ciała stałe i płynąć jak ciecze. Z uwagi na 

sposób otrzymywania, ciekłe kryształy dzieli się na termotropowe 

(TLC z ang. Thermotropic Liquid Crystals) – powstające 

w wyniku ogrzewania krystalicznego ciała stałego 

albo w wyniku ochłodzenia izotropowego roztopu mezogenu 

oraz liotropowe (LLC z ang. Lyotropic Liquid Crystals) 

– powstające po rozpuszczeniu substancji mezogennej 

(w postaci stałej lub ciekłej) w odpowiednim rozpuszczalniku 

(głównie w wodzie i innych organicznych rozpuszczalnikach 

polarnych). 

Nematyczne ciekłe kryształy są to najprostsze struktury 

mezomorficzne, formowane przez wydłużone molekuły, 

gdzie poza równoległością elementów żadne inne uporządkowanie 

nie występuje. W cholesterolowych ciekłych kryształach 

równoległe względem siebie cząsteczki leżą płasko 

w warstwach, a warstwy te są względem siebie skręcone, co 

daje w efekcie układy spiralne o nadzwyczaj interesujących 

właściwościach optycznych. Cechą charakterystyczną struktur 

smektycznych jest to, że równolegle ułożone względem 

siebie molekuły są dodatkowo rozmieszczone w warstwach 

tak, że długie osie molekuł są prostopadłe lub ukośne względem 

płaszczyzn tych warstw. W ciekłych kryształach dyskotycznych 

oprócz równoległego uporządkowania osi cząsteczek, 

cząsteczki układają się dodatkowo w kolumny [1,2]. 

BŁONY BIOLOGICZNE JAKO UKŁADY 

CIEKŁOKRYSTALICZNE 

Znaczna część substancji, z których zbudowane są organizmy 

żywe, posiada strukturę ciekłokrystaliczną. Zalicza 

się do nich amfifilowe lipidy błon komórkowych, chromosomowe 

DNA, białka, szczególnie białka cytoszkieletu, mięśniowe, 

kolagen oraz proteoglikany. Mnogość tych mezofaz 

wskazuje, że mogą one mieć duże znaczenie dla biologicznych 

struktur i funkcji na wszystkich poziomach organizacji. 

Występujące w organizmach żywych ciekłe kryształy 

mają charakter liotropowy Budowę ciekłokrystaliczną typu 

liotropowego posiadają błony komórkowe, w których cząstki 

lipidów pod działaniem wody tworzą struktury lamelarne 

[3]. 

CIEKŁOKRYSTALICZNE SUBSTANCJE 

LECZNICZE 

Najwięcej uwagi w literaturze poświęca się lekom tworzącym 

mezofazy liotropowe po rozcieńczeniu w rozpuszczalniku 

polarnym, głównie w wodzie. Wiedza na temat 

liotropowego mezomorfizmu leków ma istotne znaczenie 

dla rozwoju form dozowania ze względu na silnie interakcje 

tych składników z fosfolipidami. Mezomorfizm termotropowy 

jest raczej rzadko spotykany wśród farmaceutyków. 

Niektóre leki, jak np. chlorowodorek nafoksydyny czy sól 

sodowa fenoprofenu, mogą generować zarówno termotropowe 

mezofazy smektyczne, jak i mezofazy liotropowe. 

Każdy z tych składników ma charakter amfifilowy oraz wykazuje 

właściwości substancji powierzchniowo czynnej, co 



Nr 3 / 2008 

zaspokaja wymagania strukturalne dla tworzenia mezofaz 

liotropowych, a także zawiera w swojej strukturze układ 

pierścieniowy – typowy element strukturalny mezofaz termotropowych. 

Ustalono, że 5% wszystkich substancji organicznych 

wykazuje mezomorfizm termotropowy. W związku 

z tym, iż przekazywanie energii cieplnej jest nieuniknionym 

zjawiskiem w wielu procesach produkcji farmaceutycznej, 

wydaje się możliwe, że mezofazy tworzą się właśnie podczas 

procesu technologicznego czy przenoszenia substancji. 

Możliwe jest również, że powstałe mezofazy (jak metastabilne 

polimorficzne formy leku) nie przekształcają się ponownie 

do stanu krystalicznego, kiedy energia cieplna przestaje 

działać. Jeśli mezofaza nie ulega ponownej transformacji do 

trwałego termodynamicznie stanu krystalicznego, to wzrastająca 

energia swobodna leku może powodować wzrost 

szybkości rozpuszczania się i zwiększenie rozpuszczalności 

leku. Formowanie termotropowych i liotropowych LC jest 

uzależnione rodzaju procesów technologicznych (suszenie 

rozpyłowe, topnienie, liofilizacja), a także od przynależności 

leku do określonej rodziny strukturalnej [1,2]. 

W pracy dokonano zestawienia substancji leczniczych 

i pomocniczych zdolnych do generowania stanu ciekłokrystalicznego 

z uwzględnieniem typu tworzonej mezofazy 

(Tabela 1). Mezomorfizm liotropowy leków ma znaczenie 

ze względu na silne interakcje tych składników z ciekłokrystalicznymi 

elementami błon biologicznych. Mezomorfizm 

termotropowy pozwala natomiast zwiększyć rozpuszczalność 

aktywnego składnika, jeśli tylko możliwa jest stabilizacja 

stanu mezomorficznego w temperaturze pokojowej. 

Z kolei liotropowe systemy ciekłokrystaliczne dzięki swej 

stabilności i strukturze przyjaznej dla skóry stwarzają możliwości 

rozwoju nowoczesnych systemów kontrolowanego 

uwalniania leków. 

FORMY CIEKŁOKRYSTALICZNE W TECH- 

NOLOGII POSTACI LEKÓW 

Oprócz cząstek leków o właściwościach amfifilowych, 

tendencję do tworzenia liotropowych ciekłych kryształów 

przejawiają również amfifilowe substancje pomocnicze 

obecne w preparatach leczniczych. W szczególności dotyczy 

to substancji powierzchniowo czynnych, powszechnie 

stosowanych jako emulgatory w preparatach transdermalnych, 

które po rozpuszczeniu w określonym rozpuszczalniku 

asocjują tworząc micele. Wraz ze wzrostem ich stężenia 

rośnie prawdopodobieństwo interakcji pomiędzy micelami, 

które prowadzą do utworzenia ciekłego kryształu [5]. 

Liotropowe ciekłe kryształy (LLC) znajdują zastosowanie 

w przemyśle farmaceutycznym, kosmetycznym i chemicznym. 

Występują w żelach powierzchniowo czynnych, 

maściach, kremach, rozproszeniach liposomalnych i koloidalnych, 

systemach transdermalnych oraz w preparatach 

o przedłużonym uwalnianiu. Przyczyną tak szerokiego 

wykorzystania tych koloidalnych struktur jest ich podobieństwo 

do tych w żywych organizmach oraz korzystne 

właściwości w porównaniu z tradycyjnymi półstałymi formami 

dozowania leku na skórę. Ich powstawanie tłumaczy 

się przez przestrzenną organizację niejonowych cząstek 

surfaktantów, w niższych i wyższych stężeniach. Mezofazy 

liotropowe powstają z wody i jednego bądź dwóch surfak- 


ISSN 1425-5073

Nr 3 / 2008 

tantów, w ściśle określonych proporcjach, przy niewielkim 

nakładzie energii albo w wyniku spontanicznej strukturalnej 

organizacji, dlatego też ich produkcja jest prosta i energooszczędna. 

Są termodynamicznie stabilne i mogą być przechowywane 

przez długi czas w formie niezmienionej, bez 

rozdziału faz. [6]. 

Podłoże ciekłokrystaliczne wykazuje interakcje z substancją 

rozpuszczoną i może wpływać na właściwości jej 

rozpuszczania, a tym samym na jej gradient w podłożu i w 

warstwie rogowej naskórka oraz na tempo dyfuzji z podłoża. 

[Brinon 1999]. Preparaty o strukturze ciekłokrystalicznej 

wykazują dobrą penetrację, wynikającą z niskiego napięcia 

powierzchniowego na granicy faz olej/woda i mogą 

ułatwiać dyfuzję substancji aktywnych biologicznie w głąb 

skóry albo do krążenia ogólnoustrojowego. Mogą zwiększać 

rozpuszczalność leków nierozpuszczalnych lub słabo 

rozpuszczalnych w wodzie. Ponadto stosowanie systemów 

liotropowych daje możliwość ominięcia tzw. efektu pierwszego 

przejścia, a co za tym idzie eliminacji działań niepożądanych 

leku ze strony przewodu pokarmowego i aplikacji 

farmaceutyków o niskim indeksie terapeutycznym czy krótkim 

okresie biologicznego półtrwania. Ponieważ lamelarne 

systemy ciekłokrystaliczne zawierają dużą ilość inkorporowanej 

wody, skoncentrowanej w warstwach pomiędzy domenami 

hydrofilowymi, jej parowanie zachodzi w mniejszym 

stopniu niż w przypadku tradycyjnych kremów w/o. 

Zawartość wilgoci utrzymuje się przez długi czas, więc 

transepidermalna utrata wody jest zastępowana przez długotrwającą 

hydratację, zgodnie z potrzebami skóry. Dodatkowo 

posiadają atrakcyjny wygląd, idealną konsystencję, a ich 

aplikacja wywołuje przyjemne dla skóry uczucie [6]. 

Pierwsze próby wykorzystania układu ciekłokrystalicznego 

o strukturze liotropowej jako podłoża podjął Wahlgren 

i wsp. [7]. Badano wówczas właściwości układu lecytyna - 

woda, stanowiącego ciekły kryształ o strukturze lamelarnej, 

jako podstawowego podłoża dla maści z hydrokortyzonem. 

Wyniki przeprowadzonych analiz wykazały dwie cechy 

istotne dla zastosowania ciekłego kryształu jako podłoża maści. 

Pierwsza z nich to wysoka rozpuszczalność substancji 

aktywnej w fazie ciekłokrystalicznej, czterokrotnie wyższa 

niż w przypadku rozpuszczalności hydrokortyzonu w powszechnie 

używanym glikolu etylenowym. Druga istotna 

cecha to duża wartość współczynnika dyfuzji (wyższa niż 

w przypadku zawiesiny stałego hydrokortyzonu) wynikająca 

z zastosowania struktury ciekłokrystalicznej jako nośnika.. 

Preparat okazał się termodynamicznie stabilny [7]. 

Żele o ciekłokrystalicznej mikrostrukturze sześciennej 

znalazły zastosowanie w preparatach leczniczych. Dotyczy 

to zwłaszcza preparatów przeznaczonych do stosowania 

miejscowego, zawierających substancje lecznicze z grupy 

niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Na rynku niemieckim 

dostępne są obecnie: Contrheuma Gel Forte N ® , 

Trauma-Dolgit Gel ® i Dolgit Mikrogel ® . Wysokie stężenie 

surfaktantu w tych preparatach wpływa na mikrostrukturę 

lipidów warstwy rogowej naskórka, zwiększając przenikalność 

aktywnego składnika.. Testy przenikalności przeprowadzone 

na ludzkim wycinku warstwy rogowej wykazały, 

że ilość ibuprofenu przenikająca przez strukturę w jednostce 

czasu jest znacznie wyższa dla komercyjnego preparatu Dolgit 

Mikrogel ®, niż dla wodnych i micelarnych roztworów 


ISSN 1425-5073 

leku. Na rynek niemiecki wprowadzono Bifomyk Gel ® . Jest 

to żel powierzchniowo czynny o mikrostrukturze ciekłokrystalicznej 

zawierający bikonazol – substancję o działaniu 

przeciwgrzybiczym. W terapii przeciwgrzybiczej skóry 

udoskonalona penetracja substancji czynnej jest wysoce pożądana, 

ponieważ strzępki grzybni mogą docierać do warstw 

epidermalnych. To samo dotyczy leków z grupy NLPZ, 

gdyż muszą one przenikać przez kilka warstw epidermalnych, 

aby dotrzeć do mięśni i tkanki łącznej i wywołać efekt 

terapeutyczny. 

PODSUMOWANIE 

Strukturalna różnorodność wśród substancji farmaceutycznych 

sugeruje, że tworzenie ciekłych kryształów może 

być bardziej rozpowszechnione niż wcześniej uważano. Na 

podstawie przeanalizowanego piśmiennictwa można sugerować 

konieczność rozszerzenia badań fizykochemicznych 

w kierunku występowania stanów ciekłokrystalicznych farmaceutyków. 

Dodanie tego typu informacji do standardowej 

charakterystyki substancji farmaceutycznej może być wykorzystane 

do poprawy niektórych cech preparatu takich jak 

rozpuszczalność czy biodostępność oraz wzrostu trwałości 

leku. 

BIBLIOGRAFIA 

1. Bunjes R., Rades T. „Thermotropic liquid crystalline drugs”. 

J. Pharm. Pharmacol., 2005; 57(7): 807-816 

2. Stevenson C.L., Bennet D.B., Lechuga-Ballesteros D. “Pharmaceutical 

Liquid Crystals : The Relevance of Partially Ordered 

Systems”. J. Pharm. Sci. 2005; 94(9): 1861-1880 

3. Mae-Wan Ho, Haffegee J., Newton R., Yu-ming Zhou, Bolton 

J.S., Ross S. “Organisms as polyphasic liquid crystals”. Bioelectrochem. 

Bioenerg., 1996; 41: 81-91 

4. Zhou Ch., Yi Z. “Blood-compatibility of polyurethane/liquid 

crystal composite membranes”. Biomaterials 1999; 20(22): 

2093-2099 

5. Müller-Goymann C.C. “Physicochemical characterization of 

colloidal drug delivery systems such as reverse micelles, vesicles, 

liquid crystals and nanoparticles for topical administration”. 

Eur. J. Pharm Biopharm. 2004; 58(2): 343-356 

6. Makai M., Csányi E., Németh Zs., Pálinkás J., Erős I. “Structure 

and drug release of lamellar liquid crystals containing glycerol”. 

Int. J. Pharm. 2003b; 256: 95-107 

7. Wahlgren S., Lindstrom A.L., Fraberg S.E. “Liquid crystals 

as potential ointment vehicle”. J. Pharm. Sci. 1984; 73(10): 

1484-1486 

8. Nii T., Ishii F. “Properties of various phosphatydylocholines as 

emulsifiers or dispersing agents in microparticle preparations 

for drug carriers”. Colloids. Surf. B. Biointerfaces 2004; 39: 

57-63 

9. Geraghty P.B., Attwood D., Collet J.H., Dandiker Y. “The in vitro 

release of some antimuscarinic drugs from monoolein/water 

lyotropic liquid crystalline gels”. Pharm. Res. 1996; 13(8): 

1265-1271 

10. Helledi L.S., Schubert L. “Release kinetics of acyclovir from 

suspension of acyclovir incorporated in a cubic phase delivery 

system”. Drug Dev. Ind. Pharm. 2001; 27(10): 1073-1081 

11. Shah J.C., Sadhale Y., Chilukuri D.M. “Cubic phase gels as 

drug delivery systems”. Adv. Drug Deliv. Rev. 2001 Apr 

25;47(2-3):229-50 

12. Farkas E., Zelkó R., Török Gy., Rácz I. “Influence of chlorhexidine 

species on the liquid crystalline structure of vehicle”. 

Int. J. Pharm. 2001; 213(1-2): 1-5 



→ 

27

Nr 3 / 2008 

TYP MEZOFAZY SUBSTANCJA ZASTOSOWANIE Źródło 

Ciekłe kryształy termotropowe 

Ciekłe kryształy liotropowe 

nematyczna 

cholesteryczna 

smektyczna 

metotreksat lek przeciwnowotworowy [1,2] 

tobramycyna antybiotyk [2] 

estry cholesterolu 

systemy kontrolowanego uwalniania [1] 

biomateriały [4] 

itrakonazol lek przeciwgrzybiczy [1,2] 

estry cholesterolu systemy kontrolowanego uwalniania [1] 

fenoprofen NLPZ [1,2] 

kalcytonina 

kromoglikan disodowy 

nafoksydyna 

propranolol 

lek wpływający na układ kostny 

lek przeciwastmatyczny 

antyestrogen 

ß-bloker 

dyskotyczna kwas foliowy witamina [2] 

nematyczna 

lamelarna 

heksagonalna 

detirelix 

kromoglikan disodowy 

leuprorelina 

nafarelina 

neosalwarsan 

salwarsan 

fenoprofen 

diklofenak 

flurbiprofen 

ibuprofen 

ketoprofen 

pirprofen 

eter polioksyetyleno-10-oleilowy 

(Brij 96) 

lek przeciwnowotworowy 

lek przeciwastmatyczny 

lek przeciwnowotworowy 

[2] 

[1] 

[2] 

chemioterapeutyk [1] 

NLPZ 

[1,2] 

fosfatydylocholina systemy kontrolowanego uwalniania [7,8] 

monooleinian glicerolu (GMO) [9,10,11] 

Synperonic A7 [12] 

nafoksydyna antyestrogen [1] 

monooleinian glicerolu (GMO) 

[9,10,11] 

systemy kontrolowanego uwalniania 

Synperonic A7 [12] 

[5] 

[6] 

TABELA 1 

Ciekłe kryształy w farmacji 




ISSN 1425-5073

Charakterystyka wybranych olejów roślinnych pod kątem syntezy 

sprzężonych dienów kwasu linolowego (SKL) 

Characteristics of chosen plant oils with respect to the conjugated dienes of 

linoleic acid (CLA) synthesis 

Dr inż. Robert Bodkowski 1 

Dr inż. Wiesława Walisiewicz-Niedbalska 2 

Prof. dr hab. Bożena Patkowska-Sokoła 1 

Mgr inż. Krzysztof Różycki 2 

1 

Instytut Hodowli Zwierząt, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, 

ul Chełmońskiego 38c, 51-630 Wrocław, Polska 

2 

Instytut Chemii Przemysłowej im. prof. I. Mościckiego ul. Rydygiera 8, Warszawa, Polska 

Streszczenie 

Sprzężone dieny kwasu linolowego stanowią grupę 

związków o wielokierunkowym i korzystnym wpływie 

na organizm człowieka. Jednym z mechanizmów ich 

powstawania może być synteza z kwasu linolowego 

w procesie alkalicznej izomeryzacji. Celem niniejszych 

badań była ocena różnych olejów roślinnych pod katem 

ich przydatności jako surowca do syntezy sprzężonych 

dienów kwasu linolowego c9,t11 i t10,c12. Na podstawie 

przeprowadzonych analiz składu kwasów tłuszczowych 

stwierdzono, że najkorzystniejszym z punktu widzenia 

syntezy izomerów c9,t11 i t10,c12 okazał się olej 

z pestek winogron. Skład kwasów tłuszczowych tego 

oleju jest najbardziej zbliżony do składu oleju makowego. 

Korzystne składy miały również oleje: słonecznikowy, 

z ostropestu plamistego i olej amaranthusowy 

(szarłat). 

Słowa kluczowe: oleje roślinne, skład kwasów tłuszczowych, 

SKL 

Summary 

Conjugated dienes of linoleic acid are a group of compounds 

of multi-directional and profitable influence on 

human health. The synthesis from linoleic acid via alkaline 

isomerization process is one of the mechanisms 

of their formation. The aim of the present study was an 

assessment of different plant oils with respect to their 

usefulness as a substrate to the synthesis of c9,t11 and 

t10,c12 conjugated dienes of linoleic acid. Basing on 

conducted chromatographic analysis it was demonstrated 

that grape seed oil was characterized by the most 

beneficial fatty acids content as regards the synthesis of 

c9,t11 and t10,c12 isomers. The fatty acids content of 

this oil is the most similar to that of poppy seed oil. The 

profitable content was observed also in the case of sunflower, 

thistle and amaranthus oils. 

Key words: plant oils, fatty acids content, CLA 

WSTĘP 

Sprzężony kwas linolowy (ang. conjugated linoleic acid 

CLA) jest wspólnym terminem określającym mieszaninę 

pozycyjnych (8 i 10, 9 i 11, 10 i 12 lub 11 i 13) oraz geometrycznych 

(cis i trans) izomerów kwasu oktadekadienowego 

C18:2. W odróżnieniu od kwasu linolowego 9c,12c- 

C18;2 w którym wiązania podwójne są w formie izolowanej 

w izomerach CLA występują one w formie sprzężonej [1]. 

W produktach naturalnych w grupie izomerów CLA dominują 

izomery o konfiguracji cis-9, trans-11 oraz w dużo 

mniejszym stopniu trans-10, cis-12 i to właśnie tym dienom 

przypisuje się szczególną aktywność biologiczną. 

Dotychczas najwięcej badań poświęcono antykancerogennemu 

działaniu sprzężonych dienów kwasu linolowego 


ISSN 1425-5073 

[2,3]. Dieny te mogą jednak również wykazywać działanie: 

antymiażdzycowe, hamujące rozwój osteoporozy, immunomodulujące, 

opóźniające rozwój cukrzycy oraz redukujące 

tkankę tłuszczową. 

Podstawowym mechanizmem powstawania CLA jest 

izomeryzacja kwasu linolowego zachodząca podczas bakteryjnego 

biouwodornienia w żwaczu zwierząt przeżuwających. 

Dlatego w stanie naturalnym izomery CLA występują 

w tłuszczu zwierząt przeżuwających np. w tłuszczu mlecznym 

i mięsnym. Jednak ich zawartość w tych produktach 

jest stosunkowo mała od ok. 0,3 do ok. 2,5%. W związku 

z tym opracowano sposoby ich otrzymywania metodami 

chemicznymi m.in. przez izomeryzację kwasu linolowego 

głównego składnika oleju makowego lub safflorowego 

(krokoszowego). Trudności w pozyskiwaniu oleju makowe- 



29

go sprawiły, że istnieje konieczność poszukiwania nowych 

surowców olejowych. 

Celem niniejszych badań była ocena olejów roślinnych, 

dostępnych na rynku lub otrzymywanych stosunkowo 

w prosty sposób, pod kątem ich wykorzystania jako surowca 

do syntezy biologicznie aktywnych izomerów kwasu 

linolowego cis-9,trans-11 i trans-10,cis 12. Przebadano 

oleje roślinne pod katem ich składu kwasów tłuszczowych, 

a zwłaszcza zawartości kwasu linolowego 9c,12cC18:2, linolenowego 

9c,12c,15cC18:3 i kwasów nasyconych. 

MATERIAŁ I METODY BADAWCZE 

Materiał doświadczalny stanowiły ogólnie dostępne na 

rynku oraz pozyskane we własnym zakresie oleje roślinne: 

niskoerukowy rzepakowy, słonecznikowy, sojowy, lniany, 

z pestek winogron (z zakupu); bawełniany i kukurydziany 

(z Instytutu Włókien Naturalnych); z gorczycy, z rzodkwi, 

z ostropestu, z czarnej porzeczki i szarłatu (uzyskany przez 

ekstrakcje); makowy (tłoczony z nasion); tungowy (z fabryki 

farb). 

Ekstrakcję tłuszczu z nasion przeprowadzono w aparacie 

Soxleta stosując jako rozpuszczalnik heksan, natomiast tłoczenie 

wykonano w prasie ślimakowej. 

Skład kwasów tłuszczowych oznaczano metodą chromatografii 

gazowej na aparacie Hewlett - Packard II, z detektorem 

płomieniowo-jonizacyjnym (FID) i kolumną kapilarną 

CP Sil długości 50m. Estry metylowe otrzymywano zgodnie 

z AOCS Official Methods 1f-96. Identyfikację jakościową 

wykonywano przez porównanie czasów retencji składników 

badanych związków z wzorcami (firmy Supelco). 

WYNIKI 

Na ilość syntetyzowanych, w drodze izomeryzacji, sprzężonych 

dienów kwasu linolowego trans-10,cis-12 oraz cis- 

-9,trans-11 istotny wpływ ma profil kwasów tłuszczowych 

substratu wyjściowego. O dużej jego przydatności decyduje 

przede wszystkim wysoka zawartość kwasu linolowego 

C18:2 cis-9,trans-12, który jest głównym substratem w procesie 

syntezy tych izomerów oraz niska kwasu linolenowego 

C18:3 cis-9,cis-12,cis-15, który również ulega izomeryzacji 

tworząc izomery położeniowe i geometryczne o nie 

znanych właściwościach biologicznych. Znaczenie może 

mieć również wysoka zawartość kwasów tłuszczowych nasyconych, 

które można stosunkowo łatwo usunąć z końcowego 

produktu na drodze ekstrakcji z mocznika, zwiększając 

w ten sposób koncentracje pożądanych izomerów w puli 

kwasów [4,5]. 

W tabelach 1 i 2 zestawiono wyniki dotyczące składu 

kwasów tłuszczowych badanych olejów roślinnych. 

Najwyższą zawartością kwasu linolowego C18:2 c9c12 

charakteryzowały się kolejno oleje: makowy 73%, z pestek 

winogron 71%, słonecznikowy 60%, z ostropestu 57%, 

z czarnej porzeczki 46%, z szarłatu 44% i sojowy 40%. 

Najwięcej kwasów nasyconych miały oleje: bawełniany 

26%, z szarłatu 23%, kukurydziany 15,5%, sojowy 14%, 

z ostropestu 13,6%, makowy 12,5%, słonecznikowy 12% 

i z pestek winogron 10,5%. 

Z kolei najniższą zawartość kwasu linolenowego 



Nr 3 / 2008 

c9,c12,c15 C18:3 stwierdzono w olejach: bawełnianym 

0,2%, z pestek winogron 0,4%, z ostropestu 0,5%, makowym 

0,7%, słonecznikowym 0,9%, kukurydzianym 1,5% 

i amaranthusowym 2,5%. 

WNIOSKI 

Biorąc pod uwagę skład kwasów tłuszczowych z przebadanych 

olejów roślinnych najwyższą przydatnością do syntezy 

biologicznie czynnych izomerów kwasu linolowego 

cis-9, trans-11 i trans-10, cis-12 C18:2 charakteryzują się 

oleje z pestek winogron i słonecznikowy. Mają one zbliżony 

skład kwasów tłuszczowych do składu kwasów oleju makowego. 

Korzystny skład kwasów tłuszczowych mają również oleje: 

amaranthusowy i z ostropestu plamistego. Olej z ostropestu 

plamistego pozyskiwany może być przy przerobie 

nasion na sylimarynę.. Amaranthus (szarłat) uprawiany jest 

głównie jako roślina na białko pokarmowe, a zawartość oleju 

amaranthusowego w nasionach jest stosunkowo niska, 

7–10%, przez co może być otrzymywany jedynie przez ekstrakcję. 

Badania wykonano w ramach projektów 3 T09B 130 

29 i 0554/R/2/T02/07/02 finansowanych ze środków Ministerstwa 

Nauki i Informatyzacji. 

PIŚMIENNICTWO 

1. Eulitz, K., i wsp.: Preparation, separation and confirmation 

of the eight geometrical cis/trans conjugated linoleic 

acid isomers 8,10- through 11,13 – 18:2. Lipids, 1999, 

34, 873-877. 

2. Lipkowski, A., i wsp.: In vitro anti-cancer properties 

of natural vs synthetic conjugated linoleic acid. Animal 

Science and Reports, 2003, 21, 47-55. 

3. Palomobo, J.D., i wsp.: The antyproliferative effects of 

biologically active isomers of conjugated linoleic acid 

on human colorectal and prostatic cancer cells. Cancer 

Lett., 2002, 177, 163-172. 

4. Walisiewicz-Niedbalska W., i wsp.: Study of conjugated 

linoliec acid of butter fats of sheeps. Archiv für Tierzucht, 

2001, 44, 322-328. 

5. Walisiewicz-Niedbalska W., i wsp. The transformation 

of linoleic acid from poppy seeds oil to its active isomers 

9c,11t and 10t,12c, and the comparison of its content 

with natural preparation from sheep milk. Chemistry 

for Agriculture, 2006, 7, 924-930. 

→ 


ISSN 1425-5073

Nr 3 / 2008 

Tabela I. Skład kwasów tłuszczowych 

wybranych olejów roślinnych (%) 

Linolenowy C18:3 0,7 0,2 0,9 5,6 7,5 0,4 2,5 


ISSN 1425-5073 

Linolowy C18:2 73,1 36,5 60,2 39,8 22,4 71,1 44,3 

Kwasy wielonienasycone 

Nerwonowy C24:1 - - - - - - - 

Erukowy C22:1 - - ślad - 2,4 - - 

Eikozenowy C20:1

Nr 3 / 2008 

Oleje roślinne/zaw. kwasu % (m/m) 

lniany tungowy z gorczycy z rzodkwi z czarnej porzeczki kukurydziany z ostropestu 

Ilość węgli 

w łańcuchu 

Nazwa kwasu 

(zwyczajowa) 

Kwasy nasycone 

Laurynowy C12:0 - - ślad - - - - 

Mirystynowy C14:0 - 0,1

BADANIE WPŁYWU WYBRANYCH PARAMETRÓW OZNACZEŃ SIAR- 

KOWODORU W WĄTROBIE I MÓZGU ŚWIŃ NA UZYSKANE WYNIKI 

AN EFFECT OF SOME PARAMETERS OF THE DETERMINATION OF THE HYDROGEN 

SULFIDE IN PIG LIVER AND BRAIN ON THE OBTAINED RESULTS 

dr Eugeniusz Somogyi, mgr Joanna Piotrowska, prof. dr hab.Włodzimierz Rzeszutko 

Katedra Chemii Nieorganicznej i Analitycznej 

Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego 

Kierownik: prof. dr hab.Włodzimierz Rzeszutko 

Streszczenie 

W związku z koniecznością oznaczeń endogennego 

siarkowodoru w tkankach ssaków, gdzie pełni on 

określone funkcje będące przedmiotem badań, postanowiono 

przebadać wybrane parametry tych oznaczeń 

mogące mieć wpływ na uzyskiwane wyniki, a to: czas 

od pobrania próby do wykonania oznaczenia, wielkość 

próby także w aspekcie stężenia tkanki w homogenizacie 

oraz odzysk wprowadzonego zewnętrznego siarkowodoru. 

Posłużono się zmodyfikowaną metodą błękitu 

metylenowego do oznaczeń w mózgu i wątrobie świń 

ze względu na łatwą dostępność materiału. Stwierdzono 

spadek zawartości siarkowodoru w tkankach w miarę 

upływu czasu (dni) od pobrania próby do oznaczenia 

mimo stanu zamrożenia (-10°C). Różne wielkości 

(dziesiąte części grama) próby jak i różne stężenia tkanki 

w homogenizatach, utrzymują wyniki w granicach 

±10% w stosunku do największych prób (ok. 0,7g - 

mózg, 0,5g - wątroba). Odzyski wprowadzonych ilości 

zewnętrznego siarkowodoru na poziomie dziesiątych 

części mikrograma, okazały się w pełni zadowalające. 

Słowa kluczowe: siarkowodór, metoda błękitu metylenowego, 

mózg, wątroba, świnia 

Abstract 

As it was necessary to determine endogenous hydrogen 

sulfide in mammal tissues, where it performs specific 

functions under investigation, it was decided to examine 

some parameters of determinations that could have 

an effect on the obtained results, mainly: time elapsed 

between sample taking and determination, sample size, 

also in the aspect of tissue concentration in the homogenizate 

and recovery of externally introduced hydrogen 

sulfide. The modified methylene blue method was 

used in determinations from pig brain and liver due to 

easy availability of the material. It was found, that the 

concentration of hydrogen sulfide in tissues decreases in 

time (days) between sample taking and determination 

despite of freezing (-10°C). The results remain within ± 

10% for samples of various size (tenths of gram) and tissue 

concentrations in homogenizates compared to those 

of the largest samples (approx. 0,7g and 0.5g for brain 

and liver, respectively). The recovery of externally introduced 

hydrogen sulfide was at the level of tenths of 

microgram, thus was fully satisfactory. 

Key words: hydrogen sulfide, methylene blue method, 

brain, liver, pig 

Wstęp 

Produkowany w tkankach ssaków endogenny siarkowodór 

[1] pełni rolę regulatora w różnych procesach fizjologicznych 

i patologicznych [2]. Stwierdzono, że wewnątrzkomórkowe 

powstawanie siarkowodoru jest modulowane 

tlenkiem azotu (II), którego z kolei powstawanie stymuluje 

kwas acetylosalicylowy [3, 4]. 

W Zakładzie Biologii CMUJ prowadzone są badania mające 

na celu wywołanie zwiększenia stężenia endogennego 

siarkowodoru w mózgu, wątrobie i sercu myszy po podaniu 

kwasu acetylosalicylowego oraz pentacyjanożelazianu (III) 

sodu będącego z kolei generatorem tlenku azotu (II) [5]. 

W związku z powyższym, konieczne stało się zastoso- 


ISSN 1425-5073 

wanie efektywnej metody oznaczania siarkowodoru w tkankach 

zwierzęcych. Posłużono się zmodyfikowaną metodą 

opracowaną przez Siegela [6]. 

Odczynniki, roztwory i aparatura 

wodorotlenek sodu- 10-2 mol*l -1 roztwór; kwas trichlorooctowy 

(TCA)- 50% roztwór; kwas solny stężony- 1,2 

mol*l -1 , 7,2 mol*l -1 roztwory; siarczan (VI) N,N-dimetylop-fenyleno-diaminy- 

2*10 -2 mol*l -1 roztwór w 7,2 mol*l -1 

kwasie solnym; chlorek żelaza (III) -1,2 mol*l -1 roztwór 

w 1,2 mol*l -1 kwasie solnym; jod- 5*10 -2 mol*l -1 roztwór 

mianowany; tiosiarczan (VI) sodu- 10 -1 mol*l -1 roztwór mianowany; 

skrobia- 1% roztwór; siarczek sodu-10 -2 mol*l -1 roz- 



33

twór mianowany jodometrycznie, 10 -3 mol*l -1 , 10 -4 mol*l -1 

roztwory uzyskane przez kolejne rozcieńczanie roztworu 

mianowanego roztworem wodorotlenku sodu; spektrofotometr 

Cary 100 firmy Varian 

Przebieg oznaczenia 

Pobieraną tkankę homogenizowano z roztworem wodorotlenku 

sodu w stosunku wagowym: 

- mózg 1+2 

- wątroba 1+3 

Pobierano po 2 g homogenizatu do probówek o pojemności 

3 ml ze szczelnym korkiem, dodawano po 0,5 ml roztworu 

kwasu trichlorooctowego (TCA), wytrząsano i wirowano. 

Pobierano po 1,5 ml supernatantu do zamykanych kapsułek 

pojemności 2 ml, w których uprzednio umieszczano po 0,15 

ml roztworów siarczanu (VI) N,N-dimetylo-p-fenyleno-diaminy 

i chlorku żelaza (III). Kapsułki zamykano, mieszano 

zawartość i pozostawiano na 20 minut w ciemnym miejscu. 

Po tym czasie zawartość każdej kapsułki wytrząsano przez 

1 minutę z 1 ml chloroformu. Mierzono absorbancję warstwy 

chloroformowej w mikrokuwetach 1 cm przy długości 

fali 653,5 nm spektrofotometrem Cary 100 firmy Varian. 

Krzywą wzorcową przygotowywano przez uzupełnienie 

do 2 ml od 50 do 400 µl co 50 µl 1*10 -4 mol/l roztworu 

siarczku sodu roztworem wodorotlenku sodu. Dalej postępowano 

jak z próbką badaną. Krzywą wzorcową przedstawia 

ryc. 1. 

Ryc. 1 

λ= 653,5 nm; ABS= 0,02456 + 0,02407 * nmol H 2 

S; 

korelacja r = 0,99795 

Z przygotowaniem próbek narządów zwierzęcych do analizy 

związany jest szereg aspektów, które mogą mieć wpływ 

na wyniki oznaczeń określonych składników tych próbek. 

Bywa tak, że z różnych względów oznaczenie nie jest możliwe 

bezpośrednio po pobraniu narządów i czas od pobrania 

do oznaczenia jak i warunki przechowywania próbki mogą 

odgrywać istotną rolę. Należy brać również pod uwagę 



Nr 3 / 2008 

wielkość i ilość użytych do eksperymentów zwierząt 

(we wspomnianych wyżej pracach w Zakładzie Biologii 

CMUJ używano myszy), co może być ograniczeniem 

wielkości próbki np. serca czy mózgi myszy. Wielkość 

próbki można zwiększyć poprzez jej rozcieńczenie, ale to 

również może mieć wpływ na uzyskiwane wyniki. Biorąc 

to pod uwagę, postanowiono zbadać wpływ niektórych 

aspektów związanych z pobraniem próbki na uzyskiwane 

wyniki, a to: 

1.czasu przechowywania homogenizatów tkanek przed 

oznaczeniem (w stanie zamrożenia w temperaturze 

–10oC) 

2.zmniejszającej się ilości tkanek w określonych ilościach 

homogenizatów przy stałej ilości odczynników (mniejsze 

stężenia próbki) oraz przy zmniejszającej się proporcjonalnie 

ich ilości (stałe stężenie próbki) 

3.odzysku wprowadzonego w różnych ilościach zewnętrznego 

siarkowodoru 

Do badań użyto mózgu i wątroby świń ze względu na łatwą 

dostępność. 

Ad 1. W uzyskanych w sposób zamieszczony w „przebiegu 

oznaczenia” homogenizatach tkankowych, oznaczano 

siarkowodór bezpośrednio po uzyskaniu, po 1 

dniu, 2 oraz 3 dniach biorąc każdorazowo do oznaczeń 

po 10 próbek. 

Ad 2. 

a)Uzyskane homogenizaty tkankowe (p. „przebieg oznaczenia”) 

pobierano w ilościach 2 g, 1,5 g, 1 g i 

0,5 g uzupełniając każdorazowo ich ilość do 2 

g roztworem wodorotlenku sodu, otrzymując 

próbki w stadium „przed dodaniem TCA” (p. 

przebieg oznaczenia) 

oraz 

b)pobierano do badań po 1 g homogenizatu 

dodając o połowę mniejsze ilości pozostałych 

odczynników do stadium „wytrząsanie z 1 ml 

chloroformu” (p. przebieg oznaczenia) biorąc 

każdorazowo po 10 próbek do oznaczeń. 

Ad 3. Wykonano homogenizaty mózgu 

z roztworem wodorotlenku sodu w stosunku 

wagowym 1+1 i wątroby w stosunku wagowym 

1+2. Do 1,5 gramowych porcji homogenizatów 

dodawano takie ilości roztworu 

siarczku sodu, aby odpowiadały one zawartości 

siarkowodoru w tych ilościach homogenizatów, 

trzem czwartym, jednej drugiej 

i jednej czwartej uzupełniając za każdym 

razem ilość przygotowanej próbki do 2 ml 

roztworem wodorotlenku sodu. Każdy wariant 

oznaczono w ilości 5 próbek. 

Wyniki oznaczeń przedstawiono w tabelach I, II, III. 

Wnioski 

Z uzyskanych wyników można wyciągnąć następujące 

wnioski: 

1. Mimo przechowywania w stanie zamrożenia (-10°C) 

homogenizatów tkankowych, zawartość siarkowodoru 

w nich maleje z upływem czasu (dni). Należy zatem wyko- 


ISSN 1425-5073

Nr 3 / 2008 

1 2 3 4 5 6 7 

mózg 

wątroba 

0 0,83 - 1,33*10 -2 1,60 0,8300 ± 0,0095 

1 0,78 6,0 2,27*10 -2 2,91 0,7760 ± 0,0162 

2 0,72 13,3 1,65*10 -2 2,29 0,7240 ± 0,0118 

3 0,68 18,0 1,70*10 -2 2,50 0,6800 ± 0,0122 

0 1,43 - 2,03*10 -2 1,42 1,4290 ± 0,0145 

1 1,40 2,1 2,80*10 -2 2,00 1,3960 ± 0,0200 

2 1,36 4,9 2,54*10 -2 1,87 1,3570 ± 0,0182 

3 1,35 5,6 2,33*10 -2 1,73 1,3511 ± 0,0168 

Tabela I 

Wyniki oznaczeń siarkowodoru w mózgu i wątrobie świń 

bezpośrednio oraz 1, 2 i 3 dni po pobraniu materiału 

(objaśnienia w tekście). 

mózg 

wątroba 

1 2 3 4 5 6 

a 0,65 - 1,48*10 -2 2,28 0,6480 ± 0,0106 

b 0,70 -7,7 1,60*10 -2 2,29 0,7010 ± 0,0114 

c 0,67 +3,1 2,21*10 -2 3,30 0,6730 ± 0,0158 

d 0,60 -7,7 1,70*10 -2 2,83 0,6000 ± 0,0122 

e 0,69 +6,1 2,37*10 -2 3,43 0,6950 ± 0,0169 

a 1,94 - 6,48*10 -2 3,34 1,9420 ± 0,0464 

b 1,98 +2,1 5,00*10 -2 2,53 1,9790 ± 0,0358 

c 1,93 -0,5 5,17*10 -2 2,68 1,9260 ± 0,0370 

d 1,80 -7,2 9,56*10 -2 5,31 1,7990 ± 0,0684 

e 1,97 +1,5 4,93*10 -2 2,50 1,9650 ± 0,0352 

Tabela II 

Wyniki oznaczeń siarkowodoru w mózgu i wątrobie świń 

w różnych ilościach materiału pobranego do analizy (objaśnienia 

w tekście). 

nywać oznaczenia możliwie w jak najkrótszym czasie od 

pobrania tkanek. Jeśli zaś muszą być przechowywane, nie 

powinno się prowadzić oznaczeń różnych próbek w różnym 

czasie ze względu na brak możliwości porównania wyników. 

2. Mniejsze ilości materiału wyjściowego przy stałej, 

określonej ilości odczynników- mniejsze stężenia próbkijak 

i mniejsze ilości materiału wyjściowego przy proporcjonalnie 

mniejszej ilości odczynników- stałe stężenie próbki 

(obie opcje spowodowane małą ilością tkanki np. mózgu 

czy serca myszy) nie powodują zmian uzyskiwanych wyników 

poza przedział ±10% (posługiwano się próbami rzędu 

dziesiątych części grama tkanki przed homogenizacją). 

3. Odzysk wprowadzonego zewnętrznego siarkowodoru 

w różnej ilości (dziesiąte części mikrograma) do homogenizatów 

tkanek jest w pełni zadowalający co w połączeniu 

z wnioskiem z pkt 2 świadczy o braku wpływu wielkości 

próbki jak i jej stężenia na uzyskiwane wyniki. 


ISSN 1425-5073 

mózg 

wątroba 

1 2 3 4 5 6 

x 0,47 100 8,37*10 -3 1,78 0,4680 ± 0,0104 

a 0,08 - 4,47*10 -3 5,59 0,0820 ± 0,0056 

b 0,20 - 8,37*10 -3 4,18 0,2020 ± 0,0104 

c 0,33 - 8,37*10 -3 2,54 0,3280 ± 0,0104 

d 0,43 - 1,30*10 -2 3,03 0,4280 ± 0,0162 

ax 0,54 98 2,07*10 -2 3,84 0,5360 ± 0,0257 

bx 0,67 100 1,87*10 -2 2,79 0,6700 ± 0,0232 

cx 0,79 99 1,82*10 -2 2,30 0,7860 ± 0,0226 

dx 0,89 99 1,30*10 -2 1,46 0,8880 ± 0,0162 

x 0,34 100 7,07*10 -3 2,08 0,3400 ± 0,0088 

a 0,09 - 5,48*10 -3 6,09 0,0940 ± 0,0068 

b 0,21 - 5,48*10 -3 2,61 0,2060 ± 0,0068 

c 0,26 - 9,57*10 -3 3,68 0,2640 ± 0,0111 

d 0,34 - 4,47*10 -3 1,32 0,3420 ± 0,0056 

ax 0,43 100 1,14*10 -2 2,65 0,4260 ± 0,0142 

bx 0,55 100 1,14*10 -2 2,07 0,5460 ± 0,0142 

cx 0,62 103 1,30*10 -2 2,10 0,6180 ± 0,0162 

dx 0,70 103 1,48*10 -2 2,12 0,7020 ± 0,0184 

Tabela III 

Wyniki oznaczeń siarkowodoru w mózgu i wątrobie świń po 

wprowadzeniu różnych ilości zewnętrznego siarkowodoruodzysk 

(objaśnienia w teście) 

Tabela I 

1- rodzaj materiału 

2-czas od pobrania materiału do oznaczenia [dni] 

3-oznaczona zawartość siarkowodoru [µg/g tkanki] 

4-procentowy spadek zawartości siarkowodoru w stosunku do początkowej 

zawartości 

5-odchylenie standardowe 

6-względne odchylenie standardowe [%] 

7-przedział ufności przy α = 0,05 

Tabela II 

1-rodzaj materiału oraz ilość homogenizatu pobranego do analizy 

[g] 

a-2,0; b- 1,5; c- 1,0; d- 0,5; e- 1,0 g z połową odczynników 

2-oznaczona zawartość siarkowodoru [µg/g tkanki] 

3-różnica w stosunku do próby odniesienia- 2g [%] 




Tabela III 

1-rodzaj materiału 

x- dane dotyczące endogennego siarkowodoru 

a, b, c, d- dane dotyczące ilości zewnętrznego siarkowodoru wprowadzonego 

do próbek; odpowiednio około ¼, 2/4, ¾ i 4/4 zawartości 

z pozycji x-2 

ax, bx, cx, dx- dane dotyczące zawartości całkowitego siarkowodoru 

po dodaniu zewnętrznego 

2-oznaczona zawartość siarkowodoru [µg] 

3-porównanie z wartością x-2 [%] 




→ 



35

Piśmiennictwo: 

1. Moore P.K., Bhatia M., Moochhala S., Hydrogen sulfide: 

from the smell of the past to the mediator of the future 

Trends Pharmacol Sci. 2003, 24(12), 609-611 

2. Eto K. i wsp., Hydrogen sulfide is produced in response to 

neuronal exctitation. J Neurosci. 2002, 22 (9), 3386-3391 

3. Paul-Clark M.J. i wsp., 15-epi-lipoxin A4-mediated induction 

of nitric oxide explains how aspirin inhibits acute 

inflammation. J Exp Med. 2004, 200 (1), 69-78 

Nr 3 / 2008 

4. Gilroy D.W., New insights into the anti-inflammatory 

actions of aspirin-induction of nitric oxide through the 

generation of epi-lipoxins. Mem Inst Oswaldo Cruz. 

2005, 100 Suppl 1, 49-54 

5. Srebro Z., Somogyi E., Wiliński B., Aspirin augments 

the concentration of endogenous hydrogen sulfide in 

mouse brain and liver. Folia Med. Cracov. 2006, XLVII, 

87-91 

6. Siegel L.M., A direct microdetermination for sulfide. 

Anal Biochem. 1965, 11, 126-132 




ISSN 1425-5073

Badanie wpływu pochodnej bisperoksowanadu na peroksydację 

kwasu linolowego in vitro 

Study on the influence of bisperoxovanadium’s derivative on peroxidation of 

linoleic acid in vitro 

Dr Maciej Gawlik 1 , Mgr Marta Szczebiwilk 1 , 

Dr Małgorzata Bogumiła Gawlik 1 , Dr Ryszard Gryboś 2 

1 Katedra Toksykologii, Wydział Farmaceutyczny, Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 

2 Zakład Chemii Nieorganicznej, Wydział Chemii, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 

Kierownik Katedry: Prof. dr hab. Jerzy Brandys 

Streszczenie: 

Badano bipirydynową pochodną bisperoksowanadu, 

związku o działaniu przeciwcukrzycowym i przeciwnowotworowym. 

Określano wpływ badanego kompleksu 

na peroksydację kwasu linolowego w czasie wobec 

H 2 O 2 . Dla porównania stosowano jony miedzi (II). Nie 

stwierdzono cech pro-oksydacyjnych badanego kompleksu 

z wyjątkiem najwyższego (0,2 mM) z trzech zastosowanych 

stężeń w obecności H 2 O 2 . Może to wskazywać 

na zmianę aktywności oksydacyjnej kompleksu 

w zależności od stężenia i potencjału utleniającego środowiska. 

Słowa kluczowe: bisperoksowanad, kwas linolowy, peroksydacja 

lipidów 

Abstract: 

The bipirydyne derivative of bisperoxovanadium, anti- 

-diabetes and anti-neoplastic agent, was studied on. The 

influence of the complex on peroxidation of linoleic 

acid was assessed in the presence of H 2 O 2 . Copper ions 

(II) were used for comparison. The pro-oxidative properties 

of the complex were no observed in exception 

of the sample with the highest concentration (0.2 mM) 

in the presence of H 2 O 2 . From the observation it seems 

possible that the oxidative activity of the complex could 

be changed with the changes in concentration and pro- 

-oxidative potential of the reaction environment. 

Key words: bisperoxovanadium, linoleic acid, lipid peroxidation 

Wstęp 

Wanad, podobnie jak inne metale przejściowe, w postaci 

jonowej ma zdolność do nasilania procesów oksydacyjnych 

w organizmie na drodze reakcji Fentona [1]. Wykorzystanie 

tego rzadkiego metalu w celach terapeutycznych musi zatem 

uwzględniać niedopuszczenie do niekorzystnych skutków 

dla równowagi pro-/antyoksydacyjnej. Wydaje się, że 

taką możliwość stwarzają związki kompleksowe wanadu, 

a wśród nich pochodne bisperoksowanadu o stwierdzonych 

właściwościach insulinomimetycznych w cukrzycy i przeciwnowotworowych 

[2,3,4]. 

Spośród wielonienasyconych kwasów tłuszczowych zawartych 

w strukturach błonowych jak i we frakcji LDL, 

kwas linolowy występuje w największej ilości [5]. Ze 

względu na dogodny pomiar spektrofotometryczy powstających 

w wyniku peroksydacji tego kwasu skoniugowanych 


ISSN 1425-5073 

dienów z 1,4-dienów nieskoniugowanych, może on służyć 

jako model dla oceny działania pro-/antyoksydacyjnego 

ksenobiotyków. 

Celem pracy było zbadanie wpływu 2,2’-bipirydynooksodiperoksowanadanu(V) 

sodu (Na[VO(O 2 

) 2 

bpn]•8H 2 

O) na 

peroksydację kwasu linolowego zachodzącą w układzie bez 

i w obecności nadtlenku wodoru. Wpływ ten porównywano 

z wpływem jonów miedzi Cu(II) w tych samych warunkach. 

Materiał i metodyka 

Zastosowano zmodyfikowaną metodykę opisaną przez 

Ueda i wsp. [6]. Badania przeprowadzono w układzie reakcyjnym 

zawierającym 0,1 M bufor fosforanowy (Sigma 

Aldrich, Niemcy) o pH=7,4, w którym zawieszano kwas linolowy 

(Sigma Aldrich, Niemcy) rozpuszczony w etanolu. 



37

Pierwsza seria prób badanych zawierała w swoim składzie 

kwas linolowy o ostatecznym stężeniu 2,4 mM oraz badaną 

ośmiowodną sól sodową kompleksu wanadu (bpV) o końcowych 

stężeniach 0,05; 0,1 i 0,2 mM. Dla porównania 

zastosowano drugą serię prób, które zawierały w swoim 

składzie kwas linolowy i CuSO4 o stężeniu 0,1 mM. Próbę 

kontrolną stanowił układ zawierający tylko kwas linolowy. 

Na kolejnym etapie eksperymentu przygotowano badane 

serie mieszanin jak to opisano to powyżej (łącznie z grupą 

kontrolną), do których jeszcze dodano nadtlenek wodoru 

(25mM). Otrzymane mieszaniny inkubowano w 37°C przez 

4 h. W odstępach czasowych 0, 1, 2, 3, 4 h pobierano 0,5 

ml mieszaniny i skoniugowane dieny ekstrahowano cykloheksanem 

(POCh, Polska) (2 ml) z dodatkiem EDTA-Na 

(0,5 ml, 2 mM). Absorbancję warstwy organicznej mierzono 

przy długości fali 234 nm (spektrofotometr UV-VIS, 

Genesis 2PC, Spectronic, USA). Dla każdej serii oznaczeń 

przeprowadzono po 5 powtórzeń a uzyskane wyniki opracowywano 

statystycznie przy użyciu testu t-Studenta. 

Wyniki i ich omówienie 

Na ryc.1A przedstawiono zmiany absorbancji próby kontrolnej 

i próbek badanych w czasie 4-ro godzinnej inkubacji 

w układzie bez dodatku H 2 

O 2 

. W stosunku do próby kontrolnej 

istotnie statystyczne zmiany (p

Nr 3 / 2008 

zują, że w dalszych badaniach nad działaniem farmakologicznym 

bipirydynowego kompleksu wanadu bardzo istotna 

może być wysokość stosowanej dawki. W obecności występujących 

w organizmie aktywnych form tlenu zbyt wysoka 

dawka może stać się powodem zwiększenia reakcji peroksydacji 

lipidów obecnych w komórce. 


1. Bartosz G. Druga twarz tlenu. Wolne rodniki w przyrodzie. 

PWN Warszawa 2003 

2. Foot E. Bliss T. Fernandes LC. Da Costa C. Leighton 

B. The effects of orthovanadate, vanadyl and peroxides 

of vanadate on glucose metabolism in skeletal 

muscle preparations in vitro. Mol Cell Biochem 1992, 

109,157-62 

3. Posner BI., Faure R., Burgess JW., Bevan AP., Lachance 

D., Zhang-Sun G., Fantus IG., Ng JB., Hall DA.,. Lum 

BS., Shaver A.: Peroxovanadium compounds. A new 

class of potent phosphotyrosine phosphatase inhibitors 

which are insulin mimetics. J. Biol. Chem.1994, 269, 

4596-4694 

4. Scrivens PJ., Alaoui-Jamali MA., Giannini G., Wang, T/. 

Loignon M., . Batist G., Sandor VA.: Cdc25A-inhibitory 

properties and antineoplastic activity of besperoxovanadium 

analogues. Mol Cancer Ther 2003, 2, 1053-59 

5. Esterbauer H., Gebicki J., Puhl H., Jurgens G.: The role 

of lipid peroxidation and antioxidants in oxidative modification 

of LDL. Free Rad Biol Med 1992, 13, 341-90 

6. Ueda J., Anzai K., Niura Y., Ozawa T.: Oxidation of linoleic 

acid by copper(II) complexes: effects of ligand. 

J Inorg Biochem 1999, 76, 55-62 

7. Krośniak M., Gryboś R., Gawlik M.B.: 15th International 

Symposium: “Molecular and Physiological Aspects 

of Regulatory Processes of the Organism”, Cracow, June 

1-2, 2006, Materiały zjazdowe, str. 272 

8. Kordowiak AM., Trzos R., Gryboś R.: Insulin-like effects 

on liver Golgi membrane preparations of bis(oxalato)oxovanadate(IV) 

complex ion, a new vanadate compound. 

Horm Metab Res 1997, 29, 101-5 

9. Krośniak M., Zachwieja Z., Filipek B., Zygmunt M., 

Gryboś R.: Effect of oxovanadium(IV) complexes on 

nondiabetic and streptozotocin-diabetic rats. Archiv 

Pharm 2001, 334, 388-92 


ISSN 1425-5073 



39

BADANIE STANU RÓWNOWAGI KOMPLEKSÓW KWASU MLEKOWE- 

GO Z EUDRAGITEM ® E-100 

INVESTIGATION OF EQUILIBRIUM IN LACTIC ACID COMPLEXES 

WITH EUDRAGIT ® E-100 

Dr Katarzyna Małolepsza-Jarmołowska, 

Prof. dr hab. Janusz Pluta, 

Prof. dr hab. Aleksander A. Kubis 

Katedra i Zakład Technologii Postaci Leku, Akademia Medyczna, Wrocław 

Kierownik Katedry: Prof. dr hab. Janusz Pluta 

Streszczenie: 

Celem pracy były badania równowagi kompleksów 

kwasu mlekowego z Eudragitem ® E-100 zastosowanych 

w wyżej wymienionych postaciach leku. 

Z przeprowadzonych pomiarów wynika, że stężenie 

kwasu mlekowego będącego w równowadze z kompleksem, 

jest zależne od stosunku molowego tego kwasu 

do polimeru i największą wartość osiąga przy stosunku 

molowym 4:1, mniejszą przy 2:1, zaś najmniejszą 

przy 1:1. Jest to zależność wprost proporcjonalna, a zatem 

stężenie równowagowe kwasu mlekowego wzrasta 

wraz ze wzrostem stosunku molowego kwasu do polimeru. 

Dodatek substancji hydrofilizujących wpływa na podwyższenie 

lub obniżenie stężenia równowagowego 

kwasu mlekowego w kompleksie kwasu mlekowego 

z Eudragitem ® E-100. 

W większości przypadków największy wpływ na wzrost 

stężenia kwasu mlekowego, będącego w równowadze 

z jego kompleksem wywiera dodatek glikolu propylenowego-1,2 

w stężeniu 5-25%. 

Słowa kluczowe: kwas mlekowy, pH pochwy, kompleks, 

Eudragit ® E-100 

Abstract: 

The aim of the present study was to investigate the state 

of equilibrium of lactic acid complexed with Eudragit ® 

E-100 used in the above mentioned drug forms. 

The measurements indicated that the concentration of 

lactic acid in a state of equilibrium with the complex 

depends on the acid to polymer molar ratio and reaches 

the maximum value when the molar ratio is 4:1, being 

lower at 2:1 ratio and the lowest at 1:1 ratio. This is 

a directly proportional relationship, thus equilibrium 

concentration of lactic acid increases with the increase 

of the acid to polymer molar ratio. The addition of hydrophilizing 

substances affects the increase or decrease 

of lactic acid equilibrium concentration in the lactic acid 

and Eudragit ® E-100 complex. In the majority of cases, 

the highest effect on the increase of lactic acid concentration 

being in equilibrium with its complex was observed 

following addition of 1,2-propylene glycol in 

5-25% concentration. 

Key words: lactic acid, vaginal pH, complex, Eudragit ® 

E-100 

1. Wstęp 

W dotychczasowych pracach badawczych nad zastosowaniem 

kwasu mlekowego do celów ginekologicznych 

przebadano żele, globulki, tabletki przeznaczone do leczenia 

zaburzeń odczynu środowiska pochwy. 

Postacie te zostały pozytywnie ocenione pod względem 

przydatności i skuteczności w leczeniu klinicznym i ambulatoryjnym 

powyższych schorzeń [1-8]. 



Celem pracy były badania równowagi kompleksów kwasu 

mlekowego z Eudragitem® E-100 zastosowanych w wyżej 

wymienionych postaciach leku. 

2. Metody eksperymentalne 

2.1. Materiały 

Kwas mlekowy – P.Z.F. Cefarm (Wrocław, Polska). Chitozan 

– stopień deacetylacji 93.5% – Morski Instytut Rybacki 

( Gdynia, Polska ). Glicerol – POCH (Gliwice, Polska). 


ISSN 1425-5073

Nr 3 / 2008 

Glikol propylenowy-1,2 – POCH (Gliwice, Polska). Glikol 

polioksyetylenowy-200, LOBA – Chemie, Wien – Fishamend 

(Wien, Austria). 

2.2. Aparatura 

Naczynie dializacyjne składające się z kompartmentu 

donorowego i akceptorowego przedzielonych półprzepuszczalną 

błoną dializacyjną. 

Wytrząsarka universalna – WU-4. 

pH – metr Hanna Instruments – 302, elektroda złożona 

EPS – 2ZM. 

3. Wyniki badań 

Na podstawie przeprowadzonych badań procesu ustalania 

się stanu równowagi w kompleksie kwasu mlekowego 

z Eudragitem ® E-100 stwierdzono, że stężenie wolnego 

kwasu mlekowego rośnie wraz z upływem czasu, po czym 

osiąga stan równowagi. 

Z przeprowadzonych pomiarów wynika, że stężenie kwasu 

mlekowego będącego w równowadze z kompleksem, jest 

zależne od stosunku molowego tego kwasu do polimeru 

i największą wartość osiąga przy stosunku molowym 4:1, 

mniejszą przy 2:1, zaś najmniejszą przy 1:1. Jest to zależność 

wprost proporcjonalna, a zatem stężenie równowagowe 

kwasu mlekowego wzrasta wraz ze wzrostem stosunku 

molowego kwasu do polimeru (tab.I.). 

Dodatek substancji hydrofilizujących wpływa na podwyższenie 

lub obniżenie stężenia równowagowego kwasu 

mlekowego w kompleksie kwasu mlekowego z Eudragitem 

® E-100. 

Glicerol, glikol propylenowy-1,2 i PEG-200 w poszczególnych, 

użytych do badań stężeniach wpływają na obniżenie 

stężenia kwasu mlekowego będącego w stanie równowagi 

z kompleksem w stosunku do preparatu odniesienia 

w stosunkach molowych kwasu do polimeru jak 1:1 i 2:1. 

Wzrost tego stężenia zaobserwowano przy stosunku molowym 

kwasu do Eudragitu ® E-100 4:1. 

W kompleksach w których stosunek molowy kwasu mlekowego 

do polimeru wynosi 1:1, największy wpływ na obniżenie 

stężenia równowagowego kwasu zaobserwowano 

w przypadku dodatku 15% i 25% glicerolu. 

Dla kompleksów w których stosunek molowy kwasu 

mlekowego do polimeru wynosi 2:1, największe obniżenie 

stężenia równowagowego kwasu mlekowego nastąpiło po 

dodaniu 15% i 25% PEG-200, glikolu propylenowego-1,2 

lub glicerolu. 

W przypadku stosunku molowego 4:1 w kompleksie największy 

wzrost tego stężenia stwierdzono po dodaniu 5% 

PEG-200, 5% glikolu propylenowego-1,2 nieco mniejszy 

przy dodaniu 5% glicerolu. 

Mniejszy wpływ na wzrost stężenia równowagowego 

kwasu wywierał 15% dodatek substancji hydrofilizujących, 

a najmniejszy 25% tych substancji (tab.II.). 

4. Omówienie 

Wraz ze wzrostem stosunku molowego kwasu mlekowego 

do Eudragitu ® E-100 w stanie równowagi dyfuzyjnej 

wzrasta stężenie wolnego kwasu mlekowego. 

Z analizy wyników można wnioskować, że w większości 

przypadków największy wpływ na wzrost stężenia kwasu 

mlekowego, będącego w równowadze z jego kompleksem 

wywiera dodatek glikolu propylenowego-1,2 w stężeniu 

5-25%. 

Mniejszy wpływ na stężenie równowagowe kwasu mlekowego 

wywiera w większości przypadków dodatek 15% 

substancji hydrofilizujących, najmniejszy 25% dodatek tych 

substancji. 

5. Wnioski 

1. Stężenie wolnego kwasu mlekowego wzrasta wraz ze 

wzrostem stosunku molowego kwasu mlekowego do 

Eudragitu ® E-100. 

2. Dodatek substancji hydrofilizujących wpływa na stężenie 

równowagowe wolnego kwasu mlekowego w zależności 

od stężenia zastosowanych substancji. 


1. Kubis A. A., Małolepsza-Jarmołowska K. Studies on gynaecological 

hydrophiling preparations comprising lactic 

acid. Part 1: Effects of lactic acid and hydrophiling 

agents on physical and chemical properties of methylcellulose 

gels. Pharmazie 1996, 51, 989-900. 

2. Małolepsza-Jarmołowska K., Kubis A. A. Studies on gynaecological 

hydrophilic lactic acid preparations Part 2: 

Effects of Eudragit ® E-100 on properties of methylcellulose 




Effects of chitosan on the properties of methylcellulose 


Stosunek 

kwasu mlekowego 

do 

Eudragitu® 

E-100 

Czas wytrząsania 

30min 

[%] km 


60min 

[%] km 


ISSN 1425-5073 


90min 

[%] km 


120min 

[%] km 


150min 

[%] km 


180min 

[%] km 


360min 

[%] km 

1:1 19,82 25,22 28,82 30,63 28,82 27,02 27,02 

2:1 28,82 32,43 34,24 36,93 36,03 34,24 34,24 

4:1 36,93 39,63 44,14 45,04 43,24 42,34 42,34 

Tab.I. Przebieg ustalania się stanu równowagi w kompleksie kwasu mlekowego z Eudragitem® E-100 E-100, w których 

stosunek molowy tego kwasu do polimeru wynosi 1:1, 2:1, 4:1. 



41

Stosunek kwasu 

mlekowego 

do Eudragitu ® 

E-100 

Subst. hydr. 


30min 

[%] KM 


60min 

[%] KM 


90min 

[%] KM 


120min 

[%] KM 

Nr 3 / 2008 


180min 

[%] KM 

1:1 5%P 21,62 27,02 30,63 32,43 28,83 

1:1 15%P 16,21 23,42 25,22 27,02 23,42 

1:1 25%P 14,41 19,80 23,42 25,22 21,62 

1:1 5%GP 21,62 28,83 30,62 34,23 30,62 

1:1 15%GP 16,21 21,62 25,22 28,83 25,22 

1:1 25%GP 15,31 19,82 23,42 26,12 22,52 

1:1 5%G 21,62 24,32 26,12 28,83 25,22 

1:1 15%G 10,81 16,21 21,62 23,42 20,72 

1:1 25%G 9,01 11,71 19,82 21,62 16,21 

2:1 5%P 30,62 34,23 36,03 39,63 36,03 

2:1 15%P 27,02 28,82 30,62 32,44 28,82 

2:1 25%P 14,41 21,62 27,92 30,62 26,12 

2:1 5%GP 30,62 34,23 36,03 39,63 36,03 

2:1 15%GP 27,92 27,02 30,62 32,44 28,83 

2:1 25%GP 15,31 22,52 27,92 30,62 26,12 

2:1 5%G 27,02 30,62 32,44 34,44 32,44 

2:1 15%G 9,00 15,31 21,62 30,62 25,22 

2:1 25%G 4,50 9,00 16,21 26,12 21,62 

4:1 5%P 39,63 41,44 45,04 46,84 21,62 

4:1 15%P 32,44 37,83 41,44 42,34 37,84 

4:1 25%P 21,62 30,62 36,03 37,44 36,03 

4:1 5%GP 39,63 42,34 46,84 47,74 43,24 

4:1 15%GP 36,03 39,63 42,34 43,24 39,63 

4:1 25%GP 27,92 32,43 37,84 39,63 36,03 

4:1 5%G 36,03 39,62 41,44 43,24 39,63 

4:1 15%G 16,21 25,22 36,03 37,84 32,44 

4:1 25%G 11,89 24,32 30,62 32,44 27,02 

Tab.II. Przebieg ustalania się stanu równowagi w kompleksie kwasu mlekowego z Eudragitem® E-100, w których stosunek 

molowy tego kwasu do polimeru wynosi 1:1, 2:1, 4:1 z dodatkiem glikolu polioksyetylenowego-200, glikolu propylenowego- 

-1,2, glicerolu. 



Effects of polyvinyl pyrrolidone K-90 on the properties 

of methylcellulose gels. Pharmazie 2001, 56, 160-162. 

5. Małolepsza-Jarmołowska K., Kubis A. A., Hirnle L. 

Studies on gynaecological hydrophilic lactic acid preparations 

Part 5: The use of Eudragit ® E-100 as lactic 

acid carrier in intravaginal tablets. Pharmazie 2003, 

58, 260-262. 

6. Małolepsza-Jarmołowska K., Kubis A. A., Hirnle L. 

Studies on gynaecological hydrophilic lactic acid preparations 

Part 6: Use of Eudragit ® E-100 as lactic acid 

carrier in intravaginal tablets. Pharmazie 2003, 58, 

334-336. 

7. Małolepsza-Jarmołowska K. Studies on gynaecological 

hydrophilic lactic acid preparations Part 7: Use of chitosan 

as lactic acid carrier in intravaginal tablets ( globuli 

vaginales). Pharmazie 2006, 61, 780-782. 

8. Małolepsza-Jarmołowska K. Studies on gynaecological 

hydrophilic lactic acid preparations. Part 8: Use of chitosan 

as lactic acid carrier in intravaginal tablets. Acta Pol. 

Pharm. 2007, 64, 69-72. 

Zastosowane skróty: 

Subst. hydr. – substancja hydrofilizująca 

KM – kwas mlekowy 

P – Glikol polioksyetylenowy-200 

GP – Glikol propylenowy-1,2 

G – Glicerol 




ISSN 1425-5073

Badania trwałości podłoży hydrofilowych sporządzonych za pomocą 

Unguatora oraz metodą tradycyjną. 

Study of durability for hydrophilic bases prepared with Unguator as well as with 

traditional method 

mgr Iwona Piotrowska 

mgr Monika Wilk 

Prof. dr hab. Edmund Sieradzki 

Zakład Farmacji Stosowanej Akademii Medycznej w Warszawie 

Kierownik zakładu: Prof. dr hab. Edmund Sieradzki 

Streszczenie 

Sporządzono podłoża hydrofilowe metodą ręczną i za 

pomocą Unguatora. Podłoża emulsyjne O/W są szczególnie 

wrażliwe na wielokrotne zmiany temperatury, 

dlatego przy ocenie trwałości badanych próbek zastosowano 

test wahadłowy. Zbadano parametry reologiczne 

preparatów bezpośrednio po sporządzeniu, jak i po 

1 tygodniowym i 1 miesięcznym przechowywaniu 

w różnych temperaturach. Podłoża sporządzone za pomocą 

Unguatora charakteryzowały się bardziej płynną 

konsystencją, co może być przyczyną ich niestabilności. 

Metoda tradycyjna, za pomocą której wykonano 

preparaty o tym samym składzie pozwoliła na uzyskanie 

układu, dla którego wartości parametrów reologicznych 

zmieniają się nieznacznie w czasie trwania eksperymentu. 

Słowa kluczowe: podłoża hydrofilowe, stabilność, parametry 

reologiczne – granica pięcia, lepkość. 

Abstract 

Hydrophilic bases were prepared with manual method 

and with Unguator. Emulsive bases O/W are particularly 

sensitive to multiple changes of temperature, therefore 

pendulum test was used for durability estimation of 

tested samples. There was an examination of rheological 

parameters immediately after preparation as well as 

after 1 week and 1 month storage in various temperatures. 

Bases prepared with Unguator were characterized 

by more liquid consistency, and that could be a reason 

for instability of those bases. The same composition 

preparations, prepared with a traditional method, allowed 

for configuration, where rheological parameters are 

changing slightly during an experiment. 

Key words: hydrophilic basaes, stability, rheological 

parameters – yield stress, viscosity. 

Podłoża hydrofilowe ze względu na różnorodność zastosowanych 

składników stanowią skomplikowane układy 

fizyko-chemiczne. Wszystkie składniki w większym lub 

mniejszym stopniu oddziaływują ze sobą, co bezpośrednio 

wpływa na wygląd (jakość) danego preparatu, jak również 

na jego trwałość [1]. Podłoża emulsyjne O/W są szczególnie 

wrażliwe na wielokrotne zmiany temperatury, które powodują 

nie tylko zmiany wizualne, takie jak rozkład, zmiana barwy 

lecz również wpływają na cechy reologiczne preparatów [2,3]. 

Jednym z istotnych czynników, które mogą decydować 

o stabilności podłoży jest metoda ich sporządzania. Od lat 

tego typu maści wykonuje się w moździerzu, uzyskując 

produkt, którego jakość w dużej mierze zależy od osoby 

wykonującej preparat. Wprowadzenie urządzenia o nazwie 

Unguator daje szansę otrzymywania produktu powtarzalnego, 

o wysokich walorach jakościowych i estetycznych 

[4]. Zadano sobie pytanie, czy tą metodą można sporządzić 

trwały układ typu O/W stosowany na skórę. W niniejszej 


ISSN 1425-5073 

pracy podjęto próbę odpowiedzi na to pytanie. 

Wg FP VII podczas sporządzania półstałych preparatów 

do stosowania na skórę należy podjąć odpowiednie działania 

zapewniające uzyskanie określonych właściwości 

reologicznych np. odpowiedniej konsystencji czy lepkości 

strukturalnej [5]. Za pomocą reologii możemy uzyskać 

obiektywne i powtarzalne wyniki badań [6,7], dlatego też 

w pracy w celu określenia trwałości podłoży O/W dokonano 

oceny cech reologicznych [8]. 

Materiały i metody 

Odczynniki - kwas stearynowy-Merc, alkohol stearylowy- 

Merc, alkohol cetylowy-Loba Feinchemie, glicerol- 

-ZChG Dąbrowa Górnicza, wosk biały, Nipagina M-Celo 

Cesar&Lor. 

Aparatura 

- ekstensometr z płytką nakrywkową z włókna węglo- 



43

wego o niskim ciężarze właściwym, reometr cyfrowy typu 

płytka stożek DV-III, Brookfield, Unguator Gako Germany. 

Przygotowanie preparatów 

Sporządzono 4 podłoża hydrofilowe metodą I ręczną (tradycyjną) 

i II za pomocą Unguatora, których skład podano 

w tabeli I. 

Badanie rozciągliwości przeprowadzono za pomocą 

ekstensometru w temp.20°C [9,10]. 

Wyznaczenie parametrów lepkościowych przeprowadzono 

przy użyciu reometru cyfrowego typu płytka stożek 

firmy Brookfield w temperaturze 37°C [11]. 

Ocenę trwałości preparatów przeprowadzono bezpośrednio 

po sporządzeniu/24h/ oraz po 1 tygodniowym i jednomiesięcznym 

okresie przechowywania w różnych temperaturach. 

Przy ocenie stabilności układów zastosowano test 

wahadłowy [4,6]. 

Wyniki badań i ich omówienie 

Uzyskane wyniki badań rozciągliwości w postaci obliczonych 

pól powierzchni pod krzywymi rozciągliwości 

przedstawiono w tabeli II. 

Po 1 miesiącu przechowywania w temperaturze pokojowej 

tylko w nieznacznym stopniu uległa zmianie rozciągliwość 

podłoża P3 I 

i P4 II 

, a pole powierzchni pod krzywą 

rozciągliwości dla preparatu P1 II 

zmniejszyło się. W pozostałych 

preparatach zaobserwowano rozluźnienie struktury 

żelowej układu, co objawia się zwiększeniem rozciągliwości. 

Wśród próbek poddanych testowi wahadłowemu tylko 

podłoże P3 I 

i P4 II 

zachowały swoją stabilną strukturę. Reszta 

układów uległa upłynnieniu, o czym świadczą wyższe parametry 

rozciągliwości. Wyjątkiem jest preparat P3 II 

, w którym 

struktura żelowa upłynniła się. 



Nr 3 / 2008 

Pomiary lepkościowe umożliwiły wyznaczenie parametrów 

lepkościowych tj. granicę płynięcia τ 0 

(tabela III) 

i lepkość η (tabela IV). 

Badane preparaty są cieczami nienewtonowskimi, rozrzedzanymi 

ścinaniem, lepkoplastycznymi tj. posiadającymi 

granicę płynięcia τ 0 

. Do wyliczenia tego parametru posłużono 

się matematycznym modelem Cassona [12]. 

Po jednomiesięcznym okresie przechowywania próbek 

w temperaturze pokojowej nastąpił nieznaczny spadek wartości 

granicy płynięcia dla podłoża P3 I 

/wyższe wartości 

τ 0 

(15,0 N/m 2 ) uzyskane po 1 dobie przechowywania preparatu 

są związane z tym, że czas (24h), po którym przeprowadzono 

badania jest niewystarczający aby w układzie całkowicie 

wykształciła się struktura żelowa. Wzrost wartości τ 0 

jaki zaobserwowano w badanych podłożach P1 I 

,P3 II 

i spadek 

tego parametru jakim cechują się pozostałe próbki świadczą 

o niestabilności układów. W preparatach przechowywanych 

w zmiennych temperaturach zaobserwowano podobne 

zmiany wartości granicy płynięcia, z wyjątkiem próbki P1 I 

charakteryzującej się niższą wartością tego parametru. 

Zmienne temperatury, w których przechowywano podłoża 

P1 II 

, P2 I 

wpłynęły na usztywnienie ich struktury żelowej. 

Wartości lepkości wyznaczone dla próbek P3 I 

,P3 II 

zmieniły 

się w nieznacznym stopniu. W pozostałych preparatach 

nastąpiło obniżenie lepkości związane z ich upłynnieniem. 

Najmniejsze zmiany lepkości w wyniku przechowywania 

preparatów w temperaturze pokojowej zaobserwowano 

w badaniach podłoża P3 I 

. Pozostałe próbki nie należą do 

układów stabilnych, ponieważ w przypadku preparatu P1 I 

, 

P1 II 

na skutek usztywnienia szkieletu żelowego nastąpił 

wzrost lepkości. Resztę badanych próbek charakteryzuje 

zmniejszenie tego parametru. 

Jak wynika z tabeli IV wszystkie podłoża hydrofilowe 

wykonane metodą I mają wartości lepkości wyższe w porównaniu 

z preparatami sporządzonymi za pomocą Unguatora. 

Wnioski 

1. Po jednomiesięcznym przechowywaniu parametry reologiczne 

dla podłoży sporządzonych za pomocą Unguatora 

ulegają znacznym zmianom, które wpływają na 

niestabilność tych układów. 

2. Podłoże 3wykonane metodą ręczną charakteryzuje się 

stabilną strukturą. Przeprowadzone badania wykazały, 

że wartości lepkości i granicy płynięcia zmieniają się 

w nieznacznym stopniu. 

3. Podłoża hydrofilowe sporządzone za pomocą Unguatora 

charakteryzują się większą płynnością w porównaniu do 

wykonanych metodą ręczną, co jest związane z niedostatecznym 

wykształceniem wewnętrznej struktury preparatu. 


1. Fabianowski W: Modyfikatory reologii pochodzenia naturalnego. 

Wiadomości PKT, 2000, vol.4, nr 3/4, 42-43; 

2. Aniołowska M., Leszczyńska-Bakal H., Elsner Z.: Badanie 

wpływu temperatury na trwałość emulsyjnych podłoży 

maściowych, Farm.Pol.1966, 22, 649; 

3. Krówczyński L., Danek A.: Zarys farmacji klinicznej, 

PZWL,Warszawa 1982, 88-91; 

4. Janikowski A., Gadomska-Nowak M., Bułaś L.: Technologia 

sporządzania czopków i maści z zastosowaniem 

Unguatora. Część II. Receptura maści, Farm.Pol.2006, 

26 nr 13; 

5. Farmakopea Polska VII tom I, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne 

2006, 842; 

6. Gołucki Z., Pawlak E., Rygiel J., Barański A.: Fizykochemiczna 

trwałość leków. PZWL, Warszawa 1980, 74; 

7. Borys J., Piotrowska I., Sieradzki E.: Ocena właściwości 

reologicznych i dostępności farmaceutycznej maści 

z ketoprofenem, Farm.Pol., 2006, 9,424-427; 

8. Pawełczyk E., Hermann T.: Podstawy trwałości leków,P- 

ZWL, Warszawa 1982, 88-91; 

9. Samczewska G., Zgoda M.M. Polish j. Cosmetology, 

2000, 1, 49; 

10. Janicki S., Fiebig A.: Farmacja Stosowana, PZWL, Warszawa 

2003, 310; 

11. Fergusson J., Kembłowski Z.: Reologia stosowana płynów. 

Wydawnictwo Marcus s.c. Łódź 1995 12-13 

12. Górecki M., Zalewska A.: Farm. Pol. 2000,15,748-749. 


ISSN 1425-5073

Nr 3 / 2008 

Składniki 

Podłoże1 

P1 

Podłoże 2 

P2 

Podłoże 3 

P3 

Podłoże 4 

P4 

Kwas stearynowy 7,0 10 10 10 

Alkohol cetylowy 1,0 2 3 2 

Alkohol stearylowy + + + + 

Glicerol + + + + 

Laurylosiarczan sodu + + + + 

Wosk biały - - - 1,0 

Woda destylowana + + + + 

Tabela I. Skład podłoży hydrofilowych 

Podłoża Podłoże 1 P1 Podłoże 2 P2 Podłoże 3 P3 Podłoże 4 P4 

Metoda I II I II I II I II 

Próbki przechowywane w temperaturze pokojowej (+14 – + 20°C) 

24h 2645 2602 1418 2478 1453 3742 1578 3366 

7 dni 2766 2568 1929 3092 1505 3086 1670 2575 

1 miesiąc 3439 2495 2034 2545 1514 3864 2229 3361 

Próbki poddane testowi wahadłowemu 

7 dni 3361 2507 2077 3274 1518 3380 2439 3443 

1 miesiąc 4208 3105 2334 3349 1528 3479 2705 3365 

Tabela II. Porównanie rozciągliwości podłoży hydrofilowych wykonanych metodą I i II w postaci obliczonych pól powierzchni 

pod krzywymi rozciągliwości P[j.u.] 

Podłoża Podłoże 1 Podłoże 2 Podłoże 3 Podłoże 4 


Próbki przechowywane w temperaturze pokojowej (+14 – 20°C) 

24h 14,9 45,5 45,0 19,1 15,0 2,85 16,41 11,1 

7 dni 14,4 27,6 29,8 16,6 8,2 8,54 24,6 7,34 

1 miesiąc 24,7 27,1 23,7 11,5 7,43 7,01 5,70 4,12 


7 dni 15,0 25,9 13,8 40,1 8,39 3.41 17,0 9,9 

1 miesiąc 6,85 19,5 34,9 13,0 8,05 10,9 10,4 8,42 

Tabela III. Porównanie wartości granicy płynięcia τ 0 

[N/m 2 ] podłoży hydrofilowych 

Nr podłoża Podłoże 1 Podłoże 2 Podłoże 3 Podłoże 4 


Próbki przechowywane w temperaturze pokojowej (+14 – 20°C) 

24h 11127 3838 15789 11344 10132 7925 9635 9138 

7 dni 9355 8920 15385 8578 10070 6962 10225 7925 

1 miesiąc 12587 9262 15385 9728 10008 7179 7459 6216 


7 dni 10132 8134 16721 10008 10110 6123 7770 8733 

Tabela IV. Porównanie wartości lepkości [mPas] przy szybkości ścinania D 6,4[s -1 ] 


ISSN 1425-5073 



45

BADANIE PROFILI ROZPUSZCZANIA FORM TABLETOWANYCH PA- 

RACETAMOLU SKOMBINOWANEGO Z DIKLOFENAKIEM W ROZTWO- 

RZE 0,1M KWASU SOLNEGO 

RESEARCH OF DISSOLUTION PROFILES OF PARACETAMOL TABLETS IN COMBINATION 

WITH DICLOFENAC IN 0.1 M SOLUTION OF HYDROCHLORIC ACID 

Profesor, kandydat nauk farmaceutycznych N. Wetiutnewa, 

kandydat nauk farmaceutycznych N. Parszyna, 

magister farmaceutyki A. Skybiuk 

Nacjonalna akademia medyczna kształcenia podyplomowego P. Szupika, 

wydział chemii farmaceutycznej i farmakognozji 

Kierownik wydziału – profesor, doktor nauk farmaceutycznych N. Wetiutnewa 

Państwowa inspekcja kontroli jakości środków leczniczych miasta Kijowa 

Naczelnik inspekcji — kandydat nauk farmaceutycznych N. Parszyna 

Celem naszych badań było przeprowadzenie analizy 

porównalnej profili wydzielania paracetamolu z tabletek, 

umieszczających paracetamol i diklofenak w jakości 

substancji aktywnych. 

Objektami badań zostali tabletki paracetamolu w kombinacji 

z diklofenakiem czterech producentów. Warunki 

przeprowadzania testu: 1l 0,1 M roztwór kwasu solnego; 

obracający się koszyczek. 

Przy studiowaniu kinetyki wydzielenia paracetamolu 

z kombinowanych form lekarskich В,С i D dostrzerzono 

dość wielki rozrzut ilości paracetamolu, wydzielonego 

w środowisko rozpuszczania (SR) w każdym 

konkretnym punkcie. Ilość paracetamolu, wydzielonego 

w roztwór z próbek preparatów А i В w “kontrolnym” 

punkcie (45min), odpowiadała wymaganiom FE; 

z próbek preparatów С i D - nie odpowiadała wymaganiom 

FE. Profili rozpuszczania badanych preparatôw 

paracetamolu próbek С, В i D nie są podobne do profilu 

rozpuszczania próbki А w badanym środowisku rozpuszczania. 

A więc, dynamika wydzielenia referentnych kombinowanych 

form tabletowanych paracetamolu różni się od 

preparatu, wybranego jako komparator, poza faktem, że 

badane próbki odpowiadali wymaganiom analitycznej 

dokumentacji normatywnej w części wskaźników rozpuszczania. 

Oprócz tego, znaczny rozrzut ilości wydzielanego 

do środowiska rozpuszczania paracetamolu 

w przypadku tabletek próbek В, С i D może świadczyć 

o niedotrzymaniu parametrów procesu technologicznego 

albo brak certyfikacji GMP. 

Słowa kluczowe: preparat generyczny, Acetaminophen, 

Diclofenac, test „Rozpuszczanie”, profil. 



Our research was aimed at comparative assessment of 

profiles of paracetamol release from tabs containing paracetamol 

and diclofenac as reactants. 

We chose paracetamol tablets in combination with diclofenac 

from four manufacturers as our research objects. 

The test was conducted at the following conditions: 

1l 0,1 M solution of hydrochloric acid; rotating basket. 

Study of kinetics of paracetamol release from combined 

medicinal forms of the manufacturers B, C and D has 

shown that there was a considerable variation of valuables 

of amount of paracetamol that passed into dissolution 

media (DM) in every specific point. Amount of 

paracetamol that passed into solution from A and B product 

samples in a “check point” (45 minutes) met requirements 

of the EP; released from C, D product sample 

failed to comply with requirements of EP. Dissolution 

profiles of C, B and D samples of paracetamol products 

are not similar to dissolution profile of sample A in the 

studied dissolution medium. 

Thus, the dynamics of paracetamol release from reference 

combined tableted paracetamol differs from 

comparator product despite the fact that the dissolution 

indices of the samples investigated met the requirements 

of analytical regulations. Moreover, significant 

variation of valuables of paracetamol released in DM 

for B, C and D samples may indicate non-observance 

of technological process parameters or absence of GMP 

certification. 

Key words: drugs, generic, Acetaminophen, Diclofenac, 

profile, test “Dissolution”. 


ISSN 1425-5073

Nr 3 / 2008 

Ostatnimi latami sporo uwagi przydziela się generycznym 

środkom lekarskim. Taka uwaga nie jest czymś spontanicznym. 

Urzędy wszystkich przemysłowo rozwiniętych 

krajów stale usiłują zahamować albo chociażby nieco obniżyć 

tempo wzrostu wydatków na ochronę zdrowia. Jednym 

z zasobów, skutecznie obniżającym wydatki, jest stosowanie 

w leczeniu środków generycznych wysokiej jakości. Przy 

dokładnym odtworzeniu technologii produkowania oraz 

sprawdzania jakości przy pomocy testów famakologicznych 

i technologicznych preparat generyczny posiada te same 

właściwości, co oryginalny, ale ma znacznie mniejszą cenę. 

Jeżeli jednak nie ma takiego systemu weryfikacyjnego, na 

rynek farmaceutyczny kraju mogą trafić małoskuteczne albo 

nawet wręcz szkodliwe środki generyczne, co spowoduje 

wzrost wydatków na leki zamiast ich obniżenia. 

Do stycznia roku 2006 do zestawu dokumentów obowjązkowych, 

przedstawianych przez rejestranta generycznych 

środków lekarskich (nadal SL) w Ukrainie, nie były 

włączone dane z bioekwiwalentności. W związku z tą okolicznością 

większość generycznych SL jest zarejestrowana 

w Ukrainie na podstawie wyników ograniczonych badań 

klinicznych[1]. 

Na rynku ukraińskiej farmaceutyki szeroko przedstawione 

są tabletowane środki lekarskie, do składni których 

wchodzą jednocześnie paracetamol i inne niesteroidalne 

przeciwzapalne substancje. Jedną z takich kombinacji są 

tabletki paracetamolu z diklofenakiem w kształcie sólu potasu 

lub sodu. 

Dla przybliżonej oceny ich odnośnej biodostępności 

i uprzedzenia występowania na rynku farmaceutycznym 

podróbek dużą rolę odgrywają badania in vitro według testu 

„Rozpuszczanie” dla twardych dozowanych form [2,3,4]. 

Celem naszych badań było przeprowadzenie analizy 

porównalnej profili wydzielania paracetamolu z tabletek, 

umieszczających paracetamol i diklofenak w jakości substancji 

aktywnych. 

Objektami badań zostali zarejestrowane w Ukrainie tabletki 

paracetamolu (500 mg) w kombinacji z diklofenakiem 

(50 mg) czterech producentów (umownie A, B, C, D). 

Jako komparator (preparat, z jakim porównują się wszystkie 

inne) zostały wybrane tabletki producenta „A”. Takiego 

wyboru dokonaliśmy na podstawie badań farmakopealnych 

[5]. 

Jakość badanych serii tabletek odpowiadała 

wymaganiom aktualnej w Ukrainie analitycznej 

dokumentacji normatywnej. Warto zauważyć, 

że wybrane objekty nieco różnili się pomiędzy 

sobą składnią substancji pomocniczych i technologią 

wyprodukowania. 

Test „Rozpuszczanie” był przeprowadzony 

na urządzeniu Pharmatest (Niemcy), model 

PT-DT7, charakterystyki techniczne i użytkownicze 

którego odpowiadają wymaganiom 

Państwowej Farmakopei Ukrainy (PFU) [6] 

i Farmakopei Europejskiej (FE) [7]. Warunki 

przeprowadzania testu spełniali wymagania 

PFU: środowisko rozpuszczania (SR) - 0,1 M 

roztwór kwasu solnego, objętość SR - 1000 ml, 

urządzenie – obracający się koszyczek, prędkość 

obracania – 100 ob/min. Próbki pobierano 


ISSN 1425-5073 

za 10, 15, 25, 30, 35, 45, 50 i 60 minut po poczęciu próby. 

Objętość próbki wynosiła 5 ml. Po pobraniu próbki SR było 

uzupełniane czystym roztworem odpowiedniej objętości. 

Dla filtracji objętości, odebranych ze SR, wykorzysrywano 

filtr papierowy typu „taśma niebieska”. 

Określenie ilości wydzielonego do roztworu paracetamolu 

zostało dokonane metodą spektrometrii absorpcyjnej 

w zakresie ultrafioletowym. Pomiaru gęstości optycznej dokonano 

spektrofotometrem Helios gamma&delta, Unicam 

instruments w kuwecie z grubością warstwy 10 mm przy 

długości fali 243 nm. Jako kompensacyjny roztwarzacz użyliśmy 

odpowiednego roztwarzacza. 

Zgodnie z klasyfikacją biofarmaceutyczną SL, po raz 

pierwszy wprowadzoną w roku 1995 przez zarząd FDA 

dla przemysłowości [8], paracetamol odnosi się do grupy 2 

substancji (źle rozpuszczane + dobrze wchłaniane). Środki 

lekarskie drugiej grupy są klasycznymi objektami badań za 

pomocą testu „Rozpuszczanie”, ponieważ właśnie dla nich 

czynnikiem ograniczającym absorpcję preparatu jest prędkość 

rozpuszczania substancji aktywnej (SA). Brak bioekwiwalentności 

w tym przypadku kojarzy się z następującymi 

czynnikami: różne właściwości chemiczne i fizyczne 

substancji czynnych (SC), różne substancje pomocnicze, 

technologia wyprodukowania, warunki przechowywania 

i typ opakowania [9]. 

Przy studiowaniu kinetyki wydzielenia paracetamolu 

z kombinowanych form lekarskich В,С i D dostrzerzono 

dość wielki rozrzut ilości paracetamolu, wydzielonego w SR 

w każdym konkretnym punkcie. Średnia dewiacja (RSD) dla 

każdego czasowego punktu wynosi: 6,28%- 27,48% (producent 

В), 9,5%-16,74% (producent С) i 1,42%-16,35% 

(producent D); ponadto, znaczenie RSD powyżej 10% odznacza 

się więcej niż w jednym punkcie poboru. Skutkiem 

tego nie są wykonane wymagania Wytycznej 42-7.1:2005 

[4] co do znaczenia RSD≥10% dla wyników we wszystkich 

punktach poboru oprócz pierwszego. W przypadku próbki 

tabletek producenta А średnia dewiacja ilości wydzielanego 

w roztwór paracetamolu dla każdego punktu czasowego jest 

znacznie niższa i wynosi 1,37%- 4,08%, co odpowiada wymaganiom 

Wytycznej 42-7.1:2005. 

Na Rysunku 1 przedstawione są profili wydzielenia paracetamolu 

z tabletowanych form paracetamolu w kombi- 

Rysunok 1. Profili wzdzielenia paracetamolu z z tabletek, zawierających 

kombinację paracetamol (500mg) + diklofenak (50mg) 



47

Producent Znaczenie współczynnika podobieństwa (f 2 

) Podobieństwo 

B 36,72 nie 

C 31,43 nie 

D 29,35 nie 

Nr 3 / 2008 

Tabele 1. Współczynnik podobieństwa profili rozpuszczania kombinowanych form tabletowanych paracetamolu (producent 

В, С i D) 

nacji z diklofenakiem w środowisku roztworu 0,1 M kwasu 

solnego. 

Ilość paracetamolu, wydzielonego w roztwór z próbek 

preparatów А i В w “kontrolnym” punkcie (45min), odpowiadała 

wymaganiom PFU i FE. Ilość paracetamolu, wydzielonego 

w roztwór z próbek preparatów С i D za 45 minut, 

nie odpowiadała wymaganiom PFU i FE. 

Zestawienie otrzymanych profili rozpuszczania zostało 

przeprowadzone za pomocą współczynnika podobieństwa, 

metoda otrzymania którego w jakości kryterium oceniania 

podobieństwa profili rozpuszczania in vitro została włączona 

do kerownictw [4,8]. 

Współczynnik podobieństwa oblicza się za pomocą formuły[4]: 

f 2 

=50 * log {[ 1+1\n ∑ | R j 

–T j 

| 2 ] -0,5 *100}, gdzie 

n – ilość odcinków czasu 

R j 

i T j 

– zawartość procentowa SL, wydzielonego do środowiska 

rozpuszczania, w każdym odcinku czasu j. 

Znaczenie współczynnika podobieństwa mieści się w zakresie 

od 0 do 100. Im większa różnica pomiędzy profilami rozpuszczania, 

tym bliżej zera jest znaczenie owego współczynnika. Powszechnie 

uważano, że profile rozpuszczania są podobne, jeżeli 

współczynnik podobieństwa wynosi od 50 do 100. 

Wyniki porównania profili rozpuszczania badanych preparatów 

z komparatorem przy pomocy współczynnika podobieństwa 

są spisane w Tabeli 1. 

Obliczone dane wskazują, że profili rozpuszczania badanych 

preparatów paracetamolu próbek С, В i D nie są podobne 

do profilu rozpuszczania próbki А w badanym środowisku 

rozpuszczania. 

A więc, dynamika wydzielenia referentnych kombinowanych 

form tabletowanych paracetamolu różni się od preparatu, 

wybranego jako komparator, poza faktem, że badane 

próbki odpowiadały wymaganiom analitycznej dokumentacji 

normatywnej w części wskaźników rozpuszczania. 

Oprócz tego, znaczny rozrzut ilości wydzielanego do 

środowiska rozpuszczania paracetamolu w przypadku tabletek 

próbek В, С i D może świadczyć o niedotrzymaniu 

parametrów procesu technologicznego albo brak certyfikacji 

GMP. 

1. Наказ МОЗ України № 220 від 19.09.2000р. 

2. Викулова С. Биоэквивалентность и дженерики 

созданы друг для друга // Ремедиум. – 1999. – №12. 

– С.30-32. 

3. Лутцева А.И., Титова А.В., Боковикова Т.Н. Проблемы 

оценки качества лекарственных средств по показателю 

«Растворение» на стадии государственного контроля 

лекарственных средств // Ведомости научного 

центра экспертизы и государственного контроля 

лекарственных средств. – 2001. – №2. – С. 78-80. 

4. Настанова 42-7.1-2005. Настанови з клінічних 

досліджень. Лікарські засоби. Дослідження 

біодоступності та біоеквівалентності. – Київ: МОЗ 

України, 2005. – 18 с. 

5. Гуревич К.Г., Мешковский А.П. Определение 

биоэквивалентности: сравнительный анализ 

росийских и международных требований // 

Фарматека. – 2001. – №6. – С.12-16. 

6. Державна Фармакопея України.– 1-е вид. – Харків: 

РІРЕГ, 2001. – 556 с. 

7. European Pharmacopoeia. – 4th ed. – Strasbourg: European 

Department for the Quality of Medicines, 2004. 

– 2416c. 

8. Guidance for industry. Dissolution testing of immediate 

release solid oral dosage forms. – Office of training and 

communications. Division of communications management 

the drug information branch, HFD-210, 5600 Fishers 

Lane Rockville, MD 20857. – 1997. 

9. Guidelines for Good Clinical Practice for Trials on Pharmaceutical 

Products // WHO Technical Report Series 

850. World Health Afion, Geneva, – 1995. 




ISSN 1425-5073

Azotany III i V w wybranych preparatach ziołowych 

Nitrates and nitrites in the selected herbal preparations 

Dr n. farm. Barbara Figura, 

Prof. dr hab. Janusz Pluta 

Katedra i Zakład Technologii Postaci Leku 

Akademii Medycznej we Wrocławiu 

Kierownik: prof. dr hab. Janusz Pluta 

Azotany i azotyny są bardzo niebezpiecznymi związkami, 

które poprzez kumulację w organizmie mogą powodować 

methemoglobinemię, awitaminozę, anemię. 

Ponadto wykazują mutagenność, embriotoksyczność 

i teratogenność oraz odpowiadają za powstawanie rakotwórczych 

nitrozoamin. Celem pracy było określenie 

poziomu skażenia azotanami III i V wybranych preparatów 

ziołowych w postaci stałej – tabletek, kapsułek, 

pastylek do ssania i cukierków zawierających sproszkowane 

zioła lub wyciągi z surowców zielarskich. Oznaczenia 

przeprowadzono zgodnie z metodyką opisaną 

w Polskiej Normie PN-92/A-75112. W wyniku przeprowadzonych 

badań stwierdzono, że azotany V były obecne 

we wszystkich preparatach badanych serii, a najbardziej 

zanieczyszczone okazały się tabletki. Najniższy 

poziom zanieczyszczeń związkami azotu zanotowano 

w pastylkach do ssania i cukierkach ziołowych. Przebadane 

preparaty stałe nie stanowią bezpośredniego zagrożenia 

zdrowotnego dla pacjenta, ale są dodatkowym, 

ważnym źródłem pobrania związków azotowych. 

Nitrates and nitrites are extremely dangerous compounds, 

which, when accumulated in the organism may 

cause methemoglobinaemia, avitaminosis and anemia. 

Moreover, they reveal mutagenic, embryotoxic and teratogenic 

properties as well as they are responsible for 

production of carcinogenic nitrozoamines. The aim of 

study was to determine the level of nitrates and nitrites 

in selected tablets, capsules, lozenges and pastilles 

(with powdered herbs or herbal’s extract). The contents 

of nitrates and nitrites were assessed according to method 

presented in the Polish Norm PN-92/A-75112. The 

results are proved the nitrates contingency in all of the 

tested samples. The highest contamination was found in 

the tablets and the lowest was detected in the lozenges 

and herbal pastilles. Tested samples are no dangerous 

for live and health of patient but are the additional and 

very important source of nitrates and nitrites. 

Keywords: nitrate, nitrite, contaminations, plant origin, 

safety of phytotherapy 

Słowa kluczowe: azotany, azotyny, zawartość zanieczyszczeń, 

preparaty ziołowe, bezpieczeństwo fitoterapii 

Azotany III i V to substancje szeroko rozpowszechnione 

w środowisku. Są obecne w produktach spożywczych, wodzie 

do picia oraz w powietrzu. Mechanizm działania toksycznego 

azotanów V wynika z redukcji ich do azotanów 

III, które są wielokrotnie bardziej toksyczne. Redukcja ta 

następuje w przewodzie pokarmowym pod wpływem enzymów 

wytwarzanych przez bakterie jelitowe. (1) Toksyczne 

działanie tej grupy związków polega na możliwości wywoływania 

methemoglobinemii, niedokrwistości, unieczynniania 

witamin z grupy B oraz witaminy A, upośledzenia 

wykorzystania białek i tłuszczów, zahamowania przyrostu 

masy ciała, zaburzenia funkcji tarczycy. Ponadto azotany 

III i V są prekursorami nitrozoamin, które wykazują działanie 

rakotwórcze, mutagenne i embriotoksyczne. (2-4) 

Ponieważ azotany i azotyny dostają się do organizmu zarówno 

w wyniku procesów fizjologicznych, jak również są 


ISSN 1425-5073 

dostarczane z zewnątrz, organizm ludzki wykształcił kilka 

mechanizmów obronnych. Antyoksydanty, jak np. witaminy 

C, E lub beta-karoten, a także selen, wapń, kobalt i cynk 

działają ochronnie na organizm przez reagowanie z azotanami 

III i V, uniemożliwiając powstawanie nitrozwiązków. 

W rzeczywistości dzienne dawki nitrozwiązków dostarczane 

do organizmu są na ogół niskie i system obronny organizmu 

potrafi je zneutralizować. (3,5) Natomiast w przypadku kiedy 

pojawia się nadmiar związków azotu nie ma możliwości 

by je unieczynnić. Z tego względu konieczne jest kontrolowanie 

zawartości azotanów III i V w różnych produktach 

oraz przestrzeganie dopuszczalnych norm dziennego pobrania. 

Według zaleceń Komitetu Ekspertów FAO/WHO ds. 

dodatków do żywności, tolerowane dzienne pobranie ADI 

przez człowieka dorosłego wynosi 5 mg NaNO 3 

/kg masy 

ciała i 0,2 mg NaNO 2 

/kg masy ciała. (6) Należy jednak pa- 



49

miętać, że istnieją grupy pacjentów – niemowlęta, dzieci 

i osoby starsze – które są w sposób szczególny wrażliwe na 

wystąpienie działań niepożądanych pod wpływem nawet 

dopuszczalnych dawek azotanów. Problem jest tym bardziej 

skomplikowany, że brak jest norm podających bezpieczną 

zawartość azotanów III i V w ziołach leczniczych i innych 

preparatach ziołowych. Odnośnikiem może być jedynie rozporządzenie 

Ministerstwa Zdrowia z roku 2003, w którym 

podano maksymalne poziomy zanieczyszczeń azotanami III 

i V w wybranych produktach spożywczych. (7) 

Celem pracy było określenie poziomu skażenia azotanami 

III i V wybranych preparatów ziołowych w postaci 

stałej – tabletek, kapsułek, pastylek do ssania i cukierków 

zawierających sproszkowane zioła lub wyciągi z surowców 

zielarskich. 

Badaniom poddano 26 preparatów w postaci stałej. 

Wśród nich znajdowało się 13 rodzajów tabletek, 9 rodzajów 

kapsułek, dwa rodzaje pastylek do ssania i dwa rodzaje 

cukierków ziołowych. Wszystkie preparaty zostały zakupione 

we wrocławskich aptekach. 

Oznaczenie azotanów III i V wykonano zgodnie z zaleceniami 

Polskiej Normy (8,9), wykorzystując do prób różną 

ilość tabletek lub kapsułek, w zależności od spodziewanej 

zawartości. Zawartość tę wyliczano na podstawie odczytu 

absorbancji przy pomocy spektrofotometru Cecil CE 5501, 

przy długości fali 538 nm wobec próby odczynnikowej. Zawartość 

azotanów V oznaczano po ich uprzedniej redukcji 

kadmem do azotanów III. Wyniki podane w tabelach I – III 

są średnią z co najmniej trzech równolegle prowadzonych 

prób. 

Z przeprowadzonych badań wynika, że azotany V były 

obecne we wszystkich preparatach, a w wielu z nich wykryto 

również azotany III. W tabeli I przedstawiono wyniki 

badań zawartości zawiązków azotowych w tabletkach. 

Spośród trzynastu rodzajów tabletek poddanych analizie, 

obecność azotanów III stwierdzono w siedmiu, przy czym 

w trzech były to ilości znaczne – w tabletkach Echinapur 

– 11,60 mg/kg, Gingko intensiv – 9,64 mg/kg oraz Echinacea-ratiopharm 

– 7,75 mg/kg. Niemniej jednak biorąc pod 

uwagę dawkowanie poszczególnych preparatów w postaci 

tabletek, należy stwierdzić, że do organizmu chorego wraz 

z lekiem trafi nieznaczna ilość azotanów III, rzędu dziesiętnych 

części miligrama. Azotany V wykryto we wszystkich 

analizowanych tabletkach, a ich zawartość wahała się 

w szerokich granicach, od śladowych ilości w Hyperherba 

i Nervendragees, poprzez 380 mg NaNO 3 

/kg w Immunalu 

forte, 247 mg/kg w Lymphozilu, aż po 570 mg/kg w tabletkach 

Echinapur. Echinapur to preparat zawierający koncentrat 

z jeżówki, który stosuje się w celu podniesienia odporności 

organizmu. Uwzględniając dawkowanie dla dzieci 

– 1 tabletka 3 razy dziennie – wprowadzamy do organizmu 

chorego ok. 0,6 mg jonu azotanowego (w przeliczeniu na 

NaNO 3 

). Dla dziecka trzyletniego (o masie ciała 15 kg) taka 

ilość oznacza 20% ADI (0,2 mg/kg m.c.). Nie jest to mało, 

zważywszy, że na ADI składają się jony azotanowe przyjęte 

wraz z pożywieniem i wodą, które stanowią główne 

źródła podaży. W tabeli II przestawiono wyniki oznaczeń 

azotanów III i V w kapsułkach. Azotany III były obecne 



Nr 3 / 2008 

w sześciu rodzajach kapsułek spośród dziewięciu badanych, 

w ilościach od śladowych w badanej serii Nervomixu i Urinalu, 

do 10 mg/kg w kapsułkach 50 Plus-simplex. Azotany 

V oznaczono we wszystkich badanych kapsułkach, przy 

czym najwyższy poziom – 31 mg/kg stwierdzono w badanej 

serii Avioplantu oraz w kapsułkach: 50 Plus-simplex 

i Nervomix – po 27 mg/kg. Nie stanowi to jednak problemu 

toksykologicznego uwzględniwszy dawkowanie obu preparatów. 

Za całkowicie bezpieczne należy także uznać przebadane 

pastylki do ssania i ich odmianę – cukierki lecznicze, 

gdyż poziom azotanów III i V w tych preparatach był poniżej 

3 mg/kg w przeliczeniu na NaNO 3 

(Tabela III). 

1. Azotany V wykryto we wszystkich preparatach badanych 

serii. 

2. Spośród badanych postaci najbardziej zanieczyszczonymi 

przez związki azotu okazały się tabletki. 

3. Najniższy poziom zanieczyszczeń związkami azotu 

zanotowano w pastylkach do ssania i cukierkach ziołowych. 

4. Przebadane preparaty stałe nie stanowią bezpośredniego 

zagrożenia zdrowotnego dla pacjenta, ale są dodatkowym, 

ważnym źródłem pobrania związków azotowych. 


1. Traczyk I.: Azotany i azotyny – występowanie i wpływ 

na organizm człowieka. Żywność, żywienie, prawo 

a zdrowie, 2000, 1, 81-89 

2. Świątkowska A., Murzyński R.: Chorobotwórcze działanie 

azotanów i azotynów na organizm małego dziecka. 

Ped. Pol., 1983, 58, 7, 667-671 

3. Karłowski K., Bojewski J.: N-nitrozoaminy, azotyny 

i azotany w środkach spożywczych przeznaczonych dla 

niemowląt i dzieci. Roczn. PZH, 1986, 37, 179-183 

4. Sharat D. Gangolli, P. von den Brandt, Victor J. Feron, 

Ch. Janzowsky, Jan H. Koeman, Gerrit J. and other: Nitrate, 

nitrite and N-nitrosocompounds. European Journal 

of Pharmacology, Enviromental Toxicology and Pharmacology 

Section 292, 1994, 1-38 

5. Ducha B., Hady S.: Trzy przypadki methemoglobinemii 

e przebiegu zatrucia azotynami. Roczn. PZH, 1992, 43, 

267-270. 

6. Gertig H.: Żywność a zdrowie. , PZWL, Warszawa, 

1996 

7. Dziennik Ustaw – Rozporządzenie MZiOS, Warszawa, 

2003, nr 37, poz. 326 

8. Polska Norma PN—92/A-75112: Owoce, warzywa i ich 

przetwory. Oznaczanie zawartości azotanów i azotynów. 

Polski Komitet Normalizacji, Miar i Jakości 

9. Azotany i azotyny – Materiały konferencji „Surowce 

uzupełniające i materiały pomocnicze stosowane w produkcji 

żywności”. Wrocław, 1999, Akademia Ekonomiczna 


ISSN 1425-5073

Nr 3 / 2008 

azotany III 

azotany V 

Nazwa preparatu Numer serii 000 

NO 2 

NaNO 2 

NO 3 

NaNO 3 

Gingko intensiv P01 6,43±0,21 9,64±0,31 8,25±0,89 11,31±0,73 

Echinapur 10104 7,73±0,041 11,60±0,21 416,57±1,25 570,70±2,09 

Immunal forte 0050710E - - 278,02±2,91 380,89±3,33 

Lymphozil 6353 - - 180,43±9,04 247,18±2,98 

Echinacea - Ratiopharm 228512 5,17±0,11 7,75±0,22 106,72±0,62 00 146,20±0,72 

Esberitox N 227411 - - 95,82±0,19 131,28±1,21 

Tabletki uspokajające 03050115/9 + + 29,68±0,99 40,66±1,36 

Rzewex 3112004 + + 17,68±0,23 24,22±0,22 

Syberian 21203 + + 16,81±1,89 23,03±1,28 

Tabletki na niestrawność 0250202/2 + + 6,72±0,80 000 9,21±1,47 

Valerin 06AF0105 - - 6,58±0,73 9,01±0,99 

Nervendragees D08502 - - 2,13±0,24 2,92±0,27 

Hyperherba 07040101/02 - - 1,79±0,33 2,45±0,29 

+ ilości śladowe 

Tabela I. Zawartość azotanów III i V w tabletkach (mg/kg) 

Nazwa preparatu 

azotany III azotany V 

Numer 00 serii 

NO 2 

NaNO 2 

NO 3 

NaNO 3 

Avioplant 4040300000 1,63±0,11 2,44±0,21 22,91±1,54 31,39±1,45 

Nervomix 50201 + + 00 20,24±1,50 27,73±1,44 

Valused 20105 2,28±0,10 3,42±0,21 8,20±0,48 00011,24±1,39 

Kora dębu 01AF0304 - - 7,10±0,65 9,73±1,63 

Skrzyp z witaminami H1318471 4,00±0,07 6,0±0,12 8,41±1,07 11,53±1,47 

50 Plus-simplex 01AF0206 6,69±0,51 00 10,04±0,94 19,89±0,25 00027,26±1,01 

Urinal MFG271006 + + 9,63±1,20 13,20±1,55 

Deprim forte 0636606G - - + + 

Persen forte 3289608G - - + + 


Tabela II. Zawartość azotanów III i V w kapsułkach (mg/kg) 

azotany III 

azotany V 

Rodzaj preparatu Nazwa preparatu Numer Serii 

NO 2 

NaNO 2 

NO 3 

NaNO 3 

Lokomotiv 10804000 + + 0,50±0,03 0 0,68±0,07 

Pastylki do ssania 

Regulax 42019A + + 1,10±0,22 1,50±0,21 

Cukierki 


Cukierki 

pokrzywowe 

Cukierki prawoślazowo-tymiankowe 

Tabela III. Zawartość azotanów III i V w pastylkach i cukierkach (mg/kg) 

4732 - - 2,41±0,25 3,30±0,36 

03AF1204 + + 1,75±0,63 2,40±0,56 


ISSN 1425-5073 



51

Analiza pooperacyjnego oznaczania antygenu karcinoembrionalnego 

CEA u chorych na raka jelita grubego 

Analysis of postoperative determination of CEA carcinoembryonal antigen in patients 

with colorectal carcinoma 

Prof. dr hab. n. med. Ewa Szaflarska-Stojko, 

dr n. med. Irena Wróblewska-Adamek, 

mgr Magdalena Wyszyńska, 

dr n. med. Agata Kabała-Dzik, 

dr hab. n. med. Rafał Suwiński, 

mgr Adrian Kurkowski 

Kierownik: Prof. dr hab. n. med. Ewa Szaflarska-Stojko 

Katedra i Zakład Patologii 

Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej SUM 

Abstrakt 

Celem pracy było analiza oznaczania markera nowotworowego 

CEA w pooperacyjnym monitorowaniu chorych 

na raka jelita grubego, ocena zależności pomiędzy 

stężeniem markera CEA w surowicy krwi a liczbą i lokalizacją 

przerzutów oraz zastosowanym leczeniem. 

Materiał i metody badań: Przedmiotem badań były 

dane z kart 46 pacjentów operowanych z powodu raka 

jelita grubego, prowadzonych w Poradni Onkologicznej 

w Szpitalu Powiatowym w Zawierciu w latach 1999 

–2005. 

Wyniki i wnioski: Po przeanalizowaniu danych stwierdzono 

znaczną rozbieżność między zaleceniami, dotyczącymi 

oznaczeń stężenia markera CEA u monitorowanych 

pacjentów a praktyką dotyczącą jego oznaczania. 

Podane rozbieżności podyktowane są stanem klinicznym 

pacjentów oraz nie zgłaszaniem się chorych na wizyty 

kontrolne. Nie stwierdzono korelacji między poziomem 

stężenia markera CEA, a rodzajem narządu, do którego 

nastąpił przerzut, jak również ilością przerzutów. 

Nie stwierdzono także korelacji między zastosowanym 

leczeniem w postaci cykli chemioterapii, a poziomem 

stężenia markera. 

Słowa kluczowe: rak jelita grubego, antygen karcinoembrionalny, 

czynnik rokowniczy. 

Abstract 

The aim of the study was analysis of neoplastic CEA 

marker determination in postoperative monitoring of 

patients with colorectal carcinoma, evaluation of dependence 

degree the marker’s concentration in serum, number 

and localization of metastasis and applies therapy. 

Material and methods: The study was based on the records 

of patients from oncological outpatient clinic in 

the district hospital in Zawiercie who underwent operations 

because of colorectal carcinoma, in the years 

1999-2005. 

Results and conclusions: Following the data analysis, 

a considerable discrepancy was found between recommendations 

concerning determination of CEA marker 

concentration in monitored patients and determination 

of this marker in practice. The discrepancies mentioned 

above, result from patients’ clinical condition and failing 

to report for check-up visits. there was no correlation 

found between CEA marker concentration level and 

the type of an organ to which carcinoma metastasized 

and the number of metastases. There was no correlation 

either, between chemotherapy treatment and marker’s 

concentration level. 

Key words: colorectal carcinoma, carcinoembryonal 

antigen, prognostic factor. 

Wstęp 

Rak jelita grubego zajmuje drugie miejsce (po raku płuc 

u mężczyzn i sutka u kobiet) pod względem zachorowalności 

jak i śmiertelności na nowotwory złośliwe zarówno 

u kobiet jak i u mężczyzn. Dotyczy najczęściej osób w piątej 

i szóstej dekadzie życia, należy jednak zwrócić uwagę 

na fakt wzrastającej liczby przypadków tego nowotworu 



u ludzi młodych [1,2,3,4]. Współczynnik śmiertelności 

w odniesieniu do raka jelita grubego jest w Polsce znacznie 

wyższy niż w USA czy Europie Zachodniej, z powodu dużej 

wykrywalności choroby w wysokim stopniu zaawansowania, 

co wyraźnie obniża odsetek pięcioletniego przeżycia 

chorych do 21-29% [1,3,4]. 

W większości przypadków podłożem do powstawania 

raka jelita grubego są łagodne gruczolaki, które na drodze 


ISSN 1425-5073

Nr 3 / 2008 

mutacji genetycznej mogą przekształcić się w raka. Najczęstszą 

lokalizacją jest odbytnica (45%) oraz esica (30%). 

U 3-5% rozpoznaje się guzy mnogie. Biorąc pod uwagę klasyfikację 

patomorfologiczną ok. 95% przypadków raka jelita 

grubego i odbytnicy to raki gruczołowe, a pozostałe 5% 

to raki płaskonabłonkowe, mieszane gruczołowo-płaskonabłonkowe, 

raki niezróżnicowane i niesklasyfikowane. Raki 

odbytu to z reguły raki płaskonabłonkowe [1,4,5,6]. 

Biorąc pod uwagę fakt późnego wykrywania zmian nowotworowych 

w obrębie jelita grubego, znaczenie diagnostyki 

i określenie grup ryzyka jest bezdyskusyjne. Wśród 

czynników zwiększających ryzyko wystąpienia raka jelita 

grubego wyróżnić można czynniki środowiskowe (dieta bogatotłuszczowa, 

wysokokaloryczna, dym tytoniowy), czynniki 

wewnętrzne (nowotwory łagodne – gruczolaki, zespół 

Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego) oraz czynniki 

genetyczne (polipowatość rodzinna, wrodzony niepolipowaty 

rak jelita grubego) [1]. 

W ramach diagnostyki wykonuje się morfologię krwi, 

test na obecność krwi utajonej w kale, badanie per rectum, 

kolonoskopię, ultrasonografię i/lub tomografię komputerową, 

endoskopię, biopsję aspiracyjną cienkoigłową, rezonans 

magnetyczny, natomiast najpowszechniejszym badaniem 

stosowanym w diagnostyce i monitorowaniu chorych po 

zabiegu operacyjnym jest oznaczanie markerów nowotworowych 

[2,5,6,7]. 

Markery raka jelita grubego powinny być oznaczane 

co najmniej jednokrotnie przed rozpoczęciem leczenia. Po 

radykalnym leczeniu należy je monitorować przez pierwsze 

3 lata co 2-3 miesiące, a po tym okresie co 6 miesięcy. 

W przypadku stwierdzenia wzrostu miana danego markera, 

monitorowanie powinno być wykonywane przynajmniej co 

2-4 tygodnie. W trakcie chemioterapii oznaczenia powinno 

dokonywać się przed każdym kursem leczenia i przy zmianie 

metod leczenia. Należy pamiętać, iż prawidłowe stężenie 

danego markera nie wyklucza obecności nowotworu oraz, 

że nawet nieznaczne jego podwyższenie występuje w chorobach 

nienowotworowych. Spośród wielu markerów raka 

jelita grubego najlepiej poznanym i szeroko stosowanym 

w praktyce klinicznej jest antygen karcinoembrionalny CEA 

[8,9,10]. Po raz pierwszy został on wyizolowany z ekstraktu 

tkanki nowotworu jelita grubego, ale jest wytwarzany również 

przez inne nowotwory. Wzrost stężenia CEA 

występuje również w przebiegu nowotworów 

trzustki, żołądka, sutka, tarczycy, narządu rodnego, 

a ponadto można go wykryć w prawidłowych 

i zmienionych zapalnie tkankach [1]. Lekko podwyższony 

poziom występuje w ciąży, marskości 

wątroby, stanach zapalnych wątroby, płuc, jelit 

[4,9]. Do dnia dzisiejszego jest to jeden z najbardziej 

wartościowych markerów, a jego stężenie 

w surowicy ma ogromne znaczenie w rokowaniu 

co do przebiegu choroby. Rutynowe śledzenie 

poziomu CEA przez lekarzy stosowane jest w celu 

wczesnego wykrycia nawrotu choroby [8,11]. 

Czułość diagnostyczna CEA jest zależna od 

stopnia zaawansowania nowotworu, a cykliczne 

oznaczanie CEA monitoruje wczesną, kliniczną 

odpowiedź na terapię, co pozwala wykryć nawroty 

i przerzuty po remisji choroby jak również 


ISSN 1425-5073 

może mieć znaczenie prognostyczne. Zdolność wydzielania 

antygenu karcinoembrionalnego przez komórki nowotworowe 

wykorzystuje się także w immunoscyntygrafii, która 

pozwala na precyzyjne przedoperacyjne zlokalizowanie nowotworu 

[4,11,12]. 

Uważa się, że ocena CEA w surowicy krwi nie ma zastosowania 

w badaniach przesiewowych, co spowodowane jest 

niską czułością testu w raku jelita grubego oraz znacznym 

wpływem dymu tytoniowego na jego stężenie [4,9,13,14]. 

Materiał i metody 

Analizie poddano karty 46 pacjentów prowadzonych 

w Poradni Onkologicznej w Szpitalu Powiatowym w Zawierciu 

w latach 1999 – 2005. Wszyscy pacjenci byli po 

resekcji raka jelita grubego w różnych oddziałach chirurgicznych 

na terenie Polski. Dokonując analizy danych 

uwzględniono następujące parametry: liczbę pacjentów, 

u których wykonano oznaczenie antygenu karcinoembrionalnego 

CEA, ilość oznaczeń antygenu CEA u monitorowanych 

pacjentów, ilość oznaczeń markera CEA u pacjentów 

z klinicznym rozpoznaniem przerzutów. Podjęto także próbę 

oceny zależności między stężeniem markera CEA, a stanem 

klinicznym pacjenta (liczba i lokalizacja przerzutów) oraz 

zastosowanym leczeniem. 

Wyniki 

Spośród grupy 46 analizowanych pacjentów antygen karcinoembrionalny 

CEA został oznaczony u 34 osób (ryc.1). 

Brak oznaczenia markera u pozostałych 12 wynikał z ich 

złego stanu klinicznego oraz nie zgłaszania się na wizyty 

kontrolne. 

Spośród 34 osób, u których oznaczano antygen karcinoembrionalny 

u 14 osób oznaczano go tylko 1 raz, 12 pacjentów 

miało oznaczany CEA 2 razy, 5 osób 3 razy, 1 osoba 

miała oznaczany CEA 4 razy, jedna osoba 7 razy i jedna 11 

razy (ryc.2). Jednorazowe oznaczenia CEA wynikały ze 

stanu klinicznego pacjenta (brak oznak wznowy lub przerzutów). 

Część pacjentów ze względu na zły stan kliniczny 

była kierowana do ośrodka opieki paliatywnej. Wielokrotne 

oznaczenia antygenu karcinoembrionalnego wykonywane 

Rycina 1. Liczba pacjentów, u których wykonano oznaczenia markera 

CEA 

Drawing 1. Number of patients with determined CEA marker 



53

Rycina 2. Liczba oznaczeń CEA u monitorowanych pacjentów 

Drawing 2. Number of CEA determinations in monitored patients 

Nr 3 / 2008 

Analizując dane podjęto także próbę oceny zależności 

między stężeniem markera CEA, a stanem 

klinicznym pacjenta. Zaobserwowano wyraźny 

wzrost stężenia tego markera u wszystkich 

pacjentów, u których potwierdzono klinicznie 

wznowę procesu nowotworowego lub przerzuty 

do jednego lub wielu narządów. 13 osób stanowiło 

grupę pacjentów ze stwierdzonymi przerzutami 

do jednego narządu: wątroby (9 osób) 

i płuca (2 osoby). U 2 osób rozpoznano przerzuty 

do otrzewnej. Grupa pacjentów, u których stwierdzono 

przerzuty do więcej niż jednego narządu 

(wątroba – węzły chłonne, wątroba – płuca) liczyła 

3 osoby. Nie zauważono korelacji pomiędzy 

poziomem stężenia analizowanego markera, 

a rodzajem narządu, do którego nastąpił przerzut 

oraz ilością przerzutów. 

Nie wykazano również korelacji pomiędzy 

poziomem markera CEA, a zastosowanym leczeniem. 

Obserwowano pacjentów, u których 

po kolejnych cyklach chemioterapii następował 

wyraźny spadek poziomu CEA, aż do wartości 

prawidłowych jak również pacjentów, u których 

pomimo stosowanego leczenia utrzymywał 

się nadal wysoki poziom CEA. Istniała również 

grupa pacjentów, u których w trakcie stosowania 

kolejnych cykli obserwowano okresowy spadek 

poziomu antygenu, po czym następował wyraźny 

wzrost stężenia CEA bez zmian w stanie klinicznym. 

Rycina 3. Liczba oznaczeń antygenu CEA u pacjentów z klinicznym 

rozpoznaniem przerzutów 

Drawing 3. Number of CEA antigen determinations in patients with clinical 

diagnosis of metastases 

były u pacjentów, u których czas po wykonanym zabiegu 

operacyjnym był krótki lub antygen oznaczany był po kolejnych 

stosowanych cyklach chemioterapii. Część pacjentów, 

u których nie wykonano oznaczeń CEA nie zgłosiła się na 

kolejną wizytę lub wizyta nie nastąpiła jeszcze w okresie 

analizowania karty danego pacjenta. 

Analizie poddano także liczbę oznaczeń antygenu CEA 

u pacjentów z rozpoznanymi przerzutami. Spośród 46 monitorowanych 

pacjentów u 19 osób stwierdzono przerzuty. 

8 osób miało oznaczany CEA jednokrotnie, 4 pacjentów 

dwukrotnie, 2 pacjentów trzykrotnie, 1 pacjent siedmiokrotnie 

i jeden pacjent jedenastokrotnie. Pozostali z tej grupy 

nie mieli oznaczanego markera CEA pomimo stwierdzenia 

przerzutów przy pomocy innych badań diagnostycznych 

(ryc.3). Tak różna liczba oznaczeń markera CEA u poszczególnych 

pacjentów wynikała z różnych przyczyn: przekazanie 

pacjenta do ośrodka opieki paliatywnej, skierowanie do 

leczenia wspomaganego – chemioterapii lub termin następnej 

wizyty lekarskiej był późniejszy niż czas analizowania 

danych. 

Dyskusja 

Głównym celem monitorowania pacjentów 

jest wykrycie wznowy procesu nowotworowego 

i przerzutów we wczesnym stadium zaawansowania 

[15,16]. 

Udowodniono, że u połowy chorych poddanych 

operacji z powodu raka jelita grubego 

dochodzi do nawrotów, przy czym często są to 

wznowy miejscowe. Największy procent stanowią 

wznowy powstające do 3 lat od wycięcia zmiany pierwotnej, 

dlatego monitorowanie powinno być najbardziej 

intensywne w tym krytycznym okresie po operacji [2]. Ocena 

CEA może być istotna przy obserwacji chorych operowanych 

radykalnie, co pozwala na wykrycie wznowy lub 

przerzutów około 5 miesięcy wcześniej niż rutynowe badanie 

kliniczne. Dotyczy to zwłaszcza przerzutów do wątroby 

[13]. W Klinice Gastroenterologii Instytutu Chirurgii AM 

w Warszawie prowadzi się planową obserwację wszystkich 

chorych po operacji raka jelita grubego według schematu, 

w przebiegu którego przed operacją wykonuje się badania 

biochemiczne (morfologia, OB, białko z frakcjami, fosfataza 

zasadowa, transaminazy, CRP, pierwiastki śladowe), 

wlew kontrastowy, kolonoskopię, CEA, Rtg klatki piersiowej 

oraz rektoskopię. Po 2-4 tygodniach po operacji powtarza 

się oznaczenia biochemiczne oraz CEA, następnie, co 

3 miesiące przez 2 lata, a później raz w roku. Po upływie 

12 miesięcy wykonuje się również wlew kontrastowy, kolonoskopię 

lub rektoskopię oraz rtg klatki piersiowej. Bada- 




ISSN 1425-5073

Nr 3 / 2008 


ISSN 1425-5073 

nia wykonuje się powtórnie, gdy występuje wzrost stężenia 

CEA w surowicy [2,13]. 

Wykazano, że największą wartość diagnostyczną zaraz 

obok antygenu karcinoembrionalnego ma antygen CA 19-9. 

Według Młynarskiego i wsp. [17] pierwszym etapem pooperacyjnego 

monitorowania chorych operowanych z powodu 

raka jelita grubego powinno być łączne oznaczanie CEA, 

CA 19-9 i TPS. Jeśli u chorych stwierdzono podwyższone 

stężenie CEA w surowicy krwi to znaczy, że antygen ten jest 

wystarczającym markerem masy guza do monitorowania 

przebiegu choroby [17]. 

Z dostępnego piśmiennictwa wynika, że najlepsze jest 

łączenie oznaczania markerów nowotworowych w celu bardziej 

precyzyjnej oceny stopnia zaawansowania choroby, 

jak również możliwości wykrycia przerzutów lub wznowy. 

Według Młynarskiego i wsp. [17] nie u wszystkich chorych 

ze stwierdzoną wznową obserwuje się podwyższenie stężenia 

CEA w surowicy krwi, ponieważ około 11% osób należy 

do tzw. nieproducentów CEA. Stworzyło to problem w monitorowaniu 

tych pacjentów. Spośród markerów nowotworowych 

obok CEA najbardziej przydatny w monitorowaniu 

okazał się marker CA 19-9. Z kolei według Duszy i wsp. [7] 

dołączenie do oznaczeń CEA antygenu CA 19-9 zwiększyło 

czułość oznaczeń z 71% do 83,6%. Dalsze obserwacje potwierdziły 

opinię o niekorzystnym rokowniczo podwyższeniu 

CA 19-9 bez jednoczesnego wzrostu CEA. 

Analizując wyniki chorych prowadzonych w Poradni 

Onkologicznej Szpitala Powiatowego w Zawierciu stwierdzono, 

że duża grupa pacjentów nie miała oznaczanego 

antygenu karcinoembrionalnego CEA, zarówno przed jak 

i po operacji. Przyczyną braku oznaczania antygenu przed 

operacją był często ciężki stan kliniczny chorych. Pacjenci 

trafiali do szpitala z objawami niedrożności jelit i wymagali 

natychmiastowej interwencji chirurgicznej. W czasie zabiegu 

rozpoznawano u nich raka jelita grubego. Szczególnie 

dużą wartość diagnostyczną ma oznaczenie markera nowotworowego 

CEA w przebiegu pooperacyjnym chorych po 

resekcji jelita grubego z powodu raka. Rozpoznanie nawrotu 

raka jelita grubego na podstawie wzrastającego poziomu 

antygenu CEA przewyższa czułość innych metod diagnostycznych, 

a regularne pooperacyjne monitorowanie poziomu 

CEA w odstępach trzymiesięcznych pozwala wcześnie 

wykrywać ewentualne nawroty raka. Brak oznaczeń antygenu 

CEA u monitorowanych po zabiegu pacjentów wynikała 

ze stanu klinicznego chorych lub z faktu zaniedbania zgłaszania 

się na wizyty kontrolne [18]. 

Autorzy piśmiennictwa zalecają oznaczanie antygenu 

karcinoembrionalnego CEA nie tylko przed operacją. Tylko 

niektóre ośrodki w Polsce wykonują oznaczenie poziomu 

CEA podczas zabiegu operacyjnego. Wykazano, że śródoperacyjne 

oznaczanie CEA i innych markerów jest mniej 

znaczące od metod klasycznych. Lorenc i wsp. [19] wykazali 

korelację pomiędzy stanem węzłów chłonnych wartowniczych, 

stężeniem markerów nowotworowych, a wynikiem 

badania histopatologicznego węzłów chłonnych okołojelitowych. 

Najwyższą skuteczność miało badanie węzłów wartowniczych 

ok. 81,0%, a wyraźnie niższą antygen CEA, bo 

ok. 59,3% i TPS 48,1%. 

W dostępnym piśmiennictwie dotyczącym poziomu stężenia 

markera CEA u monitorowanych chorych nie znaleziono 

informacji o zależności pomiędzy wartością jego 

stężenia a rodzajem narządu, do którego nastąpił przerzut 

czy też ilością przerzutów. W analizowanym materiale 

stwierdzono brak takiej zależności. Podobny brak korelacji 

występuje pomiędzy zastosowanym leczeniem chemioterapeutycznym 

a poziomem stężenia oznaczanego markera. 

Również na ten temat nie znaleziono danych w piśmiennictwie. 

Analiza wyników oznaczeń CEA w zależności od 

zastosowanego leczenia wykazuje, że poziom tego markera 

nie zawsze jest jednoznaczny ze stanem klinicznym pacjenta. 

Tłumaczyć to może niejednakową reakcję pacjenta na zastosowane 

leczenie, lub obecność pacjentów zaliczanych do 

tzw. nieproducentów CEA. Jak podaje piśmiennictwo osoby 

takie stanowią grupę 11% chorych operowanych z powodu 

raka jelita grubego. 

Analizując całość zebranego materiału daje się zauważyć 

konieczność opracowania takiego systemu monitorowania 

pacjenta, który pozwoliłby na wykrywanie nie tylko 

wczesnych przerzutów lub wznowy, ale który gwarantowałby 

jednocześnie ciągłość informacji co do dalszych losów 

pacjenta po zabiegu operacyjnym. W związku z niekwestionowaną 

wartością diagnostyczną markeru CEA w monitorowaniu 

pacjentów, jego oznaczanie powinno stać się 

standardem postępowania. 

Wnioski 

1. Wykazano znaczną rozbieżność pomiędzy zaleceniami, 

co do oznaczeń stężenia markera CEA u monitorowanych 

pacjentów, a oznaczeniami tego markera w praktyce. 

2. Wyżej wymienione rozbieżności podyktowane są stanem 

klinicznym pacjentów oraz nie zgłaszaniem się chorych 

na wizyty kontrolne. 

3. Nie stwierdzono korelacji pomiędzy poziomem stężenia 

markera CEA, a rodzajem narządu, do którego nastąpił 

przerzut jak również z ilością przerzutów. 

4. Nie stwierdzono korelacji między zastosowanym leczeniem 

w postaci cykli chemioterapii a poziomem stężenia 

badanego markera. 


1. Kordek R., Jassema J., Krzakowski M., Jeziorski A. Onkologia. 

Podręcznik dla studentów i lekarzy. Medical 

Press. Gdańsk 2004; 119-123 

2. Krasnodębski I.W. Monitorowanie chorych po operacjach 

z powodu raka jelita grubego. Pol. Tyg. Lek. 1992; 

3-4, 95-97 

3. Lee M.W. Rak jelita grubego. Medycyna po dyplomie 

1992; 7, 153-160 

4. Ławicki S., Moroczko B., Szmitowski M. Markery nowotworowe 

przydatne w diagnostyce i monitorowaniu 

raka jelita grubego. Post. Hig. Med. Dosw. 2002; 56(5), 

617-640 

5. Szmeja. J. Monitorowanie chorych po operacjach raka 

jelita grubego. Za i przeciw. Proktologia 2001; 2(1), 

7-19 



55

6. Szymendera J., Góźdź S. Rola krążących markerów nowotworowych 

w diagnostyce i monitorowaniu leczenia 

chorych na nowotwory. Nowotwory 1995; 45, 369-383 

7. Dusza D., Kwiatkowska B., Kokocińska D., Zagalski 

K. Schemat monitorowania przed i pooperacyjnego 

chorych z gruczolakorakiem jelita grubego. Wybrane 

zagadnienia z chirurgii. Warszawa 1999, 128-130 

8. Krasnodębski I.W. Biochemiczne markery nowotworowe: 

CEA, Ca19-9, kwas sialowy i ferrytyna w raku jelita 

grubego. Pol. Przeg. Chir. 1996; 1219-1233 

9. Kulpa J. Krążące markery nowotworowe w diagnostyce 

chorób nowotworowych. Terapia 1996; 5, 17-24 

10. Paduch R., Klatka J. Markery nowotworowe. Onkol. 

Pol. 2003; 6(2), 77-82 

11. Rzepko R., Kruszewski J., Klimkowska M., Zawadzka 

M., Jaskiewicz K. Ekspresja antygenu karcinoembrionlanego 

CEA w ognisku pierwotnym 

i w 

przerzutach do węzłów chłonnych raka jelita grubego. 

Ann. Acad. Med. Gdan. 2004; 34, 257-263 

12. Dąbrowska B., Krasnodębski I.W., Tadeusiak W. Kwas 

sialowy i antygen karcynoembrionalny jako markery 

raka jelita grubego. Doniesienie wstępne Gastroenterologia 

1991; 10(1-2), 45-77 

13. Bielicki D., Morawiec-Borowiak D., Sulżyc-Bielicka V., 

Chosia M., Domagała W. Przeciwciała przeciw białku 

p53 i CEA w surowicy krwi chorych z rakiem jelita grubego. 

Onkol. Pol. 2000; 3(4), 157- 160 

Nr 3 / 2008 

14.Piotrowski P. Nowotwory przewodu pokarmowego. Warszawa 

1998, 118-123 

15.Bała D., Jawień A. Oznaczanie stężenia antygenu karcinoembrionalnego 

w popłuczynach otrzewnowych 

u chorych na raka jelita grubego. Pol. Merk. Lek. 2002; 

76, 289 

16. Bielicki D. Rola antygenu rakowo-płodowego CEA 

w monitorowaniu terapii raka jelita grubego. Gastroenterologia 

Polska 2003; 10(2),173-176 

17. Młynarski R., Partyka R., Cierpka S. Przydatność oznaczeń 

CEA, CA 19-9 i TPS w surowicy krwi chorych na 

nowotwory jelita grubego. Ann. Soc. Doctor. Stud. Acad. 

Med. Siles. 2002; 28, 22-29. 

18. Pruszyński K., Róg M., Dzienis H., Ładny R. Przydatność 

kliniczna antygenu rakowo płodowego CEA. Chir. 

Pol. 1995; 6(3), 51-53 

19. Lorenc Z., Starzewski J., Kokocińska D., Pająk J., 

Pawełczyk I., Jachymczyk M. Przydatność śródoperacyjnej 

identyfikacji węzła wartowniczego 

z jednoczesnym oznaczaniem markerów TPS i CEA 

w surowicy krwi do oceny stanu zaawansowania 

klinicznego raka odbytnicy. Pol. Przeg. Chir. 2003; 

75(6), 534-545 




ISSN 1425-5073

Aktywność biologiczna syntetycznych tiopuryn w hodowlach laboratoryjnych 

Chlorella vulgaris 

Biological activity of synthetic purine derivatives in Chlorella vulgaris laboratory 

cultures 

Dr n. farm. Jolanta Sochacka 1 , 

Dr n. farm. Alicja Kowalska 2 

1 

Zakład Chemii Ogólnej i Nieorganicznej, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej, 


Kierownik: Dr hab. n. med. Andrzej Sobczak 

2 

Katedra i Zakład Chemii Organicznej, 

Wydział Farmaceutyczny 

z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej, 


Kierownik: Prof. dr hab. n. chem. Andrzej Maślankiewicz 

STRESZCZENIE 

Celem pracy była ocena oddziaływania zsyntetyzowanych 

tiopochodnych puryny – 2,6 -dipodstawionych 7- 

-metylopuryny – na wzrost eukariotycznych komórek glonu 

Chlorella vulgaris (C. vulgaris). 

Komórki glonu hodowano synchronicznie, w cyklu hodowlanym 

obejmującym 12-godzinną fazę jasną i 12-godzinną 

fazę ciemną, w płynnej pożywce Kuehla-Lorenzena 

oraz na pożywce zestalonej agarem. Prowadzono równolegle 

hodowle kontrolne, hodowle w obecności badanych 

substancji i hodowle z 6-Merkaptopuryną i 6-Tioguaniną, 

wybranymi jako modelowa substancje o działaniu cytotoksycznym. 

Po zakończeniu cyklu hodowlanego w hodowlach 

na płynnym podłożu zliczano komórki glonu w komorze 

Burkera i mierzono absorbancję przy λ=680 nm, a na podłożu 

agarowym zliczano mikrokolonie komórek podzielonych 

i niepodzielonych. Wyniki pomiarów absorbancji świadczyły 

o ilości syntetyzowanych barwników fotosyntetycznych 

i były miarą ogólnej biologicznej aktywności komórki, natomiast 

metoda zliczania komórek pozwoliła na określenie 

zdolności komórek do podziału. Stwierdzono, że badane 

substancje w różny sposób oddziaływały na wzrost hodowli 

C. vulgaris, obniżając ich aktywność biologiczną i hamując 

podziały komórkowe (w odniesieniu do hodowli kontrolnej). 

Mimo zachowanej w niektórych przypadkach aktywności 

biologicznej, po przeniesieniu na pożywkę agarową 

komórki macierzyste nie wytwarzały mikrokolonii komórek 

podzielonych. 

Słowa kluczowe: syntetyczne pochodne puryny, 6-Merkaptopuryna, 

Chlorella vulgaris 


ISSN 1425-5073 

ABSTRACT 

In this study, a biological activity of synthesized 2,6-disubtituted 

7-methylpurines and 6-Mercaptopurine (6-MP, 

a reference substance) was tested with unicellular green alga 

Chlorella vulgaris (C. vulgaris). Algal cells were cultivated 

during one 24-hr light-dark cycle in a Kuehl-Lorenzen 

liquid medium and in a solidified medium (on Petri dishes). 

The general biological activity of the cells was determined 

by absorbance at λ=680 nm. Growth multiplication factor 

was estimated by the direct counting of the cells in a liquid 

medium or with a microcolony method. In a latter method, 

microcolonies containing undivided cells and containing 2, 

4, 8 and 16 aplanospores formed from mother cells were 

counted in a solid medium. It was found that the tested compounds 

exhibited a cytotoxic and antiproliferative activity 

(in relation to the control culture). 

Key words: purine derivatives, 6-Mercaptopurine, Chlorella 

vulgaris 



→ 

57

Syntetyczne tiopochodne naturalnych zasad purynowych 

(guaniny i hipoksantyny), 6-Merkaptopuryna i 6-Tioguanina, 

stosowane są w leczeniu chorób nowotworowych. 

Molekularny mechanizm ich działania nie jest ostatecznie 

wyjaśniony. Wiadomo, że mechanizm hamujący wzrost komórek, 

który jest efektem antymetabolicznym i odwracalnym 

[1], związany jest z inhibicją syntezy puryn de novo 

[2], a mechanizm cytotoksyczności wynika z inkorporacji 

tiopurynowych nukleotydów do kwasów nukleinowych 

i hamowania układów enzymatycznych w syntezie i replikacji 

DNA w fazie S cyklu komórkowego [3]. 

Antymetabolity purynowe nie wykazują selektywnego 

działania przeciwnowotworowego i uszkadzają nie tylko 

szybko proliferujące komórki nowotworowe, ale wykazują 

także umiarkowaną toksyczność wobec tkanek zdrowych 

szybko rosnących, w których często występują podziały 

komórkowe (szpik, gamety, immunokompetentne komórki 

układu chłonnego) [4]. 

Aktywność biologiczną otrzymanych pochodnych tiopurynowych 

oceniano względem jednokomórkowego glonu 

Chlorella vulgaris (C. vulgaris), który pod względem morfologicznym 

jest typową komórką eukariotyczną. Jednak 

w odróżnieniu do większości komórek Eukaryota w których 

w czasie cyklu komórkowego, ilość składników komórki 

wzrasta dwukrotnie i komórka dzieli się na dwie komórki 

potomne, w komórce Chlorella w jednym cyklu komórkowym 

może mieć miejsce 2, 4 i 8-krotne powielanie składników 

komórki w wyniku, czego komórka macierzysta dzieli 

się nawet na 8 komórek potomnych [5]. W cyklu życiowym 

C. vulgaris, stosując jako kryterium podziału czas syntezy 

DNA, można wyróżnić fazę G 1 

, S, G 2 

i M. W fazie G 1 

, trwającej 

od podziału komórki następuje gromadzenie energii 

chemicznej, synteza RNA, białek strukturalnych i enzymatycznych 

oraz węglowodanów (jeżeli komórka znajdzie się 

w warunkach, w których nie następuje gromadzenie energii 

faza G 1 

przechodzi w fazę G 0 

i następuje chwilowe zatrzymanie 

cyklu komórkowego). W fazie S ma miejsce replikacja 

DNA i synteza białek jądrowych, a w fazie G 2 

ma miejsce 

naprawa DNA i przygotowanie do podziału mitotycznego. 

Faza M obejmuje podział jądra komórkowego i cytokinezę 

oraz ostatecznie podział komórki macierzystej na aplanospory. 

Rozwój komórek Chlorella po uwolnieniu aplanospor 

w wyniku rozerwania ściany komórkowej komórki macierzystej, 

aż do kariokinezy włącznie, uzależniony jest od 

obecności światła, natomiast cytokineza i uwolnienie aplanospor 

mogą przebiegać w ciemności. Powstające w ciemności 

bezpośrednio po podziale młode aplanospory po rozpoczęciu 

naświetlania stają się aplanosporami aktywnymi 

fotosyntetycznie, zdolnymi do szybkiego wzrostu. W wyniku 

intensywnych przemian biochemicznych i morfologicznych 

przekształcają się w całkowicie dojrzałe do podziału 

komórki macierzyste [6]. 

MATERIAŁY I METODY 

Do badań wytypowano symetryczne siarkowe pochodne 

puryn: 2,6-dimetylotio-7-metylopurynę 1, 2,6-dietylotio-7- 

-metylopurynę 2 oraz 2,6-ditiokso-1,2,3,6-tetrahydro-7-metylopurynę 

3. Związek o strukturze tionowej 3 otrzymano 

w reakcji 2,6-dichloro-7-metylopuryny z tiomocznikiem 



Nr 3 / 2008 

w etanolu zgodnie z danymi literaturowymi [7]. Symetryczne 

pochodne: 2,6-dimetylo 1 oraz 2,6-dietylotio-7-metylopurynę 

2 otrzymano poprzez alkilowanie związku 3 za pomocą jodku 

metylu lub etylu w wodnym 4% roztworze KOH [7]. Jako 

substancje modelowe o działaniu cytotoksycznym stosowano 

6-Merkaptopurynę i 6-Tioguaninę (Sigma Aldrich Co). 

W badaniach wykorzystano hodowle glonu Chlorella 

vulgaris (C. vulgaris, Beij, szczep 264, Boehm i Borns 

1972/1, Culture Collection of Algal Laboratory, Czechoslovak 

Academy of Science, Trebon). Hodowle prowadzono 

w kolbach Erlenmeyera na płynnej pożywce Kühla-Lorenzena 

[8] wzbogaconej HCO 3 

- 

(3,95 mmol/l) i CO 2 

(4% 

v/v), w jednym cyklu hodowlanym, który obejmował 12- 

Ryc. 1. Struktury chemiczne badanych substancji 

-godzinna fazę jasną i 12-godzinną fazę ciemną. W fazie jasnej 

hodowle były oświetlane lampami jarzeniowymi (2500 

– 3000 lx). Prowadzono równolegle hodowle kontrolne oraz 

hodowle z dodatkiem substancji 1, 2, 3 oraz 6-MP i 6-TG 

dodawanych do hodowli pojedynczo w postaci roztworów 

w DMSO. Roztwory substancji badanych dodawano do pożywki 

do osiągnięcia stężeń zbliżonych do wyznaczonych 

wartości efektywnego stężenia, EC50. 

Po 12-godzinnej fazie jasnej próbki hodowli przenoszono 

na pożywkę zestaloną agarem (na szalkach Petriego) i inkubowano 

w ciemności do zakończenia cyklu hodowlanego. 

Następnie zliczano pod mikroskopem mikrokolonie komórek 

niepodzielonych i podzielonych. 

Po 24-godzinnym cyklu hodowlanym, pobierano z kolb 

hodowlanych próbki hodowli i mierzono ich absorbancję 

przy λ=680 nm [9]. W tych samych próbkach hodowli zliczano 

komórki glonu w komorze Bürkera pod mikroskopem. 

Współczynnik K A 

określający ogólną aktywność biologiczną 

komórek i współczynnik podziału KN obliczano ze 

wzorów: 

A 24 

N 24 

K A 

= K N 

= 

A 0 

N 0 

gdzie: A 24 

i A 0 

oznacza absorbancję i N 24 

i N 0 

oznacza 

liczbę komórek glonu odpowiednio w czasie t 24 

i t 0 

WYNIKI I ICH OMÓWIENIE 

Wyznaczone wartości EC50 uzyskane dla 2,6-dipodstawionych 

7-metylopuryn oraz dla 6-MP i 6-TG zamieszczono 

w Tabeli 1. Uzyskane wyniki wskazują, że wszystkie 


ISSN 1425-5073

Nr 3 / 2008 

Ryc. 2. Porównanie współczynników K A 

i K N 

wyznaczonych w hodowlach kontrolnych 

i z dodatkiem badanych substancji. Stężenia wyjściowe 1 : 6-MP i 6-TG – 96,0 

mg/l, 1 – 28,0 mg/l, 2 – 16,0 mg/l, 3 – 16,0 mg/l. 

1 Stężenia wyjściowe podyktowane były uzyskanymi wartościami EC50. 

Ryc. 3. Mikroskopowy obraz mikrokolonii komórek C. vulgaris wysianych na agar 

z płynnej pożywki hodowli z 6-MP (96,0 mg/l) i hodowli kontrolnej. Mikrokolonie: 

1 – komórka niepodzielona z hodowli kontrolnej, 2 – komórka niepodzielona 

z hodowli z 6-MP, 3 – komórka podzielona na 4 aplanospory z hodowli kontrolnej. 

1, 2 i 3A – powiększenie 600 000-krotne, 3B – powiększenie 300 000- 

-krotne. 

tych współczynników stwierdzono, 

że w wyniku ekspozycji na badane 

substancje w mniejszym stopniu zostaje 

upośledzona aktywność biologiczną 

komórek niż ich zdolność do 

podziału. 

Obserwacje mikroskopowe hodowli 

na agarze wykazały, że komórki 

glonu z hodowli kontrolnych 

zdolne były do wytwarzania mikrokolonii 

złożonych z 2, 4 i 8 aplanospor 

(średnio 4,97 aplanospor). 

W przypadku hodowli z badanymi 

substancjami mikrokolonie złożone 

były głównie z komórek niezdolnych 

do podziału i w nielicznych przypadkach 

stwierdzono obecność komórek 

podzielonych na 2 i 4 aplanospory 

(średnio 1,84 – 3,34). Jednocześnie 

obserwowano wśród komórek niepodzielonych 

komórki nietypowe ze 

względu na kształt i wielkość w porównaniu 

z komórkami niepodzielonymi 

z hodowli kontrolnej. Można 

przypuszczać, że mogły to być komórki 

zdolne do wytwarzania aplanospor, 

w których badane substancje 

hamowały podział w premitotycznej 

fazie G 2 

lub na jednym z etapów mitozy. 

Przykładowy obraz mikroskopowy 

mikrokolonii uzyskanych na 

agarze przedstawiono na rycinie 3. 

badane substancje były toksyczne względem C. vulgaris. 

Najmniej toksyczna okazała się 6-MP (EC50=105,1 mg/l), 

a najbardziej toksyczna substancja 2 (EC50=14,2 mg/l). 

Na rycinie 2 przedstawiono charakterystykę wzrostu 

hodowli C. vulgaris w postaci współczynników K A 

i K N 

, 

określających odpowiednio ogólną aktywność biologiczną 

i zdolność komórek do podziału, po zakończonej 24-godzinnej 

hodowli w pożywce płynnej. Analizując wartości 

Substancja 

Zakres stężeń 

(mg/l) 

EC50 (mg/l) 

6-MP 48,0 – 144,0 105,1 

6-TG 48,0 – 144,0 75,5 

1 18,0 – 60,0 21,4 

2 8,0 – 20,0 14,2 

3 4,0 – 16,0 22,9 

Tabela I. Wyznaczone w hodowlach C. vulgaris wartości 

efektywnego stężenia EC50 1 2,6-dipodstawionych 7-metylopuryn, 

6-MP oraz 6-TG 

1 EC50 – wartości odpowiadające wyjściowym stężeniom substancji 

w pożywce hodowli, które wywoływały efekt biologiczny określany 

jako 50 % inhibicji wzrostu hodowli testowych w odniesieniu do hodowli 

kontrolnych [...]. 


ISSN 1425-5073 

WNIOSKI 

1. Badane substancje silniej wpływały na zdolność komórek 

C. vulgaris do podziału niż na ich ogólną aktywność 

biologiczną (fotosyntetyczną). 

2. Wyniki uzyskane z obserwacji komórek C. vulgaris na 

podłożu agarowym, mogą wskazywać, że badane substancje 

indukują zatrzymanie cyklu komórkowego na 

granicy faz G 2 

/M lub na jednym z etapów mitozy np. 

cytokinezy. 

3. Modyfikacja struktury 6-MP i 6-TG poprzez dzenie podstawników –SMe i –SEt zwiększa toksycz- 

wprowaność 

substancji 1 i 2 względem C. vulgaris. 



→ 

59

PIŚMIENNICTWO 

1. Collister R., Gilbert W., Ashton D., Wyngaarden J.: Pseudofeedback 

inhibition of purine synthesis by 6-mercaptopurine 

ribonucleotide another purine analogues; 1964, 

J. Biol. Chem. 239, (5), 1560-1563. 

2. Polifka J., Friedman J.M.: Teratogen update: azathioprine 

and 6-mercaptopurine; 2002, Theratology, 56, 

240-261. 

3. Cara C.J.et al.: Revieving the mechanism of action of 

thiopurine drugs: towards a new paradigm in clinical 

practice. 2004, Med. Sci. Monit.; 10, (11); 247-254. 

4. Danysz A., Kleinrok Z.: Podstawy farmakologii, Wydawnictwo 

Volumed, Wrocław 1996, 629-663. 

Nr 3 / 2008 

5. Mithison J.M.: Biologia cyklu komórkowego, PWRiL, 

Warszawa 1978, 33-65. 

6. Gierasimienko Ł.M.: Specifika morfołogiczieskich 

izmienienij niekotorych wodorosliej w procesie ich razwitia 

w sinchronnych kulturach. Praca doktorska Inst. 

Mikrobiologii AN ZSRR, 1974 Moskwa. 

7. Prasad R.N., Robins R.K.: Potential Purine Antagonists. 

VII. The Preparation of Some 7- Methylpurines; 1957, 

J. Am. Chem. Soc., 79, 6401-6407. 

8. Kühl A., Lorenzen H.: Handling and culturing of 

Chlorella; 1964, Methods in cell Physiology, 1, 

159-187. 

9. Rabinowitch E.: Fotosyntez, Wyd. Imn. Lit., Moskwa, 

1953, 2, 99-132. 




ISSN 1425-5073

English for Pharmacists, 

czyli jak przygotować się do egzaminu z języka angielskiego, 

który wymagany jest do specjalizacji. 

Read the text and complete the activities which follow: 

2. Sulphatiazole forms crystals in the urine which damage 

the kidneys. 

SULPHONAMIDES 

Sulphonamides have a wide spectrum. The “old” sulphonamides, 

e.g. sulphatiazole, are poorly soluble in acid 

and form crystals in the urine which damage the kidneys; 

large amounts of fluid have to be given to prevent this, but 

this dilutes their action. The new sulphonamides used in 

urinary infection are soluble, but those used to sterilize the 

bowel are insoluble and therefore are not absorbed. Urinary 

infection should be treated for up to three weeks to 

avoid recurrence. 

The use of sulphonamides may cause side-effects, e.g. 

vomiting, rash, agranulocytosis, fever, haemolytic anaemia, 

purpura. 

WORDS: 

wide spectrum – szerokie spektrum 

poorly soluble – słabo rozpuszczalne 

to damage – uszkadzać 

to prevent – zapobiegać 

to dilute – rozcieńczać; tutaj zmniejszać 

bowel – jelito 

insoluble – nierozpuszczalny 

to treat – leczyć 

to avoid – unikać 

recurrence – nawrót 

rash – wysypka 

agranulocytosis – brak granulocytów, agranulocytoza 

fever – gorączka 

purpura – plamica 

3. Modern sulphonamides used in urinary infection are 

insoluble but those used to sterilize the bowel are soluble 

and easily absorbed. 

4. Urinary infection should be treated for longer than 

three weeks to avoid deposit. 

IV.Translate the text into Polish. 

V. Ask for the underlined parts of the following sentences: 

1. Sulphonamides have a wide spectrum 

2. Sulphatiazole, are poorly soluble in acid and form 

crystals in the urine which damage the kidneys; large 

amounts of fluid have to be given to prevent this, but this 

dilutes their action. 

3. Urinary infection should be treated for up to three weeks 

to avoid recurrence. 

4. The use of sulphonamides may cause vomiting, rash, 

agranulocytosis, fever, haemolytic anaemia, purpura. 

Look for the answers on this page. 

Drodzy Czytelnicy! 

Równolegle do English Booster Dose, przygotowałyśmy 

inny cykl spotkań z językiem angielskim, English for 

Pharmacists. W cyklu tym, wykorzystując wieloletnie doświadczenie 

Anny W. Kierczak, jako egzaminatora specjalistycznego 

języka angielskiego, pragniemy pomóc Państwu 

przygotować się do egzaminu z języka wymaganego do 

specjalizacji. Prosimy o nadsyłanie Waszych opinii, uwag 

i sugestii. 

E-mail: engcent@slam.katowice.pl 

Adres: Studium Języków Obcych Wydziału Farmaceutycznego 

ŚAM, ul. Ostrogórska 30, 41-200 Sosnowiec. 

Anna W. Kierczak i Agata Sitko 

TASKS: 

I. In the text find all the words and phrases you 

don’t understand. Use your dictionary and translate 

them. Look up their pronunciation in the dictionary. 

II. Read the text aloud. 

III. Decide which of these statements are true (T) or false 

(F). 

1. Sulphonamides are characterized by a wide rage 0 

activity. 

Answers: 

Task III: 

1.T; 2.T; 3.F; 4.F. 

Task V Possible questions 

1.What is the spectrum of sulphonamides 

2.What does sulphatiazole form in the urine 

3.How long should urinary infection be treated to avoid recurrence 

4.What may the use of sulphonamides cause 


ISSN 1425-5073 



61

Nr 3 / 2008 

English Booster Dose 30 

Take your booster dose of English! This is our next meeting with three friends. You can refresh your English while reading 

about their everyday life. This time we may read about Barbara’s weekend plans. 

Weekend plans 

Sue: Hello! Where did you leave your crutches 

Barbara: Hi, I don’t need them any longer. I’m so happy that I can walk without them. It still hurts when I overexert 

my leg but it’s much better now. 

Sue: Glad to hear it. So, when will you have your next “skiing spree” 

Barbara: Well, not too soon, I’m afraid. Now, I’m barely able to have a shopping spree. 

Sue: Speaking of which. Are you busy next weekend 

Barbara: When exactly 

Sue: I mean next Saturday. I’d love to spend the whole day trying new clothes on in a shopping mall. 

Barbara: I’m not sure if I’ll manage to walk long distances and a day in a shopping mall is as exhausting 

as a trip to the mountains. 

Sue: OK, so just half a day and then we’ll have something to eat. 

Barbara: I hope I’ll manage as much as this. If not, I’ll make breaks to let my leg rest a bit. 

Sue: Anyway, you need to start moving, too. It would be good to stretch both your legs and what can be better 

than a shopping spree 

Barbara: So, it’s agreed. Maybe I’ll find something interesting for me. Spring is coming and it would be good 

to air my wardrobe. 

Sue: I know what you mean. Airing my wardrobe is my favorite part of spring cleaning. 

Barbara: Are you going to drive 

Sue: Sure, I’ll pick you up at 11.00. Is it OK with you 

Barbara: Just perfect. See you Saturday. 

Sue: I can’t wait. Bye. 

Don’t forget 

crutch – kula (inwalidzkie) (pl. crutches) 

I don’t need them any longer – już ich nie potrzebuję 

overexert – nadwyrężyć 

glad to hear it – cięszę się, że to słyszę 

skiing spree – narciarskie szaleństwo 

barely – ledwie; ledwo; zaledwie 

shopping spree – zakupowe szaleństwo 

shopping mall – centrum handlowe 

exhausting – wyczerpujący 

to stretch – rozciągać 

to air my wardrobe – przewietrzyć moją szafę 

spring cleaning – wiosenne porządki 

I can’t wait – nie mogę się doczekać 

Drodzy Czytelnicy! 

Mamy nadzieję, że zaciekawiła Was nasza propozycja krótkich spotkań z językiem angielskim. Chętnie poznamy Waszą 

opinię. Czekamy na Wasze uwagi, komentarze, sugestie oraz propozycje i oczekiwania. Nasz e-mail: engcent@slam. 

katowice.pl Nasz adres: Studium Języków Obcych Wydziału Farmaceutycznego ŚAM, ul. Ostrogórska 30, 41-200 Sosnowiec. 

Agata Sitko, Anna. W. Kierczak 




ISSN 1425-5073

Regulamin redagowania prac 

w „Farmaceutycznym Przeglądzie Naukowym” 

1. FPN zamieszcza prace oryginalne (doświadczalne 

i kliniczne) oraz poglądowe, z zakresu nauk farmaceutycznych, 

medycznych i nauk pokrewnych. Ponadto, FPN 

publikuje listy do Redakcji, sprawozdania i materiały ze 

zjazdów naukowych, recenzje książek oraz komunikaty 

o planowanych kongresach i zjazdach naukowych. 

2. Manuskrypt w języku polskim należy przesyłać w formie 

elektronicznej na adres: fpn@kwiecinski.pl (w wyjątkowych 

przypadkach na dyskietce 3,5” lub dysku CD-ROM) 

oraz – w dwóch egzemplarzach wydruku komputerowego 

na adres Redakcji. Opis dysku powinien zawierać imię 

i nazwisko pierwszego autora i tytuł pracy. Teksty i grafiki 

powinny tworzyć osobne zbiory. Nie należy umieszczać 

rycin i fotografii w plikach tekstowych. Redakcja zaleca 

użycie edytorów tekstów: Star Office, Word, Word Perfect. 

Preferowany format dla grafiki to *.TIFF, kolor: CMYK, rozdzielczość 

300 dpi. 

3. Prace podlegają ocenie przez recenzentów wyznaczonych 

każdorazowo przez Redaktora Naczelnego. Zachęca 

się autorów do proponowania nazwisk recenzentów. 

Redakcja zastrzega sobie prawo dokonywania poprawek 

i skrótów tekstu (w porozumienia z autorem). 

4. Do pracy należy dołączyć oświadczenie, że praca nie 

była uprzednio publikowana ani nie została wysłana do 

redakcji innego czasopisma oraz – zgodę Kierownika Jednostki, 

skąd praca pochodzi, na zamieszczenie publikacji 

w czasopiśmie. 

5. Wszystkie badania prowadzone na ludziach lub zwierzętach, 

które są przedmiotem pracy naukowej, opisanej 

w manuskrypcie, muszą mieć akceptację, odpowiednio, 

Komisji Bioetycznej lub Etycznej. 

6. Przesłane materiały wraz z recenzją pozostają w dokumentacji 

redakcji. 

7. Wydawca nabywa na zasadzie wyłączności ogół praw 

autorskich do wydrukowanych prac (w tym prawo do 

wydania drukiem, na nośnikach elektronicznych CD i innych 

oraz w Internecie). Dopuszcza się natomiast drukowanie 

streszczeń bez zgody Wydawcy. 

8. Instrukcja dla autorów 

8.1. Maszynopis powinien być drukowany jednostronnie 

na białym papierze formatu A4, z zachowaniem podwójnego 

odstępu między wierszami oraz marginesem 

2,5 cm. 

8.2. Strona tytułowa powinna zawierać: tytuł lub stopień 

naukowy, imię i nazwisko (imiona i nazwiska) autorów 

w pełnym brzmieniu, tytuł pracy w języku polskim i 

angielskim, nazwę placówki naukowej, oraz tytuł lub 

stopień naukowy, imię i nazwisko kierownika placówki 

naukowej, skąd pochodzi praca. U dołu strony należy 

podać imię i nazwisko oraz adres, telefon i e-mail autora 

odpowiedzialnego za korespondencję, dotyczącą 

manuskryptu. 

8.3. Druga strona manuskryptu powinna zawierać 

streszczenie (150-250 słów w języku polskim i angielskim), 

w którym należy podać krótkie wprowadzenie, cel badania, 

podstawowe procedury (wybór badanych osób lub 

zwierząt doświadczalnych, metody badań), główne wyniki 

oraz wnioski. Pod streszczeniem należy umieścić słowa 

kluczowe w języku polskim i angielskim, zgodnie z Medical 

Subject Headings Index Medicus 

8.4. Oryginalne prace powinny być podzielone na 

rozdziały, według schematu: wstęp, materiał i metody, 

wyniki badań, dyskusja oraz wnioski. 

8.5. Piśmiennictwo powinno być ułożone wg kolejności 

cytowania w tekście pracy. Skróty tytułów czasopism 

powinny być zgodne z Index Medicus. Każda pozycja 

– pisana od nowego wiersza, powinna być opatrzona 

numerem oraz zredagowana zgodnie z niżej podanym 

przykładem: 

· czasopismo naukowe: 

Varga J, Abraham D. Systemic sclerosis: a prototypic 

multisystem fibrotic disorder. 

J Clin Invest 2007; 117: 557-67. 

Jeżeli autorów jest więcej niż trzech, wówczas należy 

podać nazwisko pierwszego z nich, z dopiskiem „i wsp.”. 

Komosińska-Vassev K i wsp.: Graves’ disease-associated 

changes in the serum lysosomal glycosidases activity 

and the glycosaminoglycan content. Clin Chim Acta 

2003; 331: 97-102. 

· wydawnictwo zbiorowe: 

Rodwell VW. Białka: struktura i właściwości. W: Biochemia 

Harpera. Red. Murray RK i wsp. Wydawnictwo 

Lekarskie PZWL. Warszawa 1994, 59-69. 

· monografia: 

Bańkowski E. Biochemia. Urban & Partner. Wrocław 2004. 

Powołania w tekście, umieszczone w nawiasach 

kwadratowych, powinny być oznaczone cyframi arabskimi. 

Liczbę pozycji piśmiennictwa należy ograniczyć: 

w pracach oryginalnych do 20 pozycji, w poglądowych 

do 30 i w pozostałych do 10. 

8.6. Ryciny (wykresy, rysunki, fotografie czarno-białe 

i kolorowe) powinny być umieszczone w osobnej kopercie, 

ponumerowane, opatrzone nazwiskiem autora 

i tytułem pracy, z zaznaczeniem „góra”, „dół”. Opisy rycin 

należy podać na oddzielnej stronie z numerami ilustracji 

podanymi cyframi arabskimi. Materiały ilustracyjne, poprzednio 

publikowane, należy zaopatrzyć w pisemną zgodę 

Wydawcy na ponowną publikację. 

8.7. Tabele, umieszczone każda na osobnej stronie, 

należy ponumerować cyframi rzymskimi i opatrzyć tytułami 

umieszczonymi nad tabelą. Opisy tabel należy podać na 

oddzielnej stronie z numerami tabel, podanymi cyframi 

rzymskimi. 

8.8. Zalecana objętość pracy oryginalnej i poglądowej 

wynosi 10, pozostałych – 5 stron. 

Adres Redakcji: 

Farmaceutyczny Przegląd Naukowy 

41-200 Sosnowiec 

ul. Jedności 8 

Tel. 500 722 219 

e-mail: fpn@kwiecinski.pl 


ISSN 1425-5073 



63



Miesięcznik 

WYDAWCA 




PRENUMERATA 

Prosimy o wypełnienie kuponu drukowanymi literami 

o dokonanie wpłat na poczcie lub w banku. 

Będziemy wdzięczni za użycie naszego kuponu. 

Pierwszy egzemplarz pisma w ramach wykupionej prenumeraty 

otrzymają Państwo po około 2 tygodniach 

od dokonania wpłaty. 

Dodatkowych informacji udziela Dział Prenumeraty 

i Kolportażu: 


ul. Wiśniowa 25/2, 43-303 Bielsko-Biała 

TEL. 033 817 38 99 

Nr rachunku odbiorcy: 

74 1050 1070 1000 0090 6083 4158 


43-303 Bielsko-Biała, ul. Wiśniowa 25/2 

ODBIORCA: 

74 1050 1070 1000 0090 6083 4158 



kwota:....................................................................................... 

wpłacający:.............................................................................. 

................................................................................................. 

................................................................................................. 

Zamawiam 

PRENUMERATA FARMACEUTYCZNY PRZEGLĄD NAUKOWY 

FARMACEUTYCZNY PRZEGLĄD NAUKOWY 

Nr ............ 

Nr rachunku odbiorcy: 

74 1050 1070 1000 0090 6083 4158 


43-303 Bielsko-Biała, ul. Wiśniowa 25/2 

ODBIORCA: 

74 1050 1070 1000 0090 6083 4158 



kwota:....................................................................................... 

wpłacający:.............................................................................. 

................................................................................................. 

................................................................................................. 

Zamawiam 

PRENUMERATA FARMACEUTYCZNY PRZEGLĄD NAUKOWY 

FARMACEUTYCZNY PRZEGLĄD NAUKOWY 

Nr ............

PokaÅ¼ caÅy numer - FPN - Farmaceutyczny PrzeglÄ d Naukowy

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?

PokaÅ¼ caÅy numer - FPN - Farmaceutyczny PrzeglÄd Naukowy