Pokaż treść!

246 Z AUTOBIOGRAFII
dojrzeć i podsłuchać na scenie subtelności, o które walczyliśmy, twierdzili,
że scena wymaga silniejszego podkreślenia gry — głośnego głosu,
wyraźnej akcji, ożywionego tempa, pełnego tonu, co rozumieli nic
w znaczeniu głębi wewnętrznego uczucia, lecz w sensie przesadnego
krzyku, spotęgowanego aktorskiego ruchu i akcji, uproszczenia rysunku
roli.
Przy utarczkach z artystami zwracałem się o pomoc do swych przyjaciół
i dawnych współpracowników z Towarzystwa Sztuki i Literatury,
a Włodzimierz Iwanowicz — do swych uczniów; prosiliśmy ich, aby
wyszli na scenę i dowiedli uparciuchom, że nasze wymagania są możliwe
do urzeczywistnienia. Gdy zaś to ich nie przekonywało, sami szliśmy
na scenę, graliśmy, zbieraliśmy oklaski u swych sojuszników, u tych,
którzy się nawrócili i przy pomocy tego powodzenia broniliśmy swych
wymagań.
Lecz i to nie zawsze pomagało. Czasami wypadło uciekać się do bardziej
drastycznych środków przeprowadzania naszych artystycznych
zasad. Postępowałem w ten sposób: pozostawiałem w spokoju upierającego
się aktora i ze zdwojoną uwagą pracowałem z jego partnerem.
Dawałem mu najbardziej interesujące sytuacje, pomagałem wszystkim,
czym może pomóc artyście reżyser, pracowałem z nim poza czasem
prób, upartemu pozwalałem robić wszystko, czego żądał. Zazwyczaj
jego pragnienia sprowadzały się do stania przed budką suflera, do patrzenia
przez rampę w publiczność, do gierek skierowanych w jej stronę
i do upajania się deklamacyjnymi akcentami i teatralnymi pozami.
W yznaję, że, aby go przekonać i dać mu nauczkę, uciekałem się nawet
do podstępu i dopomagałem mu podkreślać te przestarzałe sposoby gry,
które nazywał tradycją. W odpowiedzi na wygłoszoną z patosem replikę
rutynowanego aktora — uczyłem jego partnera mówić prosto
i głęboko podług wewnętrznej treści. Prostota i prawda uwypuklały
błędy upartego. Tak toczyła się praca do samej próby generalnej, na
której po raz pierwszy demonstruje się wobec całego zespołu i przyjaciół
teatru przygotowane przedstawienie. Na tej próbie zatwardziali
w swej manierze starzy rutynowani aktorzy blamowali się, podczas gdy
młodzi ich koledzy zbierali komplementy. Rezultat taki otrzeźwiał upartych.
W inych, trudnych chwdach ratował mnie reżyserski despotyzm,
którego nauczyłem się u Kroneka. Domagałem się posłuszeństwa. Przy
tym wiele osób wykonywało moje reżyserskie wskazówki jedynie
zewnętrznie, gdyż nie były jeszcze przygotowane do zrozumienia ich
uczuciowo. Cóż począć! Trzeba było w ciągu kilku miesięcy stworzyć