THE RESPIRATORY SYSTEM
THE RESPIRATORY SYSTEM
THE RESPIRATORY SYSTEM
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
ANG <strong>RESPIRATORY</strong> <strong>SYSTEM</strong><br />
Mga Layunin:<br />
• Alamin ang gamit ng respiratory system<br />
• Alamin ang mga bahagi ng respiratory<br />
system at ang kaukulang gamit ng bawat<br />
isa sa paghinga at sa palitan ng hangin<br />
• Matunton kung papaano nito<br />
pinoprotektahan ang kanyang sarili<br />
mula sa mga dumi sa kapaligiran<br />
•<br />
Ano ang gamit ng repiratory system<br />
Ang respiratory system ang<br />
nagdadala ng oxygen (O 2 ) papasok sa ating<br />
katawan at siya rin namang nag-aalis ng<br />
carbon dioxide (CO 2 ).<br />
Ang oxygen ay mabuting hangin na<br />
nagbibigay sa ating katawan ng enerhiya o<br />
lakas habang ang carbon dioxide naman ay<br />
maduming hangin na ating inilalabas.<br />
Anu-ano ang mga bahagi ng respiratory<br />
system<br />
Ang respiratory system ay binubuo ng<br />
ilong, trakea, pangunahing bronchi, baga at<br />
mga masel sa paghinga tulad ng nasa<br />
butuhan ng dibdib at diaphragm.<br />
Paano pumapasok ang hangin sa ating<br />
katawan<br />
Ang oxygen ay nilalanghap natin sa<br />
ilong o maging sa bibig. Ang ilong ang<br />
nagsisilbing filter upang masala ang mga di<br />
kanais-nais na alikabok at usok. Ang ilong<br />
din ang nagpapainit at nagdadagdag ng<br />
moisture sa hanging pumapasok. Sa<br />
pagkakataong mas maraming hangin ang<br />
kinakailangan, mas malaking naitutulong ng<br />
paghinga sa bibig. Ito ay madalas na<br />
ginanagamit kapg nag-eehersisyo.<br />
trakea<br />
bronhus<br />
bronhioles<br />
ilong<br />
alveoli<br />
trakea<br />
baga<br />
diaphragm<br />
Ang Respiratory System<br />
Ang Daanan ng Hangin<br />
Ang daanan ng hangin ay anyo ng<br />
nakabaliktad na puno at ng mga sanga nito.<br />
Mula sa ilong o bibig, ang hangin ay<br />
dumadaloy pababa sa trakea. Ito ay isang<br />
malaking tubo ng daanan ng hangin malapit<br />
sa ating leeg. Ang trakea ay naghihiwalay<br />
sa dalawang bronchi, tig-isa papunta sa<br />
kanan at kaliwang bahagi ng ating baga.<br />
Ang bawat bronchi naman ay nag- hihiwalay<br />
pa sa mas maliliit na tubong daanan ng<br />
hangin na tinatawag na mga bronchioles.
Ang bawat bronchiole naman ay nagtatapos<br />
sa mga maliliit na air sacs o alveoli kung<br />
tawagin.<br />
Ang mga alveoli ay napapaligiran ng<br />
mga maliliit na ugat (capillaries). Ang<br />
oxygen na laman ng mga alveoli ay lumilipat<br />
sa mga maliliit na ugat na ito na nagsisilbing<br />
daanan ng dugo at siya namang dinadala<br />
patungo sa iba’t ibang bahagi ng ating<br />
katawan. Ang carbon dioxide naman mula<br />
sa mga maliliit na ugat ay lumilipat patungo<br />
sa mga alveoli at ito naman ang hanging<br />
inilalabas ng ating katawan kapag<br />
humihinga palabas. Ito ang tinatawag na<br />
palitan ng hangin o gas exchange.<br />
hangin ang baga. Ito ay tinatawag na<br />
inhalation o inspiration. Kapag nag-relax na<br />
ito, ang baga naman ay naglalabas ng<br />
hangin. Ito ay tinatawag na exhalation o<br />
expiration. Ang baga, tulad ng pag-ihip ng<br />
lobo, ay nangangailangan ng enerhiya<br />
upang maglagay o humigop ng hangin<br />
ngunit hindi naman nangangailangan nito<br />
kapag naglalabas ng hangin.<br />
Ang iba pang masel na ginagamit sa<br />
paghinga ay mga masel sa buto ng dibdib<br />
at masel sa leeg o scalene muscle. Kung<br />
kinakailangan ay maaari ring gamitin ang iba<br />
pang mga masel ng leeg at balikat.<br />
Papaano pino-protektahan ng baga ang<br />
sarili mula sa dumi sa kapaligiran<br />
Ang baga ay may maraming paraang<br />
nagagawa upang maprotektahan ang<br />
Air sacs o alveoli<br />
Palitan ng hangin<br />
Ang normal na baga ay naglalaman<br />
ng mahigit sa 300 milyong alveoli. Kung ito<br />
nga ay bubuksan, maisusukat ito na kasing<br />
laki ng isang tennis court. Ang malaking<br />
lapad nito ang siyang nagbibigay ng<br />
makabuluhang palitan ng hangin.<br />
Anu-anong masel ang tumutulong sa<br />
paghinga<br />
Maraming masel ang ginagamit sa<br />
paghinga. Ang pinakamalaki at pinakamahalaga<br />
sa mga ito ay ang diaphragm. Ito<br />
ang masel sa ilalim ng baga na<br />
naghihiwalay sa dibdib mula sa mga<br />
kalamnan ng tiyan. Kapag pumapatag o<br />
bumababa ang diaphragm, humihigop ng<br />
Ang pagprotekta ng baga sa sarili
sarili mula sa nalalanghap na dumi mula sa<br />
kapaligiran. Una na ang ilong na<br />
nagsisilbing filter ng maruruming elemento<br />
kapag humihigop ng hangin. Kung may<br />
malanghap na dumi, ito ay dumidikit sa<br />
manipis na sapin ng mga tubong daanan ng<br />
hangin na mucus (dura o plema). Ang mga<br />
daanan din ng hangin ay may sapin na<br />
maliliit na buhok na tinatawag na cilia na<br />
siya namang nagwawalis o nagdadala ng<br />
nahuling dumi papunta sa lalamunan para<br />
malunok.<br />
Isa pang pamprotekta ng respiratory<br />
system ay ang pag-ubo. Ito ay isang<br />
pangkaraniwang pangyayari kapag naiirita<br />
ng dumi ang mga daanan ng hangin. Mas<br />
mabilis maaalis ng pag-ubo ang dumi kaysa<br />
sa pagdadala ng mga cilia.<br />
Ang mga daanan ng hangin ay<br />
nababalot din ng mga maliliit na tumpok ng<br />
masel na siya ring nagsisilbing pamprotekta<br />
ng baga. Kapag ang daanan ng hangin ay<br />
may nahuling dumi at naiirita, humihigpit ang<br />
mga masel na ito na siya namang<br />
nagpapasikip ng daanan ng hangin upang<br />
masiguradong hindi makakapasok ang dumi<br />
sa baga. Ang mabilis na paghigpit ng mga<br />
masel na ito ay tinatawag na bronchospasm<br />
or broncho-constriction.<br />
CHRONIC OBSTRUCTIVE<br />
PULMONARY DISEASE (COPD)<br />
Mga Layunin:<br />
• Maipaliwanag ang kahulugan ng chronic<br />
obstructive pulmonary disease (COPD)<br />
• Malaman na ang paninigarilyo ang<br />
pinaka madalas na sanhi ng COPD<br />
• Maipaliwanag kung paano nagkakaroon<br />
ng COPD at ang mga sintomas ng sakit<br />
na ito<br />
• Malaman na ang COPD ay isang patuloy<br />
at di naitutuwid na sakit na pangunahing<br />
sanhi ng kamatayan<br />
• Matunton na ang pinakamahalagang<br />
pag-iwas sa COPD ay ang pag-iwas sa<br />
pagsimula ng paninigarilyo<br />
Ano ang Chronic Obstructive Pulmonary<br />
Disease (COPD)<br />
Ang chronic obstructive pulmonary<br />
disease (COPD) ay ang pangmatagalan at<br />
permanenteng pagkasira ng mga daanan ng<br />
hangin na nagpapahirap sa maayos na<br />
pagdaloy sa paghinga. Paninigarilyo ang<br />
pangunahing sanhi ng COPD.<br />
Chronic Obstructive Pulmonary Disease
Dalawang sakit ang pangkaraniwang<br />
bumubuo ng COPD. Ito ang chronic<br />
bronchitis at emphysema. Maaaring<br />
magkaroon ng iisa lamang o ng parehong<br />
sakit ang isang pasyenteng may COPD.<br />
Ang chronic bronchitis ay ang<br />
pamamaga at paninikip ng mga maliliit at<br />
malalaking tubong daanan ng hangin. Ang<br />
mga cilia na dapat magprotekta sa baga ay<br />
nasira na kung kaya’t namumuo ang mucus<br />
o plema na siya namang nagpapakapal pa<br />
ng masikip nang daanan ng hangin. Ang<br />
pamamaga, pangangapal at paninikip ng<br />
mga daanan ng hangin ang humhadlang sa<br />
maayos na pagdaloy ng mabuting hangin<br />
papunta sa baga.<br />
hangin ay nakadarama tuloy ang pasyente<br />
ng kapos sa paghinga.<br />
Daanan ng hangin sa Emphysema<br />
Anu-ano ang mga sanhi ng COPD<br />
Daanan ng hangin sa Chronic Bronchitis<br />
Ang emphysema ay ang permanenteng<br />
pagkasira ng mga dingding ng air<br />
sacs o alveoli. Dahil dito ay nawala na ang<br />
normal na anyo nito na madaling mabanat<br />
para maka-ipon ng mabuting hangin. Ang<br />
normal na anyo nito ay maihahalintulad sa<br />
isang lobo na madaling hipan. Dahil sa<br />
emphysema, nangangailangan tuloy ng higit<br />
na enerhiya o lakas upang mapalobo ang<br />
mga air sacs o alveoli ng mabuting hangin<br />
gayun din upang mailabas nito ang naipong<br />
masamang hangin. Dahil sa naipong hangin<br />
ay nagkakaroon tuloy ng hyperinflation o air<br />
trapping. Ito ang nagpapahirap sa baga<br />
upang maayos na maganap ang palitan ng<br />
hangin. Dahil sa pagkaipon ng tirang hangin<br />
at dagdag na enerhiya o lakas upang<br />
makahigop ng karampatang mabuting<br />
Ang paglanghap ng mga dumi sa<br />
hangin tulad ng usok ang nagdudulot ng<br />
labis na pagkapal ng mucus sa mga tubong<br />
daanan ng hangin na siya namang<br />
nagdudulot ng pamamaga nito. Maaaring<br />
magka-COPD sa palaging paglanghap ng<br />
mga ito sa loob ng mahabang panahon o<br />
kaya nama’y sa paglanghap ng madaming<br />
dumi sa loob naman ng mas maikling<br />
panahon.<br />
Ang paninigarilyo ang pinakamadalas<br />
na sanhi ng COPD. Ang pag-pipipa, pagtatabako<br />
at iba pang pamamaraan ng<br />
paninigarilyo ay nagdudulot din ng COPD.<br />
Ang paglanghap ng usok ng sigarilyo<br />
ng iba o second hand smoke ay sanhi din ng<br />
COPD. Kaya kahit hindi naninigarilyo ay<br />
maaari ding magka-COPD. Ang mga<br />
kasambahay ng mga taong naninigarilyo ay<br />
maaari ding magka-COPD.<br />
Ang mga dumi sa kapaligiran tulad ng<br />
usok at alikabok sa trabaho, kemikal at<br />
polusyon ng hangin ay maaari ding<br />
magdulot ng COPD. Mayroon din namang<br />
nagkaka-COPD na hindi naninigarilyo o<br />
walang karanasan sa paglanghap ng<br />
masasamang usok. Ang kadahilanan nito
ay hindi pa labis na napag-aralan ngunit<br />
sinasabing maaaring may koneksyon ito sa<br />
pagkamana o heredity o genetics.<br />
Anu-ano ang mga senyales at sintomas<br />
ng COPD<br />
Ang mga sintomas ng COPD ay ang<br />
mga sumusunod: ubo, sobrang plema,<br />
kapos sa paghinga, humuhuni sa paghinga<br />
o wheezing, pagkahapo at paninikip ng<br />
dibdib. Ang patuloy at di nawawalang ubo<br />
at pagdami ng plema ang pinakamadalas na<br />
sintomas ng COPD. Taon pa ang<br />
mabibilang mula sa pagkakaroon ng mga<br />
sintomas na ito bago pa magkaroon ng<br />
kapos sa paghinga. Ang mga sintomas na<br />
ito ang nakakasagabal at nakakahadlang sa<br />
mga pang-araw-araw na gawain ng taong<br />
may COPD. Dahil sa patuloy pang paglala<br />
ng mga sintomas na ito ay labis nilang<br />
ikinalulungkot ang mga limitasyon sa<br />
kanilang mga gawain.<br />
ng baga. Ang sirang nagawa sa baga ay<br />
hindi maaaring maisaayos o maibalik sa<br />
dating anyo at gamit. Walang gamot sa<br />
COPD. Ang COPD ay pang-habang buhay.<br />
Ang pagtigil sa paninigarilyo ang tanging<br />
magpapabagal sa paglala nito gayunpaman<br />
ay hindi na nito maibabalik sa normal ang<br />
nasirang baga.<br />
Paano nalalaman na ang isang tao ay<br />
may COPD<br />
Tinitingnan ng mga manggagamot<br />
ang mga pangkaraniwang sintomas ng<br />
COPD at ang kasaysayan ng paninigarilyo o<br />
paglanghap ng mga masasamang usok.<br />
Pinapahalagahan ang kasaysayang pangmedikal<br />
at resulta ng eksaminasyon ng<br />
paghinga o breathing test.<br />
Pag-ubo<br />
Kapos sa paghinga<br />
Ang sakit na COPD ay may dahandahang<br />
paglala kaya’t taon pa ang<br />
mabibilang bago mapansin ang mga<br />
sintomas nito. Kadalasan nga itong nakikita<br />
sa mga may edad 40 at pataas.<br />
Maaari bang mawala ang COPD<br />
Ang lala ng sintomas ng COPD ay<br />
depende sa dami ng sirang nagawa nito sa<br />
baga. Kung mas marami at mas matagal<br />
ang paninigarilyo mas mabilis ang pagkasira<br />
Spirometry<br />
Spirometry ang tawag dito. Ito ay<br />
madali lamang gawin at walang sakit na<br />
mararamdaman dahil susukatin lamang ang<br />
dami ng hangin na naipapasok at nailalabas<br />
ng baga sa pamamagitan ng paghinga at<br />
pag-ihip sa isang makina. Natutunton nito<br />
ang COPD bago pa man magkaroon ng<br />
mga malalang sintomas.<br />
Bakit mahalagang matutunan ang sakit<br />
na COPD<br />
Ang COPD ay isang ganap na<br />
suliraning pangkalusugan. Ito ang pang-4 sa
mga nakamamatay at nakakabaldadong<br />
sakit sa buong mundo. Sa Pilipinas, ang<br />
COPD ang pang-7 sa mga pangunahing<br />
sanhi ng pagkamatay ayon sa Department<br />
of Health. Labis ding hinahadlangan ng<br />
COPD ang maayos at makabuluhang<br />
pamumuhay ng isang pasyente kaya’t<br />
mahalagang ito ay mapag-aralan upang ang<br />
sakit na ito ay maiwasan.<br />
daanan ng hangin. Upang makontrol ang<br />
COPD ay kailangang araw-araw ang<br />
gamutan at ito’y maaaraing pang-habang<br />
buhay. Sa mga mayroong mas malalang<br />
sintomas pa ay nagbibigay din ng oxygen.<br />
Paano maiiwasan at magagamot ang<br />
COPD<br />
Ang pagtigil sa paninigarilyo ang<br />
pinaka-mahalagang bagay na makapagpapabagal<br />
ng paglala ng COPD.<br />
Mahalagang iwasan ang mga lugar at<br />
gawaing nakalalanghap ng masasamang<br />
usok tulad ng polusyon, alikabok at mga<br />
usok mula sa pagluluto at gawaing maiinit.<br />
Kinakailangang magsuot ng proteksyon sa<br />
sa ilong at bibig sa mga lugar ng trabaho<br />
upang maiwasan ang pagkalanghap ng<br />
masamang usok.<br />
Bronchiodilators, antinflammatory agents at<br />
antibiotics<br />
Sa kasalukuyan ay walang gamot<br />
upang maibalik ang nasirang bronchi at air<br />
sacs dala ng COPD. Ang pagkasira sa<br />
mga ito ay permanente o pangmatagalan.<br />
Sa ibang bansa, maaaring operahan ang<br />
baga upang maalis ang mga nasirang<br />
bahagi nito (lung volume reduction) ngunit<br />
di pa rin lubusang malulunasan ang paglala<br />
ng COPD.<br />
Mahalagang malaman na may mga<br />
support groups at Pulmonary Rehabilitation<br />
Programs na tumutulong sa mga may<br />
COPD. Naibabahagi dito ang angkop na<br />
pagtugon sa mga pisikal, emosyonal at<br />
sikolohikal na pangangailangan ng mga<br />
taong may COPD. Tumutulong din ang mga<br />
ito at sumusuporta sa kampanya upang<br />
tumigil sa paninigarilyo.<br />
Itigil ang Paninigarilyo<br />
Payo ng doctor na tumigil sa<br />
paninigarilyo. Sila rin ay nagbibigay ng<br />
gamot upang lumuwag ang mga tubong<br />
daanan ng hangin (bronchodilators), maalis<br />
ang pamamaga nito (anti-inflammatory) at<br />
magamot ang anumang impeksyon<br />
(antibiotics). Ang mga gamot na ito ang<br />
nagbibigay lunas sa paninikip ng mga
GABAY SA PAG-AARAL<br />
Punan ang patlang.<br />
1. _______ ang mabuting hangin na<br />
nagbibigay enerhiya sa katawan.<br />
_______ ang masamang hangin na<br />
inilalabas ng katawan.<br />
2. ______ ang malaking tubong daanan<br />
ng hanging malapit sa leeg na<br />
nagdudugtong sa ilong at sa mga<br />
maliliit pang tubong daanan ng hangin.<br />
3. Ang mga air sacs ay napaliligiran ng<br />
malilit na ugat na tinatawag na ______.<br />
4. Ang paraan ng paglipat ng oxygen mula<br />
sa alveoli patungo sa mga maliliit na<br />
ugat at paglipat ng carbon dioxide mula<br />
sa mga ugat patungo sa mga alveoli ay<br />
tinatawag na ______ ______.<br />
5. ______ ang tawag sa maliliit na buhok<br />
na sumasapin sa mga tubong daanan<br />
ng hangin na nagwawalis ng nahuling<br />
dumi papunta sa lalamunan.<br />
6. Ang tawag sa mabilis na paghigpit ng<br />
mga masel ng tubong daanan ng<br />
hangin ay ______ o ______.<br />
7. Ang kahulugan ng COPD ay _____<br />
_____ ______ ______.<br />
Tama o Mali<br />
8. Chronic bronchitis ang tawag sa<br />
pagkasira ng dingding ng mga alveoli<br />
na nagdudulot ng air trapping o<br />
hyperinflation.<br />
9. Paninigarilyo ang pangunahing sanhi ng<br />
COPD.<br />
10. Ang paglanghap ng usok ng sigarilyo ng<br />
iba ay sanhi din ng COPD.<br />
11. Ang paglanghap ng masamang hangin<br />
tulad ng usok, polusyon at mga kemikal<br />
ay nagdudulot din ng COPD.<br />
12. Ang pagkasira ng baga sa COPD ay<br />
maibabalik sa dating anyo at gamit.<br />
13. Mabilis ang proseso ng COPD at<br />
pangakaraniwan ito sa taong edad 30 at<br />
pataas.<br />
14. Ang pagtigil sa paninigarilyo ang<br />
pinakamahalaga upang maiwasan at<br />
mabawasan ang paglala ng COPD.<br />
15. Ang mga gamot na bronchodilators,<br />
anti-inflammatory agents at antibiotics<br />
ay makapagpapagaling sa COPD.<br />
16. Sa Pilipinas, ang COPD ang pang-4 sa<br />
pangunahing sanhi ng pagkamatay<br />
ayon sa Department of Health.<br />
17. Malalaman kung may COPD sa tulong<br />
ng spirometry.<br />
Ilista ang mga pangkaraniwang sintomas<br />
ng COPD<br />
18. _______<br />
19. _______<br />
20. _______<br />
<br />
Mga Sanggunian:<br />
American Thoracic Society Patient education<br />
Materials; COPD Statement: Patient<br />
Education Section;<br />
http://www-test.thoracic.org/COPD/patients.asp<br />
Global Initiative for Chronic Obstructive Lung<br />
Disease (GOLD) Executive Summary,<br />
National Institute of Health, national Heart,<br />
Lung and Blood Institute<br />
National Heart, Lung and Blood Institute;<br />
http:www.nhlbi.nih.gov/health/dci/Diseases/Copd<br />
Mga Larawan:<br />
Bodyworks 3.0 by Softkey International Inc.<br />
1994<br />
http://www.br-online.com<br />
http://www. copd-alert.com<br />
http:// copd-helper.com<br />
http://www.copd.upmc.com<br />
http://www.deborah.org<br />
http://www.diseases-explained.com/COPD/home<br />
http://www.e-chicken.com<br />
http://www.ifap.de<br />
http://www.medem.com<br />
Mga Sagot:<br />
(1) Oxygen, Carbon dioxide (2)Trakea<br />
(3) capillaries (4) gas exchange (5) Cilia<br />
(6) bronchospasm / bronchoconstriction<br />
(7) Chronic Obstructive Pulmonary Disease<br />
(8) Mali (9) Tama (10) Tama (11) Tama<br />
(12) Mali (13) Mali (14) Tama (15) Mali<br />
(16) Mali (17)Tama (18-20) ubo, sobrang plema, kapos sa<br />
paghinga, humuhuni sa paghinga o wheezing, pagkahapo<br />
at paninikip ng dibdib
Change language